Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam (gujarAtI praznottara) 29-sh bhAga-1 prazna-1168 uttara-1168 vivecana : muni pArzvaratnasAgara uttara-1168
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthAMka kramAMka : 5 / / oma maiM namo nALaK I // namo vitarAgAya // zrI vizeSAvazyaka bhASyam (gujarAtI praznottara) (bhAga-1) : vivecaka : muni pArzvaratnasAgara : prakAzaka : zrI caMdraprabhu jaina nayA maMdira 351, minTa sTrITa, sAhukAra peTha, cennaI-79
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthanuM nAma : vizeSa Avazyaka bhASyam (gujarAtI praznottara) (bhAga-1) vivecaka : muni pArtharatnasAgara varSa : vi.saM. 2071 mUlya : 1200-00 (saMpUrNa seTa) prAptisthAna : (1) zrI caMdraprabhu jaina nayA maMdira 351, minTa sTrITa, sAhukAra peTha, cennaI-79 (2) kArasUri ArAdhanA bhavana kAjI medAna, gopIpurA, surata E-mail : sagarpr26@gmail.com Cont. No. : 09752265111 / 09007839399 AgAmI prakAzana zrI jaMbUDhIpaprajJapti sUtra u.puSpasAgara vRtti sahita
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthanA saMpUrNa lAbhArthI zrI candraprabhusvAmI 'jaina nayAmaMdira TrasTa potAnA jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha lIdhela che. dhanyavAda. dhanyavAda... zrI candraprabhusavAmI jena nayAmaMdira TrasTa mInTasTrITa, zAhukAra peTha, cennAI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya kiJcit.... // sajjhAyo samo tavo gatthi // prabhuvIra ke zAsana meM zramaNa paraMparA meM aneka vidvAna zramaNa bhagavaMta hue haiM / aura isI paraMparAse Ae pU.jinabhadragaNi kSamAzramaNane Avazyaka sUtra ke Upara eka bhASya kI racanA kI jo jainazAsana meM "vizeSa Avazyaka bhASya" nAma se jAnA jAtA hai, prAcIna kAla meM isa graMtha ke Upara lagabhaga 80,000 zloka pramANa TIkA racI giithii| jo abhI mAtra 28,000 zloka pramANa apane pAsa upalabdha hai| isa varSa 2070-71 meM hamAre zrI caMdraprabha jaina nayA maMdira TrasTa ke tatvAvadhAna meM sAgara samudAyake pU. gaNivaryazrI vairAgyaratnasAgarajI ma.sA. Adi ThANA-3 kA cAturmAsa sAnaMda saMpanna huA / isa cAturmAsa ke daramyAna pU. gaNivaryazrI ke ziSya nitya svAdhyAya meM lIna ese pU.munizrI pArzvaratnasAgarajI ma.sA. ke dvArA isa viziSTa graMtha ke upara gujarAtI bhASA meM praznottara ke rupa meM savistara vivecana kA kArya calA / isa kaThina graMtha ke Upara abhI taka esA praznottara ke rupa meM koI bhI kArya huA nahi hai| jo kI pU. munirAjazrI ke athAga parizrama se pUrNa hokara Aja jaina zAsana ke samakSa rakhate hue hameM atyaMta AnaMda kI anubhUti hotI haiM / . pU.zrI ke dvArA hamAre zrI saMgha ko isa graMtha ke prakAzana karane kI preraNA mili / jo kI hamane saharSa svIkAra lI aura saMgha ke jJAna dravyase saMpUrNa graMtha ke prakAzana kA pUjyazrI ke dvArA hameM lAbha miilaa| ____ jJAnasevA ke isa bhagIratha kArya ke lie hama pU. gurudevazrI kI bhUrI bhUrI anumodanA karate hai| aura zAsana devase prArthanA karate hai kI pU.zrI isa kArya meM uttarottara pragati karake zAsana sevA kA anupama lAbha lete rheN| - prakAzaka
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu kRpA prabhu kRpA evaM gurukRpA hI evaM gurukRpA hI kevalam kevalam zrI caMddhAbhasvAmI 9mIthIlInI : zrAvAya DheDhA gha.5 thI 'AhahaMta sAgara" sudhI sAgarasamrATa AgamoddhAraka pU.AcAryadeveza pa. pU. mAlavabhUSaNa A.bha.zrI zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja navaratnasAgarasUrIzvarajI mahArAja pa.pU.gaNivaryazrI vairAgyaratnasAgarajI ma.sA. , thI G) svAdhyAyapremi munizrI pArtharatnasAgarajI ma.sA.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ e upakAra smRti pUjya gurubhagavaMtanA saMsArI mAtuzrI... sva. nirmaLAbena maphatalAla zeTha janma : tA. 30-8-1949 arihaMta zaraNa tA. 8-10-2009
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jyke zrI jinazAsananA zaNagAra tamAma agaNAra bhagavaMtonA karakamalomAM sAdara samarpaNa... )}}}) uda) V GOO0000 (I))}}')" ((((((((( .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA vizeSAvazyakabhASya ane te uparanI zrI maladhArI hemacandrasUri ma.nI TIkAno muni pArzvaratnasAgarajIe karela bhAvAnuvAda 1168 praznottararUpe (bhAga 1-2) pragaTa thaI rahyo che. te AnaMdano viSaya che. graMtha-graMthakAra ane TIkA-TIkAkAra viSe ghaNA vidvAnoe ghaNuM lakhyuM che. paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAe (gaNadharavAdanI prastAvanAmAM), DaoN. mohanalAle (jaina sAhityakA bRhad ItihAsamAM), DaoN. sAdhvI muditayazAzrIe (vizeSAvazyakabhASya khaMDa-1nI bhUmikAmAM) lakhyuM che. e badhAnA AdhAre ahIM keTalIka vigato rajU karIe chIe. grantha : AvazyakaniyuktinA sAmAyika adhyayana uparanuM vizeSa prakAranuM bhASya che vizeSAvazyakabhASya. * A bhASya sarvAnuyogamUlaka che. Ane jANIne je parikarmitabuddhivALo bane che te bAkInA badhA anuyoga mATe paNa yogya bane che. (vi.bhA.gA. 4329) * saiddhAMtika ane dArzanika bAbatonI tarkapUrNa vivecana karanAra apUrva graMtha. jaina mAnyatAo sAthe anyadarzanIya maMtavyonI tulanA karato adbhuta graMtha. * cUrNikAra jinadAsagaNi, A.haribhadrasUri, A.abhayadevasUri, zrI zIlAMkAcArya, zrImalayagirisUri Adi TIkAkAro upara vizeSA.no vizeSa prabhAva jaNAya che. * maho. yazovijayajIe anekAMtavyavasthA, jainatarkabhASA, jJAnabiMdu Adi graMthomAM vizeSA.mAM batAvela yuktio prayojI che. * A graMthamAM anya darzano joDe sAmaMjasya sthApanapUrvaka Agamika avadhAraNAone surakSita rAkhI che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 * nAnA-nAnA aneka dRSTAMto dvArA graMthanA padArtho sarasa rIte samajAvyA che. * bhASyaracanA dvArA jainavAma~yanI mahAna sevA karI che. * jaina paribhASAne sthira karanAra graMtha. vizeSAvazyakabhASyanuM vyAkhyA sAhitya : svopajJaTIkA graMthakAra zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajIe graMthanA padArtho samajAvavA saMkSipta nAnI paNa sarasa TIkA racI che. kamabhAgye teozrI TIkA pUrNa karI zakyA nathI. 2318 gAthA sudhI emanI TIkA maLe che. bAkInA graMtha upa2 zrI koTyAcAryajIe TIkAracanA dvArA pUrti karI che. TIkAmAM jarUrI mahattvanI vAto ja carcI hovAthI e saMkSepaci jIvone game tevI che. koTyAcAryakRta TIkA pUrti : zrI jinabhadragaNijInI TIkA (chaThThAgaNadharanI vaktavyatA pachI) jyAMthI adhurI che tyAMthI koTyAcAryazrIe evI ja saMkSepazailithI AgaLa vadhArI che. prAraMbhamAM teozrI jaNAve che ke - "nirmApya SaSThagaNadharavaktavyaM kila divaMgatAH pUjyAH / anuyogamArgadezikajinabhadragaNikSamAzramaNAH // tAneva praNipatyAtaH paramaviziSTavivaraNaM kriyate / jocAvArthavAvizaLinA manvaMdhiyA zaktimanapekSya / '' (pR. 413) A TIkAnA aMte - "sUtrakAraparamapUjyajinabhadragaNikSamAzramaNaprArabdhA samarthitA zrIkoTyAcAryavAdigaNamahattareNa zrIvizeSAvazyakalaghuvRttiH / " Ama ahIM jocAvArtha nAma apAyuM che. ane TIkAne 'laghuvRtti' nAma apAyuM che. uparokta TIkA ane pUrti sAthe vizeSAvazyakabhASyanuM prakAzana ela.DI.InsTI. taraphathI 3 bhAgamAM thayuM che. saMpAdaka zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA che. AnuM punaHmudraNa paNa thayuM che. A svopajJaTIkA - 4329 gAthA u52 che. AmAM keTalIka niryukti gAthAono paNa samAveza thAya che. (jo ke - maladhArI hemacandrasUrijInI vyAkhyA mAtra 3603 gAthA upara che.)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 koTyAcAryakRtavRtti : prAyaH vikramanA AThamA saikAmAM thayelA koTyAcAryajIe paNa vizeSAvazyakabhASya upa2 13700 zloka pramANa TIkA racI che. koTyAcAryajIno vizeSa paricaya maLato nathI. keTalAka vidvAno AcArAMga-sUyagaDAMganA TIkAkAra zIlAMkAcArya ane koTyAcAryane abhinna mAne che. jyAre bIjA vidvAnonA mate koTyAcArya AThamA saikAmAM ane zIlAMkAcAryajI navamA-dasamA saikAmAM thayelA bhinna-bhinna vyaktio che. pUrvokta pUrtikAra koTyAcAryathI A koTyAcArya bhinna che. koTyAcAryajIe TIkAmAM kathAnako prAkRtamAM ApyA che. kyAMka prAraMbha prAkRtamAM ane pachI saMskRtamAM kathA lakhI che. (juo kubjA kathAnaka pR. 343) koI kathAo prAkRta padyamAM paNa che. (juo grAmINakathA pra. 344-6) graMthakAra zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa : vizeSAvazyakabhASya kSamAzramaNajIno anUTho graMtha che. graMtha ane graMthakArazrI viSe ghaNAM vidvAnoe ghaNuM lakhyuM che. ahIM emAMthI keTaluMka joIe. * jeo anuyogadhara, yugapradhAna, sarvazruta ane zAstramAM nipuNa, darzanopayogajJAnopayoganA viziSTajJAtA, jemano yazapaTaha dase dizAomAM gAje che. vizeSAvazyakabhASyamAM jeoe Agamano sAra guMthyo che. prAyazcittavidhiyukta jItakalpasUtranI jemaNe racanA karI che evA jinabhadragaNi kSamAzramaNane namaskAra. (jItakalpacUrNi (gA. 5-17)mAM siddhasenagaNi) vidvAna maniSIoe prayojelA vizeSaNo - bhASya sudhAMbhodhi, bhASyapIyUSapAthodhi, dalitakuvAdipratApa, duSyamAMdhakAranimagnajinavacanapradIpapratIma vagere (juo jaina sAhityakA bRhad ItihAsa bhAga-3, pR. 133) AvazyakasUtra upara be bhASyo racAyA che. 1) AvazyakamUlabhASya (A. haribhadrasUrijI ane A. malayagirisUrie A nAmathI keTalI gAthA ApI che.) 2) vizeSAvazyakabhASya. * DaoN. mohanalAla mahetAnA mate 3 bhASyo racAyA che. (jaina sAhityakA bRhad ItihAsa bhAga-3, pR. 329)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainajJAnamahodadhi : * vividhatIrthakalpa (A. jinaprabhasUri racita) pramANe jinabhadragaNi kSamAzramaNe mathurAmAM paMdara divasanI sAdhanA dvArA devatAnI ArAdhanA karI udhaI-bhakSita mahAnizIthasUtrano jIrNoddhAra karyo. paMdaramI sadImAM racAyela paTTAvalImAM A jinabhadrajIno ullekha maLe che. jesalameranA jJAnabhaMDAramAM rahelI vizeSAvazyakabhASyanI prAcIna pratamAM aMte A pramANe be gAthAo maLe che. paMcasatA igatIsA sagaNivakAlassa vaTTamANassa / to cettapuNNimAe budhadiNa sAtimi Nakkhatte // rajje Nu pAlaNapure sI( lAi)ccammi NaravariMdammi / valabhINagarIe imaM mahavi... mi jiNabhavaNe // ItihAsavidda paM. jinavijayajInA mate - A gAthAomAMthI AvuM tAraNa nikaLe che. * vizeSAvazyakabhASyanI racanA zaka saMvata pa31 (vi.saM. 666)mAM zai.su.-15, budhavAre svAtinakSatramAM pUrNa thaI che. * paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAnA mate pa31 lekhana saMvata che. racanA to ethI prAcIna samayamAM thaI che. janazruti pramANe jinabhadragaNinuM AyuSya vi.saM. 545 thI 650 sudhI 104 varSanuM hatuM. (gaNadharavAda prastAvanA pR. 33). zaka saMvata 598 (vi.saM. 733)mAM racita zrInaMdicUrNimAM vizeSAvazyakabhASyanA anekavAra ullekha Ave che. * aMkoTTaka (akoTA-vaDodarA)thI prApta thayela be jinamUrti upara A pramANe lekha che. "OM devadharmo'yaM nivRttikule jinabhadravAcanAcAryasya" "% nivRttine nimavAranA vArtha" DaoN. umAkAMta premAnaMda zAhanA maMtavya pramANe A mUrtio I.sa. 550 thI 700 vaccenI che. * jinabhadragaNi nivRttikulamAM thayA.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 * zrI jinabhadragaNinI graMtharacanA : 1. vizeSAvazyakabhASya ane svopajJaTIkA (apUrNa), 2. bRhatsaMgrahaNI, 3. bRhatsetrasamAsa, 4. vizeSaNavatI, 5. jItakalpasUtra ane bhASya, 6. anuyogadvAracUrNi, 7. dhyAnazataka (Avazyaka hAribhadrImAM AvatI A racanA paNa jinabhadragaNizrInI manAya che.) jItakalpabhASya (gA.60)mAM vizeSAvazyakabhASyanA maMtavyano ullekha che mATe vizeSA.nI racanA jItakalpabhASya pUrve thaI jaNAya che. (vizeSAvazyakabhASya pra. jaina vizvabhAratI bhAga-1, bhUmikA pR. 32 sAdhvI muditayazA) ziSyahitA TIkA ane TIkAkAra hemacandrasUri H maladhArI hemacandrAcAryakRta TIkA - 28000 zloka pramANanI ziSyahitA nAmanI A bRhatkAyavRttinI racanA vi.saM. 1175nA kA.su.-5 (jJAna pAMcama)nA divase siddharAja jayasiMhanA rAjyamAM pUrNa thaI che. TIkAkArazrInuM gRhasthapaNAnuM nAma pradyumna hatuM. teozrI siddharAja jayasiMhanA rAjyamAM moTA hoddA upara birAjamAna hatA. emanA gurunuM nAma A. abhayadevasUri hatuM. maladhArIjInI A TIkA eTalI vizada-saraLa ane sugama che ke Aje moTAbhAganA abhyAsIo A ja TIkAnuM vAMcana kare che. aneka prakAranI dArzanika ane Agamika carcAone praznottara zailithI TIkAkArazrIe hRdayaMgama rIte carcA che ke abhyAsIne zuSkatA ke kaThinAIno anubhava thayA vinA ja samajAI jAya. zrIcandrasUriSkRta munisuvratasvAmicaritanI prazastimAM maladhArI hemacandrasUrijIe kula dasa graMtho racyAnI vigata ApI che. te dasa graMtho A pramANe che. 1. Avazyaka TippaNa, 2. zatakavivaraNa, 3. anuyogadvAravRtti, 4. upadezamAlAsUtra, 5. upadezamAlAvRtti, 6. jIvasamAvivaraNa, 7. bhavabhAvanAsUtra, 8. bhavabhAvanAvivaraNa, 9. maMdiTippaNa, 10. vizeSAvazyakabhASyavRtti. svopajJaTIkA ane koTyAcAryanI TIkA hovA chatAM pote vRtti zA mATe race che e jaNAvatAM maladhArIjI jaNAve che ke e banne vRttio ati-AzmIravAyAtmavAt -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 kiJcitsaMkSeparUpatvAcca vistArarucInAM ziSyANAM nA'sau tathAvidhopakAraM sAMpratamAdhAtuM kSamAH iti vicintya muktalavAkyaprabandharUpA kimapi vistaravatI... vRttiriyamArabhyate // vizeSAvazyakabhASya Agamika vyAkhyA sAhityano anUTho graMtha che. bhASya sAhityamAM enuM anokhuM sthAna che. jinabhadragaNijI mahAna dArzanika ane tArkika hovA chatAM pahelAM Agamika che. Agamika vAtone tarkasiddha karavAnI vAta barAbara che. paNa pahelAM koI bAbatane tarkathI siddha karI pachI tarkasiddha vAtonA samarthana mATe Agamano Teko levo e barAbara mAnatA nathI. vizeSaNati vageremAM A bAbata spaSTa karI che. A ati gaMbhIra prAkRta gAthAmAM nibaddha bhASyagraMthane samajavA mATe maladhArI hemacandrasUrijInI ziSyahitAvRtti vizeSa upayogI che. prazno ubhA karI ane pachI enuM samAdhAna ApavAnI paddhatino Azraya TIkAkArazrIe lIdho che. prastuta gujarAtI bhASAmAM pragaTa thatAM anuvAda graMthamAM paNa 1168 praznottaranA mAdhyame vizeSAvazyakabhASya ane ziSyahitAvRttimAM carcAyelA padArtho gujarAtI bhASAmAM ja vAcakane sulabha karavAno prayAsa vidvAna munizrI pArzvaratnasAgarajIe karyo che. jo ke vizeSAvazyakabhASyanA ghaNAM saMskaraNo pragaTa thayA che gujarAtI anuvAda paNa pragaTa thayela che chatAM praznottara zailI e prastuta bhAvAnuvAdanI vizeSatA che. munizrI pArzvaratnasAgarajIe A pUrve paumacariyama, AkhyAnakamaNikoza jevA bRhattama graMthonI saMskRta chAyA, jyotiSakadaMDaka saTIkano anuvAda vagere kAryo karyA che. prastuta anuvAda paNa emanI svAdhyAya rasikatAno paripAka che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamola graMtharatnanA bhASAMtara + praznottara prasaMge... (aMtaranA ugAra) mAnava mAtranI tamAma pravRrtinuM lakSyabiMdu eka ja hoya che sukha. sRSTinA saghaLAye jIvonI e abhipsA | abhilASA hoya che ke mane sukha maLe mArU duHkha TaLe. ane tethI sukhane meLavavA ane duHkhane TALavA te je mArga maLe te mArge tanatoDa mahenata kare che, sakhata parizrama kare che. paraMtu pariNAma anukULa ja Ave tevuM banatuM nathI jyAM sukhanI AzA rAkhI hoya tyAM duHkhanI savArI AvI pahoMce che, AvA samaye jIva vicAre che ke Ama kema banyuM? pAcho te sukhaprApti arthe navA raste phAMphA mAravA paDe che, pharI pachaDATa khAya che tene yogya rasto maLato nathI, tene ucita samAdhAna potAnI buddhithI sAMpaDatuM nathI. jIvamAtranI AvI viSama, vilakSaNa, citra-vicitra, dayApAtra dazA karUNAsAgara, paramatAraka tIrthaMkara paramAtmAoe potAnA anaMtajJAnamAM joI ane bhAvadayAthI prerAIne te parArtha-vyasanI, parama Apta purUSoe mahAsukhadAyI dharmatIrthanI sthApanAnA mAdhyamathI jIvane sAcA arthamAM Atmika dRSTie sukhI banAvavAno rasto batAvyo, tethI ja to te prakRSTa puNyanA svAmIo mArgadarzaka rUpe prasiddha che. atyAra sudhI A rAgamaya, draSamaya, pApamaya, svArthamaya, mohamaya, ajJAnamaya asAra saMsAramAM anaMta anaMta AtmAo vizvavatsala, trilokapUjya tIrthakaroe prarUpelA vizvakalyANaka mArga upara cAlIne, svasvarUpane pragaTa karIne sAcA arthamAM sukhI banyA, muktinA adhikArI banyA. karmasaMhAraka, bhavanitAraka jinazAsanamAM tAraka tIrthapationI gerahAjarImAM, teonA abhAvamAM temanA pratinidhisvarUpa AcAryo, upAdhyAyo temaja sAdhuoe tIrthakaroe prarUpela tattvajJAnano, jJAnavArasAno samyapha AdhAra, Azraya laIne tenA upara ciMtanamanana-nididhyAsana karI te samyakajJAnano sva temaja paranA AtmakalyANa mATe upayoga karyo. jinazAsanarUpI nabho maMDalamAM dedIpyamAna anekavidha viziSTa mahApurUSonIpaMktiomAM prastuta graMtharatna "zrI vizeSAvazyaka bhASya"nA mUlakartA pUrvadhara maharSi pUjayapAda jinabhadragaNi kSamAzramaNa paNa jinazAsananA vidvagaNamAM potAnuM AgavuM ane
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 anerU sthAna dharAve che, pUjyazrIno prastuta, mahAmUlo A graMtharatna paNa vidvAno mATe eka amUlya najarANuM che jenA upara vidvadaziromaNI aneka graMtha TIkAkartA, viziSTa pratibhAzAlI, TIkAniSNAta pa.pU.malladhArI hemacandrasUrijI ma.sA.e TIkA banAvela che. jemAM te AgamapurUSe athAga mahenata laI pAMca jJAnanuM svarUpa, gaNadharavAda, nintavavAda, cAra nikSepA, 7 nayo AdinI virAda vicAraNA, jinazAsananA mUlAdhAra svarUpa paMcaparameSThinuM temaja sAmAyika dharmanuM svarUpa khUba ja adbhuta rIte vistArapUrvaka, chaNAvaTapUrvaka, sUkSmatAthI Alekhela che jene vAMcatA, avagAhanA karatAM, ciMtana-manana Adi karatA pUjyazrInI jJAnapratibhA, zAstraparikarmita prajJA ane saralatAthI tatvaprastutikaraNanI kalA upara ovArI javAya, oLaghoLa thaI javAya. aMtamAM mArI lekhInIne virAma ApatA, A lekhano upasaMhAra karatA eTaluM ja kahIza ke graMthonI paMktimAM potAnuM viziSTa ane anokhuM mahattva dharAvanAra A advitIya ane ajoDa graMtharatna 'zrI vizeSAvazyaka bhASya"nuM praznottara sahita gauravavaMtI gurjara bhASAmAM bhASAMtara svAdhyAya rata, athAga parizramI, vardhamAna AyaMbila tapArAdhaka, vidvAna muniprava2zrI pArzvaratnasAgarajI ma.sA.e khUba ja mahenata ane jahematathI karela che. agAu paNa teo dvArA cArathI pAMca daLadAra graMtharatnonuM kArya bhASAMtara-vivecana AdinA mAdhyamathI saMpanna thayela che. teono A abhinava jJAnaprayAsa vivecana AdinA mAdhyamathI saMpanna thayela che. teono A abhinava jJAnaprayAsa vAstavamAM stutya che, kAraNa ke jinazAsanamAM sAdhusaMsthAmAM pUrvAcAryonA graMthono AdhAra laI cIvaTapUrvaka, khaMta ane tanmayatAthI AvuM bhagIratha kArya karanArA sAdhuo gaNyA-gAMThyA che, munirAjazrI potAnI tIvrameghA ane prakhara pratibhA dvArA AgaLanA samayamAM paNa aneka graMtharatnonA bhASAMtarasaMpAdana-praznottara Adi karIne potAnI jJAna-yAtrAne AgaLa dhapAvatA rahe, jethI aneka tatvapipAsu-jijJAsu-alpakSayopakSamavALA jIvo te graMtharatnonA mAdhyamathI kAMIka bodha pAmI sva-52 AtmakalyANanA vizuddha mArga upara AgaLa vadhI durlabha mAnavajIvana temaja anupama jinazAsanane sArthaka ane saphaLa karI parama sukhanA sahabhAgI bane tevI manokAmanA. aMtaranI zubhAbhilASA. tIrapura tA. 15-5-2015 zukravAra mAlavabhUSaNa pa.pU.A.devazrI navaratnasAgarasUri caraNareNu gaNizrI vairAgyaratnasAgara
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya) je svAdhyAyamAM nitya rata rahetA dhana te munivarA... pU. jinabhadra gaNikSamAzramaNajI dvArA mULa prAkRta bhASAmAM zlokabaddha racAyela Avazyaka sUtra uparanA saMkSipta vivecanarUpa "vizeSa Avazyaka bhASya" upara racAyelI namaskAra temaja sAmAyika sUtranI bRhad TIkA je Azare hAlamAM 28,000 zloka pramANa prApta thAya che. kahevAya che ke A graMtha upara che Avazyaka upara 80,000 zloka pramANa TIkA racAI hatI, paraMtu kALanA pravAhamAM keTalAka zAstrono nAza thaI gayo emAM e vistRta vRtti paNa naSTa prAyaH thaI gaI tema chatAM jeTaluM maLyuM te paNa atyAranA samaya mATe gAgaramAM sAgara samAna che. 28,000 zloka pramANa graMthamAM atyAre lagabhaga 25,000 zloka pramANa to zAstranA AraMbha rUpa bhUmikA che. enA parathI ja TIkAkAranI apratima vidvatAno raNakAra upasI Ave che. ane natamastaka thaI javAya che. hRdayamAMthI sahasA uddagAro sarI paDe che. je svAdhyAyamAM nitya rata rahetA... dhana te munivarA re... saMyama svIkAra karyA pachI aneka graMthonA dohana karyA pachI lagabhaga chaThThA varSe baralUTa jaina saMghanA jJAna bhaMDAramAMthI zrI vizeSa Avazyaka bhASyanI prAcIna prata prApta thaI ane vAMcavAno AraMbha karyo. thoDuM vAMcana thayA pachI manamAM vicAra spharyo. A graMtha upara praznottararUpe noTa taiyAra thAya to bhaviSyamAM emAM paDelA jJAnanA amUlya padArthonuM bhaviSyamAM paNa pAna karavAno avasara maLaze. ema vicArI vistRta noTa banAvavAnuM zarU karyuM. zarUAtamAM mAtra vivecana lakhavAno bhAva hato paraMtu vAMcana zarU karatAM ja
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 anekAneka praznonI hAramALA aMdara AvatI gaI ane evA praznonA pU. TIkAkArazrI dvArA uttaro paNa apAtA gayA. tyAre lAgyuM graMthanuM vivecana to agAu paNa saraLa gujarAtI bhASAmAM chapAyeluM che. to praznottara rUpe A graMthanI noTa taiyAra thAya to kevuM? basa, tyAra bAda praznottara rUpe noTa lakhavAnI ane sAthe sAthe vAMcana karavAnI zarUAta thaI. lagabhaga ATha mahinAmAM saMpUrNa graMthanuM vAMcana temaja lekhana pUrNa thayuM. ane noTo taiyAra thaI gaI ane paDI rahI. saM. 2069-70nA kalakattAnA cAturmAsa daramyAna e noTo pAchI hAthamAM AvI tyAre pAcho navo vicAra Avyo. meM mArA mATe to A noTo taiyAra karI paNa jo ene vyavasthita rIte chapAvIe to zAsananA mATe upakArI thaI paDaze. ane pU. gurubhagavaMto, sAdhvIjI bhagavaMto, mumukSuo temaja svAdhyAyapremI zrAvaka-zrAvikAo paNa enA rahasyano bodha pAmI zakaze. ane vicArane turaMtamAM amalamAM mUkI traNe noTo sIdhI presamAM compose mATe mokalI ApI. prathama mupha taiyAra thaIne AvyuM tyAre lAgyuM ke potAnA mATe banAvelI noTa atyaMta saMkSepamAM taiyAra karI che je vAcaka varga mATe eTalI asarakAraka ane upakAraka kadAca nahi bane eTale pAchA e muphamAM aneka prakAranA vivecanano umero karavAnuM zarU karyuM je paNa suMdara rIte thaI gayo ane graMtha saLaMga vivecana ane praznottara rUpe taiyAra thaI gayo. pAMca jJAnarUpa naMdi, mati-zruta jJAnanI suvistRta carcA, aneka prakAranA dRSTAMto, gaNadharavAda, nintavavAda, namaskAra niryukti, sAmAyika niryukti vagere jaTIla padArtho para pU. TIkAkArazrInA vivecanane vAMcIne e padArthonA rahasyonA sArane pAmIne TIkAkArazrInI athAga purUSArtha ane buddhikauzalyanI sAme natamastaka thaI javAya che. padArthonA rasathALa evA A mahAmUlyavAna mahAgraMthanuM dohana karavuM e sva AtmA mATe atyaMta lAbhadAyI thaI jAya ja emAM atizayokti nathI. aMtamAM sarve jJAnapipAsu AtmAone eTalI vinaMtI che ke Apa A graMthanuM adhyayana-adhyApana karI paramAtmAnA zAsananA sAmrAjyamAM samyagdarzana-sarvaviratisarvajJatA ane aMte siddhi sukhane pAmo evI abhyarthanA.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ chadmasthatA doSathI ke presadoSathI graMthamAM kyAMya paNa koIka sthaLe paNa koI paNa sthAne kSati rahI javA pAmI hoya to trividha-trividha micchAmi dukkaDam. graMthanA prakAzanano jJAnadravyamAMthI udAratApUrvaka saMpUrNa lAbha laI zAsanane A graMtha samarpita karavA mATe zrI caMdraprabha jena nayA maMdira TrasTa, cennaInI bhUri bhUri anumodanA. suMdara-sughaDa-sucArU A amUlya graMthanuM chApakAma karavA badala temaja suMdara bAIDiMga, seTiMga Adi kArya hasatA-hasatA karI ApanAra jyAre jyAre mupho maMgAvyA - jeTalIvAra maMgAvyA - sudhArA-vadhArA karAvyA paNa kyAreya jemaNe aNagamo vyakta nathI karyo ane atyaMta hRdayanA ullAsapUrvaka zubha bhAvapUrvaka zAsananA A bhagIratha kAryamAM sahakAra karanAra kirITa grAphiksanI bhUri bhUri anumodanA. - muni pArjaratnasAgara vai.su.-10prabhuvIra kevalajJAna kalyANaka kukura, tamilanADu
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 34 ga . // zrI tAraMgAtIrthAdhirAja zrI ajitanAthAya namaH // || chAno vIyarIye | zrI vizeSAvazyaka bhASyam zrI Avazyaka sUtra arthathI sau prathama tIrthakara bhagavaMto pharamAve che, tyAra bAda gaNadhara bhagavaMto tene sUtramAM guMthe che. emAM caraNa sittarI ane karaNa sittararUpa je kriyAo che te sUtra rUpI vRkSanuM mULa che. sAmAyikAdi cha Avazyaka adhyayana rUpa zAstra te vRkSano skaMdha che. atyaMta gaMbhIra arthavALuM tathA sarva sAdhu-zrAvaka vargane niraMtara upayogavALuM jANIne zrutakevalI zrImAn bhadrabAhusvAmI dvArA "mAiinavodiyaM nAdi sucanAceva mahinA ra" (ni.gA.79) vagere gAthAo dvArA karela vyAkhyAna "niryukti" kahevAya che. cha adhyayana svarUpa A Avazyaka niryuktimAMthI prathama adhyayana "sAmAyika adhyayana'nI niryuktino artha jabarajasta vicAraNA karyA pachI paNa jANavo duSkara che. chatAM atyaMta upakArI che ema jANIne pUjyapAda jinabhadragaNikSamAzramaNa bhagavaMte sAmAyikanI niyukti upara bhASyanI racanA karI A bhASya upara svayaM pote ane zrImAnuM koTyAcArya bhagavaMte paNa vyAkhyA karI che. paraMtu e vyAkhyAo atyaMta gaMbhIra ane saMkSipta hovAthI tathA paMcamakALanA prabhAvathI buddhi vageremAM hIna thayelA ane vistAra rUcivALA ziSyo mATe e vRttio vizeSa upakAraka nahi thaI zake ema samajIne pU.pAda maladhArI hemacaMdrasUrijIe vistArapUrvaka A vRttinI racanA karI che. graMthanA AraMbhamAM bhASyakAra vipnonI zAnti mATe maMgaLa tathA ziSyonI pravRtti mATe abhidheyAdi kahe che. kayapavayaNappaNAmo vocchaM caraNa-guNasaMgahaM sayalaM / AvassayANuogaM gusvaesANusAreNaM // pravacana-zAsanane praNAma karIne huM caraNa-guNanA sakala saMgrahavALA AvazyakAnuyogane gurU upadezanAnusAra kahIza. bhAga-1/2
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-1 - AvazyakonuM svarUpa zuM che? uttara-1 - "vara !!ANaM' te mumukSu: mAta rUti varam vate namyo prAthate mavoH paralUnamaneneti varaH I mumukSuo jenuM Asevana kare che athavA jenA thakI saMsAra samudrane pAra javAya che te caraNa-cAritra, zramaNadharmAdi mULaguNo ane piMDavizuddhi vagere uttaraguNo, athavA caraNa zabdathI dezavirati ane sarvavirati cAritra ane guNa zabdathI jJAna ane darzana A rIte jJAna-darzana-cAritranA saMgraharUpa Avazyaka anuyoga che. 1. avazya karavA yogya te Avazyaka. 2. athavA jJAnAdi guNathI hIna jIvane jJAnAdi guNathI joDe te (AvAsaka) Avazyaka. prazna-2- Avazyaka eTale ke AvazyakanuM vyAkhyAna, ane caraNa-guNa saMgraha e to jJAna-darzana-cAritranA saMgraharUpa che. eTale A baMnenuM adhikaraNa atyaMta bhinna che arthAtu eka sAmAnya adhikaraNa anuyogane AzrayIne banne rahelA nathI, to emanA vacce samAnAdhikaraNatA eTale ke AvazyakanA anuyogathI jJAnAdi traNenI vyAkhyA kaI rIte ghaTe? uttara-2 - sAcI vAta che. paraMtu "sAmApha tividaM sanmatta sugaM tahIM tiraM va' e vAta ame AgaLa karIzuM. te anusAra ekalA sAmAyikano anuyoga paNa saMpUrNa caraNaguNano saMgrahAka che arthAt mAtra sAmAyikamAM paNa caraNa ane guNano samAveza thaI jAya che, to AkhA AvazyakAnuyoganI to vAta ja zuM karavI. tethI sAmAyikanI jema saMpUrNa AvazyakamAM paNa caraNa ane guNa samAviSTa hoI AvazyakAnuyoga paNa ame e ja rIte kahyo che. jemake daMDayogathI puruSa daMDI kahevAya che, athavA caraNa-guNono saMgraha je AvazyakAnuyogamAM che te caraNaguNa saMgraha evo bahuvrIhI pakSa ahIM zaMkAspada nathI, phakta A pakSamAM sakala vizeSaNa AvazyakAnuyoganuM samajavuM. e saMpUrNapaNe caraNa guNano samUha che e apekSAe samajavuM. ema karavAthI baMnenI samAnatA ghaTI jaze. prazna-3- jo tame 'sAmayiMtra sivirda thI sAmAyikane saMpUrNa caraNa-guNano saMgraha kaho cho, to emAM anuyoganuM zuM kAma che ? uttara-3 - ema nathI, ahIM kharekhara to vyAkhyA sAmAyikanI ja karavAnI che ane anuyoga to vyAkhyAnarUpa che. ane vyAkhyAna-vyAkhyaya e baMneno abhiprAya eka ja hovAthI hoI ahIM abhedathI vivakSA karelI che. mATe doSarUpa nathI. prazna-4 - jo tame tamArI buddhithI AvazyakAnuyoga karo cho - to mahimAnone e mAnya nathI, kAraNa tame sarvajJa nathI chaghastha cho e kAraNe koIe svataMtra rIte kaheluM mane
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara mAnya nathI. jemake martha prekSAvatAm nArya, chatA sati svatantratayAmithIyamanavAra, rathyApuruSavAkyavat ? uttara-4 - "gurUvAlApura' padathI ame AgaLa jaNAveluM ja che eTale ke ame tIrthakara-gaNadharonA upadezathI A AvazyakAnuyoga karIe chIe potAnI buddhithI karatA ja nathI. gurUnA upadeza anusAra temanI parataMtratA svIkArIne ja kahIe chIe eTale tamAro svataMtrataHi hetu ja ahIM asiddha thaI jAya che. kAraNa ke je chadmastha vyakti paramagurunI apekSA vagara svataMtra rIte ja zerImAM rakhaDatA mANasanI jema bole che eto ame paNa svIkAratA nathI. prazna-5- tame kahyuM ne ke zrImad bhadrabAhupraNIta sAmAyika niryukti atre bhASyamAM ame kahIzuM to pachI A AvazyakAnuyoga zA mATe kaho cho Ama karavAmAM to spaSTa virodha ja thAya che ne? uttara-5 - vAta ema nathI tame amAro matalaba samajyA nathI. kemake sAmAyika e 6 Avazyakano ja eka bhAga hovAthI te paNa Avazyaka ja che ane enA vyAkhyAnarUpa ja enI niryukti che ane vyAkhyaya-vyAkhyAnanuM ekatva svarUpa pahelAM jaNAveluM ja che eTale AkhI sAmAyika niryukti paNa Avazyaka ja thaI ane enI ja ame ahIM vyAkhyA karavAnA chIe eTale emAM virodha jevuM kAMI thatuM nathI. gAthAmAM prathama padamAM vighnasamUhanA vinAza mATe maMgalanuM kAraNabhUta hovAthI ISTadevatA ne namaskAra karAyo che. ane zeSa traNa pAdathI abhidheya-prayojana-saMbaMdhanuM abhidhAna karAyuM che. (1) "mAvasayAjumo vojI" e padathI graMthamAM Avazyakano anuyoga te abhidheya che. (2) caraNa-guNanA saMgrahathI A zAstra jJAna, darzana ane cAritrano AdhAra che eTale tevuM zAstra zravaNAdi dvArA svarga ke mokSanuM kAraNa banavAthI te A zAstranA zravaNAdinuM prayojana che. (3) A zAstramAM vAcya-vAcaka bhAvano saMbaMdha che eTale emAM Avazyakano anuyoga e vAcya che ane akSara rUpa graMtha vAcaka che. maMgala prazna-6 - "yapavayaUTHUTIo' padanA anusAra tame arihaMtAdi ISTadevatA tarIke prasiddha hovA chatAM temane choDIne ahIM graMthakAre pravacanane namaskAra zA mATe karyo che? uttara-6 - "namastIthaya" e vacanathI arihaMtAdione paNa pravacana namaskArya che, ane arihaMtAdinI oLakhANa ApaNane pravacanAdithI thAya che, tIrtha paNa lAMbA samaya
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam sudhI pravacananA AdhAre ja pravarte che A apekSAe arihaMtAdithI paNa pravacana pradhAna thAya che ane e jJAnAdi guNasvarUpa hovAthI ene ISTadevatA tarIke kahevAmAM koI bAdha nathI Avato. ane eTale ja tene iSTa mAnI ame namaskAra svarUpa maMgala karIe chIe ema kahyuM che. prazna-7 - tame je agAu kahyuM che ne ke mandImatI evA meM mandataramatI evA ziSyone arthabodha thAya e mATe A saraLa vyAkhyA karI che to jeone mahAmativALA evA pUrvapuruSonA vacanothI artha bodha nathI thato to tamArA jevA maMdamatinA vacanothI kaI rIte thaze? uttara-7 - samAnasvabhAvavALA vacanothI samAnasvabhAvavALAne artha bodha thAya che jemake - mannumANa pAmavREi micchI haoNti micchardi! sapta pavittIya malvisa ne vibuhabhaNiehi // 1 // niabhAsAe bhaNaMte samANasIlammi atthapaDivattI / jAyai maMdassa vi na uNa vivihasakkayapabaMdhehiM // 2 // prazna-8- A AvazyakAnuyoga sAMbhaLavAnuM phaLa zuM che ke jene sAMbhaLavA ame pravartana karIe? uttara-8- AvI ziSyanI jijJAzAne pUrI karavA anuyoganA phaLa saMbaMdhI saMgrahagAthA jaNAve che. tassa phala-joga-maMgala-samudAyatthA taheva dArAI / tabbheya-nirutta-kkama paoyaNAiM ca vaccAiM // 2 // tenA cAra dhAro che - 1 - phaLa - mokSaprAptinuM lakSaNa kahevuM. 2 - yoga - ziSyane ApavA mATe saMbaMdha-avasara jaNAvavo. 3 - maMgala - AvazyakAnuyoga karatAM maMgaLa karavuM. 4 - samudAyAthe - sAmAyikAdi adhyayanono "sAvanano vira 3ttA guNavo ya paravarI' (gAthA-902) vagere gAthAthI samudAya artha "sAvaghayoga virati vagere batAvavo. e 4 dvAronAM 1. bhedo - (1) AnupUrvI - nAma-pramANa-vaktavyatA-arvAdhikAra ane samavatAra e 6 bhedathI 6 prakArano upakrama karavo te.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara (2) ogha niSpanna - nAmaniSpanna-sUtrAlApakaniSpanna e 3 prakAre nikSepa kahevo te. (3) sUtra ane niyukti bhedathI be prakArano anugama karavo. (4) naigamAdi bhedathI 7 prakAranA nayo batAvavA. 2. AraMbha karavA najIka lAvavuM te upakrama, najIka lAvela zAstranuM nAmAdi bhedothI sthApana karavuM te nikSepa, ItyAdi zabdanI vyutpattirUpa nirUkta kahevo. 3. tyAra pachI, upakramAdi dvArono niyata krama kahevo, jema ke, AraMbha nahi karAyelAno nikSepa nathI karAto, nikSepa vagara anugama na thAya, vagere. 4. nagaranA daSTAMtanI jema A tAro upakArI che, jema ke koI killAvALuM moTuM nagara eka paNa daravAjA vinAnuM hoya to loko temAM rahetA nathI. eka daravAjo hoya to paNa praveza-nirgama muzkela bane eTale nAnA-nAnA aneka daravAjA sahita mukhya cAra daravAjA hoya to badhA sukhathI rahe ema, zAstra paNa upakramAdi dvArovALuM hoya to sukha bodhavALuM bane. Ama upakramAdi dvAronuM prayojana kahevAze. phaLadvAra jJAna-kriyA dvArA mokSa sAdhya thAya che. tyAM koI zaMkA uThAve che. prazna-9 - jo jJAna-kriyAthI mokSa hoya to AvazyakAnuyoganI zI jarUra che ke jenAthI phaLanI prApti thAya tyAM ja buddhimAna pravRtti kare? uttara-9 - A Avazyaka e jJAna-kriyAnuM kAraNa che tethI te jJAna-kriyA svarUpa ja che, tethI tenA vyAkhyAnano prAraMbha karyo che kemake kAraNathI kAryanI siddhi thAya che. jemake, AyuSyanI vRddhi karavAnA kAraNe upacArathI lokamAM "vRtamayu' kahevAya che. "vinodra' pAdarogamAM kAraNa hovAthI pAdarogane jema navalodaka kahevAya che ema prastuta anuyoga viSayIkata sAmAyikAdi SaDUdhyayanasUtrAtmaka Avazyaka paNa samyajJAna-kriyAnuM kAraNa hovAthI tasvarUpa ja che tenuM adhyayana-zravaNa-ciMtana tadukatAcaraNamAM pravRtta thayelAne avazya samyajJAna-kriyAnI prApti thAya che. ane enAthI mokSaphaLanI siddhi thAya che. tethI uktanyAye jema Avazyaka jJAnakriyAtmaka che te kAraNathI AvazyakanuM vyAkhyAna e anuyoga che eTale tenA vyAkhyAnano AraMbha prekSAvAno kare to emAM virodha thato nathI. A rIte AvazyakathI samyajJAna ane kriyAnI prAptinA dvArathI mokSalakSaNa svarUpa phaLanI siddhi thAya che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-10 - jo A rIte hoya to AvazyakathI ja paraMparAe mokSaphaLa thAya che ane tenA anuyogathI thatI phaLa prApti nathI ema niSkarSa Avyo paraMtu ahIM to anuyoganI ja phaLaciMtA prastuta che e kaI rIte? uttara-10 - sAcuM che, Avazyaka vyAkhyAM che. tenuM vyAkhyAna anuyoga che, vyAkhyAnamAM vyAkhyaya gata ja sarva abhiprAya prakaTa karAya che ethI je vyAkhyayanuM phaLa te vyAkhyAnanuM paNa avazyameva jANavuM, kAraNa ke baMneno abhiprAya eka ja che tethI mokSasvarUpa phaLanI IcchAvALAe AvazyakanA anuyogamAM avazya pravartana karavuM joIe. tenAthI paNa jJAnakriyAnI prApti ane temanA dvArA mokSaphaLanI siddhi thAya che. prazna-11 - ThIka che, tema chatAM te baMnemAM ja zAmATe pravRtti karavI? anya koI SaSTItaMtrAdimAM kema nahi? - uttara-11 - kAraNathI kAryanI siddhi thAya che. akAraNathI nahi. kemake, suvidita kAraNamAM pravartatA paMDitajano vidhvarahitapaNe icchita kAryane sAdhe che. nahi ke kAraNa vinA, nahito ghAsanA taNakhalAthI paNa hiraNya-maNI-motI vagerenI prApti thaI jAya ane ema thAya to AkhuM vizva daridra thaI jaze. kAraNa badhAnI kiMmata sarakhI thaI jaze. ane AvazyakAnuyoga ja paraMparAe mokSanuM kAraNa che, SaSThitaMtrAdi nahi kemake e to paMraparAe paNa Avazyaka anuyoganI jema mokSanA sAdhaka banatA nathI. yogadvAra gAthA-4 - bhavya mokSamArgobhilASI ane gurUupadezathI pariNata hoya tevA munione prathama yathAyogya pavidha Avazyaka batAve che ane ziSyane ApavAnA avasare zarUmAM Avazyakane pratipAdana karatAM teno anuyoga pratipAdita thayelo ja samajavo. prazna-12 - bhavyAdivizeSaNathI viziSTa evA jene pahelA A Avazyaka yogya che tene mAtra yogya che ema jANIne AcAryo Ape che ke emAM bIjo koI vidhi che? uttara-12 - evA ziSyane pAMca namaskAra maMgala karAvA pUrvaka vidhithI-prazasta dravyakSetra-kALa-bhAvarUpa prazastadizAsaMmukha rahelAne sAmAyikAdi Avazyaka Ape che. mAtra yogyatA jANIne nahi. tyArapachI paNa AcArAdi zrata Ape che ane yAvat zrutasamudrane pAra paNa pahoMcADe che, arthAt avasare avasare samasta zAstranA pAragAmI banAve che paNa prastutamAM mAtra anuyoga pradAnakramano ja adhikAra che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara prazna-13 - chatAM sarvaprathama adhikAramAM AvazyakanA anuyoga ja kema ApavAmAM Ave che? uttara-13 - jenAthI ziSyavargane hita mATe uttarottara guNanI prApti thAya, tathA sthavira gacchavAsI sAdhuono je A vizeSa kalpa-sAmAcArI che jeno krama AgaLa jaNAvAze ane e kAraNathI ja ahIM prathama adhikArano krama AvazyakanA anuyogano kahyo che. prazna-14 - e sthavira kalpano krama kayo che? uttara-14 - (1) sarva prathama yogya, vinita, vidhivat apAyelI AlocanAvALA ziSyane prazasta dravyAdi svayaMgaNamAM sthita evA gurU pravrajyA Ape (2) pachI zikSAnuM sthAna Ape, vidhipUrvaka dikSita evA ziSyane tyArapachI zikSAno adhikAra maLe che. te zikSA 2 prakAranI che - (1) grahaNa zikSA (2) Asevana zikSA. bAravarSa sudhI sUtra bhaNavAno Adeza e grahaNa zikSA kahevAya che ane pratyupekSaNAdi kriyAno Adeza e Asevana zikSA. "sa pu vidyA siva+gI gai mAvaje ya nAyabrA para suttAhibrupa levaUT tikhaMAruM " dIkSA ApyA pachI ziSyane bAra varSa sUtra bhaNAvavuM. pachI bAra varSa sUtrano artha samajAvavo A rIte sthavira kalpa thAya che. nigamo vAro' ziSya sUtra ane arthane prApta karIne aniyata vAsa kare. gAmanagara-saMnivezAdimAM aniyata vAsadvArA A prahaNakarela sUtra-arthavALo ziSya jayAre AcAryapadane yogya thAya tyAre jaghanyathI paNa be sahAyaka ApI 12 varSa sudhI vividha deza darzana niyamA karAve, ayogya mATe niyama nathI. prazna-15 - AcAryapada yogya ziSyane deza darzana zA mATe karAvAya che? uttara-15 - te vividha dezomAM pharato paramAtmAonA janmakalyANakAdi bhUmione jUe che, te joIne vicAre paramAtmA ahIM janmyA, ahIM dIkSA lIdhI, ahIM nirvANa pAmyA evA adhyavasAyathI harSAtirekathI temanuM samyatva sthira thAya che. pAchaLathI bIjAone paNa sthira karAve che. vividha sthAnomAM zrutAdi atizayavALA AcAryone jovAthI sUtrArthomAM ane emanI sAmAcArI viSayamAM vizeSa jANakArI prApta thAya che. vividha dezonI bhASA ane sAmAcArI paNa jANe ane emanA AcAronuM paNa jJAna thAya che. te pachI te te dezavAsI ziSyone te-te bhASAmAM dharma kahe che ane pratibodha karI pravajyA Ape, pUrvapravrajita temanI upasaMpado-nizrA svIkAre ane samagra sAmAcArImAM kuzaLa thayelA evA enA upara
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam ziSyo-praticchakone prIti thAya che AvA aneka guNadarzanathI AcAryapadane yogya ziSyane bAra varSa sudhI deza darzana karAvavA rUpa aniyata vAsa karAvAya che. ethI ghaNA ziSyo meLavIne AcArya thaI sva-parano upakAra kare. cIrakALa sudhI saMyama pALI yogya ziSyane potAnA pade sthApI bhagavAne kahela mArgamAM vizeSa anuSThAna kare. (1) saMlekhanApUrvaka bhakta parijJA - 1. iMginI 2. pAdapopagamana 3. rUpa anuSThAnathI mRtyu aMgikAra kare athavA (2) jinakalpa-parihAra vizuddhi athavA yathAlanTika kalpa svIkAre. (1) prathama prakAranA anuSThAtA AcArya - "jema pakSIo prayatnanI iMDA taiyAra kare che tema prayatnathI ziSyone taiyAra karI bAra varSanI saMlekhanA kare. saMlekhanA vidhi A pramANe hoya che - prathama cAra varSa sudhI chaThTha-addamAdi vicitra prakArano tapa kare. pachI cAra varSa sudhI vigaI rahita tapa kare, be varSa ekAMtarA AyaMbila kare, cha mahinA sudhI madhyama tapa karI pAraNe pramANasara bhojanavALuM AyaMbila kare. bIjA cha mahinA chaThTha, aThThamAdi vikRSTa tapa kare, tyAra bAda eka varSa koTi sahita - saLaMga AyaMbila kare. ema, bAra varSanI saMlekhanA pachI bhakta parijJAdi kare athavA guphAmAM jaIne pAdapopagamana anazana kare. (2) bIjA prakAranuM anuSThAna karanAra AcArya - "jinakalpAdi svIkAre che, temAM prathama to madhyarAtrimAM vicAre ke - "vizuddha cAritrAnuSThAna vaDe meM Atmahita karyuM ane ziSyAdi para upakAra dvArA parahita karyuM che. vaLI, have gacchane paripAlana kare evA ziSyo paNa taiyAra thaI gayA che mATe mAre Atmahita tarapha agresara thavuM joIe" ema vicArI viziSTa jJAnI hoya to potAnuM zeSa AyuSya keTaluM che te vicAre athavA anya viziSTa jJAnIne pUchI AyuSyano nirNaya karI jo alpa AyuSya hoya to bhakta parijJAdi dvArA maraNa aMgIkAra kare, jo dIrdhAyu hoya ane jaMghAbaLa kSINa thayuM hoya to vRddhAvAsa svIkAre, zakti hoya to jinakalpAdi svIkAre. ane tevI IcchAthI tapa-sattva-sUtra-ekatva ane baLathI ema pAMca prakAre AtmAnI tulanA kare. jinakalpa svIkAranArA ghaNuM karIne AcArya-upAdhyAya-pravartakasthavira ke gaNAvacchedaka e pAMcamAMnA koI hoya che. uparanI pAMca bhAvanAothI AtmAnI tulanA kare ane kandarpa-kilbiSika-Abhiyogika-asura ane saMmohanA saMbaMdhavALI pAMca azubha bhAvanAono tyAga kare. (1) tapabhAvanAH tapa bhAvanAmAM sudhAno e rIte jaya kare ke deva AdinA upasargathI cha mAsa sudhI zuddha AhArAdi na maLe to pIDA na pAme.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara (2) sattvabhAvanA bhayano parAjaya kare. A bhAvanA pAMca prakAranI che. (1) rAtrie jyAre badhA sAdhuo suI jAya tyAre pote ekalA ja upAzrayamAM kAussagna kare. (2) upAzrayanI bahAra kAussagna kare. (3) cokamAM rahIne kAussagna kare. (4) zUnyadharomAM ane (5) smazAnamAM rahIne kAussagna kare. (3) sUtrabhAvanA : pAMca sattvabhAvanAothI AtmAne bhAvita karI pachI sUtrathI bhAvita kare. te paNa evI rIte ke potAnA nAmanI jema sUtrane evuM paricita kare ke sUtra parAvartana karavAnA anusAre rAtre ke divase ucchavAsa-prANa-stoka-lava-muhUrta vagere kALa sArI rIte jANI zake. (4) ekatvabhAvanAH eka samudAyanA sAdhu Adi sAthe paNa pUrve thayelA AlApasaMlApa-sUtrArtha pragna-vAdi sarve saMbaMdhono tyAga kare. A rIte bAhya mamatva che. pachI zarIra-upAdhi AdithI paNa potAne bhinna jue, e rIte sarva vastu uparanI Asaktimamatvano sarvathA tyAga karI AtmAne ekatva bhAvanAthI bhAvita kare. (5) baLabhAvanAH baLa be prakAre che. zArIrika baLa ane mAnasika baLa - dhIraja baLa. jinakalpa svIkAranAra muninuM zArIrika baLa bIjA sAmAnya manuSya karatAM vizeSa hovuM joIe, jo ke tapasyAdithI kRza thayelAnuM zArIrika baLa joIe tevuM nathI hotuM chatAM paNa mAnasika vairyabaLa evuM hoya ke moTA pariSaha ane upasargothI paNa parAbhava na pAme. A rIte, baLabhAvanAthI AtmAnI tulanA kare. - A pAMca bhAvanAthI bhAvitAtmA jinakalpa samAna hoI gacchamAM rahI prathama AhArAdinI bhAvanA kare. eTale trIjI porasI e AhAra le temAM vAla-caNA vagere gRhasthoe pheMkI devA lAyaka lukhkho AhAra le. A eSaNAnA saMbaMdhamAM kahyuM che ke "saMsRSTaasaMsRSTa-udhRta-alpalepa-udgahIta-pragRhIta ane utidharma" A sAta prakAranI piSaNAmAMthI prathama be sivAyanI koIpaNa be eSaNAno abhigraha karI eka eSaNA vaDe bhojana ane bIjI vaDe pANI grahaNa kare. Ama, zAstrokta vidhithI gacchamAM rahIne AtmAne barAbara bhAvita kare. te pachI saMghane ekaTho kare. tenA abhAve potAnA gacchane to avazya bhego kare. pachI tIrthaMkara pAse, te na hoya to gaNadhara pAse, te na hoya to cauda pUrvadhara pAse te paNa na hoya to daza pUrvadhara pAse ane temano paNa abhAva hoya to vaDa, pIpaLo ke azoka vRkSanI najIka jaIne jinakalpa svIkAryA pahelAM potAnA pade sthApelA AcAryane, bAla-vRddha sahita gacchane tathA vizeSamAM je pUrvamAM potAnAthI virodhavALA hoya evAne khamAve - pachI AcAryAdi sarvene yogya zikhAmaNa ApI bIjA munione kahe ke -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI vizeSAvazyaka bhASyam "A amArAthI nAno che, sarakhA paryAyavALo che, amArAthI alpazrutavALo che ema jANI A navA AcAryano parAbhava na karazo kemake, have e tamArA mATe vadhAre pUjanIya che." A pramANe zikSA ApI samudAyathI nirapekSa evo te mahApuruSa dhIrapaNe cAlyo jAya. jinakalpa aMgIkAra karela muni je gAmamAM mAsakalpa athavA cAturmAsa kare tyAM tenA cha bhAga kahyuM ane eka-eka bhAgamAM eka-eka divasa gocarI jAya. Ama, sAtamA divase pharI te bhAgamAM gocarI jAya. gocarI-vihArAdi trIjA praharamAM ja kare. jyAM cothI porasI zarU thAya tyAM avazya UbhA rahe, tyAMthI jarA paNa khase nahi, sAta eSaNAmAMthI pahelI be sivAyanI pAMcamAMthI koI be eSaNAnA abhigrahathI alepa bhAta-pANI grahaNa kare. eSaNAdinA kAraNa sivAya koInI sAthe bole nahi, eka vasatimAM vadhumAM vadhu sAta jinakalpI rahe. paNa eka-bIjA sAthe vAta na kare. upasarga - pariSaha vagere sahana ja kare. rogAdimAM auSadhAdi na ja karAve, samyapha prakAre vedanA sahe. ApAta-saMloka vagere doSa rahita sthaLe-laghunIti-vaDInIti kare ityAdi jinakalpano vidhi AgamathI jANavo. jinakalpI mATe zruta jaghanyathI navamA pUrvanI trIjI AcAra vastu sudhInuM ane utkRSTathI kAMIka nyUna dazamA pUrva sudhInuM hoya che. prathama saMghayaNa hoya, kalpasvIkAranI sthiti paMdara karmabhUmimAM hoya ane saMharaNathI akarmabhUmimAM paNa hoya, utsarpiNI kALamAM jinakalpavALA trIjA-cothA ArAmAM ja hoya. janmathI to bIjA ArAmAM paNa hoya, tathA saMharaNathI to sarvakALamAM hoya. jinakalpa aMgIkAra karanArA sAmAyika-chedopasthApanIya cAritramAM ane svIkAra karelA to sUkSma saMparAmatathA yathAkhyAta cAritramAM paNa upazamazreNI pAmelA hoya to hoya che kSapakazreNI pAmatA nathI. te aMgIkAra karanArAonI saMkhyA utkRSTathI baso thI navaso hoya che. pUrve svIkArelA utkRSTathI be hajArathI nava hajAra hoya che. ghaNuM karIne apavAda sevatA nathI, jaMghAbaLa kSINa thatAM eka sthAne rahevA chatAM ArAdhaka hoya che. AvazyikI - naiSelikI - mithyA duSkRta - gRhI viSaya pRcchA - gRhasthopasaMpar A pAMca sAmAcArI emane hoya che. IcchA - micchAdi bIjI pAMca sAmAcArI hotI nathI. koIka AcArya kahe che - AvazyikI - naiSelikI ane gRhasthopasaMpatu e traNa sAmAcArI ja emane hoya che. teo dararoja loca kare che, vadhu hakIkata zAstramAMthI jANavI. parihAravizuddhi kalpanI sAmAcArI vagere A graMthamAM parihAra vizuddhi cAritranA prakaraNamAM AgaLa kahevAze. have, saMkSepathI yathAladikanI sAmAcArI jaNAve che. pANIthI bhIMjavelo hAtha jeTalA kALamAM sukAya teTalA kALathI mAMDIne pAMca rAtri-divasano je kALa te siddhAMtamAM laMda
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara kahevAya che teTalo kALa oLaMgyA vinA je vicare eTale ke vadhumAM vadhu pAMca ahorAtra eka sthaLe rahe te yathAlabdika kahevAya. temane tapa-sattvAdi bhAvanA jinakalpInI jema hoya che. pAMca sAdhuno gaNa A kalpa svIkAre che. jinakalpInI jema gAmanA cha vibhAga kalpI ekaeka vibhAgamAM utkRSTa laMdacArI pAMca-pAMca divasa sudhI phare che. A kalpane svIkAranArA ochAmAM ochA paMdara hoya che. vadhumAM vadhu be thI nava hajAra hoya che. pUrve svIkArelA utkRSTa-jaghanyathI bethI nava karoDa hoya che. A yathAlaMbika kalpI be prakAranA hoya che. (1) gaccha pratibaddha (2) gaccha apratibaddha. emAM gaccha pratibaddha hoya te phakta nahi sAMbhaLelA arthanA zravaNa mATe ja gacchamAM rahe che. pharI pAchA e be prakAranA che. (1) jinakalpI yathAladika (2) vira kalpI yathAladika. baMnemAM eTalo pharaka hoya che ke baMne gaccha anyane sope che. paraMtu vikalpI yathAsaMdika gacchamAM rahIne niravadyapaNe sarva parikarma kare, vastra-pAtra sahita hoya che, je bhaviSyamAM jinakalpI thavAnA hoya temane vastra-pAtra na hoya, zarIranI praticaryA na kare. AMkhano mela paNa na kADhe. badhA rogone sahana kare, cikitsA na karAve. vizeSa jANakArI bRhat kalpAdimAMthI jANI levI. pUrve kahyA pramANe dIkSA ane sUtrAdhyayanarUpa zikSA grahaNa karyA pachI artha grahaNa karavo, ema kahevAthI siddha thayuM ke sUtra bhaNavAno kALa pUro thayA pachI arthanA vyAkhyAnano anuyoga thAya che eTale ahIM paNa eno ja prastAva che. prazna-16- paMcaparameSTine namaskAra karyA pachI te ziSyane AcArya sAmAyikAdi zrata Ape che ane teja krame anuyoga Ape che ema kahyuM paNa jo ema kahyuM hota ke - AIe namokkAro jai pacchA''vAsayaM tao puvvaM / tassa bhaNie'Nuogo jutto gAvasaMve to te pahelA namaskAra kare ane pachI sAmAyikAdi Avazyaka apAya A nyAyathI to evuM thayuM ke pahelA te namaskAra kahevA mATe anuyoga kahevo pachI Avazyakano anuyoga karavo yogya che. kAraNake vyAkhyayanA anurodhathI ja vyAkhyAna thAya che ane vyAkhyaya evA AvazyakanI AdimAM tame namaskAra karavAnuM mAno cho ethI, Avazyakano anuyoga karAtAM chatAM namaskAra karavo barAbara che. tethI prathama gAthAmAM "namaskAranA anuyogapUrvaka Avazyakano anuyoga karIza" ema kahevuM barAbara che. uttara-16 - te namaskAra Avazyaka-dazavai. uttarAdhyayanAdi badhA zrutaskaMdhonA aMtargata che tethI AvazyakAdi zrutaskaMdhAnuyoganA grahaNathI grahaNa karelo namaskArano anuyoga paNa che phakta AvazyakAdizrutaskaMdhagrahaNathI tadantargata hovAthI namaskArane judA anuyoga svarUpe grahaNa karyo nathI. paraMtu, AvazyakAdinA anuyoganA grahaNathI namaskArano anuyoga paNa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam grahaNa karAya che, tethI Avazyakano anuyoga kahIza ema kahevAthI namaskArano anuyoga paNa samajI levo. 12 prazna-17 - namaskAra sarvazrutaskaMdhanA aMtargata che evuM kaI rIte mAnI zakAya ? uttara-17 - sakala mAMgalika vastuomAM prathama maMgalanA adhyavasAyathI tene sarvazrutanI AdimAM grahaNa karyuM che. 'maMgalANaM ca savvutti paDhamaM havad maMr' e vacanathI prathamamaMgala tvAbhiprAyathI sarvazrutonI AdimAM namaskArane grahaNa karavAthI tenI aMtargatatA jaNAya ja che bIjI rIte paNa e naMdiadhyayanamAM Avazyaka-dazavaikAlikAdizrutaskaMdhanI jema temanAthI alaga 'zrutaskaMdha' tarIke bhaNAto nathI ke jethI te emanAthI alaga thAya. e zrutarupa che, tethI bhinna zrutaskaMdhatvAbhAve enI sarvazrutaskaMdha aMtargatatA ja barAbara che. tethI naMdi adhyayanamAM paNa enuM zrutaskaMdha tarIke grahaNa paNa sarvazrutAvyaMtaratA jaNAvavA mATe ja che. - prazna-18 * naMdImAM jema namaskAra ne alaga nathI jaNAvyo tema bhadrabAhusvAmIe paNa karyuM che zuM ? uttara-18 je kAraNathI naMdimAM e sarvazrutAsyaMtara kahyo che tema sAmAyikasUtranA anugamanI AdimAM bhadrabAhusvAmI namaskArane vyAkhyeya kahe che. arthavyAkhyAnadvA2thI sAmAyika zrRtArthane pragaTa kare che. jo e pRthazrutaskaMdha hota to ''JavasmayaAE sajAtiassa tad uttarAmA'vAre, sUvADe ningutti' ityAdi graMthamAM AvazyakanI niyuktinI pratijJA batAvIne namaskAranI niryukti karavI asaMgata ja thai jAta tethI ja te sarvazrutAntargata jaNAya che. ethI e nizcita thayuM ke Avazyakano anuyoga karavAnI pratijJA ka2vA vaDe ja namaskAranA anuyoganI paNa pratijJA karelI ja samajavI. vaLI namaskAra niryuktinA vyAkhyAnanA avasare bhASyakAra pote paNa namaskArano anuyoga ka2ze. A pramANe phaLa dvAranI jema bIjuM yoga dvAra pUrNa thayuM. -- maMgaladvAra prazna-19 - zAstranuM maMgala kyAM iSTa che ? uttara-19 - - zAstranA AraMbhamAM, madhyamAM, aMtamAM, prathamamaMgala-zAstrArthanA vighnavinA pAra pAmavA mATe, madhyamaMgala-te prathama maMgalakaraNanA prabhAvathI paraMparAne pAmelA zAstrane vighna rahitapaNe sthira karavA mATe. aMtima maMgala-madhya maMgalanA sAmarthyathI sthira thayelA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara zAstrArthanI avyavacchitI mATe che jethI karIne e zAstrArtha ziSya-praziSyAdivaMzamAM avicchedapaNe cAle. A rIte Adi maMgala, madhya maMgala ane aMtima maMgala karAya che. prazna-20 - tamArUM zAstra maMgala nathI kAraNake maMgala karavAthI amaMgala paNa maMgala thaI jAya, paNa je svayaM maMgala che temAM maMgala karavAthI zuM phAyado? dhoLAne kAMI dhoLuM karavAnI jarUra nathI, ke telamAM cIkAza nAMkhavAnI jarUra nathI tethI tamAruM maMgala karavuM anucita che tethI zAstra maMgala nathI have jo zAstra maMgala che, to maMgalanuM paNa maMgala, tenuM paNa maMgala ema karatAM to anavasthA thaI jaze. kAraNa maMgalanI koI sImA nathI A rIte AvatI anavasthAne bhalA koNa rokI zakaze? ane zAstranuM je maMgala che tenuM maMgala karavuM to koIne ISTa nathI. eTale tamArA kahela maMgala vidhAnamAM doSa Avaze. zAstrane maMgala karavA karelA maMgalamAM anavasthA thaze eTale anya maMgala na karavAthI te maMgala nathI thatuM, jemake - camaMtAkSarona tanmatte na cA, camakatAmAvata, zatravata, jo maMgalanI anya maMgalavidhAnanA abhAvathI thatI anavasthA tamane ISTa nathI to je rIte maMgala zAstra paNa anyamaMgala na karatA maMgala nathI thatuM tema maMgala paNa anya maMgala na karatAM maMgala nahi thAya. baMnemAM nyAya to samAna ja che. have ema karatAM zuM doSa Avaze? - zAstramAM je maMgala karyuM che te anyamaMgalathI zUnya hovAthI maMgala nathI te maMgalanA abhAve zAstra paNa maMgala nahi thAya athavA to anavasthA doSavALuM thAya. e rIte maMgalAbhAva pragaTa ja che. uttara-20 - tamArI A phogaTa kalpanAne dhanyavAda ! parama maMgalasvarUpa AvazyakAdi zAstranA svIkAra pachI tenAthI bhinna maMgalanuM grahaNa na karavAthI amaMgalatAnI zuM ApattI AvI paDavAnI ? athavA kaI anavasthA tame prerI ? AkAzamAM kacaro uDADavAnI jema bIjA upara doSo uchALavAnuM ja tamane AvaDe che. prazna-21 - jo zAstra svayaM maMgala ja che to te maMtramA' e vacanathI tyAM maMgalano zo artha evA praznano zuM javAba Apazo? uttara-21 - sAcuM che, paraMtu ziSyanI buddhimAM ema thAya ke meM maMgala karyuM che eTalA mATe ja tyAM Adi, madhyama ane aMtamAM maMgala karavuM ema kahyuM che, e saMbaMdhI sarva vistArane "vIsamamaMtipahityame tamahAna' vagerethI AgaLa ame badhuM kahevAnA ja chIe. ghaNI utAvaLa karavAnI jarUra nathI. prazna-22 - zAstrArthathI bhinna evA maMgalane svIkAravAmAM tamane zAstranI amaMgalatA ke anavasthAdi doSa nahi Ave evuM tame zI rIte kahI zako?
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-22 - maMgala e pradIpanI jema sva-parahitakArI che jema pradIpa potAne prakAzita karato potAno anugrAhaka thAya che. ane gharamAM rahelAM ghaTapaTAdi padArthone pragaTa karato parAnugrAhaka bane che. paraMtu svaprakAzamAM anya pradIpanI apekSA rAkhato nathI, teja rIte mIThuM rasoImAM potAnI khArAzane batAvatuM sva-parAnugrAhaka bane che. potAnI khArAsamAM anya mIThAnI apekSA karatuM nathI. e rIte zAstrathI bhinna thayeluM maMgala pachI sva sAmarthyathI zAstramAM ane svamAM maMgalatA karatuM sva-parAnugrAhaka bane che. te maMgalathI maMgalarUpatA na maLe to ya zAstra amaMgala thatuM nathI. ane jyAre maMgala pote ja maMgalarUpa hovAthI anya maMgalanI apekSA rAkhatuM nathI tethI anavasthA paNa kyAM rahI? prazna-23 - tame AgaLa 13mI gAthAmAM Adi-madhya-aMtya maMgalanI vAta karI temAM to arthopattithI tamAre ja Apatti Avaze. kAraNake maMgalatrikanA be aMtarAla maMgala nahi thAya kAraNake te maMtramANa no pamtiya saMsthA' vacanathI e traNa niyata sthAnomAM ja maMgala upAdeya thaze tyAre tenAthI avyApta evA be AMtarAmAM athapattithI ja maMgala prApta nahi thAya. athavA to anya koI tarka uThAve che - he siddhAMtavAdI! tuM ema kahe che - sarva zAstra maMgala che evuM paheluM ja kahyuM che to pachI Ama kema bole che ane te baMdhanamAphag' e vidhAnathI kema ahIM maMgalatrikanuM grahaNa karyuM ? kAraNake AkhuM zAstra maMgala hovAthI 'gAvI madhyeDavAne mana' ema kahevuM yuktisaMgata nathI. tethI kAMto be AMtarAnuM maMgala svIkaro athavA traNa maMgala na karo. e sivAya tamArI pAse trIjo koI rasto che kharo? uttara-ra3 - buddhithI zAstranA traNa vibhAga karavAthI temAM AMtarAnI kalpanA ja kyAMya saMbhavatI nathI, jemake AkhA modakanA traNa TukaDA karo to vacce AMtaruM dekhAya che ? nathI dekhAtuM tema ahIM paNa che tethI amaMgalatA konI? jo tame ema kaho ke zAstranA traNa bhAga karyA che to paNa te AkhuM maMgala kaI rIte? to sAMbhaLI le, tapa jema nirjarA mATe che tema A AkhuM AvazyakAdi zAstra nirjarArthe karmanA nAzarUpa che tethI tapanI jema svayaM maMgala che evuM sAmarthyathI jaNAya che tethI amaMgala ayukta che kAraNake AkhuM zAstra svayaM maMgala che tethI maMgala svarUpa tenA traNa vibhAga karatA pAntaratidayamamaktam' kahevuM te barAbara nathI. jo zAstra svayaM maMgala na hoya to anya maMgalathI avyApta hovAthI kyAMya paNa te amaMgala thatuM nathI. paraMtu jayAre te sarva maMgala che tyAre kyAMya paNa tenI amaMgalatA mAnavI barAbara nathI.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 gujarAtI praznottara prazna-24 - jyAre tame zAstra svayaM ja maMgala che tema kaho cho tyAre "te maMtramANa mA' e vacanathI ahIM maMgalagrahaNa zuM kAma karAya che? svata maMgalamAM maMgalanuM vidhAna anartha che? uttara-24 - ziSyanI matinA maMgalanA prayojana mATe ahIM maMgalanuM ame vidhAna karyuM che. zAstrathI abhinna maMgala ja ahIM grahaNa karAya che. bhinna nahI, kAraNa ke naMdi paMcajJAnasvarUpa che tethI ja maMgala tarIke kahevAze. AvazyakAdi zAstro zrutajJAna rUpa hovAthI naMdi aMtargata ja che. maMdira paNa dhRtarUpa hovAthI AvazyakAdi zAstrAntargata ja che. tethI naMdine ja maMgala kahevAthI zAstrAntargata maMgala ja kahevAya che. tyAM paNa amaMgala zAstranI maMgalatA batAvavA tenuM abhidhAna nathI, paraMtu ziSyanI buddhimAM maMgalane grahaNa karAvavA mATe che kAraNa ke evuM kahevAthI ziSya "maMAtakhetachannam' ema potAnI buddhimAM te maMgalano parigraha kare che. prazna-25 - zuM maMgala paNa maMgalanI buddhithI grahaNa kareluM ja potAnuM kArya kare che anya rIte nahi? uttara-25 - hA, A lokamAM paNa maMgala eTale sat vastune maMgalabuddhithI grahaNa karavAmAM Ave to maMgala thAya che jemake sAdhu. sAdhu svayaM maMgalabhUta hovA chatAM tene maMgalanI buddhithI grahaNa karAto hoya to ja prazasta manavALA bhavyane maMgalarUpa thAya che, amaMgalabuddhithI grahaNa karavAmAM Ave to te paNa maMgalarUpa thato nathI jemake koI abhavya jIva kaSAyathI bharelA manavALo hoya to tene sAdhu bhagavaMta paNa maMgalarUpa banI zakatA nathI eTale ja to jo vastune maMgala buddhithI svIkAro to ja te maMgalarUpa banI kAryanI siddhi kare che. anyathA nathI karI zakatI. prazna-26 - jo ema hoya to amaMgala evA asAdhuAdi paNa maMgalabuddhithI grahaNa karAtAM te kArya karaze baMne sthAne nyAyato samAna ja lAgaze ne? uttara-26 - barAbara nathI. asAdhu pote ja maMgalanA abhAvavALo che amaMgala rUpa che. sAco maNi ja sAcA maNi tarIke grahaNa karavAmAM Ave to grahaNa karanAranA gauravane prApta karAve che, sAcA maNi tarIke mAnelo khoTo maNi kyAreya paNa vyaktine gaurava apAvI zakato nathI. te ja rIte ahIM maMgaLanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. prazna-27 - to eka ja maMgala karone, tenAthI ja ziSyamati maMgalaparigraha siddha thaI jaze. traNa-traNa maMgalanI zI jarUrata che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka, bhASyam uttara-27 - kAraNa ke traNa maMgala karavAthI ja ziSyanI buddhimAM maMgala sArI rIte grahaNa thaI zake che. 16 prazna-28 - paNa tenAthI zuM ? uttara-28 'vakrama atyasthAvivApArAmaLAya niTuiM vagerethI A praznano uttara AgaLa 13mI gAthAmAM AvI gayo che. ke paheluM maMgaLa vighnarahitapaNe zAstrano pAra pAmavA mATe che, vagere traNe maMgaLonA judA judA kAraNo tyAM batAvyA che, vaLI ema paNa na kahevuM ke eka ja maMgaLathI traNe kAryo siddha thaze. kAraNa ke maMgala zAstrapaNa sad maMgalanI buddhithI grahaNa karyA sivAya sAdhuvat maMgalarUpa banatuM nathI te rIte zAstranA Adimadhya-avasAna maMgala paNa maMgalanI buddhithI grahaNa karyA vinA maMgalanuM kArya karatA nathI eTale ame ahIM traNa maMgala kahyAM che. maMgaLa zabdano artha : iSTa arthavALI dhAtune pratyaya lagADIne maMgala zabdanI siddhi thAya che. jema ke, ma, manu, ma, mud, mad vagere dhAtune ad pratyaya lagAvavAthI maMgala zabdanI siddhi thAya che. vyutpatti A rIte thAya. jenA vaDe zAsra zobhAvAya (zobhe) (mate) te maMgala, vighnanA abhAvano jenAthI nizcaya karIne manAya (manyate) te maMgala, jenAthI harSa thAya (mAvRtti) te maMgala, jenAthI zAstrano nizcitapaNe pAra pamAya (motte) te maMgala, jenAthI pUjAya (madyante) te maMgala, je mane bhava-saMsArathI mukta karAve (mAM jayaMti) te maMgala, jethI zAstramAM vighna na thAya (mA mUl yAH) te maMgala. jemAM zAstrano nAza na thAya. (mA mUl gata:) te maMgala, athavA samyagdarzanAdi mokSamArganI prApti karAve (mArpatayanAta) maMgaLa vagere vyAkaraNa zAstranA anusAre maMgaLa zabdanA aneka artha che. - koIpaNa padArthanI vyAkhyA traNa rItathI karAya che. tattva-paryAya ane bheda. tattva eTale svarUpa. te jaNAvavA zabdano artha kahyo. paryAyathI maMgaLa-zAnti-vighnanAza vagere maMgaLa zabdanA aneka paryAyo che. tathA bheda eTale maMgaLanA prakAro te jaNAvIe chIe. A maMgala cAra prakAre che. nAma-sthApanA-dravya-bhAvamaMgala ema cAra prakArano maMgalamAM nikSepa thAya che. (1) nAma maMgala (1) koIka nokaranA bALakane indra vagere nAma ApavuM te nAma nikSepa kahevAya che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 gujarAtI praznottara zabdanA paryAyo - zakra, puraMdara, pAkazAsana, zatamakha, hari vagere samAna vAcaka zabdono je anabhidheya nAmayukta piMDa saMbaMdhI dharma che te dharma ahIM nAmamAM upacarita che. indra vagere anabhidheya nAmathI yukta je bhUtakarArakAdi piMDa che te bhUtakarArakAdipiMDa phakta eka ja sAMketita zabdathI ja bolAya che, badhA zabdothI nahi. ethI, nAmayuktapiMDamAM rahela je dharma che te nAmamAM upacarita paryAyathI anabhidheya che. tadanyArtha-bRtakadArakAdipiMDathI anya evA devAdhipa Adi saddabhAvathI IndramAM je raheluM che te bhUtakadArakAdimAM saMketa mAtrathI ja che. athavA - sadUbhAvathI sthita-antartha = anugata saMbaddha svargAdhipamAM rahelo paraaizvaryAdika artha jyAM che te anvartha - jemake zacI pati Adi. prazna-29 - sadbhAvathI tyAM rahevuM e vAta bhUtakadArakAdimAM kaI rIte ghaTe? uttara-29 - tenA arthathI nirapekSa - indrAdinAmano artha - paraaizvaryAdi. tenAthI nirapekSa evA saMketa mAtrathI ja te nAmanA arthathI zUnya IndrAdi nAmanA arthathI zUnya evA bhUtakadArakAdimAM arthathI nirapekSa evA indrAdi nAmano saddabhAva rahelo che - A rIte zakra-purandara Adi paryAyothI anabhidheya, tenA arthathI nirapekSa ane sadUbhAvathI anya arthamAM rahela hoya athavA anvartha eTale ke sArthaka hoya tevuM je koI bhUtakabALakAdimAM indrAdi abhidhAna karAya te "nAma" kahevAya che. e ahIM tAtparyArtha che. anya prakAre nAmanuM svarUpa (2) yAdecchika - aMdara kaheluM eTaluM ja nahi paNa anyatra raheluM paNa yadacchAthI gopAlabALanuM Ditya, DavityAdi nAma karAya te - A baMne paNa be prakAre che - yAvadarthika ane yAvatkathita. yAvadarthika : yAvadravya jayAM sudhI A vAcyadravya che tyAM sudhI A nAma paNa rahe te arthAt koI zabdathI vAcya evuM dravya jayAM sudhI kahevAya tyAM sudhI te yAvadravya nAma kahevAya che. prAyaH karIne - merU-dIpa-samudrAdika jevAM ghaNA nAma yAvad dravyabhAvi dekhAya che. arthAt jyAM sudhI te-te dravya rahe tyAM sudhI te-te dravyanuM nAma prAyaH karIne rahe te prAyaNa nAma kahevAya che. thAvatkathita koika to anyathA (viparita) paNa hoya, devadattAdinAmavAcya vidyamAna dravyo paNa alaga-alaga nAmathI parAvarta thayelA lokamAM dekhAya che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam Ama, be prakAre nAmanuM svarUpa mAtra kahyuM. (3)trIjo prakAra - pustaka-patra-citrAdimAM lakhelI vastunA abhidhAnabhUta IndrAdi varSAvalI mAtra paNa anyatra nAma tarIke kahevAyelAM che. A sAmAnyathI nAmanuM lakSaNa thayuM. prastutamAM - je maMgalArthathI zUnya vastumAM maMgala nAma karAya che te vastu nAmamAtrathI maMgala che ema karIne nAmamaMgala kahevAya che. pustakAdimAM lakhelA zabdarUpa maMgala nAma paNa nAma maMgala kahevAya che. (2) sthApanA maMgala je vastumAM IndrAdinI sthApanA karAya te sthApanA Indra kahevAya che te sadbhUta evA indranA abhiprAyathI tadarthathI-Indra zabdanA arthathI zUnya evI tAdazAkAra-indrAdi AkAra athavA nirAkAra tadarthazUnya vastumAM ivara-alpakAlIna athavA yAvankathita-cIrakAlIna je sthApanApaNAthI zAstramAM batAvela che te sthApanA. tAtparya-je vastu vidyamAna IndrArtha zUnya chatAM IndranI buddhithI tAdazAkAra ke nirAkAra alpasamaya ke yAvatkathita je sthApita karAya te sthApanA, prakRtamAM - citramAM rahela paramamuninI sthApanAthI maMgala, sthApanA maMgala ema kahevAya che. nAma-sthApanA maMgalanA udAharaNo 1. jIva - agninuM maMgala nAma rUDha che. arthAt agnikAya svarUpa jIvanI maMgala tarIke prasiddhi che. 2. ajIva - siMdhuviSayamAM rAkhaDI-nADAchaDI nAma maMgala tarIke pracalita che. 3. jIvAjIva - lATa dezamAM jIvAjIva ubhaya jemAM rahelA che te vajanamAlA toraNanI maMgala nAmathI prasiddhi che. emAM doraDuM ajIva ane pAMdaDA vagere sajIva hovAthI jIvAjIva ubhayapaNuM Ave che. sthApanA maMgala - svastikAdine je maMgalanI buddhithI sthApavAmAM Ave te. (3) dravya maMgala dravyanuM lakSaNa : (1) je judA-judA navA paryAyone pAme che ane junA-junA paryAyone choDe che. (2) athavA te thavAvALA paryAyo vaDe pamAya che ane thayela paryAyothI mUkAya che te
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara dravya kahevAya che. kemake, je paryAyonuM dravya dvArA grahaNa-mocana thAya che te paryAyo dvArA dravyanuM paNa grahaNa-mocana thAya che. (3) sattAno avayava athavA (4) sattAno vikAra paNa dravya kahevAya che. kAraNa ke, dravyo jAtirUpa mahAsattAnA avAMtara sattArUpa avayavo ke vikAro ja che. (5) svarUpAdi guNono je samudAya te dravya. (6) bhaviSyat paryAya ane (7) bhUtaparyAyane je yogya hoya te dravya. jema ke bhaviSyamAM rAjya paryAyane pAmavA yogya rAjakumAra bhAvi rAjA kahevAya. tethI te dravya rAjA kahevAya. pahelAM je ghaDAmAM ghI bhareluM hoya te atyAre khAlI hoya to paNa ghI nA ghaDA tarIke oLakhAya che. e rIte bhAvibhAva ane bhUtabhAvane yogya je hoya te dravya kahevAya che. bhUta-bhAvibhAvane yogya hoya tene dravya na ja kahIe ane bhUta-bhAvi bhAvavALAne ja dravya kahIe to jagatamAM rahelA sarve pudgalAdika dravyoe sarvapadArthonA sarvaparyAyo anubhavelA athavA anubhavavAnA hovAthI dravya kahevAya. Ama, na thaI zake mATe je bhUta-bhAvi bhAvane yogya hoya te ja dravya kahevAya. dravya maMgalanuM svarUpa H dravyamaMgala 2 prakAre hoya che - (1) AgamAzrayI, (2) noAgamAzrayI. (1) AgamAzrayI - maMgala zabdanA artharUpa jJAnanuM svarUpa ahIM abhipreta che tene AzrayI 'dravya' dravyamaMgala, maMgala zabdArthanuM prarUpaka anupayukta temaja maMgalazabdAnuvAsitamaMgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazamathI utpanna thayelA saMskArathI raMgAyelA manavALo, arthAt maMgala zabdArtharUpa jJAnanI labdhi jemAM rahelI che evo vaktA ane tenA saMbaMdhI je maMgala te dravya maMgala. prazna-30 - jo maMgaLa zabdanA arthanuM jJAna e Agama hoya to tene dravya maMgala kema kahevAya, kAraNa ke Agama to jJAna hovAthI bhAvamaMgaLa rUpa che tene dravya maMgaLarUpa kema kahevAya ? ane jo dravya maMgaLa che to Agama kema kahevAya ? 19 uttara-30 maMgaLa zabdanA arthanA jJAna sahita chatA, maMgalazabdArtha jJAnAvaraNa kSayopazamavALo paNa jo tyAM maMgala zabdanA arthamAM upayogavALo na hoya to te 'dravyamaMgala' che 'anupayogo dravyam' e vacanAnusArathI maMgala zabdArthane jANato chatAM tyAM upayukta, tenI prarUpaNA karato maMgala zabdArtha jJAna rahita paNa AgamathI dravyamaMgala ja che. - - * A Agama kayo che jene AzrayI A dravyamaMgala kahevAya che ? prazna-31 uttara-31 - maMgalazabdArthajJAna.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-3ra - jo maMgalazabdArthajJAna e Agama che to teno vaktA dravyamaMgala kaI rIte ? Agama bhAva maMgala che emAM paNa dravyamaMgalanI Apatti Avaze. ane jo te dravyamaMgala che to Agama kaI rIte? jethI AgamAzrayI ema kaho cho, dravyamAM Agamano abhAva che, bhAvamAM to bhAvamaMgalano prasaMga Avaze tethI AgamathI dravyamaMgala e to saMgata thai ja nahi zake, emAM to ghaNo lAMbo virodha Ave che. uttara-32 - ame AgamathI eTaluM kahyuM che emA Apa e jANI lo ke ahIM sAkSAt Agama nathI paraMtu maMgalAzabdArthajJAna lakSaNa evA AgamanuM je nimitta che te ja ahIM svIkArAyuM che. mATe koI virodha nahi Ave. prazna-33 - to pachI te AgamanuM ahIM kayuM nimitte jANavuM? uttara-33 - te jJAnalakSaNa AgamanA kAraNabhUta anupayukta vaktA saMbaMdhI AtmA deha ane zabdane ja Agama tarIke samajavA kAraNa ke jIva zarIra ja AgamanA AdhArabhUta kAraNa bane che. jIva zarIranA AdhAra vinA Agamano asaMbhava che, zabda paNa jaNAvavAne yogya ziSyagata AgamanuM kAraNa ja che. ane te sivAya zabdano abhAva thaI jAya, ane lokamAM bhUta - ke bhAvi bhAvanuM je-je kAraNa che te dravya ja hoya che. "bUtI mAvino vA mAvI divAra tu ya, tat dravyam' evA vacanathI, tethI ahIM jaNAvAyeluM maMgala paNa dravyamaMgala che. prazna-34 - AtmA zabda vagere jo ahIM AgamanuM kAraNa ja che to e Agama kaI rIte thAya ke jenAthI AgamAzrayI dravyamaMgala thAya? uttara-34 - AgamanA kAraNabhUta AtmAdio paNa kAraNamAM kAryanA upacArathI Agama kahevAya che ane kAraNamAM kAryano vyapadeza thAya che jemake - "tandutAnuM varSati pUrtaH' arthAt varasAda dhAnya varasAve che, hakIkata mAM e dhAnya varasAvato nathI paraMtu dhAnyamAM kAraNa bhUta evuM pANI varasAve che. ane e pANI rUpa kAraNathI taMdula rUpa kArya thAya che. ahIM kAraNabhUta pANImAM kAryabhUta dhAnyano upacAra karI "tattvajJAna...' kahevAyuM che tema prastutamAM paNa samajavuM tethI AgamathI dravyamaMgala kahevAmAM virodha nathI. have, A dravya maMgalane nayo dvArA vicArAya che. nayo dvArA dravyamaMgalanI vicAraNA naigamanaya :- jJAnavALo upayoga vagarano maMgala zabdArthane bolanAro eka vaktA te - eka dravyamaMgala.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara vyavahAra naya - aneka maMgalazabdArtha prarUpaka, ane emAM anupayukta vaktAo te - aneka dravyamaMgalo. saMgraha naya :- AkhA lokamAM eka ja dravyamaMgala che, badhA dravyamaMgalomAM rahelA dravyamaMgalatva dharma sAmAnya thI eka dravyamaMgala vyatirikta (bhinna) nathI. e bhinna hoya to adravyamaMgalanI Apatti Ave. kAraNa ke sAmAnya to traNe lokamAM eka ja che. nigamanaya sAmAnya ane vizeSa ubhaya dharmane judA-judA svIkAre che tathA saMgrahanaya mAtra sAmAnya dharmane ja grahaNa kare che. sAmAnyanuM lakSaNa ekaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nisAmannA nalthi viselo . gA.32 // sAmAnya eka che. te kadAca kSaNika paNa hoya tethI kahe che - nitya che. nityapaNa AkAzanI jema sAvayava paNa hoya, jo AkAza niravayava hoya to sUryano udaya ke asta paNa na thAya tethI niravayava, AkAza sAvayava hoya teno vyavaccheda karavA kahyuM che, pUrvApara koTithI zUnya - anaMza che. te paNa paramANu jema koI sakriya paNa hoya tethI ahiM akriya-kahyuM che parispaMdathI rahita hovAthI, dizAo akriya che paNa emAM Apatti na Ave mATe kahyuM sarvagata che dizA vagere sarvagata nathI sarvagata = sarvalokAkAzamAM prApta sattAvALuM - AvuM mAtra je koI paNa hoya to te sAmAnya ja che. vizeSa kAMI paNa nathI - vizeSo nAsti, niHsAmAnyatvAt sAmAnyavirahitatvAt khapuSpavat, yaccAsti tat sAmAnyavirahitaM na mata, yathA iTa: | tethI eka dravyamaMgala sAmAnyathI avyatirikta hovAthI, jo vyatireka hoya to adravyamaMgalano prasaMga Ave ane sAmAnya tribhuvanamAM eka ja hovAthI saMgrahanaya mate dravyamaMgala eka ja che. tenA aneka bhedo nathI, kemake aneka bhedo to vizeSanI apekSAe hoya che ane saMgrahanaya vizeSane to vasturUpe mAnatuM ja nathI. vizeSavAdi naya mata : prazna-35 - aneka dravyamaMgala kema na hoya? jema ke vanaspati' ema bolatAM vRkSagulma-latA-DALI vagere vizeSo ja jaNAya che. tenAthI vizeSa koI vanaspati nathI ema ahIM paNa dravyamaMgala' kahetAM anupayukta tatparUpakalakSaNa vizeSo jaNAya ja che, tenAthI adhika
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22. zrI vizeSAvazyaka bhASyam sAmAnya jevuM kazuM ja nathI. ke jethI zUnyanI jema A jagatamAM e pramANe kahevAya - 'nisAmannA' ityAdi. sAmAnya vAdI saMgrahAya uttara-35 - je kAraNathI "vanaspati' kahetAM vRkSa vagere jaNAya che tethI ja te (vRkSa) temAM (vanaspati) arthAntarabhUta (anya artharUpa thayeluM) nathI. jemake hAtha ema kahetAM hAthanI AMgaLIo, ahIM je kahevAthI je jaNAya che tenAthI bhinna na hoya. jemake hasta kahetAM jaNAtI AMgaLIo hAthathI bhinna nathI vanaspati kahetAM vRkSAdi jaNAya che tethI e vanaspatithI bhinna nathI. tethI sAmAnyathI atirikta koI paNa vizeSa nathI ethI eka ja sAmAnya che ane e rIte ahIM paNa eka ja sarvatra dravyamaMgala che. anya upapatti (ukti) thI sAmAnyavAdI vRkSAdi darekanuM vanaspati sAmAnya rUpe samarthana kare che. zAstro vanaspatideva, mUta-ndra- ~-vai zAva-pravAta-patra-puSNa-ttabiijaadigunntvaat, cUtasamUhavat, yo yo mulAdiguNaH sa sa vanaspatisAmAnyarupa eva, yathA cUtasamUhaH, mUlAdiguNazca cUtaH, tasmAd vanaspatisAmAnyarupa eva / he vizeSavAdI ! sAmAnyathI vizeSa anya che ke ananya? jo pahelo vikalpa mAno to, nAsti eva vizeSaH, niHsAmAnyatvAt, khapuSpavatyad yat sAmAnyavinirmuktaM tatad nAsti, yathA gaganAraviMdam, je paNa vizeSa che te kyAreya sAmAnyathI bhinna maLI zakatuM nathI, kAraNa lokamAM evI koIpaNa vastu ke padArtha jovA maLato nathI ke je sAmAnyathI - sAmAnya vastudharmathI bahAra hoya, eTale kahI zakAya ke je sAmAnyathI bhinna hoya evI koI paNa vastu ke vizeSa AkAza kusumanI jema potAnI vidyamAnatAne siddha karI zakatuM nathI eTale jo A hetuthI vizeSane sAmAnyathI anya mAnavAmAM Ave to vizeSanI sattA kyAreya svataMtra rIte maLI na zake ane e kAraNe tamAro vizeSane sAmAnyathI anya (bhinna) mAnavAno pakSa (vikalpa) nihetuka ja banI jAya che, have, enI daSTAMta dvArA puSTi kare che. "AMbo' e vanaspati sAmAnya che kAraNa ke te mULa, kaMda, zAkhA, phaLa Adi guNovALo che. dA.ta. AMbAno samUha. je je mULAdi guNavALA hoya te vanaspati sAmAnya rUpa ja che. jema ke AMbAno samUha. AMbo e mULAdi guNavALo che tethI e vanaspati sAmAnya rUpa siddha thAya che. e pramANe gulma, latAdi vizeSonuM paNa vanaspati sAmAnyathI abhinnapaNuM siddha thAya che, jo tenAthI bhinna mAnIe to pRthvI Adi paNa temAM ativyApta thavAno prasaMga Ave che.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 gujarAtI praznottara jo bIjo pakSa mAno cho to - sAmAnyamevAsI, tananyatvati, sAmAnyAtmavat, yad yamaddinacaM tat tava yathA sAmavizlevAtmA, A siddhAMtane laIne vizeSa sAmAnya ja banI jaze, eTale vizeSanI vidyamAnatA sAmAnyAntargata banI jaze. e rIte, jo atipakSapAtitAthI sAmAnyamAM paNa vizeSano upacAra karo to kyAMya kAMI vAMdho nathI. kAraNake upacArathI kahevAto bheda tAttvika ekatvane bAdha karavA samartha nathI, tethI sAmAnya ja che vizeSa nathI. vizeSa e sAmAnyathI abhinna ja che. sAmAnyamAM ja vizeSa samAI jAya che eTale vizeSano svIkAra vyartha thaI jaze. vizeSavAdI saMgraha cAlo, tamArI vAta mAnI lIdhI chatAM ame bIjI rIte tamane kahIzuM ke - prazna-36 - tame paNa vanaspatisAmAnyane bakula-azoka-caMpaka-nAga-punnAga-Amrasarja-arjunAdi vizeSothI arthAntara mAno cho ke anarthAntara ? uttara-36 - sAmAnya sivAya vizeSa evo koI padArtha ja nathI. kAraNa ke AMbAnA samudAyanI jema AMbo paNa muLAdi guNavALo hovAthI vanaspati ja che te sivAya kAMI ja nathI, te ja rIte bakula-azokAdi paNa vanaspati ja che. Ama, sarvavastuo sAmAnya ja thaI to vizeSa kyAM rahyuM? ane jo sAmAnya sivAya vizeSa padArtha che to te tenAthI bhinna che abhinna ? jo prathama vikalpa mAno to - nAti va ta vizeSavyatirikha 3patnavyiktaHIBIR tasyopalambhavyavahArAbhAvAt, kharaviSANavat / athAnupalabdhilakSaNaprAptaM tadabhyupagamate - nAstyeva ta, vizeSegya: sarvathADavAn sumavat jo bIjo vikalpa mAno to - vizeSA va ta, tebhyo'narthAntarabhUtatvAt, vizeSAnAmAtmasvarupavat, tame jo vizeSomAM paNa sAmAnyano upacAra karo cho to paNa amane koI vAMdho nathI. kAraNa ke aupacArika ekatva tAtvika anekatvane bAdhita karatuM nathI. naigama ane vyavahAra naya lokavyavahAra tatpara che te loka vyavahAra paNa tyAgagrahaNAdi prAyaH vizeSathI ja cAlatuM dekhAya che. sAmAnya vraNapiMDI Adi viSayamAM lokamAM upayoga vagaranuM che. "vana" "senA' vagere kyAMka koIka sthAne sAmAnyano upayoga thato paNa dekhAya che tethI prAyaH kahyuM che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-37 - naigama ane vyavahAra naya baMne vizeSe ja grahaNa kare che te baMne samAna viSayane ja mAne che eTale emAM to phakta nAmano ja pharaka che to be alaga-alaga kema kahyA ? 24 uttara-37 - A baMne nayo vizeSanA saMbaMdhamAM samAna hovAthI baMnemAM samAnatA che, paraMtu naigama naya keTalIka vastuomAM sAmAnyapaNuM paNa grahaNa kare che, eTalo e baMnemAM taphAvata che, arthAt naigamanaya sAmAnya ane vizeSa ema ubhayagrAhI che jyAre vyavahAranaya mAtra vizeSane ja grahaNa kare che. eTale baMne nayo alaga-alaga kahyA che. (4) RjusUtranaya :- atIta-anAgata athavA parakIya parihArathI akuTila vastune sUtrita kare che. te svagrAhI ja che, vartamAna kSaNabhAvI je dravyamaMgala che te eka ja ene mAnya che. atIta-anAgata samaya bhAvi vastu ene iSTa nathI. kAraNa eka atIta kALamAM thaI cUkela hovAthI naSTa che ane bIjI bhaviSyakALamAM thavAvALI hovAthI vartamAna samayamAM anutpanna che athavA parakIya dravyamaMgala paNa tene iSTa nathI, vivakSita eka prajJApaka potAne choDIne je bIjAmAM maMgala Icche che te dravyamaMgala paNa tene mAnya nathI. prayoga -1 atItamanutpannaM vastu nAsti, prayojanasya vivakSitaphalasya tatrA'bhAvAt sarvaprayojanA'karaNAt, varadhRvat e pramANe avidyamAna hovAthI atItAnAgatanI dravyamaMgalatA apAsta ja che. dharmisattva eva dharmANAmupapadyamAnatvAt, iti / prayoga-2 pALIyamapi yazavattasaMva--pi vastu levavattApekSA nAsyeva prayonanArAt kharaviSANavat, yathA parasya yajJadattasya dhanaM devadattApekSayA viphalaM prayojanA'sAdhakaM sannAsti tathA sarvamapi parakIyaM nAstIti / (5-6-7) zabda-samabhirUDha-evaMbhUtanayo : prazna-38 zuM kAraNa ? - A traNe nayo vizuddhanaya hovAthI AgamathI dravyamaMgala icchatA ja nathI. uttara-38 AgamathI :- kAraNa ke, je vyakti 'maMgala' ema jANe che, ane tenA upayogathI zUnya hoya tene AgamathI dravyamaMgala kahevAya tevA dravyamaMgalane A traNa nayo mAnatA ja nathI teo mAne che ke je jANe che te anupayogI nathI ane anupayogI che te jANato nathI mATe AvuM dravyamaMgala na hoI zake, kAraNa ke jANato hoya ane anupayukta hoya e baMne viruddhadharmo che. jemake cetanA vagarano jIva athavA vaMdhyA mAtA, je hoI na zake, kadAca, jJAyaka - anupayukta hoya to paNa e amane maMgala tarIke iSTa nathI. kAraNa
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara ke te jJAna pApanI jema maMgaLa arthathI zUnya che. e pramANe A badhA nayo bhAvamaMgalagrAhI hovAthI AgamathI dravyamaMgalane kema icche ? 25 noAgamathI :- no AgamathI dravyamaMgala traNa prakAre che jJazarI2, bhavyazarI2 ane tavyatirikta. jJazarIra dravyamaMgala, maMgalapadArthane jANanArano deha ke jeNe pahelAM maMgalapadArtha sArI rIte jANelo che, anyone jaNAvelo che. te zarIra saMbaMdhI jIva nIkaLI gayo. siddhazilA AdimAM gayelo deha atItakALa nayanI anuvRttithI atIta maMgalapadArthajJAnano AdhAra hovAthI noAgamathI dravyamaMgala kahevAya che. ahIM no zabda sarvaniSedhavacana che AgamanA ahIM sarvathA abhAvathI noAgamatA kahevAya che, atItamaMgalapadArthajJAnalakSaNaAgamapadArthanuM kAraNa hovAthI dravyamaMgalatA jemake atIta kALamAM ghInA AdhArarUpa paryAyanuM kAraNa jemAM raheluM che te vartamAna kALane AzrayIne rahelA khAlI ghInA ghaDAmAM paNa A ghIno ghaDo che evo vyapedaza karAya che tethI atItaparyAyanA kAraNe te atyAre dravya ghInA ghaTa tarIke oLakhAya che. e rIte bhUtakALamAM jene maMgalapadArtha jANelo che tevA AtmAmAM vartamAna kALe paNa dravyamaMgalanAto vyapadeza karavAmAM Ave che te no-AgamathI jJazarIra dravyamaMgala che. e ja rIte, maMgala padArthajJAna yogya bhavyano jIva sacetana noAgamathI bhavyazarIra dravyamaMgala che te A rIte, bhAva - je atyAre maMgalapadArtha jANato nathI bhaviSyamAM jANaze te saMbaMdhI sacetana deha bhaviSyakAlIna nayanI anuvRttithI bhaviSyamaMgalapadArthajJAnano AdhAra hovAthI bhavyazarIra dravyamaMgala kahevAya che. have, deza niSedhaparamAM paNa nozabdano artha batAve che. -- prazna-39 AgamanA eka dezane AzrayIne dravyamaMgala zuM che ? uttara-39 maMgalapadArthajJano acetana deha ane maMgalapadArthane je jANaze tevA bhavyano sacetana deha e eka dezane AzrayIne dravyamaMgala che. prazna-40 ahIM Agamano eka deza zuM che ke jene AzrayIne no AgamathI dravyamaMgala evo vyapadeza karavAmAM Ave che ? uttara-40 - yathokta jJa-bhavyazarIrarUpa deha ja ahIM Agamano eka deza che. prazna-41 - jaDa dehamAM AgamanI ekadezatA kyAMthI AvI ?
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-41 - kAraNake acetana deha bhUtakAlIna maMgalapadArthajJAnalakSaNa AgamanuM kAraNa che. sacetana bhavyadeha bhAvi AgamanuM kAraNa che tethI nijakArya evA AgamanA eka dezamAM rahe ja che, kAraNa haMmezA kAryanA ekadezamAM rahe ja che jemake, ghaTa rUpI kAryanA kAraNarUpa mATI ghaTanA eka dezamAM rahelI ja che. prazna-42 - maMgalapadArthajJAnarUpa AgamanuM pariNAmikAraNa to jIva ja che to tenI svakAryanA eka dezamAM vRtti bhale hoya jemake mATI, paraMtu zarIra to AgamanuM pariNAmi kAraNa thatuM ja nathI to zarIranI AgamamAM ekadezavRttitA kaI rIte ghaTe? uttara-42 - sAcI vAta che. paraMtu "mavouTUIyA = ra te = tti vimayamanutta, nA vIrapALiyA' (anyonyAnugata yAne ekabIjAmAM bhaLelI vastumAM kSIra-nIranI jema A A che ane A te che evuM vibhAjana karavuM yogya nathI banatuM) e vacanathI saMsArI jIvano zarIra sAthe abhedano ja vyavahAra thAya che. ethI e jIvanI je pariNAmI kAraNatA che te zarIranI paNa kahevAya che. eTale enI Agama ekadezatA svIkAravAmAM kazo ja virodha nathI. prazna-43 - mAnI lIdhuM, to paNa AgamathI dravyamaMgala tame je pahelA kaheluM tenI sAthe eno zuM bheda che? tyAM paNa mamavAra/mAyA reho sado ' vacanathI zarIra ja dravyamaMgala kahyuM che ahIM paNa te ja che. to kema ekatva na thAya? uttara-43 - sAcuM che, paraMtu pahelAM upayogarUpa Agama to hato ja nahi ane labdhirUpa Agama che ahIM to baMne ya prakAranuM Agama nathI, mAtra dravyamaMgala rUpa kAryanuM kAraNa evuM zarIra mAtra ja che. eTalo Agama thakI dravyamaMgala ane jJabhavya zarIrarUpa noAgama thakI dravyamaMgalamAM taphAvata che. jJa-bhavya zarIra vyatirikta dravyamaMgala : paramArthathI maMgala be prakAre che eka jinapraNIta Agama ane bIjuM jinapraNIta pratilekhanAdi maMgalakriyA. ahIM upayoga vinAno evo je AtmA paramAtmAe darzAvelI maMgalarUpapratyupekSaNAdikriyA kare che te no AgamathI jJa-bhavya zarIra vyatirikta dravyamaMgala che. ahIM upayogarUpa Agama nathI eTale noAgamatA che ane jJa-bhavya zarIranI jJAnanI apekSAe dravyamaMgalatA che ahIM to kriyAnI apekSA e dravyamaMgalatA batAvelI hovAthI tavyatiriktatA (jJa-bhavya vyatirikta) che. anupayuktanI kriyA dravyamaMgala che ane upayuktanI kriyA to bhAvamaMgala ja thAya. athavA anya rIte batAve che...
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 27 bhUtakALamAM thayela bhAvamaMgalanA pariNAma vALuM koInuM paNa zarIra no AgamathI jJabhavya zarIrathI vyatirikta dravyamaMgala jANavuM. athavA te bhAvamaMgalanA pariNAmane yogya je zarIra jIvadravya che te noAgamathI jJa-bhavyathI vyatirikta dravyamaMgala jANavuM. athavA je svabhAvathI ja suMdaravarNa Adi guNavALI suvarNAdivastu ratna-dahI-akSata-kusuma maMgala kalaza vagere te jJa-bhavya vyatirikta dravyamaMgala kahevAya che. prazna-44 - te maMgala kaI rIte kahevAya? uttara-44 - te suvarNAdi paNa koinA bhAva maMgalamAM kAraNa hovAthI maMgala che. "bhUta ke bhAvI bhAvanuM lokamAM je kAraNa che te dravya che." e vacanathI dravya tarIke paNa teno vyapadeza karAya che eTale dravyamaMgala thAya che. dravyamaMgala saMbaMdhI varNana karI have bhAvamaMgala batAve che - (4) bhAvamaMgalA vivakSita indana-javalanAdikriyA yukta lokamAM prasiddha pAramArthika indrAdi padArtha bhAva kahevAya che bhAva evuM ja maMgala te - bhAvamaMgala, athavA bhAva dvArA thatuM maMgala te bhAvamaMgala te paNa pAchuM 2 prakAre (1) AgamathI ane (ra) noAgamathI bhAvamaMgala. (1) AgamathI bhAvamaMgala :maMgaladyuta-maMgalapadArthajJAnamAM upayukta hoya te AgamathI bhAvamaMgala thAya che. prazna-45 - maMgalapadArtha jJAnopayoga mAtrathI kaI rIte teno vaktA bhAvamaMgala kahevAya? temAM upayoga mAtrathI ja tad rUpatA yukti saMgata thatI nathI kAraNa ke agnijJAnamAM upayukta mANavaka agni banI jato nathI, jo ema thAya to mANavakathI paNa dAha-pAka vagere thaI zakavAnI Apatti Ave paNa ema thatuM nathI eTale tame je bhAvamaMgalanuM svarUpa kahyuM te barAbara nathI. uttara-45 - upayoga, jJAna, saMvedana, pratyaya badhA samAnArthI zabdo che. artha ane abhidhAna karanArA pratyayo lokamAM sarvatra tulyanAmavALA hoya che. jemake padArtha - padArthanuM nAma ane tenuM jJAna. bAhya-pRthubabbodara AkAravALo padArtha e vastune sucavato je artha che te artha paNa ghaTa kahevAya che, teno vAcakAbhidhAna e artha saMgata padArthanuM je nAma che te
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam paNa ghaTa kahevAya che tenA ghaTanA jJAnarUpa pratyaya paNa ghaTa kahevAya che ema thatAM je ghaTa evuM jJAna che. e ghaTa jJAnathI bhinna evo ghaTano jJAtA paNa ghaTazAna svarUpa grahaNa karAya che. anyathA jo jJAna-jJAnIno abheda na hota to jJAna hovA chatAM jJAnI vastu samUhane temAM tanmaya na hovAthI joI na zakata. dIvo aMdha vyaktinA hAthamAM hoya ke anya purUSanA hAthamAM hoya to paNa prakRta vyakti vastu samUhane joI zakato nathI. 28 na coDanAbAra takhzInam, pavArthAntaravat vikSitavavArthasthA'vyaparicchevavrataMt ghaTAdijJAnatAnanA bhedamAM to AtmAne baMdhAdino abhAva thaze jemake jJAna-ajJAna-sukha-duHkhAdi pariNAma AkAzamAM nathI, tethI tyAM baMdhAdi paNa nathI. ema jIvanA mATe paNa thai jAya. mATe jJAna ane jJAnavAn kathaMcit abhinna che. e mAnavuM ja rahyuM. prazna-46 ema jotAM tamArA mata mujaba to ghaTa jJAnanA upayogavALo devadatta ghaTajJAnanA upayogathI ananya hovAthI ghaTa thaze ane agninA upayogathI ananya hovAthI mANavaka paNa agni thai jaze to pachI jalAharaNa dAha-pAkAdi-arthakriyAno emAM prasaMga Ave che. e kaI rIte nivArazo ? 1 uttara-46 tamArI vAta barAbara nathI. kAMi badhA ghaDAo jalAharaNa ke badhA agnidAha-pAkAdikriyA karatA nathI. ema karavA jatAM khuNAmAM nIcAmukhe karela ghaDAmAM pANI bharAtuM na hovAthI ane bhasmathI DhAMkelA agnithI dAha-pAka kriyA thai zakatI na hovAthI tamArI mAnyatAmAM vyAbhicAra Avaze. e ghaTa nathI ke agni nathI ? ema nahi kahI zakAya kAraNake emAM to lokapratitimAM bAdhA Avaze lokamAM to te ghaTa-agni tarIke jaNAya ja che. tethI maMgala padArthajJAnamAM upayogAnanyatvena AgamathI temAM upayukta bhAvamaMgala che. ane kSAyika kSAyopazamikAdi prazastabhAva te noAgamathI bhAvamaMgala che ahIM, kSAyikAdi bhAvamAM Agamano sarvathA abhAva che. athavA upalakSaNathI Agama sivAyanA cArajJAnadarzana ane cAritra noAgamathI bhAvamaMgala che. have, anya prakAre noAgamathI bhAvamaMgala batAve che. - pratikramaNa-pratyupekSaNAdi kriyA karanAranuM je jJAna-darzana-cAritranA upayogamAM pariNAma che te noAgamathI bhAvamaMgala thAya che. ahIM nozabda mizravacana dyotaka che. jethI e jJAna-darzana-cAritropayogapariNAma phakta Agama ja nathI. paNa cAritrAdino sadbhAva hovAthI ane jJAna paNa hovAthI phakta anAgama paNa nathI. arthAt baMne bhAvo hovAthI mizratA che. ahIM nozabda mizrabhAvamAM che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 gujarAtI praznottara bIjI rIte paNa kahevAya che - noAgamathI bhAvamaMgalAdhikAramAM namaskArAdi stotromAM jJAnopayoga = namaskArAdijJAna mastaka upara karaaMjali vidhAnAdi kriyA A rIte jJAna-kriyAthI vimizrapariNAma, caityavaMdanAdi kriyA avasthAmAM je namaskArAdi jJAna-kriyA mizrita pariNAma che te noAgamathI bhAvamaMgala kahevAya che. zAthI? kAraNa ke pariNAmano te ja bhAva namaskArAdijJAnopayogarUpa AgamanA ekadezamAM che "no zabda' ahIM ekadezavAcI mizrabhAvamAM che. A rIte nAma-sthApanA-dravya-bhAvabhedathI cAra prakAranuM maMgala batAvyuM ane emAM prathama traNano paraspara abheda jotAM pUrvapakSa prazna kare che - prazna-47 - bhAvavinAnA zeSa traNa nAma-sthApanA-dravyamAM zuM bheda che? koI nahi? kaI rIte? jema ke, traNemAM nAma tulya che, nAmavALA padArthamAM, sthApanAmAM, dravyamAM maMgala nAma mAtra sarvatra che. tathA dravyatvapaNa traNemAM tulya che, kemake "nasa gIva vA manIvasa vA maMtma vi nAma vIra' e vacanathI dravya nAmamAM ja saMbaMdhita thAya che ane sthApanAmAM paNa "vat sthApyate' vacanathI dravyaja jaNAya che. dravyamAM to dravyatva che ja. Ama, traNeyamAM dravyatva samAna che. tathA tadarthazUnyatva ane bhAvArthazUnyatA paNa traNeyamAM samAna che. nAmAdi traNamAM bhAvamaMgalano abhAva che tethI nAma-dravyatva-bhAvArtha zUnyatvanI samAnatAthI e traNeyamAM paraspara abheda che. bhAvamAM to tadarthazUnyatva na hovAthI e nAmAdithI vizeSa che. pUrvapakSe batAvelA parasparanA avizeSane joI je vizeSa che te batAvAya che. sthApanAno nAma-dravyathI bheda uttara-47 - jema sthApanA IndramAM AkAra-hajAra AMkho-kuMDala-mugaTa-zacIsaMnidhAnahAthamAM kulizadhAraNa-siMhAsanAdhyAsana AdithI utpanna thayelA atizayavALo je zarIra sauMdarya bhAva dekhAya che, tathA sthApanA karanAra ne temAM jema sabUta indrAbhiprAya jaNAya che ane jonArane temAM je rIte tadAkAradarzanathI indranI buddhi thAya che ane je rIte tenI bhaktimAM pariNata ene sevanArA buddhivALAonI temAM namaskArAdi kriyA jovAya che ane enuM yathA prAya putra utpatti Adi phaLa prApta thAya che, tevI nAma indramAM ke dravya indramAM phaLaprApti thatI nathI, tethI sthApanAno nAma-dravyathI pragaTa bheda dekhAya ja che. dravyano nAma-sthApanAthI bheda je rIte anupayukta vaktA vagere dravya koI vakhate upayogakALe e upayogarUpa bhAvanuM kAraNa thAya che ane e upayogarUpa bhAva te anupayogI vaktArUpa dravyano paryAya thAya che.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zrI vizeSAvazyaka bhASyam athavA sAdhudravya bhaviSyamAM indrapaNe utpanna thavAthI anukrame indrAdi dravyamAM upayogarUpa thato te bhAvendra pariNati rUpa bhAvanuM nimitta bane che - paryAya bane che, te rIte nAma ke sthApanA ekabIjAnA kArya-kAraNa banatA nathI. ema kahevAya che ke je rIte anupayukta vaktA dravya kyAreka upayuktatvakAle te upayogarUpa bhAvanuM kAraNa bane che, te upayogarUpa bhAva paNa te anupayukta vaktA dravyano paryAya bane che athavA je rIte sAdhu jIva dravyendra chato bhAvendrarUpa pariNatinuM kAraNa bane che ane te bhAvendrapariNatirUpa bhAva teno paryAya bane che te rIte nAma-sthApanA banatA nathI. ethI, te baMnethI dravyano bheda che. nAmano sthApanA-dravyathI bheda :- nAmano to sthApanA-dravyathI bheda sAmarthyathI jaNAya ja che. jo ke AgaLa karelI zaMkA pramANe nAma-sthApanA ane dravya abhinna che chatAM ahIM upara kahyA pramANe paraspara bheda che. jema, dUdha-dahIM-chAza vageremAM gorapaNuM, saphedAI vagere samAna chatAM mIThAzAdimAM pharaka che ja ema ahIM paNa samajavuM. prazna-48 - nAmAdi cAramAM mAtra bhAva ja vasturUpa jaNAya che, kAraNa ke prayojananI siddhi tenAthI ja thAya che jemake, bhAvaIndra, dAnavone damana karavArUpa kArya sAdhavAmAM samartha che te rIte nAma IndrAdi traNe nathI thatA to pachI te traNenuM zuM prayojana che? uttara-48 - bhAvane vastupaNe mAnavAmAM kAMI doSa nathI. nAmAdi paNa vastunA paryAyo hovAthI bhAvanI ja avasthAo che kAraNa ke paryAya-dharma-bheda-bhAva vagere samAnArthI zabdo ja che jema koI sAmAnyathI "indra' zabda bole emAM sAMbhaLanArane nAmAdi cArenI pratIti thAya che. eTale zaMkA thAya ke eNe nAmaindra kahyo sthApanA Indra kahyo vagere ? AthI indrAdi vastunA je nAmAdi cAre che te svayaM vastunA paryAyo-bhAvavizeSo che. eTale ja viziSTa arthakriyA sAdhaka bhAva indrAdirUpa bhAvane AzrayIne vastupaNuM sAdhIe to kAMI hAnI nathI. tathA nAmAdI paNa bhAvamaMgalAdinuM kAraNa hovAthI bhAvamaMgala ja che. bhAva maMgalapariNAma eTale bhAvamaMgalamAM upayoga athavA bhAvamaMgala e sAdhu AdinI pariNati rUpa che. kAraNake bhAvamaMgala pariNAma te baMnemAM nimitta kAraNa bane che. je jenuM kAraNa bane che te tenA vyapadezane prApta kare che jemake, 'gAyuSkRtam' "po moganam' vagere, keTalAMka kliSTakarmovALAnAM nAmAdi bhAvamaMgalanAM kAraNa nathI paNa banatAM, tethI mULamAM prAyaH zabda mukyo che ahIM maMgalanI vAta cAle che tethI bhAvamaMgalanA kAraNo nAmAdi kahyA tethI nAmAdi paNa bhAvamaMgalarUpa ja che, bhAvavastunA sAdhanamAM nAmAdi paNa tenI sAdhakatAmAM kAraNabhUta hovAthI kSati nathI.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 gujarAtI praznottara bhAvamaMgalamAM kAraNa banatA nAmAdinA udAharaNo - nAma :- maMgala zabdarUpa siddha, vijaya, jinendrAdi nAma koie boleluM sAMbhaLIne prAya: koI jIva samyagdarzanAdi bhAvamaMgala pariNAmavALo thAya che. sthApanA :- koi jinapratimA-svastika sAdhunAM pagalA vagere joine bhAvamaMgala pariNAmavALo thAya che. dravya :- mokSamAM gayelA munino deha, bhavyayatinA paryAyavALo dIkSArthI, suvarNamALAdi joine prAyaH samyagdarzanAdi bhAvamaMgala pariNAma thAya che tethI te dravya paNa bhAvamaMgalanuM kAraNa che. te kAraNathI nAmAdi traNe paNa bhAvanA kAraNa hovAthI bhAvamaMgala che. prazna-49 - jo nAmAdi paNa bhAvamaMgala hoya to te paNa tIrthaMkarAdi nI jema pUjya kema na bane? uttara-49 - nAmAdi traNeyamAM icchita phaLasAdhanamAM nizcayano abhAva hovAthI anekAntika che jethI AtyaMtika banatuM nathI, kAraNa ke AtyaMtika prakarSane prApta thayelA tevA prakAranA viziSTa phaLa sAdhatvano tyAM abhAva che. bhAvaviSaya maMgala to enAthI viparita svarUpavALuM che. eTale ke ekAMtika ane AtyaMtika phaLa sAdhaka che. tethI je vizeSa hoya tene ja pUjya gaNavuM. bIjA nahiM. ghaTa-para vigere vizvanI sarvavastuo nAmAdi catuSparyAyAtmaka che. jemake "ghaTa' evuM nAma, teno AkAra te sthApanA, tenA kapAlAdi pariNAmI kAryanA kAraNa hovAthI dravya tathA niSpanna ghaTarUpa te bhAva che. A rIte sarvavastuno samUha nAmAdi cAra svarUpa che. e rIte ja samyagdarzananI vyavasthA hovAthI jina mana sarva nAmAdi nayAtmaka che. nAmAdi cAramAM nAmanaya nAmane ja pradhAna mAne che. A sthAne sugata (bauddha) matanA anuyAyIo "arthamAM-padArthamAM zabdo nathI" vagere vacanathI nAma nayane vastudharma tarIke mAnatA nathI - (1) nAmanayano mata :prazna-50 - vastuno dharma e nAma nathI "ra DhaLe zabbara sati' e vacanathI ame nAmane vastunA dharma tarIke kaI rIte mAnIe? TI.1. jenAthI jarUrathI phaLa thAya phaLa thayA vinA na rahe te ekAMtika kahevAya ane jenAthI utkRSTa phaLa thAya te AtyaMtika kahevAya.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-50 - "vastuna: svarupa nAma, tatratya hetutvota, dharmavata, iha yad yasya pratyayahetuH tat tasya dharmaH, yathA ghaTasya svadharmA rUpAdayaH, yacca yasya dharmo na bhavati na tat tasya pratyayahetuH, yathA ghaTasya dharmAH paTasya / ghaTa' evuM kahevAthI ghaTajJAna thAya ja che. tethI te teno dharma thayo baMnenA hetu siddha che, ghaTazabdathI paTAdinA vyavacchedathI "ghaTa pratipatti anubhavAya che. nAmamAM sarvavastu avyabhicArI che. kAraNa jo vastu nAmarUpa na hoya to te nAma vagaranI hovAthI, vastu ja na hoya, daSTAMta tarIke SaSThabhUtAdi ke jenuM nAma ja nathI to te padArthanI vidyamAnatA paNa nathI. lakSaNa - pidhAnarahita tat vastu parva mati, yathA pradhAnarahitatvenAvISya: SaSThabhUtalakSaNo'bhAvaH / koI nAmavagaranI vastu svIkAre che to te avastuja che. ane avastu hovAthI temAM tatratyayadetutvattakSaNa hetunI vRtti kyAMthI hoya ke jenAthI anekAntika thAya? tatra (nAmni) tavRttau (tatpratyayahetutvalakSaNahetuvRttau) vA tasya (nAmnaH) api vastutvameva bhavet, svapratyayajanakatvAt, ghaTAdivat / - vipakSamAM vRttinA ja abhAve hovAthI tyAM viruddhatA paNa asaMbhava che tethI vastudharma ja nAma che e siddha thAya che. prazna-51 - 'nAtIre gudamRtaviram' evA zabdathI koI tyAM javA pravRtta thayuM ane tyAM ene e vastu prApta na thaI, to nAma sAMbhaLavA chatAM vastudharmatA tyAM na rahI eTale nAma tyAM asatya Tharaze ne? uttara-51 - to to pratyakSAdipramANamAM paNa te Apatti Avaze kAraNake pratyakSAdi pramANothI paNa pravRtta thayelAne kyAreka vastunI aprApti thAya che jema ke koIkane dUra paDelA chIpalAmAM rajatanuM bhAna thAya che ane tyAM jaIne jotAM rajatanI prApti thatI nathI. ahIM ema kahevAmAM Ave ke e bAdhita pratyakSa hovAthI tyAM vastu prApti na thaI. paNa jo te pramANo abAdhita hoya arthAtu pramANita vastunI tyAM hAjarI hoya to arthaprApti thAya ja che te ahIM paNa samAna che. suvivecita evA AptapraNIta zabdothI avazya vastunI prApti thAya ja che. jayAre, vastudharma nAma na svIkAro tyAre vaktA "ghaTa' zabda bolyo tyAre sAMbhaLanAra ne e zuM bolyo ? evo saMzaya ja hoya ghaTajJAna na thAya athavA "ghaTa' zabda 1. nizcaya vinAnuM baMne pakSanuM je jJAna thAya te saMzaya kahevAya.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 33 bolatAM paTajJAnarUpa viparyaya thAya. athavA "na jANe e zuM bolyo" evA cittabhramathI vastu apratipatti rUpa enadhyavasAya ja thAya, ane jo caMdacchAthI arthamAM pratipatti thAya to kyAreka, ghaTamAM kyAreka paTamAM kyAreka stanmamAM paNa thaI jAya tethI vastudharma e ja nAma che. jIvAdi vastuonA nAmane AdhIna lakSya-lakSaNa ane saMvyavahAranI avirodhathI siddhio rahelI che. lakSma-jIvavAdi, lakSaNa-upayoga, saMvyavahAra-alveSaNa-preSaNAdi, tathA buddhinizcayarUpa, zabda-ghaTAdidhvanirUpa, kriyA-ullepaNa-avakSepaNAdi vagere paNa nAmane AdhIna che tethI abhidhAna vastu ja sat che. (2) sthApanA nayano mata - mati-zabda vagere badhu AkArarUpa ja che. e vistArathI jaNAve che. mati-AkAragrahaNamAM pariNata hovAthI AkAravALI che. jo ema na hoya to nIce saMvetaM pItA' evI niyatatA na thAta. tyAM koI niyAmaka ja na maLota, ahIM nIlAdi sAkAra niyAmaka che jo te mAnya na karo to nInahiNI matirma pItaprANiI' evI vyavasthA kyAMthI thAya? tyAM koI vizeSa ja na maLe mATe, mati AkAravALI ja samajavI. zabda-pudgala hovAthI AkAravALo ja che. vastu-ghaTAdi vastu AkArapaNe pratyakSasiddha che. kriyA-ubhekSaNa-avakSepaNAdi kriyA kriyAvAnathI abhinna hovAthI AkAravALI ja che. phaLakuMbhArAdikriyAthI sAdhya evA ghaTAdi paNa mRtiMDAdi vastunA paryAya rUpa hovAthI mRuiDAdimAMthI utpanna thatuM ghaTAdi phaLa paNa AkAravALuM ja che. abhidhAna-zabda te to paudgalika hovAthI AkAravALo kahelo ja che. tethI badhuM AkAramaya ja che ane je anAkAra che te avidyamAna ja che jemake vaMdhyAputra. anAkAra vastunuM nirAkaraNa - prayoga - anAja vastu nAsti, mArAmAvata, upuNavat | nAstyanAkAraM vastu, sarvathaivA'nupalabhyamAnatvAt, khapuSpavat / 1. padArthathI ulaTuM jJAna te viparyaya kahevAya che. 2. padArthanA svarUpano khyAla na Ave tevuM sAmAnya jJAna te anadhyavasAya kahevAya che. 3. koIvAra "ghaTa' zabda sAMbhaLIne ghaTatuM jJAna thAya ane koIvAra "ghaTa' zabda sAMbhaLIne paTanuM jJAna thAya te yadacchA kahevAya che. bhAga-1/4
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (3) dravyanayano mata : sthApanA nayano A AkAragraha kevo? kemake dravati ti dravya e vyutpattinA AdhAre anAdi utnekSitaparyAyanI zRMkhalAno AdhAra eTale dravya. mATI vagereno pUrvaparyAyamAtra tirobhAva thatAM AgaLanA ghaTAdi paryAyamAtrano AvirbhAva thAya che, A rIte dravya mATI rUpa pariNAmane choDIne ghaTa rUpa pariNAmavALuM bane che. Ama, dravyanuM mAtra pariNAmane choDIne bIjuM sAkAra darzana bIjuM zuM hoI zake ? ke jenAthI kahevAya che "mAro viya' vagere, A badhuM dravya ja che. utpAda-vyaya rahita jema vikAra vagaranuM nirvikAra-utkaNaviphaNa-kuMDalitaAkArathI yukta evu sarpadravya che ane utpaphaNa-viphaNa-kuMDalitAdi AkAra to emAM tirobhAvarUpe rahelA ja hatA teno to AvirbhAva mAtra ja thayo che tyAM apUrva zuM utpanna thayuM che? athavA emAM vidyamAna evuM zuM naSTa thayuM che, jethI vikAra thAya? evI dravyanaya matInI zaMkAno pratyuttara ApI sAme prazna kare che - prazna-5ra - sapadi dravyamAM utkRNa-viphaNa vagere paryAyo utpanna-vinAza thatA pratyakSa ja dekhAya che, te tame utpAdAdi rahita kema kaho cho? uttara-pUra - AvirbhAva-tirobhAva mAtra pariNAmanuM kAraNa dravya che. jemake, sApa - phaNA phelAve ke saMkoce tyAM navuM kAMI utpanna thatuM nathI, DhaMkAyeluM ja pragaTa thAya che ane pragaTa thayeluM naSTa thatuM nathI mAtra DhaMkAya ja che. ema thatAM AvirbhAva-tirobhAva mAtra ja kAryanA upacArathI kAraNa upacAra che. tethI utpAdAdi rahita dravya kahevAya che. prazna-53 - jo eka svabhAvavALuM nirvikAra dravya che to anantakALe thanArA anaMtA paNa Arvi-tirobhAvonuM eka ja jhATake kAraNa kema na bane? uttara-pa3 - dravya acinya svabhAvavALuM hoya che. tethI, eka svabhAvavALA chatAM temAM kramathI avirbhAva-tirobhAva pravRtti thAya che. sapadi dravyamAM phaNAno phelAva-saMkoca vagere paryAyanI pravRtti pratyakSa siddha che. ema ahIM paNa AvirbhAva-tirobhAva kramasara ja thAya che. prazna-54 - ema hoya to saMkoca-phelAvAdi bahurUpavALuM hovAthI pUrvAvasthAnA parityAga ane uttarAvasthA svIkArathI dravya anitya kema na thAya? uttara-54 - navA-navA veza karanAra naTanI jema bahurUpavALuM chatAM dravya paNa nitya ja che. mAtra veSa palaTo ja che. jema nAyaka-viduSakAdi alaga-alaga veSa grahaNa karavAthI bahu
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara rUpavALo thavA chatAM sarvaavasthAmAM naTa eka ja hovAthI nitya che. tema phaNAnA saMkocaphelAvAdi bhAvothI jo ke bahurUpavALuM hovA chatAM AkAzanI jema dravya paNa nitya che. 35 tathApi nityameva svayamavikAritvAt, AkAzavat yathA ghaTapaTAdisaMbaMdhena bahurupamapyAkAzaM svayamavikAritvAt nityam, evaM dravyamapi / AkhA lokamAM sarvatra kAraNa ja che kyAMya kArya nathI. je kAraNa che te badhuM dravya ja che. mRdAdipiNDaH kAraNaM pariNAmitvAt payovad / yathA ca piNDastathA'nyadapi sarvaMsthAsa - koza- kuzUlAdikaM trailokyAntargataM vastu kAraNamAtrameva, pariNAmitvAt, payovat, yad yat vhAraLa tat sarva dravyameva, A rIte dravyanaya svapakSane siddha kare che. prazna-55 - mATInA piMDanA kAryabhUta sthAsa-koza-kuzala-ghaTa vagere pratyakSa ja dekhAya che. ane kAraNa zabda sarvadA kAryApakSI ja che to mAtra kAraNa ja che kArya nathI ema kai rIte kahevAya ? - uttara-55 A barAbara nathI. AvirbhAva-tirobhAva mAtramAM ja kAryano upacAra che ane upacAra e koi vastu nathI. A rIte potAnA pakSanI sthApanA dravyanaye karI. have, parapakSamAM doSa Ape che :- sthApanAdinaya je dravyamAtra choDIne AkArAdi svIkAre che te badhuM avastu che kemake-AArAvi sarva avastu, niSThAraLAt, kAraNamAtrathI teno tame svIkAra karatA nathI, jo ema karo to pachI amArA matamAM ja AvI jAo yat kAraNaM na bhavati tanna vastu gaganakusumavat tame badhuM akAraNa mAno cho eTale AkArAdi badhu avastu ja che. (4) bhAvanayano mata : bhAvathI bhinna dravya vaLI zuM hoya ke jethI tame 'pariNAmamittamityAvi' kaho cho. lokamAM je vastu no samUha dekhAya che te bhAva ja che. jo koi anAdikAlIna saTvastu anyavastunA AraMbhamAM vaparAya to nyAyI kalpanA thAya. jo ke te pratikSaNa thatuM ja anubhavAya che. bhAvano eka paryAya utpanna thAya che ane bIjo naSTa thAya che. prazna-56 -- je bhAvanI utpatti-naSTatA kaho cho te anya hetune apekSIne che ane je anya hetunI apekSA rAkhe che te ja avasthita kAraNa che, ane te ja dravya che. ethI tame 'bhAvaaMtara mUjhaM' ityAdi dvArA je dravyanuM nirAkaraNa karo cho te barAbara nathI.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-56 - ghaTAdi utpadyamAna bhAva anya mRtnIMDAdi bhAvanI apekSA rAkhyA vinA ja utpanna thAya che. kAraNa, apekSA vidyamAnanI ja hoya che ane mATIpAMDanA kAraNa samaye ghaTAdi kArya nathI, eTale te ghaTAdine mATInA pIMDa AdinI apekSA hoI zake nahi avidyamAna padArthanI apekSAmAM to kharaviSANano paNa tathAbhAva thavAno prasaMga Avaze. ane jo utpattikSaNa pahelAM paNa ghaTAdi vidyamAna che to mATInI apekSA rAkhavAnI zuM jarUra che ? te to pote ja hAjara che, ane utpanna thayelo ghaTa jo mATInI apekSA rAkhe to Ato muMDelA mastakane oLavA jevuM thayuM jo koI rIte svabhAvathI ja ghaTa svayaM banI gayo to tene mATI nI apekSA zI ? have, jo utpamAna avasthAmAM e mATInI apekSA kare to A utpadyamAnatA paNa kevI ? aniSpanna avayavatA ke niSpanna avayavatA ke adhaniSpanna avayavatA ? eTale e ghaTamAM svayaM na banelA kharaviSaNAnI jema apekSA rahita hovAthI aniSpanna avayavatA paNa nathI, niSpannAvayavatA paNa nathI, kAraNa ke je svayaM niSpanna hoya te paranI apekSA na rAkhe, ardha niSpannAvayavatA paNa na kahevAya kemake ema kahevAmAM to vastumAM sAMzatAnI Apatti Avaze, kAraNa temAM avayava-avayavInI kalpanA Adi aneka doSa AvavA saMbhave che. kadAca, sAMzatA paNa kaho to ya zuM aniSpanna aMza kAraNanI apekSA rAkhe che? niSpanna aMza rAkhe che ke baMne aMza rAkhe che ? niSpanna-aniSpaksanI apekSAno to pahelethI ja pratiSedha hovAthI be pakSa to barAbara nathI ane ubhayapakSa paNa ubhayapakSamAM kahelA doSathI barAbara nathI. tethI mATIpiMDAdi pachInA kALe ja ghaTAdinuM thavuM te tenI apekSA che. mRtpiDa paNa kArya tarIke mAnya ghaTAdinuM prabhAvi kAraNa che ghaTAdinA janmamAM vyApriyamANatva tarIke mRtpiDa nathI. jo mRspiDane vyApAra mAnavAmAM Ave to te vyApAra taddAnathI bhinna che ke abhinna? bhinna mAnavAmAM janmavAnuM nA ajanma no prasaMga Ave ane abhinna mAno to janmano ja abhAva thaI jAya. tethI pUrvottarakAlabhAvitva mAtrathI ja vastuono kAryakAraNabhAva lokamAM prasiddha che. janya-janaka bhAvathI nahi. jo ke mRtpiDa ghaTa vagere pUrvottarakAla bhAvi che, to paNa anAdikALathI tevA prakAranI kSaNa paramparA prasiddha che, ke koI koithI banatuM nathI e rIte koI paNa bhAvane koI paNa saMbaMdhInI apekSA rahetI nathI, tethI hevantarathI nirapekSa ja sarva bhAva utpanna thAya che ane utpatti kSaNa pachI tarata ja hetu vinA nAza pAme che. e siddha thAya che. prazna-57 - to pachI hetu vinA kema vinAza thAya che?
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara uttara-57 - utpattinI sAthe ja nAza pAme che te paNa ahetuka ja che, dhoko mAravAnI apekSAe ja ghaTa vagere nAza thatA dekhAya che. vinAza hetunA ayogathI, hetu vagara nAza thAya che ema kaho to barAbara nathI. te dhokA dvArA vinAzakALe zuM ghaTAdi karAya che, ke kapAla karAya che ke bhUko karAya che ? A traNa vikalpomAMthI vinAzakALe dhokA vagerethI ghaTAdi to na karAya, te svahetubhUta kuMbhArAdi sAmagrIthI ja utpanna thAya che. kapAlAdipaNa nahi, tema karavAthI to ghaTAdi to tevA ja rahevA joIe ghaTAdino to nAza na thavo joIe kAraNa ke anyanA karaNamAM anyanI nivRtti yuktiyukta nathI. kAraNa ema karavAmAM to ekanI ghaTAdinI nivRtti (nAza)thI sakala jagatanA dhvaMsanI Apatti ne rokI nahi zakAya. tuccharUpa bhAva paNa nahi karI zakIe kAraNa ke, kharazRMganI jema tene saMpUrNa nIrUpa karI nahi zakAya. tuccharUpa karavAmAM to ghaTAdimAM tuccharUpAvasthA thai jaze, anyano dhvaMsa karavAthI anyano dhvaMsa thAya e asaMbhava che. 62 prazna-58 ghaTAdi saMbaMdhI abhAva karyo che to ghaTAdino ja nAza thaze ne emAM anyanA abhAvanI Apatti kaI rIte Ave ? uttara-58 nA, A saMbaMdha ja ahiM prastuta nathI, te A rIte - zuM pahelA ghaTa ane pachI ghaTAbhAva che ke pahelA abhAvane pachI ghaTa che, athavA samakALe ja ghaTa-ghaTAbhAva che ? A traNa vikalpa che emAM be vikalpamAM saMbaMdha ja ghaTato nathI kAraNa saMbaMdha dviSTa che eTale bhinnakALe teno asaMbhava che, nahito, bhaviSyakAlina cakravartIono atItakAlIna sagarAdi sAthe paNa saMbaMdha thavAnI Apatti Avaze. trIjA vikalpapakSamAM paNa ghaTa ane abhAvanI jo kSaNamAtra paNa sahasthiti svIkAra karIe to A saMsAra paNa tadvAna + tadabhAvavAna ja thAya kAraNa ke A rIte saMsAra ane saMsArAbhAva baMnemAM koI vizeSa na rahevAthI te baMnemAM tadrupatA AvI jAya ane ema thavAthI te ghaTAdamAM paNa tatsvarUpatAno prasaMga thaze. - prazna-pa9 - ghaTAdino upamardanathI abhAva thAya che ethI ghaTAdino dhvaMsa thai ja jazene ? - uttara-59 - A upamardana zuM che ? ghaTAdi to nathI kema ke te svahetuthI ja utpanna che. kapAlAdi paNa nathI, te hoya to ghaTAdi paNa kapAla svarUpa thavAno prasaMga Avaze. tuccharUpabhAva paNa nathI. ema thavAthI ghaTAdi abhAvathI ghaTAdi abhAva thAya che ema kahevuM thAya A rIte bolavAthI hAsya nathI thatuM evuM nathI A rIte to AtmAthI ja AtmA thavAnI asaMgati Ave che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrI vizeSAvazyaka bhASyam tethI, mugarAdi (dhoko) sahakArI kAraNanI viSamatAthI visadaza kapAlAdikSaNa utpanna thAya che ghaTAdi to kSaNika hovAthI nirdetuka che ane svAbhAvathI ja nAza thAya che. eTaluM ja sAruM che. ethI, hetuvyApArathI nirapekSapaNe utpanna thayelA bhAvo kSaNika hovAthI svabhAvathI ja nAza pAme che hetu vyApArathI nahi. tethI e siddha thayuM ke utpatti-vinAzamAM koInAthI koI apekSA nathI, ane apekSAbhAve koI koInuM kAraNa banatuM nathI. tethI koI dravya nathI paraMtu pUrvApara thayelA aparApara kSaNarUpa paryAyo ja che. prazna-60 - to pachI dUdhanI jema pariNAma janaka hovAnA lIdhe piMDa ja kAraNa che e ja pada ISTa mAnone? uttara-60 - kRSiG: kAryameva na tu vAraMm pratisamaya 2/parakSAvejI bhAvAt vadhyAtivat ! ema kahevAthI pratisamaya aparAparabhavana siddha na thatuM hoya to vastunA purANAdibhAvonI anupapatti thaI jAya. pratisamayaM yadi na bhavedaparApararUpateha vastUnAm / na syAt purANabhAvo na yuvatvaM nApi vRddhatvam // 1 // janmAntarasamaye na syAd yadyapararupatArthAnAm / tarhi vizeSAbhAvAd na zeSakAle'pi sA yuktA // 2 // prazna-61 - to pachI jema pratisamaya anyAkhyarUpe thato hovAthI piMDa e kArya che tema ghaTapaTAdi sarva vastusamUha paNa kArya che tethI ja hetune paNa kArya samajavuM? uttara-61 - nA e amane mAnya nathI anyamAnya evI kAraNanAmanI koI vastu nathI kAraNa ke kAryanA abhAve kAryatvano svIkAra na hovAthI pratisamaya bhavanano paNa asvI 12 25 14 cha yat pratisamayamaparApararupeNa na bhavati tad vastu nAsti, yathA viSANa, anya pakSa pratisamaya aparApara rUpe na thanArA mATInA piMDAdine svIkAre che tethI mRtpiDAdi vastu nathI. ema mAne che ane je dareka samaye aparApara kSaNarUpe thAya che te ghaTAdinI jema vastu che ema mAne che. A rIte nAmAdinayonI paraspara vipratipatti darzAvIne upasaMhArapUrvaka mithyA-amithyA bhAva batAve che -
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 gujarAtI praznottara jema jAti aMdha manuSyono samudAya hAthInA paga-puMchaDI Adi judA-judA avayavone sparzIne pota-pote sparzelA avayavone hAthIno AkAradhArI dareka aMdha judI-judI AkRtivALo hAthI che ema kahe che A rIte mithyAAgrahathI nAmAdi nayo paraspara vivAda kare che tethI te badhA mithyAdaSTi che. prazna-62 - jo A loko A rIte mithyAdRSTi thAya che to nirmidhya zuM che? uttara-62 - A lokamAM vartamAna anubhavapratyakSasiddha jinamata-jainonA matanA svIkAra rUpa, sarvanayamaya anaMta, anavadya, nAmAdinayodvArA paraspara ubhAvita avidyamAnaniHzeSa doSavALuM saMpUrNa arthagrAhI hovAthI cakSuvALAne AkhAhAthInA zarIranA darzananA jevuM nirmidhya che. saMpUrNa arthagrAhI jinamata A lokamAM ghaTapaTAdi ke kAMI paNa vastu che te pratyeka nizcita cAra paryAyo-nAmaAkAra-vya-bhAvarUpa catuSparyAya che phakta nAmAmaya, phakta AkArarUpa ke phaktadravyarUpa ke bhAvarUpa nathI. nAmAdibhedomAM ekatva pariNatithI saMvalita che ane nAmAdi samudAya rUpa bhedomAM je buddhi-zabda-arthano pariNAmasabhAva che te kAraNe sarva vastu catuSparyAyarUpa che. prayoga :- yatra zabdArthavRddhipariNAmasaddhAva: tat sarva vaMya. ____catuSparyAyAbhAve zabdAdipariNAmabhAvo'pi na dRSTaH, yathA zazazRMge, tethI, zabdAdi pariNAmasadUbhAve sarvatra catuSparyAyatA nizcita thAya che. anyoDajasaMvalita nAmAdi catuSTayAtmaka vastumAM ghaTAdi zabdanI tadabhidhAyakatvena pariNati dekhAya che. arthano pRthubunodarAdi AkArano nAmAdicatuSTaya rUpa ja pariNAma dekhAya che. buddhinI paNa tadAkAragrahaNarUpatAthI pariNati tasvarUpa ja vastumAM dekhAya che. bAdhakanA abhAve A darzana brAMta nathI emAM jo adaSTanI zaMkAthI aniSTanI kalpanA karo to te bhale bAdhaka na hoya to paNa darzana brAMta hoI zake evI kalpanA karavAthI dekhItI vAtamAM paNa ativyApti thaze. kAraNake, sUryanA asta-udayathI upalabdha rAtri-divasa vagere vastuonI bAdhaka saMbhAvanAthI anyathAtvanI kalpanA karavI barAbara nathI, temAM tame kahezo ke rAtridivasamAM catuSparyAyatva kyAM che ? ema catuSparyAya na dekhAvAthI tame rAtri-divasa jevI vastu nathI evI kalpanA karo te ucita nathI kAraNake tenA dekhAvA-na dekhAvAdi (dekhAya to rAtri/divasa che na dekhAya tyAre
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam nathI) ne choDIne bIjo koi niyAmaka ahIM maLato nathI. tethI ekatvapariNatine prApta thayelA nAmAdibhedomAM ja zabdAdinI pariNati dekhAvAthI sarva vastu catuSparyAyarUpa che e siddha thAya che. 40 prazna-63 uttara-63 pUrve je nAmAdi dharmo kahelA che te sarva svAzrayabhUtavastuonA bheda abhedane karanArA che tethI temane utpAdAdi dharmanI peThe prati vastumAM joDavA te svAzrayavALI dareka vastunA kAMika bheda karanArA, kAMika abheda karanArA che jemake-koi bolyuM 'indra' tyAre koI pUche - ene nAma indranI vivakSA karI che ke sthApanA indra, dravyendra ke bhAvendranI vivarSA karI che, A nAmendra paNa dravyathI gopAladAraka che, hAlikadAraka che, kSatriyabALa che ke brAhmaNa, vaizya, zudrano bALa che tathA kSetrathI te bhArata, airavata ke mahAvidehano che. kAlathI paNa atIta-vartamAna-anAgatakAla saMbhavI che, atItakAla bhAvi paNa zuM anaMtasamaya bhAvI-asaMkhyAta samayabhAvI ke saMkhyAtasamayabhAvI che, athavA bhAvathI, te kALo, goro, lAMbo, TuMko che ? e pramANe eka nAmendrano paNa AzrayabhUta evo artha dravya-kSetra-kALabhAva bhedathI adhiSThita anaMtabhedavALo thAya che. - jo sarva vastu nAmAdi catuSparyAya che to zuM nAmAdino bheda che ja nahi ? - te rIte sthApanA-dravya-bhAvAzraya paNa A rIte anaMtabhedavALuM jANavuM. A rIte e nAmAdibheda karanArA che. temaja - jyAre eka ja vastumAM nAmAdi cAreya jaNAya tyAre abhedakaranArA thAya che. jemake eka ja zacIpati AdimAM 'indra' evuM nAma, tenI AkRti te sthApanA, uttarAvasthAnuM kAraNatva-dravyatva, divyarUpa-saMpatti-vajadhAraNa-paramaizvaryAdi saMpannatA-indrapaNAno bhAva che. A rIte cAreya jaNAya che. e pramANe svAzrayabhUta sarva vastunA bheda karanArA bhinnalakSaNavALA A nAmAdi dharmo utpAda-vyaya-dhrauvyatrikanI jema sarva vastumAM joDavA. "natthi naehiM vihuNaM suttaM attho a jiNamae kiMci / Asajja u soAraM naeNa ya visArao bUyA // " nAma sthApanAdinI no dvArA vicAraNA nAma-sthApanA ane vya e traNa nikSepA dravyAstika nayane mAnya che. paryAyAstika nayane mAnya nathI e traNe bhAvazUnya che jyAre paryAyAstika bhAvagrAhI che. tathA bhAvanikSepa
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 41 paryAyAstikane mAnya che anyane nathI. kemake bIjA nayo to bhAvanA AlaMbana sivAya mAtra dravyane ja grahaNa kare che. prazna-64- naigamAdi nayo prasiddha hovAthI temanAthI ja vicAravuM joIe ane te nayo A be nayamAM ja aMtarbhAva che to zeno zemAM aMtarbhAva che? uttara-64- naigamana sAmAnyaprANI saMgrahamAM ane vizeSagrAhI vyavahAramAM aMtarbhata che. saMgraha-vyavahAra to A be mAMthI dravyAstikanayane svIkAre che zeSa cAra paryAyAstika nayane anusare che. zrI siddhasenasUrinA mate RjusUtra naya paryAyAstika nayamAM aMtarbhata thAya che paraMtu, siddhAMtanA mate RjusUtra paNa dravyAstikamAM aMtabhUta che - A saMbaMdhamAM anuyogadvAra sUtramAM kahyuM che ke - "kanusupta ne aNuvAre gAmo ja vyAvasaya purUM neccha " A rIte RjusUtrane dravyavAdi batAvyo che te paryAyAstikAntargata kaI rIte thAya? prazna-65- saMgrahAdino nAma-sthApanAdi nikSepane ekatvathI mAne che ke bhedathI mAne che? uttara-65 - saMgrahanaya sAmAnyagrAhI che, tethI nAmAdi traNene pratyeka ekatvathI mAne che je koIpaNa nAmamaMgalo che te badhA eka nAmamaMgala che. te rIte sthApanA-dravya maMgalone paNa samajavA. vyavahAranaya vizeSagrAhI che tethI nAmAdi nikSepone bhedathI svIkAre che. jeTalA nAmasthApanAdi maMgalo che te badhA bhinna-bhinna che ema mAne che. zabda-jusUtranaya - paryAyavAcI hovAthI nAmAdi traNane choDIne bhAvanikSepane ja svIkAre che kAraNake e baMne nayo uparanA traNa nayothI vizuddha che eTale vibhinna paryAyavALA bhAvone eka tarIke svIkAre che. paraMtu samabhirUDha ane evaMbhUta nayanI apekSAe avizuddha hovAthI aneka paryAyathI kahevA yogya bhAvanikSepano saMgraha karI ekarUpe ja mAne che, te kAraNathI A nayone vinono upazAmaka-nAzaka ke aniSTa nAzaka vagere je koI maMgala zabdathI vAcya hoya te sarve eka ja bhAva maMgala che. samabhirUDha-evaMbhUta naya - RjusUtra-zabdanI apekSAe viparita bhinna aneka paryAyathI abhidheya bhAvone ekarUpe svIkAratA nathI paraMtu bhinna-bhinna svIkAre che jemake samabhirUDha matathI maMgalazabda vAcya bhAvamaMgala anya che ane pratyeka prayUha-upazamAdi paryAyavAcya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrI vizeSAvazyaka bhASyam anya che, evaMbhUta paNa eja mAne che phakta e AgaLanAthI vizuddha hovAthI eka paryAyAbhidheya bhAvamaMgalane paNa bhAvamaMgala kArya kare tyAre ja mAne che, e sivAya nahi - jemake, dharmopakaraNa yukta samyaphacAritranA upayogamAM rahelo sAdhu, A rIte A baMne RjuzabdanI apekSAe viparita mAnyatA vALA che. tethI bhAvamaMgala Adi sarvane niyata paryAyabhedathI bhinna mAne che. jo paryAya bhedathI paNa vastu bhinna na hoya to ghaTa-paTAdimAM paNa bhinnatA na hoya. A rIte prAsaMgika jaNAvIne have, prastutamAM je pUrvamAM noAgamathI bhAvamaMgala jaNAvyuM che temAM no zabdane sarva niSedhArthamAM kahIne vizuddha sAyikAdibhAvane noAgamathI bhAvamaMgala kahyuM che, pharI no zabdane mizra arthamAM jaNAvI jJAna-darzana-cAritranA upayogane noAgamathI bhAvamaMgala kahyuM, te pachI nozabdane ekadezavAcI arthamAM gaNIne arihaMtane namaskAra karavA AdinuM jJAna ane kriyA ema ubhayathI mizra evA pariNAmane noAgamathI bhAvamaMgala kahyuM. ane have, A ja nozabdane ekadezavAcI arthamAM gaNIne pAMca jJAnarUpa naMdi noAgamathI bhAvamaMgala che ema jaNAve che. (bhAvamaMgala - pAMca jJAnarUpa naMdi ) maGgalamahavA nandI cauvvihA maMgalaM ca sA neyA / davve tUrasamudao bhAvammi ya paJca nANAI // agAu bhAvamaMgalanA traNa prakAra batAvyA have cotho prakAra jaNAve che. tenuM nAma che naMdi'. bhavyajIvo jenAthI samRddhi pAme tenuM nAma naMdi. ahIM pAMca jJAnarUpa naMdi jANavI. naMdino paNa nAmAdi cAra prakAre nikSepa thAya che. (1) naMdi evuM jenuM nAma te nAma naMdi. (2) akSAdimAM naMdinI sthApanA karavI te sthApanA naMdi. (3) dravyanaMdi be prakAre che - AgamathI ane noAgamathI naMdi padArthane jANanAra ane temAM upayukta na hoya te AgamathI dravyanaMdi ane noAgamathI jJa-bhavya vyatirikta. emAM naMdi jANanAranuM kalevara tathA bhaviSyamAM jANanAra bALaka che tatha vyatirikta naMdi bAra prakAranA vAjiMtro che. bhAvanaMdi be prakAre che - Agamata, noAgamata, AgamathI - naMdipadArthane jANanAro ane temAM upayukta te Agamata bhAvanaMdi. noAgamathI - bhAvanandI-pAMca jJAno, Agama e pAMcajJAnano eka deza che. no zabda ahIM "ekadezavAcI' che.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara prazna-66 pAMca jJAno kayA kayA che ? uttara-66 kevalajJAna. 1 - 1) Abhinibodhika (mati) jJAna - atthAbhimuhI niyao boho jo so mao abhinibohA / so cavA''bhiNibohiamahava jahAjogamAujja // 40 // 43 AbhinibodhikajJAna (mati), zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryAyajJAna, arthAbhimukha niyata je bodha te abhinibodha. bodha to kSayopazamanI nyUnatAthI anizcayAtmaka paNa hoya, ethI niyata - nizcita nizabdathI vizeSa karAyo che. ema avagraha paNa nizcita ne grahaNa kare che. nahito, avagrahano kAryabhUta apAya paNa nizcayAtmaka na thAya. prazna-67 - niyata e arthAbhimukha ja hoya che, tethI niyatatva ja vizeSaNa bhale hoya, abhimukhya vizeSaNanI zI AvazyakatA che ? uttara-67 - tamArI vAta barAbara nathI, bIja caMdranuM jJAna aMdhakArI pratye niyata hovA chatAM abhimukhyatA - tenA arthanI abhimukha na hoya to e jJAna hovA chatAM kAMI kArya karI zakavA samartha banatuM nathI eTale arthAbhimukha niyata je bodha che teja tIrthaMkara gaNadharAdione mAnya che. arthAbhimukha niyata bodhamAM thayeluM Aminiodhim tanmayaM, tannivRtta vA tattvayonanuM evuM jJAna te AbhinibodhikajJAna. athavA jJAna, kSayopazama, AtmA tadvAcya che. - prazna-68 AtmA-kSayopazamane jo Abhinibodhika zabdathI vAcya karo cho to te baMnenI jJAnanI sAthe samAnAdhikaraNatA kaI rIte thAya ? uttara-68 - sAcI vAta che, AtmA e jJAnano Azraya che, ane kSayopazama e jJAnanuM kAraNa hovAthI upacArathI ahIM paNa Abhinibodhika zabda jJAnamAM rahe che tethI jJAnanI sAthe tenuM samAnAdhikaraNa ghaTe che. 2) zrutajJAna : zrUte AtmanA taviti zrutaM zavvaH, athavA brUyatenena zrutajJAnAvaraLakSayopazamena, zabda e zrutajJAnanuM kAraNa hovAthI ane kSayopazama teno hetu hovAthI AtmAnI sAthe tenA kaMIka abhinna upacArathI zrutaM jJAnaM zrutajJAnam /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrI vizeSAvazyaka bhASyam 3) avadhijJAna : ava' zabda avyaya che, eTale anekArthI che tethI moDo vistRta dhIre richidyate rUpivatu tenA jJAnenetyavadha, athavA "mava' maryAdAthI eTaluM kSetra joto eTalA dravyo, eTalo kALa jove che vagere paraspara niyamita kSetrAdi lakSaNAthI rUpI vastu dhAraNa karAya che. te kAraNathI jIva avadhidvArA paraspara niyamita dravyAdine jANe che - "aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaMkhejja dosu saMkhejjA / aMgulamAvalianto AvaliA aMgulapuhattaM" artha - aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgane joto AvalikAno paNa asaMkhyAta bhAga jue. aMgulanA saMkhyAtamA aMta bhAgane joto AvalikAno paNa saMkhyAta bhAgane jue. saMpUrNa aMgula pramANa pradezane joto AvalikA sudhInA kALane jove. pUrI AvalikAne jonAra aMgula pRthakta (2-9 AMgaLa) sudhInA pradezane jove, hastapramANa pradezane joto aMtamuhUta kALa sudhI jove ane gAu pramANa pradezane joto divasa sudhIno kALa joI zake che. 4) mana:paryAyazAnaH paryava = pari + mavana - sarva prakAre pariccheda karavo, javuM te manamAM/mananA grAhya saMbaMdhI paryava = mana:paryava paryayana-samannA ane gamana - paryAya:-samantAt AdAya AyaH lAbha - iti manasaH manasi vA paryAya: mana:paryAya, paryava, paryaya evuM jJAna = mana:paryAya jJAna - samAnAdhikaraNa samAsa mana:paryAya, paryava, paryayanuM jJAna = mana:paryAya jJAna - vyadhikaraNa samAsa 5) kevalajJAna : eka, asahAya - IndrayAdisahAyathI anapekSa, chabastha saMbaMdhi zeSa jJAnonI nivRtithI, zuddha sakala AvaraNa malakalaMkanA vigamathI thayeluM hovAthI, sakala-saMpUrNaya padArthone grahaNa karanAra. asAdhAraNa - ananya samAna tevA prakAranA bIjA jJAnanA abhAvathI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 gujarAtI praznottara anaMta-apratipAtI hovAthI aMta vagaranuM evuM kevalajJAna. prazna-69 - bhASyakAre AbhinibodhikAdi jJAnavAcaka nAmonI ja vyutpatti karI che, jJAnazabdanI to kyAMya paNa vyutpatti nathI karI te kaI rIte prApta thAya? uttara-69 - "ve vetyAdri' prakramathI prApta evo jJAna zabda Abhinibodhika zrutAdi sAthe (jJAnAbhidhAyakanAmo) samAnAdhikaraNamAM prAyaH svayaM joDavo te prastutamAM dareka sthAne joDelo ja che. dA. ta. nivodhi tat jJAnaM 2 rUtyAdri ! kyAMka vaiyadhikaraNa samAsa paNa mana:paryAya jJAnamAM batAvyA mujaba saMbhave che jemake, mananA paryavonuM jJAna. tethI prAyanuM grahaNa karyuM che. bIjA sthaLe paNa AbhinibodhikanI vyutpattimAM vastu artha karyo che, zrutamAM zabda artha karyo che, avadhimAM maryAdA artha karyo che tyAre tyAM tyAM paNa vyadhikaraNamAM jJAna zabdano prayoga karelo che, ema jyAM je rIte ghaTe te rIte samajavuM. prazna-70 - paraMtu zarUAtamAM mati-zrutanoja upanyAsa zA mATe karyo che bIjA jJAnono kema nahi? uttara-70 - 4 sAmI-vana-va-vilaya-parovatta tukAruM che tabbhAve sesANi ya teNAIe maisuyAI / svAmI-kALa-kAraNa viSaya-parokSatvathI mati-zruta samAna hovAthI zarUAtamAM teno nirdeza karyo che. te A rIte - matijJAna e Abhinibodhika jJAnanA samAna arthamAM che, kemake utpattikI Adi bodharUpa mati e jJAnamAM mukhya hovAthI, Abhinibodhika jJAnane matijJAna paNa kahevAya che. svAmI - te baMneno eka ja che "manA tatya sucanALa" evA AgamanA vacanathI kALa - be prakAre che eka vividhajIvanI apekSAe ane eka jIvanI apekSAthI, A baMne prakArano kALa baMnemAM samAna ja che. sarvajIvanI apekSAe baMneno sarvakALa uccheda nathI. ane ekajIvanI apekSAe to baMne niraMtara sAdhika 66 sAgaropamanI sthitivALA che. kAraNa - indriya-manarUpa ane svAvaraNa kSayopazamarUpa kAraNa paNa baMnemAM samAna che. viSaya:- baMne sarvadravyAdino viSaya banatA hovAthI tulya che. parokSatva - baMne indriya ane manarUpI paranimittathI thatAM hovAthI samAna che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-71 - A rIte jo baMnemAM paraspara tulyatA hoya to eka ja sthAne baMneno nirdeza karo sarvajJAnonI pahelA ja temano nirdeza zAmATe karo cho? uttara-71 - mati ane zrutajJAna hoya to ja zeSa avadhi Adi jJAna prApta thAya che. e sivAya nahi, kyAreya evuM banyuM nathI, che nahi ke thaze nahi ke koIe mati-zruta prApta karyA vinA pahelAM ja avadhi Adi jJAna prApta karyA hoya, kare, karaze. eTale mati-zruta jJAna jo na hoya to zeSajJAno paNa na hoya tethI mati-zrutano pahelAM nirdeza karyo che. prazna-72 - ThIka che, paraMtu pahelAM mati pachI zruta ema karavAnuM kAraNa zuM? viparyaya kema na thAya? uttara-72 - madhuvaM ne suyaM teorg ma, visiTTo vA. __ maibheo ceva suyaM to maisamaNaMtaraM bhaNiyaM // 86 // matijJAna pUrvaka zrutajJAna che. tethI, zrutapahelA mati tIrthaMkara-gaNadharoe kahI che. pahelAM avagraha ihA Adi rUpa matinI pravRtti vinA kyAya zrutanI pravRtti thatI nathI. athavA indriya-anindriya nimittadvArathI utpanna thatuM badhuM matijJAna ja che. phakta paropadeza ane AgamanA vacanathI thatuM matithI bhinna evuM ja koI viziSTa zrutajJAna che. tethI mULabhUta evI matino pahelAM nirdeza karyo che ane enA bheda svarUpa zrutajJAnane tenA pachI samaMtara kahyuM che. prazna-73 - mati-zruta pachI avadhi ane tyArapachI mana:paryAya jJAnano nirdeza zA kAraNe ? uttara-73 - kAla-viparyaya-svAmitva-lAbhanA sAdharmathI mati-zruta pachI avadhi kahyuM che -te A rIte samajavuM. kALa - sarva jIvApekSAe ane ekajIvApekSAe mati-zruta ane avadhino kALa samAna che. viparyaya - je rIte mithyAtvanA udaye mati-zruta ajJAnarUpe viparyaya pAme che tema avadhi paNa vilaMga jJAnarUpe pAme che e rIte viparyaya sAdharme. svAmitva - mati-zrutano je svAmI hoya che te ja avadhino paNa svAmI hoya che. lAbha (prApti) - kyAreka koine A traNeyanI prApti eka sAthe ja thAya che. mithyAtvanA lIdhe vilaMgavALA devAdine samyakatva pAmatAM matiajJAna zrutaajJAna ane visaMga jJAna e
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara traNe maTIne matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNe sAthe ja thAya che mATe lAbha sAdharma che. tathA, avadhi pachI manano viSaya hovAthI chadmastha-viSaya-bhAva nA sAdhammathI mana:paryava jJAnane jaNAvyuM che. chadhastha - baMne jJAna chadmasthane ja thAya che eTale chabastha sAmya che. viSaya - baMneno pudgalamAtra viSaya hovAthI baMnemAM viSayasAmya che. bhAva - baMne kSAyopazamika bhAvavALA hovAthI baMnemAM bhAva sAmya che. pratyakSatva - baMne sAkSAt dekhatA hovAthI pratyakSatvathI sAmya che. A rIte kramasara samAnatAne uddezIne A krame ukta jJAnono nirdeza karAyelo che. prazna-74 - kevala jJAnane sauthI upara (chelluM) zA mATe kahyuM che? uttara-74 - bhAvapradhAna hovAthI tathA atIta-anAgata-vartamAna samagra zeyasvarUpane pragaTa karanAruM hovAthI kevalajJAna sarvottama che. je rIte mana:paryAya jJAnano svAmI apramatta muni ja hoya che tema kevalajJAnano svAmI paNa apramatta muni ja hoya che tethI yati (muni)tvanA sAmyathI mana:paryAya pachI kevalajJAna kahyuM che. tathA samasta apara (nIcenA cAra) jJAnanA aMte ja enI prApti thatI hovAthI chelle ja nirdeza karyo che. prazna-75 A pAMce jJAno parokSa che ke pratyakSa che? uttara-75- e pAMcamAthI mati-zruta parokSa che. bIjA avadhi Adi traNe jJAna pratyakSa che. pratyakSanuM lakSaNa arthavyApana-bhojanaguNathI yukta hovAthI akSa = jIva kahevAya che. "zU vyAsI' e sUtrathI azu dhAtu vyApti arthamAM vaparAya che jema ke - jhanUte jJAnAtmanA sarvAthana vyAnotIti 3vinipatinA akSo gIva arthAt je jJAnAtmA dvArA jagatanA sarva arthone vyApta thaIne rahe che te akSa athavA "za monane bIjI rIte azu dhAtu bhojana arthamAM paNa vaparAya che jema ke - ajJAti samastetribhuvana DaoNrtino phevano samRddhayAkInana pAtati bhuGkte vA iti nipAtanAd akSo jIvaH, anAte bhojnaarthtvaad bhujezca pAlanA'bhyavyavahArArthatvAt /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam A rIte artha vyApana-bhojana guNathI yukta hovAthI jIvanuM akSatva siddha thAya che. tuM akSa prati sAkSAt tithinirapekSa vartata yajJAnuM pratyakSam arthAt indriya ane mananI apekSA vinA sAkSAt AtmAne thatuM jJAna te pratyakSa jJAna. avadhi-manaparyava ane kevaLa ema traNa prakAranuM che. parokSanuM lakSaNa je rIte pudgalaskandhanA samUhathI banelA dravyendriya ane dravyamana jIvathI bhinna che temanAthI jIvamAM je mati-zrutalakSaNa jJAna utpanna thAya che te tat (Ana) tasya (nIvarya) sAkSAt manutya, anumAnavat apaulika hovAthI jIva amUrta che. ane paudgalika hovAthI dravyandriya-mana mUrti che. amUrtathI mUrti alaga che tethI paugalika indriya ane manathI je mati-zrutalakSaNa jJAna utpanna thAya che te dhUmanI pratyakSatAmAM thatA agninA jJAnanI jema, dA.ta. parvato vaddhimAna dhUmAt e rIte, jema ke parvata para rahelo agni dekhAto nathI paNa parvata para uDato dhumADo pratyakSapaNe dekhAya che ethI anumAna pramANano Azraya laIne A parvata para agni che evuM jJAna thAya che Ama dhumanA nimittathI thatuM agninuM jJAna paranimittaka hovAthI parokSa kahevAya che. te rIte mati-zruta jJAna paNa paranimittaka hovAthI jinamatamAM parokSa kahevAya che. A bAbatamAM anya matonI vicAraNA paNa jANIe. vaizeSika mata : akSa eTale sparzanAdi indriyo nahi ke jIva. te indriyonuM je A sAkSAt ghaTAdi arthopalabdhi rUpa- ghaTAdijJAna che te pratyakSa jJAna che bIjA badhA parokSa jJAna che. vaizeSikano A mata barAbara nathI. kAraNake te indriyo acetana che tethI jANatI nathI ghaTanI jema vastusvarupane prApta karatI nathI. jemake - yatanuM tat sarvapi na nAnAti, yathA pAHi Indriyo acetana che to temane upalabdhi kyAMthI thAya? ke je pratyakSa thAya. Indriyo jJAna rahita che enI siddhi mATenA mUrtimatva-spazamitva vagere hetuo che. yathA acetanendriyANi jJAnazUnyAni mUrtimattvAt sparzAdimattatvAt / prazna-76 - niyALa nAtti evI pratyakSavirodhi pratijJA tame karo cho paNa temanI sAkSAt kArathI arthopalabdhi pratyakSa anubhavathI sarva jIvomAM prasiddha che tenuM zuM? uttara-76 - cakSuAdi indriyane karaNa tarIke vAparI tenAthI vastuno je bodha thayo te bodha karanAra AtmA ja che indriya nahi kAraNake e cakSuAdi indriya naSTa thaI jAya topaNa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara tenAthI upalabdha arthanuM smaraNa thAya ja che. gharanA gavAkSamAM prApta srIAdi arthanuM anusmaraNa karanAra devadatta jema gavAkSanA abhAve paNa tenuM smaraNa karI zake che tema tenuM anusmaraNa karanAra devadatta arthAt AtmA ja che kAraNake devadatta atyAre je smaraNa karI rahyo che te artha cakSuAdi indriyano viSaya to nathI ja. 49 prayoga - phatha yo yelUpa tepitarupatnabbAna/manusmaratisa tatropAvyA vR:, yathA gRhAvAkSopalAnAmarthInAM tadvime'vyanusmatA TevavattAviH, AtmA indriyanA vigame paNa tethI upalabdha arthane smaraNa kare che tethI AtmA ja upalabdhA che jo indriyo upalabdhA hoya to tenA nAzamAM konuM anusmaraNa thAya ? anya dvArA upalabdha thayelA arthanuM anya jo anusmaraNa karavA lAge to lakSaNa asat sthaLamAM paNa besI javAthI ativyApti thai jAya. ane anusmaraNa to thAya ja che Ato eka khAyane bIjAnuM peTa bharAya evI vAta thai. tethI na nAnantIndriyALi' e pratijJA barAbara che temAM bAdhaka tarIke tame ApeluM anubhavapratyakSanuM dRSTAMta bhrama che pramANa nathI banI zakatuM je ame kahelA anumAnathI bAdhita che. jainamata :- konuM darzana kahe che ke svataMtra rIte upalabdhi karanArI indriyo hoya che ? vaizeSika :- ame kahIe chIe. ke indriya ane mananA nimittathI AtmAne je jJAna utpanna thAya che te pratyakSa che. 'AtmA manasA yukhyate, mana rUndriyeLa, phandriyaM vArthena' e vacanathI. jainamata :- ema vAta che to toe anumAnanI jema parinamittavALuMja thayuM ane enuM parokSatva ame pahelAM ja 'avaAE pozanayA naM Tuvyiyi-maLA parA tenaM'' ityAdi graMthathI kaheluM che. to enI pratyakSatA kyAM rahI ? vaizeSika H- jJAnazUnya evI indriya paNa jJAnamAM nimitta hovAthI, sAkSAt vaparAvAthI upacAra thI 'akSamindriyaM prati vartate' e rIte pratyakSatA kahevAya che. jainamata H- to pachI 'vRndriyopadhdhi pratyakSam' e lakSaNa ahIM ghaTatuM nathI, kAraNa eto jIvanI ja upalabdhi thai gai. ane saMvyavahAra mAtrathI to enI pratyakSatA ame pachI mAnavAnA ja chIe. Ato ame je panimittakatA siddha karI tene ja tame sAdhavA gayA tethI ahIM tamArA matamAM siddha sAdhyatA doSa Avaze. 1. jeo mAne che ke Indriya ane mananA nimittathI AtmAne thatuM jJAna pratyakSa che emanA mate IzvaranuM jJAna ane mananA nimitta vinA thatuM yogionuM jJAna apramANa thaze. ane temanA jIva, mokSa, puNya, pApa Adine jaNAvanArA graMtho kalpita thaze. kAraNa ke, jIvAdi padArtho Indriyo dvArA koI paNa rIte jANI zakAtA nathI. bhAga-1/5
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prayoga :- yad indriyamanonimittaM jJAnaM tadAtmanaH parokSam, saMzayAdibhAvAt, Adi zabdAd viparyaya'nadhyavasAya-nizcayaparigrahaH / indriyamanonimittA'siddhA - 'naikAntikaviruddhAnumAnAbhAsavat / 50 indriya ane mananA nimittathI AtmAne je jJAna thAya che te parokSa che. kemake, te Indriya ane mananA nimittathI saMzaya-viparyaya-anadhyavasAya ane nizcaya paNa thAya che kAraNa ke sAbhAsa anumAna ane satya anumAnanuM Indriyo ane mana kAraNa che. jemake - Indriya-mano nimitta jJAna parokSa che. kemake temAM Indriya ane mano nimitte thatA asiddhaanaikAntika ane virUddha anumAnAbhAsanI jema saMzaya-viparyaya ane anadhyavasAya thavA saMbhave che. 2. yadindriya-manonimittaM jJAnaM tat parokSam, tatra nizcayasaMbhavAt dhUmAderagnyAdyanumAnavat punaH pratyayatkSaM tatra saMzaya - viparyayA'nadhyavasAya - nizcayA na bhavantyeva yathA'vadhyAdiSu, iti viparyayaH je Indriya ane mana nimitta jJAna che te parokSa che, kemake temAM pAchaLathI nizcaya thavAno saMbhava che jevI rIte dhumanA jJAnathI agninuM anumAna thAya che. paraMtu je jJAna pratyakSa che temAM saMzaya-viparyaya - anadhyavasAya ke nizcaya avadhijJAnAdinI jema saMbhavatA nathI. prazna-77 - nizcayasaMbhava lakSaNa hetu to avadhi AdimAM paNa che tethI te paNa anaikAntika thaze ne ? uttara-77 ema nathI, tame kahevAno matalaba jANatA nathI, kAraNake ahIM je saMketasmaraNAdi pUrvakano nizcaya che te vivakSita che. tevo nizcaya avadhi AdimAM nathI. avadhiAdimAM to vizeSa jJAna che eTale koi doSa nathI. anya hetuthI mati-zrutane pakSa karIne vizeSathI tenA parokSatvane sAdhe che. mati zrute jIvasya parokSe, paranimittatvAt, pUrvopalabdhasaMbaMdhasmaraNadvAreNa jAyamAnatvAd vA, anumAnavat / matijJAna ane zrutajJAna pUrve upalabdha thayelA saMbaMdha ane saMsmaraNothI utpanna thAya che athavA anumAnathI jANI zakAya che kAraNa ke, pUrve je je smaraNo thayelA che te te viSayo vartamAnamAM jaNAya ke saMbaMdho upalabdha thAya che te ja mati ane zrutajJAnanA viSayo bane che koIpaNa prakAranA pUrvanA saMbaMdho ke smaraNo vinA mati ke zruta pratyakSathI kAMI ja batAvI zakatA nathI, eTale emane bIjA-bIjA nimittono sahAro kAyama levo ja paDato hovAthI jIvane mATe e parokSa che e siddha thAya che.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara prazna-78 - tame je indriyamano nimitta jJAna parokSa che' e kaho cho te usUtra che. kAraNake, sUtramAM kahyuM che "paSyaRvuM suvidaM pannatta, te na viyapatravavaM ca notiya parva tra', uttara-78 - sAcuM che, paraMtu A je indriyajanya jJAnanI pratyakSatA kahI che te saMvyavahAramAtrathI ja kahI che, paramArthathI to te parokSa ja che. egaMteNa parokkhaM liMgiyamohAiyaM ca paccakkhaM / iMdiya-maNobhavaM jaM taM saMvavahArapaccakkhaM // ekAnta AtmA ane indriya-mananA sAkSAtkAra vinA utpanna thatuM je jJAna te ekAntaparokSa kahevAya che. tathA indriya-manathI grahaNa karAyelA bAhya dhUmAdi liMgamAM agni Adi viSaya je jJAna utpanna thAya che te ekAMtathI parokSa che. indriya-mana ane AtmAno viSayagrAhyArtha ekAnta parokSa che. avadhi-mana:paryAya-kevala e traNe jJAna ekAnta AtmAnA pratyakSa che, kAraNa ke e traNeya jJAnamAM bAhyaliMga vinA ane indriya-manathI nirapekSapaNe jIva vastuno sAkSAtkAra kare che. indriya-manathI thatuM jJAna saMvyavahAra pratyakSa che, dhUmAdi liMga vinA ja indriya-mananA sAkSAtkArathI jJAna utpanna thAya che tethI te indriya ane manane pratyakSa thatuM hovAthI, lokavyavahAra mAtranI apekSAe pratyakSa kahevAya che. vAstavika rIte to te pratyakSa nathI parokSa ja che. kemake, Indriya ane mana acetana hovAthI temAM jJAnano abhAva che. prazna-79 - bhASyakAre kyAMthI prApta karyuM ke indriya-manobhava jJAna saMvyavahArathI ja pratyakSa ke paramArthathI nahi ? kemake, A sUtramAM vizeSathI to kAMI ja kahyuM nathI mAtra niyAm' ema sAmAnyathI ja kahyuM che. uttara-79 - satya che, anya sthAne kaheluM che - "ouM virda pannatta, te nahIMmanivodinALa parouM 2, suyA parouM ", Abhinibodhika-RtathI bhinna evuM koI paNa indriya nimita jJAna nathI ke je paramArthathI pratyakSa thAya. prazna-80 - ema hoya to je dhUmAdi liMga sivAya ja sAkSAt indriyanimitta jJAna utpanna thAya che te paramArthathI pratyakSa bhale thAo. ane je dhUmAdiliMgathI agni Adi viSayaka laiMgika jJAna che tene parokSasvarUpa mati-zruta mAno. jethI AgamanA baMne pradezamAM kahelAnuM paNa samarthana thaI jaze. uttara-80 - barAbara nathI, kAraNa ke, dhUmAdiliMgathI agni Adi viSayaka laiMgika jJAna mATe indriya nimitta banatI nathI. kAraNa ke indriya vartamAnakAlabhAvI vastune ja
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrI vizeSAvazyaka bhASyam grahaNa kare che. ane liMgathI to vahni Adino trikALaviSaya paNa anumAna karI zakAya che tethI laiMgika evuM vatinuM jJAna manonimitta ja che, indriya nimitta nathI. ane indriya-mana nimitta evA matizratane ame ahIM ja kahIzuM. ema phakta manoviSayalaiMgika jJAna matizratarUpa kaI rIte thAya ? ane bIjuM ke indriya janya jJAna mAnavA jatAM mati-zrutathI bhinna evA chaThThA jJAnanI Apatti Avaze. tethI indriya janya jJAna mati-zrutamAM ja aMtarbhAva che eTale mati-zruta parokSa hovAthI te paNa pAramArthika parokSa che. manonimitta jJAna paNa anumAnanI jema paranimittaka hovAthI parokSa che ema pUrve kaheluM che. prazna-81 - paNa AgamamAM to mati-zrutanuM parokSatva kyAMya vizeSathI jaNAveluM nathI? uttara-81 - AgamamAM mati-zrutanuM parokSatva vizeSathI kaheluM ja che manonimitta jJAna temAM ja aMtargata hovAthI indriyajanya jJAnanI jema te paNa parokSa siddha ja che. prazna-82- paNa siddhAMtamAM "viyapatravaM ca noTTaviyapatrad a" thI manonimittaka jJAna pratyakSa kahyuM che. tyAM noIdriya eTale mana te indriyanA eka dezamAM vRtti che ahIM nozabda "ekadezavAsI' che tethI "ojinimitta pratyakSa nokiyapratyakSama" e vyutpattithI manonimittaka jJAna pratyakSa ja thAya ne parokSa kaI rIte thAya? uttara-82 - tame Agamano artha jANatA nathI tyAM (1) no zabda sarvaniSedhavAcI che tethI indriyAbhAva ja noindriya kahevAya che. tema hovAthI AtmAnuM pratyakSa noindriya pratyakSa evo samAsa thAya che sarvathA indriyanI pravRtti rahita evA AtmAnA pratyakSa avadhi-manaHparyAya-kevalajJAna ja thAya che manonimitte jJAna nahi (2) jo tyAM indriyane mana kahIe tyAre manonimitta ja avadhi Adi jJAna pratyakSa thAya ema thatAM manaHpayatithI aparyApta evA manuSya-devAdine tyAM mana ja na hovAthI, avadhijJAna na thAya te barAbara nathI. " nAkhavuM vacanathI siddhAMtamAM tene avadhijJAna mAnyuM che. (3) ane manavagaranA hovAthI siddhone paNa pratyakSajJAnano abhAva thaI jAya ane (4) bIjuM, manonimitta jJAna manodravyathI ja thAya che tethI paranimittaka hovAthI anumAnanI jema te parokSa ja che to pratyakSa kaI rIte thAya ? (5) jo e paramArthathI pratyakSa hoya to parokSa evA mati-zrutamAM antarbhAva na thAta ane aThyAvIza bhedathI bhinna mati na thAta karANake tema mAnavAmAM manojJAnasaMbaMdhi avagraha-ihA vagere bhedo bhinna thaI jAya temanI bhinnatA thatAM cho jJAnanI Apatti Ave. A rIte manonimitta jJAna pratyakSa che ema mAnavAthI TI 1. atyaMtara ane bAhya nivRtti tathA upakaraNarUpa dravyendriya temaja labdhi tathA upayogarUpa bhAva indriyamAM mananA viSayamAM bAhyanivRtti vagere na hovAthI manane noIdriya kahevAya che.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 53 doSonI paraMparA sarjAya che tethI indriya-manobhava jJAna panimittaka hovAthI parokSa che. ane matizrutamAM aMtarbhAva hovAthI paramArthathI parokSa che. ane saMvyavahArathI pratyakSa che. ema kahI zakAya. prazna-83 tame pahelAM mati-zrutane svAmI-kALa Adi dvArA samAna kahevA dvArA potAnA hAthe ja baLatA aMgArA pakaDyA che ema chatAM svAmitvAdithI vizeSa na hovAthI matizruta eka ja thai gayA, bheda na rahyo ane tema thatAM jJAnapaMcakanI siddhi paNa nahI thAya kAraNa dharmabhedamAM ja vastuno bheda hoya ane dharma abheda hoya to ghaTa ane ghaTasvarUpanI jema e baMne abheda ja mAnavo barAbara che. -- uttara-83 te mati-zruta svAmitvAdithI avizeSa hovA chatAM bhinna che. temAM lakSaNabhedAdi kRta bhinnatA che joke svAmI-kAlAdithI mati-zruta eka che. to paNa lakSaNakArya-kAraNa bhAvAdithI bheda che ja. ghaTa-AkAzAdi paNa sattva-prameyatva-artha kriyAkArItvAdithI sAmya hovA chatAM temanAmAM lakSaNanA bhedathI bheda che ja, tema ahIM paNa samajavuM jo ghaNA dharmabheda hovA chatAM keTalAMka dharmanI sAmyatA mAtrathI ja arthonuM ekatva gaNo to AkhuM vizva eka ja thai jAya. evI kai vastu che ke je bIjI vastuthI keTalAka dharmothI samAna nathI ? tethI svAmI AdithI tulya chatAM lakSaNAdithI matizrutanI bhinnatA che. te jaNAve che. - (1) lakSaNanA bhedathI mati-zrutamAM bheda che. (2) hetu-phaLa bhAvathI bheda che. (3) matijJAna avagrahAdi aThyAvIza prakAranuM che tathA zrutajJAna akSaraznatAdi cauda prakAranuM athavA paryAyAdi vIza prakAranuM che ema bhedanA vibhAgathI baMnemAM taphAvata che. (4) zrutajJAna phakta zrotrendriyanA viSayavALuM che jyAre matijJAna bIjI IndriyonA viSayavALuM paNa che Ama Indriya viSayanA bhedathI baMne alaga che. (5) matijJAna chAla samAna che jyAre zrutajJAna doraDA samAna che jema chAlane vaNIne taiyAra karatAM doraDuM bane che tema paropadeza arihaMtAdinA vacanathI saMskRta thaI vizeSa avasthA pAmeluM matijJAna zruta kahevAya che. (6) akSara ane anakSaranA bhedathI paNa mati zrutamAM taphAvata che. (7) mUka ane amUkanA bhedathI paNa baMne alaga che. A ja vAtane have vistArathI jaNAve che. 1) lakSaNabheda kartA jJAna karmatA pAmela je vastune jANe te jJAna Abhinibodhika-matijJAna, jIva je sAMbhaLe te zruta, A rIte naMdi sUtrokta lakSaNabhedathI mati-zrutano bheda che. jemake na vi sAmittAIhiM aviseso, taha vi puNo'tthA''yariA nANattaM paNNavayaMti, taMjahA- abhinibujjhai ti --
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam AmiLivohiyaM, suLepha tti suyaeN' jo ke svAmitvAdi vaDe mati ane zrutajJAna samAna che. chatAM paNa AcAryazrI teno bheda jaNAve che - jemake - je jANe te Abhinibodhika ane jene AtmA sAMbhaLe te zruta. 54 prazna-84 - jo AtmA 'kRoti tatam' evuM zrutajJAnanuM lakSaNa kaho cho to jIva zabda ja sAMbhaLe che evuM sarvajagaprasiddha che. emAM vAMdho zuM che ? uttara-84 - koI vAMdho nathI. prazna-85 - 'napha to' mAM jo sa sa zabda zrutarUpa che tethI jIvanuM pariNAma te zrutane prApta karatuM nathI. zabda zruta tarIke iSTa che. te paulika hovAthI mUrta che AtmA to amUrta che. ane mUrta-amUrtanA pariNAmano yoga na hoya. AtmAnuM pariNAma zrutajJAna che ema tIrthaMkarAdi kahe che. to pachI virodha kema na thAya ? uttara-85 - kAraNake vaktA e bolelo zabda zrotAmAM rahelA zrutajJAnanuM kAraNa bane che ane zruta e vaktAmAM rahela zrutaupayogarUpa che. vyAkhyAnakaraNAdimAM vaktA dvArA boleluM zruta e zabdanuM kAraNa thAya che tethI zrutajJAnanA kAraNabhUta athavA kAryabhUta evA te e zabdamAM zrutano upacAra karAya che. tethI paramArthathI zabda e zruta nathI paNa upacArathI che eTale doSa nathI. prazna-86 to pachI paramArthathI zruta zuM che ? - uttara-86 - paramArthathI jIva e zruta che. jJAna-jJAnI ananyabhUta hovAthI, pUrve kaheluM che. zuLotIti zrutam AtmA va, evo artha jyAre karAya che tyAre je saMbhaLAya che te zabda che tethI e karmasAdhanapakSamAM dravyazruta ja kahevAya che. zuLotIti zrutaM evo artha jyAre karavAmAM Ave che tyAre sAMbhaLanAra AtmA che tethI e kartAsAdhanapakSamAM to bhAvazruta AtmA ja che eTale zrutajJAnamAM anAtmabhAva kyAreya nahi Ave. bIjI rIte paNa mati-zrutano lakSaNabheda kahe che indriya-mananAnimittathI je jJAna utpanna thAya che te bhAvazruta-zrutajJAna che. indriyamananimittathI utpanna thatuM matijJAna paNa hoya che ethI tenA vyavaccheda mATe kahe che - zrute rUti zrutaM dravyazruta rUpa zabda. te saMketa-viSaya-paropadezarUpa ane zrutagrantharUpa ahIM grahaNa karAyo che. tenA anusAra je utpanna thAya te zrutajJAna che. bIjuM kAMi nathI. saMketakALe pravRtta athavA zrutagraMthasaMbaMdhi ghaTAdi zabdane sAMbhaLIne vAcya-vAcakabhAvathI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 gujarAtI praznottara joDIne ghaTa ghaTa che vagere aMtarjalpa-aMtaH zabdanA ullekhavALuM indriyAdi nimittathI je jJAna utpanna thAya che te zrutajJAna athavA bhAvaThuta che. prazna-87 - te kevuM che? uttara-87 - potAnAmAM pratibhAsita thato je ghaTAdi artha che tenI ukti bIjAne jaNAvavAmAM samartha che. bhAvArtha:- zabdanA ullekha sahita utpanna thatuM jJAna svapratibhAsamAna arthane jaNAvanArA zabdane utpanna kare che tenAthI bIjo jANe che, e rIte nijakADhyakti samartha e jJAna thAya che. zabdAnusAra utpanna thayelA jJAnano nikAyoMktisAmarthyathI avirodha hovAthI e svarUpa vizeSaNa che. zeSa indriya-mana nimittathI azrutAnusAra utpanna thatuM jJAna je avagrahAdijJAna che te matijJAna che. prazna-88 - jo zabdollekha sahita utpanna thatA jJAnane zrutajJAna tame kaho cho ane zeSa jJAnane matijJAna kaho cho to batAvAnArA svarUpavALuM avagraha ja matijJAna thaze. IhAapAya vagere matijJAna nahi thAya, kAraNa temAM to zabdollekha che ane e pAchA matijJAnanA bheda tarIke prasiddha che. to zrutajJAnanuM lakSaNa mati jJAnamAM jatuM hovAthI zrutajJAnamAM te IhAapAya vagere ativyApta kema nahi thAya? ane matijJAnamAM avyApti thatI paNa kema rokazo? ane bIjuM aMga-anaMga praviSTAdi "RGra sannI samma sAdi nu saMpannavasirSa 2' vagere zrutanA bhedomAM matijJAnanA bheda svarUpa avagraha-IhA Adi paNa hovAthI te saMpUrNa matijJAna thaI javAno prasaMga Avaze ane matijJAnanA IhA-apAyAdi bhedo sAbhilASatvena zrutajJAnane prApta thavAthI baMne lakSaNa-baMne lakSaNamAM ghusI javAthI saMkIrNatA-zaMkara doSa Avaze. uttara-88 - tame kaho cho ke avagraha ja matijJAna che. IhA-apAya vagere nathI te zabdollekha sahita che mATe te ayogya che kAraNa ke, jo ke bahAdi sAbhilASa che to paNa te zratarUpa nathI zrutAnusArI abhilApa sahitanuM jJAna ja zratarUpa hoya che. prazna-89 - siddhAMtamAM avagrahAdine zratanizrita ja kahelA che ane yuktithI paNa IhAdimAM zabdAbhilApa saMketa kALa AdimAM sAMbhaLelA zabdanA anusaraNa vinA ghaTatuM nathI to te zrutAnusArI kema na thAya? uttara-89- tamAro prazna yogya nathI pahelAM zrutaparikarmita mativALAne ja e utpanna thAya che eTale kRtanizrita kahevAya che. paNa vyavahAramALe emAM (avagrahAdi) zrutAnusAritA nathI, AgaLa kahevAze ke "puvaeN suyaparimiyamaphasa naM saMparSa suyAyaM te sunirthi'
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam ityAdi, jo yuktithI paNa e kahyuM hoya toya barAbara nathI. saMketa kALe sAMbhaLelA zabdathI parikarmita buddhivALAne vyavahArakALe tenA smaraNa vinA paNa vikalpa paraMparApUrvaka vividha vacanamAM pravRtti thatI dekhAya che, pUrve pravRtta thayelA saMketo ane bhaNelA zrutagrantho vyavahArakALe vicArAya che ke A zabdathI vAcya amuka vastu pahelAM me jANI che evo saMketa thAya che. tathA amukagranthamAM e vastu e pramANe kahI che e rIte zrutagranthane anusarato jaNAya che. abhyAsanI kuzaLatAthI tenA anusaraNa sivAya paNa satata vikalpa bhASaNanI paravRtti thatI jaNAya che. paNa jyAM zrutAnusAritA che tyAM zrutarUpatAno ame niSedha karatA nathI tethI zrutAnusAritAnA abhAve zrutatvAbhAvathI ihA-apAya-dhAraNA saMpUrNa rIte matijJAna hovAthI matijJAnamAM te avyApta banatA nathI. ane zrutarUpatAthI zrutAnusAri sAbhilASajJAnavizeSamAM ja rahelA hovAthI te zrutajJAnanA lakSaNamAM paNa ativyApta thatA nathI. 56 - bIjuM - aMga-anaMga praviSTAdi zrutabhedomAM matipUrva ja zruta che evA vacanathI prathama zabdAdi avagrahaNakALe avagrahAdi utpanna thAya che. e badhA zrutAnusAri na hovAthI matijJAna che te aMgAdimAM je zrutAnusArI jJAnavizeSa che te zrutajJAna che. tethI te zrutabhedomAM saMpUrNa rIte matijJAnatvanA abhAve ane ihAdi matibhedomAM zrutAnusAritAno abhAva hote chate zrutajJAnano paNa abhAva hovAthI ubhayalakSaNa saMkIrNatAno doSa paNa nahi rahe. ahIM mati-zrutano sarasava-merU jevo AtyaMtika bheda levAnI jarUra nathI kAraNa ke pahelAM ja kahyuM che - koi viziSTa mativizeSa ja zruta che AgaLa paNa kahIzuM - valkasamAna matijJAna, tajjanita davarikArUpa zrutajJAna che. arthAt vRkSanI chAla samAna matijJAna che ane temAMthI banatA doraDA jevuM zruta jJAna che, A chAla ane doraDAmAno paramANu-hAthInI jema AtyaMtika bheda nathI. paraMtu, kArya-kAraNabhAva kRta bheda ja che. matine kAraNa tarIke ane zrutane kArya tarIke kahevAnuM ja che, kAraNa-kAryamAM AtyaMtika bheda hoto nathI. jemake suvarNa (kAraNa) ane kuMDala (kArya), tethI avagrahApekSAe anabhilApa ane ihAdi apekSAe sAbhilApAt matijJAna anabhilApa-sAbhilApa rUpa ane azrutAnusArI che. kemake, saMketakALe pravRtta athavA zrutagraMtha saMbaMdhi zabdanA vyavahArakALe matijJAna pravarte che. tathA saMketakALe pravRtta athavA zrutagrantha saMbaMdhi zabdarUpa vyavahArakALe avazya anusaraNa hovAthI zrutajJAna to sAbhilApa ane zrutAnusAri ja che. prazna-90 tamArA karelA lakSaNa mujaba 'zrutAnusAri jJAna ne ja jo zruta tarIke svIkArIe to ekendriyo mAM te na ghaTe, kAraNake mana vagere sAmagrInA abhAve temAM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 57 zabdAnusAritA saMbhavatI nathI, ane AgamamAM - "ndriA niyaf suyatrI, taM nahI mannA ya sutrA ya' ema kahyuM che, e vacanathI ekendriyomAM paNa zrutamAtra ja rahI javAthI tamArA karelA lakSaNamAM avyAti Avaze ne? uttara-90 - dravyazruta-zabdanA abhAve paNa sutelA yatinI jema ekendriyamAM bhAvazruta samajavuM jo ke ekendriyone kAraNavaikalyathI-kAraNanI vikAlatAthI dravyazruta nathI to paNa sutelI avasthAmAM rahelA sAdhu AdinI jema azabdakAraNa che ane azabda kArya zrutAvaraNanA kSayopazama mAtra rUpa bhAvaThuta kevalIe joyeluM che eTale emanuM mAnavuM, sutelI sthitimAM sAdhu zabda sAMbhaLato nathI, vikalpa karato nathI eTalA mAtrathI tene zrutajJAnAbhAva kahI zakAya paraMtu sutA pachInA samaye bhAvazruta joine dudhamAM rahelA ghInI jema pahelAM paNa tene zrutajJAna hatuM evo vyavahAra thAya che. ema ekendriyamAM paNa sAmagrInA abhAve joke dravyazrutAbhAva che to paNa paramayogioe joyeluM hovAthI ane velaDIAdimAM cAra saMjJA ane tenA liMganA darzanathI AvaraNakSayopazamarUpa bhAvaRRta ekendriyamAM jANavuM. prazna-91- sutelAyati lakSaNa daSTAMtamAM paNa bhAvaRRta ame mAnatA nathI. kRtopayogamAM pariNata AtmA zrotIti zratama, mUrti rati zrutam A be mAMthI kaI vyutpattithI sutelA sAdhumAM zrata mAno cho ? jo pahelI lo to barAbara nathI - sutelAne zrutano upayoga saMbhavato nathI bIjo pakSa-tyAM zabda vAcya hovAthI te paNa svarUpathI asaMbhava che. uttara-91 - sAcI vAta che. paraMtu kRtyanena mAt, amina vA rUti vyutpattino ahIM Azraya che ane e pramANe zrutajJAnAvaraNano kSayopazama vAcya thAya che te samayati ane ekendriyone che emAM kaMI kSati nathI. prazna-92 - tame kahelA daSTAMtathI ekendriyane bhAvakRta hoya ema jaNAtuM nathI. kemake, zabda bolavAnI IcchAvALAne prathama A saMbaMdhamAM A ja vAta kahuM evA prakAranA upayogarUpa je jJAna thAya ane bIjAe kahelI bhASA sAMbhaLIne je jJAna thAya Ama be prakAre bhAvakruta anukrame bhASAlabdhivALA tathA zrotalabdhivALAne hoya che. ethI evuM siddha thAya che ke jene bhASA labdhi tathA zrotalabdhi na hoya tene bhAvakRta saMbhave nahi, je sutelA sAdhune bhASAzrotalabdhi che, tene jAgyA pachI parapratipAdana-paraudI rIta zabdazravaNAdi lakSaNa bhAvakruta kArya dekhAya che tema hovAthI suNAvasthAmAM paNa tene labdhirUpe te hatuM ema anumAna karAya che paNa ekendriyane to bhASA-zrotralabdhi rahita hovAthI kyAreya paNa bhAvadyuta kArya nathI, tene bhAvakRta kaI rIte mAnavuM?
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-92 kevali sivAya bIjA badhA saMsArIjIvone paNa atistokabahu-bahatarabahutamAdi taratamatAthI dravyendriya hotA chatAM pAMca labdhi indriyAvaraNano kSayopazama che evuM kevalI vacana che. tethI je prakAre pRthivi Adi ekendriyone zrotra-cakSu-prANa-rasanA svarUpa pratyeka nivRti-upakaraNarUpa dravyandriyo ta-tirodhaka karmathI AvRtta hovAthI abhAva hovA chatAM paNa sUkSma-avyakta labdhi upayoga rUpa zrotrAdibhAvendriya jJAna hoya che. labdhi indriyAvaraNa kSayopazamathI thayelI ekadama alpa jJAnazakti to badhI Indriyone hoya che. te prakAre dravyendriya sthAnIya dravyazrutanA abhAve paNa bhAvendriyajJAnarUpa bhAvakRta pRthvI Adine hoya che e svIkAravuM ja rahyuM. ekendriyone zrotrAdidravyandriyAbhAve paNa kyAMka bhAvendriya jJAna dekhAya ja che (jemake - koyalanA udgArelA paMcama madhura dhvaninA zravaNathI virahaka vRkSAdimAM phUla-pAMdaDAno jaldI prasava thAya che tethI temAM zravaNendriya jJAnanuM vyaktaliMga jovAya che. tilakAdi vRkSomAM kamanIya kAminInA kamaLadaLa jevA lAMbA zaradacaMdra jevA dhavala nayanakaTAkSanA vikSepathI kusumAdinuM AvirbhAva cakSurindriyanuM liMga spaSTa samajAya che, caMpakAdi vRkSomAM vividha sugaMdhi vastuthI mizrita nirmaLa zItala jalanA siMcanathI dhrANendriya jJAnanuM liMga jaNAya che, bakulAdi vRkSomAM rasmAthI atizAyI zreSTha rUpavALI suMdara tarUNInA mukhathI chaMTAyelA svaccha susvAdu surabhi madirAnA ghUMTaDAnA AsvAdathI kusumAdinuM pragaTIkaraNa rasanendriya jJAnanuM liMga che kurabakAdi vRkSo azoka vagere vRkSomAM hastInA kuMbha jevA nakkara jADA UMcA kaThina stananA vibhramathI zobhatI raNakatA maNinA valayanA dhvani karatA kaMkaNavALA AbharaNathI bhUSita bhAminInI bhUjalatAnA AliMgananA sukhathI, pIstAvinAnA pArAganA cUrNa jevA rakta taLavALA tenA pAdaprahArathI jaldI phUla-pAMdaDA no prasava sparzendriyajJAnanuM spaSTa liMga dekhAya che.) e pramANe A badhAmAM dravyendriya na hovA chatAM A bhAvendriyajJAna sakalajana prasiddha che. te rIte dravyazrutAbhAve bhAvazruta paNa emAM mAnI zakAya che. ane jalAdi AhAra upara jIvavAthI vanaspati AdimAM AhArasaMjJA saMkoca-velaDI vagereno hastasparzadinA DarathI avayavano saMkocathI bhayasaMjJA, virahaka tilaka caMpaka kezaraazokAdinI maithunasaMjJA, bilvapalAzAdinI nidhAna karelA dravya upara paga mukavAdithI parigrahasaMjJA te saMjJAo bhAvazruta sivAya utpanna thatI nathI. tethI bhAvendriyapaMcakAvaraNakSayopazamathI bhAvendriyapaMcakanA jJAnanI jema bhAvakRtAvaraNanA kSayopazamanA saMbhAvathI dravyazrutAbhAve paNa ekendriyone bhAvaThuta che ja. prazna-93 jo zrutAnusAritA sivAya paNa ekendriyone bhAvaRRta tame svIkAro to " viUIvi suyAnusAra ' e zrutajJAnanA lakSaNamAM vyAbhicAra Ave che ne?
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara uttara-93 nA ema nathI tame Azaya barAbara samajatA nathI. zabdollekha sahita viziSTa bhAvathutane AzrayIne "6 viUT' lakSaNa kahyuM che ane je ekendriyane audhika aviziSTa bhAvaRRtamAtra zrutajJAnavaraNakSayopazama svarUpa che. te zrutAnusAritA sivAya paNa jo thAya to paNa koI vyAbhicAra nathI. prazna-94 - jo bhASA-zrotralabdhirahita evA kASTasamAna pRthvI Adi ekendriyone kAMI paNaspaSTapaNe upalabdha thatuM na hovA chatAM tame koI paNa vAgAbara mAtrathI jJAna vyavasthApana karo cho to kevalajJAna sudhInA pAMce jJAnanI vidyamAnatAnI temAM Apatti Avaze. spaSTAnupalaMbhanA vizeSAbhAvathI ekendriyamAM pAMca jJAno che evuM paNa kema na kahevAya? uttara-94 - evuM nathI. teone pAMce jJAno nathI, mAtra mati-zruta ja che. tadAvaraNavALA avadhi mana:paryAya-kevalajJAnAvaraNanA kSayopama ane kSaya vinA svayaM jANI levuM. kahevAya che ke - kevalajJAna svaAvaraNa karmanA kSayathI ja thAya che. avadhi mana:paryava kSayopazamathI thAya che. e ekendriyane nathI, temAM te kArya jaNAtuM nathI. AgamamAM paNa kahyuM nathI tethI temAM sarvajJAnanI Apatti AvatI nathI. prazna-95 - to emAM mati-zruta paNa na hoya ema mAno zuM vAMdho che? uttara-5- mati-zrutAvaraNa kSayopazama to ekendriyone che ja te kArya dekhAya che ane AgamamAM kaheluM paNa che tethI tatkayopazama salphAve temane mati-zruta hoya ja che. 2) kAraNa-kArya bhAva (hetu-phaLa) bheda :maipuvvaM suyamuttaM na maI suyapubviyA viseso'yaM / puvvaM pUraNa-pAlaNabhAvAo jaM maI tassa // 105 // "madhuvaM sutta' e vacanathI AgamamAM "tiH pUrva ca tat matipUrva kRtam' kahyuM che. paNa mati zrutapUrvikA kahI nathI eTalo baMnemAM vizeSa che jo mati-zruta eka hoya to Avo pUrva-pazciAt bhAva ghaTa-ghaTasvarUpanI jema niyamA na thAya, paNa e pUrva-pazcAd bhAva ahIM che tethI baMnemAM bheda che. prazna-96 - paraMtu matipUrvaka ja zrata zA mATe kahyuM che? uttara-96- je kAraNathI te mati zratanI pahelAM ja utpanna thAya che "pUraLatyavi pRdhAtu pAlana-pUraNaarthanI kahevAya che. tenuM pauMti pUrvam ema nipAta thAya che tethI zrutanA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrI vizeSAvazyaka bhASyam pUraNa ane pAlanathI mati je kAraNe pahelAM levAya che tethI matipUrvaka zruta kahevAyuM che pUrvazabda ahIM kAraNaparyAya che, kArya pahelA kAraNa hovAthI, " jJAna pUrvA (sarva) puruSArthasiddhiH' vageremAM tathAdarzana thAya che. tethI matipUrva zratun zrutajJAna e kArya che, mati tenuM kAraNa che, ane kArya-kAraNano mATI-ghaTanI jema kathaMcita bheda pratIta ja che. anuprekSAdi kALe vicArIne zrutaparyAyanA vardhanathI matithI ja zrutajJAna pUrAya che. tathA matithI je zrutajJAna anya pAsethI prApta thAya che. te mati dvArA ja anyane apAya che. tathA grahaNa kareluM zruta parAvartana-cintana dvArA matithI ja sthira karAya che. nahI to naSTa thaI jAya. zrutajJAnanA A pUraNAdi artho viziSTa vicAra-dhAraNAdi sivAya karI na zakAya, abhyAdi matijJAna ja che e rIte sarvaprakAre mati ja zrutanuM kAraNa che zruta kArya che, A rIte baMnemAM kArya-kAraNabhAva bheda hoya to ja saMgata thAya che. abhedamAM to paTa-tasvarUpanI jema tenI asaMgati thaI jAya. tethI kAraNa-kAryarUpa hovAthI matizrutano bheda che. prazna-97 - mati-zruta be prakAranA hoya che - samyagdaSTine jJAnarUpa, mithyASTine ajJAna rUpa hoya che. te baMne eka sAthe ja thAya che. tenA kSayopazamano lAbha AgamamAM ekasAthe jaNAvelo che jo A jJAna-ajJAna mati ane zrutamAM alaga eka samaye thAya che to matipUrva zrata ema kahevuM barAbara nathI kAraNa ke, samakALe utpanna thayelAno DAbA-jamaNA gAyanA ziMgaDAnI jema pUrva-pazcAdbhAva saMgata thato nathI. e usUtra paNa asadu AgrahavazathI tame choDatA nathI. ema kahevAya che ke - matijJAna utpanna thavAnA samaye zrutajJAna na svIkAratA jIvane zrutajJAna thAya che. zruta jJAnanI anutpatti chate haju sudhI zrutajJAna nivRtti nathI ane jJAna-ajJAnanI samakALe avasthiti AgamamAM kyAMya mAnI nathI, kAraNa ke be paraspara virodhi padArtho eka kALe na saMbhave, ahIM jJAna samyagdaSTI saMbhavI che ane ajJAna mithyASTi saMbhavI che. to tame e baMnenI eka sAthe utpatti kaI rIte mAnazo? uttara-97 - A to pratipakSanI buddhinI jaDatAno vilAsa che, abhiprAyanuM ja emane jJAna nathI, kemake-mati-zrutajJAna ane ajJAna be prakAre thAya che - tadAvaraNa kSayopazamarUpa labdhithI ane upayogathI, tyAM je labdhithI matizruta che te ja samakALe thAya che. je upayoga che te sAthe thato ja nathI paraMtu baMne jJAnano upayoga to kevalajJAna-darzananI jema tathAsvabhAve anukrame ja thAya che. prazna-98 - to ahIM labdhine laIne zrutanI matipUrvatA thaze? uttara-98 - nA, matipUrvaka zrutamAM to hRtopayogamAM ja matino prabhAva aMgIkAra karyo che labdhimAM nahi. kAraNa ke, zrutapayoga ja viziSTa aMtarjalpAkAra zrutAnusAra jJAna
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 61 - kahevAya che ane te avagraha-ihA Adi sivAya Akasmika acAnaka thatuM nathI ane avagrahAdi to matinA ja bheda che eTale zrutane matipUrvaka kahevAmAM virodha Avato nathI. * anya pAsethI zabda sAMbhaLIne tadviSayaka tamane paNa je mati thAya che te zrutapUrvA ja che kAraNa ke, zabda e zruta che ema, pahelAM tame jaNAveluM che eTale ekabIjAmAM pUrvabhAvI ane pazcAdbhAvI evo mati-zrutano bheda na rahyo. tyAre, 'na marphe sucavuvliya tti' evuM je pahelAM tame kaheluM te ayogya thaze ke nahi ? 2-2-4h uttara-99 anya pAsethI zabda sAMbhaLIne je mati utpanna thAya che te zabda dravyazrutamAtra hovAthI bhAvazrutanuM kAraNa nathI eto koI rokI zakatuM nathI. paNa ame kahIe chIe ke bhAvazrutathI mati nathI. dravyazrutathI to bhalene thAya zuM vAMdho che. prazna-100 - bhAvazrutathI upara zuM sarvathA mati na ja hoya ? uttara-100 - bhAvazrutathI upara mati kAryatayA ja nathI, paraMtu kramazaH te thAya che mati nathI evuM nathI, mati che e to badhA mAne che nahi to AjIvana zrutamAtranA upayoganI Apatti Ave. prazna-101 jo te kramazaH che to tame tenuM zuM karo cho ? uttara-101 - te to mAnelI ja che, kramathI thatI matine koNa rokI zake che ? matithI zrutopayoga utpanna thAya che. te naSTathatAM potAnA kAraNa samUha dvArA haMmezA pravartatI evI mati pharI rahe che. te rIte zruta pAchuM pharI pAchI mati A rIte kramathI thatI matino ame niSedha karatA nathI kAraNa ke zrutopayogathI paDelAnI matimAM sthiti thAya che A rIte krame thatI mati ame paNa mAnIe chIe. kemake zrutopayogathI cyavelAne matimAM sthiti hoya che. jemake-sAmAnya suvarNathI svavizeSarUpa kaMkaNa-aMgulIkA vagere bane che tethI teo kAryano vyapadeza pAme ja che. suvarNa tenAthI banatuM na hovAthI teno kArya tarIke vyavahAra thato nathI te kAraNa tarIke siddha che kaMkaNAdi vizeSanA nAze suvarNanuM avasthAna sarvathA nivA2I zakAtuM nathI. ema mati (sAmAnya) thI svavizeSarUpa zrutopayoga thAya che ethI te tenuM kArya kahevAya che. mati tatjanma (zrutopayoga janma) nathI tethI kArya banatI nathI. te anya hetuthI sadAsiddha che. svavizeSabhUta zrutopayoga naSTa thatAM kramAyAta mati rokI zakAtI nathI, ema jo mati zekAya to Ajanma zrutopayoganI ja phakta rahevAnI Apatti Ave. matAMtara :- keTalAMka kahe che - dravyazruta zabdarUpa matipUrva zruta che bhAvazruta nathI tyAM yukti kahe che -
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 'mAsarU nuM nAvivitiya tti' je kAraNathI vicAra karyA vinA koI bolatuM nathI ane je vivakSAjJAna che te mati che. tethI matipUrva dravyazruta siddha thAya che. evuM kahevAmAM doSa batAve che ke - tevA prakAranA vyAkhyAnakArone bhAvazrutano sarvathA abhAva thAya che. kAraNake vaktagata vivakSA upayogajJAnane ja teo mati kahe che. nahi to zabdano matipUrvaka tarIke abhAva thAya. zrotAne paNa zabda sAMbhaLIne pahelAM je avagrahAdijJAna thAya che te mati ja che. e pahelA temAM paNa bhAvazruta na mAnavuM jo ema mAnazo to amAro mata svIkAra thai jaze. je na saMbhaLanArane ane na bolanArane anuprekSAdi antarjalparUpita jJAna thAya che te bhAvazruta che. ema jo kaho to te barAbara nathI, kAraNa ke te paNa jo avagrahAdi rUpa matipUrva hoya to bhAvazruta mAnavuM tamane iSTa nathI ema karavAmAM amArA pakSano ja tamAre svIkAra thaze. 62 matipUrva na mAno to paNa avikalpa hovAthI te zabda vivakSA jJAnavat mati ja che. kAraNake temAM ja zabdavikalpa che te sivAya zabda nAma saMbhavato nathI. te bhAvazruta tarIke iSTa nahi banI zake tethI mati pachI sarvatra zabdamAtranuM ja utthAna che bhAvazrutanuM utthAna nathI, A rIte tamAre amArI mAnyatA svIkAra karavI paDaze, ane vikalpajJAno vivakSAjJAnanI jema mati tarIke ja kahyA che eTale sarvatra bhAvazrutAbhAva ja thai jAya. prazna-102 - to bhalene thAya zuM vAMdho che ? uttara-102 - 'n ya viselo tti' bhAvazrutAbhAve mati-zrutano bheda ja na thAya. ahIM to baMneno bheda thAya che. jyAre mati ja hoya ane bhAvazruta nahoya tyAre konI sAthe bhedaciMtA thAya ? prazna-103 - dravyazrutarUpa zabda sAthe matinI bheda ciMtA thaze ne ? uttara-103 barAbara nathI, jJAna paMcakanA vicArano ahIM adhikAra che temAM bhedaciMtA asthAne che. athavA 'matipUrva dravyazrutaM' e pramANe matino vizeSa zabda sAthe paNa vicAro to te paNa ghaTato nathI. prazna-104 - kema na ghaTe ? uttara-104 - je rIte dravyazruta-zabda matithI thAya che evuM je Apa jaNAvo cho te mati paNa zabdathI ja zrotAne thAya che. tethI matizrutano bheda batAvavAno je vizeSa che te batAvavA mATe prastutamAM ke te baMnemAM anyonya pUrvabhAvitAthI samAna thato nathI tethI te EVER
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 gujarAtI praznottara dravyahRta matithI avizeSa che je ame pahelAM samarthita karyuM che te yuktisaMgata che dravyazruta e bhAvazrutanuM lakSaNa che. prazna-105 - kaI rIte? zratathI utpanna thatAM saMvikalpavivakSAjJAnakAryabhUta zabdarUpa dravyazruta tarIke je anya matipUrvaka mAne che te bhAvaRRtathI utpanna thayeluM kaI rIte thAya? uttara-105 - kAraNa ke badhA ja pUrve vicArIne pachI bole che. je ciMtAjJAna che te zrutAnusAra hovAthI bhAvaThuta che, Ama, dravyazruta e bhAvazrutano prabhAva jaNAya che je jenAthI thAya che tenuM kArya, te kAryabhUta dravyaRRtathI svakAraNabhUta bhAvazruta jaNAya che eTale te tenuM (dravyazruta e bhAvaRRtanuM) lakSaNa kahyuM che. je rIte mati-zrutamAM kAraNa-kArya bhAvathI bheda che te rIte pratyekane svasthAnamAM samyakatva ane mithyAtvanI apekSAe paNa bheda che. naMdi sUtramAM jaNAvyuM che - "vasiyA maI mainANaM maiannANaM ca visesiyA maI sammadiTThissa maI mainANaM, micchAdiTThissa maI mai annANaM, evaM avisesiyaM suyaM suyanANaM suyaannANaM ca, visesiyaM suyaM sammadihissa suyaM sucanAnuM, micchiikrasa surya sucanA" ti ! eTale sAmAnyathI mati te matijJAna ane mati ajJAna. paNa vizeSita mati te jyAre samyak daSTinI mati hoya tyAre matijJAna ane mithyASTinI mati hoya tyAre mati ajJAna che. e rIte zrutamAM paNa samajavuM. prazna-106 - jema mati-zruta dvArA samyagdaSTi ghaTAdikane jANe che ane vyavahAra kare che. tema mithyASTi paNa kare che to paNa te mithyASTinuM sarva ajJAna kema kahevAya che? uttara-106 - sad-asadanA avizeSathI mithyAdaSTi saMbaMdhi vyavahAra mAtrathI jJAna paNa nizcayathI to ajJAna ja kahevAya che. sat paNa asat paNAthI asat kahevAya che ane asat paNa sat paNAthI sat kahevAya che. mithyAdaSTi ghaTamAM paTanA satva-prameyatva-mUrtavAdi sAmAnya dharmo tathA staMbha razmA-kamaLaAdi vyAvRtti dharmone sat chatAM asattvana svIkAre che sarvaprAraITa vAya' evI avadhAraNA ane enA dvArA vidyamAna evA paNa sattvaprameyavAdi paTAdidharmo nathI ema mAne che. nahi to, sattva-prameyatvAdi sAmAnya dharmathI ghaTamAM paTAdi paNa rahelA che ane tema chatAM "sarvathA A ghaTa che" evuM mAnavAnI Apatti Ave. 'Rvid para vAya" nI avadhAraNAmAM to anekAntavAdanA svIkAre samyagdaSTitvano prasaMga thaI jAya tathA paTa-puTa-naTa-zakaTAdi rUpane ghaTamAM avidyamAna chatAM sattvana svIkAre che. "sarvapraraIToDaryeva" "sAceva paTa" evI avadhAraNA karavAmAM to syAdvAdanA AzrayathI samyagdaSTitAnI Apatti Ave tethI sad-asat nA vizeSAbhAve unmattanI jema
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam mithyArdaSTino bodha ajJAnarUpa ja che. vaLI teonuM jJAna viparyasta hovAthI saMsAranuM kAraNa banavAthI teno bodha ajJAnarUpa che. 3) bheda : matijJAnanA - avagraha-ihAdi 28 prakAra che. 64 zrutajJAnanA - aMga-anaMga praviSTAdi cauda athavA vIsa bhedo che athavA indriya vibhAgathI matizrutanAM bheda pUrvamAM kyAMka kahelAM jaNAvaze. indra = jIva tatsyen - rUndriyam (1) zrotendriyam upalambanam zrotendriya pote ja upalabdhi (2) zrotendriyathI upalabdhi, (3) zrotendriyanI upalabdhi. prathama be samAsamAM zrotrendriya upalabdhithI zrotrendriya dvArA zabdollekha sahita upalabdharUpa bhAvazruta che, trIjAmAM- anupayuktane dravyazruta kahyuM che, upayuktane ubhaya dravyabhAvazruta hoya che, A badhuM vyavaccheda phaLavALuM hovAthI sarvavAkya sAdhAraNa che. ane je iSTa hoya te avadhAraNa vidhi mAnavAnI hoya che. jemake, 'caitro dhanurdhara v' ahIM ayoga vyavaccheda thI avadhAraNa che. jemake caitra nAmanI vyaktimAM dhanurdharatAnA asaMbaMdhano vyavaccheda karelo che eTale caitra dhanurdhara nathI ema nathI paNa caitra dhanurdhara ja che tevI ja rIte - zrutaM zrotendriyopalabdhi va na tu zrotendriyopalabdhi zrutameva, te to mati ke zruta paNa hoi zake jemake, dhanurthakSetrongo vA, zrotrendriyopalabdhi e mati paNa hovAthI avagraha-ihAdi rUpa che / zrutAnusAriNI zrutatvAt te nyAyathI zrotendriyopalabdhine zruta tarIke svIkAro to te sarvathA mati na ja thAya paNa te kyAreka mati thAya to che. prazna-107 jo zrotendriyopalabdhi zruta hoya to bIjuM zuM thAya ? uttara-107 - zrotrendriyopalabdhine choDIne zeSa je cakSuAdi catuSTayathI upalabdha thAya che te mati jJAna che. phakta zeSa indriyopalabdhi ja matijJAna nathI paraMtu zrotendriyopalabdhi paNa kyAreka avagraha-ihAdimAtra rUpa hoya to matijJAna thAya che. ema thatAM pachInI avadhAraNAdinI vAta asaMgata thai jAya che. apavAda pustakAdilikhita dravyazruta ne choDIne je zeSa che te matijJAna jANavuM. kAraNake te bhAvazrutanuM kAraNa banatuM hovAthI zabdanI jema dravyazruta ja che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara phakta zrotrendriyopalabdhi ja zruta nathI paraMtu je cAre indriyomAM zrutAnusAra sAbhilApajJAna rUpa akSaralAbha che te paNa zruta che. akSaralAbha thavA mAtrathI ja te zruta na kahevAya kemake - akSaralAbha to IhA-apAyarUpa matijJAnamAM paNa thAya che tethI zrutAnusArI sAbhilApa jJAnarUpa akSaralAbha te zrutajJAne jANavuM. prazna-108- jo cakSuAdi indriyano akSaralAbha paNa zruta che to zroteMdriyopavyiva mRtam' e vAta asaMgata thAya che. kAraNa tame zeSa indriyanI upalabdhinuM paNa zrutatvana samarthana karo cho? uttara-108 - ema nathI. zeSa indriyAsaralAbha paNa mULato zrotrendriyopalabdhi rUpa ja che ane te lAbha paNa ahIM zrutAnAsAri abhilApajJAnarUpa ja adhikRta che ane zrotrendriya upalabdhi paNa evA prakAranA kRtarUpa ja kahI che. tethI, sAbhilApa vijJAna zeSaindriyonA mAdhyame utpanna thayeluM paNa yogyatAnA lIdhe zrotrendriyopalabdhi ja mAnavuM, kAraNa ke, sarva abhilASa zrotendriyane grahaNa yogya hoya che. prazna-109 - to "soviyovanaddhI ropha sutha" tathA "varatno ya sele' e ubhayavacanathI zrutajJAna e sarva indriya nimittathI thAya che ema siddha thayuM tathA "sarSa tu machunA' vacanathI matijJAnanI paNa sarvaindriyakAraNatA siddha karAI ane Ape to indriya vibhAgathI mati-zrutano bheda batAvavAnuM zarU karyuM che te A rIte siddha thatuM nathI. kAraNake te baMne sarvaindriya nimittathI tulya che evuM tame pratipAdana karyuM che. to tamArA vacanamAM virodha nahi Ave? uttara-109- tame sArI vAta kahI paraMtu joke, zeSendriyane AdhIna hovAthI tadakSaralAbha zeSendriyopalabdhi kahevAya che to paNa abhilApAtmaka hovAthI e zrotrendriya grahaNa yogya ja che. tethI, vAstavika rIte to te zrotrendriyopalabdhi ja che. ane ema hovAthI vAstavamAM sarva zrotraviSaya ja zrutajJAna che matijJAna to zeSendriya viSaya ane zrotendriyaviSaya siddha thAya che. Ama, indriya vibhAgathI mati-zrutanA bhedamAM koI bAdha Avato nathI. prazna-110- jo zrotropalabdhi zrata ja che to zrotrakriyA dvArA utpanna thayelA avagrahaIhA vagere matijJAnane prApta nahi thAya. kAraNa ke te sarva upalabdhi zruta tarIke ja avadhAraNa karelI che. bhalene tane matijJAna na thAya emAM amAruM zuM jAya che? uttara-110 - ema nathI, evuM karavAmAM to AgaLa kahevAnArA matijJAnanA 28 bhedanI hAni thaI jAya. bhAga-1/6
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-111 - A doSanA bhayathI tame mati svIkAro cho to tamArA hisAbe zruta nahi ja thAya ane ema karavAmAM "soviyovanadI ropha sutha' asaMgata karaze. have jo ubhaya doSanA parihAra mATe tame avagrahAdine mati ane zrata mAno cho to kSIra-nIranI jema tamAre mati-zruta nI saMkIrNatA-saMkaradoSa lAgaze, pRthagubhAva nahi thAya. athavA "je mati te ja zruta" ke je zruta te ja mati" ema baMneno abheda thaI jAya evuM tame ja jAte vicAro. ahiM to tenA baMnenA bhedanI vicAraNA cAle che ekatvanI nahi A to zAMtikAryamAM pravRtta thayA ne vetAla uThyA jevI tamArI dazA thaI gaI. uttara-111 - keTalAkano mata - ahIM zrotrendriyathI upalabdhi che jenI evA phakta bahuvrIhI samAsanA AzrayathI zrotrendriyopalabdhi ja zabda che. ane te prajJApakanuM kUyate rUti kRtam ane sAMbhaLanAranuM avagraha-IhAdi rUpa ma ta ta matiH' ema chatAM baMne saMgata thAya che. tethI zrotRgata avagrahAdinA zrutatvano parihAra thAya che. AcAryano mata-keTalAkano A mata barAbara nathI, kemake bolanAra ane sAMbhaLanAra saMbaMdhI sarva zabda dravyazruta ja che ane tanmAtra hovAthI sarvatra tulya hovA chatAM te zabdano bheda zuM? jethI e bolanAranA viSayamAM zrata ane sAMbhaLanAranA viSayamAM mati thAya ? joke 'sUyata ti zruta' "mata rUti matiH' kaho to paNa dhAtu-ghAtu vacceno ja vizeSa che zabda to te ja saMbhaLAya che te ja jaNAya che emAM kyAMya ubhaya jaNAtuM nathI. prazna-112 - ahIM vAta jJAnanI cAle che to emAM pugalanA samUha rUpa zabdane grahaNa karavAno zo artha che ? prastutamAM zrotrendriyopalabdhizabdathI zabdajJAna grahaNa karAya che. ane jo zrotrendriyopalabdhi zabdanuM kAraNabhUta ane kAryabhUta hovAthI upAcarathI vaktAzrotAgata zabda jJAnane zrotrendriyopalabdhi zabdathI vAcyatvena grahaNa karyuM che ane te bolanArane zrata ane sAMbhaLanArane mati ema kaho cho to to pachI te jJAnanA bolanAra-sAMbhaLanAra vacce kayo bheda che te kaho? ke jethI te vaktAnuM zrata ane zrotAnuM mati thAya. ema e zabdajJAnatva avizeSa hovAthI emAM koI vizeSa nathI. ane bIjuM ke, ema hovAthI zrotAne paNa kyAreka sAMbhaLatAnI sAthe ja bolanArane te ja zabdajanya tenI avaziSTamati zrata thaI jAya che. 'veta surtha' sugo maTTa' nA svIkAra karavAthI, tevI te mati zruta eka thaI jaze. emAM tame zuM vizeSa karo cho? ane jo sAMbhaLanArane sarvadA mati ja che ema, ekAMta hoya to A je pragaTa rIte sarvatra kahevAya che ke - "AcArya paraMparAthI A Rtu AveluM che te asatu thaI jAya ane tIrthaMkara pachInA sarvane zrotA hovAthI matijJAna ja thaI jaze ane jo ema nahi mAno to mati-zruta eka thaI jaze?
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 67 uttara-112 - bolanAra-sAMbhaLanAra nuM je kAMIpaNa zrutAnusAri paropadeza ahiMdu vacanAnusAri jJAna che te badhuM zrata che ane je baMne mATe zrutAtIta che indriya-manamAtra nimittaka avagrahAdirUpa jJAna che te sarva matijJAna che. e pramANe baMnene pratyeka mati-zruta yathokta rUpe jANavA, ekekanuM ekeka ema nahi samajavAnuM. prazna-113 - bhale ema samajo. paraMtu sarovarsaddhiI na su' ityAdi (118mI) gAthA dvArA je ame pUrvapakSa karyo che teno parihAra kaI rIte karazo? uttara-113 - zrotrendriyopalabdhi paNa koIka azrutAnusAriNI avagraha-IhAdi mAtra rUpA matijJAna ja che ethI, "kondriyo vyi kRtameva' ema dhArI na levuM. ema karavAthI te nAma no DAhIdro vuddhI' ityAdi je tame doSa ApatA hatA teno zrotrAvagrAhAdi vagere paNa mati rUpe samarthita hovAthI parihAra thAya che. seye tu maDanAI' zeSa matijJAna che koIka anapekSita paropadeza-ahaMduvacana rUpa zrotrendriyopalabdhi matijJAna che tethI zrotranA-avagrahAdi paNa matibhedo thAya che ane matinA A rIte 28 bheda no paNa parivAra nathI thato A rIte paNa tamArI vAta ame uDAvI dIdhI che. prazna-114 - mULagAthAmAM "zrotrAvagrahAdi ane zeSamatijJAna' ema kahI utsargathI badhuM mati thaI javAthI tame apavAda kaho cho - "konuvi brabhuyaM ti' to zuM e dravyadbhuta che ke jenuM ahIM varjana karo cho? uttara-114 - pustakAdimAM lakheluM dravyaRRta e zabdanI jema bhAvatanuM kAraNa che tethI dravyadbhuta che. te sivAyanA zeSa cakSuAdi indriyopalabdhirUpa matijJAna che. zrotrendriyopalabdhi phakta zrata nathI paNa zrutAnusArI hovAthI bhAvaThutarUpa je che te zeSa indriyonA viSayamAM akSaralAbha-paropadeza ahiMduvacanAnusAriNI akSaropalabdhi che te paNa zruta che A rIte mULagAthAmAM saMbaMdha karavo te ame vRttimAM AgaLa karelo ja che. te akSaralAbhathI cakSurAdIndriyomAM je zeSa azrutAnusArI avagraha-IhAdi rUpa che te mati jJAna che. prazna-115 - jo uktanyAyathI zeSa indriyAkSaralAbha paNa zrata hoya to zrotrendriyopabbireva zratam' e vAta asaMgata Tharaze. uttara-115 - jo e akSaralAbha paNa zrotrendriyopalabdhi na thAya to ja e vAta asaMgata thAya ne. ahIM to evuM che ja nahi kAraNake zrotrendriya dvArA AvelA jJAnamAM paNa pratibhAsatA akSaro zrotrendriyopalabdhi ja che.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam AzcaryanI vAta che. zeSendriyAkSaralAbha vaLI kai rIte zrotopalabdhi thAya ? ane te hoya to zeSendriyAkSara lAbha kai rIte ? paraspara virodha thai jAya che ? prazna-116 68 -- uttara-116 - 'susaMmavA'tti' zeSendriyajJAnamAM pratibhAsatA akSaro zrotopalabdhi ja che. te sAMbhaLI zakAya che mATe A akSaro abhilASarUpa che ane abhilApa te vivakSita kALe athavA anya kALe, te vivakSita puruSamAM athavA anyatra zravaNayogya hovAthI zrotrathI upalabdha thAya che ethI, zrotropalamba yogya hovAthI zrutisaMbhavathI badho abhilApa zrotropalabdhi ja che eTale avadhAraNamAM kAMi virodha nathI. prazna-117 - zuM sarva zeSendriya akSaralAbha zruta che ke koika ja ? uttara-117 - mAtra zrutAkSarono lAbha ja zruta che badho nahi, saMketaviSaya zabdAnusArI sarvajJanA vacana kAraNa evo je viziSTa zrutAkSara lAbha che te ja zruta che, azrutAnusArI nahi ane jo badhA ja akSaralAbhane zruta sAthe bheLavo to mati anakSarA ja svIkAvI paDe tyAre te siddhAMtamAM kahyA mujaba ihA-apAya dhAraNA rUpe sarvathA na pravarte saMpUrNa matitvane anubhavI na zakAya paraMtu anakSara hovAthI mAtra avagraha mati ja thAya. tethI zrutAnusArI akSaralAbha ja zruta che zeSa sarve matijJAna che. 'soviyovatadvI' gAthAmAM je zrutaviSaya niSkarSa che te saMkSepa karIne jaNAve che emAM 'mottULa ratna surya' thI pustakAdinyasta dravyazruta jaNAvyuM ane akSaralAbha vacanathI bhAvazruta jaNAvyuM. zrotrendriyopalabdhivacanathI zabda ane tenuM jJAna ema ubhayazruta jaNAvyuM. tyAM have kahevAnArI pUrvagata gAthA nI vicAraNA batAvavAmAM Avaze tenuM vivecana - mULagAthA 128 buddhi atthe je bhAsai taM suyaM maIsahiyaM / iyarattha vi hojja suyaM uvaladdhisamaM jai bhaNejjA // buddhi - je ahIM zrutarUpa lIdhI che tenAthI dRSTA-grahaNa karelA artho - padArtho, te ghaNA che eTale temAMthI vaktA je bole che te zruta-te zrutopayogastha evo vaktA matisahita bole che ema je bhAvone bole che te ubhayarUpa zruta-arthAt-zrutAtmakabuddhithI upalabdha arthone temAM upayogavALo bole te dravya-bhAva ubhayarUpa zruta bane che. ne bhAsepha enAthI zabdarUpa dravyazruta jaNAveluM che ane bhAvazruta to batAveluM ja che e rIte 'soviyovalanI' gAthAmAM kahela ubhayazrutanuM svarUpa kahyuM ane je arthone vaktA prathama zrutalabdhithI joyelA paNa
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara pAchaLathI abhyAsabaLathI ja jo anupayukta-emAM upayogavALo thayA vinA bole to te dravyazruta che. tathA jene zrutabuddhithI jove ja che paNa manamAM na sphUravA chatAM bole te bhAvazruta che. A rIte dravyazrutanI vicAraNA thaI. 69 have bhAvazruta - te ubhayazruta ane dravyazruta baMnethI anaMtaguNa che ane enAthI te baMne anaMtamA bhAge che. vAcA kramavartI hoya che AyuSya parimita hoya che eTale badhA ja bhAvazrutanA viSayabhUta arthono anaMtamo bhAga ja vaktA bole che. tethI bhAvazrutano anaMtamo bhAga ja dravya-ubhaya zruta tarIke pariName che ema kahevAya che. prazna-118 - je upayogavALo bole te ubhayazruta ane anupayukta bole te dravyazruta ema tame kaho cho to pachI je bolato nathI, mAtra zrutabuddhithI jove ja che tyAM paNa dravya ane ubhaya zrutarUpatA kema kahetA nathI ? uttara-118 - dravya-ubhayazruta dvArA anyatra-bhAvazrutamAM paNa zruta-dravya-ubhayazrutarUpa bane to upalabdhi samAna thAya. jyAM sudhI vastusamUha maLe tyAM sudhI upayukta ke anupayukta te badhuM bole evuM paNa nathI zrutopalabdhithI upalabdha artho anaMta che, vANI kramavartI che. ane Ayu parimita che. tethI abhilApya-zrutopalabdhithI upalabdha evA bhAvomAMthI AkhA jIvanamAM vaktA anaMtabhAga ja bole che. ethI tyAM ja anupayukta bolanArane dravyazrutarUpa ane upayuktane ubhayazruta rUpa ja thAya, sarva bhAvazruta to bhASaNano ja asaMbhava hovAthI nathI banatuM. zrutarUpa buddhithI vicArelA bhAvomAMthI zrutAtmakamatisahita je bhAvone bole che te dravyabhAvarUpa ubhayazruta kahevAya che. ane anupayukta je bole te zabdamAtra dravyazruta ja che. ane je zrutabuddhithI mAtra vicAre ja che paNa bolato nathI te bhAvazruta. tethI temAM paNa dravya ke ubhayazruta hoya jo te upalabdhisama hoya, te to ahIM nathI kAraNake, zrutajJAnI svabuddhithI jeTaluM upalabdha kare che teTaluM bolI zakato nathI kAraNa bhASAviSayIkRta zrutathI azakya evuM bhASaNa kriyAvALuM bhAvazruta anaMta guNa che tethI upalabdhisama thatuM nathI. upalabdhisama no samAdhividhi --patna--A saha vartate yuddhISAm tavupabli: samam yA yA zrutopalabdhistayA tayA saha yad bhASaNaM tadupalabdhisamamityarthaH athavA te upalabdhithI je samAna te upalabdhisama-jeTalI paNa zrutopalabdhi hoya teTaluM je bhASaNa thAya athavA te upalabdhinI samakALe je bhASaNa karAya te. jemake aMdara zULanI vedanA thAya che ane te ja samaye bIjAne te pIDA kahe che. ema aMtaH sarva zrutopalabdhine
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam anubhavato samakALe ja je bole te upalabdhisamAna kahevAya che, tAtparya eTaluM ke zrutajJAnI-zrutajJAnarUpI zrutabuddhithI jeTaluM jANe che teTaluM kahI zakatA nathI. 70 matAMtara - anya matavAdIo kai rIte A gAthAnI mati-zrutabhedArthe vyAkhyA kare che te jaNAve che ke - keTalAka AcAryo buddhi=zrutabuddhi na kahetAM mati kahe che. tenAthI matithI joyelA ghaNA arthomAMthI keTalAMka matisahita arthone bole te zruta thAya che. ema kahe che. prazna-119 matisahita je hoya te matijJAnI ja hoya to arthonuM matisahitatva vizeSaNa zA mATe ? uttara-119 - barAbara che, paraMtu mULagAthAmAM 'mahiya' kaheluM che tethI ahIM matinA upayogavALo vaktA levo, ethI te matinA upayoga sahita hoi arthone paNa upacArathI mati sahita kahevAya che. tethI matijJAnathI joyelA arthone temAM upayukta evA vaktAne zruta thAya che. anupayuktane dravyazruta hoya che, pArizeSathI nahi bolanArane padArtha vicAraNA mAtra rUpa matijJAna che A rIte mati-zrutano bheda eTale mati sahita evuM vizeSaNa che te paNa yogya nathI. -- prazna-120 'tattvavida saddo' ityAdi tyAM temaNe evuM kahevAthI bhAvazruta sarvathA ayukta thAya ane sarvathA teno abhAva thai jaze. jemake - zuM bolAto evo zabda e bhAvazruta che - mati che ke ubhaya che ema te zabdanI A traNa gati thaze. ane A traNe mAMthI ekeyamAM bhAvazruta yukta nathI thatuM matimAM upayukta zabdane bolanArano je zabda che te dravyazruta ja che bhAvazruta kai rIte thAya. ane mati to Abhinibodhika jJAna che ? uttara-120 - to mati-zabda svarUpa ubhaya samudita arthAt ti ane zabdathI yukta bhAvazruta bhale thAya. prazna-1 21 -- vipakSa-te ubhayarUpa mAno te paNa bhAvazruta yogya nathI, kAraNa ke pratyeka avasthAmAM tadabhAvano abhAva che dareka retInA kaNamAM na raheluM tela DhagalAmAMthI paNa kyAMthI prApta thAya ? te rIte ubhaya ke svataMtra ke asvataMtrano bhAvazruta tarIke abhAva chatAM te bhAvazruta zabdAdimAM kyAM hoya che ? ane temAM che paNa zuM ? kAMi ja nathI. zuM bhASA pariNati kALe mati kAMi vizeSita thAya che ke jethI ubhayanuM zrutatva virodha na thAya ? athavA anyathAtva zuM che ? matino bhASApariNati samaye samUlako ja anyathAtva bhAva zuM che ke jethI zrutatva thAya. koi nahi to zuM bhASAnA AraMbhe ja ahiM vizeSa che ?
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara uttara-121 - bhASAno saMkalpa prAraMbha te ja vizeSa mAtra che tethI bhASAsaMkalpa vizeSamAtrathI matine zruta tarIke mAnavuM barAbara nathI. svayaM aviziSTa evA aMtarnAnano bAhyakriyA AraMbhathI atyaMta jAti bheda svIkAravAmAM doDavuM-kUdavuM-hAtha pachADavo vagere bAhya kriyAnA AmaMtyathI mati paNa AtaMtya ja thAya. ane svayaM anupajAta vizeSaNavALA jJAnono zabdapariNatinA saMnidhAna mAtrathI ja jJAnAMtara thavAno prasaMga Ave ane avadhiAdimAM paNa tevo ja prasaMga Ave. A rIte mULagAthAnA pUrvAdhane doSita karavAnuM keTalAke vicAryuM have tenA uttarArdhamAM doSa batAve che pUrvArdhamAM jeoe buddhino artha matijJAna karyo che emanA mate uttarArdhamAM rahelA rUtharatna - zabdathI paNa matijJAna ja samajavuM kAraNa zabdasahita evI mati dravyabhAvazruta tarIke kahelI che. taditara = matijJAnano ja ahIM saMbhava che tethI te vyAkhyAmAM doSa Ave che. prazna-122 - rUtaratra paNa matijJAnamAM zrata hoya, je upalabdhisama bole che evuM je teo kahe che te barAbara nathI. kAraNake, je matijJAna che te zrata kaI rIte thaI zake ? ane jo zrata che to mati kaI rIte thAya? e kaI rIte na thAya? e batAve che - matikRtanuM je potAnuM lakSaNa che, ane AvAraka karma che te baMnene bhedathI AgamamAM jaNAvyA che ane jo je matijJAna che te ja zruta che ke je zrata che te ja mati che to te baMnenA lakSaNa-AvaraNabheda paNa na hoya teno zuM javAba che? uttara-122 - mati bhalene dravyazruta bane teno ame niSedha karatA nathI, paraMtu ene bhAvakRta tame ja kaho to batAvelA nyAyathI virodha che. "pha vuddhivinTe maphasarUpa mAsano su' tyAM je zruta zabda che te jo dravyaRtavAcI hoya to amane virodha nathI kAraNake buddhimati daSTa-matinA upayoga sahita arthone bolanAranI te mati zabdalakSaNa dravyazrutanuM kAraNa hovAthI dravyadbhuta che. ane na bolanArane to matijJAna che A rIte mati-dravyazrutano bheda kahelo che mati zruta jJAnanAM virodhanA parivAra mAtrathI AvI upakalpanA karI nathI. prazna-123 - jo matinA upayogamAM rahelo koI bole tyAre te dravyazrutanuM kAraNa banavAthI mati dravyazruta thAya ane evuM to thaze nahi? uttara-123 - 'no masutyAti' je azrutAnusArI akSaralAbha che tene matinA upayogamAM vartamAna vaktA bole che emAM koI zaMkA nathI. paNa je zrutAnusArI akSaralAbha che tene zrutanA upayogamAM vartamAna ja bole che tethI te zabdanuM kAraNa mati nathI, kAraNake
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrI vizeSAvazyaka bhASyam te zrutapUrva che. kahevAya che ke je paropadeza-ahiMdu vacanalakSaNa zratane anusarI akSaralAbha aMdara skUre che tene zrutanA upayoga mAM rahelo ja bole che ane je azrutAnusArI svamatithI ja vicArela ihA-apAyomAM akSaralAbha skUre che tene jyAre mati-upayoga sahita ja bole tyAre te mati zabdalakSaNa dravyazrutanuM kAraNa hovAthI tenI mati e dravyazrata bane ja che. mati dravya zrutanA pakSamAM " phaltha vi songa' mULagAthAnA uttarArdhamAM je artha bane che tene AcArya batAve che - bolanAranI mati-dravyadbhuta che ema kahyuM. ethI na bolanArI avasthAmAM thatuM matijJAna e rUtaratra zabdathI vAcya thAya che. tethI itaratra paNa tadavasthAbhAvi matijJAnamAM jo thAya to te dravyazruta matijJAnopalabadhisama hoya arthAt na bolAtI avasthAmAM thanAra matijJAnamAM jeTalA artha jaNAyelA hoya teTalA sarva arthane bole te dravyazruta thAya, paNa evuM nathI kAraNake matijJAnathI jeTaluM upalabdha kare nahi tyAM sudhI bolI na zake kemake te matijJAnathI upalabdha badhuM anaMtaguNa che. prazna-124 - A gAthAmAM tame kahyuM ke matijJAnathI jeTaluM upalabdha thAya teTaluM badhuM ya bolI na zake, ane pahelAM to hRtopalabdha paNa badhuM bolI na zake ema kahyuM hatuM, to kaI rIte matidhRtathI upalabdha bhAvo bolI na zakAya? uttara-124 - atyaMta pracura hovAthI matijJAnI AkhA jIvana daramyAna paNa upalabdha arthonA anaMtamAM bhAgane ja bolI zake che. prazna-125 - emanI eTalI pracuratA tame kyAMthI nizcitta karI? uttara-125- kAraNake saMpUrNa AyuSya daramyAna te mati-zrutajJAnI samupalabdha arthonA anaMtamA bhAgane ja bole che evo nirNaya AgamamAM thayelo che tethI pracUratA batAvI che. (4) viSaya-vibhAga tIraMti na vottuM je suovaladdhA bahuttabhAvAo / sesovaladdhabhAvA sAbhavvabahuttao'bhihiyA // gA. 139 // sarve kRtopalabdhabhAvo ghaNA hovAthI bolavA zakya nathI. zrutathI zeSa anya matiavadhi manaparyAya-kevalajJAnathI upalabdha je bhAvo che te svAbhAvika rIte ja anabhilApya hovAthI bolavA zakya banatA nathI.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 73 prazna-126 - jo A bhAvo jema anabhilApya hovAthI bolavA zakya nathI ane te khucarahovAthI paNa bolavA zakya nathI to mAtra anabhilApya svabhAvatva ja eka hetu kema Apyo "bahutva" rUpa hetu kema ahIM kahetA nathI? uttara-126 - sAcI vAta che. paraMtu abhilAkha bhAvo hovA chatAM bahutva-abhyatva ciMtA karatA vibhAjIta kare to ucita gaNAya ane je mULathI ja anabhilApya hoya temAM bahuta hetu kahevo paNa niSphaLa che. anabhilApyAtmaka hovAthI ja abhidhAnAzakyatva temanuM siddha ja che. ane bIjI vAta, bahutva hovAthI zeSopalabdha bhAvo jema kahevA zakya nathI tema AgaLanI gAthAmAM batAveluM ja che eTale bahatvano nirdeza karavAthI zuM phAyado? punarukti doSa lAge. prazna-127 - tyAM to zeSajJAnomAMthI mati ja batAvI che, jyAre ahIM to avadhi vagerene paNa grahaNa karelA che eTale tadarthe ahIM paNa bahutva kahevuM joie ne? uttara-127 - nA, matinA upalakSaNathI avadhijJAnAdimAM paNa e tyAM samajI levuM. prazna-128 - jo ema hoya to zrutano paNa bahutva hetu pahelAM batAvelo ja che to pAcho ahIM kema kahyo? uttara-128 - kharIvAta, paraMtu zratopalabdha artho bahu hovAthI ane zeSopalabdha artho to tathA svabhAve ja kahI zakAtA nathI ema viSaya vibhAga batAvavA teno pharI nirdeza karyo che. prazna-129 - matiAdithI upalabdha paNa keTalAka artho abhilApya hovAthI sovadvamAvA nAmadgati' ema zA mATe kaho cho ? uttara-129 - sAcuM, paraMtu te bhAvo zrataviSayaka hovAthI ja abhidhAnAzakya che eTale ema kahevAmAM doSa nathI. prazna-130 - paNa mati-bhAvazrutanA paryAyo (upalabdhArtha viSaya viSayo) eTalA kyAM che ke je badhAya AkhA jIvanamAM anaMtamo bhAga ja bole che ema pahelAM kahyuM hatuM? uttara-130 - sUtramAM emanA eTalAja paryAyo batAvelA che. prazna-131 - sUtramAM zuM batAvyuM che?
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-131 prajJApanIya vacanaparyAyatvena zrutajJAna viSayavALA bhAvo urdhvaadhastiryazlokAntanirviSTa pRthvI-bhavana-vimAna-graha-nakSatra-tArA-sUrya-candra vagere maLIne anaMtame bhAge ja che, zenAM ? anabhilApya-arthaparyAyatvena avacanagocarApanna bhAvonA. anabhilApya vastu rAzi karatAM abhilApya padArtha rAzi badho ja anaMtamA bhAge che, prajJApanIya padArthono anaMtabhAga ja caudapUrvarUpa zrutamAM bhagavAna gaNadharoe sAkSAt guMthyo che. 74 prazna-132 - evuM kyAMthI jaNAya ke prajJApanIyano anaMtamo bhAga ja zrutanibaddha che ? uttara-132 - je kAraNathI caudapUrvIo SasthAnapatita paraspara thAya che - jemake sakalaabhilApya vastuvedI tarIke je utkRSTa caudapUrvI che tethI anya hIna-hInatarAdi AgamamAM ema jaNAvyuM che ke - "a MtamAnahIne vA nAva mAMtamuLaddIne vA' je sarvathI ochA abhilApya vastunA nAyaka te sarvajaghanya tethI anya utkRSTa-utkRSTatarAdi paNa ema ja batAvyo che. jemake - 'anaMtamAnanmadiC vA nAva mAMtamuLamaddId vA'' eTale koI anaMtabhAge adhika hoya, koI asaMkhyAtame bhAge adhika hoya, koI saMkhyAtameM bhAge adhika hoya, koI saMkhyAtaguNa adhika hoya, koI asaMkhyAtaguNa adhika hoya ane koI anaMtaguNa adhika hoya ema, je kAraNathI paraspara SasthAna patita caudapUrvIo che te kAraNathI je caudapUrvalakSaNa sUtra che te prajJApanIya bhAvonA anaMtame bhAge che ane jo jeTalA prajJApanIya bhAvo che teTalA badhAya sUtramAM guMthelA hoya to tene jANanArA paNa sarakhA ja thai jAya SasthAna patita na rahe. - prazna-133 - jo badhA ja caudapUrvI hoya to emanAmAM paraspara nyunAdhikatA kai rIte ghaTe ? uttara-133 - caudapUrvagata sUtralakSaNa akSaralAbhathI badhA ja tulya che, nyunAdhika to mativizeSothI thAya che. kSayopazamanI vicitratAthI yathoktAkSaralAbhAnusArI evA te te gamyArtha viSayavALA vicitra buddhivizeSothI hInAdhika hoya che. matithI ahIM zrutamati levI Abhinibodhika mati nahI. tethI jemanA dvArA caudapUrvIo hInAdhika che te mativizeSone paNa zrutajJAnArgata ja jANavA AbhinibodhikAntargata nahi. prazna-134 - ema hoya to, 'mavizeSe suyanALa ceva bALa'i ema zA mATe na kahyuM ? atyaMtarazabda nA ullekhanuM phogaTa kaSTa zA mATe karyuM ?
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 75 uttara-134 - e vAta barAbara nathI. A nyAya paNa daSTa ja che aMgAbhyatarAdivyapadezavat jemake aMga ja aMgAvyaMtara che tema zruta ja zrutAtyaMtara che athavA chaMdabhaMganA bhayathI atyaMtara nuM grahaNa karyuM che athavA - "sucanA' enAthI caudapUrvarUpa zrutane samajavuM tethI te paNa gamya mativizeSone caudapUrvApharalAbharUpa zrutanA ja aMtargata jANavA. alaga nahi. kAraNake, caudapUrvethI koI sAkSAt koIka gamyatayA sarva abhilApya padArtha kahe ja che tethI gamya evA paNa mativizeSo RtAnusArI hovAthI zrutAntabhavi ja che. uktavAtanuM samarthana karatA kahe che - je akSarAnusAra zratagranthane mativizeSo utpanna thAya che te badhu zruta ja che evuM vAraMvAra kahyuM che ane je AvA kRtathI nirapekSa svayaM ubhekSitavastutattvavALA mativizeSo utpanna thAya che te zuddha matijJAna ja che tethI 14 pUrvagata akSarAnusAra utpanna thatA prastuta mativizeSo sarva zruta ja che. matAMtara : keTalAka vyAkhyAtAo te mativizeSone zrutane anusaratA hovA chatAM mati ja mAne che, je arthomAM zabdanI pravRtti thatI nathI tevA bhAvo mAtra hRdayathI parivartana pAme che te matijJAna ja che evuM teo mAne che, te yogya nathI jo ema mAne to temanA mate bhAvazrutano abhAva thaI javAnI Apatti Ave che te abhAva pUrvokta " isaddo marUmaryA mAvasuyaM brahAMDanutta' ityAdi (gAthA 132-133) graMthothI jANavuM. jo bhASyamANa zabdone choDIne koI sarva matijJAna che to mati-zrutajJAnathI jANe che evAne paraspara svasthAne ane parasthAne SasthAnapatitA kaI rIte thAya ? na thAya. jemake AkhA janmadaramyAna mati-Rtopalabdha evA arthonA anaMtamA bhAgane ja bolAya che evuM pahelA ja atre batAveluM che tethI matijJAnI zrutajJAnI karatA haMmezA anaMtaguNAdhika ja che ane zrutajJAnI anyathI haMmezA anaMtaguNahIna ja prApta thAya che. eTale parasthAne SasthAna patitA na thAya ane svasthAne paNa zrutajJAnI anya zrutajJAnIthI saMkhyAta guNa hIna-adhika ja hoya asaMkhyAta ke anaMta na hoya bhASaka evA caudapUrvIonuM AyuSya saMkhyAta varSanuM ja hovAthI asaMkhya ke anaMta bhASaNano saMbhava ja nathI A ja vizeSaNanA duSaNane kahevA mATe ahIM A matAMtara nirdeza karyo che nahi to, "ve vaDhuiM ityAdithI A badhuM pahelAM kaheluM ja che. A rIte "krike atye" ityAdi pUrvagata gAthA zrutasvarUpane kahevA dvArA jaNAvAI. ahIM mati-zrutano bheda vyAkhyaya tarIke prastuta che tenA abhidhAyaka tarIke paNa matAMtarathI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zrI vizeSAvazyaka bhASyam jaNAvAyuM, e vyAkhyAna ayogya hovAthI duSita karAyuM have svamate niravadya evA matidhRtanA bheda prakArathI enI vyAkhyA kare che. | gA.147 ne buddhino artha "sAmAnya' karavo. arthAtu mati-zrutajJAna baMne buddhi che te buddhithI joyelA bhAvomAMthI je bhAvone bole che te bhAvakRta. arthAtu - te athavA anya dezamAM, te ke anya kALe, te ke anya puruSa sAmagrIno saMbhava chate nizcayathI e bhAvone bole ja che e pramANe antavikalpamAM vahetA bhAvo ke je bhASaNayogyatAmAM vyavasthApita che. te na bolAtA chatAM bhASaNa yogya hovAthI bhAvazruta thAya che, khAlI bolAtA hoya e ja bhAvazruta thAya evu nahi. ema thatAM matyupalabdhaanabhilApya artho bhASaNa ayogya hovAthI bhAvakRta tarIke rada thAya che na bolAtA paNa bhASaNa yogya sarva vikalpa pratibhAsI artho bhAvazruta thAya che. prazna-135 - sAmAnya buddhithI jovAyelA je bhASaNayogya artho che te jo bhAvakRta hoya to matijJAnamAM rahelA evA apAya vikalponuM avabhAsana karatA artho paNa bhAvakruta banI jaze kAraNa ke, e paNa bhASaNa yogya nathI evuM to nathI ja ne? uttara-135 - kRtopayukta hoya evA ja bolanAra ke na bolAnAra bhAvo ja bhAvazruta thAya che bIjA thatAM nathI. matirahita thAya te rIte je arthone bole te ja bhAvazruta ane tethI zrutapayuktanA ja bhASaNayogya arthone vikalpanArane bhAvazruta siddha thAya che eTale zrutAnusArivAbhAve zrutapayuktatvano asaMbhava hovAthI mativikalpa bhale bhASaNa yogya hoya to paNa te bhAvakRta nathI banatuM. prazna-136 - ahIM tame sAmAnyabuddhi grahaNa karI che, ane zrutaupayogatvanuM grahaNa karatAM artho matidaSTa che te vAta kema saMbhave? tyAM to mAtra padArtho mRtopayogavALA hovAthI mRtarUpa buddhi ja saMbhavI zake. paNa te matirUpa buddhinA viSaya kaIrIte banI zake. uttara-136 - ema nathI. matipUrva ja zrata che tethI jyAM zrutabuddhidaSTatva che tyAM matidaSTatva to che ja emAM koI kSati nathI. e pramANe zrutajJAnopayukta evo sAmAnyabuddhidaSTa arthonI saMbhAvanA karanAra vaktA je arthone bole te bhAvaThuta che ema siddha thayuM.. prazna-137 - paNa arthe bhAvakRta kaI rIte bane? tyAM to jJAnano ja saMbhava che. uttara-137 - sAcI vAta che. paraMtu viSaya-viSayanA abheda upacArathI bhAvazrutamAM pratibhAsatA artho paNa bhAvazruta kahevAya che eTale doSa raheto nathI.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara yathokta bhAvasRtathI je anya che te mati jANavI - je abhilApya chatAM vidyamAna evA ghaTAdi bhAvo zrutAnusAritva bhAve zrutapayuktavALA vikalpatA nathI ane je arthaparyAyapaNe vAcakazabdanA abhAve mULathI ja bolavA azakya-anabhilApya che te je vijJaptimAM pratibhAsa thAya che te mati jANavI zruta nahi. abhilApya vastu viSayavALI matimAM zrutAnusArItva hotuM nathI. ane anabhilApya vastuviSayavALI matimAM to bhASaNanI yogyatA ja nathI. avadhAraNa vidhi - kadAcita saMbhavamAtrathIja je bhAvone vaktA bole te zrata che ema avadhAraNA karavI nahi ke bolanAranuM zruta, ema je bole te zruta ja che evI avadhAraNA paNa na karAya. kemake, keTalAka abhilApya padArtho matithI joyelA, avagrahathI avagRhIta karelA IhAthI Ihita karelA ane apAyathI nizcita thayelA hoya che te dravyazrutatvane prApta kare che ane jo bolanAranuM zruta ja che evI avadhAraNA karIe to AvA padArtho paNa zruta thaI jAya e ISTa nathI. kAraNake temAM zrutAnusArItvanA abhAve zrutano upayoga nathI. upasaMhAra Ama, kevala abhilAkhArtha viSayatvathI sarva zrutajJAna e zabdapariNAma ja che ane te zratAnusAritvathI utpanna thatuM ja ISTa che ane zrata 2 prakAranuM che (1) saMketakAlabhAvi paropadezarUpa zabda, (2) zrutagrantha rupa. ane matijJAna to baMne rIte hoya che - zabdapariNAma ane azabdapariNAma - abhilApya-anabhilApyapadArtha viSayaka ane tethI zrutAnapekSa svamati thI ja vikalpAtA abhilApya zabda pariNAma emAM paNa prApta thAya che. anibhilApya zabda pariNAma viSayatAmAM na maLate chate ane anabhilApya padArtho svayaM jaNAtA chatA vAcakadhvaninA abhAve vikalpavA ke anyane batAvavA zakya nathI, jemake nALiyera dvIpathI Avelo agni Adi athavA dudha-zeraDI-goLa-sAkara-AdinI mAdhuryataratamatA vagere batAvI zakato nathI. abhilApya padArthothI anaMtaguNa anabhilApya che tethI abhilApya-anabhilApya vastuviSayitvAt zabda-azabda pariNAmavALuM matijJAna nizcita thAya che. e rIte - matizruta svAmi-kAla-AdithI avizeSa hovA chatAM bhinnarUpavALA mAnavA. kAraNa ke ukta nyAyathI eka dhvanipariNAma che ane bIjo ubhaya pariNAma che. A rIte 128mI lakhelI mULagAthAnA pUrvArdhanI vyAkhyA karI have tenA uttarArdhanI vyAkhyA karatA kahe che "rUyaratna vi To' ityAdi -
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-138 = * mULagAthAnA uttarArdhamAM 'itaratra' zabdathI zuM jANavuM ? uttara-138 - tyAM matijJAna samajavuM. prazna-139 -- - 'tao vi jai hoi saddapariNAmo to tammi vi kiM na suyaM ti tataH ' saptamyAnta tas pratyaya che tethI 'samayajJA mannAI' matijJAna zabda pariNAmavALuM ane zabdapariNAma vagaranuM ema be prakAranuM che A vacanathI jo te matijJAnamAM paNa zabdapariNAma hoya to temAM zruta kema nahi ane te paNa bhAvazrutarUpa kema na bane ? uttara-139 - matijJAnI upalabdhisama bole nahi tethI matijJAna e zrutarUpa nathI. prazna-140 - e upalabdhisama kema nathI kahetA ? uttara-140 - pUrvokta nyAyathI abhi-anabhilApya padArtho matijJAnopalabdhA che AvA prakAranA upalabdhisama kahevA zakya nathI ja anabhilApya to sarvathA bolavA azakya ja che. prazna-141 - to matijJAna ja mati-zruta ubhayarUpa bhalene thAya kemake abhilApya ane anabhilApya vastu viSayaka hovAthI te be svabhAvavALuM che, temAM je abhilApya bhAvone jANe che tathA bole che te zrutajJAna thaze ane je bhASaNane ayogya evA anabhilapyabhAvone jANe che te matijJAna thaze ? uttara-141 - jo ke matijJAnI koIka abhilApya vastu upalabdha bole che te paNa joke zrutAdezathI nahi paNa svamatithI bole che ethI te zruta nathI, kemake-paropadeza ane zruta grantha ahIM zruta tarIke kahevAya che tenA AdezathI tenA anusAra vicArIne jyAre bole che tyAre zrRtopayuktane bolavAthI zruta utpanna thAya ja che paNa jyAM svamatithI vicArIne bole che paNa zrutAnusAre bolatA nathI tyAre zvetopayogAbhAve matijJAna ja che. matijJAnI matijJanopalabdhisama nathI bolato tethI tyAM zrutarUpatA nathI, ane zrutajJAnI to abhilApyone upalabdha kare che ane bole che tethI tyAM upalabdhisamanA sadbhAve zrutarUpatA che. athavA matijJAnI zrutopalasima bolI zakato nathI tethI tenuM bhASaNa zrutopalabdhi nathI. mATe temAM zrutarUpatA nathI, eTale ke zrutopalabdhimAM popadeza arihaMtanA vacanarUpa zrutAnusAra upalabdha thayelA arthone bole che ane mati upalabdhimAM to matithI upalabdha arthone ja bole che. mATe matIjJAnInuM bhASaNa zrutopalabdhi samAna nathI eTale temAM zrRtarUpatA paNa nathI.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 gujarAtI praznottara e pramANe "sophaMgiovartI doDu surtha" e mULagAthAthI tattvathI zrotrendriyaviSaya ja zrutajJAna che ane sarvendriya viSaya matijJAna che ema mati-zrutano bheda batAvyo, tenA batAvavA krame "buddhiThThiI gAthA AvI ane te dravya-bhAva ubhayazrutarUpa abhidhAyaka tarIke mati-zrutanA bhedane batAvanArI jaNAvAI A rIte mati-zrutano bheda indriya vibhAgathI batAvAyo. valka-zumba(chAla ane doraDA)nA udAharaNathI mati-zrutano bheda prazna-142 - keTalAka AcAryo mAne che mati (chAla)samAna che te ja jyAre zabdatayA saMdarbhita thAya che arthAt tatsanita jyAre zabda utpanna thAya che tyAre utpanna thayelA zabdavALI te zruta kahevAya che te zumba (doraDA) samAna zrata che evo emano mata sAro che? uttara-142 - nA, A valka zumbanuM daSTAMta teo je rIte prakRta viSayamAM joDe che te saMgata nathI, nahi to amArA dvArA kehavAnAro A mata paNa yukti saMgata thaI jaze. mati pachI tarata ja zabdamAtranA bhAvathI arthAt mati pachI mAtra zabda ja rahevAthI bhAvazruta jevuM kAMI raheze nahi. prazna-143 - to ame kahezuM A zabda mati sahita che, ekalo nathI to have tyAM bhAvazruta banaze ne? uttara-143- tamArI vAta barAbara nathI, kAraNake tyAM saMkara doSa thAya che. athavA te baMnemAM (mati-zrutamAM) vizeSa kAMI nahi rahevAthI je mati te ja mRta evuM ja kAMIka kahevAnuM raheze. ubhaya nahi. prazna-144 - to vizeSano abhAva ja bhale hoya zuM jAya che? uttara-144 - nahi, pUrvokta lakSaNa - 'hi va surya ho marDa sarjavavikheyAo' mAM batAvelA svalakSaNa-AvaraNa bhedathI emAM vizeSa to batAvelo ja che, lakSaNabheda - minivRdhyate rUti gAminivayam kRta rUti kRtam, AvaraNa bheda - AvAraka = karma temanA bhedathI mati-zrutano nirvizeSabhAva barAbara nathI. jo te baMne eka thaI jAya to ukta baMne bheda rahe nahi. - ukta valka-zumbanA dRSTAMtathI A baMne no bheda kalpo te barAbara nathI jemake valka samAna bhAvaThuta hovAthI te kAraNa che, zudhdha samAna zabdalakSaNa dravyazruta hovAthI te kArya che ema tamAruM mAnavuM che. kAraNake, mati-zrutanA bheda kahevAnA samaye 'fa suvirese ti'
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 zrI vizeSAvazyaka bhASyam dravya-bhAva rUpa zratavizeSane kahevAnuM zuM kAma che A vAta ja ahIM asaMbaddha che. prazna-145 - zrutAnusAra akSara pariNAmavALI mati nahi ke zrutAnusAritvarahita zabdamAtra pariNAmavALI, matimAM valkanI kalpanA karo cho tajjanita zabdarUpa je dravyazruta che te zumba samAna ke ethI te baMneno prastuta udAharaNathI bheda yuktiyukta thaze. zrutAnusAra akSara pariNAma vALI mati bhAvazruta ja thAya ethI pUrva karatAM vizeSa nathI. mATe zrutAnusAriakSara pariNAma vizeSaNa ApyuM che. te parhadAsane AzrayI azrutAnusAra zabdathI yuktamati ja grahaNa karI che zabdapariNAmarahita avagraharUpa nahi. te to zabdajanaka arthAt zudhdha samAna dravyazruta vinAnI banaze? uttara-145 - 'hiM puna teft vileNenuM ti' A mati-dravyazrutano bheda ahIM kahevAthI zuM? aprastuta che. ahIM to zrutajJAnanI sAthe matijJAnanA bhedanI vAta cAle che to dravya zrata sAthe tenI vicAraNAthI zuM lAbha thavAno ? kAMI ja nahi. AcArya-A prakaraNamAM mati zrutanA lakSaNano bhedano adhikAra che nahi ke dravyabhAvamatijJAna-dravyazrutano to evA bhedane ahIM kahevAthI zuM? dRSTAMta-dAntikanI viSamatAthI yathokta dravya-bhAvamAM paNa e saMgata nathI thatuM. jemake chAla doraDA rUpa bane che - AtmAthI bhinna evA doraDAnA pariNAmane prApta thayelI chAla doraDuM kahevAya che nahi ke chAlathI bhinna te paNa doraDuM che valkothI abhinna tevA prakAre mati zabdatvane prApta karatI nathI. tethI te mati AbhinibodhikajJAna tarIke jIva pariNAma che. zabda to mUrta hovAthI jIva pariNAma nathI, tethI mUrtipariNAmavALI mati mUrti evA dhvanipariNAmavALI thAya ? amUrtano mUrtipariNAma virodhi che tethI dAMta-dAntika nI viSamatAthI A vyAkhyAnanI paNa upekSA che. prazna-146 - ame ahI upacArano Azraya karIzuM tethI arthAntara chatAM je jemAMthI thAya che. te tanmaya kahevAya che jemake - "tapathyamayanAM vithivitaramupati' tahevA vadana metAvataM vipakSamApanna' vagere tethI tanmaya evA dhvanimAM matigata jJAnamayatAno upacAra karAya che eTale, valka-zumbasamAnatAthI mati-zrutano bheda siddha thAya che ne? uttara-146 - to tame upacAravAdI cho emane, to pachI matipUrva bhAvazruta je kAraNathI AgamamAM kahyuM che tema mati valkasamAna ane bhAvathuta zumbasamAna ema dRSTAMtano upanaya karo jethI upacAra vinA paNa badhuM sAruM thaI jaze. jema valko zumbanuM karaNa che tema mati paNa bhAvazrutanuM kAraNa che. ane jema zumba valkonuM kArya che tema bhAvazruta paNa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara matinuM kArya che kAraNake matithI vicArIne pachI zrutaparipATIne anusare che - vAcyavAcaka bhAvathI paropadeza zratagrantha yojanA vastumAM kare che. tethI mati zrutanI valka-zumbanI jema kArya-kAraNa bhAvathI bhedasiddhi thAya che. A pramANe daSTAntopanayathI yukti ghaTe che. bIjAnA kahyA pramANe nahi. akSara-akSara bhedathI mati-zrutano bheda :prazna-147 - pUrvapakSa - AcAryono mata - matijJAna-anakSara che, zrutajJAna-akSaravALuM tathA ucchavAsAdirUpa anakSara thAya che. uttara-147 - mati jo akSaranA abhilApa rahita mAno cho to nirabhilAkhamAM na pratibhAsatA abhilApa sthANuAdimAM iTAdi na pravarte. te matimAM anekSara hovAthI sthANuAdi vikalpano abhAva hovAthI "zApurathe puruSo vA' evA paryAyarUpa vastudharmono viveka anvaya-vyatirekathI na thAya. te A rIte - "yadanakSaraM jJAnaM na tatra sthANu-puruSa paryAyAdivivekaH, yathAvagrahe tathA cehAdayaH, tasmAt teSvapi nAsI prAnoti !" prazna-148 - AgamamAM matijJAna be prakAranuM kahyuM che - zrutanizrita, azrutanizcita AgamamAM zrutanizrita tarIke paNa matijJAna kahyuM che tethI akSarAtmaka zrutathI e sthANupuruSAdi paryAya viveka mAnyo che matithI nahi te svayaM anakSararupa che. evuM mAno to zuM vAMdho Ave? uttara-148 - to te sthANu puruSa paryAya viveka RtavyApAra thayo ema mAnIe to avagrahane choDIne matijJAna bIjuM zuM hoya? kAMI nahi. jo sthANu puruSAdi paryAyaviveka akSarAtmaka hoI zrutavyApAra mAno to IhA-apAya vagere matibhedo badhA ya akSarAtmaka hovAthI zrata bane tethI akSara abhilApa rahita avagrahane choDIne zeSa badhA bhedavALA matino abhAva thaI jAya. anya prakAre paNa paranI vAtanI zaMkA karIne dUSaNa Ape che. zrutathI paNa jo tamo sthANu-puruSAdi viveka karo to paNa te zruta nathI paNa matinA abhAvanA DarathI tame ene mati tarIke svIkAryuM che. to to tamAre eka sAMdhavA jatAM bIjuM tUTyuM ema karavAthI to zrutAbhAvanI Apatti Avaze kemake je je caraNa karaNAdi svarUpa anya paNa AcArAdi vratano je vyApAra che te matijJAna ja che. kemake, te akSara bhAga-1/7
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam svarUpa hovAthI sthANu-puruSAdiparyAyanA vivekavat te paNa matijJAna thaze. ane zrutano abhAva thaze. 82 - * ame e zrutane mati tarIke svIkArazuM ? prazna-149 uttara-149 - e vAta yogya nathI. ema karavAmAM to tamAre eka sAMdhavA jatA anya tUTavA jevo ghATa thaze, ema thavAthI zrutAbhAva svIkAravo paDaze ane ukta lakSaNa matikALamAM paNa jo zrutavyApAra mAnazo to eka sAthe baMne upayoga tamAre mAnavA paDaze e barAbara nathI eka samaye be jJAnano upayoga niSedha che. A niyamathI koi eka upayoga mAnazo to koi ekano abhAva to tamAre thavAno ja ahIM zruta mAnavuM barAbara nathI. ti ja mAnavuM paDaze, evo niyama che ke "sAvaziAnavAzayoranavAzo vidhivatavAn' e nyAyathI anyatra anavakAza mati jJAnane ekalAne ja mAnavuM tamAre paNa yogya che zruta nahi. te anyatra zrutAnusAri AcArAdijJAnavizeSamAM avakAza che. ema karavAthI sthANupuruSAdiparyAyano viveka matithI ja che zrutathI nahi ane te akSarAbhilApa samanugata ja che eTale matijJAna ekAMte anakSara thatuM nathI. prazna-150 - to pachI ame akSarAnugata mAtra hoi sthANu-puruSAdi paryAyano viveka zrutanizcita mAnazuM ? uttara-150 - to to tamArI lakSaNamAM ativyApti thaze. sthANu-puruSAdi paryAyaviveka vidhAnathI akSarane anusaratA pramANanuM jJAna jo tame zrutanizcita mAno cho to autpattiki Adi cAre mati jJAna paNa zrutanizrita thaze. kAraNake, te paNa akSara prabhava che te paNa ihAdi sivAya thatuM nathI ane ihAdi varNAbhilApa vinA saMbhavatA nathI. tethI cAre mati paNa tamArA mate zrutanizrita thai jaze, je che to nahi. kAraNa ke, AgamamAM te azrutanizrita kahyA che tethI murkhAo evA tame zrutanizritanuM svarUpa ja nathI samajyA emAM ame zuM karIe. prazna-151 jo te zAnI sthANu-puruSAdi paryAya saMghAtane zrutathI nathI jANato to avagrahAdika zruta nizcita ja che evuM sUtramAM zI rIte kahyuM che ? mati svayaM anakSara che ane je ahIM akSaropalambha che te jo zrutanizrita na mAno to e bIjI kai rIte ghaTaze ? - uttara-151 - kharekhara ame tamane ja pUchIe chIe ke je Ama vicAryA vagara bole che ke je akSaropataMbha che te badho zrutanizcita che, te tame jANatA nathI to ame ja kahIe - zruta 2 prakAranuM che. paropadeza ane AgamagraMtha, vyavahAra kALa pahelAM te zrutathI karelA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 83 saMskArAdhAnarUpa upakAravALuM jJAna atyAre vyavahArakALamAM te pUrvapravRtta saMskArAdhAyaka zrutanI apekSA vinAnuM ja che tethI te zrutanizrita kahevAya che. mAtra akSarAbhilApa yukta ja nahi, vyavahArakALa pahelAM zrutaparikarmita mativALA sAdhunu vartamAnamAM vyavahArakALe zratanirapekSa je jJAna utpanna thAya che te avagrahAdika jJAnane zAstramAM zratanizrita jaNAvyuM che ane autpAtikI Adi zrutasaMskAranI apekSA vinA ja sahaja hovAthI azrutanizrita tarIke jaNAvelAM che. cAra prakAranI buddhiH- (1) autpAtikI - pUrve nahi joyela, nahi sAMbhaLela ane nahi vicArela arthane vizuddhapaNe grahaNa karanAra, avyAhata phaLa yogavALI buddhi. (2) vainayikI buddhi - duHkhapUrvaka vahana karI zakAya evA moTA kAryanA bhArano vistAra karavAmAM samartha, dharma, artha ane kAma e trivarganuM pratipAdana karanAra evA sUtranA sArane grahaNa karanArI sArabhUta, ubhayalokamAM phaLadAyI buddhi. (3) karmajA buddhi - vikSita kAryamAM mana parovavAthI tenA paramArthane jANanAra, kAryanA abhyAsa ane vicArathI phelAyela, vidvAno dvArA prazaMsanIya evI buddhi. (4) pAriNAmikI buddhi :- anumAna hetu ane daSTAMtathI kAryane sAdhanAra vayanA paripAkanA pariNAmavALI tathA unnati ane mokSanA phaLavALI buddhi. prazna-15ra - "mAnitthara samanthA tivANutatva hipeyInA monopattavarDa vimulyA hava6 vuddhI mA. 26rA mAM kahyA mujaba cAre buddhimAM paNa vaineyikI mati zruta nizcita che ne? uttara-15ra - sAcI vAta che. paraMtu alpazrutanizrita hovAthI bahulatAne laine tene azrutanizrita kahyuM che. eTale doSa nathI. naMdI adhyayanamAM zrImanmalayagirisUri - "nanvazrutanizritA buddhayo vaktumabhipretAH, tato yadyasyAstrivargasUtrArthagRhItasAratvam, tato'zrutanizritatve nopapadyate nahi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM saMbhavati / atrocyate iha prAyovRttimAzrityA'zrutanizritatvamUlam tataH svalpazrutabhAve'pi na kazciddoSaH" iti / "ihAtigurukAryaM durnivahatvAd bhara iva bharastannistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthAH, trayo vargAstrivargA lokarUDhayA dharmA'rthakAmAstadarjanopAyapratipAdakaM yat sUtraM yazca tadarthastau trivargasUtrArthoM, tayorgRhItaM peyAlaM pramANaM sAro vA yathA sA tathAvidhA" iti nandITIkAyAM vAkhyAto'syA arthaH // tethI " marUnALamaMuramezvaramiyAM 2 suryanA rUti je tame kahyuM che te barAbara nathI. mati anakSara hoI sthANu-puruSAdi paryAya vivekanA abhAvano prasaMga Ave ane kRtanizcitatva anyathA samarthita che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-153 - jo mati anakSara hoya to gAthA-14mAM pratijJAta evA akSara-akSara bhedathI matizrutano bheda kaI rIte jANavo? uttara-153 - akSara be prakAranA che. dravya akSara ane bhAva akSara, dravyAkSara pustakAdimAM rahela akArAdirUpa athavA tAla Adi kAraNajanya zabda e dravyAkSara ke vyaMjanAkSara paNa kahevAya che. bhAvAkSara te aMtaHskUraNAdi varNajJAnarUpa che. bhAvAkSarane AzrayI matijJAna ubhayarUpa akSara-anakSararUpa hoya che avagraha rUpa matijJAnanA bhedamAM bhAvAkSara nathI. eTale, anakSara ane ITAdi bhedomAM te che eTale akSaravALuM thAya che vyaMjanAkSarane AzrayIne matijJAna anakSara che. matijJAnamAM pustakAdi vyasta AkArAdika zabda athavA vyaMjanAkSara nathI te dravyazruta tarIke rUDha che. dravyamati to aprasiddha che ane zrutajJAna to pratyeka anakSara akSara baMne prakAre che. saMsiyaM nIsiyaM nichUTuM vAsiye 2 chIye | nithiyamanusAra maLavavAM chatayAjha" vacanathI dravyazruta anarazruta che - pustakAdinyasta akSararUpa ane zabdarUpa che te ja sAkSarabhAvazruta paNa zrutAnusAri akArAdi varNa vijJAnarUpa hovAthI sAkSara che. pustakAdinyastAkArAdi akSara rahita hovAthI ane zabdAbhAve te ja anakSara che. pustakAdinyastAkSara ane zabda baMne dravyazratamAM aMtargata hovAthI bhAvazrutamAM nathI. tema mati ane bhAvakRtano sAkSara-akSarakRta vizeSa nathI pratyeka baMne akSara-akSara rUpa che phakta "zruta' ema sAmAnyathI kahetAM temAM dravyazruta AvI jAya che eTale tyAM dravyazrutAzrayIne dravyAkSara che matimAM to te nathI, kAraNa ke dravyamati ja aprasiddha che. A rIte baMnemAM dravyAkSaranI apekSAe sAkSara-anakSara kRta bheda che. mUka-mukhara bhedathI mati-zrutano bheda : keTalAka AcAryo sva-para pratyAyanathI mati zrutano muka ane mukharanI jema bheda kahe che jemake muka svAtmAne ja pratIti karAve che. anyane nahi, tatratyAyana hetu vacananA abhAve ane mukhara to vacananA abhAve sva-para pratyAyana karAvI zake che e rIte mati-zruta paNa che emAM muka eTale matijJAna, mukhara eTale zrutajJAna che kAraNa ke te svapara pratyAyaka che. prazna-154 - to have ame tamane puchIe chIe ke zabda e upalakSaNathI zrata che pustakamAM lakhelA akSara vagere zrutanuM kAraNa che kAraNa mAM kAryano upacAra karelo che. have te zabda parapratIti karAve ja che. parathI zrutajJAna e parapratyAyaka che svathI zrutajJAna hoya, e pratyApaka na hoya evo Apano mata che A vAta to matijJAnamAM paNa evI ja che kemake matinA hetuo karAdi ceSTAvizeSa paNa anyane bodha karAve ja che. jemake-akSara rUpa zabda e zratanuM kAraNa che ane karAdi ceSTAo akSara rahita hovAthI matinA ja hetuo che. kara
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 85 mukhanA saMyoge ja bhojanakriyA viSayaka mati utpanna thAya che. ane mAthu halAvavAthI pravRttinivRtti viSayaka mati thAya che. e rIte A ceSTAo paNa parapratyayikA to che ja eTale A mati-zrutamAM bheda nathI kAraNake A baMne svarUpathI vijJAnAtmA dvArA paraprabodhaka nathI vijJAna muka hovAthI temAM avadhijJAnavat paraprabodhakapaNAnI yogyatA nathI. have zratanuM je zabdAdi kAraNa che te parabodhaka che eTaluM ja matijJAnathI zrutajJAna vizeSa thAya che e barAbara nathI A to matijJAnamAM paNa samAna che jemake karaceSTAdi. A pUrvokta te te karaNone laI A baMnemAM koI vizeSatA jaNAtI nathI to mUka-mukhara bhedathI A baMnemAM bheda che ema zAthI kaho cho ? uttara-154 - pustakamAM lakhelA akSarasvarUpa je dravyazrata che te zrutajJAnanuM ja kAraNa che matinuM nahi A dravyahyuta zrutajJAna prati asAdhAraNa kAraNa hoI paraprabodhaka thAya che. te rIte karAdi ceSTA na thAya kAraNake e to baMnenuM kAraNa hoI sAdhAraNa kAraNa che. Ama kAraNanuM paraprabodhaka hoI zrutajJAna paraprabodhaka tarIke ghaTe che. karAdi ceSTA matijJAnanuM asAdhAraNa kAraNa nathI. zrutajJAnanA hetubhUta hovA chatA dekhAtI evI karAdi ceSTAmAM taviSayA avagrahAdi utpanna thatA nathI. paraMtu "A jamavA icche che' evuM zrutAnusAri vikalpAtmaka zrutajJAna utpanna thAya che. ethI asAdhAraNakAraNAbhAve karAdiceSTA vAstavika rIte mati jJAnanuM kAraNa ja saMbhavatI nathI. ethI emAM aMtarbhata thatI nathI. eTale matijJAna paraprabodhaka banatuM nathI. "athavA" pustakamAM lakhelA graMthanA akSara rUpa ke gurU upadeza rUpa dravyazruta paraprabodhaka thAya che. kemake, mokSa prati ananya sAdhAraNa kAraNa evA kSAyika jJAna-darzana-cAritrarUpa vastusaMgrahanuM kAraNa che. tethI tenA dvArathI zrutajJAna paNa paraprabodhaka ghaTe che. jo ke karAdi ceSTA to matijJAnanuM kAraNa che to paNa yathokta viziSTa paraprabodha temAM prAya: saMbhavato nathI. eTale ceSTAonA viziSTa paraprabodhanA abhAve te matijJAna paNa paraprabodhaka banatuM nathI. athavA" bhale ne matijJAnanuM kAraNa karAdi ceSTA thAya to paNa te dravyamati tarIke kyAMya rUDha nathI ane dravyazrutato sarvatra pracalita che tethI jo karAdi ceSTA matijJAnanuM kAraNa ane paraprabodhikA hoya to paNa dravyamati tarIke rUDha na hovAthI kAraNamAM kAryanAM upacArathI mati tarIke teno vyavahAra thato nathI, ethI te matijJAnathI alaga hovAthI te dvArathI te paraprabodhaka nathI, dravyazruta to kAraNamAM kAryanA upacArathI zrutajJAna tarIke prarUpita che eTale paraprabodhaka bane ja che. eTale mUka mukhara bhedathI matizrutano bheda yukta che. A rIte karAdi ceSTA e matijJAnanuM kAraNa che ema svIkArIne kahyuM paraMtu te matinuM kAraNa ja banatI
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam nathI, zrutanuM ja kAraNa che. jemake - vaktAe bolela vacanarUpa zabdano artha zrotRgatajJAnamAM pratibhAsamAna tadabhidheya vasturUpa zrutajJAna che evo tAtparya che, kAraNa ke kartA dvArA karAvelI te teSTAomAM te bhojana icchAdilakSaNazabdArthamAM grAhakano pratyaya thAya che. tathA kartA paNa jIhvArogAdi sadbhAve zabda bolavAnA sAmarthyanA abhAvavALo bhojanAdi icchArUpa zabdArtha bIjAne jaNAvavAnA viSayamAM abhiprAyavALo kara-vakatrAdisaMyoga lakSaNa kriyA kare che jo ke te kriyA avagrahAdine janmAve che. chatAM paNa te zabdArtha ja che (arthAt zrutajJAna ja che) kAraNa te kriyA karavAmAM tyAM zabdArtha pratyaya thAya che. eTale kAraNamAM kAryopacArathI te zabdArtha pratyaya zruja che. mati nathI. tathA 'momiRtyasau' ityAdi grAhaka jANe evA abhiprAyavALo ja che ane bhASaNazaktinA abhAve karAdi ceSTA kare che. tethI te ceSTA kartA dvArA zabdArtha pragaTanAbhiprAyathI karAtI hovAthI te zabdArtha ja che. eTale zrutanuM kAraNa hovAthI zrutamAM ja aMtargata che. matimAM nahi, eTale vAstavamAM to e matinuM kAraNa ja nathI banatI. eTale kAraNa dvArathI paNa matijJAna parapratyAyaka nathI. zrutajJAna to kAraNa dvArathI parapratyAyaka che. mATe, te rIte muka ane amukanA bhedathI mati zrutano bheda yogya che. 86 upasaMhAra - A rIte mati-zrutajJAnano bheda lakSaNAdi dvArA batAvyo. atyAre vistArathI AbhinibodhikajJAnanI prarUpaNA karAze. 1. Abhinibodhika jJAna : vyAkhyA traNa prakAre 1. tattva 2. bheda 3. paryAyathI. tattva - lakSaNa je upara thai gayuM have bhedanuM nirUpaNa. Abhinibodhika jJAnanI bhedo dvArA vistRta vyAkhyA : 1. zrutanizrita 2. azrutanizrita. 1. zrutanizrita : vyavahArakALanI pUrve saMketakALe thayela paropadeza ane graMtharUpI zrutathI parikarmita mativALAne vyavahArakALe tenAthI anapekSa ja je jJAna utpanna thAya che te zrutanizrita matijJAna. te 4 prakAre che - 1. avagraha 2. ihA 3. apAya 4. dhAraNA bhedathI. 2. azruta nizrita - zruta parikarmita mativALAne je sahaja rIte jJAna utpanna thAya che, te azrutanizrita jJAna che. te 4 prakAre che 1. autpAttikI 2. vainayikI 3. karmajA 4. pAriNAmikI rUpa cAra buddhithI.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara peTabhedo H 1. avagraha - rUpa-rasAdi bhedovaDe avyaktasvarUpa sAmAnya arthanuM avagrahaNa-parichedana. 2. IhA - tethI avagRhita arthanuM bhedavicAraNa karavuM ane apAya thayA pUrve abhUta padArthanuM kahevAtA anusAra vizeSa anveSaNa karavuM te. 3. apAya - tenAthI (Ito) Ihita evA arthano vyavasAya-vizeSanizcayarUpa bodha thavo te apAya. 4. dhAraNA - nizcita vastunI avismRtti Adi rUpe dhArI rAkhavuM te dhAraNA. avagrahamAM vipratipatti - prazna-1papa - keTalAka AcAryo mAtra sAmAnya ja nahi vizeSa arthanA avachedanane paNa avagraha kahe che. kemake, zabdAdilakSaNa sAmAnya vizeSagrAhaka avagraha pachI 'A te che' evo je vimarza thAya che ne ihA thAya che te avagraha ja che. jemake vyaMjanAvagrahapachI thanAra avyakta-anirdezya sAmAnyamAtragrAhI avagraha ane tenA pachI-zabdAdi sAmAnya vizeSa grAhaka avagraha pachI IhAdi thAya che. tethI te avagraha ja che, te A rIte dUrathI rUpAdithI bhinna zaMkhAdi saMbaMdhi sAmAnya vizeSAtmaka zabda grahaNa thatAM A vimarza thAya ke - zuM A zaMkha dhvani che ke dhanuSyano, jo dhanuSyano dhvani che to mahiSazRMgano ke mahiSazRMgano, jo mahiSIzaMgano che to prasUta ke aprasUta mahiSIiMgano che ? vagere. e kAraNathI tyArabAda aMtaprApta thatAM ke kSayopazamabhAve Ama vimarzathI IhA nathI thatI, tyAM sudhIno bodha te apAya thAya che. uttara-155 - e tamArI vAta barAbara nathI emAM ghaNA doSo che. ema karavAthI to AkhI jIMdagI apAyanI pravRtti ja nahi thAya. kemake, AvA vimarzIno to aMta ja nakkI nathI. pUrve Ihita karyAvagara prathamazabdanizcaya paNa yukta nathI. kemake, apAya pahelA IhA thAya che e zabdano bodha avagraha nathI paNa apAya ja che te badhuM ame AgaLa kahIzuM. prazna-156 - to A sthANu che ke puruSa evo je anizcayAtmaka saMzaya thAya che te IhA che ema mAno? uttara-156 - vAta barAbara besatI nathI, kemake e saMzaya ajJAna che. IhAmAM vipratipatti : prazna-157 - to e ajJAna ne paNa IhA mAno?
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-157 - nA, matijJAnano aMza ane bheda IhA che. jJAnabhedane ajJAnarUpa mAnavo vyAjabI nathI. ihA matijJAnanA aMzarUpa che, ane saMzaya e vastunI svIkRti rUpa hovAthI ajJAnasvarUpa che, IhA e jJAnano bheda hoI jJAna svabhAvavALI che. jJAna-ajJAna paraspara parihArathI rahelA che tethI ajJAna rUpa saMzayane jJAnazatmaka IhArUpa mAnavo barAbara nathI. prazna-158 - zuM ihA ane saMzaya vacce kAMi vizeSa che ke jethI tame saMzayano ihA tarIke niSedha karo cho? uttara-158 - anekArtha grahaNa karavAmAM tatpara thayeluM ane ethI ja avidhianiSedhathI parikuMThita evuM sarvathA vastunirNayarUpatAne prApta na thayeluM je mana che te sutelA mANasanI jema saMpUrNa rIte kAMipaNa vicAratuM nathI. evA prakAranA citta-manane "saMzaya' kahe che, te ajJAna che. kAraNa ke, tene vastuno avabodha hoto nathI. have ihA-vivakSita pradezamAM rahelA sthANu AdimAM ane tyAM avidyamAna puruSAdimAM te baMne padArthothI vizeSa hovAthI vizeSapadArtho temanA AdAna-(grahaNa) tyAga karavAmAM abhimukha-bhUtArthavizeSa upAdAna abhimukha ane abhUtArtha (puruSa vizeSa) tyAgAbhimukha che je sadartha hetu upapatti vyApAramAM tatpara che, hetu = sAdhyArtha gamaka yuktivizeSarUpa sAdhana, upapatti = vivikSita arthanA saMbhavanI vyavasthApanA, sadartha = vivikSita araNyAdi mAM rahela sthANuAdinI hetu-upapatti viSayaka vyApAramAM raheluM - sadarthahetuupapatti vyApAratatpara, amoghasvarUpavALuM je mana te "ahA' che. jemake, araNyamAM gayelA koIne sUryAsta samaye kAMIka aMdhAruM thatAM dura sthANu dekhAyo eTale ene vimarza thayo sthANu ke puruSa ? A saMzaya hovAthI ajJAna che. have e sthANumAM vallI ArohaNa, kAkanilayana Adi joine manamAM hetu vyApAra karyo - ukta jaNAtA hetuthI A sthANu che tathA saMbhava vicAra karyo ke sUryAsta samaye aMdhArUM phelAtA AvA moTA jaMgalamAM sthANu ja saMbhave puruSa na saMbhave puruSa saMbaMdhI zira kaMDuyana, hAthagrIvAdi calana rUpa vyApAra hetuno abhAva hovAthI AvA sthAnamAM AvA samaye prAyaH teno saMbhava na hoya eTale ahIM sthANu ja hoI zake. AvuM je citta te "ahA' kahevAya che je nizcayAbhimukha che ane saMzayathI para che. jo sarvathA nizcaya mAno to "apAya thavAno prasaMga Ave eTale nizcayAbhimukha che ema samajavuM. A pramANe saMzaya ane IhAmAM taphAvata che.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 89 apAya-dhAraNAmAM vipratipatti : keTalAka vyutpatti arthathI bhramita manavALA bhUta-vidyamAna sthANuAdithI anya je tyAM avidyamAna puruSAdi vizeSono sadbhUta arthamAM niSedha-apanayana mAtra jaNAya che te 'apAya'. ane sadbhUtArthavizeSa - tyAM vidyamAna sthANu Adi artha vizeSanuM 'A sthANu ja che' evuM je avadhAraNa - sadbhUtArthavizeSAvadhAraNa karavuM te 'dhAraNA' che ema kahe che temanA A matamAM doSa Ave che. - vivakSita pradezamAM vidyamAna sthANu AdimAM koine tadanya evA puruSAdinA vyatireka mAtrathI avagamana thAya che tethI sthANuthI je anya puruSAdi artha che teno vyatirekamAtra hovAthI sthANu Adi artha nizcaya thAya che kAraNa ke ahIM zirakaMDuyanAdi dharmo dekhAtA nathI. koine samudbhUta - sthANuAdiarthanA samanvaya anvayadharmaghaTanathI arthamAM nizcaya thAya che. jemake, vallI uttpaNAdi dharmo dekhAvAthI A sthANu ja che koIne ubhaya-anvayavyatireka baMnethI avagamana thAya che. jemake, zirakaMDu Adi puruSadharmo jaNAtA nathI ane vallI utsarpaNAdi sthANudharmo dekhAya che tethI e sthANu ja che. Ama anvaya, vyatireka athavA ubhayathI nizcaya thatAM koi doSa nathI, tamArI vAtamAM to doSa Avaze. je AgaLa kahIzuM. je vyatireka, anvaya ke ubhayathI bhUtArthavizeSAvadhAraNa karanArano je adhyavasAya che te badho apAya che, prastuta sthANu vageremAM vastunizcaya che, nahi ke sadbhUtArthavizeSAvadhA2Na rUpa 'dhAraNA'. eTale doSa nathI. prazna-159 jema ame kahyuM ke 'sabhUtArthavizeSAvadhAraNa e dhAraNA che' temAM zuM doSa Ave che ke jethI tame tamArA vyAkhyAnamAM 'koi doSa nathI' ema kaho cho ? - uttara-159 - vyatirekathI nizcaya te apAya, anvayathI nizcaya e dhAraNA kahevAya, paraMtu ema nathI, kAraNa ke anvaya, vyatireka ane anvaya vyatirekathI ema traNa prakAre je nizcaya thAya te sarva apAya ja che. ane uparokta tamArI mAnyatAmAM to dhAraNAne paNa apAya mAnavAmAM to matijJAnanA trIjA bheda svarUpa apAyanA paNa bhedo svIkAravAmAM pAMca bhedo thAya che jemake avagraha-ihA-apAya dhAraNA A cAra bhedo tame ja pUryo che ane pAMcamo smRtirUpa bheda prApta thAya che. avi smRti svasamAnakALabhAvI apAyAntargata hovAthI ane vAsanA smRtiaMtargata vivakSita hovAthI smRti ananyazaraNa-bhinna thai javAthI matinA pAMcamA bhedanI utpatti thavAno prasaMga AvI jaze.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9O zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-160 - vyatirekathI nizcaya te apAya, anvayathI nizcaya te dhAraNA ema cAra prakAre mati thAya che ema ame je kahyuM che te yuktithI ghaTe che evu tame je kaho cho te tamArA mate ja yogya nahi thAya kAraNake anvaya-vyatireka baMnene apAya tarIke svIkAratA avagraha ihA-ApAya e traNa ja bhedavALI mati thaze, ahI dhAraNA ghaTatI nathI, kAraNake upayoga naSTa thatA dhRti kevI ne dhAraNA kevI ? nizcaya upAya mukhathI ghaTAdika vastumAM avagraha-IhA-apAya rUpathI aMtarmuhUrta pramANa ja upayoga thAya che ane tyAM apAya thatA je upayogasAtatyalakSaNA avizruti-dhAraNA ne Apa mAno cho te apAyantargata ja che eTale tenAthI vyatirikta nathI ane je ghaTAdi upayoga naSTa thatAM saMkhyAsaMkhya kALa vAsanA manAya che te smRti che te matinA aMzarUpa dhAraNA nathI matino upayoga to pahelAM ja naSTa thaI cUkyo che. ane jo kAlAMtare upayogamAM dhAraNA thaze ema mAno to paNa je anvayAbhimukha utpanna thatI avadhAraNA che te dhAraNA ame mAnazuM. jo ke te to Apa apAyAntargata mAno cho, tethI tyAM dhAraNA nathI ane upayoga naSTa thatAM paNa pUrvokta yuktithI teno abhAva che. tethI upayogakALe anvayAbhimukhadhAraNA tame mAnatA nathI ane upayoga nAza matiupayogano abhAva hoya che. tethI tenA aMzarUpa dhAraNA tyAM paNa ghaTatI na hovAthI traNa prakAranI mati ja tamArA mate prApta thAya che. cAra prakAre nahi. uttara-160 - "A te ja vastu che je meM pahelA upalabdha karI hatI evI kAlAMtare je smRti rUpa buddhi thAya che te kharekhara pUrvapravRtta apAyathI nirvivAda adhika ane judI ja che. pUrvapravRttApAya kALe te mati hotI nathI ane vartamAnApAya vastunizcayamAtra phaLa tarIke che. pUrvApara darzananA joDANano emAM yoga nathI, tethI te ananyarUpa che eTale ke dhAraNA che. je vAsanA vizeSathI pUrvopalabdha evI vastumAM rahelA saMskAra rUpa che, jJAnAvaraNanA kSayopazamanA sAMnidhyathI A te ja che evI ja smRti thAya che te vAsanA paNa apAyathI adhika hoI dhAraNA che. ane je apAya pachI avizruti thAya che te paNa dhRti-dhAraNA che je samaye "thApurevAgyama-2' evI je kyAreka avizruta aMtarmuhurta sudhI apAya pravRtti che te paNa prathama pravRttaapAyathI adhika hovAthI dhAraNA che. Ama, avizruti-vAsanA-smRtirUpa traNe prakAre dhAraNA siddha thAya che. ema thavAthI mati paNa cAra prakAre siddha thAya che, traNa prakAre nahi. prazna-161 - avizruti ane smRti e jJAnabhedo gRhitagrAhI (ekavAra grahaNa kareluM pAchuM pharIvAra grahaNa karavuM) che eTale pramANa na banI zake. kAraNake bIjIvAra pravRtta thayela apAya sAdhya evuM vastunA nizcaya rUpa kArya prathamavAra pravRtta evA apAyathI sAbita ja che
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara jenI kriyA pUrve thaI gaI che evA karmamAM tene sAdhavA mATe pravartamAna sAdhana zobhArUpa nathI kAraNa emAM to kApelA lAkaDAne pharI kApavA rUpa ativyApti Ave che. ane pUrva-uttarakAla bhAvI be jJAnathI gRhIta evI vastumAM pravartatI smRti paNa pramANarUpa kyAMthI thAya? ane ema paNa tamAre na kahevuM ke pUrva-uttara be darzanathI na jANelI e vastunI ekatA ne grahaNa karavAthI e smRti pramANa che jemake, pUrvakALe joyelo tAjamahAla vartamAna kALamAM jovAthI ema upasthita thAya che "A e ja che je pUrve joyelAM. kAraNake, pUrva-uttara kALe joyelI vastu kAlAdibhedathI bhinna che eTale e bhinna vastumAM ekatva paNa asiddha thaI jAya che. ane vAsanA vaLI kevI ? jo kaho ke saMskAra rUpI vAsanA che, to A saMskAra kevo ? smRtinA jJAnAvaraNano kSayopazama athavA smRtijJAnajananazakti che athavA te vastuno vikalpa che. Ama traNa gati che. tyAM prathama be pakSa ayukta che, kAraNa ke emAM jJAnarUpatAbhAva che ane ahIM jJAnanA bhedonI vicAraNA prastuta che. trIjo pakSa paNa yogya nathI vAsanA to saMkhyA-saMkhya kALa paNa iSTa che eTalo kALa te vastuno vikalpa karavo ayogya che. A rIte kahelA traNe prakAre dhAraNA ghaTatI nathI eTale matino cotho bheda barAbara nathI. uttara-161 - tame gRhItagrAhI hovAthI je avizrutine apramANa kaho cho te barAbara nathI tamAro hetu-gRhItagrAhI ja ahIM asiddha che. kAraNake, anyakALa viziSTa vastu prathamapravRtta apAyathI grahaNa thAya che. ane aparakALa viziSTa vastu bIjI vAra pravRtta apAyathI grahaNa thAya che ane bIjuM spaSTa-spaSTatara-spaSTatama vagere bhinna dharmaka vAsanAjanaka hovAthI paNa avizruti mAM pravRtta dvitIyAdi apAyaviSayaka vastu bhinna dharmaka ja che. Ama hovAthI avizruti gRhItagrAhI kaI rIte thAya? e to bIjI vAre bhinna dharmaka vastu ne ja grahaNa kare che ane smRti paNa pUrva-uttara be darzanathI na jANeluM vastunuM endra grahaNa kare che tethI gRhItagrAhI nathI. ane kALAdibhedathI bhinna vastu eka na hoya evuM na kahevuM kemake kAlAdibhedathI bhinna hovA chatAM sattva-prameyatva-saMsthAnarUpa Adi bhedothI to eka ja che ne. vAsanA paNa smRti-jJAnAvaraNa kSayopazamarUpa ane tadvijJAnajananazaktirUpa ame mAnIe chIe ane joke te svayaM jJAnarUpa nathI chatAM pUrvapravRttaavizrutilakSaNajJAnanuM kArya che. eTale kAryamAM kAraNanA upacArathI jJAnarUpa che. uttarakALa bhAvi smRti rUpa jJAnanuM kAraNa hovAthI upacArathI jJAnarUpa che. taddhastu vikalpapakSa to ame mAnatA ja nathI. tethI avizruti-smRti-vAsanArUpa dhAraNA siddha hovAthI mati traNa prakAranI nahi paNa cAra prakAranI che e sthita thAya che. ame siddha karelI dhAraNAne mAnatA tamAre matijJAnanA pAMca bhedo mAnavA paDe kemake eka apAyanA paNa tame be bheda mAnavAthI cAra to pahelethI ja mAnyA che pAMcamo mAro kahelo dhAraNAlakSaNa bheda mAnavAnI Apatti Ave. ane jo tame
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 992 zrI vizeSAvazyaka bhASyam dhAraNA na mAno to dhAraNA zuM thAya ? abhAva-avastu ke bhAva-vastu evA be vikalpo Ave. abhAva to na thAya kemake te bhAva tarIke anubhavI zakAya che ane anubhavAtI vastune abhAva kahevo zakya nathI ema mAnavAmAM to ghaTAdi mAM paNa abhAva mAnavAnI ativyApti Ave kAraNake te paNa anubhavavazathI bhAvarUpa ja vyavasthita che, ane jo anubhavane apramANa mAno to ghaTAdimAM bhAvarUpatA na ghaTe. ane jo bhAva hoya to jJAna che ke ajJAna ? e ajJAna to nathI kemake cidrupatAthI anubhavAya che. jJAna hoya to pAMca jJAna sivAya anya koI jJAna nathI emAM e kayuM jJAna che ? zrata vagere cAra to na kahI zakAya, asvIkArya che tenA lakSaNano emAM yoga nathI jo mati jJAna che to avagraha IhA apAya rUpa nathI tenA lakSaNono asaMbhava che, Ama, apAyothI adhika siddha thAya che tethI anvaya-vyatirekaDhAra vaDe nizcaya badho apAya che ane avizruti vagere to pArizeSyathI dhAraNA ja che arthAt apAyathI bhinna dhAraNArUpa che. anya prakAre parapakSa:prazna-162 - to pachI tamArI mati ghaNA bhedavALI thaze, kAraNake dhAraNA ekalI avizruti Adi traNa bhedavALI che eTale 33 = 6 bheda vALI mati thaze? uttara-162 - A dhAraNAvicAramAM jAtibheda amane iSTa nathI paraMtu dhAraNA sAmAnya rUpa jAti ja ISTa che. jema tAre avagraha viSayamAM che. avagraha-vyaMjana-artha ubhaya rU5 tane paNa iSTa che nahi to matimAM tArA hisAbe pAMca prakAranI Apatti Avaze. te rIte traNa prakAranI dhAraNA paNa matisAmAnya rUpa ja hovAthI eka ja che eTale cAra bhedo ja thaze ghaNA bhedo nahi thAya. Ama, avagrahAdi cAra bhedanA viSayamAM anya AcAryonA kumatone dUra karI prastAvamAM avagrahanA je be bheda kahyA che tenI vyAkhyA kare che, tathA temAM je vyaMjanAvagraha che te jJAnanuM kAraNa hovAthI jJAnarUpa che e vAta jaNAve che. ahIM avagraha - 2 prakArano hoya che 1. vyaMjanAvagraha 2. arthAvagraha prazna-163 - vyaMjana eTale zuM? uttara-163 - jenA dvArA artha pragaTa karAya-(vyaceteDaneti) te vyaMjana jemake dIvAthI ghaTa pragaTa karAya che. vyaMjana eTale upakaraNendriya ane zabdAdithI pariNata thayelo dravyasaMbaMdha. indriyo 2 prakAranI che dravyandriya ane bhAvendriya, nivRtti-upakaraNa e baMne dravyendriya che. labdhi-upayoga e baMne bhAvendriya che. nivRtti Indriya 2 prakAranI hoya che
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 gujarAtI praznottara 1. aMtarnivRtti ane 2. bAhyanivRtti - 1. aMgulAsaMkhyabhAgAdimApavALI kadambaphalanA goLA jevI - dhAnyamasUra-kAhalA-surakhA AkAranA mAMsanA goLA jevI, ane zarIrAkArathI rahelI kSotrendriyAdi pAMce Indrayo yathA saMkhya aMtarnivRtti ane karNazaSphalikAdirUpa bahirnivRtti che. tyAM kadambanA phUlanA AkAra vALA mAMsanA TukaDA rUpa aMtarnivRtti che tenA zabdAdiviSayaparicchedamAM heturUpa je zakti vizeSa che te upakaraNendriya. zabdAdi zrotrAdIndriyonA viSaya che. tenA bhAvathI pariNata thayelA bhASAvargaNAdi saMbaMdhI dravyozabdAdi pariNata dravyo, temano je parasparasaMbaMdha thAya che te vyaMjana kahevAya che ane indriyathI paNa arthanuM vyajana thaI zake che tethI te paNa vyaMjana kahevAya che. tathA zabdAdi pariNata dravyasamUhane vyajana-pragaTa karatuM hovAthI vyaMjana kahevAya cheAma, traNa rIte vyaMjana jANavuM. te indriya rUpa vyaMjanathI zabdAdipariNatadravyasaMbaMdharUpavyaMjanano avagraha te vyaMjanAvagraha athavA te vyaMjanathI zabdAdipariNata thayela dravyarUpavyaMjano no avagraha te vyaMjanAvagraha. prazna-164 - vyaMjanAvagraha ajJAna che jJAna nathI kAraNa ke tenA kALa jJAnaupalabdha thatuM nathI ane saMvedana paNa thatuM nathI jemake koI bahero mANasa. baherAne upakaraNa indriyano jyAre zabdAdi viSayo sAthe saMbaMdha thAya che tyAre paNa koIpaNa prakAranA jJAnano anubhava thato nathI, ane ema hovAthI tene jJAna thatuM nathI ema ahIM paNa samajavuM yogya che ne? vyaMjanAvagrahamAM jJAnAbhAva uttara-164 - e jaDarUpa hovAthI jJAnarUpe anubhavAtuM na hovAthI ajJAna che ema nathI paNa vyaMjanAvagraha jJAna ja che. kAraNake tenA aMte tenAthI ja jJAnAtmaka arthAvagraha upalabdha thAya che, jemake - je jJAnanA aMte tenAthI zeya vastunuM upAdAna thAya che tethI ja jJAna utpanna thAya che te jJAna che. jema arthAvagrahanA aMte tenAthI jANavA yogya vastunA upAdAnathI ihAnA sadUbhAve arthAvagraha jJAna che ane vyaMjanAnA aMte te jANavA yogya vastunA upAdAnathI te ja arthAvagraha jJAna thAya che tethI vyaMjanAvagraha jJAna che bhale vyaMjanAvagrahamAM jJAna anubhavAtuM nathI chatAM jJAna nuM kAraNa hovAthI upacArathI e jJAna che. vyaMjanAvagrahamAM jJAnAbhAvanI asiddhi - te vyaMjana saMbaMdhakALe paNa tyAM anupataindriya saMbaMdhi vyaMjanAvagrahamAM jJAna che. phakta tejanA eka avayavanI jema alpa che tethI avyakta evo svasaMvedanathI paNa pragaTa thato nathI.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 prazna-165 - avyakta che to te che evuM kaI rIte jaNAya ? -- uttara-165 - utAvaLA na thAo, ame e vAta AgaLa kahevAnA ja chIe. ane tamArA dRSTAntamAM to jJAnAbhAvamAM avipratipatti che dharAvInAma, AdizabdathI upahata ghANAdIndriyovALAone te vyaMjanAvagraha ajJAna che jJAna nathI evI ahIM avipratipatti che kemake temane te baMne vyaMjanarUpa jJAnakAraNatvAbhAvavALA che ane avyakta jJAnanA paNa abhAvavALA che. zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-166 jJAna avyakta kai rIte kaho cho ? aMdhakArane prakAza kahevuM jema viruddha che tema AvuM bolavuM paNa barAbara nathI. -- uttara-166 - prakAzano eka lIsoTo jema sUkSma hovAthI avyakta che, tema supta-mattamUcchitAdione sUkSmabodhanI jema avyakta jJAna kahevAya emAM doSa nathI. prazna-167 - suptAdine te potAnuM jJAna svasaMbadhita thaze ema mAno ne ? uttara-167 - nA, suptAdi svayaMpaNa te AtmIyajJAnane jANatA nathI ane saMvedana karatA nathI te jJAna atyaMta sUkSma hovAthI. prazna-168 jo suptAdio paNa potAnA jJAnane saMvedana karatA nathI to temane jJAna che ema kaI rIte jaNAya ? - uttara-168 svapramAM thatI vacanAdi ceSTAothI te avasthAmAM keTalAka kAMI paNa bolatA dekhAya che zabdita thayelA oghathI vAcA Ape che, saMkoca-vikoca-aMgabhaMga bagAsuMcIsa-khujalI vagere ceSTAo kare che teo tyAre te jANatA nathI ane jAgyA pachI emane smaraNa thatuM nathI. paraMtu jJAnanA saMvedana vinA A badhI ceSTAo zakya nathI e uparathI jaNAya che ke emane te avasthAmAM paNa jJAna che. prazna-169 - to ceSTAothI temane jJAna che evuM kai rIte jaNAya ? uttara-169 - te ceSTAo amatipUrvA nathI hotI paNa matipUrvA ja hoya che nahi to lAkaDAdimAM tenI ativyApti thAya. ethI te ceSTAothI temane jJAna che evuM jaNAya ja che. jemake dhUmADAnA darzanathI tyAM agni che ema jaNAya che. prazna-170 - potAnI ceSTAne paNa kema koi jANatuM nathI ? jethI suptAdine svaceSTitanuM asaMvedana kahevAya che ?
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara uttara-170 - jeTalo hRdayamAM che teTalo badho adhyavasAya samUha jAgatA evA chadmasthane paNa saMvedana thato nathI to pachI sutelAnI vAta to dUranI che. kAraNake, kevalIgamya evA je sUkSma adhyavasAya sthAno che. te badhA eka ja aMtarmuhUrtamAM paNa asaMkhya atikrame che. to pachI AkhA divasanI vAta zuM karavI ? chadmastha paNa A badhAnuM saMvedana karI zakato nathI. tethI je rIte A chadmastha dvArA joi na zakAtA paNa kevalIdaSTa hovAthI sat tarIke svIkArAya che te rIte vyaMjanAvagraha paNa jJAna tarIke svIkArAya che. 95 matAMtare - keTalAka mAne che ke jema jalabiMduo dvA2A be-traNa vAra siMcAyeluM paNa navuM koDiyuM bhInuM thatuM nathI. vAraMvAra siMcavAthI te dhIre-dhIre bhInuM thAya che, e rIte indriyo dvArA grahaNa thatA artho be vagere samaye pragaTa thatA nathI. vAraMvAra avagraha karavAmAM to tema thAya che ema, vyakta avagraha pahelAM je avyakta avagraha che te ja vyaMjanAvagraha, avyakta vastu vyaMjana che ema teo vyaMjana zabda siddha kare che. paNa e barAbara nathI. sarve viSayonA viSayo vyakta-avyakta che tema ja dekhAya che to sarvaindriyothI paNa vyaMjanAvagraha thAya e to jaNAtuM nathI "na cakSurindriyAbhyAm" (tattvArtha 1-19) sUtrathI te sarvendriya ajanya siddha thAya che. prazna-171 * calo, mAnyuM ke sutelAdine jJAna vacanAdi ceSTAothI dekhAya che, paNa vyaMjanAvagrahamAM to jJAnarUpatA gamaka koipaNa liMga prApta thatuM nathI, tethI jaDarUpa hovAthI e jJAna kaI rIte kahevAya ? uttara-171 jo asaMkhyasamayanA zabdAdidravyonA sadbhAve paNa vyaMjanAvagrahane ajJAna mAno to caramasamayanA zabdAdidravyonuM jJAnajanakasAmarthya kai rIte thAya ? na thAya. jemake-vyaMjanAvagrahamAM pratisamaya asaMkhyeya samayo sudhI zrotrAdi indriyo sAthe zabdAdiviSaya dravyo joDAya che. tethI jo asaMkhyeya samaya sudhI zrotrendriyAdi indriyo sAthe zabdAdiviSayono dravyasaMbaMdha hovA chatAM vyaMjanAvagraharUpa jJAna na mAno to caramasamaye zrotrAdindriyo sAthe saMbaddha evA zabdAdiviSayaka dravyonuM arthAvagrahalakSaNa jJAnajanana sAmarthya bIjA paNa kaI rIte mAne ? te mAnavuM barAbara nathI. jo zabdAdiviSayadravyono zrotrAdi sAthe saMbaMdha mAno to prathama samayathI mAMDIne utpanna thatI koIka jJAnanI mAtrA pratisamaye pragaTa thatI na manAya to carama samaye paNa ekAeka e na joDAya tema hovAthI arthAvagrahAdijJAnonA paNa anudayano prasaMga Ave. jemake, je vastu sarvathA alaga nathI te samudAyamAM paNa na hoya, jema dhULanA DhagalAmAM dareka kaNamAM na raheluM tela samudAyamAM paNa nathI hotuM. jo ema tame mAno to tame paNa pratyekamAM jJAna nathI icchatA ane samudAyamAM kema iccho cho ? arthAt -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam jo indriya viSaya saMbaMdhanA prathama samayathI mAMDIne vyaMjanAvagraha saMbaMdhi asaMkhya samayo sudhI pratisamaya puSTa thatI koipaNa jJAna mAtrAne mAnato nathI to caramasamaya nA zabdAdiviSayadravyasaMbaMdhathI saMpUrNa samudAyamAM paNa kai rIte jJAnamAtrane mAne ? carama samayanA zabdAdidravyanA saMbaMdhamAM jo arthAvagraha jJAna mAno to paNa pratyeka asat carama retInA kaNamAM telanI jema prApta na thAya. tethI talamAM telanI jema dareka samayomAM pratyeka je ane jeTaluM jJAna che te mAnavuM. he samudAya jJAnavAdi ! jo asaMkhyaviSaya ane dravyasaMbaMdhanA samayonA samudAyamAM arthAvagraharUpa jJAna mAne che to, caramasamaya rUpa je deza che tenAthI nyUna samudAyamAM arthAt, carama eka samayanyUna asaMkhyAta samayomAM te kema nathI ? che ja, pramANathI upapanna che jemake - zanvavidravyasavanyasamayeSu jJAnaM asti, jJAnopArizAvidravyasaMvanyasmysmudaayaikdeshtvaat, arthAvagrahasamayavat / 96 prazna-172 - zabdAdiviSayanA upAdAnarUpa samaya samudAyamAM jJAna koNa mAne che ? ke jethI samudAyano eka deza hoi prathamAdi sarva samayomAM te jaNAya ? kAraNake huM to eka ja carama samaye zabdAdidravyopAdAnamAM jJAnotpatti mAnuM chuM. uttara-172 - jo eka ja samaye (carama samaye) jJAna mAno to e sarvasamayasamudAyanI apekSAe eka deza ja che. tethI A ekadezathI nyUna zeSasamaya samudAyamAM je jJAna thayuM te bhalA ! caramasamayalakSaNa dezamAM ekAeka ja saMpUrNa kai rIte thAya ? emAM koi pramANa maLatuM nathI. kemake, eka ja caramazabdAdidravyopAdAnanA samayamAM jJAna utpanna thatuM nathI samayamAtrazabdAdidravyopAdAnAt, vyaJjanAvagrahA''dyasamayavat / prazna-173 - to pachI carama samaye arthAvagrahajJAnanA anubhavanA pratyakSathI te jJAna anubhavAya che eTale tamArI A pratijJA pratyakSathI viruddha ja thAya che ne ? uttara-173 - to pachI tamane ja emAM muzkelI thaze kAraNa ke carama tatttamAM Akho paTa utpanna thAya che vacananI jema carama samaye ja samagra jJAna utpanna thAya che evI tamArI pratijJA ja pratyakSathI virodha thAya che. tathA, sarve zabdAdidravyasaMbandha samayomAM jJAna che evo ApanA pakSanAM pUrvokta anumAnano paNa virodha thAya che. prazna-174 - ThIka che, paNa have aMtima niSkarSa zuM Apazo ? uttara-174 jema, eka taMtu paTamAM upakArI che tenA sivAya paNa samagra paTanA abhAvathI kAMi eka taMtu Akho paTa banatuM nathI, te to paTanA eka deza rUpa che, paNa samudAyarUpa thayelA te taMtuo AkhA paTanA vyapadezavALA thAya che. tema, ahIM paNa badhA ja -
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara samudita thayelA samayomAM jJAna che eka carama samayamAM nahi. tethI arthAvagrahanA samayathI pUrva samayomAM te ja jJAna atyaMta aspaSTa hoya che te vyaMjanAvagraha kahevAya che. ane carama samaye te ja spaSTa avasthA pAmeluM arthAvagraha kahevAya che. ethI joke supta-matta-mUcchitAdi jJAnanI jema vyakta-vyaMjanAvagrahajJAnasAdhaka liMga tarIke banatuM nathI to paNa yathokta yuktithI vyaMjanAvagrahamAM jJAna siddha thAya che. vyaMjanAvagraha nA bhedoH AMkha ane mana vinA zeSa cAra indriyonA bhedathI cAra prakArano vyaMjanAvagraha thAya che. viSaya ane Indriyano paraspara prathama saMbaMdha mAtra ja vyaMjanAvagrahano viSaya bane che, viSaya sAtheno saMbaMdha sparzana-rasana-prANa-zrota e cAra prApyakArI indriyomAM ja thAya che. paNa cakSu ane manamAM te saMbaMdha thato nathI. cakSu ane mana e be sivAya sparzanendriya Adi cAranA bhedathI vyaMjanAvagraha cAra prakAre che. prazna-175 - badhI indriyo to sarakhI ja che to A mukhaparIkSikA kevI ke cAra sparzana Adi indriyomAM vyaMjanAvagraha manAya che bIje nathI manAto ? uttara-175 - sparzanAdi cAra indriyo prApyakArI che. AMkha ane mana tevA prApyakArI nathI tethI e cAra indriyonA bhedathI vyaMjanAvagraha cAra prakArano che emAM vaLI mukha parIkSikA zenI? tyAM Indriya ane viSayanA saMbaMdha dvArA prApta thayela evI viSayabhUta zabdAdika vastune prApta kare che (saMzleSa dvArathI) eTale prAptakArI kahevAya che. prazna-176 - to A cAra ja kema prApyakArI? uttara-176 -A cAra mAM ja upaghAta ane anugraha dekhAvAthI. jemake, karkazakaMbalano sparza, trikaTu Adi no svAda azuci AdinA suMghavAmAM, bherI Adi sAMbhaLavAmAM tvacAnA cholAvA AdimA upaghAta dekhAvAthI, caMdana-strI-haMsatulAdinA sparzamAM, dudhasAkarAdinA svAdamAM, kapUra Adi sUMghavAmAM, komaLa zabda sAMbhaLavAmAM zItalatA AdinA sparzamAM anugraha dekhAya che ane AMkhano to tIrNa karavata-bhAlA Adi jovAthI paNa phATavA Adi upaghAta dekhAto nathI ke caMdana-agarU Adi dhUpa jovAthI zItalatA Adino anugraha anubhavAto nathI. ane manano to agni AdinA vicAramAM paNa dAha Adi upaghAta ke jala-caMdananA vicArathI zItalatAno ke tarasa chIpavavAno anugraha saMbhavato nathI. tethI, e aMtima baMne aprApyakArI che. bhAga-1/8
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-177 - sparza-rasamAM prAptaviSayatA ghaTe che paNa zrotra-dmANamAM te ghaTatI nathI kAraNake te baMne to svadezathI bhinna dezamAM rahelA paNa svaviSayane grahaNa kare che A vAta to anubhavasiddha che. kAraNake koipaNa zabda zrotrendriyamAM pravezato prApta thato nathI ke zrotrendriya paNa tene potAnA dezamAM jato icchatI nathI ane A be sivAya koI anya prakAre viSaya sparzana ghaTatuM nathI dUra koino zabda saMbhaLAya che evI lokokti paNa saMbhaLAya che tathA kapUra-kusuma-kaMku vagerenI gaMdha dUra dUra rahelAne paNa nirvivAda anubhavAya che ane dekhAya che tethI zrotra-prANanI prAptaviSayatA kyAMthI ghaTe? uttara-177 - zabda-gaMdha vagere kartA che. zrotra-prANa karyatAne prApta che, anya sthAnethI AvIne zabda-gaMdha zrota-ghANane prApta thAya che. paNa zrotra-prANa baMne kartA rUpa thayelA evA zabda-gaMdhanA sthAne jaIne svayaM tene grahaNa karatA nathI. eTale prAptakArI ja thAya. prazna-178 - to zabda-gaMdha paNa zrotra-prANane kaI rIte prApta kare che? uttara-178 - zabda-gaMdha kriyA vALA che (gamanAdi) tethI anya sthAnethI AvIne zrotra-prANane sparze che. prazna-179 - te kevA hovAthI kriyAvALA che? uttara-179 - te pudgalamaya hovAthI kriyA vALA che. jo apaulika hoya to amUrta hoya, jema, jaina mate sakriya evA amUrta AkAzAdimAM gatikriyA nathI tema emanI paNa na hoya ema vicArIne pudgalamayatva vizeSaNa karyuM che arthAt pumiyatve sati sakyio, je AvA che tyAM gati kriyA che ja, pugalaskaMdhomAM jema mUrta ane pudgalapaNuM che te rIte temAM kriyA che ema zabda ane gaMdha paNa pudgala hovAthI temAM paNa gati kriyA che. prazna-180 - pudgalamaya hotA chatAM zabda-gaMdhamAM gatikriyA che evo nirNaya kaI rIte karAya ? uttara-180 - vAyuthI vahana thAya che tethI, jemake-pavananA paTalathI vahana thato hovAthI dhUma gatikriyAvALo che ema zabda-gaMdha paNa tenAthI vahana thatA hovAthI gatikriyAvALA che tathA saMkaraNathI gRhAdimAM piMDa thavAthI dhUmADAnI jema kriyAvALA te baMne che vizeSa dvArathI pANInI jema gatikriyA vALA che. tathA parvatanA nitaMbAdimAM pratighAtathI pratikhkhalana pAmatA vAyunI jema A baMne gati-kriyAnA AzrayavALA che.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara anya hetuthI gatikriyAtatvanI siddhi - anyasthaLethI AvIne potAnI sAthe saMbaddha evA zabda-gaMdha lakSaNa arthane zrotra-prANa grahaNa kare che enAthI zabda-gaMdhanI Agamana kriyA jaNA che. -- * prApta ja kai rIte grahaNa kare ? 99 prazna-181 uttara-181 - upaghAta-anugrahanI upalabdhithI jemake bherI Adino mahAzabda pravezatA zrotrane badhiratArUpa upaghAta jaNAya che, ane komala zabdanA grahaNamAM anugraha thato jaNAya che, prANane paNa azuci Adi gaMdhanA pravezathI pUtiroga - Arze vyAdhirUpa (masA vagere) upaghAta jaNAya che ane kapUrAdi gaMdhanA pravezathI anugraha jaNAya che. prazna-182 - ema to zabda-gaMdhanA saMbaMdha vinA paNa A baMnene anugraha upaghAta thaze ? uttara-182 - asaMbaddha zabda gaMdha lakSaNa vastumAM, badhiratA ane pUti (nAzAkoparUpa rogavizeSa) Adi zeSa upaghAta-anugraho te baMnene kai rIte ghaTI zake ? zrotra-prANa sAthe saMbaddha ja zabda ane gaMdho svakAryabhUta badhiratAdi upaghAta-anugrahane utpanna karavA samartha che e sivAya nahi jo ema thAya to badhAnI ya tene (anugraha-upaghAta) utpanna karavAnI prAptinI ativyApti Ave. - A rIte, sparza-rasa-prANa-zrotranI prApyakAritA siddha thaI. have, mana-nayananI aprApyakAritA batAve che. locanam aprAptaviSayaM grAhyavastukRtAnugraho - paghAtazUnyatvAt, manovat / jo AMkha grAhya vastu sAthe saMbaMdha pAmIne tene jANatI hoya to agni AdinA darzane sparzanI jema dAha Adi upaghAta ane komala gAdI Adi jotAM anugraha thAya. paNa evuM to thatuM nathI tethI locana aprApyakArI che. prazna-183 - atyAre to mana pote aprApyakAripaNAthI asiddha che to teno dRSTAMtathI upanyAsa kai rIte karazo ? - uttara-183 - sAcuM che, paraMtu yuktithI te tyAM siddha che e ame AgaLa jaNAvavAnA chIe ema vicArIne tene ahIM dRSTAMta tarIke batAvyuM che eTale doSa nathI. - prazna-184 pANIne jotAM locanano anugraha jaNAya che ane sUryAdine jotAM upaghAta jaNAya che eTale 'anugrahAdizUnyatvAt' evo tamAro je hetu che te ja asiddha thai
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zrI vizeSAvazyaka bhASyam jAya che. kemake-jala-ghI-nIlavastra-vanaspati caMdramaMDala Adi jovAthI nayanane paramAzvAsanarUpa anugraha thAya che - sUrya-zvetabhIMta Adi jovAthI AMkhamAMthI pANI TapakAvAdi rUpa upaghAta dekhAya che. ethI, "namaNuNhApha suuri' evuM kaI rIte kaho cho? uttara-184 - amArA abhiprAyane na jANato virodhi aprastuta bole che. ame evuM to kahetA nathI ne ke cakSuno koIpaNa vastuthI kyAreya sarvathA ja anugraha upaghAta thato nathI. tethI sUryakiraNAdi dAhyAtmaka upaghAta vastune jANyA pachI lAMbo samaya jotAM grAhakanI cakSu prApyane laIne sparzanendriyanI jema baLe che. eTalAthI aprApyakArI cakSuvAdI evA amane koI doSa nathI, daSTano bAdha azakya che. tathA je svarUpathI ja saumya zItala ke zItarazmi che jemake jala-ghI-caMdra vagere vastu, te lAMbo samaya jotAM upaghAtanA abhAve cakSu upara thato anugrahaja mAno emAM paNa koI doSa nathI. prazna-185 - jo ukta nyAyathI upaghAtaka-anugrAhaka vastuthI paNa cakSuno upaghAtaanugrahano abhAva tame kahetA nathI, to tame je kahevA mAMgo cho te kaho ke cakSu aprApyakArI kaI rIte thAya? uttara-185- prApyakAritA mATe evo niyama che ke - (sUryamaMDaLAdithI vyAptapradezarUpa) rUpanA deza pAse jaIne tene lapeTAIne cakSu jotI nathI. anya sAMbhaLeluM na hovAthI "rUpa' kahyuM che. athavA svayaM anyasthAnethI AvIne cakSudezane prApta thayela rUpane cakSu jotI nathI paraMtu aprApta yogyadezamAM rahelA viSayane ja te juve che. prazna-186 - A niyamathI cakSu aprApyakAri dekhAya che. mAtra dekhavAthI ja hetunA upanyAsa vinA samIhitavastu siddhi thatI nathI, ethI koI vyAbhicArI hetu jaNAvavo joie "anugrahAdizUnya" A pUrvagAthAnA bhAgathI jo viSayarUpa karela anugraha-upaghAta zUnyatvalakSaNa e hatu kahyo hoya to aho! jarAthI jIrNathayelA sUrInI vismaraNa zIlatA ke je ukta hetuthI cakSunA anugraha-upaghAtano niSedha kare che ane '3ne paviAM virUdhdha rilaur a' thI pharIthI te baMnene mAne che ethI amane tamArI A vacanakramanI samaja nathI paDatI ke tame kahevA zuM mAMgo cho? uttara-186 - evuM nathI, tame amArI vAta samajayA nathI, kAraNake pahelethI ja viSaya paricheda mAtra kALe anugraha upaghAta zUnyatAne ame hetu tarIke karI che, pAchaLathI to cirakALa sudhI jonAra evA prApta thayela ravikiraNa athavA caMdra marIci-nIlavagerethI (mUrtimAna) evA koIpaNa upaghAtaka ke anugrAhaka viSayathI svabhAve ja upaghAta-anugraha
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 gujarAtI praznottara thAya paNa che A abhiprAyathI te baMne pharIthI jaNAya che emAM bhUlavA jevuM kAMI nathI ane jo cakSu viSayane pAmyA sivAya viSayane jANatI nathI evo niyama karIe to agni-viSasamudra-kAMTA-talavAra-karavata-sauvIrAMjana-vagerene jovAmAM cakSune dAha-phoDA-bheja-pATananIrogatA Adi lakSaNa upaghAta-anugrahano prasaMga Ave. kAraNake samAna prAptimAM ya sUryanA kiraNAdithI tene dAtAdi thatA nathI. tethI evuM tAraNa maLe che ke viSayane aprApta karyA vinA ja cakSu jove che kAraNa ke mananI jema te cakSupaNa aMjana-dahanAdikRta anugrahaupaghAtathI zUnya che viSayane jANyA pachI to pAchaLathI prApta thayelA koipaNa upaghAtaka ke anugrAhaka mUrtimAna dravyathI tenA upaghAta-anugraha no niSedha nathI. jema viSa-zarkarA khAvAthI mananA paNa mUrchA-svAthya vagere upaghAta-anugraha thAya che. prazna-187 - cakSumAMthI cakSusaMbaMdhI kiraNo nIkaLIne ane sUryakiraNonI jema vastune prApta karIne prakAze che e cakSanI prApyakAritA kahevAya che. sUkSma ane taijas hovAthI temano vati AdithI dAha Adi thato nathI. sUryakiraNomAM paNa temaja dekhAya che. ema mAnavAmAM Ave to zuM vAMdho che? uttara-187 - ekadama khoTI vAta che, te kathana pratyakSAdi pramANathI siddha thatuM nathI eTale emAM zraddhA besatI nathI tevAonuM paNa astitva mAno to ativyApti thaI jAya. prazna-188 - jo cakSunA kiraNo nIkaLIne viSaya prApta karIne vastune prakAze nahi to vastunuM jJAna thAya ja nahi evuM mAno ne? uttara-188 - nA, kiraNo vinA paNa temanA-vastunA jJAnanI upapattino prasaMga Ave, kemake mananA to kiraNo nathI ane aprApta vastune e jANatuM nathI ema paNa nathI kemake, kahevAtI yuktithI tenI paristhitti siddha che sUryakiraNonA udAharaNa mAtrathI acetana evA cAkSusa kiraNono pariccheda yukta nathI, jo ema hoya to nakha-dAMta-bhAla-tala AdimAM rahela zarIrarazmio paNa sparza viSaya vastuono pariccheda kare evI ativyApti AvavAnA kAraNe tamArI vAta barAbara baMdha besatI nathI. prazna-189 - to cakSu prApta viSayane ja grahaNa kare che ema mAno? uttara-189- nA, ema kahevAmAM to cakSa sAthe saMbaddha evA aMjana-mela-raja vagerene paNa te joI zake, paNa cakSu tene joI zakatI nathI te kAraNe paNa te aprApyakArI che. hetu - 2 anya vastuthI cakSunI aprApyakAritA..
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-190 - jo cakSu aprApyakAri che to aprAptatvanI samAnatAthI sakala arthonI paNa sAmAnyathI grAhaka thAya nahi ke pratiniyata arthonI, paNa ahIM to te amuka arthane ja grahaNa kare che ane amukane grahaNa na kare evuM zA mATe ? uttara-190 - nA ema nathI, tenA pratibaMdhaka evA jJAna-darzanAvaraNa tyAM hoya che. eTale cakSunuM aprApyakAripaNuM samAna hovA chatAM niyata arthane ja grahaNa kare che ane manathI tema thavAmAM to vyAbhicAra doSa, Ava che. kemake - aprApyakAri hovA chatAM mana avizeSathI sarva arthomAM pravartatuM nathI, tenI pravRtti to sarvathA aSTa-amRta evA indriyAdithI aprakAzita arthomAM dekhAtI nathI. mATe evo niyama nathI ke je sAdhana aprApyakAri hoya te sarva arthane grahaNa karI ja zake. manaH - mananI aprApyakAritAnI siddhi : prazna-191 - mana zarIramAMthI nikaLIne zeya evA-merUzikharapara rahela jina pratimA Adi padArtha sAthe joDAya che. bhale jAgRta avasthA hoya ke svaprAvasthA hoya. e anubhava siddha che. phakta mane ja nahi paNa lokamAM ya A vastu siddha che eTale ja to ApaNe kahIe chIe ke "mArU mana amuka ThekANe gayuM che" ethI mana e prApyakArI che. aprApyakArI kaI rIte thAya? uttara-191 - rocena sara saMpRvyo, mana:, zetAnupropadhAtAmavAta, nonavat jo zeya sAthe teno saMparka hoya to pANI-agni Adi viSayanI ciMtAkALe baMne-anugrahaupaghAta sAthe joDAya. jala-caMdanAdi ciMtanakALe zaityAdi anubhavavA dvArA sparzanI jema anugraha thAya ane agni-viSa,-zastrAdi vakhate teno upaghAta thAya paNa evuM thatuM nathI, tethI cakSunI jema mana aprApyakAri che. mana be prakAranuM che dravyamana-bhAvamana. have, "mana viSaya deza pratye jAya che" ema kahenArA tamane ame pUchIe chIe - merU Adi viSaya samIpe dravyamana jAya che ke bhAva mana ? baMne rIte doSa Ave che - bhAvamana ciMtAjJAnapariNAma rUpa che te jIvathI avyatirikta hovAthI jIva ja bhAvamana che. te bhAvamana rUpa jIva dehamAtra vyApI hovAthI bahAra nIkaLavA mATe yogya nathI. je je dehamAtra vRttivALA che te te dehanI bahAra nIkaLatA nathI tema jIva paNa zarIramAtra vyApi hovAthI zarIranI bahAra nIkaLato nathI. ye dehamAtravRttayaH na teSAM bahiniHsaraNamupapadyate, yathA tadgatarUpAdInAm, dehamAtravRttizca jIvaH /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 103 prazna-192 - sarvata mAtmA, na tu mAtravyApI, amUrtatAta, bAvAzavat | (e lakSaNathI AtmA to sarvagata che ne nahi ke zarIra mAtra vyApI kAraNa ke te paNa amUrta hovAthI AkAzanI jema sarvavyApI ja che ne?) uttara-192- ema nathI, bhAvapradhAnatvano nirdezana karavAmAM Ave to kartutvAbhAvAdi doSa Ave che. jo AtmA sarvagata hoya to gopAMganA Adi pratIta kartutvAdi dharmo paNa na ghaTe, jemake - staMDAtmA, sarva tatva nAzavat Adi zabdathI abhoktA, asaMsArI, ajJa, na sukhI, na duHkhI AtmA vagere AvA badhA dharmo temAM kartutva tarIke saMgata na thAya eTale e sarvagata na mAnI zakAya. prazna-193 - AtmA niSkriya hovAthI emAM kavAdino abhAva che e vAta sAMkhyone to bAdhA karatI nathI e loko to kahe che "martA niroDamoDA " vagere. to ahIM zu bAdha Ave che? uttara-194 - nA, e barAbara nathI jo AtmA niSkriya hoya to pratyakSAdi pramANothI prApta thatI bhostRtvAdi kriyAomAM virodha Ave, A bhogAdi karavAnI kriyA prakRtinI ja che puruSanI nathI. tyAM arIsAmAM thatA pratibibodayanA nyAyathI ja kriyAone jo tame mAno te paNa saMgata thatuM nathI. kAraNake, prakRti acetana che. "vaitanya puruSa0 svarUpama" evA vanacathI ane acetana bhogAdikriyA mATe yogya banatuM nathI nahito A vAta ghaTa vageremAM paNa saMgata thaI jatAM ativyApta thAya. Ama, AtmA kartA siddha thayo. eTale kartutvAdinA abhAvanA abhAvathI (kartutva) AtmA sarvagata nathI ema nathI paraMtu sarva-asarvanA grahaNathI paNa e sarvagatatva saMgata thatuM nathI - kemake- AtmA samagratribhuvana gata hovAthI prApyakArI tarIke tenA svIkArathI, tenAthI atirikta-abhinna evuM bhAvamana sarvagata banI javAthI sarvaartha nI prAptithI sarvagrahaNanI Apatti Avaze. ane A rIte to badhA ja sarvajJa banI jaze. eTale, uktanyAyathI prApta thayelA paNa sarva arthone kahelA doSanA bhayathI grahaNa nathI karato ema kahevAya to sarvAthagrahaNano prasaMga thAya - prIitve rUchInuM pi gana mA prahor mavamana: prAmAvizeSA, mAhyatvenecharthavat ! eTale ke jema bhAvamana ISTa arthone agrAhyapaNuM hovAthI grahaNa na kare tema te ISTa arthone grAhyapaNe paNa grahaNa na kare kAraNa ke, prAptapaNe baMnemAM samAna che. prazna-195- prAptavAviziSTa hovA chatAM bhAvamana koIka arthone grahaNa kare che koIne nathI karato ema mAnone?
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-195 - to to A tamArI pragaTa IzvaraceSTA thaI ane A vimarzamAM Izvarane lAvavo jarAya ucita nathI. Adi-zabdathI sarvagata AtmAnA bIjA paNa ghaNA duSaNa upasthita thAya che. jemake aMguThAmAM dahana-dAtAdi vedanA thaI te mastakAdimAM paNa anubhavAya che tema sarvatra anubhavAze paNa sarvatra eno anubhava to thato nathI. A anubhavAbhAvathI na anubhavAtA evA bhAvone bhAva tarIke mAnavAmAM Ave arthAt AtmAno sarvasthAne bhAva mAnavAmAM Ave to ativyApti Avaze ja ane bIjuM AtmA jo sarvagata hoya to alaga-alaga dezamAM rahela mALA-caMdana-strIAdi nA sparzathI niraMtara sukha ane Agazastra-jalAdinA saMparkathI niraMtara dAha, ghA, kledana Adi duHkhanI Apatti Avaze arthAt sarvatra sukha-duHkhano anubhava eka sAthe ja thavA mAMDaze. ane moTI Apatti AvI paDaze. prazna-196 - to pachI jyAM zarIra che tyAM ja A badhuM thAya che anyatra thatuM nathI ema ame kahIzuM? uttara-196 - kaI rIte ? prazna-197 - bhAI, evI ja to AjJA che ne? uttara-197 - ema nahI kahI zakAya, kAraNa teno to ahIM viSaya ja nathI. te IhAno viSaya che. prazna-198 - sahakArI bhAvathI AtmAne zarIranI apekSA che ema mAnIe to zuM vAMdho che? uttara-198 - nA, nityane sahakAranI apekSA hotI nathI - jemake, apekSyamANa sahakArIthI tenA dvArA kAMI vizeSa upakAra karAya che ke nahi? jo karAya to te bhinna che ke abhinna? jo bhinna kaho to tenuM kAMI kareluM ja na thAya, jo abhinna kare che ema mAno to tenA karaNamAM tenAthI sahakArIthI atirikta AtmAno paNa tenA karaNano prasaMga Avaze, ane kRta e to anitya che tethI AtmA paNa anitya thaI jaze. eTale Avo doSa na Ave enA mATe "ra yite" arthAt apekSyamANa sahakArI nitya padArthane kAMI vizeSa upakAra nathI karato ema svIkArAya che. tethI te (zarIra) AtmAnuM sahakArI thatuM nathI. vizeSa karaNa na hovAthI, have jo vizeSa na karatuM evuM paNa zarIra sahakArI mAno to AkhI duniyA sahakArI banI jaze, kAraNa ke, te kAMI vizeSa upakAra nathI karatuM eTale zarIra mAtranI apekSA rAkhavI phogaTa che. tethI zarIramAtravRtti ja AtmA che sarvagata nathI, eTale tenAthI abhinna bhAvamana zarIrathI bahAra nIkaLatuM nathI evo niSkarSa Ave che.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara prazna-199 dravyamana to viSayadezamAM jAya che ne ? uttara-199 nA, kAyayoganI sahAyavALA jIve grahaNa karela ciMtAmAM pravartaka evI manovargaNAnA aMtaHpAti dravyanA samUharUpa je dravyamana che te pattharanA TukaDAnI jema acetana hovAthI svayaM vijJAtA nathI dravyamana: svayaM vijJAtR na mavati, acetanAt 3pattazatavat, eTale merU vagere viSaya dezamAM jaIne paNa te bicArUM zuM kare ? tyAM gayelA paNa tenAthI kAMi jANI zakAtuM nathI. 1 prazna-200 jo ke dravyamana svayaM kAMipaNa jANatuM nathI chatAM paNa dravyamanano pradipAdinI jema karaNa bhAva prakAzitavya vastumAM che tethI kartA evo jIva kAraNabhUta dravyamanathI merUAdika vastune jANe che. AthI evo niyama siddha thAya che ke - dipaka-maNicandra-sUrya vagerenA prabhAvathI jema padArtho jaNAya che tema bahAra nIkaLelA dravyamana vaDe viSaya dezane prApta karIne jIva pote vastune jANe che. (prayoga :- vRddhinitina dravyamanamA prApya viSaya nAnAti nIvaH, raLavAta, prIpa-maLi-candra-sUprimayA va aa) evuM tamArUM mAnavAnuM thaze ne ? prazna-201 nIkaLatuM nathI ? -- uttara-200 - koNa na mAne ke artha pariccheda karavAmAM AtmAnuM dravyamana kAraNa che ? paraMtu karaNa be prakAre hoya che - zarIragata aMtaHkaraNa ane tenAthI bahAra raheluM bAhyakaraNa. tyAM A dravyamana e AtmAnuM aMtaHkaraNa ja che. ane caMdra-sUrya-maNi-dipaka vagerenI prabhA bAhyakaraNa che. kAraNa ke eka dezathI Akho samudAya oLakhAya che. za2I2mAM 2helA jIvathI merUAdi viSaya jaNAya che jemake, sparzanendriyathI kamalanAlAdi no sparza jaNAya che. prayoga :- yanta:rAM tena zarIrasthitenaiva viSayaM nIvo vRdghati yathA sparzanena, anta:raNaM ca dravyamana: / pradipa-maNi-sUrya-caMdraprabhAdika to AtmAnuM bAhyakaraNa che. eTale tame ApeluM dRSTAnta sAdhanarahita che. arthAt sAdhyanI siddhimAM teno upanyAsa barAbara besato nathI, eTale ke, tame Apela dRSTAMta yathAsthAne nathI. to pachI zarIrasthita evuM te dravyamana padmanAla tantu nyAyathI bahAra kema 105 - uttara-201 ethI ja aMtaHkaraNatva lakSaNa hetuthI ja dravyamana sparzananI jema zarIrathI bahAra nIkaLatuM nathI prayoga :- yavanta:raLa tarIrAj vahinaM nimaMti yathA sparzanam // -
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrI vizeSAvazyaka bhASyam A rIte, bhAvamana ane dravyamananA bahAra nIkaLavAnA abhAve mana aprApyakArI che ema jaNAvyuM, have mananI aprApyakAritAmAM anugrahopaghAtAbhAvAta" evo je hetu kahelo te asiddha che. ema, para vAdI vAMdho uThAve che. prazna-202 - durbaLatA-hRdayapIDA vagere rogo dvArA mRtyu pAmela svajana ke naSTa thayelI vastune vicAratA Arta-raudra dhyAna karatA manane upaghAta thAya che evuM anumAna karAya che. ane iSTasaMgama-vaibhavalAbhAdi vastune vicAratA manane harSAdithI anugraha thAya che evuM paNa dekhAya che. te kAraNathI, mana upaghAta-anugraharUpa ubhayadharmaka ja che. bhAvArtha - je zokAdi atizayathI dehopacayarUpa, AdidhyAnAtizayathI hRdayarogAdi svarUpa upaghAta ane je putrajanmAdi ISTa prApticiMtAthI utpanna thayela harSAdi dvArA thato anugraha te jIvana hovA chatAM ciMtyamAna viSayathI manano che ema anya mAne che. kAraNa ke, te jIvathI kathaMcitu avyatirikta che, A rIte mana upaghAtAnugrahayukta hovAthI tazUnyatvalakSaNarUpa tame je hetu kaho cho te asiddha ja thAya che. uttara-202 - jo dravyamana manasvathI pariNata aniSTa pudgala samUharUpa atizaya baliSTa che eTale zokAdithI ubhI thatI pIDAthI karmapaNAne prApta thayelA jIvane mana kartA thaIne dehadurbaLatA ApAdana karavA pUrvaka hRdayanA rUMdhAyelA vAyunI jema pIDA kare che. ane jyAre te ja dravyamananA anugrahathI jIvane harSAdi thAya che to pachI cittanIya merUAdi zeya mananuM anugraha-upaghAta karavAthI zuM AvI paDyuM? bhAvArtha - manasvarUpe pariNata thayelA aniSTapudgalanA samuharUpa dravyamana aniSTaciMtAnA pravartana dvArA jIvane deha durbalatA Adi pIDA dvArA hRdayaruddhavAyunI jema upaghAta utpanna kare che. ane te ja zubhapudgalapiMDarUpa mana jIvane anukUlaciMtA utpanna karavApUrvaka harSAdi abhinivRttithI vaida auSadha nI jema anugraha kare che. eTale jIvane dravyamana ja anugraha upaghAta kare che. nahi ke manAtA merU Adi zeyamana mATe kAMipaNa kare che. ethI, dravyamanathI AtmAno ja anugraha-upaghAta thAya che manane to joya hovAthI tenI gaMdha paNa AvatI nathI. eTale amAruM to kahevuM che ke je A ame ApelA hetunI tame asiddhatA batAvI che te gAMDAnI asaMbaddhabhASA jevuM che. prazna-203 - tamArI vAta to alaukika che ke dravyamanathI jIvane dehopacaya-durbaLatArUpa anugraha-upaghAta karAya che evI to pratIti ja thatI nathI. to pachI e mAnavuM kaI rIte? uttara-203 - emAM vaLI alaukika jevuM che zuM ? ke je tamane ane sabAlagopAla AkhA lokane A vAta pratIta che ke je ISTaAhAra khAvAthI jIvonAM zarIranI puSTi thAya che. ane je aniSTa AhAra che tene khAvAthI hAni thAya che. je rIte ISTa-aniSTa AhAra
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 gujarAtI praznottara khAvAthI tenA pudgalonA anubhAvathI puSTi-hAni thAya che tema dravyamAna thakI paNa pudgala guNathI puSTi-hAni thAya che emAM zuM doSa che? jema AhAra iniSTa pugalamaya hovAthI tenA prabhAve jIva zarIronI puSTi-hAni thAya che. tema dravyamana paNa pugalamaya hovAthI jo temanI hAni-vRddhi thAya to emAM vAMdho zuM che ? ke jenAthI pudgalamaya samAna hovA chatAM ahIM ja Apane takalIpha thAya che. "vintayA vatsa ! te nAta zarIramavuM zam" rUti ! prazna-204 - to pachI ciMtAne ja kRzatA Adi upaghAta janaka mAno ne? uttara-204 - nA, te paNa dravyamAna thI ja utpanna thAya che nahi to ciMtA paNa jJAnarUpa thaI jAya ane jJAna to amUrta che eTale amUrta AkAzanI jema e paNa upaghAtAdimAM hetu vagaranuM thaI jAya ane ame AgaLa "namaNupovAyA vIvA ponaeNhiMto" evuM kahevAnA ja chIe. svAbhiprAya paramArtha :dravyamana zarIramAMthI nIkaLIne merU Adi zeya arthane grahaNa karatuM nathI ke te zarIra mAM raheluM baLapUrvaka potAnI samIpa kheMcIne zeyane grahaNa karatuM nathI A niyama ame hAtha UMco karIne kahIe chIe. matalaba ke dravyamAna prApyakArI thatuM nathI. prativAdI je upaghAta-anugrahane mananA che ema mAne che te tenA nathI ja evo ahIM niyama karAya che. te dravyamana jAte ja zubha-azubha karmavaza iSTa-aniSTa pudgala saMghAtathI ghaTita hovAthI mAnanArano anugraha-upaghAta kare emAM zuM doSa che? ame teno niSedha karatA nathI, kAraNake ame to mAtra zeyakRta anugraha-upaghAta dravyamanano che e vAtono niSedha karIe chIe. prazna-205 - to pachI jIvanA paNa te baMne dravyamana dvArA karelA che to eno kema niSedha nathI karatA? uttara-205 - jIvonA upaghAta ane anugraha pudgalothI thAya che te barAbara ja che. kAraNa ke iSTa-aniSTa zabdAdi upabhogAdimAM tevuM dekhAvAthI A arthano niSedha karavo zakya nathI thato. prazna-206 - zabdAdio ISTaniSTapudgalAtmaka che evuM pratyakSAdi pramANathI siddha che. paNa A dravyamana mATe tame je ghoSaNA karo cho ke e ISTAniSTa pudgalamaya che evI ame kevI rIte zraddhA karIe?
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-206 - yogIo to dravyamanane pratyakSa ja jove che. arvAcIno-ApaNA jevA to anumAnathI mAne che - "jemake jenA sivAya je utpanna na thAya tenA darzanathI te che ema mAnavuM." jemake phoDalo jovAthI agninI bALavAnI zakti, iSTa-aniSTa pudgalasaMghAtmaka dravyamanasivAya jIvono iSTa-aniSTavastu ciMtanathI upalabdha thayelo mukha prasannatAdehadurbaLatAdi anugraha ke upaghAta na thAya. tethI tadanyathA upapattithI dravyamana pudgalarUpa che ema siddha thAya che. prazna-207 - to e baMne ciMtanIya vastu kRta thaze ne? uttara-207 - nA, to to jala-agni-odanAdine vicAravAmAM paNa kuleda-dAha-bhUkha zAMti thavAnI Apatti Avaze. paNa e thatuM nathI. prazna-208 - "viktavatsa! te nAta zarIrabhrama ' ityAdi lokoktithI to te baMne ciMtA jJAnathI thayelA che ne? uttara-208 - te paNa yukta nathI. ciMtA jJAna to amUrta che, amUrta kartutva mATe ayogya hoya che. jemake, AkAza ema kahevAthI kAMI anugraha ke upaghAta thato nathI eTale cintayA vatsa !' e lokokti kahevAya che te kAraNazaktinuM kAryamAM adhyAropa karavAthI aupacArika che. prazna-209 - to kheda vagere enAthI utpanna thAya che ema mAnazuM? uttara-209 - A kheda vagere vaLI zuM che? zuM te ja manodravyo che ke ciMtA jJAna che? prathamapakSamAM siddhasAdhana doSa ane bIjo pakSa to - javAba Apelo ja che ke jJAna amUrta che amUrtine kartutva ghaTe nahi eTale e baMne nihetuka nathI, nahito sarvadA bhavana-abhavanano prasaMga Ave. - "nityaM sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAt apekSAto hi bhAvanAM kAdAcitkatvasaMbhavaH // " e kathana pramANe anya hetunI apekSA vinAnI vastu nitya vidyamAna hoya ke avidyamAna hoya che. kAraNa ke apekSAthI padArthone kadAcitkapaNuM hoya che. arthAt anugraha-upaghAta nihetuka thatA hoya to temano niraMtara bhAva athavA abhAva ja hoya, kadAca ema kahevAmAM Ave ke - jIvAdi nahi paNa te baMneno anya koIpaNa hetu che to te paNa barAbara nathI kAraNa ke jIvAdika to sadAvasthita hovAthI sarvadA tenA kAryabhUta anugraha-upaghAtano paNa bhavanA-bhavana prasaMga AvI jAya. ema buddhimAna vAcaka potAnI buddhithI ja ahIM samAdhAna vicAre.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 109 A rIte uktayuktithI siddha thayeluM pudgalamaya dravyamana mattuno svayaM anugraha upaghAta kare, zeyakRta te baMne to mananA nathI ja eTale mana a prApyakArI nathI. prazna-210 * bhale jAgRtAvasthAmAM manane viSayaprApti na thAya paNa svApAvasthAmAM to e thAya. e vAta anubhava siddha che. jemake-'kyAMka meruzikharAdi para rahelA maMdira vageremAM mArUM mana gayuM' evuM sutelAo svapramAM anubhave ja che. tathA 'taMtu ne maLo saMpannUpha nAo viimaLe vA' | gA.213 IImAM evuM meM pahelAM ja kaheluM che. eTale mana prApyakArI thayuM ne ? uttara-210 - 'mArUM mana amuka ThekANe gayuM' evo je sutelA svapra juve che te prApta na thAya tevuM ja hoya che' svapramAM meLavelo lADu tevA paramAcAryo nI jema pratipakSo e satya na ja mAnavo ? ema karavAmAM vyAbhicAra Ave che. prazna-211 - zenI jema satya na mAnavuM ? uttara-211 alAta cakranI jema te goLa hovAthI jaldI bhamatuM evuM bhrAnti vaza acakra paNa cakranI jema lAgatuM jema satya nathI tema acakrarUpathI ja tyAM satya che. bhramaNa puruM thatAM te svAbhAvika ja lAge che. ema svapra paNa satya nathI tethI upalabdha mananA merUgamanAdika artha asatya che. te asatya hovAthI svapranAze tearthano abhAva hoyache. ane jAgyA pachI vyaktine tenAM abhAvane te avasthAmAM zarIramAM raheluM mana ja anubhava kare che. prazna-212 - * svaprAvasthAmAM merU Adi upara jaine te mana jAgRtAvasthAmAM nivRtta thaze eTale tame je 'vyAbhicArAt' hetu Apelo che te ja asiddha che. - uttara-212 - meM vyAbhicAra tarIke je hetu kahyo che te A pramANe siddha che. vibhakti vyatyaya thI arthAt svadarzanathI sva-AtmAnuM meru Adi mAM rahela jinagRhAdi gatanuM darzana svadarzana tasmAt jemake kyAreka koi potAnuM mana svapramAM merU AdimAM gayeluM jove che. tathA koI za2I2ne AtmAne paNa naMdanatarUnA kusumAvacayAdi karatuM tyAM gayeluM jove che. te tevuM hotuM nathI. ahIM rahelAo te sutelAne ahIM ja jove che. ane be AtmAno to saMbhava nathI ja, kusuma piramalAdi mArga janita parizramAdi anugraha-upaghAta tyAM hotA nathI. A jagatamAM sutelo koI potAnA zarIrane anyatra naMdanavanAdimAM gayeluM svapramAM jue che, paNa e zarIra naMdanavanAdimAM saMgata thatuM nathI. kAraNake, ahIM rahelA tene ahIM ja jove che. eTale jAgelAne tyAM rahelA anugraha upaghAta rUpa kusumaparimala-mArgazramAdika
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam svarUpa prApta thatuM nathI. tethI, suptAvasthAmAM paNa mana anyatra jatuM nathI, dehagamana darzanathI eno vyAbhicAra Ave che. 110 prazna-213 - koIne svapra AvyuM have jAgyA pachI tenA mukha para harSa-zokAdi spaSTa dekhAya che to je harSa-vizAdAdi che te kevA che ? svapramAM jinasnAtra darzanAdimAM je sukha anubhavyuM, icchita lAbha na thavAdimAM je duHkha anubhavyuM. te baMnenA viSayamAM yathAsaMkhya je rAga-dveSanA cihno che Adi zabdathI unmAda-mAdhyastha vagerenuM grahaNa karavuM AvA liMgothI jAgelAne anugraha-upaghAta dekhAya che. eTale tamAro Apelo hetu asiddha che, (anupraznopadhAtAnupatnammAt) dA.ta. - "darzana karavA yogya evA je prabhu smaraNa mAtrathI paNa jIvonAM moTA bhayone dUra kare che evA tribhuvana pUjita pArzvanAtha prabhune meru parvata para batrIza indro vaDe paraspara spardhAthI snAna karAvAtA bAlyAvasthAnAM svapnamAM meM Aja AMkhathI joyA tethI mArAthI paNa A AMkho dhanya che ke jeNe te prabhune sAkSAt joyA'' evA prakArano harSa e svapnamAM anubhavelA sukhanA rAganuM cihna che, tathA "jyAM paramAtmA birAjamAna thayelA che evA deva-devendrothI zobhita samavasaraNanI bhUmimAM huM jyAM pravezuM chuM tyAM mArI UMgha UDI gaI" vagere prakArano viSAda e svapnAnubhUta dveSanuM cihna che. A rIte mana dvArA ja harSa-zokanI anubhUti thai ne ? uttara-213 - ame paNa svapramAM thatA sukhAnubhavAdi viSaya vijJAnathI utpanna thatA harSa-zokAdino virodha karatA nathI. temane rokatA nathI. jemake jAgRta avasthAmAM thatA harSAdi, te A rIte - jAgRtAvasthAmAM keTalAMka potAne anubhuta sukhAdinA anubhavAdi jJAnathI khuza thAya che ke duHkhI thAya che. eTale dRSTa vastuno niSedha na karI zakAto hovAthI ame svapra vijJAnathI paNa tenA niSedhane kahetA nathI. prazna-214 - to tame zuM kaho cho ? uttara-214 je bhojanAdi kriyAnuM tRpti Adi phaLa che. te svapra vijJAnathI thatuM nathI, ema amArUM kahevuM che. te kriyAnuM phaLa tyAM tRpti - bhUkha nAzarUpa, mada = surApAnAdi janita vikriyA rUpa vadha = ziracchedAdithI thatI pIDA svarUpa, bandha beDI Adi mAM baMdhanano svabhAva. Adi zabdathI pANI-agniAdimAM pravezathI kaleda-dahanAdi jo A tRptiAdi svarUpa bhojanAdi kriyAphaLa svapra vijJAnathI thAya to mananI viSaya prAptirUpa prApyakAritA thAya te barAbara che paNa evuM to che nahi, kemake AvI rItanuM kAMipaNa upalabdha thatuM nathI. mATe mana prApyakArI thatuM nathI. - =
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 gujarAtI praznottara prazna-215 - svapramAM anubhavelI kriyAnuM phaLa jAgRta avasthAmAM paNa thAya ja che ne? jemake - svapramAM paNa suratakriyAno arthI puruSa strInI sAthe saMgamakriyA kare che. ane tenAthI thato zukrapugala-vIryano nisarga svapramAM anubhavelI kAma kriDAnA phaLarUpa jAgelA evA paNa koIne pratyakSa ja dekhAya che. tenA dekhAvAthI svapramAM karelI strI saMbhogakriyAnuM anumAna karAya che. te A rIte - yatra visarjAtaMtra yopinTsanA bhavitavyama, yathA vIsamavanAno, tathA svane, toDyApi yojitrA vitavyama, Ama, svapnamAM thayela strI saMgamanA phaLasvarUpa vIrya visarga jAgRta thayA pachI paNa jaNAya che. e rIte mananI prApyakAritA kema na thAya? uttara-215 - bhale, yoSita saMgama rUpa sAdhyamAM tame vyaMjanavisargarUpa hetu batAvyo paNa e hetu ya ekAMtika nathI kAraNake, svapramAM thato vyaMjana visarga te tenI prApti sivAya (strI prApti) paNa "te kAmini ne huM evuM chuM' evA svamati utnekSita tIvra adhyavasAyathI karAyelo jANavo. jemake jAgato paNa tIvramoTavALo prabaLa vedodayayukta hoya evo kAminI ne marato pratyakSanI jema joto buddhithI bhogavelI mAnato je tIvra adhyavasAya che tenAthI je rIte vIrya nisarga thAya che tema svapramAM paNa strInI prApti vinA paNa svayaM unmekSita tIvra adhyavasAyathI thato vIryavisarga mAnavo. nahi to tatkaNe ja jAgelo evo te pAse priyatamAne prApta kare ane tatkRta svapramAM prApta evA nakha-dAMta-padAdine jove paNa ema thatuM nathI tethI hetu anaikAntika che. hetumAM vyAbhicAra Ave che. ane bIjI vAta - svapramAM saMbhogakriyAdithI thato je vIryanisarga che te jo strI prAptimAM avyAbhicAri hoya to saMbhoga dvArA bhogavelI yuvatine paNa meM amuka sAthe saMbhogakriyA anubhavI "evI surata pratIti thAya tathA rati sukha ane garbhAdhAnAdi paNa thAya, Adi zabdathI peTanI vRddhi-dohada, putrajanmAdi thavuM joIe paNa e to tene thatA nathI. tethI, te svapramAM karelI saMbhogakriyA niSphaLa ja che. ane strIne bhogavavA dvArA utpanna thatA viziSTa evA garbhAdhAnAdi phaLanA abhAvathI kahevAya che. ke svapramAM strI prAptipUrvakanI viziSTa saMbhogakriyA nathI ke tenuM garbhAdhAnAdi viziSTa phaLa nathI. tyAM je tIvravedodayathI pragaTa thayelI kAmakrIDA che te mAtra vIryanisarga rUpa phaLathI ja sAmAnya phaLavALI che, paNa garbhAdhAnAdirUpa viziSTa phaLavALI nathI. eTale enI apekSAe A kriyA niSphaLa che ema kahevAya che. A rIte, yathokta viziSTaphaLanA abhAve ane phaLamAtrathI strI prAptinI asiddhithI mana prApyakArI nathI banatuM. prazna-216 - sva. paNa koIne satyaphaLavALuM dekhAya che jemake jeNe je prakAre rAjyalAbhAdi joyuM che tene te rIte te phaLe che. to kema svapramAM upalabdha mananuM merUgamanAdi satya na manAya ?
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 2 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-216 - A upAlaMbha yukta nathI. svapanuM satyapaNuM ame sarvathA niSedhyuM nathI. prazna-217 - to zeno niSedha karo cho? uttara-217 - svapramAM merUgamanAdi kriyA, mArgazrama-kusumaparimala Adi kriyAo A baMneno ame pUrvokta yuktithI satyatayA niSedha karIe chIe. prazna-218 - to evuM zuM che ke jeno tame svapamAM niSedha karatA nathI? uttara-218 - svapramAM je jinasnAtra darzanAdi jJAna che ane jAgatA je tenuM harSAdi phaLa che te anubhavasiddha hovAthI tene koNa nivArI zake ? tathA je bhaviSyanA phaLanI apekSAe svaprano nimitta bhAva che tene koNa roke ? ane tenAthI thanArA phaLane paNa koNa nivAre ? eja rIte merUgamana Adi kriyA yuktithI baMdha besatI nathI. teno niSedha karIe chIe kemake, e vijJAno yuktithI paNa ghaTatAM nathI. A badhI mAnyatAo chatAM mana prApyakArI che evuM kAMI siddha thatuM nathI. prazna-219 - svaprano nimittabhAva kema nivArI na zakAya? uttara-219 - zAstra ane lokamAM paNa prasiddha evA svagata nimitto je bhaviSyamAM thanArA zubhAzubha phaLane jaNAve che, te kAyika - bAhuAdimAM zarIranI skUraNA bhaviSyanA zubhAzubha phaLane jaNAve che, vAcika-acAnaka bolAyeluM koInuM nAma lIdhuM ne AvI jAya te. mAnasa-svapramAM thAya che A badhA nimitto loka-zAstra prasiddha ane yuktiyukta che tethI teno niSedha na karI zakAya. prazna-20- myAnaSkriniMdrAmAM rahela hAthInA dAMtane kheMcavAmAM pravRtta thayelAne svapramAM mana prApyakArI che. te pUrvakano vyaMjanAvagraha siddha thAya che. jemake - te avasthAmAM te evuM mAne che ke hAthInA dAMta kheMcavAdi A badhuM huM svapamAM jouM chuM eTale e svapra che ema mAnIne manovikalpa pUrvakanI dAMta kheMcI kADhavA AdinI kriyA e kare che, eTale mananI prApyakAritA ane tapUrvaka manano vyaMjanAvagraha thato tame kema rokI zakazo? uttara-220 - sthAnadhiniMdrAnA udayamAM vartamAna jIvano upara kahelI uktiothI svaprAvasthAmAM paNa viSayaprAptinA abhAve manano vyaMjanAvagraha nathI. bhalene mAMsabhakSaNadaMtakarSaNAdi karato gADhanidrAnA udayathI paravaza thavAthI svapranI jema mAnanAranI vyaMjanAvagrahatA bhale thAya ane eno niSedha karatA nathI. prazna-221 - to to pachI amAruM icchita siddha thayuM ne?
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 gujarAtI praznottara uttara-221 - hA jo, te vyaMjanAvagrahatA mananI hoya to, paNa te tenI nathI. prazna-222 - to te konI che ? uttara-222 - te to kharekhara prApyakArI evA zravaNa-rasana-prANa-sparzanendriyanI che. kahevAya che ke svAnaSkrinidrAnA udayamAM nATaka-raMgamaMcAdimAM gItAdi sAMbhaLanArane zrotrendriyano vyaMjanAvagraha hoya che. kapUrAdi suMghatA ghANano, mAMsa-modakAdi khAvAthI rasano, strInA zarIrAdine sparzatA sparzano vyaMjanAvagraha thAya che. nayana-manano thato nathI. vahni-charI Adi viSayakRta-dAha-pATanAdi prasaMgathI te baMnemAM viSaya prApti nathI. viSayaprApti vinA vyaMjanAvagraha asaMbhava che. prazna-223- sthAnaSkrinidrAnA udayamAM svapranI jema mAnanAro koI zuM kAMIpaNa ceSTA kare che ke jethI tenA karavAmAM vyaMjanAvagraha thAya? uttara-223 - A viSayamAM keTalAMka udAharaNo che : 1. mAMsa :- koI gAmamAM koI kuTuMbI hato te mAMsavRddha kAcA, pAkAM, kevala taLelAM ane zAkamAM nAMkhelA mAMsa khAya che. ekavAra guNAtizAyi keTalAka sthaviroe pratibodha karI ane dIkSA ApI. gAme-gAma vicaratAM kyAreka koI sthAnamAM keTalAka mAMsa lubdho dvArA kapAto pADo joyo tene joIne tene mAMsa khAvAnI icchA thaI. e IcchA khAtAM, caMDila jAtAM, carama sUtra pauruSI, pratikramaNa kriyA rAtriporiSI karatA chatAM naSTa na thaI. vadhu zuM kahevuM ? e icchAvALo ja suto pachI tyAnaddhino udaya thayo UThIne gAmanI bahAra bheMsonA ToLAmAM jaine bIjA eka pADAne mArIne tenuM mAMsa khAdhuM. baceluM lAvIne upAzrayanI upara nAMkhIne suI gayo. savAre uThyo. "meM AvuM svapra joyuM" ema gurU pAse AlocanA karI sAdhuoe upAzraya upara te mAMsa joyuM. tethI "A sthAnaddhinA udayavALo che" ema jANyuM eTale saMghe liMga laIne ravAnA karyo. 2. modaka - koI sAdhu bhikSA mATe pharatAM koI gharamAM paTalakAdimAM mUkelA ghaNA sugaMdhi snigdha madhura modako joyA. mArgamAM rahelA teNe te lAMbo samaya joyA. paNa emAMthI kAMI paNa maLyuM nahi. tyArabAda avicchinnaabhilASavALo te suI gayo. tyAnaddhi no udaya thatAM rAtrimAM tenA ghare jaI kabATo toDIne svecchAe modako khAIne bacelA pAtrAmAM nAMkhIne upAzraye AvIne pAtrA sthAne mUkIne suI gayo. UThIne tarthava gurU pAse AlocanA karI. paDilehaNA samaye pAtro jotAM sAdhue pAtrAmAM te lADuo joyA. gurue eno svAnaddhino udaya jANyo eTale eja rIte saMghe liMga pArAcika ApI ene paNa ravAnA karyo. bhAga-1/9
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrI vizeSAvazyaka bhASyam 3. dAMta - eka sAdhune divase hAthIe herAna karyo koIpaNa rIte bhAgIne upAzraya Avyo hAthI upara gusso dura na thayo emane ema rAtre suto. myAnaddhino udaya thayo. tenA udaye vajaRSabhanArAca saMghayaNavALAne vAsudevanA ardhabaLavALo zAstramAM kahyo che. ethI nagaranA daravAjA toDIne madhyamAM jaIne hAthIne mArIne dAMta kheMcI potAnA upAzrayanA dvAre nAMkhIne suto. savAre svapra che ema AlocanA karI, dAMta jovAthI tyAnAddhino udaya jANyo. liMga laIne saMghe ravAnA karyo. 4. karkazazabda - eka kuMbhAre moTA gacchamAM dIkSA lIdhI. ekavAra sutelA ene syAnaddhino udaya thayo, ethI e pahelA jema mATInAM piMDo toDato hato tevA abhyAsathI ja sAdhUnA mAthA phoDIne kabaMdhonI sAthe ekAMtamAM pheMkyAM tethI bacelA keTalAka sAdhuo bhAgI gayA. savAre samyagurIte tenI badhI ceSTAo jANI saMghe te rIte ja tene ravAnA karyo. 5. vaTazAkhA bhaMjana :- koI sAdhu bIjA gAmamAMthI gocarI laine pAcho pharyo. garamIthI thAkelo, bharelA pAtravALo, tarasyo, bhUkhyo, kAyArthI, mArgamAM rahelo vaTavRkSanI nIce Avyo tyAM atyaMta nIce rahelI tenI DALI sAthe mAthuM aphaLAyuM atyaMta vedanA thaI. gusso zAMta thayA vinA suto, svAddhinA udaye rAtre jaIne vaTazAkhA toDIne upAzrayanA daravAje nAMkhIne pharI suI gayo. "svapra joyuM" ema AlocanA karatAM syanAddhino udaya jaNAtAM liMga laIne saMghe ravAnA karyo. A pramANe "fitu ne mane saMpanka nAmo va simine vA' e pUrvapakSanI gAthAno prathamAdha apAta karAyo have "siddhArtha nomi vi' e uttarAIne khaMDita karatAM kahe che jema dehastha evI paNa AMkha "caMdramAM gaI" evuM loka bole che, te sAcuM nathI, kAraNa ema karavAthI cakSunI vahni Adi darzanathI taskRta dAhAdinI Aphata Ave te ja prakAre mananuM paNa A rIte rUDha che ke "amutra vAta e mana: prazna-224 - rUDhi paNa satya hoya che ne? uttara-224 - badhI rUDhi kAMi sAcI hotI nathI "Te vaTe vaizravaNazatvare ghare zivaHA parvata parvate rAmaH sarvane madhusUvanaH " AvI asatya rUDhio paNa dekhAya che. prazna-225 - (1) bhalene merUzikharAdi ke jala-jvalanAdi viSayane grahaNa na kare to paNa manano vyaMjanAvagraha yogya che. kemake"namasaMveLasamo 3vo' je kAraNathI cavAno ja nAnAti' vagere vacanathI sarva chaghastha upayoga asaMkhya samayathI zAstramAM batAvyo che, eka-be samayano nahi. ane je kAraNathI te upayogasaMbaMdhi asaMkhya samayomAM
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 gujarAtI praznottara badhAmAMya pratyeka anaMta manodravyo manovargaNAothI jIva grahaNa kare che. ane dravyo ke teno saMbaMdha pahelAM ahIM tame ja vyaMjane kahyo che. te kAraNe tevuM dravya ke tevo saMbaMdha vyaMjanavyaMjanAvagraha che. je manano ghaTe che jemake-zrotrendriyadvArA asaMkhya samayo sudhI grahaNa karAtA zabdAdi pariNatadravyo ke teno saMbaMdha vyaMjanAvagraha che tema ahIM paNa asaMkhya samaya sudhI grahaNa karAtA manodravyo ke teno saMbaMdha pakSapAtane choDIne madhyastha thaine kema tame mAnatA nathI? ane viSayanI saMprAti sivAya anya bhaMgAthI manano vyaMjanAvagraha samarthita karyo. (2) have viSayasaMprApta manano vyaMjanAvagraha - zarIramAMthI na nIkaLelA merUAdi arthamAM na gayelA paNa svakAyamAM hRdayAdikamAM atIvasaMbaddha manane vicAratA manano zeyasvakAya sthita hRdayAdi sAthe saMbaMddha prAptirUpa te joyasaMbaMdhamAM vyaMjanAvagraha ghaTe che. Ama, aprApta ane prAptakArI baMne prakAre manano vyaMjanAvagraha thAya ja che ne? uttara-225 - (1) pUrvapakSe ApelA prathamapakSanuM pratividhAna - A badhuM potAnA asatyakSa-paranA satpakSaviSayathI phelAtA mahArAga-dveSagrahagrasta mananI vihvaLatA sUcaka jANavuM. kemake-zrotra-dhrANa-rasana-sparzanendriya catuTyathI grAhya zabda-gaMdhAdi viSayanA saMbaMdhI vyaMjano eTale ke zabdAdi pariNatadravyonuM je upAdAna che te vyaMjanAvagraha amane mAnya che evuM virodhi paNa jANe ja che. pahelAM paNa vAraMvAra ame kahyuM ja che. paNa tuM kahe che te vyaMjanAvagraha nahi. prazna-226 - to pachI manodravyo paNa mananA grAhya thaze to teno paNa zrotrAdi jema vyaMjanAvagraha thaze emAM asaMbaddha zuM che? uttara-226 - tArI vAta barAbara nathI. kemake, ciMtA dravyarUpa mana ahIM levAnuM nathI paraMtu praha pRDhatevAte zabdArthoiDabeneti praNam levuM. mananuM merUzikharAdi grAhya to supratIta ja che. ethI te karaNabhUta manodravya rAzino vyaMjanAvagrahanA adhikAramAM zuM avasara che ? koI nahi, grAhyavastunA grahaNamAM ja vyaMjanAvagraha thAya che. manodravyo grAhyarUpatAthI grahaNa thatA nathI paNa karaNarUpe grahaNa thAya che tethI teno vyaMjanAvagraha na thAya. eTale tamArI vAta asaMbaddha che. - (2) je "rerALiyasa' gAthA dvArA mananI prApyakAritA kahI che te paNa barAbara nathI, kemake, svakAyahRdayAdika manano svadeza ja che ane je vastu je dezamAM rahe che tenAthI saMbaddha ja hoya che. temAM zuM vivAda che ? evI kaI vastu che je AtmadezathI asaMbaddha che ? e pramANe prApyakAritA mAnatA to sarva jJAna prApyakArI ja che, te badhuM jIvathI saMbaddha ja
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zrI vizeSAvazyaka bhASyama che. tethI pArizeSyathI bAhyartha apekSAthI ja prApyakAritva-aprApyakAritvanI ciMtA yogya che ane te mana vaDe aprApta ja grahaNa karAya che. eTale vyAbhicAra nathI. bhalene mananI svakIyadayaciMtAmAM prApyakAritA thAya to paNa teno vyaMjanAvagraha saMbhava nathI. jo svakAyahRdayAdidezanuM ciMtana hovA chatAM manano vyaMjanAvagraha hoya to te mana prathama samaye ja te svakIyahRdayAdi arthane kema na jANe ? evuM nathI kAraNake manano prathama samaye ja arthAvagraha utpanna thAya che. zrotrendriyAdi nI jema prathama vyaMjanAvagraha nahi. kAraNake teno kSayopazamanI apaTutAthI prathama arthAnupalabdhikALa saMbhava evo vyaMjanAvagraha yukta che. manano to kSayopazama paTu hovAthI cakSunI jema arthAnupalabhya kALanA asaMbhavathI prathama ja arthAvagraha ja utpanna thAya che. prayoga :- rUdu zeyasaMvaMdhe satyanupavyimto. nAsti na tasya vyaJjanAvagraho dRSTaH, yathA; cakSuSaH, nAsti cArthasaMbaMdhe satyanupalabdhikAlo manasaH, tasmAnna tasya vyaJjanAvagrahaH, yatra tvayamabhyupagamyate na tasya jJeyasambandhe satyanupalabdhikAlAsaMbhavaH yathA zrotrati vyatire | A niyama pramANe ja jema cakSune arthano saMbaMdha thatAM anupalabdhikALa nathI, tevI ja rIte manane paNa arthano saMbaMdha thaye chate arthano anupalabdhikALa nathI. tethI teno vyaMjanAvagraha nathI. e pramANe pratipakSanA baMne pakSomAM paNa mananA vyaMjanAvagrahanuM nirAkaraNa karIne upasaMhAra kare che - tethI ukta prakAre manano vyaMjanAvagraha saMbhava nathI. prazna-227 - manano vyaMjanAvagraha kema nathI? uttara-227- manodravyagrahaNazaktisaMpanna jIva koI arthanI ciMtAnA avasare pratisamaya manodravyo grahaNa kare che. ane e ciMtanIya arthane pratisamaya je kAraNathI jANe che. tenAthI prathamasamaya thI ja tene ciMtanIya arthanuM grahaNa thAya che. arthAnupalabdhikALa to eka paNa samaya nathI. ethI manano vyaMjanAvagraha saMbhava nathI. prazna-228 - oraDA vageremAM rahelo je indriyanA vepAra vagarano phakta manathI arthone vicAre che tyAre bhale manano vyaMjanAvagraha na hoya. paNa, je zrotrejiyanA vyApAramAM manano paNa vyApAra che. tyAM prathama anupalabdhikALa Apane paNa saMmata che to A rIte manano vyaMjanAvagraha kema mAnatA nathI? uttara-228 - je kAraNathI indriyano zrotrAdi indriyopayoga chatAM zabdAdi artha prahaNakALe paNa vyaMjanAvagraha atIta thaye chate manano vyApAra thAya che. phakta mananI kevalAvasthAmAM ja prathama avagraha vyApAra nathI. paraMtu zrotrAdIndriyopayoga kALe paNa te
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 gujarAtI praznottara rIte ja che. te Ama - zrotrAdIndriyopayogakALe ja phakta arthAvagrahathI mAMDIne mana vaparAya che. nahi ke vyaMjanAvagrahamALe. vyaMjanAvagraha e arthanA anavabodharUpa che. ane mana to tenA avabodhanuM kAraNa mAtra hovAthI arthAvabodharUpa ja che. "manuDathana, macaDa ane ti vA manaH' e pramANe mana sAntartha abhidhAnathI abhidheya che, ane jo vyaMjanAvagrahakALe manano vyApAra hoya to tenI paNa vyaMjanAvagrahanA sadUbhAve 28 bhedathI bhinna evI mati thavAno prasaMga thAya, tethI prathama samayathI ja mana arthagrahaNa kare che ema mAnavuM. prazna-229- na mAno to zuM vAMdho Ave? uttara-229 - jo prathama samayathI ja mananuM arthagrahaNa na mAnIe to tenI manasvena pravRtti ja na thAya, anutpatti ja thAya. jema bhASA svAbhidheya arthone ja bolatA hoya che, anya arthone bolatI vakhate nahi. ane jema svaviSayabhUta arthone jANanArA ja avadhiAdi jJAno AtmalAbha prApta kare che. nahi to pravRtti ja na thAya. ema, mana svaviSayabhUta arthone prathama samayathI mAMDIne ja svIkAre che. nahi to avadhiAdinI jema tenI paNa pravRtti ja na thAya. tethI ahIM teno anupalabdhi kALa raheto nathI ane e rIte vyaMjanAvagraha paNa nathI. A badhuM ame amArI matithI kahetA nathI. AgamamAM paNa vyaMjanAvagraha atIta thaye chate ja indriya upayogamAM manano vyApAra kahyo che. kalpabhASyamAM kahyuM che - "atthaNaMtaracArI cittaM niyayaM tikAlaviSayaM ti / atthaM u paDuppaNNe viNiogaM iMdiyaM ha" || vyAkhyA :- zrotrAdi indriyo prathamathI vyaMjanAvagrahathI vartamAnakAlina zabdAdi arthane grahaNa kare che. ane tyAra bAda arthAvagrahamAM pravarte che. jyAre mana to arthAnattaracAri che. eTale sIdhuM ja arthAvagrahane grahaNa karI niyatapaNe trikALa viSayamAM pravarte che. have, mananI anupalabdhinA kALano abhAva tathA cakSunI aprApyakAritA batAvIne vyaMjanAvagrahano upasaMhAra kare che. pratisamaya manodravyanuM upAdAna ane yArthAvagama manano thAya ja che. tethI teno anupalabdhikALa saMbhavato nathI. kAraNake te jJeyavastuthI svarUpa AtmasattA-svabhAva ne prApta kare che. tethI jo te ja zeyane na jANe to tenAthI tamana) tenI (jJaya) utpatti paNa kevI rIte thAya ? mana vagere sAnvarNakriyA vAcaka zabdothI kathana yogya hoya che. jemake-manute/manyate = manaH pradIpati - pradIpa, zabdayati-zabda, A viziSTakriyA kartutvapradhAna mana vagere vastuo jo te ja arthamanana-pradIpanAdi artha kriyA na kare to temanI svarUpa hAni ja thAya.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 118 tethI jema pradIpanIya-zabdanIya vastu apekSAthI pradIpa-zabdAbhidhAnanI pravRttithI pradIpazabda arthonuM apradIpanaM azabdanaM ayukta che. tema mananuM paNa mananIya vastunA mananathI ja manobhidhAna pravRttithI tenuM amanana yukta nathI. je kAraNathI e pramANe che tethI asaMkalpita - anAlocita vagere te zabdAdi viSayabhAvathI pariNata dravyarUpa vyaMjanonuM grahaNa mananuM yogya nathI. paraMtu, saMkalpita evA zabdAdidravyonuM grahaNa ja yukta che. tethI manano anupalabdhi kALa nathI eTale vyaMjanAvagraha paNa nathI. prazna-230 tamArI kahevAnI yuktiothI jo cakSurindriya aprApyakAri che, to AkhAya tribhuvanamAM rahelI vastuonA jaththAne kema grahaNa karatI nathI. aprApyatvanA avizeSathI ? ene ja vyakta kare che - aprApta che viSaya jeno teno bhAva aprAptaviSayatva te sAmAnya hotA chatAM je A koIka ja arthanuM grahaNa karavuM ane koikanuM agrahaNa karavuM tenuM kAraNa zuM ? amane to ahIM koI kAraNa lAgatuM nathI tethI he AcArya ! te cakSunA viSayaparimANanI aniyatyatA Ave che. mananI jema aprApta viSayavALI hovAthI cakSunA grAhya viSayanuM parimANa aparimita-aniyata che. prayoga :- yaprAsaviSayaM paridhdhinatti, na tasya tatparimANaM yuktaM, yathA manasaH, aprAptaM ca viSayamavagacchati cakSuH, tasmAnna tasya tatparimANaM yuktam / uttara- 230 A dRSTAMtamAM sAdhyanI vikalatA che - manane dRSTAMta karIne tame ahIM sAdhya sAdho cho. te barAbara nathI. kemake, manano (aprApyakArIno) to viSaya niyama che ja. kemake, te badhA ja arthomAM prasaratuM nathI. artho anaMta che eTale keTalAMka arthomAM mati AsAnIthI pravezI zakatI nathI e artho kevalajJAnI Adi gamya hoya che. AvA gahana arthomAM koipaNa mandamativALAnuM mana muMjhAya che. eTale te gahanabhUta kevalIgamya artho hote chate e arthone managrahaNa karatuM nathI, tyAM ame have tamane puchIe chIe - aprApyakAritva sAmAnya hovA chatAM paNa A mana kayA kAraNothI arthone grahaNa nathI karatuM ? tethI mananuM paNa viSayaparimANa hovAthI AgaLanI gAthAmAM kaheluM tamArUM dRSTAMta sAdhyavikala che e siddha thayuM. - prazna-231 - * to pachI arthonuM agrahaNa kevuM ? je keTalAMka arthone mana grahaNa karatuM nathI te tadAvaraNakarmanA udayathI ke svabhAvathI nathI karatuM ema mAno ? uttara-231 A to cakSumAM paNa samAna che. kAraNake, tenuM aprApyakAritva tulya chate karmodayathI ke tathA svabhAvathI koIka ja arthone grahaNa kare che badhA nahi. A rIte cakSunuM aprApyakAritvamAM ativyAptirUpa prApyakArivAdI e je duSaNa kahyuM te apAsta thAya -
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 gujarAtI praznottara che, athavA je cakSu-manane prApyakArI mAne che. tene paNa A duSaNa Ave ja che. A baMne duSaNa ekane ApavA yogya nathI. ema manamAM vicArIne kahe che - A ativyAptino upAlaMbha saMprAptaviSaya tarIke nayana-manano svIkAra karate chate samAna che jemake - ahIM paNa kahI zakAya ke jo cakSu prApta arthane grahaNa kare che to atisaMprApta evA aMjanamala-zalAkAdi ne kema grahaNa karatI nathI ? mana paNa prApta thayelA badhAne kema grahaNa karatuM nathI ? prazna-ra3ra - grahaNa kare ja che ne? | uttara-232 - nA, grahaNamAM anavasthA thAya. jyAM sudhI ghaTane grahaNa kare che, tyAM paTa, zaMkha, zukti vagerene kema grahaNa karatuM nathI? prazna-233 - ghaTaprAptikAle paTAdi prApta thayelA ja nathI ema mAnone? uttara-233 - nA, tenI aprAptimAM koI ja hetu nathI, jemake kaTa-kuTyAdi temanA AvAraka nathI kAraNake teo dvArA DhaMkAyelA evA paNa merU Adi manathI pariccheda karI zakAya che. prazna-234 - to pachI karmodayathI athavA svabhAvathI mana pratiniyata ja prApta kare che ema ame kahIzuM. uttara-234 - are ! A to aprApyakArI cakSumAM paNa samAna che. prazna-235 - have, ahIM niSkarSa zuM Avyo? uttara-235 - pratijJAcakSu zAstramAM darzAvelA niyata parimANathI AgaLa rahelI vastune grahaNa karatI nathI cakSu ahIM kartA che. hetu tarIke sAmarthyabhAva ane dRSTAMta tarIke mana che. arthAtu potAnI niyata pariNAmathI AgaLa rahelI vastune tenA grahaNanA sAmarthyanA abhAve cakSu aprApyakArI hovA chatAM mananI jema grahaNa karI zakatI nathI. kAraNa ke, sAmarthanA abhAvamAM te viSayamAM padArthanI pravRtti zakya banatI nathI. ATalI carcAnA aMte A niSkarSa Ave che. prazna-236 - cakSuno sAmarthyabhAva kaI rIte? uttara-236 - tadAvaraNakarmanA kSayopazamathI ane svanA anugrahathI prApta evA paNa keTalAMka yogya dezamAM rahelA arthomAM paricheda karavAmAM cakSunuM sAmarthya hoya che. aprAptatva che . ----
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrI vizeSAvazyaka bhASyam evA samAna paNa je arthomAM grahaNa viSayamAM karmano kSayopazama thAya che. tathA potAno rUpa-Aloka-manaskArAdi sAmagrIthI anugraha thAya che. te arthomAM karmayopazamano sabhAva hovAthI ane zeSa sAmagrInA anugrahathI cakSunuM grahaNa sAmarthya thAya che. ane je arthomAM grahaNaviSayamAM karmayopazama ane zeSa sAmagrIno anugraha nathI temAM sAmarthyabhAva arthApattithI jaNAya che. tethI cakSu-mana aprApyakAri che evuM sthita thayuM. ane tethI sparzanAdi cAra bhedavALo ja vyaMjanAvagraha che evo niSkarSa Avyo. e pramANe - "rayAmaLonnatiyameyAgo vaMnohI vana' e vAtanuM samarthana thayuM have prakRti - - 'tatthoggaho duruvo gahaNaM jaM hoi vaMjaNatthANaM / vaMjaNao ya jamattho teNAIe tayaM vorjI | ityAdi graMthathI pratijJAtavya vyajanAvagrahasvarUpanuM pratipAdana ahIM prakRti che ane tenuM svarUpa naMdi adhyayanAgamasUtramAM pratibodhaka-mallakanA udAharaNothI batAvAyuM che. (1) pratibodhakanuM udAharaNa : pratibodhaka ane mallakanA dRSTAMtathI vyaMjanAvagrahanI prarUpaNA karIza, e kaI ? pratibodhaka daSTAMtathI prarUpaNA te jema ke koI puruSa sutelA koI puruSane jagADe che. amuka ! amuka ! tyAM nodaka prajJApakane ema kahe che - zuM eka samayamAM pravezelA pudgalo grahaNamAM Ave che. yAvat saMkhyaya-asaMkhyaya samaya pravezelA pudgalo grahaNamAM Ave che? ema bolatA nodakane prajJApaka kahe che - eka samaya pravezelA pudgalo grahaNamAM AvatA nathI. yAvat saMkhyayasamayamAM pravezelA pudgalo grahaNamAM AvatA nathI asaMkhyaya samayamAM pravezelA pudgalo grahaNamAM Ave che. te A pratibodhaka daSTAMtathI prarUpaNA thaI. mallaga (zarAva) dAMta - have e mallakadaaMtathI prarUpaNA kaI che ? mallakadaSTAMtathI prarUpaNA-te jemake koI puruSa ApAkazirasa-mastaka sudhI pakavelA mallakane laIne temAM eka pANInuM TIpuM nAMkhe che te naSTa thaI gayuM. bIjuM paNa nAMkhyuM te paNa naSTa thaI gayuM anya paNa nAMkhyuM te paNa naSTa thaI gayuM. ema nAMkhatA nAMkhatA evuM eka pANInuM TIpuM thaze je te mallakane bhInuM karaze. evuM eka pANInuM TIpuM thaze ke je te mallakamAM raheze. evuM eka pANInuM TIpuM thaze ke je mallagane bharaze, evuM eka TIpuM thaze ke je mallakamAM nahI rahe, evuM eka TIpuM thaze ke je mallakane tANI jaze ema ahIM vyaMjanAvagrahamAM paNa naMkhAtA anaMta pugalo dvArA jyAre te vyaMjana purAze tyAre huM ema kare che. e jANato nathI ke zuM A zabda che ke bIjuM kAMI che? ema chate arthAvagraha 1 samayano hovAthI te pahelAno badho ja vyaMjanAvagraha hoya che.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara A rIte vyaMjanAvagrahanA svarUpane batAvanAra naMdisUtranuM ja zeSa kathana che te prAyaH sugama che ema mAnIne bhASyakAra '"nAhe te baMnaLa pUriya ho" enI vyAkhyA kare che - 121 prazna-237 - naMdIsUtra kAre kahyuM ke 'khaM maLiya' e zenI jema ? uttara-237 - pANIthI koDIyuM bharAya te rIte vyaMjana bharAya che. prazna-238 - sUtrakAranA kehavA mujaba vyaMjana e dravya che ke indriya che ke te baMneno saMyoga che. ema dareka prakAre virodha Ave che. uttara-238 - vyaMjana zabdathI zabdAdi viSayathI pariNata pudgalanA samUharUpa dravya, athavA zrotrAdi indriya athavA te baMneno saMbaMdha grahaNa karAya to koi virodha nathI. vyajayate vivakSita artha anena iti vyaMjanam arthAt jenAthI vivakSita artha pragaTa karAya che te vyaMjana evI vyutpatti sarvatra ghaTe che. prazna-239 - jyAre dravyano adhikAra darzAvAya tyAre '"nAde taM vanapna' no zuM artha thAya? uttara-239 - te zabdAdi dravyanuM pramANa pratisamaya pravezathI pracUra kareluM hovAthI svapramANa sudhI AvIne prakarSane prApta thAya che evo artha karavo. prazna-240 - jyAre indriyane vyaMjana mAno tyAre ''nAde taM vaMnaMLa'' no zuM artha thAya ? uttara-240 - ApUrita-vyApta-saMpUrNapaNe bhareluM artha thAya che. prazna-241 - baMne zrotrAdIndriya-zabdAdipariNatadravyano saMbaMdha jo vyaMjana tarIke manAya tyAre 'nAhe taM'ne zuM kahevAya ? uttara-241 - saMsarga = samyak sarga-saMbaMdha A pakSe jyAre te baMneno paraspara atyaMta saMyukta aMgAMgibhAvathI saMbaMdhanuM pariNAma thAya che tyAre prastuta saMbaMdha lakSaNa vyaMjana pUrNapaNe bharAyeluM thAya che. ema jyAre traNe prakAre vyaMjana bharAyeluM thAya che tyAre te vivakSita zabdAdi arthane avyakta nAma-jAti Adi kalpanA vinA grahaNa kare che. A 'tAde huM ti repha' enI vyAkhyA che A arthAvagraha eka samayano jANavo. bIjo pUrvano antarmuhUrta sudhIno dravyapravezAdi rUpa je avagraha che vyaMjanAvagraha jANavo. te te arthAvagrahanI pUrve aMtarmuhUrtano jANavo. prazna-242 - te kevA prakAranA viziSTa arthane grahaNa kare che ?
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-242 - grAhya vastu sAmAnya-vizeSAtmaka hovA chatAM arthAvagrahathI sAmAnya rUpa arthane ja grahaNa kare che. vizeSarUpe nahi. arthAvagraha eka samayano che ane eTalAmAM vizeSano graha na thai zake. sAmAnyArtha-koika gAma-nagara vana-senAdi zabdathI paNa nirdeza thAya che. tenA vyavaccheda mATe anirdezya arthAt koipaNa zabdathI na kahI zakAya evA nAmAdinI kalpanA rahita Adi zabdathI jAti-kriyA-guNa-dravyano parigraha che. tyAM rUpa2sAdi arthono je svacakSuAdi indriyagamya pratiniyata svabhAva che tenuM svarUpa che. rUparasAdi to teno abhidhAyaka zabda nAma che, rupatva-2satvAdi jAti che, A rUpa prItIkara che, A rasa puSTikara che e zabda kriyApradhAna hovAthI kriyA che, kALo-nIlo vagere guNa che, pRthvI vagere dravya che. A svarUpa-nAma-jAtyAdionI kalpanA antarjalpArUpitajJAna vinA ja artha ne jIva arthAvagrahathI je kAraNathI grahaNa kare che tethI A artha anirdezya kahyo che. kAraNa ke te kalpanA rahita hovAthI svarUpa-nAmAdi koipaNa prakAre nirdeza karavo zakya banato nathI. 122 prazna-243 - * jo svarUpa-nAmAdi kalpanArahita artha arthAvagrahano viSaya che ema tame kaho cho to 'naM ti' je naMdi adhyayana sUtramAM kahyuM che ke 'teLuM tti sadaMti' upalakSaNathI 'se jahA nAmae kei purise avvattaM saddaM suNejjA, teNaM saddetti uggahie, na uNa jANai ke vela saddatti / koI purUSa avyakta zabda sAMbhaLe, tene 'zabda che' ema jANyuM paNa e kayo zabda che e nathI jANato te pramANe kahyuM tenI sAthe to tamArI mAnyatAmAM virodhi thAya che. jemake A naMdisUtramAM jaNAya che, jema te pratipanna karanAra dvArA arthAvagrahathI zabda grahaNa karAyo ane Apa to sarvathA zabdAdi ullekha rahita ja enuM pratipAdana karo cho to virodha kema na Ave ? uttara-243 - zabdathI avagRhIta evuM je kahyuM tyAM 'zabda' eTale je vaktA pratipAdana kare che athavA zabdamAtra rUpa-2sAdi vizeSa vyAvRttithI - na avadhArelA hovAthI zabda tarIke anizcita grahaNa kare che. eTalA aMzathI zabdathI avagRhIta kahevAya che. paNa zabda buddhithI eno zabda tarIke saMbhava nathI. prazna-244 - jo tyAM zabdabuddhi thAya to zuM doSa Ave ? utta2-244 - jo arthAvagrahamAM zabdabuddhi thAya to e 'apAya' ja thai jAya arthAvagraha na thAya kAraNake nizcaya e apAyarUpa hoya che. tethI arthAvagrahamAM ihAno abhAva ja thai jAya evuM dekhAtuM nathI je amane iSTa ja che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 - prazna-245 * prathama samaye ja rUpAdi vyapohathI 'zogyam' evo pratyaya arthAvagrahathI zabdamAtratvena sAmAnya hovAthI ja mAno utarakALe to prAyaH mAdhuryAdi zaMkha-zabdanA dharmo ahIM ghaTe che. khara-karkaza vagere zAnA dharmo nahi evI vimarzabuddhi te ihA, tenAthI A zaMkha ja che evo je zabdano vizeSa te apAya thAo. tema thatAM 'teNaM saEtti' evuM zruta anusAra ja vyAkhyAna karAya che "no veva nuM nALapha vesa saddArU, tao IhaM pavisai " enAthI paNa badho virodha dUra thai zakaze ne ? gujarAtI praznottara utta2-245 jo zabdabuddhimAtra rUpa 'zabdoyam' evA nizcayajJAnane paNa Apa arthAvagraha mAno cho ane te zabdanuM 'zAduM vADayuM zabda' evuM je vizeSajJAna che tene matinA trIjA bheda apAya tarIke mAno cho, to avagraharUpa tenA prathamabhedano abhAva thai jAya kAraNake tame to zarUAtathI ja avagrahane oLaMgIne apAya mAnyo che. - prazna-246 - * zabdajJAna apAya kaI rIte thAya ? uttara-246 - te paNa vizeSagrAhaka che ane vizeSajJAna Ape apAya tarIke mAnyo che. prazna-247 - paNa A zaMkhano zabda che ema tenA uttarakALe thanArUM jJAna vizeSagrAhaka che zabdajJAnamAM to zabda sAmAnya ja pratibhAsato hovAthI vizeSapratibhAsa kai rIte thAya ke jenAthI 'apAya' nI Apatti thAya ? uttara-247 - paraMtu, 'A zabda che, azabda nathI' evo A vizeSa te vizeSapratibhAsa ja che. prazna-248 - 'A azabda nathI' evuM kaI rIte nakkI thAya ? uttara-248 - e rUpa AdithI vyAvRttapaNe grahaNa kareluM hovAthI arthAt zabdamAM rUpAdi (AdithI gaMdha-2sa-sparza jANavA)nI bAdabAkI karelI che ethI ja ahIM 'A azabda nathI' evo nizcaya thAya che, jo temAM rUpAdinI vyAvRttinuM grahaNa na karIe to 'A zabda che' evo nizcaya paNa na thaI zake tethI 'A zabda che' 'azabda nathI' evo A vizeSa pratibhAsa ja che eTale sIdhe sIdhuM apAya ja banI jAya ane tema thatAM avagrahano abhAva thaI javAnI Apatti Ave. (1) arthAvagraha : have, pratipakSa taraphathI avagraha-apAyano vizeSa-vibhAga batAvAya che. prazna-249 - to e Apatti dUra karavA zuM karazo ?
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-249 - "e zabda che' evI je buddhi che te mAtra alpavizeSane grahaNa karAvanArI hovAthI alpa vizeSagrAhaka che eTale apAya na thAya paraMtu avagraha ja thAya. prazna-250 - to pachI apAya kone kahezo? uttara-250 - "zortha zatra' evA vizeSaNa viziSTa jJAnane ame pracuravizeSa avasAyi hovAthI apAya kahIzuM. prazna-251 - ahIM, upara kahyA anusAra vizeSayukta jJAna vadhAre vizeSaNagrAhI hovAthI apAyarUpa thAya che e pramANe avagraha ane apAyano bheda mAnavAmAM Ave to zuM vAMdho che? | uttara-251 - bhalA mANasa ! jo je je alpa che te apAya nathI ema kahezo to uttarottara arthavizeSa grahaNa apekSAe pUrvapUrva artha vizeSAvasAya alpa hovAthI atyAre apAyanI to vAta ja pUrI thaI gaI kemake te zAMkha zabdanA je uttarottara bhedo mandamadhuratvAdi, taruNa-madhyama-vRddha-strI-puruSathI utpanna thayelA Adi tenI apekSAe A "zortha zabda evuM jJAna paNa kharekhara alpa che. stoka vizeSagrAhaka che eTale apAya na thAya ema uttarottara vizeSa grAhI jJAno tenAthI uttarottara bhedanI apekSAe alpa hovAthI tamAre apAyano abhAva bhAvavo rahyo. apAya bhAvanuM spaSTIkaraNa - jema "lAphoDya rendra' e buddhimAM zabda gata bhedanuM avadhAraNa atyAre sAdhya banatuM nathI kemake tyAM manda-madhuratAdi uttarottara ghaNA bhedo saMbhave che eTale alpa hovAthI A buddhi apAya nathI paraMtu, avagraha che evuM ghaNA samaye AkhI jIMdagI sudhI zabdagata mada-madhuratvAdi uttarottara bhedonuM avadhAraNa asAdhya che kAraNake tenA to anaMta bhedo che, jemAM bhedanA avadhAraNanA jJAnamAM apAyatva ne sthApo to badho bheda pratyaya uttarottarApekSAe tamArA mata mujaba alpa hovAthI arthAvagraha ja thaze. zabdajJAnanI jema te apAya banato nathI. bIjuM ke "zavAnuM evuM jJAna alpa hovAthI tame arthAvagraha mAnyuM che, te pahelA IhA thayA vinA saMbhavatuM nathI, ane ihApUrvakanuM hovAthI te arthAvagraha saMbhavatuM nathI. kemake, " izabdotham' athavA azabda rUpAdi che ? ema pahelAM ihA karyA sivAya je zabda eva" evuM nizcayajJAna akasmAt thatuM kaI rIte manAya? vimarzapUrvakatva vinA e ghaTatuM nathI. zabdagata anvayadharmomAM ane rUpAdithI bhinna grahaNa thatAM "zabdaeva" evuM nizcayajJAna saMgata che ane vimarza vinA te grahaNa thatuM nathI, vimarza eTale ihA, tethI
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 125 IhA vinA zabda eva" evuM nizcayajJAna ayukta che. have, nizcayakALa pahelAM IhA karIne Apa paNa "zabda evADayam' evuM nizcaya jJAna mAno cho to to nizcayajJAna pahelAM thatI "IhA tamArI vAtathI paNa siddha thaI jAya che. have jo tame uktavAta mAno cho to tamane pUchIe ke ihAnA pahelAM evI te kaI vastu tame grahaNa karI ke te IhA karanArane "zabdAvAgyam' evuM nizcayajJAna thAya che ? kAraNake koI vyakti vastu grahaNa karyA vinA ekAeka pahelethI ihA karato nathI. prazna-252 - nAma-jAti Adi kalpanArahita sAmAnya vastumAtrane ame ihAnA pahelAM grahaNa karela mAnazuM ke jethI IhA karanArane "zabda" evuM jJAna thaze. uttara-252 - jo ihA pahelAM sAmAnya grahaNa karo to te grahaNakAle thAya. ane te amAro mAnelo eka samayano arthAvagraha kALa rUpa thato nathI. kAraNa ke, ema mAnavAmAM to tamAre amAro mata svIkAra karavo paDe. eTale amArA mAnelA arthAvagraha pahelAM ja tamArA mate te sAmAnyano grahaNakALa thaze. ane te pahelAM amArA mAnelA avagraha pahelAMno vyaMjanakALa ja che. (zabdAdi dravyono mAtra indriyo vaDe grahaNa karavAno kALa te vyaMjana kALa.) prazna-253 - bhale ema mAno. to paNa tyAM sAmAnya arthanuM grahaNa thaze evuM samajo? uttara-253 - nA ema nahi manAya kAraNa ke te vyaMjanakALa artha vinAno che. tyAM sAmAnyarUpa ke vizeSarUpa koipaNa artha jaNatA nathI, tyAre mana vinAnI indriya mAtrano ja vyApAra hoya che. eTale tyAM artha pratibhAsa raheto nathI. tethI, saMkSepa karIne amArA mAnelA arthAvagrahamAM ja sAmAnyagrahaNa che evuM na kaheluM hovA chatAM jAteja tamAre mAnI levuM, tyAra pachI anvaya-vyatireka-dharmaparyAlocanarUpa IhA thaze pachI nizcayajJAna-apAya thAya Ama badhuM saraLa thAya che. prazna-254 - prathama ja arthAvagraha jJAnathI zabdanA grahaNa na karavAmAM tamane doSa Ave che. jemake je arthAvabodhanA samaye prathama ja "zabdoDayam" ema te vastu grahaNa na karAya to 3-gArU ve sade ti' je naMdi sUtramAM batAveluM che te ayogya Tharaze. kAraNake zabda sAmAnya rUpAdithI bhinna grahaNa karAte chate pachI zodhAya che. ke A zabda zaMkhano che ke dhanuSano ? ukta sUtrAnusAra "A zAzathI anyatara zabda che? evA vizeSanuM ja aparijJAna kahyuM che. zabdasAmAnyanuM grahaNa to anujJAta ja che. te grahaNa na karIe to e zabda kayo che, zaMkhano ke dhanuSano? evo vizeSa vicAra ja asaMgata thaI jAya. kAraNa ke,
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrI vizeSAvazyaka bhASyam vizeSanI jIjJAsA sAmAnyanA jJAnapUrvaka hoya che. kAraNa ke, zabda sAmAnya grahaNa karyA pachI ja tenA vizeSanI vicAraNA ghaTe che ne? uttara-254 - sarvatra pahelAnAM ane A sUtranA avayavamAM avagrahanA svarUpane batAvanAra 'zabda-zabda" ema ja bhASaka bole che. paNa tyAM jJAnamAM zabdano pratibhAsa nathI evuM che ja. nahi to, eka samaya mAtranA avagrahakALamAM "zabda" evuM vizeSaNa barAbara na thAya. ame pahelAM kaheluM ja che ke zabdano nizcaya aMtarmuhUrtano che. athavA sAMvyavahArika arthAvagrahanI apekSAe A sUtranI vyAkhyA thaze eTale adhIrA na thAo. tamane jo sUtranuM atyaMta gheluM lAgyuM che to tyAM paNa ema ja kahevuM che ke - pahelAM zabdanA ullekha vinAnA avyakta zabdamAtranuM grahaNa karavuM. prazna-255 - A vAta sUtranA kayA avayavathI kahI che? uttara-255 - 'nara zropha sunna samavratta ti' A sUtrAvayava naMdiadhyayanamAM A rIte jANavo "se nahIM nAma purise vratta sa6 suNendra tti' ! prazna-256 - avyaktano zuM artha che? uttara-256 - anirdezya "zabdoDaya' "rUpAdi vAra AdithI anirdezya te avyakta levuM. prazna-257 - jo te zabdAdirUpathI anirdezya che to zuM che? uttara-257 - sAmAnya. nAma-jAti Adi kalpanArahita. prazna-258 - zaMkha-dhanuSanA bhedanI apekSAe zabdanA ullekhano paNa avyakta tarIke ghaTAvatAM A vyAkhyA kaI rIte thaze? uttara-258 - ema nahi kahetA kAraNa ke- sUtramAM avagrahane anAkAra rUpe kahyo che ane anAkAra upayoga sAmAnya mAtrano viSaya hoya che. ane tArA kahevA pramANe pahelAM ja sAkAra upayogarUpa apAyanI prasaktithI avagrahano ane ihAno abhAva Ave e Apatti kahelI ja che. prazna-259 - te avyakta-anirdizyAdi svarUpa zabda arthAvagraha pahelAM ja vyaMjanAvagrahanA zrotAe grahaNa karyo to pachI kema arthAvagrahamAM paNa enI ghoSaNA karo cho? e pAcho vyaMjanAvagrahamAM grahaNa karyo e kaI rIte jaNAya? kAraNake vyaMjanAvagrahamAM paNa tame avyakta jJAna kahyuM che, avyaktaviSayanA grahaNamAM ja te avyakta thAya che ne?
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 127 uttara-259 - to sAMbhaLo, zrotAne vyaMjanAvagrahamAM te avyakta jJAna che teno ame apalApa karatA nathI paNa zrotA tene atisUkSma hovAthI saMvedana karato nathI. e pahelAM ja kahyuM che 'kuttamattAphasuTumorova ane surAvo vi ya vinAnuM nAdvRtti ' e vacanathI, tethI tyAM vyaMjanamAtranuM ja grahaNa karavuM zabdanuM nahi sAmAnyarUpatAthI avyakta zabda grahaNa karatAM akasmAta ja "zabda" evI vizeSaNa buddhi thatI nathI, anusvAra alAkSaNika hovAthI vizeSabuddhi che. A vizeSa buddhi prathama manAtI chate arthAvagrahakALamAM paNa apAyano prasaMga Ave evuM vAraMvAra kahyuM ja che. prazna-260- jo vyaMjanAvagrahamAM paNa avyakta zabdanuM grahaNa karo to zuM vAMdho Ave? uttara-260 - arthAvagrahamAM 'artha' zabdathI viSayagrahaNa abhipreta che - rUpAdibhedathI anirdhArita avyakta zabdAdinA viSayanuM grahaNa tyAM abhipreta che. ane jo te vyaMjanAvagrahamAM e avyakta zabda jaNAya che ema manAya to te vyaMjana-vyaMjanAvagraha prApta thato nathI vyaMjanamAtra saMbaMdha ja tyAM kahelo hovAthI, atyAre te kathA pUrI thaI gaI. ane tame paNa te saMbaMdha oLaMgIne thayelA avyakta arthanuM grahaNa thavAnuM mAno cho. prazna-261 - to pachI avyakta artha grahaNamAM e zuM thAya? uttara-261 - avyakta arthAvagrahaNathI arthAvagraha ja thAya. tethI vyaMjanAvagraha nathI. have e paNa sUtramAM kaheluM hovAthI tenuM astitva paNa haNAtuM nathI. prazna-262 - to pachI sUtramAM vyaMjanAvagrahamAM paNa je avyakta arthagrahaNa karavAnuM kahyuM che tethI baMneno paNa avizeSa thaze - te arthAvagraha paNa vyaMjanAvagraha thaI jAya athavA mecaka-maNiprabhAnI jema saMkara thaI jAya. uttara-262 -e pramANe vyaMjanAvagrahamAM vyaMjana saMbaMdha mAtra ane arthAvagrahamAM avyakta zabdArtha grahaNa che. vyakta zabdAdi arthanuM saMvedana thatuM nathI evuM pratipAdita che. atyAre anya upapattithI paNa arthAvagrahamAM vyakta zabdAdi arthanA saMvedananuM nirAkaraNa kare che. pahelAM arthanuM grahaNamAtra thAya, pachI IhA, tyAra bAda apAya ema matijJAnano utpatti krama che. A traNe prathama ja zabdArthanA grahaNamAM samyagu nathI. avyaktapaNe ja zabdAdi arthane grahaNa kare che jethI arthAvagrahakALe - arthagrahaNa - IhA-apAyono saMbhava nathI. tethI arthAvagrahamAM "zabda" evI vizeSabuddhi nathI. e vizeSabuddhi arthagrahaNa ane ihApUrvakanI hoya che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrI vizeSAvazyaka bhASya have jo te (buddhi) tyAM che to e arthAvagraha nathI, paraMtu apAya ja thAya, e barAbara nathI, jo te mAno to arthAvagraha ane ihAno abhAva thavAnI Apatti Ave. arthAvagrahamAM zabda evI vizeSabuddhi mAnanArAone anya doSa paNa che. te A rIte - arthAvagrahanA eka samaye "zabda" evI vizeSa buddhi Apa mAno to te nizcayarUpa che ane nizcaya kAMI akasmAt thato nathI paraMtu kramathI thAya che jemake - pahelA rUpAdithI bhinna avyakta zabda sAmAnya grahaNa thAya, pachI tenA vizeSa viSayaka, ane tenAthI apara rUpAdi vizeSa viSayA buddhi ane A A dharmothI 'krimiyaM saH' ke rUpAdi evI ihA thAya, pachI grahaNa karelA zabda sAmAnyanuM grahaNa thAya ane bIjA tyAM na rahelA rUpAdi vizeSonuM varjana. AvA kramathI nizcaya utpanna thAya che. tema thatAM zrotAne paNa arthAvagrahanA eka samayamAM sAmAnyagrahaNAdi prakAro vaDe ghaNA upayoga thAya. prathama-sAmAnya grahaNa upayoga, bIjuM yathokta ihAno upayoga, trIjo-heyadharmavarjana upayoga, cotho-upAdeya dharma parigrahaNano upayoga A rIte eka samaya mAtra evA paNa arthAvagrahamAM ghaNA upayogo prApta thAya che, e barAbara nathI, zAstramAM teno niSedha che. tethI arthAvagrahamAM zabdavizeSa buddhi nathI. aparavAdino abhiprAya - prazna-263- jo A badhuM vizeSa vimukha avyakta sAmAnya mAtra vastunuM grahaNa che te tatkaNa janmelA mAtra evA bALakane paNa hoya che, ahIM virodha nathI. kAraNake e avyakta saMketAdirahita-aparicita viSayavALo che. to je paricita viSaya che tenuM zuM? uttara-263 - prathama zabdazravaNanA samaye ja vizeSavijJAna thAya che, te spaSTa hovAthI. tethI ene AzrayIne "te sad tti 3 dig' vagere Rtamujaba ja vyAkhyA karAya che. eTale, koI doSa nathI raheto. gAthA 266 mujaba ane 267 mujaba je duSaNa che tenI avasthA ane je svarUpa che te samayami-iti je pare kaheluM che te tadavastha ja che, eTale pUrve kahelA doSothI anya dUSaNa kahevAno prayAsa na karavo. athavA tanma vetyAdri thI temAM ja spaSTajJAnavALA vyakta jaMtunA vizeSagrAhI samayamAM A zabda zaMkha athavA zAno che? snigdha, madhura ke karkaza che? strIpuruSAdino ke koI vAjiMtrano che? ItyAdi ghaNAM vizeSanuM grahaNa thavAnI prasakti thAya jemake - jo vyakta paricita viSayavALA jIvane avyakta zabdajJAnane ullaMghIne te arthAvagraha ekasamaya mAtramAM zabdanuM nizcaya jJAna thAya to anya koI paricitatara viSayavALA paTutara avabodhavALAne te ja samaye vyakta zabdajJAnane paNa vaTAvIne 'zAMkha
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 129 zabda' vage2e saMkhyAtIta vizeSagrAhaka jJAna paNa tamArA abhiprAyathI thAya, puruSonI zaktionI taratamatAnA vizeSa pAchA dekhAya ja che. prazna-264 to bhalene koIne prathama samaye paNa ekadama ghaNuM vizeSa grAhaka jJAna thAya zuM vAMdho che ? utta2-264 prasaMga Ave. - 1 bhAga-1/10 nA, 'na 35 khALav vesa dde' A sUtranA avayavanI sAthe virodhano prazna-265 - to vimadhyamazaktivALA puruSanA viSayamAM e sUtra mAno ? uttara-265 - - nA, ahIM sAmAnyathI kaheluM hovAthI ane sarva vizeSa viSayanI yukti asaMgata thavAthI nahi manAya. prakRSTamativALA ne zabdadharmIne grahaNa karyA vinA uttarottara bahu dharmagrahaNano saMbhava nathI, ema ka2vA jatAM nirAdhAra dharmo asaMgata thai jAya che. upa2 kahyA pramANe eka samayamAM 'zabda che' evuM vizeSajJAna mAnavAthI Agama virodhAdi aneka doSo Ave che, zAstramAM 'do pahna samaye' ityAdithI eka samayano arthAvagraha kahyo che ane emAM jo vizeSa jJAna mAnavAmAM Ave to te arthAvagraha eka samayano na thAya paNa asaMkhyAta samayano thAya. kAraNa ke, vizeSajJAna to asaMkhyAta samaye thAya che. (1) jo eka samayamAM vizeSajJAna mAnIe to pUrve gAthA-267mAM kahyA pramANe ghaNA upayogo thavAnI Apatti Ave. (2) athavA paricita viSayanuM vizeSajJAna eka samayamAM mAnIe to ati paricita viSayanuM jJAna te ja samaye sarva vizeSa prakAre grahaNa thAya. (3) jo avagraha mAtrathI vizeSajJAna mAnavAmAM Ave to ihA vagere utpanna ja na thAya AkhuM matijJAna avagraharUpa ja thavuM joIe. (4) athavA sarvamati apAya ja thAya, kemake, avagrahamAM paNa vizeSajJAna mAnatAM te vizeSajJAna nizcayarUpa thAya ane nizcaya e apAya che. e rIte eka samayamAM apAya siddha thAya tyAre 'hA-vAyA muddattamaMta tu' 'ihAapAya antarmuhUrta pramANe che' e zAstra vAkya sAthe virodha thAya. (5) tathA arthAvagraha thayA pachI ihA ane pachI apAya thAya che, evo zAstramAM batAvelo krama prathama samayamAM vizeSajJAna mAnavAthI tUTI jAya kemake, avagraha ane ihA thayA vinA ja sIdhI apAyanI prApti thAya. (6) athavA trIjA sthAne batAvelo apAya "prathama samayamAM paricita viSayanuM vizeSajJAna thAya che" e vacanathI paTutvanI vicitratAthI prathama mAnIe to temAM avagraha-IhA-apAya ane dhAraNAno avazya utkrama-vyatikrama thAya. e barAbara nathI, "avagraha-ihA-apAya ane dhAraNA' e cAre bhedo e krama pramANe ja 52ma munioe
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrI vizeSAvazyaka bhASyam kahyA che te viparita rIte na thaI zake. (7) tathA prathama samaye je grahaNa thAya che tene vizeSarUpa mAnavAthI je sAmAnya che te paNa vizeSarUpa ja thAya. kemake, prathama samaye sarvavastu avyakta sAmAnyarUpe ja grahaNa thAya che. jo ke A arthAvagrahanA samayamAM sAmAnya ja grahaNa thAya che. (8) athavA ahIM prathama samaye vizeSa buddhi mAno to je vastutaH sAmAnya che te tArA mate vizeSa thaze ane te mAneluM vizeSa te sAmAnya thaze. (9) athavA - sAmAnya-vizeSa baMne ubhayarUpa thaze. jemake, sAmAnya grahaNa kare te avagraha. AvI vyutpattithI vastu sthiti pAmeluM sAmAnya je svarUpe sAmAnya che te tamArA kahevA pramANe vizeSa che Ama, sAmAnya eka ja hovA chatAM ubhayarUpa thayuM. ane je te vizeSa mAne che te vastu sthitithI sAmAnya che, e rIte vizeSa paNa ubhayarUpa thAya che. prazna-266 - to bhalene ema ja thAya zuM vAMdho che? uttara-266 - e badhuM barAbara nathI. arthAvagrahanA avyaktasAmAnyamAtra AlaMbanane choDIne ja anya vizeSarUpa AlaMbanane iccho cho tene mAnavAmAM 'sAmavi 2 vize vA sAma" ema je AvI paDe che te badhuM ayogya che. A 270-71-72 traNe gAthAmAM ghaNA duSaNo che. temAMthI pUrvokta koI duSaNa kahyuM te prasaMgopAtta che. eTale punaruktinI zaMkA na karavI. prazna-267 - keTalAka prathama AlocanA jJAna pachI avagraha ema mAne che?mati hAtnonAjJAnuM prathamaM nirvivAnya vAtamUvAtivijJAnamAM zuddhavastunam to ame puchIe chIe ke te AlocanAjJAnamAM zuM grahaNa karAya che ? uttara-26 7 - pratipattAe sAmAnya avyakta vastu grahaNa karI ema jaNAya che. tyArabAda arthAvagrahamALe "te ja grahaNa karyuM ema anuvartana thAya che. prazna-268- kevuM hote chate? uttara-268 - nicchinna, rUpAdithI bhinna hote chate. prazna-269- kyA ullekhathI grahaNa kareluM? uttara-269 - zabdavizeSaNathI viziSTa tyArabAda "se nAnAmAM rU purise pravRtti sa suLajJa' e AlocanAjJAnanI apekSAe levAya che. teNe sad utta' e arthAvagrahanI apekSAe levAya che. e pramANe badhuM vyavasthita thaI jAya che. enA pachI te AcArya ! tamAre paNa kAMI bolavA jevuM nathI. jo yukti anubhavasiddha arthathI viSayavibhAga
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 131 vyavasthApita sUtramAM vAdI jaya na prApta kare tyAre vidvAno mauna rahe. svaAgrahatatpara evA tame vicAra mArgano lopa karelo che. sUri paranI alpagarvathI anuvidha ajJAnatAne jotA tene mArgamAM lAvavA vikalpa kare che. anupahita smaraNavAsanA saMtAna rUpa arthAvagrahanA pahelAM vyaMjanAvagraha thAya che. evuM je pUrva kaheluM che te tamane paNa yAda che. prazna-270 - tethI zuM? uttara-270- je A tame unnekSA kareluM sAmAnyagrAhaka Alocana che te vyaMjanAvagrahanA pahelAM thAya che ke pachI thAya che. athavA te ja vyaMjanAvagraha paNa Alocana thAya evI traNa gati che bIjI koI gati nathI. (1) have, pahelA te zabdAdi viSayarUpe pariNAma pAmelA dravyanA samuhavALo artha ane zrotrAdi indriyarUpa vyaMjana te baMne saMbaMdha tyAre nathI. jo artha-vyaMjanano saMbaMdha hota to sAmAnya arthAlocana thAta. nahito sarvatra sarvadA tenA abhAvano prasaMga thavAthI vyaMjanAvagrahanA pahelAM arthavyaMjanano saMbaMdha hoto nathI, jo hoya to vyaMjanAvagraha ja iSTa hovAthI pUrva AlocanA jJAna na thAya. (2) bIjA vikalpa pramANe vyaMjanAvagraha pachI AlocanA jJAna mAno to ahIM arthAvagraha paNa vyaMjanAvagrahanA carama samaye thAya che evo nirNaya pahelAM paNa thaI gayo che. tethI vyaMjanAvagrahanA pachI paNa AlocanAjJAna yukta nathI, niravakAza hovAthI. kAraNa ke vyaMjana-arthAvagrahanI vacce kALa nathI ke jemAM te tamAruM AlocanAjJAna thAya. kAraNa ke, vyaMjanAvagrahanA carama samaye ja arthAvagraha hoya che. tethI vyaMjanAvagrahanA pUrvapazcAta kAlamAM AlocanA jJAna thatuM nathI. (3) have bacelo madhyakALavArtA vikalpa upanyasta thayelo vyaMjanAvagraha eja AlocanAjJAnapaNe tamAre mAnavo paDe emAM koI doSa nathI. nAmamAtrano ja vivAda che. prazna-271 - to tamArA abhiprAyanA avisaMvAdI lAbhathI prerakavarga vadhAmaNI kare? uttara-271 - ema nathI ahIM be vikalpa che, te vyaMjanAvagraha kALe manAyeluM Alocana e zuM arthanuM che athavA vyaMjanonuM che? tyAM pahelA vikalpamAM duSaNa che (1) te Alocana jJAnane sAmAnyarUpa arthanuM darzana mAne che to vyaMjanAvagraharUpa na thAya. vyaMjanAvagraha vyaMjana saMbaMdha mAtra rUpa hovAthI arthazUnya che. pahelAM paNa e "arthAvagrahanI pUrve je vyaMjanakALa che te artha parizUnya che." (gA.259)thI sAdhita ja che. ethI artha
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrI vizeSAvazyaka bhASyam darzanarUpa Alocana kaI rIte arthazUnya vyaMjanAvagraharUpa bane ? virodha Ave (2) have, zabdAdi viSayapaNe pariNata dravyasaMbaMdha mAtra vyaMjananuM te samAlocana mAno to te paNa kaI rIte ghaTe ? arthazUnya vyaMjanasaMbaMdha mAtra yukta hovAthI sAmAnyathalocatvanI asaMgatI thAya che. prazna-272 - to pachI anyazAstromAM prasiddha evA bicArA AlocanAjJAnanI kaI gati? uttara-272 - vyaMjanAvagrahanuM ja bIjuM nAma thAya. vivakSAmAtramAM pravRtta thayelI vastuonAM ghaNAM nAmo karavAmAM koI vyakti vivAda karato nathI. prazna-273 - to e paNa bhale nAmAMtara thAya zuM doSa che? uttara-273 - ema nathI. kAraNa ke, ema karavAmAM to A AlocanAjJAna sAmAnyagrAhaka thaze ane arthAvagraha vizeSagrAhaka thaze. prazna-274 - to to A rIte amArI icchita siddhi thaze? * uttara-274 - pArizeSyathI vyaMjanAvagraha ja AlocanAjJAna thayuM che ane tyAM prAgukta yuktiothI arthazUnyamAM sAmAnyagrahaNa kaI rIte thAya ke jethI tamane samIhitasiddhino AnaMda thAya che? tethI arthAvagraha ja sAmAnyArthagrAhaka che, AlocanAjJAna nahi, ethI ja je kahyuM che ne ke "mati hyAnonAjJAna' e paNa arthAvagrahane AzrayIne jo hoya to ghaTe, anya viSayaka hoyato na ghaTe. athavA te vyaMjanAvagrahamAM sAmAnya bhale grahaNa karo, to paNa vicAryA vagara temAM akasmAta ja arthAvagrahamALe 'zabda pas:' evuM vizeSaNa vizeSajJAna kaI rIte yogya che? "zabda" evo nizcaya IhA sivAya jaldIthI ghaTato nathI. evuM prAyaH vAraMvAra kaheluM che eTale arthAvagrahamAM "zabda" evI vizeSabuddhi ghaTatI nathI. prazna-275 - to arthAvagraha samaye zabdAdinA nizcaya sAthe ja IhA thaze ame ema mAnazuM? uttara-275 - arthAvagraha eka samayamAM IhA-apAya sAthe kaI rIte ghaTe ? te baMne tarka-avagama svabhAvavALA che tarka-vimarza teno svabhAva eTale IhA. avagama=nizcaya teno svabhAva eTale apAya. baMne alaga-alaga asaMkhyasamaye thayelA che. je A arthAvagrahamAM vizeSajJAna tame mAno cho te apAya che, te nizcayarUpa-avagama svabhAva che
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 133 ane je tenA samakALe IhA mAno cho te tarkasvabhAvavALI anizcayAtmaka che. tethI ihA ane apAya nizcaya-anizcaya svabhAvavALA eka samaye kaI rIte ghaTe ? te baMne to paraspara parihAra karanArA che. ekavAramAM ekatra avasthAna na hovAthI temanI sahodayanI paNa upapatti thatI nathI. A vizeSaavagama ane ihAnA sahabhAvamAM pahelI asaMgati ane arthAvagraha mAtra eka samayano che jyAre ihA-apAya to 'hA-vAyA mudduttamaMta tu vacanathI pratyeka asaMkhyasamayanA hovAthI eka ja arthAvagrahanA samayamAM kaI rIte thAya ? atyaMta asaMgata che A bIjI asaMgati thaI. eTale A badhuM atyaMta asaMbaddha hovAthI upekSA karavA jevuM che. prazna-276 'kSipra, oiLa, vaDu, avaduM vavidha avavidha, anizrita, nizrita, asaMdhi, saMdhiM, dhruvam, dhruvamavavRtti' ityAdi graMthathI avagrahAdi zAsrAMtaramAM 12 vizeSaNothI vizeSita che. ahIM paNa AgaLa A artha kahIzuM ema tame pratijJA tarelI che. tethI kSipra khrioLa vADavavRtti evA vizeSaNanI anyathAnupapattithI arthAvagraha mAtra eka samayano jaNAto nathI paraMtu cirakALano paNa che. kAraNa ke jo eka samaya mAtra hoya temAM uktavizeSaNo na ghaTe. tethI A vizeSaNonA baLe te asaMkhyasamayano paNa ghaTe che. tathA ghaNA zrotAonA sAmAnyathI prAptinA viSayamAM rahelA zaMkha-bherI Adi ghaNA vAjiMtranA nirdoSamAM kSayopazamanI vicitratAthI bahu grahaNa kare che. koIka abahu grahaNa kare che. bhinna zabdone koI strI-puruSAdi vAgha-snigdha-madhurAdi zabdamAtra bahuvidha vizeSathI viziSTa grahaNa kare che, koI abahuvidhagrahaNa kare che. ethI A bahu-bahuvidha Adi aneka vikalponI vividhatA vaza avagrahanuM kyAMka sAmAnyagrahaNa ane kyAMka vizeSagrahaNa thAya che Ama baMne saMgata che ethI sUtramAM je 'teLa sadde tti' vacanathI 'zabda' evuM je vizeSajJAna batAvyuM che te paNa arthAvagrahamAM ghaTe che ne ? - uttara-276 he abudhacakravarti ! je bahu-bahuvidhAdivizeSaNa vazathI thato vizeSaavagama che te zuM tane arthAvagraha dekhAya che ? evuM lAgatuM hoya to paNa je bahubahuvidhAdigrAhaka vizeSAvagama che te nizcaya che te sAmAnya arthanuM grahaNa ihA vinA na thAya. je te benA vinA thanAro nathI te apAya ja che. ene avagraha kema kaho cho ? pahelAM vAraMvAra kahyA chatAM bhUlakaNA hovAthI jaDatAthI ke kadAgrahathI amane vAraMvAra bolAvo cho to zuM karI e ? pharIthI kahIe chIe ke jenAthI muzkelIthI paNa koI mArgane prApta kare. prazna-277 to te baMne vinA vizeSabodhano abhAva hovAthI grahaNa ane ihA bhale vizeSAvagamanuM lakSaNa thAya paraMtu apAya nizcayanuM lakSaNa kaI rIte thAya ? e to tenuM svarUpa ja che.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrI vizeSAvazyaka bhASyama uttara-277 - sAcI vAta che paNa bhedanI vivekSAe svarUpa paNa lakSaNa thAya ja che jemake-viSAkRta svarUpeNa nakyate jJAtivat | parva svasthAmAvAgyAM te uttasagnanI ! prazna-278 - jo bahu bahuvidhAdivizeSagrAhakabodha apAya ja hoya to anyatra avagrahAdionuM paNa bahu Adi grahaNa kema kahyuM che ? uttara-278 - sAcI vAta che. paraMtu, apAyanuM kAraNa avagrahAdi che. kAraNamAM yogyatAthI kAryanuM svarUpa che. ema upacArathI teo paNa bahuAdi grAhako kahevAya che eTale doSa nathI. prazna-279 - jo ema hoya to ame paNa apAyamAM rahelA vizeSajJAnano avagrahamAM upacAra karIzuM eTale ukta nyAyathI upacAra karIne arthAvagrahane vizeSa grAhaka kaho ne? uttara-279- nA ema nathI, kAraNa ke mukhyano abhAva hoya to prayojana ane nimittamAM upacAra pravarte che. paraMtu ahIM to evuM che nahi eTale upacAranuM koI prayojana nathI. prazna- 280 - to ame teNe sade ItyAdi sUtranuM yathAzrutArthanigamanarUpa prayojana che tethI upacAra karavAmAM zuM vAMdho che? uttara-280 - nA "E mArU vattA' A prakAre paNa tenuM nigamana thayeluM ja che. prazna-281 - paNa e sAmarthyavyAkhyAna che, kRtanA artha anusAra thI vyAkhyA nathI ema mAno? uttara-281 - to jo upacArathI paNa sUtrano artha vyAkhyAya che ema tamAro abhiprAya che to jema upacAra ghaTe tema karIe, paNa ema karAto e zobhato nathI, kAraNa ke siMha-mANavaka, samudrataLAva nI jema kAMIka sAmya chatAM e sAmyatA mAtramAM karAtuM zobhe che. paNa tArA kahevAmAM evI samAnatA nathI. eTale upacAra kaI rIte ghaTI zake? kemake, A eka samayanA arthAvagrahamAM asaMkhya samayanuM vizeSagrahaNa koI rIte paNa saMgata thAya nahi. prazna-282- to to arthAvagrahamAM paNa upacAra karIe toya kaI rIte ghaTe? uttara-282 - aho ! ghaNA samaya pachI sAcuM bhAna thayuM che to ekAgra manathI sAMbhaLa. te paNa je rIte ghaTe che tema kahuM chuM. sad tti e rIte sUtranuM vyAkhyAna karyuM che. jo aupacArika arthathI paNa tamane prayojana che to te paNa je rIte ghaTe tema tamane kahIzuM.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 135 naizcayika dRSTithI koipaNa jAtano upacArakaryA vinA sAmAnya vastu mAtranuM je eka samaya puratuM grahaNa karAya che. te prathama avagraha che kAraNa ke, eka samayasaMbaMdhI jJAnAdivastuone nizcayavedi evA paramayogio ja jANe che eTale e naiRRyika kahevAya che. have chadmastha vyavahArIo dvArA jeno vyavahAra thAya che te upacarita arthAvagraha che-te naizcayika arthAvagraha thayA pachI IhIta vastu vizeSano je apAya che. te punaH thanArI ihA ane apAyanI apekSAe ane bhaviSyamAM thanAra anya vizeSone apekSIne upacarita avagraha thAya che te arthAvagraha kahevAya che. upacAranuM ja anya nimitta-bhAvi je anya vizeSonI apekSAe je kAraNe apAya hovA chatAM samAjane grahaNa kare che ane je sAmAnyane grahaNa kare che te ja arthAvagraha che. jemake, prathama naiRyika arthAvagraha. tAtparya-prathama naiRyika arthAvagrahamAM rUpAdithI avyAvRta evuM avyakta zabdAdi vastu sAmAnyane grahaNa karAyuM pachI te IhIta thatAM "zabda pavAgyam' evo nizcayarUpa apAya thAya che. tyArapachI to A zaMkhano zabda che ke zRMgano evI zabdavizeSa viSayavALI IhA thaze. te pachI A zaMkha zabda ja che evo zabda vizeSaviSayavALo je apAya thaze tenI apekSAe A zabda ja che evo thato prathama nizcaya apAya chatAM upacArathI avagraha gaNAya che. hA-apAyanI apekSAthI e rIte upacAranuM eka nimitta batAvyuM. A zaMkhano zabda che', ityAdi. bhAvivizeSanI apekSAe jenAthI e sAmAnya zabdarUpa sAmAnyane grahaNa kare che enAthI upacAranuM ja bIjuM nimitte jaNAvyuMjemake jenA pachI ihA-apAya thAya che ane je sAmAnyane grahaNa kare che te arthAvagraha, jema ke prathama naizcayaki arthAvagraha. A zabda ja che AdithI avagraha thayA pachI IhA-apAya thAya che ane A zaMkhano zabda che ityAdithI bhAvi vizeSanI apekSAe A zabda ja che evo nizcaya e sAmAnya che. tethI, arthAvagraha bhAvI vizeSApekSAe sAmAnyane grahaNa kare che ema kahyuM. tyArapachI sAmAnyathI zabdanA nizcayarUpa prathama apAya thayA pachI zuM A zaMkhano zabda che ke dhanuno evI IhA thAya che te pachI te zaMkhaprabhavavAdi zabdavizeSathI zaMkhano ja zabda che evA rUpathI nizcayarUpa apAya thAya che. ane A paNa pharIthI tenAthI koI vizeSa anya che evI AkAMkSAvALA pramAtAne thanArA bhAvi IhA ane apAyane apekSIne bhAvi vizeSApekSAe emAM sAmAnyanA AlaMbanathI arthAvagraha evo upacAra karAya che. A sAmAnyavizeSanI apekSA tyAM sudhI karavI jyAM sudhI vastuno aMtya vizeSa Ave. je vizeSa pachI vastunA anya vizeSo na thAya te aMtya vizeSa athavA anya vizeSo saMbhave chate je vizeSa pachI pramAtAnI jIjJAsA pUrI thaI jAya te aMtyavizeSa. te aMtya vizeSa sudhI vyAvahArika arthAvagraha ihA-apAya mATe sAmAnya-vizeSanI apekSA karavI.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 zrI vizeSAvazyaka bhASyam sarvatra viSayaparicheda karavA mATe yogya hote chate nizcayathI IhA-apAya thAya che, ihA-apAya-IhA-apAya Ama kramathI jyAM sudhI anya vizeSa na Ave tyAM sudhI ihAapAya ja thAya che arthAvagraha nahi. prazna-283 - zuM sarvatra AvuM ja hoya che? -- uttara-283 - nA, prathama avyakta sAmAnyamAtranA AlaMbana svarUpa eka samayanA jJAnane choDIne anyatra IhA-apAya thAya che. e ihA-apAya nathI paNa avagraha ja che. saMvyavahArArtha-vyavahArika janapratitinI apekSAe sarvatra je-je apAya che te-te uttarottara bahA-apAyanI apekSAe ane bhAvi vizeSApekSAe upacArathI arthAvagraha che. ema, tyAM sudhI jANavuM jyAM sudhI tAratamyathI uttarottara vizeSAkAMkSA thAya. prazna-284 - jyAM taratamayoga na hoya tyAM zuM thAya che? uttara-284- tyAM jJAtAne AgaLanA vizeSanI AkAMkSA nivRtta thatA apAya ja thAya che avagraha nahi kAraNa ke, tenA nimitta rUpa evA IhAdi no tyAM abhAva hoya che. prazna-285 - jo pahelAthI ihAdi na thAya to zuM thAya? uttara-285 - apAyanA aMte tenA arthamAM upayogavALI aprazrutirUpa dhAraNA thAya che. prazna-286 - zeSa vAsanA-smRti rUpa dhAraNA nA be bhedono saMbhava kyAM che? uttara-286 - vAsanA ane kAlAMtare smRti sarvatra thAya che. arthAta avismRti rUpa dhAraNA apAya sudhI ja thAya che tathA vAsanA-smRti to sarvatra kAlAMtaramAM paNa aviruddha che. e pramANe kahelA svarUpavyAvahArika arthAvagrahanI apekSAthI zrutanA arthane anusAra sUtranuM vyAkhyAna paNa aviruddha ja che. abhiprAya :- "sad tti mArU vattA' evA prakAre "te sad ri 35hiNa' evuM sUtra vyAkhyAta che. athavA tenAvaTItaH evuM je sUtramAM pratipAdana karyuM che te jo vivakSAvazathI vizeSajJAna rUpe grahaNa karAya to te badhuMya saMgata thAya che, zemAM? yathokta aupacArika sAMvyavahArika arthAvagraha grahaNa karate chate. ahIM, zabda e vizeSajJAna che pUrvoktayuktithI sarvagrahaNa pachI IhA vagereno upapAda thAya che. tethI, "se nahInAma, savAyuM jIruM vagere badhuM vyavasthita thAya che.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 137 prazna-287 - jo ema hoya to mAtra arthAvagraha ja kema grahaNa karAto nathI ke jenAthI saghaLo vivAda ja zamI jAya? uttara-287 - ema nathI "zabda vAgyam' Adi apAyarUpa A arthAvagraha che anete apAya sAmAnyanuM grahaNa ane IhA sivAya saMbhavatuM nathI, evuM pUrve vAraMvAra kaheluM ja che, eTale pUrvanuM vyAkhyAna ja mukhya che. eka sAmayika naiRRyika arthAvagrahanI vyAkhyA karanAra tarapha pahelAM je kahyuM che ke e eka sAmAyika che to enuM kSipra-ciragrahaNavizeSaNa kevI rIte ghaTe? tathA jo e arthAvagraha sAmAnyagrAhaka che to bahu-bahuvidha Adi vizeSaNomAM kaheluM vizeSagrahaNa kaI rIte ghaTe ? tathA avagraha vizeSagrAhaka hote chate je samayopayogabAhulya kahyuM. A badhI doSakALano parihAra vyavahArika arthAvagraha hote chate ghaTe che, te A rIte-naizcayika avagrahavAdI e bolI zake che ke kSipra-cirAdi vizeSaNo vyavahArika avagrahanA viSayavALA che, e asaMkhya samayathI niSpanna hovAthI enuM kSipra-ciragrahaNa ghaTe che. vizeSagrAhaka hovAthI bahubahuvidhAdi grahaNa paNa ghaTe che "sAmaM-tAvilesehI' ityAdithI pUrve kaheluM samayopayoga bAhulya paNa emAM nirAspada ja che, sAmAnyagrahaNa-itA pUrvaka thatuM hovAthI ane asaMkhyasamayanuM hovAthI, eka samaye ghaNA upayoganI je vAta karo cho te ahIM asaMbaddha che prazna-288- to zuM naikSayika avagrahamAM kSipra-cirAdi vizeSaNa samUha ghaTato nathI ke jenAthI te vyAvahArika avagrahApekSAe kahevAya che? uttara- 288 - sAcI vAta che. mukhyatayA to e vizeSaNo vyavahArAvagrahamAM ja ghaTe che. kAraNamAM kAryadharmanA upacArathI nizcayavagrahamAM paNa ghaTe che. evuM pahelA kaheluM che ane AgaLa kahevAze. kAraNanI viziSTatAthI kAryanuM vaizistra ghaTe che nahito AkhA lokanI paNa aizvaryAdinI Apatti Avaze. lAkaDAnA TUkaDAmAMthI paNa ratnano Dhagalo prApta thavA mAMDaze, e vAta mUko atyAre je prastuta che tenI vicAraNA karIe. paraMparAthI je A sAmAnyavizeSano vyavahAra lokamAM rUDha che te paNa vyavahAraavagraha chate ghaTe che. ema ahIM paNa saMbaddha thAya che lokamAM paNa je vizeSa che te paNa apekSAe sAmAnya che ane je sAmAnya che te apekSAe vizeSa che. te A rIte- dri pavAgyam e rIte nizcita artha pUrva samAjanI apekSAe vizeSa che, ane zaMkhano che ema uttaravizeSanI apekSAe sAmAnya che. e pramANe cheka aMtya vizeSa sudhI jANavuM ema pUrve kaheluM che ane A upara-uparanA jJAnanI pravRttirUpa saMtAnathI lokamAM rUDha sAmAnya-vizeSano vyavahAra aupacArika avagraha mAnIe
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrI vizeSAvazyaka bhASyanuM to ja ghaTe che nahi to na ghaTe. te na mAnavAmAM prathama apAya pachI ihAnuM utthAna ja na thAya ane uttaravizeSa agrahaNano ja svIkAra thAya che. uttaravizeSAgrahaNamAM prathamaapAya mAM nizcita artha vizeSa ja che sAmAnya nathI. Ama, pUrve kahelo lokapratIta sAmAnyavizeSano vyavahAra naSTa thaI jAya. have jo prathama apAya- pachI IhAnuM utthAna ane uttaravizeSanuM grahaNa mAno to tenI apekSAe prathama apAyamAM vyavasita arthanuM sAmAnyatva siddha che. je samAnya grAhaka che ane pachI IhAdi pravRtti che te naiRRyika prathama avagrahanI jema arthAvagraha che. e rIte vyavahArika arthAvagraha siddha thAya che te siddha thatAM santAna pravRttithI aMtya vizeSa sudhI sAmAnya-vizeSano vyavahAra siddha thAya che. matijJAnanA prathamabheda rUpa be bhedavALo arthAvagraha samApta. (2) duhA iya sAmaNNagahaNANaMtaramIhA sadasthavImaMsA / kimidaM saddo'saddo ko hojja va saMkha saMgANaM? // 289 // pUrvokta prakAre naiyika arthAvagrahamAM je rUpAdithI abhinna avyakta vastu mAtranuM grahaNa karyuM che. tathA vyavahArArthAvagrahamAM paNa uttaravizeSApekSAe zabdAdi sAmAnyanuM grahaNa kahyuM che. ema pUrve kahyA pramANe te baMne prakAranA avagraha pachI vidyamAna arthanI vizeSa vicAraNArUpa IhA thAya che. te tyAM rahelA gRhItArthanA vizeSa vimarzadvArathI mImAMsA rUpA hoya che. jemake-meM kaI vastu grahaNa karI ? zabda ke azabda rUpa-rasAdisvarUpa grahaNa karyo? A nizcayArthAvagraha pachI thatI ihA che. have vyavahArArthAvagraha pachI thatI ihAnuM svarUpa batAve che-vyavahArArthAvagrahathI zabda grahaNa karatAM evI IhA thAya che-zaMkha-dhanuSamAMthI A kayo zabda che zaMkhano ke dhanuSano ? prazna-289- A zabda che ke azabda? evu saMzayajJAna ja kaI rIte IhA banI zake? uttara-289 - sAcI vAta che, A mAtra dizA che. vAstavika to vyavatireka dharmanA nirAkaraNavALo ane anvayadharma ghaTavAthI pravRtta apAyAbhimukha bodha ja IhA jANavI. jemake araNyametat savitA'stamAgato na cAdhunA saMbhavatIha mAnavaH / prayastattena vAtimAnA mArce mItimAnanAnA . e pahelA kaheluM hovA chatAM maMdabuddhivALAne yAda karAvavA pharI kahyuM che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 139 (3) apAya : mahurAiguNattaNao saMkhasseva tti jaM na siMgassa / viNNANaM so'vAo annugmvapharamAvAno madhura- snigdhAdi guNavALo hovAthI A zaMkhano ja zabda che, ziMgaDAno nahi evuM je vizeSajJAna che, te apAya-nizcayajJAnarUpa che kemake-purovartI arthadharmonA anugamabhAvathI astitvano temAM nizcaya hoya che. ane tyAM avidyamAna arthadharmono to vyatireka bhAvathI nAstitvano nizcaya hoya che. A apAya vyavahArArthAvagraha pachI thanAro kahyo che ane nizcaya avagraha pachI thanAro to svayaM jovo, te A rIte-zrotragrAhyatvAdi guNathI A zabda ja che rUpAdi nathI. IhA ane apAyaviSayaka vipratipattinuM nirAkaraNa ame pahelAM karI dIdhuM che eTale ahIM jaNAvI nathI. (4) dhAraNA :tayaNaMtaraM tayatthaviccavaNaM jo ya vAsaNAjogo / kAlaMtare ya jaM puNaraNusaraNaM dhAraNA sA u|| apAya pachI tadarthathI avicyavana-upayogane AzrayIne abhraMza; ane je vAsanAno jIvanI sAthe yoga, ane je te arthanuM-kAlAMtare pharI indriyothI upalabdha ke anupalabdha arthanuM eja rIte manathI smaraNa thAya che te traNa prakAranA arthanA avadhAraNa rUpa dhAraNA jANavI. bhAvArtha :- apAyathI nizcita arthamAM tyAra pachI yAvatu atyAre paNa tenA upoyaganA sAtatyathI temAMthI haTI jato nathI tyAMsudhI tadarthono upayoga e avizruti nAmano dhAraNAno prathamabheda thAya che. pachI te upayoganA AvaraNakarmanA kSayopazama sAthe jIva joDAya che. jethI kAlAMtaramAM indriya vyApArAdi sAmagrI sabhAve pharIthI tadarthopayoga mRti rUpe khule che. te tadAvaraNa kSayopazamarUpa vAsanA nAmano bIjobheda che. ane kAlAMtaramAM vAsanAvazathI te arthanI-indriyathI upalabdha ke anupalabdha evA arthanI paNa manamAM je smRti thAya che te trIjo bheda. have sUtrakAre kahyuM te pramANe -avaM paNa manAve 3 kAMdha vagere manamAM rAkhIne bhASyakAra saMkSepa kare che. setu vi vAyu visatu haoNti vattavADuM / pArtha paccAsannattaNeNamIhAivatthUNi // 292 // zabdathI jema rUpAdi badhA viSayomAM sAkSAt na kahelA rUpalakSyo paNa kahyAnusAra prasaratI prajJAvALA caturamanavALAone sujJeya thAya che te IhA Adi matijJAnanA bhedo che.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-290 - te rUpalakSyo zenAthI gaNAya che ? uttara-290 - cakSuAdithI prAyaHnajIka hovAthI grahaNa karAtA sthANu AdinI tyAM na grahaNa karAtA puruSAdi sAthe prAyaH ghaNA dharmothI je pratyAsati-samAnatA che. tethI, ihAdi jANavA. paNa, atyaMta vilakSaNavastu sthANu AdinI UMTAdisAthe thatI nathI. avagraha sAmAnyamAtrano grAhaka hovAthI temAM bIjI vastunI apekSA paNa hotI nathI. ihAubhayavastunA avalaMbanavALI che, tyAM AgaLa dekhAtI vastunI je virodhI vastu che, tene AzrayIne prAyaH ghaNA dharmothI samAna lIdhuM che, atyaMta vilakSaNa nahi. AgaLa dhImA-jhAMkhA prakAzamAM dUrathI dekhAtA sthANu AdimAM sthANu che ke puruSa ? evI ihA thAya che. UbhA rahevuM, caDavuM, jADAi, UMcAinI samAnatAdithI prAyaH ghaNA dharmo vaDe puruSa sthANunI najIka hovAthI, IhA thAya paNa sthANu ke UMTa ? ema nathI kemake UMTa sthANunI apekSAe prAyaH atyaMta alaga che. eTale ja sAmAnyamAtranA grAhI evA avagrahane AgaLa nathI karyo paNa ihAdi ema kahyuM che. ihA ubhayavastu avalaMbI hovAthI ja 'pAyaM paccAsatrataNeNa' e vizeSaNa saphaLa che. apAya paNa 'sthANurevADayaM na puruSaH' vagere rUpathI samAna paNAthI ja prakRta hovAthI te vizeSaNa paNa kAMIka saphaLa hovAthI Adi zabdano paNa ahIM koi virodha nathI. cakSuAdi indriyonI viSayabhUta samAna vastuo cakSu indriyathI thatI ihAdinA viSayabhUta samAna vastuo- sthANu-puruSa, zuktikArajatakhaMDa, mRgatRSNA-pANInuM pUra, rajju-sarpa vagere. ghrANendriyanI thatI ihAdinA viSayabhUta samAna vastuo-kASTa-utpala, saptacchada-matta hAthI, kasturI-gajamada, vagere rasanendriyathI thatI ihAdinA viSayabhUta samAna vastuo-bharelAM kArelA-mAMsa, goLa-khAMDa, drAkSa-zuSkarAjAdana (rAyaNa) vagere sparzanendriyAthI thatI ihAdinA viSayabhUta samAna vastuo-sarpa-utpalanAla, strI-puruSa, Dhephu-patthara vagere samajavuM. annatta sumiLa pAseA ne anusarI svapnamAM mananA paNa avagrahAdi batAve che. svapnAdimAM indriyavyApArAbhAve paNa (phakta mananA mAnelA) zabdAdi viSayomAM avagraha-ihA-apAya-dhAraNA thAya che. dA.ta. svapnAdimAM athavA bAraNuM baMdha karavAthI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara aMdhArAvALA oraDAdimAM Indriyano vyavahAra na hovA chatAM mananI utprekSAmAtrathI saMbhaLAtA gItAdizabdamAM prathama sAmAnyamAtra utprekSAmAM avagraha thAya che, te pachI, 'A zabda che ke azabda ?' e utprekSAmAM ihA, thAya che. pachI zabdanA nizcayamAM apAya thAya che, pachI dhAraNA thAya che. ema devatAdi rUpamAM, kapUrAdigaMdhamAM, modakAdi rasamAM, strInA stanakaLazAdinA sparzamAM utprekSA karatAM IndriyanA vyavahAra vinA paNa kevaLa mananA avagrahAdi bhAvavA. 141 prazna-291 - A avagrahAdio utkrama ke vyatikramathI kema thatA nathI ? athavA ihA vagere traNa, be ke eka mAnatA nathI paNa badhA mAno cho ? uttara-291 padmAnupUrvIthI thato utkrama annAnupUrvIthI thato atikrama kyAreka avagrahane oLaMgIne ihA, tene paNa pasAra karI apAya ane tene paNa oLaMgIne dhAraNA e anAnupUrvarUpa atikrama che. A utkrama-vyatikramathI avagrahAdi dvArA vastunuM svarUpa jANI zakAtuM nathI. tathA, emanAmAMthI koI ekanA paNa abhAve vastusvabhAvAvabodha pAMgaLo che. tethI e badhA mAnavA eka, be ke traNa nahi. tathA sAho hA avAmo ya dhArA va hauMti pattAra A gAthAmAM jema evakArathI emano niyamita krama batAvelo che. tema ja e niyamita kramavALA hoya che. jo emAMthI eka paNa ochuM hoya to vastubodhano abhAva thAya. - kAraNa ke avagrahathI agRhIta vastunI ihA na thAya. ihA vicArarUpa che. ane agRhIta vastu nirAspada hovAthI vicArayogya banatI nathI eTale prathama avagraha batAvIne pachI ihA kahI che. anIhita vastu apAyano viSaya banatI nathI. apAya nizcayarUpa hoya che ane nizcaya e vicArapUrvaka thAya che. eTale apAya pahelAM ihA batAvI che. apAyathI nizcita na thayeluM dhAraNAno viSaya banatuM nathI. vastunI dhAraNA avadhAraNarUpa che ane avadhAraNa nizcaya vinA na thAya eTale dhAraNA pahelAM apAya che. prazna-292 tethI zuM ? uttara-292 - tenAthI avagrahAdino niyamita krama ja nyAyasaMgata che, yathoktanyAyathI vastu avagamano abhAva thavAnI Apatti Ave che. utkrama-vyatikrama nyAyI nathI. have, ekanA abhAve paNa vastuno sadbhAvAdhigama thato nathI te batAve che. avagrahAdi cAramAMthI ekanA paNa abhAve matijJAna thatuM nathI. pUrvamavagRhItanIhate e yuktithI ja te paspara asaMkIrNa che ema jaNAvyuM che. kAraNa ke uttarottara bhinna-bhinna navA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam paryAyone grahaNa kare che, nAgRhItamaudghate e yuktithI ja te cAre samakALe thatA nathI. eTale te bhinna siddha thayelA avagrahAdi samakALe thatA ja nathI. pUrve avagRhItanI ja uttarakALe ihA thAya che ane ihAnA uttarakALe ja nizcaya thAya che. eTale A rIte temano vyatikrama ke utkrama nathI, avagrahAdi yathoktadharmavALA ja che viparyaya dharmavALA nathI e sAbita thayuM. 142 e zeyavazathI paNa yathokta dharmavALA che tene siddha karatA kahe che, avagrahAdigrAhya zeya zabda-rUpAdino paNa viparita svabhAva nathI ke jenAthI tenA grAhaka avagrahAdio yathoktarUpatAne choDIne anyathA thAya. zeya zabdAdino paNa te svabhAva nathI ke je A avagrahAdi ekAdi rahita, abhinna ane utkrama-vyatikramavALA manAya paraMtu zabdAdi jJeya svabhAva paNa te rIte ja vyavasthita che je rIte e sarva, bhinna, asamakALa ane utkramavyatikrama rahita avagrahAdi hoya to ja teo vaDe te saMpUrNa yathAvasthita manAya che eTale zeyavazathI paNa yathoktarUpavALA ja hoya che. prazna-293 satata suabhyasta, dRSTapUrva, vikalpita ane bhASita viSayamAM kyAMka kyAreka joyelA avagraha ihA baMnene oLaMgIne prathamathI ja apAya thato sarvajIvone nirvivAda anubhavAya che. jema ke 'A puruSa che', anyatra pAchuM kyAMka pUrvopalabdha sunizcita, daDhavAsana viSayamAM thatAM avagrahAdi traNane oLaMgIne smRtirUpa dhAraNA ja dekhAya che ke A vastu che je ame pahelAM joI hatI. to pachI utkrama-vyatikramathI ane ekAdinA virahamAM vastusadbhAvAdhigama thato nathI evuM kaI rIte kaho cho ? ane 'kRttikhkharU nAhiya' evuM kaI rIte kaho cho ? te - uttara-293 - tamAro A anubhava bhramaNA che. tamArI preraNA amane kamaLanI so pAMkhaDIone soyAdithI bhedananI jema durvibhAva tarIke lAge che. jemake tarUNa, samartha puruSa kamaLanI so pAMkhaDIo soyAdithI vedha karato ema mAne che ke meM A ekasAthe viMdhyA paNa te dareka pAMkhaDIo kALabhedathI bhedAya che ane e kALane atisUkSmatA bhedathI jANato nathI. ema ahIM paNa avagrahAdino kALa atisUkSma hovAthI durvibhAvanIyapaNAthI bhinna paNe jaNAto nathI. nahI ke, avidyamAnapaNAthI. ihAdi paNa anyatra kyAMka pragaTa paNe ja anubhavAya che. jyAM paNa svayaMvedanathI na anubhavAya tyAM paNa utpatadalazata vedhanA udAharaNathI jANavuM. A rIte prathamathI ja apAyAdino pratibhAsa thato jaNAya che te bhrAMta ja che. anya udAharaNathI paNa batAve che. jemake sakI zakhkhulI khAvAmAM eka samayamAM eka sAthe ja sarva indrayaviSayonI upalabdhi dekhAya che. tema A apAyAdino paNa prathamathI
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 143 pratibhAsa thAya che. jema ke koI sUkI zakhulI khAya che. tenA dvArA utpanna thatA kaTa kaTa evA zabdathI zabdajJAna thAya che. tenA samakALe ja lAMbI hovAthI daSTIthI tenuM rUpa dekhAya che, te samaye tenI gaMdhanuM jJAna paNa anubhave che, te samaye ja tenA rasa ane sparzanuM jJAna anubhave che e rIte pAMca indriyonA viSayonI upalabdhi samakALe jaNAya che, e sAcI nathI, indriyonAM jJAna ekasAthe thatAM nathI. te A rIte-manathI joDAyelI indriya ja svaviSayaka saMbaMdhI jJAna utpanna kare che. anyamanaskane jema rUpAdi jJAnanI upalabdhi thatI nathI. tema anya rIte jJAna utpanna thatuM nathI ane mana sarva indriyo sAthe ekasAthe joDAtuM nathI. kAraNa ke te mana eka upayogarUpa hoya che. tethI jJAtA aneka sAthe ekakALe joDAI zakato nathI. paraMtu, tevI mananI atyaMta jhaDapI saMcAratA hovAthI ane kALano bheda durlabha hovAthI ekasAthe sarvendriyonA viSayonI upalabdhi dekhAya che. vAstavika to temAMya kALabheda che ja, tethI jema e brAnta thayelAne dekhAto nathI tema abhyastha sthAnamAM avagrahAdikALe paNa dekhAto nathI. te rIte avagrahAdimAMthI ekAdi paNa ochA nathI ane utkrama-vyatikrama paNa nathI. prazna-294 - minivodhivA jJAnI tvari vastuni samItaH ema kahyuM che to zuM vistArathI bahubhejavALuM paNa Abhinibodhika jJAna hoya che? uttara-294 - hA, pAMca indriya + mana e chaenA avagrahAdi 4=24 bhedo tathA sparza-rasa-thrANa ane zrota e cAra bhedano vyaMjanAvagraha = 28 e pramANe zrutanizrita matijJAna 28 prakAranuM thAya che. A bhedAbhidhAna paNa kahevAnArA ghaNA bheda samUhanI apekSAe saMkSepathI jANavA. bIjI rIte 28 bhedo-anya AcAryo cAra prakAranA vyaMjanAvagraha choDIne autpAdikI Adi pratipAdita svarUpavALI azrutanizrita 4 buddhio umerIne 28 bhedo kahe che. emano abhiprAya A rIte che- saMpUrNa matijJAnanA bhedo batAvavAmAM AvyA che. ane jo azruta nizrita 4 buddhine na gaNo to dhRtanizcitarUpa matijJAnanA dezavibhAganA ja A 28 bhedo kahevAyelA thAya che, saMpUrNa matijJAnanA nahi ane uktanyAyathI zruta-azruta nizcita meLavo to AkhA matijJAnanA bhedo siddha thAya che. prazna-295 - tame sArU kahyuM, phakta jo evuM hoya to cAre prakAranA vyaMjanAvagraha kyAM mUko? kAraNa ke e kAMI vecAtA evA khalanATukaDAmAtrathI kharIdAyA nathI, paraMtu e paNa matijJAnanA aMtargata ja che tethI emAMthI nIkALI devAmAM Ave to bicArA e kyAM jaIne rahe ?
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-295 - vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha bhedathI pahelAM je 2 prakArano avagraha kahyo che, tene avagRhasAmAnya tarIke grahaNa karo, eTale avagraha sAmAnya tarIke aMtargata thAya che. jeTalAM paNa vizeSo che te vizeSono sAmAnyamAM aMtarbhAva thAya che. jemake, hAthI vagere vizeSono senAmAM ane ghara-khadIrAdi vRkSono vanamAM aMtarbhAva thAya che. ethI avagraha sAmAnyarUpe eka hovAthI avagrahAdi 4nA indriyAdi 6 sAthe guNatA kRtanizritanA 24 bhedo ane azruta nizritanA 4=18 bheda matijJAnanA siddha thAya che evo keTalAMkano mata che. e mata barAbara nathI kemake avagrahAdi cArathI bhinna azruta nizritano abhAva che kAraNa ke te azrutanizrita avagrahAdithI bhinna nathI te kAraNathI avagrahAdi sAmAnyane AzrayIne te avagrahAdi saMbaMdhi 28 bhedomAM aMtargata ja buddhi catuSTayarUpa azrutanizrita che to pachI vyaMjanAvagraha catuSThayane pADIne emAM buddhicatuSTaya pharI kema naMkhAya che ? e barAbara nathI kAraNa ke, zrotrendriyAdi bhedathI avagrahAdinAM ja 28 bhedo kahyA che te cAra to buddhicatuSTayamAM paNa che tethI avagrahAdi bhaNanadvArathI te azrutanizrita buddhi catuSTaya paNa A 28 bhedamAM saMgRhIta ja che. prazna-296 - ame tamane eTaluM pUchIe chIe ke autpattiki Adi buddhicatuSTayamAM avagrahAdi kaI rIte saMbhave che? uttara-296 - te ahIM je rIte thAya te rIte batAvIe chIe AgamamAM batAvyuM chemaha-sita-Dhi-Da-tita-vAtu-sthi-va-vanasaMDe | pAtha-gaDrayA-patta vAhillA paza piyaro ya | ityAdithI autpattikI Adi buddhinAM ghaNA udAharaNo che. temAMthI bIjAne upalakSaNa karIne kukaDAnA udAharaNane AzrayIne autpattikI buddhimAM avagrahAdinI bhAvanA kare che. rAjAe naTakumAra bharatanI buddhinI parikSA mATe kahyuM ke A mAro kukaDo bIjA kukaDA vinA ekalo laDAva. teNe manamAM vicAryuM pratispardhI kukaDA vagara kaI rIte laDe? vicAratAM jaldIthI manamAM svaryuM pratibimbanI sAme darpathI bharelo hovAthI e laDaze. evuM avagRhIta thayuM, Ama, avagrahasAmAnyathI bimbamAtranA avagrahaNathI matino prathama bheda je utpanna thayo te avagraha. have, te kayuM pratibiMba ene laDavA mATe sAruM thAya taLAvanA pANImAM raheluM ke darpaNamAM raheluM ? A bimbanI je zodha thaI te IhA, darpaNamAM raheluM ja tyAM barAbara che kemake taLAvamAM raheluM kallolAdithI vAraMvAra naSTa thatuM hovAthI ane aspaSTa hovAthI barAbara nathI Avo bimbano je nizcaya thayo te apAya. ethI cArebuddhimAM paNa
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 145 emano sadbhAva hovAthI zrutanizritamatijJAnasaMbaMdhiavagrahAdi 28 bhedomAM avagrahAdisAmyathI buddhicatuSTyano paNa aMtarbhAva bhAvavo. tethI vyaMjanAvagrahacatuSyane dUra karIne buddhicatuSTya emAM nAMkhavI yogya che. prazna-297 - jo avagrahAdisAmyathI azrutanizrita zrutanizrita avagrahAdimAM aMtarbhUta che to AmiLivohiyanALa tuvidda pannata, taM khA-sunissiyaM, astunismithaM ca e pramANe AgamamAM zrutanizritathI azrutanizritano je bheda batAvyo che te naSTa ja thaI jaze ne ? uttara-297 jema IhA-avagrahAdinuM avagrahAditva samAna hovA chatAM zrotrendriyAdithI bheda che. jemake, keTalAka zrotrendriya saMbaMdhi avagrahAdi che, keTalAka spazanendriya saMbaMdhi, keTalAka mana saMbaMdhi che. te rIte ja avagrahAdi sAmAnya chatAM te azrutanizrita zrutanizritathI bhinna che. kemake, te zrutathI anizrita che. 28 bhedanI vicAraNAmAM avagrahAdimattva evA sAmAnya dharmane AzrayIne azrutanizritathI zrutanizrita alaga manAya che. eTale AgamamAM kahelo te baMneno bheda paNa naSTa thato nathI. prazna-298 - ekano ekathI ja bheda ane abheda kaI rIte thAya ? virodha che ne ? uttara-298 - jo te ja dharmathI bheda ane abheda mAno to virodha thAya. anya dharmanA kAraNarUpa evA bheda-abheda viruddha thatA nathI. evI kaI vastu che ke jeno bIjI vastuthI bheda-abheda nathI ghaTAdi paNa ghaTAditvasAmAnyathI paraspara abheda hovA chatAM svadravya-kSetrakAlAdimatvathI bhinna che emAM ghaNuM kahevA jevuM che paNa graMthagauravanA bhayathI ame kahetA nathI, vaLI te anekAntajayapatAkAdi graMthomAM vistArathI kaheluM che. vizeSa jANavAnI IcchAvALAe tyAMthI joI levuM. prazna-299 - ema haze, ATalA kaSTathI zuM ? mAro vyAkhyApakSa ja sukhAvaha che kAraNa ke emAM zruta-azrutanizritanI abhedanI Apatti nathI ane samasta matijJAnano bheda paNa emAM kahelo che. - uttara-299 - tamArI vyAkhyA barAbara nathI, ema mAnavuM e zAstranA matathI bahAra che. e vAtano ja upasaMhAra karIe chIe-avagrahAdisAmyathI azrutanizritano zrutanizritamAM aMtarbhAva karIne phakta zrutanizrita hoya evuM ja matijJAna 28 bhedanuM kahevuM ucita che paroktanItithI vyaMjanAvagrahane dUra karIne zrutA-zrutanizcita kahevuM barAbara nathI. kAraNa ke - se ji te sunisviyaM ? evuM AgamamAM te zrutanizrita samApta thate chate pharIthI se i teM astunisviyaM ? thI azrutanizrita kahyuM che. ethI, te tyAM kevI rIte naMkhAya ? tethI bhAga-1/11
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrI vizeSAvazyaka bhASyam zAstrAbhiprAyathI zratanizritanA ja 28 bhedo che. mATe e bIjA AcAryonuM vivecana yogya nathI. A rIte, matijJAnanA 28 bhedo batAvIne have, bIjI rIte tenA ghaNA bhedo thAya che te jaNAve che. bahu bahuvidha-pri-anizcita-nizcita-dhruva e cha bhedo pratipaNi cha bhedo sAthe maLIne bAra prakAre dareka avagrahAdi che. ene matijJAnanA 28 bheda sAthe guNavAthI traNaso chatrIsa bheda thAya. matijJAnA vivakSAbhedo-336 bahu-bahuvidhAdi 12428 = 336 zabdane AzrayIne bahuAdi 12 bhedonI vyAkhyA : (1) bahu - zravaNayogya sthAne rahelA eka sAthe vAgatA vAjiMtra samUhamAM koI zrotA te vAjiMtra samUha paikI paha-DhakkA-zaMkha-bherI-bhANaka Adi zabdasamUhane sAMbhaLI kSayopazama vizeSathI avagrahAdi dvArA bahu jANe che arthAt alaga-2 eTalA bherInA zabdo, eTalA bhANakanA, eTalA zaMkhAdinA Ama bhinna jAtivALA eka-eka zabdane jANe che. (2) abahu :- koI alpaSayopazamavaza tenA samAna dezamAM rahelo paNa abahu jANe che sAmAnyathI bhinna bhinna vAjiMtrano A zabda che e rIte. (3) bahuvidha :- koI kSayopazamanI vicitratAthI bahuvidha jANe che. arthAt eka-eka zaMkha-bheri Adi ane zabdane snigdhatva-madhurata-taruNa, madhyama, vRddhapuruSa vAghavAdi bahu vidhadharmayukta jANe che. (4) abahuvidha :- anya vyakti abahuvidha snigdha-madhuratAdi svAlpadharma yukta ja pRtha bhinnajAtIvALA nAnAzabdasamUhane jANe che. (5) kSipra - koI jaldIthI jANe che nahi ke lAMbo samaya vicArIne. (6) akSipra :- lAMbo vicAra karIne koI jANe che. | (7) anizrita:- te zabdasamUhane koI anizrita jANe che, arthAt dhajA Adi cihnathI anizrita te ja zabda samUhane devakula ahIM che, tevA prakAranI dhajAnA darzanathI ema liMganizrA karyA vinA svarUpathI ja jene jANe che te anizcita. (8) nizrita:- tene ja liMganI nizrAthI jANato nizrita. (9) nizcita - jene saMzaya vinA jANe che te nizcita.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 147 (10) anizcita - meM Avo nizcaya karyo che paNa huM jANato nathI ke tevuM haze ke anyathA evA saMdehathI anuviddha jANanAra anizcita jANe che. (11) dhruva :- atyaMta jANe kadAcit nahi arthAt ekavAra bahyAvAdirUpathI jANeluM haMmezA te rIte ja jANato dhruva jANe che. (12) adhruvaH- je kyAreka bahyAvArirUpe, kyAreka abahyAvArirUpe jANe che te adhruva. nizcita-anizritamAM anya vyAkhyAna rUpa vizeSa artha - paradharmo-azvAdivastudharmothI yukta evA gavAdi vastu grahaNa karanArane nizrita thAya che. gAyane azvAdirUpathI grahaNa karanAranI je A viparita upalabdhi che. te nizrita' tenAthI viparita evo paradharmothI vimizra vastune grahaNa karato nathI. paraMtu, jevI sthitimAM hoya tevI tenI sabhUta upalabdhirUpa anizrita gavAdi vastune gavAdirUpe ja grahaNa karanAranI je aviparyaya upalabdhi che te anizrita. prazna-300 - bahu-bahuvidha parijJAnAdi vizeSaNo spaSTArthagrAhaka apAyAdimAM bhale thAo paNa, vyaMjanAvagraha-nizcayArthAvagrahamAM to teno saMbhava kaI rIte thAya ? jemakesAmaUUAmAM sarvanAmAphiMJIBhiyaM (gA.252)mAM kahyA mujaba nizcayArthAvagrahamAM zabdAdivizeSamAtragrahaNa paNa nathI to yathokta bahAdiparijJAnano saMbhava kyAMthI hoI zake? have jo vyAkhyAnathI vyavahArArthAvagraha ahIM levAya to temAM vizeSagrAhI hovAthI bahuparinnAnAdi vizeSaNo utpanna che ja ema tame mAno to bhale ema thAya, to paNa 28 bhedamAM saMgRhIta evA vyaMjanAvagrahanAM te bahu parijJAnAdi vizeSaNo kaI rIte saMbhave ? kAraNa ke tyAM sAmAnyArthagrahaNamAtra paNa grahaNa thatuM nathI to pachI bahuAdi parijJAna to durotsArita ja che ne? uttara-300 - sAcI vAta che, paraMtu vyaMjanAvagrahAdi apAyAdinuM kAraNa che. te sivAya apAyAdi na hoya. ane tethI apAyAdimAM raheluM bahmAdiparijJAna tenA kAraNabhUta vyaMjanAvagrahAdiomAM paNa yogyatAthI mAnavuM. kyAreya paNa aviziSTa kAraNathI viziSTa kArya utpanna thaI zakatuM nathI. nahito, kodravanA bIjamAMthI zAlIphalAdinI utpattinI Apatti Ave. evuM thatuM nathI, mATe jevuM kAraNa hoya tevuM ja kArya thAya. prazna-301 - eka ja matijJAnanA ATalA badhA bhedo zA mATe?
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-301 - bAhya-atyaMtara nimittonI vicitratAthI matimAM bahutva kahyuM che tyAM matijJAnanuM bAhyanimitta aloka-viSayAdi che ane tenI spaSTa-avyakta-AvaraNa-madhyamaalpa-mahattva-saMnikarSa-viprakarSa bhedathI vicitratA che. atyaMtara nimitta-AvaraNa kSayopazamaupayoga-upakaraNa indriyo che. enI paNa vicitratA zuddha-azuddha-madhyama bhedathI che ane tethI A bAhyAvyaMtaranimittavicitratAthI matijJAnanA yathokta bahubheda kahyA che. A ja matijJAna yathokta be nimittanA koIka mAtra bhedathI bhedAtuM anaMta bhedavALuM paNa thAya che ema mAnavuM. sAmAnyathI mAtra matijJAnavALA jIvo anaMta che tathA temanA kSayopazamaAdi bhedothI mati bhinna bhinna che. 148 prazna-302 koI kahe che avagrahAlyo jJAnameva na mavatti, svAthyanirmAtAdyamAvAt, saMzayAvivat to e avagrahAdi matijJAnanA bhedo kaI rIte thaze ? - uttara-302 avagrahAlyo jJAna saMzayAghanantavita, anumAnavat / ahIM saMzayAdimAM aMtarbhUta na thatA varNa gaMdhAdi pudgaladravyo sAthe vyAbhicArano saMbhava hovAthI ane sUtra sUcaka hovAthI Atmadharmatve sati saMzayAghanantarbhAvAt evo vizeSaNa sahitano hetu jANavo. kAraNa ke avagrahAdi AtmAnA dharmo che jyAre varNAdi pudgalanA dharmo che . - - prazna-303 - vizeSaNa mUkavAthI hetumAM vyAbhicAra bhale na thAya paNa hetunI asiddhine koNa rokI zakaze ? kAraNa ke te avagrahAdimAM to hetubhUta evA saMzayAdi che kemake avagrahAdi pote ja saMzaya rUpa che. eTale, emAM saMzayAdi anantarbhAvAt evo hetu ja asiddha che ane teomAM saMzayAdi kaI rIte che ? te A rIte, viplamavirena (gA.309) mAM je niyimasaMsayaM khaM kahyuM che tenA pratipakSamAM jopi saMdhiM muLati evuM je kahyuM che. tyAM saMdigdha jaNAtAM saMzaya vyakta ja che, jyAM saMzaya tyAM saMdeha karanArano kyAre viparyaya paNa thAya ema saMdigdha viSayamAM saMzaya-viparyaya anivArita ja che. athavA A uttarabheda rUpa saMdigdhamAM doSa ApavAthI zuM ? je mULarUpa ihA che te paNa saMzaya ja che tene nizcaya mAnavAmAM apAyanI Apatti Ave. athavA paradharmodi vimimAMM niyiM ema ahIM je nizcita kahyuM che te paNa gavAdine azvAdi rUpe grahaNa karavuM e viparyAsa ja che, nAcatI gAya viparyAsa thatI nathI paNa anyanuM anyarUpe grahaNa karavuM ja viparyAsa che. naiRRyikArthAvagraharUpa avagraha paNa jo anirdezya sAmAnya mAtra grAhI hoya to te anadhyavasAya ja che. kAraNa te anirdezyasAmAnyagrAhI che. kemake ahIM koI paNa artha saMbaMdhI adhyavasAya nathI ema karIne te ja saMzayAdirUpa hovAthI avagrahAdio jJAna nathI. eTale te matijJAnanA bhedo nathI. A rIte avagrahAdirUpa so doSothI jarjarIta hovAthI matijJAnamAM paNa kAMI nathI.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 149 uttara-303 - ahIM avagrahAdinuM saMzayAditva je tame ubhAvyuM che. te haju sudhI sAdhya che. te kahelI aniyukti vAcAmAtrathI ja mAro kahelo hetu siddha mAnavo eTalAthI ja tArA samIhitanI siddha thatI nathI. eTale khuza na thA. kemake, je kahyuM che saMdhei saMzaya viparyaya te yogya nathI. ame tevA prakAranA vastu aprApaka saMdigdhanI vivakSA karI nathI. jethI vastu aprApti ke viparyaya prAptithI tyAM saMzaya-viparyaya thAya. paraMtu vastu prApaka satya nizcaya karatAM chatAM, jyAM tathAvidha kSayopazamanI vicitratAthI manamAM koI alpa zaMkAmAtranuM paNa nivAraNa thatuM nathI ane nAne e rIte vithA vA vagere te ahIM zaMkAnA sthAne che ane eTalA mAtrathI ja avagrahAdine ajJAnarUpe mAnavA barAbara nathI ema karavA jatAM to vyavahAra ja naSTa thaI jAya. dhUma-vAdaLAdithI samyag rIte agni-jalAdino nizcaya thavA chatto sukhathI te nizcayane kahenArA badhA pramAtAonA manamAM thatI zaMkAmAtrane nivArI zakAtI nathI. te badhAya nizcita vastune prApta karatA nathI. ane saMzaya-viparyayatAthI temanI ajJAnatA paNa dekhatA nathI, ane IhA paNa saMzaya ja che evuM je kahyuM te paNa asaMgata che. vikamaye thApu: puruSo vA evo saMzaya IhA mAnato nathI. paraMtu, je bodha thayA pachI avazya nizcaya thAya che te ja anvayadharmaghaTana-vyatirekadharmanirAkaraNa dvArA nizcayAbhimukha thato bodha te IhA evuM pahelA vAraMvAra kaheluM ja che. e nizcayAbhimukha hovAthI saMzaya nathI. ane tenI pratyAsatti mAtra prApta thaI hovAthI nizcaya paNa nathI. ane nizcayathI anya sarva saMzaya hovAthI ajJAna ja che; ema paNa na kahevuM kAraNa ke tema karavAmAM to nizcayanA utpAdananI kSaNamAM paNa sarvathA ajJAna thavAnI Apatti Ave eTale nizcaya paNa ajJAna thaI jAya, aviziSTa kAraNathI viziSTa kAryanI utpatti thatI nathI e niyama che. ahIM nizcaya upAdAnakSaNa kAraNa che ane nizcayarUpa kArya che. mATe, ajJAnarUpa nizcaya upAdAnathI jJAnarUpa nizcaya utpanna na thAya, ane nizrita visa: evuM je kahyuM te paNa barAbara nathI kAraNa ke, nizritam nizritam A vyAkhyAnamAM A doSa sarvathA asaMbaddha che. paradhamaeNhiM e vyAkhyAnAMtara mAtra hovAthI te paNa vyAkhyAna jo hoya to paNa vyAkhyAnathI paradharmo temAM zaMkAmAtra ja mAnavA nizcita nahi. jemake ahIM gAya che paNa azva jevI lAge che eTalA mAtrathI ja A viparyayopalabdhi jANavI, sarvathA viparyayadharmanA nizcayathI nahi, sarvathA viparyayamAM to tyAM azvAdinI vidyamAnatAno prasaMga Ave. ema thatAM anizcittathI e bhinna nathI ema nahI kahevuM kAraNa ke, tyAM paradharmanI nizcittatAno abhAva ane vivakSita vastunA abhAvanI zaMkA mAtrano ja sadbhAva hoya che ane vastuprApti vidhAtAnA abhAve viparyayadharmanI zaMkAmAtrathI ajJAnatA na thAya. navagrahonadhyavasAya: evuM je kahyuM che te paNa yogya nathI, kAraNa ke, tyAM adhyavasAya sAkSAt nathI paNa yogyatAthI ja che. nahito tenA
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrI vizeSAvazyaka bhASyam kAryo evA apAyAdimAM paNa tenA abhAvano prasaMga Ave che. kAraNa ke atimattamUcchitanA jJAnane anadhyavasAya kahevAya che. tyAM yogyatAthI paNa adhyavasAya kahevo zakya nathI. tyAM tenA kAryabhUta apAyAdi adhyavasAya paNa alakSaNa che A rIte avagrahAdinuM saMzayAditva asiddha che to paNa te mAnIne temanI saMzayAdirUpatA kahIe chIe. saMzayaviparyaya-adhyavasAya e jJAna ja che. tethI, saMzayAdirUpa hovA chatAM saMzayAdi matijJAnanA bheda tarIke virodha thatA nathI. ane "samIhita vastu prApakasajJAna che ane bIjuM ajJAna che" evuM vyavahArione pramANa-apramANabhUta jJAna-ajJAnanI vicAraNA karatA nathI paraMtu "jenAthI kaMIpaNa jaNAya, te samyagdaSTi saMbaMdhI jJAna" eTalI mAtra vyAkhyA ja karIe chIe. vastuparijJAna mAtra to saMzayAdimAM paNa che. eTale, temAM samyagdaSTi saMbaMdhI temanA jJAnatvanI hAnI nathI. prazna-304 - saMzayAdi jJAna kaI rIte? uttara-304 - saMzayo jJAnameva, vastu (navAre vaparaparyaranantadharmAdhyasita) ekadezagamakatvabhAvAt, paramatapramANanizcayajJAnavat / yadvastu ekadezasya gamakaM taj jJAnaM, yathA paramAM nizcayapapramai vastuphleza mAruM saMzaya: tatate jJAnam ! svaparaparyAyo vaDe anaMtadharmayukta gAya vagere vastunA eka dezane jaNAvanArA hovAthI saMzayAdi bIjAoe mAnelA nizcayajJAnarUpa pramANanI jema jJAnarUpa ja che. A rIte, saMzayAdi jJAna che. prazna-305 - saMzayAdi vastu eka deza vijJAnanA hetuo kaI rIte? vastu to niraMza hovAthI tenA dezano ja abhAva hovAthI te ekadezagrAhI ghaTatA nathI. uttara-305 - ghaTAdi vastunA mRtmayatva-pRthubunatva-vRttatva-kuMDalAyatagrIvAyuktatvAdi artha paryAyo anaMta hoya che ghaTa-kuMbha-kaLazAdi vacanaparyAyo paNa anaMta hoya che. Adi zabdathI paravyAvRttirUpa paryAyo paNa anaMtA che. AvI anaMta zaktiothI yukta vastu hoya che. eTale, saMzayAdi tenA ekadezano viccheda (vibhAga) karanArA jANavA. ame niraMzavastuvAdi nathI. paraMtu, yathoktaanaMta dharmarUpa vastunA anaMta dezo hoya che, evuM mAnIe chIe, temAMthI ekadezagrAhI saMzayAdipaNa hoya ja che. eTale, e ajJAna kaI rIte thAya ? have jo te kAMIpaNa grahaNa na kare to emanuM utthAna ja na thAya, sarvathA nirviSayajJAna utpatti mATe ayogya hoya jemake AkAzakusumanuM jJAna. tethI jJAteineneti jJAnam evA vyutpatti arthathI saMzayAdinI paNa jJAnatAno virodha nathI. prazna-306 - ekadezane grahaNa karanArI gavAdivastu samagradharmagrAhI na hovAthI saMzayAdi jJAna che evuM ISTa nathI kemake sarvasaMpUrNa vastugrAhI ja jJAna hoya che?
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 151 uttara-306 - jo Apa sarvasaMpUrNavatu grAhI ja jJAna tarIke mAno to nirNaya paNa ajJAna ja thAya che kAraNa ke te paNa gavAdi vastunA eka deza mAtrane grahaNa kare che. jemake aurayaM, paToDyuM, pocuM vagere nirNayothI paNa gotva-ghaTavAdi vastuno eka deza ja grahaNa karAya che. eTale, te paNa kaI rIte jJAnarUpa thAya? have, dezI vinA deza kyAreya paNa na hoya dezanA grahaNa dvArA saMkala vastu nirNayathI grahaNa karAI che eTale deza paNa jJAna ja che. A vAta saMzayAdimAM paNa sarakhI che. jemake-vimartha thApu:puruSo vA vagere saMzaya paNa sthANutAdika vastunA eka dezane jANe che. viparyAsa paNa viparita vastunA eka dezane jANe che ane anadhyavasAya paNa sAmAnyamAtrarUpa vastunA ekadezane grahaNa kare che. tethI saMzayAdi paNa ekadezajJAnarUpathI samagra vastune jANe ja che. eTale emanAmAM jJAna nathI e kaI rIte kaI zakAya ? prazna-307 - bhale saMzayAdithI vastunA ekadezane grahaNa karo paNa phakta saMzayathI saMdigdha, viparyayathI viparyasta ane anadhyavasAyathI aviziSTa grahaNa karo ne? uttara-307- kIdhelI vAtane paNa kema bhUlI jAya che? zAyateDaneti jJAnam matirupajJAnamatijJAna ema sAmAnyathI ja samyagdaSTi saMbaMdhi matijJAnanI ahIM vicAraNA cAle che ane saMzayAdirUpa ke nirNayarUpa samyagdaSTi saMbaMdhi jJAnano sarvatra ukta vyutpattinI upasthiti hovAthI virodha nathI. prazna-308 - jo saMzayAdi paNa matijJAna hoya to tenA 4 nA badale 7 bheda thAya ne? uttara-308 - ema nathI, anadhyavasAya sAmAnyamAtragrAhI tarIke avagrahamAM aMtarbhata che. saMzaya paNa ihAno prakAra che ane tenuM kAraNa hovAthI tadantargata che jo ke pahelAM saMzayano ihA tarIke viccheda karyo te paNa vyavahArathI karyo hato nahi ke sarvathA. viparyAya to nizcayarUpa hovAthI sAkSAt apAya ja che to pachI 4 bhedanuM ullaMghana kaI rIte thAya? ema mAnavuM nahi to samyagdaSTi saMbaMdhI saMzayAdine matijJAnathI alaga pADatA eno kyAM samAveza thAya ? prazna-309 - ajJAnamAM samAveza thAya to zo vAMdho che? uttara-309 - nA. samAdiThThI vi aMte ! ki nAnI majhAnI ? royamA ! nALI no masaLI e AgamavacanathI samyagdaSTi sadA jJAnI ja che. ajJAnI nathI hotA. prazna-310 - bhale hoya, to paNa samyagdaSTi saMbaMdhI matijJAna ja ahIM vicArAya che e kaI rIte khabara paDe?
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-310 - ahIM pAMca jJAnanI ja vicAraNA cAle che. jJAna samyagdaSTine ja hoya che. eTale, tatsaMbaMdhI matijJAna ahIM vicArAya che. ane temanA ja saMzayAdinI jJAnatA sadhAya che. prazna-311 - A rIte saMzayAdi paNa jJAna hoya to tenAthI tamane koIpaNa saMsArI jIva ajJAnI nathI evuM prApta thaze (mokSamAM to badhAne jJAna para paNa mAne che) eTale saMsArIne A ativyApti doSa Avaze. saMzayaAdi jJAna nathI ane abAdhita nirNaya jJAna che te lokavyavahAranI sthiti che. jo tame saMzayAdine paNa jJAna tarIke sthApita karo to A ajJAna vyavahAra naSTa thaI jaze. tethI ativyApti kema nahi thAya? ane lokamAM ajJAna vyavahAra dekhAya che te kaI rIte jJAna tarIke gaNazo? - uttara-311 - mithyASTi saMbaMdhI te saMzayAdi ane nirNaya ajJAna che ane samyagdaSTinAM te jJAna che eTale ajJAna vyavahArano uccheda nahi thAya. abhiprAya - lokavyavahAra rUDha jJAna-ajJAnano vyavahAra ahIM vivakSita nathI paraMtu, AgamAbhiprAya rUDha naiRRyika vivakSita che, ane AgamamAM saMzayAdirUpa ke nizcayarUpa mithyASTinuM sarvaajJAna che samyagdaSTinuM te badhuM jJAna che. e pramANe jJAna-ajJAna vyavahAra rUDha che. tethI saMzayAdityane avagrahAdinuM ajJAnatva prerita hatuM te barAbara nathI kAraNa ke Agama vicAramAM saMzayAdi- ajJAnabhAvanuM nimitta nathI. paraMtu, mithyAdaSTi saMbaMdhitva e ajJAnabhAvanuM nimitta che. te ahIM nathI samyagdaSTi saMbaMdhi avagrahAdinI ja ahIM vicAraNA che. prazna-312 - to pachI mithyASTie bicArAe zuM aparAdha karyo ke tenA saMbaMdhi badhuM ajJAna kaho cho? uttara-312 - A praznanI carcA agAu zloka 115 prazna-106mAM thayelI che tyAMthI jANI levI. tathA saMkSepathI ahIM jaNAvIe chIe, mithyASTine sad-asaduno viveka nathI. tenuM jJAna bhavahetuka che. yadacchAe-game tema tenI upalabdhi thAya che. ane jJAnanuM phaLa je virati che te temane nathI mATe teonuM jJAna te ajJAnarUpa che. prazna-313 - to samyagdaSTimAM evuM vizeSa zuM che ke jethI tenuM badhuM jJAna che? uttara-313 - ahIM paramANu Adi eka-eka vastu sva-paraparyAyothI samastatribhuvanagata vastumaya che. A rIte paramANumAM ekaguNakAla-Adi anaMta varNa-gaMdharasAdika svaparyAyo che ane bIjuM e vivakSita paramANu anya paramANu-yaNuka-traNakAdi samasta vastuthI kSetrakALAdithI vyAvRta che eTale, tenI vyAvRttirUpa anaMta paraparyAyo thAya
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara che. ema thatAM je vastuothI te paramANu vyAvRta che, te badhIno te paramANuMmAM pratyeka abhAva che. evuM sAmarthyathI siddha che e dvayaNuMkAdimAM paNa vicAravuM temanA paNa pratyeka parathI vyAvRta che. tethI sarvavastu sarvamaya thaI. ahIM je eka vivakSita vastune jANe che te bIjI vadhI vastuone jANe che. kAraNa ke ekavastunuM jJAna samastavastunA jJAnAntargata che. je zekhavastuothI vyAvRta te vivakSita vastu che. te badhIya jANavI tenI jANakArInA abhAve temanAthI vyAvRtatva jANavuM azakya che. je sarvavastune jANe che te vivakSita eka koIpaNa vastune jANe che tenI jANakA2I vinA sarvavastunA jJAnano abhAva hovAthI te sarvavastuo vivakSita ekavastuthI vyAvRta jANavI tenI jANakArI vinA tenAthI vyAvRta jANavuM zakya nathI. prazna-314 - AvuM parizAna to kevalIne ja hoya bIjAne na hoya kAraNa ke te loko sUkSma-atIta-vyavahita amUrtAdi samasta vastune grahaNa karavAmAM samartha hotA nathI ? uttara-314 - sAcIvAta che. A pramANe sAkSAt kevalI ja jANe che. tenA vacanathI zraddhAthI bhAvathI anya sayyadRSTi paNa sarva ekaika vastune sarvamaya jANe che, kAraNa ke AgamamAM kevalIe ja e batAvyuM che ne mAM bALarU se sarvAM nALara, ne sarvAM-nALapha se mAM bALarU (AcArAMga sU.122), badhA ya samyagdaSTine A Agama pramANa ja che nahi to te samyagdarzanane yogya na thAya. tethI jo ke badhA samyagdaSTio A rIte sarva sarvamaya vastune jANatA nathI chatAM AgamanI zraddhA dvArA bhAvathI jANe ja che. ethI kevalIdaSTa yathAvasthita vastusvarUpanI pramANatA svIkAravA dvArA sarvadA tenA dvArA zAyamAna hovAthI te sarvadA jJAnI kahevAya che. 153 prazna-315 jo ema hoya to samyagdaSTine nizcayarUpajJAna bhale thAya paraMtu saMzayAdio to bALakone paNa ajJAnapaNe lokamAM rUDha che teone paNa konI jema jJAna thAya che ? prazna-316 - uttara-315 - je saMzayAdigamya dharmo che te paNa vastunA ja paryAyo che te paNa jJAnanA hetu hovAthI samyagdaSTi saMbaMdhi saMzayAdi jJAna ja che. ahIM lokavyavahAra rUDha saMzayAdimatva paNa AgamamAM ajJAnabhAvanA kAraNa tarIke adhikRta nathI ja paraMtu mithyArdaSTi saMbaMdhitva che. ema kaheluM ja che te samyagdaSTi saMbaMdhI saMzayAdinuM nathI tethI te jJAna kema na thAya ? arthAt samyagdaSTinA saMzayAdi jJAnarUpa ja che. paNa nathI ? 1 * jenAthI kAMIka jaNAya te jJAna thAya che saMzayAdithI to kAMI jaNAtuM
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-316 - ema nathI, teo paNa vastupayagamaka che. jemake-AgaLa sthANu hoya to e sthANu ke puruSa? evo saMzaya uThe che. tyAM je sthANutva ane puruSatva jaNAya che, te baMne sthANumAM paryAyarUpe prApta thAya che. sthANutva anugatatvena hovAthI ane puruSatvano bhAvarUpe abhAva hovAthI. athavA sthANutva sthANuno paryAya che ane puruSatva puruSano paryAya che je sthANumAM A puruSa ja che evo viparyAsa pragaTa thAya che tyAM paNa puruSatva e vyAvRttirUpe sthANuno paNa paryAya che. anugatarUpe puruSano paryAya che anadhyavasAyapratibhAsi sAmAnya to nirvivAda sthANu Adi vastuparyAya ja che. e rIte saMzayAdi vaDe vastuparyAyo jaNAya che. ahIM samyagdaSTinA saMzayAdino adhikAra hovAthI mithyAdaSTi saMbaMdhitvanA abhAvathI ane lokarUDha saMzayAditano ajJAnanA kAraNa tarIke ahIM adhikAra na hovAthI te samyagdaSTi saMbaMdhi saMzayAdi jJAna ja che. prazna-317 - tame kahyuM che ne ke sarvavastu anaMtaparyAyavALI che, te ghaTAdi vastunA eka kALe koI eka ja paryAyane samyagdaSTipaNa grahaNa kare che. ethI anaMta paryAyavALI vastune eka paryAya paNe grahaNa karatA tene paNa jJAna kaI rIte thAya? te paNa anyathA sthita vastune anyathA ja grahaNa kare che ne? uttara-317 - samyagdaSTi eka ghaTAdivastunA ghaTatAdiparyAyane prayojanavaza grahaNa karato anaMta paryAyavALI ja tene vAstavika rIte grahaNa kare che. kahevAya che ke-bhAvathI AgamapramANane mAnIne samyagdaSTie yathAvasthita anaMtaparyAya vastu ja sadA grahaNa karelI che phakta prayojana vazathI eka paryAyane grahaNa kare che. jemake sonAno ghaDo dekhAtA jene ghaTamAtrathI prayojana hoya te paToDa" ema ghaTatvano adhyavasAya kare che, jene sonAthI prayojana hoya te A sonuM che ema suvarNapaNe grahaNa kare che, jene jalakSepa AdithI prayojana che te jalAdi bhAjana tarIke adhyavasAya kare che. prayojanano upalakSaNa mAtra che. keTalAMka abhyAsa-kuzaLatA-pratyAsatti Adi grahaNa kare che, jemake bahAra brAhmaNa dekhAtA koI abhyAsa vaza fpakSogyam kahe che, koI ene kuzaLatAthI brAhmaNa che ema kahe che, koI jenI pAse bhaNyo che evI pratyAtti-oLakhANa thI mAro upAdhyAya che ema grahaNa kare che. Ama, A dizAthI vicAravuM, tethI prayojana Adi vazAt ekaparyAya paNe vastune grahaNa karato e vastune bhAvathI paripUrNa anaMtaparyAyavALI ja grahaNa kare che. ethI haMmezA bhAvathI grahaNa karela yathAvasthita vastusvarUpavALA samyagdaSTine saMzayAdi kALe paNa jJAna ja che. prazna-318- to pachI, mithyASTine paNa e rIte thaI zakaze ne?
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 gujarAtI praznottara uttara-318 - nA, saMzayAdi kALe to dUra rahyuM paNa nizcayakALe ya mithyASTio jema paramagurue joyuM che tema anaMtaparyAya vastune jANatA nathI. keTalIka joyelI chatAM yathAvasthita vastunA svIkArano paNa temano haMmezA abhAva ja hoya che nahi to mithyASTi tarIke yogya na thAya eTale temanuM nizcayarUpa ane saMzayAdi rUpa badhuM jJAna ajJAna ja che. athavA mAtra ajJAna ja nahi paNa tenAthI ya adhika che. e batAvIe chIe, saMzayAdine phakta samAnyathI ajJAnapaNe ja Apa kaho cho mithyASTine to mahAduHkhano hetu hovAthI kaSTatara vizeSitatara ajJAna che. kAraNa ke tene to sarvajJa kathita vastumAM viparyAsa ja che. saMzayaanadhyavasAya nathI thatA eTale te baMnethI vizeSatara mithyAdaSTine ajJAna che. prazna-319 - ene viparyaya ja kaI rIte hoya? uttara-319 - mithyA abhinivezathI-AgrahathI sarvatra mokSanA viSayamAM, tenA sAdhanarUpa saMsAramAM athavA narakAdivastumAM tenA mithyA AgrahathI sarvajJa kathita viparita adhyavasAyathI ghaTamAM paTanI buddhinI jema hoya che. e pramANe sarvajJa kathita yathAvasthita anaMtaparyAyavastu svIkAranA sadA bhAvathI samyagdaSTine jJAnanuM samarthana karyuM, have anya prakAre paNa samarthana kare che... athavA ... jema IndrajJAnanA upayogathI te upayogavALo jJAtA devadattAdi paraaizvaryAdinA abhAve paNa indra thAya che te bhAvendra tarIke ja gaNAya che tema samyagdaSTine paNa samyagdarzana lAbhakALe ja matyAdijJAnalAbhathI, jJAnapariNAmarUpa jJAnopayogamAtranA sarvadA bhAvathI jJAna hoya che ane jo ema na mAnIe to temAM paNa mithyAdRSTivanI Apatti Ave eTale sadA jJAna svIkAravuM, kAraNa ke, samyagdaSTi haMmezA temAM upayogavALo ane tanmaya hoya che. indrajJAnopayukta devadatta indranI jema, samyagdarzana sadbhAve ene haMmezA jJAnopayogamAtra che ja. tethI saMzayAdikALe paNa mULajJAnopayogathI e jJAnI ja che. jemake daridratA vagere hote chate IndrajJAnanA upayogathI jJAtA Indra ja che. jema mahArasathI bharelI rasakUpikAmAM paDeluM taNakhaluM paNa tarUpa thAya che. tema samyagdarzana hovAthI jJAnI ja kahevAya che. prazna-320- to mithyASTine paNa ema kema nahi thAya? samyagdaSTine jJAnopayogathI je jJAna kahyuM che te mithyASTine paNa samAna hovAthI tene paNa jJAnano upayoga hoya ne? - uttara-320 - e barAbara nathI. kemake, te samyaktAdi bhAva rahita che. eTale ene jJAnopayoga hoya ja kyAMthI ? samyaktAdi-matizrutajJAnAdibhAva vinA jJAnopayogano abhAva hoya che. jo bhAva hoya to te mithyASTi na hoya tethI mithyASTine upayoga hovA chatAM nitya ajJAna pariNAma ja che, mahAviSathI paNa bhayaMkara ajJAnapariNAmane choDIne
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam ene bIjo koI upayoga nathI. eTale ene haMmezA ajJAna pariNAma che, ane samyagdaSTi ne jJAna pariNAma che, to baMnemAM samAnatA kyAM rahI ? eTale phogaTa ja samyagdaSTinI jema mithyArdaSTine paNa saMzayAdijJAna prApta karAvavA mATe tuM duHkhI thAya che. ahIM ame mAtra jJAnanI ja vicAraNA karatA nathI ke jethI ajJAnatvanuM ApAdAna bAdhita thAya, paraMtu jJAna-ajJAnAdirUpa sAmAnyathI ja matinI vicAraNA karIe chIe. 156 prazna-321 - pahelAM ahIM samiLivohiyanALa suvaLALa gAthA(79)mAM zrutajJAnane jJAna-ajJAna ubhayarUpa kahyuM che sabhyazrutane ja nahi evuM kema khabara paDe ? uttara-321 - avara sannI samna gAthAthI kahevAnArA zrutanA 14 bhedono ahIM saMgraha hovAthI temanAmAM mithyAzrutapaNa kahevAtuM hovAthI jema lAghAvArthe ahIM jJAnaajJAna ubhayarUpa zrutajJAna paNa kahyuM che, tema ahIM paNa matijJAnanA pratipAdana samaye saMzaya-viparya-anadhyavasAya-nirNaya-jJAna-ajJAnarUpa sarva matinuM sAmAnyathI ja nirUpaNa karAya che. mAtra jJAnapaMcakanA adhikArathI ja nahi. athavA vyavahArI lokonA pramANaapramANanI cintAthI nirNayarUpa evI matino ja ahiM adhikAra nathI karyo. tethI, avagrahAdi saMzayarUpa hoya ke nirNayarUpa ke jJAna athavA ajJAna hoya amane koI vAMdho nathI, zrutanI jema lAghava mATe matimAtrane ahIM vicAravI iSTa che. te saMzayAdimAM paNa ghaTe che tethI nanu saMvindre saMsaya vivapnayA vagere je kahyuM te amane bAdhita thatuM ja nathI. prazna-322 bhale sAmAnyathI sarva matinuM A nirUpaNa hoya paNa jJAna-ajJAnanI vicAraNAmAM e jJAna che ke ajJAna e batAvo. - uttara-322 - A sAmAnyathI mati batAvI che je samyaktvathI anugata samyagdaSTinA saMbaMdhI sarva saMzayarUpa ke nizcayarUpa hoya te badhuM jJAna ja che. viparyayamAM ajJAna-mithyAdaSTi saMbaMdhi je hoya te sarva ajJAna che. prazna-323 e kaI rIte jANI zakAya ? uttara-323 - avagrahAdi bhedanA nirUpaNa pahelAM ja naMdiadhyayanasUtrakAre batAveluM ja che. - prazna-324 - zuM batAvyuM che ? uttara-324 avisesiyA marU nviya tti sUtra sUcaka hovAthI enAthI Akho AlAvo sUcita jANavo jemake avisesiyA ma mALa ca, maJannALa 6, visesiyA ma -
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 157 sampaTTisa ma-marUnA, miTTisa maruM mannAne tethI je AgamamAM ema kahyuM che te kAraNe samyagdaSTinI sarva mati jJAna che jyAre mithyASTinI to ajJAna che. anyayuktithI paNa te ja vAta batAve chemithyASTi mithyAtvanA udayathI viparyasta hovAthI tribhuvanagurupraNIta sarva vastu viparita ja grahaNa kare che. tethI e viparitavastugrahaNanA svabhAvathI sAdhana viparyaya-jJAnadarzanacAritrAdino viparyaya kare che. ajJAna-mithyAtva-avirati Adine paNa mokSAdinA sAdhaka tarIke icche che. tethI tenuM jJAna ajJAna phaLa ja che. narakaprApti Adi ajJAna phaLa hovAthI ajJAna ja che. samyagdaSTinuM jJAna to jJAna phaLa ja che evo bhAva che. kahevAya che ke-viparita vastu grAhI mithyASTi mokSAdinA samyajJAna-kriyArUpa sAdhanane viparita mAne che- "vedamAM kahelI hiMsA doSa nathI" zatAni niyucane pazUnAM madhyamenA zvamevastha vacanAnyUnAni pazubhistribhiH // 1 // hatvA bhUtasahasrANi kRtvA pApazatAni ca / snAtvA garbhe pUte yati nIvA: zivAya" rA vagere jIvaghAtanuM kAraNa hovAthI saMsAranA hetubhUta mithyAjJAnane mokSAdisAdhaka tarIke mAnavAthI, jalasnAna-pazuvadha-putrasaMtatinuM kAraNa maithunAdi kriyAmAM tenA sAdhakatarIke pravartana kare che tethI tenuM jJAna paNa ajJAnanuM phaLa hovAthI ajJAna ja che. samyagdaSTinuM jJAna samyajJAna-kriyAnA saMyogathI mokSAdimAM pravRttithI jJAnanuM phala hovAthI jJAna ja che. prazna-325 - mithyAjJAna-viparitakriyA rUpa je dharmane mithyASTi mokSanA sAdhaka tarIke mAne che jo te dharma paNa samyajJAnAdirUpa samyagdaSTimAnya mokSanuM sAdhana che to mithyASTinuM viparita zuM che? kAMI nahi. bhAvArtha-"sarvamaya sarvavastu che" e Apano siddhAMta che. tethI samyajJAna-darzana-cAritranA samudAyarUpa sAdhanano je rIte samyajJAnAdika dharma che te rIte mithyAjJAnAdika paNa che nahi to sarvano sarvamayatyAgano prasaMga Ave, eTale samyagdaSTie mokSanI saMsiddhi mATe je sAdhanano dharma svIkAryo che tema mithyAdeSTie paNa tenI siddhi mATe te ja dharma svIkAryo che, dharmagrahaNa dvArA kAMIka dharmI tarIke paNa tenuM grahaNa che eTale mithyAdeSTinI viparitatA kevI? uttara-325 - tamArI vAta jAmatI nathI. kemake, anaMtadharmathI adhyAsita vastunA paNa badhA dharmo eka arthane sAdhatA nathI paraMtu yogyatAnusAra koIka koIka dharmane ja sAdhe che. jemake kaLaza-koDiyuM-kapAlI-bhuMbhalaka Adino mRddharma sAdhAraNa hovA chatAM kaLazanI jema bhuMbhalakAdi paNa maMgaLajaladhAraNa Adi kAryomAM vaparAtA nathI. suvarNadharmatva samAna hovA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam chatAM kuMDalanI jema nUpurane paNa kAnamAM paherAtuM nathI. zAli-dALa-ghI vagere dharma samAna hovA chatAM rasanI jema gaMdha vagere paNa tRpti-dehapuSTi Adine sAdhatA nathI, e rIte jo ke mokSAdi sAdhanano mithyAjJAnAdika paNa vyAvRttirUpe dharma che chatAM te mokSane sAdhato nathI paraMtu tenA vipakSa saMsArAdikane ja sAdhe che. mokSAdikane to je sAdhanayogya samyagnAnAdika dharma che te ja sAdhe che. tethI samyagdaSTi e grahaNakarelI anaMtadharmAdhyAsita mokSAdisAdhana vastumAM yogya samyagnAnAdi dharma ja tene sAdhana mATe vaparAya che mithyAjJAnAdi ayogya dharma nahi. mithyArdaSTi to mithyAtvodayanA aMdhakArathI tiraskRta bhAvadRSTivALo hovAthI tyAM tenI ayogyatAne na joto tene ja vApare che eTale sAdhana viparyava karavAthI tenuM ajJAna ja che. 158 mithyAdaSTi yogyA-yogya sAdhanadharmo nahi jANato hovAthI sAdhanane viparita kare che ane samyagdaSTi yogya-ayogya sAdhanadharmane jANe che ane jANIne sthAnamAM vApare che ane samyag ArAdhaka thaIne samIhita phaLano bhogI thAya che. A saMbaMdhamAM kahyuM che ke - "jinezvara bhASita jJAna yogyakALe paramabhakti rAgathI zIkhe che, ane yogyakALe darzana prabhAvaka zAsrone jANe che. aSTa pravacanamAtA viSe upayogavALo thaIne AcAryAdi mATe yogya samaye sakala doSarahita AhAra-pANInI gaveSaNA kare che. enAthI yogyakALe AcaraNa karato vizuddha pariNAmI asAvadya yogane sevanAra traNe lokamAM prazaMsanIya ane surAsura dvArA namAyelA evA tIrthaMkarAdie kahela kriyAmAM kuzaLa, samyagdaSTi, sabhyajJAnadarzana-cAritranI ArAdhanA karI sAta-ATha bhavamAM kevalI thaI zAzvata padane prApta kare che, ane vyAbAdhA rahita thaI Adi anaMta kALa sudhI te anaMta sukha bhogave che." A kAraNathI samyagdaSTinuM jJAna te ja jJAnarUpa che. ,, kALa nirUpaNa naiRRyika arthAvagraha --1 samaya ihA-apAya - aMtamuhUta vyaMjanAvagraha-vyAvahArikArthAvagraha - aMtamuhUta avicyuti ane smRtirUpa dhAraNAno kALa-antarmuhUrta - vAsanArUpa dhAraNa - saMkhyavarSAyune saMkhyAtavarSa, asaMkhyavarSAyune asaMkhyAtavarSa.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 gujarAtI praznottara sarvaindriyonuM viSaya pramANa : zrotrendriya - pRSTamAtra zabdo ja zroMtra prApta kare che spaSTa-zarIramAM reNunI jema coTelA. kAraNa ke prANendriyanA viSayabhUta dravyothI te sUkSma, ghaNA ane bhAvuka che ane zrotrendriya viSayaparicchedamAM dhrANendriyAdigaNathI atyaMta paTu che. ahIM zrotrendriyanuM kartutva zabdazravaNanI anyathoDapattithI thAya che, e pramANe sarva indriyomAM paNa jANavuM. dhrANendriya rasanendriya-sparzendriya - baddhaskRSTa grahaNa kare che. baddha-Atmapradezo sAthe pANInI jema gADhatara coMTeluM tethI gaMdhAdikadravyasamUhane prathama spaSTa ane pachI baddha dhrANendriyAdi upalabdha kare che. kAraNa ke dhrANendriyAdiviSayabhUta gaMdhAdidravyo zabda dravyApekSA alpa, bAdara ane abhAvuka che ane dhrANendriyAdi viSayaparicchedamAM zrotranI apekSAe apaTu che eTale baddhaspaSTa ja gaMdhAdi dravyone grahaNa kare che, sRSTamAtra ja nahi. prazna-326 - jo sparza pachI baddha grahaNa kare to ja paTyubaddha e pATha yogya thAya ne? uttara-326- sUtranI gati vicitra hovAthI Avo nirdeza che. arthathI to te kahyuM tema ja jANavuM. prazna-327 - caMddhi tatkRSTa mahatveva vizeSanA baddhamAM samAjano baMdha ataMrbhata ja che. ne to pachI spaSTa zA mATe grahaNa karavuM? uttara-327 - tame barAbara samajyA nathI, zAstrano AraMbha sakalazrotAne sAdhAraNa hovAthI, vistArita jANanAranA anugraha mATe arthapattigamya artha kahevAmAM paNa doSa nathI. cakSurindriyaH- cakSu, aprApta viSayane ja grahaNa kare che. cakSu karyatAprAptarUpane askRSTa ja jove che ane te paNa yogyadezamAM raheluM ja dekhe che, ayogya dezamAM rahela saudhamadi, caTAI-bhIMtAdithI AMtarika ghaTAdine jotI nathI. cakSunI viSaya pramANatA :prazna-328- jo cakSu aprAmarUpane jove che to lokAnta pahelA je che te badhuM dekhe kemake aprAptapaNuM sarvatra sAmAnya che. uttara-328 - cakSurindriyanuM AgamamAM AtmAMgulathI sAtireka 1 lAkha yojana utkRSTathI paNa viSayaparimANa kahyuM che, tethI sarvasthaLe aprAptakAri hovA chatAM AgaLa jotI nathI.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-329 - AtmAgula bolavAno zuM abhiprAya? uttara-329 - aMgula traNa prakAranA che (1) AtmAgula (2) utsAMgula ane (3) pramANAMgula (1) jeNaM jayA maNUsA tesiM jaM hoi mANarUvaM tu / taM bhaNiyamihAyaMgulamaNiyayamANaM pu rUpa tu manuSyonuM jyAre je mAnarUpa hoya te ahIM AtmAgula kahyuM che ane e aniyatamAnavALuM che. . (2) paramANU tasareNU rahareNU aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javo aTThaguNavivaDDiyA kamaso ussehAMgulakameNa hoi // paramANu, trasareNu, rathareNu, vAlAjha, likha, ju ane java krame ATha-ATha guNa vadhelA utsadhAMgula thAya che. (3) pamALamukta sahasso te veva surya hatu vIsAyaMduvaM maLiyuM zA AyaMgulena vatthu, ussehapamANao miNasu deha / naga-puDhavi-vimANAiM miNasu pamANAMguleNaM ti // 2 // AtmAMgulathI pramANAMgula sahasragaNuM hoya che te ja AtmAMgulane Dabala karatAM vIranuM AtmAgula kahyuM che, AtmAMgulathI vastu mapAya che, utsadha pramANathI zarIra mapAya che, parvata-pRthvI-vimAno prarmANAMgulathI mapAya che. A rIte AtmAMgulathI cakSunuM viSayapramANa che. prazna-330 - 3pamAgo mije reDhuM pAThathI anyatra kaheluM che ke nAravinIvalehamAnAdi na ? DAnna,mAtaH dehagrahaNa upalakSaNArtha hovAthI indriya ane indriyaviSayaparimANa tyAM grahaNa karAya che. e pramANe indriya dehastha hovAthI dehanA grahaNathI ja grahaNa karAya che. tenuM viSaya parimANa paNa najIka hovAthI tenA grahaNathI grahaNa karAya che tethI deha, Indriyo ane teno viSayaparimANa utsadhAMgulathI mApavA yogya hovAthI ahIM cakSunuM viSayaparimANa AtmAMgulathI kema kaho cho? uttara-330 - je utsadhAMgulathI meya evuM anyatra kahyuM che te dehapramANamAtra ja jANavuM. Indriya ke tenA viSayanuM parimANa paNa nahi te to AtmAMgulathI meya che.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 gujarAtI praznottara prazna-331 - evuM kaI rIte jANavuM? uttara-331 - kAraNa ke te utsadhAMgulathI indriya viSaya parimANa mAnavAmAM 500250 Adi dhanuSapramANavALA bharata-sagarAdi manuSyono je zrotAdithI zabdAdi viSayagrahaNa vyavahAra prasiddha che. teno vyavaccheda thaI jAya. kemake je bharata cakravartInuM aMgularUpa che te pramANAMgula che. te utsadhAMgulathI hajAra gaNuM kahyuM che, ane bharatAdinI ayodhyAdinagarIo ane chAvaNI AtmAMgulathI 12 yojana lAMbI zAstramAM nirNAta che. ane te utsadhAMgulathI aneka hajAra yojano thAya che. ethI tyAM AyudhazALAdimAM vagADelI bherI AdinA zabdanuM zravaNa tamArA mate badhAne nahi thAya. kAraNa ke zrotra vArasahiM nokardi soyaM pi sarda e vacanathI bAra yojanathI AvelA zabdane sAMbhaLe che. AgaLathI AvelA nahi. A 12 yojana tamArA abhiprAyathI jo utsadhAMgulathI mapAya che to utsadhAMgulathI niSpanna aneka hajAra yojanathI AvelA bherIAdinA zabdane zrotra kaI rIte grahaNa kare? ane pAchuM bharatAdinagarI-skaMdhAvAromAM tenuM zravaNa mAneluM ja che. ethI AtmAMgulathI ja indriyonuM viSayaparimANa che utsadhAMgulathI nahi. kadaMbapuSpAdi AkAravALI zrotrAdi indriyo ahIM dravya indriyo levI. temanuM pramANa aMgulanA asaMkhyAta bhAgAdika che. tyAM paNa udhAMgulanI bhajanA che, kyAMka vaparAya che kyAMka nathI vaparAtuM, mAtra sparzanendriya ja utsadhAMgulathI mapAya che. bIjI badhI AtmAMgulathI ja apAya che. kemake-traNagAu Adi mApanA yugalikonI jIbhanuM mApa jo utsadhAMgulathI grahaNa karAya to saMvyavahAramAM kalpavRkSanA rasAdinA parijJAnanA lakSaNamAM ghaTe nahi. kahevAya che ke "vAhizno ya sabAruM aMtimasaMvamA, prameva puttamo navaraM aMtaydurasa" ityAdivacanathI aMgulapRthakta be thI nava AMgaLa vistAravALI jIbha nirmIta kaMI. traNagAu Adi jIvonAM teTalA anusAra vizALa mukho ane jIbha hoya che. tethI jo utsadhAMgulathI temanI charInA AkArathI kahelI jIbhano aMgulapRthakvarUpa vistAra grahaNa karIe to te atyaMta nAno hovAthI AkhI jIbhamAM vyApe nahi tethI AkhI jIbhathI rasavedana lakSaNa vyavahAra na ghaTe. tethI AtmAgulathI ja jIbhAdinuM mAna ghaTe che. tethI zarIranI potAnI sarva indriyo paNa jo utsadhAMgulathI ja mapAtI nathI, to tenA viSayaparimANanI vArtA to dUra ja rahI. te kAraNathI Indriya ane tenA viSayanuM parimANa ekAnta utsadhAMgulathI mAnavAmAM doSa batAvyo hovAthI pArizeSathI zarIranuM mApa ja te utsadhAMgulathI thAya che. yugalikonA rasavedana vyavahAra ane cakravartI bharatanI nagarIAdimAM bherI AdinA zabdazravaNa vyavahAranA abhAvanI Apatti batAvelI hovAthI, pratipakSa bhAga-1/12
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zrI vizeSAvazyaka bhASyam indriya ane tenA viSayanuM parimANa potAnI buddhithI utsadhAMgulathI athapattithI ja kahe che. zAstramAM kyAMya sAkSAt kahyuM nathI. prazna-332 - to zAstramAM sAkSAt zuM kahyuM che? uttara-33ra - sUtramAM to phakta utsadhAMgulathI te dehamAna ja sAkSAt kahyuM che bIjuM kAMI nahi. prazna-333 - kyA graMthathI zAstramAM e kahyuM che? uttara-333 - "rUvaeNi sehRtiSamALAM nega-tirivahUnoLiya-maLu-revALa savIro IIT3 minnati' A sUtramAM zarIra-avagAhanA ja utsadhAMgulathI mapAya che ema kahyuM che, indriyaviSaya parimANa nahi tethI te AtmAMgulathI ja jANavuM. prazna-334 - ahIMnA manuSyo karkasaMkrAMtimAM sUryane beMtAlIsa hajAra baso yojana ane upara sAThIyA ekavIza bhAga eTale dUrathI jUe che tathA mAnuSottara parvata dvArA vibhAga karelA puSkaravaradvIpanA AgaLanA aDadhAbhAgamAM mAnuSottaranI pAse utkRSTa divase karka saMkrAMtimAM udaya-asta samaye manuSyo sAtireka 21 lAkha yojana dUra rahelA sUryane dekhe che. 'sIyAlIsasahassA doya sayA joyaNANa te baddhA / egavIsasaTThibhAgA kakka'mAimmi veccha nA che' e vacanathI jema karkasaMkrAMtimAM utkRSTa divase eTalA dUra rahelA sUryane manuSyo dekhe che, tema puSkarArdhamAM paNa mAnuSottarasamIpe pramANAMgulathI niSpanna sAtireka 21 lAkha yojanA rahelA sUryane te divase tyAMnA loko dekhe che. tyAM bhramInI pracUratA ane sUryonI zIdhrataragati hovAthI kahyuM che. 'egavIsaM khalu lakkhA cautIsa ceva taha sahassAiM / taha paMcasayA bhaNiyA sattatIsAe arijJA zA __ iti nayaNavisayamANaM pukkharavaradIvaddhavAsimaNuANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM fpadaM roTTa nAyavra ' tethI cakSurijiyanuM sAtireka 1 lAkhayojana svarUpa viSayaparimANa jema prajJApanAdi sUtramAM kahyuM che tema te prakAre AtmAMgula-utsadhAMgula-pramANAMgulamAMthI ekeyathI grahaNa karAtuM yogya nathI. pramANAMgulathI banelA lAkha yojana pramANAMgulathI banelA sAtireka 21
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 163 lAkhayojanathI 21mAM bhAge rahelA hoI te be vacce ghaNuM aMtara che. tethI ekabAju sAtireka lAkha ane bIjI bAju sAtireka 21 lAkha yojanonuM cakSunuM viSayapramANa kahetA zAstrano pUrvApara virodha kema nahi ? uttara-334 - sAtireka lAkha yojana cakSuviSayapramANa kahetA sUtrano A abhiprAya che ke-svayaM tejarUpaprakAza rahita hovAthI paraprakAzanIya vastu parvata-gartAdikamAM te sAtireka lAkha yojana cakSuviSayapramANathI jovuM. svayaM tejayukta prakAzavALA caMdra-sUryAdi prakAzaka vastumAM nahi. kahevAya che ke koI nirmaLa cakSuvALo jIva sAtireka lAkha yojana rahelA parvatAdine jove che, e pramANe prakAzanIya parvata-gartAdika vastumAM cakSunu tadviSayapramANa kahyuM che, paNa sUryAdimAM niyama nathI. prazna-335 A sUtrAbhiprAya kyAMthI jaNAya che uttara-335 -- vizeSa jANakArI sarvajJa kathita sUtranA vivecana dvArA prApta karavI paraMtu saMdehathI (ubhayapakSokti lakSaNa) sarvajJapraNIta sUtranI alakSaNatA na karavI, vyAkhyAnathI sUtrane viSayavibhAgathI dhAraNa karavuM nahi ke ubhayapakSoktimAtrathI bhramita thaIne teno virodha karavo. kahyuM che ne ke - - jaM jaha sutte bhaNiyaM taheva jaha viyAlaNA natthi / kiM kAliyANuogo diTThe vikibahAnehiM? (jo jema sUtramAM kahyuM hoya temaja te vastu mAnavAnI hoya ne vicAra karavAno na hoya to AcAryoe zrutano anuyoga ka2vAnI zI jarUra hatI ?) zrotranuM viSaya parimANa : zrotra utkRSTathI 12 yojanathI AvatA meghagarjanAdi zabdane grahaNa kare che. ane bIjI prANarasana-sparzana indriyo gandha-rasa-sparzalakSaNa arthane utkRSTathI 9 yojanathI prAptane grahaNa kare che. enA AgaLathI AvelA zabdAdikane e grahaNa karatI nathI. prazna-336 - meghagarjitAdi viSayaka zabda prathamavarSAmAM - prathama varasAda thatAM dUrathI paNa AvelI mATIAdinI gaMdhane ghrANendriya dvArA grahaNa karAtI anubhavAya che paraMtu rasasparza kaI rIte grahaNa karAya? uttara-336 - dUrathI AvelA gaMdhadravyono rasa paNa kyAMka hoya ja che te temano jIbha sAthe saMbaMdha thatAM yathAsaMbhava kyAreka koI grahaNa kare ja che. ghrANendriya sAthe gaMdhano saMbaMdha thAya te vakhate rasano paNa rasanendriya sAthe saMbaMdha thAya che eTale ghaNA loko kahe che- 'kaDavI
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrI vizeSAvazyaka bhASyam athavA tIkhI vastunI A gaMdha che? ahIM je kaTuvatIkSyAdita kahevAya che te rasano ja dharma che tethI jIbhanA saMbaMdhe temano kaTukAdi rasa paNa grahaNa karelo jaNAya che, sparza paNa zItAdi dUrathI zizira padhasarovara-nadI-samadrAdimAMthI AvelA vAyuthI anubhavAya ja che. prazna-337- to e rIte 12-9 yojananA AgaLathI paNa AvelA zabda-gaMdhAdi kema grahaNa karatA nathI? uttara-337 - te maMda parimANavALA hovAthI AgaLathI AvelA temano tevo pariNAma thato nathI jethI zrotra-prANAdinA vijJAnane utpanna kare, ane te indriyonuM paNa tevuM baLa hotuM nathI ke jethI tevA zabdAdi dravyone grahaNa karIne svavijJAna utpanna kare. A rIte indriyonuM utkRSTa viSayaparimANa thayuM. have jaghanya parimANa kahe che - aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI Avela gaMdhAdikane prANAdi grahaNa kare che. prazna-338 - zuM A badhI indriyonuM jaghanya viSayaparimANa che? uttara-338 - nA, AMkha sivAyanI prazna-339 - to pachI AMkhanI zuM vAta che? uttara-339 - aMgulanA saMkhyayabhAgane avadhi-maryAdA karIne nayananuM jaghanya viSayaparimANa che. atyaMta saMnikRSTa aMjanazalAkA-raja-malAdi tenAthI upalabdha thatA nathI. mananuM to viSayapramANa ja nathI, niyama vinA dUra ane najIka te pravarte che. pudgalamAtranA niyamanA abhAve-mUrta-amUrta sakalavastu viSaya tarIke e pudagalomAM pravarte che. evA niyamanA abhAve kevalajJAnanI jema ahIM je pudgalamAtra nibaMdhathI niyata nathI tenuM viSayaparimANa nathI. tathA koIka pudgalamAtra nibaMdha rahita paNa nathI hotuM jemake avadhijJAna-mana:paryayajJAna. prazna-340 - tamAro hetu anaikAntika che. mati-zrutamAM vyAbhicAra Ave che. kAraNa ke te baMne mUrta-amUrta sakala vastune viSayatvena grahaNa kare che tathA A baMne pudgalamAtra nibaMdhathI niyata che kemake zrotrAdIndriyathI utpanna thanArA evA te baMnenuM kSetrathI 12 yojanAdika viSaya pramANa dekhAya che? uttara-340 - A abhidhAna vicAryA vagaranuM che. kAraNa ke, indriyathI utpanna thanArA te baMnenuM A viSayaparimANa che ane indriyo to pudgalamAtranA nibaMdhathI niyata ja hoya
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 165 che. eTale vyAbhicAra kyAM rahyo ? ane te baMnemAM manathI utpanna thayelA pugala mAtranA kAraNano abhAva che. phakta temanuM kSetrathI viSayaparimANa nathI, eTale anaikAntikatA paNa kyAMthI thAya ? prazna-341 - tame kahyuM ke mudde sudR sa6 (gA.336) tyAM zuM phakta zabdaprayogathI choDAyelA zabdadravyo sAMbhaLe che ke tenAthI vAsita anya zabdo ke pachI mizrazabdo sAMbhaLe che? uttara-341 - zabdadravyo vAsaka svabhAvavALA hovAthI ane loka tadyogyadravyathI AkuLa hovAthI vacanayogathI mUkAyelAM kevalazabdone sAMbhaLato nathI. paNa, mizra ke anyavAsita-choDAyelA zabdone ja phakta sAMbhaLe che. kAraNa ke bhASaka ke anya bherIAdinA zabdane samazreNImAM rahelAM zrotA ane puruSo bherIAdi saMbaMdhi dhvani sAMbhaLe che te mizra sAMbhaLe che ema jANavuM. bhASake choDelA zabdo ane tenAthI vAsita vacce rahelA dravyo A rIte mizra zabdadravyarAzine sAMbhaLe che, mAtra vAsaka ja nahi ke kevala ja nahi massa: sonti e nyAyathI vizreNImAM rahelo zrotA paNa vizreNI kahevAya che ane te vizreNIzrotA zabdane niyamA vAsanA parAghAta thatAM chatAM sAMbhaLe che. je bhASake choDelA, ke bherI AdinA zabdadravyo che tene ja vizreNImAM rahelo sAMbhaLe che, bhASAkAdi dvArA choDAyelA nahI te zabdo zreNImAM jatA hovAthI temano vidizAmAM javAno saMbhava nathI. ane divAlAdino pratighAta temanI vidizAnI gatinA nimitta tarIke saMbhavato nathI. DhephAM Adi bAdara dravyomAM ja te saMbhave che. A zabda dravya to sUkSma che. prazna-342 - bIjA vagere samayomAM temanuM svayaM paNa vidizAmAM gamana saMbhava hovAthI tyAM rahelAne paNa mizrazabdazravaNano saMbhava thaze ne? uttara-342 - nA, nIkaLyAnA samaya pachInA samayamAM teo bhASAparimANathI avasthita nathI hotA mAgamAva bhASA, bhASA samayAntara bhASADamApaiva e vacanathI. joke varda samardi nA niraMtaraM tu hor to evuM kahIzuM, tyAM paNa bIjA vagere samayomAM bhASAdravyothI vAsita hovAthI temanuM bhASAtva jANavuM. prazna-343 - jo vaktAe choDelA bhASA dravyo prathama samaye dizAomAM ja jAya che ane samaya pachI rahetA nathI to tenAthI vAsitadravyo bIjA samaye vidizAomAM jAya che, tethI dizA-vidizAomAM vyavasthita zabdo samayanA bhedathI zravaNane prApta kare che. eTale sAmAnyathI ja badhA zabdo saMbhaLAya che ne? uttara-343 - emAM doSa nathI, samayAdikALabheda atisUkSma hovAthI dekhAto nathI.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-344 - bhale ema hoya mAdhyamoSe bhASA e vacanathI nIkaLatA samayanI ja bhASA che tethI vizreNimAM rahelo vyakti dvitIyasamaye abhASAne sAMbhaLe che evI vAta thaI ne ? uttara-344 - ema nathI, bhASAdravyothI vAsita evA dravyo paNa tenAthI avizeSa che tethI te paNa bhASA che emAM kAMI viruddha nathI. ethI ja vIseDhI puna sad ema ahIM pharIthI je zabdanuM grahaNa che te parAghAta vAsitadravyonuM grahaNa paNa tathAvidhazabda parimANa batAvavA mATe karyuM che. eTale ame jANIe chIe, tattva vahuzrutAyo vinti ghANAdi indriyo paNa mizra gaMdhAdi dravyone grahaNa kare che. te bAdara hovAthI bArImAM AvatI dhULanI jema temano anuzreNIgamanano niyama nathI iti vRddhaTIkAkAra seDhI paesapaMtI vadato savvassa chadisiM taao| nAsu vimudaAI thAva6 mAsA samaya ipaDhamami gA.35rA zreNI-AkAzapradezanI paMkti, lokanI vacce bolanAra sarva vaktAnI bhASAo pUrvapazcima-uttara-dakSiNa-upara-nIce e due dizAomAM che ja. bhASake choDelI bhASA 1lA samayamAM paNa lokAnta sudhI doDe che. bhASAnI samazreNImAM rahelo te bhASaka athavA zeSabherI AdinI bhASArUpathI choDelA pudgalasamUhathI mizrita zabdane sAMbhaLe che vidizAmAM rahelo zrotA tadravyathI bhASita anya dravyone ja sAMbhaLe che te bhASAdravyone sAMbhaLato nathI, kAraNa te anuzreNigamanavALA hoya che. prazna-345 - anuzreNIgamanamAM pravRtta thayelAnuM paNa pratighAtathI vizreNigamana thaze ne? uttara-345 - pratighAtathI khUlana na thAya tethI vizreNigamana nahi thAya. prazna-346 - e paNa kyAMthI thAya? uttara-346 - tenA pratighAta mATe divAlAdinuM nimitta saMbhavatuM nathI, bAdaradravyonuM ja te pratighAtaalana saMbhava hovAthI ane A dravyo sUkSma hovAthI emAM pratighAta na thAya. prazna-347 - dvitIyAdi samayomAM teonuM svayaMpaNa vidizAomAM gamana hovAthI tyAM rahelAne paNa mizrazabdanA zravaNano saMbhave che? uttara-347 - ema nahi bolavuM kemakenisarganA samayapachI bIjA vagere samayAntaramAM zravaNasaMskAra janakazaktithI saMpanna hovAthI te bhASAdikane choDelA dravyonuM avasthAna na hovAthI te dravyone vidizAmAM rahelo sAMbhaLato nathI.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 167. prazna-348 - kyA yogathI A bhASAdravyonuM grahaNa thAya? athavA kaI rIte utsarga thAya? uttara-348 - vaktA kAyika yogathI zabdadravyo grahaNa kare che ane vAcikyogathI choDe che. prazna-349 - dareka samaye ja grahaNa kare che athavA choDe che ke anyathA grahaNa-mocana kare che? uttara-349 - ekAMtare grahaNa kare che ane ekAMtare ja mocana kare che. bhAvArtha - pratisamaya grahaNa kare che ane mUke che. kaI rIte ? grAmathI anya grAma grAmottara puruSathI anya puruSa-puruSAntara ema eka-eka samayathI eka-eka ekAntara samaye ja kare che. prazna-350 - bhASaka kAyika yogathI vAdravyone grahaNa kare che e ayogya nathI kAraNa ke kAyavyApAra sivAya te grahaNa na karI zakAya paNa vAcikayogathI choDe che e amane samajAtuM nathI ke kaI rIte vAcikayogathI choDe? grahaNa karAtI vANIno jIvavyApArarUpa yoganA abhAve e ghaTatuM nathI calo, A saMkSepathI zuM ? vistArathI puchIe chIe-A vAgyoga kyo ke jenAthI choDe che eNe kahyuM? vAva choDAtIbhASA pudgalono samUharUpa vAgyoga ke kAyasaMrakSmaH kAyavyApArano nisarga hetu vAgyoga? ema be vikalpo che tyAM pahelAnuM nirAkaraNa-vAyA na nIvono tyAdi yoga ahIM zarIra jIvavyApAra che te vANI thato nathI. vANI pugalapariNAmavALI rasa-gaMdhAdi jema hoya che, ane je jIvavyApArarUpa yoga che te pudgalaparimANa paNa thato nathI. jemake jIvAdhiSThita kAyavyApAra. paNa te vAcA dvArA kAMI mUkAtuM nathI kAraNa ke te ja nisRjyamAna che ane karma ja karaNa banatuM nathI eTale vAva vAgyoga evo prathama vikalpa ghaTato nathI. have bIjo vikalpa-kAyavyApara A vAgyoga che to kAyAthI choDe che ema kahevAta to kema kahyuM ke, vAcika yogathI choDe che? uttara-350 - bIjo vikalpa ja ahIM svIkAra karAya che. phakta aviziSTa kAyayoga vAgyogatayA ame mAnatA nathI. paraMtu, kAyayoga vizeSa ja mana-vAkyogo mAnIe chIe, tethI e doSarahita che kAyikayoga koIpaNa avasthAmAM saMsArIono naSTa thato nathI, azarIrI siddhono jate nivRtta thayelo che. ethI vANInA nisarga samaye paNa te kAyayoga che ja. prazna-351 - to mana-vacanayoganI sthAno cheda thaI jAya?
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-351 - nA, joke kAyayoga sarvatra anugata che to paNa jenAthI mana-vacanadravyonuM upAdAna kare che te kAyikayoga, jenAthI saMraMbhathI tene ja mUke che te vAcikayoga, jenAthI manodravyo ciMtAmAM vApare che te mAnasikayoga, A pramANe kAyayoga ja upAdhibhedathI traNa prakAre vibhAjana thayelo che. eTale, mAtra bhedathI A traNe yogo vyavahAra kare che. paramArthathI to sarvatra ekalo kAyika yoga ja che. manovAgyogau tanuyoga eva, kAyenaiva tadravyagrahaNAt prANApAnavat, yathA kAyena dravyagrahaNAt prANA'pAnavyApAraH kAyikayogAt na bhidyate, parva mano-vALyo mA jo tuM prANa-apAnavyApArane kAyayoga tarIke na mAne to paNa te yogAMtara thAya, to cAra yogathavAnI Apatti Ave e ISTa nathI. tethI e kAyikloga ja che. prazna-352 - tamArI kahelI yuktithI ja badhAno mano-vAgyoganI jema tanuyogatatulya hovA chatAM A prANa apAnavyApAra kAyika yogathI yogAntara kema na karyo? kema cotho yoga na karyo? have jo ema na karAya to tanuyogatva tulya hovA chatAM mano-vAgyoga kAyayogathI kema alaga karyo? tethI tanuyogatva sarvatra tulya hovAthI ekalo kAyayoga ja karo athavA upAdhi bhedathI cAra yogo karo? nahi to ahIM mAtra pakSapAta ja thaze yukti nahi thAya? uttara-35ra - loka-lokottararUDha vyavahAranI siddhi mATe ja mano-vAgyoga alaga karyA che, prANa-apAnayoga nahi. prazna-353 - vyavahAra paNa zuM A rIte ja pravRtta karAya che? uttara-353 - kAyakriyA-kAyavyApAra, tenAthI atirikta prANa-apAna phaLa kAMI dekhAtuM nathI, jema vAcA ane mananuM te pragaTa dekhAya che jemake vANInuM svAdhyAyavidhAnaparapratyAyanAdi ane mananuM dharmadhyAnAdi viziSTa pragaTa kAyakriyAthI atirikta phaLa dekhAya che e pramANe prANa-apAnanuM dekhAtuM nathI, eTale e kAyayogAntargata prANaHapAnavyApAra vyavahAra karAya che alaga nahi. prazna-354 - nIvatyata evI pratItijananAdika prANApAnavyApara phaLa prApta thAya ja che ne? uttara-354 - alaga yoga tarIke mAnavAnI Apatti Ave tethI viziSTavyavahAranA aMgabhUta parapratyAyanA phaLa hovAthI mana-vAgyoga ja alaga karyA che prANApAnayoga nahi.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 169 A rIte ja tanuyoga, vAgnisargaviSayamAM vaparAto vAgyoga, mananamAM vaparAto manoyoga, vAgviSayo yoga vAgyoga, manoviSayo yoga manoyoga, ema karIne tanuyogavizeSa ja vADmanoyoga che ema batAvyuM. athavA te baMne svataMtra che ema batAve che... tanuyogadvArA grahaNa karAyelo je sahakArI kAraNabhUta vAdravyasamUha che. tenA sAthe tenA nisargamATe jIvano vyApAra te vAgyoga. sahakArI kAraNabhUta vAcA sAthe jIvano yoga vAgyoga. te vAcA jIvavyApAra dvArA parapratyAyana mATe bolAya che. tathA tana-vyApArathI grahaNa karAyelo sahakArI kAraNabhUta manodravyasamUha, tenI sAthe vastuciMtana mATe je jIvano vyApAra te manoyoga. sahAkarI kAraNabhUta mana sAthe jIvano yoga manoyoga. kAraNa ke tenA dvArA jinamUrti Adika vicArAya che, eTale te manoyoga che. A pakSamAM-vAdravyanisargAdikALe tanuno vyApAra hovA chatAM vivakSita nathI, paraMtu vAgyanodravyasAcivyathI jIvano vyApAra vivakSita che. e pramANe mana-vAgyoga svataMtra ja che kAyayogamAM vizeSa rIte rahelA nathI. prazna-355 - to ame kahIzuM prANa-apAnadravyasAcitrathI tenA mocanamAM jaMtuno te yoga paNa svataMtra che? uttara-355 - nA, mahuM vavahI siddhabhaM-gAthA kala-361, ityAdi dvArA AgaLa vidhAna kareluM che eTale ema na mAnI zakAya. prazna-356 - eka gAmathI anya gAma aMtarita na hovA chatAM lokarUDhithI grAmottara kahevAya che athavA puruSathI anya puruSa anaMtara chatAM puruSAMtara kahevAya che ema ahIM paNa samayathI je anya samaya che te anaMtara hovA chatAM ekAMtara kahevAya che, tethI tame kahevA zuM mAMgo cho? uttara-356 - eka samayathI anaMtara samaya ekAMtara ane e pramANe dareka samaye grahaNa-mocana kare che evo niSkarSa thAya che. prazna-357 - keTalAka vyAkhyAtA mAne che ke-grahaNa-mocana eka-eka samayathI aMtarita ekAMtara kahevAya? uttara-357 - e barAbara nathI, kemake vacce vaccenA badhA grahaNa samayomAM na saMbhaLAvAthI, temane vacce-vacce khAlI ratnAvalIrUpa dhvani prApta thAya che tathA sUtra virodha
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrI vizeSAvazyaka bhASyam che kAraNa ke zrutamAM kahyuM che madhusamayaviradigaM niraMtara niSphapha te A rIte A sUtra pratisamaya grahaNanuM pratipAdaka hovAthI pratisamaya nisarganuM paNa pratipAdana mAnavuM kAraNa ke grahaNanA bIjA samaye avazya nisarga thAya che. prazna-358 - jema svapakSasamarthaka sUtra tame batAvyuM tema zrutamAM ja amArApakSanuM samarthaka sUtra paNa kaheluM ja che prajJApanAsUtramAM saMtaraM niri, no niraMtara niri, ai samaye zipha, ane samayeof niti ItyAdi A sUtrathI nisarga AMtara kahyo hovAthI huM kahuM chuM te barAbara ja che ne? uttara-358 - grahaNa anusamaya anantarita-avyavahita pUrvanA sUtrathI kahyuM che te Apane paNa pratIta che e pramANe nisarga paNa niraMtara yukta che kAraNa ke grahaNa karelAnu anaMtara samaye avazya nisarga thAya che. prazna-359- huM paNa jANuM chuM ke sUtramAM grahaNa niraMtara kahyAM che paNa je tyAM ja nisarga che te sAMtara kahyo che te kaI rIte kahyo che? te Apa paNa jaNAvo. uttara-359 - sAcI vAta che. paraMtu ahIM viSaya-vibhAga jANavo. e nisarga grahaNApekSAe bhASAdravyopadAna apekSAthI sAMtara kahyo che. prazna-360 - samayanI apekSAe grahaNanI jema tenI niraMtara pravRtti che to grahaNApekSAe sAMtaratva kaI rIte? uttara-360 - kAraNa ke, je prathamAdisamaye je bhASAdravyo grahaNa karyA, te te ja grahaNa samaye niraMtaratAthI choDato nathI, paraMtu grahaNa samayanA pachInA samaye choDe che. jema, prathamasamaye grahaNa karelAno te ja samaye nisarga nathI paraMtu bIjA samaye che. ema, bIjA samaye grahaNa karelAno trIjA samaye, trIjA samaye grahaNa karelAno cothA samaye nisarga che. ema sarvasamayomAM bhAvanA karavI. na grahaNa karelAno nisarga na hovAthI grahaNApekSAe nisarga sAMtara ja che ane samayApekSAe niraMtara ja che bIjA vagere samayomAM teno niraMtara bhAva hovAthI. prazna-361 - jo ema hoya to grahaNa paNa nisarganI apekSAe sAMtara ja thAya? uttara-361 - nA, grahaNa svataMtra che, ane nisarga to grahaNane parataMtra che. na grahaNa karelAno kyAreya nisarga nathI evo niyama che. te kAraNe prajJApanAmAM nisarjana sAMtara kahyuM che. te paNa grahaNa karyA pachI na choDelAnuM grahaNa na thAya evo niyama to nathI, prathama
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 171 samaye nisarga vinA paNa grahaNa thAya che. eTale grahaNa svataMtra che, nisarga parataMtra che. eTale ene ja sAMtara kahyuM che. e pramANe saMta nisipa ema prajJApanAmAM sUtrAvayava viSayavibhAgamAM vyavasthApita che. have no niraMtara niriDuM eno bhAvArtha-niraMtara nisarjana nathI. tAtparya-grahaNanA samakALe nisarga nathI paNa pUrva-pUrva grahaNa karelAne uttarottara samayomAM choDe che, prazna-362 - koI samaye zigpha, pavi samaye niripha eno bhAvArtha haju sudhI kahyo kema nathI? uttara-362 - sAcI vAta che, paraMtu kahyAnusAra tame svayaM jANI lo. eka samaye grahaNa ja kare che nisarga nathI karato, bIjA Adi samayathI mAMDIne ja nisarganI pravRtti che. chellA eka samaye nisarga ja che grahaNa nathI. madhyamasamayomAM to grahaNa-nisarga bane che athavA eka pUrva-pUrva samaye grahaNa kare che, eka uttarottara samaye nisarga kare che. evuM potAnI buddhithI vicAravuM. kAlamAna :- jaghanya-utkRSTa. grahaNa-mokSa-bhASA e traNe jaghanyathI 1 samaya hoya che. grahaNa-nisarga ubhaya anaMtadarzitanyAyathI grahaNa samayathI bIjA samaye nisarga karIne maranAra, ubho rahenAra athavA vacanavyApArathI naSTa thayelAne jaghanyathI 2 samaya thAya che. prazna-363 - mokSa-nisarga ja kahevAya che ane bhASA paNa nisarga ja kahevAya che to mokSathI pRthaka bhASAnuM kAlamAna abhidhAna mATe upAdAna kevuM? uttara-363 - sAcuM che, paraMtu bhASAnA pRthagrahaNathI jaNAve che ke, bhASyamANe vabhASA, nisarga mAtra bhASA, te jaghanyathI 1 samayanI che. baMne bhASA nahi, te jaghanyathI be samayanI che. grahaNamAtra to phakta mAththata ti bhASA evI vyutpattinA ja na ghaTavAthI bhASA ja thatI nathI. jo ahIM bhASA alaga na grahaNa karI hota to baMne koI bhASA svIkArota, grahaNamAM paNa yogyatAthI bhASA che. tethI mAsiMHIMA mAsA evo Agama virodha thAta. prazna-364 - to mokSa-grahaNane haTAvIne tenA sthAne bhASA ja lone, bhASA-mokSa ekArtha ja che ne?
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-364 - sAcI vAta che. paraMtu nisarganuM kAla mAna na kahyuM, evuM maMdabuddhi mAnI le, eTale tenA upakAra mATe ahIM mokSa-bhASAne alaga lIdhA che. grahaNa-mokSa-bhASA e traNe tathA grahaNa-nisarga ubhaya ane sarve paNa utkRSTathI pratyeka aMtamuhUtakALa hoya che. te pachI yogAntaramAM jAya athavA marI jAya emano aMtamuhUtano prayatnabhedathI bheda thAya che. mahAprayatnavALAne te ja aMtamuhUta nAnuM thAya che ane alpaprayatnavALAne moTuM thAya che. prazna-365 - niraMtara grahaNa-nisargane mAnavAmAM bIjA samayathI mAMDIne upAMtyasamaya sudhI grahaNa nisargano prayatna pratisamaya yugapatu AvI paDe che e baMne paraspara virodhi eka samaye kaI rIte ghaTe? na ja ghaTe? uttara-365 - pahelAM to ahIM grahaNa-nisargano virodha ja asiddha che. kAraNa ke jyAre te dravyonuM grahaNa che temanuM ja te ja samaye nisarga mAno tyAre virodha thAya, paNa evuM to che nahi. pUrvanA samaye grahaNa karelAno ja AgaLanA samaye nisarga che ane tyAM apUrvanuM ja grahaNa che. prazna-396 - avirodhi paNa ekasAthe eka samaye be upayoganI jema be kriyA mAnatA nathI tyAM kahe che eka samaye be upayoga na thAya e ghaTe che navaM to nalthi 3vo e vacanathI te baMneno eka sAthe hovAno AgamamAM niSedha che. uttara-366 - ghaNI kriyAonAM 1 samaye zuM doSa che ? koI nahi AgamamAM paNa maMyasuN Tito vaTTa tivihe pi jJAmi e vacanathI vAcA-mana-kAyakriyAonI eka samaye pravRtti mAnelI ja che. tathA AMgaLI vagerenI saMyoga-vibhAgakriyA, saMghAtaparisATakriyA, utpAda-vyavakriyAnA eka samaye anekasthAnomAM anujJA karelI ja che. eTale zuM doSa che? tathA DAbA hAthe ghaMTaDI vagADe che, jamaNA hAthe dhUpa uvekhe che, dRSTithI tIrthakara pratimAdinuM mukha dekhe che. mukhathI zloka bole che e rIte ghaNI kriyAonI yugapata pravRtti pratyakSathI paNa dekhAya che. kAyikathI grahaNa kare che ema kahyuM tyAM joke audArikAdi pAMca bhedathI kAyA pAMca prakAranI che temAMthI traNa prakAranA zarIramAM jIvapradezo hoya che. te jIvanA potAnA hoya che. bhedakaranArA nahi. enAthI nipradezAtmavAdanuM nirAkaraNa kahe che-paganA taLiye rahelA jIvapradezone mAthAnA jIvapradezo sAthe bheda che ke abheda ? jo bheda mAno to jIva saMpradeza kema nahi ? jo abhedamAno to badhA ya zarIranA avayavo eka thaI jaze ? abhinna
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara jIvapradezo sAthenA saMbaMdhathI ekasthAne ekaThA karelA hovAthI, Ama takazAstro anusaravA, je jIvapradezo dvArA bhASaNa abhiprAyAdi sAmagrI pariNAma hote chate vAdravyasamUhane grahaNa kare che. tethI bhASaka bhASA bole che. aparyAptAvasthAmAM athavA icchAdinA abhAve abhASaka bolato nathI. mALo mASate enAthI ja gatArtha hovAthI mAdhyamALeva bhASA, na pUrva nApi pazcAt ti jaNAvavA mATe ja bhASAnuM grahaNa che. prazna-367 te traNaprakAranA zarIra kyAM ke jemAM rahelA jIvapradezo dvArA vAdravyo grahaNa karIne bhASaka bole che ? (1) satyA - uttara-367 - audArika-vaikriya-AhAraka A traNa zarIromAM rahelA jIvapradezo dvArA jIva grahaNa kare che ane pudgala saMhitarUpa bhASAne choDe che, te bhASA satyA, satyAmRSA, mRSA, asatyamRSA cAra prakAranI che. sadbhayo hitA ArAdhikA yathAvasthita vastupratyAyana phaLavALI satyAbhASA. 173 - - (2) mRSA - tenAthI viparita svarUpavALI mRSAbhASA. (3) satyAmRSA - satyA-mRSArUpa ubhaya svabhAvavALI. (4) asatyamRSA uparanI traNe bhASAnA lakSaNamAM aMtarbhUta na thatI, AmaMtraNaAjJApanAdi viSaya vyavahAramAM rahelo phakta zabda ja hoya te asatyAmRSA bhASA. emano vistAra dazavaikAlika-niryukityAdi AgamamAMthI jANavo. kAraNake ahIM te viSaya aprastuta che. ahIM bhASAdravya grahaNa-nisarga vicAra ja prastuta che. - prazna-368 * audArikAdi zarIravALo bhASAgrahaNa kare che ane mUke che ema kahyuM te mUkAyelI bhASA keTalA kSetrane vyApta kare che ? uttara-368 - AkhA lokane. prazna-369 - 12 yojana AgaLathI AvatA zabdane dravyo maMda pariNAmavALA hovAthI sAMbhaLato nathI to zuM AgaLathI paNa zabdadravyo Ave che ? ane je rIte viSayanI aMdara niraMtara tenI vAsanA sAmarthya che ema bahAra paNa che ke nahi ? uttara-369 - keTalAMka zabdo AkhA lokamAM vyApta che.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-37) - jo ema hoya to te keTalA samaye bhASAdravyathI vyApta thAya che? ane te lokanA keTalA bhAgamAM bhASAdravyono keTalo bhAga hoya che? uttara-370 - 4 samaye koInA saMbaMdhI bhASAthI niraMtara pUrNa thAya che. lokanA paryanta rahelA asaMkhyabhAgamAM samastaloka vyApinI evI bhASAno paNa caramAnta asaMkhya bhAga hoya che. prazna-371 - zuM badhAnI bhASA lokamAM vyApe che? uttara-371 - nA, koI damano rogI mandaprayatnavALo vaktA sarvabhASAdravyone prathama akhaMDa mUke che, ane anya nIrogatAdiguNavALo tIvraprayatnavALo temane AdAna-nisargathI bhedIne TukaDA karIne sUkSma TukaDA karIne choDe che. ekeka bhASAdravya skandhanA AdhArabhUta asaMkhyapradezAtmaka vibhAgarUpa avagAhanAonI-anaMtabhASA dravyaskandhAzrayabhUta kSetra vizeSarUpavALI hoya che temanI vargaNAo asaMkhya yojana jaIne te pachI mandaprayatnavALA vaktAe mUkelA abhinnabhASA dravyone TUkaDA kare che. prajJApanAmAM kahyuM che - nAkuM mitra nisarai, tAI asaMkhejjAo ogAhaNAo gattA bheyamAvajjaMti, saMkhijjAiM joyaNAI tti viddhasamIchiti ane saMkhyaya yojana jaIne dhvaMsa thAya che, mahAprayatnavALo vaktA jene prathamathI ja bhedAyelA choDe che. te sUkSma hovAthI ane ghaNA hovAthI anaMtaguNavRddhithI vadhatA cha e dizAomAM lokane pUre che. zeSa to tenA parAghAtavAsanA vizeSathI vAsita thayelI bhASAthI-utpanna thayeluM bhASA pariNAmadravya samUharupa dravya sarvalokane niraMtara pUre che vasthApana vidhiH samaH kahyuM che - nAkuM mitrADaM nisara tAruM mautayparivaTTI parivaDDamANAI loyaMtaM phusaMti / "vardi samarhi no rUAri" lokamAM vacce rahelA mahAprayatnavALA bhASake mUkelA bhASAdravyo prathama samaye ja chae. dizAomAM lokane pUre che. kAraNa ke jIva-sUkSma pudgalo anuzreNIgamana kare che. pachI bIjA samaye te ja cha daMDo cAre dizAmAM ekeka anuzreNIthI vAsitadravyo dvArA prasaratA 6 maMthAna thAya che. trIjA samaye manthAnAntaro pUrAtA loka pUrAyelo thAya che. svayaMbhUramaNanA para taTe rahelA lokAntanI najIka jaIne bolatA bhASakanI athavA trasanADInI bahAra cAre dizAmAMthI koI dizAmAM te bhASakano cAra samaye Akhoya loka pUrAya che. prazna-372 - kaI rIte ?
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 175 uttara-372 - trasanADInI bahAra cAremAMthI koI eka dizAmAM rahelA bhASakano prathama samaya nADImAM pravezamAM thAya che. zeSa traNasamayanI bhAvanA to gAthA 390 nI vRttimAM miti 6 thI kahIzuM. lokAnte paNa cAremAMthI eka dizAmAM rahelA bhASakano urSyADadholoka hovAthI bhASAdravyono prathama samaye lokamadhyapravezamAM ane traNa samayo bacelA te rIte ja jANavA. trasanADInI bahAra vidizAmAM rahelA bhASAdravyo dvArA sarvalokapUraNamAM 5 samayo lAge che. e vizeSa che kemake-vidizAmAMthI bhASAdravyo lokanADInI bahAra ja prathama samayamAM dizAmAM Ave che, bIjAmAM lokanADImAM praveze che. Ama nADI madhyamAM pravezavA 2 samaya lAge che. zeSa traNa samayo cArasamayanI vyApti jema jANavA. che prazna-373 - jo uktanyAyathI traNa, cAra ane pAMca samaye loka vAdravyothI pUrAya to zuM vicArIne niryuktikAre cAra samayanuM grahaNa karyuM che ? . uttara-373 - traNa ane pAMca samayonuM grahaNa niryuktikAre kareluM ja che cAra samayarUpa madhyane grahaNa karate chate. 'madhyapradaLAvAdyAntayorpraddaLamevetinyAyAt' prazna-374 - zuM bIje paNa kyAMya madhyagrahaNa karate chate Adi aMtanuM grahaNa joyuM che ? uttara-374 tulA-dhanuSya-bANa-lAkaDI AdinuM madhyagrahaNa karatAM Adi-aMtarUpa cheDAonuM grahaNa karAyeluM ja thAya che ema ahIM thAya che. A nyAya AgamamAM kyAMya paNa dekhAya che ke jethI Ama bolo cho ? - prazna-375 uttara-375 - sUtranI gati vicitra dekhAya che-jemake kyAMka sUtramAM ekapakSasvarUpa dezanuM grahaNa kareluM jaNAya che. jema ahIM ja cAra samayarUpa kyAMka sUtramAM niravazeSa pakSAntaro paNa grahaNa karAya che, ane bIjuM koIka sUtra kAMIpaNa kAraNavaza utkramayukta ane keTalAMka krama baddha paNa dekhAya che ema sUtragati vicitra che. athavA jema bhagavatI za.8mAM mahAbandha uddezakamAM cAra sAmayika chatAM vigrahagatimAM traNa sAmayika ema niyukta che tema ahIM paNa traNa, pAMca samayone choDIne cArasamayano ja lokavyAptipakSa niyukta che eTale doSa nathI. lokanA keTalA bhAgamAM bhASAno keTalo bhAga ? - traNa, cAra, pAMca samaya vyAptimAM prathama-bIjA samayano niyamA sarvatra lokAsaMkhya bhAgamAM bhASA'saMkhyabhAgarUpa vikalpa ja saMbhave bIjo na saMbhave. kAraNa ke trisamaya vyAptimAM prathamasamaye 6 daMDa thAya bIjA samaye 6 maMthAna thAya che. A daMDAdi laMbAIthI joke lokAMtasparzI thAya che to paNa vaktAnA mukhathI nikaLatA hovAthI tenA pramANAnusAra
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrI vizeSAvazyaka bhASyam pahoLAIthI cAra AMgaLa mApanA ja hoya che ane cAra AMgaLo lokAsaMkhya bhAgavartI ja che. eTale trisamaya vyAptimAM prathama-dvitIyasamayono lokasaMkhyabhAgamAM bhASAno asaMkhyabhAga siddha thayo. cAra samayavyApti-prathama samaye lokamadhyamAtramAM ja praveze, bIjA samaye vakSyamANagatithI daMDono ja sadbhAva che. ane pAMcasamayavyApti pakSamAM-prathama samaye bhASAdravyonuM vidizAmAMthI dizAmAM gamana. bIjA samaye lokamadhyamAtramAM ja praveza. eTale A traNe vyAptimAM prathama-dvitIya samayano lokanA asaMkhya bhAgamAM bhASAno asaMkhyabhAga ja hoya che. kyAMka lokanA saMkhyabhAge bhASAnI saMkhyabhAga, kyAMka samastalokavyApti. jemake trisamayavyAptimAM trIjA samaye bhASAnI samastaloka vyApti, cAra samaya vyAptimAM trIjA samaye lokanA saMkhyaya bhAge bhASAno saMkhyAta bhAga che. prazna-376 - te kaI rIte? uttara-376 - svayaMbhUramaNanA pazcimataTanA lokAMte athavA trasanADI bahAra pazcimadizAmAM rahIne bolatA bhASakano bhASAnA vyApano daMDa prathama samaye cAra AMgaLAdi pahoLo eka rAja lAMbo tIracho jaIne svayaMbhUramaNanA pUrvataTanA lokone lAge che. pachI bIjA samaye te daMDamAMthI upara nIce 14 rAja uMco pUrva-pazcimathI tIrtho 1 rAja pahoLo parAghAta vAsita dravyono daMDa nikaLe che, lokamadhyamAM dakSiNathI ane uttarathI parAghAtavAsita dravyono ja cAra AMgaLAdi jADo 1 rAja vistAravALo bIjo daMDa nIkaLIne svayaMbhUramaNanA dakSiNa-uttaranA lokAnta lAge che, e rIte cAra AMgaLAdi jADo cAre bAjuthI 1 rAja pahoLo lokamadhyamAM goLa chatrI jevo siddha thAya che. trIjA samaye to upara-nIce rahelA daMDamAMthI cAredizAmAM phelAyelo pArAvAtavAsita dravyasamUhavALo mathAna sAdhe che. lokamadhyamAM rahela sarvata 1 rAja pahoLo chatrIthI upara-nIce phelAyelo pharI te ja AkhI trasanADIne pUre che. e rIte AkhI ya trasanADI upara-nIce rahelA daMDa-mathI bhAvathI ane tenAthI adhika lokanI pUrelI thAya che, eTaluM kSetra tenI saMkhyAtatama bhAga che. tema chate cArasamayavyAptinA trIjA samaye lokanA saMkhyAtatama bhAgamAM bhASAno paNa saMkhyAtatama bhAga che. prazna-377 - te kaI rIte? uttara-377 - temAM te daMDasamaya hovAthI ane tyAM asaMkhya bhAgavartI pahelAM ja bhAvita che. cothA samaye cAra samayavyAptimAM maLyAntara pUraNathI samasta lokavyApti che. AmAM to cothA samaye lokanA saMkhyabhAgamAM bhASAno saMkhyabhAga che. temAM te manthasamaya hovAthI ane tyAM saMkhyaya bhAgavartI pahelAM ja bhAvita che. pAMcamA samaye to A vyAptimAM maLyAntarAla pUraNathI samastaloka vyApti che.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 177 A rIte 3,4,5 samayomAM bhajanA thaI enAthI mayA setu samastu e vyAkhyAna thayuM A mahAprayatnavALA vaktA dvArA choDelA dravyanI apekSAe ja kahyuM che. maMdaprayatnavALA vaktAe choDelA to lokanA asaMkhya bhAgamAM ja hoya che. daMDAdikramathI temano lokAyukta asaMbhava che. traNa Adi samaye bhASAthI pUrAyelA lokamAM te samayono ja carama samaya che. te tyAM lokano carama aMta che ane bhASAno carama aMta hoya che, A samayonA caramasamaye loka pUro thatAM bhASA paNa pUrI thAya che. alokamAM jatI nathI. kAraNa ke jIva-pudgalonI tyAM gati ja hotI nathI. ahIM vivakSAthI Adi paNa aMta thAya che tenA vyavaccheda mATe caramanuM grahaNa karyuM che. prazna-378 - kevalIsamudyAmAM upara-nIce e be dizAmAM janAro ja prathama samaye daMDa thAya che te jo bhASAdravyomAM paNa ema ja mAno to te be dizAmAM ja mizrazabdazravaNa thAya, pUrva-pazcima-dakSiNa uttaradizAmAM na thAya kAraNa ke temAM vidizAonI jema vaktAe mUkelA dravyo na javAthI parAghAtavAsita te dravyonuM ja zravaNa che? uttara-378 - sAmAnyathI mAsAmaseDhIso-gA.351 dvArA dizAomAM mizrazabdazravaNa kahyuM che. athavA vyAkhyAnathI vizeSa jANakArI prApta thAya che jo tamane mAnya hoya touparanIcenI be dizAmAM rahela daMDomAM ja mizrazabda zravaNa che zeSa dizAomAM pArAvAtavAsita dravyazravaNamAM paNa doSa nathI. prazna-379 - bhale ema hoya, to paNa loka traNa samaye pUrAya che cAra samaye nahi kAraNa ke bhASAdravyomAM parAghAta che, temAM jo parAghAta che tethI zuM? uttara-379 - kharekhara te daMDa upara-nIce jato sAmAnyathI cAre dizAmAM paNa zabdaprAyogyadravyo grahaNa kare che, parAghAta kare che. ane te dravyone vAsita karI zabdaparimANavALA kare che, tethI teo bIjA samaye maMthana banAve che, trIjA samaye tenA aMtarAla pUraNathI loka pUrAya che. Ama, traNa samaye loka pUrAya che. prazna-380 - jema kevalisamughAta cAra samaye lokane pUre che tema bhASA paNa te rIte lokane pUraze zuM doSa che? uttara-380 - A samuddhAtamAM jIvapradezo svarUpathI je lokane pUre che tyAM koIno parAghAta nathI. tethI bIjA samaye maMthana thato nathI paNa kapATa ja thAya che ane bIjuM A bhAga-1/13
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam kevalI samuddAta che e jIvasaMbaMdhI vyApAra che tethI lokavyAptine apekSIne e cAra samayavALo thAya che. 178 prazna-381 jo te jIvayoga che to paNa te cAra samayavALo kaI rIte ? - uttara-381 - te jIvavyApAra lakSaNa kevalIsamuddAtamAM bIjA samaye maMthananA abhAvamAM hetu thAya che. prazna-382 - kayo hetu thAya ? uttara-382 - tyAM ema kahI zakAya ke kevalajJAnarUpa icchAvaza guNa-doSa vicArIne kevalI bIjA samaye maMthana karato nathI. te bhavopagrAhIkarmavaza ke svabhAvathI ja tyAre te karato nathI. tethI bIjA samaye kapATa ja kare che, trIjA samaye maMthana, cothAmAM aMtarAlapUraNa e rIte jaina samuAtamAM cAra samayapaNuM ghaTe che. prazna-383 - bhASApudgalo to anuzreNIgamana kare che. parAghAtasvabhAva lokavyAptimAM hetu che ane tyAM prathama samaye upara-nIce daMDa karate chate bIjA samaye cAre dizAomAM anuzreNImagana saMbhave ja che, to te maMthana kema na banAve ? uttara-383 - urdhva-adhogatadaMDathI dravyono pArAghAta siddha ja che, svabhAvathI to te sarvatra sulabha ja che, eTale bIjA samaye maMthAnabhAva azakya pratiSedha ja che, tethI trIjA samaye aMta22Ala pUravAthI samastalokanI paripUrtithI ahIM trisamayatA ja che nahi ke catuHsamayatA. prazna-384 jo ema hoya to acittamahAdhamAM jIvayogyatvAbhAve paNa bIjA samaye kapATamAtrano ja sadbhAva hovA chatAM prajJApanAdimAM catuHsamayatA zA mATe kahI che ? - uttara-384 - acitta mahAkaMdha paNa phakta vizrasApariNAmathI thAya che, jIvaprayogathI thato nathI vizrasA pariNAma vicitra hovAthI paryanuyogane yogya che, bIjuM tyAM parAghAta che-vividha dravyonA Atma pariNAmane e utpanna kare che. paraMtu te nijapudaglothI ja lokane pUre che tethI e cAra samayano che. prazna-385 - jo tyAM paNa parAghAta hoya te te paNa triHsamayaka thAya ne ? uttara-385 - ema nathI, te siddhAMtamAM cAra samayano kahyo che tethI tyAM parAghAta nathI ahIM che ethI visamatA che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 179 prazna-386 - keTalAka kahe che-prathama samaye uparanI dizAmAM daMDa banAve che, bIjA samaye tyAM maMthana, pharI nIcenI dizAmAM daMDa, trIjA samaye upara aMtarAlapUraNa ane nIce maMthana, cothA samaye to tyAM paNa aMtarAlapUraNathI Akho loka bhASAdravyothI pUre che. uttara-386 - e paNa Agama kSama nathI, AgamamAM kyAMya paNa evuM sAMbhaLyuM nathI ane yuktimapaNa nathI. prazna-387 - ahIM kaI yukti che? uttara-387 - anuzreNIgamana svabhAvavALA pudgalonuM eka dizAthI gamana thAya che, anya dizAthI thatuM nathI. prazna-388 - ame vaktAnA mukha-tAla Adi prayatna preraNA ne ahIM yuktimAnazuM to? uttara-388 - ema na thAya kAraNa ke vaktA kyAreka vizreNI abhimukha rahelo tadabhimukha rahelA bhASApugalone prere tethI vidizAmAM paNa temano gamanaprasaMga thAya, bIjuM ke ema thavAthI paTaNAdi zabdapudgalono catu samayano niyama ja na thAya. kAraNa temAM vaktAnA prayatnano abhAva che. tethI yuktithI Agamaviruddha hovAthI e upekSaNIya ja che. tattvathI ane bhedathI saprasaMga matinuM nirUpaNa thayuM - paryAyathI nirUpaNa - IhA - sata evA anvaya-vyavatirekI arthonI paryAlocanA-vicAraNA-Ihanam apoha - nizcaya-apohanam vimarza - vimarzana-apAya pahelAM ane IhA pachI prAya: Iza: DUcanAviyaH puruSa rUda paTane, evo nirNaya. mArgaNA - anvayadharmanI anveSaNA gaveSaNA - vyatireka dharmanI vicAraNA.. saMjJA - avagraha pachI thanArI vizeSamati. smRti - smaraNa pUrve anubhavelA arthonuM AlaMbana pratyaya. mati - manana, kyAreka artha parichittamAM paNa sUkSmadharma AlocanArUpa buddhi
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prajJA - viziSTa kSayopazamajanyA ghaNI vastumAM rahela yathAvasthita dharma AlocanArUpa maMti. A badhA matijJAnanA ja paryAyo che emAnAM keTalAka vacanaparyAyo-keTalAka artha paryAyo che. je zabdo sarvavastunuM saMpUrNa pratipAdana kare che te vacanarUpa vastunA paryAyo vacanaparyAyo kahevAya che je tenA ekadezane kahe che te artha-ekadeza pratipAdaka paryAyo arthaparyAyo kahevAya che. mati-prajJA-Abhinibodhaka-buddhi vagere cAra zabdo vacana paryAyo che. avagraha-iTAdi saMjJAvizeSa che te badhA arthaparyAyo che. athavA sarvavastunA abhilApavAcaka zabdo vacanarUpa prApta thayelA vacanaparyAyo ane je temanAM ja abhidheya arthanA AtmabhUta bhedo jemake sonAnA kaTaka-keyUrAdi te badhA arthaparyAyo che. prazna-389 - sarva abhinibodhika jJAna avagraha-ihAdivacanathI ekadeza saMgraha karAya nahi to avagrahAdi sarva zabdo ekarUpa thaI jAya che, ekAbhidheya hovAthI, bahupuruSoccArita ghaTAdi ekazabdavatuM? uttara-389 - avagrahazabda avagraharUpa arthathI sarva Abhinibodhikane saMgrahe che. IhA zabdaceSTAlakSaNathI, apAya-avagamanalakSaNathI ane dhAraNA-dharaNAlakSaNathI grahaNa kare che. tethI A avagrahAdilakSaNa arthavizeSamAtrane apekSIne avagrahAdi zabdo bhinna che. vAstavika to badhuM Abhinibodhika jJAna ja kahevAya che. prazna-390 - jo sarva Abhinibodhika jJAnane avagrahAdivacanathI grahaNa karAya to tenA avagraha-ihA-apAya-dhAraNA sarva bhedonuM saMkara thaI jAya che. kahevAnArI yuktithIvyutpattithI e badhA pratyeka avagrahAdi rUpa hovAthI? uttara-390- jo ke arthAvagrahaNa-ina-apAyana-dhAraNAmAtra sAmAnya pratyeka sarvamAM paNa hovAthI ekeka paNa avagrahAdio avagrahAdi zabdathI kahevAya che to paNa arthavizeSAzrayIne te bhinna ja che. jemake yathAbhUta avagrahamAM sAmAnya mAtra arthanuM avagrahaNa che tevuM IhAmAM nathI paraMtu viziSTa che. apAya ane dhAraNAmAM viziSTatara ane viziSTatama che. IhAmAM jevA prakAranI maticeSTA che tevI anyatra nathI paNa viziSTa-viziSTatara apAya-dhAraNAmAM che ane aviziSTatara avagrahamAM che. arthAvagamana paNa apAyathI viziSTa dhAraNAmAM che. ihA-avagrahamAM aviziSTa-aviziSTatara che. arthadhAraNa paNa avagraha
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 181 ihA-apAyathI sarvaprakRSTa dhAraNAmAM che. A rIte avagrahaNAdimAtra sarvanuM sAmAnya chatAM arthavizeSa grAhyane AzrayIne avagrahAdi bhinna ja che. te emano arthavizeSa grAhya pahelA vistArathI batAvelo ja che. A vyAkhyA vRddhasaMmata jaNAya che. yuktithI to pUrvanI vyAkhyA paNa ghaTe che. prazna-391 - avagrahAdi vacanathI sarva Abhinibodhika jJAna kaI rIte grahaNa karAya ? uttara-391 - avagrahaNa avagraha evI vyutpattine AzrayIne sarva Abhinibodhika jJAna avagraha thAya che, jema avagraha koIka arthane grahaNa kare che, tema chatAM paNa koIka arthane grahaNa kare che. ema apAya ane dhAraNA paNa koIka arthane grahaNa kare che A rIte sarva Abhinibodhika jJAna sAmAnyathI avagraha. da veSTAyAM, rUdana hA e vyutpattithI IhA paNa matinI ceSTA che. tethI sarva Abhinibodhika aviziSTa mativyApAra IhA che, avagrahaapAya-dhAraNA paNa sAmAnyathI maticeSTArUpa che. avagamana-apAya e vyutpattithI sarva Abhinibodhika arthano apAya, avagraha-hA-dhAraNAmAM paNa sAmAnyathI arthAvagamana hovAthI tathA dharaNa dhAraNA A vyutpattithI te sarva Abhinibodhika arthagharaNarUpa hovAthI dhAraNA avagrahAdi traNemAM paNa aviziSTa artha dharaNa vidyamAna che. ane avagrahAdinI saMkaraprApti pahelAM vastramatya gA.399 thI parihAra karelI ja che. AbhinibodhikajJAna-matijJAnanuM viSacanirUpaNa-4 prakAre prazna-392 - pahelAM avagrahAdi bhedathI enuM bhedakathana kareluM ja che ahIM pharIthI bheda upanyAsa zA mATe ? uttara-392 - sAcI vAta che. ahIM joya ja dravyAdi bhedathI 4 prakAre che. jJAnano to tenAbhedathI ja ahIM bheda kahevAya che. sUtramAM te rIte ja kaheluM che naMtisUtra-"taM samasamo caubvihaM paNNattaM, taM jahA davvao, khettao, kAlao, bhAvao / tathya davvao NaM AbhiNibohiyanANI AdeseNa savvadavvAiM jANai na pAsai / " prazna-393 - zeyabhedathI paNa te 4 prakAranuM kaI rIte? uttara-393 - kAraNa ke te Abhinibodhika jJAnathI dravyAdi sarva jANe che. cAra prakAre dravya-kSetra-kALa-bhAvabhedathI te Abhinibodhika jJAnamAM upayukta thayelo AdezathI jANe che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 AdezanI vyAkhyA (1) prazna-394 uttara-394 - jJAtavyavastuno prakAra eTale Adeza. te 2 prakArano che - sAmAnya ane vizeSa, tyAM oghAdezathI sAmAnya prakAre dravyatvasAmAnyathI sarva dharmAstikAyAdi dravyone jANe che-'asaMkhyapradezAtmaka, lokavyApaka, amUrta, jIva-pudgalonI gatino upadaMbha hetu dharmAstikAya' AdirUpathI keTalAka paryAya viziSTa chae dravyo sAmAnyathI matijJAnI jANe che. kevalIdRSTa sarvaparyAyothI viziSTadravyone e jANato nathI. kAraNake sarvaparyAyo to kevalajJAnagamya ja che. - prazna-395 A Adeza zuM che ? kSetrane paNa-lokAloka svarUpa sAmAnya dezathI keTalAka viziSTa paryAyo sarva jANe che nahi ke vizeSAdezathI sarvaparyAyothI viziSTa jANe che. ema, kALapaNa sarva addhArUpa atItaanAgata-vartamAna bhedathI traNa prakArano che. bhAvathI to sarvabhAvonA anaMta bhAgane jANe che. athavA auyikAdi pAMca bhAvone sAmAnyathI jANe che adhika nathI jANato. kemake eTaluM ja zeya che. ahIM kSetra-kALa sAmAnyathI dravyAntargata ja che phakta bhedathI rUDha hoI alaga karyA che. rIte thAya ? zrI vizeSAvazyaka bhASyam (2) AdezA-sUtra kahevAya che tenAthI sUtropalabdha arthomAM te matijJAnInuM sarvadravyAdi viSaya matijJAna prasare che. - * paNa, zrutopalabdha arthomAM je jJAna che te zruta ja thAya ne matijJAna kaI - uttara-395 tenI bhAvanAthI zvetopayoga sivAya tenI vAsanAmAtrathI ja je dravyAdimAM pravRtta thAya che te sUtrAdezathI matijJAna che. A vAta pahelAM paNa pui surijamniyaM gA.169 mAM kaheluM ja che. (1) satpadaprarUpaNAdi 9 anuyogadvArathI vicAraNA. prazna-396 - satpadaprarUpaNatA zuM che ? uttara-396 - gatiAdi dvAromAM sattvana ciMtyamAna hovAthI pada sat kahevAya che. vidyamAna padanI je kahevAnArA gatiAdi dvAromAM prarUpaNA te satpadaprarUpaNatA athavA jIvanuM je sajJAna-darzanAdika te kAraNathI athavA te adhikaraNamAM jenAthI padyate-vicArAya
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 gujarAtI praznottara che tenAthI sataH padAni satpado te gatiAdi dvArothI kahevAya che. temanAthI athavA temanAmAM matiAdinI prarUpaNatA te satpadaprarUpaNatA. A gati AdidvAromAM matijJAnanA pUrva pratipanna, pratipadyamAnaka, tadubhaya ane ubhayAbhAva ema, cAranI vicAraNA karAya che. (1) ubhayAbhAvaH temAM je sthAnomAM matijJAnIo pratipadyamAna ke pUrvapratipanna nathI paraMtu ubhayAbhAva che temane batAve che. Akho ekendriyabheda matijJAnazUnya che. tyAM matijJAnanA pratipadyamAna ke pUrvapratipanna saMbhava nathI. 3mayamAvo vipaNuM sammattaladvIpa e vacanathI. indriya dvAre-ekendriya, kAyadvAre-pRthvI-arU-teja-vAyu-vanaspati, sUkSmadvAre-sUma tathA samyagra-mithyASTi paNa matijJAna zUnya che. samA-fmadiThThI baMta ! liMka nALI, mannALI ? goyamA ! ne nALI, mannANI e vacanathI. ane koIpaNa dvAramAM sarvajJa hoya te paNa matijJAna zUnya ja che. jemake-gatidvAramAM siddhigatimAM siddha, indriyadvAra-atIndriya, kAya-akAya, yoga-ayoga, vezyA-alezya, jJAna-kevalajJAnI, darzanadvAra-kevaladarzanI, saMyama-parItta-paryApta-sUkSmasaMsI ane bhavyadvAromAM yathAsaMkhya-no saMyata-noparItta-no paryApta, nosUkSma, nosaMjJi, nobhavya, A badhAya sarvajJa hovAthI matijJAnazUnya che. matijJAnamAtra chadmasthane ja saMbhave che. tathA parItta-bhavyacaramadvAramAM aparItta-abhavya-acaramo paNa mithyAdaSTi hovAthI matijJAna zunya che. (2) pUrvapratipanna-pratipadhamAna viklendriyo, bhAvalezyAne aMgIkAra karI avizuddhalezyA kRSNa-nIla-kApotavALA manaH paryAyajJAnIo, aNAhArIo, asaMjJi anAkAra upayogavALA, A badhA jo hoya to matijJAnanA pUrvapratipanna ja hoya pratipadyamAnaka na hoya. te A rIte-indriyadvAra-keTalAka viklendriya je sAsvAdana samyaktasAthe pUrvabhavathI Ave che temanuM pUrvapratipatti matijJAna hoya evuM kadAca mAnIe enA pratipadyamAna to sarva viklendriyo na ja hoya kemake temAM tevI vizuddhi hotI nathI. lecchA-avizuddhalezyA paNa keTalAka pUrvapratipanna hoya paNa pratipadyamAna na hoya kemake tenI pratipatti vizuddhalezyAvALAne ja che. jJAnadvAra-sarve mana:paryayajJAnI pUrvapratipanna hoya ja pratipadyamAna na hoya, samyaktasahacarita prApta thayelA matijJAna pachI apramatta saMyatAvasthAmAM ja manaparyavajJAna utpanna thAya che. samyaktasahacarita cAritranA lAbhamAM to mati sahacarita mana:paryaya utpanna ja na thAya. eTale, anyathA
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam avadhijJAnInI jema manaHparyAyajJAnI paNa nizcayanaya mate pratipadyamAnaka thAya. AhArakadvAraanAhArI keTalAka devAdi pUrvabhavathI grahaNa karela samyaktva manuSyAdimAM utpanna thatA matinA pUrvapratipanna hoya che pratipadyamAna na hoya. kAraNa ke temAM tevI vizuddhino abhAva hoya che. saMjJAdvAra-asaMzI vikalendriyanI jema vicaravA. upayogadvAra-anAkAropayogavALA keTalAka pUrvapratipanna hoya che, pratipadyamAna na hoya matijJAna labdhi hovAthI ane tenI utpattino anAkAra upayogamAM pratiSedha che. bIjA vadhelA - gatidvAra-narakAdi, indriyadvArapaMcendriya, kAyadvA2-trasakAya A badhA jAtine apekSIne niyamA pUrva pratipanna che pratipadyamAnanI bhajanA kyAreka hoya kyAreka na hoya. 184 ativyAptinA niSedha mATe-kaSAyadvAra-akaSAyA, vedadvAra-avedakA bhajanAthI pUrvapratipanna ja hoya che. chadmastho matinA pUrvapratipakSa hoya che kevalI nahi. A badhA pratipadyamAnaka to na ja hoya kAraNa ke, pUrvapratipanna matijJAnavALAne ja kSayopazamazreNI che. A rIte gatiAdi dvAromAM saMkSepathI matijJAnanI satpadaprarUpaNA karI have, ziSyanA anugraha mATe kAMIka vistArathI karAya che. gatidvAra :- nAraka-tiryaMca-manuSya-deva cAregatimAM matijJAnanA pUrvapratipatra niyamA che, pratipadyamAnamAM bhajanA che-vivakSita kALe kyAreka hoya kyAreka na hoya. matipratipatti prathama samaye pratipaghamAnaka kahevAya, bIjAdi samayomAM pUrvapratipanna eTalo e baMnemAM vizeSa che. indriyadvAra saiddhAMtika mate ekendriyamAM ubhayAbhAva che tathA kAryagranthika matelabdhiparyApta bAdarapRthvI ap-vanaspati karaNa aprApta pUrvapratipanna mAnatA nathI. sAsvAdananI temAM utpatti hovAthI viklendriya to ubhayamate karaNAparyAmA pUrvabhavAyAta sAsvAdanane ja mAnIe to pUrvapratipatra maLe, pratipadyamAna na hoya. paMcendriyo to sAmAnyathI pUrvapratipakSa niyamA che pratipadyamAnako bhajanAthI jANavA. kAyadvAra pRthvIAdi bhedathI 6 prakAre, prathama pAMcamA ubhayAbhAva, trasakAyapaMcendriya jema jANavuM. yogadvAra - mana-vacana-kAya traNa prakAre, traNe prakAravALA paMcendriyanI jema, vAglAya, viklendriyanI jema kaivalakAya-ekendriyanI jema. vedadvAra - strI-puruSa-navuM traNa prakAre, traNevALA paMcendriyanI jema. - -
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 185 kaSAyadvAra :- anaMtAnubaMdhI 4 mAMsasvAdana aMgIkAra karI pUrvapratipanna hoya pratipAdyamAnaka na hoya zeSa 12 mAM paMcendriyanI jema samajavuM. lezyAvAra - bhAvalezyAzrayIne kRSNAdi traNa aprasasta vezyAomAM pUrva pratipanna saMbhave anyamAM na saMbhave prazasta traNa teja, padma, zukla legyAmAM paMcendriya jema jANavuM. samyaktAra :- (1) vyavahAranaya :- mithyASTi ajJAnI samyakta-jJAnano pratipadyamAna hoya samyakta-jJAnasahita hoya e pratipadyamAna na hoya, (2) nizcayanaya - samyadaSTi ane jJAnI samyakta-jJAna pratipadyamAna, mithyASTi ke ajJAnI na hoya. vyavahAravAdI nizcayanuM duSaNa batAve che. prazna-397- vyavahAranaya - samyagdaSTi ane jJAnI samyattvajJAna prApta kare che evuM jo tame mAno cho to thayeluM evuM samyakta ane jJAna paNa e pharIthI prApta kare che. evuM sAmarthyathI jaNAya. paNa thayeluM pharI thatuM nathI kemake bhAvathI te vidyamAna che pUrve banelI ghaTa pharIthI karAto nathI tema samyagdarzana ane jJAna paNa samyagdaSTine hovAthI pharI nathI thatA. A vyavahAranayano mata che te asatkAryavAdi che ane pramANa kare che. ya vimA tanna vevi kSiye yathA pUrvaniSpanna thaTa: samyagdaSTine samyakta ane jJAna vidyamAna hovAthI tenuM karaNa saMgata nathI. have jo kareluM paNa karAya to nitya paNa kare, emato kriyAno aMta ja nahi Ave. eTale kyAreya kAryanI samApti nahi thAya. eTale prastuta matinI paNa pratipattinI anavasthA thaze. emAM bIjA paNa keTalAka doSo Ave che. (1) ghaTAdi kArya utpAdya thatAM cakrabhramaNAdi kriyA niSphaLa thAya, kemake te kAryanI pUrvamA ja che (2) satkAryavAdine pratyakSa virodha che. kAraNa ke pUrve mATInApiMDanI avasthAmAM avidyamAna ane pachI kuMbhArAdi vyApAra thatA ghaTAdi kArya thatuM jaNAya che. eTale utpanna thAya che evuM kaI rIte kahevAya che je samayamAM zarU thAya che temAM ja bane che eTale te niSpanna ja banAvAya che kAraNa ke kriyAkALa-niSThAkALa abheda che? uttara-397 - ema nathI, kAraNa ke utpanna thatA ghaTAdino kriyAkALa dIrghaasaMkhyasamayano lAgato dekhAya che. tethI je samaye ghaTAdi zarUkarAya che te ja samaye banatA nathI. mATIlAvavI teno piMDa banAvavo-cakra AropaNa-zivakAdi banAvavuM vagere lAMbA samaye ja tenI utpatti thAya che. prazna-398 - dIrghakriyAkALa bhale thAya paNa kArya to AraMbha samaye paNa upalabdha thAya che ne ?
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-398 - jo kriyAnA prathama samaye ja kArya thAya to tyAM ja upalabdha thAya paNa AraMbha samaye ja te dekhAtuM nathI ke zivakAdi kALamAM ya dekhAtuM nathI. prazna-399 - to kyAM dekhAya che? uttara-399- te ghaTAdi kArya dIkriyAkALanA aMte dekhAya che. tethI kriyAkALa sudhI ja te sat ghaTe che tenA pahelAM nahi temAM te upalabhyamAna nathI. eTale gurupAse siddhAMtazravaNaciMtana IhanAdikALe matijJAna ghaTatuM nathI. paNa, zravaNAdi kriyAkALanA aMte ja ghaTe che. eTale kriyAkALe kArya nathI paNa niSThAkALe ja che. tethI pratipadyamAna kArya pratipanna nathI. kriyAkALe ja te pratipadyamAna hovAthI ane niSThAkALe ja pratipanna hovAthI ane te baMneno atyaMta bheda hovAthI, tethI mithyASTi ane ajJAnI samyattvajJAna prApta kare che samyagdaSTi ane jJAnI nahi... rUti vyavahAranaya: // nizcayanaya :- nAta nAte tapavat evuM asatkAryavAdI tame kaho cho tema satkAryavAdI ame kahIe chIe nAnAd gAyate, gamAvatvAta, vipuSpava, viparyayamAM bAdha kahe che jo sanAta paNa thAya to kharaviSANa paNa thAya, abhAvAvizeSathI. tame nityakaraNAdi je amane doSo ApyA che te kArya na hote chate asatkAryavAdine paNa samAna che. jemake-jo asata karI zakAya to nitya ja karo, asattAvizeSAtu, ema ekeya kAryanI niSpatti ghaTe nahi, kharaviSANakalpa asat kArya utpanna thavAmAM kriyAnI niSphaLatA ja che. prazna-400 - zuM asat kAryamAM A doSo samAna che? uttara-400 - nA, kaSTatara athavA duSparihAratara che. kAraNa ke sat evA kAryanuM koIpaNa paryAya vizeSathI karaNa saMbhavatAM chatAM lokamAM paNa sat AkAzAdInA paryAyavizeSane dhAraNa karavAnI apekSAe ja vidyamAna evA AkAzAdinuM karaNa prasiddha che. tyAM kahenArA maLe che jemake - AkAza kara, puThakara, pagakara vagere mATe ja karavAnuM kahevAya che. kharaviSANakalpa asat kAryamAM to koIpaNa rIte karaNa saMbhavatuM nathI. tethI A doSo tyAM kaSTatara che. ane je kahyuM pUrve nahi thayeluM thatuM jaNAya che tyAM utpattinI pUrvamAM je sarvathA avidyamAna che te kArya utpanna thAya che. evuM tame mAno to pUrve na thayeluM evuM gadheDAnuM ziMgaDu paNa tene kema dekhAtuM nathI ? kemake pUrvamAM avidyamAnapaNuM to kharaviSANa ane ghaTa baMnemAM samAna che. samaye samaye utpanna thatAM paraspara vilakSaNa asaMkhya kAryo mRtmanana-saMharaNa-piTakagadheDAnI pITha para caDAvavI-utAravI, pANI nAMkhavuM, parimardana-piMDavidhAna-bhramaNa-cakraropaNa
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 187 zivaka-sthAsa-koza-kuzUla Adi kAryono jo dIrdha kriyAkALa dekhAya che to ahIM ghaTanuM zuM AvyuM ? pratisamaya bhinna kriyA ja che ane mRtpiDa zivakAdi kAryo bhinna ja che, ghaTa to carama eka kriyAkSaNamAtra bhAvi ja che tethI pratisamaya bhinna evA aneka kAryono jo dIrgha kriyAkALa hoya to caramaikakriyAkSaNa mAtra bhAvi ghaTamAM dIrghakriyAkALanI preraNA paranI ajJAta ja che ema sUcave che. nAme vaya vIsa gA.417 ahIM tamAro A abhiprAya che ke mATI-cakra-cIvarakuMbhArAdi sAmagrIthI prathama pravRtti samaye paNa ghaTa kema dekhAto nathI? ane dekhAto nathI mATe vidyamAna nathI, pachI tyAM pAchaLathI utpanna thAya che. te barAbara nathI, kAraNa ke prathama samaye ghaTa prAraMbha thayo nathI paNa, cakra upara mATInA piMDanuM AropaNa vagere ja zarU thayA che anyanA AraMbhe anya kaI rIte dekhAya? jemake paTanA AraMbhe ghaTa ane zivakAdi kALe ghaTa dekhAto nathI evuM je kahyuM te barAbara ja che. kAraNa ke zivakAdi ghaTa nathI. eTale ja e zivakAdi kALa che tyAre ghaTa kaI rIte dekhAya ? anyAraMbhe anyadarzana na thAya ane chellI kriyAkSaNe AraMbha thayelo ghaTa jo temAM ja dekhAya che to zuM doSa che ? prazna-401 - to pachI je kAraNathI aMta samaye ja upalabdha thAya che anyatra thato nathI tethI e pUrvakALamAM ja karAya che evuM kema kaho cho? uttara-401 - kAraNa ke te pUrva-pramAdikriyAkSaNomAM zarU thato nathI ane dekhAto nathI, anyakriyAkSaNe to prAraMbha che ane dekhAya che. ane te ja kriyAsamayamAM karAto karelo ja che. kAraNa ke samaya niraMza che ane je karAyuM te sat ja che. tethI sat ja karAya che asat nahi ane je sat che te upalabdha thAya che ja e siddha thAya che. prazna-402 - have jo je samaye karAtuM te ja samaye kareluM na mAno to akRtine vartamAna samaye jo mAno to te atIta samaye kaI rIte karo, te to vinaSTa hovAthI avidyamAna che? athavA bhaviSyasamayamAM karo to te to haju utpanna ja thayo na hovAthI asat ja che eTale bhUta ane bhaviSyakALamAM kArya kaI rIte thAya? uttara-402 - kriyAsamaya badho ya karAto kALa che tyAM kriyamANa vastu ja nathI. kriyA pUrI thatAM je pachIno samaya te kRtakALa che ane tyAM ja kAryanI niSpatti che. eTale tameva kahevAya che. kriyamANa nahi tamAruM kahevuM sAruM che, paNa ame tamane pUchIe chIe ke tame kriyAthI kArya karo cho ke akriyAthI, jo kriyAthI karo cho to e anyatra hoya ane kArya anyatra hoya evuM kema thAya? khadIramAM chedana kriyA karavAthI kAMI palAzamAM tenuM kAryabhUta
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam chedana thAya evuM bolavuM zobhAspada nathI. bIjuM kriyAkALe kArya thatuM nathI pachI thAya che, enAthI e thAya che ke, hataka kriyA ja sarvaanarthanuM mULa che. kAraNa ke te utpanna thatA kArya mATe vighnarUpa che, jyAM sudhI e pravarte che tyAM sudhI bicAruM kArya utpanna ja thatuM nathI. ethI ulaTI e temAM vighnAbhUtA ja che, tethI vyavahAravAdI evA tamArA matathI buddhimAna loko viparitapaNe ja kAryano AraMbha kare che. ane kriyA ja kArya kare che tenA virAme kArya niSpanna thAya che ema jo kaho to tenA kAryano virodha kevo ? ke jethI kriyA karAtA chatA teno kALa pUro karIne pachI kArya niSpanna thAya che. te kALe nahi ? vaLI, kriyA pUrI thatA thatuM kArya tenA AraMbha pahelAM kema nathI thatuM. kriyAno anAraMbha ane aMta arthathI to samAna ja che ne ? have kriyA vinA kArya thAya che evo bIjo pakSa hoya to himAcala-merU-samudrAdi jema ghaTAdi paNa kriyA vagara ja karAyelAM prApta thAya, ane temanI jema ghaTAdithI paNa kAraNabhUta kriyA vinA ja pravRtti thAya. mokSAdi tarapha sAdhu AdinuM tapa-svAdhyAdikriyA vidhAna anarthaka ja thAya. kAraNa ke kriyA vinA ja sarva kAryonI utpatti thAya che. eTale muMgA rahIne niSpada-nirAkula A traNe bhuvana zAMta rahe. kriyAnA AraMbha vinA paNa Aloka-paraloka samasta samIhita siddha thaI jAya che. evuM thatuM nathI tethI kriyA ja kAryanI kartA che, ane kriyA kALe ja kArya thAya che kriyA pUrI thatA kArya thatuM nathI eTale vimALameva tuM e sthita thayuM-vyavahAra naya. 188 prazna-403 - jo kriyA samaye paNa kArya thAya to te tyAM kema dekhAtuM nathI ? kadAca mAno ke dekhAya ja che, to ame paNa kema tene jotA nathI ?vyavahAravAdI uttara-403 - vastu je samaye zarU thAya che te tyAM thAya che ane dekhAya che, he sthULa buddhivALA ! tArI najara khAlI ghaDAmAM lagAve che eTale tene dekhAtuM nathI pratisamaye utpanna kAryakoTiono kALa-mATIno piMDa banAvavo-cakrabhramaNa vagere badhoya mAtra eka ghaTamAM ja tuM joDe che A badhI kAryakoTIomAM tuM nirapekSa che, kAraNa ke tuM mAtra ghaTagata abhilASAvALo che. ghaTa A mATI-daMDa-cakra-cIvarAdisAmagrImAM utpanna thaze-2 evo ja tene phakta abhilASa che, ane pratisamaya apara-apara zivakAdi kAryo utpanna thAya che ane dekhAya che. te tema utpanna thatAM tuM jANato nathI, A badhI sAmagrI ghaTotpatti nimittabhUta ja che. eka mAtra ghaTanA abhilASavALo hovAthI tenAthI nirapekSa ja sthaLabuddhithI te badho kALa ghaTamAM lagAve che tethI pUrvanI kriyAkSaNomAM utpanna na thavAthI ghaTane joyA vinA ja bole che-kriyAkALe ghaTarUpa kArya huM joto nathI eTaluM ya jANato nathI ke ca2makriyAkSaNe ja ghaTa zarU thAya che. ane pUrvanI kriyA kALe to zivakAdi ja AraMbha thAya che anya kAryanA AraMbhe anya kArya na ja dekhAya.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 prazna-404 prathama samayathI mAMDIne jo bIjA-bIjA kAryo zarU karAya to A caramasamayano niyama kevo ke jenAthI vivakSita kArya prathama samaye na ja karAya ? ane nahi karavAthI te samaye te dekhAtuM nathI ? arthAt prathama kAryanI jema vivakSita kArya paNa tyAM karAya ane dekhAya ?-vyavahAranaya. gujarAtI praznottara - uttara-404 - kAraNa vinA kyAMya kArya thatuM nathI jo ema mAnIe to sadA vidyamAna ke avidyamAna hoya. eTale vivakSita kAryanA aMtasamaye ja te kAraNa che. prathamAdi samayomAM nathI, eTale prathamAdi samayomAM utpanna thatuM nathI ke dekhAtuM nathI. kriyA kALe ja kArya thAya che kriyA pUrI thatAM nathI thatuM. jo ema mAnIe to Abhinibodhika jJAnanA saMbaMdhamAM paNa AvatI Apatti kema rokazo tame. prazna-405 - he vyavahAravAdi ! tame kahyuM ne ke 'zravaNAdi kALe' jJAna nathI to tamane kyo zravaNAdikALa mAnya che ke jemAM jJAnano niSedha kare che ? tAre matijJAnano utpAdakALa ja zravaNAdi kALa mAnavo jyAM te ziSyane matijJAna thAya, zarUAtathI mAMDIne gurupAse dharma zravaNAdi ja matijJAnano utpAdakALe che bIjo nahi samajyo ? uttara-405 - te barAbara nathI matijJAna ane tenA hetubhUta kriyAlakSaNa utpAda A baMne dharmazravaNAdikriyA samayarAzinA carama samaye ja thAya che prathamAdi samayomAM thatA nathI te samayomAM bIjA-bIjA dharmAvabodhAdi kAryo utpanna thAya che. e bodhAdi mAtrathI samyajJAnanI utpatti ghaTatI nathI, kema ke, te bodha to abhavyomAM paNa che tethI koI viziSTa ja dharma zravaNAdinA carama samaye matijJAna ane teno utpAda che. ethI ame paNa kriyAkALanA aMta samaye ja te mAnIe chIe tethI dharmazravaNAdi sarva kriyAsamayomAM matijJAna nathI, te badhAnA aMte paNa nathI paraMtu, kriyAkALanA koI eka carama samaye te zarU thAya che ane utpanna thAya che eTale kriyAmANa ja kRta che. ema mAnavuM joIe. prazna-406 - he nizcayavAdI ! jo kareluM paNa karAya to vAraM-vAra karyA karo. kAraNa ke karavApaNuM to samAna ja che ane e rIte kArya thavAthI to anavasthA ja thaze ne ? uttara-406 nA, kriyAkALa-niSThAkALano abheda che. kAraNa ke, jo tene utpanna karavAnI kriyA zarU thayelI chatI uttara samayomAM paNa prApta thAya to pharIthI paNa te kriyA thAya, e to che nahi, jethI e tene utpanna karanArI kriyA pahelA nathI ane pachI paNa nathI paNa te ja samaye-caramasamaye zarU thAya che ane pUrI thAya che. eTale pharIthI kAryakAraNa kaI rIte thAya ? na ja thAya, eTale tenA karaNanI anavasthA nathI. tethI jo sarva dharmazravaNAdi -
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrI vizeSAvazyaka bhASyam samayomAM matijJAna niSedha kare to barAbara nathI kemake, chellA samaye to jJAna siddha che eTale siddha kAryane pharI sAdhavAthI to siddha sAdhyatA doSa Ave. prazna-407 - to caramakriyA samaye paNa te jJAnaprAptine nivArAya? uttara-407 - e ghaTatuM nathI, tyAM te prasAdhita che te dharmazravaNAdi kriyAnA caramasamaye samyakta ane jJAna pratipadyamAna pratipanna ja eTale samyagdaSTi ane jJAnI samyakta ane jJAna eka sAthe pratipAda kare che-prApta kare che.-nizcayanaya. vyavahAra naya:- te carama samaye samyakta-jJAnano e haju paNa pratipAdyamAnaka che ane pratipadyamAna ja che. ethI mithyAdaSTi ane ajJAnI samyakta ane jJAna svIkAre che, pachI kriyAsamAptisamaye to samyakta-jJAna ekasAthe prApta kare che. prastutamAM samyakta dvAramAMemanA mate samyagdaSTi Abhinibodhikano pUrvapratipanna ja hoya che pratipadyamAnaka na hoya kAraNa, samyakta-jJAna eka sAthe prApta thAya che, te samaye kriyA na hoya, tenA abhAve pAmavApaNuM na ghaTe. nizcaya mate-samyagdaSTi mahino pUrva pratipanna ane pratipadyamAna prApta thAya che kriyAkALa ane niSThAkALa eka sAthe hoya tevuM tene mAnya che. jJAnadvAra - mati Adi 5 prakAranA jJAna che, vyavahAranaya mate - mati Adi 4 jJAnavALA matinA pUrvapratipanna hoya, pratipadyamAnaka na hoya, jJAnIone matijJAnanI prApti na hoya A tame pahelA kaheluM che. kevalIne ubhayAbhAva hoya che, teo kSAyopathamika jJAnAtIta hovAthI emanAmAM matijJAnanI prApti ke prApta karanArA teo na hoya. matiajJAna-zrutajJAna-virbhAgajJAnavALA pratipadyamAnakA kyAreka hoya che, pratipannA na hoya. je yukti batAvelI che, nizcayamatathI - mati-zruta-avadhivALA niyamA pUrva pratipanna hoya che pratipadyamAnako bhajanAthI hoya che. jJAnIne jJAnanI pratipatti samarthita che. mana:paryAyajJAnIo pUrvapratipanna ja hoya che pratipadyamAna na hoya, pUrvasamyaktalAbha samaye pratipannamatijJAnavALAne ja pachInI avasthAmAM mana:paryAya jJAna thAya, kevalIne ubhayAbhAva tathA matiAdi ajJAnavALAne paNa ubhayAbhAva ja che. kAraNa ke jJAnIne ja jJAnanI prApti thAya che. darzanadvAra - darzana cakSuAdi 4 prakAre che. (1) cakSu (2) acakSu (3) avadhi (4) kevaladarzana. prathama traNamAM labdhi mAnIne pUrvapratipanna niyama hoya prApta karanArAo bhajanAthI jANavA. tenA upayogane AzrayIne matijJAnanA pUrvapratipanna ja che, pratipadyamAnakA nathI. matijJAna labdhi che ane labdhinI utpattino darzanopayogamAM niSedha che saMdhyAno vi saddhImo sArovaDara Devavannati e vacanathI, kevaladarzanane ubhayAbhAva hoya che.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara saMyatadvAra :- saMyatAdi matinA pUrvapratipakSa niyamA hoya pratipaghamAno paNa bhajanAthI prApta thAya che. 191 prazna-408 - * samyaktvalAbhanI avasthAmAM ja matijJAna prApta thatuM hovAthI saMyata prApta karato kaI rIte hoya ? uttara-408 satya che. paraMtu je koI ativizuddhivaza samyaktva ane cAritra ekasAthe prApta kare che te tevI avasthAmAM saMyama pAmatAM matijJAna prApta thatuM hovAthI saMyata matino pratipadyamAnaka thAya che. - Avazyaka cUrNimAM kahyuM che ke - "nasthi paritta sammattavidhULa haMsaLa tu makhii" bhajanA - 'sammatta-rittArUM guAva, purjA 2 sammatta' samyaktva vinA cAritra nathI, paraMtu darzananI bhajanA hoya che. samyaktva tathA cAritra sAthe prApta thAya athavA samyaktva pahelAM paNa prApta thAya eTale bhajanA kahevAya che. upayogadvAra H- upayoga 2 prakAre, 5 jJAna, 3 ajJAna-sAkAroupayoga, 4 darzanaanAkAra upayoga, sAkAropayogamAM matijJAna pAmelA niyamA che. pAmanArAmAM bhajanA hoya che, anAkAropayogamAM to pAmelA ja che pAmatA evA nathI. kAraNa ke, temAM labdhithI utpattino niSedha che. AhArakadvAra :- AhArako sAkAropayogavat jANavA, anAhArako apAMtaragatimAM pUrve mati pAmelA saMbhave che pratipadyamAnako to nathI ja hotA. bhASAdvAra :- bhASAlabdhi hoya tyAre bolanAra ke na bolanAra koI matijJAna prApta kare che, koI pUrvamAM prApta karelA paNa hoya che bhASAlabdhivALo manuSyAdi jAti apekSAe pUrvapratipakSa niyamA hoya, pratipadyamAnaka paNa bhajanAthI hoya che bhASAlabdhivinAno hoya emAM ubhayAbhAva che. te pUrve matijJAna prApta karelo paNa hoto nathI ane navuM prApta karato paNa hoto nathI. te mAtra ekendriya ja hoya che. tene pUrvekahyA mujaba ubhayAbhAva ja che. parittadvAra :- parIttA-pratyekaza2I2Io athavA parItta karelA saMsAravALA-thoDA bhavavALA e baMne niyamA pUrve matijJAna prApta karelA ja hoya. pratipadyamAnaka bhajanAthI hoya aparIttA sAdhAraNajIvo hoya che. athavA ardhapudgalaparAvartathI uparavarti saMsAravALA hoya che. e baMne mithyAdaSTi hoI temanAmAM ubhayAbhAva yAne pratipakSa ke pratipadyamAna na hoya. paryAptadvAra :- cha paryAtithI paryApta-pIttavat, aparyApta-pratipanna ja hoya pratipadyamAna na hoya.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zrI vizeSAvazyaka bhASyam sUkSmadvAra :- ubhayAbhAvavALA, bAdara-paryAptavat jANavA. saMzadvAra - dIrghakAlika upadezathI saMsI, te bAdaravata jANavA asaMza-aparyAptavat jANavA. bhavadvAra - bhavasiddhio saMjJIvata-abhavyo-ubhayAbhAvI jANavA. caramadvAra :- carama zarIrI tadbhava mokSagAmI jIvo bhavyanI jema jANavA tathA acarama zarIrI jIvo abhavyanI jema jANavA. (2) dravyapramANa dvArA prazna-409 - A lokamAM matijJAnanA pariNAmane pAmelA jIvadravyonuM pramANa eka vivakSita samaye keTaluM hoya? uttara-409 - jo pratipadyamAnakonuM pramANa pUcho to tevA te vivakSita samaye prApta thAya ke na thAya pratipadyamAna prApti pakSamAM jaghanyathI eka, utkRSTathI sarvalokamAM kSetrapalyopamanA asaMkhyAta bhAga jeTalA maLe. pUrvapratipatranuM pramANa-jaghanya-utkRSTathI kSetrapalyopamanA asaMkhyAta bhAga jeTalA maLe phakta jaghanyapadathI utkRSTa vizeSAdhika che. (3) kSetra dvAra vividha jIvonI apekSAe sarve matijJAnI maLIne lokanA asaMkhyAta bhAga ja prApta thAya che. prazna-410 - eka jIvanuM keTaluM kSetra hoya? uttara-410 - 7/14 = 1/2 bhAga = 7 rAja, upara ilikAgatithI, vigrahamAM gayelA niraMtara apAMtarAla bhAgane sparzInuM anuttaravimAnomAM jAya tyAre athavA tyAMthI AvatAM upara kahyA pramANe sAta rAja hoya ke tyAMthI AvavAmAM nIce 6ThThI narakamRthvInAM gamana-AgamanamAM 5 rAja prApta thAya che. jyAre matijJAnI marIne ilikAgatithI anuttaramAM utpanna thAya ke tyAMthI cyavIne manuSya thAya tyAre eno jIvapradeza daMDa sAtarAjapramANa kSetramAM hoya che, nIce 6ThThI narakamAM jatA-AvatAM 5 rAja pramANa kSetramAM e daMDa hoya, kAraNa ke jene samyaktva prApta kareluM che evo samyaktvanI virAdhanA karanAro jIva chaThThI naraka pRthvI sudhI jAya che evo siddhAMtano mata che paraMtu, kArmagraMthika matathI to vaimAnika devomAMthI anyatra tiryaMca ke manuSya te ja kSayopazama samyaktanA vamanathI utpanna thAya che.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 193 paNa samyaktva grahaNa karIne to tyAM utpanna na thAya. sAtamI narakamAM baMne mate vamelo ja utpanna thAya che. prazna-411 - bhale ema thAya paraMtu je sAtamI narakathI samyaktva laIne ahIM Ave che, tene nIce 7/14 bhAga kema na prApta thAya ? uttara-411 sAtamI narakamAMthI samyaktva prApta karIne AvelAno paNa AgamamAM niSedha che. eTale temAMthI uddharIne badhA tiryaMcamAM ja Ave che. manuSyamAM AvatA nathI. sattamamahinerayA teka vAjha-aAMtarubaTTA naya pAve mALussuM e vacanathI deva-nArako samyaktva sahita manuSyomAM ja Ave che, eTale tiryaMcamAM janArA sAtamIna2kavALA mithyAtva sahita ja Ave che. eTale tyAM 7 rAja pramANa bhAga prApta na thAya. (4) sparzanA dvAra sparzanA dvArane vicAratAM sauprathama sparzanA ane kSetrano taphAvata batAve che. je pradezamAM avagAhIne rahela che te kSetra kahevAya ane jyAM avagAhanAthI bahAra paNa vadhu kSetrane sparze che te sparzanA. e kSetra-sparzanAno vizeSa che. jema, AgamamAM paramANu je eka pradezamAM avagADha che te eka pradeza kSetra kahyu che. tenI sparzanA 7 pradeza kahI che; je ekapradezamAM avagADha che te ane bIjA 6 dizA saMbaMdhi 6 AkAzapradezone paramANu sparze che; eTale tenI sparzanA sAta pradezanI thaI. athavA jyAM avagAhIne rahe te kSetra kahevAya ane vigrahagatimAM je kSetrane sparze te sparzanA, athavA dehapramANa kSetra ane saMcaraNa karatAM je kSetra sparzAya te sparzanA kahevAya che. alaga-alaga jIvane AzrayIne kSetra-sparzanA H eka jIvanI kSetra-sparzanA karatAM ghaNA matijJAnI jIvonI kSetra-sparzanA asaMkhyaguNI che. temanI saMkhyA asaMkhya hovAthI. (5) kALadvAra kALa-2 prakAre hoya che upayogathI ane labdhithI, upayogakALa :- eka jIvane kALano upayoga jadhanyautkRSTathI aMtarmuhUrta ja hoya che enA pachI upayoga badalAI jAya che. sarvalokavartI matijJAnI jIvonuM paNa A ja upayogakAlamAna che. paNa, A aMtarmuhUrta enAthI moTuM jANavuM. bhAga-1/14
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zrI vizeSAvazyaka bhASyam labdhikALa :- matijJAna labdhi paNa tadAvaraNakSayopazamarUpa prAptasamyaktavALA eka jIvanI jaghanyathI aMtarmuhUrta ja che. pachI mithyAtvamAM jAya ke kevalaprApti thAya. eka jIvane AzrayIne jJAna labdhikALa utkRSTathI 66 sAgaropamathI adhika che. prazna-412 - eTalo kALa kaI rIte thAya? ane nAnA jIvono labdhikALa keTalo che? uttara-412 - matijJAnI koI sAdhu dezona pUrvakroDa varSa sudhI saMyamapALI vijyAdi 4 mAMthI koI eka anuttaramAM utkRSTathI 33 sAgaropama devAyu anubhavI pharI apratipatita matyAdijJAnavALo ja manuSyamAM utpanna thayelo dezona pUrvakroDa varSa saMyamapALI te ja vijyAdi 4mAM utkRSTAyu prApta karI apratipatita matyAdijJAnavALo ja manuSya thaI pUrvakoTI jIvIne siddha thAya ema vijyAdimAM 2 vAra gayelA, athavA amyutamAM 22 sAgaropama sthitivALA devamAM traNavAra gayelA ne te 66 sAgaropama sAdhika thAya che, adhika narabhava saMbaMdhi dezonapUrvakoTi 3 ke 4 jANavI nAnAjIvonI apekSAe to sarvakALa matijJAnanI sthiti che. (6) aMtaradvAra koI jIva samyakta sahita matijJAna prApta karI aMtarmuhUrta mithyAtvamAM rahI jo pharI samyakta sahita matijJAna prApta kare che. tyAre, matijJAnanuM prAmivirahakALarUpa jaghanya aMtara-aMtarmuhUrta thAya che. AzAtanAdi doSa bahula jIvanuM samyaktathI paDelAnuM dezonArdha pudgala parAvartarUpa utkRSTa aMtara thAya che. eTalA kALe pharIthI samyakta-matijJAna prApta thAya che. narakAdigati catuSTayathI yukta A tribhuvana matijJAnIothI sarvadA azUnya che. tethI nAnAjIvone AzrayIne matijJAnano aMtarakALa nathI. kemake dareka samaye koIne koI jIvA matijJAnavALo ja hoya che ja. (0) bhAgadvAra zeSa jJAnIonA anaMtamAM bhAge matijJAna che. kemake zeSajJAnIo kevalI sahita hovAthI anaMtA che matijJAnI to AkhA lokamAM ya asaMkhyatA ja che. (8) bhAradvAra matijJAnAvaraNa karmanA udaye-kSaNe ane anudIrNa-upazAMte matijJAna utpanna thAya che. eTale te kSAyopathamika bhAvamAM ja varte che.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 gujarAtI praznottara (9) aNbahuvahAra matijJAnavALA alpaka, zeSajJAnavALA siddha-kevalI vagere jIvo anaMtaguNA hoya che. matijJAna pratipadyamAnakA-sahu thI ochA, jaghanyapadavartI pUrvapratipannA-asaMkhyaguNA utkRSTa padavartI-vizeSAdhika hoya che. anya prakAre alpabadutva jaNAve che : (1) matijJAnI-zeSajIvonA anaMtabhAge hoya che. (2) zeSa jJAnarahita matijJAna pAmatAM thoDA hoya che tenA karatAM pUrve pAmelA asaMkhyAta guNA che. (3) ubhaya ane zeSajJAnIo sAthe-matijJAnInuM alpabadutva jaNAve che. sarvathI ochA manaH paryavajJAnI hoya che, tenAthI asaMkhyaguNA avadhijJAnI hoya che, tenAthI vadhu adhika matijJAnI ane zrutajJAnI baMne samAna hoya che, tenAthI anaMtaguNA kevalajJAnI hoya che. gatibhedathI alpabadutva-matijJAnI manuSyo sarvathI thoDA hoya che, enAthI nArakIo asaMkhyAtaguNA hoya che, enAthI tiryaMco asaMkhyAtaguNA hoya che ane enAthI devo asaMkhyAtaguNA hoya che. 2. zrutajJAna ___ patteyamakkharAiM akkharasaMjoga jattiyA loe / evaiyA suyanANe payaDIo hoMti nAyabrA I444 eka-eka akSara aneka bhedavALA che. dA.ta. 3mAra sAnunAsika, niranunAsika e baMne-dIrgha drasva, Duta, e paNa pAchA traNa prakAranA udAtta, anudAtta, svarita =24343=18 bheda, ema kAra AdimAM paNa yathAsaMbhava bhedo kahevAya che. lokamAM jeTalA akSarasaMyogo ghaTa, paTa, vyAgha, strI vagere che. te anaMta saMyogo che. tyAM paNa ekaeka saMyoga svaparyAya apekSAe anaMtaparyAyavALo che. eTalI zrutajJAnamAM prakRtio jANavI. prazna-413 - akSaro to saMkhya che to temanA saMyogo anaMta kaI rIte thAya? uttara-413 - kAraNa ke saMkhya evA paNa akSaronAM abhidheya anaMta che. paraspara vilakSaNa paMcAstikAya gata skandha-deza-pradeza-paramANu-yaNukAdirUpa abhidheya anaMta hovAthI
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zrI vizeSAvazyaka bhASya abhidhAna paNa anaMta jANavA. kemake paramANuthI mAMDIne kramaza:pradeza vRddhithI pudgalAstikAyamAM sarvadA anaMta bhinnarUpa dravyo prApta thAya che. jemake paramANu-yaNukacaNaka-caturaNuka yAvat anaMta pradezika, A dareka rUpa ane abhidhAnavALA che. jemakeparamANa-niraMza nirbheda-niravaya-niSpadeza-apradeza vagere te rIte kayaNuka-ddhipradezika-dvibhedadvayavayava vagere sarvadravya-sarvaparyAyomAM joDavuM-ghaTAvavuM. prazna-414 - abhidheya anaMta visamAnarUpavALuM ane bhinna abhidhAnavALuM che tethI zuM? uttara-414 - tethI akSarasaMyogarUpa abhidhAno je saMkhyArUpa pramANa che to paNa abhidheyamAM rahelA anaMta paryAyarAzitulya tenuM pramANa che. jeTalA pariNAma abhidheya che teTalA pariNAma abhidhAna paNa hoya che. je rUpe ghaTAdizabdamAM AkArAdi saMyukta che, te ja rUpe paTAdizabdamAM nathI, ema karavAthI to ghaTa-ghaTanA svarUpanI jema ekarUpazabdathI abhidheya hovAthI abhidheyanA ekatvano prasaMga Ave. eTale abhidheya anaMta hovAthI abhidhAna paNa anaMta che ane sUtramAM paNa kahyuM che ne ke - mAMtAmAM matapannavAM A rIte zrutajJAnaprakRtio anaMta hovAthI tenuM varNana karavAnuM sAmarthya nathI. eTale zrutajJAna saMbaMdhi 14 prakArano nikSepa kahIza. prazna-415 - prakRti eTale zuM? uttara-415 - aMga praviSTAdi zrutajJAnano aMza-bheda athavA bAhya-abhyatara bheda bhinna je hetu te zrutajJAnanI prakRti kahevAya. bAhya hetu-patramAM lakhelA akSarAdi, AMtarahetukSayopazamanI vicitratA athavA te zrutano svabhAva ekendriyathI 14 pUrvadhara sudhInA jIvonI taratamatAthI bhinna-bhinna rUpe thatuM jJAna te prakRti kahevAya che. A aMzo-hetuo ane svabhAvo badhAya anaMtA che. AthI AyuSya parimita hovAthI ane vANI kramavartI hovAthI bolavA zakya nathI. jeTalA vacanamArgo-saMketo ke matijJAna vizeSo zratagraMthAnusAra prApta thAya che. te badhAya zrutajJAna che. gAthA 142 mAM mati-zrutabheda vicAramAM e pahelA jaNAvelA che. ane te zrutAnusArI vacanamArgarUpa mati vizeSo anaMtA che. prazna-416 - jo mativizeSa hoya to zrutajJAna kaI rIte? uttara-416 - zrutAnusAri viziSTa mativizeSa e zruta ja che. e badhuM AgaLa vistArathI kaheluM ja che. prazna-417 - jo mRtabhedo anaMta hoya to paNa te kahIto zakAya ne?
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 197 uttara-417 - utkRSTa zrutajJAna labdhisaMpanna chatAM 14 pUrvadhara jANato hovA chatAM abhilApya evA te zrutajJAna vizeSa anaMta hovAthI badhAya kahI zakato nathI. kAraNa ke AyuSya parimita che ane vANI kramavartI che. eTale utkRSTa zrutajJAnI evA gaNadharo paNa bole to ya kALa pUro thatAM bolI zakatA nathI. arthAt kALa ocho paDe jyAre utkRSTa zratadhara paNa badhA zrutabhedo kahI zakato nathI to amArA jevAnI to vAta ja zuM karavI ? zrutajJAna ane mithyAzruta-zvetAjJAnamAM 14 prakArano nikSepa : (1) akSara dvAra :- kSara-saMcalana na kSati-ra ratnati anupayogamAM paNa je cAle nahi te akSara. te cetanAbhAva jIvano jJAna pariNAma che. A mata naigamAdi avizuddhanayono che. RjusUtrAdi zuddha nayo to jJAna kSara ja che akSara nathI. ema ja mAne che kemake zuddha nayo upayoga hoya to ja jJAna mAne che, anupayogamAM mAnatA nathI, nahito ghaTAdimAM paNa jJAnatvanI Apatti Avaze. athavA te zuddha nayonA mate sarve mRdAdiparyAyavALA ghaTAdi bhAvo utpAda-vinazvara che. nahi ke keTalAka nitya hovAthI akSara. eTale jJAna paNa utpatti-vinA thanAruM hovAthI kSara ja che. azuddha nayonAM to sarvabhAvo avasthita hovAthI jJAna paNa akSara che. have arthonI akSara-anakSaratA navibhAgathI batAve che - akSaradyuta - dravyAstika naya - ghaTa-AkAzAdi sarve abhilApya artho paNa nitya hovAthI akSara che. paryAyAstika naya - arthe anitya hovAthI kSara che. prazna-418 - jo kSati akSara kaho to badhA jJAnanuM svarUpa avicala hovAthI pAMceya jJAno avizuddhanayonA mate akSara ja che. kAraNa ke sUtramAM paNa sAmAnyathI ja kahyuM che jemake - "vyanavAI pi ra aa varasa mautamAre nivRthADiyo' arthAt sarvajIvone akSarano anaMtamo bhAga nitya ughADo che. tyAM akSara zabdathI sAmAnyathI ja jJAna abhipreta che zrutajJAna ja nahi. ane bIjuM, badhAya bhAvo avizuddha nayAbhiprAyathI akSaro ja che to ahIM zrutajJAnamAM zuM prativizeSa che ke jethI akSaradyuta-anakSaragruta kaho cho? uttara-418 - jo ke avizuddhanayanA mate badhuM jJAna akSara che. tathA sarve bhAvo akSara che, to paNa rUDhi hovAthI varNa ja ahIM akSara kahevAya che. nahi to jema tuM kahe che azuddhanaya matathI badhI ja vastu svabhAvathI pharatI ja nathI, jemake - eMti rUti : parphe paMga vagere aviziSTa artha batAvanArA zabdo paNa rUDhivaza vizeSa artha ja jaNAve
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 198 che. tema ahIM paNa akSara zabda varNarUpe che, varNa e zruta che eTale te akSara-anakSarazruta kahevAya che. varNanI vyAkhyA :- varNavAya che artha jenAthI te varNa akAra-kakArAdi jema bhItAdi u52 doreluM citra kRSNa-nIlAdi varNathI prakAze che athavA dravya-gAya Adine varNa-kSetAdiguNathI batAvAya che. jenAthI dravya batAvAya-kahevAya te varNa-akSara kahevAya che te (1) svara (2) vyaMjana bhedathI 2 prakArano che. svara-vyaMjananI vistRta vyAkhyA (1) svara :- vyaMjanonA svaraNathI saMzabdanathI svaro akArAdi kahevAya che athavA akSara-caitanyanA svaraNathI akArAdi svaro kahevAya che. kemake, zabdanA uccAraNa vinA aMtarvijJAna jANI zakAya nahi. ane zabdo to svarayukta ja hoya eTale akSaranuM anusaraNa karatA hovAthI sakArAdi svaro kahevAya che. (2) vyaMjana :- arthanA prakaTana-vyaMjanathI vyaMjana vagere akSara zabda pahelAM jJAna vAcI batAvyo atyAre varNavAcI batAve che. nirukta vidhithI rakAra thakAra lopathI arthone kSaresaMzabda kare te akSara kahevAya athavA kSIyata kRti kSara na kSare akSaram / judA judA vargonA saMyoge anaMta arthone pratipAdana kare ane svayaM kSaya na thAya tethI te akSara kahevAya che. phakta vyaMjanarahita evA paNa maiM kArAdi svaro jAte ja viSNupramukha vastune svaraNa kare che A svaro joDAtA chatAM vyaMjanone uccAraNa yogya kare che. eTale te svara thAya che. kyAMya paNa svaro vinA vyaMjananuM arthapratipAdana dekhAtuM nathI, ane paragamanamAM ekaThA thayelA vyaMjano svaro vinA uccArI zakatA nathI. eTale vyaMjananAM uccAraNa karavAthI e svaro kahevAya che. vyajayate-prakaTa karAya che pradIpa dvArA ghaTAdi artha jenAthI te vyaMjana, vyaMjana sahAya vagaranA kevala svaro prAyaH kyAreya bAhya arthane prakaTa karatA nathI. kAraNa ke vyaMjana vinAnuM vAkya vivakSita arthanA pratipAdana mATe samartha nathI. kemake samyarzana-jJAna AritrALi A vAkyamAM vyaMjano haTAvatAM A svaro rahe che. 1-4-6-4-6-ma-6-mA-rU-ba-rU A svaro vivakSita arthane jaNAvavA samartha nathI. akAra kArAdi kevala paNa viSNu-kAmadevAdi artha batAve che eTale prAyaHgrahaNa che. eTale ke vyaMjana vinAnA ekalA svaro prAyaH karIne bAhya arthane kyAreya prakaTa karI zakatA nathI.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 199 prazna-419 - akArAdi viSNu vagerenI saMjJA ja che ema chatAM kevala svarathI saMjJA che tathA saMketavaza kevala vyaMjanathI paNa e saMjJA thaze to pUrvagAthAmAM na vayavi tairdivi vaMnA sara6 146rI ema kaI rIte kahyuM? - uttara-419 - sAcu che, tyAM A abhiprAya che-kevala svaro dvArA paNa kyAMka koIka saMjJA dekhAya che, vyaMjano dvArA to sarvathA svararahita evI koI saMjJA dekhAtI nathI. e pramANe akSara ane varNa e sAmAnya varNavAcaka paryAyo che. svara-vyaMjana e baMne pratyeka varNavizeSavAcako che. tyAM rUDhivaza akSarane varNa kahyuM te traNa prakAranA akSaro hoya chesaMjJAkSara, vyaMjanAkSara, lakjhakSara. 18 lipio 18 lipio - zAstramAM A pramANe jaNAvelI che. hRttivI mUtivI navallI tada rakkhasI ya bodhavvA / uDDI javaNi turukkI kIrI daviDI ya siMghavIyA // 1 // mAlaviNI naDi nAgarI lADalivI pArasI ya bodhavvA / taha animittI ya livI cANakkI mUladevIya // 2 // haMsa lipi, bhUta lipi, yakSI, rAkSasI, uThThI lipi, yavanI lipi, turka lipi, kIrI lipi, drAviDI lipi, mALavI lipi, naTI lipi, nAgarI lipi, lATa lipi, pArasI lipi, animitti lipi, cANakya lipi, mULadevI lipi. traNa prakAranA akSaro saMjJAkSara :-(te aDhAra lipinA bhedathI niyata akSarAkArarUpa saMjJAkSara che. te lipibhedathI ja aneka prakAre che. jemake, koIlipImAM ardhacaMdrAkRtivALo TakAra, ghaTAkRtivALo ThakAra vagere.) vyaMjanAkSara :- dipaka vaDe jema ghaDo pragaTa karAya che, tema jenA vaDe artha pragaTa karAya te vyaMjana akSara = vyaMjanAkSara, makAra, hakAra vagere bolAto zabda vyaMjanAkSara kahevAya che, arthanA abhivyaMjana karanAra zabdo hovAthI. ladhyakSara-akSarano lAbha te ladhyakSara-indriya-manonimitta zratagraMthAnusAra vijJAnate zrutajJAnopayoga ane tenA AvaraNano kSayopazama te baMne ladhyakSara che. prazna-420 - dravyazruta zuM che athavA bhAvakRta zuM che? uttara-420 - saMjJAkSara ane vyaMjanAkSara bhAvaRRtanuM kAraNa hovAthI dravyazruta kahevAya che. labdhi akSara te bhAvaThuta che.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-421 - pahelA mati-zrutabhedavicAramAM je gA.117 soviyovanatI ho; ityAdi emAM zuM A traNe prakAranA akSarano saMgraha che ke nathI? kAraNa ke zrutavicAra tyAM paNa prastuta che. jo che to batAvo kaI rIte che? jo nathI to e aprastuta bheda zA mATe kaho cho ? uttara-421 - dravyazruta e bhAvanuM kAraNa hovAthI dravyazruta rUpa saMjJAkSara kahyuM che, maurastaMbho ya semesu-gA.117 e ladhyakSara kahyuM che. te gAthAthI vijJAnAtmaka hovAthI bhAvazrutarUpa che. ane zrotendriyathI upalabdhi che. je zabdanI evA bahuvrIhI samAsane AzrayIne vyaMjanAkSara kahyuM che, ane zrotrendriyanI upalabdhi-vijJAna e SaSTisamAsathI pharI bhAvazrutarUpa labdhiakSara kahyuM che, eTale pUrvApara visaMvAda nathI. kAraNa ke, pUrve paNa trividha akSarano bheda jaNAvIne dravyazruta ane bhAvaRRtanuM svarUpa kahyuM che. prazna-422 - pramAtA ladhyakSara kaI rIte prApta kare ? uttara-422 - te koIka indriya ane mana vaDe pratyakSa prApta kare che. indriya-mana nimitta je vyavahAra pratyakSa che tyAM koIkane ladhyakSa zrutajJAnarUpa utpanna thAya che. anyane dhUmAdi liMga joIne agni AdirUpa utpanna thAya che liMga eTale anumAna samajavuM. prazna-423 - liMgagrahaNa ane saMbaMdha smaraNa pachI liMgathI thayeluM jJAna anumAna kahevAya to liMga eja anumAna kaI rIte kaho cho? uttara-423 - sAcI vAta che. paraMtu kAraNamAM kAryanA upacArathI liMga e anumAna jJAnanuM kAraNa hovAthI liMga ja anumAna che. jemake, pratyakSajJAnano janaka ghaTa paNa pratyakSa kahevAya che, tema liMgajJAnanuM janaka anumAna paNa liMga kahevAya che. tAtparya ke-ladhyakSara zrutajJAna kahevAya che te indriyamano nimattathI pratyakSa thAya che athavA anumAnathI thAya, te sivAya na thAya. kAraNa ke, zeSa AtmapratyakSa jJAna to avadhi Adi rUpa che. sAdagyAdithI thatuM hovAthI keTalAka anumAnane pAMca prakAranuM paNa kahe che. sAdezyathI anya pratyakSa arthamAM paNa smRtijJAna thAya che. jemake samAna eka bhAI kyAMka dekhAtA ane tenA sadaza "A bhAI pUrva joyelA samAna hovAthI te pUrve joyelo eno bhAI hato." evuM smRtijJAna utpanna thAya che. vipakSathI sapadithI tenA vipakSa noLiyAdinuM smRtijJAna thAya che. khaccara joIne ubhaya ghoDA ane gadheDAnuM jJAna thAya smRtijJAna thAya che, upamAnathI-gAya vagerene joIne gavayAdinuM, AgamathI-svagadi viSayanuM jJAna thAya che. A rIte anumAna 5 prakAranuM che.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 201 AcArya - A badhuM pAMca prakAranuM anumAna anumAnathI bhinna nathI. A pAMcabhedamAtrathI tenA badhA bhedono saMgraha thato nathI. dhUmathI-agnijJAna ane vAdaLathI varasAdanuM jJAna je sakalalokamAM prasiddha che evA anumAnono A pAMca prakAranA anumAnomAM samAveza karelo nathI. have, indriya-manonimittajJAna paNa tattvathI anumAna ja che. je indriya-mananimitta sAkSAt AgaLa rahelA ghaTAdi arthane joIne jJAna utpanna thAya che te paNa anumAna ja che. dhUmathI agnijJAna jema anyathI utpatti hovAthI indriya manathI utpanna hovAthI e AtmAnuM parokSa che eTale vAstavika rIte anumAnathI vizeSa thatuM nathI. je indriyonA paNa sAkSAtu na thayelA chatAM-sAdaDyAdi liMgathI je jJAna utpanna thAya che te jJAna to anumAnarUpa ja che emAM zuM zaMkA che? prazna-424 - Indriyamanonimitta je sAkSAta arthane joIne jJAna utpanna thAya che tene tame anumAna kaho cho to te lokamAM pratyakSa tarIke kaI rIte prasiddha che? uttara-424 - paraMtu indriya-manamAtranA nimittathI ja e utpanna thAya che, te dhUmAdi anyaliMganI apekSA rAkhatuM nathI eTale ahIM pratyakSano upacAra karAya che. vAstavamAM to te anumAna ja che. je A paMcavidha anumAna upalabdhi koI mAne che te punaruktadoSavALI che. kAraNa ke sAdezya upamAnAdimAM sarvatra sAdezya samAna che ane atyaMta parokSa svagadithI upamAna karavA jatA AgamapaNuM samAna hovAthI punarukti che. vaLI, e samastaliMgasaMgrAvikA nathI. kemake, emAM sakalaloka pratIta-kArya-svabhAvAdirUpa dhUma-kartutvAdiliMgono paNa samAveza thato nathI. prazna-425 - ahIM paNa koIka aMzathI sAdezya che to eka ja e bhale hoya, ghaNA bhedanirdeza karavAno zuM phAyado? sarvaliMgomAM paNa koIpaNa aMzathI sAdRzya ja gamaka uttara-425 - A paMcavidha upalabdhi guNakArI nathI ukta nyAyathI emAM dUSaNa ja dekhAya che koI guNa dekhAto nathI, eTale A niyamita pariNAmavALI paMcavidha vizeSopalabdhithI zuM lAbha? anumAna tarIke ja sarva saMgraha thaI jAya che. eTale koI dUSaNa nahi rahe. prazna-426 - bhale ema hoya, to paNa anumAnathI alaga je traNa prakAranI upalabdhi anyatra prasiddha che enuM zuM mAnazo?
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 zrI vizeSAvazyaka bhASyamu uttara-426 - jemake (1) atyantAnupalabdhi-kharaviSANa azvazRMga, vaMdhyAputra Adi vastuono atyaMta abhAva hovAthI te jaNAtI nathI tethI tenI atyaMta anupalabdhi kahevAya. (2) sAmAnyAnupalabdhi-jemake rUpathI jovAtA aDadanA dANA moTI aDadanA dANAnI rAzimAM nAkhelA hoya to dekhAtA nathI tethI tenI anupalabdhi sAmAnya anupalabdhi kahevAya che. (3) vismRti anupalabdhi-vismRtithI "A te che" evuM anusaMdhAna na karI zakanAranI jANavI. prazna-4ra7 - akSaropalabdhinA adhikAramAM anupalabdhi aprastuta che mATe, A traNe anuupalabdhino ahIM adhikAra ja nathI, to zA mATe kaho cho? uttara-427 - upalabdhino vipakSa anupalabdhi eTale vipakSa tarIke te trividhA anupalabdhi paNa ahIM adhikRta che. prazna-428 - to paNa anupalabdhi traNa che evo je niyama che e ghaTato nathI atisaMnikaSTa-ativiprakRSTa rahelI vastu jaNAtI nathI tethI te paNa anupalabdhithI prasiddha che tethI te badhI sAkSAt athavA Adi grahaNathI kahevI. paNa teno naividhyaniyama barAbara nathI. mATe badhI anupalabdhi kahone? uttara-428 - nA, graMthavistAra thaI jAya ane anyatra kahelI che tathA badhI ja anupalabdhio pratyakSa-anumAnAntargata che. atyAre akSaraznatAdhikArathI ja sUtramAM je kavaravaraddhimasa ddhiavaqAM samuppanna kahyuM che emAM pratipakSa prazna uThAve che.... prazna-429 - puruSa-strI-napuMsaka-ghaTa-paTAdi varNavijJAnarUpa akSaralAbha saMjJIone thAya. e ema mAnIe chIe paNa asaMzIone to A varNavijJAna kyAMya paNa saMbhavatuM nathI kAraNa akSaralAbha paropadezajanya che, eTale mana vagaranAne te no asaMbhava che ne? uttara-429 - zrutamAM te ekendriyAdi asaMjJIone paNa kahyuM che. riyA ne mannAI sumannALI ya e vacanathI ane zrutajJAna vinA akSare saMbhavatuM nathI. prazna-430 - to e vAtanI zraddhA kaI rIte karavI? uttara-430 - dAMta-(1) jema caitanya-jIvata-akRtrimasvabhAva AhAradisaMjJAdvArathI asaMjJInuM jJAna mAnIe chIe tema ladhyakSarAtmaka samUhajJAna paNa temanuM jANavuM, pRthvI Adi ekendriyono jIva jema dekhAto nathI tema thoDuM hovAthI sthUladaSTi tene joI zakatA
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 203 nathI. jo akSara paropadezajanya kaho to paNa saMjJA-vyaMjana akSaronuM ja jANavuM-labdhi akSara to kSayopazama-indriyAdinimitta asaMjJionuM ghaTe che. e ahIM mukhyatayA prastuta che saMjJAvyaMjanAakSaramAM nahi kAraNa ahIM vyApaka evA zrutajJAnano adhikAra che. athavA dRSTAMta (2) jema paropadezAbhAve anakSara evA keTalAka saMjJI atyaMta mugdhabuddhivALA pulIndrabALagopALa-gAya vagerene narAdivarNa vizeSa viSaya vijJAna na hovA chatAM kAMIka labdhiakSara manAya che. narAdi varNauccAraNamAM tenA sAMbhaLavAthI potAnuM nAma jANe che ane pravRttinivRtti Adi karatA dekhAya che. ema e gAya Adione paNa tevA prakArano paropadeza nathI. chatAM paNa koIka vizeSa gaMgAdi zabdathI bolAvI hoya to potAnuM nAma jANe che ane pravRtti Adi kare che eTale tyAM paNa ladhyakSara che. athavA ati nadhyakSara, navivijJAnasaddhIvAta, ema asaMjJIone paNa te koIka ladhyakSara mAnavo, A rIte, ekendriyAdino paNa che ane jeTalo che teTalo labdhiakSara sAdhyo. have ekaika akArAdi akSaranA jeTalA paryAyo che te vizeSathI batAve che. alaga-alaga akArAdi ekeka akSara sva-para paryAya bhedathI sarva dharmAstikAyAdidravyonI paryAyarAzi jeTalA jANavA. AkhA lokamAM rahelA je paramANu-drayaNukAdi ane ekAkAza pradezAdi dravyo, sarve varNo, tenA abhidheya arthono meLavIne je payayarAzi thAya che te ekeka akArAdi akSarano thAya che. temAMthI akAranA keTalAka thoDA svaparyAyo che te paNa anaMtA che, bIjA anaMtAnaMtaguNA paraparyAyo che. ema sarvasaMgraha che A badhoya sarvadravyaparyAyarAzi sabhAvathI anaMtAnaMtasvarUpa che. paNa, asatkalpanAthI lAkha padArtho che. ema, mAno ane-akAkArAdi-dharmAstikAyAdi sarva AkAzapradezasahita badhAya padArtho hajAra che, tyAM eka akArapadArthanA sarvadravyamAM rahela lAkha paryAyarAzimAMthI astitvathI saMbaddha 100 svaparyAyo che, zeSa nAstitvathI saMbaMddha badhA paraparyAyo che. ema, IkArAdinA paramANuyaNukAdi ekaika dravyanA paryAyo jANavA. prazna-431 - kyA svaparyAyo che ane kyA paraparyAyo che? uttara-431 - je udAtta-anudAtta-sAnunAsika-niranunAsika Adi Atmagata paryAyone anyavarNathI asaMyukta athavA saMyukta akAra anubhave te tenA svaparyAyo kahevAya che. kAraNa ke te paryAyo astitvathI saMbaddha che, anaMta che, viSNu-paramANu Adidravyo anaMta hovAthI ane tene taddadravya pratipAdana zakti bhinna hovAthI, nahi to ekarUpa varNathI vAcya
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrI vizeSAvazyaka bhASyam hovAthI tatkRtipAdya sarva eka thavAnI Apatti Ave, temanI sAthe nastitvathI saMbaMdha hovAthI. zeSa IMkArAdi saMbaMdhi ane ghaTAdi gata tenA para paryAyo che, ekeka akSara saMbaMdhi sarvadravya-paryAyarAzinuM mApa kahevuM nahi to temanuM paNa paramANu dvayaNuka-ghaTAdidravyonuM Aja mApa jANavuM ema kahetAM para kahe che. prazna-432 - svaparyAyonI ja te paryAyatA ghaTe che, je paraparyAyo che te ghaTAdinA hoya to akSaranA nathI, jo akSaranA hoya to ghaTAdinA nathI. tethI, jo paranA paryAyo hoya to tenA kaI rIte? jo tenA hoya to paranA kaI rIte? Ama virodha Ave che. uttara-432 - tamArI vAta barAbara nathI, kahevAno matalaba tamane khabara nathI, kAraNa ke prakAra rUkAra Adi akSaramAM ghaTAdiparyAyo astitvathI saMbaddha nathI. eTale te paraparyAya kahevAya che. nahi to vyAvRta rUpathI te paNa saMbaddha ja che. eTale temano paNa vyAvRttarUpe pAramArthika svaparyAya tarIke virodha nathI. vidyamAnatAthI to ghaTAdiparyAyo ghaTAdimAM ja saMbaddha che. eTale te akSaranA paraparyAyo kahevAya che. vastunuM svarUpa be prakAranuM hoya che. (1) astitva (2) nAstitva. eTale jyAM je astitvathI saMbaddha che, te svaparyAyo ane je nAstitvathI saMbaddha che, te tenA paraparyAyo kahevAya che. Ama sva-para zabdo nimittano bheda jaNAvanArA ja che. paraMtu te paryAyo temAM sarvathA saMbaMdha ke asaMbaMdhI jaNAvanArA nathI. A rIte, akSaramAM ghaTAdiparyAyo astitvathI asaMbaddha hovAthI paraparyAyo kahevAya che. te tyAM sarvatra saMbaddha nathI evuM nathI. kemake, nAstitvathI tyAM saMbaddha che. ekano ubhayatra saMbaMdha nathI ghaTato evuM nathI kemake eka himavatu Adino be aMzathI pUrvApara samudrAdi sAthe saMbaMdha che. jo eka rUpathI ubhayatra saMbaMdha mAnIe to virodha thAya, ahIM evuM nathI berUpathI ghaTAdi paryAyono tyAM ane anyatra baMne sthaLe saMbaMdha che, sarvene tyAM ghaTAdimAM ane asattvana akSarAdimAM saMbaMdha che. prazna-433 - gadheDAnA ziMgaDAnI jema avidyamAnatA abhAvasvarUpa hovAthI vastunuM svarUpa ja nathI to avidyamAnarUpe teno temAM saMbaMdha kevI rIte manAya? uttara-433 - te zaMkA yogya nathI, kharaviSANakalpanA vastuno abhAva siddha karatI nathI. kAraNa ke prAgabhAva-pradhvasAbhAva-ghaTAbhAva-paTAbhAvAdi vastu abhAvanA vizeSaNanI jema kharaviSaNAdimAM vizeSaNa saMbhavatuM nathI, teo sarvopAkhya aviraha lakSaNa nirabhilapya SaSTabhUtanI jema nIrUpa che tathA kharaviSANano atyaMtabhAva mAtra ja vyavahArio dvArA saMketita hovAthI SaSTabhUtavat vastuabhAva paNa ame nirUpa mAnIe chIe, ema nathI
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara kAraNa ke nIrUpanI nirabhilapyatvena prAgabhAvAdi vizeSaNa asaMgati che. paraMtu jema mRNiDAdiparyAya bhAva chato ghaTAkArAdivyAvRti mAtrathI prAgabhAva kahevAya che. jema kapAlAdiparyAya bhAva chato ghaTAkAranA nAza mAtrathI pradhvaMsAbhAva kahevAya che tema, anyaparyAyane prApta thayelo akSarAdibhAva chatAM paNa ghaTAdivastuno abhAvarUpe prApta thAya che. nahi ke, sarvathA abhAvarUpe kemake sarvathA abhAva to svarUpa rahita anabhilapya che. prazna-434 paNa kharaviSANAdi zabdathI te paNa abhilApya ja che ne to tene nirabhilApya kema kahevAya ? uttara-434 tenI sarvathA nirabhilApyatA jaNAvavA mATe ja saMketamAtrabhAvi kharaviSANAdi zabdono loko tyAM vyavahAra kare che. bIjuM ke ghaTAdiparyAyono akSaramAM nAstitvathI saMbaMdha nA mAno to astitva-nAstitva anyonya vyavacchedarUpa hovAthI astitvathI temano tyAM saMbaMdha thAya. eTale akSarapaNa ghaTAdirUpa ja thAya eTale sarva vizvaekarUpa thaI jAya eTale sahautpatti-nAza AdinI Apatti Ave. - 205 prazna-435 - ghaTAdimAM vyavasthita ghaTAdiparyAyonuM nAstitvalakSaNa akSaramAM kaI rIte prApta thayuM ? kAraNa ke rUpI vinA rUpa na ghaTe ane tema chatAM jo ghaTe to jagata AkhuM ekarUpa ja thaI jAya ? uttara-435 jo te paNa tyAM hoya to vizvaekatA thAya. eTale ghaTAdinA paryAyo ghaTAdine choDIne anyatra nAstitva tarIke vyApti iSTa che. anyathA sva-parabhAva na ghaTe eTale kyAMka vizvaekatA paNa abAdhita ja che kemake dravyAdirUpe AkhA vizvanuM ekatva mAnyuM che, eTale e viSaya ati gaMbhIra che e sthirabuddhivALA e vicAravuM. tethI, ghaTAdiparyAyo nAstitvathI akSaramAM paNa saMbaddha che. tenA paryAyo paNa astitvathI ghaTAdimAM ja saMbaddha che, akSaramAM astipaNe nathI eTale ja temAM 525ryAyatAno vyapadeza karyo che. 1 - prazna-436 * jo ghaTAdiparyAyo akSaramAM joDAyelA na hovAthI paraparyAyo kahevAya che. to, te akSaranA paryAyo kema kaho cho ? uttara-436 ghaTAdiparyAyo paNa akSaranA paryAyo thAya che. tyAgasvaparyAvizeSaNAdithI te akSaranA paNa upayogamAM Ave che. tyAgathI-abhAvathI upayogamAM AvatA hovAthI ghaTAdiparyAyo sattvathI akSaramAM saMbaddha na hovA chatAM tenA paryAyo thAya che. kAraNa ke tyAM jo temano abhAva na hoya to te akSara ghaTAdithI judApaNe siddha na thAya. tyAM paNa ghaTAdiparyAyo che. eTale akSaranA abhAve upayogathI ghaTAdiparyAyo tenA dad
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zrI vizeSAvazyaka bhASyam thAya che. tema svaparyAyonA vizeSaNathI paraparyAyo paNa tenA thAya che. paraparyAyo na hoya to koI svaparyAyo bhinna siddha thatA nathI. sva-parazabdanI tyAM apekSA rahelI che. prayoga - rUda thopayu te tadravatyaSa tasthati vyakti , yathA revattA vadhana upayujyante ca tyAga-svaparyAyavizeSaNAdibhAvena ghaTAdiparyAyA apyakSarasya, ataste tasyA'pi mA ! je jemAM joDAyela che te tenAthI alaga hovA chatAM tenuM ja gaNAya che. jemake, devadattAdinuM svadhana tenAthI bhinna chatAM tenAthI joDAyeluM che, e rIte abhAva ane svaparyAyanA vizeSaNAdibhAvathI ghaTanA paryAyo paNa akSaranA che eTalA mATe ke te tenA paNa paryAyo thAya che. ema akSaraparyAyo paNa ghaTAdinA kahevA. jema koI puruSamAM potAnuM dhana saMbaddha na hovA chatAM caitanyanI jema tenuM kahevAya che kAraNa ke caitanyanI jema dhana tenI sAthe joDAyeluM che, tevI ja rIte ghaTAdi paryAyo akSaramAM saMbaddha na hovA chatAM paNa te akSaranA paryAyo che. (2) jema darzana-jJAna-cAritra gocara svakAryanA karanArA sarvadravya-paryAyo svadhananI jema judA chatAM zraddhA yogya, jANavA yogya ane kriyA-phaLamAM upayogI hovAthI yatinA paryAyo kahevAya che. tema, grahaNarUpa ane tyAgarUpa phaLavALA paryAyo akSaronA ya che ane ghaTanA paNa che. prazna-437 - te sarvadravya paryAyo kevA levAnA? uttara-437 - darzana-jJAna-cAritra viSayAlevA, kAraNa ke te samyagdarzanathI zraddhAkarAya che, jJAnathI jaNAya che ane cAritranA paNa AhAra-vastra-pAtrAdi upakaraNa-auSadhaziSyAdidvArA cAritramAM upayogI ghaNA hoya che avyavahAro geraphayA e vacanathI nArakI sivAyanA sarvadravya paryAyo cAritramAM upayogI che athavA paDhamaMmi savyanIvA vI rime ya sadgadgAruM I lesAM mahaayA vaMtu takSilekha dhyAAM inzA e vacanathI A badhA jJAnadarzana-cAritra gocara che. kemake, vrato cAritrarUpa che ane cAritra jJAna-darzana-vinA na hoya. eTale e zraddheyavAdirUpe upayogI che enA vinA zraddhAAdi na ghaTe viSaya vinA viSayinI utpatti ghaTatI nathI. prazna-438 - konI jema sarvakAryaniSpAdaka chatAM jJAna-darzanAdi svaparyAyo yatinA thAya che ? uttara-438 - jema devadattAdi koI puruSathI bhinna chatAM te dhana devadattAdinuM thAya che tema badhAya dravyaparyAyo tyAga-grahaNaphaLavALA hovAthI jJAna-darzanAdirUpa sarvaparyAyo yatinA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 207 thAya che. temaja pratyeka dareka akSaronA paNa akArAdivarNo hovAthI upalakSaNathI bhinna chatAM ghaTAdInAM paNa hoya che. sUtramAM paNa kahyuM che ke je pa nADu (kAvArI khU. 222) jo sarva vastunuM jJAna thayuM hoya to ja eka vastunuM saMpUrNajJAna thAya ane je sarvaparyAya sahita eka vastune jANe che te ja sarvavastune paNa sarvaparyAya sahita jANe che, kAraNa ke, eka vastunuM saMpUrNa jJAna thayuM hoya to ja sarva vastunuM jJAna thAya eTale sarvaparyAya yukta vastune jANato vyakti akAra rUpa akSarane sarvaprakAre sarvaparyAyothI yukta jANato nathI tethI zeSa samastavastunA parijJAnothI ja eka akSara jaNAya che. prazna-439 - jo ema hoya to paNa prastutamAM ghaTAdiparyAyo akSaranA paryAyo che emAM zuM niSkarSa thayo? uttara-439- tethI je ghaTAdiparyAyo ajJAta chate jo prastuta eka akSara jANato nathI ane jJAta chate jaNAya che te ghaTAdi paraparyAyo tenA dharmo ja che. jemake ghaTanA rUpAdi dharmoprayoga-veSAmanupallavya yat no patagate, 35rco vottamya, tasya te dharmA pava, yathA ghaTI rupAdayaH, nopalabhyate ca prastutamekamakSaraM samastaghaTAdiparyAyANAmanupalabdhau, labhyate ca tadupalabdhau, rUti te tasya dhama: ahIM akSara vicArAno prastuta che. eTalA mAtrathI ja te sarvadravyaparyAyarAzi pramANa sAbita thayo, eTaluM ja nahi jovuM, paraMtu vat vimafpa vastu ti, tatsarvamitthaMbhUtameva / prazna-440 - jo ema hoya to kema akSarane ja aMgIkAra karI A paryAyamAna karyuM che? uttara-440 - ahIM akSarano adhikAra prastuta che. eTale tenuM ja A paryAyamAna kahyuM che ane sarvavastu ema ja upalabdha thAya che. prazna-441 - bhale ema thAya, paraMtu prastuta akSaranA kyA svaparyAyo che ane kyA paraparyAyo che te batAvo? uttara-441 - sAmAnyathI te akArAdiakSaranA svaparyAyatayA viSayathI abhilApya paryAyo ema vicArAya ke te sarva abhilAkhAnabhilAkha paryAyonA keTalAye bhAge hoya che. arthAt abhilAkha sarva vastu akSarathI kahevAya che. eTale tene kahevAnI zaktirUpa tenA abhilApa-prajJApanIya svaparyAyo kahevAya che bIjA anabhilAkha-paraparyAyo kahevAya che. eTale e abhilApya svaparyAyo sarvaparyAyono keTalAmo bhAga thAya che ema vicArAya che. prazna-442 - te kaI rIte?
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrI vizeSAvazyaka bhASyanuM - uttara-442 - kAraNa ke te prajJApanIyabhAvo sAmAnyathI akArAdivarNonA svaparyAyo che eTale thoDA-anaMta bhAge rahelA che bIjA abhilApya ane anabhilAkha bhAvo sarve paraparyAyo che eTale svaparyAyothI anaMtaguNA che. kAraNa ke sarva vastunA lokA-lokAkAzane choDIne thoDA svaparyAyo-paraparyAyo anaMtaguNa che lokAlokAkAza to ekaluM ja sarva padArthothI anaMta guNa che zeSa padArtho to ekaThA thayelA paNa tenA anaMtabhAganA hovAthI teomAM sva-para paryAyono krama viparita jANavA-stoka paraparyAyo-anaMtaguNA svaparyAyo eTale ke AkAzanA paraparyAyo thoDA che ane svaparyAyo ethI anaMtaguNA che. sthApanA :- ene kalpanAthI samajIe, sarvaAkAzapradezanA anya sarvapadArtho vAstavika anaMta chatAM asatkalpanAthI-10 mAnIe sarvaAkAzapradezanA-padArtho ekalA paNa-100, pratipadArtha pa-5 svaparyAyo che, eTale dharmAstikAyapradezAdi badhA padArthonA svaparyAyo 1085=50. te AkAzanA paraparyAyo che, ane sTroka svaparyAyo 500 che. A paryAyo paraparyAyothI ghaNA che. tethI zeSa sarvapadArtho AkAzanA anaMtabhAgavartI hovAthI, AkAzanA to ekalAnA paNa temanAthI anaMtaguNa adhika hovAthI svaparyAyo-paraparyAyomAM alpabadutvanI viparitatA jANavI. AkAzathI anyapadArthonA to A daSTAMtathI svaparyAyo sToka ane paraparyAyo bahu vicAravA. jemake, phakta eka dharmAstikAya pradezamAM 5 svaparyAyo che ane paraparyAyo 545 che ema akSara-paramANuAdimAM paNa sva-paraparyAyo mATe vicAravuM. prazna-443 - sarvAkAzapradezonA badhA maLIne jeTalA paryAyo che teTalA eka akSaranA paryAyo hoya che. eTalA ja AgamamAM kahyA che to ahIM sarvadravya-paryAyamAna kema lIdhuM che? naMdisUtramAM kahyuM che - satrAsavAmAM vyApArdi mavidyaM pannavezvara niuaM ane enI vRttimAM kahyuM che. sarva talAza tovAnovAmitva tatha ca pradezA nivibhAgA bhAgAsteSAmagraM parimANaM sarvakAzapradezAgraM, sarvakAzapradezaiH kiM ? anantaguNitamanantazo guNitamanantaguNitam, ekaikasminnAkAzapradeze'nantAnAmagurulaghuparyAyANAM satAvAta, paryAyakSa paryAyaparipAkSara niSpati ti aa ema AgamamAM phakta sarvAkAkAzapradezaparyAyarAzipramANa akSaraparyAyanuM mApa kahyuM che. ahIM to dharmAdhamakAza-pudgala-jIvAstikAya-kAlarUpa sarvadravya-paryAyarAzipramANa te kahyuM che to virodha kema na thAya? uttara-443- dharmAstikAyAdi pAMca dravyonA paryAyo AkAzaparyAyothI thoDA anaMtabhAgavarti che eTale naMdisUtramAM sAkSAt kahyA nathI. paraMtu, je temanAthI ativadhu anaMtaguNA che. te ja sarva AkAzaparyAyo sAkSAt kahyA che, arthathI to dhamastikAyAdi paryAyo paNa naMdisUtramAM kahelA che. nahito jo e na mAnIe to te dharmAstikAyAdi paryAyo akSaranA sva
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 209 paraparyAyomAMthI kayA paryAyo thAya zuM svaparyAyo thAya ke 525ryAyo thAya ? athavA khaviSANa jevo abhAva thAya ? e traNa gati che kemake tribhuvanamAM je paryAyo che, badhAya paNa akSarAdi vastunA svaparyAyothI thAya athavA paraparyAyothI thAya. anyathA abhAvano prasaMga Ave. te A rIte-je koI kyAMka paryAyo che te rUpAdinI jema sva athavA para paryAyo che. akSarAdivastunA sva-52paryAyothI anyatararUpa thAya che. je je akSarAdinA svaparyAyo sva-52paryAyothI nathI hotA, te nathI ja. jemake, khaviSANanI tIkSNatAdi tethI dharmAstikAyAdi paryAyo sUtramAM thoDA hovAthI na kahelA paNa "ne pAM nALapha se sarvAMnALapha' vagere sUtrapramANatAthI arthathI dharmAstikAyAdi paryAyo akSaranA paraparyAya tarIke kahelA jANavA. prazna-444 to pachI savvAsisa....anaMtanuLiya ema ahIM sarva AkAzapradezo sUtramAM anaMta guNA zA mATe kahyA che ? - uttara-444 kAraNa ke eka-eka AkAzapradezamAM agurulaghuparyAyo vItarAgoe anaMta prarUpyA che, tethI A abhiprAya che. ahIM nizcayamate bAdara sarva vastu gurulaghu, sUkSma vastu agurulaghu, tyAM agurulaghu vastu saMbaMdhi paryAyo paNa agurulaghu zAstramAM kahevAya che. ane AkAzapradezo agurulaghu che, eTale tenA paryAyo paNa agurulaghu kahevAya che. teo temAM pratyeka anaMtA che, eTale sarvAkAzapradezAgro sarvakAzapradezothI anaMtaguNa kahyA che. prazna-445 - naMdiadhyayanamAM sAsavaDsamAM...pannavavAM nipha e pramANe sAmAnyathI ja nALamaaeAM tijJAnarUpa-akSara batAvyuM che. sAmAnyathI to sUtramAM jJAna eTale akSara ema kahyuM che. e rIte, kevalajJAna moTuM hovAthI tyAM kevalajJAnAkSara ja che, ema kahyuM hoya tevuM jaNAya che. akSara ahIM to zrutajJAnano adhikAra hovAthI zrutAkSara akArAdi ja akSara zabdavAcya tarIke prastuta che. tethI te akArAdi zrutAkAra kevalajJAnanA paryAyamAna tulya koIpaNa rIte na thAya. te ahIM doSa che. abhiprAya-kevalajJAna sarvadravya-paryAyanuM jANakAra che. tethI, te sarva dravya-paryAya mAnavALuM bhale thAya, paNa zruta to tenA anaMtabhAganA viSayavALuM hovAthI tenA paryAyanA mAnanI samAnatA kaI rIte thAya ? arthAt kevalajJAna ane zrutajJAnanA paryAyo sarakhA kevI rIte thAya ? uttara-445 - tyAM paNa avara saLI samAM sAyaM hatuM vagere prakramamAM aparyavasita zruta vicArAtAM savvAsapaCmAM ityAdi sUtra kahevAya che tethI jema ahIM che, tema tyAM paNa zrutAdhikArathI akArAdi akSara ja jaNAya che kevalAkSara nahi. bhAga-1/15
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-446 - satranIvA ya varaghara maitamAma niSNuDiyo e sUtra tyAM kevalAkSara samajAya che nahi ke kRtAkSara sakaladvAdazAMgInA jANakAra saMpUrNa zrutAkSarano sabhAva hovAthI sarva navA makSaracanAmA nityoddhAda: e artha ghaTato nathI tenuM zuM? uttara-446 - tamAruM kathana vicAryA vagaranuM che kemake e rIte kevalAkSara paNa tyAM utpanna nahi thAya. kemake kevalIne saMpUrNa kevalAkSarano abhAva hoya che. tethI sarvagIvAnAma e artha tyAM paNa ghaTato nathI. prazna-447 - tyAM sAmAnyathI sarvajIvanuM grahaNa karatAM chatAM prakaraNathI ke apizabdathI kevalIne choDIne anyono ja akSarano anaMtamo bhAga nitya ughADo che ema samajo eTale kevalAkSara grahaNamAM virodha nathI? uttara-447 - e to zrutAkSaragrahaNamAM paNa nyAya samAna che, kemake tyAM sAmAnyathI sarvajIvanuM grahaNa chatAM prakaraNa ke apizabdathI samasta dvAdazAMgInA jANakArane choDIne ja ApaNAM jevA bIjAno akSarano anaMtamo bhAga nityaughADo che. ema ahIM paNa kahI zakAya, tethI tyAM ane ahIM akArAdi zrutAkSara ja samajAya che. athavA ahIM kRtAkSara kahyuM che ane tyAM kevalAkSara paNa hoya, kRtAkSarane kevalAkSara tulya mAnatA virodha thato nathI. kemake svanA akArAdi paryAyothI zrutAkSara kevalAkSarathI tulya na thAya, zrutajJAnasvaparyAyo sarvaparyAyonA anaMtabhAge che. ane kevalajJAna sarvadravyaparyAyarAzi pramANa che. te badhAmAM teno vyApAra hovAthI. te A rIte lokamAM samastadravyono samuhaparyAya rAzi anaMtAnaMta svarUpa che paNa asatkalpanAthI 1,00,000 mAnIe emAMthI zrutajJAnanA svaparyAyo 100 che ane paraparyAyo 99,900 kevalajJAnamAM to e 1,00,000 paryAyo paNa prApta thAya che. te sarvopalabdhi svabhAva hovAthI te upalabdhivizeSarUpa te badhAya kevalanA paryAyo che. kema ke, te sarva dravyaparyAyane jANanAra che. jJAna e zeyopalabdhi svabhAvavALuM hoya che. eTale kevalajJAnanA 1,00,000 paryAya zrutajJAnanA 100 paryAya thAya. eTale kRtAkSaro kevalAlaranA svaparyAya jeTalA nathI. prazna-448 - to paraparyAyothI te tulya thaze? uttara-448 - te paraparyAyothI kevalatulya nahi thAya. kAraNa ke zrutajJAnanAghaTAdivyAvRttirUpa paraparyAyo tenA anaMtAnaMta che kalpanAthI 99,900 che to paNa sarvadravyaparyAya rAzi je lAkha che. tenA tulya so paryAyo thatA nathI, sarvaparyAyAvaMta bhAgathI
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 gujarAtI praznottara kalpanAthI zrutajJAnanA mAnelA 100 paryAyo sadbhAvathI to anaMtAtmaka svaparyAya rAzi 99,900thI nyUna che. kevalajJAnanA svaparyAyo to saMpUrNa sarvaparyAyarAzipramANa che, mATe paraparyAyathI paNa zrutajJAna kevalajJAnI samAna nathI. paraMtu, sva-paraparyAyothI to te kevalaparyAya tulya ja che, kevalanI jema tenA sva-paraparyAyo paNa sarvadravya-paryAyapramANa che. prazna-449 - jo ema hoya to kevalajJAna ane zrutamAM zuM taphAvata che? uttara-449- ubhayatra sarvadravya-paryAyarAzipramANatva tulya chatAM zrata-kevalano vizeSa che, sAmAnyathI anaMtaparyAyavALuM kevala svaparyAyothI ja te prakamAnuvartamAna sarvadravyaparyAya rAzithI tulya che ane zrutajJAna sAmUhika sva-paraparyAyothI tulya che eTalo taphAvata che. prazna-450 - kevalajJAnanA eTalA paryAyo kaI rIte? uttara-450 - kevalajJAna-sarvadravya-paryAyarUpa zeya tarapha sarvabhAvomAMsamagrajJAtavyapadArthomAM je paricchedalakSaNa vyApAra che tyAM pratisamaya pravRttivALuM che arthAtakevalajJAna sarva dravyaparyAyone jANe che. tenA dvArA jaNAtA bhAvo te jJAnavAdinayamate tasvarUpatAthI pariNata che. tethI, jJAnamaya hovAthI te kevalanA svaparyAyo ja thAya che. eTale kevalajJAna te ja sarvadravya paryAyarAzItulya thAya che. zrutAdijJAno to sarvadravyaparyAyarAzinA anaMta bhAgane ja jANe che. eTale temanAM svaparyAyo eTalA ja hoya che. eTale zrutajJAna svaparyAyothI tenA tulya nathI. eTalo te baMnemAM vizeSa che. A pakSamAM kevalanA paraparyAyanI vivakSA nathI karAI, kemake je kevalanA niHzeSajJeyagata paryAyo che. te jJAnAdvaitavAdinayamate jJAnarUpa hovAthI athapattithI ja svaparyAyo kahyA che, paraparyAyApekSAthI nahi. ema, sAmAnya kevalajJAnamAM virodhanI zaMkA na karavI. yathAvasthita vastusvarUpane AzrayIne kevalajJAna paNa akSaranI jema sva-paraparyAyathI bhinna ja che, mAtra svaparyAyathI yukta ja nathI. kAraNa ke, kevalajJAna pratiniyata jIvaparyAyarUpa jIvabhAva che. te ghaTAdisvarUpa nathI ke ghaTAdi tenA svabhAvo nathI. paNa tenAthI bhinna che, eTale tenAthI jaNAtA tenA svaparyAyo kaI rIte thAya ? sarva saMkara-etvAdi Apatti Ave. kevalajJAna amUrta hovAthI cetanava-apratipAtimattva-nirAvaraNatvAdi kevalajJAnanA svaparyAyo che. ghaTAdiparyAyo to vyAvRtti AzrayIne paraparyAyo che. keTalAka kahe che - sarvadravyagata sarva paryAyone kevalajJAna jANe che, paNa je svabhAvathI eka paryAya jANe che tenAthI bIjAne jANato nathI, paraMtu svabhAvabhedathI jANe che nahito sarvadravya-paryAyaekatvanI Apatti Ave. tethI svabhAvabhedarUpa sarvadravya-paryAyarAzi tulya
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 2. zrI vizeSAvazyaka bhASyam kevalajJAnanA svaparyAyo ane sarvadravyaparyAyo paraparyAyo, ema kevalanA e baMne paryAyo tulya che. e rIte naMdisUtramAM aviziSTa-sAmAnya paNe je sarvAkAzapradezAgra anaMtagaNuM akSarapramANe kaheluM che te zratanuM hoya ke kevalanuM hoya viruddha nathI. kemake uktanyAyathI baMne akSaro samAnaparyAyavALA che. te Ama, zruta ane kevalanA paraparyAyo nirvivAda tulya ja che. joke svaparyAyo keTalAka kahe che enAthI kevalanA ghaNA kahyA che to paNa temanAthI vyAvRta hovAthI teTalA zrutanA paraparyAyo vadhe che. Ama, paNa sAmAnyathI baMnenA paryAyo samAna che, eTale sUtramAM baMnenuM grahaNa karavAmAM paNa kAMI vAMdho nathI. prazna-451 - A sarvaparimANa akSara zuM AkhuM ya jJAnAvaraNa karmathI AvarAya che ke nahi? uttara-451 - sAmAnyathI ja te sarvaparyAyapariNAma akSarano anaMtabhAga caitanyamAtra hovAthI nitya ughADo che, kevalI vinAnA sarvajIvono jaghanya-madhya-utkRSTa trividhabheda zrutamAM kahelo che. (1) sarvajaghanya akSarano anaMtabhAga: te AtmAnuM jIvanibaMdhana caitanyamAtra che. ane te teTalAmAtra utkRSTaAvaraNa hovA chatAM paNa jIvanuM kyAreya AvarAtuM nathI, nahIto te jIva ajIva thaI jAya. jema sArI rIte paNa vAdaLathI DhaMkAyelA sUryano prakAza dina-rAtri vibhAganA kAraNarUpa kAMIka prabhAmAtra prakAza kyAreya AvarAto nathI. ema, jIvanuM jIvatva jaNAvanAra paNa caityanyamAtra AvarAtuM nathI. prazna-45ra - e sarvajaghanya akSarano anaMtabhAga kone hoya che? uttara-45ra - svAnaddhi mahAnidrAnA udayasahita utkRSTajJAnAvaraNanA udayathI e sarvajaghanya akSarAnaMtabhAga pRthvI Adi ekendriyone hoya che. pachI kramavizuddhithI beIndriyAdino anukrame vadhAre vadhAre hoya che. prazna-453 - to utkRSTa ane madhyama kono mAnavo? uttara-453 - saMpUrNa zrutajJAnano utkRSTa mAnavo bAkInA utkRSTa zrutajJAnI ane ekendriya vaccenA cha sthAnamAM rahelA jIvono madhyama anaMtabhAga hoya che. prazna-454 - saMpUrNa zrutajJAnIne akSarano anaMtabhAga kaI rIte hoya kemake ene to zrutajJAnAkSara saMpUrNa ja prApta thAya che?
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 213 uttara-454 - sAcuM che, paraMtu saMtulita sAmAnya zruta-kevalAkSara apekSAe ja eno akSarAnaMtabhAga kahyo che vanivabbAmAM tivimeno vi arthAtuM, "kevali sivAyanA jIvone trividha akSarono anaMtamo bhAga hoya che" evA anyatara vacanathI, nahi to jema kevalI saMpUrNa kevalAkSarayukta hovAthI enAmAM traNa prakArano akSarAntabhAga paNa na saMbhave, eTale tene choDI dIdhuM ema, saMpUrNazrutajJAnI paNa samastazrutAkSara yukta hovAthI akSarAnaMtabhAga traNa prakArano paNa na saMbhave ema karIne tene paNa choDyuM hota. paraMtu ema karyuM nathI tethI saMmilita sAmAnyakSarApokSAe ja saMpUrNa zrutajJAnIne akSarAnaMtabhAga kahyo che. sAmAnya akSaranI vivakSAmAM kevalAkSara apekSAe zrutajJAnAkSara saMpUrNa chatAM anaMtabhAgavartI ghaTe ja che. kemake kevalajJAnanA svaparyAyothI zrutajJAna svaparyAyo anaMtabhAgavartI che. te parokSaviSaya hovAthI aspaSTa che. ane je samudita sva-paraparyAyApekSAe zruta-kevalAkSara samAna che, tenI ahIM vivakSA karI nathI. keTalAka to pukha saLaMgahanno joyaur e gAthAmAM (498) 2 punarakSaratAmA kahe che. e aneka doSa yukta che. jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyaTIkAmAM dekhAtuM na hovAthI ame asaMgata ja mAnIe chIe. te A rIte -ta 3 mAMtamAma nivudhIDo e rIte pAchaLanI gAthAmAM akSarAnaMtabhAga ja prakRta che, to e zabdathI akSaralAbha kyAMthI Avyo ? zuM AkAzamAMthI paDyo che ? ane jo ahIM akSaralAbha vyAkhyAya to trivajJAnaM tividago vi ahIM kevalInuM varjana kema karyuM. jema kRtAkSarAzrayIne saMpUrNa zrutajJAnI utkRSTa akSaralAbha meLave tema kevalAkSarane laIne kevalIo paNa meLave ja che. to tenA varjananuM phaLa zuM ? kSamAzramaNapUjya thINaddhi gAthAmAM sa va vina navoDanamA: ema kahyuM che. prazna-455 - paNa A prakramamAM sAmAnya akSara grahaNa nathI karAyo paNa zrutAkSara ja karAyo che ? uttara-455 - barAbara nathI, kAraNa ke, ciraMtana baMne TIkAmAM sAmAnya akSaranI ja vyAkhyA che. ane vizeSathI ahIM zratAkSara grahaNakaratAM tasya kRtAkSarasthAnattamA : sarvagIvAnAM nityoddhATa: evI vyAkhyA thAya che. e ghaTatuM nathI, kemake saMpUrNazrutajJAnI ane tethI anaMtabhAga hInazrutajJAnInuM zrutAkSara anaMtabhAgavattva asaMgata thaI jAya. ane bIjuM nivaMA e saMbaddha ja na thAya. kemake, kevalIne sarvathA zratAkSarano saMbhava na hovAthI tenA varjananI anarthatAno prasaMga Ave. A saMbaMdhamAM tattva tu ti vI vahuzrutA vinti. (2) vimadhya akSarAnaMtabhAga - tenAthI utkRSTa zrutajJAnI ane avazeSa ekendriya vacce rahelA SasthAnapatita anaMtabhAgAdimAM rahelAno prAyaH vimadhyamAkSarano anaMtabhAga
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam thAya che. eka utkRSTa zrutajJAnIthI bacelA keTalAka zrutAzrayIne tulya paNa hoya che. eTale prAyaH kahyuM che. arthAt vikSita eka utkRSTa zrutajJAnI pachI bacelA keTalAka utkRSTajJAnIone tenA samAna ja akSarano anaMtabhAga hoya, nahi ke madhyama utkRSTa. tethI ahIM prAyaH kahyuM che. 214 akSarazruta samApta (2) anakSarazruta :- ucchavAsa, niHzvAsa, thuMkavuM, khAMsI, chIMka, nAka sApha karavuM, anusvAra vagere anakSarazruta che. ucchavasitAdi anakSara zruta dravyazrutamAtra ja jANavuM. zabda mAtra hovAthI zabda e bhAvazrutanuM kAraNa ja che. je kAraNa hoya te dravya ja hoya ane tevA ucchavAsa-niHzvAsAdinA zravaNamAM sojoDyuM evuM jJAna thAya che. ema, izArApUrvaka thuMkavuM, khAMsavuM, chIMkavuM vagere zravaNamAM paNa AtmajJApanAdi jJAna vyaktine thAya che. mATe e ucchavAsAdi bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI dravyazruta che. athavA zrutajJAnopayukta AtmAno sarvAtmanA-saMpUrNa upayoga hovAthI ucchvAsAdi sarva vyApAra zruta ja mAnavo eTale ucchvAsAdi zruta ja hoya che. prazna-456 jo ema hoya to gamana-Agamana-calana-spaMdanAdi ceSTA paNa vyApAra ja che to zrutopayuktasaMbaMdhi e paNa zruta kema na thAya ? - uttara-456 A nyAyathI e paNa zruta che. paraMtu, tema chatAM te zruta nathI. kemake, A zAsrajJaloka prasiddharUDhi che. anyarthavazAt 'saMbhaLAya te zruta' e nyAyathI te ucchavasitAdi saMbhaLAya che mATe zruta che, ceSTA nahi. kemake, te to dekhAya che, kyAreya saMbhaLAtI nathI. eTale e zruta kaI rIte thAya ? anusvArAdi to akArAdi varNonI jema artha jaNAvanAra ja che eTale nirvivAda zruta ja che. - (3) saMjJIzruta :- saMjJA traNa prakAre (1) dIrghakAlikI (2) hetuvAdopadezikI (3) dRSTivAdopadezikI (4) asaMjJIzruta : prazna-457 -- * jene saMjJA che te saMjJI jo ema mAno to te saMjJA saMbaMdhathI badhA ekendriyAdi jIvo saMjJI thAya, koI asaMzI na thAya eTale tamAre ativyApti Avaze. kemake prajJApanAdimAM ekendriyAdi sarvajIvonI paNa 10 prakAranI saMjJA kahI che AiviALa
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 215 bhaMte ! kaivihA saNNA pannattA ? / goyamA ! dasavihA, taM jahA AhArasaNNA, bhayasaNNA, mehuNasaNNA, pariggahasaNNA, kohasaNNA, mANasaNNA, mAyAsaNNA, lohasaNNA, modaUST, no saUST ema beIndriyAdinI paNa jANavI. to e asaMzI kaI rIte? ane teo anekasthAne te te pradezomAM AgamamAM kahyA che, to A kaI rIte? uttara-457 - te dazavidha saMjJA koIka odhasaMjJArUpa thoDI che. eTale ahIM adhikAra nathI tenAthI saMjJI kahI zakAya. jema koI pAse koDImAtra dravya hoya to lokamAM paNa te dhanavAna kahevAto nathI, AhArAdi 4 saMjJA ghaNI hoya to paNa te saMjJAothI saMjJI kahevAto nathI, kAraNa ke, mohAdijanya hovAthI te viziSTa nathI aviziSTa saMjJAthI saMjJI na kahI zakAya. lokamAM paNa sAmAnya mUrti mAtrathI rUpavAna kahevAto nathI. prazna-458 - to kevI saMjJAthI saMzI kahevAya? uttara-458- jema lokamAM ghaNAdravyavALo ja dhanavAna kahevAya che ane prazastarUpavALo rUpavAna kahevAya che tema ahIM paNa moTI ane suMdara jJAnAvaraNa kSayopazamajanya manojJAna saMjJAthI ja saMjJI kahevAya che. saMjJA eTale manovijJAna evI moTI ane sArI saMjJAthI ja saMjJI kahevAya che. bIjI saMjJAothI nahi mATe manovijJAnarUpa saMjJA jemane hoya te saMjJI kahevAya che, te sivAyanA nahi. (1) dIrghakAlikI saMjJA :- jenA dvArA lAMbA atitakALane smare che ane bhaviSyakALane vicAre che kevI rIte karavuM ? ema e ciMtAne AzrayIne atIta-anAgata vastuviSaya dIrghakALa jemAM che te dIrghakAlikI saMjJA athavA kAlikasaMjJA kahevAya che. jene A saMjJA hoya che te kAlikasaMjJI kahevAya che ke je koI manojJAnAvaraNakarmanA kSayopazamathI manolabdhisaMpanna mana yogya anaMta skaMdhone manovargaNAothI grahaNa karIne mana tarIke parINamAvI citanIya vastunuM manana kare che te kAlikasaMjJI garbhaja tiryaMca-manuSya, deva, nAraka hoya che. prazna-459 - evA saMzInuM zuM thAya che? uttara-459- jema pradipAdithI prakAzana dvArA dekhAyelA ghaTa-paTa vagere rUpamAM cakSuvALA jIvane paNa labdhi utpanna thAya che tema manovijJAnAvaraNakarmanA kSayopazamavALA jIvane cintAnA pravartaka manatarIke pariNata manodravyathI prakAzita zabda-rUpAdi arthamAM mana-pAMca indriya bhedathI trikALa viSaya cha prakArano upayoga utpanna thAya che. prazna-460 - zuM asaMzine sarvathA indriyopalabdhi na hoya?
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-460 - jema avizuddha cakSuvALAne alpaprakAzamAM aspaSTa rUpopalabdhi thAya che, ema asaMzI samucchima paMcendriyane svalpamanovijJAna kSayopazama vaza atyaMta alpa manodravyagrahaNa zaktithI zabdAdinI aspaSTa ja upalabdhi thAya che. prazna-461 - jo samucchima paMcendriyane evuM aspaSTajJAna thAya to ekendriyAdine te kaI rIte thAya? uttara-461 - jema mUcchitAdine sarva arthomAM avyakta jJAna thAya che. ema, atiprakRSTAvaraNodayathI ekendriyone paNa avyakta jJAna thAya che. tenAthI zuddhatama beIjiyAdine anukrame thAya che Ama paMcendriyasamucchima sudhI jANavuM tenAthI sarvaspaSTatama jJAna saMzine thAya che. prazna-462 - sarvajIvomAM caitanyasamAna hovA chatAM jIvone AvI upalabdhi bhinnatA kaI rIte? uttara-462 - sAmarthabhedathI. te jJAnAvaraNa kSayopazamanI vicitratAthI hoya che. jema, chedakabhAva samAna hovA chatAM cakrInA cakraratnanA chedana sAmarthya jevuM anya khaDaga, dAtaraDuM-bANa Adi chedanavastunuM sAmarthya nathI hotuM. temAM kramazaH ghaTatuM ghaTatuM ja hoya che. ema caitanya samAna hovA chatA manovizvayi saMjJIonI avagraha-ihA AdimAM jeTalI avabodhapaTutA hoya te tevA kSayopazama vagaranA yathokta dIrghakAlika saMjJA vinAnA samucchima paMcendriya-vikalendriya-ekendriya evA asaMzIone nathI ja hotI. teomAM kramazaH ghaTatI ja hoya che. (2) hetuvAdopadezikI saMjJA :- jeo vicArI-vicArIne iSTa-aniSTa chAyAAtapaAhArAdi viSayavastumAMthI svadehaparipAlanA hetuthI iSTamAM varte ane aniSTamAMthI pAchA phare che. tathA prAya: vartamAna kALe ja pravarte atIta-anAgata kALe nahi. prAyaH grahaNathI keTalAka atIta anAgatAvalaMba hoya, paNa je ati dIrghakALAnusArI nathI, te beIndriyAdi hetuvAdopadezathI saMjJI jANavA, prayogaH saMjJano drIndriyAya, saMvitya saMvinya yo-pAyeSu nivRtti-pravRtta , tevadUttavivat ! e rIte hetuvAdinA mate niSpaSTa evA pRthvI Adi asaMjJI ja che. (3) dRSTivAdopadezikI saMjJA - dRSTivAdopadezathI lAyopathamika jJAnamAM raheto samyagdaSTi ja viziSTa saMjJAvALo hovAthI saMjJI che, mithyASTi viparita hovAthI asaMjJI che.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara prazna-463 jo viziSTa saMjJAvALo samyagdaSTi saMjJI mAno to e kSAyopazamika jJAnamAM raheto kema levAya che ? kemake kSAyikajJAnamAM kevalajJAnamAM ja tene viziSTatara saMjJA prApta thAya che. to kSAyikajJAnavALAne tame saMzI kema mAnatA nathI, ke jethI aMte nALe vaDavasamimmi ema kahevAya che ? AvaraNanA sarvathA kSayathI jJAnI kSayajJAnI-kevalI e kema saMzI na thAya ? tame zA mATe kSAyopazamikajJAnI saMjJI thAya che ema kaho cho ? -- 217 uttara-463 - kemake atItanuM smaraNa ane anAgatanI ciMtA saMjJA kahevAya che. te kevalImAM nathI. kevalI saMjJI hoya nahi. eTale, haMmezA sarvaarthone jANanArA hovAthI kevalIo smaraNa-ciMtA rahita hoya che. eTale smaraNa-cittavana na hovAthI te kSAyika jJAnavALA saMzI kahevAtA nathI, paNa kSAyopazamikajJAnI samyagdaSTi ja saMjJI che. prazna-464 - koI mithyArdaSTi aihikAdi arthaviSayamAM hita-ahita vibhAga jJAnAtmaka spaSTa saMjJAvALo ja dekhAya che, to e saMjJI kema na thAya ke jenAthI dRSTivAdopadezathI e asaMzI kahevAya che ? uttara-464 kemake mithyAdaSTinI saMjJA azobhana che. tethI saMjJA hovA chatAM te asaMzI che. prazna-465 - jo azobhana saMjJA che to paNa teno abhAva kaI rIte ? uttara-465 jema durvacana-kharAbavacana hovA chatAM lokamAM te avacana kahevAya che. asatInuM zIla kharAba hovA chatAM jema azIla kahevAya che. tema mithyArdaSTinuM jJAna paNa mithyAdarzanodayanA parigrahathI atyaMta ajJAna kahevAya che. ane saMjJA paNa asaMjJA kahevAya che. - prazna-466 - mithyArdaSTinuM jJAna paNa ajJAna kaI rIte thAya ? uttara-466 sat ane asA bheda vinA bhavahetuvALuM IcchA mujabanI upalabdhivALuM hovAthI ane jJAnanA phaLarUpa cAritrano emAM abhAva hovAthI mithyAdRSTinuM jJAna ajJAna kahevAya che. prazna-467 deva-nAraka-garbhajatiryaMca-manuSyarUpa mithyArdaSTi dIrghakAlikI saMjJAne AzrayIne dRSTivAdopadeza saMjJAvicAramAM paNa saMjJI kema kahevAto nathI ? uttara-467 - jema pRthvIAdi saMbaMdhi ogha saMjJA hetuvAdasaMjJAnI apekSAe azubha hovAthI tenI vicAraNAmAM saMjJA nathI, athavA jema hetuvAdopadeza saMjJA dIrghakAlika saMjJAnI
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zrI vizeSAvazyaka bhASyam apekSAe azubha hovAthI hetusaMbaMdhi saMjJA e saMjJA nathI. kahevAtI, daSTivAdopadezikI saMjJAnI apekSAe dIrghakAlika saMjJA paNa azubha hovAthI saMjJA nathI kahevAtI eTale mithyAdaSTi devAdi paNa AnI apekSAe saMjJI nathI. prazna-468 - A traNe saMjJAmAMthI kyA jIvane kaI saMjJA hoya? uttara-468 - pRthvI Adi pAMcamAM oghasaMjJA-velaDI ArohaNAdi abhiprAya rUpa oghasaMjJA hoya che. beIndriyAdine hetuvAdopadeza saMjJA, deva-nArakI ane garbhaja paMcendriya tiryaMca tathA manuSyane dIrghakAlikI saMjJA, chabastha samyagdaSTine daSTivAdopadeza saMjJA che, ane matijJAnanA vyApAra vinAnA hovAthI kevalajJAnI saMjJArahita che. prazna-469- trividha saMjJAmAM A oghasaMjJA kahI ja nathI, eTale ahIM badhA ekendriyo tucchahovAthI ane tenI saMjJA azubha hovAthI sarvathA asaMli ja che evuM tame kaheluM ja che, to ahIM svAmitvanI prarUpaNAmAM temanI A oghasaMjJA kaI rIte kahI? uttara-469- sAcuM che, paraMtu ekendriyone oLasaMjJA ja hoya che, hetuvAdAdi saMjJA hotI nathI. eTale A traNe saMjJAno niSedhapradhAna A nirdeza jANavo vidhipradhAna nahi. A oghasaMjJA je rIte saMjJA che tema pahelA jaNAveluM ja che. prazna-470 - bhale ema hoya to paNa ekendriyonI AhAra-krodhAdi saMjJA zAstramAM kahelI che to ahIM eka ogha saMjJA ja kema kahI? uttara-570 - sAcuM che, velaDI vageremAM e pragaTa ja prApta thAya che, eTale zeSa upalakSaNa mATe e ja batAvI che vikalendriya-saMmu.paMce.ne to hetuvAdasaMjJA prApta thAya che. deva-naraka-garbhaja tiryaMca-manuSyone kAlikIsaMjJA, dRSTivAdopadezathI chadmastha samyagdaSTione ja saMjJA prApta thAya che. tethI temanuM zrutajJAna te saMjJIzruta thAya che, eTale smaraNa-ciMtanAdi matizrata vyApAra rahita saMsArI kevalIo ane siddhimAM gayelA ja saMjJAtIta saMjJAvinAnA che. bIjA keTalAka jIvone koI saMjJA kahelI che. prazna-471 - paNa avizuddha hovAthI hetuvAdasaMjJA, pachI vizuddha hovAthI kAlikasaMjJA, te pachI vizuddhatara hovAthI daSTivAda saMjJA ema uttarottara e vizuddha kramane mUkIne kAlikasaMjJAno upadeza naMdi sUtramAM prathama zA mATe karAya che? tame paNa tenA anusAre kahyuM cha sA saNNA hoi tihA kAliya-heu-ddiTThivAaviSeseNaM ?
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 219 uttara-471 - badhA AgamamAM A saMjJI che evo vyavahAra badho ya prAyaH bahulatAthI kAlikakopadezathI ja karAya che, eTale pahelA te kAlikopadeza ja karAyo che. arthAt smaraNaciMtAdi dIrghakAlikajJAna sahita manavALo paMcendriya saMjJI kahevAya che evo AgamamAM vyavahAra che, asaMjJI to asahya pratiSedha AzrayIne jo ke ekendriyAdi paNa hoya che to paNa samanaskasaMjJI to paMcendriya ja hoya che tethI paryadAsanA AzrayathI paNa amanaska samucchima paMcendriyano asaMjJI tarIke ja vyavahAra karAya che. Avo saMjJI-asaMgnivyavahAra dIrghakAlopadezamAM ja ghaTe che, eTale sUtramAM prathama dIrghakAlikI saMjJA ja kahI che ane tenA anusAra ahIM paNa nirdeza che. . (pa-6) samyakazruta-mithyAzruta :- aMgapraviSTa-AcArAMgAdi Rta, anaMgapraviSTa (aMgabAhya) AvazyakAdi zrata. e baMneya svAmiciMtAthI nirapekSa svabhAvathI ja samyadbhuta che. laukika bhAratAdi svabhAvathI mithyAzruta che. svAmitvaciMtAmAM laukika bharatAdimAM ane lokottara AcArAdimAM bhajanA jANavI. samyagdaSTie grahaNa karela bharatAdi paNa samyadbhuta kahevAya che. kemake, te tenA sAvadyabhASita-bhavahetutvAdi yathAvasthita vastusvarUpanA bodhathI viSayavibhAgathI tenI yojanA kare che, ane mithyASTi e grahaNa karela AcArAMgAdi zruta paNa mithyAzruta thAya che. kAraNa ke, te mithyAdRSTi te AcArAMgAdi zAstrane yathAvasthita tattvabodhanA abhAve viparitapaNe yojanA kare che. samyaktanA pAMca prakAro samyakta pAMca prakAre hoya che - (1) aupazamika (2) sAsvAdana (3) lAyopathamika (4) vedaka (5) kSAyika (1) pathamika samyakta :- udaya pAmelA mithyAtva mohanIya karmano kSaya ane bAkInA karmane anudaya avasthAmAM lAvavA, te karmano upazama te upazamathI nivRta aupazamika. upazamazreNImAM rahelAne darzana-saptaka (cAra anaMtAnubaMdhI, samyakatva mohanIya, mizra mohanIya, mithyAtva mohanIya)no upazama thatA aupazamika samyakta thAya che. prazna-472 - zuM te upazamazreNImAM rahelAne ja thAya che? uttara-472 - ema nathI, koI jIva anAdimithyAdaSTi chato na karelA traNapuMjavALomithyAtvamohanIyanA na karelA zuddha-azuddha mizra traNa puMja vibhAgavALo hoya, ane jeNe mithyAtvano paNa kSaya nathI karyo te upazama samyakta prApta kare che. aMtarakaraNamAM praveza karatAM tene upazama samyakta prApta thAya che. khapAvelA mithyAtvavALo paNa traNajjavagarano
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zrI vizeSAvazyaka bhASyam hoya che, eTale tenA vyavaccheda mATe jene mithyAtvano kSaya na karyo hoya, ane traNa puMja zuddha-azuddha-mizrarUpa na karyA hoya, te ja aupathamika sabhyatva prApta kare che. jene mithyAtvano kSaya karyo che te to kSAyika samyakta ja meLave. prazna-473 - e traNa puMja kaI rIte karAya che? uttara-473 - koI anAdi mithyASTi tathAvidha gurUAdi sAmagrInA sadbhAve apUrvakaraNathI mithyAtvanA pUMjathI pudgalone zuddha karato ardhavizuddha pudgalarUpa mizrapuMja kare che. tathA zuddhapudgalarUpa samyakta pUMja kare che. trIjo avizuddha ja rahe che. te mithyAtva puMja kahevAya che. Ama, madanakodravanA udAharaNathI traNa pUMja karIne samyakta puMja pudgalone vipAkathI vedato lAyopathamika samyagdaSTi kahevAya che. e traNa puMjamAMthI samyakatva puMjanI uddelanA karI hoya ane mizrapUjane vedato hoya to, mizradaSTi thAya che. ane tenI paNa udvelanA karI phakta eka mithyAtva puMjane ja vede tyAre mithyAdaSTi thAya che. pUrvapraNIta zloko - tadyatheha pradIpasya svacchAbhrapaTalairgRham / na karotyAvRtti kAJcidevametad raverapi / A paNa zodhita mithyAtvapuMja pudgalavedana che. pustrI dipuNI ra tripuTTI vADananumAn ! ramavAzeva mithyASTiza vartitaH zA pazcAnupUrvIthI tripuMjathatosamyagdarzanI, samyaktapuMja ulAtA dvipuMjI thato ubhayavALo, mizrapuMja ulAtA eka mithyAtvapuMjanA vedanathI ekajjI mithyadaSTi hoya che. tripuzrI sa sattvamevaM mudde vipAkataH / dvipujyapi ca mizrAkhyamekapujyapi cetarat // 1 // prazna-474 - to jene traNa puMja karelA na hoya te aupazamika samyakta kaI rIte meLave? ane te keTalA kALanuM hoya? uttara-474 - koI anAdi mithyAdaSTi Ayu vinA sAta karmaprakRtinI dIrghasthitine yathApravRttakaraNathI khapAvIne pratyeka antaHsAgaropamakoTIkoTipramANa thayelI chate apUrvakaraNathI graMthibheda karIne anivRttikaraNamAM praveze che. kalpabhASyamAM kahyuM che - nA hi tI paDhamaM nahi samarRcchamo vaDuM vIrya | niyaThThIvAra puna sanmatta puravaDe nIve zA "jyAM sudhI granthI che tyAM sudhI prathama yathApravRttikaraNa, granthI ogatAM bIjuM apUrvakaraNa ane jIva samyakatvAbhimukha thAya te trIjuM anivRtti karaNa." anivRttikaraNamAM udayamAM AveluM mithyAtva anubhavathI ja kSINa thatA ane zeSa sattAgata mithyAtvano anudaya chate pariNAma
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara vizuddhivaza upazAMta thatA vikhaMbhitaudayamAM aMtamuhUMta udayamAM Ave che. jIva aMtamurhutamAtra kALa aupazamika samyaktva prApta kare che, ane A ATalo kALa pUro thatAM traNa puMja nahi karelA hovAthI aupamika samyaktvathI bhraSTa thayelo mithyAtvapuMjanA ja udayathI mithyAtvamAM ja jAya che. zeSa be puMja to karelA nathI eTale, bhAvArtha- saiddhAMtikamata-koIpaNa anAdi mithyAdaSTi tevA prakAranI sAmagrI chate apUrvakaraNathI traNa pUMja karIne zuddhapuMjapudgalone vedato aupamika samyaktva lIdhA vagara ja prathamathI ja kSAyopazamika samyagdaSTi thAya che. anya to ema mAne che yathA pravRtti Adi traNa ka2NakramathI aMtakaraNa karatAM aupazamika samyakatva prApta kare che. e traNa gUMja nathI karato, pachI aupazamika samyaktvathI bhraSTa thayelo avazya mithyAtvamAM ja jAya che. kalpabhASyamAM kahyuM che. AnaMvaLamatadaMto napha samrALuM na mutta phatiyA / vaM yatipunI mirjI viya vasamI ch // jema gAtra upADAte chate iyaLa AgaLanA AlaMbana na maLatA pUrvanA sthAna ne choDatI nathI. pharIthI saMkocAIne pUrvasthAne ja rahe che. ema upazama samyagdaSTi aupazamika samyaktvathI paDelo traNa pUMja na karelA hovAthI mizra-zuddhapuMjarUpa sthAnAMtarane prApta na karato pharIthI mithyAtve Ave che. kArmagraMthika mate - badhA mithyArdaSTi prathamathI ja samyaktva prApta kare che e traNapUMja to kare ja eTale aupazamika samyaktvathI paDelo e kSAyopazamika samyagdaSTi mizra ke mithyAdRSTi thAya che. - 221 (2) sAsvAdana samyaktva :- aMtaHkaraNamAM kALamAM jaghanyathI eka samaya utkRSTathI 6 AvalikAzeSamAM rahelo koI jIva anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI aupazamika samyaktvathI paDatA ane haju mithyAtvane prApta karatA pahelAM te jIvana vacce jaghanya-samaya, utkRSTa-cha AvalikAvALuM sAsvAdana samyaktva thAya che. (3) kSAyopazamika samyaktva :- udayamAM AveluM mithyAtva vipAkodayathI vedeluM hovAthI kSINa thayeluM hoya ane sattAmAM raheluM udayamAM na AveluM upazAMta-vikhaMbhita udayavALuM kareluM hoya ane dUra thayela mithyAtva svabhAvavALuM zeSa mithyAtva arthAt-mithyAtva-mizrapuMjane AzrayIne aTakAvelA udayavALuM ane zuddhapuMjane AzrayIne dUra karelA mithyAtva svabhAvavALuM hoya te kSAyopazamika samyaktva kahevAya che. prazna-475 - jo ema hoya to azuddha ane mizra be puMja rUpa aTakAvelA udayavALA upazAMtanI ja anudIrNatA ghaTe che. nahi ke, zuddhapuMjarUpa dUra karelA mithyAtva svabhAvavALAnI te to vipAkathI sAkSAt anubhavAya che. Ape to anuyaM ca vasaMta e pAThathI upazAMta anudIrNa be svabhAvavAluM kSayopazamathI sahita kahyuM che e kaI rIte ?
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-475- sAcuM che, paraMtu mithyAtva svabhAva rahita zuddhapujanA svarUpathI anudayathI teno paNa anudIrNatA tarIke upacAra karAya che. athavA avizuddha ane mizrapuMjarUpa e be mithyAtvanuM ja anudIrNatva samajavuM. samyaktanuM ghaTatuM nathI te to mithyAtva svabhAva rahita hovAthI upazAMta ja che. prazna-476 - te kaI rIte? uttara-476 - je mithyAtva udayamAM AveluM che teno kSaya ane zeSa avizuddha mizra e be puMjarUpa mithyAtvano anudaya majurva 3 ema ca zabdano vyavahita prayoga hovAthI zuddhapuMjalakSaNa, upazAMta dUra karelA mithyAsvabhAvavALuM mithyAtva ema suMdara rIte thAya che. e rIte udIrNamithyAtvano kSaya ane anudIrNano upazama, A be svabhAvano je mizrIbhAva ekatvamithyAtva lakSaNa dharmimAM je mizrIbhAvapaNe pariNata thayelo vedyamAna truTitarasa zuddhapuMja lakSaNa mithyAtva paNa kSaya-upazama dvArA nivRtta hovAthI kSAyopathamika samyakta kahevAya che. kAraNa ke zodhelA mithyAtvapugalo atisvacchavastranI jema yathAvasthita tattvarUci adhyavasAya rUpa samyaktanA AvAraka thatA nathI. eTale upacArathI teo paNa samyakta kahevAya che. prazna-477 - udIrNa mithyAtvanA kSaye ane anudIrNanA upazamane ahIM kSAyopathamika samyakatva kahyuM che, pUrve kaheluM pathamika paNa tevuM ja che e baMnemAM vizeSa zuM che? uttara-477 - tame vicAryAvagara bolo cho. kAraNa ke mIsImAvariyaM veDuMnnata navamosama e vacanathI ahIM zuddhapuMjanI uddelanA kahI che, tyAM to te sarvathA che ja nahi. eTalo moTo vizeSa che ane bIjuM aupathamika samyaktamAM mithyAtva pradezodayathI paNa vedAtuM nathI, ahIM to pradezodayathI te paNa vedAya che. (4) vedaka samyakta - samyaktanA pudgalono carama aMzane vedanAranuM samyakta te vedaka samyakatva. te kSapakazreNI zarU karela jIvane anaMtAnubaMdhI 4 tathA mithyAtva-mizra paMjo khapatAM chatAM samyakta puMja paNa udarI-udIrIne anubhavIne kSaya kare che, tyAre udIraNA yogya karmanI caramapudgalAvasthA thAya che. arthAt prAya karIne kSaya karelA darzana saptakavALAne samyaktapuMjanA carama aMza mAtrane anubhavatA vedaka samyakta thAya che. prazna-478 - to kSAyopathamika samyakatvamAMne enAmAM pharaka zuM che? samyaktapuMjanA pudgalanuM anubhavana to baMnamAM samAna che?
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 223 uttara-478 sAcuM, paraMtu kSAyopazamikamAM samasta zuddhapuMjane anubhave che. jyAre, vedakamAM to teno chello aMza anubhavAya che eTalo pharaka che. vAstavika rIte to vedaka paNa kSAyopazamika ja che. caramagrAsazeSa pudgalonA kSayathI ane caramagrAsavartI pudgalono mithyAtva svabhAvApagamarUpa upazamano sadbhAva ema kSaya ane upazama baMne svabhAvathI thatuM hovAthI te kSAyopazamika ja che, e avazya svIkAravuM anya sthAnomAM ghaNIvAra kSAyika-aupazamika ane kSAyopazamika lakSaNa trividha samyaktvanA kahevAthI vedaka kSAyopazamika aMtarbhUta ja che. keTalAmAtra bhedathI ja jo bheda mAnavAmAM Ave to auyika samyaktvanI prApti thavAthI ativyApti thAya. anaMtAnubaMdhI 4 kaSAyanA kSaya pachI mithyAtvamizra-samyaktvarUpa traNe darzana mohanIya sarvathA kSINa thatAM (5) kSAyika samyaktva thAya che. A rIte pAMca samyaktvanA grahaNathI samyakazruta ane mithyAgrahaNathI mithyA zruta thAya che ema jANavuM. - prazna-479 sarva sAmAnya zrutamAMthI keTaluM samyaktvazruta ja thAya ane keTaluM mithyAzruta ? zeSa mati Adi cAra jJAnamAM mithyAtvano udaya thavAthI kono viparyAsa thAya che ? ane kono nathI thato ? uttara-479 14 pUrvathI mAMDIne saMpUrNa 10 pUrva sudhI niyamA samyak zruta ja hoya che, mithyAzruta nahi. eTalA zrutavALo samyagdaSTi ja hoya che. mithyAdRSTi nahi. zeSa dazapUrvAdikathI sAmAyika sudhInA zrutamAM bhajanA hoya che. e zrutathI koI samyagdaSTi ane koI mithyAtvanA udayathI viparita mithyArdaSTi paNa thAya che. tethI A zruta samyaktvavALAne sabhyazruta mithyAtvanA udayathI mithyAzruta paNa thAya. mati-avadhinA viparyAsamAM paNa mithyAtvodaya thAya che. manaHparyAya ane kevalajJAna bemAM viparyAsa thato nathI. arthAt mithyAtvanA udayathI matijJAna viparita thatuM matiajJAna, avadhijJAna-vibhaMgajJAna thAya che. chellA bemAM kyAreya mithyAtvodayathI viparyAsa thato nathI, te baMnemAM mithyAtvodaya ja asaMbhava che. kAraNa ke manaparyAyajJAna cAritrine ja thAya che ane kevalajJAna kSINaghAti catuSkane ja thAya che eTale mithyAtvanA udaya saMbhava-asaMbhavAnusaMgata ja samyagmithyAzruta che. -- prazna-480 baMne sthAne tattvAvagamarUpa svabhAva tulya chatAM samyaktva ane zrutamAM taphAvata zuM che ? ke jethI samyaktvanA parigrahathI sabhyazruta ema kaho cho, arthAt rAgAdidoSa rahita hoya te ja devatA, tenI AjJAmAM parataMtra vRttivALA je hoya te ja gurUo, jIvAdika ja tattva, jIvapaNa nityA-nityAdi aneka svabhAvavALo, kartA, bhoktA,
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam mithyAtvAdi hetuothI karmathI baMdhAya che, tapa saMyamAdinA kAraNothI karmathI mukAya che. vagere bodhAtmaka ja samyaktva kahevAya che zrutapaNa evA ja bodharUpa che, to e baMnemAM taphAvata zuM ? 224 uttara-480 - jema vastu avabodhatva tulya hovA chatAM jJAna-darzanamAM kAMIka bheda che, tema tattvAvagama svabhAva tulya chatAM te baMnemAM ahIM kAMIka bheda che. prazna-481 - anyatra jJAnadarzanamAM bheda kaI rIte batAvyo che ? = uttara-481 - jema apAya ane dhAraNA vacananA paryAyo grahaNa karatA hovAthI vizeSa avabodhanA svabhAvavALA tarIke jJAna ane avagraha-ihA arthanA paryAyanA viSaya tarIke sAmAnya avabodhavALA hovAthI darzana mAnyA che. tema, ahIM paNa jIvAdi tattva viSayA rUci-zraddhA te samyaktva kahevAya che ane jenAthI jIvAdi tattvonI zraddhAkarAya che te jJAna. matalaba ke darzanamohanIyanA kSayopazamAdithI je tattva zraddhAnarUpa tattvarUci thAya che, tenAthI tattvazradghAtmaka jIvAdi tattvarocaka viziSTa zruta utpanna thAya che, tethI te zrutaajJAna maTIne zrutajJAna saMjJAne prApta kare che. prazna-482 jo viziSTa tattvAvagama rUpa zruta ja samyaktva che tenAthI atirikta kAMI zruta jaNAtuM nathI to pachI, samyaktva paribrahmAt sabhyazrutam evuM kaI rIte kaho cho ? - uttara-482 - siddhAMtavAdI-jema jJAna-darzana tattva bodharUpatayA eka chatA vizeSasAmAnya vastu grAhaka tarIke bhinna che. tema, ahIM paNa zuddhatattvAvagamarUpa zrutamAM tattvazraddhAna aMza te samyaktva kahevAya che ane tenAthI viziSTa tattvarocaka bodha te zrutajJAna kahevAya che. ema e baMnemAM bheda che e baMnenA eka sAthe lAbhamAM paNa kArya-kAraNa bhAvathI bheda chekaarnn-kjjvibhaago dIva - pagAsaNa jugava jamme vi / jugavuppannaM pi tahA hou nANassa sammattaM // 1 // jugavaM pi samuppanaM sammattaM ahigamaM visohei / jaha kayagamaMjaNAijalavuDDIo visohiti ||rA dipaka ane prakAza eka sAthe utpanna thavA chatAM jema temAM kAraNa-kAryano bheda che. tema, eka sAthe utpanna thayeluM samyaktva paNa jJAnanuM kAraNa che, kemake, jJAna tenI sAthe utpanna thayuM hoya chatAM katakacUrNa jema pANIne zuddha kare che. tema, samyaktva paNa jJAnane zuddha kare che. ethI samyaktvathI grahaNa karAyeluM hoya te sabhyazruta ane viparyayathI mithyAzruta ema barAbara kahyuM che. (7-8) sAdi-saparyavasita zruta :- (9-10) anAdi-aparyavasitazruta
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 225 nayonI vicAraNA nityavAdI dravyathAstikanaya :- dazAzrutamanAdri maparyata , nityasvAta, pajJAtivata, je jIvadravyoe zrata bharyuM, je bhaNe che, je bhaNaze, temano kyAreya-nAza thato nathI eTale te anAdi che ane aparyanta che tethI, tenA paryAyabhUta zrata paNa anAdi-aparyanta tenA avyatirekathI tevArUpanuM ja che. sarvathA asat kAMI utpanna thatuM nathI nahi to retImAMthI ya tela nIkaLavA mAMDaze ane sat vastuno atyaMtAbhAva thato nathI nahito sarvazUnya thaI jAya. jyAre je deva-nArakAdika ane ghaTa-paTAdi nAza pAme che te tyAre jo sarvathA niranvaya thAya to kAla aparyavasita hovAthI krame sarvajIvarAzinA nAzathI AkhuM vizva zUnya thaI jAya, tethI zrutanA AdhArabhUta dravyo sarvadA hovAthI tenAthI avyatireka evA zratanI paNa tarUpatA ja che. arthAt anAdi-anaMta che. anityavAdi paryAyAstikAya:- sati, paryakta 2 zrutam, nIvanityatvA, nAraviti paryAyava, zrutajJAnionAM niraMtara aparApara dravyAdi upayogo utpanna thAya che ane naSTa thAya che. tenAthI alaga koI zrata nathI, tenA kAryabhUta jIvAditattvAvabodha anyatra na dekhAvAnI tenI aprApti chatAM tenI kalpanA karavAmAM ativyApti Ave che. mATe, dravyAdimAM hRtopayoga sAdi saparyavasita ja che. dravya-kSetra-kALa-bhAvone AzrayIne zrutanA sAdi-anAdi svarUpanI vicAraNA e cArethI zruta sAdi-anAdi, sAMta-anaMta che. dravyathI zruta eka-aneka puruSa dravyAzrayIne vicAravuM eka puruSAzrayI zruta sAdi-sAMta hoya che. prazna-483 - te kaI rIte? uttara-483 - koI caudapUrvI sAdhu marIne devalokamAM gayo. tyAM te pUrvAdhIta zruta sarva smarato nathI, te punarevadrAnnakSane kalpacUrNi tathA koTyAcArya vyAkhyAna anusAra- reze sUtrArthe sUtramAtrAtIti arthAt kalpacUrNinA mate agiyAra aMgarUpa ane koTyAcAryanA mate sUtra mAtranI Adi athavA aDadhuM sUtra sAMbhare che. A pUrvagata sUtrApekSA saMbhave che nahito kalpa sAthe virodha Ave. manuSya janmamAM bhajanA thAya che. yathokta deza smare che ke nathI paNa smarato. prazna-484 - zuM devatva prAptane ja A rIte sUtrano pratipAta thAya ke A bhavamAM ya thAya ? bhAga-1/16
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-484 - A bhavamAM rahelAne bhajanA-mithyAtvagamanAdi kAraNothI koIkane zratano pratipAta thAya koIne na thAya. koIne bhavAMtaragamanathI nAza thAya. kRtanipAtanA kAraNo :- (1) mithyAtvagamana (2) bhavAMtaragamana (3) kevalajJAnanI utpatti na 3 cha mahUiNa nALe e vacanathI (4) glAna avasthAmAM (5) pramAdathI nAza. tethI lAbhakALe tenI sAdi ane nAza thAya tyAre aMta thAya che tethI zruta sAdi-sAMta che. prazna-485 - zrata prApta thavA chatAM nAza zA mATe thAya che, zuM te jIvathI bhinna che kAraNa ke jIva chatAM zrata bhinna hoya to nAza ghaTe abhinna zratano nAza na ghaTe ? tethI te jIvathI bhinna ja che jo ema mAnIe to sabhAve paNa e jIva nitya ajJAnI ja hoya kemake te zrutasvabhAva rahita che. zruta jIvathI bhinna iSTa che tethI jIva zrutasvabhAvathI rahita hovAthI ajJAnI ja thAya jema aMdha vyakti hAthamAM rahelA evA dIvAthI potAnAthI bhinna prakAzya arthane joto nathI tema zrutaprakAzya arthane te jove nahi ? uttara-485 - zrutajJAna niyamAM jIvasvabhAva ja hoya ajavasvabhAva na hoya ane jIva phakta zrutajJAna ja na hoya. kAraNa ke, te matijJAna, avadhijJAna, mana:paryAyajJAna, kevalajJAna, matiajJAna, zrutaajJAna ke virbhAgajJAna paNa hoya. prazna-486 - te zruta jo jIvasvabhAvabhUta che to jIvathI abhinna che evuM sAmarthyathI ja tame mAnyuM che te ghaTe che, eTale jIvane zrutajJAna dvArA karAyelI vastu avabodha thAya che. tethI jIvanuM jJAnitva paNa che te-nAza thatAM mRtano nAza paNa prakramathI prApta thAya che eTale te jIvano nAza paNa bhalene thAya. kAraNa ke je jenAthI avyatirikta che tenA nAzamAM te nAza pAme ja che jemake ghaTasvarUpanA vinAzamAM ghaTavastuno paNa nAza thAya, tethI ahIM paNa zrutano nAza thatAM jIvano paNa nAza thavo joIe ne? uttara-486 - hA, zrutanA nAze tatparyAya viziSTatAmAtrathI anvita jIvano nAza thAya. paraMtu saMpUrNa paNe paryAyAntara viziSTa evA teno nAza nathI thato. kAraNa ke jIva utpAda-vyaya-dhrauvya dharmavALo ane anaMta paryAyavALo che. tethI jyAre, te zrutaparyAyathI nAza pAme che tyAre ja, zrutajJAna Adi paryAyathI utpanna thAya che. sacetanava-amUrtatvasattva-prameyatvAdithI anugata ane anyathI alaga karanAra anaMtaparyAyothI viziSTa e sarva avasthAomAM dhruvapaNe rahe che. eTale zrutaparyAyamAtra naSTa thatAM teno sarvathA nAza kaI rIte thAya? jo teno A ja eka paryAya hoya to tenA nAze jIvano sarvanAza thAya, evuM to nathI zrutaparyAyamAtrathI nAza thayA chatAM teno zrutajJAnAdiparyAyathI utpAda che upara kahyA pramANe ananta paryAyothI viziSTa hovAthI tenuM sarvadA avasthAna rahe che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 227 vizeSa :- staMbha-kuMbha-bhavanAdi sarvavastu pratisamaya purANAdi paryAyathI utpanna thAya che navAdi paryAyathI naSTa thAya che ane dravyatarIke nitya sarvadA rahe che. e rIte ja sukha-duHkhabaMdha-mokSa Adino sadbhAva ghaTe che, kAraNa ke sukhAdi sadbhAva mALA-caMdana-strI-sarpaviSAdi sahakArI kAraNanA sadbhAve ghaTe che. anyathA sarvadA tenA bhAva-abhAvanI Apatti Ave. ane jo vastune ekAnte nitya svarUpa mAnavAmAM Ave to ekAntanityane sahakArI apekSA ghaTatI nathI, jemake apekSyamANa sahakArIthI teno koI atizaya karAya che ke nahi ? jo karAya to te arthAMtarabhUta che ke anarthAntarabhUta che ? jo prathama pakSa to teno nitya vastune zuM lAbha thayo ? -- e teno vizeSakAraka che ? ema kahIzuM. prazna-487 - uttara-487 nA ema kahevAmAM paNa anavasthA Ave jemake-te vizeSa paNa tenAthI bhinna che ke abhinna ? vagere evuM ja AvI paDe che tethI anavasthA doSa rokI nahi zakAya. prazna-488 - to anarthAntarabhUta evo bIjo pakSa lo ne ? uttara-488 - tyAM ame puchazuM te vidyamAna karAya che ke avidyamAna ? jo vidyamAna karAya che to zA mATe karAya ? kemake temAM vizeSatA che chatAM paNa karAya che to temAM zuM karAyuM ? chatAM jo ke kare to anavasthA doSa Ave jo avidyamAna che to te vyAhata ja che tethI anarthAntarabhUta ane avidyamAna che ane avidyamAnanI gadheDAnA ziMgaDAnI jema karaNotpatti kaI rIte ? jo kare to vastu anitya thavAthI tamane Apatti Ave. tethI abhinna avyatirikta tarIke tenA karaNamAM vastunuM paNa karaNa thAya. eTale evo anavasthA doSa na Ave mATe na karAya evuM jo mAnIe to te teno sahakArI nathI kemake, kAMI vizeSa pheraphAra karato nathI, e rIte paNa sahakA2paNe mAnavAmAM ativyApti thAya che. jemake jo koIpaNa vizeSane na karato paNa sahakArI tarIke mAno to vizvanA badhA bhAvo tenA sahakArI thaI jaze, kAraNa ke, jema eka vastu te kAryamAM vizeSa na karatI hovA chatAM sahakArI manAya tema sarva vastumAM paNa samAna che to tame pratiniyata sahakArInI kalpanA kaI rIte karo cho ? prazna-489 e vastuno evo svabhAva che ke jethI vizeSa na karatuM hovA chatAM pratiniyata sahakArInI apekSArAkhIne kArya utpanna kare che ema mAno ne ? - uttara-489 e badhA tamArA manoratho che kAraNa ke te jyAre abhISTasahakArInI samIpamAM kArya utpanna kare che tyAre, teno sahakArI apekSArUpa svabhAva haTI jAya che ke nathI -
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 zrI vizeSAvazyaka bhASyam haTato? jo haTI jAya to anitya thavAno prasaMga Ave. kemake, svabhAvanI nivRttimAM tenAthI abhinna tarIke svabhAvavALAnI paNa nivRtti thaI jAya. have jo na haTe to kAryane utpanna ja nahi kare, sahakArI apekSA svarUpa svabhAva haTato nathI eTale svabhAvavALo paNa nahi haTe. kAraNa ke je tenI kArya ajanana avasthAmAM svabhAva che te ja janana avasthAmAM che. arthAta jema kAryanI utpatti pahelAM apekSA svarUpa svabhAva hovAthI kAryotpatti na thaI. tema, te vakhate paNa apekSA svarUpa svabhAva hovAthI kAryotpatti na thAya eTale svabhAva samAna thaI javAthI-ajananarUpa thavAthI kevI rIte utpanna kare? kadAca utpanna kare to haMmezA mATe utpanna karavAnI Apatti Ave kemake teno svabhAva sarvadA avasthita che. vaLI, sahakArI kAraNo paNa nitya hovAthI haMmezA bhegA maLIne upakAra kare che ke upakAra na ja kare kAraNa ke nitya eka svabhAvavALuM hoya che tethI te kAryano sarvadA kAMto bhAva thaze kAM bilakula abhAva ja thAya.... prazna-490 - to ekAntanitya kSaNasthiti dharmaka vastu mAno zuM vAMdho che? uttara-490 - e paNa barAbara nathI kemake kSaNasthitidharma kSaNika kahevAya chekSaNabhAvasvabhAva arthAt eno dvitIyAdi kSaNomAM abhAva anicchAe paNa mAnavo paDaze. te baMne bhAva-abhAva paraspara anya che ke ananya? jo anya che to sarvathA che ke kyAreka ? jo sarvathA-to dvitIyAdikSaNomAM paNa bhAvaprasaMga thaze kAraNa ke, prathamakSaNabhAvanuM dvitIyAdikSaNonA abhAve judApaNuM na ghaTe. ekAntabhinna abhAvathI bhAvanI nivRtti ghaTatI nathI. kemake, paTAbhAvathI ghaTabhAva paNa nAza thavAnI Apatti Avaze. jo kyAreka pakSane mAno to te barAbara nathI, tamAre anekAMtavAda mAnavo paDaze. jo bhAva-abhAvane ananya mAno to te paNa sarvathA mAno ke kyAreka, jo sarvathA mAno to prathamakSaNa bhAva ja dviItIyAdikSaNa bhAva thaI jAya tethI te kSaNomAM paNa vastunA bhAvano prasaMga Ave athavA dvitIyakSaNAbhAva nirupAkhyA hovAthI ane te ja prathamaNabhAvarUpa hovAthI prathamakSaNa bhAva ja abhAva thAya ane kyAreka pakSamAM to uparano ja doSa che eTale upara kahyA pramANe anekAMtamata mAnavo paDaze. prazna-491 - dvitIyakSaNAbhAvAbhAvarUpathI ja prathamakSaNabhAvathI anyAkhyatvanI kalpanA yukti yukta tyAre ja thAya jyAre bhAva-abhAvathI bheda-bhedane choDIne rahe. tema nathI gatyantarAbhAve arthAtu bheda-abheda sivAya trIjo vikalpa nathI. dvitIyakSaNAbhAva ame kalpelo hovAthI amAre vikalpa kalpanAno viSaya ja nathI?
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 229 uttara-491 - patyuM. jo ema hoya to te bIjA kSaNano abhAva parikalpita che eTale te asat hovAthI dvitIyAdikSaNomAM paNa bhAva prasaMga thAya eTale kSaNasthitidharmakatva kayAM rahyuM ? have jo prathamakSaNathI vyatirikta dvitIyAdikSaNAbhAva kalpo to tenAthI abhinna to te che ja to prathamakSaNano bhAva ja dvitIyAdikSaNAbhAva thaze tyAM pUrvokta ja doSa che. prazna-492 - ame tadutarakALa-prathama kSaNanA bhAvano uttarakALamAM thanAro padArthAntara bhAva ja dvitIyAdikSaNAbhAva mAnazuM ? uttara-492 che, ane u52no doSa tyAM paNa che. -- jo tame ema mAnatA hoya to ahIM sutarAM anyA-DanyatvanI kalpanA prazna-493 to kSaNa sthitidharmaka vastune ja dvitIyAdi kSaNAbhAva kahIzuM ? uttara-493 te yogya nathI. tenA ja ghaTavAthI jemake-kSaNasthitidharmaka vastu, kSaNabhAvasvabhAvavALI kahevAya che tethI te bhAva ane abhAva paraspara bhinnapaNe che ke abhinnapaNe che ? vagere te ja doSo pAchA AvI jaze. -- prazna-494 = dvitIyAdikSaNAbhAve prathamakSaNabhAvano abhAva hovAthI athavA tyAM bhAva che ema mAnIe to dvitIyAdikSaNAbhAva ghaTe nahi, mATe pratiyogInA abhAve ja anyA-DanyatvakalpanAno saMbhava nathI kAraNa ke, jyAre bhAva che tyAre abhAva nathI ane jyAre abhAva che tyAre bhAva nathI. uttara-494 - jo ema hoya to te bhAva ja abhAvIbhUta hovAthI bhAvanI jema teno abhAva paNa teno dharma thAya. eTale haMmeza mATe bhAvanI Apatti Ave. tethI potAnA hetuothI ja te bhAva-abhAva dharmaka utpanna thAya che ema svIkAravuM arthAt dvitIyAdikSaNAbhAva e abhAvIbhUta che. tethI, dvitIyAdikSaNAbhAvAbhAva=dvitAyAdikSaNa, jemake prathamAdikSaNabhAvAbhAva-prathamAdikSaNAbhAva je tame dvitIyAdikSaNe mAno cho tema te kSaNe dvitIyAdikSaNAbhAvAbhAvarUpa dvitIyAdikSaNabhAva haMmeza mATe thaI jaze. Ama jo bIjAnA hetuothI bhAvAbhAva dharmaka te mAnatAM ukta Apatti Ave che mATe svahetuothI ja te taddharmaka utpanna thAya che ema mAnavuM akramavALA kAraNathI kramavaddharmayukta kAryanI utpatti nathI ghaTatI. nahito, abhAvarUpa kAraNathI bhAvarUpakArya thavAnI Apatti Ave jemake gadheDAnA ziMgaDAmAMthI dhanuSya. tethI jeno bhAva che teno ja abhAva thAya eTale kSaNasthitidharmakatva kyAM rahyuM ? athavA tenA bhAvamAM prathama kSaNanI jema dvitIyAdi uttarakSaNomAM paNa bhAva-abhAvano virodha na rahevAthI sarvadA vastunA bhAvanI Apatti Avaze. niraMza
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam tattvabhAvavALA svahetuothI ja te kSaNasthiti dharmaka vastu utpanna thAya nahi ema tenA hetuo dvArA ja AgaLa kahevuM ema bolatAM paMDito AnaMdita thAya che. kAraNa ke evuM anyasvabhAvanI kalpanAthI paNa karI zakAya che. 230 prazna-495 e banI zake, akSaNika padArthamAM arthakriyAno asaMbhava hovAthI svabhAvAntarakalpanA kai rIte karavI zakya che ? uttara-495 - te barAbara nathI. kAraNa ke kSaNikamAM arthakriyA ja ghaTatI nathI. jemakekSaNikapadArtha (1) utpanna na thayelo arthakriyA kare che ke (2) utpanna thato artha kriyA kare che, (3) utpanna thayelo kare che, (4) nAza pAmato kare che ke (5) nAza thayelo kare che e 5 vikalpo che. 1. anutpanna karato nathI kAraNa ke te pote ja vidyamAna nathI. 2. utpadyamAna paNa nahi kare, kemake te avasthAmAM kSaNabhaMga bhAvavAdio arthakriyA mAnatA nathI jo mAne to keTaloka aMza utpanna thayo keTaloka nathI thayo ema sAMzatvano svIkAra thAya, to dravyaparyAya ubhayarUpa vastu siddhithI amArA pakSanI siddhi thaI jAya. kAraNa ke aMza mAnavAmAM aMzavAn avayavI siddha thAya ane te avayavI ahIM dravya che. aMzo-paryAyo che. ema dravya-paryAya ubhayarUpa vastu siddha thai jAya. 3. utpanna thayelo padArtha paNa arthakriyA karato nathI. te saMpUrNa utpanna hovAthI sahakArio dvArA kAMI vizeSa pheraphAra karato nathI athavA vizeSatA karI hoya to paNa bhinnakAraNathI utpanna thayelI vizeSatAno tenAthI bheda hovAnI Apatti Ave. prazna-496 to e ja sahakArIonuM avizeSapaNuM che ke te sahakArIo sAthe maLIne A utpanna thayelo kSaNika padArtha viziSTa arthakriyA kare che ema mAno ? uttara-496 A to tamArA mATe mana manAvavA jevI vAta thaI, kAraNa ke jo vastu viziSTa arthakriyA kare ane ema karavAmAM e sahakArIonA saMyogamAtranI apekSA rAkhe che, bIjA atizayanI nahi to asahakAritvAbhimata evA aneko sAthe teno saMyogamAtra che to amuka sahakAri saMyoga mAtranI te apekSA zA mATe rAkhe ? tethI temanAthI tenuM vizeSa kahevuM te kSaNikatvamAM ghaTatuM nathI. have nivartamAna kSaNika padArtha kare che ema kaho to te paNa ghaTe nahi, kemake nivartamAna avasthA tame kSaNikavAdIoe mAnI nathI te mAnavAmAM vastuonI sAMzatAnI Apatti Ave che. jo nivRtta kSaNika padArtha ane kriyA kare che ema mAno to nivRtta paNa na kare asat hovAthI te arthakriyA kaI rIte kare ? tethI kSaNasthitidharmaka vastu paNa koIpaNa rIte saMgata thatI nathI. e pramANe dravya-paryAya ubhayarUpa nityA-Danitya ja vastu svIkAravI te ja pratyakSAdipramANothI siddha che. jemake mRNiDa-zivaka-sthAsa-ghaTa
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara kapAlAdimAM mATIno anvaya sAmAnyathI sarvatra saMvedAya che, ane darekamAM anyonyanI vyAvRtti jaNAya che, kemake jevuM mRtpiDa dekhAya che, tevuM zivakAdimAM dekhAtuM nathI. sarvatra AkAra bhedano anubhava thAya che. vaLI, jevo AkArabheda ane tenuM jJAna vijAtIya pANIagni-pavanAdimAM thAya che. tevo pratibhAsa bheda zivakAdimAM ja sarvatra mRdanvayanA saMvedanathI thato nathI. ane A sarvajana saMvedya saMvedanane chupAvI zakAtuM nathI. anyathA ativyApti Ave. vaLI, A saMvedana bhrama che ema paNa kahevuM zakya nathI. kemake, deza-kALa-manuSyonI avasthAntaromAM AvI ja pravRtti che. arthapadArthathI thayela yathArtha saMvedana choDIne jAtivikalpothI padArthavyavasthA ghaTatI nathI te vikalpo pratiti biMdhata hovAthI anAdeya che. ekAntanitya vastuomAM Avo saMvedanabhAva ghaTato nathI. temAM bhinna-bhinna AkAranA nibaMdhanarUpa dharmabhedano abhAva che bhAveSvAntanityevu nAnvaya-vyatirevat / saMvelAM maved dharmamevAmAvAvita syUTam // dharmabhedano abhAva hovAthI ekAnta nityapadArthamAM anvayavyatirekanI jema pragaTa saMvedana na thAya. dharmabheda mAnavAmAM ekAntanityatvahAnino prasaMga ApavAthI ekAntAnitya bhAvomAM adhikRta saMvedana saMbhava ghaTato nathI. kemake, tyAM anuvRttAkAranibaMdhanabhUta dravyAnvayano abhAva che. AntA'nityamAvelu nAnvayavyatirevat / saMvelAM bhavet dravyasyA'nvayAmAvato dhruvam // ekAnta anitya padArthomAM dravyano anvaya na hovAthI anvaya-vyatirekanI jema sAcuM saMvedana thatuM nathI. kyAreya paNa hetu upalabdha na hovAthI A saMvedanano bAdhakapratyaya ghaTato nathI, tethI anvaya avinAbhUta vyatireka che. ane vyatireka avinAbhUta anvaya che. nA'nvayaH sa phri metvAr na meloDanvayavRttita:| mRdravyamevamaMsarvavRttityintara ghaTa: // A saMbaMdhamAM ghaNuM kahevA jevuM che paraMtu ahIM graMtha vistAranA bhayathI temaja anya graMthomAM A vize ghaNuM kaheluM hovAthI ame lakhatA nathI. 231 zrutanI caturbhagI (1) sAdi saparyavasita - dravyathI eka puruSadravyane aMgIkAra karI nirupita karyo che. (2) sAdi aparyavasita - prarUpaNA mAtra che kyAreya kyAMya A bhAMgo saMbhavato nathI. (3) anAdi saparyavasita - bhavyAzrIyIne-anAdikALathI-kevalajJAnotpatti sudhI hoya che. (4) anAdi aparyavasita - abhavyAzrayIne-anAdikALathI-anaMtakALa sudhI hoya che. kSetra-kALa-bhAva dvArA prathama bhaMgo - sAdi-sAMta
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (1) kSetra :- bharata-airAvatakSetrone AzrayIne samyaphazvata sAdi-sAMta hoya che. A kSetromAM prathamatIrthakara kALe te thAya che. eTale sAdi, caramatIrthaMkaranA aMte avazya viccheda thAya che eTale saparyavasita. (2) kALa - utsarpiNI-avasarpiNIne AzrayIne te bharata-airavatomAM e sAdisaparyavasita thAya che. baMne sama tRtIyaArAmAM prathama bhAvathI dvAdazAMgInI utpatti thatI hovAthI sAdi, utsarpiNImAM cothA ArAnI zarUAtamAM ane avasarpiNImAM pAMcamAM ArAnA aMte avazya vicchedathI saparyavasita. (3) bhAva:- prajJApaka guru ane zrutapajJApanIya arthone AzrayIne sAdi-sAMta. prazna-497 - prajJApaka ane prajJApanIya arthone AzrayIne sAdi vagere rUpa kaI rIte thAya ? uttara-497- upayoga=AMtara zrutapariNAma, svara=dhvani, prayatnatA Adi vyApAra viSayo yatna, sthAnavizeSo=Asana vizeSo, prajJApaka guru vyAkhyAna kare che tyAre e bhAvo-dharmo thAya che. e badhA anitya hovAthI sAdi-saparyavasita che. tethI e bhAvonI apekSAe zruta paNa vaktAthI ananya hovAthI sAdi-sAMta che. prajJApanIya arthomAM rahelA bhAvo :- gati-aNaAdinuM gamana pariNAma, sthAna-temanuM ja sthiti parimAma, bheda-anya saMyukta evA temanuM ja vighaTana, saMghAta anyo sAthe saMyoga, varNa-kRSNAdi, zabda-mamadhurAdi, Adi zabdathI rasa, gaMdha-sparza ane saMsthAna. A gati-sthiti AdibhAvoparyAyadharmo paramANu Adi prajJApanIya bhAvomAM hoya che. tethI anitya hovAthI e sAdi saparyavasita che. e badhA zrutanA grAhya che. zruta e grAhaka che ane grAhaka grAhyanuM kAraNa thAya che eTale kArya-kAraNanA abheda upacArathI zruta paNa sAdi saparyavasita che. dravya-kSetra-kALa-bhAvAzrayIne anAdi-anaMta cotho bhAMgo - (1) dravya - dravyaviSayamAM nAraka-tiryaca-manuSya-devagata vividha samyagdaSTi jIvone AzrayIne samyakazruta traNe kALamAM satata hoya che, hatuM ane raheze kyAreya viccheda nahi thAya, tethI temane AzrayIne e anAdi aparyavasita che. (2) kSetra - pAMca mahAvidehane AzrayIne anAdi-aparyavasita che. kemake, tyAM sarvadA tIrtha pravarte che. tethI tyAM kadi paNa zrutano viccheda nathI thato.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 233 (3) kALa - te ja videhomAM anavasarpiNI-anutsarpiNI kALane AzrayIne zruta anAdi-anaMta che. kemake, tyAM utsarpiNI avasarpiNIrUpa kALacakra na hovAthI zruta kyAreya paNa nAza pAmatuM nathI. (4) bhAva :- kSAyopathamika bhAvamAM zrutajJAna satata sarvadA hoya ja che. eTale anAdi-aparyavasita. kAraNa ke sAmAnyathI mahAvidehomAM utsarpiNI-avasarpiNI bhAvanijakAlaviziSTamAM dvAdazAMga zrutano kyAreya viccheda thato nathI, kemake tyAM haMmezA tIrthaMkara-gaNadharAdi hoya che. (11-12) gamika-agamika zruta : gamA gaNitAdivizeSo ane bhaMgakA, tenAthI saMkula gamika athavA gamA-samAnapaNe kAraNavaza jyAM ghaNA hoya te gamika zruta kahevAya che. evuM prAyaH dRSTivAda AdimAM che. jayAM prAyaH gAthA zloka-veSTakAdi asamAna pATharUpa che te agamikazruta kahevAya che evA prAyaH kAlika zrata hoya che. (13-14) aMgapraviSTa-anaMgapraviSTa kRta:prazna-498 - aMga-anaMga praviSTadyutamAM bheda zuM che? uttara-498 - gautamasvAmI Adi gaNadharoe raceluM dvAdazAMgarUpa zrata aMgapraviSTa kahevAya che. ane sthaviro-bhadrabAhu svAmI Adi e raceluM Avazyaka niryukti vagere zruta anaMgapraviSTa athavA aMgabAhya kahevAya che. athavA traNavAra gaNadharoe pUchelAno tIrthaMkara saMbaMdhi je Adeza-javAba utpAda-vyaya-dhrauvyavAcaka tenAthI baneluM te aMgapraviSTa dvAdazAMgI yukta praznapUrvaka je arthapratipAdana thayuM hoya tenAthI baneluM aMgabAhya AvazyakAdi kahevAya che athavA trIjobheda -dhruvazruta sarvatIrthakaronA tIrthomA niyamAbhAvi zrata aMgapraviSTa kahevAya che. ane je aniyata bhAvi taMdulavaikAlika prakIrNAdi zrata che te aMgabAhya kahevAya che. prazna-499 - pUrva pUrvAvopanibaMnati pathara: evuM AgamamAM saMbhaLAya che. pUrvakaraNathI ja e pUrvo kahevAya che ane emAM niHzeSa vANI avatare che, ethI 14 pUrvAtmaka 12 aMga ja hoya zeSa aMga racavAthI zuM? athavA aMgabAhyazruta racavAnuM zuM kAma che? uttara-499 - saMpUrNa vizeSathI yukta samastavastuno saMgraha jemAM karelo che evA bhUta-sabhUtono vAda te bhUtavAda athavA sAmAnya-vizeSAdi sarva dharmasamUha yukta sabheda
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prabhedavALA bhUta-prANIono vAda jemAM che te bhUtavAda-daSTivAda, jo ke dRSTivAdamAM sarva vAmano avatAra che. to paNa tene dhAraNa karavA mATe ayogya evA maMdamativALAone tathA zrAvakAdi ane strIonA upakAra mATe zeSazrutanI racanA karI che. prazna-500 - strIone dRSTivAda kema apAto nathI? - uttara-500 - jo strIone koIpaNa rIte dRSTivAda apAya to tucchAdisvabhAvathI aho ! huM daSTivAda paNa bhaNuM chuM evA garvathI phUlelI e puruSa paribhavAdimAM paNa pravRtti karIne durgatimAM jAya eTale nisImakRpAvAridhi paropakAra karavAmAM ja pravRttivALA bhagavAna tIrthakaro dvArA utthAna-samutthAnAdi atizayavALo zrutAdhyayano ane dRSTivAda strIone ApavAnI nA kahI che. upakAra mATe temane paNa kAMIka zrata ApavuM eTale 11 aMganI racanA Adi karI che te saphaLa che . 14 prakAranAM zratanuM arthathI nirUpaNa thayuM // (zrutajJAnano viSaya ) prazna-501 - zrutajJAnano viSaya keTalo che? uttara-501 - mukelA upayogavALo zrutajJAnI sarvadravyone yathArtha jema sarvajJae kahyuM che tema jANe che te dravyathI-paMcAstikAya dravyone kSetra-loka-aloka AkAra, kALa-atItAdirUpa, bhAva-audAyikAdi spaSTAvabhAsI zrutajJAnathI jANe che nahi ke sAmAnyagrAhI darzanathI. darzana ne te asaMbhava che. jema, mana:paryavakSAnI spaSTArthagrAhaka che eTale tyAM darzana nathI ema zrutajJAnamAM paNa te paNa artha vikalpAvasthAmAM aMtarjalpAkAra hovAthI vizeSaNa sahita arthane ja grahaNa kare che sAmAnya prakArathI nahi naMdisUtramAM te samasamo vivyiEUR pannata, te jahA-davvao, khettao, kAlao, bhAvao / davvao NaM suyanANI uvautto savvadavvAiM jANai na pAsai, evaM savvakhettaM, savvakAlaM, savvabhAve jANai na pAsai te zrutAna saMkSepathI yA2 prakAranuM che, dravyathI, kSetrathI, kALathI, bhAvathI, dravyathI zrutajJAnI upayogavALo sarvadravyone jANe che paNa jue nahi, ema kSetrathI, kALathI ane bhAvathI jANe paNa joto nathI. keTalAka nam pATha mAnatA nathI eTale mAruM pADuM kahe che. eTale zrutajJAnI paNa darzanathI jove che ema mAne che. ane je e darzanathI jove che e acakSudarzanathI jove che ema mAne che. arthAt jene zrutajJAna che tene matijJAna avazya hoya ja che. mati-zrutajJAnenuM cakSuacakSudarzana bhedathI be prakAranuM darzana karyuM che. eTale cakSudarzanathI matijJAnane dekhe che ane
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 235 acakSudarzanathI zrutajJAnane jove che. temano A mata ayogya kathanavALo hovAthI svacchaMdatA mAtra che. nam pATha mAnavAvALAne matijJAna-zrutajJAnanI indriya-mano nimittatAsAmyathI acakSudarzana samAna chatAM te acadarzanathI matijJAnI kema jotA nathI ? athavA zrutajJAnI tenAthI kaI rIte dekhe che. jo zrutajJAnanI tenAthI dekhe to matijJAnI paNa jove e jo na jove to matijJAnI paNa na jove. nyAya to baMne sthaLe samAna ja che to A bheda zA mATe karyo ke acakSudarzana samAna chatAM tenAthI eka dekhe bIje na dekhe ? tethI nA na pADuM e pATha ja barAbara che. athavA prajJApanAmAM kahelI pazyatAne AzrayIne zrutajJAnamAM paNa pazyatA kahelI che tethI zrutajJAnamAM paNa pazyatA ghaTe che gADuM pAsaDu pATha ghaTe che. prajJApanA pada-30 nuM sUtra - kaivihA NaM bhaMte ! pAsaNayA paNNattA ? goyamA ! duvihA taM jahA-sAgAra pAsaNayA ya aNAgArapAsaNayA ya / sAgArapAsaNayA NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? / goyamA ! chavvihA paNNAttA, taM jahA-suyanANa sAgArapAsaNayA, ohi-maNapaJjava-kevalanANasAgArapAsaNayA, suyaannANavibhaMganANa sAgArapAsaNayA ya / aNAgArapAsaNayA NaM bhaMte ! kaivihA paNNAttA ? goyamA ! tivihA paNNAttA, taM jahA-cakkhudasaNa-ohiiMsaNa-kevalaiMsaNaaNAgArapAsaNayA / prazna-502 - pAsaUTyA zabdano artha zuM che? uttara-502 - pazyatA-upayoga. jema upayogazabdathI sAkAra-anAkAra bhedathI bhinna upayoga kahevAya che tema pazyatA zabdathI paNa kahevAya che. prazna-503- jo ema hoya to e baMne paryAyavAcI che to upayogathI pazyatA alaga kema kahI? uttara-503- sAcIvAta che, paraMtu sAkaropayoga 8 prakArano kahyo che ane sAkArapazyatA matijJAna-matiajJAna vinA 6 prakAranI kahI che. anAkAropayoga paNa 4 prakAre kahyo che jyAre anAkAra pazyatA 3 prakAranI kahI che emAM acakSudarzana kahyuM nathI. pazyatA zabda daza-pekSaNa A dhAtuthI bane che prakRI vekSa' AvuM utkRSTa jovApaNuM trikALaviSayamAM zIdhra ja artha jANavAmAM paTutara avabodha hoya tyAre thAya che, matijJAna-ajJAna prAyaH sAMpratakAla viSayamAM ja thAya che. eTale e baMnemAM pazyatA nathI. jema cakSuno zIdhra arthapariccheda che tema zeSendriyono nathI thato. mananI to zIdhraparicchedamAM paNa anAkAratA pazyatA vivakSita nathI. tyAM mAtra upayoganI ja vivakSA che eTale acakSudarzanamAM paNa pazyatA nathI. A
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zrI vizeSAvazyaka bhASyam rIte sAkAra upayoga 8 prakAre ane sAkAra pazyatA 6 prakAre che. tathA anAkAra upayoga 4 prakAre ane anAkAra pazyatA 3 prakAre che. A rIte upayoga-pazyatAno bheda che. eTale upayogathI pazyatA bhinna kahI che. keTalAka graMthomAM - "tethI zrutajJAnamAM pazyatA yukta che" tenA badale "tethI zrutajJAnamAM pazyatA ayukta che" evuM jaNAya che, tyAM ema artha samajavo ke papa3 mI gAthAmAM "pAsarU ya # so pu tama vivudaMga" e pAThathI acakSudarzananI apekSAe zrutajJAnamAM pazyatA kahI che te ayogya che, kemake prajJApanA sUtramAM matijJAna-matiajJAna ane acakSudarzana sivAyanI cha prakAranI pazyatA kahI che. tethI "zrutajJAnI jANe paNa jue nahi" ema artha samajavo. prazna-504 - zrutajJAnanA grahaNano upAya zuM che? uttara-504 - gurupAsethI varNavAtA 8 buddhiguNo dvArA tenA kramathI ja zrutajJAnanuM grahaNa karavuM te A rIte (1) sAMbhaLavAnI IcchA-vinayavAnuM evo guru pAsethI sAMbhaLavAnI icchA rAkhe. (2) pratikRcchanA-bhaNeluM jJAna zaMkA rahita karavuM. (3) sAMbhaLavuM-bhaNelA zratane arthathI sAMbhaLavuM (4) grahaNa-sAMbhaLIne avagrahathI grahaNa kare. (5) Ihana-grahaNa karIne vicAre-A evuM che ke nahi ema vicAra karatAM svabuddhithI paNa kAMIka utmakSA kare. (6) apoha-gurue kahyuM che te tema ja che evo nizcaya kare. (7) dhAraNA-nizcita thayela arthane haMmezA manamAM dhAraNa kare. (8) samyakaraNa-zrutajJAnamAM kaheluM anuSThAna sArI rIte karavuM kemake-zrutajJAnAvaraNakSayopazama-gurunA cittanI AvarjanA AdimAM hetu hovAthI zrata prAptino upAya che. athavA guru je AjJA kare te samyagu anugraha mAnato sAMbhaLavAnI icchA kare, pUrve kahelA kAryanA karavAnA samaye pratipucchanA kare. e rIte ArAdhita guru pAse sUtra ke teno artha sArI rIte sAMbhaLe, sAMbhaLeluM avagrahathI grahaNa kare vagere pUrvavat samajavuM. zravaNa vidhi - maunapaNe sAMbhaLa-prathamavAra zravaNamAM saMyatagAtravALo badhuM avadhAraNa kare, bIjIvAra-huMkAra kare, trIjIvAra-satyata huMkAra kare-A emaja che anyathA nahi ema bole, cothIvAra-grahaNa karelA pUrvA-para sUtrano jarAka abhiprAya pUche evuM kaI rIte ? pAMcamIvAra-mImAMsA-pramANanI jIjJAsA kare, 6ThThIvAra-pAragAmI thAya arthAta uttarottara guNaprApti ane cAlatA viSayanI saMpUrNa mAhitI thAya, 7mIvAra-paripUrNatA thAya A ziSyagata zravaNavidhi kahyo.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 237 vyAkhyAna vidhi :- sUtrArthapratipAdana para guru prathamavAramAM-anuyoga kare, bIjIvAramAM sUtrasparzaka niyukti mizra tIrthaMkara-gaNadharoe kartavyatarIke kahI che. trIjIvAramAM prasakta anuprasakta saMpUrNa anuyoga kahevAya. Avo vidhi anuyogamAM kahyo che. iti zrutajJAnam ((3) avadhijJAna) avadhijJAnanA viSayabhUta kSetrakALane AzrayIne sarve asaMkhya bhedo thAya che. jemake, avadhijJAnano kSetrathI viSaya jaghanyathI AgaLanA asaMkhyAtabhAga jeTalo che. tyAra bAda pradezavRddhithI utkRSTathI alokamAM paNa lokapramANa asaMkhyAta khaMDomAM jovAlAyaka padArtho hoya to joI zake, kALathI avadhijJAnano viSaya jaghanyathI AvalInA asaMkhyAtamA bhAgano che. tyAMthI samayavRddhithI asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kALa jeTalo ame AgaLa jaNAvIzuM e rIte, kSetra-kALane AzrayIne avadhijJAnanA asaMkhyAta bheda che. ane dravya-bhAvane AzrayIne te anaMta paNa thAya che. teyA-pASAvviANamaMtarA pattha nakhaDu pavano e vacanathI taijasa-bhASA dravyanA vacce rahelA anaMta pradezika dravyothI mAMDIne vicitra vRddhithI sarva mUrtadravyo avadhinuM utkRSTa viSayaparimANa kahevAya che. ane bhAvathI dareka vastuno asaMkhyaya paryAyarUpa viSaya kahevAze. eTale siddha thayuM ke sarva pudgalAstikAya ane tenA avadhigrAhya paryAyo, e ubhayanI apekSAe avadhijJAnano viSaya anaMta che. prazna-505- jo avadhinA anaMtA bheda che to pachI mULamAM avadhi saMkhyAtIta prakAre che" ema kema kahyuM che? uttara-505 - ema nathI, anaMta paNa saMkhyAtIta ja kahevAya che, tethI koI virodha nathI mATe "saMkhyAtIta" zabdathI asaMkhyAtA ane anaMta bhedo avadhijJAnanA che. eTale koI virodha jevuM rahetuM nathI. A pravRtiomAMthI keTalIka bhavapratyayI nAraka-devo ane keTalAkane kSAyopathamikI prakRtio tiryaca-manuSyone hoya che. sAmAnyathI avadhijJAnanA saMkhyAtIta bhedo che, ane vANI to krama varti che, tathA AyuSya thoDuM che eTale jeTalA bhedo che teTalA bhedo kahevAnI asamarthatA hovA chatAM ziSyAnugraha mATe nikSepa tathA RddhionuM varNana kare che. avadhijJAnanAM zeyapaNAnAM niyama jeTaluM tenA viSayabhUta utkRSTa kSetra ane kALanA samayanuM ane avadhinA bhedonuM parimANa che. vaLI tenA anaMtabheda che. kemake, avadhijJAnI
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrI vizeSAvazyaka bhASyam anaMta pradezI ane anaMta paryAyavALA samasta pudgalAstikAyane jove che. Ama, anaMta dravya ane paryAyonI apekSAe avadhijJAna anaMtA bhedo paNa che. pakSIone jema AkAzagamana bhavahetuka che tema deva-nArakIne avadhi jJAna bhavahetuka che, bAkInAne kSayopazamathI thAya che. prazna-506 - avadhijJAna lAyopathamika bhAvamAM kahevAya che ane nArakAdibhAva audAyika che A rIte paraspara virUddha hovAthI nArakAdi janma te prakRtiono pratyaya kaI rIte thAya? uttara-506 - mukhyatayA temAM paNa kSayopazama ja kAraNa che, phakta te kSayopazama nAraka-deva bhavamAM avazya thAya che eTale tene bhavapratyayika kahevAya che. prazna-507 - zuM karmanA kSayopazamAdi bhavAdinimittathI thAya che? uttara-507 - mALA-caMdana-ahi-viSAdi dravyone prApta karI prANIone sukha-duHkha udayAdi tIrthaMkara-gaNadharoe AgamamAM kahyA che, ane pratyakSa dekhAya che. ethI devanArakone te bhavanI apekSAe bhavanA nimittane pAmIne avadhijJAnano kSayopazama vagere avazya thAya che. ( 14 prakAranA nikSepa) (1) avadhinA nikSepAo nAma avadhi - je jIvAdi padArthanuM avadhi nAma karAya che te nAmamAtrathI avadhi nAmAvadhi kahevAya che. athavA te avadhijJAnanuM je avadhi evI varNAvalImAtrarUpa nAma. sthApanA avadhi:- sthApanA mAtrathI avadhi sthApanA avadhi jemake akSAdimAM avadhino vinyAsa athavA AkAravizeSa te sthApanAvadhi tenA je viSayabhUta dravyo. pRthvI-parvatAdi, kSetra-bharatAdi svAmitvAdhArabhUta sAdhu Adi emano AkAravizeSa te paNa sthApanA avadhi kahevAya che. kemake, viSaya ane viSayabhAvanA saMbaMdhathI emanA AkAramAM avadhi sthapAya che. dravyAvadhiH- dravyAvadhi be prakArano che-AgamathI, noAgamathI. AgamathI avadhipadArthane jANanAro tyAM anupayukta, "anupayogo dravya e vacanathI dravyAvadhi noAgamathI jJazarIradravyAvadhi, bhavyazarIradravyAvadhi, tadvayatirikta dravyAvadhi, jyAM vipulAcalazilAdi
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 239 upara kAyotsargAdimAM rahelA sAdhuAdine avadhi utpanna thAya che. athavA bhU-bhUdharAdi rUpidravyane te sAdhuAdi avadhithI jove che te dravyAvadhi kahevAya che. athavA te avadhinI utpattimAM sahakArI tarIke upakAraka dehAdidravya te badhuM dravyAvadhi kahevAya che. AdhArabhUta je zilAdidravyo te utpanna thatA avadhinA sahakArI kAraNo thAya che-ane kAraNa-mUtarA bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu loke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanA-'cetanaM gaditam / / 9 / / bhUta athavA bhAvi padArthanuM je kAraNa hoya, tene lokamAM tattvajJoe sacetana athavA acetana dravya kahyuM che. e vacanathI uparokta zilAdi sarva vastu dravya-avadhi kahevAya che. eTale anya tapa saMyamAdi paNa avadhinI utpattinA kAraNo paNa dravyAvadhi tarIke jANavA. kSetra-kAlAvadhi :- je nagara-udyAnAdi kSetramAM rahelAne avadhi utpanna thAya che te adhikaraNabhUta kSetramAM avadhi kSetrAvadhi kahevAya che. athavA je kSetramAM prajJApaka svarUpathI avadhinI prarUpaNA kare che athavA je kSetramAM vyavasthita dravyo avadhijJAnI dekhe che tenI prAdhAnya vivekSAthI kSetrAvadhi kahevAya che. ema je prathamapauruSI Adi kALamAM avadhi utpanna thAya che. athavA jyAM prajJApaka prarUpaNA kare che athavA je kAlaviziSTa dravyone avadhijJAnI dekhe che tenI pradhAna vivakSAthI te kAlAvadhi kahevAya che. prazna-508 - avadhijJAnI kSetrakALamAM rahelA dravyone dekhe che evuM kema kahevAya che? kSetrakALane sAkSAta kema jotA nathI? uttara-508 - kSetra-kALa amUrta hovAthI ane avadhi mUrtano viSaya hovAthI tene joto nathI. paraMtu, AdhArabhUta udyAnAdi jue che, vartanA rUpa kALane to juve che. kAraNa ke te dravyano paryAya che. bhava-bhAvAvadhi :- je narakAdi bhavamAM avazya avadhi utpanna thAya che. athavA je bhavamAM e avadhi utpanna thayelo hoya che te nArakAdi bhava athavA je svakIya-parakIyaatIta-anAgata ekAdika asaMkhyAtatama anaMta bhavane te bhavAvadhi dekhe che athavA AdhArabhUta ke viSayabhUta bhavamAM ja avadhi te bhavAvadhi kahevAya che. je kSAyopathamika bhAvamAM avadhi utpanna thAya che athavA je kSAyopathamika bhAvamAM ja utpanna thayelo hoya. athavA je audAyikabhAva paMcakamAMthI koIpaNa ekane ke badhAne dekhe te bhAvAvadhi. prazna-509 - te avadhi kyA bhAvamAM varte che?
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-509 - kSAyopathamika bhAvamAM. (2) avadhinuM kSetraparimANa : (1) jaghanya :- trisamaya AhAraka sUkSmapanakajIvanI avagAhanA jeTalI hoya teTaluM avadhinuM sarvajaghanya kSetra che. vizeSathI vyAkhyA-hajAra yojanalAMbo mAchalo potAnA dehanA ja bAhya dezamAM utpanna thato prathama samaye laMbAIne saMkSepe che, jADAIthI aMgulAsaMkhya bhAga sUkSma kare che, matsyanA deha jeTalo vistIrNa zarIranA aMdara saMbaddha hovAthI upara-nIcetIrtho jeTalo matsyanA dehano vistAra che teTalo te jIvanI pratarano paNa vistAra che, ema laMbAI ane goLAIthI matsyanA zarIranI pahoLAI jeTalo aMgulanA asaMkhya bhAga jADAIvALo A pratara thAya che A prathama samayano vyApAra thAya che. prazna-510- prathama samaye AyAma saMkSepe che eTaluM ja kahyuM che to AvuM pratara kare che te kyAMthI lAvyuM? uttara-510- bIjA samaye pratarano saMkSepa kahevAthI te pratara karyA sivAya thAya nahi. tethI bIjA samaye-te pratarane baMne taraphathI saMkSepIne aMgulanA asaMkhyabhAga jADAIvALI matsyanA zarIra jeTalI pahoLI laMbAIvALI sUci kare che. pachI trIjA samaye sUci saMkSepa karIne aMgulanA asaMkhya bhAga mAtra zarIranI avagAhanAvALo thaIne pUrvanA matyabhavanA kSINa AyuvALo ane navA bhavanuM Ayu udaya thavAthI avigrahagatithI matsyazarIranA ja eka dezamAM panaka-sUkSmavanaspatijIva thAya che. A utpAda samayathI trIjA samaye e panakanuM je dehamAna che te avadhinuM jaghanya kSetra che. te avadhinA grAhya dravyonA AdhArabhUta hoya che. enAthI te joya dravyApArapaNAthI ja e avadhinuM kSetra kahevAya che. sAkSAta paNe nahi. kAraNa ke kSetra to amUrta che avadhi mUrta padArthone jANanArUM che. prazna-511 - atyaMta moTo matsya kema lIdho? athavA trisamayAhAraka ke bIjA samaye potAnA zarIramAM utpanna thanAra kema levAya che? athavA sUkSma kema grahaNa karyo ? athavA jaghanyAvagAhanAvALo panaka kema grahaNa karyo che? uttara-511 - kAraNa ke je eka hajAra yojana lAMbo mahAkAya matsya traNa samaye potAne saMkSepe che te ja kharekhara prayatna vizeSanI atisUkSma avagAhanA kare che anya na kare ane dUra jaIne anyatra utpanna thAya che. ane vigrahathI jAya che tyAre jIvapradezo kAMIka vistAra pAme che eTale avagAhanA sthULatara thAya, avigrahagatithI potAnA zarIra nA
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 gujarAtI praznottara eka dezamAM ja utpanna thAya che eTale e svayaM jANavuM. sUkSma ane jaghanya avagAhanAvALo panaka sUkSmathI paNa sUkSma hoya che. A pramANe subahuvizeSaNa viziSTa prahaNa karAto panaka jIva sarvazarIrothI sUkSmatara ane sUkSmatama thAya che. prathama ane dvitIya samayano panaka ati sUkSma hoya che ane caturNAdisamayano atizULa thAya che. trIjA samaye yogya hovAthI trisamaya AhArakanuM grahaNa kareluM che. matAMtara trisamaya AhArakatvanA viSayamAM keTalAka AcAryo kahe che ke... prathama be samaya matsya saMbaMdhi levAya che (1) AyAma saMhAra pratarakaraNalakSaNa (2) jyAM sUci kare che te (3) tene saMkSepIne panakapaNe utpanna thAya che. tethI ulaTAno atisUkSma panaka siddha thAya che eTale tisamAhArAsa suTuMmasa paUTILIvasa e niryuktikAranuM vacana mAneluM thAya che. ahIM jema e sUkSma-sUkSmatara thAya tema karavuM. A vyAkhyAnamAM e atyaMta vizeSa siddha thAya che e batAve che utpatti samaye ja e panaga jIva jaghanya avagAhanAvALo hoya che. dvitIyAdi samaye kAMIka moTo hovAthI ane niryuktimAM jaghanya avagAhanAvALo levAno kahyo che. AvA panakanA dehasamAna avadhinuM viSayabhUta jaghanyakSetra thAya che. pratividhAna :- A vyAkhyA trisamayaAhArakavALA panakanA vizeSaNathI kahelI hovAthI keTalAkanI ucita nathI. matsyanA AyuSyanA je be samaya che te panakasamaya tarIke mAnavA yogya nathI. je Avo atijaghanya avagAhanA lAbhArUpa guNa ubho karAyo che. te paNa yogya nathI. kemake, ahIM ati sUkSma ke atimahatuthI koI prayojana nathI paNa yogya avagAhanAthI che ane te je yogya avagAhanA tenA jANanArAoe joyelI che ke je prathama jaghanya avagAhanAvALo chatAM te ja bhAve trisamaya AhAra le che. tyAre jevaDo thAya che teTaluM avadhijJAnanuM jadhanya kSetra che. (2) avadhijJAnanuM utkRSTa kSetra - A avasarpiNImAM ajitanAtha svAmInA samayamAM sahuthI vadhu agnikAyanA jIvo hatA te jIvone viziSTa sUci racanAthI niraMtara goThavatAM ekadizAmAM jeTaluM AkAza kSetra rokAya te sUcine cAre bAju bhamAvatAM cAre dizAmAM sUcibhramaNathI jeTaluM kSetra rokAya teTaluM paramAvadhi jJAnanuM viSayabhUta kSetra mahAmunio kahe che. mahAvRSTi AdivyAghAtAbhAve agnijIvonI utpattithI sarva bharata-airAvata videhalakSaNa 15 karmabhUmiomAM sarvabahu bAdara agni jIvo hoya che, je ajitanAtha bhagavAnanA bhAga-1/17
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zrI vizeSAvazyaka bhASyam samaye-upalakSaNathI avasarpiNImAM bIjA tIrthakarakALa hoya che, kAraNa ke tyAre te bAdarAgni jIvonA prajavalana-jalAvavA Adi AraMbhavALA sarva bahu garbhaja manuSyo svabhAvika ja hoya che. prazna-512 - zuM ATalA ja badArAgni jIvo dvArA sarvabahu agnijIvonuM parimANa pUrAya che ke sUmAgni jIvo sAthe maLIne ATaluM pramANa thAya che? jo temanI sAthe hoya to te agnikAya sAmAnya paNa grahaNa karAya ke koI viziSTa ja grahaNa karAya? uttara-512 - utkRSTa sUkSmAgnijIvo svabhAvathI ja koI rIte jyAre saMbhave tyAre ja te bAdarAgnijIvo sAthe sarvabahu agnijIvonuM parimANa thAya che. bhAvArtha-anaMtAnaMtA avasarpiNIomAMthI bIjAtIrthaMkarano te ja koI kALa grahaNa karAya che jyAM sUkSmAgni jIvo utkRSTa pade prApta thAya che. tethI te sUkSmaagnijIvo ane bAdara agnijIvo utkRSTa pade maLelA sarvabahu agnijIvonuM parimANa thAya che. te saMbhavataH buddhithI 6 prakAranI racanAthI vyavasthApAya che tethI bahu kSetranuM puraNa kare che. tyAM 5 prakAro anAdeza che ane chaThTho prakAra zrutAdezarUpa che. te badhAya agnijIvo dvArA samacaturagna dhana be bhedavALo sthApAya che. akAkAzapradezamAM ekaikAgnijIvaracanAthI ane svaavagAhamAM dehanA asaMkhyAkAzapradezarUpa ekaika agnijIva racanAthI ema be bhedavALo sthapAya che. sthApanA 8 8 8 A nave agnijIvo pratyeka ekaeka AkAza pradezothI vyavasthApita thayelA upara-nIce bIjA paNa 9-9 jIvo A rIte ja sthapAya che. eTale kalpanAthI 27 che vAstavika rIte to eka-eka AkAza pradezamAM vyavasthApita thayelA asaMkhya agnijIvo dvArA dhana thAya che A rIte bIjo dhana jANavo phakta ahIM asaMkheya AkAza pradezomAM eka-eka jIva sthapAya che. ema eka-eka AkAza pradezamAM eka-eka jIvanI sthApanAnI asaMkhya pradezAtmaka sva avagAhanAnI sthApanAthI pratara paNa be bhedavALo, sUcipaNa be bhedavALI thAya che. Ama, tyAM dhanapratarapakSa cArabhedavALo thAya che. ane pAMcamo eka-eka AkAza pradezamAM sthApita eka eka jIva lakSaNa sUci thAya che te sUcipakSa paNa na levo, tyAM be doSa Ave che. jemake pAMca prakAre paNa A sthApanAthI sthApelA agnijIvo chae dizAomAM avadhijJAnInA asat kalpanAthI bhamatA thoDA ja kSetrane sparze che (1) doSa che, eka-eka AkAza pradezamAM eka-eka jIvanI sthApanAmAM Agamavirodha che e (2) doSa che, kAraNa ke asaMkhya AkAza pradezo vinA AgamamAM jIvanI avagAhanAno niSedha che. prazna-513 - to asatkalpanAthI pradezAvagAha paNa bhale thAya zuM vAMdho che?
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 243 uttara-513 - nA, kalpanA paNa je vAtamAM virodha saMbhava na hoya emAM ja karAya e kAraNathI uparanA pAMceya prakAro anAdeza hovAthI grahaNa yogya banatA nathI. ahIM asaMkhya AkAzapradeza rUpa avagAhamAM paMktithI eka-eka jIvanI sthApanAthI je sUcilakSaNa chaThTho pakSa che, te zrutamAM Adeza karelo hovAthI grahaNa karavo, zeSa pAMca anAdezo to saMbhava upadarzana mAtrathI kahelA hovAthI tyAgavA. A yathokta sUci ja eka eka jIvanA asaMkhya AkAza pradeza avagAhamAM vyavasthita karAyelI hovAthI ghaNA kSetrane sparze che e eka guNa,tathA e rIte avagAha mAnavAmAM koI virodha nathI e bIjo guNa che. tethI A agnijIvasUci avadhijJAnInI chae dizAomAM asat kalpanAthI bhamatI chatI alokamAM lokapramANa asaMkhya TukaDAone sparze che eTaluM utkRSTakSetra avadhino viSaya che. prazna-514 - eka-eka AkAzapradezamAM avagADha jIvathI thayela dhana-prata-zreNIthI AkrAMta AkAzapradezonuM saMkhyArUpa gaNita to tulya ja che. tathA asaMkhya AkAzapradezamAM avagADha jIvathI thayela dhana-prata-zreNIthI AkrAMta AkAza pradezonuM paNa gaNita svasthAne paraspara tulya ja che. jemake, eka-eka AkAza pradezamAM avagAhI jIvono dhana AkAza pradezone Akrame che, pratara paNa temanAM teTalA ja AkAza pradezone ghere che. sUci paNa temanA teTalA ja pradezone sparze che. ema, asaMkhya AkAza pradezamAM avagADha jIva dhana-pratazreNIthI AkAza pradezonI paNa svasthAne paraspara gaNita tulyatA che. eTale avagAhanA be bhedathI be prakAranuM mAna samajavuM e ja barAbara che paNa pratara ke sUcinA be-be vadhAre bheda karIne cha bhedonI kalpanA zA mATe karAya che? uttara-514 - e cha prakAranI kalpanAno bheda puruSanA parikSepathI bhale na thAya arthAta ahIM dhanAdithI vyApta AkAza pradezonAM saMkhyA samatva ane viSayama- vicArAtA nathI. paraMtu dhanAdimAMthI je koI racanA vizeSa avadhijJAnInI sarva dizAomAM bhame che te bhamato chato bahutara kSetrane sparze che te ja ahI levo. e rIte emano bheda che-te A rIte-eka eka pradezamAM avagADha jIva dhana bhamato evo jeTaluM kSetra sparze che tenAthI asaMkhya pradezAvagADha jIva dhana asaMkhya gaNuM kSetra sparze che. tethI paNa eka-eka pradezamAM avagADha jIva pratara asaMkhya guNa, tenAthI asaMkhya pradeza avagADha jIva pratara asaMkhya guNa, tenAthI eka-eka pradezAvagADha jIva sUci asaMkhya guNa, tenAthI paNa asaMkhya AkAza pradezamAM avagADha eka-eka agnijIvanI sUci avadhijJAnInI sarva dizAomAM bhamatI asaMkhya guNa kSetrane sparze che. te alokamAM lokapramANa asaMkhya AkAzakhaMDo jeTaluM thAya che ethI eTalo avadhino utkRSTa kSetra viSaya che.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-515 - avadhi to rUpI dravyo ja jue che ane kSetra to amUrta che eTale kSetra teno viSaya kaI rIte thAya? uttara-515 - avadhinuM je kSetra kahevAya che te tenuM sAmarthya mAtra ja gaNAya che. jo eTalA kSetramAM jovAyogya kAMI paNa rUpI dravya hoya to avadhijJAnI dekhe, alokamAM jovA yogya kAMI nathI eTale tyAM kAMI jotA nathI tIrthakaragaNadharoe A avadhi rUpIdravyanA kAraNarUpa kahyo che te rUpIdravya alokamAM nathI ja. prazna-516 - jo ema hoya to avadhijJAna lokapramANa thaIne tenAthI AgaLa vizuddhivazathI lokanI bahAra paNa e vadhe che tene vRddhinuM phaLa zuM? kAraNa ke lokanI bahAra to jovA yogya evI rUpI vastuno abhAva che? uttara-516 - lokanI bahAra vizuddhi vaza vadhato avadhi lokamAM rahelA ja adhika ane adhikatara dravya dekhe che te sUkSma, sUkSmatara, sUkSmatama yAvat paramAvadhi sarvasUkSma paramANu paNa dekhe che eTale tenI vRddhinuM tAttvikaphaLa te che. alokamAM to lokapramANa asaMkhyaTukaDAomAM mAtra dravya jovAnuM sAmarthya ja tenuM che. vimadhyakSetra viSayamAM kAlamAnaH ahIM, aMgula-kSetranA adhikArathI pramANAMgula kahevAya che. keTalAkanA mate avadhijJAnano adhikAra hovAthI utsadhAMgula levuM ema kahe che, paNa ahIM e baMne matomAMthI je bahuzruta kahe te aMgula mAnavuM. asaMkhya samayonA samUha svarUpa kAlavizeSane AvalikA kahevAya che, aMgula ane AvalikAno asaMkhya bhAga avadhijJAnI dekhe che. arthAt te atIta-anAgata. aMgulAsaMkhyabhAga mAtra kSetrane joto avadhijJAnI AvalikAno asaMkhya bhAga ja dekhe che kSetrakALanuM darzana upacArathI kahevAya che. nahi to kSetramAM rahelA darzana yogya dravyo ane vivakSita kALe rahelA evA tenA paryAyo avadhijJAnI dekhe che, paNa kSetra-kALane jotA nathI. kemake, te mAtra mUrta dravyone ja joI zake che. aMgulanA saMkheya bhAgamAtra kSetra ne joto avadhijJAnI kALathI AvalikAnI saMkhya bhAga ja dekhe. kSetrathI aMgulane joto kALathI eka AvalikAnA aMta sudhI dekhe. kAlathI AvalikA joto kSetrathI aMgula pRthakva (be thI nava AMgaLa) dekhe. kAlathI aMtarmahaMta joto kSetrathI hastapramANa dekhe.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara kAlathI divAsanna joto kSetrathI gAu pramANa dekhe. kALathI divasapRthaktva jotA kSetrathI yojana pRthakksa dekhe. kALathI pakSAnta joto kSetrathI 25 yojana dekhe. kALathI pakSane joto kSetrathI saMpUrNa bharatakSetrane dekhe. kALathI doDhamAsa joto kSetrathI jaMbudvIpane dekhe. kALathI varSa joto kSetrathI manuSyalokane dekhe. kALathI varSa pRthakksa joto kSetrathI rucakIpa sudhI dekhe. athavA kALathIM 1000 varSa jotA rUcaka dvIpa sudhI jove evo mata paNa che. prazna-517 - amUrta kSetra-kALane avidha kaI rIte dekhe kAraNa ke te to mUrtapadArthAvalambI che ? 245 uttara-517 aMgulanA asaMkhya bhAgAdi kSetra dekhe che arthAt teTalA kSetramAM je prastuta avadhijJAna jovA yogya je pudgala dravyo che tene ja e dekhe che. AvalikAnA asaMkhya bhAgAdi bhUta-bhaviSya kALane dekhe che. arthAt te pudgaladravyonA je prastuta adhinA jovA yogya padArtho che tene bhUta ane anAgata eTalA kALanAM e jove che. A rIte sarvatra kSetra-kALamAM joDavuM. arthAt kSetramAM kALa ane kALamAM kSetranI yojanA karavI. - prazna-518 - saMdhyeyakALa to saMvatsara-mAsAdirUpa paNa hoya che, to pachI vizeSaNa mATe karAyelo tu zabda zuM vizeSa kare che ? uttara-518 saMdhyeyakALa ahIM 1000 varSa pachIno grahaNa karAya che. eTale ja pUrvagAthAmAM vAsasahassuM na yammi evo pAThAMtara che. te hajA2varSathI upara rahelo saMkhyAta kALa avadhiviSaya prApta thate chate kSetrathI te ja avadhinA viSayaka dvipa-samudro paNa saMdhyeya thAya che. tathA palyopama Adi rUpa avadhiviSaya asaMkhyakALa hote chate ja kSetrathI bhajanA hoya che. eTale ke koIka manuSyane asaMkhyAtakALa sudhInuM avadhijJAna prApta thatAM kSetrathI paNa asaMkhyeya dvIpa-samudra viSaya-avadhi utpanna thAya che. kyAreka moTA saMkhyAtA dvIpasamudra sudhInuM jJAna thAya che, kyAreka to atimahAna eka dvIpa-samudra sudhInuM jJAna thAya che, kyAreka teno eka deza paNa avadhijJAnano viSaya bane che. svayaMbhUramaNanA tiryaMcano avadhi viSaya jANavo. athavA svayaMbhUramaNa viSayaka manuSyanuM bAhyAvadhi athavA te viSayavALuM manuSyanuM asaMbaMddha aviSe jANavuM paraMtu yojanApekSA to sarva pakSomAM asaMkhyeya kSetra dravya ja che.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrI vizeSAvazyaka bhASyam avadhigocara kALa vadhatA chatAM niyamA kSetrAdi 4nI avazya vRddhi thAya che. kALathI sUkSma-sUkSmatara-sUkSmatama anukrame kSetra-dravya ane paryAyo che. jemake-kALa samayapaNa vadhatAM ghaNA kSetra paryAyonI vRddhi thAya ja. kemake pratidravya ghaNA paryAyo che. ane kSetravRddhithI dravya vRddhi avazya thAya ja. kemake, dareka AkAza pradeza dravyanI pracuratA hoya che, ane dravya jo vadhe to paryAyo to vadhavAnA ja. kemake, dravya karatAM paryAyo to haMmezA vadhu ja rahevAnA. prazna-519- jo ema hoya to kALa vadhatA zeSa kSetrAdi 3 nI vRddhi thAya che ema ja kahevuM ucita che, 4 nI vRddhi zA mATe kaho cho? uttara-519 - sAcI vAta che, paraMtu A sAmAnyavacana che jemake devadatta jamate chate AkhuM kuTuMba jammu. nahi to ahI paNa devadattathI zeSa paNa kuTuMba jame che evuM kahevAya, eTale doSa nathI. avadhi gocara kSetranI vRddhimAM kALanI bhajanA che vadhe ke na vadhe, ghaNu kSetra vadhatAM kALa vadhe che. thoDAmAM nahi. nahito, jo kSetranI pradezAdivRddhimAM kALanI niyamA samayAdivRddhi thAya tyAre aMgulamAtrAdika kSetra vadhatAM kALanI asaMkhya utsarpiNI -avasarpiNIo vadhe kahe che-aMguttaseDhImitte mosaMLI asaMvengA (gA.621) aMgula pramANa zreNInA pradezono apahAra karatAM asaMkhyAta utsarpiNI thAya, to AvaliyA aMgulapuhurta (gA.808) sAthe virodha thAya tethI kSetravRddhimAM kALavRddhinI bhajanA karavI, dravya-paryAyo to tenI vRddhimAM niyamA vadhe ja che. ane dravya-paryAyonI vRddhimAM kSetra-kALanI bhajanA karavI. vadhe ke na vadhe jemake kSetra-kALa avasthita chatAM tevA prakAranA zubha adhyavasAyathI loyapazama vadhatAM dravya vadhe ja che. eTale paryAyo paNa vadhe ja jaghanyathI paNa avadhinA eka-eka dravyathI 4 paryAyo maLe che, paryAyavRddhimAM dravyavRddhinI bhajanA che thAya ke na thAya. kAraNa ke dravya avasthita hoya to paNa tevA prakAranA kSayopazamanI vRddhimAM paryAyo vadhe ja che. prazna-520 - saMmaviniyA gAthA 608 thI parasparasaMbaddha hovAthI avadhinA viSayatarIke kahelA jaghanya-madhyama-utkRSTa kSetra-kALanA pradezo ane samayonI saMkhyAne AzrayIne je mAne che te paraspara tulya che hIna che, ke adhika che? uttara-pa20 - kALa sUkSma che. eTale kamaLanI so pAMdaDInA bhedamAM pratipAMdaDInA bhedamAM asaMkhya samaya lAge che ema batAvAya che. atisUkSma hovAthI te alaga karI zakAtA nathI, to paNa te kALathI kSetra sUkSmatara hoya che. kAraNa ke aMgula mAtra kSetramAM je pradezo che temAM pratipradeza samaya eka eka pradezanA apahAranI gaNanAthI pradezaparimANa
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 247 asaMkhya avasarpiNIo tIrthakaroe kahI che, arthAt aMgulazreNI mAtra kSetramAM je pradeza rAzi che te pratisamaya pradeza hAnithI harAtI asaMkheya avasarpiNI dvArA harAya che. sarvatra avadhiviSayamAM svapratiyogI kSetrAdi apekSAe kALa alpa che, tethI kSetra-asaMkhya guNa, tethI dravya-anaMtaguNa tethI paryAyo-saMkheya athavA asaMkhya guNA hoya che. (1) dravyanA AraMbhamAM avadhino viSaya :- avadhijJAnano prAraMbhaka tejasa-bhASA dravyonI vacamAnAM je dravyo taijasa ane bhASAne ayogya che te dravyane jove che. te 2 prakAre che. gurulaghu ane agurulaghu, taijasa dravyanI samIpe gurulaghu, bhASA dravyanI samIpe agurulaghu te paNa avadhijJAna tenA AvaraNanA udayathI paDe tyAre te ja ukta dravya upalabdha thate chate niSThA pAme che, paDe che. A nyAya pratipAti avadhijJAnamAM che. paraMtu, e avazya paDe ja che evuM nathI. prazna-521 - je taijasu zarIra-bhASAnuM yogya ke ayogya dravya te baMnenI vacce kahyuM che te kevuM che athavA keTalA pradezanuM che te kaho? te paramANu, be paramANu, traNa paramANuonA skaMdhanA samUha vaDe zarIra vargaNAnI prarUpaNA dvArA kahI zakAya-sAdhya che? uttara-521 - te paramANu-yaNuka-caNakAdi skaMdhanA upacayathI audArikAdi zarIravargaNAnA prarUpaNA kramathI ja prarUpavuM sAdhya che anyathA nahi. kucikaNugopanuM udAharaNa :(1) dravyavargaNA. prazna-522 - A vargaNAonI prarUpaNA zA mATe karAya che? uttara-pa22 - kucikarNa gopAlanI gAyonA paraspara taphAvatanA upalakSaNanI upamAthI tenA daSTAMtathI ziSyano saMmoha nA thAya te mATe dravyavargaNA, kSetravargaNA, kAlavargaNA, bhAvavargaNA Adio dvArA samasta pudgalAstikAyane vibhAjana karI tIrthakara gaNadharo batAve che. bhAvArtha-A bharatakSetramAM magadha rAjyamAM ghaNA gokuLono svAmI kucikarNa nAmano gRhapati hato. te ghaNI gAyo hovAthI 1000-1000 alaga karIne alagaalaga pADavA mATe ghaNA govALo karyA. teo te gAyo paraspara maLate chate emAM pota potAnI na oLakhAvAthI nitya kalaha karatA hatA. e rIte anyonya vivAda karatA temane joIne eNe temanA vyAmohane dUra karavA mATe ane kalahanA nAza mATe sapheda-kALI-lAlakAbaracItarI vagere bhedothI bhinna vargonI gAyonA samudAyarUpa bhinna vargaNAo sthApI ane e samudAyo alaga-alaga govALone soMpyA, e rIte ahIM gomaMDalaprabhu-tIrthakare,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zrI vizeSAvazyaka bhASyam gopatulya-sva ziSyone gAyonA samUhasamAna-pudgalAstikAyanA asaMmoha mATe paramANu Adi vargaNAnA vibhAgathI pugala vargaNAnuM svarUpa batAvyuM che. samasta lokAkAza pradezavarti eka-eka sajAtIya paramANuono samudAya eka vargaNApachI samastaloka vartI dvipradezika skaMdhonI bIjI vargaNA pachI tripradezika skaMdhonI trIjI, cAra pradezika skaMdhonI cothI, pAMca pradezika skaMdhonI pAMcamI, cha pradezika skaMdhonI chaThThI, Ama eka-eka pradezanI vRddhithI anaMta vargaNAo audArikazarIranI agrahaNa yogya oLaMgIne eTalAmAM tevA prakAranA viziSTa pariNAmothI pariNita anaMta pradezika skaMdhonI ekottaravRddhithI audArika zarIra grahaNa prAyogya anaMtavargaNAo hoya che. tyArabAda pradezavRddhithI vadhatI audArikanI ja agrahaNa yogya anaMta vargaNAo hoya che A badhI vargaNAo ghaNA dravyothI banelI hovAthI ane sUkSma pariNAmathI yukta hovAthI audArikanI agrahaNa yogya mAnavI. temaja svalpaparamANuthI banelI hovAthI ane bAdarapariNAmayukta hovAthI e vaikriyanI paNa agrahaNa yogya ja che. phakata audArikavargaNAnI samIpa hovAthI tevA AbhAsavALI hovAthI, tenI agrahaNa yogya kahevAya che. tenA upara ekottaravRddhithI vadhatI svalpadravyathI niSpanna hovAthI ane bAdarapariNAmathI yukta hovAthI vaikriyazarIranI agrahaNayogya anaMtavargaNAo hoya che, ane A badhI pracuradravyathI banelI ane sUkSmapariNAmavALI hovAthI audArikanI paNa agrahaNa prAyogya ja che, phakta vaikriya vargaNIsamIpa hovAthI tenA AbhAsathI tenI agrahaNa yogya vargaNAo kahevAya che, ema AgaLa paNa sarvatra bhAvanA karavI. pachI ekottaravRddhithI vadhatI pracuradravyathI banelI ane sUkSmapariNAmavALI hovAthI vaikriya zarIranI grahaNa yogya anaMta vargaNA thAya che pachI ekottaravRddhithI vadhatI pracuradravyavALI ane sUkSmapariNAmavALI hovAthI vaikriyanI agrahaNa yogya anaMta vargaNA hoya che. pachI ekottaravRddhathI vadhatI svalpadravyaniSpanna ane bAdarapariNAmavALI AhAraka zarIranI agrahaNa yogya anaMta vargaNA hoya che, pachI ekaeka vRddhithI vadhatI pracuradravyavALI sUkSmapariNAmavALI AhAraka zarIranI grahaNayogya anaMta vargaNA hoya che, pachI vadhatI bahumadravya-atisUkSmapariNAma AhAraka zarIranI agrahaNayogya anaMta vargaNAo hoya che, ema taijasanI, bhASAnI, anApAnanI, mananI ane karmanI yathottara ekottara vRddhi yukta pratyeka anaMta ayogya-yogya-ayogya vargaNAonA alagaalaga traNa prakAravALI anaMtI vargaNAo samajavI. prazna-523 - eka-eka dArikAdinI alaga traNa-traNa vargaNAo kaI rIte prApta thAya ?
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 249 uttara-para3 - eka-eka audArikAdinI zarUAta ane aMtamAM ayogya dravyo hoya che. 627mI gAthAmAM jaNAvyA anusAra - teyA-nAsatriA aMtara taijasa ane bhASA dravyanI madhyanA dravya ubhayane ayogya che." e vacanathI taijasa-bhASAnI vacce ubhaya ayogya dravyo kahe che, arthAt taijanA aMte ayogya dravyo kahe che. eTale audArikAdi sarvanA aMtane prApta thAya che. jethI bhASAnI AdimAM tenA ayogya bhaNe che. ethI sarva audArika AdimAM zarUAtamAM te jaNAya che. baMnenA vaccenA badhAya ubhaya ayogya samAna chatA je jenI pAse hoya te tenA jevI gaNAya che. eTale tenA AbhAsathI te tene ayogya kahevAya che. prazna-524 - karma agrahaNa vargaNAnI upara anya vargaNA che ke nahi? uttara-para4 - karma agrahaNa vargaNAnI upara adhika eka paramANu upacita atisUkSma pariNAma anaMta skaMdhasvarUpa prathama dhruva vargaNA hoya che. pachI eka-eka vadhatA pratyeka anaMta skaMdhothI banelI A ghuvavargaNAo paNa anaMta hoya che. eTale e dhruva kahevAthI purvokta karmavargaNAnta sudhI badhI ja vargaNAo dhruva che ema jANavuM. te paNa AkhA lokamAM sadA sthita che. ane bIjuM A dhruvavargaNAo ane kahevAnArI adhuvAdi sarve agrahaNavaNAo che, kemake atiprabhuta dravyopacita ane atisUkSmapariNAma hovAthI sarvajIvo dvArA audArikAdi bhAvathI kyAreya paNa grahaNa karAtI nathI. enA pachI upara A rIte ja kramathI vadhatI dhruva vargaNAthI alaga anaMta akSuvavargaNAo hoya che. tathAvidha muddagalapariNAmanI vicitratAthI e lokamAM kyAreka na paNa hoya. eTale apruva kahevAya che. pachI zUnya-azUnya vargaNAo hoya che. zUnya-vyavahita aMtaravargaNA ekottara vRddhithI sadA niraMtara anaMta prApta thAya che. paraMtu kyAreka emanAmAM eka-eka vRddhi vacce-vacce tUTe che niraMtara prApta thatI nathI. ekaeka vRddhithI sarvadA azUnyAntaravargaNAo niraMtara lokamAM prApta thAya che, kyAreya vaccevacce tUTatI nathI enA upara cAra dhruvAntaravargaNAo anukrame anaMta-2 hoya che. je sarvakALa bhAvinI ane niraMtara eka-eka vRddhivALI vargaNAo hoya te dhruvAntara vargaNAo che. prathama dhruvAMtara vargaNAo anaMtI che e pramANe bIjI-trIjI ane cothI paNa anaMtI che. dhruvavargaNAo jo ke pahelA paNa kahI che, paraMtu A temanAthI bhinna ja che, temAM aMtarbhata nathI, e atisUkSmapariNAmavALI-bahudravyopacita hovAthI alaga kahI che. prazna-525- bhale ema ja hoya, phakta jo e niraMtara ekottara vRddhivALI che to cAra prakAranI kahevAmAM zuM kAraNa che?
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zrI vizeSAvazyaka bhASya, uttara-para5 - sAcuM che, paraMtu cAreya vargaNAomAM ja niraMtara ekottaravRddhi prApta thAya che, vacce tenI truTino saMbhava hote chate bhinna vargaNA ja zarU thaI jAya che; athavA vRddhi na tuTe anya koI varNAdi pariNAma vicitratA ja tenA bhedanA AraMbhamAM kAraNa che. "tattva bahuzruta gamyaM' e pramANe cAra dhRvAttara vargaNAonI upara 4 tanvargaNA hoya che. e audArikAdi zarIronA bheda-abheda pariNAmathI yogyatvAbhimukha hovAthI tanuvargaNA-dehavargaNA kahevAya che. athavA AgaLa kahevAnArA mizraskandha ane acitaskaMdhanI yogyatAne saMmukha hovAthI tene zarIra vargaNA kahevAya che. tathA bAdara pariNAmavALo ane anaMtAnaMta paramANu pracita sUkSmapariNAmavALo ja ISad bAdara pariNAmAbhimukha je skandha te mizra skandha kahevAya che. acita skaMdha - jaina samudyAtagatithI (prathama samaye daMDa, bIjA samaye kapATa, trIjA samaye maMthana ane cothA samaye tenA AMtarA pUrIne samagra lokamAM vyApe) vignasApariNAma vazAt je cAra samaye lokanuM pUraNa kare che te acitta mahAtkaMdha kahevAya che, te acitta mahAtkaMdhanuM saMharaNa paNa pratilomapaNe te cAra samaye ja jANavuM e rIte acitta mahAtkaMdha 8 samayano hoya che. prazna-para6 - ahIM pugalonI vicAraNA cAle che, tethI pudgalamahAskandha acetana ja hoya che, to vyavacchedyAbhAve tenuM acitta vizeSaNa ApavAthI zuM? uttara-para6 - jaina samuddhAtamAM je sacetana jIvothI adhiSThita sacitta karmapudagalamaya mahAtkaMdha che, tene AzrayIne tenA vyavaccheda mATe prastuta pudgalamahAskandha acittamAskanyA kahevAya che. arthAt acitta vizeSaNathI vizeSya thAya che. kAraNa ke tatsamAnubhAva che. prastuta mahAtkaMdhanA kSetra-kAla-anubhAva, kevalI samudyAtavarti karmapudgalamaya mahAtkaMdha samAna kSetra-kAla-anubhAvavALA che. jemake, baMnenuM kSetra-sarvalokarUpa, kAla-ATha samaya, anubhAvavarNa-galvAdi soLa guNa baMnemAM samAna che. bhAvArtha-anaMtAnaMta paramANu pudgalopacita skaMdha kahevAnuM prastuta hote chate jo mahAtkaMdha eTaluM ja mAtra kahevAya to kevalIsamudyAta gata anaMtAnaMta karmapudagalamaya skaMdha prApta thAya che. kAraNa ke, prastuta mahAtkaMdha ane kevalI samudyAtagata karmapudgalamayamahAtkaMdha samAnakSetra-kAlA-nubhAvavALA che. jemake-cothA samaye baMneya sakala lokakSetramAM vyApe che. baMne ATha samaya rahe che. varNa-gaMdha-rasa-sparza vagere soLa guNAvALA paNa baMne hoya che. eTale
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 251 mahAtkaMdha eTaluM kahetA anaMtAnaMta karma pudgalamaya mahAtkaMdha kevalI samudyAtagata paNa maLe. kAraNa ke te prastuta mahAtkaMdha paNa samAnakSetra-kALa-anubhAvavALuM hoya che, ahIM tenAthI prayojana nathI. acittanA vizeSaNathI teno vyavaccheda karAya che te jIvAdhiSThita hovAthI kharekhara sacetana che. matAMtara A prastuta acittamahAtkaMdha sarvotkRSTapradezothI banelo che. kAraNa ke e badhI audArikAdi vargaNAo kahIne chelle kahyo che. eTale ema lAge che ke-A ja sarvotkRSTa paramANu saMkhyAthI yukta che anya skaMdho nahi. eTale enA pachI sarva pudgala vizeSonI vArtA pUrI thAya che. evuM keTalAka kahe che. A ekAMta nathI, A vyAkhyAna saMgata nathI. kAraNa ke, utkRSTapradeza skaMdha pratiyogI utkRSTa pradeza skaMdhAntaranI apekSAe prajJApanAmAM avagAhanA-sthitidvArA catuHsthAnapatita kahyo che. tathA 2 sUtra--kAsapIDiyA dhaMdhA vevaphA pannavA pauttA ? | goyamA ! aNaMtA / se keNaDheNa bhaMte ! evaM vuccai ? / goyamA ! ukkosapaesie khaMdhe ukkosapaesiyassa khaMdhassa davvaTThiyAe tulle (ekaikadravyatvAt) paesaTThiyAe tullaM (utkRSTapradezikasyaiva prastutatvAt), ogAhaNaTThiyAe cauTThANavaDie, taM jahA-asaMkhejja bhAga hINe vA, saMkhejjabhAga hINe vA, saMkhejja guNa hINe vA, asaMkhejjaguNahINe vA, asaMkhejjabhAgabbhahie vA, saMkhejjabhAgabbhahie vA, saMkhejjaguNabbhahie vA, aMsaMkhejjaguNabbhahie vA / evaM ThiIe vi cauTThANavaDie, vaNNagaMdha-rasa0 aTThahiM phAsehiM chaTThANavaDie / A acitta mahAtkaMdha anya acittamahAtkaMdha sAthe avagAhanA-sthitithI samAna ja che. eTale jaNAya che-enAthI alaga ja keTalAka prajJApanAmAM kahelA utkRSTapradezika skaMdho che. jenA lIdhe prajJApanAmAM AThasparzano utkRSTapradezika skaMdha kahyo che ane A acita mahAtkaMdha cAra sparza mAno cho tethI enA dvArA ja utkRSTapradezika skaMdhonI bhedasiddhithI pUrvoktavargaNA mizra acitta mahAtkaMdhothI anya paNa keTalAMka grahaNa karyA vinAnA pudgalavizeSo haju paNa che ema zraddhA karavI. phakta anya paNa keTalAMka grahaNa na karelA pudgalavizeSo haju paNa che. ema zraddhA karavI. phakta eTalAthI ja Akhoya pudgalAstikAya grahaNa karelo che evuM nathI | ti dravyavaI (2) kSetravargaNA - dravyavargaNAthI viparita kSetravargaNAno krama jANavo. arthAta ekaeka AkAzapradezamAM paramANuo ane kayaNukAdi anaMtANuka sudhInA skaMdho avagAhIne
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 zrI vizeSAvazyaka bhASyam rahyA hoya te badhAnI eka vargaNA layaNukAdithI anaMtANukasudhInA kripradeza avagAhI. skaMdhonI bIjI vargaNA, caNakAdi anaMtANuka sudhInA skaMdhonI tripradezAvagAhI trIjI vargaNA ema eka-eka pradeza vRddhithI saMkhyayapradezAvagrAhI skaMdhonI saMkhyaya vargaNAo, asaMkhyanI asaMkhyavargaNAo oLaMgIne saMkheyapradezAvagAhi skaMdhonI ekaeka AkAzapradeza vRddhithI vadhatI karmanI grahaNa yogya asaMkhya vargaNAo tIrthakaroe karI che. pachI alpa paramANuthI banelI bAdara pariNAma bahuAkAza pradezAvagAhI te karmanI ja agrahaNayogya pradeza vRddhithI vadhatI asaMkhya vargaNAo, pachI mananI agrahaNa yogya asaMkhyavargaNA, pachI teTalI grahaNavargaNA, pachI agrahaNavargaNA ema zvAsocchavAsa, bhASA, taijasa, AhAraka, vaikriya ane audArikanI ayogya-yogya-ayogya vargaNAonA darekanA traNa-traNa bhedo kSetrathI jANavA. yuvAdi vargaNA skaMdho paNa pratyeka aMgulAsaMkhyayabhAgapradezAvagAhI jANavA. paraMtu tenI ciMtA ahIM karI nathI. kemake, jIvodvArA zarIrAdimAM kyAreya te upayogI nathI. eTale grahaNa karAI nathI. kemake te yuvAvargaNA grahaNa karatA nathI. athavA karmanI agrahaNavargaNAmAM te paNa samAyelI jANavI ane dravyavargaNAnA adhikAramAM dhruvAdi vargaNAono vistArathI vicAra karyo che, te mAtra tenuM svarUpa jANavA ja karyo che. kALa ane bhAva vargaNAo anukrame samayAdi sthiti tathA vaNiida mAtra aMgIkAra karI jaNAvAze, ema tenAthI Akho pudgalAstikAya saMgraha karyo che. ema bhAvavuM. (3) kAla vargaNA - vikSita pariNAmathI je eka-eka samayamAtra sthitio che te sarvenI eka vargaNA che. te sAmAnyathI paramANuo ane skaMdho mAnavA. ema eka-eka samayanI vRddhithI saMkhya samaya sthitivALA paramANu ane skaMdho mAnavA temanI saMkhyAtI vargaNAo che. ema eka-ekanI asaMkhyaya vargaNA ema emanA dvArA Akho pagalAstikAya grahaNa karAya che, kemake eka samayanI sthitithI mAMDIne asaMkhyaya samayanI sthiti uparAMta pudgalonI sthiti ja hotI nathI. (4) bhAvavargaNA:- eka guNa kRSNa paramANu-skaMdhonI badhAnI eka vargaNA, dviguNakRSNa paramANu AdinI bIjI vargaNA, traNaguNanI trIjI vargaNA, ema saMkhya, asaMkhyakRSNavarNanI asaMkhyavargaNA, anaMtanI anaMta vargaNAo, ema nIla, lohita, hAridra, zukla vagere pAMca varNonI surabhi-durabhi e be gaMdhanI, tiktAdi pAMca rasonI, karkazAdi ATha sparzInI, ema A 20 bhedomAM pratyekamAM upara mUjaba vargaNAo bhAvavI. paNa jyAM te bheda che tyAM teno abhilApa karavo tathA gurulaghuparyAyovALI bAdarapariNAmavALI vastuonI eka
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 gujarAtI praznottara vargaNA agurulaghuparyAyonI to sUkSmapariNAmathI pariNata vastuonI eka vargaNA ema be ja vargaNA hoya che. A rIte A vargaNAo dvArA sarva pudagalAstikAya grahaNa karAya che. A varNAdibhAvo sivAya koI paNa pugalo nathI. prazna-505 no vistRta uttara ahIM puro thayo. gurulaghu-agurulaghu vize avadhinuM mApa. gurUlaghudravyathI AraMbha thayeluM (tejasanA najIkanA dravyathI AraMbhAyeluM) avadhijJAna vadhatuM vadhatuM teja gurulaghu audArika dravyone joIne pAchaLathI vizuddha thatuM koIka kramathI ja gurulaghu bhASAdravyone dekhe che, je vizuddhine prApta karatuM nathI, te te ja gurulaghudravyomAM keTaloka kALa rahIne paDe che. je agurulaghudravyAraMbhavALuM avadhi che, te bhASA najIkanA dravyathI AraMbha thayeluM che. kemake, te upara ja kramathI vadhe che. nIce nathI vadhatuM upara rahelAM ja agurulaghu bhASAdravyo te dekhe che koI to tathAvidha avadhijJAna vizuddhivALuM thaIne vadhatuM ja ekasAthe AgaLa paNa audArikAdi gurulaghu dravyone dekhe che. prazna-527 - gurupu manaduvaM te pi ya teva nipha e vacana gA.627thI tejasu-bhASAnA vacce gurulaghu ane agurulaghu dravya che evo Ape nirdeza karyo che paNa dArikAdi dravyomAM to zuM gurulaghu ane zuM agurulaghu e jaNAtuM nathI, kemake tenuM svarUpa batAvyuM nathI te kaho? uttara-527- emAM be mata che. vyavahAranaya ane nizcayanaya. vyavahAranayano mataHje upara athavA tIThu nAkheluM paNa svabhAvathI nIce paDe che te gurudravya. jemake, paththarAdi je svabhAvathI ja urdhvagati svabhAvavALuM che, te laghudravya jemake dipakalikAdi. ane je urdhva ke adhogati svabhAvavALuM nathI paNa svabhAvathI ja tiryam gativALuM dravya che, te gurulaghu dravya jemake vAyu Adi. ane je uparamAMthI ekeya svabhAvavALuM na hoya to sarvatra jAya che te agurulaghu, jemake AkAza-paramANu Adi agurulaghu dravya che. ema vyavahAranaya mAne che. nizcaya naya - ekAnta sarvaguru koIpaNa vastu nathI guru evA paththarAdinuM paNa praramayogathI udhvadigamana dekhAya che. ekAnta laghu paNa nathI, laghu bASpAdinuM paNa TharatAM anAdithI adhogamanAdi dekhAya che. tethI ekAMte gurU-laghu koI vastu nathI eTale nizcayanayanI A paribhASA che ke A lokamAM je kAMIpaNa audArikavargaNAdika athavA pRthvI-parvatAdika bAdaravastu che te sarva gurulaghu dravya che, zeSa bhASA-zvAsocchavAsamanovargaNAdika paramANu-yaNuka-AkAzAdi sarva vastu agurulaghu dravya che.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-528 - * vyavahAravAdI :- he nizcayamatavAdi ! jo ekAntaguru-ekAntalaghu dravya sarvathA nathI to pachI upara-nIce jIvonuM-pudgalonuM gamana karI rIte thAya ? jo upara saudharmadevalokAdimAM laghukarmI jIvonuM gamana AgamamAM kahyuM che ane gurukarmIonuM sAtamInArakAdimAM gamana kahyuM che athavA ema zA mATe kahevuM ? sarva zAstravettAonuM A prasiddha ja che ke jIvo ane pudgalo paNa upara-nIce janArA prAyaH urdhvalokAntathI agholAkAnta sudhI jAya che. ane adholokathI urdhva lokAnta sudhI jAya che. prAyaH grahaNathI anuzreNI tiryak paNa jAya che. tethI gurutAnA abhAve e nIce kaI rIte jAya ane laghutAnA abhAve upara kaI rIte jAya ? tethI vyavahAranI jema tamAre paNa guru Adi cAre prakAranI vastu mAnavI joIe. 254 uttara-528 - nizcayanayavAdi-ahIM dravyonI gurutA-laghutA koI anya ja che. ane vIryapariNAma anya che. ane temano gatipariNAma paNa anya che. avazya gurutva-laghutva nimitta nathI. kemake, 52malaghu aNuonuM paNa adhogamana thAya che. tyAM adhogamananA pariNAmanI utkaTatA choDIne anya kyo hetu che ? tema, sthULatara, bAdaranuM paNa bAdarapaNAthI gurunuM paNa che. dhUmAdi je upara jAya che tyAM paNa urdhvagati pariNAmanI utkaTatA choDIne koI prayojana nathI. enAthI anno riLAmo nAvalluM gurutadghanimitto e vAta samarthita thAya che. ane gatipariNAmathI guru-laghutAnuM atikramaNa upalakSaNa che. eTale utkaTa sthiti pariNAmathI paNa gurutA nA atikrama batAve che. jo gurutA adhogatinuM kAraNa manAya to mahAguru evA Anata devaloka-iSat prAkbhArapRthvI Adi nIce kema jatA nathI ? tethI tyAM paNa utkaTa sthitipariNAma ja gurutAne atikramIne temAM avasthiti kare che. atyaMta nAnA zarIravALo mahAvIryavALo deva koI mahAzailane kaI rIte upADe che. ane upADIne upara kaI rIte nAkhe che ? arthAt gurutAdi adhogati AdinAM kAraNo thAya to e mahAzaila potAnI gurutAthI mahAvIryavALA devane paNa dabAvIne nIce ja jAya. have jo tuM mAne ke A to deva saMbaMdhI mahAvIrya che, eTale guruparvata paNa upara uchALAya che. to pachI ekAnte adhogatimAM kAraNa gurutA ja che ke ekAnte urdhvagatimAM kAraNa laghutA ja che. e vAta kyAM rahI ? to pachI zuM che ? devAdigata vIrya e ja vAta AvI, tethI uktanyAye devAdigata adhika vIrya vastu-gurulaghunuM gati viparyaya kare che. te rIte gati-sthiti pariNAma paNa adhika evo vastuonI gurulaghutAno gativaparyaya kare ja che. jema bhArI parvatamAM devanA vIryathI viparyaya batAvyo ema laghu bASpAdimAM paNa karatADita devadattAdinA vIryathI gati viparyaya jovo. tethI gurutAdi ekAnte'dhogati AdinuM kAraNa nathI. devAdigata vIrya
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 255 paNa che. tathA utkaTa gati-sthiti pariNAma paNa tenuM kAraNa che. paramANu-dhUma-vimAnAdimAM tema batAveluM che, eTale adhogati AdinI siddhimAM guruAdi mAnavAno zuM phAyado ? eTale A paribhASA ja yogya che, bAdara vastu gurulaghu che. zeSa sUkSma ane amUrta sarvavastu agurulaghu che evo nizcayanaya che. dravyasAthe kSetra-kALano paraspara nibaMdha:- je manodravya jANe che te avadhijJAnI lokapalyopamano pratyeka saMkhyayatama bhAga jANe che, (1) je karma yogya dravya jove che te lokapalyopamano pratyeka saMkhyaya bhAgane jove che. sakala lokane joto te prastuta avadhijJAnI palyopamamAM kAMIka nyUna kALane jue che. prazna-pa29- dravyanI sAthe kSetra ane kALano saMbaMdha prastuta chatAM ahIM asthAne zuddha kSetra kALanuM grahaNa zA mATe? uttara-pa29 - sAmarthyanI dravya prApta thAya che. karmadravyane atikrAMta tenA upara anya koIka dravyane joto eTalA pramANa loka-dezona palyopamamAna evA kSetra-kALarUpa baMnene jove che. anyathA joto nathI. arthAt #Ane vaDabda vuDDI e vacanathI ahIM sAmAAprApta artha prApta thAya che. tethI sAmarthyathI ja karmadravyane atikrama karIne tenA upara paNa dhruvavargaNAdidravyane joto tenA anumAnathI kramazaH paramAvadhi sudhI sAdhe. (2) taijasa vargaNA dravyaviSayavALA avadhi ane bhASAvargakhAdravya viSayavALA avadhimAM kSetrathI pratyeka, asaMkhyAtA dIpa-samudro ane kALa-asaMkhya-palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgarUpa viSayatvena jANavo. ahIM sAmAnyathI kahevA chatAM taijasthI kAmaNa zarIra sUkSma hovAthI tene jonAra avadhijJAnIno A ja lIpa-samudra-kALa jovAno viSaya taijas zarIra jonAra avadhijJAnI karatAM vizeSa samajavo. kArpaNa zarIrathI paNa abaddha taijas vargaNA dravyo sUkSma hovAthI taijas vargaNA dravya jonAra avadhijJAnano viSaya kAmaNa zarIra jonAra avadhijJAnanA viSaya karatAM adhika jANavo. temanAthI bhASAdravyo sUkSma hovAthI tene jonAra avadhino viSaya moTo jANavo. prazna-pa30 - pUrve karmadrivya jonAranAM pratyeka loka-palyopama bhAgo saMkhyaya viSayatvena kahyA che, ahIM to kArmaNa zarIra jonArano kSetra-kALa viSaya ocho zA mATe kahyo che? uttara-pa30 - pUrve karmavargaNAgata karyadravyo jIvathI zarIratayA abaddha kahyA che, ane ahIM to zarIrUpe nahi bAMdhelA grahaNa karyA che. na baMdhAyelAthI baMdhAyelA bAdara hoya che, azruta taMtuthI zrutataMtumAM tevuM dekhAya che kAraNake eTale ahIM kAmaNa zarIra jonArano
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 zrI vizeSAvazyaka bhASyam thoDoka kSetra-kALa viSayatvena kahyo che. A taijasAdi-taijasa-kAzmaNa zarIra-taijasavargaNA dravyo-bhASAvargaNA dravyo, kArmaNazarIra yogya vargakhAdravyothI atyaMta sthULa-bAdara che, tethI ahIM sToka tara kSetra-kALa kahyA che. paramAvadhino dravyathI viSaya prazna-531 - jema jaghanya-madhyama avadhi keTalAka ja rupidravyone jue che tema utkRSTa avadhi paNa keTalAka rUpI dravyone ja jove che ke sarve rUpidravyone dekhe che? uttara-pa31 - paramAvadhi eka AkAzapradezamAM avagADha paramANu-yaNukAdi anaMtANaskaMdha sudhInuM sarva dravya tathA kArmaNa zarIrane dekhe che. prazna-532 - eka pradezamAM avagADha ema sAmAnyathI kahetAM paramANu-yaNukAdi dravya jANe che ema kaI rIte jaNAya. ane pawdezAvaIDha varSanarIra eTaluM ja kema kahetA nathI? uttara-532 - nA, kArmaNazarIra asaMkhya pradezAvagAhi hovAthI tene ekapradeza avAgAhI tarIke na kahI zakAya ane agurulaghu sarva dravya paNa paramAvadhi jove che. nahi to ekapradezAvagADha kAmaNa zarIra paramAvadhi agurulaghu-gurulaghu sarva dravyone dekhe che. ema jANavuM. ahIM jAtinI apekSAe ekavacanano nirdeza karyo che jo ema na kahIe to eka pradeza avagAhI kAmaNa zarIra agurulaghu dravya tathA gurUlaghu dravya paramAvadhi jANe che ema mAnavuM paDe, tathA taijasa zarIranA viSayavALA avadhimAM kALathI bhavapRthakta parIchedyatayA jANavuM. arthAta je taijas zarIrane dekhe che te kALathI bhavapRthakta paNa dekhe che. ane ahIM je pUrve taijasane joto palyopamanA asaMkhyabhAgarUpa asaMkhyakALa kahyo hato, te A bhavapRthakatvathI vizeSa nathI. ane A bhavapRthakva paNa te ja asaMkhya kALathI vizeSa nathI.bhavapRthaktanI aMdara ja te palyopamano asaMkhya bhAga kALa che adhika nathI ane bhavapRthakva emAMthI bahAra nathI ja. prazna-533 - eka pradezAvagADha paramANu Adi atisUkSma hovAthI tenI prAptimAM bAdara kArmaNazarIrAdi prApta thAya ja che, eTale temano alaga nirdeza karavo phogaTa che. athavA pataM namate sarvam evuM kahevAnAruM hovAthI pravezAvAhaM evuM paNa na bolavuM joie kharuM ne?
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 gujarAtI praznottara uttara-pa33 - je sUkSma paramANu Adi dekhe che tethI bAdara kArmaNa zarIrAdi avazya dekhe ja che. athavA je bAdara jove che tenAthI sUkSmane avazya jANavuM joIe evo koI niyama nathI kAraNa ke, "utpanna thatuM avadhijJAna" e vacanathI "teyamAlAvyANa maMtarA' agurulaghu dravyane jove che. paNa, avadhi gurulaghune joI zakatuM nathI. athavA atizULa paNa ghaTAdikane mana:paryavajJAnI manodravyo sUkSma paNa pratyakSa jove che, paNa cintanIya ghaTAdine to dhULapaNa joto nathI. e rIte vijJAna viSayanI vicitratAno saMbhava chatA saMzayavyavaccheda mATe eka pradeza avagADhanuM grahaNa chatAM zeSa vizeSanuM upAdAna kareluM doSa kartA nathI ja. athavA ekapradeza avagADhanA grahaNathI paramANuAdi dravya grahaNa karyuM che. ane kAzmaNazarIra grahaNathI zeSa karmavargaNA sudhInA dravyo kahyAM che. karmavargaNAnA uparanuM dravya to sarva paNa agurulaghunA grahaNathI grahaNa karAyeluM che. ane gurulaghunA grahaNathI ghaTa-paTa-bhUbhUdharAdikanuM grahaNa karyuM che, e rIte samasta pudgalAstikAya paramAvadhi jJAnano viSaya che. e rIte rupatiM namate sarvam ema je kaheluM eno uttara jANavo. eTale samasta pudgalAstikAya rUpagata ja che anya nahi. eka vivalitabhavamAM utpanna avadhi atIta ane anAgata pRthagu bhavapRthakta sudhI jove che. jo te atIta bhavapRthakvamAMthI anekabhavomAM avadhijJAna utpanna thayeluM hoya tyAre te pUrvAvadhithI joyelA bhavapRthakvathI paNa bahutara atIta-anAgata bhavone smRtijJAnathI jANe paNa pRthakvAntavartI bhavonI jema te sarve sAkSAt avadhijJAnathI joto nathI bhavapRthakva mAtra ja sAkSAt jove che. prazna-pa34 - eka pradezAvagADha kahetA chatA kArmaNazarIrane pharIthI avadhiviSaya tarIke zA mATe kahyuM? ane kyA kAraNe na kahevuM? uttara-pa34 - uttara AgaLanA praznamAM ApI dIdho che. paramAvadhino kSetra-kALathI viSaya: paramAvadhi kSetrathI lokapramANa asaMkhya khaMDo jove che. kALathI-asaMkhya utsarpiNIavasarpiNI ja jove, dravyathI sarva pagata-mUrtadravyajAta paramANu Adi bhedathI bhinna pudgalAstikAyane jove che ane bhAvathI tenA asaMkhya paryAyone jove che. arthAtu-paramAvadhi lokapramANa asaMkhya khaMDo jove che, te asaMkhya nyUnAdhika paNa saMbhave che, eTale niyatamAna kahe che.-utkRSTa avadhinA viSayatarIke kSetrathI je asaMkhya loko kahelA che, te pUrvakathita svAvagAhanAmAM rahelA utkRSTa saMkhyAvALA sUkSmabAdara agnijIvanI sUcine sarvadizAmAM bhamAvatAM jeTaluM kSetra vyApta karAya che. teTalA pramANa paramAvadhivALA jIvanuM kSetra jANavuM. bhAga-1/18
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-535 - * rUpAtaM namate sarva evuM AgaLanI 679mI gAthAmAM arthathI kaheluM ja che, to ahIM zA mATe pharI kahyuM ? 258 uttara-535 - bhUlakaNA svabhAvavALAne A preraNA rUpa che athavA ahIM rupAtuM e prastuta kSetra-kALanA vizeSaNa tarIke vyAkhyA karAya che te A rIte-lokapramANa asaMkhya khaMDo ane asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI rUpa prastuta kSetra-kALa baMne rUpI ja che. te rUpI dravyayukta kSetra ane kALane jANe che. rUpI dravya rahita kSetra-kALane jANe nahi. kAraNa ke kSetra-kALa e amUrta che ane avadhi rupidravyano viSaya che. prazna-536 - je agnijIvo dvArA kSetropamAna che te niryukti kAre savvavadugALinIvA gA.598mAM pahelAM ja jaNAveluM che to ahIM pharIthI zA mATe zvetomiyaM aLinIvA gA.685mAM kahyuM che ? uttara-536 prAgukta agnijIvo dvArA kSetropamAna kahyuM che te ahIM parohi asaMaA e gAthAnA avayavathI alokamAM lokapramANa saMkhyAtIta TukaDAo jeTaluM hoya che. evA niyatamAna tarIke batAveluM hatuM. kAMI navuM nathI kahyuM. vaLI, ahIM ruvayaM hipha (685) e gAthA dvArA "sarvarUpI padArthone jANe che" ema kahyuM ane pachI bhASyakAre ' sarvAM' (686) e gAthAthI avadhinuM dravyathI viSayapratipAdana karyuM che. athavA paConuM ityAdithI avadhiviSayabhUta dravya kahyuM che, ethI rupAtuM enAthI dravyathI avadhinA viSayAbhidhAyaka tarIke vyAkhyA nathI, paNa ahIM je asaMkhyalokakhaMDaasaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI lakSaNakSetra-kALadraya avadhinA viSayatarIke kahyuM che te te rupagata sarva jove che. arthAt-rupAnugata tyAM rahelA rUpidravyonA darzanathI rUpidravya saMbaMddha ja prekSA karAya che. paNa te kSetra-kALadrayane ja phakta joto nathI. kAraNa ke, te amUrta che, avadhi mUrta viSayaka che. paramAdhijJAnIne paramAvadhi utpanna thaye chate aMtarmuhUrtamAM avazya kelavajJAna utpanna thAya che. udayapadavIe ArUDha thatA kevalajJAna sUryanI prathamaprabhAnA sphoTa rUpa paramAdhijJAna che, ethI tenA pachI avazya kevalajJAna sUryano udaya thAya ja che. e pramANe manuSyasaMbaMdhi kSAyopamika avidha kahyo. tiryaMcasaMbaMdhi kSAyopamika avadhi : audArika-vaikriya-AhAraka-taijas dravyo tathA tenA aMtarAlomAM temane ayogya dravyonA lAbha utkRSTathI tiryaMca yoniyomAM matsyAdimAM thAya che. A dravyAnusAra kSetra-kALa-bhAva svayaM vicAravA.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara bhavapratyayika avadhijJAna :- gA. 568nuM anusaMdhAna. te bhavapratyayika avadhijJAna deva-nArakane hoya che. temAM nArakono bhavapratyayika adhi jANave che. te kSetrathI 1 yojana utkRSTa ane 1 gAu jaghanya che. emA 1 yojana sudhI jonAra avadhijJAna pahelI ratnaprabhA nArakImAM ane gAu sudhI jonAra sAtamI tamastamaH prabhA nArakImAM hoya che. 259 (1) nArakanuM avadhijJAna (1)ratnaprabhAmAM-4 gAu, (2) zarkarAprabhAmAM-3 chu gAu, (3) vAluka prabhAmAM-3 gAu (4) paMkaprabhAmAM-2 ! gAu, (5) dhumaprabhAmAM-2 gAu, (6) tamaHprabhA-1 ae gAu (7) tamastamaH-1 gAu darekamAM ae gAu ocho karatAM jaghanya avadhi pramANa Ave che. te A rIte (1) ratnaprabhA 3 o gAuM (2) zarkarA prabhA-3 gAu (3) vAlukA prabhA 2 ae gAu (4) paMkaprabhA 2 gAu (5) dhumaprabhA 1 rU gAu (9) tamaH prabhA 1 gAu ane (7) samastamaH prabhA ae gAu. prazna-537 jo e pramANe jaghanyAvadhikSetra aDadho gAu che to nAnAmohI narasuM ya "narakamAM avadhijJAna jaghanyathI 1 gAu jANe che" gA.690 e vAta sAthe virodha thaze ne ? uttara-537 - naM zAkatraM je gAupramANa jaghanya kahyuM che te utkRSTa viSayamAM je jaghanya che tene AzrayIne kahyuM hovAthI doSa nathI. arthAt sAte pRthvIomAM je cAragAu Adi utkRSTa avadhikSetra che. temAM 7mI nArakamAM gAu rUpa avadhikSetra svasthAne utkRSTa chatAM zeSa pRthvInI utkRSTatAnI apekSAe sarvastoka hovAthI jaghanya kahyuM che tethI kAMI virodha nathI. (2) devonuM bhavapratyayAvadhi jJAna : (1) saudharma-izAna kalpanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI prathama pRthvIne dekhe che. (2) sanat-mAhendra kalpanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI bIjI pRthvIne dekhe che. (3) brahma-lAMtaka kalpanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI trIjI pRthvIne dekhe che. (4) zukra-sahasrAra kalpanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI cothI pRthvIne dekhe che. (5) Anata-prANata kalpanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI pAMcamI pRthvIne dekhe che. (6) AraNa-acyuta kalpanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI pAMcamI pRthvIne vizuddhatara dekhe che.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (7) adharima-madhyama raiveyakanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI chaThThI pRthvIne dekhe che. (8) uparima raivayakanA indro-sAmAnikAdi devo avadhithI sAtamI pRthvIne dekhe che. (9) anuttara devo saMbhinna cAre dizAmAM potAnA jJAnathI vyApta kanyAcolaka saMsthAnavALI saMpUrNa lokanADIne avadhithI dekhe che. tIrjI ane upara :- devalokanA A zakrAdi devono tIryam asaMkhya dvIpo ane samudro sudhI kSetrathI avadhi jANavo. tethI bahutara dvIpa-samudro upara uparanA devalokanA devo jove che, upara to badhA ja devo svakalpanA stupAdidhvajA sudhInAM kSetrane jove che. tenAthI upara nahi. 3 sAgaropamathI nyUna AyuvALA devonuM avadhiparicchedya kSetra saMkhyaya yojana jANavuM saMpUrNa sAgaro pama vALA devonuM avadhi kSetra asaMkhya yojano sudhI che. A utkRSTathI kahyuM. jaghanyathI-10 hajAra varSa sthitivALA bhavanapati-vyaMtaronuM jaghanya avadhikSetra 25 yojanA che. jyotiSka-vaimAnika devonuM saMkhya yojano, jaghanya-utkRSTathI avadhikSetra jANavuM. kAraNa ke, jyotiSkanI jaghanya sthiti paNa 1/8 palyopama che. utkRSTa 1 palyopama + 1 lAkha varSa che. eTale bahuAyuvALA hovAthI ane mahardhika hovAthI utkRSTanI jema temano jaghanya avadhi paNa saMkhyAtA yojano hoya che. vaimAnikanuM jaghanya avadhi kSetra aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge utpattinA prathama samaye pArabhavika jANavuM ane te pachI to te te devanuM jeTaluM mAna che teTaluM hoya che. dravya-kSetra-kALa-bhAvathI utkRSTavadhijJAna manuSyomAM ja hoya, devAdimAM na hoya. ane jaghanyAvadhijJAna-manuSya tiryacomAM ja hoya, anyamAM na hoya. utkRSTa avadhi be prakAranuM che - (1) lokagata samastaloka mAtra jonAra pratipAtI hoya che ane te uparanuM ane (2)aloka gataH- je alokano ekapaNa AkAza pradeza jove te apratipAtI ja hoya. (3) saMsthAna dvAra : jaghanya avadhi biMdunA AkArano goLa hoya che. kAraNa ke, panakanuM avagAhanA kSetra e AkAranuM che. utkRSTa avadhi-paramAvadhi kAIka lAMbo koIka pahoLo che. sarvathA goLa
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 261 nathI. avadhijJAnInA zarIranA pagathI mastaka sudhI bhamatI agnijIva sUcino e AkAra hoya che. madhyama avadhi kSetrathI aneka saMsthAnavALo hoya che. nArakono avadhi-tarApAnA AkArano pahoLo trikoNa hoya che. bhavanapatino avadhi-dhAnyanA koThA jevo ubho-pahoLo upara kAMIka sAMkaDo hoya che. vyaMtarono avadhi-paTa jevo upara-nIce samAna hoya che. jayotiSkano avadhi-DamarU jevo be bAju pahoLo-vacce sAMkaDo hoya che. saudharmathI azrutano avadhi-mRdaMga jevo upara lAMbo nIce pahoLo cheka upara nAno hoya che. raiveyakano avadhi-phulanI caMgerI jevo hoya che. anuttarano avadhi-kanyAnA colaka jevo hoya che. tiryaMca-manuSyono avadhi-vividha prakArano hoya che. jema, svayaMbhUramaNa samudranA mAchalA valaya AkAra vinA sarva AkAranA che. tema, A avadhi valayanA AkAravALo paNa sAthe kahyo che. deva-nArakano avadhi sarvakAla niyata AkArano hoya che. jyAre, tiryaMcamanuSyono to je AkArathI prathama utpanna thAya che te ja AkArathI keTalAkano sarvakALa hoya che. keTalAkano to anya AkAre pariName che. bhavanapati ane vyaMtarone UrdhvadizAmAM avadhi vadhAre hoya che. ane vaimAnika devone adho dizAmAM avadhi vadhu hoya che, nArakI ane jyotiSane ticchI dizAmAM avadhi vadhu hoya che tathA audArika zarIravALA tiryaMca-manuSyone vividha prakAre hoya che. (4) anugAmika-ananugAmika dvArA AnugAmuka avadhi-je utpanna thayelo avadhi potAnA svAmine dezAMtara jato anusare che. Avo avadhi nAraka-devone hoya che. ananugAmuka - sAMkaLamAM bAMdhelA dipaka jevo je avadhi janArA purUSanI sAthe na jAya te. tathA,
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam mizraavadhi :- utpanna thayelA je avadhino deza svAmi sAthe anyatra jAya che tathA eka deza to pradezAntaramAM cAlelA puruSanI nIkaLelI eka AMkhanI jema anyatra jato nathI, e mizra kahevAya che te traNe prakArano avadhi manuSya-tiryaMcamAM hoya che. (5) avasthita dvAra 262 avasthita traNa prakAre-kSetrathI, upayogathI, labdhithI hoya che. (1) kSetrathI :- avadhinA AdhAra paryAyathI kSetranuM avasthAna 33 sAgaropama kAlane AzrayIne hoya che arthAt-anuttaradevo je kSetramAM janma samaye avagADha hoya che. tyAMja bhavanA kSaya sudhI rahe che. eTale temanA saMbaMdhi adhinuM eka kSetramAM 33 sAgaropama rUpa utkRSTakAla avasthAna hoya che. (2) upayogathI H- avidhano sura-nAraka-pudgalAdika dravyamAM dravyaviSaya upayogane AzrayIne tyAM athavA anya kSetramAM aMtaHmuhUrta ja avasthAna che. tyArabAda nathI. sAmarthyabhAvAt, te ja dravyamAM je paryAyo che tenA lAbhamAM eka paryAyathI paryAyAntaramAM saMcaratA avidhanA upayogamAM 7-8 samaya avasthAna che. te upara nathI keTalAka kahe che paryAyo 2 prakAranA che-guNo ane paryAyo, tyAM sahavartI guNo zukalAdi jANavA. kramavartI paryAyo navA-puraNAdi jANavA. tyAM guNomAM 8 samaya avidha upayoganuM avasthAna ane paryAyomAM 7 samaya che. dravya sthULa che tethI tyAM aMtarmuhUrta tenA upayoganI sthiti che. guNo tenAthI sUkSma che. eTale te 8 samaya sthiti che, guNothI paryAyo sUkSma che eTale temAM 7 samaya sthiti che. (3) labdhithI :- advAv avaDhDhALa gA.718 ahIM ahvA eTale avidha jJAnAvaraNa kSayopazamalAbha rUpa labdhi. te tyAM/anyatra kSetramAM te/anya dravyAdimAM upayukta ke anupayukta ne hoya che eTale A avadhijJAnAvaraNakSayopazama lAbharUpa labdhinuM niraMtara avasthAna kahevAnArI bhASyanI yuktithI 66 sAgaropama kALane AzrayIne hoya che. manuSyabhava saMbaMdhi kALathI e adhika jANavA e avadhinuM dravyAdimAM upayoganuM ane labdhinuM aMtarmuhUrta avasthAna utkRSTa jANavuM. jaghanyathI eka ja samaya mAnavo. tyAM na2-tiryaMcono samayathI upara pratipAta ke anupayogathI jANavo. devanArakono to jemane bhavanA caramasamaye samyaktvanA lAbhathI vibhaMgajJAna avadhirUpe pariName che. tyArabAda marelAne te avadhijJAna naSTa thAya che tyAre temanuM e avadhijJAna eka samayanuM jANavuM.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 263 (6) cala dvAra avadhidravyAdi viSayane AzrayIne cala avadhijJAna 2 prakAre vardhamAna ke hIyamAna hoya che. vRddhi hAni pratyeka 6 prakAre AgamamAM kahI che. (1) anaMtabhAgavRddhi (2) asaMkhyAta bhAgavRddhi (3) saMkhyAta bhAgavRddhi (4) saMkhyAta guNavRddhi (5) asaMkhyAta guNavRddhi (6) anaMtaguNa vRddhi (7) anaMtabhAga hAni (8) asaMkhyabhAga hAni (9) saMkhyAtabhAga hAni (10) saMkhyAtaguNa hAni (11) asaMkhyAta guNa hAni (12) anaMtaguNa hAni. emAMthI avadhinA viSayabhUta kSetra-kALanA Adya-aMta e be bheda choDIne 4-4 prakA2nI vRddhi/hAni thAya che. anaMtano bhAMgo kSetra-kALano na saMbhave. kAraNa ke, avadhiviSaya bhUtakSetramAM AnaMtya abhAva che. tema kALanuM paNa che. bhAvArtha-jeTaluM kSetra prathama adhijJAnIe joyuM tenAthI koI pratisamaya aMsakhya bhAgavRddhi, koI saMkhya bhAgavRddhi, koI saMkhya guNa vRddhi, koI asaMkhya guNavRddha kSetra jove che. ema hIyamAna paNa jANavuM. dravyomAM be prakAranI vRddhi/hAni thAya che. arthAt avadhijJAnIe prathama jeTalA dravyo upalabdha karyA, tenA pachI temanAthI anaMtabhAga adhika koI jove che. paNa vastu svabhAvathI asaMkhyAtAdi bhAge adhika na jue. koI temanAthI anaMtaguNa vRddha jove che. koI anaMtabhAga hAni, koI anaMtaguNahIna jove che. paNa vastu svabhAve asaMkhyAtAdi bhAge hIna na jue paryAyomAM pUrvokta 6 prakAranI vRddhi/hAni thAya che. A dravya-kSetra-kALa-bhAvono paraspara saMyoga vicAratAM ekanI vRddhimAM ja bIjAnI vRddhi hoya, ekanI hAnimAM bIjAnI vRddhi na hoya, ekanI hAnimAM bIjAnI hAni hoya, nahi ke ekanI vRddhimAM bIjAnI hAni thAya. eka dravyAdinI bhAgathI vRddhi/hAnimAM bIjAnI paNa bhAgathI ja prAyaH vRddhi/hAni thAya che nahi ke guNAkArathI, guNAkArathI paNa ekanI vRddhi/hAnimAM bIjAnI paNa prAyaH vRddhi-hAni thAya che. prazna-538 kSetranI asaMkhya bhAgAdivRddhimAM tenA Adeya dravyonI paNa asaMkhya bhAgAdi vRddhino saMbhava kema na hoya athavA dravyAnanye dravyanI anaMtabhAga vRddhi thatA paryAyonI asaMkhya bhAgAdi vRddhi athavA dravyanI anaMta guNavRddhi thatAM paryAyonI asaMkhyaguNa vRddhi kaI rIte pratipAdana karAya che ? arthAt-kSetranA AdhAra dravyo che, tenA AdhAra paryAyo che. tethI jevI AdhAranI vRddhi/hAni, tevI ja AdheyanI paNa yukta che. to ahIM vicitratA kaI rIte-kSetranI cAra prakAranI vRddhi-hAni, dravyanI be prakAranI ane paryAyonI SaDavidha vRddhi hAni thAya che ? -
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-pa38 - kSetrAnuvartI pudgalo-paramANu-skandhAdi che, guNo-pudgalAnuvartI che. eTale e sAmAnya che e kone mAnya nathI? anabhimatano pratiSedha kare che-e avadhijJAna viSaya tarIke abhipreta nathI. bhAvArtha-e sAmAnyathI che ja koNa na mAne ke sAmAnyathI samastalokAkAzanA asaMkhyatamAdika bhAgamAM samastapudgalAstikAyano paNa asaMkhyatamAdika bhAga ja svarUpathI che. samagra pagalAstikAyanA anaMtatamAdika bhAgamAM samasta paryAyarAzino. paNa anaMtatamAdika bhAga che. eTale kSetranA asaMkhyAta Adi bhAganI vRddhi/hAnimAM dravyanI paNa tenI anuvRttithI vRddhi/hAni thAya, dravyanI anaMtatamAdi vRddhi/hAnimAM tenA paryAyonI paNa tenI anuvRttithI vRddhi hAni thAya. paraMtu avadhijJAnanA viSayabhUta kSetrAdinI vRddhi/hAni vicAravI mAnya che. samAnyathI svarUpamAM rahelAnI nahi. ema vizeSita je vRddhiAhAni che te avadhijJAnavaraNIya kSayopazamane AdhIna hovAthI vicitra che. eTale yathokta prakAre ja te barAbara che anya prakAre nahi. ahIM svarUpathI samasta pudagalAstikAyarUpa dravyo AdhArabhUta svakSetrathI anaMta guNA che evuM liMgavyatyayathI ahIM paNa joDAya che. kAraNa ke ekekAkAzapradezamAM anaMta paramANudvayaNukAdidravyanI avagAhanA rahelI che. eka eka paramANunA anaMta paryAyo hovAthI te svAzrayabhUta dravyathI anaMta guNA che. dravyanuM nijakAdhAra kSetra che, paryAyono nikAdhAra dravyo che. tethI tene adhIna te dravya-paryAyonI sAmAnyathI vRddhi hAni thAya che. kSetranI caturvidha vRddhi/hAnimAM dravyonI paNa teTalI ja thAya. dravyonI dvividha vRddhi/hAnimAM paryAyonI paNa teTalI ja thAya, evuM jema para pratipAdana kare che tema ame paNa svarUpasthiti sAmAnyathI vicAraNAmAM mAnIe chIe ahIM vivAda nathI. paraMtu nijakAdhAra dravyavazAta avadhi nibaMdhana avadhiviSaya vadhato/ghaTato nathI. kAraNa ke parItaH pratiniyata e yathAktarUpathI vicitra kSayopazamathI niyamita che. kSayopazama vicitra hovAthI e citrarUpa jema yuktithI ghaTe tema pravarte che ane tene ullaMghIne anya rIte paNa pravarte che emAM ekAMta nathI. e prAyaH karIne AjJA grAhya che. eTale AjJA ja pramANa che. svecchApUrvaka sukA tarkane ubhA karavAthI zuM vaLe ? vaLI prAyaH zabdathI uparanI yuktithI paNa jaNAvela viSaya ghaTe che. (7) tIvra-maMdadvArA rUma vagerenI jALImAM rahelA pradIpanI prajAnA nIkaLavAnA sthAnonI jema avadhijJAnAvaraNa kSayopazama janya avadhijJAnanA nIkaLavAnA sthAnone phaka kahevAya che. te eka jIvanA saMkhe ke asaMkhya paNa hoya che, tyAM eka phakanA upayogamAM jIva niyamo sarvaphaDakothI upayukta thAya che kemake jIva eka upayogavALo hoya che. jemake eka AMkhano
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 265 upayoga karatA bIjI AMkhano paNa upayoga hoya che. A phaDako traNa prakAranA hoya che (1) anugamanazIla-AnugAmuka-je dezamAM rahelA avadhivALA jIvanA utpanna thayelA phaDakI tyAMthI anyatra paNa jatA tenA anuyAyI thAya che. enAthI viparita (2) anAnugAmuka (3) AnugAmuka-anAnugAmuka ubhaya svarUpa mizra-keTalAka dezAMtara janArA keTalAka na janArA. e pratyeka pAchA traNa prakAranA hoya che. (1) pratipatana zIla-keTaloka kALI rahIne pachI paDavAnA svabhAvavALA, tethI viparita (2) apratipAtI-mRtyu sudhI rahenArA (3) pratipAti apratipAti ubhayarUpa mizra-keTalAka pratipAtI keTalAka apratipAti A manuSyatiryaMcomAM je avadhi che temAM ja hoya che. devanArakanA avadhimAM na hoya. prazna-539 - tIvra-maMda dvAra prastuta chatAM phakAvadhi svarUpane pratipAdana karatA prakramavirodha kema na thAya? - uttara-pa39 - prAya-AnugAmukA-apratipAtI phahuko tIvravizuddhi yukta hovAthI tIvra kahevAya che. ananugAmI-pratipAti avizuddha hovAthI maMda kahevAya che. mizrato madhyama kahevAya che eTale arthathI tIvra-maMda dvAra ja che eTale doSa nathI. prazna-540 - anugAmuka ane apratipAti phaDakonAM vacce vizeSa zuM che ? ane ananugAmuka pratipAti phaDakono paraspara zuM bheda che? uttara-540 - apratipAti phako anugAmI ja hoya che ane anugAmuka to apratipAti-pratipAti baMne hoya che e vizeSa che. tathA pratipAti paDe ja che, ane paDeluM paNa dezAMtare gayelAne kyAreka thAya che. e pramANe ananugAmuka phaDakomAM thatuM nathI. bhASya :- rUmanI jALImAM rahelA pradIpanI prajAnI upamAvALo phaDaka avadhi thAya che. tyAM vizuddha kSayopazama janya phaphakathI thato avadhi nirmaLa, te tIvra kahevAya che. avizuddha kSayopazama pravartita-malIsama te maMda kahevAya che. madhyama kSayopazamavALo-mizra kahevAya che. prazna-541 - A rIte aneka phako dvArA utpanna thato hovAthI avadhijJAnanI upayogabahutA kema na thAya? uttara-541 - eno uttara Apelo ja che chatAM bIjI rIte uttara jaNAvIe chIeanekavastu vizeSanA upayogamAM ja e thAya, jemake-A hAthIo, jamaNe A ghoDAo, DAbe ratho, AgaLa padAtio vagere A pramANe aneka vastuvizeSanA upayogamAM ghaNA upayoga thAya paNa, ahIM aneka vastu vizeSa upayoga nathI, paNa grAhya vastugata vizeSanI vimukhatAthI sAmAnya upayoga ja che, jema be AMkhathI chAvaNIno upayoga thAya che. e eka upayoga che eTale upayogabahutA nathI.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zrI vizeSAvazyaka bhASya anugAmI Adi phaDuko traNa prakAre (1) pratipAti (2) apratipAti (3) mizra bIjI rIte (1) tIvra (2) maMda (3) madhyama A badhA jaghanya madhyamAdi bhedathI vicitra-nAnA prakAranA che. prazna-542 - niyata anugAmi ane apratipAti anugAmi phakomAM zuM bheda che? athavA ananugAmi ane pratipAti vacce zuM bheda che? uttara-542- je niyata apratipAti che te cAlatI dipikA jema niyamo anyatra jatA avadhimantane anusare ja che. je anugAmi che te niyata paNa hoya ke aniyata paNa hoya, apratihata cakSunI jema apratipAti paNa hoya ke pratihata cakSunI jema pratipAti paNa hoya. pratipakSano bheda-pratipAti paDe ja che, paDelo paNa kyAreka dezAMtaramAM jAya che, jyAre ananugAmuka phaDuMka evo nathI. kAraNa ke, e je dezamAM rahelo utpanna thayelo che te dezamAM ja rahelo paDe ke na paNa paDe. paDelo paNa dezAntaramAM pharI utpatti dezamAM AvelAne te utpanna thAya che evo pratipAti-ananugAmukamAM bheda che. matAMtara prazna-543 - phaDukonI tIvra-maMdatA vizuddhi-saMklezathI thAya che. te prAyaH tiryaMcamanuSyomAM hoya che keTalAka AcAryo patg ya mAMhenA gA.738 thI tIvamaMdAra kahIne tarata ja kahevAnArA pratipAda-utpAdadvAramAM ja paDDA ya mApuInI gA.739 gAthAmAM kahelA AnugAmukAdi bhedane kahe che, tee zA mATe ema kahe che? uttara-543 - pratipAda-utpAda-manuSya-tiryaMcanA avadhino ja ghaTato hovAthI tenA viSaya ja pratipAda utpAda dvAra che. eTale nara-tiryaMcanA prahaNathI A anugAmukAdi bhedo pratipAda-utpAdanA aMtargata ja che evo anyAcAryono abhiprAya che. athavA baMne dvAronuM A bheda kathana arthathI kAMIpaNa viruddha nathI. kAraNa ke, baMnenAM avadhimAM anugAmukAdi bhedo ghaTe che. pratipAta-utpAdadvAra bAhyavadhi:- je avadhijJAnInuM avadhi eka dizAmAM hoya che athavA aneka dizAomAM paNa je phaDaka avadhithI je anyonya vicchinna-sAMtara hoya te paNa bAhyAvadhi kahevAya che athavA avadhijJAnI jIvano sarvataH parimaMDalAdi (goLa vagere) AkAravALo paNa je avadhi
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 267 aMgulamAnAdi kSetravyavadhAnathI sarvata asaMbaddha che te paNa bAhyAvadhi kahevAya che. A abhiprAya bhASyakAra-ciraMtana TIkAkArono che. Avazyaka cUrNikAra nA mate - vANiratnamo nAma jattha se Thiyassa ohiNNANaM samuppaNNaM, tammi ThANe so ohinANaM na kiMci pAsai, taM puNa ThANaM jAhe aMtariyaM hoi, taM jahA-aGgaleNa vA, aGgalapuhatteNa vA, vihatthIe vA, vihatthIpuhatteNa vA, evaM jAva saMkhijjehiM vA, asaMkhijjehiM vA joyaNehiM tAhe pAsai, esa bAhiralaMbho bhaNNai / bAhya avadhinI prApti eTale je kSetramAM rahelAne avadhijJAna utpanna thayuM hoya, te sthaLamAM tenuM avadhijJAna kAMI paNa jove nahi. paraMtu e utpatti sthAna eka AMgaLa, AMgaLa pRthakatva, eka veMta, veMta pRthakRtva, saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojana pasAra karyA pachI jue,te bAhya avadhinI prApti kahevAya che. tyAM evA prakAranA bAhyAvadhimAM eka samaye dravya-kSetra-kALa-bhAva viSayamAM utpAda Adi bhajanA karavI. prazna-544 - kevI rIte bhajanA karavI? uttara-544 - kyAreka eka samaye utpAda thAya che. pahelA svalpadravyAdi viSaya bAhyAvadhi utpanna thato vadhe che, kyAreka eka samaye te ghaTe che pUrvadaSTa dravyAdithI hIna dravyo dekhe che kyAreka utpAda-pratipAdi rUpa ubhayapaNa eka samaye thAya che, kAraNa ke e bAhyAvadhi dezano avadhi che. tethI jyAre eka ja dizAnA bAhyAvadhimAM tIracho saMkocarUpa pratipAta che. tyAre ja AgaLavRddhirUpa utpAda thAya che. ane jyAre AgaLa saMkoca thAya che tyAre ja tIracho vistAra thAya che. ema sAntara anekadizAmAM paNa bAhyAvadhimAM jyAre eka ja dizAmAM adhika no ja utpAda che tyAre ja anya dizAmAM pratipAta che ema valayAkAre sarva dizAnA bAhyAvadhimAM paNa je samaye eka ja dezamAM valayano vistArAdhikya lakSaNa utpAda che teja samaye anya dizAmAM valayano saMkoca rUpa pratipAta che A rIte bhajanA karavI. prazna-545 - utpAta-pratipAta rUpa be viruddha dharmalakSaNa ubhaya eka samaye kaI rIte ghaTe ? uttara-pa45 - jyAre sarva avadhino yugapad ja utpAda-pratipAta mAnIe tyAre virodha thAya paNa ahIM evuM to nathI, vibhAgathI ahIM te mAnyA che. ema dAvAnala jyAre ekabAjuthI sukA ghAsa-stasmAdimAM lAge che, tyAre ja anyatra baLelA sukhA ghAsAdi dazamAM bujhAya che. temA A bAhyAvadi paNa saMdeza hovAthI koI deza vRddhi pAme che koI deza
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam te ja samaye naSTa thAya che eTale emano yugapat eka sAthe utpAda-pratipAta thavAmAM kAMI viruddha nathI. 268 atyaMtarAvadhi :- je jIvane sarva bAjue aMtara rahita evuM adhijJAna hoya, te atyaMtara avadhijJAnI kahevAya, AvA abhyantara avadhijJAnanI prAptimAM niraMtara sarvasthAne pratipAda-utpAd eka sAthe eka samaye thatA nathI. kAraNa ke, A avadhi pradIpanI prabhAnA paTalanI jema avidhavALA jIvanI sAthe sarvataH niraMtarathI saMbaddha-akhaMDa dezavinAno eka svarUpa che. eTale ja e saMbaddhAvidha ane dezAvadhi kahevAya che. cUrNimAM kahyuM che tatva abbhitaraladdhI nAma jattha se Thiyassa ohinnANaM samuppannaM, tato ThANAo Arabbha so ohinnANI niraMtarasaMbaddha saMkhejja vA asaMkhejja vA khittao ohiNA jANai pAsai, esa abbhitaraladdhI "atyaMtara avadhinI prApti eTale je kSetramAM rahelAne avadhijJAna thayuM hoya, tyAMthI mAMDIne te avadhijJAnI aMtara rahita saMbaMdhapUrvaka saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojana sudhI kSetrathI avidhajJAna vaDe jANe che ane jue che te atyaMtara avavidha kahevAya che." AvA prakAranA ekakhaMDavALA atyaMtara avadhimAM eka samaye pratipAta-utpAdamAMthI koI eka ja hoya che. yugapat ubhaya na hoya, jo ema thAya to te paNa sadeza banI jAya ane eka ja vastunA ekavAramAM viruddha dharmo na ghaTe. jemake-nirAvaraNa cArebAju phelAyelI pradIpa prabhA paTalamAM eka samaye saMkoca ke vistAra eka ja hoya che, eka dizAmAM saMkoca ane anya dizAmAM vistAra evo eka samaye yugapat saMkoca-vistA2 na thAya ema ahIM paNa che. kAraNa ke vastuno eka dharmathI sAthe utpanna-vinAza kyAreya thato nathI, AMgaLI dravya je RjutvadharmathI Rju hoya che te ja dharmathI vakra thatI nathI, baMneviruddha che. anya dharmathI to eka samaye paNa utpAda-vyaya ghaTe che. jema te ja aMgulI dravya je samaye RjutAthI utpanna thAya che. te ja samaye vakratAthI vinAza thAya che, paNa dravyatAthI avasthita ja che. Ama RjupaNuM, vakrapaNuM ane aMgulIpaNuM e traNe eka kALe judA judA dharma vaDe virUddha nathI. athavA jema koI sAdhu je samaye maryA te samaye ja devatvena utpanna thAya che ane naratvena naSTa thAya che. paNa jIvatvena te avasthita che. ema ahIM paNa yugapat anya dharmothI utpAdAdi viruddha thatA nathI ane eka ja dharmathI yugapat te ghaTatA nathI. samaye AMgaLI Rju thAya che. teja samaye tenI RjutAno nAza thato nathI ke bhAvi vakratvanI utpatti thatI nathI. e rIte RjutA RjutvadharmathI utpanna thAya che. te ja samaye te nAza pAme che evuM mAnavuM paDe, Ato atyaMta viruddha che. svasattA prApta thaI hoya tevI vastuno nAza ghaTe che. aprApta sattAvALA kharaviSANano nAza kahevo ghaTato nathI. vastunuM svarUpa eka samaye eka ja hoya che. jo je samaye
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 269 RjutvadharmathI RjutA utpanna thAya che te ja samaye te ja dharmathI te nAza pAme che, evuM mAno to sarvadA ja utpatti abhAve nityavinaSTa, kyAreya paNa aprApta Atma sattAvALI vastumAM sattArUpa utpatti kyAMthI thAya ? e pramANe sarvadA vinAze suMghelI hovAthI vastuno utpAdAbhAva nitya thAya. eTale nAza kono thAya ? jo kAMI utpanna thAya to teno kyAreya paNa nAza ghaTe ! nahi to vinAza kono ? ane utpatti-nAzAbhAve avasthiti paNa konI ? jemake je utpAda-vyayathI zUnya che, tenuM avasthAna paNa nathI, jemake kharaviSANa, ane tenAthI zUnya vastu ApanI kahelI yuktithI AvI paDe che. eTale tenI sthiti kyAM ? ema thatAM A traNe jagat zUnya thaI jAya. prayoga :- utttA-vyaya-dhrauvyarahita vastu nAstyeva sattvAdyayogAt, kharaviSANavat / pahelA saMvegna maLoghne gA.669 thI dravya-kSetra-kALa ane traNano paraspara nibaMdha kahyo hato. ane ahIM utpAda-pratipAta dvAramAM prasaMgathI dravyano guNa sAthe saMbaMdha kahevAya che. kSetra-kALa no nahi. kAraNa ke, guNa e dravyAzrita che kSetrakAlAzrita nathI. eka skaMdha athavA paramANu Adi eka dravyane joto avadhijJAnI tenA anekaguNakALo vagere paryAyone utkRSTathI asaMkhya, vimadhyathI saMkhya jove che. jaghanyathI 242 paryAyo eka dravyanA jove che. arthAt sAmAnyathI varNa-gaMdha-rasa-sparzarUpa 4 paryAyone jove che. eka dravyAnugata utkRSTathI asaMkhya paryAyo tathA anaMta dravyagata anaMta paryAyone ja jove che. (9-10-11) jJAna-darzana-vibhaMgarUpa traNa dvAro prazna-546 avadhi e jJAna che ? darzana che ? ke vibhaMga che ? athavA e paraspara tulya che ke adhika che ? -- uttara-546 - vastunuM vizeSarUpa grAhaka te sAkAra bodha, te samyagdaSTinuM jJAna che ane mithyAdaeNSTinuM vibhaMgajJAna che. vastunuM sAmAnyarUpa grAhaka te anAkAra te darzana che. ahIM gAthAmAM sAkAra-avadhijJAna, anAkAra avadhidarzana, vibhaMga-vibhaMgajJAna grahaNa karyuM che. eTale jJAna-darzana-vibhaMgalakSaNa traNadvAra thAya che. tyAM avadhijJAna-darzana tathA vilTaMgajJAna, tenA saMbaMdhi keTalAkanA mate avadhi darzana che. te judA judA svasthAne che, ane parasparApekSA parasthAne avadhi-vibhaMganA jJAna-darzana bhavanapati devothI mAMDIne uparanA traiveyaka vimAno sudhI je je jaghanya sthitivALA devo hoya te baMnethI mAMDIne uparanA grevaiyaka vimAna ucita avadhi-vibhaMganI utkRSTatAnI prApti che. tyAM sudhI kSetrAdilakSaNa viSayane AzrayIne baMne
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 zrI vizeSAvazyaka bhASyam tulya hoya che, arthAta bhavanapati devothI zarU karIne yAvatu uparanA raiveyaka vimAnavAsI devo je jaghanyasthitivALA devo che. temanA saMbaMdhI jaghanya avadhi vibhaMgajJAna-darzano kSetrAdirUpa viSayane AzrayIne paraspara tulya hoya che. madhyama-tulyasthitivALAne te te rIte madhyama tulya thAya ane utkRSTa tulya sthitivALAne utkRSTa tulya hoya che. anuttaravAsI devomAM mithyASTi na hovAthI tyAM avadhijJAna-avadhidarzanarUpa avadhi ja hoya virbhAgajJAna na hoya; kemake te mithyASTine ja hoya che te anuttara devonuM avadhi kSetrathI ane kALathI asaMkheya ane dravya-bhAvathI anaMta viSayavALuM hoya che. tulyasthitivALA manuSya-tiryaMcamAM paNa kSayopazamanI tIvra-maMdatAdi kAraNa vicitratAthI kSetrakALa viSayamAM paNa avadhi-vibhaMga jJAna-darzananI vicitratA che. tulyatA nathI. kemake e samAnatA to devomAM ja kahI che. (12) dezadvAra nAraka-devo-tIrthakaro avadhijJAnanA kSetranI aMdara ja hoya che. avadhiupalabhya kSetranA atyaMtaravartI ja hoya che. eTale ja eo abAhyAvadhi kahevAya che. avadhiprakAzita kSetranA dIpakanI jema nija nija prabhApaTalanA eo bahAra hotA nathI, tathA avadhithI teo sarva dizA-vidizAomAM dekhe che. dezathI nahi. zeSa tiryaMca-manuSyo eka dezathI dekhe che. arthAt sarvato ane dezathI dekhe che. athavA nAraka-deva-tIrthakaro avadhinA abAhya hoya che arthAtu e loko avadhijJAnavALA ja hoya che. teone niyamo avadhijJAna hoya che. prazna-547 - prathama pakSamAM kahyuM che ke nArakAdi avadhi upalabdha kSetranA atyaMtara hoya che ema kahevA chatAM patti sarvataH evuM zA mATe kahevAya che? kAraNa ke jeo avadhiprakAzita kSetranI madhyamAM rahe che te o sarvataH jove ja che, e gatArtha hovAthI vizeSa ja thAya che ne? uttara-547 - niraMtarAla sarva dizA-vidizAlakSaNa dizAo prakAzanA viSayabhUta che. je avadhinI e saMtatadiphaka avadhi-abAhyAvadhi evo asaMtatadikka sAdhu Adi. avadhidyotitakSetranA madhye paNa rahelo sarvataH joto nathI arthAta- modI vADavA gA.749 thI je pUrve jaNAvelo 2 prakArano bAhyAvadhi, phakAvadhi ane asaMbaddhavalayAkArakSetra prakAzAvadhivALo che. tevA avadhivALA sAdhu Adi avadhi upalabdha kSetranA aMdara rahelo paNa sarvata joto nathI. kAraNa aMtarAla dekhAtuM nathI tethI sarva dizA-vidizAomAM niraMtara joI zakatA nathI eTale tenA vyavaccheda mATe pasthati sarvata: ema karavuM.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara prazna-548 bAhyAvadhi kaheluM che to A vyavaccheda para evA pAsaMti upAdAnathI zuM thAya ? -- uttara-548 sAcuM che, samayaparibhASitA bAhyAvadhitva ahIM nathI paraMtu lokarUDha avadhi prakAzita kSetra madhyavartitvamAtra ahIM paNa che. eTale tenA vyavaccheda mATe pAsaMti nuM ahIM upAdAna che. prazna-549 - * narakAdio avadhinA abAhya hoya che eno zuM artha ? uttara-549 - e niyatAvadhivALA che emane niyamA avidha hoya ja che. 271 paNa A asaMtatadikkAvadhi abAhyAvadhi ja nathI kemake tene pUrve - prazna-550 uttara-550 - zuM eo dezathI jove che ke sarvathI evA saMzayane dUrakaravA mATe pazyati vastu sarvataH e vAkya zeSa che. to pAsaMti no zuM artha che ? - prazna-551 - jo ema hoya to, te saMzaya chedavA mATe sarvataH enuMabhidhAna ja karo atyaMtara zA mATe grahaNa karyuM che ? - uttara-551 joke sarvathI grahaNathI nArakAdIonuM deza darzana nirAkarIne saMzaya nirasta thAya che abhyantarA gavAhyAH enAthI niyamA avadhivALA nAraka-deva-tIrthaMkaro che, bIjA tiryaMca-manuSyo bhajanAe-avadhiyukta ke rahita hoya che, evuM kaheluM jANavuM. kAraNa ke sarvagrahaNathI sarvadezadarzana viSaya ja saMdeha dUra thAya che. emane niyatAvadhitva hotuM nathI. eTale te batAvavA avadheravAhyA mavatti e vacana che. tyAM mavapratyayo nA levAnAm tattvArtha 1/22nA vacanathI, ane tIrdi nALerdi samA titvayA khAva hoMti nihavAle e vacanathI nAkara-deva-tIrthaMkarone niyatAvadhitva siddha ja che. - prazna-552 uttara-552 - bhavapratyayAdi vacanathI niyamA nArakAdine avadhi siddha thAya che. paNa e jaNAtuM nathI ke emane bhavanA kSaya sudhI hoya ke keTalo kALa thaIne e paDe che ? tethI hissa vAhirA hoMti gA.766 enAthI kALa niyama karAya che. sarvakALa emane adhi hoya che vacamAM paDatuM nathI. to enAthI zuM ? prazna-553 jo ema hoya to tIrthaMkaronuM sarvakALa avasthAyitva avadhinuM viruddha thAya che, kemake kevalanI utpattimAM teno abhAva thaI jAya che ?
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-553 - nA, temane kevalotpattimAM paNa vastutaH teno pariccheda paNa naSTa thato na hovAthI sutarAM kevalajJAnathI saMpUrNa anaMtadharmAtmaka vastunI paricchitti che athavA ahIM chamasyakALanI vivakSA karavAthI doSa nahi Ave. (13) kSetradvAra kSetrathI avadhi avadhivALA jIvanamAM pradIpamAM prabhApaTalanI jema saMbaddha hoya che arthAta jIvathI adhiSThita kSetrathI mAMDIne niraMtara jovAyogya vastune prakAze che. koI atyaMta prakRSTa aMdhakArathI vyAkuLa vaccenA pradezane oLaMgIne dUra rahelI bhIta upara pratibiMbita pradipaprabhA jema jIvamAM asaMbaddha hoya che. hetubhUta puruSAbAdhAthI jIvamAM asaMbaddha hoya che. prazna-554 - te saMbaddha ane asaMbaddha avadhi kSetrathI keTalo hoya che? uttara-554 - yojanApekSA saMkhyaya ke asaMkhya yojano pratyeka puruSAbAdhA sAthe hoya che. phakta te saMkhya ke asaMkhya yojana nathI hoto. paraMtu, puruSAdi aMtarAlarUpa bAdhA paNa eTalI hoya che. A aMtara asaMbaddha avadhinuM che. asaMbaddha avadhimAM ane aMtaramAM caturbhagI-saMkheya aMtara-saMkhyaya avadhi, saMkheya aMtara-asaMkheya avadhi, aMsakheya aMtara-saMkheya avadhi, asaMkheya aMtara-asaMkheya avadhi saMbaddhamAM to vikalpa ja nathI kemake emAM aMtara rUpa dvitIyapada ja nathI. A avadhi loka ane alokamAM saMbaddha paNa hoya che. ahIM paNa 4 bhaMgA che (1) je lokapramANAvadhi che te puruSamAM saMbaddha hoya che ane lokAntamAM paNa saMbaddha che (2) je lokanA dezamAM rahelo abhyattarAvadhi che te puruSamAM saMbaddha che lokAMte saMbaddha nathI, (3) lokAnta saMbaMdha-puruSe asaMbaddha e zUnyabhaMga kAraNa ke je lokAMte saMbaddha hoya te puruSamAM niyama saMbaddha ja hoya eTale A bhAMgo asaMbhava che lokAnta ke puruSamAM asaMbaddha bAhyAvadhi je aloke saMbaddha che te puruSamAM saMbaddha ja hoya eTale tyAM bhaMgAno abhAva che. (14) gatidvAra prazna-555 - avadhijJAnano matijJAnathI zuM vizeSa che? uttara-555 - je matijJAnanA pratipattAo pUrve kahyA che te ja avadhinA paNa pAmanArA jANavA. phakta ahiM adhika paNa keTalAka hoya che. jemake-avedI ane akaSAyI ane mana:paryAvajJAnIe matijJAnanA pUrvapratipannA ja kahyA che. e avadhinA pratipadyamAna paNa hoya che. kAraNa ke, baMne zreNImAM vartatA avedako ane akaSAyomAM keTalAkane avadhijJAna
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 273 utpanna thAya che ane je anutpannAvadhi mati-zrata cAritravALAne prathama ja mana:paryAyajJAna utpanna thAya che. te mana:paryAyajJAnIo paNa keTalAka pAchaLathI avadhijJAnanA pratipadyamAna thAya che, ane AhAraka-aparyAptako matijJAnanA pUrvapratipanna ja kahyA che. pratipadyamAnaka nahi, ahIM to je apratipatita samyaktavALA tiryaMca-manuSyomAMthI deva-nArako thAya che. te avadhijJAnanA pratipadyamAnaka paNa hoya che. prazna-papa6 - pratipadyamAnakomAM vizeSa kahyo pratipannomAM zuM vAta che? uttara-papa6- matijJAnanA je pUrvapratipannA kahyA che te avadhijJAnanA paNa pUrvapratipanna jANavA te paNa vikasendriya ane asaMjJIpaMcendriyane choDIne. kAraNake, e sAsvAdana samyagdaSTivALA matijJAnanA pUrvapratipannA kahyA che, teo avadhinA pratipadyamAna ke pUrvapratipanna e be bhedamAMthI ekeya bhedamAM thatA nathI. zeSalabdhio (1)AmarSoSadhi (2) vimuDauSadhi (3) zlekhauSadhi (4) malauSadhi (5) saMbhinnazrota (6) Rjumati (7) sarvoSadhi (8) cAraNalabdhi-jaMghA-vidyA (9) AzIviSa (10) kevalI (11) manojJAnI (12) pUrvadhara (13) arihaMta (14) cakrI (15) baladeva (16) vAsudeva. (1) AmarSa:- hAtha vagerenA sparzamAtrathI ja roga dUra karavAmAM samartha je labdhi thAya te AmarSoSadhi labdhi. (2) vipuDu (3) zleSma (4) mala :- jenA e suMgadhi che te sva-parane roga dUra karavAnI buddhithI vivAdithI sparzatA sAdhuno te rogano nAza thAya che. (5) saMbhinnazrota:- sarva zarIranA bhAgothI sAMbhaLe che, athavA ekeka indriyo jenI sarvaviSayothI saMbhinna che te, eka paNa IndriyathI samasta apara indriyagamya viSayone je jANe che. athavA jenI Indriyo paraspara ekarUpa thayelI che te jema, kAna AMkhanuM kArya karavA dvArA cakSu rUpa thayelo, cakSu paNa zrotranuM kArya karavA dvArA zrotrarUpa thayelI. A rIte sarva indriyo paraspara saMbhinna athavA 12 yojananA ekasAthe bolatA cakrIsainya ke vAjiMtra samUhanA eka sAthe vagADAtAnA zabdonA lakSaNathI saMbhinna ane vidhAnathI paraspara bhinna loka samUhathI uThelA ke vividha vAjiMtrathI uThelA ghaNA zabdone eka sAthe ja sAMbhaLe te saMbhinnazrotA. (6) Rjumati :- ghaTAdi sAmAnya mAtra prAhiNI mati ane vipula matinI apekSA kAMIka avizuddhatara mati eTale ke mana:paryAya jJAna. bhAga-1/19
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (7) sarvoSadhi - viDra-mUtra-keza-nakhAdi sarve avayavo surabhi-vyAdhi dUra karavAmAM samartha athavA AmaryAdi sarva auSadhio koI eka ja sAdhunI pAse hoya te sarvoSadhi. (8) cAraNa-vidyAcAraNa - vivalita koI AgamamAM pradhAna cAraNa vidyAcAraNa, yathAvidhi sAtizaya chaDha vagere tapathI tapatA sAdhune vidyAcAraNalabdhi utpanna thAya che. tenAthI e ahIMthI eka utpAte mAnuSottaraparvate jAya che. tyAMnA caityone vaMde che. pachI, bIjA utpAte naMdIzvaradvIpa jaIne caityone vaMde che. pachI eka ja utpAte pAcho pharIne je sthAnathI gayo tyAM pAcho Ave che. A tirya viSaya gamanAgamana che. upara-ahIMthI 1 utpAte naMdanavanamAM jAya, rajA utpAta paMDakavanamAM jAya che, trIjA utpAte pAcho mULa sthAne Ave che. jaMghAcAraNa - karoLIyAnA jALA ke sUryanA kiraNone pakaDIne tapathI jaMghAo dvArA AkAza mArge jAya, te tene te labdhi sAtizaya aTTamarUpa vikRSTa tapathI sarvadA tapa karatA utpanna thAya che. tenAthI 1 utpAte 13mAM rUcakavaradvIpamAM jaIne tyAM caityo vaMde che, pAcho pharato bIjA utpAte naMdIzvara dvIpe AvIne tyAMnA caityone vaMde che ane trIjA utpAte svasthAne pAcho AvI jAya. A rIte tIrjI dizAmAM gamanAgamana kare che. tathA uparaeka utpAta paMDakavanamAM thaI tyAMnA caityone vAMdI pAcho pharato bIjA utpAte naMdanavananA caityone vAMdI trIjA utpAte svasthAne Ave che. (9) AzIviSa :- 2 prakAre jAtithI-karmathI, jAtIthI viMchi, deDakA, sarpa, manuSya jAti krame bahu-bahutara-bahutamaviSavALA-vichinuM viSa utkRSTathI aDadhA bharatakSetra pramANa zarIramAM phelAI zake eTaluM hoya che, deDakAnuM viSa bharatapramANa zarIramAM vyApI zake eTaluM hoya che, sarpanuM viSa jebUdvIpa pramANa zarIramAM vyApI zake eTaluM hoya che, manuSyanuM viSa samaya kSetra pramANa zarIramAM phelAI zake eTaluM hoya che. karmathI-paMce tiryaMco manuSyo, sahastrArAdi devo A loko tapa-caraNa-anuSThAna athavA anya guNathI AzIviSa viMchisapadi sAdhya karma kriyA kare che. arthAt zApAdithI anyane haNe che. devo aparyApta avasthAmAM te zaktivALA jANavA kemake te pUrvabhavamAM upArjana karela AzIviSalabdhivALA sahasrarAMta devomAM navA utpanna thayelA aparyAptAvasthAmAM pUrvabhAvika te labdhivALA mAnavA. tyArabAda te labdhi naSTa thaI jAya che. paryApta devo paNa zApAdithI anyane nAza kare che. paraMtu tyAM labdhi che ema na kahevAya. . kevalajJAnanI Rddhi e sarva prasiddha che, tathA vipulamatirUpa manaH paryavajJAnI, eTale ghaNA vizeSothI yukta vastunA vicArone grahaNa kare te vipulamati, athavA seMkaDo paryAyo sahita cintanIya ghaTAdi vastu vizeSanA vicArane grahaNa karanArI mati te vipulamati mana:paryavajJAna.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 gujarAtI praznottara prazna-557 - sAmAnyathI eka mana:paryavajJAna ja ahIM kaho to cAle kemake, enAthI ja Rjumati ane vipulamati baMne AvI jAya. vaLI e baMnene judA judA sthaLe kema kahyA? uttara-557 - sAcI vAta che, paraMtu sUtranI vicitra gati hoya che, eTale zaMkA karavA jevuM kAMI nathI, chatAM te baMnemAM Rjumati paDavAnA svabhAvavALuM che, jyAre vipulamati tema nathI mATe bheda che. tethI kevaLajJAnI pachI vipulamati kahevAnuM kAraNa paNa evuM saMbhave ke vipulamativALAne jarUra kevaLajJAna thAya che. kevaLI - mana:paryavajJAnI ane pUrvadharonI Rddhi prasiddha che, temaja ahaMnuM, cakra, baLadeva ane vAsudevanI Rddhio paNa prasiddha che. eTale vivecana karatA nathI. vAsudevanuM baLa :- 16 hajAra rAjAo sarva sainyathI kuvAnA kinAre rahelA sAMkaLa bAMdhelA vAsudevane kheMce te DAbA hAthe kheMcanArAnI sAMkaLa pakaDIne khAya vilepana kare paNa tene pADI na zake. cakrInuM baLa - vAsudevathI bamaNuM ahIM 32 hajAra rAjAo sarva sainya sAthe jANavA. jaM kesavassabalaM taM duguNaM hoi cakkavaTTissa / tatto balA balavagA aparimiyabalA jiNavariMdA | II768aaaa vAsudevanuM jeTaluM baLa hoya tethI cakravartinuM baLa bamaNuM hoya, zeSa sAmAnya lokonA baLathI baLadevo vadhu baLavAna hoya ane jinezvaro aparimitta baLavALA hoya. A sivAya paNa kSIrADhavAdi labdhio che tenuM varNana kare che. cakravartinI lAkha gAyonuM dUdha pacAsa hajAra gAyone pAya ema aDadhA-aDadhAnA kramathI chevaTe eka gAyanuM je dUdha nIkaLe te dUdha-madha ane ghI, sAkarAdi atyaMta madhura dravyathI paNa atyaMta mIThAzavALuM e rIte madha, e pramANe ghI paNa levuM, tenA svAda jevAM jenAM vacano hoya, te tIrthaMkara-gaNadharAdi kSIrAzrava, madhvAzrava ane vRtAzrava labdhivALA jANavA. te sarvajanane sukhakArI hoya che. koThAmAM rahelA dhAnyanI jema jene sUtra-artha niraMtara smRtivALA hovAthI carasthAyI hoya, te koSTabuddhi labdhivALA kahevAya. je sUtranA eka ja padathI svabuddhithI ghaNuM zrata jANe te padAnusArI labdhivALA kahevAya. ane je utpAda-vyaya-dhruvAdi eka ja arthapradhAnapada vaDe bIjA ghaNA arthane jANe te bIjabuddhi gaNadharo kahevAya che. A uparAMta, zubha-zubhatarAdi pariNAma vazathI jIvane bIjI paNa aneka prakAranI labdhio hoya che. temAM vaikriya ane AhArakazarIra nAmakarmanA udayathI vaikriya ane AhArakalabdhi, darzanamohanIyAdi karmanA kSayathI kSAyika samati ane kSINamoha tathA mokSa vagere labdhio
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 zrI vizeSAvazyaka bhASyam thAya che. dAnAntarAya Adi karmanA kSayopazamathI akSaNamAnasI vagere labdhi ane darzanamohanIya karmanA upazamathI upazama samyatva ane upazAMta moha vagere labdhio thAya che. prazna-558 - ahIM keTalAka AcAryo 20 labdhi che evuM niyamana kare che te tamane pramANa che ke nahi? uttara-pa58 - te ghaTatuM nathI, te labdhi-atizaya sAmAnya jIvathI vizeSa kahevAya che. te vizeSo karmakSaya kSayopazamAdi vicitratAthI jIvonA aparimita che eTale 20 saMkhyAno niyama kaI rIte ghaTe ? bIjuM gaNadharatva, pulAkattva, teja samuddhAta, AhArakazarIra karavAdi prasiddha paNa ghaNI labdhio saMbhaLAya che to e rIte temano paNa saMgraha na thAya. te vIza labdhio A rIte che. 1. AmarSoSadhi 2. glekhauSadhi 3. malauSadhi 4. viprauSadhi pa. sarvoSadhi 6. koSTabuddhi 7. bIjabuddhi 8. padAnusArI buddhi 9. saMbhinnazrotA 10. Rjumati 11. vipulamati 12. kSIramadhu ghutAzravA labdhi 13. akSINa mahAnasI 14. vaikriya 15. cAraNa 16. vidyAdhara 17. ahaMnuM 18. cakrI 19, baLadeva 20. vAsudeva. prazna-559 - ame bhavya-abhavyAdi vizeSaNa mATe 20 saMkhyAnuM niyamana karyuM che. A 20 labdhio bhavyone ja hoya zeSa to abhavya-bhavya sAdhAraNa che? uttara-559 - te paNa vyAbhicAra vALuM che. kAraNa ke, 20thI anya paNa gaNadharapulAka-AhArakAdi labdhio bhavyone ja hoya che, ane 20mAM kahelI vaikriya-vidyAdharAdi labdhio ane AkarSoSadhi Adi labdhio abhavyone paNa hoya che. e rIte sarvatra vyAbhicAra che. ane bhavyatvathI prasiddha evA cakravartI vagere labdhio paNa je kAraNathI te 20 labdhivAdio dvArA A 20 labdhiomAM aMtavartI AkarSa-vaikriya-vidyAdharavAdi labdhio sAthe abhavya sAdhAraNatvena abhavya labdhiomAM bhaNelI che e rIte paNa vyabhicAra Ave che. AmaSadi labdhinI jema cakravartI Adhi labdhi paNa abhavyane prApta thavAnI ativyApti Ave che. ane cakravartI Adi labdhio kyAreya abhavyone saMbhavatI nathI. prazna-pa60- evuM kaI rIte jaNAya ke cakravartIlabdhi bhavyone ja hoya che? uttara-pa60 - kAraNa ke bhagavatImAM cakravartInuM aMtara ardhapudgala parAvartarUpa kahyuM che naradevANaM bhaMte ! aMtaraM kAlao kecciraM hoI ? goyamA ! jahaNNeNaM sAiregaM sAgarovamaM ukkoseNaM mavaDuM pota pariya TekULa tethI e cakrI bhavya ja hoya, abhavya na hoya. kAraNa ke ardhapudgala parAvartakALa bhAvinirvANapadavALAne ja ghaTe che. abhavyomAM to bhavanapati
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 gujarAtI praznottara Adi bhAvidevonuM utkRSTathI vanaspatinA kALanuM ja aMtara kahyuM che. anyatra paNa devendra cakravartitva Adi padayogya karmono baMdha bhavyono ja kahyo che. eTale cakravartI bhavya ja hoya che. I808 avadhijJAnano saMkSepathI viSaya jaNAve che. "te avadhijJAna saMkSepathI cAra prakAre che. dravyathI-kSetrathI-kALathI ane bhAvathI jaghanyathI avadhijJAnI dravyathI ane kSetrathI aMgulanA asaMkhyAta bhAgamAM rahelA rUpI dravyone jue che. kALathI e dravyanA AvalInA asaMkhya bhAge rahelA atIta-anAgata paryAyone jue che, ane bhAvathI dareka dravyanA cAra guNo jue che. tathA utkRSTathI avadhijJAnI dravyathI ane kSetrathI asaMkhya lokAkAza khaMDomAM avagAhIne rahelA dravyone jue che. kALathI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI aMtargata dravyonAM atIta anAgata paryAyone jANe che, ane bhAvathI eka-eka dravyanAM asaMkhyAta paryAyo jue che - jANe che." ((4) mana:paryavajJAna) mana:paryavajJAna rUpidravyanibaMdhanatva-kSAyopathamikatva-pratyakSatyAdi sAmya chatAM avadhijJAnathI svAmI Adi bhedathI viziSTa che. aDhI dvIpa-samudramAM saMbaddha evA manuSyakSetranA lokonA mananA paricitita arthone pragaTa kare che, guNakAraNa che, ane apramatta Rddhi prAptavAdi zAstramAM kahelA vizeSathI viziSTa cAritravALAne thAya che. manuSyalokamAM saMjJI jIvo dvArA vicArAtA manodravyone jANe che. A te jJAnano dravyathI viSaya kahyo. have kALathI ane bhAvathI-ciMtAnuguNa sarvaparyAya rAzinA anaMtabhAge anaMta rUpAdI paryAyo manapaNAthI pariNita anaMtaskaMdha samUhamaya bhAvamananA paryAyone jANe nahi. kAraNa ke bhAvamana to jJAnarUpa che ane jJAna amUrta che, amUrta viSayane to chadmastha grahaNa karI zake nahi. paraMtu, dravya mananA bhAvone manodravyamAM rahelA ja jANe che. cittanIya bAhya ghaTAdivastumAM rahelA nahi. prazna-591 - e manodravya saMbaMdhi che ja nahi to enA vyavaccheda mATe tenuM grahaNa zA mATe karyuM? uttara-pa61 - ema nahi kahevuM kAraNa ke mano dravyone joIne pachI anumAnathI te jaNAya che, eTalo manodravyosAthe saMbaMdhamAtra vidyamAna che. te dravyamanathI prakAzita bAhya ciMtanIya ghaTAdine anumAnathI jANe che. kAraNa ke tatpariNata ja A manodravyo che. tethI atre AvI ciMtanayavastu hoya che. ema ciMtanIya vastune sAkSAta jANato nathI kAraNa ke
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrI vizeSAvazyaka bhASyam ciMtaka mUrta-amUrta vastune vicAre che ane chadmastha amUrtane sAkSAt joto nathI tethI jaNAya che ke anumAnathI ja ciMtanIyavastune jANe che. prazna-562 keTalA ane kyA samaye e manodravyaparyAyone jANe che ? uttara-562 atIta-anAgata palyopamanA asaMkhya bhAgarUpa kALamAM je te manodravyonA bhUta bhaviSya ciMtAnuguNa paryAyone jANe che. prazna-563 ahIM vacce taM samAtao dhaividda pannatta, taM nahA-vno, ghetto, kAlao, bhAvao / davvao NaM ujumai aNaMte anaMtapaesie svaMdhe jANai pAsai khe naMdi sUtramAM kahyuM che. tyAM manaHparyAyajJAna paTukSayopazamaprabhava hovAthI vizeSa ja grahaNa karatuM utpanna thAya che. sAmAnya nahi. eTale e jJAna rUpa ja che, darzana rUpa nathI te hoya to temAM pazyati saMgata thAya to pAsapha ema zA mATe kahyuM ? - - - uttara-pa63 - te manaHparyAyajJAnI acakSudarzanathI dekhe che. jema zrutajJAnI keTalAkanA mate acakSudarzanathI jove che evuM pUrve kahyuM che gA.553. ahIM evo bhAva che para ghaTAdika arthane vicArato sAkSAt manodravyone manaHparyAyajJAnI jANe che. ane te ja manathIacakSudarzanathI vikalpe che. eTale tenI apekSAe pazyati ema kahevAya che. kAraNa ke, manaHparyavajJAnIne manaH paryavajJAna pachI tarata ja mAnasa acakSudarzana utpanna thAya che. tethI mana:paryavajJAnathI jANe che ane acakSudarzanathI jue che. = prazna-564 - mati-zrute parokSam e vacanathI parokSArtha viSaya zrutajJAna che. acakSudarzana paNa matino bheda hovAthI parokSArtha viSaya ja che. eTale zrutajJAnAviSayabhUta merUsvargAdi parokSa arthamAM acakSudarzana ghaTe che, te paNa tenuM AlaMbana hovAthI zrutanA samAna viSayavALuM che to kema na ghaTe ? paraMtu adhi-mana:paryAya-vattAni pratyakSam e vacanathI mana:paryAya jJAna pratyakSa arthano viSaya che eTale parokSArthaviSaya acakSudarzananI tyAM pravRtti kaI rIte manAya baMneno viSaya bhinna che ? uttara-564 - jo parokSa arthamAM acakSudarzananI pravRtti mAno to pratyakSamAM aMgI karavI joIe. cakSupratyakSa upalabdha ghaTAdi je pratyakSa artha che te saMbaMdhI acakSudarzanamAM vizeSa anugrAhaka che. prazna-565 koNa na mAne ke kevala pratyakSa manodravyArthagrAhaka pratyakSa artha sutarAM acakSudarzanano anugrAhaka che ? hovAthI A rIte manaHparyAyajJAnanI pratyakSatA ghaTe che
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 279 acakSudarzananI nahi kAraNa ke te jAtinA bheda tarIke parokSArtha grAhaka che. tethI mana:paryAyajJAnInI pratyakSajJAnatAno virodha Ave che ? uttara-565 - jo mana:paryAyajJAna lakSaNa jJAna pratyakSArtha grAhaka hovAthI pratyakSa che. ane cakSudarzanarUpa darzana parokSa artha grAhaka hovAthI pratyakSa nathI. to te mana:paryAyajJAnInI pratyakSajJAnItAmAM zuM virodha Ave koI nahi. baMne bhinna viSayavALA che. jemake, avadhijJAnI cakSudarzana-acakSudarzana. kAraNake adhijJAnIno cakSu-acakSu darzana dvArA parokSa arthane jotA pratyakSajJAnitAno koI virodha Avato nathI tema ahIM paNa che. tethI mana:paryAyajJAnI potAnA jJAnathI manodravyaparyAyone jANe che. mAnasa acakSudarzanathI jove che. matAMtaro (1) keTalAka mAne che - manaHparyAyajJAnI avadhidarzanathI dekhe che ane manaHparyAyathI jANe che, e barAbara nathI. manaHparyAyajJAnIne avadhidarzana AgamamAM jaNAvyuM nathI. je kAraNathI mana:paryAyajJAnI avadhijJAna-darzanavALo avazyameva hovo joIe evuM nathI. kAraNa ke avadhi vinApaNa mati-zruta-mana:paryAya e traNe jJAna AgamamAM jaNAvelA che. ''maLapakhtavanALatandrIyA khaM mane ! nIvA ji nALI, annALI ? / goyamA ! nALI, no annALI / atthegaiyA tinANI, atthegaiyA - caunANI / je tinANI te AbhiNibohiyasuya-maNapajjavanANI, ne vaDanALI te AbhiLivohiya-surya-ophri-maLapakhtavanALI' ema, mana:paryAyajJAnIne avadhino niyama nathI to avadhidarzanathI e jove che ke kaI rIte ghaTe ? prazna-566 - - jema avadhinuM darzana che tema manaHparyAyanuM paNa te haze eTale te tenAthI dekhe che, evuM mAno zuM vAMdho che ? uttara-566 cAra prakAranA cakSuAdi darzanathI anya pAMcamuM darzana zAstramAM kahyuM ja nathI ke jenAthI jove che evuM ghaTaze. AgamamAM kahyuM che - tathASa-viSe khaM aMte ! saLe paLatte ? / goyamA ! ravide, tuM nahIM navavuvaMsane, attavavuvaMsaLe, modi haMsaLe, vAvaMtaLe tethI pAMcamA mana:paryAyadarzanane kaheluM na hovAthI tenAthI pati e paNa ghaTatuM nathI. - prazna-567 - jema vibhaMgadarzana avadhidarzana ja kahevAya che tema manaHparyAyadarzana paNa avadhidarzana evI saMjJA mAnya thaze, arthAt-cakSuAdi darzana 4 thI adhika na kaheluM chatA jema avadhidarzanamAM vibhaMgadarzana aMtarbhUta dekhAya che tema manaHparyAya darzana paNa thaze tethI mana:paryAyajJAnI patti e ghaTI zakaze ?
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-pa67 - A to tame Agama viruddha ja kahyuM che kAraNa ke bhagavatImAM AzIviSa uddezAmAM mana:paryAya jJAnamAM cakSu-acakSu lakSaNa 2 darzano, athavA cakSu-acakSu-avadhi rUpa traNa darzano kahyA che. je mati-zruta-mana:paryAyajJAnavALo che tenA be darzana je mati-zrutaavadhi-mana:paryAya e 4 jJAnavALo che tenA traNa darzana che. tethI mana:paryAyajJAnavALAne avadhi darzana kahevuM utsutra che. jo ema thAya to mati-zruta-mana:paryAya e traNa jJAnavALAne paNa niyAmAM traNa ja darzana thAta, koI be nahi, tethI e zAstra viruddha che. (2) anyono mataH- je avadhijJAna yukta mana:paryayajJAnI che te cArajJAnavALo che e mana:paryAyajJAnathI jANe che ane avadhi darzanathI dekhe che, je avadhirahita trijJAnI che te mana:paryavathI jANe che paNa joto nathI tene avadhidarzanano abhAva hovAthI eTale mana:paryavajJAnamAtrane AzrayIne saMbhava mAtrathI ja jANe che ane dekhe che evuM naMdisUtramAM kahyuM che. (3) bIjA keTalAkano mata :- paTTayopazama prabhavatvathI mana:paryava jJAna sAkAra ja utpanna thAya che tethI te jJAna ja che tenAthI mAtra jANe ja che, temAM avadhi-kevalanI jema darzana nathI. prazna-568- to pazyati kaI rIte kahevAya che? uttara-pa68 - kAraNa ke mana:paryavajJAna pratyakSa che. eTale te ja jJAnathI e mana:paryAyajJAnI dekhe che. jovAnuM pratyakSanuM ja ghaTe che, mana:paryAyajJAna pratyakSa che eTale tenAthI pazyati ghaTe ja che. sAkAra tarIke te jJAna che tethI jANe che e nirvivAda siddha che. tethI darzanAbhAve paNa yathokta nyAyathI mana:paryAyajJAnI jANe che, jove che e ghaTe ja che. mULa TIkAkAra emAM paNa dUSaNa Ape che.. mana:paryAyajJAnamAM sAkAra hovAthI jJAna che darzana nathI, eTale pratyakSatvathI enA dvArA vastu jovAya che e vacanayukti viruddha ja che. jJAna sAkAra hovAthI emAM niSiddha thayelA darzanathI paNa drazyata neti rzanam e vyutpattinA sAmarthyanI Apatti Avaze. ane bIjuM nAnAti enA dvArA ahI sAkArapaNuM sthApyuM che, pazyati thI darzanarUDha zabdathI anAkArapaNuM sthApyuM che eTale viruddha dharma-ubhayadharmanI prAptithI paNa e abhiprAya barAbara nathI. prazna-569 - jo A anyoe kahelA badhA abhiprAyo che, keTalAka kAMIka kAMIka doSavALA che to AcAryano doSa rahita abhiprAya zuM che?
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara uttara-pa69 - prajJApanAmAM 30mAM padamAM mana:paryAya jJAnanI prakRSTa rIte jANavArUpa sAkAra upayoga vizeSarUpavALI pazyatA kahI che. tenA dvArA ja e manaHparyAyajJAnI pazyati evo vyapadeza karAya che to kayA hetuthI ahIM anyAbhiprAyavAdIo alaga-alaga potapotAnA abhiprAyone ahIM pragaTa kare che ? A abhiprAya ja AgamamAM kahelo hovAthI nirdoSa che. 5. kevalajJAna prazna-570 utpanna thayelA kevalajJAnavALA tIrthaMkarAdi zabdathI dezanA kare che ane zabda dravyazruta che. te prAyaHbhAvazruta avinAbhAvI che eTale tenA saMbhavamAM kevalInI aniSTa bhAvazrutanI prApti kema na thAya ? - uttara-570 * ahIM samutpanna kevalajJAnavALA tIrthaMkarAdi dharmAstikAyAdi mUrta-amUrtaabhilApya anabhilApya arthone kevalajJAnathI ja jANIne temAMthI kahI zakAya evA yogya arthane kahe che, nahi ke zrutajJAnathI. kAraNa ke te kSAyopazamika che. ane kevalIne AvaraNano sarvathA kSaya hovAthI kSayopazamano abhAva che. sarvazuddha paTamAM dezazuddhi saMbhavatI nathI tema ahIM paNa bhAva che. tyAM te arthomAMthI je prajJApanIya prarUpaNIya che, te abhilApya bole che. anabhilApya bolatA nathI. ane prajJApanIya paNa anaMta hovAthI ane AyuSya parimita hovAthI sarvane bolatA nathI. paNa, grahaNa karanAranI zaktinI apekSAe je jeTalAne yogya hoya teTalA ja bole che. je kahevAtAM zeSa na kahelA paNa ziSya vicAraNA kare che te paNa yogya hoya che. jemake RSabhasena Adi gaNadhara bhagavaMtone utpAdAdi traNapadanA upanyAsathI ja zeSanI jANakArI thAya che. tyAM kevalajJAnathI upalabdha arthAbhidhAyaka evI zabdanI rAzi bolatA te bhagavAnano vAgyoga ja hoya che, zruta nathI. kAraNa te nAmakarmanA udayathI janya che ane zruta kSAyopamika che. ane kevalInuM jJAna paNa kSAyika ja che te bhAvazruta nathI. prazna-571 vAgyoga bhale nAmakarmodayajanya hoya, paraMtu bhASyamAna pudgalAtmaka zabda zuM thAya ? uttara-571 bhAvazruta nahi. - 281 te paNa zrotAonA bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI dravyazrutamAtra thAya che, - prazna-572 - to te bhAvazruta zuM che ? uttara-572 je chadmastha gaNadharAdi nuM zrutagraMthAnusArI jJAna che te ja kevalagata jJAnanI apekSAe bhAvazruta thAya che. kSAyopamika upayoga na hovAthI kevaligata jJAna to -
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 zrI vizeSAvazyaka bhASyam kSAyika che. athavA te bolatA zabdamAtra tatkALa ja zruta thatA nathI paraMtu te kevalIno zabdamAtra zrotAonA zravaNa pachInA zeSakALamAM zrotAmAM rahelA jJAnanA kAraNa tarIke upacArathI zruta thAya che. bolavAnI kriyA kALe nahi. athavA bIjI rIte-te kevalI saMbaMdhi vAgyoga gauNabhUta hovAthI apradhAna zrata thAya che. anyono mata :- te bolanArAonA saMbaMdhi vAgyoga zrotAmAM rahelA zrutanuM kAraNa hovAthI dravyazruta ja che athavA kevalI te arthone kahe che e A bolanArano vAgyoga thAya che te zrotAonA bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI e dravya zruta thAya che. gatyAditAromAM vicAraNA gatikAra-manuSyagati-siddhigatimAM kevalajJAna prApta thAya che. bIjI gatimAM nathI thatuM. indriyadvAra-atIndriyone, kAyadvAra-trasakAya-akAya, yogadvAra-sayoga-ayoga, vedakAraavedaka, kaSAyakAra-akaSAya, vezyAdvAra-salezyA-alezyA, samyaktadvAra-samyagdaSTine, jJAnadhAra-kevalajJAnine, darzanAra-kevaladarzanIne, saMyatadvAra-saMyata-nosaMyata-asaMyataupayogadvAra-sAkAra-anAkAra, AhArakaddhAra-AhAraka-anAhAraka, bhASADhAra-abhASakabhASaka, parittadvAra-paritta-noparitta noaparitta, paryAptadvAra-paryApta-no paryApta noaparyApta, sUmakAra-bAdarone, nobodara nosUkSma, saMlivAra-nosaMjJI noasaMjJI, bhavyavAra-bhavyo, nobhavyAbhavya, caramadvAra-camarabhavastha kevalI, nocaramAgaramA arthAt siddhomAM kevalajJAna prApta thAya che. dravyapramANaDhAra-pratipadyamAnakAzritya utkRSTathI 108 kevalI, pUrvapratipanna bhavasthA kevalI-jaghanyathI ane utkRSTathI koTipRthakva, siddho anaMtA, kSetra-sparzanAdvAra-jaghanyathI lokanA asaM.bhAge, utkRSTathI samasta lokamAM, kALadvAra-sAdyaparyavasita kALa badhA kevalI hoya che aMtara-nathI, bhAgadvAra-matijJAnavat bhAva-kSAyika, alpabahuvaiddhAra-matijJAnava jJAnapaJcakam samAptam (4) samudAyArtha dvAra ahIM kevalajJAnanI samApti sAthe jJAnapaMcakarUpa naMdi samApta thaI. e sAthe maMgala paNa samApta thayuM. have, te maMgaLathI sAdhya evo prakRti anuyoga kahIe chIe. prazna-573 - pAMca jJAnamAMthI A konA anuyoga che? uttara-573 - zrutajJAnano, kAraNa ke bIjA jJAno parAdhIna-guruAdhIna nathI hotA. paraMtu svaAvaraNanA kSaya ke kSayopazamathI thAya che. tethI teno anuyoga karAya nahi. ane
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 gujarAtI praznottara anuyoga vyAkhyAnarUpa parAdhInano ja hoya che. prAyazruita ja parAdhIna che. pratyeka buddhAdine zrata svayaM hovAthI tenA vyavaccheda mATe prAyaHgrahaNa che. zrutajJAna mukhara hovAthI paraprabodhamAM samartha che. jyAre zeSajJAno mUka hovAthI samartha nathI. arthAta upadezathI ja parane bodha karAya che. upadeza zabdathI ja che, ane kAraNamAM kAryopacArathI zabda zrutamAM ja aMtarbhata che. eTale zabdAtmakazruta ja paraprabodhaka che. pradIpanI jema sva-paraprakAzaka che. anuyoga paNa para prabodha mATe ja che eTale paraprabodhaka tarIke najIka hovAthI tenA mATe zrutano ja anuyoga che. prazna-574 - prathama gAthAmAM vApu dvArA Avazyakano anuyoga prakRti che ja to ahIM te anuyoga matijJAnAdimAMthI kono che evI ciMtA zA mATe karavI? uttara-574- ahIM zrutajJAnano anuyoga che ema kahevA dvArA te Avazyaka zrutavizeSa ja che ema kahe che. eTale naMdi AdimAM Avazyakano anuyoga kahIza ema kahyuM che tethI e zratavizeSa ja che. prazna-575 - anuyogano artha zuM che? uttara-575 - sUtranuM nija abhidheya sAthe joDANa te anuyoga athavA sUtrano nija arthaviSayamAM je anurUpa ke anukULa ghaTato vyApAra te anuyoga. athavA stoka-pazcAdbhAva dvArA arthathI aNu-laghu-sUtra, ekasUtranA anaMta artha che eTale artha karatAM sToka (thoDuM) ane prathama utpAdAdi tripadi rUpa tIrthakarokta arthane manamAM dhAraNa karI pachI ja gaNadharo sUtra race che eTale pazcAdbhAva arthathI sUtra aNu (laghu) che. prazna-576 - to aMgAdine AzrayI ATha pRcchA saMbhave che, aMga-aMgo zrutaskaMdhazrutaskaMdho, adhyayana-adhyayano, uddeza-uddezAo che vagere temAMthI AvazyakanuM zuM saMbhave che? uttara-576 - te Avazyaka cha adhyayanonA samudAyarUpa zrutaskaMdha che ane pratyekamAM adhyayano paNa che. e be prazna saMbhave che bAkInA AThamAnAM cha prazno saMbhavatA nathI. prazna-577 - naMdi adhyayana vyAkhyAna karatAM rU puOT pakva paduSya saMvAdisa samudezo, magUUA, mago pavatta e vacanathI Avazyaka aMgabAhya hovAthI aMga nathI ema kaheluM ja che to ahIM zaMkA zenI ke jethI upara kahelI pRcchA karAya? uttara-577 - ahIM zrutaskaMdhAdi saMbaMdhI to zaMkA thAya, kAraNa ke tyAM naMdi adhyayanamAM eno artha anirNita hovAthI zrutaskaMdhAdinA viSayamAM to zaMkA che ja eTale te viSaya pRcchA karavI ja. jyAre naMdi adhyayana sAMbhaLyA vinA ja ziSya prathama ene saMbhaLe tyAre tene zaMkA thAya ja che ke Avazyaka aMga che ke aMgabAhya?
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-578 - maMgaLane mATe naMdi adhyayana sAMbhaLIne Avazyaka sAMbhaLavuM e krama che to naMdi adhyayananuM prathama vyAkhyAna kema na karAya? ke jethI prastuta zaMkA thAya? uttara-578 - aMga-anaMga praznanirNayanA vacanathI prathama naMdi adhyayananA vyAkhyAna karaNano AcArya aniyama batAve che. paraMtu viziSTa puruSAdi apekSAe naMdiadhyayana vyAkhyAna karaNa anyarIte paNa thAya che. prazna-5679 paraMtu maMgala mATe badhA zAstronI AdimAM naMdivyAkhyAna karavuM ja joIe to naMdi adhyayananA vyAkhyAnano aniyama kevo? uttara-579 - zAstronI AdimAM jJAnapaMcakanA abhidhAna mAtrathI ja maMgala ISTa che. nahi ke AkhI naMdinuM vyAkhyAna. te ahIM asthAne hovAthI ayogya che. jema mArgamAM prasthAna karanArane maMgala bhUta dahI-dUrvA AdinuM darzanAdi ja maMgala tarIke levAya che. tenuM lakSaNaguNazrutaNAdi nahi. tema ahIM paNa jJAnotkIrtana mAtra maMgala ja ghaTe che. samagra naMdivyAkhyAna nahi, ane AvazyakanA AraMbhe naMdi ke je anya zAstra che tenuM vyAkhyAna karavAmAM ativyApti doSa Ave. kAraNa, te ahIM asthAne che. ane ema paNa na kahevuM ke naMdi sarva zAstromAM samAyeluM che. kemake, te pada ane vAkyanA samUharUpa hovAthI zAstramAM tene alaga zrutaskaMdhapaNe kahela che. temaja ghaNA adhyayanarUpa paNa nathI. mAtra eka ja adhyayanarUpe te prasiddha che. prazna-580- jo A naMdi vyAkhyAnanuM asthAna che to Ape pahelAM ja kema vistArathI jJAnapaMcakanuM vivaraNa karyuM? Ama to pUrvAparathI svavacanano ja virodha Ave che. uttara-580 - AvazyakanI AdimAM je jJAnapaMcakanuM vyAkhyAna karyuM che te ziSyonA upakAra mATe karyuM che eTale kAMI evo niyama nathI ja. mAtra jJAnotkIrtanano ja niyama che te ja maMgalatarIke ISTa che. athavA kathanavidhino A apavAda che. jema ke ahIM puruSAdinI apekSAe kyAreka utkramAdithI paNa zAstro bhaNAvAya che. AvazyakanA nAmAdi nikSepAo maMgaLanI jema Avazyaka vagerenA nikSepa paNa nAmAdi cAra prakAre che jenI vyAkhyA pUrve karelI che. emAM je vizeSa che te ahIM jaNAvIzuM. AvazyakanA nikSepo - nAma-sthApanA-dravya-bhAva nAma-sthApanA baMne saraLatAthI samajI zakAya tema hovAthI ahIM tenI vizeSa vyAkhyA karatA nathI te pachInA dravya ane bhAva AvazyakanA nikSepano avasara hovAthI te jaNAvIe chIe.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 285 dravya Avazyaka AgamathI noAgamathI jita mita Avazyaka bhaNanAra ane jJAyaka-bhavya-tavyatirikta temAM anupayukta laukika-lokottara-kuprAvanika tathA zikSita, sthita, jitAdi kriyAnA vizeSaNa rahita uparokta zikSitAdi vizeSaNo anuyogadvAra sUtrAdimAM kahyAM che tenuM svarUpa jaNAve che. zikSita - sarva Avazyaka bhaNeluM hoya te zikSita. sthita - hRdayamAM sthira karyuM hoya te sthita. - jaldI smaraNamAM Ave te jita. - varNa AdinI saMkhyAnA jJAnavALuM te mita. parijita - ulTAkramathI paNa smaraNamAM Ave te mita. - jema potAnuM nAma zIkheluM hoya ane sthira kareluM hoya, tema Avazyaka paNa hoya to te nAmasama. ghoSasama - gurUe kahela udAtta-anudAtta ane svarita lakSaNavALA ghoSo e samAna rIte uccArI grahaNa karyuM hoya te ghoSasama. prazasta - jUnAdhika akSara rahita te prazasta. vyAviddhAkSara - bharavADaNe UMdhI guMthelI ratnamALA jema UlaTa-palaTa varNaracanA jemAM hoya te vyAviddhAkSara. avyAviddhAkSara - je evA UMdhAcattA varNavALuM na hoya te avyAviddhAkSara. A akSaramAtranI apekSAe samajavuM. pada ane vAkyanI apekSAe nahi. asmalita - patharALa bhUmimAM haLanI jema je skUlanA na pAme te asmalita. nAmasama
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 zrI vizeSAvazyaka bhASyam amilita - judA-judA anAjanA DhagalAnI jema je maLI gayeluM na hoya te amilita. athavA pada-vAkya ane grantha maLelA na hoya te, athavA pada ane vAkya judA hoya te amilita. vyatyAgraMDita - vividha zAstronAM pada-vAkyarUpa ghaNA pallavothI mizrita athavA asthAne raceluM hoya te vyatyAgraMDita. (jemake - rAjaya pAmelA rAmanA rAkSaso nAza pAmyA) ahIM, rAkSaso nAza pAmyA pachI rAmane rAjya maLyuM chatAM tethI ulaTo krama che mATe vyatyAgreDita. avyatyAgraMDita - kolikanA dUdhanI jema athavA bherI kaMthAnI jema na hoya te avyatyAgraMDita. sUtra paripUrNa - chaMda vaDe mAtrAdi niyatamAna yukta hoya te sUtrathI paripUrNa. arthaparipUrNa - je AkAMkSAdi doSa rahita hoya te arthaparipUrNa. eTale ke kriyAnA adhyAhAranI apekSA na rAkhe, avyApaka na hoya ane svataMtra hoya te. paripUrNaghoSa - parAvartana samaye udAttAdighoSa yukta hoya te ghoSaparipUrNa kahevAya. pUrve bhaNavAnA kALe zikSake kahelA ghoSanI samAna ziSya jo ghoSa kare to ghoSasama kahevAya ane paripUrNaghoSa to zikhyA pachI parAvartana karatAM paNa tevA ja ghoSathI bole tyAre kahevAya eTalo A bemAM pharaka che. (1) akSara-biMdu Adi adhika sUtra pAThamAM kuNAlanuM udAharaNa : pATalIputranagara-azoka8I rAjA-kuNAla putra-tene kumArabhaktimAM ujainI nagarI ApI ATha varSano thayo-lekhavAhake AvI rAjAne kahyuM tamAro putra ATalI (ATha varSanI) vayano che-rAjAe svahaste kumAra mATe lekha lakhyo ddAnImathIyatAM mAra: bIDyA vagara ja zarIra ciMtA mATe ukyo. eka rANIe laIne vAMcyo. vicAryuM mAro putra paNa che te nAno che kuNAla moTo che e rAjya yogya thatAM mArA putrane rAjaya nahi maLe eTale kuNAla rAjA yogya na thAya tema karuM. ema vicArI AMkhanuM kAjaLa cukavI bhInuM karI akAra upara biMdu mukyo. eTale saMghIyatA kumAra: thayuM rANIe te ja rIte te sthAne lekha mUkyo. rAjAe pharI vAMcyA vagara bIDyo. kumAra pAse mokalyo. koI niyogIe joyo. paNa pragaTa viruddha che ema mAnI na vAMcyo. kumAranA AgrahathI vAMcyo. kumAra bolyo-mauryavaMzamAM utpanna thayelA amArA vaDIlonI AjJAnuM bhuvanamAM paNa koI khaMDana karatuM nathI to zuM huM ja pitAnI
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 287 AjJA mAMgu ? e na bane ema kahIne tatkSaNa ja agnithI tapelI lohazalAkA laIne AMkhamAM AMjI dIdhI aMdha thaI gayo. rAjAe jANyuM ane kheda karI kumArane ujainIthI utArIne koIpaNa ucita anya gAma ApyuM. tyAM rahIne prakarSavANI gIta kalA zIkhI divaso vityA bAda tene putra thayo eTale rAjya prApti mATe pATalIputra gayo. gItakalAthI AkhuM nagara AkarSI. prasiddhi thaI. khyAti sAMbhaLI rAjAe bolAvyo, paDadA pAchaLa rahIne gIta gAyuM. rAjA atyaMta khuza thayo. varadAna mAMgavA kahyuM kuNAla bolyo. caMdaguttapaputto u biMdusArassa nattuo / asogasiriNo puto aMdho jAyai kAgaNiM // 862 / / pATalIputra nagaramAM naMdavaMzano nAza karanAra cANakyanI buddhikauzalathI mauryavaMzI caMdragupta prathama rAjA thayo, te pachI anukrame biMdusAra, azokaaiI ane kuNAla thayA. tethI kuNAla caMdraguptano prapautra, biMdusArano pautra ane azokagrIno putra thAya te tamArI pAse kAkaNi mAge che arthAt kSatriya bhASAmAM rAjaya mAMge che. kRNAlanI yAcanA sAMbhaLIne paDado dUra karIne rAjAe vizeSa rIte sarvavyatikara pUkyo, kuNAle jaNAvyuM tyAre rAjAe kahyuM tuM aMdha che rAjyanuM zuM karIza? mAre rAjyAI putra utpanna thayo che. kyAre? saMprati ethI enuM saMprati nAma karyuM rAjya ApyuM. jema ahIM akAranA upara eka paNa adhika biMduthI kumAra aMdha thayo tema prastuta sUtramAM paNa biMdu AdinI adhikatAthI arthAtara prAptithI sarvaanartha saMbhava che. vAnara yugala-adhikAkSara, vidyAdhara-hInAkSara, bALaka-hInA-dhikaAhAra-hInAdhikAkAra (ra) bhAvanI adhikatAmAM vAnara yugalanuM dRSTAMta H koI eka jaMgalamAM eka sarovara hatuM. te lokamAM "kAmika tIrtha tarIke prasiddha hatuM. te sarovaranA kAMThe eka vaMjulanuM vRkSa hatuM, te vRkSanI DALI para besIne jo koI tiryaMca sarovaranA pANImAM paDe to e tIrthanA prabhAvathI manuSya thaI jAya ane manuSya paDe to devA thAya. ane lobhanA kAraNe jo bIjIvAra paDe to pAcho mULa avasthAmAM AvI jAya, eka vAra te zAkhA parathI eka vAnara yugalanA jotAM eka manuSyayugala pANImAM paDyuM ane tIrthana prabhAvathI dedipyamAna devayugala thaI gayuM, e joIne vAnara yugala paDyuM ane manuSyayugala thaI gayuM. emAM manuSya banela vAnare adhika lobhathI strIne kahyuM ApaNe pharI paDIe jethI devarUpa banI jaIe, strIe nA pADI chatAM puruSa lobhathI paDyo ane pAcho vAnara thayo. tyAM AvelA koI rAjAe strIne potAnI patnI banAvI ane vAnarane madArI laI gayo. nAcatAM zIkhavyuM. madArI ekavAra vAnarane laI strI sAthe beThelA rAjA pAse gayo. vAnare rANIne oLakhI ane rANIe paNa te vAnarane oLakhyo. bAMdhelo hovA chatAM te vAnara
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 zrI vizeSAvazyaka bhASyam rANIne levA vAraMvAra tenA tarapha doDavA lAgyo. rANIe kahyuM - "he vAnara ! jevo samaya varte che te anubhava. vaMjula patananA lAbhathI bhraSTa thayelo tuM te kudakAne yAda nA kara." jema adhika lobha vAnara mATe duHkharUpa thayo tema adhika mAtrAvALuM sUtra paNa anartha mATe thAya che. (3) hInAkSaravALA sUtramAM vidhAdharanuM dRSTAMta : rAjagRhamAM eka vakhata bhagavAna mahAvIra samavasaryA, tyAre temanI dharmadazanA sAMbhaLIne sarva sabhA UThI, zreNika mahArAjA paNa potAnA bhavana tarapha javA nIkaLyA, tyAM dUra koI vidyAdharane pAMkha vinAnA pakSInI jema AkAzamAM uDatI-paDato joyo, zreNika Azcarya pAmIne bhagavAna pAse AvI vidyAdhara saMbaMdhI hakIkata pUchavA lAgyA, bhagavAna bolyA - vidyAdhara AkAzagAminI vidyAno eka akSara bhUlI gayo che. eTale vidyA sArI rIte krUratI nathI. ethI uDIne pAcho nIce paDe che. bhagavAnanuM e kathana abhayakumAre sAMbhaLyuM, teNe te vidyAdhara pAse jaIne kahyuM, tuM mane A AkAza gAminI vidyA siddha karAve to huM tene pAmIne e vidyAno bhUlAyelo akSara yAda karAvI ApuM. vidyAdhare zarata kabula karI eTale abhayakumAre padAnusAriNI labdhithI e akSara yAda karAvI Apyo. Ama, hIna akSaravALI vidyA smaraNamAM AvatAM paNa kAma lAgatI nathI. ane anartha karanArI bane che. tema sUtra paNa hIna akSaravALuM hoya to anarthakArI thAya che. (4) hInAdhika akSaravALA sUga mATe udAharaNa : jema tIkhA-kaDavA auSadho vaida rogIne ochA Ape to guNa na thAya ane adhika Ape to maraNa thaI jAya. ema bALakane paNa hInAdhika AhAra ApIe to te maraNa pAme che. te ja sUtramAM paNa hInAdhika akSaro hoya to aneka doSo prApta thAya che. atthassa visaMvAo suyabheyAo tao caraNabheo / tatto mokkhAbhAvo mokkhaabhaavepatnI visthA dadaddA pUnAdhika akSarathI sUtrano bheda thAya, ane sUtranA bhedathI arthamAM visaMvAda thAya, tethI cAritrano bheda thAya, tenAthI mokSano abhAva thAya, mokSanA abhAve dIkSA niSphaLa thAya. A pramANe AgamathI dravya Avazyaka kahyuM have, no AgamathI dravya Avazyaka kahe che. jJazarIra, bhavya zarIra ane te ubhayathI vyatirikta ema noAgamathI dravya Avazyaka traNa prakAre che, temAM ubhaya vyatirikta evuM noAgamathI dravya Avazyaka laukika, lokottara ane kukhAvacanika e traNa prakAre che.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 289 lokottara noAgamathI dravyAvazyakanuM udAharaNa : vasaMtapUra-agItArtha saMvijJAbhAsa eka gaccha sUri sahita tyAM vicare che. temAM eka sAdhvAbhAsa muni che. te roja pANIthI bhInAhAthAdi doSathI dUSTa anaiSaNIya bhakta-pAnAdi lAvIne Avazyaka kALe moTA saMvegane jANe vahana karato hoya ema gurUpAse roja prAyazcitta kare che gurupaNa te rIte prAyazcita Ape che. ane prAyazcitta ApatAM agItArtha hovAthI nitya bole che-aho ! A mahAtmA dharmazraddhALu sukhathI Asevana kare che ane duSkara AvuM Aloce che eTale azaTha hovAthI e zuddha che e joI anyamugdha sAdhuo vicAre che, aho ! AlocanA karavI ja ahIM sAdhya che te jo karAya to akRtyAsevanamAM paNa koI doSa nathI. ema AkhAya gacchamAM prAya asamaMjasa pravRtta thayuM. samaya jAya che. ekavAra koI gItArtha sAdhu gacchamAM mahemAna Avyo. teNe te badho avidhi joyo. vicAryuM aho ! A agItArthe Akho gaccha naSTa karyo. eTale teNe gurune kahyuM-aho ! tuM A nitya doSa sevanArA sAdhunI Ama prazaMsA karato girinagaranA rAjA ane tenI prajA jevo duHkhI thaIza. girinagara-koTIzvaravaNika tyAM rahe che, tai vaizvAnarano bhakta hovAthI daravarSe ratnonA rUma bharIne agnithI bALe che. tema karavA mATe tenI rAjA ane prajA prazaMsA kare che. aho ! enI agni upara bhakti je A bhagavAnano daravarSe Ama ratnothI tarpaNa kare che. eTale e daravarSe tema kare che ekavAra pracaMDavAyuthI uddhata thayelo agni rAjagRha sahita AkhA nagarane bhasmasAt kare che. tyArabAda nagarasahita rAjA dvArA ema karatA ene ema rokyo kema nahi ? kema prazaMsA karI ? ema ghaNo pazcAtApa karIne daMDa karAyo ane nagaramAMthI kADhI mUkAyo. ema AcArya ! tuM paNa avidhi pravRtta evA A sAdhunI ema prazaMsA karato ene potAne ane gacchane nAza kare che. tethI mathurAnagarInA rAjA-prajA jevo thA eTale anarthano bhAgI nahi thAya. tyAM paNa A rIte koI vaizvAnara bhakta vaNike ratnabhareluM ghara banAvIne saLagAvyuM. tethI nagaravAsIo ane rAjA dvArA daMDAyo ane tiraskAra karAyo. aDavImAM ghara banAvIne kema Ama jalAvato nathI ? ema nagaramAMthI hAMkI kADhyo. tuM paNa ema karato ene potAne ane gacchane anarthothI rakSaNa kara. ema yuktiothI zikhavADAto paNa e guru agItArtha AgrahI ane adharmI hovAthI potAnI pravRttithI pAcho pharato nathI. tethI te mahemAna sAdhue gacchanA sAdhuone kahyuM-AvA gurunA vazamAM rahevAthI saryuM. ene choDo nahi to badhAno anartha karaze. emaNe paNa temaja karyuM. evA gaccha saMbaMdhi je Avazyaka te noAgamathI lokottaradravyAvazyaka kahevAya che. bhAga-1/20
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 zrI vizeSAvazyaka bhASyam bhAvAvazyaka AgamathI noAgamathI arthopayogapariNAma jJAna-kriyA ubhaya pariNAma lokika-lokottara-kubAvacanika AvazyakanA paryAyo :- (1) Avazyaka (2) avazyakaraNIya (3) dhruva (4) nigraha (5) vizuddhi (6) adhyayanaSaddha (7) varga (8) nyAya (9) ArAdhanA (10) mArga zrutanA nAmAdi nikSepAo - nAma ane sthApanA zruta sugama che, eTale dravya ane bhAva zrutanI vyAkhyA karIzuM. dravyakRta be prakAre che. AgamathI ane noAgamathI. zrutanA upayoga vinAno je vaktA hoya te AgamathI dravyaRRta. ane noAgamathI dravyazruta jJazarIra, bhavyazarIra ane ubhaya bhinna ema traNa prakAre che. emAM ubhaya bhinna evA noAgama dravyazruta vize jaNAve che. patraAdimAM rahela zruta ane je aMDajAdi pAMca prakAranuM sUtra te baMne noAgamathI ubhayabhinna dravyazrata che. bhAvazruta : bhAvazruta paNa be prakAre che AgamathI ane noAgamathI. temAM zratanA upayogavALo je zrutano bhaNanAra hoya te AgamathI bhAvazruta che. noAgamathI bhAvakRta-laukika ane lokottara ema be prakAre che. te pahelAM jaNAvelAM che. e sarve samyagdaSTie grahaNa karela samyakuzruta ane mithyAdaSTie grahaNa karela mithyAzruta che. prazna-581 - AgamathI je bhAvakRta kahyuM te ghaTe che, paNa noAgamathI bhAvakRta kaI rIte thAya? kAraNa ke nazabda-niSedha batAve che tethI jo Agama ja nathI to zrata nathI, have jo zrata che to no Agama kaI rIte? tethI noAgamathI bhAvakRta mArI mA vAMjhaNI che enI jema viruddha ja che ne? uttara-581 - jyAM jyAM zruta bhaNanArano upayoga che, te AgamathI bhAvabhRta ane je bIjuM badhuM anupayukta adhyetAnuM zrata che. te no AgamathI bhAvasRta che ema samajavuM eTale badhuM barAbara thaI jAya che.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 291 prazna-582 - to AgamathI dravyakRta bolanAra gA.877 enAthI anupayukta vaktAmAM je pahelAM dravyazruta kahyuM te zuM ? kema ke te viSaya atyAre te noAgamathI bhAvazruta tarIke mAnyo che. eTale te nirviSaya thAya. uttara-582 - azuddhanayanA mate zrutalabdhi paNa bhAvazruta kahevAya che. to anupayukta labdhisaMpanna jIvamAM paNa te labdhirUpazruta bhAvaRRta ja svIkArAya che. ane je labdhayAdi zUnya te dravyazruta eTale te niviSaya nathI. prazna-583- to anupayukta bolanAra vaktAnuM dravyazruta zuM? tene paNa zrutalabdhisadbhAve bhAvazruta prAptithI dravyakRtanI nirviSayatA tadavastha ja che. kAraNa zrutalabdhi vagarano koI bhaNato nathI. tethI e paNa vAmAtra hovAthI kAMI nathI. uttara-583 - AcArya mizravacana nozabdane manamAM rAkhIne javAba Ape che-mizra kahenArano zabda vaDe karIne dravyazruta, AgamathI bhAvazruta ane noAgamathI bhAvazruta e traNe judA kema manAya che ? anupayukta-zrutadhyetAnuM dravyazruta eka dezathI samudAya jaNAto hovAthI AgamathI bhAvasRta kahevAya che. te zrutaupayoga zuddha ja che, caraNAdithI mizra nathI. athavA caraNAdimizra Rtopayoga paNa alaga vivakSita hovAthI AgamathI bhAvadyuta kahevAya che. prazna-584 - to noAgamathI bhAvadyuta zuM che? uttara-584 - caraNAdi sameta zratamAM je caraNAdi mizra upayoga che te zAstra prasiddhithI noAgamathI bhAvazruta kahevAya che. no zabda ahIM mizravacana che. niSedha vacana no zabda ahIM iSTa nathI kemake e sarva niSedhavacana hoya ke dezaniSedhavacana paNa hoya ? sarva niSedhavacanarUpa hoya to doSa Ave che-niSedhavAcakatvamAM no zabdamAM sarve bhAvakRta Agamano niSedha rUpa arthAt noAgama thAya e barAbara nathI. kemake, zruta Agama tarIke supratIta che. athavA sarvaniSedhavAcaka no zabdamAM noAgamathI bhAvazruta e artha thAya ke noAgamathI mRtavinA matyAdi catuSTayarUpa je anAgamarUpa jJAna che te bhAvazruta thAya. ema azruta evA paNa atyAdi catuSTayarUpano zruta prasaMga thAya. deza niSedha vacanamAM nozabdamAM duSaNa :- (1) deza niSedha nozabdamAM sakala AcArAdi zruta noAgamathI bhAvazruta na thAya, paNa teno eka deza ja thAya. jo sarvazrutanuM mAnIe to samasta dvAdazAMgagaNipiTaka jJAna-darzana-cAritra paryAyapiMDa rUpa hovAthI noAgama tarIke siddhAMtamAM rUDha che. e mizravacanano zabda mAnavAmAM ja ghaTe che. (2) athavA alaga thayeluM
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 zrI vizeSAvazyaka bhASyam paNa te bhAvazruta caraNaAdino eka deza thAya. ane eto cAritrAdi sAthe abhinna dezavALuM kahevAya che, jo ema na mAnIe to dhAtu aMjana kapizavarNanI jema saMkaraekavAdi doSa Ave, (3) je zrutapayukta pahelA AgamathI bhAvazruta kahyo che te paNa nozabdanA dezavacanatvamAM noAgamathI bhAvazruta thAya. kAraNa ke te hRtopayoga zrutanA eka dezamAM ja ghaTe che AkhAmAM ghaTatuM nathI. kAraNa samasta zrata anaMtAbhilAmrArthanA viSayavALuM che ane A upayoga ekavAramAM asaMbhava che, tethI eka deza vacanamAM mAnavAthI e hRtopayogI purUSa noAgamathI bhAvazruta thAya. tethI je kAraNe Agama-noAgama bhAvazrutamAM avizeSa thAya che tenAthI A nozabda mizrabhAvamAM levo. prazna-585 - pratiSedha vAcaka hoI no zabda mizrabhAvamAM kyAreya kahyo nathI paNa dezAdi pAMca (deza-tanyabhAva-dravya-kriyA-bhAva) arthomAM kahyo che. dezamAM noghaTa ghaTano eka deza kahevAya. kAraNa ghaTekadeza aghaTa na kahevo ke ghaTa paNa na kahevo paNa noghaTa. jemakeghaTekadeza grIvAdi aghaTa chate tenAthI anya dezo paNa tenI jema aghaTa hovAthI sarvaghaTabhAvanI Apatti Ave. ema paTa-zakaTaAdimAM paNa abhAvanI ApattithI sarvazUnyatvanI Apatti Ave. ghaTekadeza ghaTa nathI ema pratiavayava ghaTaprAptithI eka ghaTamAM ghaNA ghaTanI Apatti Avaze. eTale ekaghaTaviSaya pravRtti-nivRtti Adi vyavahAra naSTa thaI jAya, tethI saMkSepathI ghaTekadeza noghaTa ja kahevAya che. kAraNa e baMne paryAyazabdo che. tethI anyAbhAve paNa nozabda dekhAya che. jema, noghaTa kahetAM tenAthI anya paTAdi jaNAya che. jema, nobrAhmaNa kahetAM kSatriyAdi jaNAya che. dravyamAM to no zabda ghaTekadezavacanAdi noghaTa, nopaTa, nostaMbha vagere ghaTAdi eka dezavAcaka che. dezavAcakathI eno bheda zuM che? jo ema kahoto tyAM ghaTAdi saMbaddha ja teno eka deza noghaTa Adi kahyo che. ahIM to te ja ghaTAdi ekadeza grIvAdi agala thayelo mArgamAM paDelo svataMtra ja levAya che. te ghaTAdithI alaga rahelo hovAthI pRtha svataMtra dravya che. A dravyamAM nozabda. judA ekadezane kahenAra paNa che. have kriyAniSedhavacana nizabda-nApati, no patvya vagere, bhAvaniSedha-norate nosthIte ane bhAva-kriyAno taphAvata siddha-sAdhyAdirUpa koI paNa vizeSa zabdazAstramAM rahelo jANavo, e pramANe vivakSAvaza dezAdi arthomAM dekhAyelo nozabda che mizrabhAvamAM kyAMya dekhAto nathI. uttara-585 - sAcuM che, dezapratiSedhAdi vacanamAM A nozabda che, to paNa arthavaza zabdono viniyoga thAya che. jyAM je artha ghaTe tyAM te arthamAM prayoga karavo. prazna-586 - zuM eka zabdanA paNa aneka artho hoya che ke jethI ema bolo cho?
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 293 uttara-586 - dyotakatarIke aparimita artho ane nipAto e mizravacanamAM paNa nazabda prayojana che. emAM kAMI vAMdho nathI. athavA nozabda dezavacana paNa hoya che. emAM koI doSa nathI-jemake paripUrNa ghaTAdi jema jJAna-darzana-cAritrano akhaMDa-avizeSita ane saMmizraupayoga ghaTAdinA grIvAdi jema zrata eka deza che. eTale noAgamathI bhAvakRta vicAratAM nozabda dezamAM paNa ghaTe che. jema sAmAnyathI paripUrNa ghaTAdino ekadeza grIvAdi noghaTa kahevAya che. tema sAmAnyathI paripUrNa ghaTAdi no eka deza grIvAdi noghaTa kahevAya che. tema sAmAnyabheda-jJAna-kriyAnA pariNAmarUpa akhaMDavastunuM zrata eka deza che. eTale jJAna-kriyA-pariNAma noAgamathI bhAvaThuta che. matAMtara keTalAka AcAryo zabdasahAya mRtopayogane noAgamathI bhAvakRta mAne che, abhiprAyaH mRtopayogapUrvaka bolanArano je mRtopayoga sahita zabda te noAgamathI bhAvaThuta che tyAM upayoga-zabdasamudAyamAM upayogarUpa Agama eka deza che. ane zabdanirapekSa upayoga mAtra AgamathI bhAvazruta che. mATe, zabdasahita kRtopayoga te noAgamathI bhAvakRta che. AcAryonI A vAta barAbara nathI. ahIM, pragaTa zratopayoga e bhAvAgama che, zabda dravyAgama che. eTale sutarAM Agamatva ja ghaTe che. no AgamathI zruta ghaTatuM nathI. jo phakta mRtopayoga paNa Agama kahevAya to bIjA zabdarUpa dravya Agama maLatAM sutarAM e Agama ja ghaTe, noAgama nahi. kAraNa ke noAgama to anAgama samudAyamAM ja ghaTe che. prazna-587 - zabda Agama nathI tethI upayoganI anAgamarUpazabda karatAM adhika hovAthI noAgamatA che. Agama-anAgama samudAyamAM Agamano eka deza hovAthI noAgama che evo amAro abhiprAya che. uttara-587 - jo e zabda Agama na hoya to AgamathI dravyazrata e kaI rIte thAya? anAgama hovAthI zabda AgamanA bhedamAM prasiddha chatAM paNa te AgamathI dravya zruta na thAya. tethI dravyathI e AgamathI ja che. eTale dravyAgama sahita bhAvAgama AgamathI ja bhAvazruta gaNAya che noAgamathI nahi. bIjo matAMtara keTalAka AcAryo svAmine Azrita zratopayogane bhAvakRta kahe che. ane te ja svAmIne Azrita na hoya to noAgamathI bhAvazruta kahe che. e vAta ekadama pokaLa che. joke anupayukta vaktA viSayaka zruta bhAvazruta kahyuM nathI paNa, viziSTa te svAmi viSayaka dravyazrata ja kahyuM che. to sutarAM anAzrita zruta bhAvakRta
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 zrI vizeSAvazyaka bhASyam nathI ja. svAmi vinA pustakAdimAM lakhela zrutamAM upayoga na ja hoya. upayoga vinA bhAvazruta sarvathA na hoya, svAmi anAzrita zrata kyAMya paNa che? evuM pratipAdana karanAra paNa mahAsAhasika che mATe temanI mAnyatA nakAmI che. zrutanA eka arthavALA paryAya nAmo: zruta, sUtra, graMtha, siddhAMta, zAsana, AjJA, vacana upadeza, prarUpaNA ane Agama e sUtranA eka arthavALA paryAya nAmo che. e nAmono artha pahelAM saMkSepathI batAvyo che. e pramANe zrutano nAmAdi nyAsa thayo. skaMdhanA nAmAdi nikSepAo dravya skaMdha AgamathI noAgamathI jJazarIra dravya skaMdha skaMdha padamAM anupayogavALo vaktA bhavya zarIra dravya skaMdha vyatirika dravya skaMdha kRtna akRtna aneka dravya skaMdha sacitta acitta mizra (1) manuSya, popaTa vagere be thI mAMDIne hAthI-ghoDA-ratha dvipada sacitta skaMdha anaMtANu parvatanA talavAra-bhAlA vagere (2) kerI, dADama vagere apada skaMdho te acitta samUharUpa senAno bhAga sacitta skaMdha skaMdha che. te mizradravya skaMdha. (3) gAya-bheMsAdi catuSpada sacitta skaMdha
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara (1) kRtsna skaMdha : jenAthI anya moTo skaMdha nathI te kRtsna paripUrNa skaMdha. hayaskaMdha-gajakaMdha-nagaraskaMdha vagere jANavA. 295 - prazna-588 jo ema hoya to prakArAntaratva asiddha che kemake pUrvokta sacitta ghoDA Adino skaMdha anya saMjJAthI kahelo che ? uttara-588 - ema nathI. kAraNa ke pahelAM sacittaskaMdhAdhikArathI tathA asaMbhavI paNa buddhithI kheMcIne jIvo ja kahyA hatA ane ahIM jIvAdhiSThitazarIranA avayavarUpa samudAya kRtsna skaMdha tarIke vivakSita che. eTale abhidheya bhedathI prakArAMtara siddha che. prazna-589 - bhale hoya, phakta ghoDAdi skaMdha kRtsna tarIke ghaTato nathI tenI apekSAe hastiskaMdi vadhAre moTA hoya che. - uttara-589 e barAbara nathI, kemake jIva asaMkhyeya pradezAtmaka che. ane tenA adhiSThita zarIrapudgalo evo samudAya ja ahIM ghoDAdi skaMdha tarIke vivakSita che. jIva asaMkhyapradezAtmaka tarIke sarvatra tulya hovAthI gajAdi skaMdhanI moTAI asiddha che. jo jIvapradeza pudgalasamudAya baMne sAthe vadhe to gajAdiskaMdha moTA thAya paNa tevuM nathI. kAraNa ke samudAyanI vRddhi thatI nathI phakta pudgalanI vRddhi-hAni ahIM vivakSita che. eTale sarvatra hayAdimAM kRtsnasyaMdhatva viruddha nathI. keTalAka to pahelA sacitta skaMdha vicAramAM jIvatadadhiSThitazarIra pudgala samudAya, sacittaskaMdha ane ahIM buddhithI zarIrathI alaga karelo jIva ja phakta kRtsnaskaMdha evo vyatyaya kare che. te A vyAkhyAnamAM prerya ja nathI, hayagajAdi jIvono pradezathI hInAdhikya abhAve kRtsnasyaMdhatva sarvatra avirodha che. (2) amRtttaskaMdha :- jenAthI bIjo atyaMta moTo skaMdha che te aparipUrNa hovAthI akRtsnaskaMdha che. te dvipradezokAdithI sarvotkRSTAnanta paramANu saMghAtathI niSpanna eka paramANu nyUna sudhI jANavo utkRSTAnaMtANu skaMdhathI apekSAe eka paramANunyUna utkRSTAnaMtANuvALo skaMdha akRtsnaskaMdha. tenI apekSA e be paramANunyUna ema ekeka paramANunI hAnithI dviaMdezika skaMdha sudhI jANavuM. eTale ja pUrvokta acittaskaMdhathI eno bheda che. pUrve dvipradezikAdithI paripUrNotkRSTa anaMta 52mANu skaMdha sudhIno Akhoya acittaskaMdha sAmAnyathI saMgrahakaryo che. ane ahIM eka paripUrNAtkRSTAntANukano saMgraha nathI. te kRtsnaskaMdha hovAthI. -- (3) anekadravyaskaMdha :- sacitta-acitta aneka dravyothI banelo skaMdha. dezApacitopacitanakha-dAMta-vALAdirUpamAM jIvapradezo vinAno apacita, anya pITha-hRdaya Adi lakSaNa
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 zrI vizeSAvazyaka bhASya dezamAM upasthita jIvapradezothI vyApta dezopacita vizeSekapariNAma pariNatono sacetanaacetana samudAyarUpa hayAdiskaMdha te anekadravyaskaMdha. prazna-590 - jo ema hoya to kanjankaMdhathI eno bheda zuM? uttara-590 - tyAM hayAdi jeTalA jIvapradezothI vyApta che teTalA ja kRmnaskaMdha tarIke vivakSita che, jIvapradezamAM avyApta nakhAdi apekSA sahita nahi. ahIM to nakhAdi yukta bIjA avayavo je jIva pradezathI vyApta hoya te ubhayane aneka dravyaskaMdha kahelo che, eTalo pharaka che. prazna-591 - to pUrvokta mizraaMdhathI eno zuM bheda che? uttara-591 - tyAM azva-gajAdi jIvo ane khagrAdi ajIvo alagavyavasthita rahelAnI samUhakalpanAthI mizraaMdhatva kahyuM che. ahIM to jIvaprayogathI viziSTakapariNAma pariNata sacetana-acetana dravyonuM eka dravyaskaMdhatva che eTalo bheda che. Aja kAraNathI mULa gAthAmAM paNa "vizeso" ema kahIne kRtna aMdhathI ane mizraDhaMdhathI A aneka dravya skaMdhano bheda che ema jaNAvyuM che. bhAvaskaMdha AgamathI noAgamathI skaMdha padArthanA upayoga rUpa pariNAma jJAna-kriyA ane guNanA samUharUpa Avazyaka sAmAcArI, mULa-uttara guNa ekArthIkanAmo-gaNa-kAya-nikAya-skaMdha-varga-rAzi-puMja-piMDa-nikara-saMghAta-AkuLa-samUha. prazna-592 - kyA kAraNe A Avazyaka paDadhyayana che?
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 297 uttara-592 - cha adhikArothI nibaddha hovAthI, te 6 adhikAro sAmAyikAdi che adhyayanonA yathAsaMkhya jANavA. sAmAyikano-sAvadyayoga virati arthAdhikAra, caturvizatistavAdhyayanano-arihaMtonA guNonA kIrtana arthAdhikAra, vandanAdhyayanano-guNavALA gurunuM vaMdana-dAnAdi pUjAvizeSarUpa pratipatti arthAdhikAra, pratikramaNAdhyayanano-zruta-zIlamAM thayelI alanAnI niMdAno arthAdhikAra, kAyotsargAdhyayanano-cAritrAtmAno traNacikitsA-aparAdharUpI vaNanA saMhoraNa rUpa arthAdhikAra, pratyAkhyAnAdhyayanano-vratabhaMganA aticArathI upacitakarmane kheravavA mATe anazanAdi guNadhAraNA arvAdhikAra. A rIte Avazyaka-zrutaskaMdharUpa traNa padano nAmAdi nyAsa karyo, temaja cha arvAdhikAra svarUpa samudAyArtha dvAranuM nirUpaNa karyuM. (5) dvAradvAra 1.sAmAyikAdhyayana chae adhyayanomAM samabhAvalakSaNa sAmAyika nAmanuM adhyayana sarvamAM prathama che. prazna-593 - 6 adhyayanomAM sAmAyikAdhyayana ja prathama zA mATe? uttara-593 - kAraNa ke sarva dharmAstikAyAdi dravyono AdhAra jema AkAza che tema, sarva mULa-uttaraguNono AdhAra sAmAyikAdhyayana ja che, sAmAyika hoya to ja te guNo hoya, na hoya to na hoya, sAmAyika eTale samatA, samatAzUnya prANImAM kyAMya paNa pAramArthikaguNonuM avasthAna nathI. athavA zeSa caturvizati Adi adhyayano sAmAyika adhyayananA bhedo ja che. kemake, darzana-jJAna-cAritranA bhedathI traNa prakAre sAmAyika che. ane tyAM traNe bhedamAM AkhI guNajAti AvI jAya che. jJAna-darzana-cAritrathI anya koIpaNa caturvizatistavAdigata guNa nathI eTale zeSAdhyayano tenA bheda hovAthI sAmAyikAdhyayana prathama kahyuM che. tenA 4 anuyogadvAro che. prazna-594 - anuyoga to vyAkhyAna kahevAya che, to teneja adhyayanArtha zA mATe kahevAya che? uttara-pa94 - sAcu che, paraMtu vyAkhyAnamAM paNa adhyayanAthe kahevAya che. eTale abheda upacArathI te paNa te rIte kahevAya che eTale doSa nathI. 4 kAro:- upakrama, nikSepa, anugama, nayasanAma. (6) bhedadvAra yathAsaMkhya upakrama-6 bheda, nikSepa-3 bheda, anugama-2 bheda, nayanarabheda
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (7) niruktidvAra (1) upakramanirukti :- upa-samIpa kramaNa-dUra rahelI zAsrAdivastunuM te te pratipAdana prakArothI samIpa karavuM, nyAsadezamAM lAvavuM te nikSepayogyatAkaraNa-upakrama. athavA jenAthI nikSepa yogya karAye te. athavA jemAM-zikSazravaNabhAva chate upakramakarAya te je mATe zAstra nikSepa yogya karAya che. te, athavA upakrammate yasmAt-vinitavineyavinayathI e upakrama. vinita ziSyanA vinayathI zAsrane nikSepa yogya karAya te zravaNabhAva, tethI te vinaya upakrama. (2) nikSepa niryukti :- zAstra jenAthI, jemAM, jenA lIdhe vyavasthapAya che, nAma sthApanA-dravyAdi bhedothI te nikSepa. (3) anugama niyukti :- jenA dvArA sUtra vyAkhyA karAya te anugama, athavA aNusUtrano gama-vyAkhyAna-anugama athavA anurUpa ghaTatA arthanuM vyAkhyAna sUtra-arthano anurUpa saMbaMdha ka2vo te anugama. (4) naya niryukti :- vaktA saMbhavatA paryAyo vaDe vastune jANe te naya athavA anaMtadharmAMdhyAsita vastumAM eka aMza grAhaka bodha athavA ghaNAprakAre vastunA paryAyo saMbhava hovAthI vivakSita paryAyathI je nayana-jANavuM te nayasamAna. (8) kramaprayojana dvAra prazna-595 upakrama, nikSepa, anugama, naya A rIte kramathI anuyoga dvArono upanyAsa karavAmAM zuM prayojana che ? - - uttara-595 A anuyogadvArono A ja upanyAsa krama che, dU22heluM nikSepa thatuM nathI. ane nAmAdithI anikSipta arthathI anugamana thatuM nathI. ane nayamata vinAno anugama nathI. kAraNa ke, saMbadhopakrama, saMbaMdhakartAnA upakramathI najIkalAvIne nyAsayogya karIne nyastanikSepa-karela nAma-sthApanAdi nikSepavALuM zAstra pachI arthathI anugama thAya che. vyAkhyAna karAya che. eya pAchuM vividha bhedo-nayothI vyAkhyA karAya che. tethI A ja anuyogadvArakrama che. (1) upakrama :- ahIM, atyAre je upakramano adhikAra che, te bhAva upakramanA AnupUrvI-nAma-pramANa-vaktavyatA-arthAdhikA2 ane samavatAra e cha bhedo AgaLa kahIzuM. atyAre maMdabuddhivALAnA upakAra mATe bhAvaupakramagata AnupUrvI Adi cha bhedo saMkSepathI kahe che.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 gujarAtI praznottara sAmAyikAdi adhyayananA jJAnanI IcchAvALA ziSyae gurUnA bhAvano upakrama karavo, eTale ke gurU kaI rIte prasanna thAya ? ema vicAravuM, paripATi eTale anukrama. te traNa prakAre che. pUrvAnupUrvI krama, pazcAnupUrvI krama ane anAnupUrvI krama. A traNamAMthI kayo anukrama adhyayanamAM upayogI che ? traNe upayogI che. jemake, pUrvAnupUrvI kramathI sAmAyika adhyayana paheluM che, pazcAnupUrvIthI chaThuM che ane anAnupUrvIthI sAtaso aDhAra bhAMgA thAya che. tethI aniyata che. audAyikAdi cha bhAvomAMthI A adhyayana kayA bhAvamAM hoya ? kSayopazamabhAvamAM A adhyayana dravya che? guNa che? ke karma che? guNa che. jIvano guNa ke ajIvano? jIvano, to jJAnaguNa, darzanaguNa ke cAritraguNa che? jJAnaguNa, to pratyakSajJAna, anumAna, upamAna ke AgamarUpa che? AgamarUpa, laukika Agama ke lokottara ? lokottara Agama, tema chatAM te sUtrAgama che arthAgama che ke ubhayAgama ? athavA AtmAgama che ? anaMtarAgama che ke paraMparAgama? tIrthakarone arthathI AtmAgama che gaNadharone anaMtarAgama ane bIjAone te paraMparAgama che. sUtrathI gaNadharone AtmAgama, jaMbusvAmIne anaMtarAgama ane bIjAone paraMparAgama che. jo lokottarAgama che to A adhyayana dRSTivAda che ke kAlika che ? kAlika che. to tenA sUtra ane arthanuM pariNAma keTaluM che ? sUtrAkSara vagere parimita che. ane artha vagere anaMtA che. A adhyayanamAM svasiddhAnta-parasiddhAMta ane ubhayasiddhAMtamAMthI kayuM kahevAnuM che? svasiddhAMta, to te kayA zAstrano vibhAga samudAyArtha tarIke adhikRta che? sAvadyayoganI viratino ahIM adhikAra che. A rIte adhyayanano upakrama karavo. nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa-bhAva 6 prakArano upakrama hoya che. dravyopakrama :- AgamathI ane noAgamathI ema dravya upakrama be prakAre che. upakrama padanA arthane jANanAra hoya, paNa temAM upayogavAnuM na hoya, te AgamathI dravya upakrama. tathA noAgamathI dravya upakrama jJabhavya-vyatirikta ema traNa prakAre hoya che. eno trIjo bheda sacittAcittamizra ema traNa prakArano hoya che. e traNe 2 prakAre hoya che parikarmavastunAza. (1) parikarma :- kriyAvizeSaNathI je vastuono guNa vizeSa pariNAma te parikarma jemake puruSAdinA dhI-rasAyaNAdi upayoga kriyAthI ane snehana mardanAdi kriyAthI varNabala-vaya stasmAdi ane kAna-skaMdhavardhanAdi karAya che. keTalAMka-zAstra-zilpa-gaMdharvanRtya Adi kalAgrahaNane paNa dravya upakrama kahe che. paNa A vijJAnavizeSa sAdhanarUpa hovAthI bhAvopakrama tarIke ghaTe che. athavA Atmadravya saMskAranI vivakSAthI dravyopakrama kahevAmAM paNa vAMdho nathI.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 zrI vizeSAvazyaka bhASyam e pramANe zukra-sArikA vagere dvipadAdine zikSA vaDe guNaprApti karavAmAM je dravya upakrama te sacittano parikarmathI upakrama jANavo. (2) vastu vinAza - vastu abhAvanA apAdAnamAM nAzano upakrama te ja puruSAdino kAlAMtarabhAvi vinAza khagrAdi dvArA upakrama karIne atyAre ja karAto hovAthI vinAza upakrama kahevAya che. ema catuSpada-apada Adino paNa parikarma-vinAza jANavo. A sacitta dravyopakrama, ema acittamizrano paNa dravyopakrama hoya che. kSetrano upakrama :- kSetraamUrta che, nitya che eTale teno parikarma-vinAza karI na zakAya tenA Adheya dravya jala-bhUmi Adino to te supratIta che. tethI temAM rahelA te baMneno kSetramAM magnAM sezanta e nyAyathI upacAra karAya che. prazna-596 - AdhadvArathI paNa kSetrano parikarma-vinAza kaI rIte thAya? uttara-596 - jalAdhArakSetrano bhAva-tarApAdithI upakrama karAya che. ane bhUmiAdhAra kSetrano hala-kulikA vagerethI parikarmaupakrama ane kSetrano vinAzopakrama hAthIne bAMdhavAdithI jANavo. kALopakrama :- vartanAdirUpa kALa dravyono ja paryAya che. anya koI samayAvalikArUpa nathI. tethI dravyano parikarma-vinAza thatA tenA paryAyamAM kALopakrama upacAra karAya che. arthAt ahIM keTalAka vartanAdirUpa ja kALa mAne che. samayAdirUpa nahi. tyAM te te dvayaNuMka vyaNuMkAdirUpathI paramANu Adi dravyonuM rahevuM te vartanA. Adi zabdathI pariNAma-kriyAdi navA-junA bhAvathI vastuonuM pariNamana pariNAma, atIta-anAgata-vartamAnarUpa kriyA. A vartanA-pariNAma-kriyAdirUpa kALa dravyono ja paryAya che. tethI dravyanA parikarma vinAzano vartanAdirUpa tenA paryAyamAM paNa upacAra karAya che. tethI kALanA paNa parikarma upakrama ane nAzopakrama kahevAya che. prazna-597 - paNa, je samayAdirUpa kALa mAne che, temane mAnya samayAdikALano parikarma-vinAza kaI rIte? uttara-597 - te samayAdirUpa kALanuM Aja parikarma che ke je zaMkuAdinA paDachAyArUpa chAyAthI ane ghaTikArUpa nADikAthI yathAvat parijJAna che. ane vinAza-viparita thavA vagere aniSTaphaLa dAyaka tarIke pariNamana te nakSatra-grahAdicAro dvArA thAya che. kahenArA kahe cheamuka nakSatra, grahathI Ama-Ama jatA kALa nAza karyo.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 301 bhAvopakrama:- iMgitAkArAdithI parahadayanA bhAvanuM parijJAna te sAmAnyathI bhAvapakrama kahevAya che ane vizeSathI bhAvopakrama 2 prakAre hoya che - saMsAranuM kAraNa bhUta aprazasta bhAvopakrama ane mokSakAraNabhUta prazasta bhAvopakrama. azubha bhAvoprakramanA daSTAMto :- (1) brAhmaNI - eka brAhmaNIne traNa putrI, paraNAvIne sukhI karavA vicAratI mAtAe moTI putrIne kahyuM tAre vAsabhavana samAgamamAM koI bahAnuM UbhuM karIne tArA patine mastaka upara lAta mAravI e pachI e ja kare te tAre mane kahevuM. teNIe tema ja karyuM. te paNa atisneha taralamanavALo priyatamA ! tAro komaLa paga duHkhato haze ema kahIne paga dabAvyo mAtAne jaNAvyuM-abhiprAyaH putrI tane je game te tArA ghare kara tAro pati tArI vAta nahi TALe. bIjI putrI e potAnA patine lAta mAratA kAMIka roSa karIne bolyo kulIna strIone A yogya nathI. abhiprAya: svecchAe vilAsa kara tAro pati mAtra eka kSaNa roSa karIne cUpa thaI jaze. trIjI putrInA lAtanA prahArathI bhayaMkara gussAthI kahyuM tuM akulInA che jethI ema ziSTajane anucita varte che. ema kahI atyaMta phaTakArIne gharathI kADhI mUkI-abhiprAya-tAro pati tArA mATe durArAdhya thaze eTale parama devatAnI jema apramattapaNe ArAdhavo. (2) gaNikA - eka nagaramAM cosaTha kaLAyukta devadattAnAmanI rUpAdiguNavALI vezyA rahe che teNe bhujaMgajananA abhiprAyane jANavA svasvavyApAra karatI badhI rAjakumArAdi jAtionAM citro ratibhavananI bhIMto para dorAvyA, tyAM je koI rAjaputrAdi Ave che te jyAM jyAM karelA abhyAsavALA te te citramAM doreluM joIne atyaMta prazaMsA kare che. tethI e vilAsInI rAjaputrAdimAMthI koInI paNa jAtino nizcaya karIne yathocita upacAra kare che tethI anukULatAthI levAyelA rAjaputrAdi tene aDhaLaka dravya Ape che. (3) amAtya - eka nagaramAM koI rAjA maMtrI sAthe ghoDesavArI karavA nIkaLyo mArgamAM jatA rAjaturaMge koI zUnya pradezamAM pragnavaNa karyuM. te te pradezanI bhUmi sthira rahevAthI khAbociyuM bharAyeluM lAMbAsamaye paNa na sukAyeluM pAchA pharelA rAjAe tema ja maMtrIe joyuM. cirakALa avasthAyi jaLavALA A pradezamAM suMdara taLAva thAya ema vicAratAM evA rAjAe tyAM cirakALa joyuM. pachI iMgitAkAra kuzaLatAthI rAjAno abhiprAya jANI maMtrIe rAjAnA Adeza vinA paNa tyAM moTuM sarovara khaNAvyuM. tenI pALI upara sarvaRtunAM puSyaphaLanA samudAyavALA vividha prakAranA vRkSo ropAvyA. ekavAra teja sthAnethI jatA rAjAe joyuM ane puchyuM-mAnasarovara jevuM smaNIya A sarovara kone khodAvyuM ? maMtrI bolyo deva-Ape ja, rAjA vismayapUrvaka bolyo-kone kyAre meM A karAvavA niyukta karyo
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zrI vizeSAvazyaka bhASyam hato pachI maMtrIe jema thayuM hatuM tema badhuM jaNAvyuM-rAjAkhuza thayo ane vicAravA lAgyo "aho ! A maMtrI iMgitAkAra jANavAmAM keTalo kuzaLa che" ema vicArI pradhAnanA pagAramAM vRddhi karI bIjI paNa aneka prakAre maherabAnI karI. Ama, anya paNa aprazasta bhAvopakramo paNa svamatithI vicAravA. prazasta bhAvapakrama:- ziSya je svahita mATe zrutAdhyayanAdi hetu prasastamanavALo zubha gurubhAvane upakrama kare che-jANe che. te mokSanuM phaLa hovAthI prazasta bhAvapakrama. teno ja ahi adhikAra che. prazna-598 - ahIM AvazyakAnuyoga vyAkhyAna prakrAMta che te avasaramAM A aprastuta evo gurucittanA upakramathI adhikAra kayo che? uttara-598 - je vyAkhyAna ahIM prastuta Apa kaho cho te gurucittAdhIna ja che. tethI gurucitta upakrama ja vyAkhyAnanuM prathama aMga kAraNa che, kAraNavinA kAryAbhAva hovAthI te prakRta chate te kAraNanA adhikAranuM abhidhAna kAMI aprastuta nathI. phakta gurucittopakrama ja prathama vyAkhyAnAMga nathI. paraMtu, je koI sAmAnyathI zAstrAdiupakrama-pustaka-upAzraya AhAravastra-pAtra-sahAyAdi vyAkhyAnAMgo che te badhA gurucittAyatta che. tethI jema gurunuM mana prasanna thAya tema karavuM eTale ahIM gurucittopakrama aprastuta nathI. gurucitta prasannatA mATenA upAyo :jo jeNa pagAreNaM tussai karaNa-viNayA-'NuvattIhiM / ArAhaNAe maggo so cciya avvAhao tassa // 932 // AgAriMgiyakusalaM jai seyaM vAyasaM vae pujjA / tahavi ya siM na vikUDe virahammi ya kAraNaM pUcche // 933 // guruno Adeza mAnavo-karaNa, vinaya-sAme javuM AsanapradAna-sevA-aMjalipUrvaka anugamanAdi, anuvRtti-IMgitAdithI gurunuM mana jANIne tenA anukULa vartana. AkAraiMgitakuzaLa ziSyane "sapheda kAgaDo' ema pUjyaguru kahe to paNa tenA viSenA vacanane kApe nahi ane ekAMtamAM tadviSayaka kAraNa pUche. udAharaNa :- kanyakUjanagaramAM koI rAjAe sUri sAthe vAta karatAM kahyuM. rAjaputro vinIta che, sUrie kahyuM-nA, sAdhuo vinIta hoya che. tenA vivAdamAM sUrie kahyuM. tamAro sarvotkRSTa vinayaguNavALo rAjaputra parIkSAya ane amAro je Apane avinIta lAge te ja
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 303 sAdhu. rAjAe mAnyuM atyaMta vinIta tarIke prasiddha rAjaputrane kahyuM-kayA mukhathI gaMgA vahe che te zodhI lAva. te bolyo-emAM zodhavA jevuM zuM che ? bALakone paNa e khabara che ke pUrvAbhimukhI gaMgA vahe che. rAjA bolyo-ahIM paNa kema vitaMDAvAda kare che? jaIne jo eTale hRdayamAM ISyavALo bahAra gopavIne khuba duHkhathI te sthAnethI nIkaLyo. siMhadvAre jatAM koI mitre pUchyuM - bhadra! kyAM jAya che ? te asuyAthI bolyo-jaMgalamAM rojhaDAne mIThuM ApavA. mitra bolyo-vAta zuM che? teNe badhuM jaNAvyuM. mitra bolyo-rAjA gAMDo thayo che zuM tame paNa gAMDA thayA cho ke jethI nakAmA rakhaDavA jAo cho ? jaIne rAjAne jaNAvo-meM gaMgA joI pUrvAbhimukha vahe che. rAjaputre tema ja karyuM pracchanna jAsuse rAjAne tenuM badhuM vartana jaNAvyuM. vilakho thayelo rAjA bolyo-sAruM have sAdhunI parIkSA karIe-eTale je koI avinita rAjAne dekhAyo tenI parIkSA mATe gurue ziSyane kahyuM jo jo kyA mukhathI gaMgA vahe che ? tyAre gaMgA pUrvAbhimukhI vahe che gurupaNa jANe che paNa ahIM koI kAraNa hovuM joIe ema manamAM vicArIne teNe kahyuM. Adeza mAMgu chuM. kahIne nikaLyo, bahAra jaIne gaMgA nadI para gayo, svayaM joI ane bIjAne puchIne ane sukAtaNakhalAdimAvatanathI anvaya-vyatirekathI tenuM pUrvAbhimukhavAhitva nakkI karIne AvIne gurune kahyuM-Ama Ama meM gaMgA pUrvAbhimukhI vahe che e nizcita karI che. tattva guru jANe. guptacare enI paNa badhI ceSTA rAjAne jaNAvI eTale rAjAe harSathI guruvacana mAnyuM. prazna-599- to uktanyAye gurumatagrahaNa-gurubhAvopakrama ghaTe che. zeSa nAma-sthApanAdravyAdi upakramono ahIM zuM upayoga che ke jethI te batAvyA che? uttara-599 - gurucitta prasAda mATe te bIjA upakramo paNa yathAprastAva joDavA. e rIte dravyAdi upakramonI gurucittaprasAdana upayogitA-mamaMDalAdi dezamAM, grISmAdi kALamAM je koI prakAranI ucita parikarma-vinAza hoya che. te dravya-kSetra-kALonuM gurunA AhArAdi kAryomAM ziSya temanAM mananI prasannatA mATe kare. dravya-dahI-dUdha-pANI vagere goLa-sUMTha Adi nAMkhIne parikarma kare. kSetra-upAzrayAdinA pramArjana Adi vaDe kSetrano parikarma, kALamuhUtadino dIkSAdimAM ghaDIyAlAdithI parikarma karavo. dravyono dravyAMtarasaMyogAdithI zleSmAdi dravyono je nAza thAya che. te nAza upakrama paNa samajI levo. e pramANe gurucitta prasAda karato ziSya gurunA AhArAdi mATe lAvelA parikarma karelA yogya azanapAna-vastra-pAtraupadhiAdi dravyovALo ziSya samyak rIte zruta prApta kare che. athavA - prastutamAM nAmasthApanAdi upakramo nIrUpayogI che, chatAM upakrama zabdathI sarakhA hovAthI te ahIM kahyA che. anya sthAne te upayogI che.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 zrI vizeSAvazyaka bhASyam anya prakAre sAmAyikAdhyayanano upakrama :(1)AnupUrvI (2) nAma (3) pramANa (4) vaktavyatA (5) adhikAra (6) samavatAra e 6 prakAre (1) AnupUrvI upakrama - AnupUrvamAM A sAmAyikAdhyayanano samavatAra saMbhavataH jayAM jyAM AnupUrvIbhedamAM saMbhave tyAM tyAM e karavo. prazna-600 - nAma vaUT raviNa vire je ya aUTHputhvI utti-saMtA samIvAra ya mAve ya aa e vacanathI AnupUrvI daza prakAranI che to kayA bhedamAM niyamo sAmAyikano samavatAra che? uttara-600 - utkIrtana ane gaNaNAnupUrvamAM eno niyamA samavatAra jANavo. utkIrtana-saMzabdana sAmAyika-caturvizatistava vagere nAmotkIrtana mAtra. gaNanAnupUrvI-eka, be, traNa vagere saMkhyAna te gaNanA kahevAya che. temAMthI prathama-bIjuM vagere saMkhyAmAM A adhyayana samavatare che. eTale gaNanAnupUrvamAM eno samavatAra thayo kahevAya. prazna-601 - jo ema hoya to gaNanAnupUrvIthI A adhyayana keTalAmuM che? uttara-601 - AnupUrvI traNa prakAre che.-pUrvanupUrvI, pazcAnupUrvI, anAnupUrvI. pUrvAnupUrvIthI sAmAyika adhyayana paheluM, pazcAnupUrvIthI chaThuM, anAnupUrvAthI gaNAtuM aniyamita, koI bhAMgAmAM paheluM, koImAM bIjuM, trIjuM vagere A 6 Avazyaka adhyayanonAM anAnupUrvIbhAgA 718 thAya che te A rIte 18ra43444546 = 720 kula bhAMgA AnupUrvAnA thAya che temAM prathama bhaMga pUrvAnupUrvI, chello pazvAsupUrvI e 2 bhAMgA bAda karatA = 718 bhAMgA anAnupUrvI nA thAya. (2) nAmApakrama - je jIvAdi vastunuM paryAyo-jJAna-darzana-cAritra-rUpa-rasa-gaMdha-sparzanavuM-junuM vagere, temanA bhedo-nAnAvidha svabhAvo, temane temanA vAcaka tarIke anusareparyAyabhedAnuMsArI je nAma pratiparyAyabheda tenA vAcaka tarIke pariName che te nAma kahevAya che. te ekanAma-benAma-traNanAmAdi daza nAma bhedathI daza bhedavALuM che. ane samasta abhilASyavastu viSayavALuM hovAthI ghaNA bhedavALuM anuyogadvAromAM kahyuM che. tyAM chanAmamAM lAyopathamikabhAvamAM A adhyayanano samavatAra che. anuyogadvAramAM nAmanAM audArikAdi 6 bhAvo che. temAM lAyopathamika bhAvamAM AcArAdi sarva zrutano samavatAra che. kAraNa ke sarva zruta zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamathI ja
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 305 thAya che. tethI kSAyopathamika bhAvamAM ja samavatAra che. eTale A sAmAyika adhyayana paNa zrutavizeSarUpa hovAthI te ja bhAvamAM samavatAra che. (3) pramANopakrama :- dravya-kSetra-kALa-bhAva cAra prakAre che. emAM A adhyayanazruta jJAna vizeSa tarIke jIvaparyAya hovAthI jIvabhAva che. eTale bhAvapramANamAM samavatare che. prazna-602 - bhAvapramANa paNa traNa prakAre che (1) guNa (2) naya ane (3) saMkhyA pramANa tyAM sAmAyikano samavatAra zemAM che? uttara-602 - A sAmAyika guNarUpa hovAthI guNa pramANamAM teno avatAra thAya che. prazna-603 - guNa pramANa paNa be prakAranuM che jIvaguNa pramANa ane ajIvaguNa pramANa e bemAMthI zemAM samavatAra karazo? uttara-603 - jIvathI ananya hovAthI jIvaguNa pramANamAM teno samavatAra thAya che. prazna-604 - jIvaguNa paNa traNa prakArano che (1) jJAna (2) darzana (3) cAritra temAM zemAM samavatAra che? uttara-604 - bodhAtmaka hovAthI jJAnaguNamAM samavatAra che. prazna-605 - jJAnapaNa 4 prakAre che. pratyakSa-anumAna-upamAna-Agama bhedathI tyAM e zemAM samavatare che? uttara-605 - AgamamAM prazna-606 - te paNa lokika-lokottara be prakArano che ane lokottara paNa sUtra-arthaubhayarUpa traNa prakArano che to e zemAM samavatAra che? uttara-906 - sUtra-artha-ubhaya traNa prakArano lokottara-AgamamAM samavatare che tasvarUpa hovAthI. AtmAgama anaMtarAgama paraMparAgama sUtrathI - gaNadharo temanA ziSyo temanA pachInA badhA arthathI - tIrthakaro gaNadharo temanA ziSyo bhAga-1/21
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 zrI vizeSAvazyaka bhASyam nayapramANamAM kAlikazrutano samavatAra nathI, kemake vartamAnamAM kAlikazruta mUDhanaya-ziSyane matibhramanA bhayathI niSiddhanaya vicAravAnuM che eTale naya pramANamAM eno avatAra nathI. prazna-607 - keTalA samaya pahelAM kAlikazrutathI nayavicArano niSedha kahelo che? uttara-607 - pahelAM jyAre caraNakaraNa-dharmakathA-gaNita-dravyAnuyoga lakSaNa cAre anuyogo apRtha bhAvamAM hatAM tyAre, pratisUtra cAreyanA avatAramAM te nayAvatAra niyata hato paraMtu vartamAnamAM e cAre anuyoga alaga-alaga hovAthI nayAvatAra nathI thato. kAliyasuyaM ca isibhAsiyAiM taiyA ya sUrapannattI / savvo ya diTThivAo cautthao hoi aNuogo HzA e vacanathI nayAvatAra nathI. prazna-608 - zuM sarvathA nathI? uttara-608 - nA, prajJA puruSavizeSane prAptakarIne koIka ne keTaloka hoya paNa kharo. jemake-zrImad AryarakSitasUrie eka-eka sUtramAM anuyoga catuSTayanuM vyAkhyAna ane temAM je na vicAra vistArathI hato, te baMdha karyo. ane tyArabAda temaNe ja vicAra bAhulyathI muMjhAtA ziSyone joIne cAre anuyogo bhedathI vyavasthApyA, te A rIte-(1) kAlika zrutamAM caraNakaraNAnuyoga ja kahevo. (2) uttarAdhyayanAdimAM dharmakathAnuyoga, (3) sUryaprajJapti Adi sUtromAM gaNitAnuyoga (4) dRSTivAdamAM dravyAnuyoga kahevo e pramANe vyavasthA karI. tethI naya vicAra hamaNAM prAyaH niSedha che. jo ke prAjJa purUSanI apekSAe nayano vidhi che. paNa te prAyaH zabdathI aniyata che. eTale sAmAyikano prAya nayomAM samavatAra nathI. prazna-609 - to saMkhyA pramANamAM e avatare che ke nahi? uttara-609 - saMkhyA-nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, upamA, pariNAma, bhAva e ATha prakAranI anuyogadvAramAM kahI che. tyAM saMkhyA pramANa vicAratA kAlika zrutaparimANa nAmanI saMkhyAmAM avatare che. kAlikazrutapariNAma be prakAre che. sUtrathI ane arthathI, sUtrathI sAmAyikAdhyayana paratta saMkhyAtAkSarathI niyata pariNAmavALuM che. ane teno artha anaMta paryAyavALo hovAthI anaMta parimANavALo che. (4) vaktavyatA - siddhAMta-samaya traNa prakAre che. (1) svasamaya (2) parasamaya (3) ubhayasamaya. eTale vaktavyatA paNa e traNa prakAre thAya che. tyAM A sAmAyikAdhyayana svasamaya vaktavyatAthI niyata che, svasamaya ja ahIM pratipAdyamAna che. A ja nahi paraMtu badhA ja adhyayano svasamaya vaktavyatA niyata ja che. kAraNa ke, parasamaya ke ubhayasamaya samyagdaSTine to svasamaya ja che.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 307 mithyAtvIno ekAMtakSaNikatva-akSaNikatvAdi saugatAdimatono je samudAya sthAt padathI lAMchita che, te samyaktva ja che. (syAdvAda) kAraNa ke parasiddhAMta svasamayamAM upakArI ja che, parisaddhAMtanI bAdabAkIthI ja svasiddhAMtanI siddhi che. asamaMjasavAdi parasiddhAMto joIne svasiddhAMtamAM svairyanI siddhi che. tethI te samyadRSTino te parasiddhAMta svasiddhAMta ja che. e pramANe samyadRSTino sarva viSayavibhAgathI sthApelo svasiddhAMta ja che. ema sarva adhyayano svasamaya vaktavyatA niyata ja che. (5) arthAdhikAra :- sAmAyikAdhyayanano arthAdhikAra sAvadyayogavati che te saMpUrNa svasamayavaktavyatAno eka deza kahevAya che. (6) samavatAra :- pUrve kahevAI gayo che. kAraNa ke, pratidvAra sAmAyikAdhyayana samavatArita ja che. ahIM cha bhedathI yukta upakramaDhAra pUruM thayuM. 2. nikSepadvAra (2) nikSepa :- traNa prakAre 1. oniSpanna 2. nAmaniSpanna 3. sUtrAlApakaniSpanna. prazna-610 - ogha eTale zuM ? uttara-610 (1) oghaniSpanna :- jinavacanarUpa sUtranuM sAmAnya-aMga-adhyayanaudezakAdi nAma te ogha kahevAya. arthAt zAstranuM sAmAnya nAma te ogha kahevAya che. ahIM sAmAyika prastuta hovAthI tadviSaya sAmAnya nAma-adhyayana, akSINa, Aya, kSapaNA te pratyeka anuyogadvAramAM nAmAdi 4 prakAre kahyA che, nAmAdhyayana, sthApanAdhyayana, dravyAdhyayana, bhAvAdhyayana nAmAkSINa, sthApanAkSINa, dravyAkSINa, bhAvAkSINa. e rIte Aya-kSapaNAnuM paNa nikSepa kahIne anukrame te cAre bhAvomAM eTale bhAvAdhyayana AdimAM A sAmAyika adhyayananI yojanA karavI, kAraNa ke sAmAyika ja ahIM bhAvAdhyayanAdi vAcya tarIke che. adhyayananI nirukti :- zubha adhyAtmanuM janaka athavA bodha, saMyama ke mokSanuM adhika ayana-prApaka adhyayana. 1 akSINa H- arthIone satata apAtuM chatuM vadhe ja ghaTe nahi tevuM athavA avyavacchiti nayamatathI sarvadA avyavacchinna alokanI jema akSINa. Aya :- jenAthI jJAnAdino lAbha thAya te Aya. kSapaNA :- apacaya-pApakarmanI nirjarA jenAthI thAya te.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (2) nAmaniSpanna:- prastuta adhyayananuM sAmAyika evuM nAma. te nAmAdi 4 prakAre che. enuM arthathI svarUpa niyuktimAM kahIza athavA niyukti anugama bhedarUpa sUtrasparzika niryuktimAM kahIza. prazna-611 - jo ke ahIM 4 prakAranA vizeSanAma kahevAno avasara che to niryukti AdimAM kahIza ema zA mATe kaho cho ? uttara-611 - ahIM nAmAdi nikSepamAtra kahevAno avasara che te nAmAdi caturvidha bhaNavAthI kahyo ja che. niryuktimAM to teno artha nirUpaNa karAze eTale doSa nathI. prazna-612- jo niruktimAM sAmAyikanuM vyAkhyAna che to karomi bhadUta! sAmAyikam ema pharIthI sUtramAM kema kahevAya che? uttara-612 - ema nathI. tyAM sAmAnya sUtranI vyAkhyA nahi karAya. paraMtu sUtrAlApakamAM ja te vyAkhyAya che te nAma vyAkhyAna nathI, ahIM nAmAdi bhedothI sAmAyika nAma che. te niruktimAM tenA arthanuM vyAkhyAna karyuM che. eTale viSaya vibhAgathI badhuM barAbara che. prazna-613 - to A nikSepadvAramAM ja kema kahetA nathI ke sAmAyikanuM vyAkhyAna nathI? jethI niruktimAM vyAkhyAna kaho cho? uttara-613 - kAraNa ke, e nikSepa ja ahIM prastuta che, prastutamAM vyAkhyAnano kevo avasara ? ane pAchI te kahevAnArI nirukti upodyAta niruktidvArarUpa hovAthI niryukti che. prazna-614 - jo te nirukti hoya to paNa vyAkhyAna karavAnuM zuM kAma? uttara-614 - nirukti anugamano bheda hovAthI vyAkhyAna rUpa ja hoya che eTale temAM vyAkhyAna ghaTe che. prazna-615 - to nikSepa paNa vyAkhyAna rUpa thaze? uttara-615 - nikSepa to nAmAdinyAsamAtrarUpa ja che vyAkhyAna rUpa nathI, anugama ja vyAkhyAnarUpa che. eTale A nikSepamAM vyAkhyAnAvasara kayo hoya ? prazna-616 - jo Ama niryuktimAM ja vyAkhyAna mAno cho to ame ahIM paNa kahIe chIe ke A nyAsa nirukti niyukti anugamamAM paNa kahI che. A prastuta nikSepa paNa ahIM kahevAnArA niyukti anugamamAM nikSepa niryukti tarIke kahevAze anugama 2 prakAre che -
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 309 sUtrAnugama ane niyukti anugama, niyukti anugama 3 prakAre che - nikSepa, upodaghAta, sUtrasparzika niryukti anugama tathA "ne liMtaM nivasvenittimapurA ? | nivadheva nittamaju che aNu , vavavamA ya" e paNa kahevAze - arthAt ahIM ja pUrve Avazyaka sAmAyikAdi padonA nAma sthApanAdi nikSepadvArathI je vyAkhyAna karyuM tenAthI nikSepa niryuktianugama anugata jANavo ane sUtrAlApakonAM nikSepa prastAvamAM pharI kahevAze e pramANe A nikSepa paNa nikSepa niyukti tarIke anugamathI prarUpaNA karatAM kahevAze, to ahIM vyAkhyAna nathI, paraMtu niruktimAM ja che ema zA mATe kahevAya che? uttara-616 - sAcI vAta che, A paNa prastuta nikSeparUpa niryukti che. paraMtu A nikSepamAtranA nAma-sthApanAdi nikSepa svarUpanA nirUpaNa mATe ja che. vizeSArthanA nahi niruktimAM to "sammii mamoho to di sadbhAvavaMsa vodi (gA. ra784) thI zabdAryAdi vicAra karAze. athavA A lAramAM sAmAyikano nAmAdi nikSepamAtra kahevAya che. tenA arthanI nirUpaNAmAtra nikSepa niryuktimAM batAvAze niruktino zabdagata vicAra upodughAta niruktimAM niruktidvAramAM (gA.2784) mAM zabdArtha vicAra karAze sUtrasparzamAM to sUtragata vicAra-sUtrasparzika niryuktimAM sUtrAlApakathI AvelA sAmAyika arthano vicAra karAya che. sAmAyika nAmano nahi. e rIte viSayavibhAgathI avasthAna karavAthI badhuM vyavasthita che. (2) sUtrAlApaniSpanna - re imatte ! sAmAphiyaM Adi sUtrapadono je nAma-sthApanAdirUpe nyAsa, te sUtrAlApakanikSepa kahevAya che te ahIM prAptAvasara ja che. sUtrAlApako atyAre nikSepa karAtA nathI. kAraNa atyAre sUtra ja prApta nathI. eTale sUtrAlApakonA nikSepamAM ahIM koI avasara nathI. prazna-617 - ahIM prApta avasarapaNa jo e sUtrAlApakanikSepano nathI karatA to ahIM zA mATe kaho cho bhUtrInA vinikSepaza ema nikSepanA trIjA bheda tarIke zA mATe ahIM nirdeza che. anugamamAM paNa kema kahevAya nahi? uttara-617- sAcuM che, paraMtu ghaniSpanAdi nikSepa sAthe nikSepamAtranI samAnatAthI e phakta ahIM darzAvAya ja che, nirdeza nathI karAto, ema karavAmAM graMthagauravano bhaya che. (3) anugama:- (1) niyukti anugama (2) sUtrAnugama ema be prakArano anugama che. temAM, niyukti 3 prakAre che.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (1) vAsa (1) nikSepa niryukti (2) upoddAta (2) upoddhAtu niryukti (3) sUtravyAkhyAna (3) sUtrolApaka uddeza-nirdeza-nirgama-kSetra-kAla-puruSa-kAraNa-pratyaya-lakSaNa-naya-samavatAra-anumata (1) uddeza (2) nirdeza sAmAnya-viziSTa evA zAstra-nAmanA ogha-nAma niSpanna nikSepamAM je abhidhAna kahyuM che te uddeza-nirdeza che. jemake sAmAnya zAstranA ogha niSpanna nikSepamAM je adhyayana kahyuM te uddeza kahevAya che ane nAmanikSepamAM viziSTa nAmanuM je sAmAyika evuM nAma kahyuM te nirdeza kahevAya che. prazna-618 - AvazyakanuM prathamAdhyayana sAmAyika che tenA 4 anuyoga dvAro che vagere dvArA dvAranirdezAdi prakraNamAM joke oghaniSpanna-nAmaniSpanna-nikSepono sAmAnya nAmarUpa uddeza ane vizeSa nAmarUpa nirdeza anekavAra kahyo ja che to ahIM upoddAta niryuktimAM tene pharI zA mATe kaho cho? uttara-618- upoddhAtamAM prathama be dvAra uddeza-nirdezanuM ja dvAropanyAsAdimAM zAstrakAre anAgata kAlamAM grahaNa karyuM che. nahi to te sAmAnya-vizeSanAmarUpa uddeza-nirdezanuM tyAM grahaNa karyA vinA nirAzraya evA dvAropanyAsAdi kAryo kaI rIte kare ? athavA te dvAropanyAsAdimAM sAmAnya-vizeSanAma rUpa udeza-nirdeza karAyo che. te ApaNe jANIe chIe, ahIM phakta arthAnugama avasara-arthavyAkhyAprastAve te baMnenuM bhedathI vyAkhyAna zarU karyuM che eTale doSa nathI. anyatu - pUrva vidita uddeza-nirdezanuM paNa ahIM vizeSa kahe che - ke A adhyayana uddezakabaddha nathI kAraNa ke aMga-zrutaskaMdha adhyayana sabhAsaddhAra samavatArathI e jaNAveluM ja che. bhAva:- nAma vAne samAsa . Esuddema ya mAma ya ho aThThamo che ema AgaLanI gAthAmAM 8 prakArano uddeza kahevAze. ane nirdeza paNa 8 prakArano kahevAze. tyAM A sAmAyikAdhyayana kharekhara adhyayana uddeza hoya che. uddezoddeza nathI thato. tyAM enI vyAkhyA thaze. ATha prakAranA uddeza-nirdeza kahevAthI temAM chaThuM samAsadhAra AvyuM e dvArathI vicArAtAM A adhyayana udezarahita che evuM jANAyuM. e ahIM uddeza-nirdeza
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 311 na kahevAthI nirmULa samAsadvAranA ja abhAvathI te baMne jaNAtAM nathI. e yatkiMcit ahI batAve che. Avazyaka aMga che ke aMgo ? vagere praznakALe ja kAlikazruta pariNAma saMkhyAvatAramAM adhyayana saMkhyAnA avatArathI ane 'noddezaka nodezakA' evA niSedhathI te sAmAyikAdhyayana uddezabaddha thatuM nathI ema kaheluM ja che to ahIM na jaNAveluM adhika zuM jaNAya che ? eTale e yatkiMcit ja che. ethI ahIM emanuM kahevuM vyAkhyAnArtha ja che. te baMnenI cAlanA-pratyavasthAna thaI. have nirgama jaNAve che. te sAmAyika kyAMthI nIkaLyuM ? prazna-619 pahelAM Agama dvAramAM ja AtmA-anaMtara-paraMpara AgamathI tIrthaMkarAdithI paraMparAthI e AvyuM che ema kahevAthI eno nirgama tIrthaMkarAdithI che, eTale jaNAyelo ja che pharIthI ahIM kahevAnuM zuM kAraNa ? uttara-619 - pUrve jANelAno ahIM sAmAnyodezamAtrathI te tIrthaMkarAdiono ja vizeSa abhidhAna rUpa nirdeza kahevAya che. jema ke zrImAn mahAvI2 tIrthaMkarathI A sAmAyika arthathI nIkaLyuM. sUtrathI gautamAdithI nIkaLyuM che. tathA te tIrthaMkarAdiono mithyAtva-avirati Adi aMdhakArano nirgama avavivede gAmamsa vitao e gAthAthI kahevAya che. te sAmAyika anekavAra kSetra-kALa-puruSa-kAraNa-pratyayathI vizeSita te tIrthaMkarAdipAsethI upAya pramANe AveluM che te ahIM kahevAya che e vizeSa che. prazna-620 lakSaNadvAra :- A adhyayananuM lakSaNa kSAyopazamika bhAva che evuM pUrve upakramanA bhedarUpa cha nAmamAM kSAyopazamika bhAvamAM samavatArathI arthApattithI kaheluM ja che. athavA muLa-pramANe jJAnamitram tatrAghyAyamAM ema kahevAthI A kSAyopazamika bhAvarUpa lakSaNa arthApattithI kaheluM ja che, to ahIM anugamamAM pharI lakSaNa zA mATe kahyuM ? - uttara-620 - pahelAM mAtra lakSaNa ja batAvyuM che. paNa vyAkhyAthI vyAkhyA nathI karyuM. anugamamAM to vyAkhyAna prastAvathI vistArapUrvaka tenI vyAkhyA thaze. athavA te kSAyopazimika bhAva pUrva zruta samAyikanuM ja lakSaNa saMgata thAya che. ane ahIM to samyaktvajJAna-dezavirati-sarvavirati rUpa cAreya samyaktva-zruta-dezacAritra-sarvacAritra sAmAyikonuM lakSaNa kahevAya che eTalo vizeSa che. prazna-621 - * nayadvAra :- pahelAM bhAvapramANanA bhedarUpa nayapramANamAM nayo kahelA ja che to upodghAtamAM pharI zA mATe ? tathA kahevAnArA cothA nayalakSaNamAM mULo anuyogadvAramAM kahevAze to pahelAM anekavAra kahelAM e pharIthI kahevAmAM viniyoga zuM ane phaLa zuM che ?
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-621 - pahelAM pramANadvAramAM saMkSepamAtrathI nayo kahyA hatA. have ahIM AgaLa vistArathI kahIzuM. kAraNa ke, te adhyayana upakrama rUpa mAtra upakrama hato ane A arthAnugama che. eTale savistara vyAkhyAna karAze. athavA pramANadvArAdhikArathI pramANa bhAvamAtra tyAM nayono kahelo cheahIM upodaghAtaniyukti anugamamAM tenuM svarUpa vyAkhyAna che athavA pahelAM upakramAdhikArathI nayo dvArA adhyayana upakrama karAyuM che ane ahIM to kyA nayanuM kayuM sAmAyika mAnya che? ema vicArAya che. tevA saMjogapunama niyaM pavayaui vavahArI sadunusuyA punivyApa saMno veva . ? . te nayono ahIM jyAM samavatAra saMbhave tyAM batAvavo. arthamAtramAM vaparAya che, sUtrArtha viniyogI nathI, ane mULa nayo dareka sthAne sUtrArtha viSayavALA che eTalo vizeSa che. prazna-622 - liMka dvAra - pramANadvArabhedamAM guNa pramANamAM samAyika jIvaguNa che tyAM paNa jJAna che eTaluM kahetAM ahIM ki samaya ? evI kaI zaMkA che ke jethI kiMdhAra kahevAya uttara-622 - te sAmAyika zuM jIvathI bhinna che ke abhinna? evA saMdehane dUra karavA ahIM kiMDhArano nirdeza che. prazna-623 - zaM dvAra - nAmadhAramAM kSAyopathamika sAmAyika kahetAM kadAvaraNakSayopazamathI te prApta thAya che evuM kahevuM ja thAya che. tethI te kaI rIte prApta thAya che? evo artha batAvanArU kaMthadvAra ahIM pharIthI kema kahevAya ? uttara-623 - kartha dvAramAM te kSayopazama ja vicArAya che. ane ahI kaI rIte te kSayopazama prApta thAya che e batAvAze? ATalo vizeSa che. A rIte upoddhAtamAM kahelA e uddezAditAromAM pratyeka vizeSathI cAlanA-pratyavasthAna kahIne atyAre sAmAnyathI AkhA ya upodaghAtanI cAlanA batAve che - prazna-624- upakrama paNa prAyaH zAstra samutyAnArtha ja che tyAM AnupUrvI Adi dvArothI zAstra upakramIne nAmAdinyAsa vyAkhyAna yogyatAmAM lavAya che. tema A upoddAta paNa zAstranA uddeza-nirdeza-nirgamAdi dvArothI utthAnane varNavIne vyAkhyAna yogyatAmAM lAve che to e baMnemAM pharaka zuM che kAMI nahi to A baMnemAMthI koI eka ja kahevo joIe ne? uttara-624 - udezamAtraniyata ja upakrama che. nAma-sthApanA-dravyAdi ane AnupUrvIAdi bhedothI upakrama zAstrano uddeza ja kare che, vyAkhyA nathI karato. ane A upoddAta prAyaH te zAstrano vyAkhyAnArtha che. kAraNa ke A prastuta anugama kahyo che. tathA
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 313 upoddhAta anugamano ja bheda che, ane anugama e vyAkhyAna rUpa hovAthI upoddAta paNa vyAkhyAnArtha siddha thayo che. athavA adhyayana saMbaMdhi nAmAdi nikSepanuM saMbaMdha che. tad yogyatA ApAyana upakrama kahevAya che. kAraNa ke, upoddAta aMte upakramanuM pratipAdana che. A upoddAta sUtra vyAkhyAno saMbaMdha che. tenI yogyatA vyavasthApanarUpa che. eTale upodyAtanA aMte te ja sUtravyAkhyA kahevAya che eTalo baMnemAM pharaka che. (3) sUtrasparzika niryukti - sUtranuM je vyAkhyAna te sUtrasparzika niryukti. have te kahevAno avasara che paNa hamaNAM ahIM kahetA nathI. prazna-625 - kayA kAraNe ahIM krama prApta paNa te kahevAtI nathI? uttara-625 - sUtra vinA te konI hoya? je sUtrane sparze te sUtra sparzikA kahevAya ane ahIM sUtra to che nahi to teno avasara kyAMthI hoya ? prazna-626 - to te kyAre thaze? uttara-626 - krama prApta sUtrAnugamamAM te sUtra jyAre kaheze tyAre tenA arthavAkhyAna rUpa hovAthI avasara Avaze. prazna-627 - je atyAre te sthAne nathI to kema kahevAya che? uttara-627 - ahIM niyukti kahevAnA prastAvamAM te niyuktinI samAnatA mAtrathI kahevAya che. paraMtu sUtra sparzika tarIke pravartatI nathI. kAraNa ke haju sudhI sUtra to nathI. Ama traNe prakAranI niyukti kahI. (3) sUtrAnugama :- sUtra hoya to ja sUtrasparzika niyukti hoya che. tethI atyAre sUtrAnugama kramaprApta chate sUtra kahevuM - anavadya-unAdhika doSarahita, asmalitAdi vizuddhavagere "utpAda-vyaya ane dhruva yukta hoya te sat kahevAya" vagere sUtranI jema je alpagraMtha ane mahArthavALuM hoya tathA batrIza doSarahita ane lakSaNayukta AThaguNothI yukta sUtra hoya che. batrIza doSo : 1. alIka - abhUtobhAvana - izvarakartaka jagata Adi bhUtanihnava = AtmA nathI vagere asatyanuM pratipAdana karavuM te alika vacana kahevAya. 2. upaghAta janaka - jIva upaghAtAdi pravartaka, jema-"vedamAM kahelI hiMsA dharma che" mATe vagere upaghAtajanaka che.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 3. nirarthaka H- jyAM varNono kramanirdeza mAtra prApta thAya, artha nahi-jema ke-tra A ph vagere DityAdivat, 314 4. apArthaka H- asaMbaddhArtha jema - daza dADama, cha pUDalA, kuMDa, ajAjIna, palalapiMDa, kIDI ! utAvaLa kara, uttara dizA vagere saMbaMdha vagaranuM bolavuM te apArthaka pa. chala :- jyAM aniSTa arthAntaranA saMbhavathI vivakSitArthopaghAta karI zakAya te vacana bolavuM jema ke navazrvato vevattaH -- 6. druhila :- jIvone ahita upadezathI pApavyApAramAM poSaka hovAthI drohasvabhAvavALuM vacana, jemake - yasya vRddhinalikhate hatvA sarvamit nAt / AAzamiva paDvena nAsau nikheta karmaNA // tathA etAvAneva lokA'yaM yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM pazya yad vadanti bahuzrutA: / / piba khAda ca sAdhu zobhane ! yadatIta varagAtri ! tad na te / nahi bhIru ! gataM nivartate samulyamAtramimAM stevaram // AkhA jagatane mArIne paNa jenI buddhi lepAtI nathI tevo manuSya kAdava vaDe AkAzanI jema pApathI lepAto nathI vagere. 7. niHsAra H- vedavacanAdi jema tathAvidha yukti vinAnuM pokaLa. - 8. adhika H- 9. nyUna H- akSaramAtrA padAdithI adhika ke nyUna athavA hetu udAharaNa dvArA adhika. jema ke - anitya: zabda: tatva-prayattAntarIyavAyAm hetu adhika anitya zabdaH tAt Ta-paTavat - udAharaNAdhika-emanAthI ja hIna te utta. udAharaNa tarIke ghaTanI jema zabda anitya che AmAM hetu nathI. tethI te hetunyUna. ane zabdakRtaka hovAthI anitya che. AmAM udAharaNa nathI mATe udAharaNa nyUna. 10. punarukta :- be prakAre zabdathI-arthathI punarukta hoya che. ghaTa-ghaTa-ghaTa vagere vAraMvAra kahevuM te zabdathI punarukta ane jADo devadatta divase jamato nathI ema kahevAthI arthApattithI jaNAya che ke te rAtre jame che. te chatAM ema kahe ke - jADo devadatta divase jame che, rAtre jame che e arthaprAptanuM punarvacana punarukta. 11. vyAhata H- jyAM pUrvAparano virodha Ave. jema varma vAsti tuM vAsti rtA natvasti mAMLAm vagere vacanathI pUrvavacanathI pachInuM vacana haNAya te vyAhatadoSa. 12. ayukta :- anupapattikSama jemake-teSAM taTaprae AkhAnAM mavinDumiH / prAvartata navI dhorA hatyazvarathavAhinI // te hAthIonAM gaMDasthalathI paDelA maMdabiMduo vaDe hAthI-ghoDA-tha ane senA taNAI jAya evI bhayaMkara nadI vahevA mAMDI vagere aghaTitArtha kathana te ayukta doSa. te
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 315 13-14-15-16. krama-vacana-vibhakti-liMga bhinnaH- sparzanAdinA sparzAda artho kramavinA kahevA, vRkSAvettau puSpitA:, vRkSa: pazya, ayaM strI vagere 17. anibhihita H- svasiddhAMtamAM na upadezAyeluM jema ke sAta padArtha vaizeSikanA, prakRti-puruSathI adhika saMkhyanA nava padArtha duHkha-samudAya-mArga-nirodharUpa caturAryasatya bauddhano kahyA che tenAthI adhika kahevuM te anabhihita doSa. 18. apada :- padmabaMdhamAM anya chedanA adhikAramAM anya cheda kaheto jemake-AryApada kahevAno hoya tyAM vaitAliya pada kahe. 19. svabhAvahIna :- jyAM vastuno svabhAva anyathA hoya ane anyathA kahe - jemake zIta vahni, mUrta AkAza vagere. 20. vyavahita H- jyAM prakRta viSayane choDIne aprakRta viSayane vistArapUrvaka kahIne pharI prakRta viSaya kahe te vyavahita doSa. 21. kAladoSa :- jyAM atItAdi kALano vyatyaya che te, jemake. rAmo vanaM praviveza kahevAnA badale rAmo vana praviti vagere kAladoSa kahevAya. : 22. yati doSa H- jyAM asthAne virAma hoya ke sarvathA avirAma ja hoya te yatidoSa. 23. chavi doSa :- chavi alaMkAra vizeSa tejasvitA tenAthI rahita hoya te chavi doSa. 24. samayaviruddha :- svasiddhAMta virodhi vacana hoya te samaya virUddha doSa. jemake - sAMkhyanuM asat kAraNamAM kArya athavA vaizeSikanuM sat 25. vacana mAtra :- je vAkyamAM hetu vinAnuM kathana hoya te vacana mAtra doSa. jemake - koI icchAmUjaba koIpradezane lokanA madhya tarIke lokone prarUpe che. 26. arthApatti H- jyAM arthopattithI aniSTa thAya te jemake gharano kukaDo na mAravo kahetAM arthapattithI zeSano ghAta aduSTa che evuM AvI paDe. 27. samAsa doSa H- jyAM samAsa thatAM hoya tyAM na kare athavA viparita samAsa kare te. 28. upamA doSa H- jyAM hIna upamA karAya meru sarasava jevo che athavA adhika upamA sarasava merU jevo che. te upamA doSa athavA anupamA doSa merU samudra jevo che. 29. rUpaka doSa H- svarUpabhUta avayavonuM arUpaNa. jemake parvatanuM nirUpaNa karatAM tenA svarUpa bhUta zikharAdi avayavonuM anya samudrAdi saMbaMdhi avayavone tyAM rUpaka kare.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 zrI vizeSAvazyaka bhASyam 30. nirdeza doSa - jyAM nirdiSTapadonI ekavAkyatA na karAya jema- tevA pAlyAM pati kahevAmAM pati zabda na kahe. te nirdeza doSa. 31. padArtha doSa - jyAM vastunA padArthane paNa anya padArtha tarIke mAne. jema ke saMto bhAva sattA ema kahIne vastuparyAya ja sattA che chatAM, te vaizeSikamAM cha padArthothI anya padArtha tarIke mAnela che. e barAbara nathI. kAraNa ke, vastunA paryAyo anaMta hovAthI anaMta padArthanI Apatti Ave. 32. saMdhi doSa - jyAM saMdhi thAya tyAM na kare, athavA doSavALI saMdhi kare. ATha guNo :- 1. nirdoSa, 2. sAravALuM, 3. hetuyukta, 4. alaMkRta, 5. upanIta, 6. sopacAra, 7. mita, 8. madhura. (1) nirdoSaH ukta ane anukta doSa rahita te nirdoSa. (ra) sAravALuM: "go' zabdanI jema ghaNA paryAyothI yukta te sAravALuM. (3) hetuyuktaH anvaya-vyatireka sahita te hetuyukta. (4) alaMkRtaH upamA-unmelAdi alaMkArathI vibhUSita. (5) upanItaH daSTAMtapUrvaka. (6) sopacAra grAmya bhASA jemAM na hoya te. (7) mitaH varNAdi ucita pramANavALuM. (8) madhura : kAnane game tevuM. cha guNo :- 1. alpAkSara, 2. asaMdigdha, 3. sAravatu, 4. vizvatomukha, pa. astobhaka, 6. anavadya. AvuM sUtra sarvajJa bhASita hoya che. prazna-628 - sUtrAnugamamAM sUtra uccAratAM kyAre sUtrasparzika niryuktino avasara Ave che? uttara-628 - "karomi bhaMte ! sAmAyiya savva sAvajja joga ityAdi sUtra uccArAtAM tathA, sarvadoSa rahita hoI zuddha che evo nizcaya thatAM vyAkhyAna avasara hovAthI karomi bhadaMta ! sAmAyika, sAvadya, yoga evo padaracheda karIne tathA sUtrAlApakono yathAsaMbhava nA sthApanAdi nyAsa karIne, tenA vyAkhyAna mATe sUtrasparzikA niryuktino avasara Ave che.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 317 A rIte sUtrAnugama-anugamano 1lo bheda, sUtrAlApakagata nikSepa-nikSepadvA2no 2jo bheda, tathA sUtrasparzikA niryukti-niryukti anugamano 3jo bheda tathA nayo-4thA anuyogadvAramAM batAvelA, A badhuM eka sAthe pratisUtra prApta thAya che. anugama 2 prakArano kahyo che, e vyAkhyA svarUpa che, tyAM vyAkhyAnuM prazna-629 lakSaNa zuM che ? -- uttara-629 - vyAkhyAnavidhi prastuta thatA prathama askhalita guNopeta yathokta lakSaNa yukta 'sUtra' uccAravuM e kyAMka saMhitA kahevAya che. pachI 'pada' padaviccheda batAvavo. pachI 'padArtha' kahevo, pachI saMbhavataH 'samAsa' ka2vo, pachI 'cAlanA' praznarUpa vicAra karavo. pachI duSaNaparihAra karavA rUpa 'pratyavasthAna' karavo A kramathI pratisUtra 'nayamata'vizeSathI vyAkhyAna jANavuM. bIjuM vyAkhyAnAMga 56 :- 2 prakAra cAdika ghautaka pada che. - arthavAcaka ane arthaghotaka tyAM vRkSastiSThati vagere vAcaka, prAdika 5 prakAranA pada - 1. nAmika - 'azvaH', 2. naipAtika - 'hatu', 3. aupasargika 'pari', 4. AkhyAtika-'dhAvati' 5. mizra-'saMyata' AvA padono viccheda karavo e rajuM vyAkhyAnAMga che. trIju vyAkhyAnAMga padArtha : :- 4 prakAre che 1. kArakavAcya pati kRti pAvaLa : 2. samAsavAna :rAze:puruSa: rAnapuruSa: 3. taddhitavAcya - vasuvevasthApatya vAsuDeva: 4. nirukta vAcya - zramati carauti ca bhramaraH athavA zrotAone hitakArI padArtha 3 prakAre - 1. kriyAkAraka vidhAnathI-'ghaTa veTTAyAM ghaTate kRti SaTA' 2.5ryAyavacanathI - ghaTa, kuTa, kuMbha, kaLaza, 3. bhUtArthAbhidhAnathI-sadbhUta arthAbhidhAna-prathbughnodara-urdhvakuMDala auSTa, AyAtavRta grIvavALo ghaTa. athavA bIjI rIte paNa padArthano artha 3 prakAre che-- 1. pratyakSathI, 2. anumAnathI, 3. lezathI (samasta nirdezathI) 1. pratyakSayI - prathama jevuM pustakamAM lakheluM jANIe athavA sAkSAt gurUmukhathI sAMbhaLeluM prarUpIe te pratyakSathI padArtha kahevAya che.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 2. anumAnathI - pratyakSathI jaNAyela evo artha jANIne je arthApattithI jaNAyelA padArthanuM kathana kare te padArtha anumAna vAcya kahevAya che. 318 3. lezathI - samyagdarzana-jJAna-cAritra sAthe hoya to ja mokSamArga che. nahi to ekaeka alaga hoya te mokSa mArga nathI, Ama, samudita padothI je nirdeza karAya te lezathI vAcya padArtha kahevAya che. athavA 2 prakAre bIjI rIte paNa che 1. AgamathI-bhavya-abhavya-nigodhAdi pratipAdaka padono AgamathI AjJA mAtrathI ja artha batAvAya, kAraNa ke bhavyA-bhavyAdi prarUpaNA Agama vinA prAyaH anya pramANathI pravartatI nathI. 2. hetuthI - jyAM hetu saMbhave tyAM hetuthI padArtha kahevAya - hrAyapramALa AtmA na sarvazataH kartRtvAt, kulAlAdivat / } = prazna-630 - to pachI "mUrta AtmA, tRvAt jJAnAvivat'' e pramANe AtmAnuM mUrtatva paNa A hetuthI siddha thAya ? uttara-630 - sAcI vAta che, saMsArI AtmA mUrta tarIke iSTa ja che kAMI vAMdho nathI. pada vigraha :- prAya karIne je samAsaviSaya be pado ke padonA aneka artha saMbhavamAM iSTapadArthanA niyama mATe viccheda karAya te padavigraha. jemake rAjJa: puruSa: rAnapuruSa:, zvetapaTo ceti zvetapaTaH mattA nahavI mAtar3A smin vane tad matamAtarUM vanaM, koI paviccheda paNa samAsa viSaya nathI thato. jemake vyAsaH-pArAsarya: rAmo-nAmanya: vagere. eTale prAyaH grahaNa che. cAlanA-pratyavasthAna :- sUtra ke arthaviSaya ziSya-prerako dvArA doSa Ubho karAya te cAlanA ane sUrino te cAlanAno parihAra te pratyavasthAna. 'karomi bhadaMta ! sAmAyikaM' ityAdimAM gurU AmaMtraNa vacana bhadaMtazabda kahetAM koI cAlanA kare che. prazna-631 - * Ama to guruvirahamAM bhadaMta zabda na kahevAnI Apatti Avaze athavA kahevAmAM anartha ityAdi doSa Avaze ? uttara-631 - AcAryanA abhAve sthApanAcArya samakSa pachI sAmAcAri karAya che, e jaNAvavA mATe A che. anyatra paNa kahyuM che - vALAAyariyamsa sAmAcArI paraMnaQ = jema sAkSAt arihaMtanA abhAve arhat pratimAnuM upasevana dekhAya che. athavA guruvirahamAM paNa
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 319 svAtaMtrya niSedha mATe ane vinayamULa dharma batAvavA mATe guruguNajJAnopayoga karavo. ema enAthI jaNAya che. athavA nAmAdi cArabheda AcArya, tyAM AcAryamAM upayogarUpa e bhAvAcArya ziSyanA manamAM che. tadviSaya A AmaMtraNa manamAM rahetA guNamaya AcAryanuM kAraNa che. eTale guruviraha paNa ahIM asiddha che. ema, anyatra paNa cAlanA-pratyavasthAna vicAravA A pramANe Savidha vyAkhyAnathI pratisUtra sarvatra sarvanayamatAvatArathI parizuddha samagra artha, puruSa athavA prajJAdiguNopetane AzrayIne je jenuM vyAkhyAna ke nayamata vicAraNa yogya hoya te tene kahe. prazna-632 - A cha vyAkhyAna bhedonA sUtrAnugatAdino kayo kono viSaya che? uttara-632 - asmalitAdiguNopeta sUtra uccArI ane teno padaccheda kahIne sUtrAnugama-anugAmano prathama bheda kRtArtha thAya che. sUtrAlApakanyAsa-nikSepanA 3jA bheda rUpa nAmasthApanAdi nyAsa viniyoga mAtra kRtArtha thAya che, pachI prAyaH zeSa padArtha-pada-vigrahacAlanA-pratyavasthAnalakSaNa vyAkhyA caturUpa sUtrasparzika niryuktino vyApAra ja prAyaH naigamAdinayamatano viSaya thAya che. phakta padArthodi nahi paNa prAyaH padaviccheda paNa sUtra sparzikaniryukti mAM upayogI ja che. eTale AgaLa prAyaH nuM grahaNa karyuM che. prazna-633 - pada viccheda paNa teno viSaya kaI rIte? uttara-633 - je kAraNethI te vicchinnapadono artha ane kAraka-kALa-kriyAdino gatiavabodha che, te padaccheda mAtrathI ja thAya che. tethI sUtra sparzikaniyukti padavicchedamAtra ja che teTalAthI ja teno vyApAra pUro thaI jAya che. eTale padaccheda paNa temAM ja aMtarbhAva che A upalakSaNa che tethI phakta padArthodi ja naigamadinayanA viSaya nathI paNa padacchedasUtrAlApakanyAsAdi paNa prAyaH tenA viSaya che . anuyogakAro samApta . maMgala upacAra ane tIrthakarAdine namaskAra karIne zAstrano upodaghAta je pahelAM saMkSepathI karyo tene ja vistArathI kahIzuM. (1) madhyama maMgalanI siddhi : prazna-634 - pahelAM mAmiLavodinA (gA) 79) dvArA maMgala kareluM ja che to pharIthI zA mATe karo cho ? have jo kareluM paNa pharI karavAnuM hoya to te pratiadhyayana, pratiuddezaka, pratisUtra upakramAdi pratidvAre kema nathI karatA?
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-634 - koI AcArya dezIya aMtarabhASAthI javAba Ape che-zAstranI Adimadhya-avasAne maMgala karavA tarIke pUrvasUrioe kaheluM che. tethI AdimAM maMgala karyuM ane A zAstrano madhya che tethI madhyamaMgala ahIM karavuM joIe. te barAbara nathI (2) anya AcArya dvArA madhyama maMgalanI siddhi : prazna-635 - prathama maMgalamATe naMdi kahyo pachI anuyogadvArA kahyA paNa je sAmAyikAdhyayana rUpa zAstra che te to zarU ja nathI thayuM. haju sudhI teno akSara paNa jaNAvyo nathI to teno madhya kyAMthI? jethI madhyamaMgala thAya? uttara-635 - zAstranA cAra anuyoga dvAro che tethI upakrama-nikSepa e be dvAra pUrA kahIne je A anugamabhedarUpa upoddaghAtanI AdimAM maMgala che te yuktithI ja madhyamaMgala thAya che. ane je zAstranI zarUAta vinA paNa anuyoga dvAra madhyamAM maMgala prahaNa che te paNa siddha thAya che-zAstranA aMgo anuyogadvAro zAstra svarUpa ja che tenAthI bhinna nathI eTale tenA AraMbhanA zAstrAraMbha ja mAnavo tethI A madhyamaMgala zAstranuM ja che. prazna-636 - chatAM mArI yuktithI e madhyama ghaTatuM nathI paraMtu ahIM paDAvazyakanuM je madhya che te pUrve zarUAtamAM ja bhASyakAre madhyamaMgala tarIke batAvyuM che. A to Avazyakano madhya ja nathI paraMtu tArI kahelI yuktithI jo thAya to prathama sAmAyikAdhyayananuM e madhya maMgala thAya paNa kharuM paraMtu sAmAyika adhyayanano madhya bhAga AvazyakanuM madhya maMgaLa na kahI zakAya. A AkhuM zAstra maMgalarUpa ja che to vizeSathI madhyAdimaMgala karavAnA prayAsathI zuM vaLe? uttara-636- samastazAstra maMgalarUpa chatAM ziSyane maMgalatrayamatinA parigraha mATe A prayatna che. te paNa nathI kAraNa ke ziSyane paNa traNa maMgalanI matino parigraha pahelAM ja karAvAyo che. prazna-637 - jo A AkhuM zAstra maMgala che ane ziSyane maMgalatrayano parigraha karAvAyelo che to A madhyamaMgala nathI to Apa ja kaho A maMgala zA mATe? uttara-637 - pUrve (gA) 79)mAM je zarUAtamAM maMgalakaryuM ane sarvazAstra maMgalarUpa ja che ema je kahayuM ane je ziSyane maMgalatrayano parigraha karAvAyo te badhuM AvazyakanuM karyuM che. ahIM to jenA AraMbhe prastuta maMgala karAya che te AvazyakamAtra nathI paraMtu AkhA siddhAMta zAstrono je anuyoga che tenAthI saMbaddha A upodyAta niryukti che. talakSaNa je vastutaH anya zAstra che teno A prAraMbha ja che ane upodaghAta niyukti zAstra sakala siddhAMta vyApaka hovAthI mahA arthavALI hoI Avedana saMpAdana mATe maMgala che.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 321 prazna-638 - A sarvAnuyoga niyukti zAstrano prAraMbha che evuM kaI rIte jaNAya? uttara-638- "kAvaya sAniya tada uttaramAya" e AgaLa kahevAnArA graMthamAM je dazakAlikAdi niyukti prahaNa karaze. tethI athavA je AgaLa ahIM ja badhA caturvizatistavAdi ane sakala siddhAMtagata adhyayanomAM ja upoddAta niyukti hoya che ema kaheze enAthI e jaNAya che ke sarvAnuyoganI upodaghAta niruktirUpa zAstrano A AraMbha che. prazna-639 - A sAmAyikAdhyayananuM vyAkhyAna cAle che emAM dazakAlikAdine grahaNa karavAno kayo avasara che? uttara-639 - kAraNa ke A upoddAta prAyaH temano paNa sAmAnya ja che. eTale upoddAta sAmAnyathI temanuM paNa ahIM grahaNa karyuM che prAyaH grahaNathI Avazyaka sAmAyikano nirgama tIrthakarathI che. dazakAlikano zayyabhavathI che. ane uttarAdhyayanono tIrthaMkarAdi vividha maharSIothI nirgama che. evo vizeSa paNa kAMIka alpa jANavo. tethI ahIM temanuM te sAmAnya upoddaghAta jANatAM je alaga-alaga nirgamAdika kAMIpaNa vizeSamAtra che. te ziSya sukhapUrvaka ane jaldI jAte ja grahaNa karaze eTale lAghavamATe ahIM dazakAlikAdinuM grahaNa karyuM che. tirthI zabdanI vyAkhyAoH- (1) tIrtha maMgaLa = tistha mAvaMte maUttara pazcime minA tiot IgphAI siddhipadapaNa vadhe che duHkhapUrvaka karI zakAya evI vastu jenAthI tarAya athavA je hovAthI tarAya te tIrtha kahevAya che. tIrtha cAra prakAre che - (1) nAma (2) sthApanA (3) dravya (4) bhAva. nAma tIrtha ane sthApanA tIrtha sugama hovAthI enuM vivecana karavuM jarUrI nathI. dravyatIrtha -nadI-samudra vagereno utaravA mATeno kaSTa vinAno koI niyata pradeza te tIrtha kahevAya che. te tIrtha siddha thavAthI temAM taravuM-tAranAra ane taravA yogya e traNe siddha ja che, kemake, taranAra puruSa, tAranAra ghoDo athavA vAhaNa (naukA), ane taravA yogya nadI vagere. prazna-640 - nadI vagerene dravyatIrtha kema kahevAya che? uttara-640 - A tIrtha zarIrAdine ja tAre che. eTale ke nadI AdinA sAmA tIre pahoMcADe che, paNa jIvane saMsAra samudramAMthI mokSarUpa sAmA tIre pahoMcADatuM nathI, vaLI
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 zrI vizeSAvazyaka bhASyam zarIranA bahAranA malane ja A tIrtha sApha kare che. paraMtu, pApasthAnakathI utpanna thatA AMtara malane dhotuM nathI, tathA A tIrtha anaikAMtika phaLavALuM che. eTale koI vakhata tarIne sAme kAMThe javAya che, ane kyAreka DUbI paNa javAya che. vaLI, anAtyaMtika phaLavALuM che. eTale ke, eka vakhata nadI vagere taryA hoIe to paNa pharIthI taravI paDe che. mATe, nadI vagere apradhAna tIrtha hovAthI dravyatIrtha kahevAya che. anya darzananA mate tIrthanI vyAkhyA : anya darzanavALAo nadI vagere snAna-pAna-avagAhanAdi dvArA vidhipUrvaka sevavAthI saMsArathI tAranArA bane che, mATe tIrtha che evuM mAne che. kAraNa ke zarIrane tAravuM, mela dhovo - tarasa chIpAvavI - dAhanI zAMti karavI vagere phaLavALA te nadI vagere tIrthasthAno che. Ama, tarasa nAza vagere pratyakSa phaLavALAM hovAthI nadI Adi tIrtha jaNAya che, tenA uparathI saMsAra taraNarUpa te pratyakSa phaLavALuM paNa bane che. evuM anumAna karI zakAya che. anya darzanIyonI A vAta barAbara nathI. kemake, snAna vagere talavAra, dhanuSa vagerenI jema jIvaghAtanAM hetu hovAthI durgati prApaka che. eTale te saMsAratAraka kaI rIte banI zake? jo ema chatAM ene saMsArathI tAranArA mAnIe to vadhabhUmi vagere paNa saMsAratAraka banI jAya. ema banatuM nathI, mATe tIrthasnAna paNa puNyanuM kAma nathI. ulaTAnuM aMgavibhUSA vagere rUpa kAmane vadhAranAruM hovAthI sAdhujana mATe yogya nathI. evA kAmanA aMgone puNyanA kAraNa tarIke mAnavAmAM to te aneka prakAranI vastuothI zarIranI zobhA vagere karavArUpa phaLadAyI thavA joIe, ema thatuM nathI, mATe AvuM mAnavuM yogya nathI. A rIteM, dravyatIrthanuM svarUpa kahIne bhAva tIrthanuM svarUpa jaNAve che - bhAvatIrtha - zrutavihata bhAvatIrtha te saMgha kahevAya che. bhagavatImAM-tirthaM bhave ! tirthaM tistha tirthaM ? jo mA ! naraha tAva niyama titthaMkare, titthaM puNa cAuvanno samaNasaMgho' saMgha tIrtha che tenA vizeSabhUta tAraka sAdhu che. jJAna-darzanacAritra taraNa (taravAnuM sAdhana) che. bhavodadhi taraNIya che. samyagdarzanAdipariNAma rUpa hovAthI saMgha tIrtha che, tyAM utarelAne avazya bhavodadhitare che. tenA e saMghanI aMdara rahelA tenA vizeSabhUta sAdhu tadantargata ja taranArA samyagdarzanAdi anuSThAnathI sAdhakatama tarIke taranAra che. tenI karaNatA prApta jJAnAdi traNa taraNa che ane audAyikAdi bhAvapariNAma rUpa saMsAra samudra taraNIya che.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 gujarAtI praznottara jJAna-darzana-cAritrano vipakSa evA ajJAna-mithyAtvAviramaNa rUpa jIvapariNAmathI anyane tAre che. eTale saMgha e bhAvatIrtha che. kAraNa te jJAnAdirUpa che je jJAnAdyAtmaka hoya che te ajJAnAdibhAvathI bIjAne tAre ja che. eTaluM ja nahi bhavabhAvathI paNa tAre che. krodha-lobha-karmamaya dAha-tRSNA-malane je ekAtte atyaMta dUra kare che. tathA karma kacarAthI malina bhavaugha saMsArApAranIrapravAhathI parakuLamAM laI jaIne karmamala dUra karavA rUpa zuddhi kare che. tethI te saMghasvarUpa bhAvatIrtha che. (2) tristha - athavA je kAraNe yathokta dehopazama-tRSNAcheda-malakSAlana rUpa ke samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa traNa arthomAM raheluM triI saMgha ja che. athavA saMgha ane tristha baMne vizeSaNa-vizeSya rUpa che dA.ta. tristha zuM che? saMgha kayo saMgha ? tristha. (3) vyartha - krodhadAtAgniupazama - lobhatRSNAvyavaccheda - karmamalakSAlana rUpa traNaarthavALo saMgha ja che. tenAthI abhinna jJAnAditraNa paNa cartha kahevAya che. ahIM arthazabda phaLavAcI samajavo. enA uparathI ema kahyuM ke zrI saMgha ane tenAthI abhinna darzanAdi traNa bhavyoe sevA thakA upazamAdi traNa arthane prApta kare che. athavA samyagdarzanAdi traNa artha jene hoya te tIrtha kahevAya, te ja saMgha kahevAya. kemake banne abhinna che. e sivAyanA anya tIrtha e pramANe Icchita artha sAdhaka nathI. te kahe che. bauddhAdi praNIta anya tIrtho samyagdarzanAdi kAraNa vinAnA hovAthI phaLa rahita che tathA te saMpUrNanayAvalaMbI paNa nathI. eTale ja Icchita phaLa sAdhanArA nathI. bIjI rIte dravya-bhAvatIrthanI caturbhagI - (1) sukhAvatAra-sukhotAra - jyAM jIvo sukhethI utare che ane sukhethI ja je choDe che. A bhAMgo sarajaska zaiva saMbaMdhi jANavo-kAraNake-rAga-dveSa-kaSAya-indriya-pariSaha-upasargamana-vacana-kAyAjyAdilakSaNe tevA duSkarAnuSThAna teo karatA hoya evuM temanA darzanamAM jaNAtuM nathI. jema-tema koIpaNa rUpathI teo vratapAlana kahetA hovAthI prANIo sukhapUrvaka dIkSA le che. eTale tIrthanI te sukhAvatAratA thaI ane temanA zAstromAM tevA AvAsaka svabhAvavALI koI nipuNa yukti nathI ke jenAthI AvAsita hRdayavALo mANasa temanI dIkSAne na choDe. ane jIvo taravAi vrataM tvAM tataH pAMcadazarcanvetAna yA - vratezvare | ityAdithI dIkSAtyAgane teo nirdoSa kahe che. tethI jIvo sukhethI ja temanI dIkSAne choDe che. eTale sukhottArarUpa pahelA prakAranuM temanuM tIrtha kahyuM che.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (2) sukhAvatAra-duHkhottAra :- A bhAMgo sugata saMbaMdhI mAnavo-jemake pUrI zayyA prAtarutthAya peyA bhaktaM madhye pAnakaM cAparANe / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH / maNunnaM bhoyaNaM bhoccA, maNunnaM sayaNAsaNaM / bhagunnaMsi Ifsa madhumadhu phAyaNa mukhI . 2 | ityAdithI teo viSayasukhasiddhithI te tIrthanI sukhAvatAratA kahe che. tathA kuzAstroktinipuNayuktiothI tIvravAsanA utpanna thavAthI tenA saMskArano tyAga thato nathI. vatatyAgamAM teo moTo saMsAradaMDAdi kahe che. tethI temanI pAse lIdhelA vrata duSparityAjya hovAthI temanA tIrthano sukhathI tyAga karI zakAto nathI. te tIrthanI duruttAratA che. (3) duHkhAvatAra-sukhorAra - digaMbarone A bhAgo lAge che. tyAM nagnatAdi lAdi hetu hovAthI duravyavaseya hovAthI te tIrtha du:khAvatAra che. aneSaNIya paribhoga-kaSAyA bahulatAdithI tenuM asamaMjasa dekhAvAthI nagnatAdi atyaMta lajjanIya hovAthI tenAthI bhagna thayelA te tIrthano sukhe tyAga kare che. tethI te tIrtha sukhottAra che. (4) duHkhAvatAra-duHkhorAra - A tIrtha jainonuM che e mokSaphala che. jemAM sudhAonA rAga-dveSa-kaSAya-indriya-pariSaha upasagadi jaya ane apramattapaNe samiti-guprikezaluMcanAdi kaThAnuSThAna dekhavAthI te tIrtha du:khAvatAra che. suzAstrokta nipuNayuktiothI tIvratara ane ghaNI sArI vAsanA utpAdanathI ane vratatyAgamAM atyaMta moTo saMsAra daMDa kahelo hovAthI teonA tIrthano tyAga paNa thaI zakato nathI. tethI te tIrtha duHkhottAra che. prazna-641 - je duHkhAvatAra ane duHkhorAra tIrtha che te duradhigamya che AvuM jaina tIrtha Ape batAvyuM che. e yogya nathI AvA tIrtha taraNakriyAnA avidhAti hovAthI aniSTArthanA prasAdhaka che. ane loka pratItabAdhita che. kAraNake lokamAM je sukhAvatAra ane sukhottAra tIrtha che te pUjita ane upAdeya che. kAraNa ke taraNAkriyAanukULa hoI ibdArtha prasAdhaka che. tethI pahelo bhAMgo ja kalyANakArI che. uttara-641 - sAcI vAta che. tuM dravyatIrtha icche che, eTale ja ema bole che te sukhaprApya ane sukhatyAya che. bhAvatIrtha evuM nathI hotuM. te mokSahetu tarIke jIvonuM paramapita che. ane AvuM hita duHkhathI maLe che. kAraNa ke anAdikAlina mithyAtva-ajJAnaavirati-viSayasukhabhAvanA anugata A jIva che. tethI AvA jIvane anaMta saMsAra duHkhanAzanA hetu tarIke ane anaMta kalyANaprAptinA hetu tarIke paramahita bhAvatIrtha atyaMta kaSTa prApya hovAthI ane pUrvokta kaSTAnuSThAnavALuM hovAthI duHkhAvatAra che. ane zubhakarmapariNatinA prabhAve pharI koIpaNa rIte paramazuddha bhAvatIrthane vAstavika bhAvathI prApta
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara thayelo jIva 52mahita ane durlabha jANato kema tene choDe ? na ja choDe. athavA jema rogano kSaya karavA Icchato rogI ati karkaza kriyA prathama duHkhathI prApta kare che. paNa pAmIne rogaduHkhano kSaya Icchato te kriyAne duHkhe mUke che e pramANe karma rogathI jakAelo jIva saMyama kriyA duHkhe prApta kare che. paNa pAmIne karma kSaya Icchato tene duHkhe mUke che. eTale durutAra che. 325 have, tIrthaMkara zabdano artha jaNAve che. samyag dharmarUpa tIrtha karavAmAM hetubhUta hovAthI te tIrthaMkara kahevAya che. vaLI, svayaM kRtArtha hovA chatAM tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI samagra prANIsamUha upara karUNA hovAthI saddharmarUpa tIrthano upadeza karavAnA svabhAvavALA hovAthI te tIrthaMkara kahevAya che. tathA strI-purUSa-bALaka-vRddha-sthavikalpa-jinakalpa Adine anurUpa utsarga-apavAdanI dezanA vaDe anulomathI saddharmarUpa tIrtha karanArA hovAthI te tIrthaMkara kahevAya che. evA, tIrthaMkara sarva prANIone mokSarUpa hita karanAra hovAthI hitArthakArI che. 'bhagavaMta' zabdano artha H- bhaga saMjJAthI aizvaryAdi cha arthe tIrthaMkaromAM asAdhAraNa hovAthI teo bhagavAn kahevAya che. (1) prathama svAbhAvika, karmakSayathI thayela ane devoe karela cotrIza atizayarUpa parama aizvarya temane hoya che. (2) rUpa-karoDo devo maLIne eka aMguThA pramANarUpa vikurve te rUpa bhagavAnanA aMguThA sAme rAkhe to aMgArA jevuM lAge. (3) lakSmI-tapa-teja ane vibhUtirUpa lakSmI paNa asAdhAraNa hoya che. (4) yaza-anupama guNa samUhathI pragaTa thayela zaradaRtunA caMdra samAna nirmala traNa bhuvanamAM vyApta temano yaza hoya che. (5) dharma-samasta cAritra mohanIya karmanA kSayathI uttama kSamA-mArdava Adi sarvotkRSTa dharma temane hoya che. (6) prayatna-sarva hitakArI anuSThAnomAM pramAda rahita temano yatna paNa cAritrAvaraNano kSaya thavAthI anupama hoya che. 'aNuttaraparakkamamme' zabdanI vyAkhyA :- parAkrama eTale vIrya. te bhagavAnane samasta vIryAntarAyanA kSayathI sarva narendra-devendrathI anaMtaguNa hovAthI anuttara che. athavA 52 eTale kaSAyAdi bhAva zatruo tenA 52 AkramaNa karI teno parAbhava karavAthI te parAkrama paNa bhagavAnane anuttara che. 'amiyanANI'nI vyAkhyA :- jenuM mApa na nIkaLI zake evuM jJAna temane hovAthI te amitajJAnavALA che. 'tiNe sugaIgaIgae' zabdanI vyAkhyA :- saMsAra samudra pAra karI dIdho che tethI tarelA. tathA tarIne siddhi gati pAmelA hovAthI sugatigatigata che. 'siddhi pahapaesae' padanI vyAkhyA :- siddhonI gati te siddhigati (mokSa) teno je jJAna-darzana-cAritrarUpI thAya tenA upadezaka hovAthI siddhimArganA upadezaka che.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 zrI vizeSAvazyaka bhASya prazna-642 - te siddhigati mArga kayo che? uttara-642- samyagadarzana-jJAna-cAritra e mokSamArga che. kAraNa ke, mithyAtva-ajJAna ane aviratirUpa saMsAranA hetuono nAza karanAro che. je hetu jenA virUddha svabhAvavALo hoya te tenA vipakSano sAdhaka bane che. jema, ajIrNanA rogamAM lAMghaNarUpI virUddha kriyA dvArA nirogatA Ave che tema ahIM paNa mithyAtvAdi saMsArahetunA pratipakSI sahitAdi che. tethI teo saMsAranA vipakSa bhUta mokSanA sAdhaka che. 'vaMde zabdano artha :- traNe lokamAM maMgalarUpa tIrthakarone vaMdana karuM chuM. ahIM sarva jino samAnatA hovAthI RSabhAdi sarva tIrthakarone A sAmAnya vaMdana kahyuM che. have, vartamAna tIrthapati vIrane vaMdana karIza. kemake, zrutajJAnanA teo ja hetu hovAthI vizeSa upakArI che. jema koI rAjA vagere samAna guNavALAne sAmAnyathI vaMdana karIne potAnA svAmine namaskAra kare che. tema ahIM paNa samAnaguNavALA sarva tIrthakarone sAmAnyathI vAMdIne pachI tIrthAdhipatine namaskAra karyo che. vaMdAmi mahAbhAgaM mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amaranararAyamahiyaM titthayaramimassa tisthata . zrI mahAvIra bhagavAna aciMtya zaktivALA arthAt mahAprabhAvavALA hovAthI mahAbhAga che. jagatanI trikALa sthiti jANatA hovAthI mahAmuni athavA sarvamuniomAM pradhAna hovAthI mahAmunI, traNe lokamAM jemane yaza vyApelo che eTale mahAyaza, kaSAyAdi mahAzatru sainya upara vijaya karavAthI mahAvIra, athavA alpakarma khapAvelA sAdhunI apekSAe vizeSa karmanA kSayakaranArA vIra, athavA bhavyajIvone je mokSa sudhI pahoMcADe te vIra, athavA bIjAoe na anubhavela mahA taparUpI lakSmI vaDe je zobhe te vIra, athavA aMtaraMga mohanA mahAsainyano nAza karavA mATe je anaMta tapovIrya pragaTAve che te vIra, vaLI te Indro ane cakravartio dvArA pUjita temaja vartamAna tIrthanA pravartaka hovAthI mahA upakArI che evA vIrane huM vaMdana karuM chuM. Ama, artha praNetAne vaMdana karI have sUtrakAranI vaMdanA svarUpa maMgaLa jaNAve che. ekkArasa vi gaNahare pavAyae pavayaNassa vadAmi / savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // arthanA vaktA tIrthaMkaranI jema sUtranA vaktA gaNadharo paNa pUjaya che. kemake teo dvAdazAMga pravacananA vAcaka che. athavA rAjAe kahelI vastu tenA pradhAna vagerene namaskAra dvArA sukha prApta thAya che tema bhagavAne kahela maMgaLAdi paNa gaNadharone praNAma karavAthI sukhe
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 327 prApta thAya che. vaLI, jema mULa zrutanA hetubhUta bhagavAna ane gaNadharo pUjya che. tema jeo ATalA kALa sudhI e zrutane ahIM sudhI lAvyA temano vaMza paNa pUjanIya bane che. tathA jema dvAdazAMganA vyAkhyAtA hovAthI gaNadharo ane zeSa AcAryo ziSyavargane hitakArI che. tema upAdhyAyanI paraMparA paNa hitakArI hovAthI pUjya che. ahIM prakRta ane pradhAna vacana rUpa dvAdazAMgI te pravacana, tenA vaktA pUjya che to te pravacana paNa vizeSa pUjanIya che. sUtra-artharUpa zrutajJAnanI niyukti : artha eTale zrutano viSaya-abhidheya, tenAthI sUtra kAMIka bhinna hovAthI alaga kahevAya che. te sUtra-artharUpa zrutajJAnano saMbaMdha karavo te rUpa niryukti kahIzuM. ahIM tame konI-konI niyukti kahevAnA cho ? prazna-643 uttara-643 -- Avazyaka-dazavaikAlika-uttarAdhyayana-AcArAMga-sUtrakRtAMga-dazAzruta skaMdha-kalpavyavahAra-sUryaprajJapti-devendrastavAdi RSibhASita graMthonI niyukti kahIzuM. te zrutavizeSonI niryukti hetu-udAharaNa ane kAraNa sahita saMkSepathI kahIzuM. hetu-udAharaNa ane kAraNanuM svarUpa H hetu :- 'jyAM sAdhana hoya tyAM sAdhya hoya ja' e pramANe sAdhanano sAdhyanI sAthe anvaya te anugama. ane sAdhyanA abhAve sAdhanano abhAva te vyatireka. Ama, anvaya-vyatireka svarUpa je hoya te hetu kahevAya. jemake - "zabda kRtaka hovAthI anitya che.'" ahIM anityatA sAdhya che, kRtakatva hetu che, temAM kRtakatva e vastuno paryAya che. jo te anyano paryAya hoya to vaiyazvikaraNAdi doSayukta thavAthI sAdhyane sAdhI zake nahi. - -- udAharaNa :- je sAdhya dharmathI athavA vaidharmathI sAdhya sAdhavA mATe kahevAya te udAharaNa athavA dRSTAMta kahevAya che. jemake - je bhoktA che te devadattanI jema kartA paNa che, e sAdharmyu udAharaNa kahevAya che. ane je kartA nathI te AkAzanI jema bhoktA nathI A vaidharma dRSTAMta kahevAya che. kAraNa :- anya sthAne jo ke kAraNane hetu ja kahyo che. paraMtu ahIM tene hetuthI alaga jaNAvyuM che. kAraNa eTale upapatti-mAtra. jemake - "jJAna ane anAbAdhAnI utkarSatAthI siddho anupama sukhI che." ahIM upapatti mAtra che. kemake, sarvajanapratIta evuM sAdhya-sAdhana dharmAnugata koIpaNa dRSTAMta ahIM jaNAvI zakAya tema nathI. A rIte hetu-udAharaNa ane kAraNane kahenArA padono samUha jemAM hoya te niryukti kahIzuM.
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakanI niyukti 1074mI gAthAnA saMgrahamAM prathama AvazyakanI niyukti kahevAnuM jaNAvyuM che. ahIM adhikAra paNa eno ja che, temAM paNa sAmAyika paheluM che tethI tenI niryukti prathama kahevAze. sAmAyika niyukti - sAmAiyanijjuttiM vocchaM uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM ANupuvvIe // jinezvara-gaNadharAdi gurujanoe upadezelI, tathA temanA pachI jaMbusvAmI vagere AcAryanI paraMparAe Avela, ane te pachI vartamAna potAnA gurUe kahela sAmAyikanI upoddAta niryukti kahevAze. jema pUrve ujjainIthI kauzAMbImAM rAjapuruSonI paraMparAthI iMTo lAvI tema AcAryanI paraMparAthI A niryukti AvI che. prazna-644 - ITo vagere dravyanuM Agamana purUSa paraMparAthI zakya che. paNa niyukti to bhAvakRtarUpa hovAthI te kaI rIte Ave? kemake bhAvakRta jIvano guNa che. kadAca ema kaho ke kAraNabhUta zabdAtmaka dravyazruta e paraMparAe Ave che, tethI bhAvakRtamAM paNa upacArathI Ave che to e paNa jAmatuM nathI. kemake, je zabdo jinezvarAdie prathama jaNAvyA che te ahIM AvyA nathI, kemake te zabdo to uccAryA pachI tarata ja nAza pAmyA che, eTale tenI apekSAe paNa Agamana kema saMbhave? uttara-644- jema rUpiyA vagerethI bhojana athavA ghaTAdithI ghaTarUpAdinI utpatti thAya che te bhojanAdi athavA rUpAdi vastu, rUpiyAthI ke ghaTathI Avela che ema kahevAya che. te rIte A niryuktino uddabhava paNa AcAryonI paraMparAthI che, ane tethI je AcAryonI paraMparAthI A sAmAyika AveluM che temanAthI ja niryuktinI paNa utpatti che. A kAraNathI sAmAyika niryukti temanAthI AvelI che evo upacAra karAya che. niyukti zabdano artha :- je kAraNathI nizcayathI athavA adhikapaNAthI athavA prathama sArI rIte siddha che tathA pUrve kahelA ja artho ahiM guMthyA che. arthAt jIvAdi artho sUtramAM niryukti-saMbaddha che te kAraNathI niyukti kahevAya che.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 329 prazna-645 - sUtramAM niryukti jIvAdi arthonuM vyAkhyAna karavA mATe niryukti karavAthI zuM lAbha che ? e to ziSyavarga svayaM jANI leze to niryukti zA kAmanI ? uttara-645 ema nathI, sUtramAM kahyA chatAM tevA prakAranI buddhirahita ziSyo niryuktithI kahyA vinA te arthane jANI zakatA nathI, e kAraNathI kahevAnI IcchA na hovA chatAM paNa te sUtra paddhatithI ja niryuktikAra AcAryane, sUtra niryukti jIvAdi arthone kahevA mATe ajJAna zrotA 52 anugraha karavA prere che. -- prazna-646 - * prathama Ape kahyuM ke AcAryanI paraMparAthI AvelI sAmAyika niyukti kahIza, paNa A sAmAyika niyukti prathama kyAMthI utpanna thaIne AcAryanI paraMparAthI Avela che ? tathA sAmAyikathI mAMDIne biMdusAra sudhInuM sUtrArtharUpa sarvazruta paNa konAthI utpanna thaIne AveluM che ? uttara-646 - sAmAyika niyukti prathama tIrthaMkara gaNadharothI utpanna thaIne ahIM sudhI Avela che. paNa ahIM have temanA zIlAdinuM kathana-graMthana ane phaLavizeSa e traNa vastu vizeSathI kahevAze. ukta praznonA uttarane dRSTAMta dvArA samajAvIe chIe. jemake - be prakAranA vRkSa hoya che. dravya vRkSa ane bhAva vRkSa. jema koI manuSya kalpavRkSa para caDIne tenA puSpo bhegA karIne nIce rahelA bIjA vRkSa para caDavAne asamartha manuSyane anukaMpAthI Ape che. ane te manuSya te puSpo nIce jamIna para paDI dhULavALA na thAya te mATe svaccha ane pahoLA vastramAM laI pachI yathAyogya upayoga kare che. ane bIjAonI pAse paNa upabhoga karAvI sukha pAme che. teja rIte tapa-niyama-jJAnarUpa vRkSa para ArUDha thayela anaMtajJAnI kevalI bhagavaMta bhavya jIvone bodha karavA jJAnarUpa puSpanI vRSTi kare che. gaNadharo buddhirUpI paTamAM te le che ane pote dhAraNa karavApUrvaka bIjAne paNa guMthIne ApI paropakAra kare che. prazna-647 - bhagavAna svayaM kRtArtha chatAM zA mATe dharmopadeza Ape che ? temAM paNa sarva upAya ane vidhi jANavA chatAM bhavya jIvone bodha karavA ja zA mATe bole che ? abhavyane paNa bodha kema nathI ApatA ? ne uttara-647 - tIrthaMkara ekAMte kRtArtha nathI. kemake temane jinanAma karmano udaya che, te karma niSphaLa nathI thatuM. tethI teno kSaya karavAno upAya dharmopadeza Apavo e ja che. athavA te kRtArtha chatAM sUryanA prakAza svabhAvanI jema temano anupakArI chatAM paropakArI paNAthI parahita karavAno svabhAva che. jema kamaLo sUryathI bodha pAme che, tethI zuM te kamaLo para rAgI che ? ane kumuda tenAthI khIlatA nathI eTale temanA upara dveSI che ? nA, jema sUryakiraNono
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 zrI vizeSAvazyaka bhASyam sparza samAna hovA chatAM eka khIle che. ane eka nathI khIlatuM. tethI kamala vagere upara sUryano tevo ja svabhAva che, athavA ghuvaDa jema sUryanA udayane joto nathI, tema abhavyone paNa paramAtmArUpa sUrya bodha karI zakato nathI. athavA sAdhya roganA rogInI davA karato vaidya rAgI nathI kahevAto, ane asAdhya rogano upacAra na karato hovAthI hepI nathI kahevAto. tema bhavyanA karmarogano nAza karanAra jinezvara rUpa vaidya bhavyo upara rAgI nathI. ane abhavyanA asAdhya karma rogane nAza na karavAthI dveSI nathI. athavA ayogya lAkaDAno tyAga karIne yogya lAkaDA upara rUpa karanAro suthAra rAga-dveSI nathI. tema bhagavAna paNa yogyane bodha karavAthI rAgI nathI ane ayogyane bodha karavAthI vaiSI paNa nathI. prazna naM. 636nA anusaMdhAnamAM jaNAve che - tIrthaMkare mUkela jJAnarUpa puSpanI vRSTine bIjAdi buddhivALA gaNadhara mahArAjo saMpUrNa paNe grahaNa karIne, vicitra puSpamALAnI jema te jJAnarUpa puSpanI pravacana mATe (sutra) racanA kare che. athavA bIjA kAraNathI paNa tenI racanA kare che te jaNAve che. sUtra rUpe guMthelA paramAtmAnA vacana samUhane pada-vAkya-prakaraNa-adhyAya-prAbhUtAdinA niyatakramathI goThavelA hoya to sukhathI grahaNa karI zakAya. ane sArI rIte parAvartana karI zakAya tenI smRti paNa rAkhI zakAya, ziSyane zIkhavavuM hoya to ya saraLa thAya, zaMkA paDavAthI teno nizcaya karavA gurUne sukhapUrvaka pUchI paNa zakAya, A kAraNothI gaNadhara bhagavaMto e avyavacchinna evA dvAdazAMgI zrutanI racanA karI che. prazna-648- tirthaMra bAsiyAruM saMyaMti (gA.105) mUjaba zruta tIrthaMkarabhASita ja che gaNadharano sUtrakaravAmAM zuM vizeSa che? uttara-648 - tIrthaMkara gaNadharanI prajJA apekSAe kAMIka alpa bole che. sarvajana . sAdhAraNa vistArathI samasta dvAdazAMga gruta bolatA nathI. atyaM mApha karI sutta thati mahA nirUpa sAsarU hiTTA to sutaM pavitta ll111ii arihaMta artha ja bole che sUtra nahi gaNadharo to te sarva sUtra nipuNa sUkSmArtha prarUpaka bahuarthavALuM athavA niyatapramANanizcita guNo vALuM niyataguNa niguNa guMthe che. te pachI zAsananA hita mATe sUtra pravarte che. prazna-649- sarvatra zabda ja bolAto dekhAya che artha to azabdAtmaka hovAthI bolavo ja zakya nathI to te tIrthakara azabdarUpa artha kaI rIte kahe che? uttara-649 - arthapratItinA phaLavALA zabdamAM ja arthopacAra karAya che arthapratipAdanamAM kAraNabhUta zabdamAM arthopacAra karIne arthane bole che. eTale doSa nathI.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 331 gujarAtI praznottara prazna-650 - to pachI tamArA kahevA pramANe zabdabhASaka tIrthaMkara arthapratyAyaka sUtra ja bole che artha nahi ane gaNadharAdi paNa te ja kare che to pachI baMnemAM pharaka zuM che ? uttara-650 - pahelA kahyuM che, gaNadharanI apekSAe tIrthaMkara pvoDyA vimeD vA, thuvek vA ema traNa mAtRkApadamAtra rUpa thoDuM ja bole che, AkhI dvAdazAMgI nahi. tevI te tripadImAtra zabdarUpa chatAM dvAdazAMgI apekSAe te sarva saMkSepa rUpa hovAthI artha kahevAya che. gaNadharApekSAe to teja tripadI zabdarUpa hovAthI sUtra che eTale baMne sthAne samAnatA doSa nathI. arthAt jinokta artha ane gaNadharokta sUtramAM taphAvata che. prazna-651 - tripadi zabdarUpa hovAthI sUtrarUpa che e to jaNAya che paNa tenuM artharUpa to kaI rIte jANI zakAya ? uttara-651 - aMga-anaMgAdi vibhAgathI raceluM ja sUtra prasiddha che. A to tripadirUpa zabda je kAraNathI aMgAdi bhAgathI je sUtra racanA che tenAthI nirapekSa tenA samudAyArtharUpa hovAthI temAMthI bahAra che, eTale e artha kahevAya che. athavA gaNadharApekSA anya saMgharUpa pravacanamAM je sukhagrahaNa-dharaNAdi mATe hita zabdarAzI che, teja sUtra tyAM kahyo che. e pramANe A tripadirUpa zabda zeSapravacanane hitakArI nathI, jema A dvAdazAMga che. eTale e sUtra nathI, artha che. prazna-652 - te zrutajJAnanuM parimANa keTaluM che ane eno sAra zuM che ? uttara-652 - zrutajJAna sAmAyika thI mAMDIne biMdusAra nAmanA 14mA pUrva sudhI jANavuM teno paNa sAra cAritra che. zrutajJAnathI pradhAna cAritra che. samyaktvano sAra cAritra che. ane nirvANa paNa che, nahi to jJAna e nirvANa no hetu ja na thAya. prazna-653 - to jJAnarahita caraNane ja mokSano hetu mAnone zuM vAMdho che ? uttara-653 - e iSTa nathI. samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH (tattvArtha 1-1) tathA nALa iirayAdi moo e vacanathI ahIM to jJAna-caraNa samAna nirvANa hetu chate guNapradhAna bhAva jaNAvavA ema kahyuM che. tassa vi sAro varadaM sAro gharaLastra nivALuM ahIM sAra zabda phaLa vacana che. saMyama tapa rUpa caraNano sAra-phaLa nirvANa che. ahIM paNa zailezIavyavasthAmAM thanArA sarvasaMvararUpa cAritra sivAya nirvANa nathI. cAritra chate nirvANano avazyabhAva che. nahi to samyagdarzanAdi traNa sAthe hoya to ja nirvANano hetu jANavA. zaileSI avasthAmAM paNa kSAyikadarzana-jJAna avazya hoya che.
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-654 - surya nA viyAhI dayA mannAno viyA (gA.1159) mAM kahevAnArA vacanathI ajJAnathI kriyA haNAyelI ja che jJAna-kriyA sAthe hoya to mokSa AgamamAM kahyo che ane aneka sthAnomAM jaNAvAyo che, to jJAnano sAra caraNa kaI rIte te kriyA vinAnuM jJAna to asAra che? uttara-654 - kAraNa ke, cAritra prAptinuM mukhya kAraNa mati-zrutAdi jJAna che. jJAna vinA cAritranA viSaya jIva-ajIvAdi ane heya-upAdeyAdi vastunuM jJAna thatuM nathI ane na jANelAnuM yathAvat karavuM zakya nathI saMyama-taparUpa caraNathI mokSa thAya che. eTale nirvANanuM sarvasaMvararUpa caraNa ja mukhya kAraNa che. jJAna to kAraNanuM kAraNa hovAthI gauNa kAraNa che eTale te kAraNe pradhAnaguNa bhAvathI jJAnano sAra caraNa kahyo che. athavA kevalajJAna thayA pachI kAMI badhA jIvo tarata ja mokSamAM jatA nathI ane zailezI avasthAmAM sarvasaMvara prApta thatAM avazya sarva jIvo mukAya che. tevI anvaya-vyatirekathI kevalajJAna karatAM paNa sarvasaMvara ja mokSano mukhya kartA jaNAya che te kriyArUpa hovAthI cAritra che. mati Adi pAMca jJAnano lAbha thayA chatAM tarata ja mokSa prApti nathI, tethI te tenuM gauNa kAraNa che, ane sarvasaMvara rUpa cAritranI prApti thayA pachI tarata ja mokSa thAya che eTale e jJAnathI mokSanuM pradhAna kAraNa che, A rIte RjusUtrAdi zuddha nayo saMyamane ja mokSa kahe che, paNa jJAnane mokSa nathI kahetA. kemake, vyavahAranaya, tapa-saMyama-nigraMthapaNuM ane pravacanane mokSa kahe che. prazna-655- jJAnavAdi - jJAna ja pradhAna mokSakAraNa che cAritra nathI kAraNa ke te paNa jJAnanuM ja kArya che, jema mATI ghaTanuM kAraNa thatI tenI vacce rahelA piMDa, zivaka, kuzUlAdinuM paNa kAraNa thAya che ema jJAna paNa mokSanuM kAraNa che ane tenI vacce rahelA sarvasaMvara kriyAAdinuM paNa kAraNa che. jema kriyA jJAnanuM kArya che tema kriyAntarabhAvi mokSAdi paNa che ane je kriyA pahelA thanAra bodhilAbhakALe (1) tattvaparijJAnAdika ane rAga-dveSa nigrahAdika te badhuM jJAnanuM ja kArya che. je ahIM sakalajana pratyakSa (2) manaciMtita mahAmaMtrathI pavitra viSabhakSaNa-viSApahAra-bhUta zAkinI nigrahAdika te badhuM kriyArahita jJAnanuM ja kArya che. eTale deSTathI aSTa nirvANa paNa jJAnanuM ja kArya che. evuM anumAna karAya che. uttara-655 - AcArya - kAraNarUpa je jJAnathI ja kriyA thAya che ane te kriyA pachI ja iSTa phaLa prApta thAya che. tethI ja te jJAna-kriyA baMneya ISTaphaLa mokSAdinuM kAraNa bane che nahito jJAna-kriyAbhyAM mokSa thavAnI parikalpanA anarthaka ja thAya. jo jJAna paraMparAthI kAryano upakAra kare che, ane kriyA anaMtarathI, to je anaMtara upakAra kare che te ja pradhAna
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 333 na kAraNa ghaTe. eka sAthe baMneya kAryotpatimAM upakAra kare to baMne pradhAna ghaTe eka jJAna ja nahi. ane bIjuM jJAnathI kriyA thatI chatI e mokSanuM kAraNa mAno ke na mAno ? jo na mAno to tenI apekSA vinA ja phakta jJAnathI ya kriyAnI jema mokSa paNa mAno ke akAraNa anapekSaNIya che. have, kriyApaNa jo kAryanuM kAraNa mAno to - ema chatAM anaMtara upakArI hovAthI anya kAraNa bhUta kriyAne mUkIne paraMpara upakArI tarIke ananya jJAnane Apa kAraNa kema mAno cho ? have jo kaho ke ahIM aMtyaanaMtyavibhAga nathI paNa utpanna thavA icchatA kAryanI sAthe ja baMne ekasAthe upakAra kare che to baMne sahacAri chatAM ekaluM jJAna ja mokSanuM kAraNa kema kriyA kema nahi ? (1) rAgAdinigraha saMyamakriyA ja kahevAya che. te jJAna kAraNathI thAya ja che. amane emAM kAMI vAMdho nathI. paraMtu jo tenA samanaMtara mokSAdika phaLa thAya che tyAM vivAda che. te A rIte-te zuM ekalA jJAnathI ja thAya che ke ekalI kriyAthI ke ubhayathI ? ema traNagati che. (1) jJAnanI vacce kriyAnI utpatti tame paNa mAnI che (2) jo jJAnazUnya kriyAthI mokSAdi kArya mAno to gAMDAAdinI kriyAthI paNa mokSanI Apatti Ave. A be pakSa thayA je baMne yogya nathI. tethI trIjo pakSa ja ghaTe che. te mokSAdi kArya jJAna sahitanI kriyAthI ja utpanna thAya che. (2) viSaghAta-nabhogamanAdi hetu maMtromAM paNa parijayanAdi maMtrasahAya kriyA kAryasAdhikA che. mAtra maMtra ja sAdhaka nathI. have jo kahe ke A to pratyakSa viruddha che. kema ke, kyAMka mantra smaraNamAtrathI ja iSTaphaLa dekhAyuM che. te phakta maMtrAnusmaraNajJAnathI phaLa nathI. kemake kriyA vinAnuM ekaluM jJAna amUrta che je akriya che te kAryo karatuM nathI. jema ke AkAza jJAna akriya che te kAryo kaI rIte kare ? je kare che te sakriya dekhAya che. jemake, kuMbhAranI jema. tamArUM mAneluM jJAna evuM nathI eTale te jJAna ekaluM kAMI karatuM nathI. e pratyakSa viruddha nathI. kriyAnI sahAya vinAnuM jJAna kyAreya paNa phaLa prApta karatuM nathI. prazna-656 jo phakta maMtrajJAna kRta nabhogamanAdi kArya thatuM nathI to te kaI rIte thAya che? - uttara-656 - te kArya maMtrAdhIna devatA dvArA karAtuM chatuM kriyA phaLa ja che. tethI maMtrajJAnopayogamAtranuM ja phaLa nathI. samaya = saMketa tethI jyAM jayAM devatAnA maMtro saMketamAM upanibaddha che tyAM tyAM te te devatAkRta ja te te phaLa che. ane devatA sakriya ja hoya. eTale sakriya devatA dvArA karAtuM chatuM te kriyA phaLa ja che. ethI phakta jJAnamAtropayoganuM phaLa nathI.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-657 to pachI devatA AhvAna phakta mantrAnusmaraNajJAnopayogathI thAya ke nahi ? jo thAya to zeSa kAryo paNa kevala maMtra jJAnathI ja kema na mAno ? jo na thAya to e ahIM AvIne nabhogamana viSavIryApahArAdi kAryo zA mATe kare ? 334 uttara-657 - devatAhvAna thAya che. paraMtu phakta maMtrasmaraNa jJAnopayogathI te thatA nathI paraMtu vAraMvAra tenA jApa-pUjAdi kriyAnI sahAyathI thAya che. prazna-658 - niSkriya che ? - * zuM jJAna sarvathA niSkriya che ? athavA koI viziSTakriyAne azrayIne uttara-658 - te vastu bodha mAtra kare che. te kAraNathI ja sahakAri kAraNa tarIke jIvanI cAritra kriyA utpanna kare che. je viziSTa mokSalakSaNa kArya che, tenuM karanAra jJAna anaMtarathI thatuM nathI. zrutajJAne'pi, apizabdAd matyAdi jJAneSvapi jIvo vartamAnaH san na prApnoti mokSam, ityanena pratijJArthaH sUcita: ya kathaMbhUtaH ? ityAha-yastapaH saMyamAtmakAn yogAn na zavanoti vonuM / kevala zrutAdi jJAnamAM jIva vartato hoya, te mokSa pAmato nathI, kAraNa ke te tapa saMyamarUpa yogone vahana karI zakato nathI. ekaluM jJAna ja iSTArtha prApaka nathI. jema potAne Icchita dezamAM javAne samartha sAcI ceSTA vagarano mArgano jANakAra puruSa paNa icchita sthAnane prApta karato nathI. dRSTAMta :- sAmudrika ipsitadizAmAM pahoMcADanAravAyu rUpI sankriyArahita vahANa icchita dizAe pahoMcatuM nathI tema samyag kriyA vinAnuM jJAna iSTArthane prApta karAvatuM nathI. jema saphaLa sukAnI AdithI adhiSThita chatAM vahANa vaNikane Icchita bhUmine vAyu vinA mahArNava tarIne prApta karI zakatuM nathI tema zrutajJAna rUpa niryAmaka evA sunipuNamati karNadhArAdithI adhiSThita chatAM saMyama-tapa-niyamarUpI pavana sakriyArahita nipuNa paNa jIvapota bhavArNava tarIne suMdara manoratha rUpa vaNikanI icchita siddhivasatine prApta karato nathI. mATe he devAnupriya ! jema tema karIne paNa moTA kaSTathI atyaMta durlabha zrIsarvajJadharmathI yukta mAnavajanma tane maLyo che, enAthI tuM saMsAra sAgaramAMthI ugarI gayelo che. eTale have caraNa karaNAdi anuSThAnA pramAdathI pharIthI tyAM DUba nahi. kAraNa ke caraNaguNahIna vizALa evA paNa zrutajJAnathI jANato chatAM jIva pharI saMsAra samudramAM DUbe che. eTale jJAnamAtrathI thatA AdhArane choDIne caraNakaraNAnuSThAnamAM ja udyama karavo.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 gujarAtI praznottara kAcabAnuM dRSTAMta - jema koI kAcabo taNakhalA-pAMdaDA ane zevALathI DhaMkAyelA mahAdrahamAM aneka jaLacara prANIothI vyathita cittavALo thaI, cAre bAju bhamato mahAmuzkelIthI zevAlanA chidrane pAmIne, drahanI upara AvI zarada pUrNimAnA caMdranI cAMdanInA sparzano anubhava karI, potAnA baMdhuonA snehathI kheMcAyelA manavALo vicAravA lAgyo - "mArA snehIo kyAre Avo sukhano anubhava karaze? temane paNa A sukhanuM darzana karAvuM ema vicArI pAcho drahamAM ghusyo pachI badhAne laIne pAchuM chidra zodhavA lAgyo. paNa e chidra to tarata ja purAI gayuM hovAthI na maLyuM eTale te mahAduHkha anubhavavA lAgyo." e ja pramANe jIvarUpa kAcabo anAdi karmaparaMparAthI AvarAyela mithyAjJAnarUpI aMdhakArayukta aneka prakAranI zArIrikamAnasika vedanArUpa jaLacaranA samUhavALA saMsAra samudrathI mahAmuzIbate manuSyabhavanI prApti yogya karmodayarUpa chidra pAmIne uparanA bhAge AvIne jinezvara caMdra vacanarUpa cAMdanInA saMgama sukhane anubhavIne "A jinavacanarUpa bodhilAbha durlabha che" ema jANavA chatAM svajananA mohavaza jIva pAcho saMsAramAM Dube che. prazna-659 - hita-ahita vibhAganA jJAnathI zUnya ajJAnI kAcabo te ja pANImAM pharIthI DUbe ahIM koI Azcarya nathI. paNa jainamArgajANanAro-hitAhita vibhAgano jANakAra jJAnI paNa bhavasAgaramAM pharIthI kema DUbe? uttara-659- jema ajJAnI kAcabo samudramAM DUbe tema samyaka kriyAnA virahe jJAnI paNa pharI bhavasAgaramAM DUbe che. athavA nizcayanaya mate-sarjiyA vagarano e jANato chatAM ajJAnI che. jJAnanA phaLarUpa vIrati che, ane te phaLazUnya hovAthI akiMcikara ja che. jema, aMdhane lAkho-karoDo pragaTAvelA dIpa paNa kAMI karatA nathI. eTale te kAcabAnI jema janma-jarAroga-maraNarUpa pravAhavALA saMsAra samudramAM Dube che. prazna-660 - ahIM dAMta-dattika viSamatA che kAraNa ke aMdha ajJAna ja che tene karoDo dipaka pragaTAvavA chatAM ghaTAdinuM jJAna thatuM nathI. te pote ja cakSu vagarano hovAthI ane zrutajJAna satu cakSuvALAne pradIpa jema bodha phaLa ja che, to e ajJAna kema kahevAya? ane phakta bhaNelA zrutanuM te akiMcitthara kema kahevAya? uttara-660 - e zrutajanita bodha paNa cAritra hInane viphaLa che. tethI te ajJAna ja che. jema aMdhano avabodha. alpa gruta bhaNeluM paNa prakAzaka kahevAya che kriyA hetutvena saphaLa hovAthI teno jJAna tarIke vyapadeza karAya che. jema eka paNa pradIpa-upAdeya, parihAra
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 zrI vizeSAvazyaka bhASyam upAdAnAdi kriyA hetu hovAthI cakSuvALA mATe prakAzaka kahevAya che. caraNa rahitanuM jJAna niSphaLa che e vAtato dUra rahI, paraMtu paThana-guNana-ciMtanAdithI paNa klezaphaLa ApanArUM thAya che. jema ke niSphaLavahana thI caMdanano bhAra gadheDAne niSphaLa che. ane kleza ApanAro che. jema caMdanano bhAra vahana karanAra gadheDo tenA bhArano ja bhAgI che. paNa caMdananI sugaMdhano bhAgI nathI. tema cAritrarahita evo jJAnI mAtra jJAnano ja bhAgI che, te jJAnanuM paThana-guNana-parAvartana ciMtanAdikathI thayelA kaSTano bhAgI che. paNa deva-manuSyasiddhigatirUpa sugatino bhAgI thato nathI. jJAna-kriyA baMnenuM ISTaphaLa sAdhakatva: kriyAhIna jJAna haNAyeluM che ane ajJAnathI kriyA haNAyelI che. jema ke joto evo paMgu baLyo ane doDato evo aMdha baLyo. ___hataM jJAnameva kevalam, satkriyAhInatvAt, mahAnagarapradIpanakadAhe palAyanakriyA rahita patnonAAnavatA jema koI moTuM nagara saLagyuM hoya, tyAre temAMthI bhAgavA mATe cakSuvALo paMgu jema azakta che tema, salkiyA rahita evuM ekaluM jJAna paNa mokSa prApti karAvanAra na hovAthI niSphaLa che. ema kahetA kriyAthI ja mokSane icchato ziSya jJAnamAM anAdarathI teno tyAga na 43 bheTa hatA'jJAnataH kriyA, tathAvidhaphalatvAt, sarvataH saMkUTapradIptanagare dAmanagRhamamuslapanAyamAnathatidiyAvat aa AcArya kahe che ke samyagUjJAna vinAnI kriyA paNa saLagatA evA sAMkaDA nagaramAMthI nIkaLavA IcchatA AMdhaLA manuSyanI jema niSphaLa che. paraMtu AMdhaLo jo pAMgaLAne khabhe besADIne teNe batAvelA mArge jAya to baMne jaNA bacIne surakSita sthAne sukha pAme che. tethI anyonyApakSe samudita ja jJAna-kriyA mokSanuM sAdhana mAnavA. prazna-661 - ApanA batAvelA nyAyathI pratyekAvasthAmAM jJAna-kriyAmAM nirvANa sAdhaka sAmarthanA abhAve samudita evA jJAna-kriyA dvArA paNa nirvANa kahevuM barAbara nathI. dhULanA DhagalAmAM telanI jema. prayoga - rUda ya yataH pratyeAvAyAM nodyate, tat tataH samudAye'pi na bhavati yathA siktAkaNeSu pratyekamabhavat tailaM tatsamudAye'pi na bhavati, na jAyate ca pratyekaM jJAnakriyAbhyAM mokSaH, atastatsamuddAyAdapyasau na yujyate / uttara-661 - tamAruM kahevuM ucita nathI, pratyakSa viruddha che. jemake, mATI-taMtu-cakracIvarAdimAMthI pratyekamAM na rahela paNa tenA samudAyathI ghaTAdipadArtha samUho pragaTa thatA dekhAya
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 337 ja che. eTale mokSa paNa jJAna-kriyAnA samudAyathI prAdurbhata thAya che e aviruddha ja che. retInA kaNomAM telanI jema sarvathA sAdhya mokSamAM jJAna-kriyA tarapha sAdhanasvAbhAva nathI. paraMtu je ane jeTalI te baMnenI mokSa prati dezopakAritA pratyekAvasthAmAM paNa che, te samudAyamAM saMpUrNa thAya che. eTalo vizeSa che. ethI jJAna-kriyAnA saMyogamAM ja kArya siddhi che. lokamAM paNa eka cakrathI ratha cAlato nathI. udAharaNa :- aMdha-paMga sAthe joDAyA to nagarane prApta thayA. ema sarvatra saMyogathI phaLasiddhi bhAvavI. anvaye prayoga :- jJAna-jyiAM saMyoga parva rUchattamokSanI siddhi, yatra yatra lakhya kriyAjJAne tatra tatreSTaphalasiddhiH, yathA'ndha-paGgu samyakkriyA-jJAna saMyoge, samyakkriyA-jJAne cAtra dvaya saMyoge, tasmAdato mokSaphalasiddhiH / vyatireka prayoga :- ya vinaM ra tatra sajyiAM -jJAne dRzyate, yathA muvi pRthivyAM gatikriyA rahite vighaTitaikacakre rathe, samyakkriyA-jJAne cAtra dvayasaMyoge, tasmAdato mokSaphalaprAptiH / prazna-662 - jJAna-kriyA sahakAri hote chate kayA kayA svabhAvathI upakAra kare che zuM sAmAnyathI zibikA vAhaka puruSa samUhanI jema sarakhI rIte upakAra kare che? athavA bhinna svabhAvathI gatikriyAmAM cakSu ane paga Adi jema upakAra kare che? uttara-662 - bhinna svabhAvathI upakAra kare che. te samajavA mATe athavA jJAna svabhAvanuM svataMtra rIte nirUpaNa karavA dRSTAMta batAve che. dRSTAMta :- jema koI khullA daravAjAvALuM ghaNI bArIonI jALIonA chidrovALuM pavanathI kheMcAyelA ghaNA kacarAthI bhareluM zUnya ghara che. tyAM rahevA icchato koI tene sAphakaravA daravAjA bArInI jALIo badhI ja bahAranI raja-kacarAnA pravezane rokavA baMdha kare che. vacce dIvo jalAve che ane mANasane kacaro kADhavA vApare che. tyAM dIvo reNu vagere mala batAvavAnA vyApArathI upakAra kare che. daravAjAdinuM DhAMkavuM bahAranI rajAdino praveza rokavAdvArA ane puruSa dhULa kADhIne sApha karavA dvArA upakAra kare che. upanaya :- ema ahIM jIvarUpI oraDo ughaDelA Azrava dvAravALaro saMguNa zUnya mithyAtvAdi hetuthI kheMcAyelA kacarAthI bharelo muktisukhanA nivAsa mATe sApha karavo tyAM dIvAnA sthAne jJAna jIvAdi vastuonuM prakAzaka che. tapa puruSanA sthAne karmarUpI kacarAne sApha kare che. saMyama dvArAdi baMdhakaravA rUpa gupti karanAra navA karma kacarAno praveza aTakAve che. ema traNeya jJAnAdinA samAyogamAM jIvano mokSa jinazAsanamAM kahyo che. bhAga-1/22
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-663 - jIvarUpI oraDAne sApha karavA jJAnAdi traNeyanI apekSA kema rakhAya, koI ekathI paNa zuddhi thaI jAya ? 338 uttara-663 na jJAnamasahAyamekAkyeva zodhayitumalam, prakAzamAtrasvabhAvatvAt, yadakriyaM prakAzamAtrasvabhAvaM na tad vizuddhikaraM dRSTam, yathA na gRharajo - malavizuddhikRd dIpaH yacca vizuddhikaraM na tat prakAzamAtrasvabhAvam, yatheSTAniSTaprApti - parihAraparispandavAn nayanAdi prakAzadharmA devadataH, prakAzamAtrasvabhAvaM ca jJAnaM tasmAdasahAyatvAd na vizuddhikaraM tad / - kriyApyekAkinI na sarvazuddhikarI, aprakAzadharmakatvAt, yadaprakAzadharmakaM na tat sarvavizuddhikaram, yathA na samastagRharajo - malavizuddhaye'ndhakriyA, cakSumato vA kriyA yathA tamogRhasya na sarvavizuddhaye'lam, yA ca sarvavizuddhaye'lam na sA'prakAzasvabhAvA, yathA cakSuSmato narasya vitamaskagRhe samasta rajo - malApanayanakriyA, aprakAzasvabhAvA caikAkinI kriyA, ato na sarvavizuddhikarI / jema sArA prakAzavALo dIpaka paNa gharano kacaro zuddha karato nathI. tema jJAna paNa prakAza mAtra svabhAvavALuM hovAthI saMyamAdinI sahAya vinA jIvadharane zuddha karI zakatuM nathI. tathA aMdhakAravALA gharano kacaro jema manuSyanI kriyAthI dUra thaI zakato nathI. tema ekalI cAritrarUpa kriyA paNa aprakAza dharmavALI hovAthI sarvathA vizuddhi karI zakatI nathI. prazna-664 - to traNeya bhegA thavAthI paNa zuddhi nahi thAya ? uttara-664 ema nathI dIvAno prakAza vALuM ghara jema sankriyAthI sAphakarelA kacarAvALuM baMdha karelA dvAravALuM sarvathA zuddha thAya che. tema jJAnadIpathI nirmaLa tapakriyAthI sAphakarelA karmakacarAvALuM saMyamathI baMdha karelA samasta AzravadvAravALuM jIvaghara suvizuddha siddhi sukha saMdoha nivAsa yogya thAya che. -- - prazna-665 - pahelAM to tame jJAna-kriyAthI mokSa karavo hato ane atyAre jJAna-tapasaMyama-traNathI kaho cho to pUrvApara virodha kema na thAya ? uttara-665 - saMyama-tapomayI saMvara-nirjarA phaLavALI kriyA tIrthaMkara-gaNadharone saMmata che tethI jJAna-tapa-saMyamano saMyoga paNa te pUrvokta jJAna-kriyA ja che. adhika kAMI nathI. eka ja cAritrakriyA saMyama-tapanA bhedathI be prakAranI che. kAraNa cAritra e tapa-saMyama rUpa che ane saMvara-nirjarA tenuM phaLa che. saMyama AzravadvAranA saMvaramAM ane tapa karmanirjarAmAM kAraNa che. eTale jo ke ahIM jJAnAdi traNathI mokSa kahevAya to paNa tapa-saMyama kriyAmAM ja aMtarbhAva hovAthI e jJAna-kriyArUpa ja che, eTale koI virodha nathI.
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 339 prazna-666 - koI kahe che - sayana-jJAna-vAritrALa mokSamA ema prasiddha che ahIM to jJAna-cAritra dvArA te batAvAya che to virodha kema na Ave? uttara-666 - barAbara nathI. tame kahevAno matalaba samajatA nathI. jJAnanA prahaNathI ja samyakta emAM AvI jAya che. kAraNa samyakta vinA jJAna na hoya. mithyAdRSTinuM jJAna ajJAna tarIke vAraMvAra jaNAveluM che. tethI samyakta jJAnavizeSa ja che. ema pahelAM kaheluM ja che. nALamavAya-fdho haMsamiTuM nahodedAzo . tada tattara samuM roDranka neLa taM nA (gA. pa36) tethI jJAnAMtargata ja samyakta che. eTale jJAna grahaNa karatAM te gRhIta ja che. AgaLa je zrata jJAnepi ityAdi je pratijJAta che. teno hetu-zrutajJAna lAyopathamika bhAvamAM varte che. jyAre mokSa kSAyikajJAnamAM ja che. jemake, avadhijJAnamAM vartamAna jIva mokSa pAmato nathI, tema cAritra vinAno jIva zrutajJAnamAM vartamAna chatAM paNa mokSa pAmato nathI. prazna-667 - jo ema hoya to caraNasahita evA zrutathI A ja hetu ane daSTAMtathI mokSa nahi thAya? uttara-667 - siddha sAdhyatA ja che paraMtu kSAyika jJAna-cAritrathI ja mokSa thAya che. prazna-668 - jo ema hoya ke kSAyopathamika bhAvamAM vRtti hovAthI ja zratathI mokSa niSedha che e rIte caraNa sahita zrutajJAna kahyuM ane pUrva je tenAthI mokSa kahyuM te zUnyacitta bhASita ja che ne? uttara-668 - nA, kAraNa ke sAkSAt bhale zrutathI mokSano niSedha che. paNa paraMparAe to thAya ja che. kemake, zrutajJAna-cAritra dvArA kSAyikajJAna-cAritra prApta thAya che, ane tenAthI mokSa thAya che. tethI je cAritra yukta zrata e mokSano hetu che ema kahyuM te paNa avirUddha che. prazna-669- svAvAraka karma sarvathA kSINa thatAM sarva jJAna utpanna thAya che udayaprAptimAM nahi. tethI jema cAritra vinA paNa koIpaNa rIte tenuM jJAnAvaraNa karma kSINa thayuM, tema mokSalAbhane AvaraNa karanArUM paNa, emaja koI rIte kSINa thaze. tethI phakta jJAnathI ja mokSa thaze cAritrathI zuM? uttara-699 - badhA jJAna sarvathA svAvaraNa kSINa thatAM utpanna thAya che e asiddha che. kemake, kRtAdijJAno svAvaraNa kSayathI nahi paNa kSayopazamathI thAya che. kSAyika to phakta kevalajJAna ja che. tathA kSINamohasaMbaMdhi cAritra kSAyika che. te baMne rahyA pachI anaMtara-tarata ja mokSa thAya che, tethI sacAritra zruta ahIM kSAyikajJAna-sAyika cAritranA lAbhamATe thAya che. ema paMraparAthI cAritrasahita zrutathI mokSanI prAptithI pUrvokta viruddha thatuM nathI.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-670-paraMtu zrutajJAna-zAyopathamika che ane kevaLajJAna kSAyika che ema kaI rIte jaNAya ? uttara-670 - zAstramAM te pramANe kaheluM che. prazna-671 - zAstramAM zuM kaheluM che te samajAvo to kharA? uttara-671 - sarva dvAdazAMga gruta tathA te sivAyanuM prakIrNa aMgabAhyazrata, mati-avadhi ane mana:paryavajJAna, tathA kSAyika-aupathamika sivAyanAM cAra sAmAyika, e badhuM kSAyopathamika bhAvamAM ja thAya che. paNa audAyikabhAvamAM nathI thatA, ane kevaLajJAnanI prApti to krodhAdi sarva kaSAyano sarvathA kSaya thavAthI ja thAya che. jo ke cAre ghAtikarmano kSaya thavAthI ja kevaLajJAna thAya che, ekalA kaSAyanA kSayathI nathI thatuM. paraMtu kevalajJAnanI prAptimAM kaSAyano kSaya e ja mukhya kAraNa che. kramadvAra :- ATha karmanI utkRSTa sthitivALo jIva samyaktAdi 4 sAmAyikamAMthI ekeya na prApta kare. temaja mati Adi jJAna paNa na pAme. ane Ayu sivAyanI utkRSTa sthitimAM to pUrve pAmela vartato paNa na hoya arthAt pUrvalabhyono to utkRSTasthitivALA eka ja AyumAM bhajanA karavI. koIne kAMIka hoya koIne na hoya. kAraNa ke samyakta pAmyA pachI teno tyAga thAya, tyAre karmaprakRtinI utkRSTa sthiti baMdhAya che, ema karmagraMthano abhiprAya che, ane siddhAMtanA abhiprAyathI to graMthibheda karyA pachI pharI utkRSTa sthitino baMdha thato ja nathI. AyuSyanI utkRSTa sthitimAM vartamAna anuttara devane utpanna thatI vakhate samyaktazrutasAmAyika pUrvapratipanna hoya che. paNa tyAM pAmatA nathI. jJAnAvaraNAdi sarva jaghanyasthitivALA sUkSma saMparAyAdi guNaThANAvALo navuM kAMI paNa prApta na kare. kAraNa ke samyakta-zruta-sarvavirati sAmAyikano e pUrvapratipanna che, eTale pharI prApta na kare. AyuSyano to kSullakabhavapramANa jaghanyasthitika jIva pUrvapratipanna ke pratipadyamAna nathI. pahelAM e badhuM batAveluM ja che. AThe karmanI utkRSTa ane jaghanya sthiti :- nAma ane gotra karmanI 20 koDAkoDI, sAgaropama, mohanIyanI 70 koDAkoDI, sAgaropama ane jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya ane aMtarAya karmanI 30 koDAkoDI sAgaropama tathA AyuSyanI 33 sAgaropama utkRSTa sthiti che. tathA, jJAna-darzana-aMtarAyanI aMtarmuhUrta, nAma gotranI 8 muhUrta, vedanIyanI 12 muhUrtanI jaghanya sthiti che.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 341 anivRtti bAdara guNasthAnake vartato jIva mohanIyanI jaghanya sthitibaMdha kare che, tathA mithyAdaSTi tiryaMca-manuSyo Ayuno jadhanya sthitibaMdha kare, jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa vedanIya, nAma, gotra ane aMtarAyanI jaghanya sthiti sUkSma saMparAye baMdhAya che. A kaSAya prAtyayika jaghanya sthiti che. yoga prAtyayika vedanIyanI jaghanya sthiti upazAMtamoha Adi guNasthAnake eka samayanI paNa hoya che. prazna-672 A badhI karmaprakRtio utkRSTa sthitivALI eka sAthe ja baMdhAya che ke ekano utkRSTa sthitibaMdha thatAM, bIjIno paNa utkRSTa sthitibaMdha thAya che ke temAM koI anya rIte utkRSTa baMdha thAya che ? 1 uttara-672 - jyAre mohanIyanI utkRSTa sthiti baMdhAya, tyAre jJAna-darzana-vedanIyanAma-gotra-aMtarAya A cha karmanI sthitibaMdha utkRSTa ja hoya che. kAraNa ke mohanIyanI utkRSTa sthiti utkRSTa saMkalezamAM baMdhAya che, tyAre jIva jJAnAvaraNAdinI paNa utkRSTa sthiti bAMdhe che. utkRSTa sthitivALA mohanIyanI sAthe AyunI utkRSTa sthiti bAMdhI jIva narakAyuno baMdha karI sAtamI narakamAM jAya che, tyAre narakAyunI apekSAe AyunI paNa tetrIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti hoya che, ane chaThThI vagere narakamAM jAya tyAre madhyama sthiti hoya. jaghanya na hoya. kAraNa ke AvA saMkalezamAM raheto jIva narakamAM ja utpanna thAya. tyAM kSullakabhava pramANa AyunI jaghanya sthiti baMdha na hoya. utkRSTa saMkalezamAM deva-nArakI utkRSTa sthiti mohanIyano baMdha karI tiryaMcamAM jAya tyAre paNa AyunI kSullakabhava pramANa jaghanya sthiti na hoya. kAraNa ke AvA bhava pramANa AyuvALA jIvomAM deva-nArakI utpanna na thAya. moha sivAya jJAnAvaraNAdi koIpaNa karmanI utkRSTa sthiti bAMdhato mohanIyanI ane keTalAMka utkRSTa sthitivALA karmanI utkRSTa athavA madhyama sthiti bAMdhe, paNa jaghanya na bAMdhe. jIva jyAre sarvotkRSTa saMkalezamAM vartato jJAnAvaraNAdinI utkRSTa sthiti baMdha kare tyAre zeSa mohanIyAdinI utkRSTa sthiti hoya che. svaprAyogya utkRSTa saMkalezamAM mohanIya karmanI utkRSTa sthitinA kAraNabhUta saMkalezanI apekSAe madhyama hoya che. tyAre tyAM vartato jIva mohanIya karma madhyama sthitivALuM bAMdhe che. ane darzanAvaraNa tathA vedanIya Adi karmanI utkRSTa sthitinA kAraNabhUta saMklezanI apekSAe to te utkRSTa athavA madhyama sthitivALuM baMdhAya che. ane madhyama saMkalezamAM madhyama sthitivALA baMdhAya che. paNa jaghanya sthiti tyAM nathI hotI. kAraNa ke mohanIya ane darzanAvaraNanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI che te anivRtti bAdara ane sUkSma saM5rAya guNaThANe baMdhAya che. ahIM rahelo jIva jJAnAvaraNAdinI utkRSTa sthiti kyAreya na kare, mATe jJAnAvaraNAdinI utkRSTa sthitimAM darzanAvaraNa ke mohanIyAdinI jaghanya sthiti na
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 zrI vizeSAvazyaka bhASyam hoya. kyAMka AyunI jaghanya sthiti hoya paNa te jayAre manuSya athavA tiryaMca utkRSTa sthitivALuM jJAnAvaraNAdi karma bAMdhe tyAre temane jaghanya kSullakabhavanuM Ayu bAMdhatA jaghanya sthiti hoya che. A upara kahela baMdha sthitinA kAraNathI utkRSTa sthitivALo jIva cAremAMthI ekapaNa sAmAyika na pAme, utkRSTa sthiti AyuSyavALA anuttara devAdi koIkane pahelAnuM koIka sAmAyika hoya. jJAnAvaraNAdinI jaghanya sthitivALA pUrve pAmelA hovAthI navuM na pAme ane jaghanya sthiti AyuSyamAM pAmelA paNa na hoya ane pAmatA paNa na hoya. kSayopazamathI samyaktAdinA lAbhanuM kAraNa :- Ayu vinA sAta karmaprakRtinI sthiti koTAkoTI sAgaropamanA aMdara karIne 4mAMthI eka sAmAyika prApta thAya che. jayAre palyopamano asaMkhyAta bhAganUna koDAkoDI sAgaropama rahe tyAre graMthi pragaTa thAya che. graMthi = ghana atinibiDa rAga-dveSodaya pariNAma. graMthi bheda thatAM mohetubhUta samyaktAdino lAbha thAya che. graMthibhedamAM pravRta thayelo jIva ghoramahAyuddhanA agrabhAge durjaya evA naSTa karelA aneka zatrugaNa che jenA, evA subhaTa jevo zrama pAme che. jema siddhakALe bahuviddhavALI vidyA prApta thAya che tema A graMthibheda paNa mahA muzIbatathI che. prazna-673 - jo graMthibheda pahelAM samyakvAdiguNa vinA ja e jIve ogaNa sittera koDAkoDI sAgaropamanI lAMbI karmasthiti khapAvI, to zeSa paNa e samyaktAdi guNavinA ja khapAve pachI e rIte mokSa paNa meLave. tenA hetubhUta samyaktAdi guNo vicAravAnuM zuM kAma che? uttara-673 - jema mahAvidyA sAdhavAnI icchAvALAnI prAyaH pUrvasevA atyaMta kaThora nathI hotI paNa khuba komaLa hoya che. tenI sAdhanA samaye te kriyA kaThInatara thAya che. ane vipnavALI prAyaHthAya che. tathA graMthibheda pahelAM ke karmasthiti kSapaNamAM yathApravRttakaraNa kriyA atyaMta kaThora nathI paNa komaLa che. ane je graMthibhedathI mAMDIne mokSasAdhanamAM samyagdarzana jJAna sahita cAritra kriyA che te atyaMta kaThora che. duSmApta ane viSnavALI hoya che. A samyagdarzana-jJAnathI yukta cAritra kriyA vinA koInoya kyAreya mokSa na thAya. to ema kaI rIte kahevAya ke samyaktAdiguNo vinA paNa jIva sarva karma khapAvIne mokSa meLave athavA jo je guNa rahita avasthAmAM eNe ghaNuM karma khapAvyuM, ethI zeSa karma nirguNa thato na khapAve kAraNa ke khapelA ghaNA karmathI naSTa karelA ghaNA doSa vALo graMthibheda pachI samyaktAdiguNa prApta kare che eTale e nirguNa kaI rIte thAya? koIpaNa adhyAhArathI apekSita samyaktAdi guNo rahetA nathI ke jethI Apa kaho-ke samyaktAdiguNo mokSanA hetutarIke vicAravAnuM zuM
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 gujarAtI praznottara kAma? Ama khapAvelA bahu karmavALAone apekSA vinA paNa guNo pragaTa thAya che eTale nirguNa ja zeSa kaI rIte khapAve? prazna-674 - karaNa keTalAM hoya che? kayA kayA? kayA jIvane keTalAM karaNa hoya? uttara-674 - karaNo traNa che - (1) yathApravRta (2) apUrva (3) anivartikaraNa anAdi kALathI mAMDIne karma khapAvavAmAM pravartela AtmA adhyavasAya vizeSathI graMthisthAna sudhI pahoMcatA sudhI prathama yathApravRtakaraNa thAya che. sarvadA karmakSapaNamAM kAraNa adhyavasAya mAtra hovAthI, udaya prApta ATheya karmaprakRtinA sarvadA kSapaNathI graMthine bhedanArane pUrve kahI paNa prApta nahi thayela evA apUrva sthitighAta-rasaghAtAdi karanAra adhyavasAya vizeSa te bIjuM apUrvakaraNa thAya che. pUrvathI vizuddhatara adhyavasAyarUpa tenAthI ja graMthino bheda thavAthI, tathA samyagdarzanano lAbha thatA sudhImAM je pariNAma pAchA na paDe te anivartikaraNa. te samyaktAbhimukha jIvamAM thAya che. tethI ja vizuddhatama adhyavasAyarUpa pachI samyaktano lAbha thAya che. karaNatrayane AzrayIne sAmAyika lAbhanA dRSTAMto. pallaka-dhAnyAdhArabhUta :- jema koI kauTuMbika ekadama vizALa dhAnyabharelA patyamAM kyAreya koI rIte thoDuM thoDuM bIjuM dhAnya nAkhe che, ane ghaNuM temAMthI kADhe che tema chatAM samaya jatAM dhAnya khAlI thAya che te rIte karmarUpI dhAnyabharelA palpamAM kuTuMbI sthAnIya jIva kyAreya koI rIte anAbhogathI ghaNuM cirabaddha karma khapAvato thoDuM thoDuM navuM bharato-bAMdhato graMthI sudhI pahoMce che. A vakhate dezona eka koDAkoDI sAgaropama zeSa AyuvinA 7 karmone dhAraNa karI zeSa te karma khapAve che A yathApravRttakaraNano vyApAra che. prazna-675 - A to Agama viruddha che e graMthi bheda pahelAM asaMvata-avirataanAdimithyASTi che evA jIvanuM ghaNuMkharuM karma khapAvavuM ane thoDAno baMdha AgamamAM niSedha ja che kAraNa ke-pa madaphanahi zuM pavivRva sohA nAtriA mAMnA virapa vaMdu vaMthaNa nijjare thovaM // 1 // palle mahaimahalle kuMbhaM sohae pakkhivai nAbhiM / je saMjae pamatte bahu nijjare baMdhae thovaM // 2 // palle mahaimahalle kumbhaM sohee pakkhive na kiMciM / je saMjae apamatte va6 ni vaMthA ra vivi IPrA prathama gAthAmAM to asaMyata-avirata-anAdimithyASTine pratisamaya baMdha bahu ane nirjarA alpa kahI ane Apa to enAthI viparita pratipAdana karo cho to virodha kema nahi?
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 744 zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-67pa - prAyaH A pravRtti che ke asaMyatane bahukarmano upacaya ane alpatarano apacaya che. jo ema haMmezA thAya to upacita bahu karmavALA jIvomAM kyAreya koIneya samyaktAdi lAbha na thAya, paNa ekAMte ema nathI. samyagdaSTiAdimAM samyaktva prApti pahelAM ghaNA karmano kSaya thavAthI samakita prApti thayelI pratyakSa ja jaNAya che. jo haMmeza mATe bahutara karmo baMdhAtA hoya to kAlakrame samagra pudgalarAzi karmatayA ja grahaNano prasaMga thAya. ema paNa thatuM nathI. nahi to pachIthI koIpaNa pudgala grahaNa karavAnuM rahe nahi, staMbha, kuMbha, abhra, pRthvI, bhavana, tanuM, taru, giri, nadI-samudrAdi bhAvathI paNa te sadA pariNata dekhAya che. tethI ahIM baMdha ane nirjarAnA saMbaMdhamAM traNa bhAMgA jANavA. (1) koIne baMdhahetuonA prakarSathI ane pUrvopacita karmalakSaNa hetuonA prakarSathI upacaya prakarSa thAya. (2) koIno baMdha ane paNa hetuonA sAmyathI upacaya-apacaya sarakho thAya che. (3) koIne baMdhahetu apakarSa ane paNa hetunA prakarSathI baMdha thoDo thAya che ane nirjarA vadhu thAya che. A traNamAMthI trIjA bhAMgAmAM jayAre mithyAdaSTi varte tyAre graMthidezane prApta kare che. prazna-676 - anAbhogapaNe eTalA badhA karmano kSaya kaI rIte thAya? uttara-676 - girinadIpASANa - girinadIpASANo ane mArgamAM paDelA pASANonA paraspara gharSaNanI upamAthI graMthi sudhI karmasthiti kSapaNa anAbhogathI ja te jIvane yathAprakRtakaraNathI thAya che. jema A baMne paththaro anAbhogathI ame AvA thaIe evA adhyavasAyavinA paNa paraspara ke lokanA caraNAdithI ghasAtA ghaMcanaghola nyAyathI goLatrikoNa-corasa-hasva-dIrgha aneka AkAravALA thAya che. ema ahIM paNa koIpaNa rIte anAbhogathI yathApravRtakaraNathI jIvo karma khapAvIne graMthI dezane prApta kare che. kIDI - kaDInA pAMca artho vivalita che (1) pRthvI para svAbhAvika Ama-tema bhamavuM (2) kyAMka sthANu ke khIlA para caDa-utara karavI (3) pAMkha AvatAM teonuM te sthANuthI uDavuM (4) keTalIka sthANunA khIlA upara rahevuM (5) keTalIkanuM sthANunA khIlAthI utaravuM. tyAM kIDIonuM pRthvI para javA samAna svAbhAvika sadA pravRta yathApravRtakaraNa. sthANu, ArohaNa samAna aprApUrvathI apUrvakaraNa. khIlA uparathI uDavA samAna anivartikaraNa. tenA baLathI mithyAtvathI kudIne samyagdaSTi guNaThANe javuM. tathA sthANunA khIlA upara kIDIonA avasthAna jema graMthi sAthe rahe te graMthikasattva abhinna graMthijIva. tenuM te graMthidezamAM rahevuM jema kIDIonuM utaravuM tema jIvanI pAchI karmasthiti vadhAravI. puruSa - koI traNa puruSo aTavImAMthI nagaramAM javA ravAnA thayelA svabhAvagatithI sudIrgha mArga pasAra kare che. veLA vItavAnA bhayathI utAvaLA thAya che. tyAM bhayasthAnamAM 2
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 345 cora maLyA, kheMcelI tIkSNa talavAravALA mArganI baMne bAju rahelA atyaMta bhayAnaka temane baMnene joIne uchaLelA mananA kSobhavALo eka puruSa pAcho pharyo. bIjo pakaDAyo, trIjo temane tarachoDIne ISTapuramAM pahoMcyo. e prastutamAM ghaTAvAya che aTavIbhavATavI-saMsAra traNa manuSya rUpa = pAcho pharelo abhinnagraMthika pahelo, graMthIdeze rahelo bIjo, bhinnagraMthika trIjo, lAMbo mArga = lAMbI karmasthiti, tenuM atikramaNa = lAMbI karmasthitinuM kSapaNa, bhaya sthAna = graMthideza, be cora = rAga-dveSa, graMthidezane bhedayA vinA pAcho pharanAra = azubha pariNAma karmasthiti vadhAranAra, be coro dvArA pakaDAyelo = udita prabaLa rAgavaiSavALo graMthikasattva, iSTapura prApta thayelo puruSa = samyagdarzanAdi prApta karanAra. have traNa karaNa - 1. traNe puruSanuM svAbhAvika gamana-graMthideza prApaka yathApravRtakaraNa, 2. zIghagamanathI corane oLaMgatA-apUrvakaraNa, 3. ISTa samyaktAdi pUra prApaka-anivRttikaraNa jANavuM. prazna-677 - prabho! granthibheda karIne jIvo samyakatvAdirUpa mokSamArgane prApta kare che te paropadezathI pAme che ? svAbhAvika jAte ja pAme che? ke baMnemAMthI ekapaNa rIte nathI pAmatA? uttara-677 - pathanuM dRSTAMta - jema koI mArgamAM paribhraSTa thayelo aTavImAM Ama-tema bhamato manuSya koIpaNa rIte jAte ja mArga meLave che, koI paropadezathI meLave che, ane koI meLavato ja nathI. ema sarvathA nAza thayelA mArgavALo jIva saMsArATavImAM bhamato koI bhavya graMthisthAne prApta thayelo svayaM samyaktAdi sanmArga meLave che, koI paropadezathI meLave che, ane koI dUrabhavya ke abhavya graMthideze pahoMcelo paNa pAcho phare che. 6. jvara gRhIta :- jema javaragRhIta koIno javara koI rIte ApameLe dUra thAya che, koIno auSadhanA upayogathI dUra thAya che, koImAM dUra thato nathI. tema mithyAtvamahAvara paNa koIno graMthibhedAdi kramathI svayaM dUra thAya che, koIno gurUvacana rUpa auSadha upayogathI dUra thAya che, koImAM to dUra thato nathI, bhavyanI A traNe gatio thAya che abhavyanI to mAtra trIjI gati thAya che. 7. kodrava :- keTalAMka kodravono madanabhAva svayaM dUra thAya che, keTalAMkano gomayAdinAparikarmathI dUra thAya che, ane keTalAkano dUra thato ja nathI. tema mithyAtvamadanabhAva paNa koImAM svayaM dUra thAya che. koIno to gurUpadezarUpa parikarmathI dUra thAya che. koImAM dUra thato nathI.
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 - prazna-678 jIva kayA kAraNe madana kodravasthAnIya mithyAtvane dUra kare che ? uttara-678 - jema koInA gomayAdiprayogathI sApha karatAM traNa prakAranA kodrava thAya che-zuddha-ardhavizuddha-avizuddha. apUrvakaraNathI mithyAtva khapAvIne jIva zuddhAdi bhedathI traNa pUMja kare che. tyAM samyaktva AvAka karma khapAvIne zuddha karelA mithyAtvanA puddagalono puMja samyag jinavacanarUcino anAvAraka hovAthI upacArathI samyaktva kahevAya che. ardhazuddha mithyAtvano pudgala puMja samyagmithyAtva te, avizuddha puMja te mithyAtva kahevAya che, ema apUrvakaraNathI traNa puMja chatAM anivRtikaraNa vizeSathI jIva-mizra kahevAya che, ane sarvathA samyaktva puMja prApta kare che. jyAre paNa paDelA samyaktvavALo pharI samyaktva prApta kare che tyAre apUrvakaraNathI traNapUMja karI anivartikaraNathI tenA lAbhathI A krama jANavo. zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-679 - tyAre apUrvakaraNanA ja lAbhathI apUrvatA kaI rIte ? uttara-679 - sAcuM. paraMtu apUrva jema apUrva thoDIvAra maLe che ema vRddho kahe che. A badhA saiddhAMtika mata che. kAryagraMthika matathI to "mithyAtvanuM aMtaraka2Na kare che, temAM pravezelo aupazamika samyaktva prApta kare che, tenAthI mithyAtvanA traNa gUMja kare che. pachI kSayopazamika pUMjanA udayathI kSAyopazamika samyaktva prApta kare che." ema mAne che, arthAt apUrvakaraNathI traNa puMja nathI karatA ane upazamamAM karela zuddha puMjanA udayathI pharIthI samyaktva pAme che. - A to tame badhe ThekANe bhavyanI vAta karI. abhavyanuM to kAMIka kaho ? - prazna-680 uttara-680 arihaMtAdinI atizayavALI vibhUti joIne "dharmathI Avo satkAra devatva rAjyAdi prApta thAya che" evI utpanna buddhivALA graMthisthAnane prApta thayelA abhavyane paNa te vibhUtinimitta devatva-narendratva-saubhAgya-rUpa-balAdirUpa ke anya prayojanathI sarvathA nirvANanI zraddhArahita paNa koI kaSTa anuSThAna svIkAratA ajJAnarUpa zrutasAmAyikamAtrano lAbha thAya. tene paNa 11 aMga bhaNavAnI anujJA che samyaktvAdilAbha to tene thato ja nathI. jo thAya to abhavyatvanI hAninI Apatti Ave, jema parikarma karAtA kodarA traNa prakAranA thAya che. madanA-azuddha, alpa nirvalitA-zuddhA zuddha nirvalitA-zuddha. tema apUrvaka2Na rUpa pariNAma vazathI zuddha-azuddha-mizra bhedathI jIva traNa prakAranuM mithyAtva kare che. - -- jala-vastranA dRSTAMto - jema pANI ane vastra malina kaluSa hoya che. zuddha karavA chatAM koIka zuddha thatuM nathI. koI alpavizuddha, koIka zuddha hoya che. ema apUrvakaraNa rUpa pariNAma vazathI darzana mohanIya karmane jIva azuddha-ardhazuddha ane zuddha evA mithyAtva-mizra-samyaktva bhedathI traNa prakAranuM kare che.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 347 prazna-681 - e rIte tame samyaktalAbha kahyo tenA pachI dezavirati Adino lAbha kaI rIte thAya che? uttara-681 - jeTalI karmasthitimAM samyakta maLyuM temAMthI palyopama pRthakva (be thI nava palyopama)rUpa sthitikhaMDa khapate chate zrAvaka dezavirata thAya. temAMthI paNa saMkhyAtA sAgaropama khapatAM cAritra prApta kare che, tenAthI paNa saMkhyAtA sAgaropama khapatAM upazamazreNI ane tenAthI paNa saMkhyAta sAgaropama khapatAM kSapakazreNI thAya che. prazna-682 - keTalA bhave ema dezaviratiAdino lAbha thAya che? uttara-682 - apratipatita samyaktIne deva-manuSya janmomAM bhamatA-bhamatA manuSyabhavamAM dezavirati Adi lAbha thAya che. athavA tIvra zubhapariNAmavaMzathI khapAvelI bahukarma sthitivALAne ekaja bhavamAM upazama zreNI ke kSapakazreNImAMthI koI eka zreNI vinA sarva prApta thAya che. eka bhavamAM be zreNI siddhAMtabhiprAyathI nathI ja thatI. bemAMthI eka ja thAya. AvaraNadvAraH- jenA udayathI jIvane darzanAdi sAmAyika prApta na thAya ane prApta thayA hoya to paNa nAza pAme te ahIM kaSAyAdika AvaraNa kahevAya che. anaMtAnubaMdhI ane mithyAtva samyaktanuM AvaraNa che. zrutajJAnAvaraNa zrutanuM, cAritramohanIya cAritranuM AvaraNa che athavA kevalajJAna-kaSAyonA kSayathI thAya che, darzanacAritra kaSAyonA kSayopazamAdithI thAya che. (1) samyakatvanA AvaraNa : prazna-683- kaSAyo keTalA? kayA kayA sAmAyikano AvaraNa che? athavA kono kayo kSayAdikrama che? uttara-683 - (1) prathamanA anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobhanA udaye bhavyobhavyasiddhiko paNa niyamA samyagdarzana prApta na kare, to abhavyonI vAta ja kyAM rahI? kAraNa ke A kaSAya samyakta guNano ghAtaka che. te saMyojana kaSAyo paNa kahevAya che. karmanA phaLabhUta saMsAra sAthe saMyojana kare che eTale saMyojana kaSAyo. prazna-684 - badhAnI koIne koI bhavamAM siddhi thAya che to ahIM tadbhavasiddhikathI temano vyavaccheda kema karAya che?
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam uttara-684 - sAcuM che ahIM vyAkhyAnathI te bhava ja bhava kahevAya che eTale ke tadbhavasiddhikA. 348 prazna-685 - kaSAya eTale zuM ? uttara-685 - 'kaSAya' zabdanI vyAkhyAo : . RSanti paraspara hiMsanti prALino'sminniti jaM jarma, mavo vA | kaSa zabda hiMsAthe - jemAM prANIo paraspara ekabIjAne haNe te ka-saMsAra. 2. RSyane zarIra-mAnasalu vatakSetkRSyane prALino'skrinniti Sa rma, mava| zArIrikamAnasika lAkho du:khothI jemAM jIva ghasaDAya te saMsAra. rU. yasmAt jaM rma, mavo vA Jayo nAmo yemAM te hraSAyAH / jenAthI karma athavA bhavano Aya-lAbha thAya te kaSAyo. 4. RSamAyayanti yata, ata: RSAyAH SaM gamayanti / kaSa-saMsAra jenAthI Ave te kaSAya. 6. bAya 3vAvAna hetu: kRtyananAM yasmAt SasyADaDayA hetavastuna hraSAyAH / Aya = upAdAnahetu saMsAra ke karmanA hetu hovAthI te kaSAya che. (2) dezivatinA AvaraNa : bIjA dezavirati guNanA AvA2ka hovAthI bIjA apratyAkhyAna kaSAyo emanA udaye bhavyo samyagdarzana prApta kare che paNa dezavirati prApta na kare. te dezavirati guNanA ghAtaka che. je kAraNathI A bIjA kaSAyanA udayathI jIva sarvathI ke dezathI pratyAkhyAna na pAme tethI te kaSAyo apratyAkhyAnI kahevAya che. emAM akAra sarva niSedha arthamAM che. bhavyAtmAne samyagdarzanano lAbha thAya che, e vAkya zeSa che. ane viratAvirati zabdathI zrAvakapaNuM na maLe e vAta saMlakSita che. (3) pratyAkhyAna yAne sarvaviratinA AvaraNa : trIjA sarvaviratiguNanA AvAraka trIjA pratyAkhyAna kaSAyonA udaye bhavyo dezavirati prApta kare paNa sarvavirati guNanA ghAtaka hovAthI sarvavirati prApta na kare. prazna-686 - pratyAkhyAnanuM AvaraNa sat nuM che asat nuM ? uttara-686 - ekAMte asanuM AvaraNa saMbhavatuM nathI. kharaviSANano paNa te AvaraNa mAnavAno prasaMga AvI jAya. ane sattuM paNa nahi abhavyone paNa pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 349 hovAthI viratimattvanI Apatti Ave. tethI te pratyAkhyAna saMbhava evI pratyAkhyAna pariNatinA AvAraka pratyAkhyAnAvaraNa kahevAya che. jemanA udaye AtmAne virati pariNati thatI nathI, jenA kSaya-kSayopazamAdithI virati pariNAma utpanna thAya che. A ja vAtane daSTAMtathI vadhu spaSTa kare che. (1) kevalajJAnAvaraNathI kevalajJAna satu mAno to AvarAya nahi. kAraNa ke, abhavyamAM paNa kevalajJAna to paDeluM che. to tene paNa kevalipaNAnI Apatti Avaze. jo ema kaho ke bhalene abhavyane paNa kevalajJAna che, paNa AvRta mAno to e paNa barAbara nathI. koDIyAnA saMpUTamAM DhaMkAyelA pradIpa dvArA koDIyAmAM rahelA svAtmAnA tenA dvArA prakAzananI Apatti Ave eTale sat kevalajJAnanuM AvaraNa kahevuM barAbara nathI. (2) have jo asata kevalajJAnanuM kevalAvaraNathI AvaraNa mAno to asata evA kharaviSANanA paNa AvaraNanI Apatti Avaze. eTale asatu kevalanuM paNa AvaraNa mAnI zakAya nahi. tethI sadaasad rUpa kevalajJAna tenA AvaraNathI AvarAya che. te jIvarUpe sad kevaLajJAna AvarAya che. ane navI pragaTa thatI pariNatithI asa AvarAya che. ane sad asadu rUpa kathaMcit eka ja che. tethI sadasakrupa kevalajJAnano yathA svarUpathI pariNati saMbhava tenA AvaraNathI AvarAya che. arthAt AvaraNa sAmarthyathI jIva kevalajJAnanI pariNatithI pariNata thaI zakato nathI, tema pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyo dvArA paNa virati pariNatino saMbhava AvarAya che arthAt jIva viratipariNAmathI pariNata thaI zakato nathI. (4) saMjavalana kaSAyanuM AvaraNa : iSad velanathI saMjvalanA athavA sapadi javalanathI saMjavalanA athavA pariSahAdi saMpAtamAM cAritrine paNa jalAve te saMjavalana krodhAdi kaSAyo. temanA udaye cAritra na maLe, maLe toya choDI de. kayuM cAritra ?-jevuM tIrthakara gaNadharoe AkhyAta che, yathAkhyAta-akaSAya cAritra, sakaSAya to maLe. A saMjvalano mAtra yathAkhyAta cAritranA ghAta karanArA nathI paNa zeSa cAritronA ya dezopaghAti hoya che. temanA udayamAM zeSa cAritromAM aticAra siddha che. prazna-687 - mULa guNo kayA kayA che? uttara-687- anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAnIya pratyAkhyAnIya A 12 kaSAyo samyakta, aNuvrata, mahAvrata e mULa guNonA ghAtaka che.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-688 - rAtribhojana viramaNa vrata paNa mULaguNa tarIke kema nathI kahetA? uttara-688 - vratadhArI saMyatane ja te rAtribhojanaviramaNa mULa guNa che. zeSa-zrAvakodezaviratone to e uttara guNa che. kemake, te tapanI jema AhAraviramaNa rUpa che. athavA tanizimonanaviramAM tapa pava, gaNanatyArupUtvA, vatuthativa, tapa e utaraguNa ja che eTale e paNa uttaraguNa che mahAvratasaMrakSaNAtmatvAn samitivat prazna-689- to e uktithI saMyatane paNa te mULaguNa na thAya? uttara-689 - chatAM paNa saMyatane samastavratAnupAlananA lIdhe te mULaguNa kahevAya che. mULaguNanA grahaNathI sAkSAt anupAta chatAM te grahaNa kareluM ja jANavuM. prazna-690 - mULaguNagrahaNamAM tenuM grahaNa kaI rIte thAya? uttara-990 - kAraNa ke rAtribhojana viramaNavinAnA-mahAvratAdi mULaguNo paripUrNa thatA ja nathI. eTale, mULaguNa grahaNamAM tenuM grahaNa arthathI jANavuM. jemake rAtrimAM bhojana karavAmAM rAtrimAM acakSu viSayamAM bhikSAmATe pharavAthI, agni AdinA sparzathI, pUrvapazcAtkarmAdi anaiSaNAdoSa duSTa AhAra grahaNathI prANipAtavratano ghAta. aMdhakAranA lIdhe paDelA suvarNAdi dravyanA grahaNathI ane rAtrinA paribhoganA saMbhavathI zeSavratono vilopa. e rIte rAtribhojana viramaNavinA prANAtipAtavirati Adi mULaguNo saMbhavatA ja nathI eTale tenA grahaNamAM atyaMta upakArI hovAthI arthathI te gRhIta ja che. prazna-691- jo te rAtribhojana viramaNavrata mUlaguNopakArI hovAthI mULaguNa kahevAya to tapa vagere badhAya mUlaguNo thaI jAya te paNa upakArI che. eTale uttaraguNanI kathA pUrI. jo te tapa vagere mULaguNo na thAya to te rAtribhojana viramaNa paNa mULaguNa na thAya, kAraNake upakAripaNuM to badhA mAM sarakhuM ja che. e rIte pUrvApara virodha na mAnatA Apane Apatti Ave. te A rIte tame ja kahyuM che-mahAvratanA saMrakSaNathI samitinI jema e uttaraguNa che ane atyAre kaho cho-mahAvratanA saMrakSaNathI e mULaguNa che? uttaraH-691 - emAM virodha jevuM zuM che? rAtribhojana viramaNa ubhayadharmaka che. tenA AraMbhajanya prANAtipAtAdithI anivRtathI gRhasthane uttaraguNa che rAtribhojanamAM paNa mULaguNonA akhaMDathI atyaMtoSakArAbhAvathI saMyatane to te mULaguNa che. tenA AraMbhajanya prANAtipAtathI nivRta hovAthI ane rAtribhojanamAM teno saMbhava hovAthI eTale te karavAmAM mULaguNonA khaMDanathI tenA viramaNamAM to temanA saMrakSaNathI atyaMta upakArathI te mUlaguNa che. tapa vagere A rIte atyaMtopakArI na hovAthI uttaraguNa che.
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 351 saMjvalana kaSAyodayanA aticAro - cheda sudhInA prathama sAta prAyazcitothI zuddha thAya che. pratyAkhyAnAvaraNanA aticAro - sarvaviratirUpa saMyamano mULaccheda nizcita thAya. apratyAkhyAnAvaraNanA aticAro - dezaviraticAritrano mULaccheda nizcita thAya. anaMtAnubaMdhI kaSAyanA aticAro - samyaktano mULaccheda nizcita thAya. prazna-692 - gAthA naM. 1238nA pUrvArdhamAM mULaguNanA ghAti kahevAthI bAra kaSAyo mULacchedaka che e siddha chatAM pharI te vAta ahIM zA mATe kahI ? uttara-692 - aticAronI vizeSa vyAkhyA karavA mATe pharI kahyuM che. kemake, ahIM prastutamAM yathAkhyAta cAritra che, tethI temAM ziSya mULaracchedyanI yojanA na kare ane te yojanA zeSa sAmAyikAdi cAritramAM kare, mATe ahIM e vAta pharIthI karI che. sAyikAdi cAritrano vicAra - anaMtAnubaMdhi Adi 12 kaSAyonA kSaya-upazama athavA kSayopazama thavAthI mana-vApha-kAyarUpa prazasta yogodvArA cAritrano lAbha thAya che. vidhyAtAgnitulya kSINakaSAyo tathA bhasmAcchAditaagnitulya-upazAMta kaSAya hoya che ane ardhavidhyAtaagnitulya kSayopazamAvastha kaSAyomAM dalikanuM vedana paNa che. cAritrapaMcakanA bhedo. prazna-693 - kayA cAritrano lAbha kaI rIte thAya che? uttara-693 - sAmAyika-chosthApanIya-parihAra vizuddhi-A traNa cAritro be zreNIthI anyatra kaSAyonA kSaya-upazama ke kSayopazamathI pUrvapratipanna ane pratipadyamAna prApta thAya che. anivRttinAdarano upazamazreNImAM tenA upazamathI pUrvapratipannane temano lAbha thAya che, ane kSapakazreNImAM kSayathI lAbha thAya che. sUkSmasaMparAya-yathAkhyAta cAritrano upazama zreNImAM kaSAyopazamathI, ane kSapakazreNImAM kSayathI lAbha prApta thAya che, kSayopazamathI nahi. prazna-694 - ta vizeSA (gA.1254)mAM zuM tanzabdathI sAmAnya cAritra mAtra jANavuM ke bAra kaSAyonAM kSayAdithI je hamaNAM ja kahyuM che te jANavuM? uttara-994 - 12 kaSAyonA kSaya-kSayopazama-upazamathI ja cAritrano lAbha che e niyama jANavo. paNa 12 kaSAyonA kSayAdithI prApta cAritranA A pAMca vizeSa che evo niyama na karavo. 12 ke adhika kaSAyonA kSayAdithI labdha sAmAnyathI cAritranA A pAMca kahevAnArA vizeSo che ema tanzabdathI sAmAnya cAritramAtra saMbaMdha thAya che.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-695 - to 12 kaSAyonA kSayAdithI labdha cAritranA A pAMca vizeSo che evo niyama zA mATe na karAya ? 352 uttara-695 kAraNa ke sAmAyika-chedopasthApanIya-parihAravizuddhi rUpa traNa ja cAritro 12 kaSAyonA kSayAdithI prApta thAya che. eTale temanA kSayAdila cAritra pAMca prakAre kaI rIte thAya ? sUkSma saMparAya cAritra to saMjvala lobha vinAnA zeSa 15 kaSAyonA kSayathI ke upazamathI prApta thAya che ane yathAkhyAta to 16 kaSAyonA kSayathI-upazamathI prApta thAya che eTale sAmAnya cAritranA ja pAMca vizeSo thAya che. -- (1) sAmAyika :- rAga-dveSavirahita samanI pratikSaNa apUrvApUrvakarmanirjarAnI hetubhUta vizuddhino Aya-lAbha=samAya te ja sAmAyika-sarvasAvadyayogaviramaNa rUpa enA uparathI badhA ya cAritro sAmAyika ja che. paraMtu chedAdi vizeSaNa sahita hovAthI sAmAnyapaNe sAmAyika cAritra kahevAya che. te be prakAre che itvara ane yAvatkathita. svakalpakALa bhAviitvara e bharatairAvata kSetromAM prathama-carama tIrthaMkaronAM tIrthamAM anAropita mahAvratavALA ziSyanuM jANavuM. je janmamAM AtmAnI yAvajajIva kathA che tyAM sudhI rahenAra yAvatkathika A bharatairAvatanA madhyama bAvIza tIrthaMkaronA ane mahAvidehanA sAdhune hoya che. temane tyAM upasthApanA hotI nathI eTale yAvajajIvananuM cAritra hoya che. (2) chedopasthApanIya :- pUrva paryAyano cheda ane mahAvratomAM AtmAnuM upasthApana te chedopasthApana karavuM. te paNa 2 prakAre che sAticAra-anaticAra.. anaticAra itvarasAmAyikavALA ziSyane upasthApanAmAM AropAya che. athavA anyatIrthanA saMkramamAM jemake pArzvanAthanA tIrthathI mahAvIratIrthamAM saMkramathI paMcAyAma dharmanA svIkAramAM hoya che. ane sAticAra to mUlaguNaghAtine pharIthI mahAvrataropaNa karavAthI hoya che. (3) parihAravizuddhi :- parihAra-tapovizeSathI karmanirjarArUpa vizuddhi te parihAra vizuddhi cAritra te paNa be prakAre che nirvizamAnaka-nirviSTakAyika. te cAritranA Asevako nirvizamAnaka kahevAya che. A cAritra paNa temanAthI abhinna hovAthI nirvizamAnaka kahevAya che. Asevita A cAritra kAyAvALA munio nirviSTakAyA kahevAya che. te cAritra paNa temanAthI abhinna che. mATe nirviSTakAyika kahevAya che. (4) sUkSmasaMparAya cAritra :- sUkSma lobhAMza avazeSathI saMparAyo kaSAyo che te sUkSmasaMparAya. te be prakAre che vizuddhayamAna ane saMkilazyamAna. vizuddhayamAna kSapaka-upazama zreNImAM caDatAM thAya che tathA saMklizyamAna upazamazreNIthI paDatA thAya che.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 353 (5) yathAkhyAta :- sarvavizuddha cAritra jene AcarIne suvihita susAdhuo mokSasthAnamAM jAya che. e kaSAya udaya rahita hovAthI kSINamoha-upazAMta moha rUpa chadmastha vItarAgI ane sayogI-ayogI kevalIne hoya. prazna-696 - rama aMte ! sAmayirtha nIvarnavaM evuM vratagrahaNa samaye grahaNa kareluM ivara sAmAyika paNa upasthApanAmAM choDatAM yAvaskathikanA parityAganI jema pratijJAbhaMga kema na thAya? uttara-696 - e badhuM AgaLa kaheluM ja che cAritra e sAmAnyathI sAmAyika ja che te chedAdivizuddhi vizeSothI vizeSya thatuM bhinnapaNuM svIkAre che to viziSTatara vizuddhi svIkAravAmAM vratabhaMga kevo ? pravrayAtyAga karatAM ja vratabhaMga thAya che ane je te ja pUrve gRhIta cAritrane vizuddhatara kare che. saMjJAmAtrathI to cAritra viziSTa bhinna che eTale teno bhaMga thato nathI paNa, ulaTAnI vratanirmaLatA thAya che. jema sAmAyika saMyatane sukSmasaMparAya prApta karatA ke chedosthAnIyane parivAra vizuddhi svIkAratAM vrata nirmaLa thAya che. upazamathI sAmAyika prazna-697 - e rIte tame mohanA kSayopazamathI sAmAyika lAbha kahyo have mar-haMsa (gA.1284)thI kahevAdvArA mohopazamathI samyakatvAdi sAmAyika prApta thAya che. te kahevAya che. to prathama kSayopazamathI teno lAbha zA mATe kahyo? uttara-997 - kAraNa ke kahevAnAro upazama kSayopazama pUrva che. kAraNa ke pahelAM mohanIyanA kSayopazamathI samyaktAdi sAmAyika prApta thAya che. pachI upazamazreNI eTale A kramathI ja te kahyuM che e pahelI (1) pAtanA, athavA prathama traNa cAritra kaSAyonA kSayopazamathI, kSayathI upazamathI kahyA, tathA sUkSma saMparAya-yathAkhyAta e baMne cAritra upazama-kSayathI kahyA che. tethI te baMne upazama-kSaya kramathI kahevAya che. je baMne zreNI prApta kare che te pahelAM upazama zreNI pachI kSapaka zreNI kare che. eTale A kramane AzrayIne ekasAthe baMne prApta thavA chatAM pahelA upazama ane pachI kSapaka zreNI kahevAze - e bIjI (2) pAtanA athavA sUkSmasaMparAya zreNI aMtarbhAvi kahyuM che. ane temAMthI nIkaLatA yathAkhyAta kahyuM che. te zreNI upazamathI ane kSayathI thAya che. eTale baMne zreNI kahevI. baMnezreNInA lAbha upazama zreNI ja pahelA kare che. eTale te ja pahelA kahevAya che. A trIjI (3) pAtanA
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 zrI vizeSAvazyaka bhASyam upazama zreNInuM svarUpa ' upazama zreNI AraMbhanAra apramatta saMyata hoya che. keTalAka kahe che - aviratidezavirati-pramatta ane apramatta saMyata e cAramAMthI koIpaNa prAraMbhaka hoya che. zreNithI pAcho phare tyAre apramatta yA pramatta guNasthAnake rahe che, ane jo mRtyu pAme to devagatimAM avirata thAya che. kArmagraMthikamata-zreNithI paDelo jIva mithyAtva sudhI paNa jAya che. upazama zreNino AraMbha A rIte thAya che - prazasta adhyavasAyavALo AtmA prathama aMtarmuhUrta kALamAM eka sAthe anaMtAnubaMdhI kaSAyane upazamAve che. pachI samyatva-mizra ane mithyAtva mohanIyane upazamAve che, pachI purUSa AraMbhaka hoya te napuMsakaveda anudIrNa hoya to paNa pahelA aMtarmuhUrtamAM upazamAve che. pachI aMtarmuhUrtamAM strIveda, pachI hAsya-rati-arati-zoka-bhayajugupsArUpa hAsyaSaka eka sAthe upazamAve. pachI purUSaveda upazamAve. AraMbhaka jo strI hoya to prathama napuMsakaveda - pachI purUSaveda - pachI hAsyaparka ane pachI strIveda upazamAve. jo napuMsaka AraMbhaka hoya to prathama anudita strIveda upazamAve - pachI purUSaveda - pachI hAsyaSaka ane pachI napuMsakaveda upazamAve. A krame upazama thayA pachI ekAMtare samAnajAtiya krodhAdino eka sAthe upazama kare. eTale ke apratyAkhyAna-pratyAkhyAna krodha eka sAthe upazamAve. pachI, aMtarmuhUrtamAM saMjavalanakrodha upazamAve. pachI apratyAkhyAna ane pratyAkhyAna mAna, pachI saMjavalana mAna, pachI apratyAkhyAna-pratyAkhyAna mAyA, pachI saMjavalana mAyA, pachI apratyAkhyAna-pratyAkhyAna lobhane upazamAve, pachI aMtarmuhUrtamAM saMjavalana lobhane upazamAve. A lobhanA traNa bhAga kare, temAMthI be bhAga upazamAve ane trIjA bhAganA saMkhyAnA TukaDA kare, e khaMDone paNa judA judA kALe upazamAvIne jayAre e TukaDAmAMno saMkhyAtamo TukaDo bAkI rahe tyAre pharI tenA asaMkhyAtA khaMDa kare te khaMDone paNa samaye-samaye ekeka khaMDa upazamAvI e badhAne upazamAve, ahIM darzana saptakano upazama thAya tyAre apUrvakaraNa athavA nivRtti bAdara kahevAya. te pachI saMkhyAtA lobhanA aMzano chello saMkhyAtamo bhAga bAkI rahe tyAM sudhI anivRtti bAdara kahevAya che. tathA e chellA aMzathI thayelA asaMkhyAtA khaMDono upazama karatAM sUkSma saMparAya kahevAya. A rIte saMjvalanano sarva lobha aMtarmuhUrtamAM upazamAve. ghaNA aMtarmuhUrto thAya to paNa te badhA maLIne eka ja moTuM aMtarmuhUrta thAya che. bIjI prakRtino upazamakALa paNa aMtarmuhUrtano che. A AkhI zreNi paNa aMtarmuhUrtamAM pUrNa thAya che. prazna-698 - upazamazreNImAM saMjvalana kaSAya-hAsyAdino udayavarti hovAthI upazamAM ghaTe che paNa je anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyo che. te to pahelAM ja samyakvAdiguNaprApti samaye
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 355 upazamelA ja che. nahi to, samyaktvAdi lAbha na ghaTe. eTale atyAre temanuM upazama kahevuM ghaTatuM nathI ? uttara-698 - samyaktvAdi lAbha samaye A saMyojanAdi kaSAyono kSayopazama hato ane atyAre temano upazama kahevAya che prazna-699 - kSayopazama-upazamamAM pharaka zuM che ? uttara-699 - udayaprApta karma kSayathate ane anudIrNa karma upazAMta thate chate kSayopazama kahevAya che. prazna-700 uttara-700 - kSayopazamamAM sUkSmaudayatA-pradezodayathI sattAnuM vedana che upazAMta karmamAM te paNa nathI eTalo pharaka baMnemAM che. kAraNa ke kSayopazamika kaSAyavALo jIva te te saMbaMdhI sattAmAM rahela karmano anubhava kare che. pradezodaya vede che paNa vipAkathI tene anubhavato nathI. ane upazAMta kaSAyI jIva to teno pradezodaya paNa vedato nathI. - prazna-701 saMyatane saMyojanAdi kaSAyono udaya niSedha ja che tenA udayamAM saMyatattvanI hAni ja thavAnI ne ? to upazama paNa e ja che ne ? uttara-701 - sAcuM che, rasa-vipAkane AzrayIne ahIM teno saMyatAdine udaya niSedha che. pradezakarmane AzrayIne nahi. paNa rasa vinAnA pradezo niyamA vede che evuM AgamamAM kahyuM ja che bhagavatIsUtramAM-jIva anubhAva rasakarma vede ke nahi ? je pradezakarma che te niyamA vede che- vaM hatu goyamA ! maN tuviSe mme pannate, te nahIM, pAmmu ya anubhAvame haiM / tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM jaM taM anubhAvakammaM taM atthegaiyaM veei, satyenDsa no veD / kAraNa ke anudita karma nirjaratuM nathI. asat udaya thatuM nathI. paraMtu sad ja udaya thAya che. jethI badhA mumukSu sarva pradezakarma vedIne ja mukta thAya che. tethI pradezavedya anaMtAnubaMdhIno atyAre upazama nirUpaNa karAya che. prazna-702 A rIte pradezathI paNa saMyojanAdi kaSAyone vedatA saMyatAdino samyagdarzanAdino vighAta kema na thAya ? bhAga-1/23 - uttara-702 anubhAva-rasa chatAM jema koI vakhata maMdAnubhAva hovAthI nIrasa pradezamAtranA vedavAthI samyaktvAdinA vighAta na thAya. te Ama, nityoditapaNa mati-zrutAvidha-manaHparyAyAvaraNa catuSTaya saMpUrNa caturbhrAnInA matiAdijJAnanA viSAta mATe dekhAyuM --
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam 356 nathI. tema maMda hovAthI tathA pradezakarma paNa nIrasa hovAthI darzanAdinA vidhAta mATe thatuM nathI. jema auSadhAdi kriyAthI dUra karAto roga, rogIne te kriyAjanya maMda pIDA kare che, tema pradezakarma paNa taparUpa kriyA vaDe dUra karAtuM mAtra taparUpa pIDA ja kare che. tadbhava mokSagAmI AtmAone narakagati Adi karma prakRtio sattAmAM hote chate tene anubhavyA vinA kadI kSaya thatI nathI, to paNa te temane nakAdi janmarUpa vipAke anubhavAtI nathI. paNa tapavaDe pradezarUpe udaya pAmIne kSaya thAya che. evo udaya thatAM, te prakRtinA vedakane koI bAdhA thatI nathI, pradezodaya karma AtmAnA guNano ghAta karatuM nathI. prazna-703 kayA karmanA upazamathI jIva kevo kahevAya ? uttara-703 - darzana saptakathI mAMDIne yAvat saMjvalana lobhano saMkhyAta bhAga jeTalo bAkI rahe tyAM sudhI jIva anivRtti bAdara kahevAya che. nivRtti bAdara guNaThANe koI karmano upazama nathI hoto. tyAra pachI lobhanA saMkhyAtamAM bhAganA asaMkhyAta bhAga karIne dareka bhAgane samaye-samaye upazamAvato aMtarmuhUrta kALa sudhI sUkSma saMparAya kahevAya che. sUkSmasaMparAyanuM svarUpa :- saMjvalana lobhanA asaMkhyAta bhAganA asaMkhyAta bhAgane pratisamaya upazamAvato ataMrmuhUrta mAtra kALa sUkSmasaMparAya kahevAya che. A lobhanA aNuone pratisamaya vedato upazamaka ke kSapaka thAya che. e lobhAMzamAtrAvazeSa hovAthI yathAkhyAtathI kAMIka nyUna che. prazna-704 - upazamanA adhikAramAM kSapakano nirdeza kema karyo ? tathA zreNi pUrI thayA pachI zI sthiti thAya che ? uttara-704 - upazamaka sUkSmasaM5rAyanA adhikAramAM kSapaka tenA samabhAge che eTale nirdeza karyo che jema upazamazreNImAM 9mA guNaThANAthI uparanA sUkSma saMparAya hoya che tema kSapakazreNImAM paNa hoya che. eTale samAna bhAga hovAthI A adhikAramAM lAghava mATe kSapaka paNa batAvyo che. upazamaka sUkSma saMparAya A guNaThANAthI oLaMgAyelo upazAMta moha nigraMtharUpa yathAkhyAta thAya che. te pachI jo baddhAyu upazamazreNI prApta zreNImadhyamAM rahelA guNaThANe rahelo athavA upazAMta mohI thaIne kALa kare to niyamA anuttaramAM ja jAya. zreNIpatitano to kAla karavAmAM niyama nathI. have jo abadghAyu te prApta kare to aMtarmuhUrta upazAMtamohI thaIne pachI koIka nimittathI udita kaSAyavALo niyamA zreNIthI paDe che. upazama zreNIno kALa mAtra eTalo ja hoya che. A ja kAraNathI kaSAyo duraMta che ema kahI tenuM sAmarthya jaNAve che.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara guNothI mahAna upazAmaka dvArA upazama-kSayopazamamAM karelA kaSAyojinasamAna cAritravALAne paNa saMyamathI saMsAramAM pADe che, to pachI sarAgamAM rahelAne kema na pADe ? 357 jema dAvAnaLathI baLeluM aMjanavRkSa nimitta dvArA pharI jlasiMcanAdi kAraNa saMsargathI aMkura-pravala-patra-puSpAdirUpa nijasvarUpa batAve che. bhasmathI DhaMkAyelo agni tRNAdi iMdhaNa kAraNathI sahAyathI pharI dAha-pAkAdi karavArUpa potAnuM svarUpa pragaTa kare che. athavA jema mithyA rIte dUra karelA rogo apathya Adi sevanathI pharIthI potAno svabhAva pragaTa kare che. tema e upazAMta kaSAya jIvanA svaza2I2-upadhi AdimAM mUrchAdi pratyayathI pharIthI kaSAyodaye pUrvasvarUpa batAve che. kAraNa ke, A upazAMta moha JayaseDhivapnuM (gA.1223) mujaba siddhAMtamatathI eka jIva bemAMthI eka ja zreNi eka bhavamAM kare che tethI te ja bhavamAM kSapakazreNI mAMDato nathI. tenA vinA siddha na thAya. tethI upazama zreNithI paDelo jIva jaghanyathI eka bhava ane utkRSTathI dezonArdhapudgala parAvartarUpa saMsAramAM bhame che tethI upazama zreNIe caDelo niyamA aMtarmuhUrto paDe che. jai uvasaMta kasAo lahai anaMtaM puNo vi paDivAyaM / na hu bhe vIsasiyavvaM theve pi kasAyasesammi // aNathovaM vaNathovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca na hu bhe vIsasiyavvaM theve pi hu taM bahu hoI // dAsattaM dei aNaM airA maraNaM vaNo visappaMto / savvassa dAhamaggI deMti kasAyA bhavananaMta // upazAMta kaSAyI jIva pharI paNa anaMta pratipAta pAme che, mATe thoDo paNa kaSAya hoya to paNa teno vizvAsa na karavo. kemake thoDuM RNa-devuM, thoDo ghA, thoDo agni ane thoDo kaSAya e badhA pAchaLathI ghaNA thAya che, vadhe che, mATe teno vizvAsa na karavo. devuM thoDuM hoya to paNa dAsapaNuM karAve che. ghA bhale nAno hoya to paNa AgaLa jatAM mRtyu sudhI pahoMcADe che. agni paNa thoDo hovA chatAM pAchaLathI phelAto badhuM bALIne sApha karI de che tema kaSAyo zarUAtamAM thoDA hoya to paNa AgaLa vadhatAM anaMta bhavo karAve che. kSapakazreNinuM svarUpa kSapakazreNino AraMbhaka uttama saMghayaNavALo, avirata-dezaviruti-pramatta ane apramattamAMthI koI eka guNasthAnake vartanAro ane vizuddha pariNAmavALo hoya, jo temAM apramatta evo pUrvadhara sAdhu hoya to zukladhyAne paNa te kSapakazreNi zarU kare ane e sivAyanA avirata Adi koI hoya to dharmadhyAne A zreNi zarU kare. kSapakazreNino krama - prathama aMtarmuhUrtamAM anaMtAnubaMdhI krodhAdi cAreno eka sAthe kSaya kare ane teno anaMtamo aMza mithyAtvamAM nAMkhIne te pachI mithyAtvanI sAthe e aMza khapAve, jema atyaMta bhaDakato
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 zrI vizeSAvazyaka bhASyam dAvAnaLa aDadhA baLelA lAkaDAnI sAthe bIjA lAkaDAnI sAthe joDAIne baMnene bhasma karI nAMkhe che, tema kSepaka paNa tIvra zubha pariNAmathI nahi khapAvela anya aMza anyamAM nAMkhIne tene paNa khapAve che. te pachI samya-mithyAtva (mizra) khapAvIne samyakatva mohanIyano kSaya kare che. ahIM jo koI pUrvabaddha Ayu hoya to te zreNinA aMgIkAra pachI anaMtAnubaMdhIno kSaya karIne aTake che. tyArabAda kyAreka mithyAtvanA udayathI pharI anaMtAnubaMdhI catuSka bAMdhe che. paNa jene mithyAtvano kSaya karyo hoya tene anaMtAnubaMdhIno baMdha na thAya. kAraNa ke, tenA baMdha mATeno hetu mithyAtva che. e anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSaya karI paDyA vagara zubhapariNAmathI jo mRtyu pAme to te devalokamAM ja utpanna thAya. darzana saptakano kSaya karIne mRtyu pAme to paNa e ja rIte samajavuM. paNa jo patita pariNAmI thaIne mare to game te gatimAM jAya. enA mATe koI ja niyama nathI. jo baddhAyu A zreNi pAme to samasta darzana saptaka kSaya karIne avazya aTake. ane je gatinuM AyuSya bAMdhyuM hoya tyAM utpanna thAya. paraMtu AyuSyano baMdha karyA vinA jo zreNi AraMbhe to avazya pUrI kare. teno krama A rIte jaNAvelo che. samyakatva mohanIya khapAvatA tenA bacelA aMzanI sAthe sAthe ja apratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNarUpa ATha kaSAyane sAthe ja khapAvavA mAMDe, e prakRtio aDadhI kSaya thAya tyAM narakAnupUrvI-tiryaMcAnupUrvI-narakagati-tiryaMcagati-ekendriya-beIndriya-teIndriyacaurindriya jAti - AtapanAma - udyota nAma - sthAvara nAma - sAdhAraNa nAma - sUkSmanAmanidrA-nidrA - pracalApracalA-thINaddhi A soLe prakRtiono kSaya thAya. tyArabAda e AThe kaSAyanA bAkI rahelA aMza kSaya thAya. tyAra pachI anukrame napuMsaka veda-strIveda ane purUSavedano kSaya kare, temAM purUSavedanA traNa bhAga karI be bhAga eka sAthe khapAve ane trIjo bhAga saMjavalana krodhamAM nAMkhe purUSavedavALA zreNi AraMbhakano A krama che. paraMtu napuMsaka ke strIvedavALA AraMbhaka hoya, to temane je vedano udaya hoya teno kSaya pachIthI thAya ane bAkInA be anudItamAMthI je hIna veda hoya tene pahelAM ane bIjAno pachIthI kSaya kare. upazama zreNinI jema ahIM paNa samajavuM. pachI saMjavalana krodhAdi cAra darekane aMtarmuhUrtamAM khapAve. A cAreno kSaya karatAM purUSavedanI jema darekanA traNa bhAga karI be bhAga khapAvI trIjo bhAga AgaLanI prakRtimAM nAMkhIne khapAve. eTale ke krodhano trIjo bhAga mAnamAM nAMkhIne, mAnano mAyAmAM, ane mAyAno lobhamAM nAMkhIne khapAve. A darekano kSayano kALa aMtarmuhUrta jANavuM. te pachI lobhanA trIjA aMzanA saMkhyAtA aMzo karIne darekane judA judA kALe khapAve, emAMnAM chellA aMzanA asaMkhyAta bhAga kare, te paNa judA-judA samaye khapAve, ahIM te kSINadarzana saptakavALo nivRtti bAdara kahevAya. lobhano asaMkhyAtA aMzo khapAvatAM 1. haribhadrasUrinI TIkAmAM soLanA badale sattara prakRtino kSaya kahyo che. aparyApta vadhAre kahI che.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 359 chello asaMkhyAtamo lobhAza bAkI rahe tyAM, sUkSma saMparAya kahevAya, tyAra bAda te khapAvIne kSINamohI yathAkhyAta cAritrI thAya che. prazna-705 - kSapaka zreNImAM jIva anivRtti bAdare darzanasaptaka khapAve che to emAM mithyAtvAdi darzanatrika kSINa thatAM zuM e kSepaka tridarzanAtIta thAya che ? te mithyASTi nathI mithyAtvanA abhAvathI mizranA abhAve mizna-sammazmithyAdRSTi nathI ane samyaktanA abhAve samyagdaSTi paNa nathI thato? uttara-705 - darzanAtrika kSINa thatAe vizuddha samyagdaSTi thAya che. je samyaka padArtha zraddhAnarUpa jIvano pariNAma che te ja mukhyataH samya kahevAya che. je zodhita mithyAtva pudgalapuMja che te tattvathI mithyAtva ja che. phakta samyakta kahevAya che. e rIte je AcchAditamadana kodravarUpa mithyAtva ja sadupacArathI samyakta tarIke prasiddha che, te ja te kSapakanuM kSINa che. nahi ke, je tattvazraddhAna jIvano bhAva ane te teno tattvazraddhAnabhAva aupacArika samyaktarUpa samyaktapudgala pUMja khapatAM ulaTo vizuddhatara thAya che (1) jema zlaSNa zuddha abhrapalaTa dUra thatAM manuSyanI be netrarUpa dRSTi svacchAbhrapaTala samAna samyaktapudgalapuMja cheya te alapita abhrapaTala jema daSTino je ane jeTalo tattvazraddhAna rUpa vighAtaka ja che. tethI anartharUpa te khapatAM abhrapaTalanAze locananI jema tattvazraddhAna pariNati nirmalatara ja thAya che. (2) sArI rIte dhoyeluM zuddha kAMIka bhInuM vastra taDakAthI samasta jalanA kSaye ekadama ja zuddha thAya che. ema aupacArika samyaktarUpa zuddha pudgalonA parikSayathI vAstavika rUcirUpa samyagdarzana paNa sutarAM nirmaLa thAya che. (3) jema zeSa kSAyopathamika matyAdi catuSTaya dUra thatAM bIjuM kSAyika zuddhatara kevalajJAna rUpa anyajJAna pragaTa thAya che. paNa jIva ajJa thato nathI tema kSAyopathamika samyakta nAze bIjuM vizuddhatara kSAyika samyagdarzana utpanna thAya che. paNa jIva adarzanI thato nathI. prazna-706 - kSAyika samyakta vizuddhatara ane kSAyopathamika avizuddha kaI rIte kahevAya? uttara-706 - sApha karelA madanakodravathI baneluM bhojana tailAdi viruddha dravyathI mizrita khavAtuM khAnArane vikriyA karAve che. paNa nirvalita-mizra madana kodravanA tyAge te duHkha nathI arthAt je sApha karelA zuddha azuddha svarUpavALA madana kodrava khAto nathI tene Avo madanarUpa apAya thato ja nathI. te ja rIte zuddhamithyAtva-apUrvakaraNAdhyavasAyathI dUra karelo
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 zrI vizeSAvazyaka bhASyam mithyAtvabhAva che, te ja upacArathI samyakta kahevAya che. zuddha mithyAtva samyaktanA pudgalo zodhita madana kodrava sthAnIyA viruddha telAdi dravyarUpa mithyAtvathI mizrita chatA tatkaNe ja mithyAtva thAya che. athavA kutIrthika saMsarga-vacana zraNavAdijanya pariNAmathI kliSTabahurasavALA karAyelA mithyAtvarUpatA pAme che. tethI te ja rIte mithyAdaSTi thaIne pharI saMsArasAgaramAM bhamyA kare che. Avo apAya phAyika samyatvamAM nathI hoto. sarva anarthonA mULa evA zuddha-azuddha mithyAtvanA pudgalo khapAvelA hoI te pugalo na hovAthI kSAyika samyapha zuddhatara che. ane kSAyopathamika malImasa che. eTale e dUra thavA chatAM kSAyika samyakta hovAthI adarzanI thato nathI. paraMtu, ulaTo vizuddha samyagdarzanI che. te pachI - kSINamoha chadmastha guNasthAnakanA dvicarama samaye eTale ke te samayamAMnA upAjya samaye nidrA tathA pracalAno kSaya kare che, ane chellA samaye jJAnAvaraNa pAMca, darzanAvaraNa cAra ane aMtarAya pAMca e cauda prakRtino kSaya karIne kevalajJAna pAme. kevalajJAnanI utpattino samaya:| nizcayanayano mata :- je samaye AvaraNano kSaya thAya che, te ja samaye kevalajJAnanI utpatti nizcayanaya mAne che. kemake kSIyamANa kSINavAtu-kriyAkALa-niSThAkALa eka hovAthI. kALanA bhedamAM anyakALa kriyA ane anya kALe kAryotpatti thAya e asaMgata che. kriyAvirahamAM paNa kAryotpattino svIkAra mAnavo paDe. e rIte kriyAraMbha kALa pahelAM paNa kAryotpattinI prApti thavAthI ativyApti thAya. tasatve tatsatve pativyAsam vyavahAra naya - AvaraNa kSayanA pachInA samaye kevalajJAnanI utpatti thAya che. kSayasamaye AvaraNa kSIyamANa hovAthI te akSINa che. kriyA-niSThAkALano bheda hovAthI. te baMnne eka hoya to kriyAkALe paNa kArya vidyamAna hovAthI kriyAnA vaiyathyanI Apati Ave, ane samAnakAlabhAvi kriyAkAryano kAryakAraNa bhAva ghaTato nathI. nahito DAbA-jamaNA gAyanA ziMgaDAmAM paNa kArya-kAraNa bhAvanI Apatti Ave. eTale kSIyamANa AvaraNa chate jJAna utpanna thAya e ghaTatuM nathI. e kriyA kALa che ane te kALe kAryane mAnavuM duSita che. paNa kSINa AvaraNa chate ja jJAna utpanna thAya che e niSThAkALa che. kriyA-niSThA kALa eka ghaTato nathI te pratinihita che mATe. vyavahAravAdI ! AvaraNanA kSaye jo tuM kevalajJAnotpatti mAne che ane kSIyamANamAM nathI mAnato to ame tane pUchIe chIe-AvaraNa kSaya kALe kriyA che ke nahi ? jo nathI to kriyAvinA AvaraNa kSayamAM kayo hetu karavo ? koI nathI. have jo kriyA che ane tenAthI
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 361 AvaraNa kSaya karAya che to kriyAkALa-niSThAkALa eka thaI gayuM. to anya samaye kriyA ane anya samaye teno kSaya evuM kema kahe che ? jo kriyA kALe AvaraNa kSaya nathI to akriya hovAthI pachIthI paNa na thAya. athavA jo kriyA nivRttimAM dvitIya samaye akriya chatA AvaraNano kSaya mAne to kriyAvALA prathama samaye kriyAnuM zuM kAma tenA vinA paNa AvaraNa kSaya ghaTe. kriyArahati bIjA samaya nI jema ? kriyA-niSThA kALanuM ekatva AgamamAM paNa kahyuM che kAraNa ke vanamALe patipu, bAva niriSnamALe ni--inge e vacanathI nirjaramANa karma nirjINa zAstramAM paNa kahyuM che. eTale kSIyamANa kSINa ja che. bemAM kALabheda nathI AgamamAM kahyuM che mAM veDbbar nomAMM vedyamAna avasthAmAM karma vedAya che. nirjarAvasthAmAM nokarma thAya che. samaya anya vedanA che ane nirjarA samaya anya che. tethI te AvaraNa kSIyamANatA samaye AvaraNa nathI. kSIyamANa kSINa hovAthI ane pratibaMdhaka bhAve AvaraNa kSIyamANatA samaye kevalotpatti thAya ja che koNa roke ? lu jo AvaraNAbhAve paNa kevalajJAna utpanna na thAya to AvaraNa kSaya pachInA samaye je kevalotpatti mAne che te paNa na thAya, ethI AvaraNAbhAvAvizeSa evA AvaraNakSaya samaye paNa kevalajJAna na thAya ane tenA pachInA samaye thAya che, evuM mananI icchAthI bolAya che to enI akAraNa prasUti yadacchAthI ja che. eTale akAraNa ja thaI, vizeSAbhAvathI. tethI kevalajJAna ane tenA AvaraNanAM eka sAthe ja utpAda-vyaya dharmo jANavA. jema eka sAthe ja aMdhakAra dUra thAya che ane dIvAdino prakAza utpanna thAya che. ane je aMdhakArano nivRtti samaya che te ja prakAzano utpAda samaya che, ema ahIM paNa yugapat ja AvaraNa dUra thAya che ane jJAna utpanna thAya che. Atma dravya sthira rahe che je AvaraNano kSayasamaya che te ja jJAnotpAda samaya che. kAraNa ke te samaye AvaraNa kSIyamANa kSINa che ane utpadyamAna kevalajJAna utpanna che. Atma dravya sthita che. ema badhA bhAvono apUrvaparyAyothI utpAda ane pUrvaparyAyothI vyaya ane mULa dravyanuM avasthAna hoya che. jemake mATI athavA AMgaLI Adi padArtho navIna paryAyorUpe (saraLatAdi) utpanna thAya che. ane piMDa-sthAsa-zivakAdi tathA vakratAdi pUrva pUrvaparyAyo rUpe nAza thAya che, ane mATI Adi dravyarUpe sthita rahe che. A badhuM eka sAthe ja thAya che. tyArabAda kevalajJAna-darzana svabhAvavALo kevali sarva zeyane sAdi-aparyavasita sadAkALa kevalajJAnathI jANe che ane kevaladarzanathI jue che // rUti nizcayanayasamartham // sarva prakAre, sarvadizAomAM saMbhinna lokAloka jonAra kevalIne trikALamAM evI koI vastu nathI ke jene te na joI zake.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 zrI vizeSAvazyaka bhASyam prazna-707 - saMbhinnalokAlokamAM saMbhinnatva zuM che? uttara-707 - sama-ekAkIbhAvathI bhinna-jema bahAra tema madhyamAM athavA dravya-kSetrakAla-bhAvarUpa sarva jJeya ahIM kevalajJAnanA viSaya tarIke batAvyuM che, athavA saMbhinna sarvaparyAyothI vyApta, athavA sva-para nirvizeSa, athavA sva-para paryAyayukta te saMbhinna. tyAM saMbhinna eTale dravyakSetra, kALa ane bhAva tenA paryAyo tarIke levAya che. te baMne dvArA sama athavA samaMtAd bhinna-saMbhinna ema karIne dravyane saMbhinna kahevAya che. tene joto ane prasiddhasvarUpa lokAlokane joto enAthI kSetra jaNAvAya che. ATaluM dravyAdi 4 zeya che, te paNa sarvadizAomAM niravazeSa bhUta-bhaviSya-vartamAna evuM koI nathI ke jene kevalI joto nathI. eTalI gAthAthI e jina amitajJAnI kahevAyA che (gA.1094) enAthI ja AcAyAdiparaMparAthI sAmAyikAdi zrata AvyuM che ane jinazAsananI utpatti thaI che. jinapravacana utpatti Adi saMgraha (1) jinapravacananI utpatti. (2) pravacananAM ekArthika nAmo. (3) ekArthika vibhAga. A traNa dvArA prAsaMgika che. (4) dvAravidhi (5) nathavidhi (6) vyAkhyAnavidhi ane (7) anuyoga A dvAronI vyAkhyA karazuM. (1) dvAravidhi - udeza-nirdezAdi dvAronI prarUpaNA athavA upodaghAta. (2) nayavidhi - upakramAdi mULa dvAromAMnuM cothuM anuyogadvAra. (3) vyAkhyAnavidhi - ziSya ane AcAryanI parIkSA kahevAnI maryAdA. (4) anuyogavidhi - sUtra sparzika niyukti tathA sUtrAnugama e anuyoga che. prazna-708-cothuM dvAra navidhi kahIne pachI trIjuM anuyoga dvAra kema kahyuM? vaLI cAra dvAromAM jeno saMgraha nathI evo vyAkhyAnavidhi ahIM kahevAnuM zuM kAraNa che? uttara-708anuyoga pachI nayo kahevAnA badale nayo kahIne pachI anuyoga kahevAnuM kAraNa gAthAnI racanAnI anukULatA ja evI che ke jethI anuyoga ane nayono viparyaya karelo che. evuM bIjA AcAryo kahe che. paNa te yogya nathI, kemake gAthAnI racanA "dvAravidhi vyAkhyAna vIdhi anuyoga ane niyavidhi' ema anukrame paNa thaI zake ema che. mATe ahIM kahelo viparyaya buddhipUrvakano che, upakrama-nikSepa-anugama ane naya A pramANe krama che, temAM nayo chellA kahyA che. ane ahIM pahelA kahyA che. tethI, niyuktikAra zrImad bhadrabAhusvAmI
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 363 ema jaNAve che ke naya ane anugama dareka sUtra sAthe ja hoya che. kemake, koIpaNa anuyoga naya vagarano nathI. ahIM koI ema kahe ke naya ane anugama sAthe ja hoya to teno upanyAsa paNa eka sAthe ja thavo joIe. e barAbara nathI. Ama, banneno nirdeza sAthe thaI zake nahi. mATe anuyogadvAromAM no chelle kahyAM che ane ahIM pahelA kahyAM che. tethI anugama ane naya sAthe ja hoya che ema jaNAvavA kramano viparyaya karyo che. ane bIjuM, mULa dvAromAM na kahyA chatAM ahIM AcAryazrI sUtronagamanA avasare vyAkhyAnavidhi kahe che te guru ane ziSyanA anugraha mATe kahe che. athavA anugamamAM te vyAkhyAnavidhi paNa vyAkhyAnanuM aMga hovAthI adhikRta che. je je vyAkhyAnanuM aMga hoya te te anugamanuM kAraNa hovAthI anugama ja che. e kAraNe A vyAkhyAnavidhi paNa anugamamAM aMtarbhata che. kAraNa ke, tIrthaMkara-gaNadharo e sUtrAnugAmanI AdimAM prathama vyAkhyA ane sUtrAnugAmano nitya saMbaMdha che. tethI te tenuM aMga che. ane e saMbaMdhi gAya AdinA udAharaNo ame AgaLa 143pamI gAthAmAM jaNAvIzuM. prazna-709 - jo te vyAkhyAnavidhi anugAmanuM ja aMga che, to 973mI gAthAmAMthI te lAvIne 143pamI gAthAmAM dvAravidhinI zarUAtamAM kahevAnuM kema kaho cho? Ama, avaLo krama karavAno zuM lAbha che? uttara-709 - dvAravidhi paNa sUtranI jema mahA arthavALI che. eTale kalyANano hetu che. tethI temAM paNa vyAkhyAnavIdhino viparyaya na thAya ema mAnIne saMgraha gAthA 1350mAM anuyoganI AdimAM vyAkhyAnavidhi kahI che, to paNa tyAMthI khaseDIne dvAravidhinI AdimAM te kahe che, vaLI e pramANe dvAravidhinI AdimAM kahelI vyAkhyAna vidhi sAMbhaLIne sudRDha vyAkhyAnavidhinA vicAraka gurU-ziSyanI athavA ziSya-gurUnI parIkSA karIne pachI gurUdeva guNavAna ziSyane dvAravidhino artha sukhathI kaheze athavA ziSya gurU pAse sAMbhaLaze. athavA doSavALA gurUno ziSya tyAga karaze ane doSavALA ziSyano gurU tyAga karaze. A kAraNathI dvAravidhinI AdimAM vyAkhyAnavidhi kahI che. prazna-710 - jo te vyAkhyAnavidhi sUtrAnugAmanI AdimAM na kahIne dvAravidhinI AdimAM kahI to 1350mI dhArasaMgrahanI gAthAmAM paNa te AdimAM kema na kahI ? uttara-710 - sUtrAnugAmamAM vyAkhyAnavidhi mATe vadhAre prayatna karavo ema batAvavA mATe anugAmanI AdimAM vyAkhyAnavidhi kahI che. kadAca dvAravidhimAM vyAkhyAnavidhi barobara na thayo hoya to sUtrAnugama vakhate to jarUra thavo joIe e batAvavA anugAmanI AdimAM vyAkhyAnavidhi batAvyo che.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 zrI vizeSAvazyaka bhASyam A saMbaMdhamAM bIjA AcAryonI mAnyatA :- AgaLa 138pamI gAthAmAM anuyoga niyoga-bhASA vagere prakArathI anuyogano vibhAga kahevAze. tyAre A anuyoga vagere sAMbhaLavAne adhikArI koNa che ? te jANavA saMgrahagAthAmAM dvAravidhi pahelAM vyAkhyAnavidhi kahelI che. vaLI ' nivaya' (gA. 1350)mAM anuyoga pahelAM ane dvAravidhi pachI vyAkhyAnavidhi batAvavA dvArA jaNAve che ke anuyogAdino vibhAga karavAnA avasare dvAravidhi pahelAM je anuyoga kahela che te ahIM aMtamAM kahela che te ja jANavo. jemake 1350mI gAthAmAM dvAravidhi - te pachI pravacananA ekArthika dvAranI vyAkhyA karatAM 'ajugopaniyo' (gA. 1385) dvArA anuyoga kahyo. pachI "ii vaM' (gA. 1435) dvArA vyAkhyAnavidhi - pachI "uddeza videza' gAthAthI dvAravidhi kahyo ane pachI sUtrAnuyoga kahyo e rIte krama che. ahIMnI jema saMgrahagAthAmAM paNa jo dvAravidhi pahelA vyAkhyAnavidhi kahela hota to, koIne ema zaMkA thAta ke saMgrahagAthAnA aMte kahela anuyoga dvAravidhi ane tyArabAda kahela sUtrAnuyoga e baMne eka samajI zakAya tema che. paraMtu pravacananA samAnArtha nAmonI vyAkhyAnA avasare anuyoga-niyoga zabdothI je anuyoga kahyo che te saMgrahagAthAnA aMte kahela anuyogathI judo che ke samAna che ? paNa, jyAre saMgrahagAthAmAM anuyoga joDe ja vidhi kahevAya, tyAre ema nizcaya thAya che ke gA. 1385nA aMte kahela anuyoga nimitte dvAravidhi kahela che te ane saMgrahagAthAnA aMte kahela anuyoga baMne eka ja che. have, 'fjhaLapavayA' gAthAnI vyAkhyA jaNAve che. prazna-711 - A jinapravacanotpatti zuM che? tenAM keTalA nAma che ? te pravacanano abhidhAnavibhAga kayo che? uttara-711- jinapravacana zruta kahevAya che. tenI utpatti pratye basa karI sUtta jayaMti IMdarA niri (gA.1119)mAM jina-gaNadharothI pUrve kahelI ja che. tenA ekArthika nAmo traNa ja che pravacana-sUtra-artha. e traNenA pratyekanA 5-5 nAma che. sUtrazabdanA artha: 2. sita kSati yA marthana ni vidhinA rUti sUtram | jethI artha siMce eTale khare tethI te vyutpattithI sUtra. 2. sUvati, survAti vADathati ni vidhinA rUti sUtram ! nirUktinI vidhithI arthone jaNAve sUve te sUtra.
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365 gujarAtI praznottara rU. zrute ti sUtram ! saMbhaLAya te sUtra. 4. sIvyate viziSTadhaTanAmAnIyate ti sUtram ! viziSTa ghaTanA pamADAya te sUtra. 5. sati vADamanucchata yasmAt tata: sUtram | arthane anusare te sUtra. arthazabdano artha - H sUtramaprAyaH soDaDapathI te casmAta jagate rUtva: | vacananAM ekArthiko :- 1. zrata dharma, 2. tIrtha, 3. mArga, 4. prAvacana 5. pravacana. sUtranA ekArthiko :- 1. sUtra, 2. taMtra, 3. graMtha, 4. pATha, 5. zAstra. (1) zratadharma:- zrutano dharma eTale svabhAva, athavA zrutadharma-jIvaparyAya athavA sugati ke saMyamamAM dharaNAthI dharma Rtadharma. (2) tIrtha - tItaiiDaneti tIrtha - zAnaMdarzana-cAritranA samudAyarUpa je saMgha te tIrtha athavA pravacana te tIrtha. (3) mArga - pRjate zodhyateDane tina mAtmA jenAthI karmathI melo thayelo AtmA zuddha karAya te mArga te hetuthI athavA mokSano mArga-zodha. (4) pravacana :- prati, prazasta, pradhAnam gADI vA nIvArSAividhimAgyAM vava pravinam athavA zivaprApaka vacana pravacana. (1) taMtra:- tanyate vistAryo yadyAna, asmAta, smina vArtha ti taMtram | jenAthI athavA jenAmAM arthano vistAra karAya te taMtra athavA viziSTaracanAthI vistArAya te taMtra. (2) graMtha :- jenAthI jemAM artha guMthAya te graMtha athavA pracyate viravyo ta graMtha: ! (3) pAThaH- paMcate vI ekTrIsthite tat : | padyaoNDapidheyamenena, mamata, sminniti vA pADha: . jethI athavA jemAM abhidheya bhaNAya eTale pragaTa karAya te pATha kahevAya che. (4) zAstra - rAte zeyamane mAtmA, athavA zAsthate cyate tadviti zAstram je vaDe athavA jemAM AtmA zikSA pAme te zAstra. athavA jemAM zeya kahevAya te zAstra. anuyoganA 5 ekArthika - 1. anuyoga, 2. niyoga, 3. bhASA, 4. vibhASA, pa. vArtika anuyoganA 7 nikSepAo :- nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa-vacana-bhAvAnuyoga. (1) nAmAnuyoga :- IndrAdi nAmanuM vyAkhyAna nAmAnuyoga athavA je vastunuM anuyoga evuM nAma karAya te nAmathI anuyoga athavA nAma sAthe koI anurUpa yoga-saMbaMdha. athavA nAmanI sAthe anukuLa yoga jemake dIpano dIpanAma sAthe tapanano tapana nAma sAthe javalanano jvalana nAma sAthe.
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam (2) sthApanAnuyoga :- sthApanAthI anuyoga sthApanAnuyoga athavA anuyoga karatAM AcAryAdi je kASTAdimAM sthapAya te. athavA je ahIM anuyoga karanAra AcAryAdinI tadAkAravALA lepyakarmAdimAM yogya sthApanA karAya te. athavA sthApanAno anurUpaanukuLayoga-saMbaMdha. 366 (3) dravyAnuyoga :- dravyanuM vyAkhyAna te, dravyAnuyoga, niSadyAdi adhikaraNabhUta dravyaupara rahelAno anukULa saMbaMdha te anuyoga, athavA karaNabhUta dravyathI anukULa saMbaMdha te anuyoga. athavA dravyahetuthI-ziSyadravya pratibodhanAdi nimitta anuyoga athavA dravya vastrAdino lAlaraMgAdi paryAya sAthe anurUpa yoga. e rIte bahuvacanathI paNa dravyAnuyoga jANavo. dravyANAM dravyeSu ityAdi. (4) kSetrAnuyoga :- dravyanI jema yathAsaMbhava kahevo ema (5) kALa, (6) vacana, (7) bhAva viSe paNa jANavo. phakta tyAM kAlAdi zabda kahevA. -- * dravyanA bheda keTalA che ? eno anuyoga kevo che ? prazna-712 uttara-712 - dravyono anuyoga dravyabhedathI 2 prakArano che. (1) jIvadravyano (2) ajIvadravyano. ekeka jIvadravya ane ajIvadravyamAM dravyAdi cAra bhedo che. 1. dravya, 2. kSetra, 3. kALathI, 4. bhAvathI anuyoga. (graM.13000) dravyasyAnuyoga :- dravyathI-dravyataH jIva eka dravya che, kSetrataH te jIvadravya saMkhyAtIta pradezAvagADha che, kALataH jIva anAdi-anaMta hoya che, bhAvataH jJAnAdi anaMtA tenA agurUlaghuparyAyo che. ajIvadravya-dravyataH eka paramANu dravya che, kSetrataH eka pradezAvagADha che, kALataH jaghanyasthiti 1 samaya madhyama sthiti 2 vagere samayo, utkRSTasthiti-asaMkhya utsarpiNI avasarpiNIo, bhAvataH varNagaMdhAdirUpa anaMtA paryAyo che, vamathreDapi vAttvam dvAdAviti / - (2) dravyANAmanuyoga :- A anuyoga vicArAya tyAre prajJApanAmAM batAvyA pramANe jIva-ajIva dravyonAM paryAyo jANavA. to m-vijJALa maMte ! pannavA pannattA ? / gomA ! duvihA pattA, taM jahA jIvapajjavA ya ajIvapajjavA ya / jIvApajjavA NaM mate / ji saMannA, asaMannA, maLatA ? / goyamA ! no saMannA, no asaMannA, anaMtA / vaM anIvapannavA vi anaMtA / tyAM paNa dravyonA anuyogapakSamAM paNa svasthAna bhedathI aneka mArgaNAo jANavI. tyAM dravyataH anaMtA jIvadravyo, anaMtA ajIvadravyo ema jIvAjIvadravyonI dravyataH ciMtA svasthAne mArgaNA che. kSetra-kALa-bhAvataH ciMtA parasthAne
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 367 mArgaNA che. kSetrathI-jIvAjIvadravyo pratyeka samasta lokamAM avagADha che. kALathI anAdianaMtA che. bhAvataH anaMtaparyAyovALA che vagere mArgaNAo svamatithI karavI. (3) dravyAnuyo - khaDInA cUrNathI banelA cokathI akSara-padAdika lakhIne je anuyoga karAya te dravyAnuyoga bhaMgakavicAraNAdimAM je akSathI karAya che, athavA hAthanI AMgaLI Adi dravyathI koIka batAvavA dvArA je anuyoga karAya te paNa dravyAnuyoga. (4) kalcaranuyo :- ghaNA alovaDe bhaMgacAraNAdi mATe je anuyoga karAya te drvyairnuyog| (5) baeNDanuyoga :- (6) draSyanuyoga :- eka adhikaraNa eka kAMbaLamAMthI banelA niSaghAdi rUpa kalpadravya upara beThelo jayAre anuyoga kare tyAre treDanuyor: ema bahuvacanamAM bahu kAmaLIothI banelA Asana para besIne jyAre anuyoga karAya tyAre dravyeSyanuyon: (1-2) kSetra-kSetrAmanuyoga :- jabUdvIpa prajJapti sUtra te kSetrAnuyoga che. kAraNa ke te jaMbUdvIparUpa eka kSetranA vyAkhyAnarUpa kSetrasyAnuyoga che. dvIpa-sAgara-prajJapti-ghaNAM kSetronA vyAkhyAnarUpa anuyoga hovAthI tyAM kSetrAgAmanuyo: ! (3-4) kSetre kSetranuyoga :- jaMbUdvIpa pramANa patya karIne vAraMvAra bharavA-kADhavAnA kramathI jyAre badhAya sUkSmabAdara pRthvIkAyika jIvo mapAya tyAre asaMkhya lokAkAza pradezasaMkhyA jeTalA jaMbUdvIpa pramANa prastho thAya che. e jaMbUdvIparUpa kSetrathI anuyoga kahevAya. ane ghaNA dIpapramANa prasthaka karIne vAraMvAra bharavA-khAlI karavAnA krame samasta pRthvIkAyika jIvo mapAtA asaMkhya lokAkAza pradeza rAzi pramANa bahudvIpanA jeTalA prastho thAya che. A asaMkhyaya pahelAM karatAM laghutara jANavuM. A bahutIparUpa kSetrothI anuyoga kahevAya che. (5-6) kSetre-kSetrepu manuyA - tiryazlokakSetramAM je anuyoga karavo te. athavA je grAma-nagarAdimAM ke vyAkhyAna saMbhAdi kSetramAM rahelo anuyogakartA anuyoga kare che te kSetreDanuyo: I je aDhIdvIpa-samudramAM rahela kSetromAM ke sADA paccIsa dezo rUpI AryakSetromAM anuyago kare che. kSetregvanuyo: ! (1-2) nica-nAnAM manuyoga :- kamaLapatrane bhedavAnA athavA jIrNavastra phADavAnA daSTAMto vaDe samayanI prarUpaNA karavI te kALano anuyoga kahevAya che. samayane AgaLa karIne sarvakALanI prarUpaNA karavI te kALono anuyoga kahevAya che. (3-4) naina vArtAnuyoga :- vaikriya zarIravALA bAdara paryAptavAyukAyiko ane palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgathI harAya evI je prarUpaNA te kALathI anuyoga. e pramANe koTyAcArya TIkAmAM vivaraNa che. anyatra anuyogadvArAdimAM vaikriya zarIrI vAyuo
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 zrI vizeSAvazyaka bhASyam kSetrapalyopamanA asaMkhyAta bhAga pradeza parimANavALA dekhAya che tattva tu vattino vintiA zeSa pRthvI AdikAyono yathAsaMbhava kALothI anuyoga. A rIte pamtavAyara nata masaMvayA haoNti mAvativA ema, AvalikAmAM jeTalA samayo temano varga karAya che tevA asaMkhyAtA vargomAM jeTalA samayo teTalA bAdara paryApta teukAya jIvo hoya che. tathA pratyutpanna trasakAyiko asaMkhyAtA hoya che. tathA asaMkhya utsarpiNI avasarpiNIo dvArA karAya che. ema pRthvI AdimAM paNa yathA saMbhava kahevuM. (pa-6) vane-nevuM anuyoga :- prathama pauruSImAM sUtra bhaNavuM, bIjAmAM teno anuyoga eTale ke vyAkhyAna karAya che. Ama, kALanI pradhAnatAthI bIjI pauruSIrUpa kALamAM anuyoga kALe anuyoga karAya che. tathA avasarpiNImAM suSamA-duSamA, duSama-suSamA-duHSamA rUpa traNa ArAomAM ane utsarpiNImAM duHSamasuSamA, suSama duHSamA rUpa te ArAmAM anuyoga thAya che A kAlomAM anuyoga kahevAya che. (1-2) vavana-vevanAnAM anuyorA :- ekavacana, dvivacana, bahuvacanamAMthI koI ekano je anuyoga te vacanano anuyoga kahevAya che 16 vacanono anuyoga hoya che. jemake- rU. ratnAtiyaM, 6. vayotiyaM, 2. vAtiyaM taU 20. parovarad 22. vivi+vaM 26 3vAya-vAvaDaMA 6. 3matte ropha sotasanaM ? "A strI, A purUSa, napuMsaka ema liMga pradhAna vacano te liMgatrika kahevAya. eka-be ane bahu vyakti batAvanAra zabdo vacanatrika kahevAya, karyuM che kare che ane karaze ema kALanuM pratipAdana karanAra zabdo kALatrika kahevAya. parokSa artha batAvatuM vacana parokSavacana, pratyakSa artha batAvatuM vacana pratyakSa vacana, upanaya eTale stutivacana, apanaya eTale niMdAvacana. te cAra bhAMgAthI cAra prakAre che. manamAM kAMI bIjuM dhArIne ThagavAnI buddhithI kAMI bIjuM kahevAnI IcchA hovA chatAM acAnaka je manamAM hoya te ja bolI javAya te adhyAtma vacana kahevAya. A rIte soLa prakAre vacanonI vyAkhyA karavI te vacanono anuyoga kahevAya che. (3-4) vana vanaizvAnuyoga :- jema koI AcAryAdi sAdhuAdi dvArA eka ja vacanathI prArthanA karAyelo anuyoga kare che te vacanathI anuyoga. ane vAraMvAra ghaNAvacanothI abhyarthanA karAyelo te kare che te vacanothI anuyoga. (pa-6) vavane-vevaneSu manuyoga :- kSAyopathamika vacanamAM rahelA AcAryanuM vyAkhyAna te vacanamAM anuyoga. tathA vacanomAM anuyoga nathI. kAraNa ke vacana lAyopathamika hovAthI temAM bahatvano saMbhava nathI. keTalAka mAne che vyakti vivakSAthI je kSAyopathamika ja ghaNA vacanomAM anuyoga che emAM paNa virodha nathI ja. A rIte 5 ke 6 prakArano vacanAnuyoga batAvyo.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 369 (1-2) bhAvano-bhAvono anuyoga - audAyikAdi bhAvomAMthI koI ekanuM vyAkhyAna karavArUpa je yathAvasthita bhAva che te rIte ja prarUpaNA bhAvano anuyoga. te audAyikAdibhAvono be-traNa vagerenA saMyogamAM je vyAkhyAna karAya te bhAvono anuyoga. (3-4) bhAvathI-bhAvothI anuyoga :- saMgrahAdi pAMca adhyavasAyomAMthI koI eka cittAdhyavasAyano je anuyoga karAya te bhAvathI anuyoga. te pAMca-abhiprAyo sthAnAMga sUtramAM - paMDiMDArdisurtha vANI, nahIM-saMdUThThANa, 3va dikyA, nirakyA, suthapaSNavanAthavi, vocchittINA artha- A ziSyo kaI rIte sUtrArtha saMgrAhako thaze? tathA kaI rIte gItArtha thaIne e loko vastrAdi utpAdanathI gacchane upakArI thaze? mane paNa emane vAcanA ApatAM karma nirjarA thaze. tathA mArI paNa zrutaparyAyajAta-rAzi vRddhi pAmaze ane zrutanI avyavasthiti thaze. ema pAMca abhiprAyo vaDe zrutanI sUtra-arthathI vAcanA Ape. A pAMcamAMthI be-traNa ke sarvabhAvo vaDe anuyoga karatA bhAvothI anuyoga kahevAya che. (pa-6) bhAvamAM bhAvomAM anuyoga - kSAyopathamika bhAvamAM rahelo vyAkhyA karanAra bhAvamAM anuyoga kahevAya che. bhAvomAM anuyoga nathI. kema ke, kSAyopathamika bhAvamAM eka ja che. athavA eka kSAyopathamika bhAva paNa AcAra Adi zAstralakSaNa viSayabhedathI bhinna thAya che. tethI AcArAdi zAstraviSayabhedathI bhinna kSAyopathamika bhAvomAM paNa A anuyoga thAya che. koI virodha nathI. svAmitvAzrayIne anuyoga karanAra ghaNA svAmione AzrayIne ghaNA lAyopathamika, pariNAmomAM anuyoganI pravRttithI bhAvomAM anuyogano virodha nathI. dravyAdi anuyoga viSayonI paraspara jyAM jeno samAveza che te, athavA bhajanA che te jaNAve che. dravyamAM niyamA bhAva paryAya hoya che. paryAya rahita dravyano kyAMya paNa kyAre paNa abhAva che. te dravya-bhAva paNa kSetra-kALa vinA na saMbhave, dravya avazya koIka kSetramAM avagADha ane anyatara sthitivALuM hoya che. eTale dravya-bhAva kALa-kSetra vinAM kyAMya na hoya. kSetramAM to traNe dravya-kALa-bhAvanI bhajanA che. kyAMka hoya kyAMka na hoya. lokakSetramAM te traNe che. aloka kSetramAM nathI. - prazna-713 - aloka kSetramAM paNa AkAzarUpa dravya-vartanAdirUpa kALa-aguru laghurUpa anaMtA paryAyo che ja to tyAM dravya-kALa-bhAvano abhAva kaI rIte? uttara-713 - barAbara che, tyAM AkAzarUpa dravya kaho te ucita nathI. kemake te kSetrasaMgrahathI ja gRhIta che. kAlanI paNa ahIM samayAdirUpa vicAraNA prastuta che e
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 zrI vizeSAvazyaka bhASyam samayakSetrathI anyatra hoto nathI. ane ahIM vartanAdirUpa vivakSita nathI. tyAM te kSetragrahaNathI ja gRhIta che. ane ahIM paryAyo dharma-adharma-pudgala-jIvAstikAya dravyasaMbaMdhi vivakSita che. te alokamAM che ja nahi. ane AkAza saMbaMdhi agurulaghu paryAyo kSetragrahaNathI ja gRhIta hovAthI ahIM vivakSita nathI. A rIte alokamAM dravyAdi traNeno abhAva che. dravya-kSetra-bhAva traNemAM kAla bhajanAthI che, samayakSetra ntarvati e traNamAM kALa che. tenA bahAravartimAM e kALa nathI. dravyAdimAM AghAratA-AdheyatA : dravya paryAyono AdhAra thAya che. ane kSetramAM Adheya thAya che. bhAva kAlano AdhAra che. ane dravyamAM Adheya thAya che. kSetra-AkAzarUpa sarva dharma-adharma-pudgala-jIva-kAla dravyo ane agurulaghu paryAyono AdhAra ja che. sarva vastuo tyAM ja avagADha hovAthI ane te svapratiSThita hoI anyatra AdheyatvAyogathI Adheya nathI. kALa niyamA Adheya ja thAya che AdhAra nahi. te dravyaparyAyomAM ja rahelo che. ane temAM anya na rahelA hovAthI. A rIte nAmAdi bhedathI sAta prakArano anuyoga kahyo. tenAthI viparita te ananuyoga. have A baMnenA udAharaNo kahe che. ananuyoganAM dRSTAMtoH- (1) dravyAnanuyogamAM vatsa-gInuM udAharaNa (2) kSetramAM kulthanuM (3) kALamAM svAdhyAya (4) vacanamAM- (1) badhirano ullApa (2) grAmeyaka (5) bhAvamAM - (1) zrAvaka patni (2) sAptapadika puruSa (3) koMkaNadAraka (4) noLiyo (5) kamalAmelA (6) zaMbanuM sAhasa (7) zreNikano kopa. 1.vatsa-gaunuM dravyAnanuyoga-anuyogamAM udAharaNa :- jema koI zabalAdi gAya anya bahulAdi anya gAyanA vAcharaDAne godohaka dvArA niyukta karatAM ananuyoga mAnIne tenA niyogathI sArI rIte dudha ApatI nathI. eTaluM ja nahi anya gAyanuM dudha AgaLa mukeluM paNa DhoLI nAMkhe athavA dehauparodha lAta mAravAdvArA jAnubhaMgAdithI zarIra pIDA paNa kare. e rIte vyAkhyAtA jyAre jIvAdi dravyane ajavAdi dharmothI ane ajIvAdi dravyane jIvAdidharmothI prarUpato te dravya anasuyogathI dudhasthAnIya cAritrane ApatuM nathI. eTaluM ja nahi ananuyoga karanArano pUrvaprApta cAritrano upaghAta kare che. ane AvI prarUpaNAmAM pravRtane rogAdi utpattithI zarIra pIDA kare che ane... jINavayaNAsAyaNao ummAyA-''taMka-maraNavasANAI / pAvejja savvaloyaM sa bohilAhovadhAyaM ca //
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 371 gujarAtI praznottara davvavivajjAsAo sAhaNabheo tao caraNabheo / tato mokkhAbhAvo mokkhAbhAve'phalA dikkhA // 1415-16 // A rIte jinavacana AzAtanAthI unmAda-AtaMka-maraNavyasano-duHkho paNa prApta kare, sarva vratono lopa thAya ane bodhilAbhano upaghAta thAya che. kAraNa ke dravyano viparyAsa thAya che tenAthI sAdhana-samyajJAnAdino bheda thAya che. tenAthI cAritrano bheda thAya che, ane tenAthI mokSAbhAva thAyache. tenAthI dIkSA niSphaLa thAya che. dravyAnanuyogamAM doSo batAvyA. have, anuyogamAM guNo batAve che-jema pa2vAcharaDAnA parihAra ane svavatsanA niyogathI gAya sArI rIte dudha Ape che. tema dravya paNa svaparyAyanA niyogamAM samyakcAritra Ape che. ane anarthaprApti koI thatI nathI. eTale jaldIthI mokSa thAya che. (2) kSetrAnanuyoga-anuyogamAM kubjAnuM dRSTAMta :- pratiSThAnanagaramAM sAlavAhanarAjA, te da2varSe bharUca AvIne nabhovAhana rAjAne ghero ghAle che. zeSakALamAM tyAM rahIne varSAkALamAM potAnA nagare jAya che. ekavAra svanagare AvavAnI icchAvALA te rohakamAM AvelA rAjAe sabhAmaMDapamAM thUMkadAnI vinA bhUmipara thUMkyuM te rAjAnI thUMkadAnI dhAraNa karanArI kubjA che. teNe atIva bhAvajJatAthI joyuM. A sthAnane choDavAnI icchAvALo rAjA savAre cokkasa svanagare jaze. tethI ahI ema thUMke che. ema vicArIne koIpaNa rIte svaparicita yAnazALAvALAne kahyuM, eTale teNe yAno taiyAra karIne rAjAnA javA pahelAM AgaLa goThavyA ane ravAnA karyA. tenA pAchaLa AkhI chAvaNI paNa javA mAMDI, AkAza sainyanI dhULanA goTAthI bharAI gayuM. rAjAe AzcaryathI vicAryuM-me koIne prayANa kahyuM nathI, dhULanAbhayathI mAtra huM svalpaparivAravALo thaIne sainyanI AgaLa ja jaIza. Ato viparita thayuM, sainyanA lokoe A kaI rIte jANyuM ? ema paraMparAthI zodhatAM enuM kAraNa kubjA che ema jANI pUchatA yathAvasthita badhuM kahyuM. te ahIM sabhAmaMDapamAM thuMkavAno ananuyoga, thuMkAdi 2kSaNa-pramArjanaupalepanAdi karavuM te anuyoga che. ema ekAMte nitya, eka apradeza AkAzane prarUpato ananuyoga, syAdvAdathI yukta prarUpatAM anuyoga thAya che. (3) kAlamAM-svAdhyAya deSTAMta :- eka sAdhu rAtrikAlagrahaNa pachI kALaveLAmAM kAlikazruta yogakALane jANato parAvartana kare che. eTale samyadRSTi devatAe vicAryuM - ene bodha pamADuM mithyArdaSTi devatAthI ene chaLa nA thAya tethI govALaNanuM rUpa karI chAsa bharelo ghaDo mAthe mUkIne, te sAdhu pAse AvajA karatI chAsa lo ema moTo avAje vAraMvAra bUmo pADe che, eTale vyAkSipta thayelA sAdhue kahyuM aho ! tArI chAsa vecavAnI veLA, govAlaNa paNa bolI aho ! tArI paNa svAdhyAya veLA. eTale vismaya pAmelA sAdhue upayoga mUkIne pote akALe
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 zrI vizeSAvazyaka bhASyam punarAvartana karyuM te jANIne mithyA duSkata Ape che. tyAre akALe svAdhyAya karavAthI mithyAdaSTi devatAo chala kare che. eTale tuM pharI AvuM na karIza. evI devatAe sAdhune zIkha ApI. A svAdhyAyano kALAnanuyoga kahevAya che kALe bhaNatAM anuyoga thAya che prastutamAM paNa kALanA dharmonI viparita aviparita prarUpaNAmAM ananuyoga-anuyoga jANavA. (4) vacanamAM (e) baherAno ullApa - eka gAmamAM eka bahero parivAra vase che Doso DosI putra ane vadhu. ekavAra putra khetaramAM haLa calAvato hato. tevAmAM koIka musApharoe mArga mUkyo. te bolyo A baMne baLado mArA che bIjAnA nathI. eTale bahero jANIne musApharo gayA. eTale bhojana laIne vahu AvI, teNe khAtA khAtA potAnI patnIne kahyuM musApharoe 'baLado sArA che evuM jaNAvyuM che. te bolI zAka khAruM che ke mIThA vagaranuM emane khabara nathI tamArI mAtAe rAMdhyuM che eTale teNe paNa ghare jaIne khArAdi vyatikara jaNAvyo, ane sutara kAMtatI DosI bolI sutara bhale jADuM hoya ke pAtaLuM thAya paNa A DosAne mATe vastra banaze. DosIe e vAta DosAne kahI ke kAlanI AvelI vahu mane ema kahe che sutara jADuM kaMtAya che e mane kahenArI koNa? tyAre DaratA DaratAM bolyo tArUM lohI pIuM jo eka paNa tala khAgho hoya to ema, eka prakArathI kaheluM hoya te bIjA prakAre sAMbhaLavuM, ane te rIte anyane jaNAvavuM, te ananuyoga. yathAvat sAMbhaLavAmAM anuyoga. (bI) gAmaDiyo - koI gAmamAM koI strIno pati marI gayo eTale e nAnAputrane laIne gAmaDe gaI. putre kahyuM mArA pitAnI jIvIkA zuM hatI? rAjasevA karatA hatA tArA pitA tenA javAbamAM putre kahyuM to huM paNa karuM. duSkara che, atyaMta vinayathI karavI paDe, vinaya zuM che? badhAne joIne praNAma karavA, namravRttithI sarvatra pravartavuM. sadA bIjAnI IcchAne anusarIne rahevuM. huM paNa ema karIza. e rIte mAnIne rAjadhAnI tarapha cAlyo rastAmAM haraNo AvatAM vRkSanI nIce kheMcelA dhanuSyavALA chUpAyelA zikArIo joyA jorathI praNAma-svAgata-juhAra karyA, haraNo bhAgI gayA. zikArIoe mArIne bAMdhyo teNe kahyuM mAtAe zikhavyuM che. jotA badhAno jotkAra karavo eTale rUju che ema jANIne choDyo ane zIkhavyuM. AvuM dekhAtA chUpAIne bolyA vinA athavA DIrethI bolIne cUpacApa avAya te mAnIne AgaLa gayo. vastro dhotA dhobIo joyA-temanAM vastro coro corI jAya che eTale te divase lAkaDI vagere laIne dhobIo chUpAIne beThA, zarIra namAvIne bolyA vinA chUpAto dhIre dhIre te bALaka tyAM Avyo, cora samajIne pakaDayo phaTakArIne bAMdhyo. satya hakIkata kahetAM choDyo ane zIkhavyuMAvuM kyAMka dekhAya to kahevuM khAra ahIM paDe ane zuddha thAya emanI zikSA laIne AgaLa gayo koI gAmamAM kheDUtane kheDato joyo, te bolyo "khAra ahIM paDo zuddha thAo' vagere, kheDUtoe pakaDyo, mAra mAryo ane bAMdhyo, sAcI vAta kahetAM choDyo, zIkhavyuM AvuM kyAMya
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 373 dekhAya to bolavuM. 'ahIM gADAmAM bharAya, ghaNuM thAya, sadAya thAya' ema zIkhIne tyAMthI AgaLa gayo. koInuM maDaduM bahAra lavAtuM joIne bolyo 'gADA bharAya' vagere tyAM paNa pITAyo, choDAyo, zikhavADAyo AvuM jyAM joIe tyAM bolavuM, 'AvuM Apane kyAreya na thAya, AvAthI viyoga thAya'. e vAta zIkhI AgaLa gayo tyAM koInuM lagana thatuM joIne bolyo, tyAM paNa te rIte baMdhAyo, mUkAyo, zikhavyuM, AvuM bolAya-'haMmezA Apa AvuM jovo, A saMbaMdha zAzvata thAo,' ahIM viyoga na thAo, e kyAMka beDImAM baMdhAyelA adhikArIne joI bolyo-pITAyo, baMdhAyo, mUkAyo, zIkhavyo-'enAthI jaldI AvAmAM viyoga thAo evuM kyAreya na thAo.' kyAMka rAjAnI saMdhi saMbaMdhI vAtacIta cAlatI hatI te sAMbhaLIne te bolyo 'AvuM kadI na thAo.' vagere bolyo-pIDAyo. ema dareka sthAne pIDAto koIka kaMgAla ThAkuranI sevA zarU karI tyAM ekavAra ghare ThAkuranI patnIe bheMsa rAMdhI ane vicAryuM 'gAmasabhAjana samUhamAM beThelA ThAkorane ThaMDI thayelI e khAvA yogya nahI rahe.' eTale patnIe ThAkorane bolAvavA gAmaDiyAne mokalyo te paNa vacce jaIne badhAnA sAMbhaLatA jorathI bolyo 'ThAkura Avo ! jaldI ghare Avo gheMsa khAo e ThaMDI thavA mADIM che.' ThAkora zaramAIne ghare gayo. khuba mArIne zIkhavADyuM-rADapADIne gharanA prayojano na kahevAya. paraMtu vastrathI moDhuM DhAMkIne kAna pAse AvIne dhIrethI kahevAya. ekavAra Aga lAgI rAjasabhAmAM dhIre dhIre AgaLa rahI mukhane DhAMkI tenA kAnamAM kahyuM-gabharATathI ThAkora ghara tarapha doDyo. Akhu ghara sarvasva sahita baLI gayuM. gusse thaIne khuba mAryo ane kahyuM-nirlakSaNA pahelAM ja dhUmADo nIkaLatAM pANI-dhULa-bhasma vagere kema te nAMkhI ? ane jo2thI bUma kema na pADI ? te bolyo have ema karIza. kyAreka snAna karIne ThAkora dhUpana mATe beTho, DhAMkelA kapaDAnA upara agurUnI dhUpa zikhA nIkaLI. gAmaDIyAe joI tenA upara osAmaNa bharelI moTI tapelI nAMkhI, pANI-dhULa-bhasmAdi paNa nAMkhyuM moTA avAje bUma pADI. tethI A ayogya che ema mAnI gharathI kADhI mUkyo. ema ziSya paNa jeTaluM vacana guru kahe teTaluM ja svayaM dravya-kSetra-kALa-parAbhiprAya-aucityaparijJAna vagarano je bole teno vacanAnanuyoga kahevAya je dravyAdi aucityathI bole teno anuyoga. na : (5) bhAvAnanuyoga-anuyogamAM 7 dRSTAMto H- (1) zrAvakapatti :- aNuvrata grahaNa karelA eka taruNa zrAvakane zrAvikAnI sakhI upara atyaMta rAga thayo. tene prAptakaravAnI bhAvanAmAM dUbaLo thavA mAMDyo zrAvikAe vyatikara jANyo, strI catura hatI, buddhipUrvaka patine kahyuM : 'priya ! ATalA mATe ja duHkhI thAo cho ? emAM zuM takalIpha che ? pahelAM kema na kahyuM ? mArI sakhI mArA vazamAM che huM jema kahIza tema ka2ze mATe tame jarA ya ciMtA na karo' vagere vacanothI saMtoSa pamADIne bIjA divase patine kahyuM 'mArI sakhIe vAta kabUlI che. paNa te rAtrInI bhAga-1/24
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374. zrI vizeSAvazyaka bhASyam zarUAtamAM tamArI pAse Avaze ane zaramALa hovAthI dIvo olI nAkhaze" te pachI zrAvakanI patnie tarakIba karIne sakhInA vastra zuMgAra je zrAvake joyo hato te lAvyo. guTikA dvArA avAja badalyo ane rAtre zrAvikA sakhInA vastrAbhUSaNovALI samasta bhogAMgavALI ramaNIya vAsa bhavanamAM AvI pradIpa bujhAvyo. vividha goSThi prabaMdhapUrvaka tenI sAthe ramyo. savAramAM te gayA pachI zrAvake vicAryuM-sakalasurAsura praNamita caraNovALA jinezvaroe je hita kahyuM che te parabhava bhAtuM che evuM zIla mArA dvArA naSTa karAyuM evA pazcAtApa agnimAM baLatA hRdayavALo te roja vadhune vadhu dubaLo thato gayo. patnIe pUchatAM khedapUrvaka kahyuM. meM cirakALathI pALelA vratakhaMDana dvArA akartavya karyuM che e ciMtAthI huM dUbaLo thAu chuM. eTale patnIe saMvega pAmelA ane pAchA pharelA tene jANIne yathAvRta sarva sadbhAva kahyo. e svastha thayo e rIte svapatnine paNa parapatninA abhiprAyathI bhogavatA teno bhAvAnanuyoga yathAvasthita jANavAmAM bhAvAnuyoga thayo. ema audAyikAdi bhAvone svarUpaviparita prarUpatA bhAvAnuyoga yathAvasthita prarUpaNAmAM bhAvAnuyoga. (2) sAptapadika :- saptavyasanI koI sevakapuruSa hato. te puruSa sAdhu vagereno dharma kyAreya sAMbhaLato nathI. ane emanI pAse jato paNa nahi. evAmAM varSARtu AvavA pahelAM keTalAMka sAdhuo te gAmamAM AvyA. temaNe gAmamAM vasati yAcI. koIe mazkarImAM te sevakanuM ghara batAvyuM. sAdhuo tyAM gayA. vasati mAMgI, tene lAgyuM ke koIe sAdhuonI mazkarI karI che paNa huM tene sAcI pADIza. ema vicArI kahyuM "mahArAja! bahu sArU. Apa bhale ahIM raho paNa jyAM sudhI mArI hadamAM raho tyAM sudhI mane koI upadeza Apavo nahi sAdhuoe vAta svIkArI pachI tenA ghare sAdhuo cAturmAsa rahyA. eNe sAdhuone upadeza na ApavAnI zarate vasati ApI. cAturmAsa pUru thatAM sAdhuoe vihAra karyo, e mUkavA mATe sAthe gayo rastAmAM kahyuM "have mArI sImA purI thAya che tame upadeza ApI zako cho jJAnI gurue e pratibodha pAmaze ema jANI sAptAdika vrata ApyuM-paMcendriya prANIne mAravA icchatA jeTalAM samaye sAta pagalAM bharAya teTalo samaya pratIkSA karIne haNavo. eNe svIkAryuM sAdhUo gayA. ekavAra e sevaka rAtrimAM corI mATe kyAMka gayo. apazakunAdithI thoDA ja samayamAM pAcho Avyo. mArA vinA gharamAM kevo samAcAra che e jANavA rAtrimAM gupta rIte ja potAnA gharamAM peTho. te divase tenI bahena anya gAmathI AvI hatI teNe koIpaNa kAraNe puruSaveza paherIne nAcatA naTo joyA hatA. joIne AvyA pachI atiprabaLanidrAvaza te vezamAM ja bhAbhInI bAjumAM pradipanA prakAzathI ramyavAsabhavanamAM rahelA palaMga upara ja gADha sUI gaI. acAnaka gharamAM pravezelo tenA bhAIe paNa te joyuM ane vicAryuM aho mAruM ghara naSTa thayuM, koI vim mArI patnI sAthe suto che. gussAthI talavAra kheMcIne mAravA jatAM vrata
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 375 yAda AvyuM. sAtapagalA jeTalo samaya pasAra karyo, evAmAM tenI bahenano hAtha ughamAM tenI patninA mAthA nIce Avyo. te pIDAthI te jAgIne bolI. "sakhI ! mAro hAtha mUka, duHkhe che." avAjathI jANyuM A to mArI bahena che. tethI aho ! huM nikRSTa chuM jarAka mATe meM A akArya na karyuM. tenA avAjathI saMbhrama pUrvaka patni-bahena jAgI gayA. badhAe paraspara potAnI ghaTanA jaNAvI. AvA abhigrahamAtranuM AvuM phaLa joIne saMvega pAmI dIkSA lIdhI. tyAM potAnI bahenane paNa parapuruSa zaMkAthI mAravAnI icchAvALA teno bhAvAnanuyoga yathAvasthita jANavAmAM bhAvAnuyoga kahevAya. * . (3) koMkaNabALaka H- koMkaNanA eka puruSane nAno bALaka che, patnI marI gaI che bIjIne paraNavAnI icchA chatAM zokano ene putra che eTale koI ApatuM nathI. jaMgalamAM bALaka sAthe lAkaDA levA gayo. pitAe koInA upara bANa pheMkyuM te lAvavA bALakane mokalyo eTalAmAM tenA duSTapitAnuM mana pharyuM. putrane mAravAnI IcchA thaI A bALakanA kAraNe mane koI anya patni ApatuM nathI eTale anya bANa pheMkIne e bALakane viMdhyo, eTale bALaka moTethI bolyo-A bANa kema choDyuM? je mane lAgyuM che eTale nirdaya pitAe bIjuM bANa choDyuM. bALake jANyuM. e mane mAre che ema jANIne moTA svare raDato raDato te nirdayIe mAryo. pahelAM anya upara bANa mUkatA pitA dvArA huM anAbhogathI viMdhAyo evuM mAnanAra bALakano bhAvAnanuyoga kahevAya. pachI yathAvasthita jANatAM teno bhAvAnuyoga athavA saMrakSaNayogya te bALakane huM mAruM e adhyavasAyavALA pitAno bhAvAnanuyoga thayo. ane tenI rakSAno adhyavasAya thAya to bhAvAnuyoga kahevAya. ema viparita aviparita prarUpaNAmAM bhAvAnanuyoga ane bhAvAnuyoga. | (4) noLiyo:- koI sainikanI patni garbhavatI thaI. enA gharanI vRtti Adi Azrita koI nakulIkA paNa te padAtinI patni sAthe eka rAtrimAM prasavI. tene noLiyo ane strIne putra thayo, te noLiyo haMmezA tenI pAse rahe che. ekavAra padAtipatni daravAje khAMDatI hatI. vacce khATalI upara rahelA bALakane sApa Dasyo, marI gayo. noLiyAe khATalethI utarato sApa joyo ane TUkaDA karIne mAryo. pachI daravAje rahelI strI pAse jaIne lohIthI kharaDAyelo e vhAla karavA mAMDyo teNe joyo. tyAre mArA putrane eNe mArIne nakkI khAdyo che. ema vicArI gussAthI muzaLa phaTakArIne mAryo. putra pAse gaI, putra pAse marelo sApa joyo. jANyuM sarSe mArA putrane mAryo ane sarpane noLiye haNyo. tethI hA ! Ama, nirAparAdha ane evo upakArI bicAro noLiyo meM nirdayIe mAryo ema vicArI bamaNA zokamAM paDI pahelAM anaparAdhine aparAdhi mAnIne noLIyAne haNatI teno bhAvAnanuyoga pachI yathAvat jANatAM pazcAttApa thayo te bhAvAnuyoga thayo jANavo.
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ u76 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (5) kamalAmelA - daSTAMta pracalita che. dvArakAnagarImAM baladevano putra niSadha hato. teno putra sAgaracaMdra atyaMta rUpALo ane badhAno priya hato. te nagarImAM anya rAjAnI putrI kamalAmelA che. te agrasenanA putra nabhasena kumArane apAI che, paNa paraNI nathI. te arasAmAM ekavAra nArada sAgaracaMdra pAse gayo, svAgatAdi karIne sAgare pUchyuM. bhagavana ! kyAMya koI Azcarya joyuM che? nArada bolyo-kamalAmelAnuM traNa bhuvanamAM AzcaryakAri rUpa joyuM che. sAgaracaMdra-koIne apAyelI che ? nArada-apAyelI che. paNa haju sudhI paraNAvI nathI. sAgaracaMda-mane kaI rIte maLaze ? nArada-nathI jANato. ema kahIne gayo. sAgaracaMdra to te dinathI mAMDIne sutA-besatAM kyAMya rati prApta karato nathI. te ja kanyAne kUlakAdi upara Alekhato teno maMtra jApa karato rahe che. nArada paNa kamalAmelA pAse gayo. sAgaracaMdranuM surUpa ane nabhasenanuM kurupa kahyuM. te nabhasena upara jaldIthI virakta ane sAgaracaMdra upara Asakta thaI. tene AzvAsana ApI nArada sAgara pAse gayo-vatsa ! te tane icche che ema kahyuM. te pachI virahAvasthAthI vyathita sAgaracaMdra pralApa karate chate pAchaLa rahIne be hAthathI zaMbe tenI AkhuM DhAMkI sAgara-zuM kamalAmelA? zaMba bolyo-huM kamalAmelA nathI. kamalAyelo chuM. sAgare zaba jANIne kahyuM sAcuM che tuM ja mane meLAvaze. e mATe bIjo koNa samartha che?, pachI anya yadukumAroe dAru pIvaDAvelA zaMbe tene apAvavAnI pratijJA karI. madabhAva utaratAM zaMbe vicAryuM aho ! me ALa svIkAryuM, A vastu azakya che, A pratijJA kaI rIte pUrI thaze ? pachI zabe pradyumna pAsethI prajJapti vidyA mAMgI, vivAha divase ghaNA yAdava kumAro sAthe parivarita teNe suraMga pADIne pitAnA gharathI kamalAmelAne bahAranA udyAnamAM lAvI. nAradane sAkSI karIne sAgaracaMdra tene paraNyo. pachI badhA vidyAdhara rUpa karelA udyAnamAM rame che. pitA sasarA pakSanA gotanArAoe vidyAdhararUpa karelI navapariNitaveSa dhAraNa karelI ramatI kamalAmelA joI vidyAdharoe apaharaNa karIne kamalAmelA paraNI evuM temaNe vAsudevane kahyuM. vidyAdharo upara gusse thayelo te sainya sAthe nIkaLyo. ityAdi tyAM sAgaracaMdrano zaMbane kamalAmelA mAnatA bhAvAnanuyoga, yathAvasthita jANatAM bhAvAnugama thayo kahevAya. (6) zAMbakumAra:- jAMbuvatI ghaNIvAra kRSNa vAsudeva ane bIjA loko pAsethI potAnA putra zAMbakumAranA doSo vize sAMbhaLatI. ekavAra teNe kRSNa mahArAjAne AvIne kahyuM ke - "mArA putrane tame loko badhA doSano bhaMDAra kaho cho paNa mane to emAM eke ya doSa dekhAto nathI" tyAre kRSNae tene kahyuM cAla Aja tane tArA putranA doSo dekhADuM ema kahI pote bharavADanuM rUpa lIdhuM ane jAMbuvatIne utkRSTa rUpavALI bharavADaNanuM rUpa dhAraNa karAvyuM. pachI baMne bahArathI gorasa mAthe karIne nagaramAM dAkhala thayA. AgaLa bharavADa ane pAchaLa bharavADaNa gorasa vecavA cAlavA mAMDyA. tyAM AvelI bharavADaNane joIne zAMbakumAre tene
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377 gujarAtI praznottara kahyuM, "mAre tArUM badhuM dahIM levuM che. mUlya tuM mAMge te ApIza. mATe mArA ghare cAla." baMne jaNa zAbanI pAchaLa cAlyAM, eka zUnya devakuLa AgaLa AvIne zAMbe bharavADaNane kahyuM "AmAM praveza ane dahIM nIce mUka' bharavADaNa teno duSTa abhiprAya jANIne bolI. "huM aMdara nahi AvuM ahIM rahIne ja dahIM ApIza, tuM le ane mUlya Apa". sAMbe kahyuM "nahi Ave to jabarajastIthI aMdara kheMcI jaIza." ema kahI teno hAtha pakaDI kheMcavA lAgyo. eTale bharavADe paNa te joIne teno bIjo hAtha pakaDI lIdho. A kheMcatANImAM govALaNanA mAthA parathI dahIMnI maTakI paDIne phUTI gaI. eTale te baMne jaNAe potAnuM rUpa pragaTa karyuM, zAMbakumAra zaramAIne tyAMthI bhAgI gayo. A udAharaNamAM mAtAne gopAMganA mAnI te zAMbane bhAvano ananuyoga ane vAstavikatA jANyA pachI mAtArUpe jANatAM ene bhAvano anuyoga jANavo. (7) zreNikanA krodhanuM daSTAMta - ekavAra mahAmahinAnI kaDakaDatI ThaMDImAM prabhu vIra rAjagRhanagaramAM samavasaryA. tyAM bhagavAnane vaMdana karavA zreNika mahArAjA calaNA rANI sAthe gayA. vaMdana karIne pAchA pharatA AvI zItaRtumAM AvaraNa vinA merUnA zikhara jevA niSkapa ane kAyotsarga dhyAnamAM rahelA koI munine celaNAe joyA, e dharyavALA muninuM manamAM dhyAna karatI te rAjamahelamAM gaI, rAtrInA samaye ThaMDIthI rakSaNa ApanArA vastro oDhIne sUtelI celaNAno hAtha bahAra nIkaLI gayo ane atizaya ThaMDInA kAraNe akaDAI gayo. AkhA zarIre ThaMDI caDI gaI. eTale rANI ekAeka jAgI uThI ane hAtha aMdara kheMcI lIdho. muninA guNothI AkarSAyelI rANI Azcarya pAmIne bolI "aho ! te A samaye zuM karatA haze?' A zabdo pAse sUtelA rAjAe sAMbhaLyA, IrSyAthI zabdono viparita artha karyo. jarUra ene enA koI jArane saMketa karyo haze paNa tenI pAse huM hovAthI tyAM jaI zakI nahI AvA vicArathI rAjAnuM citta zaMkAvALuM thayuM. rAjA savAre UThI bhagavAna pAse javA nIkaLyo. jatAMjatAM krodhAvezamAM abhayakumArane bolAvIne AjJA karI "rANI sahita AkhuM aMtepura saLagAvI deje A AjJA sAMbhaLIne abhayakumAre vicAryuM rAjAe koI kAraNasara utpanna thayelA krodhanA kAraNe A AjJA karI che. "e AjJAnuM pAlana karavAnuM ane enA mujaba karavAnuM thAya to sukhakArI nahi thAya' ema vicArI pAse rahelI eka jUnI hastI zALA saLagAvI ane pote bhagavAnane vaMdana karavA cAlyo. zreNika bhagavAna pAse AvIne pUche che. "bhagavan! callaNA satI che asatI che?" bhagavAne bolyA "mahAsatI che bhagavAnanA vacanathI rAjAnI zaMkA dUra thaI. ane krodha zamI gayo. Ama, ahIM suzIla celaNAne duHzIla mAnanAra rAjAne pahelAM bhAvano ananuyoga thayo ane pAchaLathI yathArtha jANavAthI bhAvano anuyoga thayo. (2) niyoga:- niyata ke nizcita ke hita ke anukULa sUtrano abhidheya sAthe je yogasaMbaMdha te niyoga. A sabheda-salakSaNa-sodaharaNa anuyoga jema jANavo.
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (3) bhASA :- bhASaNa-bhASA-vyAMga-vApha, te ahIM vyakti che. zrutanI vyaktibhAvamAtra rUpA ja grahaNa karAya che. azeSavizeSarUpA vibhASA nahi. kAraNa ke te paryAya viSaya che. udAharaNa :- jema avyakta anavabuddhavizeSarUpa zrutabhAvamAtraviSayanA avijJAta vyaktarUpa ziSyanI bhASaka dvArA ahIM vyAkhyA vyakta karAya che, te A sAmAyika che athavA zastraparijJAadhyayana che, ane A sAmAyikAdino A zabdArtha che vagere. zrutanA vyAkhyAtA traNa prakAre che-bhASaka-vibhASaka-vArtikakAra tyAM bhASaka-avijJAta vizeSa svarUpa arthAta sAmAnya zrutamAtranA vyutati sahita vizeSanAmarUpe kahevA dvArA kathana karIne caritArtha thAya che. jema samaya gAya: sAmAyi vagere. A pramANe bhASaka saMbaMdhI bhASAnuM svarUpa che. (4) vibhASA - aneka paryAyothI zratanuM vyakta karavuM vibhASA, athavA vizeSathI bhASA vibhASA, bhASAnI apekSAe zrutane savizeSa vyakta karavuM, yAyaH paryAyo yasyAM sI diyariyA vibhASA udAharaNa - jema kami bhaMte ! sAmAthi' vagere zruta sAmAyika kahevAya che - sarva mumukSuonA samaya-saMketamAM thayuM hoya te sAmAyika, sarve mumukSuo sarvasAvadya viramaNa rUpa emAM ja AvIne prathama rahe che. pachI uttarottara guNa prAptithI sarvaksezothI chUTe che. athavA saccaya mukTrima pravartana smAt tat samayaH sAmAyika ja kahevAya che. athavA sAma sarvajIvone priya sAmano Aya:prApti sAmAya-sAmAyika athavA samartha rAgavaiSavirahitano kAyaH pratisamaya apUrvApUrvakarmanirjarAthI lAbha samAya te ja sAmAyika. A rIte sAmAyika zabdano alaga-alaga paryAyathI artha karavo. A badhI vibhASA kahevAya che. (5) vArtika - vRtti-sUtranuM vivaraNa tenuM vyAkhyAna-bhASya te vArtika. jemake, A ja vizeSAvazyaka athavA utkRSTadyutavALA gaNadharAdi bhagavAnanuM sarvaparyAyo dvArA je vyAkhyAna te vArtika athavA vRttimAMthI-sUtravivaraNathI sUtrArthAnukathanarUpa je AvyuM che. athavA je sUtramAM jema varte che te sUtranA ja upara gurUparaMparAthI AveluM vyAkhyAna te vArtika. nizcayanaya mate utkRSTadyutajJAnI ja vArtika karavAnuM jANe che. bIjA nahi. athavA je yugamAM je pradhAna-yugapradhAna bhadrabAhusvAmI Adi hoya che. te yugapradhAna pAsethI je sthUlabhadrasvAmI Adi sarvazruta grahaNa kare che te vArtikakRta che. anuyogacArya je kahyuM tenAthI nyUna je anyane kahe te bhASaka, samAna kahe te vibhASaka ane prajJAtizayavAnuM tenAthI adhika kahenAro vArtikakRta A traNeyane kASTakamadi udAharaNothI kahe che. (1) kASTa :- jema kASTramAM koI rUpakAra AkAra mAtra ja banAve che, koI temAM ja sthULa avayava rUpa kAMIka banAve che ane trIjo suvibhakta vicitra utkRSTa samagra aMgopAMga
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 379 avayavayukta banAve che. ema, kASTarUpa sAmAyikAdi sUtra tyAM bhASaka-kAMIka artha mAtra ja batAve che. vibhASaka-tenA ja aneka prakAre artha kare che. ane vArtikakAra samagra vyAkhyA prakAro vaDe teno artha jaNAve che. (2) lepya pUtaLuM - jema prathama indrAdi saMbaMdhi rUpano daSTAkAramAtra thAya che. pachI krame daSTa vastunA avayava thAya che. pachI krame banelA tenA saMpUrNa paryAya thAya che, tema sUtrAzrayIne bhASA-vibhASA-vArtika jaghanya-madhyama-uttama vyAkhyAnarUpa yathAsaMkhya jANavuM. (3) citra - jema koI lIsI sapheda divAla para prathama pIMchI vagerethI tenA Alekhya rUpanAM likhitAkAra mAtra thAya che. pachI hariyAlAdi raMgothI maLelA gauravarNAdi svarUpa thAya che. pachI bIjA koI vizeSa kalAkAra dvArA te samasta ke samApta paryAyavALA Alekhya dharmovALuM thAya che. matalaba saMpUrNa taiyAra thAya che. tema divAla sthAnIya sUtra che, tyAM bhASA-vibhASA ane vArtika thAya che. . (4) bhaMDArI:- te jema koI A tAMbAnA karaMDiyAdipAtramAM ratno che eTaluM ja jANe, bIjo te ja ratnonA jAti ane mAna paNa jANe che. trIjo tAvAdi rogaharanAra, kSudhA-tarasazrama dura karanAra vagere guNone paNa jANe che. athavA jema bhaMDArI koIka ratnapAtramAM marakatAdi tenI jAtine jANe che. bIjo mASa-vAla-gadyAnakAdi tenuM mApa paNa jANe che. trIjo pUrvokta badhA guNone jANe che. tema ratna bhAjana sthAnIya zrutamAM alpa-bahu-bahutara artha jANanArA bhASakAdi jANavA. (5) kamaLa - avikasita avasthAvALuM kamaLa hoya tenI pAchaLathI traNa avasthA thAya che. alpavikasita tathA ardhavikasita tathA saMpUrNa vikasita. ema thatAM kamaLa suMdara rUpavALuM jema kahyuM tema sUtrAdi catuSka jANavuM-bIDAyeluM sUtra, tathA bIjI traNa avasthA ema cArarUpa. (6) mArgopadezika :- koI gAma nagarAdino mArga, pUchatA koI dizA vibhAga mAtra ja kahe che, koI tyAM rahela gAma-nagara Adi kahe che. trIjo mArgamAM rahela samagra guNa-dharmadoSano vicAra paNa kahe che. e rIte, jema mArganuM dezanA traNa prakAre thAya che tema bhASAdi paNa traNa prakAre jANavA. A badhA daSTAMtono paramArtha :- jaghanya-madhyama-utkRSTa vyAkhyAo bhASaka-vibhASaka-vArtikakAra kahevAya che. A rIte jinapravacananI utpatti, pravacananA ekArthiko ane teno vibhAga kahyo. have kramaprApta paNa dvAravidhine drAvihI java mahatthA (gA.1360) pUrvokta kAraNathI ullaMghIne vyAkhyAna vidhine ja ahIM kahevAnI icchAthI prastAvanA kare che -
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 zrI vizeSAvazyaka bhASyam vyAkhyAnavidhi guru ziSyanI yogyatA vize dRSTAMto (1) gAyanuM dRSTAMta - koI dhUrtanI upacita sarvAga suMdara svarUpavALI paNa gAya koI evA pradezamAM caDI jatAM tenA paga bhAMgI gayA eTale UbhI thaI zakatI nathI. ethI beThelI ja rahe che. te pUrve koI mugdha kharIdanArane te rIte beThelI ja mUlyathI ApI. ane tyAMthI khasI gayo. kharIdanAra paNa jyAM tene uThADe che tyAM te UbhI thaI zakatI nathI, eTale te rIte rahelI anyane mUlyathI ApavA mAMDI, te dakSa hovAthI dudha vagere avayavo jovA mATe tene uThADe che. mUla kharIdanAra ema karavA deto nathI. kahe che meM beThelI ja kharIdI che. tuM paNa temaja kharIda koI kharIdatuM nathI. ane tenI majAka kare che. have prakRtimAM-bhAMgelI beThelI gAyane jema koI mugdha beThelI ja kharIdIne beThelI ja anyane Apato kharIdanAra upahAsano viSaya hovAthI ayogya che. ema AcArya paNa ema vicAryA vinAja meM A zruta grahaNa karyuM che. tuM paNa ema ja grahaNa kara ema ziSyane kaheto zruta Apato yogya thato nathI. AvA sUri pAse sAMbhaLavuM nahi, saMzayavALA padomAM nizcayanA abhAve mithyAtvagamananI Apatti Ave. eTale e vyAkhyAnano ayogya kahevAya che. avikala gAya vecanAranI jema je paNa madakSama, sugaMbhIra, AkSepanirNayanA prasaMgano pAra karanAro te guru yogya kahevAya che. ema gurunuM yogya-ayogya svarUpa batAvIne ziSyanuM kahe che. mugdha kharIdanAranI jema ekAnta avicArita grahaNa karanAra ziSya paNa ayogya che. ane je sthAna vicAramAM kSama-samartha, Agraha vagarano, vicAra yogya vastumAM vicAraka hoya te suparIkSita gAyanA kharIdanAranI jema zAstra sAMbhaLavA mATe yogya ziSya che. (2) caMdana kaMthAnuM dRSTAMta - dvArAvatI nagarImAM vAsudeva-gozISacaMdananI devatA dvArA apAyelI cAra bherIo hatI. sAMjhAmikI, aubhUtikI, kaumudikA pahelI saMgrAmakALe sAmaMtAdione jaNAvavA vagADAya che. bIjI AvanArA koI prayojanamAM sAmaMta-amAtyAdi lokane ja jaNAvavA vaparAya che. trIjI kaumudI mahotsavAdi utsava jaNAvavA vagADAya che, tenI pAse gozISa caMdananI cothI bherI paNa hatI te cha mAse vagADAya che. teno zabda je sAMbhaLe tenA atIta-anAgata pratyeka chamAsika aziva upazAMta thAya che. A prakRtimAM upayogI cothI bherInI utpatti kaI rIte thaI te jaNAve che-kyAreka saudharma devalokamAM samasta devasabhA AgaLa iMdra kahyuM - juo hari vagere sapuruSo lAkha doSamAMthI paNa guNa ja grahaNa kare che, ane nIca yuddhathI laDatA nathI, A vAtanI zraddhA na karato koI deva vicAre che e kaI rIte saMbhave ke paradoSa grahaNa karIne koI rahI zake kharo? ema na ja thaI zake ema vicArIne Avyo ane bIhAmaNI
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 381 gujarAtI praznottara kALI atidurgadhi eka marelI kutarI vikRrvi tenA mukhamAM kaMda jevI ujvala suMdara daMtapaMkti vikurtI neminine vaMdana mATe cAlatA kRSNanA mArgamAM te kutarUM batAve che gaMdhathI AkhuM kRSNa sainya bhAgI gayuM. badhA bIjA mArge jAya che. kRSNa to pudgalonA vividha svarUpane bhAvato teja mArgathI jAya che. ane kutarAnuM maDadu joIne gurUpaNAthI kahe che. atyaMta komaLa kALA vastrAMcala jevA enAM mukhamAM juo, aho ! muktAvali jevI nirmaLa jyonnAvALI daMtapaMkti kevI zobhe che? deva vicAryuM amArA svAmIe je kahyuM te sAcuM che, kharekhara mahAna vyaktio guNa ja jove che, bIjAnA doSa nahi. eka divase deva kRSNanA ghoDAne harI jAya che. tenuM AkhuM sainya paNa teNe jItyuM, eTale kRSNa jAte tenI pAchaLa paDyo. deve kahyuM ratno jItIne grahaNa karAya tethI yuddha karIe. kezava kahe che khuzIthI yuddha karIe. paraMtu huM rathamAM chuM tuM paNa ratha le. jethI yuddha samAna thAya. deva to ratha tathA ghoDA-hAthI dvArA paNa yuddha svIkArato nathI. eTale kRSNa bolyo te ja kahe. eTale deva bolyo-baMne viparita ubhA rahI putaghAtothI laDIe eTale kRSNa devane kahyuM jo ema hoya to huM hAryo. A ghoDo tuM ja rAkhI le. huM AvA nIca yuddhathI kyAreya laDIza nahi. vizvAsa thatAM deve pratyakSa thaIne kahyuM. devAnAM darzana amodha hoya che. kAMIpaNa mAMga kRSNa kahyuM azivano prazama karanArI mahAbherI Apa, deve ApI ane potAnA AvavAnuM prayojana kahIne gayo. cha-cha mAse bherI vagADAya che. je sAMbhaLe che tene pUrvotpanna rogo nAza pAme che ane cha mAsa sudhI navA thatA nathI. koI vAra eka vaNika dAhajavarathI atyaMta pIDAyelo bherIrakSakane kahe che. dasa lAkha dInAra le ane mane bherIno eka TukaDo Apa, teNe paNa lobhathI bherI kApIne Apyo. anya caMdanathI bherIno TukaDo sAMdhyo. A pramANe bIjAne paNa bherImAMthI TukaDAo ApIne te bherI sAMdhAvALI karI dIdhI. ekavAra azivamAM kRSNae vagADI sAMdhAvALI hovAthI teno zabda harinI sabhAmAM paNa sabhaLAto nathI, pachI harie kaMthIkaraNa vyatikara jANyo. bharIkSakane mAryo ane aThThama karI devane ArAdhI navI bherI prApta karI, kRSNae bIjo bherI rakSaka karyo te yatnathI rahe che tethI vAsudevane paNa bherIno yogya lAbha thAya che. jema bherIpAlake gozISa caMdananI bherI itaracaMdananA TukaDA sAthe bheLavIne kaMthA karI ema je ziSya sUtra ke arthane paramatathI bheLavIne ke potAnA ja anya graMthathI meLavIne kaMthA kare che athavA vismRta sUtra ke arthavALo thavAthI athavA huM jAte ja suzikSita chuM. bIjA koIne kyAreya kAMIpaNa nahi puchu evA ahaMkArathI paramatAdithI paNa bheLavIne saMpUrNa kare che. te anuyoga zravaNane yogya nathI. ema kaMthIkRtastrArthavALo gurupaNa anuyoga bhASaNane yogya nathI. paraMtu, avinAzita sUtrArthavALA ziSya-AcAryo anuyogane yogya batAvyA che. (3) jIrNa zreSThinI putrInuM daSTAMta - vasaMtapuranagaramAM junA zreSThine rAjAe padathI utArI navo zreSThi karyo. to paNa jIrNa zreSThinI putrInI navazreSThinI putrI sAthe koI rIte moTI
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vizeSAvazyaka bhASyam prIti thaI. jIrNazreSThinI putrI hRdayamAMthI kAluSya mukatI nathI. ame emanA dvArA padathI bhaSTa karAyAM chIe. ekavAra baMne taLAvamAM gaI AbharaNo kinAre mUkI baMne nAhavA pravezI. junA zeThanI putrI jaldIthI bahAra AvI. badhAM ghareNAM laIne cAlI nIkaLI. bIjIe bUma pADIne rokI, to pelI bolI tuM koNa che ? tArA AbharaNo kyAM che ? meM to mArA ja lIdhA che ema bolatI atyaMta gusse thatI ghare gaI. potAnA mA-bApane kahyuM teoe mAnyuM ane kahyuM mauna karIne rahe. zuM thAya che te joyA kara bIjIe paNa ghare jaIne tenA mA-bApane kahyuM. ghareNAM mAMgyA. nathI ApatA. rAjakuLamAM phariyAda thaI, nyAyAdhIzoe sAkSI puchyo koI nathI baMne bALikAne bolAvI jIrNazreSThInI putrIne kahyuM. jo tArA ghareNAM hoya to jaldI amArA jotAM paherIne batAva. zarU karyuM paNa abhyAsa vagara anya sthAnocita ghareNAM anyatra goThave che. je koI sthAne paheryA te paNa kharAba ja lAge che. e kSubhita hovAthI kAMI jANatI nathI. have navazreSThiputrIne kahyuM. teNe svabhyasta hoI sthAnaucityathI badhA ghareNAM jaldI paheryA ane atyaMta zobhe che. pharIthI teoe kahyuM A jaldIthI utAra. teNe anukrame badhA te ja rIte utAryA. nyAyAdhizoe sadbhAva jANyo. zarIranigrahathI jIrNazreSThi daMDAyo. tenI putrI anarthanuM pAtra thaI. ema jIrNazreSThinI putrInI jema asthAne arthone joDanAra guru-gurupada yogya thato nathI, e A loka-paralokamAM asaMkhya anarthonuM pAtra thAya che. gurue vidhithI kahelA chatAM ajJAnAdithI viparita joDanAro ziSya paNa sAMbhaLavAne yogya nathI ja thato ke kalyANano bhAgI paNa nathI thato. svasthAne joDanAra ziSya kalyANanuM bhAjana thAya che. (zrAvaka temaja baherAnA udAharaNo gA.1412 u52thI jANavAM) 382 (4) TaMkaNavaNikanuM dRSTAMta :- TaMkaNa maleccho sonAnA badale dakSiNApathathI AvelA kariyANA le che, vepArI temaja teo ekabIjAnI bhASA jANatA nathI. eTale sonA temaja kariyANAno Dhagalo karAya che. baMnenI icchA jyAM pUrI thAya tyAM sudhI jyAM sudhI ekanI paNa icchA pUrI na thAya tyAM sudhI sonA-kariyANAthI hAtha haTAvatA nathI. pUrI thatA haTAve che. Ama paraspara vyavahAra cAle che. upanaya-jema baMne icchita-pratIcchita vyavahArathI vyApAra kare che. tema AkSepa-nirNaya-prasaMgadAna-grahaNAnuvartI baMne ziSya-AcAryo anuyoga yogya thAya che. athavA ziSya aucityAnatikramathI sarva guruvinaya kare che. gurupaNa ziSyocityathI sarvazrutadAna kare. guruvinaya ane zrutadAna te baMne grAhya deya krayANakamAM te baMneno viniyoga che. tethI guruvinaya-zrutapradAna rUpa bhAMDanA viniyogathI baMne ziSya ane AcArya karmanirjarA na lAbha sahita TaMkaNaka-vaNikanI upamAvALA anuyogane yogya thAya che. ayogya ziSyanA lakSaNo :- (1) analyupagata-zrutasaMpadAthI upasaMpanna na hoya (2) nirUpakArI-guruno anupakA2ka sarvarIte gurukAryomAM apravartaka (3) AtmachaMdamati-potAnI
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 383 marajIthI kAryakaranAro (4) prasthitaka-je je anya koIpaNa ziSya javAnI icchAvALo hoya tenI sAthe javAne taiyAra thanAra (5) gaMtukAma-sadA javAnI icchAvALo ja hoya kahe A gurupAse koNa rahe ? A zrutaskaMdha samApta karo, tethI jAu. evA cittavALo haMmezA rahe, Avo ziSya zravaNAyogya kahevAya che. yogyaziSyanA guNo :- (1) vinayAvanata (2) kRtaprAMjalI (3) chaMdAnuvartI. (1) vinayAvanata :- gurUne vaMdana kare, temanI pAse bhaNe ane pUche ane grahaNa kare. (2) kRtaprAMjalI :- kAMI pUchatAM gurU sAme be hAtha joDIne Ubho rahe. (3) chaMdAnuvartI :- gurUne je saMmata hoya tene svIkAre, tenuM samarthana kare, te kArya pote kare ane bIjA pAse karAve. anya prakAre yogya-ayogya ziSyanA dRSTAMto H- udAharaNo 2 prakAre hoya che-carita, kalpita, kalpita udAharaNa :- (1) mudgazaila :- koI jaMgalamAM parvatanI najIka nibiDa maganI jema goLa-zlaGga vagere dharmavALo kAMIka pRthvImAM khUMcelo kAMIka saprakAza cakacakATavALo bora jeTalo nAno magazela hato. te bole che. mane pANI bhIno karavA ke toDavA samartha nathI. e vAta koI nArada jevA pAsethI sAMbhaLI saMvartaka nAmano mahAmegha Aje teno garva toDuM evuM vicArI te magazela upara niraMtara muzaLadhAra varSe che. sAta divasa-rAta varasIne zAMta thayo. jANe ke magazelane palADIne TukaDA-TukaDA karI nAMkhyA hoya, pANI dUra thatAM sutarAM ujjavaLa thayelo e cakacakATa mArato magazaila pharIthI garje che huM bhIno thayo ke nahi barAbara jo he puSkarAvarta ! kema ema Ubho che ? tuSanA taNakhalAnA trIjA bhAga jeTalo paNa mane haju sudhI bhedayo nathI, eTale lajjita thayelo megha potAnA sthAne gayo. e pramANe upanaya-karoDo vacanodvArA paNa jenuM citta bhedAtuM nathI. te magazaila jevo ziSya mAnIne paNa grAhaka guru huM ene grahaNa karAvIza AcAryakSetra takhkhADyuM RiSyo nAvavudhyate / gAvo gopAlavenaiva tIthaeNnAvatAritA evA zlokathI vibhumita matigarvathI pratijJA karI Avelo ane moTA ADaMbarathI bhaNAvavAnuM zarU karyuM. topaNa magazaila jevo ziSya akSara paNa grahaNa karato nathI jema puSkarAvartano megha thAkyo tema lAMbo samaya kleza anubhavIne thAke che. tema vilakSa thayelo ane lajjita thayelo AcArya pAcho phare che. evA ziSyane sUtrArtha dAnamAM AgamamAM prAyazcita kahyuM che. kAraNa ke evA ayogya ziSyane sUtrArtha ApanAra AcAryanI niMdA thAya che. loko ema kahe ke - A AcAryamAM bhaNAvavAnI zakti nathI. athavA evuM uttama jJAna paNa nathI. vaLI evA ziSyane bhaNAvatAM AcAryane paNa svAdhyAyamAM vighna thavAthI sUtrArthano nAza thAya che, ethI bIjA ziSyone paNa sUtrArthanI hAni thAya che. magazelanA pratipakSa ghananuM dRSTAMta :- jeTalI vRSTi dvArA AkAzabiMduo dvArA moTo sAgara bharAya teTalA pramANa jala varasAvato megha droNamegha kahevAya che. e varasatA chatAM kALI
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 zrI vizeSAvazyaka bhASyam bhUmimAMthI e paDelA meghanuM pANI anyatra jatuM nathI. paNa temAM ja praveze che. tema, te koI ziSya hoya je gurue kaheluM ghaNuM paNa avadhAraNa kare che. chatAM eke ya akSara bAjumAM jato nathI, AvA sUtrArthagrahaNa-dhAraNa samartha ziSyamAM sUtrArthanuM ziSya-praziSya paraMparA pradAnathI avyavaccheda karanAramAM sUtrArtha jAta ApavuM anya AgaLa kahelA magazela jevAmAM nahi. kemake tethI AgaLa jaNAvelA doSo prApta thAya che. (2) bhAvita ghaDo - ghaDA be prakAranA hoya che. (1) navA pakavelA na vaparAyelA hovAthI haju sudhI kula-jala-tailAdithI abhAvita, (2) vAparelA hovAthI bhAvita. bhAvita 2 prakAranA (1) sugaMdhI gulAba-paTavAsAdi prazasta vastuothI bhAvita (2) dArU-tela Adi aprazasta vastuothI bhAvita. prazastabhAvita 2 prakAranA (1) te bhAva vamavA zakya-vAgye (2) enAthI viparita avAcyuM. e rIte aprazastabhAvita paNa vamyAvasya bhedathI be prakAranA. je prazasta vasyA che te agrAhya che. tathA je aprazastabhAva avAcya che, te paNa agrAhya che. temanA viparita je prazastabhAva nahi tajanArA ane aprazastabhAva tajanArA ghaDA hoya te grAhya, Adaya, suMdara hoya che. A dravya ghaDA kahyA. bhAva ghaDA paNa prazasta-aprazasta guNa jalAdhAra hovAthI ziSya jIvo e rIte ja bhAvitA bhAvita bhedathI jANavA. A pakSamAM phakta kupravacana-avasatrAdithI bhAvita-aprazasta bhAvita kahevAya che. je saMvigna sAdhuothI bhAvita-prazasta bhAvita prazastabhAvi vAmya ane aprazasta bhAvita vAgye e baMne agrAhyA bIjA grAhyA - bhAvita kuTapakSa. abhAvita kuTapakSa:- 4 prakAre chinna, bhinna, khaMDa, Akho, koI ghaDo chidravALo, koI bhinna-rAjIvALo trIjo bhAMgelA kAMThAvALo-khaMDa, cotho Akho. jema e ghaDAomAM bharela pANI nyUnAdhika cAlyuM jAya che, tema A cAreya bhedonI daSTAMtAzrayI prarUpaNA-koI ziSya zratagrahaNAzrayI chinna ghaDA jevo hoya che. tene zrata ApatAM jarA paNa rahetuM nathI, bIjo ApeluM zrata thoDo samaya sudhI Take evo koI bhinna ghaDA jevo hoya che. kAMThA bhAMgelA ghaDA jevA ziSyamAM ghaNuM Take ane uparanuM thoDuM nAza pAme che. tathA AkhA ghaDA jevA ziSyane ApeluM zruta lAMbo samaya sudhI TakeluM rahe che. ema bhAvanA karavI. (3) cAlanI - zaila-chidrakuTa-cAlanI nAmanA ziSyo gurupAse vyAkhyAna sAMbhaLIne, uThIne anyatra gayelA paraspara vAta kare che. chidraghaTa ziSya :- tyAM guru pAse beselA meM temane kaheluM yAda karyuM have kAMI yAda nathI. chidraghaDo evo ja hoya che te paNa sthAne rahelo nAMkheluM dhAraNa kare che paNa upADIne bIje laI jatAM kAMI rahetuM nathI. have cAlanI ziSya :- chidrakuTa tuM sAro che, je guru pAse rahIne te avadhAraNa karyuM pachI ja bhUlyo. mane te gurupAse rahevA chatAM eka kAnathI pese ane bIjAnI nIkaLe che. hRdayamAM kAMI rahyuM nahi kANAvALI cAlanI
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara paNa jalAdi uparanA bhAge naMkhAya ane nIcenI nIkaLI jAya che. kAMI rahetuM nathI tenI upamAvALo ziSya paNa evo ja kahyo che. have, e baMne ne sAMbhaLI zaila ziSya bolyo :tame banne dhanya cho, ke tamArA kAnamAM gurue kaheluM kAMIpaNa praveze che ane nIkaLe che mane to e paNa nathI. kAMI paNa temanuM kaheluM aMdara pravezatuM ja nathI. paththara AvA ja hoya che. cAlanInA udAharaNanuM svarUpa ane traNeyano paraspara vizeSa kahyo. have cAlanIno pratipakSa kahe che. 385 tApasono bhojanAdi nimitta upakaraNa vizeSa 'khaukaThinaka' kahevAya che. te vAMsa ane zuMbAdi dravyane atyaMta jhINuM kUTIne kamaThakAkAra karAya che e atyaMta nibiDa hovAthI emAMthI pANI paNa nAMkheluM TapakatuM nathI ema ziSyapaNa gurue kaheluM badhuM ja dhAraNa kare che je dhAraNa kareluM bhUlato nathI te grAhya, cAlanI samAna-agrAhya. (4) paripUNaka :- sugarI-cakalIe banAvela mALo, tenAthI ghI gaLAya che. temAM kacaro rahe che ghI gaLAIne nIce paDe che. AvA prakArano ziSya-zruta saMbaMdhi guNo badhAya ghInI jema gaLe che ane ghInA kacarA jema doSo tenAmAM rahe che. e zrutanA doSo ja grahaNa kare che ane guNo sarvathA tyAge che eTale ayogya. prazna-714 - sarvajJanI pramANatAthI teno pravartaka sarvajJa che e kAraNathI jinamatamAM koI doSo nathI to kaIrIte enA doSone koI paripUrNaka jevA ziSya grahaNa karaze ? kAraNa ke doSa to tyAM che ja nahI. uttara-714 - barAbara che, jo ke jinamatamAM doSo nathI to paNa anupayukta gurunuM kathana che tene AzrayIne doSo hoya paNa, athavA ayogya ziSyAzrayI jinamatamAM paNa tene kalpelA doSo hoya. apAtra ziSyo nirdoSa jinamatamAM paNa na hovA chatAM doSo utpanna kare che. jemake - temAnAM keTalAka ema kahe che ke A badhAM sUtro prAkRtabhASAmAM racelAM che mATe kone khabara ke A badhA sUtro racelAM haze ? eTale emAM vizvAsa na rAkhI zakAya. vaLI, keTalAka kahe che sAdhuo AraMbha parigraha choDI nigraMtha bane che ne cAritra pALe che, paNa dAna nathI ApI zakatA to tevA cAritrathI zuM kalyANa thavAnuM ? koI kahe che A badhA zAstromAM vAraMvAra chajIvanikAya, prANAtipAtAdi viramaNa mahAvrato, niMdrAdi pramAdo ane tenA parihAranuM varNana che. te barAbara nathI. kAraNa ke, eka vakhata kahevAthI ja te samajAvI zakAya che. vaLI, vastutattvane nahi jANanArA koI kahe che-mokSaprApti mATe racelA zAstromAM jyotiScakranI gaNatarI, yoniprAbhUtAdithI suvarNasiddhinuM pratipAdananI zuM jarUra ? sAmAnya buddhivALA koI kahe che jJAna to mokSaprApti mATe che temAM kALa ke akALa vaLI kevo ? Ama, kahI sarvajJanA zAstromAM paNa doSo kahevA taiyAra thAya che.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 zrI vizeSAvazyaka bhASyam (5) haMsaH- dudha ane pANI bheguM karIne koI haMsane pIvA mATe Ape te temAM cAMca nAMkhe tenI jIbha svabhAvathI ja khATI hoya che. te khATI jIbhanA hetuthI pANImAM raheluM dudha phATIne kucA biMdurUpa parapoTA thAya che. tethI pANIne choDIne te parapoTA thayeluM dudha haMsa pI jAya che tema suziSya paNa gurunA pANI jevA doSone choDIne dUdha jevA guNone grahaNa kare che. (6) mahiSa - pADo potAnA ToLA sAthe koI taLAvamAM jaIne temAM pesI AloTavApaloTavA dvArA tenA pANIne ghamaroLe che. eTale DahoLAyeluM pANI te pote pIto nathI ke ToLuM paNa pItuM nathI, ema kuziSya paNa vAcanA mAMDalimAM beThelo guru ke anya ziSya sAthe kalaha kare che. athavA kAMIka vikathA prabaMdha calAve che. saMbaddha-asaMbaddha ayogya vagara samayanI upara uparanI pRcchAothI tevI rIte vyAkhyAna DahoLe che ke jethI pote paNa kAMI samajato nathI ke bIjA ziSyone paNa kAMI samajAtuM nathI. (7) gheTuM - pANI bharelA khAbociyAmAM saMkucita aMgavALo gheTo pANI pIe che. tene DahoLuM karato nathI. mukha AgaLanA bhAgamAM nAnuM ane komaLa hovAthI AgaLanA pagothI namIne tIkSaNa mukhathI e evI rIte pANI pIe che ke jethI sarvathA DahoLAya nahi tema suziSya paNa tevI rIte guru pAsethI pUrNa zruta grahaNa kare che ke je rIte tene athavA parSadAne koIpaNa mananI bAdhAdi kAluSya thatuM nathI. (8-9) macchara-jalUka :- jema macchara jIvane pIDA kare che. tethI vastranA cheDAdithI tiraskArIne dUra karAya che. tema kuziSya paNa jAti Adi doSo ughADavA dvArA gurune pIDe che. eTale kADhI mUkAya che. ane jalukA lohI pIe che. paNa lohIvALAne pIDA karatA nathI. tema suziSya paNa guru pAsethI zrutajJAna pIe che. paNa jAti ughADavAdithI duHkhI karato nathI. (10) bilADI:- jema duSTa bilADI tevA svabhAvathI tapelImAMthI dUdha jamIna para DhoLIne pIe che, temAM raheluM nahi tethI te dudha tene tevuM kAMI prApta thatuM nathI. ema vinayathI bhraSTa kuziSya goSThA mAhilanI jema parSadAmAMthI uThelA viMdhyAdinI pAse zIkhe che. temanA vinayakaraNa bhayathI guru pAse zIkhato nathI. duSTa bilADI sthAne kuziSya, bhUmi kalpa, parSadAmAMthI uThelA ziSyo DhoLAyeluM dudha-temanA pAse rahelu zrata zravaNa. (11) jAhaka - jema pAtramAM raheluM dudha thoDuM thoDuM pIne pachI jAhaka-sehulaka bhAjananI AjubAju cATe che. pharI thoDuM pIne vAsaNa cATe che. vAraMvAra Ama karIne badhuM dudha pIe che. ema matimAna ziSya AgaLanuM bhaNeluM kRtajita paricita karI pharI navuM bhaNe che. ema vAraMvAra karato gurupAsethI samagra kRta bhaNe che ane gurune duHkhI karato nathI.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI praznottara 387 (12) gAya :- koI yajamAne vedAntargata granthavizeSanA adhyayana nimitta caraNa zabdavAcya cAra brAhmaNone gAya ApI ane kahyuM - tamAre vArApharathI A gAya dohavI. ane bIjA paNa cAra brAhmaNone eka gAya ApI ema ja kahyuM. pahelAnA cAramAMthI eka vaDIla brAhmaNe ghare laI jaIne gAya dohI ane cAro ApavAnA samaye vicAryuM-kAle bIjo brAhmaNa A gAyane dohaze to Aje ene nirarthaka cAro zA mATe ApuM? kAle bIjo tene Apaze ema vicArI cArI na ApI, bIjA divase bIjAe paNa temaja karyuM. trIjA divase trIjAe ane cothA divase cothA e paNa ema ja karyuM. ema cArA vagaranI dehavAthI keTalAka divase cAre caraNa brAhmaNo saMbaMdhi te gAya marI gaI. tethI te brAhmaNone gohatyA lAgI, lokamAM niMdA thaI ane hAni thaI, bIjA koI pAsethI gAyAdino lAbha na thayo. ane bIjA je cAre gAya meLavI temAMthI pahelA brAhmaNe dohIne veLAsara cAro ApatAM vicAryuM-lokamAM mArI niMdA nA thAya ane gohatyA mane na lAge eTale ene cArI ApuM. jo nahi ApuM to kalaMkavALA amane pharI koI gAyAdi kAMI paNa nahi Ape, ane bIjuM ene cArI ApavAmA zuM doSa che? ulaTAno guNa ja che, jethI cArIthI puSTa thayelI ene pharIthI vArAthI AvelI ame ja dohIzuM. athavA anya brAhmaNa paNa ene dohe to amAro ja upakAra che. ema mAnIne teNe cAro Apyo. e rIte bIjAoe paNa cAro Apyo, eTale gAya bacI, saune dUdha maLyuM, ane temanI prazaMsA thaI. upanaya:- gurunA vinayakAryamAM svagacchamAM dikSita ziSyo vicAre che-AvanArA ziSyono A gurunA vinaya karavA rUpa AcAra che ApaNe zuM? atyAre teone ja gurU priya che, mATe vinaya karavAnI pharaja emanI che. e navAo paNa ema ja vicAre che. A AcAra potAnA ziSyono ja che. Aje AvelA-kAle janArA ApaNe zuM? ema vicArI baMne gurunuM kAMIpaNa vinaya-vaiyAvaccAdi karatA nathI. tethI guru sIdAya che. tethI temane sUtrArthanI hAni thAya che, ane anyatra gayelA paNa te dUrvinItone sUtrArtha durlabha che, ane niMdAdi doSo to jAteja vicAravA. A durvinIta ziSyono upanaya kahyo. suvinitamAM tenAthI viparita samajI levuM. (13) bherI - A daSTAMta gAthA 1434 nA bherInA daSTAMta uparathI jANavuM. (14) bharavADaNa :- koI gAma ke gokuLamAMthI ghInA ghaDAnuM gADuM bharIne bharavADabharavADaNa vecavA mATe zaheramAM AvyA. vecavAnA sthaLe gADAnA nIce bharavADaNa ubhI rahI ane bharavADa upara rahIne ghInA ghaDA Ape che. ApavA, levAmAM anupayogathI ghaDo phuTatAM bharavADaNa kahe che-he abhAgIyA ! nagaranI yuvatIonA moDhA jotA te A ghaDo meM lIdhA vagara ja choDyo eTale phUTyo. bharavADa kahe che - rAMDa ! nagaranA yuvAnonA moDhA jonArI
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 zrI vizeSAvazyaka bhASyam teM je A ghaDo barAbara pakaDyo nahi eTale phUTyo. ema baMnemAM kajiyo thayo. teNe bharavADaNane pITI te baMne jhaghaDatAM bIjuM paNa ghaNuM ghI DhoLAyuM. moDuM thayuM hovAthI vecelA ghIthI dhanalAbha paNa ocho thayo ane bIjA sAthio ghI vecIne cAlyA gayA. ane te baMne ekalA jatAM ghInA paisA, gADuM, baLada badhuM coro corI gayA. upanaya:- sUtrArthanI ciMtanikAdi avasthAmAM vitatha prarUpaNA karato ke bhaNAvato ziSyagurudvArA zikhAmaNa apAtAM bolyo-tema ja mane Ama kahyuM che ke bhaNAvyo che. eTale A tamAro ja doSa che, mane kema zikhAmaNa Apo cho ? AcArya :- meM ema jaNAvyuM nathI, kuziSya-sAkSAt mArI sAme A rIte sUtrArtha ApIne tame chUpAvo nahi. ema kahevAyela AcArya manamAM koIpaNa vicAratAM te nAlAyaka ziSya pharI bolyo-baLada uparathI paDelAM hoya ema zuM vicAro cho ? bhavyagatithI upayoga karIne pharI sUtrArtha Apo. asatya sUtrArtha ApavAmAM phakta tame ane huM kleza ja anubhavazuM. Ama, potAno doSa na mAnavA ane gurune doSita TharAvavA dvArA bharavADa yugalanI jema guru-ziSyano jhaghaDo thAya che. eTale vAcanAno viccheda thAya che ane sUtrArthano nAzAdi doSo thAya che. pratipakSa dRSyata :- bIjo bharavADa patni sAthe te rIte nagaramAM gayo. patnIne ghaDo ApatAM tUTyo aho ! meM anupayogathI Apyo. ema bolato jaldI gADA uparathI utarIne ThIkarAthI ghI bheguM kare che. patnI paNa dhik anupayogathI me ghaDo barAbara pakaDyo nahi. eTale tUTyo ema bolatI te rIte bheguM kare che. eTale aMdaroaMdara kajiyo na thatA baMnenI saMpavRttithI ghI jaldI vecAI gayuM. ane sAthio sAthe kSemapUrvaka potAnA sthAne gayA. ema guruziSyo paNa potAno doSa mAnatA ane paradoSa DhAMkatA paraspara kajiyo karatA nathI. te ja sUtrArtha grahaNa-pradAnamAM yogya thAya che. ane nirjarAdi lAbhanA bhAgI thAya che. upoddAta dvAra vidhi - upodmanana vyAkhyaya sUtrane vyAkhyAna vidhinA samIpe karavuM te upodyAta. (1) uddeza, (2) nirdeza (3) nirgama (4) kSetra (5) kALa (6) puruSa (7) kAraNa (8) pratyaya (9) lakSaNa (10) naya (11) samavatAra (12) anumiti (13) fuM (14) tividhi (15) kasya (16) - (17) NaM (18) jindiraM (19) yinta (20) sAMtara (21) niraMtara (22) bhava (23) AkarSa (24) sparzana (25) nirukti sAmAyikanA A 25 kAronI vizeSa vyAkhyA vistArathI bIjA khaMDamAM Avaze. vizeSAvazyaka bhASyano prathamakhaMDa samApta . graMthAgra 14000 gAthA 148pA
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSS pUjyazrI dvArA saMpAhita pustakA... paumacariyaM AkhyAnakamaNikozaH MCEGORONOCOMnakAlata SOTROPIONORMATENERIANS SMARTH SARSANSHOTTERNE GRUSSINE efehaitratemAnasamA zrIjyotiSkaraNDakam siddhanAbhata saddhIkara (sameta chAyA * gurjarAnusAraH) / 26LOGOR59 SHOROSC000 3GGAGE 900MGODASEAN KIRIT GRAPHICS : 09898490091 ACESOOG muni yA bharalamAgaraH PROSOMATONIGENON PARDASRHONESTER