________________
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૭
૨૩ તસ્ત્રાતિમં ..... યત્પન્ ! તે જ=પ્રાતિભ જ, કેવલજ્ઞાનરૂપી સૂર્યથી પ્રાચ્ય-પૂર્વકાલીન, અરુણોદય-કલ્પ=અરુણોદય સમાન છે. liા. ભાવાર્થ :પ્રાતિજજ્ઞાનગખ્ય સામર્થ્યયોગ:
શ્લોક-પમાં ગ્રંથકારશ્રીએ સ્થાપન કર્યું કે સામર્થ્યયોગ શાસ્ત્રનો વિષય થતો નથી. તેથી પ્રશ્ન થાય કે તો પછી સામર્થ્યયોગ કયા જ્ઞાનથી પ્રગટે છે ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – પ્રાતિજજ્ઞાનથી ગમ્ય એવો સામર્થ્યયોગ ઈચ્છાય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે શ્રુતજ્ઞાનથી ગમ્ય સામર્થ્યયોગ કેમ ઈચ્છાતો નથી ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
સર્વજ્ઞપણાની પ્રાપ્તિનો હેતુ એવો સામર્થ્યયોગ વાણીનો વિષય નથી=વચનથી તેનો બોધ થઈ શકતો નથી, પરંતુ માર્ગાનુસારી પ્રકૃષ્ટ ઊહરૂપ પ્રાતિજજ્ઞાનનો તે વિષય છે. તેમાં ગ્રંથકારશ્રી યુક્તિ બતાવે છે –
ક્ષપકશ્રેણિગત ધર્મવ્યાપાર સ્વાનુભવમાત્રવેદ્ય છે.
આશય એ છે કે મોક્ષપ્રાપ્તિનો જે ઉપાય છે તે માર્ગ છે, અને તે માર્ગ રત્નત્રયીની પરિણતિરૂપ છે. તે રત્નત્રયીની પરિણતિને અભિમુખ એવો માર્ગાનુસારી ઊહ અપુનબંધકને હોય છે, અને ભગવાનના વચનથી રત્નત્રયીનો યથાર્થ બોધ કરીને અપ્રમાદભાવથી રત્નત્રયીમાં યત્ન કરનારા મુનિઓને રત્નત્રયીને અનુસરનારો માર્ગાનુસારી ઊહ હોય છે, તેથી સંસારના ભાવોથી નિર્લેપ થઈને મોક્ષને અનુકૂળ એવી રત્નત્રયીની પરિણતિમાં તેઓ યત્ન કરી શકે છે. તે માર્ગાનુસારી ઊહ અમુક ભૂમિકા સુધી શ્રુતના બળથી થાય છે, ત્યારપછીનો માર્ગાનુસારી ઊહ શ્રતથી પ્રગટ થઈ શકતો નથી, પરંતુ શાસ્ત્રાનુસારી સેવાયેલા વચનાનુષ્ઠાનથી=ક્રમે કરીને જીવમાં માર્ગાનુસારી પ્રકૃષ્ટ ઊહ પ્રગટે છે, જેને પ્રાભિજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. તે પ્રાતિજ્ઞાનથી ગમ્ય એવો આ સામર્થ્યયોગ છે; અને આ માર્ગાનુસારી પ્રકૃષ્ટ ઊહથી ગમ્ય એવો સામર્થ્યયોગ ક્ષપકશ્રેણિમાં પ્રગટે છે, અને તે વખતે વર્તતો મોક્ષને અનુકૂળ વ્યાપાર સ્વાનુભવમાત્ર વેદ્ય છે, શાસ્ત્રવચનથી વેદ્ય નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
