Samyaktva Shatsthana Chaupai

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Pradyumnasuri
Publisher: Shrutgyan Prasarak Sabha

Page 45

૨૮
સમ્યકત્વ
સ્થાન ચઉપઈ
આત્યંતિકપણે એકબીજાથી ભિન્ન છે, પૃથક્ છે. પરિણામે જે બંધક્ષણ તે મોક્ષક્ષણ નથી અને જે મોક્ષક્ષણ તે બંધક્ષણ નથી, અર્થાત્ જે બંધાય છે તે મોક્ષ પામતો નથી ને મોક્ષ પામે છે તે બંધાયેલો હોતો નથી. પૂર્વાપર જ્ઞાનક્ષણોમાં એક અનુયૂત વાસના રહેલી છે એમ કહેવામાં આવે તો એ પૂર્વાપર જ્ઞાનક્ષણોમાં રહેલી વાસના તે જ સ્વભાવનિયત આત્મદ્રવ્ય છે. જો વાસનાબુદ્ધિ માત્ર કલ્પિત છે, પારમાર્થિક – વાસ્તવિક નથી એમ કહેવામાં આવે તો બંધમોક્ષ તો પારમાર્થિક પર્યાયો એટલે કે અવસ્થાઓ – દશાઓ છે, તેનો આધાર પણ પારમાર્થિક જ હોવો જોઈએ, તે કોણ? જો એક જ્ઞાનક્ષણને નીલપીત આદિ જુદાજુદા અનેક આકારો ધારણ કરવામાં તર્કબાધ નથી, તો એક દ્રવ્યને જુદીજુદી અનેક જ્ઞાનક્ષણો ધારણ કરવામાં શો તર્કબાધ હોય?
એટલે શુભ મનથી વિચારતાં અનેક જ્ઞાનક્ષણોરૂપ પર્યાયોથી યુક્ત એક દ્રવ્ય આત્માને નિત્ય માનવો જોઈએ. અને જેમ પર્યાયોને અસ્તિત્વ ધરાવતા આપણે અનુભવીએ છીએ તેમ દ્રવ્યને પણ અનુભવીએ છીએ. જે નિર્વિકલ્પબુદ્ધિ (અનિશ્ચયાત્મક, અનુભવાત્મક, નિર્વિચાર, શબ્દસંસર્ગયોગ્યતારહિત જ્ઞાન) સવિકલ્પબુદ્ધિ નિશ્ચયાત્મક, સ્મરણાત્મક, સવિચાર, શબ્દસંસર્ગયોગ્યતાવાળું જ્ઞાન)ને પેદા કરે છે તે જ પ્રમાણ છે એમ બૌદ્ધો માને છે, તો તેમણે સવિકલ્પબુદ્ધિને પણ પ્રમાણ માનવી જ જોઈએ. તેમજ નિર્વિકલ્પબુદ્ધિજન્ય વિકલ્પબુદ્ધિમાં તો દ્રવ્ય અને પર્યાય બને ભાસે છે. તેથી જ્ઞાનાદિ પર્યાય જેમ સત્ય તેમ એના આધારરૂપ આત્મદ્રવ્યને તો એનીયે પહેલાં સત્ય માનવું જોઈએ.