________________
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૫
૧૫ તિક્તિત: .... ૩ળેતે || વળી, અતિશક્તિથી=શક્તિનું પ્રબલપણું હોવાથી=મોક્ષપ્રાપ્તિના ઉપાયમાં શાસ્ત્રવચનથી જે પ્રકારે શક્તિનું સ્કુરણ થતું હતું તેના કરતાં પ્રબળ શક્તિનું સ્કૂરણ હોવાથી, તદતિક્રાંતવિષયવાળોઃ શાસ્ત્રથી અતિક્રાંતિવિષયવાળો, સામર્થ્યયોગ કહેવાય છે. પા. ભાવાર્થ:(૩) સામયોગનું સ્વરૂપ –
મોક્ષપ્રાપ્તિના ઉપાયભૂત પૂર્ણ યોગમાર્ગ સર્વજ્ઞ વીતરાગ સાક્ષાત્ જુએ છે, અને જીવને માટે મોક્ષ સુંદર અવસ્થા છે, માટે જીવને મોક્ષનો ઉપાય બતાવે છે, જેથી મોક્ષના ઉપાયને સેવીને જીવ પૂર્ણ સુખમય મોક્ષને પામે. આમ છતાં સર્વજ્ઞા વીતરાગ ભગવાન શબ્દોની મર્યાદાથી મોક્ષમાર્ગને બતાવે છે, અને શબ્દો દ્વારા પરિપૂર્ણ મોક્ષમાર્ગ બતાવી શકાતો નથી. શબ્દોથી બતાવી શકાય તેટલો મોક્ષમાર્ગ તેમણે બતાવ્યો; અને તે વચનના બળથી ભગવાને બતાવેલ મોક્ષમાર્ગ સુધી કોઈ યત્ન કરે તો આગળનો મોક્ષમાર્ગ સ્વયં જીવને દેખાય, અને તેના બળથી તે મોક્ષમાર્ગને સેવીને તે જીવ મોક્ષને પામી શકે આવા આશયથી સર્વજ્ઞ ભગવાને મોક્ષરૂપ પર્વતને સામે રાખીને=પોતાના ઉપદેશનું અંતિમ ફળ મોક્ષ છે તેમ સામે રાખીને, ઉપદેશ આપ્યો, તેથી સામર્થ્યયોગનો ઉપદેશ સાક્ષાત્ ભગવાને બતાવેલ નહિ હોવા છતાં તે સામર્થ્યયોગની પ્રાપ્તિનો ઉપાય ભગવાને બતાવ્યો છે, તે બતાવવા માટે અહીં ટીકામાં કહ્યું કે ફળપર્યવસાયી એવા શાસ્ત્ર દ્વારા સામાન્યથી બતાવાયેલા ઉપાયવાળો એવો આ સામર્થ્યયોગ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે સામર્થ્યયોગનું સ્વરૂપ શબ્દો દ્વારા શાસ્ત્રકારો સાક્ષાત્ બતાવી શક્યા નથી કે જેથી સામર્થ્યયોગનો બોધ કરીને તેમાં યત્ન થઈ શકે, આમ છતાં સામાન્યથી સામર્થ્યયોગનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે, તેમ કેમ કહ્યું ? તેમાં ગ્રંથકારશ્રી હેતુ કહે છે –
શાસ્ત્રનું સામાન્યથી મોક્ષરૂપ ફળમાં પર્યવસાનપણું છે. તેથી ફલિત થાય કે મોક્ષના ઉપાયભૂત સામર્થ્યયોગ પણ સામાન્યથી શાસ્ત્રકારે બતાવેલ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે શાસ્ત્રના વચનથી સામર્થ્યયોગમાં પ્રયત્ન કરી શકાય તેવો બોધ થતો નથી, આમ છતાં શાસ્ત્ર સામાન્યથી સામર્થ્યયોગનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
