________________
૨૨૨
આનંદઘન પદ ८७
સાથે પ્રેમ સંબંધથી જોડાય છે, તે સુમતિ અને સમતાને અત્યંત ખટકે છે કારણ કે ચેતન એવા પોતાના સ્વામીની આજ સુધીમાં જે ખાના ખરાબી થઈ છે, હાલ હવાલ થયા છે, તે બધા આના કારણે જ થયા છે. હવે ચેતન પોતે શાણો બને અને પોતાના ઘરને ઓળખે - પોતાના પરિવારને ઓળખે તે માટે તેઓ વિવેક મિત્રને પ્રાર્થના કરી રહ્યા છે કે અમારા સ્વામીને ઠેકાણે લાવવાનુ કામ એક માત્ર તમેજ કરી શકો તેમ છો અર્થાત્ જીવ પોતે વિવેકી બને તોજ લાભ નુકસાનને ઓળખી શકે તેમ છે. જ્યાં સુધી જીવ સમજણના ઘરમાં ન આવે ત્યાં સુધી તેનું કામ જણ-જણ કરવાનુ છે તે અટકે નહિ એટલે જીવ સમજુ બને તોજ કામ થાય. બ્રળાત્કારે કોઈની પાસેથી કશુ કરાવી શકાતુ નથી અને તે રીતે કરવામાં આવે તો કાંઈ લાભ થતો નથી માટે અધ્યાત્મ ગ્રંથો અને અધ્યાત્મના ઉપદેશકો એક માત્ર જીવની સમજને ખીલવવા ઉપરજ ભાર મૂકે છે. તે થાય તો પછી બાકીનું જે કામ છે તે સરળ થઈ જાય છે. આ સંસાર એ ગંજીફાની રમત જેવો કે ચોપાટની રમત જેવો છે, જે એક પ્રકારનો નાટક છે - ખેલ છે - તમાસો છે. તેમા રસ દાખવવો એ જીવની નરી મૂર્ખાઈ છે અને એમાં ઉદાસીન રહેવું તે ડહાપણ છે. કષાયો અને દુર્ગુણો એ બધા કાળા વર્ણવાળા છે કારણ કે તેનું અવલંબન લેતા જીવના પરિણામ અશુભ લેશ્યાથી રંગાય છે જ્યારે સદાચારો - ગુણો એ બધા ઉજ્જવળ વર્ણવાળા છે કારણ કે તે કાલે જીવ શુભ લેશ્યામાં રંગાયેલો હોય છે.
ક્રોધ માન બેટા ભયે હો, દેત ચપેટા લોક
લોભ જમાઈ માયા સુતા હો એક ચઢ્યો પરમોખ્ખ... ૨.
તે મોહિનીના સંગથી તમારા મિત્ર ચેતનને ક્રોધ અને માન નામના બે પુત્રો થયા છે. આ વિશ્વમાં જેટલાં ચેતન આત્માઓ છે તે બધાને માયાએ મોહના સાણસામાં ઘાલી દઈ તેમના પગોને બાંધી દીધા છે અર્થાત્ મોહરાજાની દીકરી માયા છે, તેણે આ જગતમાં એવી જાળ પાથરી છે કે બધાજ આત્માઓ મોહજનિત ક્રોધ-માન વગેરેના ભાવો કરીને તેની થાપટો ખાયા કરે છે. આ મોહરાજાની મોહિની એવી ભયંકર છે કે આખું વિશ્વ પરપદાર્થની અસર તળે આવી મોહના ભાવો નિરંતર કર્યાજ કરે છે, એક ક્ષણ પણ તે ભાવોમાંથી
માન્યતાની ગુલામી તે જ ષ્ટિરાગ.
