________________
આનંદઘન પદ - ૮૯
૨૩૩
પદ - ૮૯
(રાગ - ધન્યાશ્રી)
चेतन सकल वियापक होइ. ॥ चेतन. ॥ सत असत गुन परजय परिनति, भाव सुभाव गति दोइ ॥ चेतन. ||१|| स्वपर रूप वस्तुकी सत्ता, सीजे एक न दोय ॥ सत्ता एक अखंड अबाधित, यह सिद्धांत पख होइ ॥ વેતન. શા अन्वय व्यतिरेक हेतुको, समजी रूप भ्रम खोइ ॥ आरोपित सब धर्म औरहे, आनन्दघन तत सोइ. || चेतन. ॥३॥
આ પદ પપમાં પદની સાથે ઘણુ મળતુ આવે છે. અન્ય દર્શનકારો આત્મા રૂપ વસ્તુને તો માને છે પણ તેમાંના કેટલાક દર્શનકારો પ્રત્યેક આત્માની અલગ અલગ સત્તા સ્વીકારતા નથી તેમજ આત્માની અખંડતા, અબાધિતતા, પ્રત્યેકતા, પૂર્ણતા વગેરેનો તેઓ સ્વીકાર કરતા નથી અર્થાત્ આત્માને માનવા છતાં આત્માના સ્વરૂપની બાબતમાં ઘણા મતભેદો પ્રવર્તે છે. કેટલાક દર્શનકારો આત્માને આકાશની જેમ વિભુ અર્થાત્ વ્યાપક માને છે અને તે ચરાચર જગતમાં વ્યાપીને રહેલો એકજ છે. વર્તમાનમાં જે પશુ, પક્ષી, મનુષ્યો વગેરે જે દેખાય છે તે બધા પ્રત્યેક સ્વતંત્ર આત્મા નથી પણ એક વિભુ એટલે વ્યાપક એવા ઈમ્બરના અંશો છે. જે ખાય છે - પીએ છે - બોલે છે - ચાલે છે - ઉઠે છે - બેસે છે - જે જન્મે છે . જે મરે છે, તે બધા ઈશ્વરના અંશો છે. તેમજ મોક્ષે ગયા પછી પણ સુખનો ભોગવટો પૂર્ણ થયે છતે તેમને ફરીથી સંસારમાં આવવું પડે છે. આ બધી વિચારણાઓનો જવાબ આપતા યોગીરાજ કહે છે કે
ચેતન સકલ વિયાપક હોઈ. ચેતન. સત્ અસત્ ગુણ પરજય પરિનતિ, ભાવ સુભાવ ગતિ હોઈ; ચેતન...
અન્ય દર્શનકારો જે રીતે આત્માને આકાશની જેમ ક્ષેત્રથી વિભ માને છે • વ્યાપક માને છે, તે રીતે માનતા તો સત્-અસતનો તેમજ ગુણ પર્યાયનો ભેદ રહી શકતો નથી કારણ કે દ્રવ્ય ઉપર દૃષ્ટિ કરતા તેમજ તેના ગુણો ઉપર
આત્મભાન વિના આત્મધ્યાન નથી અને પરમાત્મસ્વરૂપ પ્રગટીકરણ નથી.
