________________
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૨ ચિત્ત પ્રવર્તે છે, માટે ઈચ્છાયોગ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે જે અનુષ્ઠાનના સેવનમાં મોક્ષને અનુકૂળ એવો લેશ પણ યત્ન નથી, ત્યાં ઈચ્છાયોગ પણ નથી; અને જેને શાસ્ત્રાનુસારી કરવાની બલવાન ઈચ્છા છે, આમ છતાં તથાવિધ શક્તિનો સંચય નહિ હોવાથી ત્રુટિત પણ કાંઈક શાસ્ત્રાનુસારી અનુષ્ઠાન કરે છે, તેઓનું ચૈત્યવંદનાદિ અનુષ્ઠાન ઈચ્છાયોગ છે.
અહીં જેઓ જ્ઞાની નથી, છતાં આગમથી ચૈત્યવંદનના અનુષ્ઠાનનો મહિમા સાંભળીને ચૈત્યવંદન કરવાની ઈચ્છાવાળા થયા છે, પરંતુ સંપૂર્ણ શાસ્ત્રવિધિ અનુસાર ચૈત્યવંદન કેમ થાય ? તેવો બોધ નથી, તેવા જીવો અપ્રમાદથી કરતા હોય તો પણ પ્રાયઃ કરીને તેઓનું અનુષ્ઠાન વિકલ યોગ બને; કેમ કે અજ્ઞાનને કારણે પૂર્ણ શાસ્ત્રાનુસારી ચૈત્યવંદનાદિ અનુષ્ઠાન તેઓ કરી શકતા નથી. તેથી અજ્ઞાનીના અપ્રમાદથી પણ કરાયેલા ચૈત્યવંદનાદિ અનુષ્ઠાન ઈચ્છાયોગમાં અંતર્ભાવ પામે છે. રાા અવતરણિકા:
प्रधानस्येच्छायोगत्वे तदङ्गस्यापि तथात्वमिति दर्शयन्नाह - અવતરણિતાર્થ :
પ્રધાનનું ઈચ્છાયોગપણું હોતે છતે, તેના અંગનું પણ=પ્રધાનના અંગનું પણ, તથાપણું છે=ઈચ્છાયોગપણું છે, એ પ્રમાણે બતાવતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – અવતરણિકાનો ભાવાર્થ -
કોઈ સાધકે સંયમ ગ્રહણ કરેલ હોય, અને તે સંયમની ક્રિયા પરિપૂર્ણ શાસ્ત્રાનુસારી ન થતી હોય તો સંયમની ક્રિયા ઈચ્છાયોગ બને; અને તેવા ઈચ્છાયોગવાળા સાધકની પ્રધાન એવા સંયમના અંગભૂત એવી કોઈક અવાંતર ક્રિયા પૂર્ણ શાસ્ત્રાનુસારી થતી હોય તો તે ક્રિયા પણ ઈચ્છાયોગરૂપ છે, પરંતુ શાસ્ત્રયોગરૂપ નથી. તે બતાવવા માટે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
