________________
આનંદઘન પદ - ૯૮
૨૯૫
વાતાવરણ અતિ પવિત્ર હોવાથી તેના પ્રભાવે બહિરાત્માનાં અંતરના ભાવ બદલાયા તેણે બહિરાત્મપણું ત્યાખ્યું અને માર્ગાનુસારીપણાના ગુણોની આરાધના કરતા અપુનબંધકપણું તેમજ આગળ વધીને બોધિબીજ એટલે સમ્યકત્વ પામ્યો, અંતરાત્મપણું પ્રગટ્યું. બોધિબીજરૂપ ચૈતન્યવૃક્ષ હાથ લાગ્યું. આ દશા યોગીરાજ આનંદઘનજીના ચેતનની સમજવી.
| (ગરુ નિરંતર ખેલા) - બાહ્ય જગતને વિસારી દેહરૂપી દેવામાં નિર્મળાનંદનો નાથ ત્રિકાલ શહ- ધવ-તન્યમય પરમાત્મા પરમપરિણામિક ભાવરૂપે રહેલ છે, તેના ઉપર નિરંતર દષ્ટિ કરીને તેમાંજ રમણતા કરવી એ આત્માનો ખેલ છે. ચેતનનો એ રમણભાવ છે અને અંતરાત્મા બનેલ ગુરુ નિરંતર ત્યાં ખેલ્યા કરે છે. સમ્યદષ્ટિવંત આત્માએ સંસારને બરાબર મિટ્યા સમજી લીધો છે એટલે તેની દષ્ટિમાં હવે નિરંતર એક શુદ્ધ સ્વરૂપજ ઉપાય લાગ્યા કરે છે અને તેથી તેની દષ્ટિ પણ શુદ્ધ ચેતન્યમય સ્વરૂપ ઉપર લાગેલી રહે છે. એ તો સંસારરૂપી તને અતિરૂપી સ્વઘતું આંગણ (આંગણું) માને છે અને એ અતિતના આંગણમાં રમતો રહી, તરતો રહી તને ઓળગી જઈ અદ્વૈતમાં - સ્વઘર જવા માટે પ્રયત્નશીલ રહે છે.
સંસાર એક નાટકનો ખેલ છે. અનંત જન્મ મરણની રમત છે. તેનો સર્જનહાર પોતેજ છે. પોતે જ્યાં સુધી અજ્ઞાની છે ત્યાં સુધી કર્મોનો બાંધનાર પણ પોતેજ છે અને તેનો ભોગવનાર પણ પોતેજ છે અને જ્યારે તે પોતાના સાચા સ્વરૂપને સરકૃપા બળે ઓળખે છે ત્યારે અંદરથી ઘાતકર્મોનો ક્ષયોપશમાં થતાં જે વીતરાગ પરિણતિના અંશ રૂપ ઉપશમ સમ્યકત્વ પામે છે ત્યારે પોતેજ પોતાને પોતાના વડે પોતાનામાં અનુભવે છે અને ત્યારે તે પોતે જ પોતાનો ગુરુ બને છે. આમ પોતે જ પોતાને ઓળખે છે ત્યારે તે પોતેજ ગુર કહેવાય છે, આમ અજ્ઞાન અવસ્થામાં જે આત્મા ચારેગતિમાં સંસારમાં રખડતો હતો તે વખતે તેને પોતાને પોતાની ઓળખ નહિ હોવાથી તેમજ પરને પોતાનું માનવા રૂપ અજ્ઞાન પ્રવર્તતુ હતું માટે તે શિષ્યરૂપ હતો તે જ શિષ્ય હવે જયારે અંતરાત્મા બન્યો ત્યારે તે ગુરુ કહેવાય છે. જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે વ્યવહારમાં બાહ્ય ગુરુ નિમિત્ત બને છે તે વાત જુદી છે પણ તે જ્ઞાન પડ્યું છે તો પોતાની અંદર જ. જ્ઞાન
જ્ઞાન-ચારિત્રમાં થશામતિ યથાશક્તિ ચાલી જાય પણ દર્શનમાં તો પરિપૂર્ણતા જ જોઈએ.
