________________
૨૦૦
આનંદઘન પદ - ૮૮
શહ ,,
(પ્રાણ જીવન આધાર કી હો - એમ કુશલ કહો બાત) - તારો પરિવાર કોઈપણ ખબર અંતર પૂછવા તારે ત્યાં આવે તો તેઓને એકજ જવાબ આપવો કે મારા પ્રાણ મારું જીવન - મારો આધાર તે મારા સ્વામી છે. તેમને સદા કુશલપણું વર્ચા કરે તેવી માગણી જ તમે પરમકૃપાળુ પરમાત્મા પાસે કરો અને તે સાથે સાથે સકલ જીવરાશિને રોજ ખમાવતા રહો. સૌનું મંગલ થાવ ! સે સત્ય ધર્મને પામી ! સે દુ:ખ મુકત બનો ! આવી ભાવના ભાવો.
અચલ અબાધિત દેવ કું હો, ખેમ શરીર લખત; વ્યવહારી વધઘટ કથા હો, નિર્ચે કરમ અનંત. પૂછીયે...૨. વિવેક કહે છે કે જીવમાત્રની ભીતરમાં તેનો ભગવાન આત્મા બિરાજે છે તેને તમે દેવતા કહો - ભગવાન કહો - પરમેશ્વર કહો - ઈષ્ટદેવ કહો જેને ભવસમુદ્રની સફર કરતાં હજી થકાવટ નથી લાગી તેથી, તે શરીરઘારી જો જીવ હોય તો તેમના શરીરની કુશળતા ઈચ્છવી, કારણકે ઠામ ઠેકાણા વગરના એ ભટકતા જીવને પત્ર લખી કુશળતા પૂછવાનો વ્યવહાર એક માનવ ભવ પુરતોજ શકય જાણવો. જો આ માનવભવમાં જીવ જાગી જાય અને મળેલી તકને વ્યર્થ ન ગુમાવતાં સાધનામાં મંડી પડે તો ક્યારેક પણ દુ:ખ મુક્ત થવાય. પરંતુ આ માનવભવમાં આવી પ્રમાદાચરણ સેવે તો પાછો ગબડે.
આ પ્રમાણે જીવના ભાવોની વધઘટ થવામાં વ્યવહાર આચરણા ખૂબ ભાગ ભજવે છે. શુભાશુભ નિમિત્તો મળતા જીવમાં શુભાશુભ ક્રિયાઓ અને શુભાશુભ ભાવો થતા નજરે પડે છે અને આ રીતે માત્ર વ્યવહાર ક્રિયાને જ પ્રાધાન્ય આપવાથી નિશ્ચય ધર્મ - આત્મધર્મ - સ્વરૂપ ધર્મનું લક્ષ્ય ચૂકાય છે એટલે અનેકાન્ત ધર્મ ચૂકાઈ ગયો અને એકાંતિક ભાવોમાં લક્ષ બંધાયું. આમ જેના જીવનમાંથી સ્વરૂપ ધર્મનું લક્ષ્ય ચૂકાઈ જાય છે તેના જીવનમાં બહારથી ક્રિયા રૂપ - આચરણા રૂપ ધર્મ હોવા છતાં અંદરમાં તૃષ્ણા - મમતા - અહંકારના ભાવો બેસુમાર વર્તતા હોય એવું પણ બનવું સંભવિત છે એટલે એનું જીવન ધર્મની કથા-વાર્તા રૂપે રહ્યું પણ તત્વથી તો અમર્યાદ બની ગયું. એટલે ભાવિનું ઘડતર પોતાના હાથમાં ન રહેતાં નિયતિના હાથમાં ગયું, ભવિતવ્યતાના હાથમાં ગયું. પોતાના ઉપર પોતાની સત્તા ન રહી પણ તે સત્તા નિયતિના કજામાં
વેદનાવેળાએ જ્ઞાનીને દેહ પાડોશી બની જાય છે અને ઉપયોગ જ્ઞાનમય થઈ જાય છે.
