________________
૨૮
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૯ પૃથક્ છે, તેમ પ્રતિભજ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાનથી પૃથક છે અને કેવલજ્ઞાનથી પણ પૃથક છે.
હવે જેમ અરુણોદય રાત્રિ અને દિવસથી અપૃથક છે, તેમ પ્રાતિજજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાનથી અને શ્રુતજ્ઞાનથી અપૃથક કઈ અપેક્ષાએ છે ? તે ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે –
પ્રાભિજ્ઞાન કેવલજ્ઞાનની પૂર્વકોટિમાં વ્યવસ્થિત છે=પૂર્વ અવસ્થામાં રહેલું છે, તેથી કેવલજ્ઞાનનો હેતુ છે; અને પ્રાતિભજ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાનથી અપરકોટિમાં વ્યવસ્થિત છે=પ્રકૃષ્ટ શ્રુતની પ્રાપ્તિ થયા પછી ઉત્તરમાં થનારું છે, તેથી શ્રુતનું કાર્ય છે માટે કેવલજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનથી પ્રાભિજ્ઞાન અભિન્ન છે અર્થાત્ શ્રુતનું કાર્ય હોવાથી શ્રુતથી અભિન્ન છે અને કેવલનું કારણ હોવાથી કેવલજ્ઞાનથી અભિન્ન છે.
આનાથી એ ફલિત થયું કે પ્રાભિજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાનથી અને શ્રુતજ્ઞાનથી અભિન્ન હોવાને કારણે પ્રાતિજ્ઞાનને છઠ્ઠા જ્ઞાનરૂપે માનવાનો પ્રસંગ નથી; અને પ્રાતિજજ્ઞાન શ્રુતથી અપેક્ષાએ પૃથક હોવાને કારણે શ્રુતજ્ઞાનરૂપ નથી, અને કેવળજ્ઞાનથી પણ ભિન્ન હોવાથી કેવળજ્ઞાનરૂપ પણ નથી, અને આ પ્રાતિજ્ઞાનથી કેવલજ્ઞાનના પ્રકૃષ્ટ ઉપાયરૂપ સામર્થ્યયોગનું જ્ઞાન થાય છે, માટે સામર્થ્યયોગને શાસ્ત્રથી અતિક્રાંતિવિષયવાળો કહેલ છે.uk અવતરણિકા :
શ્લોક-૭માં યુક્તિથી સ્થાપન કર્યું કે પ્રતિભજ્ઞાનથી ગમ્ય એવો સામર્થ્યયોગ છે. હવે આ સામર્થ્યયોગ પાતંજલાદિને પણ ઋતંભરાદિ શબ્દોથી કઈ રીતે અભિમત છે, તે બતાવવા અર્થે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – શ્લોક :
ऋतम्भरादिभिः शब्दैर्वाच्यमेतत्परैरपि ।
इष्यते गमकत्वं चामुष्य व्यासोऽपि यज्जगौ ।।९।। અન્વયાર્થ:
પરિપિ બીજાઓ વડે પણ=પાતંજલાદિ વડે પણ, તમ્મરમિ: શÒ = ઋતંભરાદિ શબ્દો વડે ત–આ પ્રાતિજ્ઞાન, વાધ્ય–વાચ્ય ઈચ્છાય છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
