________________
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/સંકલના
આ સામર્થ્યયોગ બે પ્રકારનો છે :
(૧) ક્ષપકશ્રેણિકાળમાં વર્તતો સામર્થ્યયોગ (૨) યોગનિરોધકાળમાં વર્તતો સામર્થ્યયોગ
ક્ષપકશ્રેણિકાળમાં વર્તતા પ્રથમ સામર્થ્યયોગથી મોહનું ઉન્મૂલન થાય છે અને જીવ વીતરાગ સર્વજ્ઞ બને છે.
.
યોગનિરોધકાળમાં વર્તતા બીજા સામર્થ્યયોગથી કર્મબંધના કારણીભૂત યોગવ્યાપારનો નિરોધ થાય છે અને સર્વ કર્મનો નાશ થાય છે, તેનું ફળ સિદ્ધાવસ્થાની પ્રાપ્તિ છે.
આ રીતે યોગમાર્ગને ઈચ્છાયોગ, શાસ્ત્રયોગ અને સામર્થ્યયોગરૂપ ત્રણ વિભાગમાં વિભક્ત કરીને યોગના ત્રણ ભેદો બતાવ્યા.
તાત્ત્વિક, અતાત્ત્વિક બે યોગભેદો :– યોગમાર્ગના વિશદ બોધ અર્થે અધ્યાત્માદિ પાંચ ભેદવાળા યોગને તાત્ત્વિક, અતાત્ત્વિક એમ બે ભેદરૂપે વિભાગ કરીને બતાવેલ છે.
તાત્ત્વિક યોગ :- કોઈપણ નયથી મોક્ષની સાથે આત્માને યોજનના ફળવાળો એવો જીવનો વ્યાપાર તે તાત્ત્વિક યોગ કહેવાય છે.
અતાત્ત્વિક યોગ :- મોક્ષના કારણીભૂત એવા અનુષ્ઠાનો સેવાતા હોય છતાં મોક્ષની સાથે યોજન કરે તેવી પરિણતિનો લેશ પણ અંશ જેમાં નથી, એવી યોગમાર્ગની આચરણાને અતાત્ત્વિક યોગ કહેવાય છે.
અપુનર્બંધકની અને સમ્યગ્દષ્ટિની યોગમાર્ગની આચરણા વ્યવહારનયથી અધ્યાત્મ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગ છે. વળી દેશવિરતિધર અને સર્વવિરતિધર એવા ચારિત્રીની યોગમાર્ગની આચરણા નિશ્ચયનયથી અધ્યાત્મ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગ છે.
સમૃદ્ધ્ધકાદિ જીવોની યોગમાર્ગની આચરણા વ્યવહારનયથી કે નિશ્ચયનયથી અતાત્ત્વિક યોગ છે; કેમ કે, બાહ્ય આચરણા હોવા છતાં મોક્ષને અનુકૂળ સમ્યક્ પરિણામના સ્પર્શ વગરની તેમની પ્રવૃત્તિ છે.
વળી વિશુદ્ધ ચારિત્રવાળાને ધ્યાન, સમતા અને વૃત્તિસંક્ષયરૂપ તાત્ત્વિક યોગ હોય છે. ધ્યાન, સમતા અને વૃત્તિસંક્ષય - આ ત્રણ યોગો અતાત્ત્વિક હોતા નથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
