________________
૧૦૦
આનંદઘન પદ - ૬૬
દૃષ્ટાંતથી આ વાત બરાબર સમજાશે. રામ, સીતા, લક્ષ્મણ અભયારણ્ય વનમાં વિચરે છે. મર્યાદા પુરુષોત્તમ શ્રીરામે ભાઈ લક્ષ્મણને ભલામણ કરેલી કે મહાસતી સીતાને આ ભયાનક અરયમાં એકલી ન મૂકતાં એમની બરાબર સંભાળ રાખજો. પણ જયારે પતન કે વિનાશ થવાનો નિશ્ચિત લખાયો હોય ત્યારે ભાવિ માનવીને થાપ ખવડાવી દે છે. માંત્રિક-તાંત્રિક વિદ્યાના બળથી વેશ પરિવર્તન કરી ભિક્ષુક વેશે રાવણે સોનાનો મૃગ રૂપક તરીકે બનાવ્યો. સીતાજી મૃગ ચર્મમાં લલચાયા. લોભકષાયે એમને છેતર્યા. લક્ષ્મણજી મૃગને હરણ કરવા જતી વખતે પર્ણકુટિરથી બહાર ચારેય બાજુ રેખા અંકિત કરી સીતાજીને આ રેખા ઓળંગવાની મનાઈ કરી અને કહ્યું કે જે કાર્ય કરવું હોય તે આ રેખાની અંદર રહીને કરજો. આમ ભલામણ કરી લક્ષ્મણજી સુવર્ણમૃગનો શિકાર કરવા ગયેલા રામની મદદે ગયા. અહીં રૂપકને સમજાવવું હોય તો સમજાવી શકાય કે રામરૂપી આત્મા-ચેતનની સીતારૂપી ચેતના એની આંકેલી મર્યાદામાં ન રહેતાં રાવણરૂપી પુદ્ગલે - માયાવી બહુરૂપી રાવણરૂપી પુદ્ગલે અપહરણ કરી જતાં ચેતન એની ચેતનાને ખોઈ બેઠો. તેવામાં સાધુ વેશ ધારણ કરી ભિક્ષાવૃતિના બહાને રાવણ આવે છે. સીતાજી સાધુ સમજી ભિક્ષા આપવા, લક્ષ્મણજીએ દોરેલી લક્ષ્મણ રેખાની અંદર એક પગ અને એક પગ બહાર રાખી ભિક્ષા આપી રહ્યા છે. સાધુ સીતાજીને બેઉ પગ રેખાની બહાર રાખી ભિક્ષા આપવા આગ્રહ કરે છે. જ્યાં સીતાજીએ બંને પગ બહાર મુકયા કે રાવણે તેમનું હરણ કર્યું. રાવણ દસ માથાવાળો કહેવાય છે એનું તાત્પર્ય એ છે કે જીવના જે દશ પ્રાણ (પાંચ ઈન્દ્રિય, શ્વાસોશ્વાસ, આયુષ્ય અને ત્રણ બળ) તેમાં અહંકાર તેનો છવાયેલો હતો આ અહંકારના કારણે રામ રાવણ વચ્ચે લંકા યુદ્ધ સર્જાયુ અને મહાભારતનું યુદ્ધ દ્રોપદીના વચનબળે સર્જાયુ.
રાવણે સીતાજીનું હરણ કરી વિમાનમાં ઊંચકી ભાગવા માંડતી વખતે સીતાજીએ મોટા અવાજે ચીસો પાડવા માંડી હે રામ ! દોડો.... દોડો. આ વેષ ધારી સાધુએ દગો દીધો. અંતે રામ રાવણનું યુદ્ધ નિશ્ચિત લખાયુ હતુ તે થઈને રહ્યુ.
દયા એ ભાવ છે જ્યારે દાન એ ક્રિયા છે.
