________________
૧૦
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૩
તે શ્લોકમાં ‘અયોગવાળા એવા વીરભગવાનને ઈચ્છાયોગથી નમસ્કાર કરીને હું ગ્રંથરચના કરું છું,' એ પ્રમાણે તેમણે કહેલ છે, અને તે નમસ્કારની ક્રિયા અવિકલરૂપે કરાયેલી હોય તોપણ ઈચ્છાયોગમાં અંતર્ભાવ પામે છે; કેમ કે સ્વીકારાયેલી મુખ્ય ક્રિયાના અંગભૂત કોઈપણ ક્રિયા આગમને પરતંત્ર થઈને વિધિશુદ્ધ કરાયેલી હોય તો તે એક અંગની દૃષ્ટિએ શાસ્ત્રયોગ હોવા છતાં, સંપૂર્ણ ક્રિયામાં જેઓ અપ્રમાદી નથી, તેવા પ્રમાદવાળાની તે ક્રિયા ઈચ્છાયોગમાં અંતર્ભાવ પામે છે.
જો આવો નિયમ ન હોત તો ઈચ્છાયોગના અધિકારી એવા ભગવાન હિરભદ્રસૂરિ મહારાજા યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય ગ્રંથના પ્રારંભમાં મૃષાવાદના પરિહાર દ્વારા સર્વ ઠેકાણે ઉચિત આરંભને બતાવવા માટે ‘અયોગવાળા એવા ભગવાનને ઈચ્છાયોગથી નમસ્કાર કરીને' ઈત્યાદિ કહેત નહિ; કેમ કે યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય ગ્રંથરત્નના પ્રથમ શ્લોકમાં કરાયેલ વચનનમસ્કારમાત્ર વિધિશુદ્ધ તેઓ કરી શકે તેવો સંભવ છે.
આશય એ છે કે પૂ. આચાર્ય શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મહારાજા તત્ત્વના જાણનારા હતા અને શાસ્ત્રયોગની ક્રિયા કેવી હોવી જોઈએ, તેનો પણ તેમને સમ્યગ્ બોધ છે. તેથી પ્રસ્તુત યોગદૃષ્ટિ ગ્રંથરચના વખતે કરાતો નમસ્કાર વિધિશુદ્ધ થાય તો ગ્રંથરચના નિર્વિઘ્ને પૂર્ણ થાય, અને ગ્રંથરચના નિર્વિઘ્ને પૂર્ણ થાય તો પોતાનું જે અનંતર પ્રયોજન શ્રોતાને ઉચિત બોધ કરાવવો, અને પરંપર પ્રયોજન પોતાને મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરવી, તે બંનેનું કારણ પ્રસ્તુત ગ્રંથરચના બને; અને તે ગ્રંથરચનામાં વિઘ્નોનો નાશ માત્ર નમસ્કારથી થાય નહિ, પરંતુ આગવિધિને પરતંત્ર થઈને કરવામાં આવે તો થઈ શકે તે તેઓ જાણતા હતા. તેથી સંભવિત છે કે પ્રસ્તુત યોગદૃષ્ટિ ગ્રંથરચના કાળમાં અત્યંત ઉપયુક્ત થઈને શાસ્ત્રવિધિ અનુસાર ભગવાનની કર્મકાય અવસ્થા અને તત્ત્વકાય અવસ્થાનું સ્મરણ કરીને તદ્ભાવ અભિમુખ પોતાનું ચિત્ત ગમન કરે, અને પૂર્ણ શાસ્ત્રવચનાનુસાર તે નમસ્કારની ક્રિયા થાય, તેવો આચાર્ય ભગવંતશ્રીએ યત્ન કર્યો હોય; કેમ કે અલ્પકાળ માટે તો આવા પુરુષો આગમને પરતંત્ર થઈને પૂર્ણ આગમાનુસારી ક્રિયાઓ કરી શકતા હોય. આમ છતાં તે નમસ્કારની ક્રિયાને સ્વયં ઈચ્છાયોગરૂપે કહેલ છે અર્થાત્ પોતે સ્વીકારેલ અનુષ્ઠાન શાસ્ત્રાનુસારી ન કરી શકતા હોય તો, મૃષાવાદના પરિહાર અર્થે ઈચ્છાયોગથી અયોગવાળા એવા ભગવાનને નમસ્કાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
