________________
૨૦
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧ હેતુઓનો બોધ શાસ્ત્ર કરાવી શકતું નથી.
અહીં કોઈ કહે કે શાસ્ત્રશ્રવણથી પટુ શ્રોતાને સર્વ હતુઓનું જ્ઞાન થાય છે, પરંતુ તે હેતુઓની પ્રાપ્તિ થતી નથી. તેથી તે શ્રોતાને સર્વજ્ઞપણું પ્રાપ્ત થતું નથી. તેનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
પટુ શ્રોતાને જેમ શાસ્ત્રથી ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓનું જ્ઞાન થાય છે, તેમ તે હેતુઓની પ્રાપ્તિરૂપ નિજસ્વભાવમાં આચરણસ્વરૂપ ચારિત્રની પણ પ્રાપ્તિ તરત થાય, અને તેથી કેવળજ્ઞાનની પણ પ્રાપ્તિ તરત થાય.
આશય એ છે કે જે સાધકો ભગવાનના વચનથી બોધ કરીને પૂર્ણ પરતંત્ર રીતે ભગવાનની આજ્ઞાનું સેવન કરે છે, તેવા યોગીઓને શાસ્ત્રથી જ ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓનું જ્ઞાન થાય તો તેઓ ભગવાનની આજ્ઞાને પરતંત્ર થઈને પ્રવૃત્તિ કરનારા હોવાથી ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓના સેવનની પણ તેઓને પ્રાપ્તિ થાય; અને ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓનું સેવન ધ્યાતા, ધ્યેય અને ધ્યાનની એકતારૂપ પોતાના સ્વરૂપમાં વિશ્રાંતિ કરવા સ્વરૂપ છે. તેથી જે અપ્રમાદી શ્રોતાને શાસ્ત્રથી ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓનું જ્ઞાન થયું છે, તે અપ્રમાદી શ્રોતા તે ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓના સેવનમાં પણ અવશ્ય યત્ન કરે. તેથી શ્રવણકાળમાં જ કેવલજ્ઞાન થવું જોઈએ; પરંતુ તેમ થતું નથી. આથી અપ્રમાદી એવા ગણધર ભગવંતો ભગવાનના વચનનું શ્રવણ કરીને અપ્રમાદથી ચારિત્રમાં યત્નવાળા છે, તોપણ શ્રવણકાળમાં કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરતા નથી.
અહીં કોઈ પ્રશ્ન કરે કે શાસ્ત્રશ્રવણથી ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓનું જ્ઞાન થાય છે, પરંતુ ઉત્કૃષ્ટ હેતુઓની પ્રાપ્તિનો યત્ન થતો નથી, માટે શાસ્ત્રથી મોક્ષના સર્વ હતુઓનું જ્ઞાન થવા છતાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું નથી. તેમ સ્વીકારીએ તો શું વાંધો છે ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે -- સિદ્ધિના સર્વ ઉપાયોના જ્ઞાનનું સર્વજ્ઞપણાની સાથે વ્યાપ્યપણું છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જ્યાં જ્યાં સિદ્ધિના સર્વ ઉપાયોનું જ્ઞાન છે, ત્યાં ત્યાં સર્વજ્ઞપણું છે. તેથી જો શ્રોતાને શ્રવણથી જ સિદ્ધિના સર્વ ઉપાયોનું જ્ઞાન થતું હોય તો શ્રવણકાળમાં જ તે શ્રોતા સર્વજ્ઞ બની જાય, તે માટે યત્નની જરૂર રહે નહિ.
અહીં વિશેષ એ છે કે સિદ્ધિના સર્વ ઉપાયોનું જ્ઞાન પ્રાભિજ્ઞાનમાં થાય છે અને તરત જ કેવલજ્ઞાન થાય છે. તેથી પ્રાભિજ્ઞાન અને કેવલજ્ઞાનનો ભેદ કર્યા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
