________________
तत्वार्थ सूत्र पूरणलक्षणः खलु योगो वर्तते, स योगोऽनास्वरूपोऽप्यस्ति । तत्र-यथाऽऽद्रवस्त्र समन्तात् पवनाऽऽनीतं रजापुञ्ज स्वस्मिन् गृह्णाति, एवम्-कपायजलेनाऽऽद्रीभूतो जीवः कायादि त्रिविधयोगानीतं कर्मपुरलं सर्व प्रदेशैरुपादत्ते
यथा वा-तप्ताऽयःपिण्डः पयसि प्रक्षिप्तः समन्ताजनलं गृह्णाति, एवं-क्रोध मायादि कषाय सन्तप्ताऽऽत्मा कायादि त्रिविधयोगानीतं कमपुद्गलं परिगृह्णाति, आदिपदेन-मिथ्यादर्शनाविरति कषाययोगादयो बन्धहेतव आस्रथा उच्यन्ते ॥१॥ शब्द की व्युत्पत्ति है ! अभिप्राय यह है कि आत्मा का वह परिणाम, जो कर्मों के आगमन का द्वार है, आस्रव कहा जाता है। केवलिसमु. रात के समय दण्ड, कपाट, प्रतर और लोकपूरण रूप जो योग रहता है, वह ऐयाथिक के सिवाय अन्य आस्रव का कारण नहीं होता।
जैसे गिला वस्त्र वायु द्वारा उडाये हुए रज को सभी ओर से ग्रहण करता है अर्थात् वस्त्र के गीलेपन के कारण उसमें आ-आकर धूल चिपक जाती है वैसे ही क्रोधमान, माया या लोभ कषाय से आई पना आत्मा काययोग आदि तीन प्रकार के योगों द्वारा आकृष्ट कर्म पुदगलों को ग्रहण करता है । अथवा जैसे आग से तपा हुआ लोहेका गोला यदि पानी में डाल दिया जाय तो वह सभी ओर से जल को ग्रहण करता है-आत्मसात् करता है, उसी प्रकार कषाय के ताप से सन्तप्त आत्मा काययोग आदि के द्वारा कर्म पुद्गलों को ग्रहण करताहै।
सूत्र में प्रयुक्त 'आदि' शब्द से मिथ्यादर्शन, अविरति और કર્મોના આગમનનું દ્વાર છે, આસ્રવ કહેવાય છે. કેવળી સમુદ્રઘાત વેળાએ દડ, કપાટ, પ્રતર અને લેકપૂરણ રૂપ જે વેગ હોય છે તે ઐયપથિક હેવાને કારણે આસવના કારણ હોતા નથી.
જેવી રીતે ભીના વસ્ત્ર, વાયુ દ્વરા ઉડાડેલી ધૂળને બધી બાજુએથી ગ્રહણ કરે છે, અર્થાત્ વસ્ત્રની ભીનાશના કારણે તેનામાં આવી આવીને રજા ચાટી જાય છે, તેવી જ રીતે કે ધ, માન, માયા અને લેભ કષાયથી આદ્ર બનેલે આમા કાગ આદિ ત્રણ પ્રકારના ગે દ્વારા આકૃષ્ટ કર્મપુદ્ગલેને ધારણ કરે છે, અથવા જેવી રીતે અગ્નિથી તપેલા લેખંડના ગોળાને જે પાણીમાં નાખવામાં આવે છે તે બધી બાજુએથી પાણીને ગ્રહણ કરે છે. આત્મસાત કરે છે, તેવી જ રીતે કષાયના તાપથી સતત આત્મા કાગ આદિથી કર્મ પુદ્ગલેને ગ્રહણ કરે છે.
સૂત્રમાં પ્રયુકત આદિ શબ્દથી” મિથ્યાત્વ, રતિ, અવિરતિ અને કષાયને,
