________________
૨૪૦
આનંદઘન પદ - ૮૯
કરતા હોઈએ તે મતિજ્ઞાનની લમણા કહેવાય. તે વખતે શુદ્ધિ થતી દેખાય તો પણ તે ખોવાયેલી આત્મભાનની શુદ્ધિ કહેવાય. એ ચેતનની દમબદ્ધ પર્યાયમાં વિચારોની અતિ થવાથી ગતિ થતી દેખાય પણ તે સાર વગરની નિષ્ફળ તેવી વિચાર દોષની પરંપરાને ન સુધારતાં, તેમાં વિશેષતાએ કરીને પ્રમાદ વધાર્યા કરવો અથવા તો ભૂલોને છાવર્યા કરવી તે જીવનો વ્યતિરેક દોષ અથવા વ્યતિક્રમ દોષ છે, જેમાં જીવ સદાચારથી હેઠો પડે છે, દુરાચાર - દોષ ગર્તાની ઊંડી ખાઈમાં ફેંકી દે છે. દુરાચાર દોષોએ જીવન સંગીતની કર્ણપ્રિયતા નષ્ટ કર્યાથી એનું જીવન બેરું - બેતાલું બની જાય છે. આત્માનું જે મૌલિક તત્ત્વ છે તે સત્ છે, કોઈ પણ જાતના આરોપ વિનાનુ નિરપચારી - અનારોપિત છે. બાકી આ જગતમાં વ્યવહાર રૂપે સેવાતા બધાજ ધર્મો એ આરોપિત ધર્મો છે - ઉપચરિત ધર્મો છે.
સમજણ અને અણસમજણ વચ્ચે ભમ પેદા કરનાર મિથ્યાત્વ શલ્ય છે જે સમજણવાળી બુદ્ધિનો નાશ કરે છે અને મતિમાં ભાંતિ - યમ પેદા કરે છે. મતિમાં લમણા પેદા થતાં જીવના હૃદયરૂપ કોઠામાંથી થા ધર્મ નીકળી જાય છે, સતનો પ્રેમ નીકળી જાય છે, દેવ ગુરુ પ્રત્યે આદર બહમાન નીકળી જાય છે. સતનો પ્રેમ નીકળી જતાં ભાવ સત્યનો ખપ નીકળી જાય છે અને તેની જગ્યાએ આરોપિત ભાવવાળો ધર્મ દાખલ થાય છે જે સત્ય ધર્મના ટૂકડા કરી તેને ખંડ ખંડમાં વહેચી નાંખે છે.
મિથ્યાત્વ શલ્ય ધર્મના મૂળ ઉપર સીધો ઘા કરે છે. જયાં લક્ષ્મીથી કે દ્રવ્યથી ધર્મ ખરીદાતો હોય, આત્મ કલ્યાણના હેતુ સિવાય કે ગુણપ્રાપ્તિના હેતુ સિવાય ઈહલોકિક પારલૌકિક સુખ-સંપત્તિ, નામના, કીર્તિ-યશ વગેરે માટે ધર્મ કરાતો હોય કે આત્માની સાચી સમજ અને દઢ શ્રદ્ધાન વિના ગતાનુગતિક પણે - લોકહેરીથી કે ઓઘસંજ્ઞાથી જે કાંઈ પણ ધર્મ સમજીને કરવામાં આવે તે બધાજ ધર્મો આરોપિતભાવવાળા ધર્મ છે. પોતાની માન્યતાની સિદ્ધિ માટે અન્યના ખંડનનો આશ્રય લેવાતો હોય અને તે દ્વારા ઉપશમભાવને બદલે વિકલ્પોની હારમાળા વધતી હોય તો તે બધો આરોપિત ધર્મ છે. આવા વખતે
ક્યારેક શુભ ભાવો પણ ચાલે તો પણ તે વખતે માધ્યસ્થ પરિણતિ અને ઉપશમભાવ ગર્ભિત ન હોવાથી આ બધા ધર્મો આરોપિત ધર્મ છે અને બુદ્ધિમાં
સમજ બદલાતા સમજ અનુસારી પ્રવૃત્તિ આપોઆપ થવા માંડશે.
