________________
૧૬
યોગવિવેકહાવિંશિકા/બ્લોક-૫ તેમ કઈ અપેક્ષાએ કહેલ છે ? તેમાં ગ્રંથકારશ્રી હેતુ કહે છે –
શાસ્ત્રયોગરૂપ દ્વારમાત્રના બોધથી મોક્ષના વિશેષ હેતુરૂપ સામર્થ્યયોગની દિશા શાસ્ત્ર બતાવેલી છે, તેથી સામર્થ્યયોગમાં યત્ન થઈ શકે તેવો બોધ શાસ્ત્ર કરાવી શકતું નહિ હોવા છતાં શાસ્ત્રના બોધથી શાસ્ત્રયોગની પ્રવૃત્તિ થાય છે, અને તે પ્રવૃત્તિ દ્વાર છે, અને તેનો બોધ શાસ્ત્ર કરાવેલો છે, અને તે દ્વાર દ્વારા મોક્ષના વિશેષ હેતુરૂપ સામર્થ્યયોગમાં કેવી રીતે યત્ન કરવો તેની દિશા પ્રાપ્ત થાય છે.
જેમ દંડ દ્વારા ભ્રમિરૂપ વિશેષ હેતુથી ઘટ ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ શાસ્ત્રયોગથી ભ્રમિસ્થાનીય સામર્થ્યયોગ દ્વારા મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. શાસ્ત્ર શાસ્ત્રયોગનો બોધ કરાવીને શાસ્ત્રયોગમાં પ્રવૃત્તિ કરાવી, જેના બળથી મોક્ષના વિશેષ હેતુ એવા સામર્થ્યયોગમાં કેમ જવું તેની દિશાની પ્રાપ્તિ થઈ. તેથી શાસ્ત્ર સામાન્યથી સામર્થ્યયોગને બતાવે છે, તેમ કહેલ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે સામાન્યથી શાસ્ત્ર સામર્થ્યયોગનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. આમ છતાં સામર્થ્યયોગ શાસ્ત્રનો વિષય નથી, તેમ કહેવાય છે, તે કઈ અપેક્ષાએ છે ? તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
સામર્થ્યયોગમાં શક્તિનું પ્રબળપણું હોવાથી શાસ્ત્રઅતિક્રાંતવિષયવાળો સામર્થ્યયોગ છે.
આશય એ છે કે મોક્ષના અર્થી એવા સાધક જીવો મોક્ષના ઉપાયરૂપે શાસ્ત્રવચનના બળથી શાસ્ત્રયોગમાં યત્ન કરતા હોય છે, અને તે વખતે તેમની પૂર્ણ શક્તિ શાસ્ત્રાનુસારી પ્રવર્તતી હોય છે, તેથી તેઓની યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ શાસ્ત્રયોગરૂપ બને છે; અને જ્યારે શાસ્ત્રયોગના સેવનના બળથી અતિ શક્તિ ઉલ્લસિત થાય છે અર્થાત્ ઉપરના યોગમાર્ગમાં જવા માટે પ્રબળ શક્તિ સ્કુરાયમાન થાય છે, તેનાથી સામર્થ્યયોગ પ્રગટે છે, માટે સામર્થ્યયોગને શાસ્ત્રઅતિક્રાંત-વિષયવાળો કહેલ છે, અને આ સામર્થ્યયોગ મોહનો સંપૂર્ણ ઉચ્છેદ કરીને કેવલજ્ઞાનમાં વિશ્રાંત થનાર છે. આપણાં અવતરણિકા:शास्त्रातिक्रान्तविषयत्वमस्य समर्थयन्नाह -
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
