________________
दीपिका - नियुक्ति टीका न. ६ खू. १ आस्रवतत्वनिरूपणम्
आस्रवति - आगच्छति आत्मदेशसमीपस्थोऽपि पुद्गलपरमाणुपुञ्जः कर्मत्वेन परिणमति - अस्मात् क्रियाकलापाद हत्यासत्रः तथाविधः क्रियासमूहः, तथाविध परिणामतो जीवः कर्माणि आदत्ते, । तथाविधपरिणामाभावेतु - कर्मबन्धो न भवति । एवञ्च - सरस सलिकावाहि विचररन्ध्ररूप स्रोतोवद् आस्रवः - आत्मनः परिणामविशेषः कर्मरूपसललस्य प्रवेशे हेतु भवति । कर्माणि - शास्रवन्ति अनेनाऽऽत्मपरिणामविशेषेणाऽऽत्मना सह सम्बध्यन्ते - इत्यास्त्रवः, कर्मागमनद्वारभूत आत्मपरिणामविशेष इत्यर्थः । तथा च- केवलिसमुद्घाते दण्ड- कपाट प्रतर-लोकऔदारिक वर्गणा वैक्रिय वर्गणा, तथा आन्तरिक वर्गणा आदि शरीर वर्गणाओं में से किसी भी एक वर्गणा का आलम्बन होने रूप बाह्य कारण होता है, तब उस के निमित्त से आत्मा के प्रदेशों में जो परि-स्पन्दन होता है, वह काययोग कहलाता है । तीनों प्रकार का यह योग आस्रव कहा गया है ।
जिन आकाश प्रदेशों में आत्मा स्थित है, उन्हीं आकाश प्रदेशों में स्थित कार्मण वर्गणा के पुद्गलपरमाणु जिस क्रियाकलाप से कर्म के रूप में परिणत हो जाते हैं, उस क्रियाकलाप को आस्रव कहते हैं, उस प्रकार के परिणाम से जीव कर्मों को ग्रहण करता है, यदि उस प्रकार का परिणाम न हो तो कर्म का बन्ध नहीं होता । इसी प्रकार जैसे जल को प्रवाहित करनेवाले छिद्र के द्वारा खरोबर में जलका आमन होता है वैसे ही आत्मा के परिणाम विशेष से कर्मरूपी जल हो प्रवेश होता है । जिसके द्वारा कर्म आते हैं, वह आस्रव, ऐली आस्रव
1
ન્તરાય કાના ક્ષયાપશમ થાય છે અને ઔદારિકવગ ણા, વૈક્રિયવા તથા આહારકવગ ણા આદિ શરીર વગણુાઓમાંથી કાઈપણ એક વાનુ આલાન થવા રૂપ બાહ્ય કારણુ હાય છે, ત્યારે તે નિમિત્તથી આત્માના પ્રદેશમાં જે પરિક્સ્પન્દન થાય છે, તે કાયયાગ કહેવાય છે. ત્રણે પ્રકારના આ ગ્રેગ આસ્રવ वाया छे.
જે આકાશપ્રદેશમાં આત્મા સ્થિત છે, તેજ આકાશપ્રદેશમાં સ્થિત કામવગ ના પુદ્ગલપરમાણુ., જે ક્રિયાકલાપથી કના રૂપમાં પરિત થઈ જાય છે, તે ક્રિયાકલાપને માત્ર કહે છે. તે પ્રકારનાં પરિણામથી જીવ કતિ ધારણ કરે છે, જો તે પ્રકારનું પરિણામ ન થાય તે ક્રમના અન્ય થતા નથી. આવી રીતે જેમ પાણીને પ્રવાહિત કરનારા છિદ્ર દ્વારા સાવરમાં જળનુ આગમન થાય છે, તેવી જ રીતે આત્માના પરિણામ વિશેષથી કમ રૂપી જળના પ્રવેશ થાય છે. જેના દ્વારા ક્રમે આવે છે, તે આસવ, એવી આસ્રવ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. આશય એ છે કે આત્માનું તે પરિણામ, જે
