________________
આનંદઘન પદ - ૮૧
:
૧૮૧
આવાજ ભાવની વાત પદ-૪૨માં કરી કે - આનંદઘન નિપટ નિકટ અક્ષર દો નહિ સમરે સો મરેંગે - મૃત્યુ અને કાલ આ બંને અક્ષરો અર્થાત શબ્દો આત્માની નજીક રહેલા છે અને જેનો અર્થ નિપટ અર્થાત્ નિશ્ચિત છે, સ્પષ્ટ છે તે બંનેના અર્થને જે સમરશે નહિ અર્થાત્ વિચારશે નહિ અને એ દ્વારા આત્માની અત્યંત નિકટ બલ્ક આત્મામાં રહેલ મોક્ષના સુખને જે વારંવાર યાદ કરી તેમાં ડૂબકી લગાવશે નહિ તેનું હરણ કાલદૂત અનંતીવાર કર્યા કરશે. કહેવાનું તાત્પર્ય એટલુંજ છે કે મૃત્યુ અને કાલ શબ્દ પર વારંવાર ઉહાપોહ કરી આત્માની વૈરાગ્યદશાને સ્પષ્ટપણે હૃદયમાં અંકિત કરવા જેવી છે કેમકે તેના દ્વારા આત્મામાં ડૂબકી લગાવવામાં આવે તો જન્મ મરણનો અંત આવે છે અમરત્વ પ્રાપ્ત નહિ થાય તો મૃત્યુનો દૂત એવો કાલ અનંતીવાર જીવનો. કોળિયો કર્યા કરશે.
અહિંયા તેજ વાત જુદી રીતે, જુદા શબ્દોમાં કરે છે કે સોડાંનું ધ્યાન કરવું અને તેમાં તન્મય થઈ જવું. ખાતાં-પીતાં-ઉઠતા-બેસતાં તેનો વિચાર કરવો. સત્તાગતે મારો અને પરમાત્માનો એકય ભાવ છે એટલે કે ભાવમાં કોઈ જ ફેર નથી. આ ભાવ ઉપયોગમાં જેટલો ઘૂંટાય છે તેટલી વીતરાગતા ચૂંટાયા છે. સોડહંકાર એ સ્વરૂપ સભાનતારૂપ સાચું હું પણું છે જે ઓમકારમાં પરિણમે છે. હવે ગાથા-૨માં જડ ચેતનને જુદા પાડવાની ચાવી બતાવે છે.
નિશ્ચય સ્વલક્ષણ અવલંબી - પ્રજ્ઞા છેની નિહારો. ઈહ ૐની મધ્યપાતી દુવિધા - કરે જડ ચેતન ફારો ૨.
પર વસ્તુ જડ છે. દેહ-ઈન્દ્રિય-મન-બુદ્ધિ-ચિત્ત-અહંકાર આ બધા જડ તત્ત્વો છે. તેનું અવલંબન વ્યવહાર માર્ગમાં લેવામાં આવે છે. નિશ્ચયદષ્ટિથી આત્મા ચેતના લક્ષણવાળો છે. ચેતના એટલે જે સતત ચેતતો રહે - જાગતો રહે છે. આત્માના શુદ્ધ ચૈતન્યમય ઉપયોગમાં જે સતત વર્તે છે તે ચેતના લક્ષણ આત્મા છે. ચેતનને પોતાના સ્વરૂપમાં સતત જાગૃત રાખનારી ઉપયોગ શક્તિને વારંવાર સ્વરૂપની દિશામાં વાળવાથી ઉપયોગ શક્તિ તીક્ષ્ણ અને ધારદાર બને છે અને તેજ પ્રજ્ઞા છીણીનું કામ કરી સ્વમાંથી પરભાવને છીણી નાંખી સ્વરૂપાકારે પરિણમન પમાડે છે. પરાકારે અનંતીવાર પરિણમ્યા, હવે
વિકલ્પ અનુભૂતિનું સ્મરણ હોય જ્યારે નિર્વિકલ્પમાં માત્ર અનુભૂતિ હોય.
