________________
આનંદઘન પદ - 14
ગઈ. (નિહચેં કર્મ અનંત) - આમ નિશ્ર્ચય ધર્મ - આત્મધર્મ ચૂકી જવાથી ભવિતવ્યતાના આધારે જીવવામાં તો અનંતાનંત કર્મોનો બંધ અને ઘોરાતિઘોર ભયંકર અજ્ઞાનની અંધકારમય દશામાંજ કાળ પસાર કરવાનો રહ્યો. નિયતિના આધારે જીવવામાંતો જીવને કર્મોનો બોજ માથે લઈને ભટકવા સિવાય બીજીકોઈ ગતિજ નથી. અજ્ઞાની જીવો અજ્ઞાનકાળમાં પોતાનુ શુદ્ધ સ્વરૂપ ઓળખી તેના ઉપર અત્યંત આદર બહુમાનવાળા બનીને જે પ્રચંડ વીર્ય પુરુષાર્થ ફોરવી કર્મના ખડકલાઓને જે તોડવાના છે તે તોડી શકતા નથી અને જ્ઞાનીએ જોયું હશે તેમ થશે તેમ માની વિષય, કષાય, નિદ્રા, વિકથા રૂપ પ્રમાદમાં પડી પોતાનું જીવન ભવિતવ્યતાને હવાલે કરે છે; તેના કેવા માઠા હાલ થાય છે, દુર્ગતિઓમાં અજ્ઞાનના અંધકારમાં કર્મસત્તાના કેવા જાલિમ માર ખાવા પડે છે, તેને તેઓ સમજી કે વિચારી શકતા નથી. એક વિવેક ધર્મ ચૂકાઈ જાય તો આત્માને કેટલા કલ્પનાતીત નુકસાનો વેઠવા પડે છે તેનો ખ્યાલ અહિંયા કરી શકાય છે.
બંધ મોખ નિહચેં નહિ હો, વિવહારે લખ દોય; કુશલ એમ અનાદિ હી હો, નિત્ય અબાધિત હોય..પૂછીયે...૩.
૨૩૧
નિશ્ચયનયની માન્યતા પ્રમાણે આત્મા સદા શુદ્ધ જ છે, અક્રિય છે, અરૂપી છે. તે કદી પણ કશુંજ કરતો નથી માટે બંધ અને મોક્ષ પણ તેના મતમાં નથી. તે અમર છે. મૃત્યુ કે નાશ તો દેહના થાય છે. જ્યારે વ્યવહાર કહે છે કે નિશ્ચયને લક્ષમાં રાખીને વિશુદ્ધ આચરણા કરો. એકલો કોરો વ્યવહાર એ નૈગમ એટલે વણિક જેવો છે. ગામડિયા જેવો છે. મર્યા પછી જીવને તે સંભારે છે કે માણસ ભલો હતો કે બુરો હતો.
જીવનું કલ્યાણ કે અકલ્યાણ કરવાની શક્તિ તેનામાં નથી એટલા માટે તે બેઉ બાજુ ઢોલકી વગાડ્યા કરે છે તે ઉપમાને પણ સ્વીકારે, આરોપને પણ સ્વીકારે, ભૂતને પણ સ્વીકારે અને ભવિષ્યને પણ સ્વીકારે. આ બધાને કારણે જે વર્તમાન પર ભાર આવવો જોઈએ તે રહેતો નથી એટલે આ નયના અનુસારે જીવનારા મોટે ભાગે ભૂતના સંસ્મરણોને વાગોળતા હોય છે અથવા તો ભાવિની કલ્પનાઓ કરી હવાઈ કિલ્લામાં રાચતા હોય છે. માટે નૈગમ નય અબુધ ગામડિયા જેવો છે કે જેના વિચારો બધા મૂર્ખ ગામડિયા જેવા અને નક્કર
બરૂના સાંઠા જેવો સંસાર શેરડીને સાંઠા જેવો લાગી ગયો છે તે જ ભૂલ છે.
