________________
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-લ
૨૯ ચામુષ્ય અને આનું પ્રાતિજજ્ઞાનનું, મત્યું સામર્થ્યયોગજ્ઞાપકપણું તે ઈચ્છાય છે. –જે કારણથી ચારોડપિ વ્યાસે પણ ન કહ્યું છે. III
શ્લોકાર્ય :
પાતંજલાદિ વડે પણ ઋતંભરાદિ શબ્દો વડે પ્રતિભજ્ઞાન વાપ્ય ઈચ્છાય છે, અને પ્રતિભજ્ઞાનનું સામર્થ્યયોગજ્ઞાપકપણું ઈચ્છાય છે, જે કારણથી વ્યાસે પણ કહ્યું છે. II-II ટીકા :
ऋतम्भरादिभिरिति-एतत्-प्रकृतं प्रातिभज्ञानं, परैरपि पातञ्जलादिभिः, ऋतम्भरादिभिः शब्दैर्वाच्यमिष्यते, आदिना तारकादिशब्दग्रहः, गमकत्वं-सामर्थ्ययोगज्ञापकत्वं, चामुष्य प्रातिभस्य परिष्यते, यद्-यस्माद्, व्यासोऽपि जगौ ।।९।। ટીકાર્ચ -
તત્ ..... ની // આ પ્રકૃત એવું પ્રાતિભજ્ઞાન, પર એવા પાતંજલાદિ વડે પણ ઋતંભરાદિ શબ્દોથી વાચ્ય ઈચ્છાય છે.
ઋતંભરાદિમાં ‘આદિ' શબ્દથી તારકાદિ શબ્દનું ગ્રહણ કરવું. આનું પ્રતિભજ્ઞાનનું, ગમકપણું=સામર્થ્યયોગનું જ્ઞાપકપણું, બીજાઓ વડે ઈચ્છાય છે, જે કારણથી વ્યાસે પણ કહ્યું છે. III ભાવાર્થ :પાતંજલાદિ વડે ઋતંભરાદિ શબ્દોથી વાચ્ય સામર્થ્યયોગ :
શ્લોક-૭માં ગ્રંથકારશ્રીએ સામર્થ્યયોગનું જ્ઞાપક એવું પ્રાતિજ્ઞાન છે, તેમ યુક્તિથી સ્થાપન કર્યું. આથી સામર્મયોગ શાસ્ત્રથી અતિક્રાંતવિષયવાળો છે, તેમ સિદ્ધ કર્યું. હવે જેમ જૈનદર્શન શ્રુતજ્ઞાનથી ભિન્ન પ્રાતિજજ્ઞાનને સામર્થ્યયોગનું કારણ સ્વીકારે છે, તેમ પાતંજલાદિ પણ શ્રુતજ્ઞાનથી ભિન્ન એવા પ્રાતિજ્ઞાનને ઋતંભરાદિ શબ્દોથી વાચ્ય સ્વીકારે છે, અને બીજાઓ પ્રાતિજજ્ઞાનને સામર્થ્યયોગનું જ્ઞાપક પણ સ્વીકારે છે. તેથી સ્વમાન્યતા સાથે પાતંજલાદિની પણ એકવાક્યતા છે તે સિદ્ધ થાય છે. અન્ય દર્શનકારો પ્રાતિજજ્ઞાનને સામર્થ્યયોગનું જ્ઞાપક સ્વીકારે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
