________________
આનંદઘન પદ
-
૧૦૫
૩૩૯
ધન-ધાન્ય-દેહ-પુત્ર-પરિવારાદિની વાંછા કે જે જીવને અંતે દુ:ખરૂપ દાવાનળમાં નાખનાર છે તેને જીવ સુખરૂપ માની બેઠો છે તે સુખ દુઃખના ભાવોને વૈરાગ્ય બેટાએ ખતમ કર્યો. પછી કામ અને ક્રોધનું નિવારણ કર્યું અને પછી મમતાની બેન તૃષ્ણાનો નાશ કર્યો. (ખોજ કુટુંબ સબ ખાયા) - જ્ઞાન ધ્યાનની અંતરંગભાવવાળી ક્રિયામાં ઊંડા ઊતરી દુર્ભાવ રૂપ પર્યાયોને શોધી શોધીને ખાયા એટલે ખતમ કર્યા. અર્થાત્ તે ભાવોને પલટાવીને સત્પ્રવૃતિ રૂપે આત્મામાં સ્થાપિત કર્યાં. અશુભ ભાવોમાંથી વૈરાગ્યના બળે રસને ખેંચી લઈને તેનામા રહેલ અશુભત્વને ખતમ કર્યું. દૈયિક ભાવોને ક્ષયોપશમભાવમાં પલટી નાંખ્યા. મમતાનો નાશ થવાથી સમ્યક્ પરિણમન થવા લાગ્યું. જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય પ્રગટ્યો.
દુર્મતિ દાદી મત્સર દાદા, મુખ દેખત હી મુઆ; મંગલરૂપી બધાઈ વાંચી, એ જબ બેટા હુઆ....૨.
વૈરાગ્યવંત ભાવ પુત્રના મુખ ઉપર સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યગ્ દર્શનનું તેજ ઝગારા મારી રહ્યું હતું. મુખ ઉપર ભામંડલની જેમ આત્મપ્રકાશની છાયા ચારેબાજુ ફેલાયેલી હતી તે જોઈનેંજ દુર્મતિ રૂપી દાદી અને મત્સર દાદાનો ગર્વ ગળી ગયો, છક્કા છૂટી ગયા અને તેમની આંખો પર અંધારપટ છવાઈ ગયો.
જીવન એ લાંબા કાળનું જાગતું ઉઘાડી આંખનું સ્વપ્ન છે માટે સંતોએ સંસારને સ્વપ્નની ઉપમા આપી છે. સ્વપ્નાના હાથીને જેમ હાથીશાળામાં બાંધી શકાતો નથી તેમ સાંસારિક સામગ્રીઓને પણ કાયમ માટે પોતાની કરી શકાતી નથી એટલે કે બાંધી શકાતી નથી. વ્યક્તિ કે સામગ્રી બેમાંથી એકને ચાલ્યા
જવું પડે છે. આ દેખાતી દુનિયા એ પણ જ્ઞાનીને મન એક સ્વપ્ન છે. કારણ કે પહેલા નહોતુ અને પછી રહેતુ નથી તે વચમાં કેમ હોય ? કવિ નરસિંહ મહેતાએ પણ ગાયું છે કે ‘જાગીને જોઉં તો જગત દીસે નહિ..' આત્મા જો પોતાની અંદરમાં જાગે તોજ કામ થાય તેમ છે.
જાગ્યો જો ન ઘટ અંતર વિષે, નિશા જાગવાથી શું વળ્યું ? ત્યજા ન દોષ દિલ તણા, ઘર ત્યજ્વાથી શું વળ્યું ?
અધ્યાત્મમાર્ગમાં દ્રવ્યચક્ષુ બીડવાના છે અને ભાવચક્ષુ ઉઘાડવાના છે.
