________________
૧૧૮
આનંદઘન પદ - ૭૦
રસિકોનું મન આવા સંગમાં નીમ વૃક્ષની પેઠે ઢહિ પરે એટલે મિથ્યાગ્રહ ત્યાજીને સ્વરૂપ તરફ ઢળી પડે છે અર્થાત્ પછીથી તેમને સંસારમાં રહેવા છતાં સંસારની. કરણી કરવા છતાં ત્યાં ઉદાસીનતા વર્તતી હોય છે અને એક માત્ર આત્મસ્વરૂપ ઉપાદેય સમજાય છે.
છબિલે લાલન નરમ કહે આલી ગરમ કરત કહા બાત - ટેક
અહિંયા સમતા પોતાના સ્વામીને ઉદ્દેશીને કહી રહી છે કે હે સ્વામિન્ ! આપ છબિલા અર્થાત્ ચોકખા છો, આપનું હૃદય અને માનસ અત્યંત પવિત્ર છે, આપ લાલન અર્થાત્ નિખાલસ સ્વભાવવાળા અને પ્રેમાળ છો. પોતાના સ્વામીના આવા બધા ગુણો હોવાના કારણે સમતા પતિની પ્રત્યે લાલન - હેતભાવ લાવી કહે છે કે તમે તો મને નરમ કહો એટલે કે અત્યંત નરમમતિની સંજ્ઞાથી સંબોધન કરો છો. “હે નરમ મતિ સમતા !” એ પ્રમાણે કહીને પ્રેમથી બોલાવો છો ત્યારે પેલી મમતા કે જેના કહેવામાં કોઈ ઊંડો મર્મ ભેદ છુપાયો. છે તે (આલી ગરમ કરત કરા બાત) મારા મગજને ઉશ્કેરવા - મારા મગજને ક્રોધથી ગરમ કરવા કહે છે કે અલી તું તો સ્વામિનાથ ! સ્વામિનાથ ! કરી રહી છે પણ તારા સ્વામી તો તને ત્યજીને મારી કાયાની મમતામાં રમી રહ્યા છે તેનું શું ? | હે નાથ ! મારા પ્રાણ પ્યારા પતિની નિંદા કરી - મુર્ખતા ભરી વાતો કરી મને ક્રોધથી ગરમ કરી રહી છે.
આ મમતા અને સમતા વચ્ચેના નાટકીય સંકલ્પ - વિકલ્પરૂપ સંવાદને યોગીરાજ તટસ્થભાવે નિહાળી રહ્યા છે. તેઓ પોતાના સ્વરૂપ ધ્યાનમાં સ્થિતપ્રજ્ઞા છે, તેમની અંદર રહેલ મન અને બુદ્ધિ વચ્ચે વચ્ચે કુદી પડીને સારા કે ખરાબ ભાવો તેમની પાસે કરાવે છે ત્યારે તેઓ તેના તરફ દુર્લક્ષ સેવે છે. ઊંચી કોટિના સાધકને પણ પૂર્વજન્મ જન્માંતરોમાં કરેલ સારી નરસી કરણીના ફળ રૂપે આ જન્મમાં અંત:કરણમાં પ્રમાદકાલમાં કે નિદ્રાકાલમાં સ્વપ્ન વખતે સારા નરસા ભાવો ફિલ્મી દશ્યોની જેમ ચિત્રરૂપે છતા થાય છે. આવા દશ્યો જોવાથી સમતાનું ચિત્ત હલબલી ઉઠે છે. તેની રજુઆત તે પોતાના સ્વામિ આગળ કરી
સ્વભાવમાં તો આત્મા અનંતકાળ રહી શકે છે.
