________________
૨૨
યોગવિવેકદ્ધાત્રિશિકા/શ્લોક-૭ પ્રાતિજજ્ઞાનગણ્ય સામર્થ્ય નામનો યોગ ઈચ્છાય છે. પ્રાતિજ જ કેવલજ્ઞાનરૂપ સૂર્યથી પૂર્વકાલીન અરુણોદય જેવું છે. I૭ll
ક શ્લોકમાં દિ' શબ્દ ‘ઇવ'કારાર્થક છે. ટીકા :
प्रातिभेति-तत्तस्मात्प्रातिभज्ञानगम्योऽयं सामर्थ्याख्यो योग उच्यते (इष्यते) । सार्वझ्यहेतुः खल्वयं मार्गानुसारिप्रकृष्टोहस्यैव विषयो न तु वाचा, क्षपकश्रेणिगतस्य धर्मव्यापारस्य स्वानुभवमात्रवेद्यत्वादिति भावः । ननु प्रातिभमपि श्रुतज्ञानमेव अन्यथा षष्ठज्ञानप्रसङ्गात्, तथा च कथं शास्त्रातिक्रान्तविषयत्वमस्येत्यत आह-तत्प्रातिभं हि केवलार्कत: केवलज्ञानभानुमालिनः प्राच्यं पूर्वकालीनं अरुणोदयकल्पम् ।।७।। ટીકાર્ય :
તત્ ..... ઉચ્યતે (ફુગત) તે કારણથીકશાસ્ત્રથી સામર્થ્યયોગના સ્વરૂપનો બોધ થતો નથી તે કારણથી, પ્રાતિજજ્ઞાનગણ્ય આ સામર્થ્ય નામનો યોગ, ઈચ્છાય છે. liા
અહીં પ્રશ્ન થાય કે સામર્થ્યયોગને પ્રાભિજ્ઞાનગમ્ય કેમ કહ્યો ? શાસ્ત્રવચનથી ગમ્ય કેમ ન કહ્યો ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
સાર્વૐ ..... માવ: સર્વજ્ઞપણાનો હેતુ એવો આ=સામર્થ્યયોગ, માર્ગાનુસારી પ્રકૃષ્ટ ઊહનો જ માર્ગાનુસારી પ્રકૃષ્ટ ઊહરૂપ પ્રાતિજજ્ઞાનનો જ, વિષય છે, પરંતુ શાસ્ત્રવચનનો વિષય નથી; કેમ કે ક્ષપકશ્રેણિગત ધર્મવ્યાપારનું સ્વાનુભવમાત્ર વેદ્યપણું છે, એ પ્રકારે ભાવ છે.
શ્લોકના પૂર્વાર્ધથી સ્થાપન કર્યું કે પ્રતિભજ્ઞાનગમ્ય સામર્થ્ય નામનો યોગ ઈચ્છાય છે. હવે શ્લોકના ઉત્તરાર્ધના ઉત્થાન અર્થે નનુ થી શંકા કરતાં કહે છે -
નનુ..... - પ્રાતિભ પણ શ્રુતજ્ઞાન જ છે; કેમ કે પ્રતિભને શ્રુતજ્ઞાન ન માનો તો છઠ્ઠા જ્ઞાનનો પ્રસંગ છે, અને તે રીતે=પ્રાતિભજ્ઞાન શ્રતમાં અંતર્ભાવ પામે છે તે રીતે, આનું=સામર્થ્યયોગનું, કેવી રીતે શાસ્ત્રઅતિક્રાંત વિષયપણું છે? અર્થાત્ સામર્થ્યયોગ શાસ્ત્રઅતિક્રાંતવિષયવાળો નથી. એથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી કહે છે –
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
