________________
૨૪
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૭ આનાથી એ ફલિત થાય કે શાસ્ત્રનિયંત્રિત વચનાનુષ્ઠાન સેવનારા મુનિઓ ભગવાનના વચનના સ્મરણથી સૂત્ર અને અર્થમાં યત્ન કરીને આત્માને ગુપ્ત કરવા પ્રયત્ન કરે છે, ત્યાં સુધીનો માર્ગ શાસ્ત્ર બતાવી શકે છે. ત્યારપછી તે પ્રકારના વચનાનુષ્ઠાનથી જીવમાં અસંગઅનુષ્ઠાન પ્રગટે છે ત્યારે શાસ્ત્રવચનના સ્મરણ વગર શાસ્ત્રવચનાનુસાર ઉચિત યત્ન કરવાથી જીવ અસંગભાવમાં વર્તે છે. આમ છતાં હજુ પણ પોતાના સ્વરૂપમાં વિશ્રાંતિ માટેનો કેવો યત્ન આવશ્યક છે, તેનો બોધ અસંગઅનુષ્ઠાનવાળા મુનિને પણ પ્રાપ્ત થયો નથી, પરંતુ અસંગઅનુષ્ઠાનના સેવનના બળથી માર્ગાનુસારી પ્રકૃષ્ટ ઊહ પ્રગટે ત્યારે તે ઊહથી સ્વરૂપમાં વિશ્રાંતિ માટે કેવો યત્ન આવશ્યક છે, તેનો બોધ પ્રાપ્ત થાય છે; અને તે બોધના બળથી સ્વરૂપવિશ્રાંતિને અનુકૂળ જે ધર્મવ્યાપાર પ્રગટ થાય છે, તે સામર્થ્યયોગ છે.
શ્લોકના પૂર્વાર્ધનું વર્ણન કર્યા પછી શ્લોકના ઉત્તરાર્ધનું ઉત્થાન કરતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
શાસ્ત્રમાં મતિ આદિ પાંચ જ્ઞાનો પ્રસિદ્ધ છે, પરંતુ પાંચ જ્ઞાનોથી અતિરિક્ત પ્રતિભ નામનું જ્ઞાન પ્રસિદ્ધ નથી. તેથી પ્રાભિજ્ઞાન પણ શ્રુતજ્ઞાન છે, તેમ માનવું જોઈએ; અને જો પ્રાતિજજ્ઞાનને શ્રુતજ્ઞાનરૂપે ન સ્વીકારીએ તો છઠ્ઠા જ્ઞાનના સ્વીકારનો પ્રસંગ આવે, તેથી પ્રાતિજજ્ઞાનને શ્રુતજ્ઞાનરૂપે સ્વીકારવું જોઈએ, અને તેમ સ્વીકારીએ તો સામર્થ્યયોગને પ્રાતિજજ્ઞાનગમ્ય કહેવાથી સામર્થ્યયોગ અર્થપત્તિથી શાસ્ત્રથી ગમ્ય છે, તેમ સિદ્ધ થાય છે, તેથી સામર્થ્યયોગનું શાસ્ત્રઅતિક્રાંતિવિષયપણું છે, તેમ કેમ કહી શકાય ? એ પ્રકારની શંકાને સામે રાખીને શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – કેવલજ્ઞાનરૂપી સૂર્યના પૂર્વકાલીન અરુણોદય જેવું પ્રાતિજ્ઞાન છે.
આનાથી એ ફલિત થયું કે પ્રતિભજ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન નથી, પરંતુ કેવલજ્ઞાનથી પૂર્વે પ્રગટ થનારું જ્ઞાન છે. માટે સામર્થ્યયોગ શાસ્ત્રથી અતિક્રાંત વિષયવાળો છે.llણા અવતરણિકા - एतदेव भावयति -
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
