________________
પરિશિષ્ટ - ૬
અપકવ દશા છે. તે કાળમાં તેને સ્વપ્રશંસા અને પરનિંદા અતિપ્રિય હોય છે. આ તેની અવસ્થા છે. નહિ પકવ થયેલા તેવા કાચા ઈંડા જેવી છે અને સ્વપ્રશંસાદિ તે બહુ બોલબોલ કરવા સમાન છે. હવે તેમાંથી તે કાળક્રમે ચરમાવર્તમાં તેમજ અપુનબંધકાદિ અવસ્થા પામે છે ત્યારે તેને સરુનો ઉપદેશ સાંભળવા મળે છે. જીવ, અજીવ, પુષ્ય, પાપ, સ્વર્ગ, નરક, મોક્ષ વિગેરે તત્ત્વો સમજાય છે ત્યારે તેને પોતાના આત્મા વિશે સંશય પડે છે કે શું હું ખરેખર ભવ્ય હોઈશ કે અભવ્ય? શું મારો આત્મા આત્મદર્શન - સમ્યગદર્શન પામ્યો હશે કે નહિ ? આ વિષયનું જ્યારે અંદરમાં મનોમંથન ચાલે છે - ઘમસાણ થાય છે ત્યારે પોતાની સમજશક્તિના બળે તેને ગુર ઉપદેશના માધ્યમે પોતાની જાતમાં ભવ્યત્વ હોવા છતા સમ્યગદર્શનનો અભાવ નિશ્ચિત જણાય છે અને તેથી તેને લાગે છે કે આ ચરમાવર્તકાળ અને તેમાં મને થયેલ મોક્ષની ઈચ્છા, એ તો મારો હજુ બાલ્યકાળ છે. હજુ હું સમ્યગદર્શન રૂપ ધર્મયૌવના પામ્યો નથી તેથી તે પામવા પોતાની જાતને બાળક સમજી આજુબાજુના તમામ સંયોગોમાં મીન ધારણ કરે છે અને એક માત્ર મોક્ષ પામવાની તીવ્ર લગન ઊભી કરી તેના કારણીભૂત સમ્યગદર્શનને પામવા મરણિયો પ્રયાસ કરે છે અને તેમાં જ્યારે સફળતાને વરે છે ત્યારે તેને અંદરથી સચોટ ખ્યાલ આવી જાય છે કે આંશિક મુક્તિ રૂપ સમ્યફદર્શન મળ્યું છે તો હવે પૂર્ણજ્ઞાન રૂપ પૂર્ણ મુક્તિ મળતા વાર નહિ લાગે.
એક અચંબો ઐસો દેખ્યો, માછલી ચાવે પાન,
ઊંટ બજાવે બંસરી રે, મેઢક જોડે તાલા૪. જીવ રૂપી માછલીની દષ્ટિ અનંતાનંતકાળથી વિષયકષાય તરફજ હતી. નિતાંત વિષયજનિત સુખ અને કષાયજનિત સુખ એજ એની દૃષ્ટિમાં હતા. વિષય કષાયની એંઠ ચાટવાનોજ એનો ધંધો હતો અને કદી પણ આત્મા તરફ દૃષ્ટિ હતી જ નહિ. આત્મિક સુખ શું છે તેનું તેને કદીપણ ભાન હતું જ નહિ. જેમ માછલી જ્યારથી જન્મે ત્યારથી તેને પાણી સિવાય કાંઈજ જોયુ હોતુ નથી, પાણી એજ એનું જીવન, પાણી એજ એની દૃષ્ટિ, પાણી એજ એનો ખોરાક, પાણી એજ એનો આધાર, બસ પાણી-પાણી અને પાણી એ સિવાય બીજુ
