________________
પરિશિષ્ટ - ૪
પર દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવથી પરાંગમુખ થઈ સ્વ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ સન્મુખ થવું પડતું હોય છે. ‘સ્વ’ એ ‘સ્વ’ છે જ્યારે ‘પર’ એ ‘પર’ છે. તેથી જ વાયુ (‘ય’કાર) ને મન સાથે સંબંધ છે. અહીં તો ઉપયોગ કંપનને જેમ દૂર કરવાનું છે તેમ યોગકંપનને પણ દૂર કરવાનું છે. મનોયોગ, વચનયોગ, કાયયોગના સૂક્ષ્મ સ્પંદનમાત્રથી પર થવાનું છે. આત્મપ્રદેશોમાં નિરંતર થઈ રહેલા કંપનથી આત્માનો ગતિ અને આયુષ્ય સાથે સંબંધ છે, જે પૌદ્ગલિક છે. આત્મામાં કંપન નથી. જેથી કાળ પણ ત્યાં અસર કરતો નથી. તેથી ‘આયા’ શબ્દ દ્વારા આત્માની પૂર્ણ જાગૃતસ્થિતિમા રહેવાનું સૂચવે છે. આત્માથી આત્મમય બની આત્મામાં લયલીન થવાનું છે. તેથી જ ‘ચેત્ મછંદર ગોરખ આયા’ના સંબોધનથી મત્સ્યેન્દ્રનાથ કે ગોરક્ષનાથ અવધૂતની આ વાત નથી પરંતુ સ્વયંની ચેતનાને પોતાની પૂર્ણતામાં વસાવવાની આ વાત છે. ‘આયા’ શબ્દથી ‘ચેત્’ શબ્દમાં એટલે કે પ્રમાતાથી પ્રમાણ ચૈતન્યમાં ઓગળી (દ્રવી) જવાનું છે.
અત્રે પ્રયોજાયેલા કેટલાંક પારિભાષિક શબ્દોની તુલનાત્મક વિચારણા કરતાં જે રહસ્ય હાથ લાગ્યું છે તે આ પ્રમાણે છે -
9
સપ્તશૃંગ : પિંડદેહમાં રહેલાં અધોમુખી સપ્તચક્રો કે જે નાડીઓની ગાંઠ રૂપ ચક્રો pluxes છે. એ સાત નાડીઓના મિલનસ્થાન રૂપ ચક્રો (૧) મૂલાધાર (૨) સ્વાધિષ્ઠાન (૩) મણિપુર (૪) અનાહત (૫) વિશુદ્ધ (૬) આજ્ઞા (૭) બ્રહ્મરંધ્ર અથવા સહસ્ત્રાર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. મૂલાધારચક્રથી સહસ્ત્રાર સુધીની યાત્રા સુષુમ્યા નાડીના માર્ગે ત્રણ ગ્રંથિઓને છેદીને અવયવ પદમાં બિંદુ : (વિસર્ગ) માં આરૂઢ થવું. વિસર્ગ (:) એટલે ઉપલો ત્રિકોણ સૂર્ય
=
ચંદ્ર
જે શિવ એટલે કલ્યાણનું પ્રતિક છે અને નીચેનો અધોમુખ ત્રિકોણ જે શક્તિનું પ્રતિક છે. આ બંનેના સાયુજ્યથી આનંદ કેન્દ્રને જાગૃત કરવું.
=
શિવાલય : સામાન્ય સ્થૂલ અર્થ કરતાં શિવાલયનો અર્થ મંદિર કરાતો હોય છે કે જે મંદિરનો પણ લક્ષ્યાર્થ થતો હોય છે કે મનને અંદરમાં લઈ જવાનું એટલે કે અંતર્મુખ થવાનું સ્થાન તે મંદિર. પરંતુ જો શિવાલયનો સૂક્ષ્મ લક્ષ્યાર્થ કરીએ તો શિવ એટલે પરમાત્મા અને આલય એટલે રહેવાનું સ્થાન. અર્થાત્
