________________
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
આત્મા છે. એટલે જાણવાની ક્રિયા આત્મામાં જ સંભવે છે.
વસ્તુને સામાન્યરૂપે જાણવાની ચેતનશક્તિ તે દર્શન છે. અને વિશેષરૂપે જાણવાની ચેતનશક્તિ તે જ્ઞાન છે. આ બન્ને પ્રકારની શક્તિનું અસ્તિત્વ માત્ર આત્મદ્રવ્યમાં જ હોઈ શકે.
આ બન્ને પ્રકારની ચેતનાશક્તિ રહિત કઈ પણ જીવ આ જગતમાં હોઈ શકે જ નહિં. કારણ કે શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે, નિગેદમાં રહેલા જીવામાં પણ અક્ષરને અનંત ભાગ તે ઉઘાડે જ હોય છે. અને જો એ પણ અવરાય તે જડમાં અને જીવમાં કઈ ભેદ કે તફાવત રહે જ નહિ.
જ્ઞાનપ્રાપ્તિનું (વસ્તુસ્વરૂપ જાણવાનું) નિમિત્ત મળતાં આપણી ચેતના-શકિતદ્વારા આપણને “કંઈક,” એ જે અસ્કુટ કે સામાન્ય બંધ થાય તે દર્શન છે.”
जं सामान्नगहणं भावाणं ने य कटु आगारं । अविसेसि ऊण अत्ये, दंसणमिइ वुच्चए समये ॥
અર્થ-સ્કુટ આકાર કર્યા વિના તથા અર્થની વિશેષતા વિના, ભાવેનું જે ગ્રહણ કરવું તેને શાસ્ત્રોમાં દર્શન કહેલું છે. હાલનું માનસશાસ્ત્ર આ કિયાને Percentien
સામાન્યબોધ બાદ તેના રૂપ, રંગ, અવયવ, સ્થાન વગેરેને રકુટ કે વિશેષબેધ થાય તેને જ્ઞાન કહેવાય છે.
