________________
૨૯૪
આનંદઘન પદ - ૯૮
બીજું જે બોધિબીજ રૂપ ચૈતન્ય વૃક્ષ છે તેમાં સમ્યકત્વ ગુણ પ્રગટેલો હોવાના કારણે જીવને અંતરમાં કષાયો શમી જવાથી ઉપશમ ભાવની ઠંડક અનુભવાય છે. જયારે ત્રીજુ કેવલ્ય વૃક્ષ તેની છાયામાં તો પરમ શીતળતાનીજ અનુભૂતિ છે. આ ત્રીજા કેવલ્યવૃક્ષની છાયાની શોધમાં આનંદઘનજીનો આત્મા લાગેલો છે.
તરૂવર એક પછી દોઉ બેઠે, એક ગુર એક ચેલા; ચેલેને જુગ ચુન ચુન ખાયા, ગુર નિરંતર ખેલા. અવધૂ.૨.
સંસાર એક એવું વૃક્ષ છે કે તેની (શાખા-પ્રશાખાઓ) અનંત છે તેની સફરે નીકળેલા ગુર અને તેમનો શિષ્ય છે. તેમાં ગુર તે અંતરાત્મા અને શિષ્ય તે બહિરાત્મા છે. જો બહિરાભદશાને પામેલ આત્મા સંસારિકભાવવાળા પદાર્થો પરથી મોહ, માયા અને મમતાના ભાવોનો ત્યાગ કરે તો તે અંતરાત્મા બની કર્યતાપમાંથી મુકત થતાં પરમાત્મા થઈ શકે. આમ ગુરુ અને શિષ્ય બંને આત્મા રૂપે એકજ છે પણ અવસ્થા ભેદથી તેના ગુરુ અને શિષ્ય તરીકેના ભેદ પડે છે. સંસારમાં અનંતકાળથી ચારગતિમાં અથડાતો કુટાતો આત્મા મુસાફરીમાં લાગેલ થાક ઉતારવાના ભાવ સેવવાથી બંધાયેલ પુણ્યના ઉદયથી વિસામો. લેવા મનુષ્ય દેહને પામ્યો. પૂર્વ પુન્યાઈથી ઉત્તમ જાતિ - કુળ - ક્ષેત્ર - જિનમંદીર - જિનપ્રતિમા - નિર્ગથજ્ઞાની સદ્ગર, જિણવાણી, આગમગ્રંથો મળ્યાં. પુન્યવંત આત્મા હોવાથી જીવને સમ્યકત્વ પામી શકાય તેવા ગુરુઓનો યોગ થયો. તેમાં શિષ્ય કે જે બહિર્દષ્ટિ જીવ હતો તે અનંતાનંત યુગો સુધી સંસારમાં રખડતા અનંત અનંત સમય સુધી એક એક આકાશ પ્રદેશ ઉપર અજ્ઞાન અને મોહભાવે જન્મ મરણ કરી અનંતીઅનંતી કાર્મણવર્ગણાઓ તેને ભેગી કરી હતી તેથી તેને માટે કહે છે કે જેમ પંખી, રેતી ઉપર પથરાયેલા એક એક દાણાઓને વીણીને ખાઈ જાય તેમ આ જીવ પણ એક એક સમય કરતા અનંત અનંત સમયોને ચુન ચુન કરીને એટલે વીણી વીણી ને ખાઈ ગયો હતો અર્થાત્ અનંત અનંત સમયોને તેણે અજ્ઞાન ભાવમાં પસાર કરી અનંતી કાર્મણવર્ગણાઓ કર્મરૂપે એકઠી કરી હતી, તે શિષ્યને હવે છુટવાનો કાળ પાકયો હશે તેથી માનવભવ પામીને જે સંસાર વૃક્ષ પર આશ્રય કરવા મલ્યો તે વૃક્ષનું
નિશ્ચય (લક્ષ) પૂર્વકની કરણી સક્રિયતામાંથી અક્રયતા ભણી દોરી જાય છે.
