________________
૧૬૮
આનંદઘન પદ - ૭૯
ગૃહલક્ષ્મી જીવને સંસારના મોહમાયાના ભાવોમાં જકડી રાખે છે. કબીરજી કહે છે - કબીર મારા કાકીન, ખાયા સબ સંસાર, ખાઈન શકે કબીર કો, જા કો નામ આધાર.
આ ગૃહલક્ષ્મીને કબીર માયા અને ડાકીનિ કહે છે જેણે આખા સંસારને ખાઈ લીધો છે પણ તે કબીરને ખાઈ શકે તેમ નથી કારણકે આઠેય પ્રહર - ૨૪ કલાક પ્રભુ નામનું રટણ તેમને રહે છે તેથી માયા તેમને હેરાન કરી શકે તેમ નથી. માયા કેવી છે તે બતાવતા કબીરજી કહે છે -
મેં જાનુ હરી સે મીલું – મો, મન મોટી આશા
બિચમેં કાલે અંતરા - માયા બડી પિશાચા આવી ગૃહલક્ષ્મી સ્વરૂપ માયા દરેકમાં રહેલી છે.
(૨) ધનલક્ષ્મી ? એણે પણ સાધુ, સંન્યાસી, ગૃહસ્થ દરેકને ફસાવ્યા છે. જુદા જુદા સ્વરૂપે - ભિન્ન ભિન્ન આશયથી તે દરેકમાં ઓછાવત્તા અંશે તે રહેલી છે અને જીવને તે બંધનકર્તા છે. આ ધનલક્ષ્મી વસ્તુ, વ્યકિત અને વિકલ્પના આગ્રહ અને પરિગ્રહ સ્વરૂપ છે.
(૩) ભાગ્યવિધાતા - ભાગ્યલક્ષ્મી : પૂર્વમાં કરેલી તપ-જપ-ભકિત કે સંયમોપાસનાના ફળ રૂપે જીવને પુય બંધાયું તેના પ્રભાવે આર્યસંસ્કૃતિવાળી બધી જોગવાઈઓ પ્રાપ્ત થઈ. દેશ વિરતિ - સર્વ વિરતિ ધર્મ પાલવાના જોગને જીવ પામ્યો એ ભાગ્યવિધાતા લક્ષ્મીનું ફળ છે. આવા ધર્મી આત્માઓના માનસને પણ પેલી માયાએ ચક્રાવામાં નાંખી દીધું છે. જેના પ્રભાવે આત્મલક્ષી વિસરાઈ ગયું. મોહભાવમાં જીવ આવી ગયો. સહેતુવાળી ક્રિયાને રૂઢિગત પરંપરામાં ફેરવી નાંખી.
જ્ઞાન ક્રિયા બંન્ને વડે મોક્ષ છે તેથી બંને સાથે ચાલવા જોઈએ. જ્ઞાનથી માર્ગ દેખાવો જોઈએ અને મુકામનું સુસ્પષ્ટ લક્ષ હોવું જોઈએ પછી ચરણા (ચારિત્ર)થી સાચા દેખાયેલા માર્ગે ચલન-ગમન થવું જોઈએ. તેના બદલે આત્મજ્ઞાનનું લક્ષ ચુકાઈ ગયું અને એકલી ક્રિયામાં મોક્ષમાર્ગ માની લઈને
રાણાની ચીકાશ જડમૂળથી કાઢવા વીતરાગતા સિવાય કોઈ સમર્થ નથી.
