________________
આનંદઘન પદ - ૯૯
૩૧૧
લોકોની દષ્ટિએ તો હું બાલકુંવારી જેવી જ છું. લોકો તો મને બાલકુંવારી તરીકેજ જુએ છે એનું કારણ શું? તો કહે છે કે તે ક્રોધને તારા પતિ તરીકે સ્વીકાર્યો છે. ક્રોધ જીવની સાત્વિકતાને બાળી નાંખનાર છે એના કારણેજ મારી એકે ઈચ્છા પૂર્ણ થતી નથી. સંત પુરુષોએ ક્રોધ અને માન બંને પુરષ જેવા દેખાતા હોવા છતાં બંનેને પુરુષ અને સ્ત્રીથી ભિન્ન ત્રીજી નાન્યતર એવી. નપુંસક જાતિમાં ગણ્યા છે તેનું કારણ ક્રોધ જીવની સાત્વિકતાને હણી નાંખે છે અને તેથી જીવને અતિક્રોધથી વ્યાપ્ત એવી નરક વગેરે યોનિઓમાં જઈ નપુંસક જીવન જીવવું પડે છે જે પણ પ-૨૫-૫૦-૧૦૦ કે ૨૦૦ વર્ષ નહિ પણ સાગરોપમ સુધીનો અતિ દીર્ઘકાળ ત્યાં કાઢવો પડે છે.
આમ આ ક્રોધ અને કામનાથી જીવને દુ:ખનો સમુદ્ર પ્રાપ્ત થાય છે છતાં તેના આંતર સ્વરૂપને - મર્મને નહિ સમજતા જીવ તેના બાહ્ય રૂપ-રંગ અને ચળકાટમાં મુંઝાય છે અને તેથી સંસારમાં ફસાય છે. તેમાંથી બહાર નીકળવા આ ત્રીજી ગાથા દ્વારા ચેતનને જગાડવામાં આવ્યો છે. આનંદઘન સ્વરૂપી ચેતના સંસારથી વૈરાગ્ય પામીને આત્માના સ્વરૂપની શોધમાં ધ્યાન લગાવીને મંડી પડ્યો છે. સુતેલા અલખ નિરંજન નાથને જગાડવા તેને આહલેક જગાવી છે. ધુણી ધખાવી છે અને “ચેતુ મછંદર ગોરખ આયા” નો ચીપિયો ખખડાવી રહ્યો છે.
અઢી દ્વીપમાં ખાટ-અટૂલી, ગગન ઓશીકું તલાઈ; ધરતી કો છેડો આભ કી પીછોડી, તોય ન સોક ભરાઈ. અવધુ.૪.
આ ગાથામાં સંસારી જીવને વળગેલ પ્રકૃતિજન્ય પુરુષ તત્ત્વ તે લોભ અને તૃષ્ણા તેની નારી તેનાથી થયેલ જીવના બેહાલ બતાવે છે.
લોભને કદી થોભ અટકવાપણું હોતું નથી અને તૃષ્ણાનો કદી અંત હોતો નથી. માટે લોભને સર્વ પાપનું મૂળ કહ્યું છે. ઉપમિતિકારે પણ તૃષ્ણા નામની વેદિકા પર વિપર્યાપ્ત નામનું સિંહાસન અને તેના ઉપર બેઠેલ મોહરાજા બતાવ્યો છે. જીવ માત્રને દોઝખમાં નાંખવાના કાર્યો તે કરાવે છે. અઢી દ્વિપ જેટલા વિશાળ ક્ષેત્રમાં જીવને ફસાવવા માટે અનેક પ્રકારના ખાટ-ખટૂલા એટલે ભોગના
અજ્ઞાની જીવો ઉપયોગનો દુરુપયોગ કરી સંસારમાં રખડે છે.
