________________
આનંદઘન પદ - ૮૭
૨૨૫
તદ્દન ભૂલી ગયા. મોહિની અને તેના પરિવારને વારે ઘડિયે ટોણા માર્યા કરવા તે સજ્જનના લક્ષણ નથી. પૂર્વકાળે જીવે પોતેજ જે અણછાજતા નિમિત્તો ઉભા કરેલા હતાં તે પોતે કરેલા જ આજે આડા આવે છે, એવો પ્રકૃતિનો નિયમ છે. એમાં વાંક નિમિત્તનો નથી પણ જીવનો પોતાનો છે. પોતાની ભૂલોને કબુલ કરી તેનો પશ્ચાતાપ કરવાથી જીવ હળવો બને છે. ડાકુઓ પણ આપણા જેવા માણસ છે. તેની આગળ નમ્રભાવે વર્તવાથી તેમને પણ ક્યારેક દયાભાવ આવવાથી તે છોડી મૂકે છે. વેરભાવને ઘટાડવા માગુણ અપનાવવો પડશે. મમતા પોતાના સ્વભાવને ભૂલતી નથી તો સમતાએ પણ પોતાનો સમ સ્વભાવ છે તેને ભૂલવો જોઈએ નહિ.
વિવેક જવાબ આપતા કહે છે કે હે સુમતિ ! તારી વાત સાચી છે કે નિમિત્ત કારણ ઉપર દોષારોપણ કરવુ તે બરાબર નથી કારણ કે તેમાં પણ ભૂલ તો જીવની જ છે. માટે મોહિની અને તેના પરિવારને ખરાબ ચિતરવા તે સજ્જનનું લક્ષણ નથી, તેમ આપણે આપણા કુટુંબનો કે આપણા પુત્રાદિની પ્રશંસા-ગર્વ વગેરે પણ ન કરવા જોઈએ. પોતાના પુત્રના ખરાબ વર્તનને ઢાંકવા. માતા બહારમાં વખાણ કર્યા કરે તો જગતને જાણવાવાળી હજાર આંખો કાંઈ તે માની લે નહિ અને પુત્રની નામના વધારવા બહાર પ્રશંસા કરે તેના પરિણામ કેવા આવે ? પોતાના ભાઈ શકુનિ આગળ બેન ગાંધારી પોતાના પુત્રો દુર્યોધન વગેરેની પ્રશંસા કરે તેથી પુત્ર ડાહ્યા ન ગણાય. પોતાનો પુત્ર કે જે ઘરનો ચલાવનાર છે તેની બહારમાં બડાઈ હાંકવી, તેને લોકો અહમનો મદ કહી મૂર્ખામીમાં ગણશે. માટે ઉત્તમકુળના આપ્તજનોએ પોતાના પુત્રની ખોટી મોટાઈઓ ન દેખાડવી જોઈએ કારણ કે આવા ભાવોને સંતોએ આપવડાઈ -
સ્વપ્રશંશા એટલે કે વિષમભાવ કહ્યો છે. સમતાએ પોતાનો સમ સ્વભાવ ટકાવી રાખવો હોય તો આ બધું કરવું જરૂરી છે. અર્થાત્ પોતાના સ્વામીના કે બીજાના ખોટા ગાણા ગાવા જોઈએ નહિ. ઉપશમ ભાવ એ આપણુ સાધ્ય છે તે પામવા માટે મોહિની અને તેના પરિવારની નિંદા-ટીકા-ટીપ્પણમાંથી જેમ બચવા જેવું છે તેમ પોતાના ઘરની વ્યકિતઓની પ્રશંસા પણ ન કરવી જોઈએ. આ રીતે કરવામાં આવે તોજ સમતા - ઉપશમભાવ સિદ્ધ થઈ શકે અન્યથા નહિ.
અંદર જતો ઉપયોગ ઘનીભૂત બની આત્મકેન્દ્રિત થઈ આનંદઘનરૂપે પરિણમે છે.
