Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शल्दो
पीरस्पामीसें १० हजार ५सौ-वरसमा स २४हिन नाचिरपीकलंकीन्टपहीलगा. अमनदकेन्मादिके प्रभावायकेवषत होगा
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शब्दस्तोममहानिधि
संस्कृताभिधानम्
कलिकाता-संस्कृतविद्यामन्दिराध्य क्षण श्रोतारानाथ तकवाचस्पति-भट्टाचार्य रण
सङ्कलितम्
तेनैव परिशोधितञ्च
..........
द्वितीय संस्करणम्
कलिकातानगरे
वौडनयन्त्र
सुद्रितम्
द् १८७६
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
साङ्कतिकगब्दसङ्क तज्ञापनम् ।
त०
५त.
६त.
सङ्केत सङ्कतबोध्य पु. पुलिङ्गः स्त्री० स्त्रीलिङ्गः न. नपुसकलिङ्गः पु. स्त्री० अन पुसकलिङ्गः पुनः अस्तीलिङ्गः न स्त्री. अपुलिङ्गः
विलिङ्गः अव्ययम्
७त
द्वितीयात त्रु रुषः हतीयातत् पुरुषः पञ्चमी तत्पुरुषः नष्ठीतत्पुरुषः मापीतत्पुरुषः
गनरूमःमः शाक पार्थिवादितत् पुरुषः
उपपदसमासः मयर व्यमकादिप्रादिसमासः
ग०
शाक
वि०
उप०
ध्धव्य.
मयू
समासः
. प्रा.
तत्म रुषः
. उपमि.
उपमितसमास
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रुधा०
व:
सङ्कत मङ्कसबोध्य सङ्कत नत
नजात्पुरुषः स्वादि. कर्म कम्मधारयः
तुदा० हिगुसमासः अव्ययी. श्रव्ययीभावः
तमा बड़वी हः क्रमादि. श्व० हतीयान्तान्य पदार्थचहुबीहिः रा० ५ब० पञ्चम्यन्तान्यपदार्थबहुव्रीहिः श्रद ६व० षठवन्तान्यपदार्थबहुव्रीहिः ७ब. साम्यन्लान्य पदार्थबहुव्रीहिः यात्म नव.
नञबहुव्रीहिः उ. पादिव० प्रादिभ्यो धातुजबहुव्रीहिः सक०
सङ्के तबे ध्य स्वादिगणीयः तुदादिगरणीयः रुधादिगणीयः तनादिगणीयः क्रमादिगणीयः चरादिगणीयः प्रदन्त परस्मैपदी प्रात्मनेपदी उभयपदी सकर्मकः अकर्म का हिकर्माकः द्विवचनान्तः
पर०
इन्समासः
काका
समा
समासान्त
दिक
शक.
शकन्चादित्वात्पररूपम् यि.
निपातनात्
ब०व०
बड़वचनान्त:
गौरा
बाहा.
प्रातिपदिकम् धातुः भ्वादिगणीयः अदादिगणीयः जुहोत्यादिगणीयः दिवादिगणीयः
टो चतुर्व
गौरादित्वात् बाहा गादित्वात् टपोदरादित्वात् चतुवर्णा दत्वात् ब्रोह्यादित्वात् सार्ववितिक
अदा
जुहो.
बी० सार्व
दिवा.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शब्दस्तोममहानिधिः।
चिदात्मने नमः।
अ पु० अब-ड | विष्णौ । अव्य. संबोधने, अधिक्ष , निघेधे च । अंश अदन्तचुरा० उभ. विभाजने । ग्रंशय-ति ते अांशिश-त् त । अंग पु० अंश-भावेऽच् । विभागे, विभाज्य , अवयवे, एकदेश, विभा
ज्याङ्के, राशिनि शभागे च । अंशक पु• अंश-खुल् । नातौ, दायादे, राशिलिं शभागे, दिने च ।
विभाजके त्रि. स्त्रियाम् अंशिका । अंशल त्रि. अश+लच् बलवति ।
[ स्त्रियाम् अशिनी । अंशिन् त्रि. अश-णिनि । भागकारके, अययपिनि, ज्ञातौ च । अंशु पु० अश-स्मृगं कु । किरणे, प्रभायाम् वेगे,सूत्रादिसूक्ष्मांचे च । अंशुक क्ली० अंशु+क | वस्त्र , सूक्ष्मवस्त्रे , शुम्भबस्त्र, उत्तरीये च । अंशुधर पु. अशुधारि-अच् ईतक। सूर्य । वेगधरे त्रिक
स्त्रियामशुधरा । अंशुपति पु० अंशु-पति त । सूर्ये । [ स्त्रियामंशुमती । अंशुमत् पु० अंशु+मत+डीम् । स्तूय्य । वेगवति अंशुमति च त्रिक अंशुमत्फला स्त्री० अंशुमत् फलं यस्याः । कदलीच्छे । अंशुमती स्त्री० अंशु+मतप । सालपणीच्चे सालपाण च ।
रख्याते ! अंशुविशिष्टायां स्त्रियाञ्च ।
?
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२]
अंशुमाला स्त्री० अंशु माला ईतः । किरणजाले | अंशुमालिन् पु० अंशु - माला + इनि । स्वर्थे । किरणजालपति
स्त्रियामंशुमालिनी |
For Private And Personal Use Only
7
य् ।
श्रंख्य-ति ते | [ च पु० ।
अंशुहस्त पु० अंशुर्हस्तद्रव यस्य क० । अंस दन्तचुरादि० उभ० विभाजने । अ'सक्की ० ५० अम् स | स्कन्धे | अंस अच् । विभाज्य, व्यवयत्रे अ ंसकूट पु० स कूट ई० । ककुदे, राजन्योश्वांसकूटकथनमदुरिति प्रबोधचन्द्रोदयः ।
अ ंसल त्रि॰ अ ंस+लच् । बलगति ! अह चुरा० उभय • भासने । अह भ्वादि० आत्म० गतौ ।
हयति ते हि-त्-त । हिष्ट |
हते ।
इति स्त्री० अंह यति, न हन् क्तिन् वर्णविपर्ययः इति
त्यागे, रोगे च 'हतीच |
अ ंहस् क्ली० 'हामि । पापे ।
अक्रि पु० अॅ ंह-क्रि । पदे, वृक्षमूले च ।
अपि पु० हा पिबति यहि-पा-ड ! हते ! । गुल्फ़े ।
अ ंह्रिस्कन्ध पु० अहि-स्कन्ध ६ त ० चक्र वक्रगतौ भ्वादि० घटादि पर० । अकति आकीत् । वक्रयति । अक इदित् स्वादि० चिह्नकरथे च्यात्मने । ग्रह्नते । अक ली० कं सुखं न० त० । पामे, दुःखे च ।
•
अकच पु० न कच बहु ० " | केतुग्रहे । केशवन्ये त्रि० । अकरणि स्त्री० न ह अनि | याक्रोशभेदे, शापे च | [ वि अकरा स्त्री० न-श-अच् | आमलकोटच । कररहिते, कर्ट भिन्न े च अकर्कश त्रि० न-कर्कशः न०त० । कोमले, कार्कश्यरहिते च । अत्र त्रि. न कर्ण बहु० । बधिरे, कर्णरहिते च । न पु० न कर्त्तन बहु० | वामने खर्वे च । अकर्मण्य वि० कम्म न् + य-त् न०त० । कम्मयोग्य ऋकम्मन् त्रि• न-कर्मन् बहु० । कार्य्यादमे ।
वा ।
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३]
अक कन (क) त्रि. न-कलकन (क) बहु । · दम्भरहिरे लि। अकल्का स्त्री० न-कल् क बहु० । ज्योत्स्नाथाम् । दम्भरहिते अकल्य त्रि कलासु साधुः कला+यत् न० त० । रोगिणि । अकस्मात् अव्यये न-कस्मात् न० त० । हठात्कारे, अागन्तुके च अकाण्ड पु. न-काण्ड न० त० । असमये, अनवतरे च । न
काण्डः ( स्कन्धः सायको वा यस्य ) बद्ध । तत् शून्य त्रि. । अकाण्ड अव्य न-काण्ड न० त । असमये, अनवसरे च । [वि. अकाम पु० कम-धज न० त० । अनिच्छायाम् । व० कामरहिते अकामत: अव्य अकाम-तसिल । अनिच्छाहेतुतः । अकाय पु. न-काय ब० | राहौ। देहम्यून्य नि । अकार पु० अ-+-कार । ई-खरूपपणे । कारः क्रियान-कारो यस्य
ब० । कर्मशून्य त्रि।। अकारण न० न-कारण न० त० | कारणभिन्न । न-कारण
( उद्देश्य, हेतु ) ब० निष्प्रयोजने, हेतुम्यून्ये च नि ! अकार्य न० क-यत् न त । द्य तक्रियाचौर्य साहसादौ दुष्ट
कर्मणि | ब० कार्य पून्य त्रि । अकाल पु० न-काल न त । असमये, शुक्रास्तादिनिमित्तक व्रतान
द्यकरणायोग्य काले । कृष्णवर्ण भिन्न त्रि० । अकालजलदोदय पु० अकाले जलदानामुदयः तत् पु० । कुज् - झयाम् । असमो मेघानामुट्ये च ।
च । अकिञ्चन त्रि० न-किचन मयूरव्य सकादि त० दरिद्र, निईने अकिञ्चन ता स्ती. अकिञ्चन+ता | परिग्रहत्यागे, दारिद्रेव च । अकिचिन वि० न-किञ्चित्-ज्ञा-क | अल्पज्ञाने, ज्ञानम्पून्य च । अकिञ्चिकर त्रि. न-किञ्चित्क-अस् । अकर्मण्ये, क्रियापून्य,
नि प्रयोजने च । अकुण्ठ त्रि० न-कुण्ठा ब० | अकुण्ठिते, प्रतिभायुक्त, कार्यदक्षे च । अकुतोभय त्रि. न-कुतः-भय-मयूरव्य सकादि त० । भयम्शून्य । अकुप्य न० गुप्-यत् कस्य गः न० त० । खस रूप्ययोः ।
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४ ]
अकूपार पु० न-कूप-ट-अप कच्छपे । न--कुष्ट-अण् दीर्घः । ___ महापारे,,-समुद्र,-दूरपारे-सूर्य च ।। अकूवार पु० न-कु-वृ-अण् दीर्घः । समुद्र सूर्य च । अकृत्य न० क-क्यप न० त० । अकार्य चौर्यादिदुष्ट कर्मणि च । - कर्मशून्य नि ।
[स्वयं पक नीवारादौ । अकृटपच्य नि० न कट कर्षणे पच्यते पच्-यत् । कृष्यादिकं विना अकृष्णकर्मन् त्रि० न-कृष्ण-कर्मन् प० । अदुष्टाचारे पुण्यशीले । अकौशल न० कुशलस्य भावः कुशल+अण न० त० । अपाटवे ।
बहु । पाटवपून्य लि० ।। अका स्त्री॰ अक-कन् । मातरि । अक्त लि. अन्ज-त। बताञ्जने, परिमिते, व्याप्ते, संकुले च । अक्रम त्रि० न-क्रम ब० । क्रमपून्य, यौगपद्य पादपून्य च । अक्रान्ता स्त्री० न क्रम-क्त । हत्याम् । क्रान्त भिन्न त्रि० । अक्रर पुछ म-क्र र २० त० | यदुवंशीयन्ट पसे दे क्र र भिन्न नि । अक्रोध पु. क्रध-घञ् न० त० । कोपनिवृत्तौ । ब०। कोपन्य लि. अक्ष व्याप्तौ संहतौ च म्यादिगणीयः स्वादिश्च पर० । अक्षणति
अक्षति । अक्ष न० अक्ष-अच् । इन्द्रिये, काथोङ्गवरसाजने, ( धुना ) सर्जर
सहारे | अक्ष-घा पु० । द्य तसाधने पाशकादौ, घोड़शमाधकमानरूपे कर्ष, रथावयवे चक्र, क्रयविक्रयचिन्तायाम्, विमीतकक्षे यएड़ा इति ख्याते, सर्प, शकटे, विवादविज्ञाततत्त्वे, , रुद्राक्ष, जपमालायाञ्च । अक्षक लि. अच- खुल् । पाश कादिक्रियाकारिणि, व्यापके च । अक्षत न० क्षण-क-न त । यवे, क्षतरहिते ६ लाजेष पु० ब०व० । अक्षदर्शक पु० अक्ष-दृश्-एव ल । द्य तकारिणि । व्यवहारादिदर्शिनि
लि. | स्त्रियाम् अक्षदर्शिका ।। अक्षम् प० अक्ष-( व्यवहार ) दृश-किम् । ब्यवहारनिण तरि ।
य तदर्शके लि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रदेविन् वि० देविनी ।
[५]
दिन- नि । कारिणि स्त्रियाम्
अक्षद्यू त्रि० यन्त्र दिव- किप् । पाशकादिक्रियाकारिणि, क्लीवे च । अक्षरा स्त्री० अक्ष- (चक्र) धुर्- (अग्र) अक्षधूर्त्त ५० धुर्व-क्त श्रच धृतं ७०
इति प्रसिदो हते च ।
अवधूर्त्तिल पु० अथ (शकट) घुर्व-तिल | हुये |
अक्षपटक पु०
व्यवहारनिर्णेतरि । ( न्याय दर्शनप्रवर्त्तक
चक्राङ्गे ।
1
भु
यंत्र- (व्यवहार) पट - खुल् । अक्षपाद पु० यज्ञ - ( चक्षुः) पाद ब० । गौतमे सुनौ । यत्र (चक्र) पाद (अवयव) ६० । अक्षम त्रि० म अच् न० त० | यशक्ते । ब० । चमारहिते । अक्षमा स्त्री० चम अङ् न०त० । ईर्ष्यायाम्, असहने च । अक्षमाला स्त्री० श्रच - माला ६० । जपमालायाम् । [वि अन्य पु०न० चि अञ् । चयाभावे | ब | नाशरहिते, चयन्य े च अनया स्त्री० सोगवारे अमावास्यातिथौ, रविवारे सप्तम्यां कुजवारे चतुर्थ्याञ्च । वंशा वैशाख शुक्ल तृतीय
2 1
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६० । चक्राये | द्यतकारिणि, शाखोट
For Private And Personal Use Only
>
याययपि ।
1
अक्षय न० अन्नयाय हितम् यच्चय + यत् । श्राद्धशेषे देवे टतमधुयुक्त जले, अक्षय च । [णि न० | अक्षर पु० क्षर-ग्रच् न० त० | यकारादिवर्णे । नाशशून्ये वि० । अक्षरचण ( न ) लि० अचरेण वित्तः शेर+चण ( न ) | बेदके । अक्षरचुञ्च, त्रि० अक्षरेण वित्तः अक्षर+चुञ्च ु । लेखके ! अक्षरजीवक त्रि० अन्तर - जीव- खल् । व लेखनोपजीविनि, ि
पाम् अचरजीविका ।
अक्षरजोविन् त्रि० अक्षर जीव-गिनि इत० । वर्णलेखनोपजीविनि, स्त्रियाम् व्यचरजीविनी | [ न्यादौ । अक्षरतूलिका स्त्री० अक्षर - तुलिका ६० । वलेखनद्रव्ये लेखअक्षरवाट पु० न चरतोति श्रचरः वट-त्रेष्ट षञ् । बाहुयुद्धभूमौ । अक्षर संस्थान न अबर-संस्थान ६० । वर्णविन्यासे । बहु ० ।
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६ ]
- लिम्यादौ च ।
[ स्त्रियामपि अक्षवती स्त्री अक्ष+मत्ता वत्वम् । अक्षक्रीड़ायाम् । अक्ष विशिष्टअक्षवित् त्रि० अल-विद किप् । द्य तज्ञ, व्यवहाराभिन्न च । अक्षयौण्ड पु. क्ष-शौण्ड ७त । द्य तदक्षे । अक्षसूत्र न० अक्ष वृत्त ६त । जपमालास्तूत, यज्ञसूल, उपवीते च । अक्षायकोलक अस्त्री० अच्च (चक्र) अय-कीलक ६त | चक्राम
स्थापिते शङ्कौ । अक्षान्ति स्त्री क्षम-तिन् न० त०। ईर्शायाम् । ब ०। क्षमारहिते त्रि। अक्षारलवण न० क्षारलवण न००, ब० वा | क्षारलवण भिन्न है
न्धवे, सामुद्र च । गोक्षीरं गोतञ्च व धान्य मुगास्तिला यवाः ।
सामुद्र सैन्धवञ्चैव अक्षारलवण स्मृतमिति स्म तिपरिभाषितेऽपि । अक्षि न० अश- सि । चक्षुधि ।
[ केचित् । अक्षिकटक न० अक्षि-कूटक, ईत० । चजोल के तत्तारकायामिति अक्षिगत वि. अक्षिविषयं गतः शाकपार्थिवादि त । द्देष्ये ,रिपौ च । अक्षिभेषज पु० अक्षि-भेष (रोग) जि-ड । लोधविशेघे । अक्षिव न० क्षिव-क नत० । सामुद्रलवणे । अक्षविकूणित न० अक्षि-वि-कूण-त । अपाङ्गदर्शने कठाजपाते च अक्षीव पु. क्षीव -क, न० त० । सामुद्रलवणे | क्षीवो मत्तो नत ।
मत्त भिन्न नि । अनोट पु० यक्ष-छोट,अक्षस्व विभीतकस्यैव, उटानि पर्यान्यस्य ति ___वा । पार्बतीयपीलुले आखरोट इति प्रसिद्ध । अक्षोड पु० अक्ष-श्रोड | पार्वतीयपीलुपहे। [रहिते नि ! अक्षोभ पु० शुभ-घज नत० । हस्तिबन्धनस्तम्भ । बहु । क्षोमअक्षौहिणी स्त्री अन (शकटादि) अहि-णिनि । संख्याविशेष्यकरथा
दिसेनायाम् । तत्संख्या च २१८७ हस्तिनः । २१८७ रथाः ।
६५६ १० अश्वाः । १०८३५ ० पदातयः । अखट्ट पु० खट्ट-अच् नत | पियालक्षे पियामाल ख्याते । अखहि स्त्री खट्ट-टू न०० । अशिष्टव्यवहारे । अखट्टी च ।
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७]
अखण्ड त्रिखड़ि- घञ् न त । संपूर्णे, सकले | खण्ड मिन्ने पु० न०॥ अखण्डन पु० खड़ि ल्य ट न०त ० । काले । खण्डनम्यून्य त्रि । अखण्डित वि० खड़ि क्त न० त० | सम्पूर्णे खण्डितमिन्ने च । । अखात न० खन-क्त नत० । देनखाते, मनुष्याद्यखाते च । खातभिन्न त्रि० ।
[ सादौ, भच्यभिने च । अखाद्य त्रि. खाद-अहर्थेि ण्यत् न० त० । भोजनान, गोमांअखिल त्रि.न खिल्यते न कणश आदीयते दूत खिल-क न० त० ।
समग्रे । खिलाभिन्न कृष्टभूम्यादौ स्त्री० । अग दूदित् गतौ वादि० पर० । अङ्गति । आङ्गीत् । अग वक्रगतौ भ्वादि० पर० घटादि | अगति ग्रागीत् । अगयति । अग पु० न गच्छतीति गम-ड न००० । वृक्ष, पर्वते, सूर्य च ।
गमनाकर्तरि म्यूद्रादौ त्रि० । अगच्छ पु० गम-श न० त० । क्षे अगति स्त्री गम-क्लिन न००। उपायाभावे । बहु । गतिशून्य उपायम्यून्य च त्रि ।
[अकथने च त्रि। अगद पु० नास्ति गदो रोगो यस्मात् ५ ब ०। औषधे । ६ब | रोगशून्ये अगदङ्कार पु० अगद करोति अगदक-अण मुम् च । वैो । अगम पु० न गच्छतीति गम-प्रच् न० त० । रक्षे । अगन्तरि नि । अगम्य लि. न-गन्तुमर्हति गम-यत् न० त० । गमनानहे, अन्य
जातिस्त्रियाञ्च स्त्री० [देवताले । विषहारिणि द्रव्यमाने त्रि अगरी स्त्री० नास्ति गरो विधो यस्याः ५ ब डीए । मूषिकविषहारिणि अगर न न गिरति ग्ट -उ न०त० । अगुरुचन्दने स्वनामप्रसिद्ध । अगस्ति पु. अगं विन्धवाचलम् अस्थति अग-अस्-ति शकन्वादि । . अगस्त्यनामके सुनौ । अगस्तिद्र पु० अगस्तिप्रियः द्रक्ष: शाक० त० । वकरने। अगस्ती स्त्री अगस्ति निवासत्वात् दक्षिणयां दिशि । अगस्त्य पु० अगं विन्धवाचलं स्यायति स्तम्भाति ख्य-क। अगस्त्य
नामके मुनौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[८]
अगाध वि० गाध प्रतिष्ठायाम् गाध-घञ् न-ब ०
च्छिद्रे न० 1
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
हृदे |
०
श्रगाधजल पु० अगाध - जल - ब ० । प्रतिगनीरजले अगार न० अगम् न गच्छन्तन्ट छति प्राप्नोति अगऋ ण् । ग्टहे । अगु पु०न गौः किरणो यस्य राहौ । किरणशून्ये, गोशून्य े च त्रि श्री गुरु न ० न गुरुर्यात् । अगुरुचन्दने स्वनामप्रसिद्ध, शिंशपा - (शिशु) वृक्षे च | गुरुभिन्न े, उपदेशक शून्ये च वि । अगुरुशिंशपा स्त्री अगुरुः सारो यस्याः तादृशी शिंशपा मध्यपदलोपि त । शिशु इति प्रसिद्ध शिंशपाटच । [द्रव्यमात्र लि० । अगूढ़गन्ध न० न- गूढ़ो गन्धो यस्य ई० । हिङ्गद्रव्ये | बगुझतौरजे श्रनायी तो अग्नि +ऐङ् - ङीष् । अग्नेर्यो पिति स्वाहाख्यायाम् । अग्नि पु० अङ्गति ऊर्द्ध गच्छति अगि-नि नलोपः । अग्नौ स्वनाम - प्रसिद्ध तेजोमेदे |
वनस्थापने अग्निहोत्रपि ।
अग्निक पु० अग्निवत् काय ते प्रकाशते क क । इन्द्रगोपकीटे ! अग्निकण पु० अग्नि- कण ६० | अग्निच्य ु तच्छुद्रांशे । अग्निकारिका स्त्रो अग्नि - कारिका त । अग्निलन्य होमाधानादौ, नुन ही पौषधिभेदे च ।
ष्य -
अग्निकार्य न० अग्नि - कार्य ( क ण्यत् ) ६० | अग्नित्य होमाधानादौ अग्निकाष्ठ न० अग्ने : (उद्दीपनाय) काष्ठम् ताद षष्ठया त० ॥ गुरुकाष्ठ । [ व्याप्ततृणपुजे जुड़ा इति ख्याते । अग्निकुक्कुट पु० अग्नेः कुक्कट इत्र रक्तवर्णस्फुलिङ्गत्वात् । ज्वलदग्निअग्निकोण न० अग्नेः कोणः इत० । पूर्वदचिणयोर्मध्ये दिग्भागे तस्य वह्निदेवत्यप्रसिद्धः । [ प्रसिद्ध काचेच ! अग्निगर्भ पु० ग्निर्गर्भे यस्य ब० 1 सूर्यकान्तमणौ व्यातसीति अग्निचधन पु० अग्निश्चीयतेऽनेन चि - ल्युट् | मन्त्रभेदे, काळे च । अग्निचित् पु० अग्निं चितवान् चि-भूतार्थे किप् । मन्त्रपूर्वकत
[ जातद्रव्ये त्रि ।
ु
अग्निजारत । खर्णे न० । अग्नि
अग्निज पु० अग्नि-जन-ड |
| अतिगभीरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
fe ]
अग्निजात पु. अग्ने जर्जातः जन-जा । यग्निजारने खान
वहिजातमात्र त्रि | अग्निजार ५० अग्नि जारयति जयण । अग्निजारनामकक्ष। . अग्निजाल पु० अग्नं जारयति जु-अण लत्वम् । अग्निजारक्षे । अग्नि जिह्वा स्त्री अग्नेर्जिह्वे व | जागली ने । ६ त । अग्निजिह्वा.. ____ याम् । अग्नि जिह्वा ये प्रां व० । देवे ६ त । अग्निशिखायाम् । अग्निज्वाला स्त्री अग्ने लेिव । गजपिप्पलीले । [कक्षभेदे । अग्निदमना स्त्री अग्निं दमयतीति दमि-ल्य । गणिकारीनामअग्निदेवता स्त्री अग्निदै वो यस्या: । कतिका ख्यतारायां तस्या अग्नि
दैवतत्वात् । अग्नि देवतमाले त्रि। अग्निनिर्यास पु० अग्ने निर्यासः (क्षीरयत् निष्यन्दः) । उपचारात्
तज्जाते अग्नि जारवृक्ष । स्वर्ण न । अग्निप्रस्तर पु० अग्नि प्रस्तृणाति स्त -अच् अग्नेर्वा प्रस्तरः । चक् - ____ मकीत ख्याते ऽरजा पापके प्रस्तरखण्ड । अग्निबाड पु० अग्ने ऑडरिव दीर्घशिखत्वात् । धमे । अग्निभ न अग्निरिव भाति मा-क | स्वणे । अग्निवत् प्रकाशवति त्रि. अग्निभू पु० अग्नेर्भवति भू-किम् । कात्ति केसे । स्वण न० | अग्नि
जातमात्र वि०। अग्निमणि र • अग्ने-मणि: । अग्निसाधने ग्रातसीति प्रसिङ्घ काचे !
स्तूर्य कान्ते मणौ च । अग्निमथन पु० अग्नये मथ्या तेऽसौ सन्य-ल्य ट् नलोपः । गणियारीति
ख्याते गणिकारीवा। तत्कायोर्षघ गण हि झटिति पङ्गिरुद्दीप्यते अग्निमन्थनमन्त्र च । अग्नि मन्थ पु० अग्नये मयतेऽसौ मन्थ अन् । गणकारीयक्षे । अग्निमारुति पु० अग्नि मारुत--दूज हव कल्पभेदे अग्नि वायुरूप
यो वयोः पुत्र अगस्य सुनौ ।। अग्निमुख पु० अग्निर्मुखमिय यस्य । देणे, इतव्य हि देवैरग्निहा
रेण वाश्यते । अग्जिटुंखे यस्य तस्ािन् । वित्र, शापरूपाग्ने स्तस्य
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १० ]
मुखे स्थितत्वात् । अग्निर्मुखः प्रधानमुपास्यो यस्य तस्मिन या |
विन। अग्नेर्मुखे तु न । अग्निमुखी स्त्री अग्निरिव मुखमग्रं यस्याः गौरादित्वात् ङीष् । (भेला)
भलातकक्ष, पाकशालायाम्, गायत्रीमन्त्रे च । अग्निरक्षण न० अग्नि: रच्यतेऽनेन रन-ल्युट। राक्षसादिभ्योऽग्नि
रक्षाकारके मन्त्रभेदे, अग्निहोले च | अग्निरजस पु. अग्नि रिव रज्यते दीप्यते रनुज अस नलोप: । रक्त
वर्ण इन्द्रगोपनामककीटे । अग्निवीथ, वर्षे च । [प्रिये त्रि । अग्निवास पु० अग्ने वल्लभः सुरतेन दाह्यत्वात् | सालक्ष । अग्निअग्निवाह पु० अग्निं वाहयति गमवति बोधयति वा बाहे: अण ।
धमे, छागे च । वनियाहकमात्र त्रि० । अग्निवित पु० अग्नि विन्दते विन्द-किप | अग्निहोलिणि साग के । अग्निवौज न० अग्ने वजम् तदेतोजातत्वात् उपचारात् । स्वाङ्गि
रेतसि च । अग्निवीय न० अग्ने वीर्य,तदीर्थजातवादपचारात् वर्षे वरेितनि,
तत्पराक्रमे च | ब० । अग्नितुलप्रपराक्रमवति त्रि। अग्निशिख पु० अग्निरिव शिखा यस्य ! कुन मटक्ष,कसुम्भव अग्नि
तुलपशिखे जाङ्गलोटक्ष च | अग्नितुल्यजटायति लि । अग्नि खर. पु० अग्निरिव शेखरमय यस्य । कुक महक्ष सम्भवक्ष
जाङ्गलीशे च । अग्नितुल्याप्रति वि०। अग्नि टोम ए. अने: स्तोमं स्तु मन् पत्वम् । यागविशे पे । अग्निष्ठ पु० अगौ स्थातुमर्हति स्था-क पत्वम् । बङ्गौ सिनियोग्य लौहमये कटाहादिपाल ।
[सम्भ, तनत्र लिः । अग्नि सम्भव पु. अग्निरिव सन्नायति म-अच् । अरण्य सम्झे । अग्नि-- निहाय पु० अग्निना सह अयते अय-अच् ३त० । वायो.
अग्निसहायधूमबद्वेगबत्त्वात् शीघ्रगतित्वाच्च दनक ते च ! अग्निस र न० अनी सारो य स्य अत्यनाग्नावुत्तापनेऽपि सारांशा
दहनात् । रताञ्जने । अग्ने मध्य तु अत्ती ।
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११ ]
अग्नि वान (वात) पु. ब.ब. अग्नितः ( श्रावीयविप्रकररूपाग्नेः)
सुर, पातौं ग्रहणं ये प्रां अ-दा-क्त प्रत्वमिति बहवः। मरी
चिपुत्ल पिट गण विशघे ।। अग्निहोत्र पु० अमनो-इयतेऽल हु-ल ४ त०। मन्त्रकरणकङ्गिस्थाय
नपूर्वक होमादौ । अग्निहोत्रसंबन्धित्वात् वनौ च | अग्नि होत्रिन बि० अग्नि जोत्र+दूनि | अग्निस्थापनपूर्व के सायंप्रा. तरादिकाले होमकर्तरि माग्निके ।
[नमन्त्र। अग्नीव पु. अग्नरिध्यतेऽनेन अग्नि--इन्ध-क्रिप । अग्निप्रज्वालअग्नीव्र पु अग्निरिध्यते अनेन कत्त, अग्नि -इन्ध-रक् । अग्निरक्ष
ए कारके ब्रह्मापराये ऋत्विग भेदे । अग्नि धारयत्यत्र अग्निध
इत्यादि -क | अग्निकत्ये, होमादौ च । अग्जोन्धन वि० अग्निरिष्यतेऽनेन अग्नि-इन्ध-ल्य ट् । मन्त्रभेदे ।
स्त्रियां टित्त्वात् डीम् । भावे ल्यु टि । अग्नि कृत्ये न० । ध.न्याधान न० अनेराधानम् श्रा-धाञ्-ल्युट ६० । वेदमन्त्र
द्वारा वह्निस्थापने । बहु | अग्निहोत्रयागे । अग्न्याल व पु० अनेरालयः अग्नि-आ-ली-अच् ६त । वेदमन्त्र
द्वारा वनिस्थापनयोग्य ग्टहे, तदाधारे-कुण्डे, स्थण्डिले च । अाज्याहि न पु० अग्निराहितो येन अग्नि--आ-धाञ् कर्मणि त, वा __ परनिपातः अग्निहोलिणि माग्निके । अन्य त्यात पु. अग्निना कृत उत्पात: (अनि टस्सूचकोपव:) उत्
पत - धञ् ३त। आकाशस्थाग्निकृतविकाररचितोपदवे, उल्का
पाताद्यशुभसूचके, धूमकेतुकतविकारे च । अन्य पथान त्रि अग्निरूपस्थीयतेऽनेन अभिन- उप-स्थाल्युट ईत।
यह रुपस्थानमन्त्र । स्त्रियां डीप । ६० । वन रुपस्थाने न० । अत्र न० अङ्ग-रक नलोपः । उपरिभागे, शेषमागे, पालम्बने,
पूर्वभागे, पलपरिमाणे, समूहे च ! प्रधाने, अधिके, प्रथमे च लि।
[कर्म ! देहपूर्वभागे । अग्रकाय अस्त्री० अनः काया अवयवावयविनोरभेदात् असहस्तवत्
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Achary
[१२]
अपग लि. अग्रे गच्छ्रतीति कम-गम-ड ७२० प्रथमगामिनि । स्त्रियामपगा।
[प्रधाने च । अग्रगण्य त्रि अप गण्यते अन-गण यत् ७त । अग्रगणनीये, अग्रगामिन् त्रि० अमे गछति अप-गम-णिनि ७० । अग्र_____ सरे । स्त्रियामग्रगामिनी । अग्रज पु० अये जायते अय-जन-ड | ज्येष्ठम्मारि | अपजात
मात्र वि०। ज्यभगिन्यां स्त्री । [जङ्घायभागे | अग्रजङ्घा स्त्रो० अया जवा अवयवावयविनोरभेदात् क. स. ! अग्रजन्मन पु० अये जन्म यस्य अय जन् मनिन् व्यधि० वद्ध ।
ज्येष्ठनातरि, विप्रे च । अग्रजातमा त्रि. । अग्रजात पु० अग्रे जातः अन-जन् क्त ७त । ज्येष्ठनातरि, विप्रे . च । ज्यटमगिन्यां स्त्री० । पूर्वजातमाले त्रि अपजाति पु० अग्रा श्रेठा जातियंस्य, अग्र-जन-तिन् । विप्र । अग्रजिह्वा स्त्री० अपा जिला असहस्तवत् क० | जिह्वा
ग्रभागे। अग्रणी लिअग्रे नीयतेऽसौ अप भी किम् णत्वम् । प्रमो अग्रतम् अव्य० अग्रे अपाहा अग्न- तमिल । पूर्वभागे, पूर्वमागावधिके च ।
[ अग्रगामिनि । स्त्रियां डीम् । अग्रतःसर त्रि. अग्रतः सरति गछति अपतम् सू-ट ७त० । अग्रदानिन् पु० अये दानं यस्य अप-दान+इनि| तोहे शेन ___यहानं दीयते तत्मबियाहिणि अग्नदानीति ख्याते विप्रे । अग्रनख यस्त्री. अंगं नखं अग्रहस्तवत् क । नखाग्ने । अपनासिका स्त्री० अया नासिका असहस्तवत् क । नासिकायभागे।
[शीति ख्याते वृक्षे । अग्रपर्णी. स्त्री. अग्रे पर्ण यस्याः जातित्वात् डीप पालकअग्रभाग पु० भज्यते इति भागः एकदेशः अग्रः पूर्वः भागः • भज-धज क। श्राइादौ प्रथममुन,त्य देये द्रव्ये अवयवस्य
अग्रदेशे च । यथा शरस्य शल्यापम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३ ]
अपभुक् त्रि अग्रे देवपित्रादिभ्योऽदत्त्वा मुले अग्र भुज किए ७०
औदरिके। अग्रमांस न० अयं प्रधानं भच्यत्वे न मन्यते मन्-स, दीर्घः कर्म० ।।
हृदयस्थे पद्माकारे (फलका) इति नामके मासे केचित् ब्यु काप
मांसमेक नामेयाहुः । अग्रमास इति प्रसिद्ध रोगभेदे च । अग्रमुख न० अयं मुखं असहस्तवत् कर्म । मुखाग्रे । अग्रयान न० अग्रे यानं यस्य या ल्यु ट, संज्ञान प्यण त्वम् । पुरो
गामिनि सैन्य । अग्रगामिमात्रे त्रि। [प्रसिद्ध शाकभेदे । अग्रलोहिता स्त्री० अग्रमपरिभाग: लोहितं यस्थाः व० । चिल्लीति अग्रवीज पु. अगं शाखाग्न वीजमुत्पादकं यस्य छिनाग्रतरुखण्ड
रूढ़े कलम इति प्रसि काण्डजाते कुरण्ट कादिरले । अग्रसन्धानी स्वी० अग्रे फलोत्पत्तः प्राक् सन्धान कार्यस्य ज्ञानं
यस्या डीम् । यमपञ्जिकायाम् । यत्र हि प्राणिवर्गस्य प्राग्भकीयकानुसारेगा शुभाशुभसूचनं सर्वे लिख्यते सा यमपञ्जिका,
कश्चित् यमपट्टि केति सा कटाते । अग्रसन्धानकारिणि तु नि । अग्रस व्या स्त्रो० अन सन्धधायाः सर्वोऽप्य कदेशः कालवाचिना सम
स्थते दूत्यु कोः एक ० त० | सन्धया पूर्व समये । अगा पूर्वा सन्धत्रा इति क० | प्रात:मन्वयायाम् ।
स्त्रियां डीम् । अग्रसर वि० अग्रे सरति गच्छति अग्र सू-ट ७० । अग्रगामिनि । अग्रह पु० ग्रहः ( परिग्रहः ) न० त० । परियहाभावे । बहु । परिग्रहम्पून्ये संन्यासिप्रभृतौ त्रि
. अग्रहर पु० अमेहियते दीयतेऽसौ अग्र-ह-अच् । अनदेये वस्तुनि,
भागाने च । अप-ह-ट । अग्रहारिणि तु त्रि० । अग्रहस्त पु० अनः हस्तः अवयवारयविनोरभेदात् क० | हस्ताने । अग्रहायणः अस्त्री० हश्च ब्रीहिकालयोरिति काले वा ह-ल्युट
युक् च भावं खभाव जहाति हायनो वर्षः अपः पूर्व : हायन: क० या त्वम् । मार्गशीर्ष मासि तस्य च वर्षादित्वम्
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १४
अमरकोषादौ मार्गादिमारभ्य कार्तिकान्तमासकीर्तनात् स्पष्ट
मवगतम् । अग्रहायणो स्त्री० अम्ब नि जहानीति हायनो नीहिः छापाः
श्रेष्ठा हायनाः थालयो यस्यां संज्ञा त्वात् णत्वं गौरादित्वात् डीप । मृगशीर्घनक्षले । तस्य च नक्षत्रस्य रात्रौ प्रथममुदयकाले श्रेष्ठ बीहीणां धान्यानामुत्पत्तिों के दृश्यते । तच्च नक्षत्र
सौरापहायणे मासि रालो प्रथमझदेति | अपहार पु० अये हियतेऽसौ हृ-घञ । अपहरे (पूर्वोऽर्थे )
ब्रह्मचारिणे देये शेलादौ च | अग्न-ह-अण । अपहारिणि ।
लि. । खियां डीप । अग्राह्य लि. न-ग्रह ण्यत् न०त० ग्रहणायोग्य शिवनिर्माल्यादौ प्रतिग्रहायोग्य तिलाश्वस्वर्णादौ च ।
[च लि। अग्रिम पु० अमे भवः अम+डिमच् । ज्ये उभातरि । श्रेष्ठे उत्तमे अग्रिय पु. अग्ने भवः अग्र+घ । ज्य मातरि श्रेष्ठ उत्तमे च वि० । अगीय पु. अग्ने भयः अग्र+छ। ज्यछमातरि | श्रेठे उत्तमे च त्रि० ।
[गामिनि । अगा लि. अग्रे गच्छति अग्र-गम कनिप अलक्म० । अग्रअयेगू त्रि. अग्रे गच्छति अग्ने-गम-डू+अल कम० । अयसरे सेवके । अग्रेदिधिष पु० दिधिं धैर्य स्थति निरस्यति दिधिष: विरूड़ा
पुनk : • योषित् दिधि-सो कू-पत्यम् अयं प्रधाना दिधिपूर्यस्थ अल कस० कबभावाह खत्वे । पुन वियाहकारिणि । निपातनात् अस्य हखान्ततापीष्यते । प्रागूढ कनिष्ठगिन्या अनूदज्येष्ठगिन्यां च । ज्येष्ठायां यद्य नूढ़ायां कन्यायामुह्यतेऽनुजा। सा चादिधिषू या पूर्वा तु दिधिपू: स्टतेति मनलो: । एतत्पशे च अग्रे खविवाहात् पूर्व दिधिषः ज्येष्ठा'विवाहकालासहनरूप धैर्य लोपकारिणी व्यनुजा यस्या इति
विग्रहः । अषण न० अग्रे वनस्य ७त० अनुक्स० गत्वञ्च । वनायदेशे ।
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १५ ]
श्रयेसर नि• अग्रे सरति गच्छति अग्ने सूट अलुक्स. ७त० । अग्रगामिमि स्त्रियां डीम् ।
[च त्रि। अग्य पु० अग्रे भयः श्रय+यत् । ज्योभ्रातरि । प्रधाने के अब दित् गतौ भ्वादि० आत्मने ० मक० सेट् । अङ्घते । प्राविष्ट । श्रव पापकरणे अदन्तचुरादि० उभय० । अघयति-ते ।। श्रत न० चुरा. अध अन् । पामे, व्यसने, दुःखे च । । अवमर्षण लि. अघं पापं मृष्यतेऽनेन अध:पल्युट ६त। सर्व
पापनाचार्थ जम्य मन्त्रादौ । स्त्रियां डीम् ।। अघोर पु० धुर्ण-डोर । न धोरः ( शान्तः ) न० त० । महादेव ।
घोरभिने नि । भाद्र कृष्ण चतुर्दश्यान्तु स्त्री० । अघोष पु० घुष-धज न० त० । वर्णोचारणवाह्ययन विशेषे ।
च खयां यमः खया+क+पौ विसर्ग: शर एव च । एते श्रामानप्रदानाः अघोषाश्च विव एष ते इति शिक्षोतदिशा खयादि
वर्णामारुच्चारणप्रयत्नः । अन्नर पु० न हन्ति सृष्टिकत्वात् न-हन-यक निपातनात्
साधु । प्रजापतौ। न हन्यते स्त्रीहत्याया निषिद्धत्वात् ।
स्त्रियां गवि तु स्त्री० । अङ्ग (नक ) संख्याकरणे चिङ्गयुक्तकरणे अदन्तचुरादि० उभ. सक.
सेट । अकय-ति-से आञ्चिक-त्-त । अङ्कापयति ते इति केचित् । अङ्ग पु० अङ्क पत्र । दृश्य काव्यविशेषे अङ्क इति प्रसिद्ध नाटकपरि
कदे, पर्वते,चिग रेखायां,युद्धभूषण,समीपे च | क्रोडे तु अस्त्री अङ्कति पु० अन् च (गतौ) अति कुत्वम् । वाते । पूजनार्थत्व कर्मणि
अति । ब्रह्मणि अग्नौ च । अग् निहोत्रिणि त्रि । स्त्रियाम् अङ्कती। च ।
मङ्कनी । चिङ्गकरणमाले न । अन त्रि. अङ्क ल्युट् । अङ्कनसाधनद्रव्य दागनीति प्रसिद्ध स्त्रियाअसपालि (लो) स्त्री पा-अलि अङ्क- पालि ६त ० वा डीम् । क्रोड़
प्रान्ने । अङ्खन पालयतीति अङ्क-पालि । उपमातरि (पाइमा) इति प्रसिद्धायाम् । ऋकस्य पालिरिख त । ग्रालिङ्ग ने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अङ्गपालिका स्त्री अङ्कपालि+क । धालग्राम, वेदिकायां, कोड़प्रान्त
भागे, आलिङ्गने च । अङ्कस् न० अन्ज-असन् कुत्वम् । चिङ्ग, शरीरे च । अथित त्रि० अङ्क-क्त । चिह्निते, चिलिते, कनसंख्यायाञ्च । असिन् लि० अङ्कः (आलिङ्गनस्थानत्वेन) अयास्ति अङ्क+नि | अके___ नालिङ्ग-स्ट दङ्गादिवाद्यभेदे, क्रोड़ विशिष्टे च स्त्रियामयिनी । अङ्क र अस्त्री अङ्क-उरच् । वीजादभिनवोत्पन्ने,मृत्तिकामुद्भिद्य जाते च
टणक्षादौ,जले च । शीघ्रमुत्पद्यते इति साधात् रुधिरे,लोम्नि च अङ्गुरक पु० अश्यते यत्न न सञ्चीयतेऽसौ अन्च-घुरच ततः क । प___च्यादीनां वासस्थाने वासा इति ख्याते । भिदे डाङश इति ख्याते । अङ्गश अस्त्री अङ्क-उशच् । हस्तिचालनोपयोगिनि वक्राये लौहानअङ्गु गदुईर पु० दुःखेन धार्यते व्यवस्थाप्यते दुर्-धारि खल हवः ___अङ्कुश-दुर्धर ३त । दुर्दान्तहस्तिनि । अङ्क र पु० अङ्क-खजूरादित्वात् ऊरच् । अभिनवोत्पन्ने टणटनादौ । अङ्कष अस्त्री अङ्क ऊषच । हस्तिचाननोपयोगिनि वक्राग्रे लौहमयेऽस्तार दे अकोट (ठ) (ल) पु० अश्यते लहते कीलकै । अङ्क प्रोट (अोठ) __(ोल) । पीतवर्ससारे गन्धयुक्तपुष्य दीर्घकण्टकयुक्त रक्तवसंफले
आकोड़ इति ख्याते वृक्ष । अशोलक पु० अङ्कोल+क। आकोड़ इति ख्याते वृक्ष । अशोलसार पु० अङ्कोलस्य सारः ६० । अङ्कोटवृक्षजाते विषभेदे । अङ्कोलिका स्त्री अङ्क-वल अच् संप्रसारणे अकोला+क । प्रालिङ्गन
क्रियायाम् । अङ्ग्य पु० अङ्क कोड़े स्थापयि त्वा वाद्यतेऽसौ अङ्क साधुः । अङ्क यत् ।
साई तालत्रयायामं चतुर्दशाङ्गलाननः । हरीतक्यात तिर्यः स्याद. झ्योऽङ्क स हि वाद्यते इत्यु तोः क्रोड़े स्थापनपूर्वक वादनीये
हैदङ्गादौ । अङ्कनीये त्रि.. . श्रङ्ग चिङ्गयुककरणे अदन्तचुरादि उभय० सकर्मक ०. सेट अङ्गय-हि ते ' याञ्जिग-त् त । मतान्तरे अङ्गापयति ते |
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १०
अङ्ग न० अङ्ग-अच् । देहे, अवयवे, अप्रधाने, उपाये, मनसि च । अंग्रह पु० अन्न ग्रह त ० । देहवेदनायाम् ।
। अङ्गज न० अङ्गात् जायते अङ्ग-जन-ड | रुधिरे । पुले, केशे पं
पु० । देह जातमाल त्रि। अङ्गण (न) न अगि-गतौ अङ्गयते ग्टहानिःसृत्य गम्यते अन अङ्ग-युट
प्टषोदरादित्वात् वा ण त्वम् । (उठान) रति प्रसिझे प्राङ्गणे ।। अङ्गति पु. अनक्ति याप्यनेन करणन | अन्ज-अति कुत्वम् । वाहने ।
अज्यते पूज्यते कर्मणि अति । ब्रह्मणि, अग्नौ च | अगनि
होलिणि नि । स्त्रियाम् अङ्गती च । अङ्गद न० अङ्ग दायति शोधयति दै-क | ताड्, बाजु, इति च प्रसिद्ध ... बाहुभूषण । वालिपुले बानरे मु.। अगदानकर्तरि त्रि० ।
दक्षिणदिग्गज करिण्यां स्त्री०। अङ्गना स्त्री प्रशस्तमगमस्ति यथाः अङ्ग+न | अगौष्ठवक्त्यां योपिति,
योषिन्मात्र, उत्तरदिग्गज करिण्याञ्च । अङ्गनाप्रिय पु० प्रो-क अङ्गना-प्रिय ६त० । अशोकक्ष तत्पुष्ये प
स्त्रियः खाङ्ग भषयन्तीति । योघिप्रियमालेतु वि० । अङ्गपालि स्त्री०अङ्ग पाल्यते संबध्यतेऽत्र अङ्ग-पाल-दू । आलिङ्गने । अङ्गपालिका स्त्री०अङ्ग देहं पालयतीति अङ्गपालि-एलु ल । धाइमा
इति ख्यातायाम् उपमातरि | अङ्गपालनकारके लि. | अङ्गमद्द पु० अङ्ग मई यति अङ्ग-मई-णिच् -अच् ६ त०। देहसंवाह के
सेवके | अङ्गमर्दनकारके त्रि | अङ्गमई क पु० अङ्ग मई यति अङ्ग मर्द-णिच ग ल । देहसंवाह के
सेब के । अङ्गमदिन पु० अङ्ग मई यति व्यङ्ग-मर्द णिच् णिनि ६त० । अङ्ग
मर्द के सेवके ! अङ्गमर्दनकारके वि० | स्त्रियां डीम् । अङ्गरक्त पु० अङ्ग रक्तः रन्ज-क्त ७त० । कम्पिल्य हे शजाते-रक्तवर्ण
चूर्णवति-गुड़ारोचनीति वाणिजषु वैद्येषु च प्रमिथे उनमे दे । - रक्ताङ्गमात्र त्रि।
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८
अङ्गरक्षणी स्त्री अङ्ग रच्यतेऽनया अङ्ग-रक्ष-ल्युट हो । प्राङ्
राखा इति प्रसिद्दे वस्ते । अङ्गरक्षण कारके त्रि. । अङ्गराग पु० अङ्ग रज्यतेऽनेन अङ्ग-रन्ज-करण घब.। अगलेपने
कुङ्कुमादौ । भावे पनि । अङ्गस्य विलेपने । [अगदेशाधिपे करें । • अङ्गराज पु० अङ्गेषु तनामकदेशेषु राजते राज किम् ७त० ।
अङ्गव न० अङ्ग स्वावयवे वाति अन्तर्भवति अतिशोधणात् सञ्ज चिता.. . ङ्गमिव भवति अङ्ग- वा-ड ७०। शुष्कफले । अङ्गविकृति प०वि-क-किन अङ्गस्य विकृतिचालनादिर्यसात् ५ त ।
मृगीनाड़ा इति ख्याते अपस्माररोगे । ६त०। अङ्गस्य विकारे स्त्री, अङ्गविक्षेप पु. पि--क्षिप-धज अङ्गस्य विक्षपः चालन यत्र ब० ।
अङ्गुल्य दिविन्यासभेदेन शिविधे टत्ये । ६० । अङ्गस्य चाल --
नमाल । अङ्गवैकत न० विक्षतस्य भावः विकत+अग्ण अङ्गेन अङ्गचेष्टया वक्त
हृदयभावो ज्ञायते यत्र बहु । श्राकार इति ख्यातायाम्-हृद--
यगतभावावेदकचेष्टायाम् । ६० । अङ्गस्य विकारे न० । अङ्गस् पु० अन्ज असन् कुत्वञ्च । पक्षिणि इत्यु ज्वल दत्तः । अङ्गसंस्कार पु० अङ्ग संस्क्रियते ऽनेन अङ्ग-सम् क करणे घन ।
देहसंशोधनादिसंस्कारकारके स्नाने गोधूमचूर्णादिनाङ्गमर्दने च ! भावे घञ ६त । अङ्गस्य संस्कारे विलेपनादौ । अङ्ग संस्करोति
अङ्ग सम्-क-कर्तरि अण ईतका कुङ्क मादौ नि । अङ्गहार पु. अङ्ग हियते चाल्यतेऽत्र अङ्ग-हू अाधारे घञ ।
अङ्गुल्यादिविन्यासभेदेन त्रिविधे टत्ये । भावे घञ ६त ।
अङ्गस्य हरणमात्र । अङ्गाङ्गिभावः पु० अगस्य अङ्गिनश्च भावः । गौणमुख्यभावे । अगाधिम पु० अधि पा-क अङ्गा-अधिप ६त. । अङ्गन्देश पतौ कर्म ।
अत्र अङ्गाधिपतिरित्यपि । अङ्गार अस्त्री० अङ्ग-प्रारन् । अव दग्ध - अग्नि संक्रान्ते अग्निशून्य वा
आडार ई ति प्रसिद्दे-काष्ठखण्ड । मङ्गलग्रहे पु०। रक्तयो त्रि.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
•
[ 32 ]
अङ्गारक पु० अङ्गार+खार्थे क | रक्ता त्वात् मङ्गलग्रहे कुरण्टक - हव े, भीमराज इति ख्याते भृङ्गराजटचे च । अल्पार्थे कु । स्फुलिङ्ग इति विख्याते - श्रृङ्गारन द्रां ।
अङ्गारक न० तैलमङ्गारक नाम सर्वज्वरविनाशनमिति वैद्यकपरिमा षिते तैलविशेषे ।
अङ्गारकमणि अस्ती अङ्गारकस्य मणिः ६० | प्रबाले तस्य मङ्गलग्रहस्वामिकत्वस्य ज्योतिषे प्रसिद्धिः ।
अङ्गारधानिका स्त्री० अङ्गाराणि धीयन्त े ऽस्याम् अङ्गार-धा आधारे ल्युट् टित्वात् ङीप् ततः स्वार्थे ऋप् टाप् । अङ्गाराधारे (आटा) इति (धुनची) इति च प्रसिद्ध पात्रभेदे | अङ्गारपरिपाचित न० अङ्गारे (ज्वलदग्निव्याप्त काष्ठखण्ड) परिपा
च्यते परि-पच स्वार्थे णिच्क्त । कावा इति प्रसिद्ध - पक्कमांसादौ अङ्गारपुष्प पु० श्रृङ्गारमिव लोहितवर्णं पुष्प ं यस्य ब० । जिँयापुति, इति ख्याते इङ्गदीवृच े ।
अङ्गारमञ्जरी स्त्री अङ्गारभित्र रक्तवर्णा मञ्जरी यस्याः ब० समासान्तकबभावाद्दुखत्वे संज्ञात्वात् । रक्तवर्णे - ( करम्चा ) इति ख्याते करञ्जते ।
-
अङ्गारवती स्त्री अङ्गारमिव रक्तफलत्वात् रक्ता वल्ली क० । रक्तवर्ष - फलवत्यां कु च इति प्रसिद्धायाम्, -गुञ्जालतायां करञ्जवृक्षं च । अङ्गारशकटी स्त्री शक्नोति वोढुं शकटम्, अल्प शकट ं, शकटी, घव्यादिवत् अल्पार्थे ङीप् अङ्गारस्य शकटी ६त० | ( श्राङ्टा) धुनाचीति च प्रसिद्ध अङ्गाराधारे पात्रभेदे |
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अङ्गारि स्त्री अङ्गार+मत्वर्थे ठन् पृषोदरादित्वात् कलोपः | अङ्गाराः चाहे आङ्टा इति प्रसिद्ध पात्रविशेषे !
अङ्गारिका स्त्री अङ्गार विद्यतेऽस्याः अङ्गार+मत्वर्थे ठन् टाप् । आङ्टा इति ख्याते अङ्गारपाले | [पाले | अङ्गारवति त्रि० । अङ्गारिणी स्त्री अङ्गार+हूनि | अङ्गारधानिकायां (आङ्ढा) इति ख्यातें अङ्गारित पु० अङ्गारमिवाचरतीति अङ्गार + किषु ततः कर्त्तरि ता
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२० ]
पलाश कलिको हमे । अङ्गार करोतीत्यर्थ णिचि क्त | दग्धप्राय लि. अङ्गिका स्त्री० अङ्गम् आच्छादयति अङ्ग+इनि-के स्त्रियां टाप । अा.
डाखा इति प्रसिझे कञ्चकवस्त्र । अनिन् वि० अङ्ग+नि । प्रधाने, अवयवविशिष्ट, देहवति च । अङ्गिरस पु० अङ्ग असि डिरागमः । स्वनामख्याते कषिभेदे ब्रह्मणोमुखजाते पुले ।
स्वीकारे अभ्युपगमे । अङ्गीकार पु०अनङ्गम् अखकीयम् अङ्ग क्रियते अङ्ग चि-क-धज । अङ्गीकृत वि० अङ्ग-चि-क कर्माणि न । अभ्य पगते स्वीकृते । अङ्गरि (री) स्त्री अङ्ग उलि-रलयोरे का स्मरणात् रत्वम् । श्राइल
इति प्रसिड्वायाम् हस्तपाद शाखायाम् वा डीप अगरीबोरगक्ष
तेति रघुः । अगरीय न० अङ्ग रौ भवम् अङ्गुरि-छ । वालमूलादित्वात् वा लत्वा
भावः । अङ्ग लिभूषण आग टीति प्रसिद्ध । अङ्गरीयक न० अङ्ग लौ भत्रम् अङ्ग लि - छ । वालमूलादित्वात् __वा रत्वे खार्थ क | अङ्ग,लिभूघण प्राङ्ग टीति ख्याते । अङ्गाल पु० अङ्ग-उल । हस्तपदशाखायां यांगुल इति ख्यातायाम्
वात्स्यायनमुनौ अङ्ग छ च । यवोदरैरङ्गुसमष्टसंख्यै रिति मा.
कराचार्योत: अष्टयवोदरपरिमाणे तु न । अङ्गलि (लो) स्त्रो० अङ्ग-उलि । हस्तपदशाखायाम् याङ्गुल इति
ख्यातायाम् । वा डीपि अङ्गली च । हातशुडा इति ख्याते .. गजकर्णिकारक्ष च कते ललाटस्थाई चन्द्रातितिलके । अङ्गलितोरण न० अङ्ग ल्याः तोरणमित्र कतम् । चन्दनादिद्वारा अङ्गलिन न० अङ्ग लि लायते अङ्ग लि+4-क | चामाटीति प्रसिद्ध
ज्याकर्षणकतखेदवारणार्थम् अङ्गलिवद्ध चर्मणि बड़गोधाङ्ग लिन
इति भट्टिः । अङ्गलित्राण न० अथलिस्वायतेऽनेन तक इंत। चामाटोति
प्रसिद्ध ज्याकर्षकहतखेदनिवारणार्थम् अङ्ग लिबचे चर्माणि । अङ्ग,लिमुद्रा स्त्री० : अङ्गल्या मुदं राति अगालि+मुटु रा-क
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २१ ।
६ त। धारयितुर्नामाक्षरमुद्रासहिते अाङ्गटीति प्रसिद्ध अ-.
ङ्ग लीभूषण । अङ्गलि मोटन न० अङ्ग ल्योर्मोटनं मर्दनं यत्र ब ० । अङ्ग, लि
यमर्दनजाते वड़ि दूति प्रसिद्ध शब्द । अङ्गलिषङ्गा स्त्री० अङ्ग लौ सङ्गो यस्याः पत्वम् ७० । ( यार्ड)
इति प्रसिद्व अङ्ग लिसं ले पकारके यवागूट्व्य । अङ्गलिसन्देश पु० अङ्ग ल्या अङ्ग लिध्वनिता सन्दिश्यते सं- दिश
घज । अङ्ग लिध्वनिहारासंज्ञादाने, अङ्ग लिस्फोटनमात्रेऽपि | अङ्ग लिस्फोटन न० अङ्ग ल्योः स्फोटनं ताडनं यत्र ७ब० ।
(ड़ि) इति प्रसिधे अङ्ग लिद्दयमर्दनजाते शन्दे । अङ्ग लिपञ्चक न० अङ्ग लीनां पञ्चकम् पञ्चसंख्या । हस्तस्थानामग,
लीनां समुदाये ता अङ्गष्ट तर्जनीमध्यमानामिकाकनिष्ठानामिकाः ।
[ प्रसिद्दे अङ्ग लिभपण । अङ्ग लोयक न० अङ्ग रीयकवत् वा रत्वाभावः । प्राङ्ग टीति अङ्गलिसम्म त पु० अङ्ग लौ सम्भव : सम्-भू-क ० । नखे अङ्ग
लिसम्म तमाले त्रि० ।। अङ्गुष्ठ पु० अग्नौ पाणौ प्राधान्य न तिछति अङ्ग -स्था-क अम्बाम्बे त्या
दिना पत्वम् । दाङ्ग लौ । अम्बाम्बे ति सूलेऽङ्ग शब्दप्रयोगात्
अङ्ग शब्दोऽपि हस्तवाचीति ज्ञापितम् | अङ्ग छ मात्र त्रि० अङ्ग छ+परिमाणार्थे मात्र च् । अङ्गमध्यपर्व परि--
मिते | अङ्गणमालोघवरोऽपि दृष्ट इति श्रुतौ । अङ्ग ष पु० अङ्ग-ऊप | मकुले बाणे च । अङ्कस् न० अङ्ग अति | पारे । अति पु• अघि गतौ इ । चरणे दृज्ञमले च । अकि पु० अघि गतौ किन् । चरणे जमले च । [ज्ञमाल । अजिप पु० अविणा मूलेन पिति भितजलादिकम् पा-क ३त० । अडि पर्सि का स्त्री अङ्घौ मूले अङ्ग रारभ्य वा पर्ण मस्याः ५०
जातित्वात् डीए ततः स्वार्थ के हुवे टाप् । सिंहमुच्छाकारपु
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २२ ]
मयति चाकुलिया, इति ख्याते वृक्ष। अविपणी त्यपि नाम । अशि वल्लिका स्त्री अकरारभ्य वल्लीय पम् वयेन ततः खार्थ के
हवं टाप् । सिंहपुच्छाकारपुष्यवति चाकुलिया, इति प्रसिझे वृच्छे । अनि वल्लीत्यपि नाम ।
प्राचिष्ट । अंच अविस्म टकथने उभय० भ्वादि० सा० सेट । अचति ते । प्राचीत् अच पूजने गतौ च इदित् पर भ्वादि० सक० सेट् । अञ्चति प्राचीत्
ग्रामञ्च । कञ्चत्रात् गतौ तु अच्यात् ।। अच अव्यक्त कथने इदित् उमय. भ्वादि० संक० सेट । अञ्च-तिते । अाञ्चीत् प्राचिष्ट ।
[भिन्न न० । अच तुस लि. वन-उस ब०। मन्दनेले नेत्रहीने च । न त । चनु . अच ण्डी स्त्री चडि कोप ने बच गौरा दत्वात् डीघ म० त० । शा
न्त स्वभावायां गवि | कोपनभिन्न लि. | अचर न० न चरति चलति-चर-अच म० त० । स्थावरे स्थिति गीले
टथियादौ चराणामन्त्रम वरमिति मनु: । चलनम्पून्य लि । अचल पुन चलति चल-अच् न० न० पर्वते, गोंज इति ख्याते
शङ्को, शिवे, ब्रह्मणि च ! पृथिव्यां स्त्रो । चलनम्न्ये वि० । अचलत्विष पु० अवला शतधा प्रक्षालनेनापि मानिन्यानपगमात्
स्थिरा त्विट् कान्तिर्यस्य ब० । कोकिले । स्थिर कान्तिमति वि० ।
कर्म • I स्थिरायां कान्तौ स्त्री । अचि त्य न० चिनि-कमपि यत् न० त० | चित्तयितुमियत्तया परि
छत्त, ञ्चागत्ये परब्रह्मणि | चिन्तयितुमशक्य वस्तुमाले लि० | अचिन्त्याः खलु ये भाषा इति स्म तौ।
[माल वि० । अचि । न० दि-रक न०१० । असाले । अल्पकाल स्थायिनि द्रव्यअचिरद्युतिः स्त्री. अविरा कालस्थायिनी द्युतिर्यस्याः ३० । विध ति । अन्यकाल स्थ यिा तिमिति वि. | कम • | अल्पकाल
स्थायिन्यां कान्तौ स्त्री । अचिर मा स्त्री. प्रभा अडः अचिरा अचिरस्थायिनी प्रभा
यस्याः ब० । विद्य ति 1 - च्युता दिवः स्थान रिवाचिरप्रति
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ २३ ]
भट्टिः । अल्पकालस्थायिप्रभावति लि। कर्म. अचिरायां
दीप्तौ स्त्री। अचिररोचिस् स्त्री अचिरं रोचिर्यस्याः ब० | विद्यु ति । अ.
चिरप्रभावति वि.कर्म० । अचिरप्रमायाम् न । अचिरांशु स्त्री अचिरा अंशवोऽस्याः ब० । विद्यति । अल्प___ कालस्थायिकिरणवति लि । कर्म । अचिरकिरणे पु० । . अचिरात् अव्य. अचिरं अततीति किम् । शीघ्र, अविलम्ब च । अचिराभा स्त्री अचिरप्रभावत् । आमा-अङ् । वियति । अचेतन त्रि. चित-णिच् -युच् चेतना ज्ञानम् ब० । चेतनामून्ये । __ चित ल्य न० त० । ज्ञानविशिष्टभिन्न । अवेतम् त्रिचित असन् न००। विवेकशून्य, दुष्टचित्ते, चित्तम्पून्य च ।
चित्ताभावे अव्य० ।। अचैतन्य लि. चेतनस्य भाव : चेतन+यक ब० । चैतन्यरहिते, ज्ञा
नमून्ये च । न००० । ज्ञानभिन्न न० अच्छ अज्य० छो-क न०० | प्राभिमुख्थे । [न के, स्फटिके च पु० । अच्छ लि. न छति दृष्टिम, न+छो क० । स्वच्छ निर्म ले च । भअच्छभ द पु० अछ-आभिमुख्यन भाते गच्छति अच्छ+भन+अच ।
भाल के अत्र भन्न इत्यपि पृथक नाम | अच्छम् अय. न-छो कभुन् । प्राभिमुख्य । [वैदिकंकर्मणि च । अच्छिद्र सिं० छिद्र+रक् ब० । छिद्रशून्य, अङ्गहानिः छिद्र नछुन्ये अच्छिद्रावधारण न० अछिद्रतया साङ्गतयारधारणम् अव धारे
घुट । कृतख वैदिककर्मणोऽछिद्रतया अपधारणे . कतैतत्कमच्छिद्रमस्वित्य मिलापरूपे । अच्छोद त्रि० अच्छम् उदकं यस्य उदकस्योदभावः । निर्म लजल
वति त डागादौ । तवामकप्रसिद्ध सरसि न० । अव्य त पु० च्योतते अच्यु त-क न०त० । विष्णौ । च्यु तिम्यून्य वि० अच्यु ताग्रज पु० अच्युतस्य कृष्णस्य काय जायते अग्र+जन+ड ६त! . बलभद्र।
[कामदेवे । तदङ्गजातमाल क्लि ।
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। २४ ]
अच्य तागज पु० अच्य् तस्याङ्गात् जायते अङ्ग+जन-ड। ईतका अच्य ता मज पु० अात्मनोऽङ्गात् जायते जमड ६त। कामदेवे । अच्यतावास पु० आ-उष्य ते सेव्यतेऽल प्रा-वस-घन ईत० । अश्वस्थ
वृक्ष । अश्वत्यः सर्वक्षाणामित्य क्तस्तस्य तत्रोपास्यत्वात्तदावासत्वम् प्रय ति स्त्री च्य-क्लिन न० त०। शरणाभावे । बडा। नाशशून्य वि०
[षीत् आजीत् । अजिता वेता । अज गतौ क्षेपणे च वादि० पर० स० सेट । अजति । अवै. अज दीप्तौ इदित् । चुरादि० उमय० सेट् अक० । अञ्जयति ते ।
प्राञ्जिजन् त । अज पु० न जायते जग-3 न०त० । ब्रह्मणि, विष्णौ, हरे, जी
त्मनि ईश्वरे, छागे, मेघराणौ, सूर्यवंशीयराजभेदे दशरथपिनरि, अात् विष्णोर्जाते कामदेवे च । जन्महिते त्रि० । जगत्कारणे सत्त्वरजस्तमोगुणात्मके प्रधाने अजामेकां लोहितशुलकष्णां
बह्वीः प्रजाः सृजमानामिति श्रुतेः । छाग्याञ्च स्त्री। अजकर्ण पु० अजस्य कर्ण इव कर्यो यस्य ब०। छागल्यलम्बायमान
पत्रयुक्त पियासाल, इति ख्याते छागको यो मरिचपत्रे च । अजकर्णक पु० अजकइव कायति पत्रद्वारा प्रकाशते केक । मिया.
साल दूति ख्याते रहे। अजकव अस्त्री अजो विष्णुः को ब्रह्मा च वाति शरत्व नात्र वा+अधि___करणे क इत०। शिवधनुषि । वावु इति ख्याते वर्वरीने पुः । अजकाव अस्त्री स अजको विष्णु ब्रह्माणौ अवतीति अण उप० म०
शिवधनुषि । ' अजक्षौर न० अजायाः क्षीरं पुंवद्भावः । छागदुग्धे । अजग पु० अजं छागं यज्ञाङ्गत्वेन ग पनि गम-ड ईत० । विष्णौ । ___ अजेन गन्तरि वनौ च |
[वनयमान्याम् । अजगन्धा स्त्री अजय गन्धव गन्धोऽस्याः । जोयानोति ख्यातायां अजगन्धिका स्त्री अजय गन्ध य गन्धो यस्याः ब० ततः खार्थे
के टाम् । वावु इति प्रसिद्ध वर्वररीयाके |
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २५ ]
अजगन्धिनी स्त्री अजय मेषस्य गन्धो लेशः एकदेशः टङ्ग मिति
यावत् तद्यस्याः फलाकारणास्तीति अजगन्ध+नि डीप । (गा
डरशिजः) इति प्रसिद्ध अजशृङ्गीक्ष। अजगर पु० अजं लागं गिरति गिल ति ग अच् । वृहत्म । अजगव पु० अजगो विष्णुः शरत्वेन त्रिपुरासुरवधकालेऽस्यास्ति अजग+| शिवधनुषि ।
[ नुषि । अजगाव पु० अजगं विष्ण मयति अव-अण ·उप०स० । शिवधअजघन्य लि. न जघन्य (अधम ) नत० । अधमभिन्न श्रेष्ठे च । अजजीविक वि. जीवयति जीव-णिच् कर्तरि टच् जीविका
अजए- क्रय विक्रयादिभ्यां पालनादिना वा जीविका जीवनो
पायोऽस्य ब० । छागक्रय विक्रयादिना जीविकावति । अजटा स्त्री० नास्ति जटा शिफा यस्याः ब० (मुंइयामला)इति प्रसिद्दे.
शिफारहिते रक्षभेदे । [तत: अच् बाल कुशीति प्रसिझे रक्षभेदे । अजडा स्त्री अजयति स्पर्शमाबादङ्गमर्दनाथं चालयति न+जड-णिच अजथ्या स्त्री० अजानां समूहः । अज+थ्यन् स्त्रीत्वात् टाप । अज
समूहे । तन्नानापर्णत्वात् स्वर्गथिकायाञ्च । अजदण्डी स्तो० अजस्य ब्रह्मग्योदण्डोऽस्थाः ब० गौरा ० डीष । ब्रह्म
दण्डीचे ब्रह्मणो यज्ञार्थदण्डस्य तदीयकाई न करणात्तथात्वम् । अजननि स्त्री० न+जन-अाक्रोशे अनि । अाश्यमाने जन्माभावे ।
अर्थाभावे अव्य यी । नन या अमात्र अव्य० । । अजन्य स्त्री० लौकिक हेतुभिर्न जन्यते न+जन-णिच -यत् । शुभाशुभ
सूचके दैयक्तते भ कम्पादावुत्माते । जन्य भिन्ने त्रि० ।। अजप पु० असर जपति निन्दायें नञ, जप-अच । कुपाठ के !
अजं पाति रक्षति अज+पा-क ! छागपाल के त्रि० । अजपा म्ही प्रयत्न न जपितुमशक्या अयत्वोच्चारिता जप-अच । वा
सप्रश्वासयोः वहिर्गमनागमनाभ्याम् अक्षरनिष्पादनरूपे जपे, हंसः, सोऽहमिति वा मन्त्रभेदे च | अपप्पून्ये लि॥
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जपात् (द) पु० बजस्य पाद दूध पादोऽस्य वा अल्याकारलोपः ।
रुद्रभेदे तहे वताकत्वात् पूर्वभाद्रपदनक्षत्र च । अजभक्ष पु० अर्भच्यतेऽसौ भक्ष घञ ६० । (वाबुइ) इति प्रसिधे
वर्वरीक्ष तस् पत्रमज रतिप्रीतितो हि भच्यते । अजमोढ पु० अजो मीठ: यज्ञ सिक्तः यत्र ब० । (आजभीर) इति
प्रसिद्ध देशे। तद्देशाधिपे राजन अणि । आजमीद युधिष्ठिरे । अजमीदा स्त्री अजस्य मोद इव मोदो गन्धो यस्याः अजं मोदयति
वा । मुद-धज ६० मोदि-अण वा | उपगन्धवत्यां वनयमान्याम् यमानीमा ध।
[ दन्तम्यून्ये लि। अजभ पु०नास्ति जम्भो दन्तोऽस्य ब० के तस्य दन्ताभावात् तथात्वम् । अजय पु० जि-अच् न०त० । वीरभूमिनगरम नधाने अजय इति
नामके नविशेषे च | अज न छागेन याति • या-क ३० । छागवाहने अग्नौ प० । अजे ये जयपून्ये त्रि० | अव्ययी। जयाभावे अव्य० । नास्ति जयो मादकत्व नास्य रम् (मिधि.) (भाग,) रति
च प्रसिद्धनामिकायाम् विजयायाम् स्ती । अजय्य स्त्री० जि-शक्याथै यत् । जे तुमशको दुर्जये शत्रौ । अजरा स्त्री० ज-अङः न०त ०। (तकुमारी) इति प्रसिद्ध रक्ष
. तस्य जराभावात् । जराशून्ये लि। जराभाने अजरसम् अव्यः । अजय्य न. न जीर्य ति ज-यत् न०० । सौहार्दै । अजन्नोमन् पु. अजय लोमेव लोम (
मरी) यस्य उपमान ३० । (मूकशिम्बी) इति ख्याते अजलोमवन्म झरी विशिष्ट रचा दे । अजौथी स्त्री० अर्जन ब्रह्मा निर्मिता वीथी पदं ३८० । गगन
सेतरूपे (यमनाला) इति ख्याते, छायामथे । यामारभ्यं अगस्त्य
स्थानपर्यन्त पिटयानमथः । अजशृङ्गी सो. अजस्य मेघस्य शृङ्गमिव फलमस्याः २० गाड़शिङ्गा)
इति प्रसिद्ध मे शृङ्गतुल्यफ नवति हो । [यिनि वस्तुमाले दि.० । अजस्त्र न० । न+जस-र । मन्तते विच्छ दरहिते । तथाभूतकालस्था अजहनस्वाी स्त्री०न जर तु स्वार्थो याम् न+हा शट २५०1 खा
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२७]
परित्यागेन परार्थाविवोधिकायां ल उपायाम् । यया धावतीत्यादौ श्वेतगुणापरित्यागेन तद्दति लक्षणा ।
अहल्लिङ्ग पु० न जहत् लिङ्गं यम् हा गट २६० । नियत लिङ्ग a खलिङ्गात्यागेन विशेषणे शब्द | त या चान्यत्र विशेषगास्य विशेष्यानुसारिङ्गित्वनियमेऽपि द
विशेष्यस्यान्यलिङ्गक वो ऽपि
[ख्याते वृते ।
काल कुशीत
सेवनेन
सुजागर
न तथा नियमः यया वेदः श्रुतिर्वा प्रमाणम् 1 अजहा स्त्री० न जहाति कान् न+हा श । अजागर पु० जाग्ट- णिच् छाच् न जागरो यस्मात् ५० । निद्राराहित्यकार के यदपेचयाऽन्यस्मिन् जागरणकत्व नास्ति तादृशे (भोमराज) इति ख्याते भृङ्गराज े | भृङ्गराजः इति रममवाक्यात् तस्यात्यन्तनिद्राराहित्यकारित्वम् । अजाजी स्त्री० बज ेन छागेन बाजोविच पो गवोत्कटत्वात् त्यागो यस्याः श्रज - घञ् वीभावाभावः ब० । सर्वभक्षयापि छागेन गन्धोत्कटतया त्यज्यमाने, (जीरा) इति प्रसिद्ध जोरके वृक्ष | 'अजाजीव प० बजे स्तक्षणपोषणादिना तत्क्रयविक्रयादिना वा श्राजीवति च्या+जीव- अच् श्त० | छागपालके तत्क्रयविक्रयाभ्या माजीविनि च ।
•
For Private And Personal Use Only
तो
जातककुद ० न जातं ककदमंसकूटं यख जन-क्त ब० ककुदश - ब्दस्यान्त्या कारलोपः । पूप ककुदवति अल्पवयस्क गवादिवत् ।
や
अजातशत्रु पु० जातस्य जन्तुमात्रस्य न शत्र ुः श्रश्राद्ध भोजोत्ल्यादिवत् नज्ञोव्यवहतेन शत्त्रु शब्देनान्वयात् असमर्थ समासः । युधिष्ठिरे राजनि । एवमजातारिप्रष्ट योऽपि तव ।
अजाति स्त्री० जन क्तिन् न०त० | अनुत्पत्तौ ।
व० । जातिशून्ये जात्यादौ सम्पून्ये च नित्ये वि० काव्य० । जात्यभावे व्य ० 1 अजादनी स्त्री० अर्ज स्तुत्याद्यतेऽसौ अन्य स्य दुःस्पर्शत्वे नाजै रेवाद्यते इति वा काद-कर्मणि ल्युट् इतः ।
दुरालभार्याम् (विचटि)
प्रसिद्धे स्पर्शेन दुःखदायक वृक्षभेदे |
अजानि पु०नास्ति जाया यस्य त्र जायाया निङादेशः । जायारहिते ।
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२८]
अजानेयं पु० अजऽपि विक्ष पेऽपि आने यो यथास्थान प्रापणीयो. __चारोही येन अज-विक्ष पे अप' वीभावाभावः या+नी-कर्मणि यत्
ततः ब०। बड़शस्त्रप्रहारेऽपि निर्भयेन यथास्थानमारोहिणः प्रा
पके अश्व, उत्तमाश्वे, च ।। अजप्रिया स्त्री० अजानां प्रिया । (कुल) इति ख्याते वदरीष्टक्ष । अजि पु. अज-इन् । तेजसि । गतिमति लि । तेन पदाजिः । अजिन न. अजति क्षिपति रज आदि अज-दूनच वीभावाभावः ।
चर्मणि । अजिनपत्रा (स्त्री) (त्रिका) स्त्री. अजिनं चर्मेव सुनिष्ट पत्र पचो
यथाः ब० । (चाचिका) इति प्रसिद्ध पक्षिभदे (त्री) इत्यत्र
गौरादित्वात् डोष् । ततः स्वार्थ के हखयत्न टापि-पत्रिका अजिनफला स्त्री अजिनं (चर्मबिकारत्वात् भस्त्रा) दूव फल यस्याः।
अजिनपूर्वक त्वं न जातिलक्षण डीघं बाधित्वा टाप् । (टपारी)
इति प्रसिद्ध मस्त्राकारफर के वृक्षम दे । अजिनयोनि स्त्री० अजिनस्य चर्मगा : यो नि : कारण ६ त । हरिणमाल।
[चत्वरे । अजिर न. अज-किरन वीभावाभावः । ( उटान ) इति ख्याते अजिर त्रि० हा-मन् द्वित्वालोपौ ततः न त । सरले अजिमग पु० अजिम सरलं गच्छति गम-ड | वाण । मरलगामिनि लि।
[मेके | जिलाशून्य लि. अजिह्व पु० जि वन् क् च जिह्वा रसना सा नास्ति यस्य ब ० । अजीर्ण न० ज -भावे क्त न० त० । जठरान नमान्द्य न भुनानादेर
पाके, रोगभेदे च । कर्तरि क : न० त० जोर्ण तो भिन्न नि। अजीव त्रि. जीव-मावे घज ब० । जीवनरहिते स्मृते शव च । अनीवनि स्त्री० न जोव्यात् न+जीव-अाक्रोश अनि । अभिशाप
विषये जीवनाभावे ।। • अजेय लि० न+जि-कर्मणि यत् । जयायोग्य । अजेकपा(द) पु० अजस्य छागस्य एकः पादरव पादो यम्य उपमा.
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २८ ]
ब० या पादस्यान्त्याकारलोपः । रुद्रविशेषे, तद्देवता के पूर्वभाद्र
पदनच च ।
[ नाव्यएवास्य प्रयोगः । वेश्यायाम् । सा जिऊ रकारस्य जत्वम् ।
यति या
अज्जूका स्त्रीअझटा खो० अवति दोषं नाशयति च किप् भटति संहन्यते
6
झट्-अच् ततः कम ० । (भुंद्र ग्रामला) इति प्रसिद्ध टच्च | श्रज्ञ लि० न जानाति न+ज्ञा क । ज्ञानम्पूये, मूर्खे, अल्प च अन 3. ज्ञा-भात्रे ल्य् ुर् नश्त० | ज्ञानविरोधिनि ज्ञाननाश्य (विद्या) इति वेदान्तप्रसिद्ध जगत्कारण ज्ञानविरोधिनि पदार्थे । य० । ज्ञानशून्य त्रिः। श्रव्य० । अज्ञानाभावे ग्रव्य ० 1 अञ्चति पु० यन् व-व्यति | वायौ |
अञ्चन पु० अञ्चति प्रान्तम् व्यत् व - कालच् । प्रान्तभागे वस्त्रप्रान्त च । अञ्चित त्रि० अन्चता । पूजिते, व्याकुञ्चिते च । " वञ्चितसव्यपाद'
"
2
जन
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मिति भट्टिः ।
a
अञ्चितम् स्त्री० श्रचिता पूजिता वक्रीकता वा ार्यया । सुन्दयोति वक्रीचतम्बुवि च स्त्रियाम् । कर्म० (बू) तथाभूतभ्भ्रूलतायाम् स्त्री० । अञ्ज (न्ज) मिश्रण गतौ व्यक्तीकरण च रुधादि०पर सक० नेट् । नक्ति । ब्राञ्जीत् । श्रञ्जिता श्रङ्गा । वि-व्यक्तीकरण "व्यक्ति काललितयेऽपि योग्यतामिति” माघः ।
न० व्यज्यतेऽनेन करण ल्युट् । कज्ज्वले । भावे ल्युट् । मिश्रीकरण, गमने, मालिन्थे, व्यक्तीकरण े च । कर्त्तरि ल्य 1 उत्तरदिशोहस्तियां हनुमतो - मातरि च स्त्री० । शक्तिलचणाभिन्न शक्यलच्या न्यार्थबोधके शब्दव्यापारे, स्त्री । " न्यार्थधीकृतव्याकतिरञ्जनेति" काव्यप्रकाशः ।
णिचि युच् ।
अञ्जनकेशी स्त्री० अञ्जनमित्र केगो यस्याः ६त० । केशसंस्कारक हट्ट विलासिनीनामके गन्धद्रव्ये । यत्संयोगात् के शस्य कृष्णता स्यात् । श्रञ्जनाधिका खो० अञ्जनादधिका द्वष्णत्वात् ५ ० | ( आजनाइ) इति ख्याते कीटभदे ।
अज्ञ्जनावती स्ती० अङ्कनं विद्यतेऽस्याः अधिककृष्णवर्णत्वात् वङ्ग
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३० ।
न+मतप् वत्व दीर्घश्च । ईशानकोणस्थ हस्तिन्याम् । बजनिका स्त्री० अञ्जना स्वार्थ के टाप कापि पूर्वाकारस्थ
इत्त्वम् । (अाजनाइ) इति प्रसिद्ध अञ्जनाख्ये कीटभेदे । अञ्जनी स्त्री० अज्यते चन्दन कुमादिभिरसौ पन्ज-कर्मणि ल्युट
डीप । कुमुभाद्यनलिमायाम् स्त्रियाम् । करणे ल्य टि कटुका
एन, कालाञ्जनहन च । अञ्जलि पु० अन्ज-अलि । संयुनकरपुटे, कुड़वपरिमाणे च । अञ्जलिका स्त्री० अञ्जलिरिव कायति प्रकाशते अञ्जलि+कै-टाम् ।
बालमषिकायाम् । अञ्जलिकारिका स्त्री० अञ्जले: कारिका करणं क-धात्वर्थनिर्देश
खुल् । अञ्जलिकरणे अञ्जलेरिव कारिका स्पर्शमाले ण पत्र पुटस्थ संपुटीकरणात् क-रख ल ईतकालज्जालु) इति ख्यातायाम् लज्जाशील लतायाम् सा हि स्तर्शमात्रात् सङ्कोचेन पलपुट संपुट कुर्वती अझलिमिव करोति । अञ्जलेः कारः करण नित्ययोगेन अस्त्यस्याः । क-भावे घब. ईत। ततः नित्ययोगे मत्वर्षीय: ठन् ठस्य कः टाप् । प्रतिमायां तस्या हि यत् निर्माणसमये अञ्जलिकरण तत् नित्ययोगेन तिष्ठति । अञ्जलि+ कतरि एव ल ।
विनयेनाञ्जलि कारके त्रि। अजस लि. अन्ज असच । सरले ।। अञ्जमा अव्य० अन्ज-भावे अच् अझं गतिं विलम्ब वा स्थति सो
किम् । विलम्बाक्ष मे शैम्रो याथार्थ्यं च । अट गतौ भ्वादि० सक०पर० सेट् । अति प्राटीत् । [ रोपणस्थाने । अटनि (नी) वि० अटति मौर्वीम् अट-कानि वा ङीघ् । धनुरग्रे गुणा अटरुष पु० अटति भ्रमति अट-अच् त रोपति हिनस्ति रुघ-क अट
निर्वा रुष्यते न युज्यते न रुष-क । (वासक ) इति ख्याते वृक्ष । अरवि(वी) स्त्री अटन्ति चरमे वयसि यत अट-अपि वा डीपि दीर्घता | वने ।
[गमने च । बटाट्या स्त्री अट यङ्-भावे अ स्त्रीत्वात् टाप । परिमणे था.
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३१
अतिक्रमे बधे च श्वादि० ग्रा.म. सक० सेट । अट्टते । आदृिष्ट । श्रा अनादरे चुरादि० उभयसक० सेट, । अट्टयति ते । आट्टिटत् त । अ पु० अकृयति अनाद्रियतेऽन्य यत्र च अट्ट- घज | प्रासादस्यो
परिग्टहे, प्राचीरोपरिन्टहस्थस्यैन्य टहे, तत्र स्थिता हि मरा अ. न्यान हीनतया नाट्रियन्त , अतिशये च । तस्मिन् सति च अं
न्योत्कर्षऽनादरः । [ दि० पररूपम् । अ यत्कट हासे । अ अय. अप्रकारः अदृस्य गुणवाचितया प्रकारे हित्वम् शकन्ध Tअ :हात पु० अनाति शयेन हाम: हन-बञ ३त० । उच्चहासे । अहासक १० अट्टहास दूध कायते कै-क | अट्टहासेन दन्तानां
घहिनि गमादतिशुभ्नत्व तहत् शुने कुन्दने । श्रमालक पु० अ दूध प्रासादोपरिस्टइभिव अलति पर्याप्तो भवति ___अल-एव ल । प्रासादोपरिस्थे इष्टकादिग्टहै । श्रालिका स्त्री० अट्टाल+खार्थे क | इष्टकादिनिर्मि ते राजग्टहे । अरु गतौ स्वादि० पर० सक० सेट । अठति । अाठीत् । अउ गतौ इदित् आत्म० भ्वादि० सक० सेट । अण्ठते । अड उद्यमे भ्वादि० पर० अक० मेट । अति । प्राडीत् । अड व्याप्तौ खादि० पर०सक० सेट वेदएवास्य प्रयोगः । अड्णोति । ग्राडीत् ।
प्राड्डीत् । अडड अभियोगे समाधाने च भ्वादि० पर० सक० सेट् । अडति । अण शब्द भ्वादि० पर० अक० सेट् । अणति । आणीत् । अण जीवने दिवा० आत्मने० अक०सेट् । अ ण्यते आणिष्ट । श्रण(न) क लि. अणति यथेच्छम् नदति अण-अच् ततः कुत्सायाम् क ।
छाधसे, निन्दिते च । दन्त्यमध्यभायम् । श्रणय लिया -उन् अणुस्तस्य सूक्ष्मशस्वस्थ भवनं क्षेत्रम् अणु+यत् ।
सर्वपादिकोत्पत्तियोग्ये (सुनाभूमि) ख्याते क्षेले । अणि पुंस्त्री अणति शदायत अण-इन् । (बारा) इति ख्याते रथचः
क्राग्रहि। कील के स्तूच्चाद्ययभागे च । स्त्रीत्व वा ङीष् । अता. देदीपन पते । तेन व्याणिः प्राणी ।
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३२ ।
अणिमन् पु० अणोर्मात्रः अणु + इममिव । सूक्ष्म त्य' सूक्ष्म परिमाण',
ऐश्वर्यभेदे च यशात् स्वक्ष्मीभूय सर्व व गन्तु शनोति । ऐन्यास च "अणिमा लघिमा प्राप्तिः प्राकाम्य महिमा तथा । ईशित्व च यशित्वञ्च तथा कामावमायिना” दूय क्लानि । एतषां स्वरूपाणि
ऐश्वर्य पदार्थनिरूपण वच्यन्न । अशीयस् त्रि० अणु + ईयसु । अतिसूक्ष्म 'अणोरणीयान् महतो म.
हीयानिनि" श्रुतिः । स्त्रियाम् ड.प । अगु त्रि० अण-उन् । च्चु द्र, सूक्ष्म परिमा गति, द्रव्य , ले। च । स्वि
याम् लावी च । (चिना, काडनी, श्यामा) प्रभृति सूक्ष्म धान्य पु० श्रा क त्रि. अणु +निवृण । स्वार्थ क । सूक्ष्म अल्प क । न है । श्रणु भा स्त्री. अखी सूक्ष्मा मा दीप्तिर्यस्या : ब०। विद्युति ।। श्रण्ड न० अणन्ति संप्रयोग यान्ति अनेन यम-ड टवर्गादित्वे ऽपि
डस्य नेत्वम् । पुमोऽङ्गाययवभेदे सुष्क', पक्षिडिम्ब , वीर्य च । श्रण्डज पु० अण्डात् हिम्बात् जायत जन-ड । अण्ङजात पक्षिागा,
सर्प,मत्सो, (कांकलास) इति ख्याते ककलासे च । अण्डजातमात्र
त्रि० । मृगाभिकस्त - न्तु स्ती ।। अण्डालु पु० अण्ड+भालु । डिम्वविशिष्ट मत्मये। [ममर्थ च | श्रण्डौर पु० अण्डः पुमवयवभेदः अस्यास्तीति अण्ड-ईरन् । पुरु, अत वन्धने इहित् भ्वादि० पर० सक० सेट् । अन्तति । ग्रान्तीत् । अंत वन्धने स्वादि० पर० सक० मेट । अतति । यातीत् ।। अत प्रापणे, सातत्य गतौ च भ्वादि० पर० सक० सेट । अतति । श्रा
तीत् । क्त अतितः । अतर पु० तश्यते पाहन्यतेऽम्भसा इति तट जलाघातस्थानं तत्रास्ति
'यस्य ब० । ( छाडरीति) प्रसिझे पालम्बन स्थानमून्य, पर्वताद्युच्च
. स्थाने, भूमेरधोभागे च । अंतल न० अस्य भूखण्डस्य तल पृषोदरा इदमोऽत्वम् । सप्तपाताल
मध्ये प्रथमखण्ड, भूमेरधोभागे | तलशून्ये त्रि० । अतलस्पर्श त्रि० न तलखाधोभागस्य स्पर्शो यत्र २० । अति गभीरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३३ ]
अतस पु. अत - गसौ असन् । वाते ) सातत्यार्थात् अत-असच । प्रा.
त्मनि । गौरादित्वात् डीधि | तिसि, मसिना इति ख्याते अतसी
दृज्ञ । तत्स्मृनजाते क्षौलवस्त्र न० । अति अध्य० अन-इन् । वजावाम् ,उत्कर्ष, अतिक्रमणे, अतिशये च । अतिक्रय लि. अतिझान्तः कथाम | कथनायोग्ये, अश्रद्देये, नष्टे च । अतिकन्दक पु० अतिरिक्तः कन्दः यस्य ब० । हस्ति कन्द नामके वृक्ष । अतिकेशर प. अतिरिक्तानि केशराण्यस्य ब० । कुजकक्ष । अतिकम पु. अति-क्रम घज, ह्रस्वः । उल्लङ्घने । अतिक्रान्तः क्रम__ मिति प्रादि स० । क्रमोहडने त्रि० । अतिगण्ड पु० परिभाषया विष्कम्भावधि पठे योगे । अतिगन्ध पु० अतिशयितो गन्धो यस्य ब० । चम्पकने । अतिशयि
तगन्धवति वि०। अति वरा स्त्री० अतिक्रम्य चरति दुर्गभूमिजात त्वात् दुष्पापत्वाच्च अति+
चर - लाच । पद्म नारिगीच उत्तरदेशमवे,तत् पाये पद्माभति. शब्द दर्शनात् स्थलपद्मिन्यामिति केचित् । तिवार पु० अतिशयेन चारः अतिक्रम्य वा चारः अति+चर घञ ।
अतिशयितगमने, ज्योति शास्त्र प्रसिद्धे मङ्गलादिग्रहपञ्चकस्य सूर्यसंपर्क विशेषात्तत्तेजोऽसहिष्ण तया वक्रशीघ्रादिगत्या स्वस्वभोग्यकालमल्ल सत्र राश्यन्नरगमने, अस्य विथ पस्तु वाचस्पत्याभिधाने दर्श
यिष्यते। [क्रम्य अतिशयेन वा गन्तमाल त्रि. स्त्रियां डीम् । अतिचारिन् प० अति+चर-णिनि । पूर्वो कातिचारवति ग्रहे । अतिअतछत्र पु० अतिक्रान्त छत्रम् प्रादि० स० । (छातिया) इति प्रसि
स्थल रणविशेषे, (तालमारना)दूति प्रसिधे जलटणभेदे च | स्वार्थ क | अतिछलकोऽपीति तत्रार्थ। छत्राकारपत्नपव्यवति (सुल फा) इति प्रसिद्दे शाकभ दे स्त्री .। क्षीरस्वामिमते छला इत्येव नाम ।
छत्रातिक्रमकारिणि त्रि०। अतिक्रमेऽव्ययी। छत्रातिक्रमे अव्यः । अतिज गती (ति) स्त्री० अतिक्रान्ता जगतीं हादशाक्षरपादां वृत्ति
प्रा० स० । त्रयोदशाक्षरपादके छ दोभेदे | जगतों भुवनमतिकान्त
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वति लि० । तत्र पुंसि क्लीवे च (अनिज गति)। [मिनि च | अतिजव त्रि. अतिशयितो जवो यस्य ब० । अतिवेगवति । द्रुतगाअतिजागर पु० अतिशयितो जागरो निद्राराहित्य यस्य ब० नील
बके पक्षिणि तस्य सर्वदा जागरूकत्वात् । निद्राराहित्यवति लि। अतिडीन न० अतकात डोनं पक्षिगतिभेन्ट प्रा० स० । पशिणाम्
अतिदीर्घगमने । अतितरम् अव्य. अति+तर-तत: प्रामु | अत्यताति गरे । अतितीक्ष्ण त्रि. अतिशयेन तोक्षणः कटुरको यस्य व० । मरी चादौ ।
(सजना) इति प्रसिद्ध शोभाञ्जने पु० । अतितीत्रा स्ली • अति रान तीमा पाकादौ दुजरत्वात् प्रा०म०। पन्थि
मत्या (गाट दूर्चा) इति ख्यातायां दूर्वायाम् । अतितीन गुण के लि० अतिथि पु० अतति गच्छति न तष्ठति अत इयिन् | अध्वयोगेन
आगन्तुके ग्टहागते, विषये च तस्य इन्द्रियेषु संसर्गमालकाले एक
चेतसि स्थिति ! तरकालमिति गतिरनुमीयते । अतिथिस पर्या स्त्री जाति धीनां सपर्या पूजनम् मपरधातुः कण्ड दिः
यक ततो अङ् । प्रत्यक्ष ग्टहस्थस्य कर्तव्यपञ्चयजनध्य मनुष्य य
जतथिपूजनादौ । अतिधिपूजादयोऽन्यत्र स्त्री । अतिदिष्ट 1ि0 अति -दिश-क । अति दे शम्य कमगि। य या प्रकृतिवन
विकृतिः कर्तव्य नि वाक्य न प्रतिभूत दर्शयागादेरङ्ग कार्याणि प्रया. जादी न पिक्व नौ पश्व दियागेऽतिदे यन्ने । कातिदेशो नाम इतरधर्मस्य दूतर रिजन प्रयोगाय प्राप्तिः इति मीमांसायां स्थित ।
करगा व्युत्पतमा तदुप देगावाकामपि तथा । अतिदोप्य पु० अतिप्रन टीयते अति-दोप-कर्तरि यत् । रजा दिल के
लालविता इति ख्याते तु । अति दे छु० ग्रन-दश-घज । प्रतिदियब्दार्थ-व्याख्यातको
। अतिदिहते जेनेति करण ज तत्प्रतिपादकवाक्येऽपि । अतिधचन् पु० अतिरिक्त धनुर्यख ३० धनुप्रोऽनङ् । उत्कृइधर्यु
'योधे । ममस्य नतिजाम की रिणि वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३५ ]
प्रतिकृति स्त्री यतिक्राना कृतिम् अष्टादशाचारपादिकां वृत्ति ? प्रा०व० । ऊनविंशत्यच्तरपादके छन्दोभेदे | धृतिधैर्य सन्तोषो वा । श्रतिक्रमकारिणि वि० ।
अतिनु (नौ) त्रि० व्यतिक्रान्तोनावम् प्रा०म० क्लीने ह्रस्वः । नौकातिक्रमकारिणि । पुंसि स्त्रियां च प्रतिनौ: ।
अतिपतन न० प्रति- पत - ल्युट् | अतिक्रमे, ग्रत्यये च । व्या०स०
पातातिकान्नरिति । [ स० । पत्ति सेनामतिक्रान्ते लि० । अतिपत्ति स्वी०ति-पद क्तिन् । अनिष्पत्तौ अतिक्रमे च । चात्या ० अति विश्रुति+पद व व व्यतिक्रान्न े । श्रत्या०स०| पत्त्रातिक्रान्ते लि अतिपथिन् पु० व्यतिशयितः सुन्दरः पन्याः प्रा०स० व्यतेः पूजार्थत्वात् न समासान्तः । सत्पथे ।
अतिपातक
न० यतिक्रान्तो ऽत्यन्तदुष्टत्वेो नान्यत् पातकं प्रा०स० । पुंसां मातृस्नुषादुहितृगमनजन्ये स्त्रीणाञ्च पुत्रपिष्टश्वशुरगमनजन्ये पातकविशेषे । पातकमतिक्रान्तवति पुण्यशीले लि० | [ काले । अतिप्रगे चव्य० प्रति प्रगीयतेऽस्मिन् काले गं के । कात्यन्तप्रातः अतिप्रश्न ५० प्रति+प्रच्छ नङ् । निरुत्तरप्रश्ने | अतिक्ति स्त्री० काति-प्र-मन्ज क्तिन् । अत्यन्तासक्तौ प्रसङ्गमतिकम्यान्य संबन्ध व्यतिप्रसङ्गे च । लच्ये लक्षच संबन्धः
.
प्रसङ्गः
लच्य तत्सम्बन्धोऽतिप्रसङ्गः । अत्या०स० । प्रसङ्गमतिक्रान्तयति लि० अतिप्रसङ्ग पु०प्रति प्रसन्ज घञ् । व्यतिप्रसक्तिपदार्थे | अतिबल लि० अतिशयितं बलं यस्य ब० । प्रतिशयितबचवति । व्यतिशयितं बलं यस्याः ५ ब० | अन्य तब बाधायिकायां पोतवर्णायां (वेडियाला) इति ख्यातायां लतायां, विश्वामित्रेण कशाश्वमुनितः शिक्षिते रामाय दत्ते विद्याभेदे च स्त्री । काविशयितं बलम् प्रा०त० | व्यत्यन्ते बले, सामथ्यें", सैन्ये च नः |
अतिभूमि स्त्री० प्रतिशयिता भूमिर्मर्यादा प्रा०स० | अतिमर्य्यादाविक्रमेऽव्ययी० । मर्यादातिक्रमेऽव्य० ।
याम्, व्याधिक्ये च । यया० स० । भूमिं भुवं मर्यादां वातिक्रान्तवति ६ि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३६ । अतिमङ्गल्य पु० अतिमङ्गलाय हितम् अतिमङ्गल+यत् । विल्वर क्षे ।
अतिमङ्गल्याचे अतिमङ्गलयुन च नि अतिमर्याद अन्यः। अतिक्रमे अव्ययी० मर्यादातिक्रमे । प्रा०
स०। मादामतिक्रान्तवति वि० [तिक्रमकर्तरि च । अतिमात्र ति०अतिक्रान्तो मातामल्प अत्या०स०। अतिशयिते, माताअतिमुक्त वि० अतिशयम मुक्तः विदेहकैवल्यं गतः अति सुच-कर्त्तरि
क्ल । निर्वाणमुक्तिमति । अतिक्रान्ता मुक्तां शौभ्यात अत्या०स०।
माधवीलतायां प० । तिमुक्तक लि. अतिशयेन मुक्त-स्वार्थ क । निर्वाण मुक्तिमति ।
अतिशयितमुक्त च | अतिशयेन मुक्त विस्तारोऽस्य मुच-भावे क्त
वा कम् । अतिविस्तृते तिन्दु कक्ष पु० । अतिमोदा स्त्री० अतिशयितो मोदो यखा: ब० । नवम निकायाम् ।
अत्यन्तमोदवति दि० । अतिरथ पु० अतिक्रान्तो रथं रथिनम् अत्या०स० । योधविश्थेने
'अमितान् योधयेद्यस्तु सप्रोक्तोऽतिरथस्तु म” इत्य लक्षणे
रथातिक्रमकारके ति० । अतिरसा स्त्री० अतिशयितो रसो यस्याः ब० । (राम्ना) दूति ख्या
तायां मूलितायाम् । अत्या० स० | रसातिक्रान्त त्रि० । अतिरात्र पु० अतिक्रानोराविम् अत्या०स०अच-समासान्तः । यन
शेधे । राप्रतिक्रान्त नि । अतिरिक्त त्रि० अति-
रिक्त । अनशयिते, श्रेष्ठ, भिन्ने, शून्ये च । भावे क्त । अतिशये प्राधिक्य न० । अतिरूक्ष त्रिअतिशयित: रूज : अत्या०म० अत्यन्त रूचे स्नेहपून्ये । क तथाभूते फङ्ग कोद्रवादिधान्ये पु० | प्रतिक्रान्तोरूक्षम् । अतिशय स्निग्धे त्रि० ।
[धिक्य च । अतिरेक पु० अति-रिच-छ । अतिशये, भेदे, प्राधान्ये , अा. श्रलिरोग पु० अतिशयितो रोगः रुज--पत्र । नयरोगे | अत्या •
स० । रोगातिक्रान्ते नि ।
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अतिरोमश पु. अतिशयित रोम अतिरोमन+। वनजाते ___छागे | अत्यन्तरोमाय लि । अतिवक्त त्रि. अति-वच दृच । वावदूके, वाचोयुक्तिदछे च ।" अतिवमश्रिमिन् पु० अतिक्रान्तोवनाश्रमिणश्च प्रत्यास ० । बाम
णादिवर्ण भिन्न ब्रह्मचर्य्याद्यामिभिन्न च“यो वेदान्तमहावाक्यश्रवणेनैव के शव ! । अात्मानमीश्वर वेद मोऽतिवर्णाश्रमी भवेत्”
इत्य कलत्रण पञ्चमाश्रमणि । . अतिवर्तिन् त्रि. अति-वृत-णिनि । अतिक्रमकारके । अतिवर्तुल पु. अतिशयितः वर्तुल : प्रा० स० । (वाटुलाकलाइ) इति ___ ख्याते वालाकारके कलाये । अत्यन्तवलु ले लि। [च । अतिवाद पु० अति+वद-घज । अस्य तौ, कठोरवाक्ये, अप्रियवाकों अतिवादिन ति० सर्बानतीत्य वदतीति अति+वद-णिनि । सर्वान
तिक्रम्य वदनशीले. सर्वमतखण्डनेन खमत व्यवस्थापके च । अतिवाहित ति• अति+ह-णिच् त । यापिते, अतिक्रान्ते च । अतिविकट पु० अतिशयेन विकट : प्रा० स० । दुष्टहस्तिनि । अति___ कराले ति । [ख्यातायां लतायाम् । विघातिक्रमकारक दि. । अतिविषा स्त्री अतिक्रान्ता विषम् अत्या० स० । ( यातच ) इति अतित्ति स्त्री अति+त-क्तिन् । अतिक्रमे । यत्तिजीविका तामति____ क्रान्त ति ।
ईतिभेदे । अतिष्टि स्त्री. अति+घ-तिन् । अत्यन्त राष्टौ शखोपघातकोपद्रवरूपे अतिवेल त्रि. अतिक्रान्तो वेलां मर्यादाम् कूलं वा अत्या०स० । - तिशयिते, निर्मय्यादे, समुद्रकूला तिक्रमकारके च ! अतिक्रमे
अव्ययी । वेलातिक्रमे अव्य० । अतिव्याप्ति स्त्री० अतिशयेन लक्ष्यमलच्यञ्चाविशिष्य व्याप्तिापनम्
अति+वि+आप-लान् । अतिशयव्यापने 'लच्यस्य बालच्य स्थापि व्याने' । तथा च यत्र यस्य स्थितिरुचिता ततोऽन्यत्रापि तस्य सम्बन्धे अतिव्याप्तिः । यथा पृथिव्याः गन्धो लक्षण तले व तस्य
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'३८ स्थिति रुचिता तस्य वाय्वादौ सत्चप्रसङ्ग अतिव्याप्तिः । यथा वा
धू से वापकता न त् जले, तस्या जले प्रसक्तौ अतिव्याप्तिः । अतिशक्ति स्त्री०. अतिशयिता शक्तिः कर्म साधनहामीम देहज
बलम् वा प्रा० स० । अनिशयिते सामर्यो, अधिकवीर्य च । अतिक्रान्त : शक्तिम् अत्या०स०। सामर्थ्यातिक्रमकारके त्रि! अतिशयिता शक्तिर्यस्य प्रा० ब० | अतिशयब लवति ति• छतिक्रमे ..
ऽव्ययी० । शतप्रतिक्रसे अव्य० । अतिशकरी स्त्री० अतिक्रान्ता शक्करीम् चतुर्दशाक्षरपादिकां यत्तिम्
अत्या०स० । पञ्चदशाक्षरपादक छन्दोभेदे । अतिशय पु० अति-शीङ्-अच । प्राधिको, अतिरेके, च अति
क्रान्तः शयं हस्त अत्या० स० । हस्तातिक्रमकारके नि । अतिशयित पु० अति+शी-क्त । अधिके, अतिक्रान्ते च | अतिशयोक्ति स्त्री. अतिशयेन उक्तिभिर्देश: बच्च-तिन् । अल
कारशास्त्र प्रसिद्ध अर्थालङ्कारभेदे । मा० १० परि० । अतिशायन न० अति+शी-ल्युट् । अयिशायने “दूछन्” पा
सूत्वनिर्देशात् नि०दीर्घः । प्राधिक्य,प्रकर्ष च । तद्विशिष्ट लि. अतिशीत न० अतिशयितं शीतम् प्रा० स० । अत्यन्त शीतल मार्श । अतिशोभन वि० अतिन-शुभ-ल्य, । अत्यन्त शोभान्विते, बेठे च । अति सन्धया स्त्री० अत्यासना सन्ध्या प्रा०स०। पूर्व दिवसीय रातिशेध..
दण्डादिसूर्योदयपर्यन्त:, सव्स्तात् पूर्वोत्तरदण्डात्मकच काल
सन्धया तस्याः प्रासचे काले । अतिसर्ग पु० अति+सृज-घज । दाने, कामचारानुज्ञायां यथेच्छ
क्रियतामित्याद्यमिलापरू पायाञ्च । सर्ग सृष्टिमतिक्रान्तरि ति। अतिसज्जन न० अति+सृज-ल्य ट । दाने, बधे, विप्रलम्भे च । अतिशयम अन्य अत्यावन्न सायम् प्रा०२० । सूर्यास्तकाल : सा
यम् तस्यासन्न काले | अति ती) सार पु० अतिशयेन सारयति रेचयति अत+ह-णि यन् ।
बद्रवोम तलनिःसारके उदाम रोगे । अतेीर्घतापि वा ।
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[३८]
अञ्चन्त
अति (ती) सारकित् ति० अतिसारोरोगोऽखास्ति अतिसार + इनि कुक् च_ I अतिसार रोगवति । श्रदर्घतापि वा ।
अतिसृष्ट त्रिः अति + सृज-क्ल | दत्त, प्रेरिते । अतिसौर पु० सुरमेर्भावः ग्रणि सौरभम् श्रतिशयितं तदस ब t यत्यन्नामोदवति ग्रामे । मौरमान्विते वस्तुमाने दि० । अतीत वि० अति + इण्-त । श्रतिक्रम्य गते, नाशप्रतियोगिनि भू काले तत्कालवृत्तिपदार्थमात्र च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अतीन्द्रिय ति० यतिक्रान्तमिन्द्रियं तदविषयत्वात् अत्या०स० । इन्द्रि - यायोग्य अप्रत्यक्ष, नेतृश्रोतॄनाविकारसनात्वक् चेतांसोन्द्रियाणि तर्ज्ञातुमशक्यं विषये । [ न्नातिशये च | श्रतीव अव्य० कात्य व द्रवः अवधारये प्रा०स० | अवष्टतातिशयेऽत्य - अतुल वि० तुल- णिच् - अ तुजा सा नास्ति यस्य ब० | उपमान्छे, अत्यन्तशोभाद्य च । तिलटत ए० ।
अतुल्य ति० तुलां वाश्यमर्हति तुला + यत् न०त०
अनुपमे,मौन्द
र्थ्यातिशयशालिनि च ।
अतृप्ति स्त्री० टप-क्लिन् अत्यन्ताभावार्थे न०त० । टप्तिराहित्ये । ब॰ | तृप्तिरहिते, असन्तोषिणि, लोलुपे, ति० ।
1
अत्ट बधे भ्वा० आत्म० सक०सेट । श्रट्टते त्रादृिष्ट | पिचि अट्ट
यति ते व्यतिदृत् त |
अन्ता स्त्री० अतति संबध्नाति श्रत तक् इडभावः । मातरि, श्वश्वाञ्च नाये ऽस्य वयवहारः खार्थे के कापि अत इत्ते । यत्तिकाष्यत्व | न० अतिक्रान्तोऽन्त सीमाम् ग्रत्या०स० | अतिशये । तद्य क्के सर्वपरिच्छ दातिक्रान्तेति । अतिक्रमेऽव्यय० । परिच्छेदा[व्यत्यन्तको यशालिनि ।
तिक्रमे नाशातिक्रमे च अव्य० ।
अत्यन्तकोपन ति अत्यन्तं कुप्यति अत्यन्त + कुप-ल्य २त०म० अन्य मानिन् ति वनम् अन्नात्ययं गच्छति अति+श्रत व्यत्यये काव्ययीभावः ततः - गम- णिनि । श्रात्यन्तिके, अतिशय गमनशीले च स्त्रियां ङीप् अत्यन्तगामिनी ।
1
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
।
४.]
अत्यन्तसंयोग पु० अत्यन्त न साकल्येन संयोगः संवन्धः व्याप्तिरिति
यावत् । अन्तमवसानमतिक्रान्त : संयोगो वा अत्यन+सम्+युज-धज
सन्ततसंबन्ध व्याप्नादौ । अन्यन्ताभाव पु० अत्यन्त : नित्यः अभाव : कर्म ० । नास्तीति वाक्या
भिलप्यमाने नाशप्रागभावभिन्न संसाभावे । यथा भूतले घटोनास्ति इति वाक्येन न्यायमते भतले घटाभावः प्रतीयते स च न नाशः नापि प्रागभावः । नाशप्रागभावयोस्तु न अत्यन्नता प्रतियोगिकाले तयोरसत्त्वात् ।
कारिणि । अत्यन्तिक ति अत्यन्त गच्छति अत्यन्त+ठन ठसक । अतिशयितगतिअत्यन्तीन ति अन्तस्यात्ययः अत्यन्तम् प्रत्यये व्ययी० अत्यन्तं गामी
अत्यन्त+ख । अतिशयितगतिशीले । अत्यम्ल पु० अतिशयितोऽम्लोरसः फल पत्रादौ यस्य ब०। (तेतुल)इति
प्रसिद्ध तिन्तिडीक्ष। अत्यन्ताम्लरमवति वस्तुमात ति । वन. .. वीजपुरे (टावालेयु) इति प्रसिद्ध वृक्ष स्त्री० । अत्यम्लपर्णी स्त्री अत्यन्त पर्ण यस्याः जातित्वात् डीम् । अत्यम्ल
पतयुक्त वनवीजपुरें (टावालेचु) इतिख्याते वृक्ष । अत्यय पु० अति+दूण-अच् । अतिक्रमे, प्रभावे, विनाशे, दोघे,
कच्छ, अतिक्रम्य गमने, कार्यस्यावश्यम्भावाभावे च ।। अत्यर्थ न० अतिक्रान्तमर्थमनुरूपस्वरूपं अत्या० स० । अतिशये ।
तविशिष्ट ति अत्यये अव्य। अर्थाभावे अव्य० । अत्यल्प दि० अतिशयितोऽल्पः प्रा० स० । अत्यन्ताल्प अणुतरे । अत्यष्टि स्त्री अतिक्रान्ता अष्टि षोड़शाक्षरपादिकां वृत्ति अत्या०म० ।
सप्तदशाक्षरपादके छन्दोभेदे । अत्याकार पु० अतिशयेन अाकारः तिरस्कारः प्रा० स० अति+या+
क-घज । तिरस्कारे। अतिशयित आकारो मूर्तिः प्रा०म० ।
महादेहे । अतिशयित आकारो यस्य ब ० । तद्विशिष्टे वि० । अत्यागिन् ति० त्यज-घिणुन मन्दाथ नज त | कर्म फलान नु
सन्धानेन कर्मानुयायिनि, त्यागिभिन्न च ।
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४१]
अत्याचार पु अन्य त्कट अाचारः ग्रा+चर-घञ प्रा०स० अनुचिः
ताचरणे । अतिक्रमे अययी० । ग्राचारातिक्रमे अव्य० । अत्याधान न० अति-श्रा-धा ल्य ट् । अतिक्रमणे, सम्बन्धमात, उ
परिस्थापने च | अव्ययी। अग्नप्राधानातिक्रमे अव्य० । अत्याल पु० अतिशयेन समन्तात् अलति पर्याप्नोति अति+आ+अल
अच | (लालचिता) दूत ख्यात रक्तचित कक्ष, तस्य अत्यल्प
कालेन समन्तात् व्यापनात् तथात्वम् । ' अत्याम ति अतिक्रान्त बाश्रमान तद्दिहितधनि अत्या०स०। स
श्रिमत्यागिनि पञ्चमाश्रमिणि संन्यासिनि अतात्याश्रमिन् इत्यपि ।
अतिशयित अाश्रमः प्रा०म० । उत्तमाश्रमे संनया से पु० । अत्याहित न० अत्यन्नमाधीयते तन्निवारणार्थ मनोदीयतेऽसिन्'
आ+धा-क्त । अत्यन्तभीतौ, प्राणहानिशङ्काकरे अनर्थे च । अत्युक्ति स्त्री० अतिशयेन अनौचित्य न वा उक्तिः अति+बच-तिन् । - अतिशयोक्तौ, अन्याय्योक्ती, निर्गुणजनस्य आरोपितगुणेन स्तवने । अल्यु क्या स्त्री० उकथा एकाक्षरपादिका दृत्ति: अतिक्रान्ना ताम्
अत्या०स०। यक्षरपादके छन्दोभेदे । उक्थनामकसाममेदाति
क्रान्तरि ति० । अत्य ह पु० अतिशयेन ऊहते शदायते अति+ऊह-अच् । काल
कण्ठ (ो ) दूति प्रसिद्ध दात्य हे पक्षिणि । अतिशयेन जहस्तक: मा०स० । अतिशय वत । (नील) इति ख्यातौषधौ नीलिकाया
स्त्री० । अतिक्रमेऽव्ययी । वितर्कातिक्रमे अव्य० । अत्र अव्य. वा दूदम्+एतद्+वा सप्तम्यास्त्रल प्रकृतेरन्-मावश्च ।
अस्मिन् एतस्मिन् वेत्यर्थ । [च। खियां डीप अत्रभवती । अत्रमवत् त्रि० इदम्+एतद+बा प्रथमायास्त्र ल् । पूज्यार्थ, लाध्ये अत्रि (त्ति) पु• अद+लिन् । सप्तर्षिमध्ये मुनिविशेधे । अत्र पछ
वा सलोमे अतिरित्यपि | विभिन्न त्रि. बहुवचनान्तः । अत्रिजात पु० अर्ने त्रात् जात : जन-क ५ त० | चन्द्र, अप
त्यार्थ तपस्यां कुर्वतोऽत्रात् जातो हि चन्द्रः ।
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४२
अचि ( त्रिन पु० अद-विणि | सप्तर्षि मध्ये मुनिभेदे | पक्षे तलोपः । अथ अव्य • चु अर्थ-ड टघो० रलोपः । संशये,आरम्भ, अानन्तये,
प्रश्न,बिकल्ले, प्रकरणे समुच्चये, पक्षान्तरे च | मङ्गलं तु नास्यार्थ:
किन्तु अर्थान्तरप्रयुक्तोऽग्ययं श्रुत्या मङ्गलसाधनं भवति । अथकिम् अव्य. अथ+कायते कवते वा डिसु । स्कीकारे । अथव्वन् पु० अथ+ नट-बनिए । अथळ नामकमुनिविशेघे, तन्मनि.
दृष्टतया तुरीये वेदे च । अथर्वविद् पु० अथर्व वेदं तदुक्तं कर्म वा वेत्ति पिद- किम् । अथ
वैवेदस्य शबोदेवीरमीष्टयइत्यादिकस्य, तविहिताभिचारादिकर्म
णच वेत्तरि वशिष्ठादौ । अथवा अव्य ० अथ+या-कि। पक्षान्तरे । अथो अव्य० अर्थ-डो पृषो० रलोपः । अथशब्दार्थ प्रारम्भादौ । अद बन्धने भ्वा० पर. इदित् सक० सेट् । अन्दति । ग्रान्दीत् । अद भक्षणे अवने च अदा. पर० सक. अनिट् अत्ति अघमत् जघास
अत्ता अत्यति सनि जिघत्सति | . अद् अव्य० अद-किप । आश्चर्य । अदत्ता स्वी० न० दा-त । अपरिणीतायाम् स्त्रियाम् । अदत्तमाल
लिका अप्राशस्त्य न००1 अदत्तन्तु भयक्रोधशोकवेगरजान्वित रित्या.
द्य भिहितलन, दानाभासेनार्पिते दत्वापि प्रत्याह योग्ये लि अदलादायि त्रि० अदत्तमादत्त अा+दा-णिनि ६ त० । चौरे । अदन लि. ६ । रक् दनमल्यं न०व० । अनल्पे 'अदम्वदर्भामधिशय्या
स स्ली। भारविः | अदर्शन त्रि. दृश-भावे ल्यु ट न०व० । दर्शनायोग्ये अतीन्द्रिये, नाशे,
व्याकरणशास्त्रपरिभाषिते लोभे च । अव्ययी० दर्शनाभावे अव्य । अदल पु• दल्यते भिद्यते इति दलं पत्र दल-कर्मणि घञ् न• ब० ॥
दल पून्य (हिजल) इति ख्याते वृक्ष 1 पलभून्य वृक्षमाले त्रि
एराकुमाऱ्या स्त्री० । अदस् त्रिन दस्य ते उत्क्षिप्यतेऽङ्गुलियन इदन्तया निरिणाय पुरो
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३ ] वर्ति न्यथा लिनिह शः सम्भवति नापुरोवर्तिनि | न+दम किम् ।
अपुरोवर्तिनि परोक्षे जाते वस्तुनि । अहाह्य ए० दग्धुमशक्ये दह-ण्यत् नत । निराकारतया दाहा..
योग्ये परमात्मनि । दाहान, महारोगि प्रभृतौ त्रि।। अदिति (ती) स्वी० न+दा-डिति वा ङीप । दातु छत्तु मयो
ग्यायाम् सुवि, दितिरसर माता विरोधे न० ततहिरोधिन्यादितौ मुरमातरि दक्ष प्रजापतेः कन्यायाम् कश्यप पत्न्याम् अदितिदेवताके
पुनर्वसनक्षत्रे च दो-तिन दितिः खण्ड स्तहिते त्रि। अदितिज पु. अदितेर्जायते जन-ड ५त । देवे । । अदीन त्रि. दी-क्त न ० त० ! कातर्य रहिते उदारे । अदृष्ट न दृश-क्त न० त० | पुण्यापुण्यरूपे भाग्य, इन्द्रियायोग्यत्वात्
तखादृष्टयम् । अष्टलके भयादौ च । दृष्ट भिन्न वि० । अ पर्व त्रि. न पूर्व दृष्टः सह सुपेति स० परनि० । पूर्व मदृष्टे । अदृष्टि स्त्री० विरुझा दृष्टिः विरोधार्थे नत ! ऋ रदृष्टौ, सरोषवक्र___दृष्टौ, दर्शनामावे च ब ! दृष्टिशून्य त्रि अहा अध्य० अत्यते अत् ता सन्तत गमनं ज्ञानं वा दधाति किम् ।
याथायें ,साक्षात्कारे, स्फुटे, अवधारणे, अतिशये आकसि के च । अद्भुत न० अततीत्यत् अव्ययमाकस्मि कार्थे तथा भाति भा-डुतच ।
अाकसि के उल्कापातादौ, आलङ्कारिक प्रसिद्ध नबरसान्तर्गत विस्म -
यस्थायिमावके रसे च। तदति लि। अन तखन पु० घडतः खनो यस्य खन-अच् ब । महादेवे । कर्म
. अाश्चर्य शब्द । ब० तथाशब्दवति त्रि० । अद्य अध्य० अखिन्न हनि इदम्शदस्य नियातः सप्तम्यर्थे । अस्मिन्
दिवसे । आधारार्थत्वेऽपि अस्य समासान्तरघटकता तेनाद्यदिवसा
दारभ्य इति, “अद्यप्रमत्यवनताङ्गीति” कुमारः । अद्यतन लि. अद्य भवः अद्यय, उडागमश्च । अद्यभवे वस्तु मात्र।
स्तियां डीम् अद्यतनी।। अद्यले अन्य इदम्शब्दसहदानी मित्यर्थ निपा । अधुनार्थे ।
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४४ ]
श्रद्यश्वीना स्त्री० अद्य : परदिने वा प्रसोष्यते । श्रद्य+श्वस्+ख
टिलोपः। आसन्नप्रसवायां गर्भिण्याम् ।
अद्रि पु० अद- क्रिन् । पर्वते, वृच्च स्य्य, परिमाणभेदे च । '' अद्रिकर्णी स्त्री० अद्रिः अह्निनामिका गिरिर्वालमूषिका तस्याः कर्णः कर्णतुल्य' पत्र यस्याः गौरादित्वात् ङीष् । बालमू नमूषिकातल्यपत्रायाम् अपराजितालतायाम् । [ भूमौ । अद्रिकीला स्वी० श्रद्रयः कुलाचलाः कीलाः शङ्कव दूत यस्याः २० | अद्रिज न० अौ जायते जन-ड ७० | (शिलाजतु) इति स्वनामप्रसिद्ध गन्धद्रव्ये । (गेरि) इति प्रसिद्ध द्रव्ये इति केचित् । पार्वत्यां स्त्री० । पर्वतभवमाले त्रि० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अद्रितनया स्त्री० अद्वेर्हिमाचलस्य तनया | पार्श्वत्याम् | अद्रिभिद् पु० अद्रि निति भिद्- किप् ६ त ० । इन्द्र े | अद्रिभू स्त्री० अद्रावपि भवति भू- किप् ७८ | अपराजितालतायाम् तस्याः पर्वतेऽभ्यति कठोर भूमिके जायमानत्वात्तथात्वम् । अद्रिराज पु० अद्रीणां राजा टच् समा० | हिमाचले |
अद्रिसार पु० ट्रेः सार इव । लौहे । द्रीणां श्रद्रेर्वा ईशः
+
श्रद्रीश पु० ६ त० | हिमाचले, शिवे च | अद्वय न० द्यवययं नजा ब० | सजातीयविजातीय स्वगतभेदशून्य परब्रह्मणि । सजातीयद्वितीयहिते, इयम्पून्य ेच वस्तुमात्र वि नास्ति इयं यस्य मते ब० । बुद्धभेदे पु० ।
0 I
श्रद्वयवादिन् पु० व्यद्धयं वदति सर्वमेत्र वस्तु चित्वरूपं नान्यदतो
द्वितीयमस्तीति वदति वद- णिनि । द्वैतवादिनि वैदान्तिके बाह्मार्थाभावेन ज्ञानात्मक सर्वे वस्तु स्वीकर्त्तरि बौद्ध च । स्त्रियां ङीप् वादिनी । [हिते । केवले एकस्मिन् परमात्मनि न० अद्वितीय तिन द्वितीयः सदृशो यस्य न० ब० | सजातीयद्वतीयरअद्वैत ति० द्विधा इत ं भेद ं गतम् होतम् तस्य भावः द्वैत तन्नास्ति यस ब ० | सजातीयादिभेदमून्ये केवले परमात्मनि ।
श्रइतवादिन् वि० अद्वैत' सर्वमेव चिदात्मक' वदतीति वद विनि है
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४५ ]
समेिव चिदात्मनि रङ्ग े द्रव रजतादिवत् आरोपित सत् प्रतिभाति तद्याथार्थ्याज्ञाने च यया रजतबुद्धिनिवर्त्तते एवं चिदात्मनि या था नावगते सर्व्वं बाह्य वस्तु निवर्त्तते इति वादिनि वैदान्तिक
बुद्ध ।
o
अधःक्षिप्त लि० अधोमुखेन चिप्तम् किम् -क्त शाक०त० । अधोमुखन स्थापिते न्यञ्चितळे न्युञ्जतेऽधस्तान्निहित च । अधःपुष्पी स्त्रो० अधोमुखानि पुष्पाण्यस्याः जातित्वात् ङीष् । (सुन्फा) इति ख्यात वाक्पुष्पोटच ।
-
अधन नास्ति धन स्वाधीनतया यथेष्टमुपयोक्तुं यस्य च ० । भापुत दासादिषु तेषां धनखामित्ये ऽपि कार्थे यथष्टविनियोगस्य पत्यादिसापेचत्वात् अधनत्वम् “भाष च दासश्च त्वयएवाधनाः स्ममृताः । यत्ते समधिगच्छन्ति यस्येत तस्य तद्दनमिति” मृत्युक्तस्तथात्वम् | निर्धने अल्पधने च । [कुत्सित, हीने च । अधम नि० व्यत्र चम धादेशः अधोभवः अधम्+मः अन्त्यलोपो वा । अधमर्ण ति० अवश्य देयम् ऋणं तत् अधम शोध्यं यस्य ब ० । श्य देयशोधक ( खातक) इति प्रतिवे ऋणग्रहीतरि ।
o
अधमाङ्ग न० अधमम् अङ्गम् कम • | चरण |
अधर पु० नष्ट - अच् न० त० | (ठोट ) इति ख्यात अड्डे, नीचे वा श्रोष्ठे । धरणं धरा तत्संबन्धरहिते होने, तले, नीचे च ति० ॥
^
अधरात् अत्र्य • व्यवस्+प्रथमायाः पञ्चम्याः सप्तम्या वा यति कन्त्य - लोपः अधोभागे | विवक्षावशात् व्यधरात् - रमणीयम् आगतो वसति वेत्यर्थानुसन्धानेन प्रयमान्ताद्यर्या बोध्याः ।
,
अवरेश् अव्य० अपरस्मिन् देशे काले दिशि वा अधर + एनम् । आ कन नीच देशादौ वरस्यां दिशि च |
अरे
अधरस्मिन्नहि अधर + एद्य्म् | अधरदिवसे |
अधम् पु० प्रियतेऽनेन ष्ट - मनिन् विरोधे न०त० | धर्मविरोधिनि वेदनिषिडकम जन्य पापे, व तुभूतप्राणिहिंसादौ च । पुण्यरूप -
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४६ ]
धमन्ये त्रि| गुणाद्यपरपर्थ्याीयः धस्तद्रहिते ब्रह्मणिन० । अवश्वरः पु० अधः कर्माणि स्तेयादौ चरतीति चर-ट । चौरे | अधः स्थानगामिनि वि० । स्त्रियाम् ङीष् ।
अधःशय्या स्त्रो० शीङ् - काप् शय्या ७० | भूमिशयने ।
o
अधस् अव्य० अधर + ग्रमि अधरशब्द स्थाने अधादेशच । पाताले, अध:स्थानमात्रे च | तत्त्रापि अर्थवशात् प्रथमापञ्चमो साम्यर्धा उन्नयाः 'अधस्तात् श्रव्य० अधर + अस्ताति । अधः शब्दवत् नीचार्थे । श्रधि अव्य० न+धा - कि । अधिकारे, ऐश्वर्ये, खत्वे, अधिकृत्य त्यर्थे, उपरि, आधिक्य, व्यतिशये च । याधीयते दुःखमनेनेति ष्या + धा-कि या हस्खः । मनः पीड़ायाम् पु० । [१० परि० द्रष्टव्यम्) | अधिक विधि | अतिरिक्त, अनेकस्मिन्, अर्थालङ्कारभेदे (सा अधिकरण न० अधि+ल-ल्युट् | आधारे, व्याकरणशास्त्र परिभारिते व्यधिकरणसंज्ञके कट कर्मद्वारा क्रियाश्रये कार के, यथा गेल्या पचतीत्यादौ ग्टहस्य कर्तृ द्वारा, स्याल्याच कमारा, परम्परया पाकक्रियाश्रयत्वम्, पूर्वोत्तरमीमांसाशास्त्रप्रसिङ्घ े एकार्थप्रतिपादके न्यायसमुदाये अधिक्रियते निर्णयार्थं त्रिचारोऽस्मिन् विषयसंशय पूर्वपच सिद्धान्त निर्णयात्मकपञ्चाङ्ग बोधकवाक्य समुदाये च | तत्र विचारार्ह वाक्यं विषयः तस्यार्थविषये त न्द ेहः इदमित्थं न वेति विकल्पः । तत्र मन्दिद्यमानयोः पक्षयोः असत्पच े युक्तिप्रदर्शनवाक्यं पूर्वपच्चवाका सिद्धान्तः पूर्वपचोता युक्ति' खण्डयित्वा सत्पच े युक्तिप्रदर्शनत्राकाम् । ततश्चेत्याद्यभिलापेन सिङ्गा नमितार्थोपसंहारक वाकं निखीयकवाकयमिति विस्तरस्तु वाचस्पत्यानिधाने ।
अधिकरण विचाल पु० अधिकरणस्य विचाल : अन्य श्राकरणं बि- चल स्थान्तरकरणेन संख्यान्तरकरणे, विचालो
घञ् ६ त० | द्रव्यस्य
नाम यदेकमनेक ं क्रियते नेक वैक ं क्रियते इति भाव्यम् । एकस्य राशेः पञ्चधा विभागे, पञ्चात्मकस्य वा एकधा करो ऽधिकर गस्य संख्याया विचालः ।
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४
]
अधिकम्मिक पु० (न०)अधिकत्य हट्ट कर्मण लम् अधि-कर्मण + ,
ठ । हट्टाध्यक्ष, हट्टस्थ बाणिभ्यः शुल कादानकर्मणि नियुक्त च । अधिकाश पु० अधिकोऽङ्गात् । वम धरोह दयमध्ये वन दाई
थं बद्धपट्टिकादौ । ब । अधिकाङ्गवति लि । अधिकार पु० अधि+क-घञ । आरम्भ, यथेष्ट क्रय विक्रयादिक
तृत्वसम्माद के स्वामित्वे, विनियोज्य पुरुषेण संबन्ध, यथा विहितकर्मणि बाह्मणादेरधिकारः । राज्ञां छत्रचिन्नादिधारणादौ, यथाऽयं छात्वधारणेऽधिकारी, प्रकरण, व्याकरणशास्त्र पूर्व
रुत्वोपात्तपदादेरुत्तरत्र सूत्र घु अनुत्तौ च । । अधिकारविधि पु० अधिकारे फल स्वास्ये विधिविधानम् वि+धा-कि
७त । कमजन्यफलभोक्त, ज्ञाप के विधौ यथा यजेत इत्यनेन
यागजन्य फलभोक्ता स्वर्गकामीति ज्ञायते । अधिकार्थवचन न अधिकार्थ स्व स्तुति निन्दाभ्यामारोपितस्य वस्तुधम्मी
दतिरिक्तस्य वचनम् वच-ल्य ट ६ त० | स्तुत्यर्थवादे, निन्दार्थवादे च । अधिकृत पु. अधि+क-त । प्रायव्ययाद्यवेक्षके, अध्यने कर्म
जन्य फलसंबन्धिनि च । स्वामित्ववति त्रि० । अधिक्षिप्त त्रिअधि+क्षिण-क्ल । स्थापिते, निन्दिते, ताधिक्षेमे च अधिक्षेप पु० अधि+क्षिय-घन । तिरस्कारे । अधिगत पु० अधि+गम-न । ज्ञाते प्राप्त, खोलते च ! अधिगम पु० अधि-गम-घज । ज्ञाने, प्राप्तौ, स्वीकारे च । अधियका स्त्री० अधि+ज्यकन् । पर्वतस्योपरिभूमौ । अधिदेवता स्त्री. देवएव देवता अधिका देवता देवताया अपीश्वरत्वात् ।
देवानामपि स्वादियहादीनामीश्वरे रुद्रादौ । ते च स्मृत्यता
बोध्या यदधिष्ठानाद्धि सूर्यादयः स्वस्त कायं कुर्वन्ति । अधिदैवत न० देवतेव खार्य अण् । धिदेवतावत् समासाौँ । हि
रण्यगर्भ, अन्तर्यामिनि पुरुषे च पु० | स च दैवतानि चक्षुरधिछातृणि सूर्य्यादी नि तत्तत् कर्मणि नियुज्य चक्षुरादीनीन्द्रिया एयनुग्टहातीश तस्य सर्व देवतेश्वरत्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४८ ]:
अधिनाय पु० अधिनीयते वायुना गन्वाधारस्तमगनयनद्वारा तत्तत् - स्थान' चियतेऽसौ अधि+नी - घञ् । गन्ध े ।
अधिप त्रि० अधि + पाक | राजनि, प्रभौ च । अधिपति पु० अधि+पा - डति | प्रभौ ।
1
अधिभू पुं० अधिभवति स्वामीभवति स्वाम्यर्थेऽवाधिः भू - किप् । प्रभौ । अधिमांसक पु० धिको मांतो यत्र ब० कम् । दन्तरोगविशेषे
(C
नूस्थ पश्चिमे दन्त े महाशोथो महारुजः | कालास्नायी कफक्कतो विज्ञेयः सोऽधिमांसक” इति वैद्यकम् अधिमास पु० अधिको रविमासादतिरिक्तः शुक्लप्रतिपदादिदर्शान्तश्चान्द्रोमासः प्रा०स० । मलमासे संक्रान्तमासोऽधिमासो निरुक्त इतिस्मृतेः रविसंक्रान्तिवर्जितो मासोऽधिमासः । तथाहि 'मीनादिस्थो रविर्येषामारम्भः प्रथमे क्षण े । ते चैत्राद्या” इत्युकदिशा मी नस्ये रवौ यस्य चान्द्रमासस्यारम्भः स चैत्र इत्येव चैत्रादिलक्षण े स्थिते यस्मिन् चान्द्रमासे रवेः राश्यन्तरसंक्रमो न, तस्य तदुत्तरस्य च चान्द्रमासस्य उभयोर्मोनस्ये रवौ रम्भात् उभयोरपि 'चैत्रता, तत्राद्योऽधिमासः संक्रान्तिहीनत्वात् द्वितीयः शुद्धः
इति स्मृतौ प्रसिद्धम् ।
अधिराज पु० अधिको राजा प्रा० स० टच् | सार्वभौमे । अधिरोहिणी स्त्री० अधिरुह्यतेऽनया अधि + रुह - करणे ल्युट् | (मई) इति (सिड़ि) इति च प्रसिद्ध काष्ठवंशादिनिर्मिते उच्च स्थानारोहणसाधने सोपानवृन्द े !
अधियज्ञ पु० अधिकृतः स्वामितया यज्ञो यस ब० । विष्णौ । अधियोगः युज - घञ योगः अधिको योगः प्रा०स० | ज्योतिषप्रसिद्ध यात्रिकशुभयोगे । स च गमनसमय लग्ने, तस्माद्दा चतुर्थे, पैञ्च मे, सप्तमे, नत्र मे, दशमे वा स्थाने बुधजीव भार्गवाणां मध्य े ६योरेकत्र, उक्तस्थानमध्ये अन्यतमस्थाने वा स्थितौ सत्यां योगः तत्व यातुः च ेम' शत्रु हानिश्च फलम् | मुर्हत० या०प्र० । अधिवास पु० अधि+वस - घञ् । निवासे । वासेर्धनि । गन्धमाल्याद्यः
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४८]
संस्कारे | अधिवासयति देवता अनेन अधि+स-णिच् करणे
घञ । यज्ञारम्भ पूर्व दिवसे देवतास्थापनादिकर्मणि । अधिवासन न० अधि+वस-णिच् अधिकरण ल्युट् । यज्ञारम्भात्,
पूर्व दिवसे देवतास्थापनादौ । भावे ल्युट् । गन्धमाल्या द्यः पूज्यादेः
संस्कार करणे । [स्कारे, कृतप्रागुताधिवासे देवादौ च । अधिवासित त्रि. अधि-यस-णिच्-क्त । गन्धमाल्यादिभिः कृतसअधिविन्न स्त्री० विद-भावे क्त । अधि उपरि किन विवाहोऽस्याः ।
हंतस पनि कायाम् अध्य ढायाम् स्त्रियाम् । कृत पूर्व विवाहायाः उपरि पत्या पुनर्विवाहकरणे प्रागूढाया भार्थ्यांया अधिविनत्वम् ।
"अपिवित्रस्त्रियै देयम्" इति स्मृति: । अधिश्रवण न• अधि उपरि श्रयण पाका) स्थापन श्रीज भावे
ल्य ट् । चूलमा उपरि स्थापने, तत्पूर्व कपाको च । अधिश्रीयते पच्यतेऽत्र, करण ल्य ट् टित्त्वात् डीप । चूल्लयाम् (आका) इति,
(चुला,) इति च ख्यातायाम् स्त्री०। अधिष्ठाट त्रि० अधि+स्था-टच् प्रत्वम् । अध्यक्ष, नियमित कार्य
विशघाकरण न कताकतावेक्ष के च । अधिष्ठान न० अधि-स्था ल्य,ट । नियमित कार्य विशेषाकरण न
सान्निध्यमात्रण, स्थितौ, वेदान्नशास्त्र प्रसिद्ध अारोपाधिकरण च । अधिकरण ल्य टि । पुरे । करण ल्यु टि । चक्रे, प्रभावे च
चक्रण प्रभावेण च प्रयत्ता त्यादिसम्भवात् । अधीत लि. अधि+दू-क । पठिते । भावे क्त । अध्ययने न. । अधौतिन लि. अधीतमनेन अधीत+दूनि | कृताध्ययने । अधीन लि. अधिगतमिनं प्रभुं गतिस० | प्रायत्त धनाधीन इत्यादी
तु धने अधि-इति वाक्ये समासे अध्युत्तरपदात् ख । अधीर त्रि. धीरः धैर्यान्वितः न० त० । चञ्चले । अधीश त्रि. अधिक ईशः प्रा०स० । अधिकप्रभो सार्वभौमे । अधोखर त्रि. अधिक ईश्वरः प्रा० स० । सार्बभौमे स्त्रियां डीघ् ।
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५० ]
अधीष्ट न० अधि+दिशा दूध-भावे क्त। सत्कारपूर्व कनियोगे । ___कर्मणि क्त । सत्क: पूर्वक नियोजिते त्रि। अधुना अव्य ० अग्मिन काले इदम्शब्दस्य नि० । संप्रती यर्थे । अधुनातम त्रि. भवार्थे अधुना+य ल । इदानीम्भने स्त्रियां डीम् । अष्ट त्रि. वृष-निर्ल ज्जत्व त न०० । लज्जाशीले । अध्ष्य त्रि० पृष-अहर्थेि यत् न०१० । धर्षणायोग्ये अनमिभवनीथे । अधोंऽशुका न० अधर+प्रथमार्थ असि अधरस्य अधादेश। परि
धानवस्त्र। अधोक्षज पु० चबात् इन्द्रियात् जायते अचज प्रत्यक्ष ज्ञानम्
जन--ड ५ त० अधरमग्राहकत्वाद्दीनं तद्या ब। अधर-प्रयमायें अनि अधादेशश्च । इन्द्रियायोग्य, “धो नक्षीयते जानु यसा
त्तरमादधोऽक्षज दूतु क्त''लक्षणे, या विणौ ।। अघोजितिका स्त्री० अल्पा जिह्वा जिविका अल्पार्थे क अधोऽधरा
जितिका कर्मः । (अाल जिभ) इति ख्यातायाम् तालुस्थजिहिकायाम् ।
[ललोके । अधोभुवन न० अधोऽधर भुवनं लोकः कर्म० । भूभेरधरे भागे पाताअधोमुख लि. अधो मुखं यस्य ब० । अपाङ नुखे, ज्योनिप्रशाख
प्रसिद्धघु ननवभेदे च । यथा “मलाले षा कृत्तिका च विशाखा भरणी तथा | मघा पूत्रियं चैव अधोमुखगणः स्मृत" इति ।
गोजिह्वाख्यने स्त्री० टाप् । अधोलोक पु० अधोधरो लोकः कम० । सुमेरपसापाताले । अध्यक्ष त्रि. अधिगतोऽवं व्यवहार अत्या०स०। स्पस्य छत्रधारणा.
दिव्यवहारेऽधिक्षते । अध्यक्षणोति व्याप्नोति अधि+व्या-अच् । व्यापके अधिगतं मूलतया अक्षमिन्द्रियम् गति स० । प्रत्यक्ष.ज्ञाने । अादित्वात् अचि, तविषये त्रि। अध्यग्नि व्यय. अग्नौ अग्निसमोपे या विभक्तार्थ सामीप्य ऽथै बा
घ्नव्य यी । 'अग्नौ अग्निसमीपे वा । तत्र स्थाने विवाहादौ स्त्रीभ्यो दत्त धनादौ न० । सतिशास्त्रे चास्मिन्नर्थे परिमापास्य
For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५१ ]
कता यया विवाहकाले तत् स्त्रीभ्यो दीयते यग्निसन्निधौ । तद
ध्यग्निततं सङ्गिः स्वीधनं परिकीर्तित"मिति । अधर डा स्वी) अधि मामण्ड बीजं यस्याः ईन । अधिकवीज
वयां (चंदू अामसः) इति ख्यातायाभू भूस्यामलक्याम् । अध्यधीन दि० अधिकोऽधीन: प्रा०प० । अत्यधीने गर्भदासे च । अध्ययन न० अधि+ङ -ल्य ट । पठने, गुरुमुखोचारणानुसारि -
णि उचारणे च | अध्ययमञ्चाक्षरमालपाठ इति वैदिकाः सार्था
कारग्रहणमिति मीमांसकाः ।। अध्यक्ष व अधिकमई यस्य ब० । स्वान सहिते वस्तुमाले । व्यवसाय पु० अधि+अब+तो घञ् । इद मेवमेवेति विषयपरिछ दे निश्चये । स चात्मधर्म इति नैयायिकाः । बुद्धिधर्म इति सांख्यादयः । उपात्तविषयाणामिन्द्रियाणां वृत्तौ साया बुद्धः रजस्तमो:भिमवे सति यः सत्त्वसमुद्र कः सोऽयमध्यवसाय तित्तिरिति चाख्यायते इति सांख्य तत्वकौमुदीपरिभाषितलक्षण, कर्तव्यमिति योऽयं निश्चयः चित् सानिध्यात् प्राप्तचैतन्याया बुद्धः परिणामः
सोऽयमयवसाय इत्य कलक्षणो वा निश्चयः । उत्साहे च | . अध्यात्म अय. आत्मनि देहे मनसि बा विभक्ताथ अव्ययी० । अात्मा
विकरणे देहाधिकरणे चित्ताधिकरणे च । तदधिकत्य विद्याविषये अात्मतत्व, स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते इति गोतावचनात् स्वभावे, भावस्य स्वरूपं प्रत्यक् चैतन्य मिति तस्मिन्, परब्रह्मणि च | अतएय
अध्यात्म विद्याश दादीनामेतहिषय कविद्यार्थत्व वेदान्तादौ प्रसिद्धम् । अध्यापक लि. अधि+दू-गच-खुन् । प्रागुताध्ययन कारयितरि,
उपाध्याये च । स्त्रीत्वात् टापि, अध्यापना तस्मिन्नेवार्थे । अयान न० अध+ङ्-णिच -भावे ल्यद । पाठनायाम् । युचि अध्याय पु. अधि+दू-घञ् । अध्ययने वेदादिशास्त्रस्य एकार्थक
विषय तमाप्तिद्योत के अंश विशेषे, “सर्गोवर्ग: परिच्छ दोहाताध्याथाङ्कसंबहाः। उक्लासः परिवर्तश्च पटलः काण्डमेव च । स्थानं प्रकरणञ्च व पर्बोहासाङ्गिकानि च । पुराणादौ परिच्छदा अने के
For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५३ ]
तस्मिन्
परिकीर्त्तिता" इत्य ुक्तान्यतमप्रकारे च । अध्यारूढ़ वि० अधि+श्र - रुह - कर्त्तरिक्त | अध्यारोप पु० अधि+श्रा-रुह-गिच् - पुक् च घञ् । तबुद्धिरारोपोमिथ्याज्ञानम् किञ्चिदधिष्ठानमधिकृत्य ताडणारोपः अध्यारोपः यथा असर्पभूतां रज्व मधिकृत्य सर्पारोपः तथैत्र अजगद्रूपे ब्रह्मणि जगद्र पारोपः । तादृशे मिथ्याज्ञाने | अध्यावाहनिक न० अध्यावाहनं पिटग्टहात् मर्त्तु हागमस्तत्काले लब्ध ं अधि+आ+त्रह - ल्युट् ततः लब्धार्थे ठन् ठस्य ेक | 'यत् पुनर्लभते नारी नीयमाना हि पैटकात् । अध्यावाहनिकं नाम स्त्रीधनं परिकीर्त्तितमिति स्मृत्य क्तलचणे पिटकुलान् भकुलगमनकाले तेभ्यः प्राप्ते स्त्रीधने ।
[ अधिके च । आरोहणकर्त्तरि
अध्यापन न० अधि + श्रा - अग - ल्युट् । भोजनोपरिभोजने । अध्यास ५० अधि+अस—घञ् । व्यतस्मिन् तद्ब्रूद्दौ अध्यारोपे । अधि-- आम घञ् । श्रासने |
अध्यासित लि० अधि + श्रास त | अधिश्तेि । णिचि । अध्याहार पु० अधि+आ+ हृञ् । व्याकाङ्क्षा विषय पदानुसन्धाने, ऊहे, तर्के, अपूब्बत्मवणे च ।
च ।
-
आरोहणकर्त्तरि अध्यूढ़ पु॰ अधि+वह क्त | प्रभौ सम्मृ त्रि० । “कच्यध्यूढ़ साम गोयते इति” श्रुतिः । अधिउपरि चढ़मुद्दाहो यस्याः ब० । कृतपत्त्रिकायां स्त्रियां कृतद्वितीय विवाहस्य प्रागूढ़योषिति स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
[ च ।
निवेगिते
अधि–द्भूष-प्र ेरणे ल्युट् ।
सत्कारपूर्वक माचाय्र्यादेः
अध्य षण न०
प्र ेरणे, प्रवर्त्तनमात्रे च । युचि टाप् तस्मिन्नेवायें स्त्री० । अध्रुव त्रि० ध - -क न०त० | चले, विकारवति, अनित्य, अस्थिरे च । अवग पु० श्रध्वत् + गम-ड | पथिके, स्वयं, उष्ट्रच | पथिगामुकमाल वि० | गङ्गायां स्वी० |
अध्वगभोग्य पु० अध्वगेन अतितौलभ्यात् श्रयत्नलभ्यफलत्वाच्च भोग्य' ६० | ( श्रमड़ा ) इति प्रसिद्ध ग्राम्रातकटचे |
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५३
अवजा स्त्री० अध्वनि जायते जन-ड त । (सोना) इति ख्याते
वर्य पुयीच्छे । अवस् पु० अधि बनम् अद-कनिम् धादेशः । पथि, अधिकदु रारो
हणे च । ( सर्वभक्षकत्वात् ) काले, हिंसेच | अद्यते खण्डशों
भञ्यतेऽनेनेति करण धनि । अबयवे | अध्वनीन त्रिः अध्वानमलं गच्छति अध्वन+ख | पथिके । अध्वन्य लि. अध्वानमलं गति अध्वन+यत् । . पथिके । अवर १० अध्वानं सत्पथं राति रा+क । यज्ञ । न ध्वरति कुटिला
न भवति ध्व-अच न०१० सावधाने,अष्टवसुमधे द्वितीयवसौ च । अध्वरथ पु० अध्व व रथो यस्य ब० । पथिप्रज दूते । अव ने हितो
पोप्तो रथो यस्य ब० । पथिगमनोपयुक्त रथे । अवयं पु० अध्वरमिच्छति अध्वर+क्यच-युच् ततोऽन्त्याकारलोपः । .. यजुर्वेदज्ञ होमकारिणि ऋत्विजि । अध्वगन्य पु० अवनि शल्यभिवाचरतीति किप अन् । पयिकानां ____पादयतादौ शल्य बधिकारके (आपाङ्)दूति ख्याते अपामार्ग क्षे । अन जीवने अदादि पर० अक ० सेट् । अनि ति पानीत् । अन जीवने दि० अात्म० अक० सेट् । अन्य ते प्रानिट | अनक्ष त्रि. नास्ति अक्षं चक्रनेत्रादिकमिन्द्रयं वा यस्य ब। चक्र'
शून्ये चनुरादीन्द्रियम्भून्ये च । अनवर न• अप्रशस्तान्य क्षराणि यत्र ब० | सङ्ग णसाक्षेप के दोषोहोष___कवाक्ये, अवाच्य, निन्दावचने, (गालि)इतिप्रति दुष्टय चने च । अनक्षि पु० का प्रशस्त मन्दमनि नत० । मन्दने । ब० । तद्दति
तत्र अनव इत्येव टच् समासान्तः । अनग्नि पु० नास्ति अग्निः श्रोतः स्मार्लो वाऽस्य । सौतेन स्मात न
वा विधिना अनाहिताग्नौ ग्टहस्थादौ, सर्वथा अग्नि न्यून्ये प्रजिते च । अनव त्रि० नास्ति अघं पापं दुःखं व्यसन कानुष्यं वा यस्य । पाप- पून्य, दुःखहीने, व्यसनम्पून्य स्वच्छ च । अङ्गन्य मात्र लि। अनत न० नास्ति अगमा कारो यस्य । अकाशे चित्त । कन्द पु
For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५४]
अनङ्गखर पु० क्रमेण लघुगुरुनिवेशवति दण्डकभेदे छन्दोविशेषे । अन छ त्रि० न अछः निर्मल: न०त० । कल घे, अप्रसन्ने च । अनञ्जन न० न अ ज्यते लिप्यते अन्ज-कर्मणि ल्युट् नत० | नि:
सम्बन्ध आकाशे, परब्रह्मणि च । अञ्जनं दोषस्तहिते नारायणे
पु०। तथाभूतवस्तुमात्र त्रि० ।। अनडुह पु०अन: शकटं बहतीति नि०(एड़ा) इति प्रमिच गवि | स्ति
यां गव डीपि अनुडुही छनड्डाहीति च । अनध्याय पु० अध्यायोऽध्ययनमभावार्थे न०१० । अध्ययनाभावे | न
अधीयतेऽस्मिन क ले इति अधिकरणे घञि, अध्ययनाय निषिद्ध "चातुर्मास्यवितोयायाम् । मन्वादिषु युगादिषु । अष्टकासु च संक्रान्तौ शयने बोधने हरेः । अनध्यायं प्रकुर्वीत त्याद्युक्त काले,
निर्घाते भमिचलने इत्याद्याकालिकानध्यायकाले च । अनन्त पु० नास्ति अन्तः गुणानां यस्य ब० ॥ गन्धर्वाप मरमः सिद्धाः
किन्नरोरगचारणाः । नान्तं गुणानां जानन्ति तनानन्तेाऽयमुच्यते" इत्यु तलक्षणे विष्णौ, मेघ च । वहु शीर्षकत्वादपरिच्छिन्न शेषनागे, तदवतारे बलभद्र च । अन्तः परिच्छेदः देशतः कालत : वस्तुत यस्य नास्ति तस्मिन् परब्रह्मणि आकाशे च न० | बहुविस्तारवति सिन्दवाररक्षे पु० । अवधिमून्य, इयत्ताशून्य, च वस्तुमात्र लि।
[कर्तव्ये खनाम्ना ख्याते व्रते । अनन्तत्रत न० अन तस्य व्रतमुपासनार्थ स्वात् ६० । भाद्रशुक्लचतुर्दश्यां अनन्ता स्त्री० नास्ति अन्तोऽस्था ब० । विशल्यायामोषधौ (अनन्तमल)
इति ख्याते मूलभेदे, पार्वत्याम्, पृथिव्याम्, दुःस्पर्शायां दुराल - भायां, दूर्वायां, हरितक्यां, अामलक्यां, गुडच्याम्, अग्नि मन्थ
वृक्ष, अग्निशिखाक्ष, श्यामलतायाम्, पिप्पल्यां च । अनन्यज पु० नास्ति अन्यद्यस्मात् सर्व वस्तुभेदानां तदात्मक त्वात् स
विष्णु : तस्मात् जायते जन-ड ५ त० । कामदेवे । अनन्यत्ति त्रि० न अन्यस्मिन् ध्ये यभि में वृत्तिर्यस्य ३० । एकान: ' चित्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५५ ]
श्रनन्वय वि० नास्ति श्रन्ययो यत्र ब० । श्रन्वयशून्यं । अर्था
लङ्कारभेदे पु० ।
अनय पु० ज्रयः शुभावहो विधिस्तदन्यः न० त० । अशुभदेवे द्यूतकारिणामपसव्यगमने च । नयो नीतिः नी- अच् न०त० | नया
[ प्रतिबन्धक शून्ये च । द्वाररोधक स्तम्भम्पून्य े,
भावे अनीतौ । ब ० | तछ न्ये वि० । अनर्गल ति० अर्गल' द्वाररोधकस्तम्भः ब० । अनर्घ लि० अर्षो मूल्य न० ब० । अमूल्य
अनर्थ पु० अर्थः प्रयोजन विरोध न० त० । अनिष्टे | व ० | -- अर्थोऽभिधेयः प्रयोजन
• 1
भीष्टरहिते विष्णौ पु० व्याप्तकामत्वात् । वा नास्ति यस्य ब ० | अर्थरहितमात्र ति० । अनर्थक न० अर्थोऽभिधेयोऽप्राशस्त्ये नञा ब० । उरःप्रभृति० कम्समामान्तः | समुदायार्थशून्ये प्रलापे, सम्बन्ध वाकेन च । व्यर्थे वि [ अभेदे, एकार्थे अनर्थान्तरम् न० अन्योऽर्थः अर्थान्तर' मधूर ० त ० ततः न ०त० ॥ अनल पु० नास्ति अल: पर्य्याप्तिर्यस्य बन्हुदा ह्यदहनेऽपि तृप्तेरभावात् ब ० । वह्नौ, व्यष्टवसुमध्ये पञ्चमे वसौ, अनलदेवतत्वात् कृत्तिकानक्षत्रे च । (चिता) इति ख्याते चित्रके वृच्च, पु० तस्य सर्वत: पर्याप्तत्वेऽपि पर्य्याप्त : सीमाभावात्, (मेला) इति ख्याते भल्लातके टच े पित्तनामके देहस्थे म्रायुर्द्वारके धातौ च । अव्ययी० 1 नलाभावे अव्य० । न० त० | नलभिने | कान-कलच् । षष्टिवर्षमध्य पञ्चाशत्सं ख्याते वर्षे । [ लतायाम् । अनलप्रभा स्त्री० अनलस्य प्रभेव प्रभा यस्य ब०| ज्योतिष्मतीनामिकायां अनलि पु० नितीत्यन् अन+किप् अन् अलिर्यत्र ब० | वकटच तस्य मधुभिर्भ्रमराणां जीवनधारणात् ।
अनवधानता स्वी० वधीयते मनः संयुज्यते कत्तव्यकर्मणि यथास्थितं प्रवत्त्र्च्य तेऽनेन व्या+धा - करणे ल्युड् व्यवधान चित्तवृत्तिभेदः तनास्ति यस्य तस्य भावः । प्रमादे | कर्त्तव्येऽकर्त्तव्यताबोधेन ततो. निवृत्तिः कर्त्तव्ये कर्त्तव्यताबोधेन तत्र प्रवृत्तिः प्रमादः ।
For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५६ ]
७
कर्त्तव्य े
गर्भस्य
अनवरत वि. अत्र+रम् - भावे क्त अवतरम् तन्नास्ति यस्य ब० । मि. रन्तरे उत्कृष्ट च । [ संस्कारविशेषे स्वनाम्ना प्रसिद्ध । अनव तोभन न० सीमन्तोन्नयनानन्तर चतुर्थे नासि अवसरत्यत्र अव+स्टाच् अवसर: स नास्ति यस्य ब० | उचितकालविहीने | न०त० | अवतराभावे | अनवस्कर त्रि० वस्क्रियते शोध्यते अव+ऋ - अच् सुडागमः ाव - बकरो मलः स नास्ति यस्य ब ० | विमले ।
अनवसर
उचित : काल :
€
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनवस्था स्वी० श्रव+स्था - चाङ् व्यवस्थितिः न०त | छावस्थाभावे, तर्कदोषविशेषे, उपपाद्यस्य समर्थनाय उपपादकस्यानुसरण तर्कः यत्र उपपाद्योपपादक योर्विश्रान्तिर्नास्ति तादृशतक स्थानवस्थादिशेषः
त
तेन स तीन ग्राह्यः ।
अनवस्थान न० काप + स्था ल्युट् न० त० | व्यवस्थानाभावे । ब० । वायौ पु० । चञ्चलमात्र बि० । [ जनमून्ये लि० । अनशन काश+ ल्युट् न०त० । भक्षणाभावे, उपवासे च । ब० । भोअनस् न० अनिति शब्दायते अन-हुन् । शकट | करणे ल्युट् । चोदने । मातरि । खी ।
०
अनसूया स्त्रो० अरू कण्ड्ादिलात् यक्-ऋङ् न०त०] अनुया गुझेषु दोषारोपस्तदभावे, अतिमुनिपत्न्याञ्च । [ ङ्कीर्णवाकेन च । अनाकुल लि० न प्राकुलः न० त० । अव्यये, एकाग्रे, स्थिरे, अमअनाक्रान्ता स्त्री० श्राक्रमितुमयोग्या सर्वतः कराट कावृतत्वात् ग्रा+
क्रम-क्त न०० | क एटका रिटर्च । श्राक्रान्तभिन्न वि। अनागत वि० आ + गम - तू आगतः नन्त० | भाविनि ज्ञाते, अनुपस्थिते, व्यागमनकर्ट भिन्ने च |
अनागतार्त्तवा स्त्री० क्तोः स्त्रीपुष्पवेद
विकाशनस्
श्रार्त्तवम्+
ऋतु+अण् न श्रागतमार्त्तव' यस्याः ब० । स्त्रीधप न्यायां लग्निकायां कन्यायाम् ।
क
अनाचार पु० ग्रा+चर - घञ अप्राशस्त्य ऽभावे वा नञा त० | दाचारे, आचाराभावे च । ब ० | आवारहीने लि० |
For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५७ ]
अनातप पु. प्रा+तप-अच् न त अातपस्य रौद्रस्थाभावे छायायां
च । ब० । ग्रात पम्पून्य वि० । अनात्मन् पु० अतति सातत्य न तिष्ठति अत-मनिम् अप्राशस्त्य भेदार्थ
च न०१०। यात्मभिन्न, अपकष्टात्मनि देहादौ "अप्राप्तः प्राप्यते योऽयमत्यन्तं त्यज्यतेऽथ बा | जानीयात्तमनात्मानौं वुद्धानं वपुरा
दिकम्” इति प्रतिपादिते च । अनादर पुः श्रा+3-अच् श्रादरः गौरवहेतुका सम्मानना विरोध
नज त० | परभवे, तिरस्कारे च तस्य अादरविरोधित्वात् । ब।
यादरमून्य त्रि अन दि ए० आदि: कारणम् पूर्वकालो वा स नास्ति यस्य परमेश्वरे ।
नाति आदिः प्राथमिको यस्मात् ५ ब० । हिरण्यगर्भ पु० तस्व
सृष्ट': प्रथमोत्पत्त: । आदिशून्य त्रि। अमान न० अननमन : अन-अच् अन जीवनम् अमयति रजति
अम-छानि | अोरोगे । नामशून्य मन्त्रमासे पु० तस्य वैदिक
कनिह तयाऽनामत्वात् । नामशून्ये नि । अनामय पु० अम-घञ अाम ताप यात्य ने न या क ामयो रोगः
न० त० । रोगाभावे ग्रारोग्य । २० ब । रोगशून्य वि० । अनामा स्त्री० ब्रह्मणः शिरवर दनमाधनतया ग्रहणायोग्य त्वात् ना स्त
नाम ग्रहणयोग्य यस्याः ब° मनन्त त्वात् डाम् । स्वनामप्रसिद्धायां मध्यमकनिष्ठयोः मध्यगायामङ्ग ल्याम् । स्वार्थ क अनामिका. म्यत्र । तया हि शिवेन ब्रह्म शिरश्चिन्न मिति पुराणे प्रसिद्धम्
अतएव तस्या पवित्रीकरणार्थ पविलनामक कुशधारण क्रियते ।। अनायास पु. ग्रा+अस--घा अल्पार्थे न०० | प्रयत्नाभावे, अ
ल्प प्रयासे, अले गे च | ब° । प्रयत्नशून्य वि० । अन्नाय स त न० अनायासेन अल्पंप्रयत्न न कृतं न० त०। अल्पा
यासेन साध्य काधादौ । अनारत न० प्रा+रम-न प्रारतं विरतिः कात्यन्ताभावे न० त० । स
न्त ते, अविरते अबिछ दे च | ज० । तहति लि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८ 1
अनाव पु० ऋजोर्माव अाजय सरलता स्वाच्छन्द्य ना ७३० ।
रोगे | अव्ययी० । ऋजवाभावे अव्य० । ब० । कुटिले त्रि० । अनार्यक(ज) न० ! अनार्य देशे आर्यावर्त्तादिभिन्ने हीपान्तरादौ भव
अनार्य + । अगुभकाष्ठ । जति पक्ष तस्मिन् जायते जन
ड । अनार्थ देशजाते त्रि। [ ख्याते मनिम्ब क्षे। अनार्यतिक्त पु० अनार्य प्रियस्तिक्तः शाक. त• I (चिराता) इति अनापत्ति स्त्री० ग्रा+त-क्तिन अभ्यासः प्रागतिश्च न०१०। अभ्या
साभावे, आगमनाभावे च । ब° । तहति वि० अनारष्टि स्त्री० प्रा+ई प्रत्-घ लिन २० त० । ई प्रह,धेरप्यभावे श
स्योपघातकोप वे ई तमे दे । अनाशक पु०। प्रा सम्यक् यथे छम् प्रायः छाशनम् अा+अश-घज
न त । यथेच्छभोगाभावे, “तभेतं ब्राह्मणा विविदिन्ति वेदानुव--
चनेन तपसाऽना ग के नेत” श्रुतिः । अनागिन पु० न नश्यति नग-णिनि न०त, म अनाति कर्म फल
अश णिन न०० वा | नाशगून्ये,कर्मफलाभोक्तरि च परमेश्वरे अना वन वि. न+अश-असु नि० । अशनमा तयति । अनास्था स्त्री०आस्था-अङ अास्था अादरः नत। अनादरे ।
ब० । अादर दहिते वि० । अनाहत न० प्रा+हन-भावे त अाहत छ दो भोगो वा न० ब० ।
छ दभोगादिरहिते नवीने बस्ते । तन्त्र शास्त्रे प्रसिद्ध हृदयस्थिते हादश दलपद्म “शब्दो ब्रह्ममयः शब्दोऽनाहतो यत्र दृश्य ते । अनाहताख्यौं तत् पद्म मुनिभिः परिकीर्तित” मित्यु क्तलक्षण च अ. स्मित् पञ्च च प्राइतमाघातः कण्ट वाल्व व भघात: तनास्ति यव्य तादृशः शहे अत्यात अर्ण प्रादित्वात् अच् । अना हतशब्देन च परापण्यन्ती मध्यमावखरीति प्रसिझानां वागतीनां मध्य मध्यमा वाक् कथ्यते तस्याः हृदयपद्म उत्पन्नत्वात् । ब।
अाघातर ते वस्तुमाल ति। [सशून्ये । परिव्राजके । अनिकेत ति ० नास्ति निकेत: नियमेन वासो यस्य व ० । नियतनिया
For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८]
अनिमि मेष पु० नास्ति निमिषः चक्षुः स्यन्दन यस्य मिघ-धज,
कुटादि० न गुणः मिष भ्वादि० धज -घा ६ब०। चक्षुःसन्दन.. पून्ये देवे मत्स्य च । निमेषो दृष्टिप्रतिबन्धकस्ता न्य विष्णौ च । न निमिषति चलतीति नि+मिघ-क न० त । काले | क्रियाशून्य
वस्तुमात रि०। अनयन्त्रित लिनि+यन्त्र चुक्ता न००। अनियमिते,उछ अले च । । अनिरुद्ध पु० न वोनापि युद्धेन निरुतः मि+रुधक न० त० । का
महे पुत, उप्रापतौ, वासुदेवनङ्कघणप्रद्य म्नानिरुवाख्य चतुर्व्य हस्य परमेश्वरस्य अनि ध्यस्य अत्यन्तचलस्य चेतमोऽधिष्ठातरि अनि
रुड्वाख्ये अशे च अप्रतिरुव तिः । अनिरुद्ध पथ न० निरुवः पन्था यत ब। आकाशे तत कस्यापि
गतिरोधनाभावात् । रुवयम भिन्न तिः । अनिर्देश्य ति० निर्देश्य' जातिगुणक्रियासंज्ञाभिर्निर्देधुमशक्यम् निर्+ दिश - शक्यार्थ ण्या न० त० । निर्षिशे निर्धर्मक परमात्मनि तस्य
जातिगुणाद्य नावेन इद र दिति निर्दै शायोग्यत्वात् । अनिर्च वनोय पु० निर्वाचनं निरुक्तिः लक्षणादिना ज्ञापनं तदगोचर
तया निर्वक मशक्ये वियदादौ, परात्मनि च । अजिल पु० अनित्यने न अन+इलच । वायौ, तेनैव सथै प्रां प्राण
धारणात् तद्देवताको खातिन ज्ञले,“वात: पञ्चाशदूनका” इत्य क्त
गणदेवताभेदे, अश्वसमध्य पञ्चमे वसौ च ।। अनिलनक पु० अनिल वातरोग हन्ति हन्-क ततः प्राशस्त्ये क |
(मयड़ा) इतिख्याते वृने तत्फलस्य वातनाशकत्वात् । अनिलसख पु० अनिल स्य वायोः सखा टच । वनौ । अनिलान्तक पु० अनिलो वातरोगस्तस्यान्तकः अन्तं करोतीति अन्त+
णि च ण्वल । (जीयापुति) इतिख्याते वृक्षे । अनिलामय पु० अनिलकृत श्रामयः शाक० त० । वातरोगे । अनिवार लि० नाति निवारो निवारणं यस्य अविच्छ दे, सतते।
अनिवार्य च ।
For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६. ]
अनिश लि. निशा चेटाव्याघातः सा नास्ति यस्य व० । अविरते,
निरन्तरे, सदाभवे वस्तुनि, रात्रिवर्जिते च । अनिष्ट लि. दूध+क विरोधे नजा त० इष्टस्य सुखादेविरोधिनि प्रति
कूलवेदनीये दुःखे, तत्साधने, पापे, विषादौ, अपकारे च । । नागबलायां स्त्री० ।। अनेक न० अनित्यनेन अन-ईकन् । सैन्ये ,तस्य हि जीवनरक्षकत्वात् ।
न नीयते अपसार्य तेऽस्मात् । नी-किप ब० कम् हस्खाभावः ।
युद्धे, ततोहि प्रायोमरणानापसारणम् । अनीकस्थ पु० अनीके युद्ध तिष्ठति स्था-क ! युद्धगते सैन्ये । अनोकिनी स्त्री. अनीकं युद्ध प्रयोजनतया अत्यस्याः अनीक+नि ।
सेनायाम्, हस्त्यादिसंख्याविशेषवत्या सेनायाञ्च तत्मख्या च हस्तिन: २१८७ | रथाः२१८७ । अश्वाः ६५६१ । पदातयः १०६३५
समुदिताः २१८७० । अनीश पु० नास्ति ईशो नियन्ना यस्य ब० । सर्व नियन्तरि विष्णौ ।
__न०त । ईश्वरभिन्न स्वामिभिन्न च त्रि. । अनीह वि० ह-अड न०ब । सहापून्य निश्चेष्टे च । अनु अव्य० अन-उ | महार्थे, पश्चादर्थे, सादृश्ये, लक्षणे, हीने, व्याप्ती,
कञ्चित्प्रकार प्राप्तज्ञापने, भागे, अनुक्रमे, आयामे,समीपे च । अनुक लि. अनुकामयते अनु+कम-ड । कामनावति । अनुकम् अव्य. अनुकामयते अनु-कम् किम् । वितर्के । अनुकम्पा स्त्री० अनु+कम्प-अ । दयायाम, किञ्चिञ्चलने च । अनुकरण न० सादृश्ये अनु+क-ल्य ट । छानुकरणे । तच्च देशभाषा
वयवादिभिः सदृशीकरणम् । अनुक्रियतेऽनेनेति करणे ल्युट । सदृशीकरणसाधने । यथा पटत्मांप्रभति शब्दाः अव्यक्तशब्दस्यानु
करणानि । अनकर्ष (ण) पु० अनुष्यते वसंबईन चक्रेण अनु+कृष-पत्र । • . रथाधः स्थिते चक्रोपरिव काठे, पूर्वसूत्रोपात्तपदादेहत्तरत्वान्यया
र्थमाकर्षणे च । कर्तरि ल्यौ नान्तोऽस्यत्रार्थे ।
For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१]
अनुकल्प पु० कल्पते विधीयते इति कप-विच्-अव् कल्पोविहितः अनु व्हीनः कल्पो मुख्यकल्पादधमः प्रा०स०| गौणकल्प, प्रतिनिधौ च । यथा मध्वभावे गुडः । अनुकामीन लि० कामस्य अभिलाषस्य सहशमनुकामं साहश्य ऽव्ययी० ततः गच्छतीत्यर्थे ख । यथेष्टगमनशीले ।
अनुकार पु० अनु+क्ल - वञ । देशभाषादिभिः सदृशीकरण | अनुकूल त्रिकूतमावरणं स्न ेहेनानुबन्धमिति यावत् अनुगतस्त अत्या०स०| सहचरे, महाये, खपच्चपातिनि, व्यलङ्कारशास्त्रप्रसिद्ध नायकभेदे च । सा० १परि ।
अनुक्रम पु० अनु+क्रम - घञ् न टङ्गिः । परिषायाम् । श्रानुपूर्व्यं अव्ययीof यथाक्रमे अव्य० ।
अनुक्रमणिका स्त्रो० अनुक्रम्यते यथोत्तरं परिपाच्या यारभ्यतेऽनया अनु + क्रम - करणे ल्य ुट् स्त्रीत्वात् ङीप् खार्थे के हखः । अनुक्रमज्ञापके, प्रन्याद्यंशे वक्तव्यस्य, ग्रन्यशेषे च उक्तार्थसमुदायस्य संग्राहके पुराणादेरंशविशेषे । स्वार्थे काभावेऽनुक्रमणीत्यपि, तत्रव । अनुक्रोश पु० अनुक्रोशत्यनेन कुश आह्वाने रोदने च घञ । दयायाम् । चानुगतः क्रोशं गतिस० । प्राप्तक्रोश के लि० । [ च । अनुग लि० अनु + गम-ड । पश्चाहामिनि, सहचरे, श्रानुलोम्यां गते अनुगत लि० अनु + गम-त । पश्चाहते, सहगते, बानुलोम्यं, गते, सामान्यधर्मग्रहणेन संग्टहोतेऽखिले विशेषे च ।
अनुगम पु० कालु+गम—घञ_ बृद्ध्यभावः । पश्चाहमने, सहायीभवनें, च्यानुलोग्यकरणे, सामान्य धर्मेण सर्वेषां विशेषरूपाणां संग्रहे च । अनुगुण वि० अनकूलो गुणो यस्य । धनुकूले ब्अनुगते च । अनुग्रह ए० अनु+ग्रह- अप् । अभीष्टसम्पादनेच्छारूपे प्रमादे, यानुकूल्य े, अनिष्टनिवारणपूर्व केष्टसाधनेच्छारूपायामभ्युपत्तौ, “विरूपोन्मत्तनिः स्वानामवुत्सापूर्वकं हि यत् | पूरणं दानमानाभ्यामनुग्रह उदाहृत” इत्य् कलचणे दरिद्रादिपोप च । ग्रहो ग्रहणं
දී
For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ६२]
सूर्य्यादिमहो वा अनुगतस्तम् गतिस० । महानुगते सूर्यादिग्रहानुगते च त्रि० ।
अनुवर त्रि० अनु+चर-ट । सहचरे, पञ्चाङ्गामिनि, दासादौ, स्त्रियां ङीप् । अनुगतश्चरं दूतं गतिस० । दूतानुगे त्रि० ।
अनुज त्रि० कानु पश्चात् जायते जन-ड । पश्चाज्जाते सहोदरे भ्रातरि । मादृश्यां भगिन्यां स्त्री० । अनुजीविन् पु० ब्अनुजीवितुमाश्रयितुं शीलमस्य व्यनु+जोब–णिनि ! सेवके, श्राविते च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुज्ञा स्त्री० अनु+ज्ञा- यङ् । खयं प्रवृत्तस्यानप्रस्थ प्रवृत्तिविधाताकरणेन प्रवर्त्तनारूपायामनुमतौ ।
अनुतर्ष न० अतुटष्यतेऽनेन करणे घञ् । सुरापानपात्रे, मद्ये, मद्यपाने च | भावे घञ् । अभिलाषे पानेच्छायाम् |
अनुताप पु० अनु+तप-घञ् । इदमनुचितं कृतमिति स्वकृतवस्तु दुःखजनकतया ज्ञानेन पश्चात्तापे ।
अनुत्तर त्रि० उत्तर उत्तमः नञा ५० ।
व्त्रत्यन्तश्रेष्ठे | ईब
उत्तरवाक्यरहिते । न०६० | उत्तरदिग्भिन्न स्त्री० ।
अनुदान्त पु० उच्च रातः उच्चारित उदात्तः न०त० । वर्णोच्चारणस्था नेषु कण्ठादिषु नोचोच्चारणप्रयत्न विशेषे स्वरभेदे |
त्रुदित पु० उत् + इस्-त ईषदर्थे न०त० | किरणमात्रेण सूर्ये प्रबिरलतारके काले । उदितेऽनुदिते चैवेति मनुः ।
"
श्रतुद्रुत वि अनु+टुक्त । पश्चागते, “ाई मात्र तं ज्ञेयं द्रुताईञ्चाभ्यनुद्र् ुतमित्य क्तलक्षणे वादनविषये कालविशेषे च ।
For Private And Personal Use Only
प्रदुदित
अनुधावन न० अनु + धाव - ल्युट् । पश्चाहमने, तत्त्वनिश्चयायानुसरणे, अनुसन्धाने च 1
अनुध्या स्त्री० ० अनु+ध्यै अङ् | अनुचिन्तने, अनुम है, व्यासक्तौ च । अनुनय पु० अनु+ नी - अच् । विनये, प्रणिपाते, प्रार्थने, सान्त्वने च ! अनुनासिक पु० अनुगता नासां अत्या०स० तत्रोचार्यमाणार्थे ! नाष्टानुगतेन मुखेनोच्चार्य्यमाणेषु वर्म्यान्त्येषु ञादिषु ।
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६३ ]
अनुपद अव्य० पदस्य पश्चात् अध्ययो०। पश्चाइमने, अव्यवधाने च ।
अनुगतं पदम् अ यास०| पश्चाहामिनि लि०।। अनुपदिन् त्रि०अनुपदम् अन्वेष्टा अनुपद+अन्वेष्टरीत्यर्थ दूनि । अन्वेष
णकर्तरि । गवा मेवान्वेटरीत्यन्य । स्त्रियां ङीप् । अनुपदीना स्त्री० अनु पदस्य आयामतुल्यायामः प्रआयामेऽव्ययी०
अनुपदं बद्ध त्यर्थ ख । पादतल्यायामवत्यां पादवद्वायां पादुका
याम् (मोजा) इत्यादि ख्यातायाम् | मावे, असङ्गतौ च । अनुपपत्तिः स्त्री० उप+पद-तिन् । उपपत्तियुक्तिः नत० । युक्ताअनुपम त्रि० उप+मा-अञ न०त । उपमाशून्य', साश्यरहिते
उत्तमे च । कुमुदाख्यस दिग्गजस्य योघिति स्त्री० । अनुपरत त्रि० उप+रस-क्त न० त० | अविरते अनिवृत्त च्छे च । अनुपलब्धि स्त्री० उप+लम-किन न०त ०। लाभाभावे, प्रत्यक्षाभावे च ।
तत्र च कारणानि “अतिदूरात् सामीप्यादिन्द्रियघातान्मनोऽनवस्थानात् । सौक्ष्मवाद्यवधानादमिभवात् समानामिहारादिति सांख्य
कारिकोनानि । अनुपसंहारिन् पु० न्यायमते परिभाषिते दुष्ट हेतुविशेघे । स च ।
दृष्टान्तरहितोऽन्वयी व्यतिरेकी वा दुहेतुः । यथासर्व मनित्य प्रमे यत्वादित्यनुमाने सर्व स्यापि पक्षत्त्व न अन्वये दृष्टान्तो नास्ति नापि
व्य तिरेके हटान्तः सबस्यापि प्रमेयतया तदभावस्य कुत्राप्यसिद्ध। अनुपाकृत त्रि. उप+आ+क-क्त न०१० । मन्त्र पशोरर्चना
दिसंखार उपाकरण तहिते । अनुपात पु० अनु+पत-करणे घञ् । अङ्कशास्त्रे प्रसिद्ध वैराशिके,
यूकिपातानुसारेणापरापातने च । भावे घञि, पश्चात् पतने । अनुपातक न • अनुपातयति खानुरूप नरकं गमयति अनु+पत-शिव
-एव ल । ब्रह्महत्यादिमहापातकमदृशे वेदनिन्दादिजन्ये पापविशने । तानि च पञ्चविंशत्मकारहेतृङ्गवत्व न तावत्मख्यातानि
प्राय० वि० अनुपा० प्र० । श्रनुपान न०अनु भनजेन सह पश्चादा पीयते कर्मणि ल्य ट । औष
For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धाओं तेन सह, तत्पश्चादा पेये मधुगुड़ादौ पानस्य जलस्य समीमे
अव्ययी० । जलसामीप्थे अध्य० । अनपूर्व पु० अनुगतं पूर्व परिपाटी गतिसः । यथाक्रमे । अनुप्रास: पु० अनुगतः रसाद्यनुगुणं प्रकृष्ट मासं वर्णन्यासं समपर्णर
चनां समवोच्चारणं वा कानु+प्र- अस् घञ् । अलङ्कारे प्रसिद्दे
खरवैषम्येऽपि समयानां रचनायाम् । अनुप्लव पु० अनु+न-अच् सहाये, अनुचरे, दामे च । अनबन्ध पु० अनु+बन्ध-यथायथं भावादी धञ् । बन्धने, इच्छापूर्व
कदोषकरणे, वातपित्तादिदोषाणामप्राधान्य, प्रकृतिप्रत्ययागमादेशानां गुणटनादिकार्य विशेषार्थमनुबन्धनीये परिमिष्पचपदकाले यु अश्रयमाणतया नश्वरे इत्म जया कतलोपे वादी, मुख्यानुयायिनि अप्रधाने,प्रतस्वानुवर्त्त ने संबन्ध , पाश्चाद्भाव्य शुभपरिणामे, शास्त्र
खादौ वक्तथ घु, अधिकारिविषयप्रयोजनसम्बन्धेषु लेशे,फलसाधने च अनुबन्धिन् त्रि० अनुबध्नाति अनु+बन्ध-णिनि | सहचरे, कानुचरे'
अनुरोधिनि, ब्यापके च । स्त्रियां ङीप् । अनुबन्धौ स्त्री० अनुबध्यतेऽतिश्वासेन व्याप्रियतेऽनया अनु+अन्ध-घ
गौरा० डीष । हिकारोगे. दृष्णायाञ्च । अनुबन्धा त्रि० बधार्थ बन्धोऽनुबन्धः ण्यत् । बधार्थ बड़े गवादौ । अनुबोध पु० अनु+बुध-णिच् धा । पूर्वलिप्तचन्दनादेर्गन्धोद्दीपनार्थ
पुनर्मर्दनादौ पश्चाबोधे च । अनुभव पु० अनु+भू-अपू । स्मृतिभिन्ने जाने । अनुभाव पु० अनुभावयति उद्बोधयत्यनेन अनु+भ-णिच-करणे -
घज । कोपदण्डादिजाते राज्ञां तेजोविशेधे । सामर्थ्य च । कतरि भूचि । अलङ्कारशास्त्र प्रसिद्ध रमव्यञ्जके । “भावं मनोगतं साक्षात् स्वगत' व्ययन्ति ये । तेऽनुभावा इति ख्याताः" इत्य क्तलक्षणे च मङ्गादौ ।
हनार्थमनुज्ञाते । अतुमत त्रि० अनु+मन-क्क । स्वयं प्रयत्ते इर्द क्रियतामिति प्रोत्माअनुमति स्त्री० अनु+मन-निन् । अनुमती अनुत्तायाम् । अनुमन्यते
For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कलाहीनत्वेऽपि पूर्सिमाविहितयागादिकरणावानुज्ञायतेऽस्याम्
अधिकरणे तिन् । कलाहीनचन्द्रवत्या शुक्लचतुर्दशीयुतपूर्सिमातिथौ । अनुमन्त, लि० अनु+मन-टच् । खयमुदासीने कार्यादौ प्रवृत्तस्या
न्यस्यात्माहवईनमनुजाकत रि। अनुमरण न० अनु+मृङ-ल्य त् । भर्तरि मृते तद्दे हाप्राप्तौ तत्मादु
कादिपहणेन पृथक चितारोहणेन स्त्रीणां देहत्यागे । अनुमान न०अनु+मि-मा-वा भावादौ ल्यू ट् । व्याप्तस्य दर्शनेन व्या
पकस्य निश्चये, यथा वधूिमस्य व्यापक इति धुमस्तस्य व्याप्त इत्येवं तयोः भूयः सहचार पाकस्थानादौ दृष्टा पश्चात् पर्वतादौ उपय. मानशिखस्य धूमस्य दर्शने तत्र वङ्गिरस्तीति निश्चीयते । करछे ल्युटि । तथेत्तुभूते धूमादौ । श्रुतेरेव स्वतः प्रामाण्यं, यत्र श्रुतिः साक्षात् न श्रूयते तल स्टतिवाकग्रात् श्रुतिवाकरमनीयते इति श्रु
त्य नुमापकं स्मृतिवाक्यमप्यनुमानपदेनाभिधीयते इति मीमांसकाः । अनुमिति स्त्री०अनु+मि-मा-बा तिन् । प्राग्दर्शिते भावमाधनानुमा
नशब्दस्यार्थे। अनुमोद पु० अनु+मुद-घज, । प्रकृतकर्मणि प्रत्तिविधाताकरणेना
न्यप्रोत्साहानुकूलव्यापारे, त्वया यत् कृतं तन्मेऽनुमतमित्याद्यभिलाप. साधने।
__ [जादिषु पञ्चस यागेषु । अनुयाज पु० अनु+यज-घञ, कुत्त्वाभावः । दर्शपौर्णमासाङ्ग प्रयाअनुयायिन् त्रि. अनु+या-गिनि । महशे,अनुचरो) दासादौ, पश्चा
हामिनि च । स्त्रियां डीप् । अनुयोग पु०अनुयुज्यते कथनाय नियुज्यते अनु+युज-धज । प्रश्ने ।
सति हि प्रश्न, टा: कथनाय प्रवर्तते ।। अनुराग पु० अनु+रन् ज+घर । अत्यन्त प्रीती, स्ने हे च । अनुरूयो
रागः प्रा० स० । तिरागा नुगे त्रि० । [दशनक्षले । अनुराधा पु० अनुगवा धां विशाखां अत्या०स०। खनामप्रसिझे सप्तअनुरूप अव्य० रूप में बोग्यत्व वा अव्ययी० । सादृश्य. यो
ग्यतायाञ्च । अर्गका वाव । सहय, योग्ये च लि।
For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुरोध पु० अनु+रुध-घञ् । अनुसरणे, आराध्यादेरिटसम्पादने
च्छायाञ्च । अनुलाप पु० अनु वारंवार लप्यते लप-घञ् । मुहुर्भाषण । अनुलेप पु० अनु+लिप-मावे घञ् । चन्दनादिमईने कर्मणि धनि ।
अनुलिप्यमाने चन्दनादौ । अनुलोम पु० अनु+लोमन्+यथाक्रमे अव्ययी० अच । यथाक्रमे । अनुलोमज पु० अनुलोमेन यथाक्रमेण जातः जन-ड। परिणी
ततलियादिस्त्रीषु विप्रादिभ्य उत्कृष्टेभ्यो वर्षेभ्यो जाते मूभिषि
तादौ संकोर्सयाँ । अनुवर्तन पु०अनुगतो वर्त्तनमाराध्यादेरिष्टसम्पादनं अत्या०स० अनु+ ____ त ल्युट् । अनुरोधे, आराध्यादेरिष्टसम्पादने च । अनुवाक पु० अनु+उच्यते-वच-घञ् कुत्त्वम् । गानन्य ऋग्विशेषे,
परग्यजु:समूहे, वेदांशे शस्त्रनाम्ना ख्याते च । अनुवाक्या स्त्री अनु+च-ण्यत् कुत्वम् | ऋत्विगभेदः प्रशास्ता तत्पा
यायां देवताह्वानसाधने चि । अनुवाद पु० अनु+वद-घञ् । ज्ञातार्थस्य प्रतिपादने, सिद्धस्योपन्यासे,
प्रमाणान्तरावगतार्थस्य शन्दे नोतो,कथितस्य भाषान्तरेण कथने च । अनुवासन न० अनु+चु०-वस-ल्य ट् । धूपादिना ठौरभान्वित करणे,
स्नेहयुतकरणे च । अनुवृत्त वि० अनु+कृत-क । व्याप्त, पालिते, अनुगते, प्रीतिविशिष्टे,
अनुत्तिमति च । अनुत्ति स्त्री० अनु+कृत-निन् । प्रवाहरूपेणानुगतौ, अनुरोधे,
सेवायाम्, प्रानुकूल्य, व्याकरणशास्त्र प्रसिद्ध पूर्वसूलोपात्तपदा.
दीनामुत्तरत्र सूत्र व नुनुकर्षणरूपेऽध्याहारे च । अनुव्रज्या स्त्री० अनु+वज-क्यम् । अनुसरणादिरूपे सेवने । अनुशय. पु० अनु+शी-अच् । अत्यन्त घे, पश्चातापे, पूर्व वैरे च ।
अतुगतः शय हस्त गतिस० । हसानुगते त्रि० । अनुशयिन् पु० अनु+शी-इनि । यावत्कर्मचय चन्द्रलोक स्थित्वा
For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सावशेष एवं कर्मणि पश्चात्तापान्विते भूमिलोके जन्मग्रहायागन्तु'
प्रहत्ते जीवे । पश्चात्तापयुते त्रि। अनुशासन न० अनु+शास-त्युट । शासने, याज्ञायाम, उपदेश, नि
योगकरणे च । शिष्यते अाख्यायते लक्षणादिनेति करण ल्य टि। व्य त्पादनञ्च अतथाभूतेभ्यो विशेष्य अनुशिष्यागां बोधनम् यथा
व्याकरण साधुशब्दानामसाधुभ्यो विविच्य प्रबोधनम् । अनुगौलन न० अनु+चु०-शील-ल्य.ट् । मुहुरालोचने, पुनःपुनरभ्यासे च ।
शीचना तलवार्थ स्त्री। अनुशोचन न० अनु+शुच-ल्य ट । शोके । स्वार्थे णिचि युचि । अनुअनुश्रव पु०अनुश्रूयते गुरुपरम्परयोचारणादनु अभ्यस्थते,श्रूयते एव म
तु केनापि क्रियते वा घ्यनु+शु-अम् । वेदे, तस्य भू यमागताया
एव सर्वसम्मतत्वात् । अनु पङ्ग पु० अनु+सन्ज-धज बुत्वम् । दयायाम, आसक्ती, एकत्र
श्रुतपदस्य अन्यत्रान्वयारी मनुवृत्तौ, अन्योद्देशेन प्रसौ तक्रिया
नान्तरीयकतयान्यस्य सिद्धिरूपे सतिशास्त्र प्रसिद्ध प्रसङ्ग च । अनुष्टभ स्वी० अनु+स्तुम्भ-किम् षत्वम् । सरखत्याम, अष्टाक्षरपा
दके छन्दोभेटे । अनुष्ठान न० अनु+स्था--भावे लट् घत्वम् । विहितकम्मी दिकरण । अनुष्ण त्रि० उण: दक्षः न० त० । अलसे, उष्णभिन्न शीते च ।
उत्पले न० । अलमोहि शीतबाधाभावेऽपि शीतबाधामभिनयन कर्त व्यकर्मणि जड़ एव भवति दच्चस्तु शीतेऽपि तदगणयित्वा क
व्यकरणाय अजड़ एव मन् व्याप्रियते इति तयोरुष्णानुष्णता ।
चल कारिण्यर्थ कनि अनुष्य कोऽपि । [इत्त्वम् । नीलदूर्वायाम् । अनुणवलिका स्त्री० अनुष्णा शीनला वल्लीव इवार्थे क । टापि अत अनुसन्धान न० अनु+सम्-धाञ्-लुपट । अन्वेषण, चिन्नने च । अनुसरण न० अनु+सृ-लुपट् । अनुगमने, सदृशीकरणे । भावे घजि
अनुसारोऽप्यन । अनुस्थत त्रि० अनु+सिय-क्त जट् । अथिते, सततसंबन्ध च ।
For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६८ ]
अनुस्वार पु०अनु+ख-घञ उदात्तादिस्वरवत्वात् वरवर्णाएव खारा:
अनुगतः खारान् अत्या ०१०। खराश्रयेण उच्चार्य माण विन्द रेख्य या व्यज्यमानेऽनुनासिके वर्णभेदे अनुसारो विसर्गचे त्य.पक्रम्य
आश्रयस्थानभागिन दूत्य तो ः तस्य तथात्वम् । अनहर पु० अनु+ह-ल्य ट् । देशभाषाचेष्टादिना सदृशीकरण, सारश्यधर्माविष्करण च ।
[च न०। अनक पु० अनु+उच- समवाये क कुत्व नि० । गतजन्मनि कुले शीले अनचान पु० अनु+यच-कान नि० । शिक्षादिधड़ङ्गसहितवेदाध्ययन
कारिणि, वेदार्थानुवचनसमर्थ च । अन वि० जन-क न० त० | परिपूर्णे, समय, बहीने च । ननं
निश्चित न० त० | अनिश्चिते । अन लि० अनुगता आपो यत्र ७० अन् स० ग्रात उत्त्वम् । जल___प्राये देश, तत्स्थले सर्वदावासिनि महिषे, "बलम्ब बहुपक्षश्च वात
लेभामयान्वितः । देशोऽनूप इति ख्यात" इत्य को देशविशेषे च
पु० । अनपसर दूति प्रसिद्ध देशे वा ।। अनपज न० छान पे जलप्राये देशे जायते जन-ड ७०। (यादा)
इति ख्याते आढू के तस्य जलप्रायोगयत्वात् । तत्स्थान जात.
माले वि० । अनूरु पु०न स्त जरू यस्य व०। सूर्य सारथौ अरुणे विनताज्यपुत्र ।
तस्य अपूर्स एव गर्ने मात्रा अण्डस्य स्फोटनादुरुप्रस्त्वङ्गविकल त्व
पुराण प्रसिद्धम् । अनूरुसारथि गु० अनरूः सारथिः रमियन्ता यस्य । सूर्थे । अच पु. नास्ति अभ्यततया फक यस्य अच् समासान्तः । पटक
शून्ये अनुपनीते बाल के । अत न० क्त सम ज० न०। सत्य भिन्न अयथार्थ । अन्तत्वव्यवहा.
रस्तु प्रायेण का। गाव लोके दृश्यते कचित् वस्तुन्यपि यथा रङ्ग रजतादिक, न .जतमिदमिति जानञ्च । तहति वि० । ७२० । बाणिज्ये न... तबाङ्गल्यात् ।
For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६८ ]
अनेक लि. दूक नि० त० । एकभिन्ने षु बहुघु। ना तत्पुरुषे उत्त
रपदानुसारेण व लिङ्गवचनतानिय मेऽपि अब बहुवचनान्ततैव तेन
"पतन्त्य ने के जलधेरियोर्मय" इति मावः। [हस्तिनि । अनेकप पु० अनेकाम्यां मुखशुण्डाभ्यां वामां पिबति पा-क। दिमे अनेकरूप त्रि० अगेकानि बहन रूपाण्यस्य ब० । चित्ररूपे । अनेकान्त लि. न एकए वान्तः परिच्छो दो यस्य ब. | अनियतरूपे, अमतिशये च ।।
। २त । बौद्दभेटे । अनेकान्तवादिन् पु• अस्ति नास्ति वेत्य कान्त न वदति वद-णिनि अनेइमूक लि. एड़ो बधिरो मूको वाक् शक्तिरहितश्च नास्ति यस्मात्
५ ब० (काला, बोवा) इति ख्याते श्रवणवचनशक्तिरहिते, शठे च | अनेहस पु० न हन्यते हम-अमि प्रकृतेरेहादेशः | काले । अनैकान्तिक पु० एकान्त नियत व्यानोति एकान्त+ठक न० त० ।
व्यभिचारिणि दुष्टे हेतौ । यथा धमसाधने वहेितुः न एकान्तो
नियमो व्याप्तियत्र ७५० ! अनेकान्तोऽप्यत्रार्थे । अनोऽकह पु० बालमः शकटस्था गति हन्ति हन-ड। वृक्ष । अन्त न० अम-तन् । खरूपे, रूभावे च । शेषे पु०न० । नाशे, प्रान्ते,
सीमायां, निश्चये, अपयशे च पु० । निकटे, मनोहरे च त्रि। श्रत्तःकरण न० क-करणे ल्य र अन्तरभ्य नर तह,तिपदार्थानां
ज्ञानादीनां वा करणं कर्म० ६१० वा ज्ञानसुखादिसाधने आभ्यन्नरे इन्द्रिये ममोबुद्धिचित्तादिपदाभिलप्यमाने । अवान रभेदस्तु याचस्पत्य ।
[ वक्रान्त:करण दि. ! अन्त कुटिल पु० अन्नमय कुटिलः । वक्राकारमध्यावययवति शङ्ख । अन्त:पुर न० अन्तराभ्य नरं पुर ग्टहं कर्मः । (अन्दर) इति प्रसि
राना स्वीगाां स्थान योग्ये ग्टहे । तल स्थितत्वात् राजमहिलाया.
मपि । पुरा शब्द नमासे अचि स्त्रीत्वात् ङीए अन्त : पुरीत्यपि । अन्तःसत्वा स्त्रो अन्तरत्यन्तरे गर्भ सच्च प्राणी यया ब० । गर्मिण्यां स्त्रियास ।
[हस्तिनि । अन्तःस्नेह पु० अतः वेदो मदस्यन्दनं धर्मजलं यस्य ब. । मदनाविणि
For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७०
अन्तक पु० अन्नं करोति यन्त+तत्करोतीत्यर्थे णि-खुल् । यमे ।
नाशकारके त्रि० । श्रन्तकर वि० अन्तं नाशं करोति क-ट ८०स० । नाशकारके। अन्तग त्रि० अन्नमवसानं गच्छति गम-ड। पारगामिनि अवसानं
गते च । क्त अन्तगत इत्यपि ततार्थ ।। अन्तर् अन्य० अन्- तुडागमश्च । मध्ये, प्राप्ते, स्वीकारे चित्ते च | अन्तर न० अन्तं राति ददाति रा-क | अवकाश, अवधौ, परि
धानांशु के अन्तर्वाने, भेदे, परस्प रवैल क्षण्ये विश घे, तदर्थे, छिद्रे, श्रात्मीये, दिनार्थ, वहिरर्थ व्यवधाने, मध्य सदृश च ।
उदाहरणानि तु वाचस्पत्य । अन्तरङ्ग त्रिअन्तर्मध्ये ऽङ्गानि यस्य । अात्मीये, याकरणशास्ते प्रकति.
प्रत्यय कार्य मध्य प्रत्याश्रिते कार्य च । अन्सरा अवध० अन्तरेति दूण-डा | निकटे, मध्य, विनार्थे च | अन्तरात्मा पु० अन्तर्वत्ती आत्मा अन्तः करण, सर्वान्तर्यामिनि पर
मेश्वरे, अन्त:करणाभिमानिनि जोवे च । धानकार के लि० । अन्तराय पु० अन्तर वावधानमयते अय-अच् । विन्ने । वावअन्तराल न० अन्तरं मध्यसीमामाराति ग्टह्णाति ग्रा+रा-क रस्य
ल्ल त्वम् । मध्ये, अभ्यन्तरे च । स्वार्थ अणि प्रान्तरालञ्च । अत्तरिक्ष न अत्तः खर्गष्टथियोर्मध्ये ईच्यते ईक्ष-कर्मणि घञ्,अन्त:
कक्षाणि यस्य या टघो० पक्षे ह्रखः कारस्य रित्व वा । पक्षिमेघसञ्चारयोग्य भूलोकसूर्य मध्यवर्तिनि अाकाशप्रदेश। अत्र
अन्तरीक्षमपि । . अत्तरित वि. अन्तर्+गा-कर्तरि क्ल २० । अतरं वावधानं
करोतीति णिचि कर्मणि क्त वा | व्यवधानं गते, निरस्ते च | अन्तरोय पु० अन्तर्मध्य गता आपोऽस्य ब ० अच् सातईत्तम् । हीमे | अन्त रोय न० अन्तरे भत्र गहा दत्वात् छ। परिधाने वस्त्र "नाभौ
तञ्च यहस्तमाच्छादयति जानुनी। अन्तरीय प्रशस्त तदछिन्नमुभयान्तयो”रित्य व लक्षणे ।।
For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१ ]
अन्तरे अध० अन्तरेति दण् विच् । मध्य । [धिमार्थ, मध्यार्थे च । अन्तरेण अवा० अन्तरेति इण-ण टवर्गादित्व ऽपि णस्य नेत्वम् । अत्तर्गडु वि० अनर्मध्ये गडुरिव निरर्थकः । ग्रीवाप्रदेश जातस्य गल.. मांस पिण्डस्य गडोर्यथा निरर्थकत्वम् तहनिरर्थ के । कायप्रान्तर्गडु
भूता या नालङ्कारः प्रहेलिकति माहि० १० परि० । अत्तर्गह न० अन्तर्ट हस्य । ग्टहमध्य', वाराणसीस्थे सप्तावरणवति
स्थानविशेष च । अन्तर्जठर न० अन्तर्जठरस्य । जठरमध्य, कुक्षिमध्यस्थकोठे च । अत्तर्जल न० अन्तर्जलस्य अव्ययी० । जलमध्य, जलमध्ये कर्तव्ये
अघमर्षणमन्त्र जमे च । “होममन्तर्ज लादिनीति" स्मृतिः। अन्तोतिः न० अन्तः ज्योतिरिव प्रकाशकम् । अन्तरात्मनि । अन्तर्दधन न० अन्तर्दध्यते मादकता आधीयतेऽनेन । दध-करणे ल्य ट । किणुप्रतौ मद्यवीजे ।
[ कोष्ठसन्तामे च । अन्तर्दाह पु० अन्तर्मध्ये दाहः दह-घञ्। देहाभ्यन्तरसन्तापे, अत्तार पु० अन्तर्मध्ये द्वारम् । ग्टहमध्यस्थे गुप्तहारे । अन्तन न० अन्तर् +धा-ल्युट । तिरोधाने दृश्य पदार्थस्य दर्शना
योग्यस्थाने स्थिती, मुन्यादीनां शरीरत्यागे च । अङि ।
अन्तप्यित्र वा स्त्री० । अत्तद्धि पु० अन्तर+धा-कि । आच्छादने, व्यवधाने, अन्तर्धाने च । अन्तभूत वि० अन्तर्मध्ये भूतः भू+क्त । मध्यस्थिते अन्तर्गते च । अत्तमनस् लि. अन्तर्गतं वाह्यव्यापाराक्षमतया यन्तरेव स्थितं मनो
यस्य । व्याकुलचित्ते, समाहितमनस्के च । अत्तर्याभिन पु० अनर्मध्यऽनुप्रविश्य यमयति खखकर्मणि इन्द्रिया
दीनि जीव वा व्यापारयति यम+णिच्-णिनि । वायो, “अन्नराषिश्य भूतानि यो विभत्र्यात्म के तुभिः । अन्तर्यामीरः साक्षात् भ" दित्य नः प्रात्मकेतभिः निजव्यापारैः प्राणादिवृत्तिमिरित्ययः । ईश्वरे, अन्नरेष यमयतीत्यादिर हदारण्यकान्तर्यामिवामयो । अन्तर्गतास्तुज्ञातरि त्रि ।
For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७२ ]
अन्तर्वशिक लि. अन्न राज्ञामाभ्यन्तरग्टहे नियुक्तः नियुक्तार्थ
ठ । अन्तःपुरे रक्षणार्थ नियुक्त कुलवामनादौ । अन्तर्वनी स्त्री. अन्नरस अस्ति गर्मः | अन्तर+मतुप नि !
गर्भवत्या स्त्रियाम् । अन्तर्वमि पु० अन्तः स्थित एव वाणयति उहारशब्द कारयति वण __ शब्द इन यस्य मत्वम् | ( ढेकर ) इत्यादि ख्यातस्योहारशब्दस्य
कारके अजीर्णनामके रोगभेदे । अन्तर्वाणि त्रिअन्तर्गता अन्तः करणे स्थिता शास्त्रोक्यात्मिका वाणो
यस ब० न कप हुस्खश्च बहुशास्त्रवाक्याभिज्ञ पण्डिते । अन्तर्वेदी स्त्री० पृथिव्या मध्यस्थितत्वादन्तर्व दीव । हरिद्वारावधिप्रया__गपर्यन्ने शशस्थलीति ब्रह्मायत इति च ख्याते देशे । अन्तर्हित वि. अन्तर्+धा-क। गुप्ते, तिरोभूते च । अन्त ( न्त ) वासिन् पु० अन्ते समोमे यस्तु शीलमस्य वस-गिनि
सप्तम्या वा लुक | शिधे। स्त्रियां डीम् । समीपवर्त नि त्रि० । अन्तशय्या स्त्री० शयनं शय्या शीङ्-क्यप अन्तस्य नाशार्थ शय्या
चतुर्थ्य र्थे ईत० । भरणार्थ भूमिशय्यायाम्, तत्तु त्वात् श्मशाने
च । अन्तएव शय्यानिर्व्यापारार्थकत्वात् कर्म • | मरण । अन्तःस्था त्रि० अन्नःस्सोभण्योर्मध्ये तिठतीति स्था-क्रिम् | यर__ लवाख्येषु वर्णषु । वा विसर्गलोमतोऽन्तस्था अपि । अन्तावसायिन् पु०नख केशानामन्तमवसातु' च्छेतु शीलमस्य अद+सो
णिनि युक् च । नापिते | अन्ते वृद्ध वयसि अवस्यति निश्चिनोति तत्त्वम् । मुनिमेदे। अन्नाय खतोषकते जन्तुमाशाय अवस्यति ।
प्राणिहिंसके चाण्डालादौ । अन्ति ( का ) स्त्री० अन्त्यते संबध्यते अन्न-। नटाभिनयनकाले
तदनौ जे भगिन्याम् । स्वार्थ के टाभि अन्तिवोत्यमि । अन्तिक त्रि० अन्त्यते संवध्यते सामीप्येन, घन-घन मोऽस्यास्तीति
मत्वर्थीयः ठन् । सामीप्यवति । खार्थे टनि । सामीप्य पु० । चूक माम् न०1 श्रोषधिभोदे स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
,
www.kobatirth.org
[ ७३ ]
श्रन्तिकः श्रव पुत्र अन्तिके समीपे वाश्रीयते श्र+श्री - अच् । निक
टस्थे, अबलम्बन स्थाने च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अन्तिम त्रिः कान्ते भवः अन्त+डिमच् । अत्तभवे, चरमे च ।
अन्त्य पु० अन्ते पर्यन्तं वसतीति अन्त+ यत् ! चाण्डाले | मुस्तायाम् स्त्री० । अन्तिमे वस्तुनि त्रि० । यथा नतत्राणां मध्ये रेवती, राशीनां मध्ये मीनः वर्षानां मध्ये हकार इत्यादि । संख्या मेहे न०“जलधिश्चान्त्यं परार्द्धमिति दशगुणोत्तरा संख्या” इति भारक राचार्योक्तेः परार्द्ध दशभागे ।
,
'अन्त्यज पु०ज्रन्नोऽधमः मन् जायते जन-ड 1 स हि वर्णानां दि 'प्रादीनां चतुखी मध्ये अधमो जातः । " रजकश्चर्मकारश्च नटोवरुड़ एव च । कैवर्त्त मेद भिल्लाच सप्तैते धन्त्यजाः स्मृताः” इति त्यक्तषु रजकादिषु च । अधमजातमात्र ति|
पुत्रमन्त्यावसा
अन्त्यजन्मन् पु० अन्त्य ं जन्म यस्य । पू । स हि विप्रचत्रियःश्य जन्मानन्तरं ब्रह्मणः पादात् शेषे जातः । अत्याबसायिन् पु २ “ निघादस्त्री तु चण्डालात् यिनम् । श्मशानगोचरं मृते ' इति मनूक्त े निषादतियां चण्डालजाते ( मुरदाफTH) इति ख्याते सङ्कीर्णवर्णे “ चण्डालः श्वपचः चत्ता तो वैदेहकस्तथा । मागधायोगयौ चैत्र सप्त तेऽन्त्यात्रसायिनः" इत्यङ्गिरमोक्तचाण्डालादिषु च !
अष्टि स्त्री० इष्टिर्यागः यज + क्तिन् यन्त्या दृष्टिः । मृतस्य दाहादिरूपे चरमसंस्कारे " नान्त्येष्टिर्नास्थिमञ्च यः” इतिस्मृतिः ।
"
अन्त्र न० अन्त्यते देहो बधातेऽनेन यति-रखने ष्ट्रन् I देहबन्धने उक्त बायो व्यामाः पुंमामन्त्राणि सूरिभिः | य ड व्यामेन हीनानि स्त्रीणामन्त्राणि निर्दिशेत्” इति बैद्यकोक्त परिमाणपति नाड़ीभेदे ।
अन्टु पु० अन्द्यते यतेऽनेन व्यदि+बन्वने - कू स्वार्थे के हखः अभिधानात् पुंस्त्वम् । हस्तिपादबन्धने निगड़ े, पादकीले च ।
S
For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
अन्टू श्रश्व दृष्टिनाशे काद० चु० उभ०
[७४ ]
स्त्री० अन्द्यते बध्यतेऽनेन यदि+कू । निगड़ स्त्रीपादभूध्ये च |
क ०
no सेट् । अन्वयति ते यन्दिधत् त । पश्यति खच् चतुर्द्दयहोने । यन्त्र
अथ लि० अन्वयति चक्षुषा
न
तेऽनेनेति करण घञि । व्यन्धकारे जले च न० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अन्धक पु० अन्वयति व्यन्ध - एवल । देशभेदे, सुनिभेदे, यदुवंश्य न्टपभेदे, हिरण्याचते दैत्यभेदे च । तमसि न० ! अन्धकरिपु पु० अन्वकारस्य रिपुः
। शिवे, अन्वकस्य तमो रिपौ
सूर्य, चन्द्रे, वह्नौ च ।
अन्धकार पु०न० श्रखं करोति - ण उप०स०| तेजोऽभावे तमसि | अकून पु० अवतीयन्त्रः स चासौ कूपः । सान्धकारे कूपे | ग्रभ्वः कूपो यत्र ७ब०| नरकभेदे | व्यन्वस्य दृष्ट्यभावस्य कूपद्रव | मोहे | स हि सभावस्थाकरः ।
ܬ
अन्धतमस नः अन्तयति अन्ध+अच् ताम्यति अनेनेति तम् - करणे व्यमि कर्म॰ अच् समासान्तः । निविडान्धकारे | अन्धतामिस्त्र न०तमिस्रा तमस्ततिः तमिव तामिस्रं श्रन्वयतीचन्द्रम् कर्म० । निविडान्धकारे । ग्रन्वम् अन्धकारक तामिखं यत्र ७० । नरकविशेषै । सांख्यशास्त्रे प्रसिद्ध भयविशेषविषयके ऽभिनिवेशे पु० | अन्धमूषिका ती ग्रन्वं दृट्यभाव' मुष्णाति मुष् + ण्खल् दीर्घः | देवताडवृक्षे तत्वेवने हि चच्तु मत्ता भवतीति वैद्यकप्रसिद्धम् ।
अन्धम् न० यद्यते यद- असुन् नुम् धश्च ! बोदने ।
अचिका स्वी० अन्ययति बन्ध- खुन् । रात्रौ द्यतभेदे मयम् तिवाख्यैाषधौ (मान्द ुलीति) ख्याते नेत्ररोगभेदे च । पु० अन्ध-कु | कूपे !
अञ्चल पु० यन्त्र - उलच् । गिरीषवृक्षं ।
श्र
पु० अभ्व-र | देशभदे, तत्वस्यलोके, ब०० जातिभेदे च । अन्न न० अनित्यनेन अन-नन् अद्यते पति वा अद-क्त यन्त्रार्थतया न जग्धिः । ओदने, खिनाल े, "ग' च ेत्रगतं प्रोक्त सतुषं श्रान्यउच्यते । कामं तु वितुषं
सिद्धमन्नमुदाहृतम्” इति
For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७५ ]
या ते: वाहियवादावासाने, पृथिव्याम्, अनहेतुत्वात् तस्या उन्न' त्वम् अतएव वेदान्त तेजोऽववात्मिका प्रकतिरित्यकम् ।
उपचारात् उपकरणे च । [इति ख्याते धान्यादेः स्थापनस्थाने । अन्नको एक पु० अन्नसा ब्रीह्यादेः खल्म कोष्ठमिव अल्पार्थे कन् ।(कुटी) अन्नगन्धि पु० अन्नख गन्धव गन्धो यस्य ब० इत्ममासान्त: । अनि
सारे, उदरामये च रोगे । अन्नग्य गन्धो लेशो यत्र ब. दूत्सम
सान्तः । अल्पान्ने भोजनादौ नि । अन्नाशन न० प्रकट विधानेन प्रथममाशनं प्राशन ६त । षष्ठाष्टम
मामादौ बालकादेविधानेन प्रथमान्नभोजने । अन्नमय पु० अन्नस्य विकारः अन्न+विकारार्थे मयट् । स्थूलशरीरे ।
अन्नविक्वतिमात्र नि । “अन्नमयं हि सौम्य मन”त श्रुतिः । अन्नविकार पु० वि+क-घञ् त । अन्नय विकारे शोणितमांसादिपरिणामजे चरमधातौ शुक्र । अनागन न० अन्नसा विधानेन अाशनम् । अन्नप्राशनार्थे । अन्य त्रि. अन -अन्नया. यः । भिन्न,सदृशे च | सर्वनामता चास्य । अन्यतम लि. अन्य • प्रा. बहूनां मध्य निरिते एकस्मिन् । अन्यतर त्रि०अव्यु प्रा०। हयोर्मध्ये निर्धारित एकस्मिन् सर्च नामता । अन्यत्र अव्य० अन्यत्र । व्यतिरेके, विनार्थे च "अन्यत धर्माद
न्यत्राधमीदिति” श्रुतौ प्रथमाघे एव वन् । [वितथ, दुष्टे च । अन्य या अन्य अन्य प्रकारार्थे थाच् । विनार्थे, इतरप्रकाराथ , अन्यथासिद्धि स्त्री० अन्यथा सिद्धिः यस्य कारणतां विनापि सिद्धिः ।
कार्यजन्म तस्य अन्य थामिविरिति न्याये परिभाषितरूपे वस्तुनि यथा घट जन्मकाले तत्र गई भय स्थितावपि तस्य कारणतां विनापि घटा
दिमिधिरिति घटादौ गई भाटेरन्यथासिद्धिः । अन्य दश अव्यअन्यमिन् काले दा । अन्य रिमन् काले इत्यथ । अन्य पूर्वा स्त्री० अन्यः पूर्बो यस्याः । पूर्व पतिमरणादौ पचात् कृत.
तद्भिन्न पतिकायां पुनर्मुबि | अर्शश्रादित्वादचि अन्या पूर्वा यस या ! तत्परिणेतार पुनर्भूपतौ पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अन्यत् पु० अन्येन भियते भ-कर्मणि किम् । कोकिले । कर्मणि
तो अन्यतोऽन्यत्र । कर्तरि किपि परपोपके लि० । अन्याहग् त्रि०अन्यस्य व दर्शनमस्य अन्य+दृश-किन् अात्वम् । अन्य__सणे,अन्य प्रकारे च । कडि-अन्यादृशः कसे छान्याशोऽप्य वार्थ अन्याय पु० न्यायो विचारः, सङ्गतिः,ौचित्य, प्रतिज्ञादिपञ्चकप्रति
पादकवाक्यञ्च अभावार्थे नत० । विचाराभावे, सङ्गत्यभावे, अनौचित्य, भेदार्थे न०त. पञ्चाङ्गन्यायमिन्ने च न्यायशब्दाई त्वधिकं वच्ते । ब० । विचारपून्ये, यौचित्यम्भून्ये, असगते,
प्रतिज्ञादिपञ्चकवाक्यम्पून्ये च त्रि। अन्योदय पु० अन्यरिमन स्वमाटभिन्न उदरे गर्भ भवः उदर+यत् ।
एक पिटके भिन्नमाटके वैमाने ये भातरि । “अन्योदय॑स्तु संस्ष्टीति” स्मृतः । तथाभगिन्यां स्त्री० । अन्योदरजातमात्रे त्रि० अतएव दायभागटीकायां तड़चनव्याख्याने भ्राट पुत्रादीनामपि
अन्योदर्य पदार्थ तया पहणमित्य तम् । अन्योन्य त्रि. अन्य कर्मव्यतिहारे (एकजातीयक्रियाकरणे ) द्वत्वनि
पूर्व पदे सुश्च । परस्परा) । वाहत्वस्यापि सर्वनामता तेनान्योऽन्य म इत्यादि । अलङ्कारशास्वप्रसिद्ध अलङ्कारभेदे न० तच्च
साहि० द०१० परि० दृश्यम् । अन्योऽन्याभाव पु० अन्योऽन्यस्मिन् अन्योऽन्यस्य अभाव: । भेदे भेदो
हि यथा घटे पटस्य तथा पटे घटस्य सदाऽस्ति संसर्गाभावस्तुनैवं घटे भूतलस्याभावेऽपि भूतले घटस्य कदाचित् सत्त्व संभवेन
सदा भावाभावात्। .. अन्योन्याश्रयः त्रि. अन्योन्यमाश्रयतीति अा+श्री-अच् । परम्प
रसामेछे । न्यायमते तर्कविशेषे पु०। स च एकस्य ज्ञानादिजननाय यथाऽन्य ज्ञानाद्यपेक्षा तथा अन्य स्ख ज्ञानादिजननायेतरस्य ज्ञानाद्यपे.
क्षति खापेलापेक्षित्वनिमित्तकोऽनिष्टः प्रसङ्गः विस्तरस्तु वाचस्पत्य । अन्वक्ष त्रि० अनुगतमक्षमिन्द्रियं अत्या ०स० । प्रत्य ने, अनुपदे अनुगे
च । अक्षण: समीमेऽव्ययी० टचि । चक्षु नि कटे अव्य० ।
For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७७
अच लि. अनु+अन् च -किन् । अनुगामिनि अनुपदे च | अन्वय पु० अनुदण -अन् । सनतो, अनुगतौ, अनुत्तौ, आनु
कूल्ये, कायें - कारणस्यानुसरणे, कार्यसत्तापादक स्वसत्ताकस्य कारणस्य कार्योपस्थितौ, खमत्ता नियतसत्तावति, कार्ये संबन्ध
च पदानां, पदोपस्थाप्यपदार्थानाञ्च परस्परेण संबवे च । अन्वयबोध पु० अन्वयस्य पदोपस्थाप्य पदार्थानां संवन्धस्य बोधः
६० । न्यायमते शदजन्ये शाब्द इति नामके प्रत्यक्षानुमानादि
भिन्न बोधे । वैशेषिकमते शब्दजन्य अनुभित्यात्म के एव बोधे । अवयव्यतिरेकिन लि. अन्वयव्यतिरेको स्तोऽस्य । साधप्रसाधक
हेत विशेणे, यथा वह्निसाधने धमः । स हि यङ्गिमति महानसादौ वयमावबति जलादौ च भावाभावाभ्यां वह रन्वयव्याप्तः व्यतिरेक
व्याप्तश्चेति न्यायमते प्रसिद्धम् । . अन्वयव्याप्ति स्त्री० अन्वयेन व्याप्तिापन नियततया स्थिति
३त० । यत्र धूमस्तन वहिरित्यवं रूपायां व्याप्तौ । अचवसर्ग पु० अनु+अब+सृज-घज। यथेष्ट क्रियतामित्य व
रूपायामजुनायाम् [ दू-कतरि अच् वा । वंग,मन्ताने च । अचवाय पु० अन्वयाय्यते उत्पत्त्यासंबधधते अनु+व+अय-घज. अन्च टका स्त्रो० अनुगतामटकाम् अत्या०स० । अष्टकानन्तरतिथि घु
गौणचान्द्र पौषमाधफाल्गुनमासानां कृष्ण नवमीषु । तत्र सॉग्नि
कस्य माटवाड्समष्टकाश्राद्धवत् कर्तव्यम् । वह अव्य. अनि अङ्गि वीपसार्थ ऽव्ययी० अच । प्रतिदिने । अन्वाचय पु० एकस्य प्राधान्यादन्य अचीयते बोधयते यत्र अनु+या+
चि-प्राधारे अच् । उद्देश्य सिद्ध्याऽनुदेश्यसिहौ । यथा भिक्षां गछ यदि गां पश्य स्ताञ्चानय, अत्र भिक्षायामेव उद्देश : न गमने,तत्
सिद्धा त्तरं गवानयनम नुद्दिष्टमपि साधतया निहि धम् । अचाने अव्य० अन्वाजयन्यनेन अनु+आ+जि-डे । दुर्बलस्य बला
धाने । सप्तम्यन्तप्रतिरूपकोऽयम् । अम्बादेश पु. अनु+का+दिश घन । पूर्वोपात्तस्य किञ्चित्कार्मा
For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ७८ ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नरं विधातुं पुनरुपदेशे । यथा न्यायमेन' प्रपाठयेति न्यायपाठायें तकथने, अनुवादार्थे च । अन्वाधेव न० अनु+आ+धाञ यत् । "विवाहात् परतो
यत्त्
०
लब्धं भर्तृकुलात् खिया । अन्वाधेयं तु तत्प्रोक्तं लब्धं बन्धुकुलात्तथा” इत्युक्तलचणं स्त्रीधने । पश्चादाधेये वस्तुनि बि अन्वासन न० अनु+श्राम - ल्युट । पश्चादुपवेशमरूपे सेवने, अन्शोचने च | आधारे ल्यूटि । शिल्पग्टहे ।
E
अन्वाहार्थं न॰ ग्रनु व्याप्तौ, मासि मासि ग्राह्रियते अन्+आ+हृकर्मणि यत् । प्रतिमासकर्त्तव्ये ऽमावास्याविहिते श्राद्ध "पितृणां मासिकं श्राद्धमन्वाहार्यं विदुर्बुधाः” इति मतिः, यागदचिणायाञ्च । अन्वाहार्य्यपचन पु० अन्वाहार्थं वाङ्गान्न पच्यतेऽनेन पच+करणे
"
ल्युट् । दक्षिणाग्नी ऋग्वेदविधिना स्थापितेऽग्नौ ।
अन्विच्छा स्त्री० अन+इप-अ नि० | अन्वेषणे । अन्विष्ट ति० अनु + इष्–क्त । श्रन्वेषिते । अन्वीक्षा स्त्री० अनु श्रवणादनु ईचा श्रुतार्थस्य युक्तायुक्तत्वपर्यालोचना बलु+ज्ञ- भावे का | वेदवाक्यश्रवणानन्तरं तदर्थपर्यालोचनायाम् । अतएवैतदुषयोगिनी विद्या ब्रान्वीचिकीत्य ुच्यते | अन्वेषण न ० अनु + ष- भावे ल्युट् । अनुसन्धाने । व्यवधानादिना अदर्शनं गतस्य ज्ञानार्थं प्रयत्नोऽत्वानुसन्धानम् । वाञ्छायाञ्च । युचि । ग्रन्वेषणा । तस्मिन्नवार्थे स्त्री० । ० बहु० श्राप - किप् ह्रखः । जले ।
अप् स्त्री
अप अव्य० न पाति पा-ड | वियोगे, विकृतौ, विपरीते, निदर्शने, आनन्द े, वर्ज्जने, चौय्य च ।
[ रणवति लि० । अपकन् न० अपकृष्ट कर्म प्रा० | दुष्टाचरणे । ब० । दुष्टाच अवकर्ष पु० अप+कृष– भावे घञ् । उचितधम्मापेचया हीनतायां, स्वक र्त्तव्यकालात् पूर्वकालकर थे च ।
अमकार ५० अप + - घञ् । अनिष्टोत्पादने, ततौ द्दषे च ।
व्याकरणमधीत
अनेन पुनरुपदेशः । कथि
For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ se ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अपकार गिर् स्लो० अपकारेण दे घेण गीर्य्य ते गृ-किम् । भरुवाको अपकृष्ट त्रिअप + ष-क्त | अधमे, होने, कालात् पूर्वकाले कृते च । अपक्रम पु० अपस्सृत्य क्रमो गतिः क्रम - घञ अः । पचायने ।
1
पक्रिया स्वी० प + - भावेश | द्रोहे, अपकारे च । अपक्क्रोश पु० यप+क्रुश घञ् । निहने । उपक्रोशोऽप्यन | अवक्षेपण २० अप+चिप-ल्युट । ग्रधःस्थानसंयोग हेतौ क्रियाविशेषे, अधःपातने च । अवक्षेपणमप्यवार्थे I
अपगत लि० ग्रप+गम-त । मृते, पलायिते, गतै, द्रवीभूते च । श्रपघन पु० ग्रप+हन छाप् घनादेशः । देहे, घनो निविडस्तदुभिक्षेत्रि० ।
अपघात पु०प+हन - घञ् । ग्रपकृष्टहनने दुष्टहेतुकमरणे च । अपचय पु० अप+चि अच् । हानौ, अपहरणे, व्यये च | अपचायित लि० अप + चाय-चि-खार्थे णिच् वा । पूजिते । अवचार पु० प + चर - घञ । अहिताचरणे । प्रा०व० अपगजताचारे, दूतहीने चल० । [ होने ! चि-क्त । पूजायां चि+
-
अपचित वि० ग्रुप + चाय-क्त चायः अपविति खो० अप + वाय- क्तित् क्तिन् । हानौ पचये च ।
व्यवहिते,
अपटान्तर त्रि० पटेन तिरस्करिण्या व्यन्तरंभत्र । प्रासक्त े, संसक्त च । अपदान्तरमित्यप्यवार्थे । अपटी स्वी० अल्पः पटः पटी न०त० । (कानात्) इति प्रावरणे ।
ख्याते वस्त्र -
[ च । अपवि० पटुर्दचः न०त० । रोगिण, दक्षतारहिते कार्याच्चमे अपतर्पण न० अप + टप- ल्युट् । रोगादौ उपवासे, तात्यभावे च । अपत्य न० न पतन्ति पितरोऽनेन पत-करण यत् न०त० । पुत्र दुहिपे सन्ताने । [धिविशेषे गर्भदायिविद्यादौ च । अपत्यदा स्वी० अपत्यं ततुं गर्भं ददाति । सेवनेन गर्भयाह के श्रोषअपत्यश्च पु० अपत्यस्य शत्रुः इतः । कर्कटे ।
०
चिभावः । पूजिते । प्रकृते विभावः ।
For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८० ]
श्रपत्र पु० न विद्यते पत्नमस्य । अङ्ग्रे तस्य पात्राभावात् तथा त्वम् । अपत्रप लि. अपगता पा लज्जा यसात् ५ ब०। लज्जाहीने ! अपत्रपा स्त्री अप+लप-भावे अ । अन्य हेतु कलज्जायाम् । अपपिष्ण त्रि. अप+लप-दूष्णच । स्वभावतो लज्जाशीले ।' अपथ न० न पन्थाः न० त० वा अच । कुपटो, । अत्र वा अचोऽभावे . अपथिन् इत्यपि । ब| पथिशुन्य वि० पथोऽभावः मार्गाभावे अव्या अपय्य त्रि• पथि (रोगिभोजने) हितं पथिन्+यत् न त । रोगिमो. जनायोग्य।
[ अवदानमप्यनाथ । अपदान न० अप+दैप-ल्य ट । शोधने,करण ल्युट् । प्रशस्थे कर्मणि अपदिश न दिशयोर्मध्य अप+दिशा-अव्ययी। दिशोमध्ये विदिशि (कोण) इति ख्याते |
[ निमित्त, स्थाने च | अपदेश पु० अप+दिश-धज । लच्ये, स्वरूपाच्छादनरूप, छले, अपवंसज पु० अपध्वस्यतेऽनेन अपध्वसः वर्णानां भिन्नरूपतासंपा
दकः सङ्करस्तस्माज्जायते जन-डत | भिन्नवर्णसङ्गमजाते कर
गादौ संकीर्णवसें। अपध्वस्त वि० अप+वनस-क । निन्दिते, परित्यक्त', अवचूर्णिते च । अपनयन न० अप+नी-भावे ल्यद । दूरीकरणे, खण्डने च । अपनोदन न० अप+नुद-मावे ल्युट । दूरीकरण',खण्डने च । अपभ्रश न• अप+मन्ग-पाने घञ् । पत ने । अपनश्यते अधर्म हेतु
तया पत्यतेऽनेन करण घञ । साधशब्द भन्ने अपशब्द यज्ञादौ . तत्कथनस्य पापहेतुत्वात् | अपमान न० अप+मि-मा-बा भावे ल्यट् । अवज्ञायाम् । अपमित्यक न अपमितिरपमानः तेनाक दुःख यत्न । अपमानहेत.
कटुःखदाय के ऋगणे, तद्ग्रहण हि उत्तमर्ससमीपेऽनादरात् दु:खं भवति ।
[शस्वादिना स्वयमन्यतो वा भरणे । अपमृत्य पु० अपतटो मृत्यु : प्रा० स० । मरणहेतुरोगादिक बिना अपयान न० अप+या-भावे ल्यु ट् । अपसरण, पलायने च ।। अपर न०न पूर्यते यतः ट-अपादाने, अप न०त०। गजस्य पश्चाद्भागे । :
For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८१
टणाति सन्तोषयति प्र-अच् न०1० 1 शत्रौ | अर्वाचीने, भिन्न च त्रि । पश्चिमायां दिशि, ऋग्व दादिद्यायां च स्त्री० । अपरता नि० अप+रन्ज-करिक्त । विरह, अननुकूले । अपरति स्त्री० अप+रम-भावे क्तिन । विरागे, निवृत्तौ च । अपरत्र अध्य० अपर+त्रल | पश्चादर्थ, परकाले च । अपरत्व न० अपरस्य भाव : त्व । (अपर) दूति व्यवहारके न्यायमते गुण
मेदे, तच्च विविध कालिक दैशिकञ्च तल माघादपरः पौष इति
कालिकं, पाटलिपुत्रादपरा काशीति दैशिकम् । अपर पक्ष ए. अपरः शेष : पक्षः कर्म | कृष्णपक्षे । अपररात्र पु० अपर' रात: एक० त० टच । रात्रिशेधे । अपरस्पर न• अपरञ्च परञ्च ६० पूर्व पदे सुश्च । क्रियासातत्य सन्तते
करूप क्रियाकरण । अपराजित पु. परा+जि-क्त न० त० । शिवे, विष्णौ, कटषिभेदे च ।
पराजितभिन्न वि० । दू यां,खनामख्यातायां लतायां, दुईयां,
शफालिकायां, जयन्तीया, असनक्ष. शङ्खिनीयक्षच स्त्री० । अपराहपृषक पु० अपराधो लच्यात् च्य तः टपत्को वाणो यस्य
अप+राध-क्त ब० । लक्ष्याग्राहिमायके धानुक । अपर(ध पु० अप+राध-भावे घञ्ज । व्यकाऱ्यांदिकरणको दोघे । अपरान्त पु० अपरखा अतः । पाशायदेशभेदे | तहशवासिनि त्रि। अपशक़ पु० अपरमङ्गः एक त० टच् अलादेशो णत्वञ्च । विधा
विमलादिनस्य टतीये मागे। अरिग्रह पु० परि+यह-अप अभावार्थ न०त । असंग्रहे, खी
काराभावे च | नास्ति कन्याकौपीनाद्यतिरिक्तः परिग्रहो यस्य ब०॥
परिबाज के | परिग्रहमानमून्ये लि० । अपरिच्छिन्न लि. परि+च्छिद-त न० त० । इयत्तारहिते । अपरिहाय त्रि० परि+हृ-रयत् न० त० । परिहत्तमयोग्ये । अपरेद्य स अव्य. अपरमिनहनि अपर+ए द्य स् । अपरदिने इत्यर्थे । अपरोऽक्ष न परतोऽतीतः अक्षणामिन्द्रियाणां न भवति पर+अजि-अ
For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२]
समर्थ स ० टन् नि जुट् । विषयेन्द्रियमन्निकर्षजन्ये प्रत्यक्षरूपे ज्ञाने |
अर्श आद्यचि तविषये वि० । अपणी स्त्री० न पर्णान्यपि भोजन यस्याः । हिमाद्रिजायाम् तपसि
स्थितया तया पगी स्थाप्यमोजमात्तयात्वम् । पर्यापून्ये लि० ।। अपर्याप्त लिपरि+आप-क्त न० त० | असमर्थ, अप्तम्प च । [च । अपलाप पु . अप+लप-धज । सतोऽप्यसत्त्वं न अमरूपे अपङ्ग मणि अपवरक न० अप+ -ञा० संज्ञायां व्युन् । वा ग्टहे । अवर्ग ए० अप+ज-भावे घज । दाने, निर्वाणमोचे ,फलसाधने, मानौ च अपवर्जन न० अप+ज-भावे ल्य ट । दानादावपवगार्थ । अपवर्तन न अप+यत-णिच्-भावे ल्य ट् । परिवर्त्त ने, वक्रीकरण',
अङ्कशास्त्र प्रसि भाज्यभाजकयोरुभयोरपि तुलारूपेण केनचि
दङ्केन विभाजने च । अपवाद पु अप+बद-भावे,घञ । निन्दायाम्, अाज्ञायाम,प्रणये,
विश्वासे, विश प्रविधिको बाधके, वेदान्तप्रति रङ्ग प्रतिभातस्य रज
तस्य रङ्गमा त्ररूपतालाम' च । अपवारण न० अप+7-णिच-नन्द्या . लुट । अन्तर्भाने । अपविद्ध त्रि०अप+व्यध-क्ल । त्य, प्रत्याख्याते, प्रतिक्षिप्ते, “मातापिट
भ्यासत्कृष्ट तयोरन्यतरेण वा । य एवं परिग्टहीयादप व वः स
उच्यते" इत्युक्त रूपे पुत्रभेदे च । अपवित्रा स्त्री अपगत विष यस्याः ५ब । विषहारिण्याम् । अपरत्त पु० अप+त-क्ल । पराङ्मुखीभूते । अपशब्द पु. अपक्कटः शब्द: प्रा० स० । संस्कृत भन्ने शब्द “तएव श.
लिवकलाप्रमादालमतादिभिः । अन्यथोच्चारिताः शन्दा अब्दा दूतीरितः” इतिहर्यु नदिशा संस्कृत शब्द एव अन्य थोच्चारणादसाधुत्व गते भाषाशब्दे ।
[वि. । अपोक पु० अपगतः शोको यस्मात् प० । अशोकहो । गोकरहिते अपष्ट, अन्य ० अप श्या- घत्वम् । निर्दोघे, शोभने, विपरीते च ।
प्रतिकूले, विरुद्धार्थे च वि. ! काले पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८३ ]
अपठल लि व्यप+स्था रच रस्य ल: प्रत्वम् । निमित्त , विपरीवे च । अपसद त्रि अपलटएव सीदति सद-अच् । अधमे, नीच च | अपसर्जन न० अप+सृज-भावे लुपट् । दाने,परिवज ने ।। अपस पु० अप+सूप-अच । गुप्तचरे । भावे धज अपसरण । अपसव्य पु० पगतं मव्यं यत्र | दक्षिणभागे । पिटतीर्थे न । अपस्कर पु० अपकीर्यते स्वस्व स्थाने क्षिप्यते अप+क-अप सुडागमः ।
चक्र भिन्न रथाङ्ग रथारम्भक काठे ।। अपनात लि. अपकष्टं स्नातः । तमुद्दिश्य स्नाते । अपस्मार पु० अप्रगतः स्मारः स्मरण यस्मात् ५ ब० । (मिरगी) इति ___ ख्याते रोगभेदे । तस्मिन् सति तद्रोगिणस्तदानीं सर्वविघय -
स्मृतिन श्यति । अपहस्त लि० अपसारणार्थी हस्तो यस्मिन् । गल हस्तादिना अप
सारित। अपहार पु० अप+ हृ-घन । अपचये चौर्य, सङ्गोपने, धनवा. म्यनुपयोगि व्यये च 1
[ऽपलापे, प्रेमणि च । अपनव पु० अप+हु-भावे अफ् । सतोऽपि वस्तुनोऽसत्त्वेन कथनरूपेअपहति स्त्री० अप+ह-माये तिन् । अरलापे, अलङ्कारशास्ते
प्रसिझे अर्थालङ्कारभेदे च सा च सा० १० परि० दृश्या । अपांनाथ पु० त० अलु क स । सरुटे । अनिधि पु० मि+धा-कि ६त. अलुक म०। समुद्र । अपांपति पु० पा+डति ६ त अलुक स० | समुद्र, वरुण च । अपांपित्त न०। ६ त अलक सवा । अग्नौ, तस्य जलहेतुत्वात् तत्
पित्तत्वम् “प्राकाशादायुयोरग्निरग्नेरापः” इति श्रुतिः अत्र
वा लुकि अपित्तमित्यप्यलार्थे । अपाक पु० पच-पत्र अभावार्थे न ० त०। पाकाभावे,भुक्तानादेरग्निमा
न्यादिना पाकाभावे च | ७ | तत्साधने अजीर्णतारोगे । ब० ॥
पाकरहित आभे लि० । अव्ययी० । पाकासावे अव्य० । अपाकरगा न• अप-+आ+क-ल्याट । निराकरण । .
For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८४]
अपाकशाक पु० न पच्यते शाको यस्य । आर्द्र के तस्य मूल मेव मो
जनार्थ पच्यतन शाकः । अपातेय त्रिसद्भिः सह भोजने पङ्किमहति अधैि ढक् नत।
सङ्गिः सह एकपनौ भोजनामहे स्नपतितादौ । अत्र ध्यान
अपाड तर इत्यपि । अपाङ्ग पु० अपाङ्गति तिर्यक् चलति नेलं यत्र अप+अग-अधारे घन । नेत्रप्रान्ते,तिल के च। अपगतोऽङ्गात् निरा० स० अङ्गहीने लि। अपाङ्गक पु० अपकृष्टमङ्गं यस्य ब. कप् । (आपाड ) इति ख्याते
अपामार्गे | खार्थे क | नेत्रान्त पु० । अपगताङ्गे वि० । अपाङ्गदर्शन न० अपाङ्गन नेत्रान्त न दर्जनं ३त० । कटाच । अपाटव न० नास्ति पाटबं पटुता यत्र पटु+मावेऽण ७२० ।
रोगे । न० त०। पट ताभिने । ६ ब | पट ताम्बून्य वि० । अपात्र न० पात्रं श्राद्धभोजनदानादियोग्य न० त० । विद्यादिहीने
नाचारे, दानादियोग्यताहीने कुपात्र', नटादौ च । अपात्रीकरण न० अपात्र श्राइभोजनाद्ययोग्यं क्रियतेऽनेन क-करण
ल्य ट् । निन्दित प्रतिग्रहादिजनिते पापभेदे "निन्दितेभ्यो धनादान बाणिज्यं पूद्र सेवनम् । अपात्री करणं जयमसत्यस्य च भाषणम्”
इति मनत तट्वभूते निन्दित धनादानादौ च । अपादान न० व्याकरण प्रसिद्ध वियोगक्रियावधिभूते विभागजनक तत्
क्रियानाधारे तत् क्रियाजन्य विभागाश्रये | श्रमान पु० अपानयति अधोनयति मनादि अप+या+नी-बार अपा
निति लधोगच्छति लाप+अन-गतौ अच् वा । सततमधोगमनशीले, गुह्यदेशस्थ', 'अधोनयत्य पानस्तु श्राहारञ्च न्ग पुनः” इत्य तलक्षणे “मत्र शुक्रय हो वायुरपान इति कीयते' दूल्य -
तलक्षण च वायौ । गुह्य न० । अपामार्ग पु० अपमृज्यते व्याधिरनेन मुज-करण धज कुत्वदी ।
(आपाङः) इनि ख्याते वृक्षे । अंपाय पु० अप+दूषण -भावे अच । वियोगे, नाशे, अपसरणे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[54]
आपार त्रि० उत्तरोऽवधिः पारः न० ब० । उत्तरावधिम्यून्ये । नाद्यदे
__ रांची ने अवारे तीरे न० । अपार्घ लि अपगतोऽर्थोऽभिधेयः प्रयोजन वा यस्मात् ५ ब । अर्थ..
शून्य,प्रयोजनम्पून्ये च । ब० वा कपि । अपार्थ कमप्यत्रा,निघ्र -
प्रयोजने, अमवसार्थक वाक्ये च । [ उहाटिते च । अपारत वि . अप-+-ग्रा---न । अनाच्छादिते, अप्रति बच स्वतन्त्र, अपात्त वि० अप+या+त-ता | लुण्ठिते, पराहत च । अपाश्रय पु० अप+आ+श्री-अन् । अाश्रयशून्य । अपाश्रयतीति
कर्तरि अचि । अधीने । करण ऽचि । चन्द्रातप । अयासन न• अप+अस-णिच् -लुपट । मारण । अपाम्त त्रि. अप+अस-जे पे न । निरस्त-अवधीरिते च । अपि अव्य न पियति गच्छति पि-गतो किप न तुक । अशक्य कर
रणायोद्य नरूपायां, शयत्कर्षमाविष्करी मत्यु क्तिरूपायां, वा सम्भावनायां, सन्दहे, निन्दायां, प्रश्न, समुच्चये, अल्पपदार्थे, काम
चारानुज्ञायाम्, अवधारण', पुनरर्थे च ।। अपिगीर्ण लि. अपि+ग-क्क । स्तुतौ, वर्णिते, उट्वान्ते च । अपितु अव्य अपि+तन्-डु। किन्वर्थ, यद्यर्थे, यद्यपीत्यर्थे च । अपिध.न न० अपि+धाअ -ल्य ट । श्राछादने, अत्र अमेरकोपे । पिधानमप्यत्र ।
[मप्यत्र । अपिनवनि अपि+नह-त । परिहिते वसनादौ । अपरल्लोपे पिनाअपोच्य वि० अपि-च्यवते सौन्दर्य्याजीयते च्यु-ड अल्लोपः उपसर्गदीर्घः - न०त० । अतिसुन्दरे ।
पुच्छहीने त्रि० । अपुच्छा स्त्रो० नास्ति पुरवं यटा । शिखरहीने सिंथपाक्ष | अपुनराशत्ति स्ली. न पुनराशतिर म यत्र ७० । निर्वाणमु
नौ । ६ त ० । पुनर्गमनशून्य त्रि। नत । पुनरागत्यमांचे स्वी। अपुनर्भव पु० न पुनर्भमो जन्म यत्र ७ । निर्वाण मोजे । ६व०
अत्यन्त मुक्के । न० त० । पुनर्जन्मानाने ।
For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६]
अपुष्पफलद पु० पुष्य विनापि फलं ददाति दा-क उप० म० । पुष्प
न्य फलवति पनसोदुम्बरादिक्ष । अपूप पु० न पूयते विशीर्य ति पू-य-प | गोधूमादिचूर्णपिष्ट के । अपरणी स्वीन पूर्य ते सर्वतः कण्टकाततया दुरारोहखात् कणि
ल्य ट डीम् । थालमलिवृक्ष । संख्यापूरणसाधनभिन्ने च । अपर्व त्रि. न पूर्व दृष्टम् | अविदिते आश्चर्य । ६ब०। कारणम्यून्य
परमात्मनि पु० । वैधनिषेधक्रियाजन्ये कालान्तरमायिनो; सुख
दुःखयोर्हेतुभूत योः पुण्यपापयोः न० । पूर्वकालादिभिन्न नि । अपर्व विधि पु० अपूर्व प्रमाणान्तरेणाप्राप्त विधिविधानम् वि+घा-कि ।
अप्राप्नप्रापके लिङादिपदवेदनीये शब्दविश घे । यथा स्वर्गकामो यजेतेति लिङ्युक्त वाक्य प्रमाणान्तरेणाप्राप्तस्य खगसाधनत्वस्य
यागे बोधयत् अपूर्व विधिः ।। अपेक्षा स्त्री० अप+ई-भावे अ। आकाक्षायां कार्य कारणयोरवश्य
सम्बन्ध च । “अपेचते प्रत्ययमुत्तम त्वाम्” इति कुमारः । अपेक्षाबुद्धि स्त्री० अयमेका : अयमेक हत्या कारिकायां अनेकत्वादिविष
यिण्या बुद्धौ । अपेक्षा बुट्विज वि. न्यायमतप्रसिद्ध हित्वाद्यारभ्य पराई संख्याभेदे,
वित्वादिक हि प्रागुनापेक्षा बुद्धि तो जायते । अपोगण्ड लि. पुनाति पवते वा पू-विच् न पोर्गण्ड एकदेशोऽस्य ।
थियौ, बलिभे, विकलाङ्ग, अतिभीरौ च । . अपोट लि. अप-वह-त ! निरस्त, बाधिते च । अपोदका स्त्री० अपगतमुदकं यस्याः ५ ब०। (पूतिका) इति ख्याते शाके अपोह पु० अपगत ज हो वादिसमुद्भावितस्तर्को यस्मात् ५ व० | वादि
समुद्भाविततर्कनिरासार्थक प्रतिवादिसमुद्भाविततविरुव तभेदे ।
अप+उह- धनि गुणे पररूपम् | त्यागे, ऋतदात्तौ च । अप्पति पु० अपां पतिः ६त. | वरुणे समुद्र च । अप्रकाण्ड पु० न प्रकाण्डः स्कन्धो यस्य । स्कन्धन्य झिण्टिकादौ । प्रकाश त्रि. प्र+काश-घञ् न०१० । नाये रङ्गभूमिस्थसामाजिक •
For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८७
मानिधाने एव प्रकाश्य जनान्तिकपदबोधनीये रङ्गस्थपानादिबोधा
योग्य । परब्रह्मणि न0) न०० । प्रकाशाभावे, गोपने च ५०॥ अप्रकटगुण त्रि० न० न प्रकृष्टः गुग्यो यस्य न० ब० । ब्याकुले । अप्रतिकर त्रि. न प्रति वैपरीत्य -अच् न०० । अप्रतिकूल करे ।
प्रति+-क-माने अप माता विक्षेपाभावे पु० । अप्रतिरथ न० न प्रतिकलो रथो यत्र । युद्धार्थयाने,युजसमये याला
हतमङ्गले, सामावययभेदे च । न प्रतिपक्षो रथो रथान्तरमस्य ६०॥
अतुल्य योधे, विष्णौ च पु० । अप्रतिरूपकथा स्त्रो० नास्ति प्रतिरूपा प्रत्युत्तरीभूता कथा यस्थान
उत्तरवाक्यरहितायां वाचि । अप्रत्यक्ष लि. ज्ञानभेदः प्रत्यक्ष न० ब०। प्रत्यक्षागोचरे अतीन्द्रिये
न० त० । प्रत्यक्षाभावे । न०६० । प्रत्यक्षज्ञानम्यून्य लि. । अप्रधान न० । म०त० । प्रधानभित्रे गौणे । अप्रस्ततप्रशंसा अप्रस्तुतस्याप्राकरणिकार्थस्थाक्षेपादिमा प्रशंसा स्तुतिः ।
अलङ्कारप्रसिद्ध अर्थालङ्कारविशेषे । सा च सा० १०परि० श्या । अाहत लिन प्रहन्यते का प्र+हन- न०० । अनाहते अकष्ट
भम्यादौ (खिल)दति ख्याते । अप्राग्य त्रिप्रायंत्र प्रधानं न०००। अप्रधाने । श्रसरस् स्त्री० बहु । अङ्गाः सरन्ति सू-असुन समुद्रात्पन
त्वात् । उर्वश्यादिवर्गवेश्यायाम् । पचाद्यचि । अमराम्यत्र स्त्री। अकल पु० नास्ति फलं यस्य । फलशून्ये (रांडा) इति ख्याते पक्ष ।
निष्फले वृक्षमाल, निष प्रयोजने वस्तुमाने च वि.] फलम्पू न्यायां
रतकुमार्य, भम्यामलक्याञ्च स्त्री० । [ख्याते अहिफे ने । अफैन न० अप्रशस्तं फेनं यस्य ! दृक्षविशेषनिासे ( आफिङ् ) इति अब भने इदित् भ्वादि० श्रात्म० भ० सेट् । अम्बते आम्बिष्ट । अबव न० न संबध्यते स्म बन्ध-ल | समुदायार्थ पून्य निरर्थ के वाक्ये ।
स्वार्थे के | अबतकमप्यत्र | संबन्धहीने नि ।। अबइमुख लिन मद्ध नियन्त्रितं मुखमस्य । दुष्टवाक्यवादिनि दुर्मुखे ।
For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८ 1
अबध्य लि० बध-अर्हार्य यत् न०त । बधाहे । यन्द क्यम् । अन
र्थकवाक्ये न० । अबधा वि० बन्धे फलप्रतिब साधु बन्द-यत् न० त० । सफले । अबल पु० नास्ति बलं यस्मात् ।५ ब०। वरुणवृक्ष तत्म वने हि बलजयः।
बबलरहिते दुर्बले च नि । योषिति स्त्री० । अबाध लि० नास्ति बाधा यस्य | अप्रतिवई, पीडाम्यून्य च | अविन्धन पु० आप इन्धन दाह्या अस्य । वाड़याग्नौ बज्चाग्नौ च । अज न० अङ्गयो जायते जन-ड ५त० । पद्म "अर्बुदमज खर्यनि
खत्यादिभास्कराचार्योक्त: शतकोटिसंख्यायाञ्च । शङ्ख पु०म० ।
चन्द्र. धन्वन्तरौ च पु० । अजज पु० अात् विष्णु नाभिपद्मात् जायते जन-ड । वेधसि ।
"खराशौ, खाशगे,सौम्य लग्नस्थ वा भूगोः रुते । जीये बाजजयोगोऽयं यातुः शत्र, विनाशदित्य हालक्षणे ज्योतिष प्रसिङ्घ या
त्रिकयोगभेदे च । अजमोग पु अजख शङ्खस्य भोग आकार इवाकारो यस्य । वराटके ।
अजस्य पद्मस्य भोगः देहाकारः । पद्मकन्द । अजयोनि पु० अब्ज योनिरुत्पत्तिस्थानं यस्य। विधातरि । अजवाहन पु० अअभिव, शुभ्धत्वात् राघभो वाहनमस्य । पया हने शिवे । अजहस्त पु० अअश्चन्द्रो हस्तात् किरणात् यस्य | रुर्थ, स्तृय किरण •
सम्पादेव चन्द्रपादतिरिति ज्योतिघसिद्धान्तः । अजिनी स्त्री. अजानि सन्त्य त्मिन् देशे,अानां समह इति वा दून स्त्रीत्वम् । पझयुक्तलतायां पद्मसमूहे च ।
[रुयं । अजिनोपति पु० अजिन्याः पझमम हस्य पतिः। प्रकाशकतयाऽनुकूनः । अब्द पु. अपो ददाति दा-के। मेधे जलदे, (मुथा) दूत ख्याते
सुस्तके, शैलभेदे च । अब्दा०नि० । अन्न्यस्थमध्यः | रत्मरे । अब्दसार पु० अब्दस्य मुस्तस्य सारो रसपरिपाकः । क. परभेदे । अब्धि पु० ग्रापो धीयन्तऽत्र धा-आधारे कि । जलधौ । अधिकफ पु० अब्ध: समुद्रस्य कफ दूव । समुद्र फने ।
For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ce ]
'अब्धिद्दीपा स्त्रो०श्चिमवेष्टिताः लवोदकादिभिः सप्तभिर्येष्टिता सप्तद्दीपा श्रस्याम् । चाराचादिवेदितजम्बु प्रभ्टति सप्तद्वीपवत्याम् ष्टथिव्याम् 'अब्धिनवनीतक पु० : समुद्रस्य नवनीतमिव स्वार्थे क । चन्द्र । अश्चिमण्ड का स्त्री० अवि मण्डयति मण्ड-ऊक गौरा० ङीष् । मुक्तासाधनशुक्तौ ।
अब्धिशयन पु० अब्धौ शयनमस्य । विष्णौ, स हि प्रलये बब्धौ शेते । अब्भक्ष पु० अपोमञ्चयति । सर्पभेदे । नित्य ं जलपायिनि लि० ।
अब्स्त्र न० अपो बिमति ट क । मेघे । न विभर्त्ति किञ्चित् ट–क द्वित्वम् । ग्रद्दित्व बकारहीनो वा । गगने ।
.
•
अब्भ्र ं लिह पु० अभ ं मेषं लेढि व्यत्युञ्चतया सृशति । चिन्ह - खम् क्स् च | बायौ | मेघस्पर्शिनि उच्चतमे त्रिः ।
4
अब्श्वक न० ग्रभ मित्र कार्यति राजले केक | ( श्राव् ) धातुभेदे | अब्भ्रङ्गष न अभ कप्रति व्याप्नोति शोषयति वा कप - खच् मुम् च |
7
वायौ । अत्युन्च े लि० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अब्भ्रमातङ्ग पु० अभ्र स्त्री० अभ
1
योप्रिति ।
श्रब्भ्रपुष्प न० अभस्य पुष्पमिव शुभत्वात् काय्य
कार्याच्च । जले । -
अमित्र पुष्पमस्य ब० । वेतसदृते पु० । भात्मको मातङ्गः शा०त०
ऐरावते गजे ।
प्रभात्मके ऐरावते मावि मा-डु | ऐरावतस्य
भमो नमः ६० | ऐरावते गजे ।
1
अब्भ्रमुवल्लभ पुत्र श्रब्म्म्ररोहस् पु॰व्यभ्ात् तच्छब्दात् रोहति रुह-श्रखन् । बैदूर्य्यमखौ
तस्य हि मेषशब्दादन ेदः इति प्रसिद्धम् ।
अव्त्रोत्थ न० अत्र (व) झण्य न० (व्र) ऋषि वेदे साधु ब्रह्मन्+यत् । न०व० ।
इत्याकार के
हिंसाया वेदनिन्दितत्वात् । नायोक्तौ चायं न बध्य वाक्ये ब्रह्मण्या भावे च | ब० । ब्रह्मण्यशून्य े लि० । अना(ब्राह्मण पु० अपाशस्त्य नत्रा तः । अपकृष्टविप्र । अभ ध्वनौ भ्वा०श्रात्म० इदित् अक० सेट् । श्रम्भते अम्भिङ ।
प्रभात् तत्रिवर्षणादुत्तिष्ठति स्था- क । वज्न े ।
1
For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८
]
अभय न० भी-अच् नत० । भयाभावे । ६ब | भय पून्ये त्रिन
भयमस्मात् ५ व० । परमात्मनि, तज्ज्ञाने च । “अभयं वै जनक ! '
प्राप्तोऽसि' इति श्रुतिः । हरितक्या स्त्री० । अभयडिण्डिम पु० अभयार्थ डिण्डिमः । जयढकायाम् । अभाव पु० भू-घज न ० त० । मरणे अविद्यमानतायाम् । न्यायमते
द्रव्यादिषट्क भावः पदार्थस्तनिन । अभाषण न०भाष-भाजे ल्य ट न०१०) मौने ।न००। कथनाभावे च । अभि अव्य० न भाति भा-कि | कञ्चित् प्रकार प्राप्तस्य द्योतने,
ग्रामिमुख्ये, अभिलाघे, वीमायां, लक्षणे, समन्तादर्थे च । अभिक लि. अभिकामयते अभि+कन्-नि० । कामुके । अभिक्रम पु० अमि+क्रम-भावे घञ अद्धिः। प्रारम्भ, ग्रारोहणे,
युद्ध, शव सम्म खयाने । कर्मणि घजि । प्रारब्ध । अभिख्या स्त्री. अभि+ख्या-अ । व्यभिधाने, शोभायां, कीत्तौ च। अभिग्रस्त वि० अभि+पस-क्त । शत्र भिराक्रान्त । अभिग्रह पु० अभि+ग्रह-अ । (लुट) इतिख्याते, प्रकाशहरणे,
अभियोगे, आभिमुख्य नोद्यमे, गौरवे च । स्य टि अभिय -
हणमप्यत्र न । अभिघात पु० अमिन हन-घन | प्रहारे, क्रियासेदेन द्रव्यस्य द्रव्या
न्तरेण संयोग विशेघे, यथावर्णोचरणकाले कण्ठतालुप्रतिषु स्थानेषु
वायोः संयोगः । संवन्धमात्र च । अभिघातिन् पु० अभि+हन-णिनि । शत्रौ । प्रागुक्ताभिघातवति लि. अभिधार पु० अभि+ट-चरणे णिच्-भावे अच् । होमे ग्राभिमुख्ये न
तादेः सेचने । कर्मणि घने । सिच्यमाने एते । अभिचार पु० अमि-+चर-घञ् । हिंसा फल के घु मारणोचाटनस्तम्भ
नप्रभृतिषु अथर्ववेदतन्त्रादिप्रसिधेषु कर्मसु । अभि जन्न मु० अभिजन्य तेऽस्मिन् जन-घज अरदिः । कुले, ख्यातो,
जन्मभूनौ, कुलश्रेष्ठे च । श्रेछे च । अभि जन्मन्नण्यत्र । अभिजात त्रिअभि+प्रशस्त-जातं जन्म यस्य सतं । कुलीने, पण्डिते,
For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१]
अभिजित न० ज्योति प्रपरिभाषिते उत्तराषाढ़ानक्षत्रस्य शेषचतुथीं
शसहित श्रवणानन्यवाद्य कला चतुष्करूपे राशि चक्रस्योनविंशात्मककलांगे । अभिमुनोभय जयति शल ननेन अभि+जि-करणे किम् । शत्रु यिनि, यात्रानुकूललग्नभेदे, पञ्चदशधा विभक्त दिनस्या ष्ट मे
भागे स्मृतिपसिझे कुतपकाले च । अभिन्न नि. अभिजानाति अभि+ज्ञा-क । निपुणे, पण्डिते च । अभिज्ञा स्त्री० अभि+ज्ञा-अड् । प्रथममुत्पन्न ज्ञाने । अभिज्ञान न० अभिज्ञायतेऽनेन अभि+ना-करणे ल्यद । सोऽयमितिनानमाधने चिन् ।
. [शीघ्रतायाञ्च । अभितः अव्य. अभि+तसिल । सामोप्ये, ध्याभिमुख्य, उभयतोऽर्श, अभिदवरण न० अभि+दू-ल्य ट् । वेगेन गमने | [कारे च । अभिद्रोह पु० अभि+द्रुह-घन । अाक्रोशे, अनिचिन्नने, अपअभिधा स्त्री अमि+धाञ्-भावे अङ । अभिधाने, शब्दनि अर्थ
बोधजनकताशक्तिमेदे च | अभिधीयतेऽनेनेति करणे अङि । वाचकशब्द । भट्टमते फलजनक व्यापाररूपायाँ शब्दार्थनिष्ठायां
भावनायाञ्च । अभिधान स्त्री० अभि+धा-भाने ल्यु ट् । कथने । करणे ल्य ट् । सं
नायां, शब्दार्थ प्रतिपादके निघण्ट कोषादिनामके ग्रन्थे च । अभिधेय वि० अभि+धा-कर्मणि यत् । वाक्या, संजिनि च । अभिध्या स्त्री० अभिनय ---अङ् । परधनस्याजिहीर्षायां, जितक्षायां
चिन्तने, विषयप्रार्थनायां च । अभिनन्द पु० अभिनन्द-घञ् । सन्तोघे, प्रतिपाद्यगुणकथनादि
प्रवर्स के जाने, प्रशंसायाञ्च | ल्य टि । अभिनन्दनमप्यत्र न० । अभिनय पु. अमि-+-नी-करणे अच् । हृतभावव्यञ्जके शरीरचे
शादौ । भावे अचि । अभिनेयपदार्थस्य शरीरचेष्टाभाषणादिभिरनुकरण । अभिनयनि बोधयत्यर्थमन आधारे बच । शरीरचेष्टा
दिमिई श्यपदार्थज्ञापके रूपकादौ दृश्य काव्य । अभिनव पु. अभि+नु-अम् । स्तवने । प्रा० स० नतने त्रि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८२ 1
अभिनवोद्भिद् (द) पु० अमिनवमुगिद्य जायते उद्+भिद-किम् के
वा। अङ्गरे । अभि नहन न० अभि+नह-ल्यु ट | अभितोबन्धने, दृढबन्धने च | अभिनित पु० अभितः+सर्वतः सायन्तनकर्मणा निर्मुकः । सूर्य्या
स्तकाले निद्रायशात् त्यक्ततत्कालकत व्यकर्मणि । अभिनिर्याण न. अभि+निर्+या-ल्युट । जिगीषया गमने । अभिनिवेश पु० अभितोनिवेशः घञ । अवश्य मिदं कर्त्तव्यमित्या
ग्रहसमन्विते मनःसंयोगलेदे, योगशास्त्र प्रसिद्ध मरणभीतिजनके अज्ञानविशेघे, अनित्यैरपि देहादिभिबियोगो मा भूदिति मरण
निवारणार्थमाग्रहे च । अभिनोत त्रि. अभि+नी-न । युके, विनीते, क्रोधने, क्षमावति, भधिते च ।
[भिसुख्येन गते च । श्रभिपन्न त्रि. अभि+पद-त । अपराधवति , अापहते, स्वीकते, ग्राअभिप्राय पु० अमि+प्र-दूण-अन् । ग्राशये, सम्मतौ च । अभिभव पु० अभि+भू-अप् । पराजये, तिरस्कारे, अनादरे, च | अभिभूत त्रि. अभि+भ-क्त । किं कर्तव्यमिति ज्ञानशून्ये पराभते,
व्याकुले च । अभिमत वि० अभि+मन-त । सम्मते, अाइते, अभीष्ट च । अमिमन्त्रण न० अभि+मन्त्रि-ल्य ट । मन्त्र पाठेन संस्कारकरणे, निमन्त्रणे, आह्वाने च |
[चजूरोगभेदे । अभिमन्य (न्य ) पु० अभि+मन्य-अच् मन्य इति पने मन-श | अभिमर पु० अभिम्भियतेऽत्र म-आधारे अप् बा ० । युद्धे, मरणनिरपेक्षतया कते युद्धोत्माहे च ।
[ पीड़ने च । अभिमह पु० अमि+मृद-आधारे बज । युद्धे, मद्य, भावे घञ । अमिमान पु० अभि+मन-मावे घज । अात्मन्युत्कर्षारोपे, मिथ्यागळे,
अर्थादिद, जाने, प्रलये, हिकायाञ्च । अभिमुख वि. अभिगतो मुखं अत्या ० १ ० । समुखे | स्त्रियां डीम् । अभिष्ट लि. अभि+म्प-क्त । समष्टे, मिलते, संबधे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अभियुक्त त्रि. अमि+युज-त । परैः रुड़, यासक्ने व्यवहारविषये,
प्रतिवादिनि च | आने इतमे पराक्रान्ते च । अभियोक्त त्रि० अम+युज-टच । व्यवहारे अपराधयोजनकारि
___ वादिनि,अमियोगकर्तरि च | अमोग पु. अभि +युज-भावे घन । अन्य : तस्ये निजधर्मणस्य टपाय
विज्ञापने, युद्दार्थमाह्वाने, अपचिकी घयाक्रमणे, अाग्रहे, शपथे, उद्योगे च ।
प्रिये, मनोहरे च । अभिराम त्रि० अभिरम्यतेऽस्मिन् रम-अाधारे घअ । सुन्दरे, अभिरूप पु० अभिरूचयति सर्च स्वाम। करोति चु० रूप--अन् ।
शिवे यिष्णौ च । अभिरूपय त निरूपयति । पण्डिते । उत्कृष्ट
रूपं यस्य | कन्द, चन्द्र च | मनोहरे लि। . अभिलाप पु० अभिलप्यते संकल्पातेऽनेन लप-करणे घञ । देशका
लादिकीर्तनपूर्वकं विहित कम्मै तदहं करिष्ये इत्येवं रूपे याको।
कर्मणि घज । शब्द । अभिलाब पु० अभि+ज-घन । छेदने । अभिलाष (स ) पु. अभि+नु प ( म )-घञ् । इच्छायां, लोभे च । • अभिलामोऽस्यलार्थ ।
[ अच् । प्रणामे | अभिवाद पु० अभि+बद-घञ्। अप्रियवाक्ये । अभि+चु० बदअभिवादन न० अभि+चु० बद० ल्य ट । अभिमुखीकरणाथं वाचिके
प्रणामे । अाभिमुख्याय आनुकूलाय याद्यते ग्राशीः कार्य तेऽनेन वद-णिच् -ल्य ट । खनामोच्चारण पूर्व के नमने । तत्पकारस्तु
वाचस्पत्य । अभिविधिः पु० अभि+वि+चा-कि | व्याप्नौ, मादायाञ्च । अभिव्यता पु० अभि+वि+अन्ज-ल । उत्पत्त्यादिना प्रचक्षयोग्यतामापन्ने अभिव्यक्ति स्त्री० छानि+पि+अन्ज-क्लिन् । प्रत्य ज्ययोग्यताया । अभिव्याधि स्त्री. अभितो-व्याप्तिः वि+अाप -तिन् । साकल्यन
योगे, सावयवमम्बन्वे, सर्वतोवृत्तौ च । अभिशप्त लि. अभि+ गप-क। इदं तेऽनिष्टं भूयादित्य वं रूपक
For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ 28 ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
गुरुविप्राद्यभिशापस्य उद्देश्ये ।
अभिशस्त त्रिग्रभि + शन्म-क्त । श्रयं परस्त्रियं गच्छतीत्यादिना मि. य्यावाक्येन मैथुनविषयको दोषारोपो यस्मिन् जने क्रियते तस्मिन् । अभिशस्ति स्त्री० श्रभि + गन्स - क्तिन् । स्वर्णस्तयादिकमनेन कृतमिति मिथ्यापवादे |
अभिशाप पु० अभि+गप-छज् । स्वर्ण मनेन हृतमित्यादि मिथ्यापवादवाक्यकथने | हिजगुरुप्रभ्टतिकर्त्तृ के निटं ते भूयादित्य वर्मानिस्याशंसने च | [ " श्रभिषङ्गजडं विजािन्” इति रघुः | अभिषङ्ग पु० व्यभिस+ज-घञ् । पराभवे, आक्रोशे, शपथे, व्यसने च अभिषव पु० प्रभि + सु - अप् । यज्ञान्तनाने, यसे, स्नाने, पोड़ने, सुरोत्पादनादिव्यापारे, सोमलता पाने, तत्कण्डने च ।
अभिषवण न० अभि+तु - ल्युट् । स्नाने, यज्ञान्ते स्नाने, सोमादि कण्डन च ।
अभिषेक पु० अभि+ सिच्- घञ । विधिना शान्त्यर्थं, सेचन े, अधिकारप्राप्त्यर्थे स्नान, यथा राज्याधिकारा, राज्य ेऽभिषेक : वाममार्गे शक्तिदीवायामधिकारार्थं शाक्ताभिषेकच | मन्त्रादिना शिरसि जलप्रक्षेपभावण मार्जन च ।
अभिषेणन न० सेनया शत्रोरभिमुखं यानम् अभि+मेन+णि ल्युट षत्वणत्व े । सेनया शत्र ु योषयितुं तदभिमुखगमन े । अभिष्टत लि० अभि +स्तुत | वर्णिते, स्तुते च । अभिष्यन्दः पु० कामि+स्यन्द - भावे घञ् । अतिवृद्धौ स्रवण े, जलादिचरणे च । कर्मणि घञि । अधिके ।" स्वर्गाभिष्यन्दवमनमिति” कुमारः । करणे व ञ । नेत्ररोगभेदे । अभिष्यन्दनगर पु० अभिष्यन्देन प्रधाननगरातिया तदनिवाहेन कृतं नगरम् । शाखानगरे । [ घञि । अभिशापे, सत्तापे च | श्रभिसंताप पु० अनि+सम् + तप-ग्राधारे षञ । युचे । भावे अभिसधान न० अभि + र् + T - ल्युट् । वञ्चने, प्रतारणे च | अभिसन्धि पु० अभि+सम्-धा - कि । अभिसन्धाने, उद्देशे च ।
S
For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
५]
अभिसम्पात पु० अभि+सम्+पत-आधारे धज । युद्धे । भावे
पनि । पतने । अभिसर लि० अभितः सरति सृ+ट । सहाये, अनुचरे स्त्रियां लीप । अभिसज्जन न० अभि-+सृज-भावे ल्युट् । दाने, बधे च ।। अभिसार पु० अभि+सू-घज । बले, युद्ध, साहाय्य, साधने,
स्त्रियाः पुसो या संभोगार्थ निर्जनसङ्कतस्थानगमने च । अभिसारिका स्त्री अभि+स-मारेर्वा एख ल् । कान्ताप्रार्थनया स्वयं
सङ्क तस्थानं गामिन्याम, स्त्रियाम् । अभिमारिणी स्वी० अभि+सृ-णिनि । अभिसारिकायाम् । अभिसृष्ट पु० अमि+सृजन | दत्त, उत्म टे, त्यत च । अभिहार पु० अभि+ह-धज । अपचिकोर्षया अभिगम्याक्रमण, ___ . साक्षात् चौथै, अभियोगे, कवचादिधारणे च । अनीक त्रि. अभि कामयते अभिकिन-नि० दीर्घः । कामुके, खा
मिनि, क्र रे, निर्भये च | कवौ पु० । अभौक्षाम् अव्य ० अभिक्षणौति अभि + क्षण -असु दीर्धः। नित्य , शश्व
दर्थे, भशे च | अग० अच् टिलोपः । तदति द्रव्य प्रकष्ट भशे
सतते च त्रि० । अभीरु स्ती० भी-रुक न० त० | शत मूल्याम् असचितपत्रत्वादमीरुत्वमस्याः । भयम्भून्य लि०
[शतमूल्याम् । अमीरुपत्री स्त्री० न भीरूणि असंकुचितत्वात् पलायस्याः । अभीषङ्ग पु० अभि सन्म-घञ वा दीर्घः । आक्रोणे, शाप च । अभीषु पु० अभि+दूध-कुँ । किरणे, (जागाम) इति ख्याते प्रग्रहे,
कामे, अनुरागे च । अभीय वि० अभिष-क्त | वाञ्छिते, दयिते, हृद्य च । अमद पु० भिद+घञ न०० | भेदाभावे, तादात्मत्र, अविशे षे च ।
ब. । विशेषम्न्ये, भेदशून्य च लि. । अभेद्य न० भिद-कर्मणि ण्यत् न त ० । हीरके | भेदनान लिए अभ्य प्रत्र. अभिमुखभगं यख । निकटे, अासने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८६]
अभ्यङ्ग पु० अभि अन्ज-भावे घञ कुत्यम् । तैलादिमईने । अभ्यञ्जन न० अभ्यज्यतेऽनेन अन्न-करणे ल्युट । तेलादौ । भाने .. ल्युटि । अभ्यङ्ग। अभ्यधिक वि० अमितोऽधिकः । सर्व घोलमे । अभ्यन्तर न. अभिगतमन्तरम् अत्या० स० । अन्तराले, मध्यस्थाने । अभ्यमित वि. अभि + अम-रोगे न । रोगयुक्त । अभ्यमिमीण वि० अभ्य मित्रमल गामी ख । शल मभि, सा
मी न गन्तरि । अभ्यमित्रीय लि. अभ्य मित्रमल गामी छ। शत्र ममि,
सामर्थन गामिनि । अभ्य मित्रा त्रि. अभ्यमित्रमल गामी यत् । शत्रुमभि, सामीन गन्तरि ।
[दस्य नत्वम् । समीप । अम्यण त्रि० अभि+अई-कर्मणि क्त अविर्य दूडभाव: अभ्यहित लि. अभि अह-क्त | उचिते, श्रेठे, पूजिते च । अभ्यवकर्षण न० अभि + अब + कष-ल्युट । शल्यादेरुवारणे । अभ्यवस्कन्द पु. अभि+अब+स्कन्द-घन । शलोराक्रमे, शत्रुभिः क्रियमाणे प्रहारे, प्रासादने, प्रपाते च । ल्य टि । अध्यबस्कन्दा
नमप्यत्रार्थ न० । अभ्यवहार पु० अभि+अव + हृ-भावे घज । भोजने । अभ्य सन पु० अभि + अस-ल्य ट। अभ्यामे पौन:पुन्ये नै कक्रियाकरणे । अभ्यसूया स्त्री. अभि + अस्व-उपतापे कण्ड दि० यक् प्रत्ययान्त त्वात् - अ, स्त्रीत्वात् टाम् । गुणेषु दोषारोपणे । अभ्याकाङ्कित न० अभि+ आकाक्ष-न । मिथ्याभियोगे । अभ्यास्यान न० अमि + आ --- ख्या- भावे ल्य ट् । मिठाभियोगे, मिथ्यो. नावने च ।
[थौ । समुखागतमाले त्रि० । अभ्यागत पु० अभिया । बम-त । अष्टपू. ग्टह गतेऽति. अध्यागम पु० अभि+श्रा-- गम-भावे घञ अरविः । विरोधे, अन्ति के
अभिगनने,भोगे,स्वीकारे, अरू मल्यान्व च । आधारे घञ् । समरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ 20 ]
अभ्यागारिक पु० प्रभ्यगारे महतकर्मणि तहते व्याष्टत:
ठ ।
ग्टहटत्तिपुत्रादिपोषणेषु व्याकुले ।
[आरम्भे च । श्राभिमुख्येनादाने, [निष्पीड़ने ।
-
·
अभ्यादान न० अभि + + दा- भावे ल्युट् । अभ्यान्त लि० अभि + अम-त नि० । रोगयुक्ते । अभ्यामर्द्द' पु० अभि+ब्रा+मृद - आधारे घञ् | रणॆ । भावे घञ्, T अभ्याश पु० श्रभि +अ-व्याप्तौ करणे घञ । अवश्यमेवेत्यर्थे यन्तिके च अभ्यास पु०ब्यभि+असु क्षेपे कर्मणि घञ् । बाटज्ञौ । गुरोराकर्णनं, तदर्थे युक्तायुक्तत्यविचारः, पौनःपुन्येन सदावृत्तिः, शिष्य भ्योदानमिविद्याभ्यासे, पौनःपुन्येन कीर्त्तने, अन्तिके, विजातीयज्ञानामन्तरिते सजातीयैकरूपज्ञानप्रवाहरूप ध्यानादेरभ्यासे च | अभ्यासादन न० व्यभि+श्री+द - णिच् - ल्युट् । शस्त्राद्यः शत्रोर्नि व साकरणे, शत्रोः सम्म खगमने च ।
अभ्याहार पु० अभि+श्रः+हृ- घञ् । अभिहारार्थे । समक्ष हरण े । अभ्य ुच्चय पु० काभि+उद+चि-अच् । वृद्धौ, लक्ष्मप्राम् । समुचये च । अभ्युत्थान न० अभि+ उद् + स्था - ल्युट् । श्रादरेणासनादित उत्थाने
गौरवेयोत्थानादिना प्रत्य हमने, उत्थितिमात्रे, उद्यमे उद्भवे च । अभ्युदय पु० मि+उद्- इण्-बच् | अभीष्टकाय्र्याणां प्रादुर्भावे, वृद्धौ, त्राशास्यमानचूड़ादिसंस्कारे च । अतएव तदर्थकश्राद्धम् व्याभ्य ु दमि
a
कमित्य ुच्यते । अभ्युदय साधने दृष्टलाभ, वृद्धिनिमित्तके श्राद्धं च । अभ्युदित पु० प्रभितः सर्वतः उदित उत्क्रान्तं प्रातर्विहित कर्म यस्मात् । सूर्योदयकाले निद्रयाऽकृततत्कालकर्त्तव्य ब्रह्मचारिणि । अमित उदिते प्रकाशिते च त्रि० । [ उद्यते । अभ्युद्यत ति० काभि + उद् + यम-त | कामादितोपस्थिते फलादौ अभ्युपगम पु० अभि + उप + गम - घञ_ अदृद्धिः । स्वीकारे समीगतौ च । [ भीष्टसम्पादनरूप अनुग्रहे, सान्त्वने च । 'अभ्युपपत्ति स्त्री० मि + उप + पद- क्तिन् । अनिष्टनिवारणपूर्बकः काअभ्युपाय पु० अभि + उप+इन्–अच् । स्वीकारे अधिको पाये
For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८८ ]
अन्न गतौ भ्वादि०पर सक० सेट् । अनति । आम्रीत् । ध्यानम् । अनि स्वी० अभ्नति मलं यस्मात् । अच-गतौ अपादाने इन् । नौकाम
. लघर्षणार्थं काष्ठरचिते कुद्दाले । वा डीप अधीत्यप्यत्र । [त्रि। अष पु०मेघ-चलने घज न०त। न्याय्य ,उचिते च । चलनशून्ये अम रोगे चुरा०उभय०अक०सेट पीड़ने सक० अामयति ते आमिमत् त । अम गतौ,भोजने,अक०सक शब्दच भ्वादि०५० सेट् । अमति आमीत् अम पु०अम-धज अधिः । रोगे | अपकफलादौ वि। अमङ्गल पु० नास्ति मङ्गल प्रयोजनं यतः । एरण्डवृक्षे । ब० ।
कुशलपून्य' लि० । नत | मङ्गल मित्र । अमात्र न०अमत्यनमत्र अम-भोजने आधारे अनन् । भोजनपाते। अमर पु० म-पचाद्य व न० त० । देवे, अशाब्दिकमध्य अमरसिं -
हनामके शाब्दिके, न हीयक्षे, स हि छिनोऽपि पुन:पुनः प्ररो. हति, सहसा न मियते । पारदे, तस्यापि वन्यादौ बहुतापनेऽपि न ध्वसः । अस्थिसमुच्चये च स हि बड़काल भमौ स्थितोऽपि न
जीर्य ति । ६५० मरणम्पून्ये वि० । अमरविज पु० अमरपूजकः विजः शाक० त० । देवले (पूजारीति) ख्याते विप्र।
[जुगन्धायां स्त्री० काशटण पु०॥ अमरपुष्पक. पु० अमरमविशीर्ण पुष्पं यस्य कम् । कल्पक्ष, अमरा स्त्री० म-पचाद्यच् न०त । दूर्वायां, गुडूच्यां, स्थूणायां,
जरायौ, वटचे। एतकुमाया छ । अर्थ आदित्वादचि | देवन
गमिमरावत्या स्त्री० । अमराद्रि पु० अमराणामद्रिः ६त० । सुमेरुपर्वते । अमरालय पु० ६ न० । अमराणामालयः । खर्गे । [नगाम् । अमरावती स्त्री. अमरा विद्यन्तेऽस्यां मनुप् म यः दीर्घः । इन्द्रअमर्त्य पु० तिमर्हति यत् मार्थः न० त० | मरणम्यून्ये देवे । अमर्त्य भुवन न० अमानां देवानां भुवनम् । स्वर्ग । अमर्ष पु० झप-चान्नौ घञविरोधे न० त० । चामाविरुद्ध कोप । अमर्षण त्रि. मृघ-ल्य न००० । क्रोधने, असहने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Eee ]
G
श्रमल न० अम+कलच । अनके । निर्मले, दोषरहिते च वि. लक्ष्मी ,
भूम्यालयां, नाभिनालायां च स्त्री० ।। अमा अय० न मा-बा० का। सहाथै, निकटे च । अमावास्याय
तिथौ, चन्द्रस्य सर्वकलाव्यापकतया स्थितायां सूर्यकिरणासंपर्कार
ददीप्तायां कलायाञ्च स्त्री० ।। अमांस त्रि. नाति मांस यस्य । दुर्बले । मांसहीनो हि दुर्बलः । अमात्य पु० अमा सह वसति व्यक् । मन्त्रिणि । तस्य सहचरत्वात् ।
[ मन कष्टदायके दुःखे । अमानस्य न० मानसे साधु म भवति मानम् यत् न०त० । अमाव(वा)स्या स्त्री० अमा सह वसतश्चन्द्रामै यत्र वस-यत् ण्यदा ___ कृष्ण पक्षशेषतिथौ तद्दिने चन्द्रार्कावेकराशिस्थौ हि भवतः । अमित्र पु० अम-रोगे इत्ल । रिपौ । अमुक्त न० मुच-क्त न० त० । सदा धाये कुरिकाभेदे । मुक्तमिव त्रिका अमुच अन्य० अदम+। परलोके, जन्मान्तरे च । अमूर्त त्रि० भूति+अर्श आदित्वादच न० त० । मूर्ति शून्य वाय्वादौ । अमूला स्त्री० नास्ति मूलं यस्याः टाप् । अग्निशिखावृक्ष । मूलशून्ये त्रि. अमृत न० म-त न०त | मोक्ष, होमावशिष्टद्रव्य, सधायां, जले,
छते,“अन्चत स्यादयाचितमिति” मनन अयाचितलब च । पर
ब्रह्मणि न० । मरणपून्य नि । विभीतके स्त्री० । अमृत जटा पु० अमृता जटा यस्याः । जटामांसीरच्छे । अमृतदोधिति पु० अम्तमिवाप्यायनकरी दीधितिः किरणो यस्य । चन्द्र ।
[पटोले पु० । अमृतफला स्त्री० अमृतमित्र वाटु फल यस्याः । द्राक्षायाम् अमृतयोग पु० ज्योतिषप्रसिद्धायां नक्षत्र विशेषयुक्तायां वारविशेष
युक्तायाञ्च तिथौ । वाचस्पत्ये अमृत शब्द वितिः । अमृतवली स्त्री अमृताय जीबनसाधनाय वल्ली। गुडूच्याम् । अमृतसू पु० अन्त दीधितिरूपमाप्यायन सूते सू+किप । चन्द्र'।
अम्मतान् देवान् सूते । देवमातरि स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
t १०० ]
अमृतसोदर पु० अमृतस्य सोदर एकत उत्पन्नत्वात् । उञ्चः श्रवसि ।
उच्च ैःश्रवसो हि समुद्रादुत्पत्तिः । तज्जातीयत्वात् घोटकमात्र े च । अमृतस्रव स्त्री० म्टतमिव सति सु-पचाद्यच् । रुदन्तीलतायाम् । अमृतान्धस् पु० अमृतमन्धो भच्यं यस्य । देवमात्र । अमृतागन पु० अमृतमश्नाति श्रश - ल्यु | देवमात्रे | अमृताहरण पु० व्ग्रमृतमाहरति मातृदास्यनिवारणार्थं स्वर्गात् भूलोक नयति + हृ-ल्यु | गरुड़े तस्याम्टतहरफ्टत्तान्तो महाभारते
S
त्रादिप० ३३० । वाचस्पत्य विद्यतिः ।
?
अमेधस् त्रि० नास्ति मेधा यस्य ब० व्यसिच् । मूर्खे, अल्पबुद्धौ च अमेध्य न० मेध्य पवित्र न०त० । पुरीषे । पवित्रभिनत्रि । अमोघ त्रि० मोघो निष्फलः न०त० । सफले, अव्यर्थे च । नदभेदे पु० | पटोललतायां, हरितक्यां विङ्गे च खी० । अम्ब गतौ भ्वादि० पर०सक० सेड् । काम्बति बाम्बीत् ग्रानम्ब | अम्बक न० काम्बति शीघ्र नक्षत्रस्थानपर्य्यन्त ं गच्छति अम्ब - एव ल् । नेत्र । अम्बते तेहेनोपगम्यते घञ् स्वार्थे क । पितरि । अम्बर न०अवि-शब्दे घञ् चम्बः शब्दस्त राति धत्तं अम्ब+रा-क | शब्दास्त्रये व्याकाशे, मर्भरशब्दयुक्त े वस्त्र े, खनामख्याते गन्धद्रव्य, व्याकाशनामके अभ्वकधातौ च ।
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अम्बरि (री)ष न० अम्बते पच्यतेऽव अम्ब-करिष । नि० वा दीर्घः । (भाजमाखोला) इति ख्याते भर्ज्जनपाले । काम्बरीषमपि । दीर्घयुक्तस्तु विष्णौ, शिवे, भास्करे, बालके, च्याम्रातकटुच्च े, नरकभेदे, अनुतापे, स्त्रर्थ व्रंश्यन्टपभेदे च पु० | वाचस्पत्य े विवृतिः । अम्बष्ठ पु० खम्बाय चिकित्सकशब्दाय तत्प्रख्यापनार्थं तिष्ठतेऽभिप्रति स्था+क-त्वम् । चिकित्सके, विप्रात् वश्यकन्यायां जाते मङ्कीर्णत्रर्खे, देशभेदे, हस्तिपके च । यूथिकायां स्त्री० स्वार्थे के ह्रस्वे कात दुत्त्व े । व्यम्बष्ठिकाप्यत्रैव सा च ( वाममहाटीति ) प्रसिद्धायां ब्राह्मीबतायाञ्च |
I
'श्रम्बष्ठकी स्त्री० काम्बष्ट कार्यति व्यादानार्थमाह्वयति कै- गौरा०
Q
For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०१
डोष । (पलाण्ड) इति ख्यातायां लतायां पाठायाञ्च । अम्बा स्त्री० अम्बाते म्ने हेनोपगम्यते अम्ब-कर्मणि घञ् । मातरि,
नायोक्तावपि तत्र व, अम्बष्ठालतायां, काशीराजकन्यायाञ्च । अम्बाला स्त्री० अम्ब ति शद लाति धत्ते ला-क । मातरि । अम्बालिका स्त्रो० अम्बाला स्वार्थ के हवे अत इत्त्वम् । मातरि, ___ काशीराजकन्यायां विचित्रवीर्य पत्न्यां पाण्ड राजमातरि च । अम्बिका स्त्री० अम्बय स्वार्श के हवं अत इक्वम् । मातरि,काशी
राजसुतायां विचित्रवीर्य पत्न्यां धृतराष्ट्रराजमातरि,जगदुत्पादकत्वात् दुर्गायाम्, अम्बष्ठालतायाम् (कट्कीति) ख्यातायाम् लतायाञ्च । अम्बु न अधि शद-उण । जले (रास्ना)इति ख्यातायां लतायां स्त्री०। अम्बुकण्टक पु० अम्बु नः कण्ट कमिव । कुम्भीरे, शृङ्गाट के च । अम्बुकिरात पु० अम्बु नि किरात इव हिंसः । कुम्भीरे । अम्बुकोश पु० अम्बु नि कोशः वानर इव ।(शुशक) इति ख्याते शिशु
मारे जलजन्तुभेदे । अम्बुचामर न० अम्बु नि चामरमिव ७त। चैवले । अम्बुज न० अम्बु नि जायते जन-ड । पद्म, चन्द्र ( हिजल ) इति
ख्याते वृजे च पु० । शङ्ख पुनः । अम्वुद पु० अम्बु, ददाति दा-क ! मेघे, मुस्तके च । अम्ब धि पु० अम्ब नि धीयन्ते ऽत्र धा+आधारे कि ईत०समुद्रे । अम्ब वाची स्त्री० “यस्मिन् वारे सहस्रांशुर्थत्काल मिथुन व्रजेत् ।
अम्बु बाची भवेन्नित्य पुनस्तत्कालवारयोरिति" ज्योतिषोत "रजोयुक् च्माम्बुधाची स्यात्" इति स्टतेश्च सूर्याक्रान्ता नक्षत्र
प्रथमचरणे जातरजस्कायां भूमौ । [ कायां तकुमार्थाम् । अम्ब,धिरना स्त्री० अम्बु धिरिव सवति स्नु-अच् । पलान्नबहूदअम्बुपत्रा स्त्री०अम्ब नि पले यस्याः। उच्चटारशे । या ङीष् | तवैव । अम्ब प्रसाद पु० अम्ब नि प्रसादयति प्र+सद-णिच् अप उप०स०।
(निर्माली ति) प्रसिद्ध कतकरचे । अम्ब भृत् पु० अम्ब नि विभर्ति मञ्-किम् । समुद्रे,मेघ, सस्तको च।
For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १०2 ]
इति ख्याते शम्ब के ।
अम्ब मात्रज पु० च्छाम्बु मात्र जलमाले जायते जन-ड | (शासक) [द्मिन्यां स्त्री० । अम्बुरुह न० अम्बुनि रोहति जायते रुह क । पद्म े । स्थलपअम्बुवासिनी स्त्री० ग्रम्बुनि जलप्रधाने वसति
वस- णिनि ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पाटलाटचे |
[मुस्तके च ।
a
अम्ब ुवाह पु०च्यम्बूनि वहति वह - अण् उप०स०| मेघे, तनामनाम के अम्बवाहिनी स्त्री० बम्ब ूनि वाहयति नौकातः वहिरपसारवति वह+ णिच् - णिनि । काष्ठादिरचिते नोकाजल से चनीपात्र । अम्ब ुवेतस पु० अम्बुजातो वेतसः शाक०त० | जलवेतसे | अम्ब शिरोषिका स्वी० अल्पः शिरीषः अल्पार्थे के स्त्रीत्वम् । ७८० | जलशिरीषे । [ ख्यातायां जलौकायाम् । अम्ब ुसर्पिणौ स्त्री०अम्बुनि सर्पति हृप - णिनि ७त० | (जोंक) इति अम्वकृत त्रिः कानम्बु काम् कृत अम्बु लेशात्मकाम्ब ततः चि-क-त । निष्ठीयनयुक्त वचसि । अम्भस् न० अभि-शब्द े ऽन् । जले, बालानामौषधौ च । अम्भः सार न० अम्भसः सारः वा शरीति वा विसर्गः । सत्व े व्अम्भस्मारमपि तत्रैव |
उपचारात्त
सारस विहगे ।
अम्भोज न० अम्भसि जायते जन-ड ७० | पद्म चन्द्र े पु० । शङ्ख े पु० न० | जलजातमाले लि० [ पद्मसमूहे । अम्भोजख (घ) ण्ड नं ० अम्भोजानां समूहः अम्भोज+ख(ष)ण्डच् | भोजयोनि पु० अम्भोजः हरिनाभिपद्म योनिः उत्पत्तिस्थान'
अम्भोद पु० अम्भो ददाति दा-क | मेत्रे अम्भोधर पु० श्रम्भोधरति ष्ट धारणे
मुक्कायाम् ।
यस्य । विधातरि ।,
अम्भोजिनी स्त्री० अम्भोज + ठमूहार्थे, तद्दति देशे वा इनि । पद्मस
मूहे, पद्मयुक्तदेश े लतारूपे च |
[ कर्त्तरित्रि० |
मुस्तके च । जलदान - अच् |
मेघे । समुद्र;
For Private And Personal Use Only
मुस्तके च ।
अम्भोधि पु० अम्भांसि धीयन्ते यत्र धा-आधारे कि । समुद्र े ।
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०३
अम्भोनिधि: पु० अम्भासि निधीयन्तेऽत्र मि+धा-कि। समुद्र । अम्भोराशि पु० अम्भसा राशिरिब एकलोपचित त्वात् । समुद्र । अम्भोरुह न० अम्भभि रोहति रुह-क । पद्म । सारस खगे च | अम्मय लि. अपां विकारः च्यप्+मयट । जलविकारे फनादौ । अन पु० अमति सौरभेगा दूरं गच्छति अम-रन् । अाम्ररक्ष।
फलपत्रादौ न एवं प्रायः सर्वत्र वृक्षवाच केषु । अम्न त पु० अम रसं सर्वत्र पत्रपुष्पादौ अतति व्याप्रोति अत-अम्
रस्य वा लत्वम् । (श्रामड़ा) अमातकहने स्वार्थे क अम्मात
कोऽपि तत्वार्थे । वा रत्याभावे अमाभः काम्नातकश्च तत्रार्थे । अम्ल न० अम-ल। (घोल) तक्रे । (टक) रसे पु० । तद्दति लि। अम्लक पु०अल्पाऽम्लः अल्यार्थ कन् । (मान्दार) लकुचक्ष । अम्लकेशर पु० अम्लः केशरोऽस्य । वीजपूरे (गौ डाने तु) । अम्लचूड़ पु० अम्ला चूड़ा शिखाऽस्य । अम्ल शाके । अम्लजम्बीर पु० अम्लो जम्बीरः । (गो डानेवु) जम्बीर । अम्लनायक पु० अम्ल रसं नयति नी-एखल । अम्लवेतसे । अम्बनिशा स्त्री०अन्नरसे नि:शेषेण शेते शी-ड | शठीप्टक्ष। अम्लपत्र पु०अन्न' पल' यस्य । अश्मन्तकरच्छे । अम्लपत्री स्त्री० अम्न पत्र यस्याः । पलाशीलतायाम् । अम्लपनस पु०अम्लः पनसः कर्म । (मान्दार) लकुचक्षे । अम्लफल पु० अन्न फलं यस्य । (ते तुल) इति ख्याते वृक्षाम् । अम्लबन्धमा स्वी०बन्ध-कर्मणि एयत् ७त | अम्बासंबो, कन्दभेदे । अन्नभेदन पु० अमार्थ भिद्यतेऽसौ कर्मणि ल्युट । अमवेतसे | अम्बरहा स्त्री० अमाय रोहति रुह-क। मालवजनागवल्लयाम् । अम्बलोनि(णि ) का स्त्री० अम्ल रसं लाति ग्टह्णाति अम्ललः तम
मयति अत्य पाम्लत्वात् हीनयति ऊन-एव ल वा पु० यत्वम् ।
(अामरल) इति ख्याते लताभेदे । 'अम्लवती स्त्री०अम्लो रसो विद्यतेऽस्याः अम्ल +मस्य यः (आमरुल )
इति ख्याते लताभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०४]
अम्लवाटिका स्त्री० अम्नस्य रमस्थ वाटिका स्थानमिव । नागवल्लीभेदे । अम्बवास्तू क पु० अन्नरसान्वितोवास्तुकः शाक भेटः । (चुकपालङ्क)
दूति ख्याते चुक्र ।। अम्लबीज न० अम्लस्य वीज कारणम् । (से तुल) वृक्षाले । अवरक्ष न० अम्लो रसोऽपि यस्य । (ते तुल) वृक्षान्न । अभ्लवेतस पु. अन्नोवेतसय नत्रश्च ।(चुका) इति खपाते चुके । अम्लशाक पु० अम्लः शाको यस्य । चुका इतिखवाते चुक्र । अम्बसार पु० अम्बो रसएव मारः प्रधान यस्य । चुके निम्बू के, हिन्ताले च | काञ्चिके न० ।
[वृक्षे । अम्लहरिद्रा स्त्री० अम्लरसान्यिता हरिद्रा । (ग्राम हरिद्रा)इति खयाते अम्ला स्त्री०अम्लो रसो भू मा विद्यतेऽस्था अर्शश्राद्यच् । तिन्तिद्याम् । अम्लाङ्कश पु० अम्लम् अङ्कशाकारमयं यस्य । चुक्र । अन्लादन पु० अद्यते अद-कर्मणि ल्युट कर्म० । कुरण्ट अक्ष। अम्लान पु० म्+क्त-न०त० । (आमला) इति खाते महामहारई । ___ स्नानभिन्न लि० । अम्लिका स्त्री०अल व स्वार्थ क । तिन्निद्याम् । अत्राम्लीकेत्यपि टो। अय गतौ ग्वा० अात्म० सक० सेट् । अयते आयिट | अयाञ्चक । अय पु० रुति सुखभनेन इण् -करणे अच् । प्राक्तने शुभकर्मणि, शुभदायके-दैवे विधाने च |
[ भेदे । अय:स्सानमप्यत्र । श्रयःपान न० अयः, द्रवीभूतं तप्तलौहं पीयतेऽत्र ल्य ट् । नरका • श्रयःशूल न० अय इव शूनम् उपतापकम् । ती उपतामे, बौहकतास्त्रभेदे च, अयम्पूलमप्यत्र ।
माघे पुन अयज्ञिय वि० यज्ञाय साधुन भवति यज्ञ+यत् न०००। यज्ञानहें । श्रयन न० अय-भावे ल्य ट् । गतौ, दक्षिणत उत्तरस्याम्, उत्तरतश्च
दक्षिणयां सूर्यस्य गतौ, तथाहि हादशराश्यात्मकस्य राशिचक्रखाई मकरावधिमिथुनपर्यन्न राशि षटकं क्रमेण उत्तरावन्तं तब स्थितोऽर्कः खगत्या प्राची गच्छन्नपि किञ्चित् किञ्चित्तिर्यमात्या उत्तराममिक्रामति ततः कर्कटावधिधनु पर्यन्त राशिषक
For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१०५
क्रमेण दक्षिणाव नतं तत्र स्थितोऽकः प्राग्वत् दक्षिणामेवाभिक्रामति मेयं गतिरयनशन ज्योतिघे व्यवहियते एवञ्च सौरैः षड्भिर्मासैरेकमयनमित्यपि तत्र प्रसिद्धम् | “अयमविष्णु पदोघड़शीतय" इत्य के रयनाखरसंक्रान्नौ, मा हि पारिभाषिकायमशब्दवाच्या | नमोमण्डले प्रबहानिलेन पञ्चाङ्गत्या बंधम्यमाणस्य राशिचक्रस्य निराधारतया दोलायमानत्वन सप्तविंशांशपर्यन' प्राम, पश्चाच्च या गतिर्भवति तत्रापि तद्धि अष्टमासाधिक ६.८। घट षष्टिवर्धे रेकै कमंशमतीत्य प्राक, पश्चाहा चलतीति ८०० अटादश एतवर्षे: सप्तविंशांशपर्यन्तं प्राक गत्वा पुनः पश्चात्, पश्चाहत्वा च प्रागवलम्बते । यदाचैवं राशिचक्र प्राक गच्छत तदा राशिचक्रनिर्दिष्ट मेषादिस्थानात् उक्लकालभेदेनेकै कांशातिक्रमेण क्रमशः प्राचि, प्राक्तरे, प्राक्तमे, वा स्थाने रव्यादिग्रहाणां प्रभापुसञ्चारः यदा तु पश्चादवलम्वते तदा निर्दिटमेघादिस्थानात् तथैव परे, परतरे, परतमे, च स्थाने यहाणां प्रभासञ्चार इति भेदः । इदानीञ्च पश्चिमायनं ततः पश्चादेव ग्रह प्रभासञ्चारः। तथाच ज्योतिषोक्तगणितरीत्या मेघादितः पश्चादेकविंशांशे मीनादिनवमांशे एवेदानों विघुवादिसंक्रान्तिर्भवति एवं विष्ण पद्यादीनामपि तत्तदंश एव ग्रह प्रभाम चारः । अयञ्चायनानुसारेण पहप्रभासञ्चार स्वीकार दिनमानविशेषस्य लग्न परिमाणस्य, छायापदविशेषस्य, च बोधार्थमिति सिद्धान्त प्रसिद्धम् । करणे ल्युटि । उलायनज्ञानसाधने शास्त्रे, “ज्योतिषामयन वेति" सैन्यनिवेशविशेषरूपव्य हप्रवेशमार्गे च "अयनेषु च सर्व घु यथाभागमयस्थिताः" इति गीता | आधारे ल्य 'ट । पथि, ग्टहे, श्राश्रये, स्थाने,
"ता यदस्यायनं पूर्वमिति” मनुः । प्रागुकराशिचक्रस्य अंशरूपे • गतिस्थानविशेषे च 'तत्काले सायनास्य ति" नीलकण्ठः । अयनसंक्रान्ति स्त्री० अयनेन राशिचक्रस्य पश्चात्, प्राग्वा गत्या कता
संक्रान्तिर्य हाणां प्रमापुञ्जस्य सञ्चारः सम्+क्रम-तिन् ३त। चलसंक्रान्तौ, मेषादिमिदशसु स्थानेषु विभक्तस्य राशिचक्रस्य प्राक् - .
For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६ ]
पश्वाद्दा दोलायमानतया निर्दिष्टमेषादिस्थानात् पश्चात् पूर्वे वा महप्रभाषसञ्चारः श्राक्रान्तराशि विहाय राश्यन्तरे गमन चलसंक्रान्तिः नियतस्थानतया चलत्वात् । निर्दिष्टराशिस्थानेषु
ग्रहाणां मण्डल सञ्चारः अचलसंक्रान्तिः राशिसंक्रान्तिरिति चोच्यते नियतमेकस्थाने एव जायमानत्वादच लत्वम् । ras संक्रान्त्या यथा मासादिव्यवहारे न दोषः चलसंक्रान्त्या तू बहवो दोषास्तथा वाचस्पत्ये वच्यते । [ चलति । अयस् न० इण-अखन् । लौहे, तहि स्यावर मध्य यस्कान्तसान्निध्यात् अयस्क न्तः पु० यसां मध्य े कान्तः रमणीयः कस्कादित्वात् सत्वम् (कान्तिलौह ) इति ख्याते लौहभेदे | ६० | सन्निधिमाल प लौ हाकर्ष के (चुम्बक) इतिख्याते प्रस्तरभेदे च श्रयतां प्रियत्वात्तथात्वम् । अयस्कार पु० अयस् + ण् उप०स० । लौहकारे ।
66
अयाचित २० यांच
अमृताख्यवृत्ती "ग्रमृतं स्यादया
न०त० ।
चित्म्” इति मनुः । अप्रार्थिते वि० । श्रयि अव्य० दूण-इन् । प्रन े, अनुनो, संबोधने, अनुरागे च । अयुक् छद पु० प्रयुजः सप्त सप्त ख़ुदा अस्य वृत्तौ संख्याया वोश्वार्थत्वम् ।
( छातिम ) इतिख्याते सप्तपर्णवृते । [ चिते, आपते च । अयुक्त वि० न+युज-क्त । विषयासक्ततया कर्त्तव्ये ष्वनवहिते, अनुश्रयुग्म न० न युग्मात्मकम् । (विजोड़) इति ख्याते विषमे | अयुग्मच्छद पु०का युग्माः सप्त सप्त कदा कास्य । सप्तपर्णच तस्य हि प्रत्येकपल्लवे सप्त सप्त पर्णानि विद्यते । [दशमहत्रसंख्यायां नः | अयुत्न त्रि०यु-मिश्रणे श्रमिश्रणे वा क्त न०त० । संयुक्त | संयुक्त च ये अव्य० ईस् - एच् । कोपे, विषारे, मंत्रमे सातौ, संबुद्धौ च । योग ए० युज - घञ् न० त० । योगाभावे, कुयोगे त्रियोगे च । न० ब० । विधुरे, कूट, कठिनोदये च |
योग: पु० प्रय कठिना गौर्वाणी यख नि० वैश्यायां जाते प्रतिलोमजे सङ्कीर्णवर्णे ।
श्रोगवाह पु०ब्रद्रउण इत्यादिषु चतुर्दशख श्रवरसमाम्नायत्त्र ेषु
For Private And Personal Use Only
च । शूद्रात्
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०७ ]
नास्ति योगः पाठादिरूपःसंबन्धो येषां ते तथापि वाहयन्ति चत्वरणवादिकार्यादिकं निष्पादयन्ति वाहेः अच् कर्म० । “अनुखारो विसर्गच+क+पौ चैव पराश्रितौ। अयोगवाहाविज्ञ या आश्रय,
स्थानभागिनः" इति शिक्षाजदुपदिष्टेप अनुखारविसर्गादिषु । अ.गुल पु० गुल: गोलाकारः अयसा निर्मितोगुलः । (गोलीति)
ख्याते लोहयुटिकायाम् । . अयोऽग्र न० अयोऽग्रे मुखे यस्य । मुपले तस्य मुखे लौ हमहत्वात् । अबोवन पु० अयांसि हन्यन्ते ऽनेन हन-अप घनादेशश्च मि । (हा__ तुड़ीति) ख्याते लौहमुहरे। [ाम् । योधनाम लि. । अयोध्या स्त्री० युध ग्यत् न००। सरयूतीरे स्वनामख्यातायां नगअयोनिज पु० योनौ उपचारात् मातरि न जायते । परमेश्वरे । ___ रामपत्न्यां सीतायां स्वी० । योनितोऽनुत् पन्ने त्रि। अधोमल न० अयसो. मलदून । (लौहगूथ) इति खपाते लौहमले । अर न. ऋ-अच् । चक्रस्य नामिनेम्योर्मध्यस्थ काठे. शीघ्र च शीघ्र
तादिगुणपति त्रि० । स्वार्थे के। शैवाले । पर्पटे (पापडीति)
खाते पु० । अरघट्ट(क) पु०अरं शोध घयते चाल्यतेऽसौ घट्ट-कर्मणि अच् ।
महाक्रूपे, तदुपरि निबजलोत्तोलनकाष्ठ च । साथै क । तव । अरजस् लि० रन्ज असन् नलोपः न०त० । रजोगुणकार्य कामक्रो
धादिपून्य । अनात वायां नग्नि कायां स्त्री० धूलिधन्ये लि। श्ररणि पु० कट-अणि । सूर्य, (गणियारीति) खवाते वृक्ष । ऋच्छति
प्रापयत्यग्निम् । अग्निमन्थनकाछे हि० । स्त्रियां ङीप् । अरणिक पु० अरणये अग्निमन्यनकाष्ठाय साधु ठन् । अग्निमन्थनका
साधने अग्निमन्थ हो । अरण्य पु० अयं ते शेघे क्यस्यत्र ऋ-आधारे अन्य | वने, कटफलरक्ष श्ररण्य कदली स्त्री० अरणे कदली। गिरिकदल्यां तस्याः पामादावनुत्पत्तेः ।
[खयातायां वनकार्पास्याम् । अरण्य कापासी स्त्री० अरण्य' कार्पासी । (वनकापास) इति
For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८
अरण्यकुलस्थिका स्त्री० अरण्यस्य कुल स्थिका खल्पकुलत्या । (वनकुल -
थीति) ख्यातायां कुल स्थिकायाम् । अरण्यकुसुम्भ पु०६ त०। वनकुसुम्भ । अरण्यचटक पु० ६ त०] वनचटके । [इति ख्याते वनाई के | अरण्य जाक न० अरण्य जायते जन+ड कर्म । (वनादा) भरण्य जोर पु० ६त० । वनजीरके । अरण्यधान्य न० ६त। नीवारादौ वनधान्य । अरण्यमक्षिका स्त्री० ६ तक। (डॉश) इति ख्याते दंगे । अरण्य मुग पु० ६ त० । वनमहे । अरण्यवायस पु०६ त०। (दांडकाक) इति ख्याते द्रोणकाके । . अरण्यवास्तूक पु० ६ त० | (वनवेतो) रति ख्याते वनवास्त कशाके । अरण्यशूरण पु० शा०त० । वनभवे (ोल) इति ख्याते वनशू रणे । अरण्यश्वा पु० अरण्ये श्वेव हिंस्रः । के। . अरण्य षष्ठी पु० अरण्याय गन्तु षष्ठी। ज्यशुरुषवाम् ।
'ज्य हे मासि सिते पणे घठी यारण्यसंज्ञिता । व्यजनै ककरास्त
स्थामटन्ति विपिने स्त्रियः” इति समतिः । अरण्यानी स्त्री० महदरण्य नि०डीघ अानुक च । महारण्य । अरति पु० ऋ-यति । क्रोधे रम-तिन न० त० । अनवस्थितचित्त
तायाम, रागाभावे, रतिपिरहे, उहगे, "खाभीस्वस्व लाभेन चेतमो यानवस्थितिः अतिः म" इत्यवं रूपे इष्टवियोगान्म नसोव्या
कुलीभावे च स्त्री० न० ब० । रागहीने लि० अरनि पु० -कन्नि रतिः बामधिकरः स नास्ति यत्र । विस्त तक
निष्ठे बद्धमुष्टिहस्ते , तत्परिमारणे, कफोणौ च । श्ररम् अव्य • अल-अम् वा लप्य रत्वम् । वच्यमाणेऽलम शीघ्रतायाञ्च । अरर लि. ऋ-अरन् । कवाट अपिधाने च | अरे अव्य० अर शीघ्र राति रा-डे । शीघ्र प्रत्युत्तरलामेच्या
. कते अतिव्ययतया संबोधने । 'अरणु (तु) पु० ऋ-अन या णत्वम् । (शोना) श्योनाकष्टक्ष।
For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
t१०]
अरविन्द म० असन् चक्राङ्गानीव पलापाणि विन्दते विद+ 1 पद्म, .. ____ सारसपक्षिणि, नीलोत्पले, रकमले, ताम्र च।
. अराति पु० म राति ददाति स रानिच म०१० । शत्रौ । अराल पु० पद - विच अर् अरमालाति श्रा+ला-क | सर्जरसे मत्त
इस्तिनि । कुटिले वि० । वेश्यायां स्त्री० । अरि पु० -इन् । गौ रचाङ्ग, चक्र, विटदिरे, षट्स्, कामको
धादिषु तत्संख्यासाम्यात् घटसंख्यायां, झोतिषप्रसिझे लग्नावधि के घटस्थामे ईश्वरे, तन्त्रोतमन्त्रभेदे, राज्ञो विषयानत्तरस्थे पतौ ।
प्रेरके त्रि. । अरिच न० पात्यनेन -इत्र (हाजि) रति ख्याते नौकाचालनका। अरिमई पु० अरिं रोगरूप शत्त महाति मद-श्रण उ०म० ।। ___ कासमई राहे । शत्रुताप के लि। अरिमेद पु० अरेविट्खदिरस्पेव मेदः सारः खन्दोऽस्य । (गुदवावा
वला) क्षभेदे । अरिरिख मेद्य ते रूक्षत्वात् अल्म निहाति
मिद-अच् । विटखदिरे । कमिभेद । अरबडष्टक न० षट् च अटौ च १० तत: परिभाषार्थ कन् घडटकम्
अरिस्वामिक धडटक शाकत । विवाहे वर्जनीये योगविशेषे, तथाहि दम्पत्योः परसरराश्यमेशया परस्परस्पराशेः षष्ठ त्व अष्टमत्व वा अशुभ, तयोः राश्वोर्मिलखामिक व पुनर्न दोषः
शत्रुखामिकत्वे अतीव दोषः। . अरिषड्वर्ग पु० घणां वर्गः समुदायः घड्यामः अरीणां कामक्रोध
लोभमोहमदमामर्थकमायामन्त मल मां षड्वर्गः देवीभागवतवत् विष्णु भागवतवञ्च गमकतया समासः । कामादिषु षटवान्तरेषु
शत्रुघु । अरिष्ट पु० रिच हिंसायां कतरि-क न०1०1 लगने, निम्ब, वृष
भासुरे, अचलभेदे, काके, बहुपक्षिणि, (रीठा ) इति ख्वाते । के निलवृच' च | अगुभे, मरणचिन तक्र, चक्षुर्जले, मृतिकागारे,
For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
११. ] मद्य च न०। ५व० । एमे | खार्थे के। निम्बे, फेनिले
वृक्ष च पु०। अरिष्टताति पु. अरिष्ट तातिन् । राभाशंसने । एभरे त्रि. . अरिष्टसूदन पु. अरिटमसुरं हृदयति सद+ल्यु । विष्णौ। अशुभ
नाशके त्रि. । .... अरुचि पु. न रुचिर्वत्र । सत्यम्पभिलाने भोजनायोग्यता-- सम्पादक रोगभेटे । न रुचि: सन्तोष: म० त० । सन्तोषाभावे । अस्ज पु. न रजति सज-क । (सो दाल) इति ख्याते यच्छे । रोग- सुन्ये नीरोगे च त्रि अरुण पुकद-उनन् । सूर्य, सूर्य पारौ, गुड़े, सन्धारागे, नि:
शब्द, दाभवभेदे कुठभेदे, पुन्नागष्ट ले. अव्यक्तरागे च । कषामिश्रितरक्त वर्णे पु० तदति नि । कुङ्कुमे, सिन्द रे च न । मष्तिष्ठायां स्यामाकायाम्, कातिविषायां नंदीभेदे कदम्बपुष्पा
याञ्च स्त्री० ।अरुण लोचन पु० अरुणे रत्तो लोचने यस्य । पारामतपचिणि अरुण सारथि पु० अरण: सारथिर्यस्य । सूर्थ',। अरुणानुज पु० त० । गरुड़े । अरुणावरजादयोऽम्यत्र । अरुणोदक न. अरुणमुदक यस्य | सरोवरभेदे, नदीभेदे स्त्री० । अरुणोदय पु. अरुणसार्कस्य तकिरणस्योदयो यत्र । “चतस्रो
घटिका: प्रातररुणोदय उच्यते" इत्य के सूर्योदयात् प्राक् चतुईगड काले ।
[रात् भूमौ पतन्न्यां नद्याम् । अरुणोदा स्त्री. बरणमुदक यखा उदकस्योदः । मन्दराट्रिशिख. अरुणोपल पु. अरुण उपलः । (चुनीति) ख्याते परागे । अरुन्तुद वि० अरूषि मर्माणि तुदति तद-खश् सम् च ।
मम्र्मा पीडा हष्ट्यपन्थिरूपमर्म स्वामस्पर्श कारके च । अरु यतो स्त्री० अव्य त्मनः । वशिपल्याम् । अरुष्क पु० अरुर्म स्थान कावति पीडयति क-न। सर्थमात्रण
व्रणकार के भग्नातकक्षे ।
For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११
अरुष्कर पु० अरुण करोति अरुप्त -+-+अन् । भल्लात करने । व्रणकारिणि त्रि० ।
[क्षते च पु० न० । अरुस् पु० -उमि । अर्के, रक्त वदिरे च । मर्मणि न० । ब्रणे. अरुहा स्त्री॰ न किञ्जिनमूलमाश्रित्य रोहति आकाशे एव रोहति
रुहक । भूम्यामलक्याम् । श्ररे अन्य० -ए । रोषाहाने, नीचसम्बोधने, अपकतो, अत्तूयायाञ्च अरे रे अय० अरे+ोतायां विरुक्तिः । नीचसम्बोधनादौ । भरोक लि. रुच-दीप्तौ घत्र रोक लद्र दीप्निच न० ब० । छि
ट्रपन्ये, दोमिन्यू च च ।। .. . [कत् त । अक तापे, स्तुतौ च चुरा उभ० सक० सेट् । अर्कयति ते आर्थिअफै पु० अर्च-कर्मणि घञ कुत्वम् । सूर्य , इन्द्र, ताम्र, स्फटिके.
विष्णौ, पण्डिते, (आकन्द) इति ख्याते हई, (आरक)इति ख्याते
काथविशेषे च ।। अर्ककाला पु० अर्कोऽर्क किरण : कान्तोऽनुकूलो यस्याः कम-इस
(हुड्ढडिया). इति ख्याते वृक्ष । ६० । सूर्य प्रियायाम अर्कचन्दन पु० अर्वस्य प्रियश्चन्दनः शाक०त.। रक्तचन्दने । अर्कतनय पु० ६ त । सुपीवे, कणे, यमे, शनौ, वैयखतमनौ च ।
यनुनायां स्त्री. | हिवचनान्तः । अश्विनीकुमारयोः पु० । श्रपत्र गु० अर्क : सूर्य इव तीक्षा पत्र यस्य । अर्कवृक्ष। अर्कप
__ोऽन्यत्र । ६० । अर्कवृक्षस्य पत्लेन । अर्कपादप पु० अर्कः अर्कना तीक्षा : पादप:। निम्बे । [नीयक्ष । अर्कपुष्यी स्त्री० अर्कस्या वक्षस्य पुपमित्र पुष्पमस्याः । कुटुम्बिअप्रिया स्त्री. अकं प्रीणाति प्री-क० । जवायाम् । ति ।
सूर्य प्रियायां, छायायाञ्च । अर्कबध, पु० अर्कस्य वव रिव | गौतमे सूर्यवंश्ये बौड्स। अर्कभता म्ही० अर्कस्य भक्ता । (हुडहुडिया) इति ख्यातायां लता__याम् । तत्किरणसम्पर्के एव तथा हि सौन्दर्यम् । श्रमज्ञा पु० अर्कडून सग्णां दुष्प सह मूल यस्याः । (दूशेरमूल)
For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[११२
इति ख्यातायां लतायाम्। [प्रिय पुष्य' बन्ध कवचे । अवल्लभ पु० अर्कस्य वल्लभः सभानवर्स पुष्यत्वात् । रक्तपुष्यत्वन अर्कअर्थव्रत पु. के साराधना व्रतम । माघ शुक्लसप्रम्यादौ कर्तव्य
अर्काराधमार्थे ते । अस्य व व्रत नियमः सहस्रगुणमुत्सष्टुमादत्त हि रसान् रविः" इत्य को यथा रविणा लोकवृद्ध्यर्थं रसव पक्षणमेव प्रजापालनार्थमेव राज्ञा प्रजाभ्यो यत् करस्य पहा ताशे "अष्टौ मासान् यथादित्यस्तोय ग्टहाति रश्मिभिः । तथा
हरेत् कर राष्ट्रान् नियमबत हि तदिति” मनून व्रते च । अकाश्मन् पु० अर्कख अनुगतः, अश्मा । सूर्य कात्नमणौ, स हि
सूर्य रश्मि सम्पर्काटुज्ज्वलति ततस्तस्साकसम्बन्धित्वम् । अर्कोपल पु० अर्कस्थानुगत उपलः । सूर्य कान्नमणौ । अर्गल स्त्री० न अर्ज-कलच न्यका कुत्वम् । कपाटमध्यस्थ - रोधके
काधादिदण्ड, सप्तशतीस्तोत्वस्यादौ पाञ्च स्तोत्रविशेषे च“अर्गन कीलक चादौ पठित्वा काचौं पठेत् | जपेत् सप्तशती पश्चादिन्युक्त: । कल्लोले, कपाटे च २० । क्षुद्रार्गले स्त्री. गौरा०
डगेष अर्गली, खार्थे के, अर्गलिकाप्यलार्धे । अर्ब मूल्ये भ्वादि० पर० सक० मेट् । अर्घति आधीत् । बानर्ध । अर्घ पु० अर्घ-घ । क्रयवस्तुनो यहाथै सल्यरूपे देये रजतादि
द्रव्यरूपे मूल्खे | अह-करणेघा न्यङकादित्वात् कुत्वम् । पूजोप
चारे दुनितादौ सामगैरयं सयकार: क्लीलिङ्गश्च प्रयोक्तव्य: । अद्य अर्घ + देयाथै यत् । अर्घार्थ दीयमाने जलादौ । अर्घदानयोग्ये पूज्य त्रि
आर्चिट आनछ । अर्च पूजायाम् उभ° स्वादि० सक० सेट् । अर्चति ते प्राचीन अचं पूजायां चुरा० उभ० सक० मेट् । अर्चयति ते आर्थिचत् त अर्वा स्त्री अर्च-अाधारे अ । प्रतिमायाम् । भावे का । पूजायाम् । अचि स्त्री कार्च-इन् । बयादिशिखायाम् | अर्चित नि० छि-त । पूजिते, विष्णौ पु० । अचिमत् पु० अर्चि विद्यतेऽस्य मतम् । सूर्य, गौ च । दीप्ते नि !
For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ち
[ ११३ ]
अञ्चि'स् न० पु० अञ्च' इसि । वप्रादेः शिखायां, मयूखे च ।
अर्ज अर्ज ने स्वादि० पर ० सक०सेटे । ग्रर्ज्जति, बाजत् । न । अज्ज संस्कारे चुरा० उभ० सक 10 सेट् | अर्ज्जयति ते प्रार्जिजत् त । अजक पु० वर्जयति रज्ज्वम् - खुल् । ( वाबुइ ) इति ख्याते जनकर्त्तरि लि
वृते तत्त्वतन्तुना हि रज्जुर्निम्मीयते ।
०
पु० अज्ज - उनन् । खनामख्याते छच्च े, मध्यमपाण्डवे," हैहयाधिये कार्त्तवीर्य्यो, करवोरे, मयूरे, धवले च | शुभ्नतागुण - वृति त्रिः। श्राजन) इति ख्याते नेत्ररोगे न० ! [गवि,कुट्टिन्याञ्च ॥ अच्चुनी स्त्री॰ गौरा० ङीष् । ऊषायां, बाहुदायां नद्यां, स्त्रियाँ अनोपम पु० अर्जुनः खनामख्यातः वृक्ष उपमा यस्य । (सेगुन) इति ख्याते शाकद्रुमे, महापत्राख्यवृक्ष े च | अर्ण पु० ऋ-न | व्यकारादौ बर्णे ।
www.kobatirth.org
つ
○
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
त्यर् | खामित्वसम्पादके व्यापारमेदे सम्पादने व
अर्णव पु० अति सन्त्यस्मिन् अर्णस् + सलोपः । समुद्रे । अर्खवोद्भव पु० उद्भवत्यस्मात् उदु+भू–अपादाने अप् ६त्र० । अग्निजारवृच े चन्द्र े च । ग्रम्मृते न० । त्रियां तो ।
अर्णम्
न० ऋटच्छति ऋ-असुन्" उदके नुट् चेति” उपा०नुट् । जबे । गन्त पु० आर्त्तद्रव गलति गल- अच् ष्टषो० वा नीलमिस्टिकायाम् । खाभावे बार्त्त गलश्चात्र ।
हखः ।
अर्त्तन न० ऋत- ल्य ुट् पक्ष े द्रयङभाषः । निन्दायाम् ।
स्त्री० श्रई - क्तिन् । पीड़ायाम् । करणे लिन् | धनुष्कोद्याम्
अथ याचने ३० चु० व्यात्म० कि० सेट् । कार्थयते वार्त्तियत तथापत ।
मतान्तरे अर्थापयते
अर्थ पु०
कर्थ - भावकर्मादौ यथाययम् अच् । विषये, काभिधेये, घने, वस्तुनि, प्रयोजन, नित्तौ, हेतौ प्रकारे, अभिलाघे, उद्द ेश्य च । श्रर्थदूषय न० अर्थस्य अपहरणादिना दूषणम् ६त० । धनापहरणे, व्यसनस्थाने क्रीड़ादौ धनव्यये च ।
अर्थना स्वी० अर्थ - युच् | भिक्षायाम् 1
For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११४ 1
अर्थपति पु० अर्थानां पतिः इत० । न्टपे, कुवेरे च । अर्थप्रयोग पु० अर्थानां प्रयोगः ६० । याद्यर्थमधमयार्थदानादौ,
___ जिलाभार्थं धमप्रयोगे । अर्थवत् लि. अर्थ : सन्निहितोऽस्य मतप् वत्वम् । सनिहितधने ध
निनि । असनिहितधने तु न मतप किन्सु इनिस्तेन तत्र अर्थी -
त्य व । प्रयोजनपति, अभिधेयवति च ।. अर्थवाद पु० अर्थस्य लक्षणया स्तुत्यर्थ स्थ, निन्द्यार्थस्य वा वाद: यद-क
रणे घञ् । प्रशंसनीयगुणवाचके, निन्दनीयदोषवाचके च शब्द
विशेषे | भावे घअि | सत्कथने । अर्थव्ययज्ञ नि अर्थख धनस्य व्ययं तत्यकार जानाति ज्ञा-क । कि
धनं. कथं, कुत्र, कियत्, कम,वा व्ययितव्यमिति विशेषाभिन्न ।। अर्थशास्त्र न. अर्थस्य भमिधनादेः प्रापक शास्त्रं शाक• त० । नी.
. तिशास्त्र, अभिचारादिकर्मप्रतिपादके शास्त्रे च । श्रींगम पु. अर्थस्य प्रागमः श्रा+गम-घञ् अद्भिः | पाये । अर्थान्तर न० अन्योऽर्थः अर्थान्तर मयुर० त० । अन्यार्थ, न्यायमते
उद्देश्यसिद्धयर्थ प्रयुक्त शब्दसामर्थ्यांदनुद्दिश्यसि धनुकूले वाक्य ।
तस्य प्रतिवादिनोगावने वादिनिग्रहः । अर्थान्तरन्यास पु० प्रकृतार्थसिद्धये अन्यार्थस्य न्यासः । अलङ्कार
प्रसिद्ध अर्थालङ्कारभेदे मा० १० प० । अर्थापत्ति स्त्री० अर्धस्य अनुनार्थस्य आपत्तिः सिभिः ग्रा+
पद-तिन् । जीवतश्चलस्य ग्टहासत्त्व ज्ञानेन वहिःसत्त्वकल्पनादौ, मीमांसकादिमते अनुमानातिरिक्तायां प्रापादकस्यानुपपत्तिनानेनापाद्यय कल्पनायाम्, न्याय मते व्यतिरेकव्याप्तिज्ञानजन्यायामनु.
मितौ, अर्थालङ्कारभेदे च सा०१०प० । श्रर्थक पु० अर्थयते इत्यर्थी याचक: कुत्मितार्थ कन । निद्रागतन्टपा
देर्जागरणार्थ नियुक्ने स्तुतिपाठकादौ । अर्थन् त्रि. अर्य+अस्यर्थ इनि । याचके, सेवके, व्यवहारे-वादिनि
असन्निहितधने धनखामिनि च ।
For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११५ ] अयं त्रि. अर्थात् प्रयोजनादनपेतः अर्थ + यत् | न्याय्य । अर्थ
कर्मणि यत् । प्रार्थनीये । शिलाजवनि न० । आनई । अई वधै स्वादि० उभ० सक० सेट् । अति ते आदीत् छाष्टि अई याचने, गतौ,सक पीड़ायां अकर, भ्वादिपर सेट । अति . अाहीत् । तत्र याचने 'शरद्घन नाईति चानकोऽपी .” रघुः । ई बधे चुरा ० उभय० सक० सेट । अई यति दे अादित् त । अहन न० अर्द-ल्य ट् । गतौ, पीड़ायां बधे. याचने च । अईना स्त्री० अई - भावे युच । भिक्षायां गतौ पीड़ायाञ्च ।। अति लि. अह-त । पीड़िते, गते, याचिते च । वातरोगे न० अई पु. ऋध-दौ भावादौ घञ्। खण्ड । ढल्यांशे न० ।
खण्डिते घड्च लि । [ रईफलदायिन्यां कावेरीनद्याम् । अगङ्गा स्त्री० अई गङ्गायाः एकदे ० त० | स्नानादौ गङ्गास्नानादेअईचन्द्र पु० अई चन्द्रस्य एक ० त० । चन्द्रस्थाई , तदाकारे नख
चते, गलहते, वाण दे, स्त्रीणां तिलकभेदे च । ( तेजोडीति) ख्यातायां लिहति स्त्री० । स्वार्थ के हखे अतदूत्व । अईच
न्दिका कर्ण स्फोटलतायां चित्रपाञ्च। [ख्याते कुर्घासकवस्ने । अवेचोलक म० अई चोलस्य न त ? संज्ञायां कन् । (काञ्च लीवि) श्रईतिक्त पु० सम्म र्गस्तित: । नेपालनिम्ब। अईनारीश्वर पु०पाङ्ग या नारी तस्सा ईश्वरः । हरगौरीरूपे शिवे । अईवारावत पु० अन अङ्गन पारावत इव । चिलकण्ठकपोते
तित्तिरीति ख्याते पछिगिम् । अईपुलायित न० “गता ईक्रमादूनै मण्डलायितवल् गितैः । उन्म -
सस्थाश्वमुख्य स गतिर पुलायितमिति" परिभाषिते छश्व गतिभेदे ।
यत्र । काव्यबन्धभेदे शब्दालङ्कारे अर्द्धनमक पु. अ. मोकाई गतागताभ्यामेकरूपतया मो अमात्रा स्त्री०अई मात्रायाः एक० त० विन्दई चन्द्राकारव्यज्यायां
ब्रह्मरूपायाम् वाचि । अा माला उच्चारणकालो येषाम् । इल् . वर्णषु व्यञ्जन' चाईमात्र कमित्य के स्तेषां तथात्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११६ ।
अईयाँम पुत्अ यामय एकता धा विभत स्य दिनस्य रातवा
अष्टमे भागे यत्र वारवेल कालेवेला व्यवहारः । अईरथ ९० रथोऽस्त्यस्य अन् रथ : रथी अई: असम्पूर्यो रघः । _असभ्यूम रथिनि । निकृयोधे ।
निशीथे । अईरात्र पु० अईरान : एक ० त० च् । द्वितीयप्रहर शेषरूपे श्रहवीक्षण न० अईमस पूर्ण वीक्षणम् वि+ईश-ल्युट् । कटाक्ष दर्शने | अईश फर पु० अई: प्रा तशफराजीनः शफरः । (दाड़का) इति
ख्याते मत्म प्रभेदे । अइसन म० अर्बमासनस्य एकत० । प्रासनस्याई भागे अईम.
सनं तपाग: विक्षेपश्च । स्नेहव्यञ्जके सम्मानभेदे । अनिन्दायाञ्च । श्रोदय पु० अईस्य सम इस्य पुण्यख उदयो यत्र । माघमासीयामातिधिनक्षत्रवारविशेषयुक्त “माघे मास्य सिते पक्षे अमा स्याद
संयुता । नत्र श्रार देवि ! व्यतीपातो यदा भवेत् । अो
दयः स विनय” इत्य त योगे । अरुक न० अर्ब मूरोः अझै रु तल काशते काश-ड । जोरध
रपर्यन्नागाच्छादने वस्त्र, उत्तमस्त्रीणामोरुपय॑न्ते चोलका
कारे परिधेयवरते च । .. अत्रण न० + णिच-पुक्-ल्युट् । निचा मे, खत्य त्यागे च । करणे ___ ल्यू टि । मन्त्रादौ । जुहप्रस्तौ स्त्री० | संप्रदाने ल्य टि |
देवादिषु । अधिकरणे ल्य टि । त्यागाधिकरण वयादौ । कर्म
णि ल्यु टि । हविरादौ त्याज्यद्रव्य । .. अर्पित लि० ऋ-णिच् पुक च त । दत्त निक्षिप्त निबेशिते च । . अर्पिस पु० -णिच् पुक् च इसन् । हृदये, अयमांसे च । अर्बीव) हिंसने, भ्वादि० पर सक० सेट् । अर्बति अझैत् प्रान । अब (ई) द न० अर्व (4) विच् तो उदेति अर्ब (व )+उद्+रण__ड। आउ) इति ख्याते मांसपिण्डाकारे रोगभेदे, दशकोटि
समायां तत्म ख्यातेघु च । पर्वतभेदे पु० । अर्भ पु० -- । बालके ।
For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११७ ]
अर्भक पु० अभएव स्वार्थ क । बालके, मूर्ख, कशे, अन्मे, सदृशे च । अर्य वि. ऋट-- यत् । सामनि | वैश्ये पु० । स्त्रियां टाप् । अर्या
वैश्यजातिम्तियां स्वामिन्याञ्च | वैश्यपल्या न्तु डीप । श्री।
वैश्य जातीयायां स्त्रियाम् प्रानुक डीम् च । अर्याणीत्यपि । अश्यमन् पु० अर्य' श्रेष्ठ सिमीते मा-कनन् । सूर्ये, तद्देवताके उत्त
र फल गुनीनक्षत्र, वर्कशक्ष, पितृगां राजनि च । अन् पु० कर-वमिम् । घोटके, इन्दे, गोकर्ण परिमाणे च । स्त्रिया
मर्वती मा च बडवायां कन्यामपि । अर्धाच अव्य ० च्यवरे काले देश वा अञ्चति अनुच-किन प्रो. अर्वा
देशः। पश्चात् काले मय गते तत्रस्थेविपर्यस्त च लि०। अचि+ असि तस्य लुक । अवरकालादौ मध्य च अव्य. ततो भवार्थ
युल तुट्न् । प्रवक्तन तद्भवे त्रि० स्त्रियां डीम् । अर्वाचीन लि. अकि काले पश्चात् काले भव: ख । वागरे । अर्शम् न० -असुन शुक् च । यलकाकारे गुहास्थ रोगभे दे | वा टप्रो.
सलोपे । अगमप्यत्व । अर्शस त्रि अप स्+अस्त्य ऽच् । वलिकाकारकगु द्यव्याधियुक्त । श्रोन पु० अर्गा हन्ति इन-टक । (ोल)पूरम, भालात के च । अर्शोनो स्व . शस् हन टक टित्त्वात् डी.ए उप ० . . ' तास. मूल्याम् भन्मात याञ्च ।
हमलात के । अर्गाडि जु० अर्थ सहितः से बनेन तन्नायकत्वात् । ६८० । श्रई पूजने, स० योग्यत्वे अक०च स्वादिर • मेट् । अईति, आहत
जान है । प्राप्तियोग्यतार्थे गतौ च सक० । अर्ह पूजने चु० उ०० सेट। अहं यति ते अार्जिहत् त । अई पु, अद्यते चु० अर्ह कर्मण अच् । पूजाप्रमादिभि पर ध्या
ईटरे, भा के चु० ये ग्य त्रि। अर्हण पु० ग्रह - कतर ल्य । बुझ्मेदे । भावे ल्युट पूजने न ___करप ल्युटि | पूजोपकर पु पादं ; उपायने च न । श्रणा स्लो. अई-च । पूजाय.म् चु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[११८ ]
अहत् पु० अर्ह-प्रशंसायां कर्मणि शट । बुद्धभेदे | पूज्ये त्रि अर्हन्त पु० अर्ह वा०मच् । ब इभेदे । श्रीं स्त्री० अई-भावे अ । पूजायाम् । अल भूषणे, वारणे, च सक • भ्वा• उभ० पर्याप्तौ अक० सेट् । ... छलति ते अालीत् प्रालिष्ट |
[ हरिताले च । अल न० अल-अच् । वृश्चिक पुच्छस्थे कण्टकाकारे पदार्थ (हुल) अलक पु० अलति भूषयति मुखम् अल-कुन् । ललाटस्थ छिद्रा
कुटिल के गे, अगलिप्तव मे च । कुवेर पुर्खाम् । अष्टमवर्घावधिदशमवर्ष पर्यन्त वयस्कायां कन्यायाञ्च स्त्री०। क्षिपकादित्वात् कापि
नेत्त्वम् । अलकनन्दा स्त्री० अलति पर्यानोति कन अलका | नन्दयतीति व्यच
नन्दा कर्म | गङ्गायाम् । अलकै नन्दति अच् । कन्यायाम् । माहि अलकैस्तुष्यति ।
[ पीतमालपक्ष । अ.कप्रिय पुअल कान् प्रीणाति विकणीकरोति प्रो-क । (पिया साल) अनकाप पु° छ ल काया अधिपः ईन० । कुवेरे । अलक्त पु० न रत्तो यस्मात् भूत. रस्य ल त्वम् । लाचारसे, स्वार्थ के ।
अलकाकोऽयल तद्धेतौ लाक्षायःञ्च । अलक्षण निनास्ति लक्षणं अनुमापकं वा चिन्न यस्य ब०। छननुमेये,
सुचि शून्ये च । २०१० दुर्ल करो न । अललित हि लत न००। अतो, लक्षणेभान तुमिते च । 'श्र नक्ष्मी स्त्री. विरोधार्थं न त। लक्ष्मीविरुझायां नितौ
(अालक्ष्मीति) ख्यातायाम् । अलगई पु० ल गति स्य, शनि किम् लग् अयति अ-अच् अन्न
स्प शन् सन् अर्दो न भवति । दि मन्ये जल या ले | टपो० । त्वम्
ग्टनोति ग्टध- अच् वा । अलकत्र अनङ्क र । न• अलम्+क्क-भावे ल्यु । भूघायाम् | करणे ल्यु टि ।
वलयादौ भूप्रगणे । । अलङ्करिष्णु वि० उ. लम् क-दूष्णु च । भूर के कण्डनकरणशीले |
For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८
अलङ्गीण त्रि. अलं समर्थः कर्मणे ख | कर्मचमे । अलङ्कार पु. कालम+क+घञ । भूषायाम् । करणे धनि । हारादौ
भूषणे, साहित्यविषयदोषगुणप्रतिपादके ग्रन्थे, शब्दभूषणे- अनुप्रा.
सादौ, शब्दार्थभूषणे-उपमादौ च । वाचस्पत्य विवृतिः । अलक्रिया स्त्री अलम्+-भावे श | भूषायाम् । अनम् अय० अल+अमु | भूषणे, सामर्थन पर्याप्ती, निवारणे,
निषेधे, निरर्थकत्व', अस्त्यः, छात्यर्थे अक्क्षारण च । अलम्पुरुषोण त्रि.अलं समर्थ : प्रति पुरुषाय । प्रतिमल्लादियोधनसमर्थ अलम्वुष पु० अलं पुष्णाति पुष-क एप्रो० पस्य बत्वम् । प्रहस्त ,
वमने, राक्षसभेदे च | लज्जालु वा स्वर्गवेश्यायाञ्च स्त्री० ।। अजवाल न० लबमालाति ला-क न००। वृक्षसे कार्थ वृक्षमले मृदा
दिकते जलाधारे वेष्टने स्वार्थे ऽण । श्रालवालमप्यत्र । अनस त्रि० न लसति व्याप्रियते लस-अच । अवश्य कर्तव्येषु शरीरा
पाटवभिनीय कृतप्रयासे, क्रियामन्दे च । पादरोगभेदे, वृक्षभदे
च गु०। हंसपदीलतायां स्त्री० । अलसक पु. न लस्यति अनेन लस करणे बा० वुन । उदरामयरोग
भेदे । स्वार्थ क । तत्रार्थे । अलात पु० न० । ला-क्त न० त० । (कयाला) इति ख्याते (आङ्गार)
इति ख्याते च अईदग्धकाठे । अलाबु स्त्री० न लम्बते म+लवि-उ णित् नलोपश्च वृद्धिः । (लाउ),
तुम्बग्राम् । वा अङि | अखाबूशाल । अलि पु० अलति दंशे, कूजिते, शब्दिते, या समर्थो भवति अल-इन् ।
ममरे, वृश्चिके, काके, कोकिले, वृश्चिकराशौ सुरायाञ्च ।। अलिक न० अल्यते भष्यते अल-कर्म णि दूकन् । ललाटे । अलिङ्ग त्रि० नास्ति लिङ्गम नुमापकचिङ्गादि यस्य । कार्यादिरूप
लिङ्गरहिते अननुमेये । अलिञ्जर पु अलनमलि अल-इन् तं जरयति जु-अच् टषो मुम् ।
( जाला ) इति ख्याते मण्मये नलाधारे पात्रमेदे मणिके ।
For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२० ।
अलिन् पु० अस्तं वृश्चिक पुच्छ स्थकण्टकं विद्यतेऽस्य वा खल+इनि ।
वृश्चिके, भमरे च । अलिन्द पु० अल्यते भूष्य ते अल-कर्मणि किन्दच । हारप्रकोषा
हहिरवा चत्वरे, हारहिर्भागे च । अलिपत्रिका स्त्री० अलिईश्चिक इव पलमयाः वा कपि अतश्त्वम् ।
श्चिकपत्राखालतायाम् (विछाति) | अलिपर्य यत्र । अलिप्रिय न० अलीनां प्रियमधिकमादकत्वात् । रक्लोत्पले पाट__ लाचे स्त्री०। अलिवल्लभाम्यत्र ।
[गणिकारी क्ष। अलिम दा स्त्री० अलीन् मोदयति मुद+णिच-अन् । (गणियारी', अलोक न. अल-ईकन् । अप्रिये, ललाटे, खग च । अलति गच्छ
त्यधोऽनेन । असत्य । मिथ्थाकथने हि नरकपात: । अलौकिक लि. लोके विदितः ठक् म० त० । लौकिकरायचागभ्ये, ___ लोकातीते, चमत्कारिणि च । श्रय त्रि अल-प । क्षुद्र रेषदर्थ, सूक्ष्म, मरणाहें च । खार्थे के।
अल्पकमप्यत्र । यवासे पु० । अल्पगन्ध न० अल्यो गन्धोऽस्य । रक्तकरवे । स्वल्पगन्धयुक्त वि. । अल्पतनु नि. अल्पा चद्रपरिमाणा तनुः शरीरं यस्य । खर्वे, दुर्बले,
खल्लास्थियुको च। अल्पप्रमाणक पु० अल्प प्रमाणमस्य वा कम् । (तरमज (स्वर मुज) वा इति खवाते रक्ष' । अल्पप्रमाणयुक्न त्रि.
. अल्पमारिष पु० अत्यः मारिष: शाक: कर्म । (नटिया) रति खवाते शाके ।
प्रमागा सरमि । अल्पसरस पु. अल्पं सरः कर्म । (कोवा ) इति ख्याते अल्पअल्पायुस पु. अल्पमायुः जीवनकालो यस्य । छ.गे पशुष तसेवा___ •ल्पायुष्कत्वात्तथात्वम् । अल्पायुष्कमात्र लि। अल्पिका स्त्री० अल्पव स्वार्थ के अत इत्यम् । मुगपणीम् । अलि छ त्रि. अतिशयेनाल्पः व्यल्प+दछ । शु दूतरे । अल्पीयस् लि. पाल्प+ ईयसन । अत्यन्ताल्पे | सियां डीम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२१]
अजा स्त्री० अल्यते इत्यन् किम् अले भूषाये लाति ग्टहाति ला क
४त. मातरि । चलतीति अल् पर्याप्तः सन् लाति सर्वानत्ति ग्टहाति जानाति बा ता-क । सर्वज्ञायां सर्वभक्षिकायां परमा..
मदेयतायाम् मा च अथर्व वेदे अकाले त्यादिस्तून प्रसिद्धा । अब रक्षण, गती, स्प हायां, टप्नौशोभायां, श्रवणे, व्याप्तौ, आलि
जाने, प्रार्थने, प्रवेश, सत्तायां वौ, ग्रहण, बधे, सामर्य, अवगमे, करण, इच्छोत्पादने च यथायशं सक० अकं च म्वादि
मेट् परः । अयति बाधीत् । प्राय । अब अन्य व्यय-अन् । निश्चये, व्याप्तौ अनादरे, असाकल्ये, आलम्बने,
शुद्धौ, परिभ, नियोगे, निम्नतायां च । अबकर पु० अपकीर्य ते संमार्जन्यादिभिः अप-कृ-मणि अम् ।
सम्माजन्यादिभिः हिप्ने धूलपादौ । अवकाश पु अय+काश घत्र । अवस्थितियोग्यतासम्पादक काले,
देशे च । तत्र कालिकोऽवकाशः क्रियान्तरस्थितियोग्यतासम्पादक: स चायसर इत्यस्य च्यते, “हत्वावकाशे रुचि संप्रत सम्" इति भट्टिः। द्रव्यान्नरस्थितियोग्यतासम्पादको दैशिकः स चायकाश इत्यो अब
काश किलोदवामिति” रघुः । अवको वि. अब-कृ कर्मणि क्त । चूर्णिते, ध्वस्त च । अबकोर्णिन लि. अवकीर्ण ध्वस्त ब्रतमस्यस्य इनि । क्षतधते । अवकष्ट त्रि. अवनकष-त । दूरीकते, अपसारिते, वहिष्कारितेच अव केशिन् बि• अवच्युत के सुख यभात् ५ब. अषक शून्यता
फल शून्यतामोशित भीखमय अवक+ईश-पिनि । अफले हो ।
अवसन्नाः केशा विद्यले अस्य दूनि । अल्पक शयुक्त निक अवक्रय पु० अबक्रीयते प्रतिपदानेन स्वाधीन क्रियते ऽनेन
अबक्री-अच् । माद्यस्य प्रतिरूपत्व न देवे मूल्ये, भाटक च अवक्षुत लि० अब-हु-क्त । उपरि कतच्छुते । [भम ने च न० । अवक्षेप • अव+चिप--पञ्। मिन्दावाम् । ल्यु टि अबच्चेपणमप्यत्र
११
For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२२ ]
अबगणित त्रि०अव+गण-कर्मणि क्त । तिरस्कृते, अयज्ञाते च । अवगण्ड पु० अर+गम-ह डकारस्य नेत्त्वम् । गगडस्थवणे । अवगत वि० व+गम-त । निम्नगते, ज्ञाते च । अवगाढ़ लि• अव+गाह-त । निविड़े, अन्तःप्रविष्टे, निमग्न च अवगाह पु० अव+गाह-वञ् । स्नाने, अन्त प्रवेश च । आधारे
घञ् । स्नानस्थाने । बा लोपे वगाहोऽयल । ल्यू टि अव
गाहनमप्यत्र । [मावे त । जनापवादे निन्दायाञ्च न० । अवगीत वि०अव+गे-क । निर्वादयुक्त जना पवादयुक्त ,दुष्ट,गहि ते च । अवगुण पु. अध+गुण-क | दोघे । अत्रगुण्ठन न० अव+गुण्ठ-ल्युट । योषितां शिरःप्रावरणक्रिया
याम् । करणे ल्य टि । मुखाच्छादने वस्त्रे । अवगुण्ठिका स्त्री० अव+गुण्ठ-एव ल स्त्रीत्वाट्टापि अतइत्वम् ।
स्त्रीणां मुखावरणशायाम, जवनिकायाञ्च । अवगुण्ठित लि. व+गुण्ठ-त । कताय गुण्ठ ने, चर्यिते च | अवग्राह्य न० अव+ग्रह-जयप । व्याकरण प्रसिद्ध प्रग्टह्यसंनके पदे । अवगोरण न० अव+गुर-उद्यमे लुपट् । बधायास्वादुमय मे । अवाग्राह पु० अब+प्रह-घ, धज वा । दृष्टिजलप्रतिबन्धे । अवग्रहण न• अप+मह-लुट् । प्रतिरोधे । अवघट्ट पु. अय+घट्ट-अच् । बन्धे, घरट्टे (जाता) च | अवघात पु० अब+हन-धज । अवहनने, तण्ड लादेर्वितधीकरणे । अपचय पु० अव+चि-अन् । पुण्यफलाद्यादाने ।
[वस्त्र । अवच इ (ल) पु० अबनता चूड़ाय यस्य वा डो लः । ध्वजाधोब के अवर्णित त्रि. अब+चूर्ण-कर्मणि न । पिटे, क्षिप्ने, चूर्णीकते च । अवचू नक न० अवनता चूड़ा यस्य डस्य लत्वम् संज्ञायां कन् | चामरे । अवच्छिन्न वि० अव+दि-त । रकुचिते, विशिष्ट, न्यायमते अबछ दकतानिरूपके च ।
[वि. । अवचरित न० अबकुर-नावे क्त । अहासे । कर्मणि क्त । मिश्रिते अवच्छेद ४० अव+ छिट्नाये धन्न् । विरामे, परिच्छ दे एकदेशे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३३1
श्रवच्छेदकमि० व्यव+हिद- एव ल् । एकदेशे, व्यावर्त्तविशेषय छ
अवज्ञा स्त्री० अव+ज्ञा-ऋङ् । नादरे |
अवट पु० अब-ग्रदन् । गर्ते, कूपे, ऐन्द्रजालिकजीविकावति च अवटि स्वी० अ- अटि । गते, कूपे च । वा ङीष् टीत्यपि । नता नासिका प्रास नतार्थे नासायाः टोटादेशः कादित्वादच् 1 (खांदा) नतनासिके जने |
अवटीट त्रि०
अवटु पु० अत्र+टीक-डु | गते, वृक्षभेदे, कूके च । ग्रीवापश्चाद्भागे, ग्रीवाया उन्नतभागे च स्त्री० ।
अवडीन न॰ अत्र+डी-भावे क्त | व्यवरोहणरूपे पत्तियां गतिभेदे | अवतंस पु न ० कात्र+तन्स-घञ् । कर्णपूरे, शिरोभूषाभेदे च ।
तमस न०वततं व्याप्तं तमः प्रा०त अच् समा० | व्याप्तान्धकारे | अवतार पु॰ अत्र+तृ–करणे घञ् । तोर्थे, (पुष्करिण्यादे: सोपामपइतौ) | भावे घञ । अवरोहणे, देवानामंशावेशत्रशेन प्रादुर्भावे च ।
·
अवतारण न० अत्र+तृ- णिच्- ल्युट् । भूनादीनामावेशनेन प्रादुर्भावने, अत्ररोप े, ग्रन्थप्रस्तावने च । अवतारण्ययत्र स्त्री० ङीप् ।
ૐ
•
तोका स्वी०पपतित तोकमस्याः प्रा०ब० | सवदुगर्भायां स्त्रियाम् अवदंश पु० अब+दन्स - घञ् । भर्ज्जिते चर्वणद्रव्य, मद्यपानोत्साहादिकार के चर्वगाद्रव्य । [मनोज्ञे च वि० अवदात पु० अब+देत | शुभ्त्रे, पोते च वर्णे | तद्दति, विशुद्ध अबदान न० श्रव+दो - ल्य ुट् । खण्डने, पराक्रमे, छातिक्रमे, शुङ्खि[खुल् । मेदनकर्त्तरि लि० अवदारक पु० यवदारयति ह - णिच् - वल । (खोनता) खनित्र अवदारण न० अब + णिच् - करणे ल्युट् । खनित्रे !
-
करणे, वीरणमूले च ।
1
अवदाह न० व्यवसादिता दाहो येन प्रा०ब० । वीरणमले |
अवद्य ८० वद-यत् न०त० । धमे, पापिनि, निन्द्ये, कथनायोग्य च । [मनोनिवर्त्तते । श्र्ववान न० अव+या- ल्युड् । मनोयोगविशेषे, यद्दशात् विषयान्तरतो
For Private And Personal Use Only
-
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१४]
अबधारण न० +ष्ट- णिच् ल्युट् । इयत्तापरिष्क दे, यमेवेति
वियपरिच्छेद के निश्चये च ।
अवधि पु० व+धा - 1 -कि । सीमायां, काले च । आधारे कि । बिले । अवधीर अवज्ञायाम् प्रद• चुरा० उभय सक० सेट् । प्रयधीरयति ते श्रावधीत् त । मतान्तरे अवादिधोरत् त ।
अवधूत लि० व्यवधू -त । श्रभिभूते निवर्त्तते, चालिते, कानाड चं । “यो विलप्राश्रमान् वर्णान् व्यात्मन्येव स्थितः पुमान्। प्रतिवर्णाश्रमी योगी अवधूतः स उच्यते" इत्यक्तलक्षणे वर्णाश्रमधर्म त्यागिनि प्रासिनि ५० । [ याश्च । अत्र+श्वन्स-भावे घञ् । परित्यागे, चूर्णिते, निन्द अवन म० अव- ल्युट् । प्रीणने, रचण, प्रोतौ च । व+नम-क्त | अधोभूते, जानते च ।
अवध्व स पु०
0
अवनत लि० अवनति खो० अध+नम - क्तिन् । यौनस्याभावे, बिनये, अधोनमने च । अवनद्ध वि०का+नह कर्मणि त । खचिते, रोपिते च । तदङ्गादियाद्ये न० अवनय पु० अव+नी अच् | अधोनयने ।
अनाट लि० वनता नासिका प्रा० स० नतार्थे नासिकाया नाटादेशः बाद्यच् (खांदा) मतनासिके जने | अवनि (नो) खो० व-अनि । भूमौ । अवनेजन न० + निज - भावे - ल्युट् ।
वा ङीप ध्वनीत्यभ्यत्रः । प्रचालने, श्रावे - पिण्ड प्रदाना
मनसेचने च ।
अवन्ति (न्ती) पु० स्त्री० श्रम-झि | मालवदेशे । [ न्यामुज्जयिन्यः म् । अवन्तिका स्त्री, अवन्तिषु कायति प्रकाशते । मालवदेशीयराजधाश्रवन्ति सोम न० अवन्तिषु श्रभिषुतं सोममित्र शाक०त० । काङ्किके | पात पुण्य+पत - आधारे षञ । बिले, भावे घञ् । बधःप निपाते च ।
अवप्लुत वि० व्यव+ल - | समन्तात् सिक्त व्यवतीर्यो । आर्दभूते च | अत्रमात पु० व्यव+भास - भावे घञ । साचात्कारे
वर्मा. न्या
वारोपेण माने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२५ ।
अवभृय पु. अवन-थन् । मुख्ययजसमाप्तौ क्रियमाणे यश
कर्मणि, यत्नानभूते यत्तान्त स्नाने च । अवनट त्रि' अवनता नासिका प्रा०स० नताथै नासिकाया भ्रटादेश:
अर्शश्राद्यच् । अग्नतनामिके (खादा) जने । अवम त्रि• अपत्यस्मादात्मानम् अर-म । कदाचारादौ, कुत्मिते,
नीचे च । ज्योतिषप्रसिङ्घ एकतिथिहयान्तवति एकस्मिन् दिनवारे
न० । व्यवमदिनमप्यत्र। अवमत वि० अव+मन-न। अनाहते । अव मई पु. व+द-घञ् । पीड़ने ।
शिभेदे च । अधमर्श पु० अध+ग-घञ् । आलोचनायाम्, नाटकस्य सन्धाअवमानना लि. अ+चुरा-मन-भावे युच् । अपमानकरणे । अवमानित लि० अव+चुरा० मन-कर्मणि क । तापमाने | अवमोटन न० अब+मुट-णिच् -ल्युट् । (मोचड़ान) परिवर्तनेना
न्य यापादनरूपे परिमोटने । अवयव पु० अव+यु -अच् । देहादावङ्ग, उपकरण, न्यायमते प्रति
जाहेढदाहरणादिध, पञ्चस वाक्ये घु च | अवर लि. अप+रा-क। चरमे, अधमे, कार्य च । पचाइञ्जिनि
देशे काले पु० तहत्ति नि त्रि० । हस्तिजङ्गायाः पश्चाद्देशे न० 1 अवरज पु० अवरस्मिन् काले जातः । कनिष्ठमोदरे नातरि, भूटू __ च | कनिष्ठसोदरमगिन्यां, शूद्रायाञ्च स्त्री० टाम् । अवरति स्त्री० अब+रम-भावे तिन् । विरामे, निवृत्तौ च । अवरवर्ण पु. कर्म । शूद्र', अवरोण वि. अब+रीड-कर्मणि क । तिरस्कृते । अवरुव त्रिप+रुध-कर्माण क्व | श्राच्छादिते,बन्धादिना प्रतिरुव च
अन्त : पुरवासिन्या भोग्यायां दास्या, राजयोघिति च स्त्री० । अवरूढ़ लि० अव+रुह-कर्त्तरि क्ल । अवतीर्णे, स्वस्थानादयिते ।। अवरोध पु० अब+रुध-भावे घञ् । निरोधे । कर्मणि घञ । रा- . जान्तःपुरस्थायां योपिति, राजदारेषु च । प्राधारे पत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२६]
राजान्तःपुरे । ल्य ट् । अवरोधनमप्यत्र न० । अवरोधिक पु० अबरोधे तद्रक्षणादौ नियुक्तः ठन् । राजान्त:पुररच
पार्थं नियुक्त वामनादौ । भवरोपित लि.. अव+रुह-णिच-पुक् च कर्मणि न । उत्पाटिते । अबरोह पु अव+रुह-भावे धञ । अवतरण, अर्ध देशान्निम्नदेशगमने,
चारोहे च । पचाद्यन् । सरोर्मूलादयपर्यन्तमारूढ़ायां गुड़च्यादिल तायाम् । अपादाने घधि । स्वर्ग, ततो हि भोगावसाने
सर्वेऽवतरन्ति । अवरोहशाखिन् पु० अमरोहंति छिनोऽपि पुनः प्ररोहति अव+मह.
अच् कर्म, अवरोहति छाधोगच्छति मूलमस्याः साहशी शाखा कर्म. सत: बाहुल्ये मत्वर्थीय इनिर्वा । घटने, तस्य च्छेदनेऽपि
पुनः प्ररोहः शाखातोऽपि यहूनि मूलान्यवतरन्ति च । अवरोहिका स्त्रो. अवरोहति अत्यत्तमयोगछति अय+रुह-गवुल
टाप् कापि अतएवम् । अश्वगन्धाल तायाम् ।। अवरोहिन् पु० अव+रुह-णिनि (घटन) । अवरोहिशास्त्रोऽप्यन ! अवर्ण पु० वर्ण-घज विरोधे नजात । प्रशंसाविरोधिनि अपवादे । अवलक्ष अव+लक्ष घज । तवणे । तदति, मूर्ख च त्रि० । अवादेरतो लोपे, बलक्षोऽयल वार्थ ।
[मंबदमावलि । अवलग्न पु० व+लग-क्त नि. रडभाब: । (माआ) देहमध्यभागे । अवलम्ब पु० अब+लबि-आधारे घत्र । श्राश्रये । करण घत्रि ।
अवलम्बसाधने दण्डादौ । ल्य ट् अवलम्बममप्यत्र न. । अवलम्वित नि ० अव+लवि-कर्तरि क । आश्रिते,यस्वादिना ब च । अलिप्त लि अव+लिप-कर्तरि कर्मणि वा क्ल ! गर्विते, कतलेपने च ! अवलीढ़ लि• अव+लिह-कर्मणि क । भक्षिते, कृतावले हे च । अवलोला स्त्री. आपरा लीला । अनायासे, अनादरे च । अवलेय पु० अव+लिप-भावे घञ् । गर्वे, लेपने, दूषण, सम्बन्धे च । अवलेपन न० अब+लिप-भावे ल्युट । पिलेपे, राण', सङ्कल्प च ।
करण ल्य,टि | चन्दनादौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२७ ]
अलेह पु० अत्र+लिह भावे घञ् । जिह्वायेण स्वादने । कर्मण
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
घञि । समाखाद्य औषधादौ च ।
अवलोकन न॰ अत्र+लुक-भावे ल्युट् । दर्शने, अनुसन्धाने च । करणे
ुट । आलोके, नेवे च । श्रवल्गुज पु० अल्गोरशोभना जायते
वाद पु० वाद-भावे घञ । निन्दायाम, विश्वासे श्रतायाम्, ग्रवालम्बने च | [पराधीने च । श्रवश वि० नास्ति वशमायत्तत्वं यस्य । अस्वाधीने, कामादिपरवश अवशिष्ट वि० + शिष-क्त । व्यतिरिक्त, परिशिष्टे, काधिके च अवयम् अव्य० व्यव+ वा० डमु । निश्चये, अशक्यनिवारण च । अश्याय पु० ब्र+यण । कुज्कटिकायाम्, अभिमाने च । अवश्रवण न० अ + श्री छच् । चूलीतोऽवता स्थापने । अवटुब्ध त्रि० + स्तन्भ - कणि षत्वम् । लम्बिते, प्रतिरुद्ध च ।
ू
श्रासन े, आक्रान्त
श्रव शुम्भ पु० व्यय+स्तन्भ - मावादौ घञ् घत्वम् । स्वर्षे, स्तम्भ प्रारम्भ, रोधने, गर्वे च“रघेारवष्टम्भमयेन पत्रिणा” इति रघुः ।
अवम् काव्यः प्रवर+प्रथमायाः पञ्चम्याः सप्तम्या वाऽर्थे श्रमि व्ावादेशः । बाह्य पञ्चादर्थे च ।
[ लतायाम् ।
जन-ड | कोमराजी
C
For Private And Personal Use Only
ダ
9
अवसथ पु० वस - काथन २० ब० । निलये, ग्रामे च । अवसथ्य पु० अवस्थ+स्वार्थे यत् । श्रावासे, यामे च ।
अवसर पु० अत्र+स्ट- अच् । प्रस्तावे, जिज्ञासा निवृत्तयेऽवश्य वक्तव्य, बत्सरे, मन्त्रभेदे वर्षण, क्रिया स्थितियोग्यतासम्पादकरूपे कालिके - नकाशे च । [ कामचारानुज्ञार्या च । श्रवसर्ग पु० अव सृज भावे षञ । प्रतिवस्त्रे, यथेष्टं क्रियतामिति श्रवसर्प पु० अ + स्म्रुप-अच् । चरे । [ रूपावसन्नतायाञ्च । अवसाद पु० अब + सद-भावे घञ् । नाशे, विषादे, स्वकार्याचमत्वअत्रसादन न०अत्र+सद पिच् भावे ल्युट् । कार्याचमत्वापादने, नाशने च अत्रसान न०अत्र+सो-भावे ल्युट । विरामे, समाप्तौ, सीमायां मृत्यौ च ।
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८ ]
सायों भावे घञ् | समाप्तौ शेषे, निखये च ।
1
अवसित त्रि० अब+तो कर्त्तरि कर्मणि वा क्त । समाप्ते, कङ्को ज्ञाते,
परिपक्के, निश्चिते, मर्हितधान्ये च । त्र+सिक्त | संबद्ध े च | अवस्कन्द् पु० अत्र+स्कन्द – आधारे घञ् । जिगीषूणां सैन्यनिवेशस्थाने शिविरे, भावे घञ् । चाक्रमणे च । [ तरणे, वाक्रमणे च | अवस्कन्दन न० अव + स्कन्द - भावे ल्युट् । सव्र्वाङ्ग ेणावगाहने, चारअत्रस्कर पु०श्रव+कॄः-कर्मणि अप् ट । विष्ठादिमले | अपादने अपि । बुद्धदेशे उपस्थादौ । [अवादेशः । यरकालादावित्यर्थे । अवस्तात् अव्य० वरमित् वरस्मात् वरमित्यर्थे अस्ताति
श्रवस्तार पु० व्या+स्त करणे घञ् (परदा) इति ख्यातायां जयनिकायाम्, भावे घञ् । वास्तरणे । [ व्यवस्थाने च |
अवस्था स्त्री० च्ाव+स्था-अङ् 1 कालकृतायां देहादेर्दशायाम्, अवस्थान न ० अव + स्था - भावे ल्युट् । स्थितौ | आधारे घञि । आवासे,
प्रतिष्ठायाञ्च |
अवस्यन्दन न० काव+स्यन्द-भावे ल्युट् । हिंसने |
अवस्त्रं सन न० अव - सन्स- भावे ल्युट् । अधःपतने, च्युतौ च । श्रवहार पु० + - कर्त्तरि ण । चौरे, ग्राहनामके, जलजन्तुभेदे च । भावे घञि | युद्धादिविश्वामे । कर्मणि घञि । निमत्रिविप्रादिभ्यो देये द्रव्ये ।
(ब) चिथा खो०न० न वह्निस्तिष्ठति स्था- क पृषो० । हृहतभावे | अवहेल न० खी० । अव + हेल - घञर्थे क वा । अनादरे । अवाक्पुष्पी स्वी० अवाक् अधोमुख पुष्पमस्याः ।
(सुलफा) इति
ख्यातायाम् शतपुष्पिकायाम् । श्रवाक्शिरस् त्रि० अवाक् शिरोऽस्य ब० । अधोमुखे । श्रवाग्रं त्रि० व्यवनतमयमस्य प्रा०त्र० । नम्त्रमुखे । अवाङ्मुख त्रि० अवाक् मुखमस्य । अधोमुखे । अत्राच् त्रि. व्यवाञ्चति अव+अनच्-किन् । अधोमुखगते, काले च । दचिणखां दिशि स्त्री० ङीप् । नास्ति
For Private And Personal Use Only
वरे - देश, वाक् यस्य
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८]
ईव । वाक्यरहिते त्रि० । पूर्वा ग्रौ अवाञ्चौ, अत्र अयाचौ इत्यादिभेदः । अवाच् +कालाद्यर्थ प्रथमादीनां स्थानेऽस्ताति
तस्य लक । अवरकालादाविल्यर्थे अन्य० । अवाच्य न० वच-ण्यत् म कु त्वम् न००० । टुटवचने, वचनामई,
मिन्दनीये च अवाचिभव : अवाच् +यत् । अवरकालादो को नि । श्रधान्तर लि. अवगतमन्तर' मध्यम् अत्यास• प्रधानान्त:पातिनि
अङ्गादौ, मामान्यस्य विश च | . श्रवार न० न वारमत्र । मद्यादेज लानतिक्रमेण प्राध्ये तीरे । श्रधारपार पु० अवार पारञ्च स्तो यस्य अर्शअाद्यच् । उभयकूल. - यति समुद्र। अधारपारी त्रि. अवारपार गच्छति ख । परपारगामिणि । अबारिका स्त्री० नास्ति वारि यत्र । धन्या के, तस्य अतिशुष्कफल:
त्वेन जल स्पून्यत्वात्तथात्वम् ।। अवासस् त्रि० न वासोऽस्य | वस्त्ररहिते नग्ने । अवि पु० अब-इन् । सूर्य, मेघे, छागे. पर्वते, मूधिककम्बले, प्रभौ
च । ऋतुमस्या स्त्रियां लजायाञ्च स्त्री० वा डीप । अविकर पु० अवि+सम हे कटच । मेघसंधाते । विकट उग्रः २०० । उपभिन्ने सौम्ये कि
[अजगन्धाले। अविगन्धा स्त्री० अछागस्य गन्ध दूर गन्धः पुष्मादावस्याः । अविग्न १० विज-त न० त० । (करमचा) करमई कक्ष । अस्तिथ न न यितथं मिथ्या न०१०। सत्य ।। अविद्या स्त्री० विद-काय नत० । विद्याभावे, अहङ्कार हेतौ अ
ज्ञाने, विद्यापिरोधिन्याम् अयथार्थ बुद्धौ च । वेदान्तमते भाषा
भावाभ्यामनिर्वाच्यायामचेतनायां मायायाम् | अविडकर्णी स्त्री० न बिह: व्यच्छिद्रः पर्ण रूपः कोऽस्याः ।
पाठाल तायाम् । अविनामाव पु० विना व्यापकहते न भायः स्थितिः। ध्यापकस्थि
त्यनुरोधिसतारूपायां व्याप्तौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३०
अविनीत लि. +नी-कर्तरि त | उड़ते | कुलटायां स्त्री० अविप्रिय क. अवीन् मेषान् प्रीणाति प्री-क | श्यामाटणे । विप्रि
यमपकारः न० त० | प्रतिकूल भिन्ने । म० ब | अपकारशून्य
लि.ये तालतायां स्त्री । अविभक्त पु.वि+भज- म००। संसदे, विभागरहिते द्रव्य-खामिनि
च ।"अविभका विभक्का वा सपिण्डा: स्थावरे समाः इति"विमर्क
स्थावर यत्मघामेव तद्भवेदिति" च सति: । अविमुक्त न० "न विमुक्त शिवाम्या यदविमुक्त ततो विदुः” इत्य कलक्षण
काशीच्ोले । वि+मुच-न न ० त० | मुन्नभिन्ने नि ।। अविरत त्रि. वि+रम भावे-क्क न०व० | विरामशून्ये, अनवरते
द्रव्यादौ च क्रियाविषेषणत्व न । अविरति स्त्री० विरामो विरति : मावे तिन् न त० । विषयादौ
स्थिरचित्त तायाम, विरामाभावे च | अविरल हि . न विरल: न० त । धने निविड़। अविलम्वित त्रि. वि+लब-क्त न० त० । विलम्बम्पून्ये, त्वरायके ___ द्रव्यादौ । क्रियाविशेषण व न अविवेक पु० वि+विच-धज न० त० । सदसद्विवेकाभावे, सम्भ य के
कार्य करणे, धमे च | न० ब० । विवेकशून्य त्रि० । अविवेकिन लि. वि+विच-चितुण न० त० । विवेचकमिन्ने, मूर्ख,
शास्त्राद्यपदेशपून्ये । विवेकोमेदस्त झिये च । हामते प्रधाने, महदादौ च | प्रधान महदादिभ्यः, महदादयश्च प्रधानात् न
विविच्यने (भिद्यन्ते) ईन्य कम तलव । अविशेष पु० वि+शिष-घञ् न० त० । विशेषाभावे, अभेदे च । न०
ब० । विशेमून्ये तुल्ये वि० । साहयादिमतसिघ सन्मालाख्य च सूक्ष्मभतेषु तानि च इदमेतदेवं गुणक म ति व्याप्तया नानुभूयन्ते इत्यविशेषाः । अविश्रान्त त्रि वि+श्रम- न० त० | विरामहिते द्रव्ये । अविष पु० अ +इपच् । समुद्र, पे च | डीम् नद्या स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३१]
__न०० विप्रशून्ये नि०। (आतइच्) विश्वायां स्व. टाम् । अविसोढ़ न० अवे? ग्ध म अवि+सोढ न घत्वम् । मेष्या दुग्धे । अधिस्पष्ट न० विस्पष्ट श्रुतमानणार्थावबोधक सुखेन श्रवणायोग्यञ्च
पिश-क्त न० त० । अस्पष्टवाक्य । अवीचि पु० नास्ति वीचिः सुखमत्र । नरकभेदे अवीचिमयोऽप्यन ।' अविजा स्त्री० ईषदर्य नञा ब०। अल्पवीजयतयां द्राक्षायाम् | वी__जयून्य वि०
[प्रवर्तमाने निघेधके अनुमाने अवीत न० कि+दूण -क्त न० त०। न्यायप्रसिई व्यतिरेक सुखेन अवीर त्रिवीरः पुत्वादि नास्ति यस्य । पुत्रादिन्ये । न० त० । वी.
यवङ्गिने । पतिपुत्ररहितायां स्त्री०। “अजातपुत्रा विधवा साऽवीरा परिकीर्तितेति” मते:। धाने च युच् । अवेक्षाप्यत्र रही। अधेक्षण न० अव+ई नु-भावे ल्य,ट | दर्शने, प्रतिजागरणे, अवअव्यक्त पु० वि+अन्ज-क्ल न०त० । विष्णौ, कामे शिवे, सांख्यमते
सर्व कारणे, प्रधाने, रूपाद्य हीनतया बाराद्यगोचरत्वात्तस्य, ताम् वेदान्तमले सूच्मशरीरे स्तरवस्थायां, शब्दप्रवृत्ति नमिते जातिगुपादिभिर्वजिते निराकारे ब्रह्मणि च न० । अस्पष्ट - वस्तुमाल नि ।
[अरुणवणे । अयक्तराग पु. न व्यक्तोऽल्प यक्लोरागोऽरुणिमा यस्य । ईषद्रले अयङ्गा स्त्रो. अत्रेर गमिवाङ्गमस्याः। भूकशिम्बधाम् । न शिकलम
गन्मस्य ६ब० । विकलाङ्ग-भिन्न पूर्णा ने त्रि०।. अध्यञ्जन पु० मास्ति व्यञ्जनं शुभलक्षण श, न यस्य । शङ्गहीनपशी
सुलक्षणशून्ये, चिङ्गशून्य च लि०। अव्यण्डा स्त्र.. न विगतमण्ड वीजमस्या: । भूकशिम्बाम् । अध्यय पु० न व्यथते पन. न सञ्चलति व्ययभयचलनयो: अच् । सर्पे ।
व्यथामू न्ये त्रिः। नास्ति व्यथा यस्याम् ७.० । हरितक्याम् शुण्याञ्च स्त्री. ।
[ व्याशून्ये त्रि० । प्रय थिन् पु. बद्ध चलनेऽपि न व्यथते बर-नि । अश्व,। अयभिचा रन् वि० [.- प्रमि+चर-पनि २० त० । केनापि
For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३२ ]
प्रतिकूल हेतुना निवारयितुमशकये । न्यायमते व्यभिचारो व्याप्तं - रभावस्तच्छून्ये हेतौ प्र० ।
श्रव्यय पु० न० वि+इन्–अच् न०त० । सव्र्वा विभक्तिषु सर्ववचनेषु च एकरूपे शब्द टत्तिधर्मविशेषे यथा खरादयोऽव्ययाः
सर्व
रूपाः । शिवे, विष्णौ च पु० । ब्राद्यन्तरहिते विकारन्ये वि० । परब्रह्मणि न० । “स्ट' त्रिषु लिङ्गेषु सर्वासु च विभक्तिषु । वचनेषु च सर्व्वेषु यन्त्र बेति तदव्ययमिति” उभयपरा श्रुतिः । . अव्ययीभावः पु० श्रमव्ययमव्ययं भवतानेन व्यव्यय+चि-भू- - करणे बञ् । व्याकरणसिद्धे समासविशेषे । तत्र हि उपकुम्भमित्यादौ नव्ययस्यापि कुम्भादिपदस्याव्ययत्वम् ।
अव्यवस्था स्त्री० वि+अवस्थाकाङ् न० त० । इदं कर्त्तव्यमिदं नेटि नियमाभावे, शास्त्रादिविरुडायां व्यास्थायाम्, अविधौ च । अव्यवहार्य वि० वि+का+हृ + ण्वत् न०त० ॥ शयनासनभोजनादौ एक वावस्थानायोग्वे पतितादौ । [ चात्संबध । अव्यवचित ति० वि++- कर्मणि तो न०त० | व्यवधानरहितेमाअव्याकृत त्रि.वि + + - कर्मणि क्त म०त० | वेदान्तमते अप्रकटी
कृते वीजरूपे जगत्कारणेऽज्ञाने । सांख्यादिमते तथाभूते प्रधाने च ! श्रव्याप्यवृत्ति त्रिः व्याप्य खाधिकरणं देशादिकं साकल्येन संबध्य
न वृत्तिः स्थितिर्यस्य । स्वाधिकरण देशादौ प्रदेशविश पस्थित वस्तुनि । यथा घटोभूतवादी एकदेश एव तिथति इततोऽव्याप्यवृत्तिः । व्याप्यवृत्तिस्तु जातप्रादिः घटादौ साकल्य ेन सम्बध्य स्थित इति न्यायमते प्रसिद्धम् ।
अव्युत्पन्न लि० वि+उत्+पद के न०त० | समुदायशब्दस्यावयवशोऽर्थ - बोधकतातिः व्युपत्तिस्तक न्ये वयनार्थशून्य शसे, शब्दार्थानभिन्ने भूर्खादौ च ।
[बाट श्रानये । श्रतेाटि
० वेट् ।
अश संहृतौ-याप्ता च स्वादि० प्रात्तमः अश भोजने क्रयादि० पर० स० से १ अशकुम्भ
जाति श्रशीत् । बाथ |.
कुम्भी स्वी● ते व्यामोति अश्छद् अशा स्कुम्भाति जलमा -
For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १३३
दृणोति स्तुनभ-ट पृषो० सलोप: टित्वात् डीम् कर्म० । अल्प
काम जलव्यापके जलोपरिजाते (पाना) इति खाते णभेदे । श्रशन पु. अनुते याप्रोति वंश-ल्य । पीतसालक्ष दन्त्य मध्योऽ
प्ययमलार्थ । मावे ल्युट । व्याप्तौ, भोजने च न० 1 कर्मणि
ल्युट । अन०। प्रशनपी स्त्री. अशमस्य पीतमालय पर्णमिव पर्ण भस्याः । (श्रा
राटी) इति ख्याते वृक्षभेदे तस्य पीतमाखवल्यपरत्वात् । अशनाया स्त्री० अतिलोभेनाशनमिच्छति अन+क्यच स्त्रियाम्
भावे | बुमुचायाम् । . [बुभुक्षायाम् न । अशनायित त्रि. अशन+यच-करि-क! जुषिते । भावे का यनि पु० बी० अनुते संहन्नि अप-अनि । मेघोत्मन्ने ज्योतिषि . वन, प्रसरवर्षिणि उत्काविशेधे, विद्वाति च । अशब्द त्रि• नानि शब्दो, वेदादौ वाचकशब्दो वा यस्य । शब्दहीने,
वेदे वाचकशब्दयर्जिते च "प्रधाने अभब्दमसमरूपमव्ययमिति"
श्रुतिः “रंचने शब्दमिति” यारीरकस्लञ्च । शरीर वि. नासि शरीरं तदभिमानो वा यस्य । “प्रत्यगनामशि
खिध्वस मिघ्याजाने सहेतुके । नेतिनेतिस्वरूपत्वादशरीरो भवत्ययम्" इसप्रकल जण सकलनिषेधरूपे देहशून्ये परमात्मनि, शरीराभिमान पून्ये जीवन्म के च "अशरीरं वाव सन्त' प्रियाप्रिये न
स्म शतइति" श्रुतिः । [वेदादिविरह नास्तिकागमादी । अशास्त्र न. शास-करण छन् शास्त्र वेदादिविरोधे न० त । अशित वि० अश-कर्मणि क। भक्षिते । कर्तरि क । टप्ले । अशितङ्गवीन नि. अनितास्तप्पागावोऽत्र । पूर्व गो पारण क्षेत्र । अशितम्भव
विमो भवत्यनेन ख मुम् च । टनिधन अनादौ । शिव पु. बाकि इन । चौरे । भोजनार्थात् कर्मगि : शशिर पु० अश-१ । बगौ,राक्षसे, सूर्य, पायौ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१३४
अशिखी स्त्री. मास्ति शिशुर्यखाः डीघ । शिशुहीमायां खियाम् ।
खार्थ के हवे अशिशिकायत । श्रशीति स्त्री० दशानामवयव दशतिः दशकमा गुणिता दशतिः नि
अशीतप्रादेशः । अष्टगुणिते दशके संख्याभेदे, तत्मलयान्विते च । अशुभ न० नास्ति शुभं यस्मात् ५५० । पापे “प्रयतत्वाहोपचितम
शुभं नाशयति" इति स्टनिः न०१० । श्रमङ्गले । तहति कि । अशेष त्रि० नास्ति शेषो यस्य । शेषरहिते सम्म गर्ने । क्रियावि
शेषणत्वे न० । मञ्जत | शेषाभावे । अशोक पु. नास्ति शोको यस्मात् ५त । स्वनामख्याते अशोकहजे, वकुलवृक्षच । पारदे न० । कटुक हा स्त्री०। ६त । शोकन्ये वि० । अयोकरोहिणी स्त्री० अशोक व रोहति रह-णिनि ! (कट कीति)
ख्यातायां कटुक्याम् । अशोच्य वि० शुच-कर्म णि ण्यत् न० त० । शोचितुमयोग्य । " अशौच न० शुभावः शौचं न० त० । स्मृतिप्रसिद्ध, विहितकर्मान
धिकारित्वसम्पादके वधम्ने, शुचित्वाभाषे च। स्वार्थ यज् ।
आशौच्यमण्यत्र "आशौच्याहिप्रमुच्येत इति स्मृमिः । अश्मकदली स्त्री० अनुते अश-मन् कर्म० । काछ कदल्याम् । अश्मकुट्ट पु० अश्मनि प्रस्तर एव धान्यादिकं कुट्टयति कुट्ट श्रण उप० . . 'स० वामप्रस्थभे दे,तखोदूस्खलादिशून्य त्वन तण्डु लादेर्निस्तुधीकरण
प्रस्तरे एव विहितम् ।। अश्मगर्भ पु० अरमध कृतो गर्भोऽस्य । पन्ना इति ख्याते मरकतमणौ।
योनिरयन । अश्मगभज पु.अश्म गर्भाज्जायते जन-ड ५ त०। मरकतमणौ अस्मअश्मघ्न पु० अश्मानं हन्ति भिनत्ति हन-ड । पाषाणभेदके वृक्ष । अश्मज पु० अश्मनो जायते जन-ड ५त०। प्रसरजाते शिलाजतनि,
, लौहे च । अश्मनतरप्यत्र । अश्मदारण पु० अफनं दारयति हु-णिच-ल्य । पाषाणभेदको
टनामास्।
For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १३५ ]
अश्मन् पु० श्रश्रुते व्याप्रोति, स हन्त्यनेन वा कर्त्तरि करणे वा म
निन् । पाषाणु ।
अश्मन्त न० व्यश्मनोऽन्तोऽल शक० पररूपम् । शुभे केल े" चुनप्राञ्च । व्यनामन्तः । स्वन्तोऽप्यत्र ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अश्मन्तक पु० न० काश्मानमन्तयति । चुनवाम्
दीपाधारच्छादने, विशेषे च | (उडेति) ख्याते अम्लोटकवृक्ष े त्रक्षपते कोविदारकच च पु० |
अश्मपुष्प न० अश्मन: पुष्पमिव । शिलाजतुनि, शैलेये मन्वद्रव्य | अश्मभाल न ० अश्मेव भाजयति चूर्णितं करोति । भज-शिच्-ऋण पृत्रो० जस्य लत्वम् । द्रव्यचूर्ण कारके ( हामानदिस्त ) इति ख्याते लौहपात्रभेदे | [श्मभिदोऽप्यत्र अश्मभिदु ५० काश्मानमुद्भिद्य जायते । पाषाणभेदके ष्टत े । क । अश्मरी स्त्री० अश्मानं राति रा क गौरा ० ङोष | मूत्रशच्छुरोगे महि मूत्रद्वारे प्रस्तरमिव कठिनमांसं रचयति ।
अश्मरौघ्न ५० अश्मरीं मूत्रकृच्छ्रं हन्ति इन-ट । वरुणवृक्षं । अमरोहर ५० काश्मरीं हरति हृ- । (धान) देवधान्बे । अश्मसार पु० न० अश्मभः सार दूव । लौहे । ६० । तत्तुल्यकठिमे लि० । [स्त्रस्यते स - कर्मणि रक् । कासमप्यत्र । अश्र (स) न० अश्नुते नेत्र कण्ठम् वा यश-रक् । चचर्जले, रक्त च (स) प ५० का (त्र) पिवति पाक | राक्षसे ।..
श्रश्रान्त वि० श्रम-भावे क्त न०त० । सन्तते निवृत्तिरहिते च । करिक्त न०त० | श्रान्तभित्र त्रि० । [ङीप् । अश्रि (श्री) स्त्री०काश - प्राक्रि | स्वादेरयभावे ग्टहादिकोणे चा अश्रु (स्रु) पु० श्रुते व्याप्नोति नेत्रमदर्शनाय | प्रश् (अस) कुन् ।
O
4
.
चले |
अलील न० श्रिय' लाति ग्टह्णाति ला-क रस्य लत्वम् श्री+सिनादित्वात् ल वा नं०त० | बज्नादिसम्पादिकायाम् याम्यभाषायाम् । अश्लेषा खी० न क्षिप्रति यत्रोत्पन्न ेन शिशुना शि-घञ् न०त०,
For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३६
सप्ततारात्मकत्वेऽप्यसा: योगकारकतारान्तराभावात् , परसरमलनम् अश्विन्यवधिनवमतारायाम् । म्लेषः बालवार विशेष सम्बन्धी
वा म०५० । सदहिते लि० । श्रश्व पु० अश्-कन् । घोट के ।
[ख्य च । श्रखकन्दिका स्त्री० अश्वस्य मेदमिव कन्दोमूलमस्थाः । अश्वगन्धाअखकर्म पु० अश्वस्थ कर्णव पलमस्य । खनामख्याते सालक्ष । साथ
के प्रश्वकर्स कोऽप्यन । [सचरे घोटक दें। खराश्वजोऽन्यत्र । अखखरजपु० अश्वश्च सरीच, अश्वी च खरच वा ताभ्यां जायते बदायः । अखखुर पु० अश्वस सुरमिव खुरं मूलमस्य । (नखीति) ख्याते गन्ध
द्रव्ये । अपराजितायाम् स्त्री० । अखगन्धा स्त्री० अवय गन्ध एकदेशोमेदामिव मूलमयाः । वराह
कसतल्यपत्र खनामख्याते जुक्षभदे। [नायकत्वात् । अखन ३० अश्वं हन्ति हन-टक् उप०स० । करवीरको तस्याश्वअखतर पु० तनुरश्वः अश्व+तनुत्व टरच् अश्वायामश्वेनोत्पनत्व ऽवत्व
तस तनुत्वञ्चान्यपिटकत्वात् । गईभेनासायासुत्पत्र, खचरेऽधि
शेषे, सर्पभेदे च । जातित्वेन स्त्रियां डीम् । अखत्थ पु० न शुचिर शाल्मलिहक्षादिवत् तिछति स्था क पु०नि०॥
खनामख्याते पक्ष, गई भाण्डष्पक्ष, चिरमस्थायित्वात् संसाररूपे - हो च "खमूलमधःशाखममुख प्राहरव्ययम्" इति गीता । अखपाल पु० बयान पालयति पा+णि-लन् अण् । घोटकर
चके । खल् | अपमारकोऽप्यत्र जले न०। अखपुच्छो स्त्री० अशुस्य पुच्छमिव केशरोऽस्य । माषपणोंडा । अशबाल पु० अस्य बाल: केशरव तदाकारपुष्यत्वात् । (क्याशा)
प्रति खाते का । ६त । अशुख केथे । अशुमार पु० अशुमारयति म-णिच् अण् । करवीरे । एषु ल ।
अनमारकोऽयल । [षाकारान्वान किचरे । स्त्रियां डीए । अंशुमुख पु. अशुख सुखमिव मुखमय । अथाकारसचे पुरुअशुमेध पु० अयो मेध्यते हिंसतेऽल मेध-घञ् । यचभे दे ।
For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
-
[ १३७ 1
अशुमेधीय पुण्यश्वमेधाय हितः श्रश्वमेधाच्छ चं पा०छ । यश्वमेधाङ्गेऽश्वे
अशयुज स्त्री० अश्वेन हयमुखाकारेण युज्यते । पाशिनीनच
तस्या वा युतुल्यरूपत्वात् । युज- क्रिप् अयुमपि अन अ कारेण युज्यते यत्र चान्द्रा थिनमासि पौर्णमास्याम् । तस्मिन् चान्द्रमासे च “श्रश्वयुक् कष्णपच े तु श्राद्धं कुर्य्यात्” इति स्मृतिः । मत्वर्थीयेऽचि । भूयुजोऽप्यत्र ।
अमरोधक ए० अथ्रु' बयति बध- एवुल् । करवीरे वर्षे | अभ्यवक्त ५० व्यवस्य वक्लनिय वज्ञानस्य । अशुमुलाकारसुखपति : पुरु याकारान्याङ्ग के किनरे ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अवार (ह) पु० अयं वारयति चुरा० - ०० । অरोहिणि | वह–णिच्-काण । यशृंवाहोऽप्यत ।
अशूस्तन वि० न श्रोभव: शुस्+व्य, त्रुट् च 1 परदिनास्थायिनि एकदिननिर्वाहोचितेऽञ्चादौ “स्तनविधानेन हर्त्तव्यम्” इति मनुः ॥ अशाच ४० अश्वस्याची काच् समा० | देवस पटके । अमाभिधानी स्त्री० श्वोऽभिधीयतेऽभिधाय तेऽमया काभिधा - ल्युट् । व्यश्वमन्वनरळ्वामभिधानीबाळ्या "मामटम्याट्रशनां मृतस्येत्य वाभिवानीमादत्ते" इति श्रुतिः ।
अश्वारि पु० अश्वस्यारिः ६० | महिषे ।
अश्वारोह पु० श्रश्वमारोहति रुह-बय् । व्यश्वाहके, अश्वारोह येन युद्धकर्त्तरि च । गावां खो
अश्वात्ररोहक पु० कात्रस्ता दुनिवावरोहति खुस् । अवगम्बाष्टते । अश्विन् पु० डिय० यश्वाः सन्ति ययोः इनि । स्वर्गवैद्ययोः । अश्विनी स्त्री०वश्वस्तद्ददुत्तमाङ्गाकारोऽस्यस्य इनि ङीष् । सप्तविंशतिनक्षत्रमध्य े प्रथमे मचत्तः ।
7
अश्विनीकुमार पु० वि० श्वोभूता संज्ञानाम्ती सूर्यपत्नी तस्यामश्वरूपेण सूर्येण जातौ कुमारौ । स्वर्गवैद्ययो: । [हिते लि० अखोय म० अश्वानां समूहोऽश्वेभ्योहितं वा । श्रश्वसमूहे अवअश्वोरस न० अश्वानासुर द्रव मुख्यम् अच् समा० | मुख्ये अश्वे |
For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१३८ अष दीप्तौ अक० गतौ, पहणे च सक० वादि० उभ० सेट । अपति
. ते यापीत् प्राषिष्ट । अषडक्षीण लि० न सन्ति घडलीणि त्रोलेन्द्रियाणि यत्र छ । टती
यजमकर्णाश्रुते दाभ्यामे कते मन्त्रादौ । अषाढ़(ड) पु०वषाद(पाड़) या युका पौर्णमासी भाषाढ़ी (शाडी) मा
यल मासे श्रण वा हसः । वैशासादिसत तीये चान्द्राषाढ़मासे । वाषाढी पूर्णिमा प्रयोजनमय प्रयोजनार्थे अण । ब्रह्माचारिधाय दण्हे, तस्य हि वाषाढ़पौर्णमास्यां विहितकोपयो
गित्वात् धागाडः प्राधा(डो)ढोऽप्युभयन । अषाढा(डा) स्त्री० पाठिः साहन सह-णि+किन ढवम अर्थ .. प्राद्यच् न०० पृषो• वा इत्वम् । अश्विन्याधिके पूर्वादिके
विश, उत्तरादिके एकविंशे च नक्षले। अाशाखाप्यत्र । अष्टक न० घटौ अध्यायाः परिमाणमस्य अष्टन्+कन् । पाणिनेरा
" ध्यायीपन्थ, प्रतेप्रकमष्टाध्यायात्मको परम्व दांशे च । अष्टका स्त्री० अनन्ति पितरोग्यां तिथौ अश-तकन् । "ट का त .. समाख्याता सप्तम्यादिदिनत्रयम् प्रकलणणे' सप्तम्यादिदिनलये,
पौषमाधफाल्गुनामां कृष्णाष्टम्यां, "अष्टका. पिटदैवत्ये" इत्यना
दिपाठात् न त्वम् । तहितित्राग्रे च । .. अष्टन् लि० बहु• यश-व्याप्तौ कमिन् उट् च । संख्यामेदे । अष्टपदिका स्त्री॰ अष्टस दिशु पादा अस्थाः अन्त्यसोपः डोपि पद्भावे
संज्ञायां कन् बखः । (हापरमालि) लतायाम् । अष्टपाद पु० टौ पांदा वय बया कान्त्वलोपः । मगविशेषे, शरमे,
लूतायाञ्च । अष्टपादोऽयत्र । अष्टमङ्गल पु० अष्टम स्थानेषु उरःखुरचतुष्टयपुच्छमुखपृष्ठस्यकेशेषु .. वेतरूपात्मक मनसमख । तापवायत । काष्टामा । । मङ्गलद्रव्याणां समाहारः । "बोकेमिनु मङ्गलान्यष्टौ ब्राम... पोगौर्हताशमः | हिरण्यं पपिरादिस्य आपो राजा तपाष्टम
इतवन घु अष्टन द्रव्येषु।
७
For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( १३८.]
अष्टमान न० अष्टो मुष्टय: मान परिमाणमस्य। कुडवरूपे अष्टम . टिमिते परिमा गाभेदे । अष्टमी स्त्री० अष्टानां पूरणी। पञ्चदशकलात्मकचन्द्रख अष्टमकलाक्रियारूपायां स्वनामख्यामायां तिथौ अष्टसंख्या . पूरण्याञ्च । अश+क अष्ट संघातं व्याप्ति वा मातिमा- क गौरा. हुम् ।
कोटालतायाम् । अष्टमूर्ति पु० अष्टी मूम्यादयो मूर्त योऽथ । 'क्षितिल तथा
तेओ वायुराकाशमेव च । यष्टार्कश तथा चन्द्रः मूर्तयोऽटौ पिना
किनः" इतनाष्टमूर्ति धारिणि शिवे । अष्टलौहक न० अष्टानां लौहामां धालना समाहारः। "सुवर्ण
रजत ताम्र सीसक कान्तिक तथा । यङ्ग लौह तीक्षालौह
मित्यौ धातवः स्मृता" इतपतषु अष्टसु धातुषु । अष्टाकपाल पु. अष्टस कपालेष मृत्पात्र घु संस्कृतः पुरोडाशः ।
संस्कारार्थकस्य तहितस्य लुक् धात्वम् । अटस कपालेषु संस्काय
पुरोडाशे, तत्माध्य' यज्ञ च । अष्टाङ्ग पु. अष्टावङ्गानि यस्य । योगविणे, यमनियमासम प्राणाया
मप्रताहारध्यानधारणासमाधिरूपे योगशास्त्रोक्त एतेषां खरूपादि तत्तच्छब्दार्थ वच्यते । “जानुभ्याञ्च तथा पङ्गयां पाणिभ्यासुरसा धिया । शिरसा वचमा हश्या प्रक्षामाऽष्टारित त्यालक्षणे प्रणामे "बापः क्षीर कुयाय च दपि सर्पिः सतण्डलम् । यः मिहार्थकचैव अष्टागोर्षः प्रकीर्तितः रतद्रवटिते पूजोपकर रस, शारीफलके च तस्य प्रतेकपङ्तो अष्टपदरूपा
कत्वात् । अष्टादशन् त्रि. बहु० । अष्टाधिका दश, श्रष्टा च दश चेति वा ।
संख्याविशेषयुक्त । पूरणे डटि । तत्पूरण वि०। अष्टादशाङ्ग पु० न० अष्टादश अगानि यत्र । वैद्यकप्रसिद्ध पाचने । अष्टापद पु० न० अष्टौ अष्टौ पदानि पकायस्थ वृत्तौ संख्या - . ब्दस्य वीमार्थत्वाङ्गीकारः प्रात्वम् अर्चादि। भारीफच के ।
For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
| १४० • ]
अष्ट धातुख पद' प्रतिष्ठा यथ । स्वर्खे । शरमे, लूतायाञ्च पु०; तयोरष्टपदत्वात् । अष्टाभिः सिद्विभिरापद्यते बा+पद-अच् । व्यणिमाद्यष्टसिद्धियुक्त कैलाये । प्रष्टसंख्यातेन श्रापद्यते व्यप्
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
काले ।
अष्टि स्त्रो० चस्यते भूमौ चिप्यते बस- क्तिन् पृषों० चत्वम् । (ग्राटि ) इति ख्याते बीज, षोड़शाचरपादके छन्दोभेदे च ।
अष्ठोला स्त्री० व्यष्टिस्तप्त स्वकठिनासानं रा-क दय लः दीर्घः । "कामापयन् वस्तिग्टह रुखा वातचलखताम् । कुर्य्यात्तीब्रातिमष्ठोवां भूत्वविरणमार्गरोधिनोमिति” वैद्यकोक्कल व युक्त वातअम्बे व्याधिभेदे |
श्रष्ठीवत् पु० नास्ति अतिशयितमस्थि यस्मिन् मतुप् पृत्रो० नि० । (ग्रांट) इति ख्याते जामूर्ध्वोः सन्धिस्थाने ।
अस दीप्ती who ग्रहणं गतौ च सक० भ्वादि० एम० मेट् । असति ते आसीत् वसिष्ट | " लावण्य उत्पाद्य इवास” इति कुमारः । अस विद्यमानतायाम् छादा ० काक० पर० सेट् । अस्ति काभूत् । अस च ेपे दिवा० पर० स० सेट् । कास्यति वास्थत् |
असंस्कृत लि० सम् +क्क - क खट् न० त० | गर्भाधानादिसंस्काररहिते, व्याकरण संस्कारशून्ये अपशब्द च ।
असकृत काव्य० न सशत् न० त० । पौनःपुन्ये ।
असक्त लि० सन्ज-त न० त० । वासक्तिन्यून्य फलाभिलाषम्य च “बसक्तः सुखमन्वभूक्” इति रघुः । “कुर्य्यात् विद्वांस्तथाऽसक्तः” इति गीता ।
असङ्क ुल त्रि० न सङ्कुलः
पथि च पु०॥
:
[नः । परस्पराविरु | ग्रामादिपथे विस्ती
असङ्कान्तमास पु० न सङ्क्रान्तः राश्यन्तर प्राप्तोरवि र्यव चान्द्रमासे | शुक्लप्रतिपदादिदर्शान्त संक्रमणम्पुन्ये मलमासे ।
असङ्घय विनास्ति संख्या इयत्ता यस्य । परातीते, बहुसंख्य के च प्रसङ्ग ५० बन्न - षञ् न० त० । सङ्गरहिते परमात्मनि हरौ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१४१] म० त० । सञ्जाविरोधिनि, पुत्रवित्तलोकेषणात्यागरूपे वैराग्य।
নঃ আ০। ৰিমালামানুনি নি। प्रसङ्गत त्रि० सम्+गम-क न० त० | सङ्गतिरौचिनी त छ न्ये, अनन्तरामिधानोत्थापकाकासाविषयभिन्न च । “मासङ्गत प्रयुञ्जी
स" इत्यभियुकोक्तिः। असङ्गति स्त्री० सम्+गम-किन न०त । सङ्गतिविरहे । अर्थालङ्कार
भेदे मा० १० परिः। असत् त्रि. असयट न० त० । सनिवे, निरुपाखे नि:खरूपे नि.
धरूपेण प्रतीयमाने, अभावत्वाश्रये, “अड्वया इत' दत्त तपसप्तं कत च यत् । असदिनाच्यते पार्थति गीतोक्त बनाया कते होमादौ च । इन्द्र पु०। दुष्टाचारिणि असाधौ नि ।
स्त्रिया डीम् । कुलटायाम् । असद्ग्रह पु० असति अविद्यमाने वस्तुनि पहः धारहः । काला
दीनाम् (श्रावदार) इति ख्याते श्रापहभेदे । असनपर्णी स्त्री असमय पर्खभित्र पर्समस्याः गौ ङीष । सातकक्ष' असभ्य वि० सभायामहति यत् न० त०। सभायामनुपयुन । खोबखनादौ, खले च।
[ज्ये पुल पु० । असमञ्जस न० समञ्जस युतियुत न• न० । असङ्गते । सगरराजय असमय पु० अपचार्थे न० त । दुष्टकाले अयोग्यकाले च । असमर्थ लि. समर्थः शत: २० त० । अशक, दुर्बले च । समर्थः
सङ्गतार्थ: न००। बसङ्गतार्थ, व्याकरणशास्त्र प्रसिद्धायां यत्र यथान्वययोग्यता नाहचराभावेनापेक्षायाम् अतएव अत्राइभोजीतपादौ चासमर्थसमासः मञ्पदस्य श्राईम महान्क्यायोग्यत्वात्
भोजनेन च सहचाराभावेन अपेक्षणीयत्वात् । असमवायिकारणम् २० बमोति सम+अवतरण-णिनि न. १०
कर्मः । न्यायमते समवायिकारणं द्रव्य तभिन्न द्रव्यत्ति यत् गुणादिक कारण तस्मिन) । यथा कपालयसंयोगरूपो गुणेघटस्य, द्रव्याश्रिता क्रिया संयोगविभागादेः ।
For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१४२
असमौक्ष्यकारिन् त्रि• समीच्य विविच्य न करोतीनि ब+थिनि ।
विवेचनामकत्व व कर्मकारके, मूर्ख च ।। असम्वद्ध न. सम्बड्व परस्सरमन्वित न भवति सम्बन्ध-क न००।
अर्थानवबोधकेऽनन्वितार्थ के वाक्य । असम्बद्ध प्रलाप पु० कर्म० । असम्बदस्य असङ्गतस्य कथने, असङ्ग
तख का प्रस्तुतस्य निघ प्रयोजने कथने च । असम्बाध वि• नास्ति सम्बाधा अन्योन्य पीड़ा यत्र । परस्परसंघ
धरूपपीडारहिते विरलें, बाधारहिते च । "असंवाषा देवनदी"
इति भारतम् । असम्मत त्रि० सम्+मन- नाति सम्मतो यमात् ५५० । प्रणय
जने । न० त० । अनभिमते "असम्मतः कस्तय मुक्तिमार्गम्" इति कुमारः।
[मानरहिते च । अप्सम्मुग्ध त्रि. सम्+मुह-त न० त। अकतमन्देहे पण्डिताभिअसर पु० सरति सू-उन न० त० । (कुकुरसोङ्गा) पृच्छे । असहन पु० न सहति सह-ल्य न० त० । शत्रौ । क्षमापून्ये लि० । असाधारम वि. न० त० । साधारण सामान्यधर्मयुक्त तद्भिन्ने,
तन्मावत्तिधर्मयुमो, विशेघे, कधिके च । न्यायमते "यस्तुभयमाघात्तः स त्वसाधारणों मत"इतबके सपक्षविपक्षात्तौ दुष्टे हेतौ पु० । यथा वह्निमाधने गगनादि तुः स च पक्ष पर्वतादौ, पक्षभिन्न जलादौ च न विद्यते गगनादेः सात्वापि विद्यमानत्वाभावात् । .
[अपभ्रंशादी च । असाधु त्रि० न० त० । साधुभिन्न, असञ्चरिते, संस्कृत शब्दभिन्न , असाध्य त्रि. सिध-णिच-साधादेशः यत् न० त० । “अर्द्ध साध्य. मधोयाप्यमसाध्य युगपगतम्"राने प्रतिकारानहें रोगभेदे,
असाधनीये, दुद्दमे, शत्रौ च । । । असाम्प्रतम् अव्य० न साम्मतम् युक्त न० त०। अयो । असार पु. नास्ति सारो यस्य । सारहीने एरण्डवृक्ष । न०त ।
मारभित्र । न००। नि:सारे वि.] ''असारः खलु संसार"
For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १४३ ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[प्रतिरूपकम् काव्य०
i
प्रदः । असि पु० कास- - दीप्तौ च पणे वा इन् । व्यसिक्नी स्त्री० सो- सिता केशादी
खड्गे । त्वमित्यर्थे विभक्तिशुभ्रा जरती तद्भिवा टा
नादेशः ङीप् च ] व्यन्तःपुरचारिण्यामटवायां प्रेष्यायाम्, नदी[यत्र । गण्डोपधाने ।
भेदे च । अतिगण्ड पु० प्रस्यते त्रिभ्यते यस-इन् असिः चिप्नो गण्डो असित पु० सितः शुभ्यः विरोधे न० त० । शुभ्ववभिन्न तद्दिरु कृष्ण । तद्दति लि० । कृष्णपक्षे पु० | नीलोषधौ, अन्तः
L
पुरचारिण्यामटड्डायां प्रेष्प्रायाञ्च स्त्री० टाप् । असितकाङ्क्षि'स् पु० अस्तियति णिच् - ख ुल् सा अचिरौंः शिखा यस्य । वह्नौ तकिखासम्बन्ध ेन हि सर्वेषामसितत्वम् । असितफल पु० प्रति कृष्ण फलं यस्य । मधुनारिकेले ! [कन् असिदंष्ट्र ५० व्यसिरिष तीक्ष्ण दंष्ट्रा यस्य । मकराख्ये यादसि | साथ असिद्ध त्रि० सिद्धोनिष्पन्नः पक्रश्च न० त० । अपर्क, चानिष्यन्ने च म्यायमते व्याश्रयासिद्धत्वादिभिस्त्रिभिर्दोषैर्दुष्ट हेतौ यु० | असिद्धि स्त्री० सिध- क्तिन् नष्त० । अनिष्पत्तौ, अपाके, न्यायमते श्रयासिद्धिप्रभृति विविध हेतुदोषे च ।
असिधाव पु० व्यति खड्गं धावयति मार्ज्जयति भाव- अणू | - स्वाणां मार्ज्जनकरे । एवुल् । व्यसिधावकोऽप्यत्र । असिधेनुका स्त्री० असिर्धेनुखि यस्याः वा कम् । त्वेन तद्दत्सतुल्यायाम् छुरिकायाम् ।
असिपत्र (क) पु० सिरिव तो पत्त्रमस्य वा कप् । गुण्डनामकरण च । चाभिरेव पत्त्राकारो यत्न । असेः पत्नमित्राच्छादकम् । खड्गकोषे न० | असिपत्रवन न.
सिरिव पत्रमस्य तादृश वनम् । नरकभेदे "यस्विह वै निजवेदपथादनापदि कापगतः पाषण्डञ्चोपगतस्तमसिपत्रवन' प्रवेश्येति” भागवतम् । असिपुच्छ ५० व्यतिरिव धारायुक्तः पुच्छोऽस्य । शिशुमारे जब
[जन्तुभेदे ।
For Private And Personal Use Only
12
सेर्धेनृतुल्य -
इक्षु हते, नरकभेदे ।
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १४४ ]
असित्रिका स्त्री० असेः पुत्रीय स्वार्थे कन् सुखे अत इत्वम् । ____कुरिकायाम् । कनभावे । असिपुलीत्यप्यन । असिमेद पु० अतिरिव तीक्षा: मेदो निर्वासो यस्य । विट्ख दिरे। असिहेति प्र० असिंहतिः साधनमस्य । खड्गेन युद्धकतरि। । असु पु. कास्यते क्षिप्यते यम-उन् । चित्त । कर्तरि उन । तामे । - करण' उन् । पञ्चवत्तिष वायुभेदेषु पु० बर। [लि० । असुख न० विरोधे २० त० । सुखविरोधिनि दुःखे । न०ब०। तदति असुधारण न० असूनां प्राणादिपञ्चवायुकृत्तीनां धारणम् । जीवने । ससुर पु० काम-दीप्तौ उर । य । अस्थति चिपति देवान उर । - सरविरोधिनि दैत्य । रालो सी० । असुररिपु पु० छानराणां रिपुः । दानवशाली विष्णौ । असुरसा सी० न सुटु रसो यस्याः ५५०। (वायुद्धतुलसी) वर्वरी.
दक्ष तथा अतिरसत्वात् । असूयक त्रि. (अस) असञ् कण्डादि० बकि- एख ल । गुरमेषु दोषारोपणशीले ।
[रोपण। असूया स्त्री० (अस)अस्सल-कण्ड दि• यकि खुल । गुणषु दोषाअसूक्ष (च) न० हई-ल्य ट् रे परे दीर्घः नास्ति सून णमनादरो - য ন ৰ। আঠান অনন্য নামীযান্ অলা
अत्यन्त गुप्ते सूर्यादर्शिनि राजदारादौ । असूयम्पश्य वि०सूर्यमपि न पश्यति हश-खम् सम् च । अस समा० । असकर पु० असूज शोषित करोति ब-ट । शरीरस्थे रसधाता, - चाचादेरथितस्य प्रथमं रसरूपता, रसस्य रक्तरूपतेति वैद्य के प्रसिद्धम् । अमृग्धरा स्त्री० असज धरति -अच् । शोणितधारिण्यां त्वचि । असूज् न० , सृज्यते इतररागवत् संसृज्यते सहजयात् न+ज्
किन, असते शिष्यते इतस्ततो नाडीभिः अस् कजि वा । रक्त,
कामे, विष्कम्भावधिके षोड़ योगे | अचनक लि. न सिच्यते टप्यते मनोन मिच-स्थ्ट संन्नाक :
खात्यन्त प्रियदर्शने यद्दर्शनान्य नो न म्यति ।
For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १४५ अस्त पु. अस्यन्ते सूर्यकिरणा यत्र आधारे क। पथिमाचले, कर्म
णि न। हिले असते च वि० । मृत्यौ ज्योतिषोत लग्नात्
सप्तमे स्थाने च न० 1 भावे । अवसाने झपे च न । अस्तक पु. अस्त पुनरावृत्तिम् अयमान वा करोति अस्त
पिच् एव ल । निर्वाणमोक्ष। अस्तम् अव्य० अस-तमि । नाणे, प्रदर्शने छ । अस्तमन न० अन-वा-भावेऽम् अस्तम् अस्यस्य अनः गति । वा
देरदर्य नसाधने भूगोलक क्षया तिरोधाने, 'तिरोधानञ्च यत ति तदेवास्तमन रवेः । नैवास्तमनमर्कस्य नोदय: सर्वदामत: इति
ज्योतिषोः सत्काले च 1 अस्तमय पु० यस्तोमीयते ज्ञायते यत्र मिन-अच्च वा न ात् ।
प्रलयादौ, सूर्यस्यातिप्रत्यासत्या प्रकाशाभावेनान्यपहाणामसत्व वियोगे चोदयः “रविणासमयोयोमो वियोगस्त दयो भवेदितवत: अन्यपहाणां रवियोगे च |
[चले अस्तगिरौ । अस्ताचल पु० अस्यन्ते किरणा यत्र आधारे न कर्म० । पश्चिमाअम्ति अव्य० अम् - तिम् । स्थितौ, विद्यमानतायाञ्च 'अखि नाति
जानातीत्यादि। अस्तु अध्य० अम् दीप्तौ तुन् । अनुज्ञायां, पीड़ायाम प्रतिक्षेपे अस्त्र-'
यायाम, प्रकणे, अङ्गीकारे, प्रशंसायाम, लक्षणे, असूयापूर्वका• श्रीकारे च ।
... संहतसनि वि। अस्त्यान न० स्ये न त•। निन्दायाम, मत्स ने च । ज्यान: अस्त्र न० असते शिष्यते अस-छन् । क्षेप्यास्त्र शरादौ । करणे
एन । धापे, रिपुक्षेपणसाधने प्रहरणमात्रे खड्गादावपि । . अस्त्रकण्टक पु. अस्त्र कण्टकय । वाणे तस्यापस्य कण्टकाकार- त्वात् ।
[कित-खल.ईत । अस्वव्रणरोगचिकित्सके । अस्त्र चिकित्सक पु० अस्वस्थ अस्वजन्यव्रणय चिकित्सक अखिन् वि. अस्त्र पतरसास्ति इनि। पनई रे, अस्वधारिमाने च ।,
For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अस्थान न० अप्राशस्ये २० त० अप्रष्ट स्थाने अयोग्यस्थाने । अस्थि न० असते अमथिन् । मामाभ्यन्तरस्थे (हाड़ ) रत
ख्याते पावभेदे। अस्थिकत् पु• अस्थि-क-किप इत० । अस्थि कारके मेदसि धातौ। अथिज पु० अस्थो जायते जन-ड । अस्थिपरिपाकाजाते सदन्त:स्से मज्जपाती।
[शिवे । अस्थिधन्वन् पु० अस्थि अस्थिमय धनुरमा व• अनङ् समा० । अस्थिपञ्जर पु• अस्थि पर इव । शरीरस्थास्थिमज्जये पिञ्जराकारें . कङ्काले ।
[कुरे च । अस्थिमक्ष पु० कास्थि भक्षयति भण-अण् । (हाडगिला) पक्षिणि, अस्थि मालिन् पु. अस्थिमयो मालाऽत्यस इमि । शिवे | अस्थिर लि० न० त० । स्थिरभिन्न चञ्चले । अस्थिविग्रह पु० अत्यन्तक शत्वात अस्थिमारो वियही देहोऽस्य । । शिवानुचरे मङ्गरीटे ।
[पन्थिमति हई। अस्थिशृङ्खला स्त्रो० अस्थां शृखलेव योजनहेतः । (हाड़जोड़ा) अस्थिसंहार पु. अस्थीनि संहरति योजयति सम्+ह-अम् ।
(हाड़जोड़ा) पन्धिमति एई । अस्थिसार पु. अस्थ: सारः रमपरिणाम! ! अस्थिजाते मज्जधातौ । र अस्थेव सारो यस । रकमांसशून्ये वि० । अनाविर वि. नास्ति सावा शिरा यस्य दूरच् । शिरावर्जिते,
स्थूलशरीरशून्ये च । अस्निग्धदारु न० अस्निग्धं रूज दारु कम। देवदारु दे । अस्मद् लि. अस-मदिक । अप्रत्ययावलम्बनत्व न वेद्ये प्रत्यगात्मनि.
देहाभिमानिनि जीवे च ।। अस्मि अव्य० अम-मिन् । अहमण, "त्वामम्मि वच्मि विदुषां” इति - साहित्यदपणे ।
पुरुपयोरभेदाभिमाने माहे। अस्मिता खो० , अखि इत्यख मात्र: तस् । सांस्यसि । प्रधानअस्खदिर पु० जानवर्गः रक्तवर्णः खदिरः । विटख दिरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१४७ ]
अस्रज न. असात रुधिरान रसपाकेन जायते । मांसे । .. . पत्रपत्रक पु० अनमिव रक्तं पलमख संज्ञायाम् कन् । रक्तशाके भिण्डावृक्ष।
[पा- । राक्षसे पु० ॥ असपा पु० अन्न पिवति पा-किए के या । (जो क) जलौकसि । असफला(लो) स्त्री० अनमिन्य लोहित फलमस्याः । मलकीहक्ष । अस्त्रविन्दु छदा स्त्री. अविन्दः रुधिरविन्दुरिय बदो दल - बस्थाः । शक्षणामामो वृक्ष । असमाटका स्त्री० असस्य रुधिरस्य मात्र पोषिका संज्ञायां कन् ।
अगितानादेः रसमे देहस्ये प्रथमे पाती। अस्त्ररोधिनी स्त्री० बन्न क्षतजमारा रु रुष-थिमि । लज्जालुलतायाम् ।
तुलसी । अस्त्राजक पु० असं रुधिर सेवनेनार्ज यति अज-एव ल । श्वेतअस्वच्छन्द त्रि. नासि स्वस छन्द अायत्तता यस्य । पराधीने । अवतन्त्र वि. न स्वस्थ तन्त्रः अधीमः | पराधीने । .. प्रखम्त न० कामाम् यन्तो यस्मात् ५५० । चुक्षया सदग्नितापाडि
प्राणक्षयः । अशुमे च । ६० । मरणे पु० । अस्वप्न पु० मास्ति खप्नोनिद्रा यस्य | देवे | निद्रारहिते लि. । अस्वयं लि. स्वर्गीय हित स्वर्ग+यत न०त० । स्वर्गे हेतधर्मविरोधिनि निषिद्धाचरसादौ ।
[ो अनिकमाये । अस्वादुकण्टक पु० अखादुर मधुरः कण्टको यस्य । (गोखुरी) गोक्षुरअखाध्याय लि• म स्वाध्यायो वेदाध्ययनमस्य । वेदाध्ययनहीने
''अखाध्याय वष्ट कारं" इति स्मृतिः । म खाध्यायो यसिन् । अध्ययनमिघिद्धकाले अष्टम्यादौ। अधीयते अधि+दू-घञ् अ. ध्यायः स्वस्य स्ववानुसारेण अध्यायः खाध्यायः"स्वाध्यायोऽध्ये
तव्य इति ऋति: म० त० । खाध्यायभित्र । अखामिक नि० न स्वामो यथ। स्वामिरहिते "बटव्य: पर्वता:
पुण्या नद्यतीर्थानि यानि च । सर्वाण्यखामिकान्याड न हि तेषु परिपहः इति समतिः।
For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १४८ ] अस्वैरिन् पु० खेरी स्वाधीन: न० त०। परतन्त्र । श्रह गतौ अात्म० वा. सक० रदित् सेट् । अंहते हिष्ट । [त । अह दीप्तौ चुरा० अदित उम० अ० सेट् । अंहयति ते खानिहत् अह श्रव्य० अहि-धज । प्रशंसायां, जेथे, पियोगे, निग्रहे, प्राचा
- रातिशवे, अर्चने च । अहंयु लि. अहमहङ्कारोऽस्त्यस्य अहम्+यु अनादेशः | गई युक्त । अहङ्कार पु० अहमिति क्रियते अनेन क-अपादाने घा। गर्दै -: "अहङ्कारच सषां पापमोजममङ्गलम् ब्रह्माण्ड घु च सर्वेषां गर्व:
- पर्यन्नमवति" इति पुराणात् गणेवौचत्यम् ।। अहङ्गत लि. अहमिति कत येन । सगर्वे । अहत न० हन-क्त न० त० । ईघसौतनव श्वेतं सदशौं यत्र धारि
नम् । अहत तद्विजानीयात् पावन सर्वकर्मसु इत्यनलक्षणे वस्त्र । हतमिन वि०
[न+हा कनिन् । दिवसे । अहन् न०म जहाति न त्यजति सर्वथा परिवर्तमानत्वात् न त्यजति । अहम् अव्य अह-अम। महङ्कारार्थ, स्वातमसम्बन्धितयाऽभिमाने च । अहमहमिका स्त्री. अहमहंगब्दोऽस्यत्र वीमायां हित्वम् ठन् न
टिलोपः । परस्पराहकारे अहमेवापगण्य इतव रूपायामन्यो
योक्तौ च । हपूर्विका स्त्री. अहं पूर्बोहं पूर्व इत्यभिधान यत्र । योधानां
युयुत्माधिक्य न अहमेव पूर्व यास्यामीत्यध्ययसाये । अहम्मति स्त्री• अहमित्याकारा मतिः सानं मम+निन् । अद्यायाम
अन्यसिबन्यधर्मावभासके अज्ञाने । अहर्गण पु० अङ्गां गणः समूहः । विगद्दिनात्मके मासे । ज्योति
धप्रमिछ पहाणां सरतासाधनार्थमासृष्ट: वर्तमानदिनपर्यन्ते दिनसमहे च ।
प्रतिदिने । अहर्दिव न० अहव दिवा च समाल्यार्थकतया वीमा गम्यले । अहर्पति पु० अङ्गां पतिः । सूर्ये, बहनोषादयोऽन्यत्र । अहर्मुख पु० अङ्गोमुखमादिमागः । प्रत्यये ।
For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १४६ ]
अहत्य त्रिग्न इलेन लभ्यम् | हलाकर सेव । गौतमर्षि पत्त्यां स्त्री० । कस्कादित्वात् दत्वम् । दिवाकरे [र्क |
अहस्कर ५० ग्रहः करोति क
कस्कादित्वात् सत्यम् । सृयें,
पृष० । सम्बोधने
ॐ
ब्यावय्य, खेदे, क्ल ेशे, प्रकष च । [च वि० । अहाय्य पु० हृ- ण्यत् न० त० | पर्वते । हमको, अभेद्य अहि पु० बहन्ति ब्बा+हम+डिन् टिलोपः बङी खच । सर्पे, वृत्रासुरे, सूर्य्यो, धातुभेदे सीसके, राहो, पथिके, खले, वर्ष, सर्प स्वामिके नक्षत्र च ।
अहिंसा बि० न हिनस्ति हिन् शीलार्थे चान न०० | वाङ्मन:कायैः परपोड़ाभावे, प्राणिपीड़ानिवृत्तौ व्यशास्त्रीयप्राणिपीड़नाभावे च “अहिंसा परमो धर्म” इति स्मृतिः |
-0
सूर्य, कर्कटत च ।
अहस्पति पु० अः पतिः ६०
श्रहह ग्रव्य० ग्रह जहाति ब्रहम्+हा
!
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पृच्च ।
• श्रहिका स्त्री० काहिरि कार्यति प्रकाशते दुराक्रमत्वात् । शाल्मलि - [भेदे खोः । अहिच्छत्र पु० अहे कथाकार कल म्यादकः । मेषपूटङ्गीट केचे, नगरीअहिजित् पु० ब्रहिं सर्प वृत्तासुर वा जितवान् जि-किम् ढक् च । विष्णौ, इन्ट्र े च । [तायाम् । अहिजिह्वा स्वी० का हेर्जिव सदाकार शिखत्वात् । नागजिङ्गाख्यअहित पु० । म० त० शत्रौ । पथ्यमित्र वि
माहितु प्र०बहेस्तुण्ड' मुख तेन दोष्यति ठम् । व्याल्यसाव्हिणि, सर्पखेलके च ।
अहिविद्विष् पु०कान्हिं सर्प वृत्रासुर वा द्दिष्टवान् विष-भूते किम् । गरुड़ े, इन्द्र े, मयूरे, नकुले, बिष्णौ चः ।
अहि निर्लयणौ स्त्री
(खोलस) इति ख्याते सर्पमिके |
हर्नियतेऽस्याम् निर् + नी ल्युट् ।
अहिपुत्रक पु हे पुत्रः सर्प कायति प्रकाशते - क | क्षुद्रमर्पाकारे नौकाविशेषे (किम्) |
For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १५०1 अहिफेन पु. अहे: फेनः गरलमिव तीक्षणगुणत्वात् । ( आफिड)
रति ख्याते वृक्षभेदे। अहिबुन्न पु० अहेरिव सुमो पीवा असा रुद्र दे, तहेवताके
उत्तरभाद्रपदनलालेध । , अहिभय स अहे, म्टहस्थ स्वात् । चारताकारत्वाच अहितल्यात् ... सपक्षाच भय भी-कच । सर्पभये राधा स्वपक्षजमिते भये च ।
अहिभयदा स्त्री. अहिभयं यति खण्ड यति दो-क । सर्पभयना. शिकायाम् भूम्यामलक्याम् । अहिभुज ५० अहि.भुत किम् । गरुड़, मयूरे, कुले । अहिम नी स्त्री. अहिर्मयतेऽनया मद-ल्युट । गन्धमाकुचीनाम
बतायाम् । अहिमार पु० अहिं मारयति म-णिच् -ाए । श्ररिभेदकहरू । अहिमेदक पु० अहिराहन्तारिरिव भेदोग्य वा कए । अरि___ मेदकरते। .. . अहिलता स्त्री• अहिलोकस्य पातासस्य सता भाकत ताम्ब ल्याम् । अहीरणि पु० खहीन ररयति दूरीकरोति ईर-अनि । हिमुखम
तह नाहीतरे सर्पाः पलायन्ते । अहुत पु० नास्ति इत हम यल | धर्मसाधमत्वेऽपि अहोमे वेदपाठे। अहे अय-अह-ए-। क्षेपे, नियोगे च । अहेरु पु० महिनोति हि- ० त | शतमख्याम् । अहैतुक त्रि. हेतु त सागतम् ठ न० त० । फलाभिसन्धानरहिते,
कापञ्चरहिते च । अहो अव्य. न+हा-डो । शोके, धिगई, विषादे, दयायां, सम्बोधने, ___विस्मये, प्रशंसावान, वितर्क, असूयाया। . अहोरात्र पु० अहच रात्रिच टच् समा० । सूर्योदबइयमध्यवर्ति
काले पष्टिदण्डात्मके मानुषे दिने पैबादिमानन्तु वाचस्पत्ये । अहोवत काव्य. अहो बवत च ६० । खेदे, सम्बोधने, अनुकम्पायांच। अहाय अय -घञ् सहिः पूषो. वय वत्व म० त० । पीने।
For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १५१ ]
श्रा
आ अव्य० बाघू किप पुत्रो० यलोपः । वाक्य (वाक्यस्यान्यचात्वयोमने) पूर्व मंत्र संस्था इदानीमेवमिति प्रतिपादनपरे ऋतौ (पा एवं मन्यसे इति स्मृतस्यान्यथापादने) अनुकम्पायाम् । समुच्चये, बङ्गीकारे, ईषदर्थे क्रियायोगे, सीमायां व्याप्तौ च । वाक्यस्मृतिभोऽस्य ङिमिन्ति । [म्पिते । श्राकन्पित वि० का+कपि-चलने कर्त्तरिक्त ! कम्पयुक्त ईषत्कआकर पु० कुर्वन्ति संघोभूय कुर्वन्ति व्यवहारमा कः । समूहे, श्रेष्ठे च । ब्राकीर्य्यन्त े धातत्रोऽव कृ-प् । रत्नादुत्पत्तिस्थाने । आकरिक लि० व्याकरे रत्नादुत्पत्तिस्थाने नियुक्तः ठक् । बाकरे करमहपार्थं नियुक्त ।
"
आकप पु॰ बालष्यते विषयान्तरतोऽनेन आ+रूष-षञ् । पाशके, शारिफलके, द्य ूने, इन्द्रिये धम्बिनो धनुरभ्यासे च । भावे घञ ! काकर्षणे । श्राधारे घञि । निकषे उपले | खलादिगत धान्यमाशष्यतेऽनेन करणे वनि । छाङ्कुशाकारे (बाकु डा) इति ख्याते
T
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
काठभेदे |
आकर्षिक ५० कर्षति सन्निकटस्थं लौह प्रा+कृष - खुर । (म्बक) इति ख्याते कायस्कान्त े । व्याकर्षणकर्त्तरि .. आकर्षणी स्त्री० प्राकृष्यतेऽनया बा+का+स्ट दिवात् ङीप् । उच्चस्वमायाहरणार्थे (कामी) टिकाभेदे ।
27
आकलन न० आ-कल- ल्युट् । श्राकाङ्क्षायाम् गमनेऽनुसन्धाने च ! आकल्प उ० व्य+कप णिच्-घञ् । वेशरचनायाम्, भूषये च कल्पपन्त काव्यः । व्याकल्प ं नरकं भुङ्क्ते इति स्मृतिः । आकल्पक पु० कल्पयति अन्यस्यान्यथात्वं कल्पयति बा+कप-बिच्
खुल् । अज्ञाने श्रौत्सुक्य, हर्षे च ।
आकष पु० बामष्यते यत्र कष- यच् । खर्णादिकपण साधने (कोटि)
प्रस्तरभेदे !
For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १५२ ]
आकस्मिक लि. अशमात् इति व्ययं कारणामा कारणं विना भव:
विनया० टक टिलोपः | अकमाङ्गो।। माकाका स्त्री० पा+का-छाङ । भिला, न्यायमते वाक्यार्थ
ज्ञानहेतौ यत्पदं विना यत्पदयानन्धयस्तत्पदं तत् पदवपवरूपे, सम्बन्ध
[निवासे । आकाय पु. काचीयते यसिन् श्रा+चि कणि घञ् चितौ कुत्वम् । आकार पु० का+घञ् । मूत्तौं, खण्यसंस्थानविणेघे च | प्रा.
काय ते बाविष्कार्थते हहतोभावोऽनेन प्रा-क-णिच् करणे घाइतभावावेदक सुखप्रसादवर्णरूपे प्रीत्यप्रीतिसूचके
देहचेटने । भावे वञ् । हगते भावे, रङ्गिने च । आकारगुप्ति स्त्री० गुप-क्लिन प्राकारस्य हतभावस्य गुप्तिर्गोपनम् ।
रत्वादिजनितमुसप्रसादस्य भयजनितविषादादेव गोपने। आकारण न० स्त्री०. धा+-णिच् ल्युट, यच का। काहाने । .. युचि स्त्रीत्वात टाम् । आकालिक लि. काले भव उज। ससमयोत्मक वस्तुनि । खियां ..'डीप "माकालकों बोच्य मधुप्रसिम्" इति समारः । समान
कालो बाद्यन्तौ यस समानकालस्य आकादेशः इकडच नि० । ... भागविनायिनि, वाद्यन्तयोरभावात्, पूर्वदिवसे यत्समये उत्पत्ति: .. परेशासामये एव नवरे, “छाकालिकमनध्यायमेते विति" मनुः
श्राराविनाशित्वात् पियति खी। श्राकाश पु. २० बाकायन्न सूर्यादयोऽल । गमने। आकाशदीप पु० श्राका दीययानो दोपः शा० क• 1 "तुलायां
तिलतलेम सायं सन्धवासमागमे । चाकाशदीप यो दद्यादिताता. बक्षणे दीपभेदे । आकाशमूली स्त्री०आकाशे भूमिम्ब मूसमस्याः डीप । (पाना)
कृम्भिकायाम् । ..... आकाशरक्षिन् पु० आकाभे . कानप्रारोपरिखित पन् रणति
रक्ष-णिनि । दुर्गहिःप्राचीरोपरिखिते र
For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १५३ ]
आकाशवती स्त्री० श्राकाशस्य वल्ली शाखेत्र व्यत्यचशिखत्वात् । श्रम
रवेल इति ख्यातायां लतायाम् |
आकाशवाणी स्त्री० व्याकाशे भवा वाणी । ग्रहश्योत्पादक
वनाकाशादिवत्पचायां देवादि वाचि ।
श्राकीर्ण लि० ब्रा+-त । व्याप्न े, विचिप्त े च [सम्पादने च । आकुश्चन न० व्या+कुचि-ल्युट् । सङ्कोचे, प्रसारितस्य संचिव आकुञ्चित लि० व्य+कुचित । याभुग्ने सङ्कोचिते च । आकुल वि० ा+कुल - क । व्याकुले | [नाकुले च ( आकुलाकुल वि० व्याकुल+प्रकारे दित्वम् । व्याकुलप्रकारे, स्वत्यआकूत न० या+कू भावे क्त । वाशये व्यभिप्राये |
आकृति स्त्री०
श्राक्रियते व्यज्यते आतिरनया करण े क्तिन् ।
7
कारे, arrrrसंस्था, जातौ रूपे च | श्राकृतिच्छत्रा स्त्री० छादयति कद- बिच् कर्त्तरि प्रन् हखः श्त० | (घोषा) घोषातकी लतायाम् ।
"दृष्टि
श्राकेकरा स्त्री० के कान्तिके कोयते कर्माणि स्वप् राकेकरा किञ्चित्स्फुटापाको प्रसारिता । मीलिताद्वां पुरालोके ताराध्यायतनोत्तरे” इतुन कलवणे दृष्टिभेदे | [पारिभाषिकम् । आक्रन्द पु० च्या+क्रन्द–घञ् | मारावे रोदने, ब्राह्वाने, शब्द च । कर्मणि घञ् । मित्र, वातरि च । व्याधारे व दारुणे युज, दुःखिनां रोदनस्थाने च । ब्याक्रन्दयति च । स्वदेशाक्रमणमाचरतः पार्ष्णिमाह प्रयोग के तत्पपरवर्त्तिनि म्हये । आक्रम पु० श्र+क्रम - घञ् दृद्धिः । वलेनातिक्रमणे । ल्युट् ।
For Private And Personal Use Only
च्याक्रमणमम्यत्र न० ।
आकान्त वि० - क्रम-त । कृताक्रम काभिभूते व्याप्ते च । आक्रोड़ पु० श्राक्रीडत्यव व्या+क्रोड़ - षञ् । क्रीड़ास्थाने उद्यानादौ । आक्रोश पु० ब्बा+क्रुश - षञ् । विरुद्धचिन्तने, शापे, निन्दायाच्च ल्युट् वाक्रोशनमप्यत्र न० । [क्रीया जाते वैरे । आचदूपतिक न० अवदूतेिन पाशक्रीड़या निर्हतम् ठक् । पाप
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १५४ ]
आक्षपाटिक पु० अक्षपटे क्रीड़ास्थाने याहारस्थाने वा नियुकर
ठक । अक्षदर्थ के, व्यवहाराध्यज्ञ प्राविवेक च । श्राक्षार पु. ला+क्षर-णि-घ । बमभ्यागमन गत वयेति पु
रुष प्रति, अगम्यगमन त्वया समिति स्त्रियं च प्रतिदूषण' ।
ल्य टपाचारणमप्यत्र २० । यर टा। अवार्थ । आक्षारित लि. आचार-णि-क। बाजारोमैथुन विषयापवाद
दूषिते । । पाक्षिका पु० जागामिन्द्रिय व्यानोति तर्पकत्वात् | रञ्जन । पाक्षीव पु० या+जीव-णिच- । शोभाञ्जमने । आ+क्षीय
कनि. । मत्ते । आक्षेप पु० छा+क्षिप-धम् । भत्म ने, अपादे, आकर्षणे, धनादि.
. न्यासरूमे निक्ष" अर्थालङ्कारभेदे च सा०१०८० । पापक लि. अ+क्षिप-एषु ल । निन्दाकारके | "यदा तु ध.
ममी: शाः कुपितोऽभ्येति मारतः । तदा क्षिपत्याशु मुहुर्मुड्दै अभवरः। मुहुर्मुस्तदाशे पादाक्षेपक रति स्मृत, रत्यकलक्षणे वातरोगभेदे च । [ख्याते । बोट । ब्राक्षोटोऽप्यत्र । आक्षोड़ पु०+अक्ष-मोड़ स्वार्थ प्राण । शैलपोलुटने आखरोट रति प्राख पु. बासनत्यनेन प्रा+खन-ड । सनिवे | ध | श्राखनोऽप्यन । आखण्डल पु. ग्राखण्डयति भेदयति पर्वतान् श्रा+खडि डलच् ___एस नेत्वम् । इन्द्र । . [खनमकर्तरि नि । आखनिक पु० श्रा+खन-करि कन् । चौरे, शूकरे, मूधिके च । पानिवक पु. ग्राखन--करणे कवक | खनित्रे । डर ।
पाखरोऽप्यन । आख पु० जा+खन-डु। मूषिके, चौरे, भूकर च । कर्मणि छ ।
देवताडो । 'विभके सति नैवात्ति न ददाति जुहोति न ।
तमाहुरासुम्" राय तखलणे कपणे च । आखुकर्णी खा. प्रासोः मूधिकस कर्ष इय पर्गमस्था: । (उन्दुर
कापी) मुषिककर्ण तथपर्यायो तायाम् । ....
For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १५५ ]
.
बाखुग पुयाखुना मूषिकेण गवति । गम-ड । मूषिकयाहले गये।
आखुपर्णिका स्त्री० श्राखोः कर्ण इस पर्णमस्खा: वा का स्वार्थ .. कन् अत इत्वम् । (उन्दुरकाणी) इति स्यातायां खतायाम् । प्राखुभुज पु० बाखं भुको भुज-किन् । मूषिकभक्षके विड़ाले । आखुविषहा स्त्री वासुविष मूषिकविष हन्नि हन- । भूपिकवि
पहरे देवताडवक्ष, देवतालीलतायाञ्च । पाखट पु. बाखियन्त बास्यन्त प्रापिनोल श्रा+खिट-धन् । ___प्राणिलासदायां मगयायाम् | खार्थ कन् आखेटकोग्यत । आखटिक पु० श्रारखेटे कुशलः ठक । मंगयाकुशले ककुरे।। आखोट पु० बाखः सनिलमिय उठानि पर्यान्वस्थ । (बासरोट) इति
ख्याते शलपीलौ । .. . [भावे अड्। कथने । आख्या स्त्री० आख्यायतेऽनया बा+खा-अङ् । संज्ञायां, नानि च । आख्यात लि. बाख्या-कर्मणि क । कांथते, व्याख्याते, व्याकरण__ प्रसिई तिङन्त पदे च "क्रियाप्रधाममाख्यात" ति याताः । पाख्यान लि. या+ख्या-च । कथनकर्तरि । पाठथितरि
"पाख्यातोपयोगे" ति पाणिनिः । मन्वनाइयपाखानम् । आख्यान ना+ख्या-भावे ल्युट । प्रसिद्ध तिवृत्तकथने यथा अमृतआख्यायिका स्त्री० श्रा+ख्या-खुल कापि अतरत्वम् । विदित.
तान्तार्थायां कथायाम, गद्यपद्यप्रवन्ध च। कथके वि। थागत लि. या+गम- । बायाते, उपखिते, प्रा. मावे
। बागमने २० । प्रागन्तु लि. प्रा+गम-तुन् । अनियतस्थायिनि अतिथौ, प्रागमन.
शीले च। स्वार्थ कन् । आगन्तकोऽथल । पागम न० पु० ग्रा+गमो-घन । “बागत शिववक्रेम्यो गतञ्च मिरि
जाश्वतौ । मतञ्च वासदेवस्य तमादागममुच्यते" इत्यु तलक्षणे स्टिव प्रलय व देवानां च तथानम् । साधनञ्चैव सर्वेषां पुरशरणमेवच | षटकर्म साधन व ध्यानयोगवर्विधः सप्तभिर्खवषैर्युक्त बाग़म तदिदोविदुरिताललक्षणेच तन्त्रशास्ने । “नि विही
For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १५६ ]
प्रमाणेस्तु हित वाव परराव च | बागर्म शास्त्रमाप्तानामित्य मालक्षणे शाखमात्रे च | भावे धज अवधिः उपदेशे वागतौ च पु०। डा. गम्वते ज्ञायतेऽनेन करणे घञ् । व्यवहारे सन्दिग्धार्थसाधके पत्रलेखादौ । प्रागति प्रकतिप्रत्ययासुपपातेन पामोति अच् । बाकरणप्रसिद्ध प्रतिप्रत्ययानुपधातेम तमध्ये भागन्तरि र. डादौ ।
. ...... .. [ अपराधे, पापे च । श्रागस म. पूण आग अपराधे उणा० रण असन् यागादेशः । श्रागामिन् लि० श्रा+गम-णिनि | बागन्तुके, प्रगसिनि । भविष्यति कालें, तत्तौ च ।
[म० । ग्टहे । आगार म० अग-कुटिलायां गतौ घा बागमछति -अण् उप० पागू स्त्री० श्रा+गम-किम् मलोपे अकारादेशः । इदं कर्तव्य मेवे
सङ्गीकारे प्रतिज्ञायाम् च । आग्नीध्रन अग्निमिन्धे अग्नीत् तस्य शरण 'अग्नीधः शरणे रण, ___ मज"वारिण भत्वान्न जश् । होर्ट हे मनुवंश्यमपभेदे च । आग्नेय न० अग्निर्देवतात्यस अण् । खलं, ते च । इदमर्थे ऽणि । . रक्तवर्स । “अग्निनोक्त पुराण' यदाग्नेय वेदसमित" इत्य कल
क्षणे महापुराणभेदे बङ्गिपुराण च । अग्नि देवताके द्रव्यमाने fa. दक्षिणपूर्वदिशि, अग्नियोपिति स्वाहायाम् अग्निदेवता
कायाम्टाचि च. स्त्री. डीम् । प्राग्रयण न० अमे अयनं भोजनं गस्यादेन कर्मणा पृ० हुस्खदीर्घः
व्यत्ययः | नवशस्यनिमित्त के इष्टिरूपे या । श्राग्रहायणिक पु. अाग्रहायणी पौर्णमासी यस्मिन् मासे ठक् ।
. चान्द्रे मार्गशीर्षमासि । अण । यापहायणोऽन्यत्र । श्राग्रहायणी स्त्री० अपहायण्या मृगशिरसा नक्षत्रेण युक्ता पौर्स
मासी अण_ डीम् । चान्द्रमार्गशीर्घमासपूर्णिमायां तस्या एवं
पर्णिमाया मगधिरसा बोगसम्भवात् । अपदानीये विप्रे । आग्रहारिक पु० . अपहारोऽपभागो नियतं दीयतेऽस. ठक् । घट्ट पु० बाघट्टयति रोगान् एवम् । रक्तवो ऽपामार्गे ।
For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १५० ] प्राघाट पु. श्राधटयति रोगान् वियोजयति ा+घट-णिच् । घर
सद्धिः नि। रक्तापमागें, सीमायाञ्च । आघात पु. श्रा+हन-वञ् । आहनने । श्राधारे घन । वधखाने । आधार पु० +-कर्मणि घच । एते । भावे घज होमादौ, ___ मन्त्र विशेषे या देवताविशेषाय तदा मे 1 बार्णित त्रि. प्रा+चूर्ण-क । चालिसे, भामिते च । आवाण न० ग्रा+मा-क। गन्धपहप, च । [आक्रान्त च । आघ्रात(ण) वि. या+मा+ वा तस्य नवम् ।' महीतगन्ध, आङ्गिक त्रि. अङ्गेन अङ्गचालनेन मिस Tभावव्यचन्द्र
निष्पन्न भूलेपादौ, अङ्गजातमाले । मदने वाद्यन० । आङ्गिरस पु० अङ्गिरमो मुनेरपत्यम् श्रप । हसतौ । आचमन ना+चम-भावे ल्युट । विधिना जलप्राशमे, मुखादिप्रक्षा
लने, वैधकर्मादौ जलप्राशनपूर्वकमष्टाङ्गमर्शरूपक्रियावाञ्च, विस्तरो वाचस्पत्ये ।
निष्ठीयमपाल । आचमनक न० आचमनस्य मुखप्रक्षालनस्य क जल यत्र । पतदुग्टहे आचमनीय नाचमनाय मुख प्रशासनाय दीयते दृवात् छ,आ+चम
करण अभीयर् वा । मुखप्रक्षालनार्थ जले । [धञ् । भच्यमात्र । आचाम पु० श्रा+चम-भावे घन वा वृद्धिः । याचमने | कर्मणि प्राचार पु० ग्रा+चर-भावे घज । चरिले, मन्वाद्युक्त मानाचममा
दिव्यवहारे च । . ...हिबमोचिकालतायाम् । आचारी स्त्री० सम्मक चारः प्रसरणं यस्याः गौ० ङीष् । (हेलञ्चा) आचार्य पु. “ठपनीय तु यः शिष्य वेदमध्यापयेत् द्विजः । सकल्लं
सरहस्य च तमाचार्य प्रचक्षते” इति मनूनलक्षणे वेदाध्यापयितरि, “अाम्रायतत्त्वविज्ञानाचराचरसमानतः । यमादियोगसिद्धत्वादाचार्य इति कथ्यते इत्य, कलचणे मतप्रस्थापके शङ्कराचार्यादौ च। स्त्रियां टाप् प्राचार्या । प्राचार्यपत्न्यान्तु प्राचार्यानी । डीप न पत्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"१५८
आचार्यक पु.चाचाख कर्म भावो या योपधागुरूपौतमत्वात् ।
चाचा कर्तव्यकर्मणि | मितपरिमाणे, शकटपरिमाणे च पु० । श्राचित त्रि. बा+चि-I संरहीते, वाक्ये, पषिते च | दशभारपाच्छन लिया+छद-काबारविच-कनि० आच्छादिते। आच्छाद पु० थानाद्यतेऽनेन कद-वि-करण पत्र । यस्ले । आच्छादन न० का+छद-बि-खुट् । पिधानबम् । प्राच्छिा लि. पा+शिद-बलापहप क । बहादुग्टहीते । प्राच्चरित मात्रा+कुरक। सशदहासे, नखामातेन वाधे च । खार्षे का माधुरितकमयाल ।
[गयायाम् । आच्छादन • बाविद्यन्तेल छिद-युट पृषो. इतरोत् । आछ आयामे (दीषिकारे)। रदिस् स्वादि० पर० स० सेट् । • वाञ्छति बाकीत् ।
[श्रण । कागांसादौ नि । श्रान न. ग्राज्यतेऽनेम सा+अनुज-धज क | ते | अजस्वेदम् आजक न• अजानां समूहः वृज । छागसमूहे। आजमसुरभिपत्र पु० श्रा जन्मनः सरभि पबमस । भरवकने। आजानेय पु० "गनिनिर्भिवादवाः स्वतन्तच पदेपदे । बाजानन्ति
यतः संज्ञामाजानेयासत: सता" इत्य तलक्षण उसमावे। अव
यवार्थस्तु अजानेयशब्द खः । आजि स्त्री० अनन्यसाम् अन-इण न बीभावः । समरभूमी, संयामे,
बाजेपे, झणे, मर्यादायाम् च। बाजीव पु.लानीव्य तेऽनेन आ+जीव-करणे वन् । श्राजीविका ____ याम् कतरि एन् । श्राजीविकाम्यन स्त्री। आज स्त्री० बानवति छा+जु-किम् दीर्घः । मति विना कर्मकारके। प्राज्ञा स्त्री॰ बा+ज्ञा-अङ् । निदेशे इदं क्रियतामिति शामने, .. ज्योतिषप्रषिक लग्नात् दशमे स्थाने च। आज्य न० बा अज्यते बन्न-यम् नलोपः। एते । आज्ञमाग • पाय . माग: । होने वाचतिविणे, ते। . आञ्जनेय पु० बनाया अपत्य बस् । सहमति ।
For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१५८
आजिनेय पु० छञ्जियां भवः ढक । (आजनार) कीटभदे। पाटविक न. अटव्यां चरसि भयो वा ठक् । पारख के सैन्ये । पाटि(डि) पु० या+अट्-पूण । शरारिपपिणि । प्रा+बड-दू । ___ अाडिरप्यत, मत्स्यभेदे च । जातिवम स्त्रियां वा हौए । आटोप पु० प्रा+तुप घञ टो० टत्वम् । दर्प, संरम्भ, वातजन्ये
उदरव्याधिभेदे च । बाडम्बर पु० अा+इवि-शेपे, बरन् । हर्ष, दर्ग, वर्थ खने, बा
रम्भे, संरम्भे, अक्षिलोम्नि, धनगजिते, आयोजने च । श्राडक पु० न० आठौकते प्रा+डौक-धज एषो सबनोदशालमाने,
प्रस्थ चतुष्यमिते, पुष्कल चतुष्टयमिते च धाग्यमानपावे, षट् पञ्च
दशाधिकदिशतमुरिपरिमाण होमस्य चतुर्थभागे । बाढकिक वि० श्राढक+पापाद्यर्थ ठञ् । बाढकमितस्य धान्यस्य व
पनयोग्य क्षेत्र, तत्पाचके तत् खादके च । ख | बाढकोनोऽथन । श्राडको स्तो० बाढौकते अच् एषो० । (शहर) अति खाते अमो. धान्यभेद। अन्य विधा+ध्य-क पृषो० । युके, विशिष्ट, सम्पचे, धमिनि च । श्राणवीन वि. अणुधान्यानां शर्षपादीनां भवनं च लम् वा सञ्ज ।
(सुनाडाडा) शर्षपादिभवनयोग्य ते । अञ् चाणवमप्यत । आणि पु० अण-दूण स्त्रियां वा डीम् । रथचक्रायले बीपी कोटौ,सीनि च ।
भये च । भात पु० बा+तकि-धज । रोगे, मन्नापे, सन्दहे, मरजशब्द, बातञ्चन २० यातनच-युट । बेगे, प्रापणे, प्राथायने, दुग्धादौ
दध्यादिभावापादमाय अम्लद्रव्यप्रक्षेपे, निक्षेपे उपद्रवे, द्रषद्रव्य प्र। क्षेपणोचिते कठिनद्रव्यस्य चर्सने, गलितस्वदेईयान्नरयोगेन
जारणे च | श्र.ततायिन् वि. आततेम विस्तीर्णन शस्त्रादिना अथित शीलम,
अय-णिनि । वधोद्यते "अग्निदोगरद व शस्त्रपाखिर्धनापहः । - क्षेत्र दारापहारी च पड़ते बातताविना"त्य प्रकारे।
For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६. ]
आतप पुः० मानप-ध । प्रकाथे, उद्योते, सूर्याद्यालोके च । आतपत्र न. आतषात् लायते | -क । छले । खार्थे कन् । प्रा
तपत्रकमप्यत्र। पातपाभाव पु. ६० प्रातपस्याभायदपायाम् छायायाम् | आतर पु९ श्रातरत्यनेम तृ-काम् । नयादेः तरणा) देथे भाटकादौ । आतर्पण न० श्रा-हप-ल्य ट् । प्रोतौ । णिच:-प्रीणने मङ्गलालेपने बातायिन् पु० श्रा+ताय-णिनि । (चिल) इति ख्याते पक्षिभेदे । आतिथ्य न०, बविषये इदं ढक् | अतिथिनिमित्त के भोजनादौ ।
तल साध: ढक । अतिथिसपर्यायां कुशले लि०। आतिथ्य न० अतिथेरिद बर । कातिथौ, अतिथिसेवादौ । पातिवाहिक लि. अतिवाहे रहनोकात् परलोकप्रापणे नियुक्तः
ठक् । मतस्य सूक्ष्मदेहादेर्लोकान्तरप्रापणार्थमीश्वरनियुको अछि . रादिस्थानस्थिते देयमे दे । “अतिवाहिकास्तलिङ्गात्" इति वेदा
आतुर त्रि० ईघदर्थ आ+अत-उरच् । रोगयुक्त । आटप्य पु०प्राप्यतेऽनेन प्रा+टप-करणे क्यम् ।(बाता)क्ष विशेधे । 'आतोद्य न० बासमन्तात् तद्यते अा+तुद-ण्यत् । वीणादौ चतुर्विधे
. . वाद्ये । आत्तगन्ध लि० बातोग्टहीतोऽरिणा गन्धो गर्यो यस्य । शव पाभि.
भूते, कार्य च । आत्तगर्योऽयल । . . आत्म गुप्ता लि. आत्मना गुप्तः स्वशक्ताव रक्षिते (बाल कुशी)लताभेटे । श्रात्मवातिन् नि अात्मान देह हन्ति हन्-णिनि त ! "यामः- दयेत् वृथात्मानं स्वयं योऽग्नुपदकादिभिः श्रधेनैव मार्गण अान___घाती स उच्यते” इत्यु कलक्षणे बान्मन: स्वशरीरस्य प्राणेन सह
वियोजयितरि जने। श्रात्मघोष पु० अात्मानं पोषयति खशब्दः । काके,बुक टे च, ताभ्यां . (का का) (क कु) ध्वनिकतामामैकदेशस्य घोषणात् । आत्मज पु. अात्मनो जायते , बाला वा जायते अन-इ। पुल,
For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६१ “आत्मा वै जायते पुन इति” श्रुतिः आत्मजन्माप्यतु । कन्यायां,
मनोजन्याया बुद्धौ च स्त्री० । आत्मदर्श पु० यात्मा देहः दृश्यतेऽत्र दृश-आधारे घज । दर्पले । आत्मन् पु० अत-मनिण । स्वरूपे, यत्ने, देहें, मनसि, हत्ती, बुनौ,
अर्के, वह्नौ, पायौ, जोवे, ब्रह्माणि च । आमवान्धव पु० "प्रात्ममातुः वसुः पुता यात्मपितुः खमासुताः ।
यात्म मातुलपुताश्च विजया ह्यात्मवान्धवा" रत्यक्ष ।। श्रामभू पु० अात्मनो मनसो देहात् वा भवति भू-किम् । चतुर्मुखे
विधातरि, कामे च । आत्ममूली स्त्री० आत्मैव रक्षो मूलमस्थाः दुसर्शतयेतरमई नत: । स्वस्थ स्वयं रक्षणात् गौरा डोष । दुराल भालतायाम् । आमम्भरि ति० श्रात्मानं बिभर्ति ख मुम् च । खोदरमातपूरके । आत्म योनि पु० आत्मा योनिरस्य । हरौ, हरे, विधातरि मनसिजे मदने च ।
[ रक्षणे। प्रात्मरक्षा स्त्री०आत्मन एव रक्षा यस्याः । क्षभेदे । ईत०। आत्मनो आत्महन् पु० आत्मान हतवान् हन-किप । “ऽन्यथामन्तमात्मा
नमक र स्वयं प्रभुम् । कर्ता भोक्रेति मन्यन्त' तएवात्महनो जना, इत्यु कलक्षणे अात्मनो याथार्थ्यज्ञानरहिते, अज्ञ, श्रात्मक
घातिनि च जने । श्रामाधीन पु० श्रात्मनोऽधीनः । पुत, स्यालके । प्राणाधारे च । श्रामाश्रय पु० आत्मानमात्रयति प्रा+त्रि-अच् इत ०। खस्य खापेक्ष
णरूय तर्कदोषभेदे । आत्मीय ति० आत्मनोऽयं छ | आत्मसम्बन्धिनि | श्रात्मोद्भवा खो० अात्म योद्भवति भू-अच। माप्रपणोक्ष आत्मा
उद्भवो यस्याः । कन्यायाम् । पुत पु० । अत्यन्तिक ति. अत्यन्त प्रवाई ठक । अतिशयेन जाते। श्रात्ययिक ति. चत्यय: नायः प्रयोजनमस्य ठक् । नाशा आत्रेय पु० अतरपत्य टक् । अनिसनिपुत', देहस्य रसधातौ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१६२ ]
आत्रयी स्त्री. न सन्ति कर्म योग्यानि तीणि दिनानि यस्याः इच्छ
समा० सा अदा खार्थे ठञ् । ऋतुमायाम्, नदीभेदे च । पुनः
खाथै कमि हखे बातयिकाप्यत । बाथर्वण न० अथर्षणा सुनिना दृष्टो वेदः अण् तमधीते बेत्ति वा पुनः
अण । तमधीते तत विहित वा पुनरम् । अथर्ववेदा बाह्मणे,
तवेदविड़ितेभिचारादिकर्मणि च । बाथर्चणि क लि. अथर्वाणं वेदमधीते ठक् । अथर्ववेदपाठक विन। श्रादर पु० श्रा+x-कम् । समादरे, सम्माने, प्रारम्भ च । श्राद पु० अाहश्यतेऽत दृश-आधारे घञ् । दर्पयो, टीकायां प्रतिरूपपुस्तके च ।
[ल्युट । हस्तिघोषाने स्त्री०॥ श्रादान ना +दा-भावे ल्य ट । पहणे, अश्वाभरण च । कर्मणि आदि पु० या प्रथमं दीयत स्टह्यते श्रा+दा-कि। प्रथमे, प्राक
सत्तायाम्, कारणे, सामीप्य), प्रकार, अवय वे च । आदिकारण म आद्य कारण निमित्तम् । पूर्व निमित्त । आदितेय पु० अदिव्या अपत्य ठक् । देवे । आदित्य पु० अदितेरपत्य गय । सूर्य, देवे च । धादित्यमण्डलस्थे - हिरण्मये विष्णौ, अर्कक्ष अदितिदेवताके पुनर्वसनक्षत्रे च । आदित्यपत्र पु० श्रादित्यस्य अक्षस्य पत्रमिव पलमस्य । क्षुपमेदे । ६त० अर्कक्षपत्र न० ।
छ। आदित्यपुष्पिका स्त्रो० अादित्यवर्ण पुष्पमस्याः । रकपुष्प अर्कआदिदेव पु० प्रादौ दीव्यति स्वयं राजते दिव-छाच ७० मारायणे,
शिवे,बादिकारण वेधसि च । • आदिपु(पू)रुष पुयादौ पुरि देहे वसति यस-उपन् खनात्मना पूर
यति जगत् पूर-उपन् वा ४० वा हवः । प्रथमजीवे हिरण्यगर्ने • नारायण च । आदिम लियादौ भव: आदि+डिमच् । आद्य। आदिमत् त्रि० कादिः कारण विद्यतेऽस्य मतए । सकारणे कार्थे । श्रादिवराह पु० अांद्यावराहः । विणौ तसादिवराहरूपत्वात् ।
For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १६३ ]
आदिष्ट न० ग्रा+दिश भावे । श्राचायाम्, उपदेशे च । कर्मि
तौ । उपदिष्टे, व्याकरणप्रसिद्ध स्थानिजाते, यथा इकः स्थाने यण आदिश्यते इति यथादिष्ट इत्यच च्यते । [क्लशे, दुर्दमे च । आदौनव पु०त्रा+दी - भावे क्त व्यादीनस्य वानम् प्राप्तिः वा०क | दोषे आत वि०+ - कर्त्तरि । पूजिते सादरे, लतादरे च | आदेश पु० ब्रा+दिश-भावे घञ् । আसायाम्, शासने, उपदेशे च । च | कर्म्मणि षञ् | ज्योतिषशास्त्रोक्त, फूले, व्याकरण सिड्डे प्रशतिप्रत्ययोपघातक काय्र्यभेदे ( वर्ण स्थाने वसन्तरोत्पत्तौ ) च | श्रदेष्ट लि० पु० बा+दिश-हृच् । ऋत्विज प्रति ममेष्टसम्पादनार्थं क्रियतामित्यादेशकर्त्तरि यजमाने, देशक मात्र कि० । श्रद्य विषादो भवः दिगाव्यत् । प्रथमे । ग्रद- ण्यत् । व्ादनीयद्रयमाम धान्य म० 1
क
•
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रद्यमाषक पु० बादौ भवः वाद्य मुख्यं मष्यतेऽनेन करण े घञ् कर्म्मा । पचगुञ्जापरिमाण े, (भाषा) इति ख्याते माषक सशकृष्णला इत्युक्त ेराद्यत्वविशेषणम् तस्य कार्य्यविशेषोपयोगितया गौणत्वान्न मुख्यत्वम् अतएव "दशा गुञ्ज प्रवदन्ति माषमिति भास्कराचार्येण भाषस्य पञ्चगुञ्जत्वमेवोक्तम् ।
आद्यून वि० कयादिना जन: । बादिम्मून्य | आदिव- । बजिगी - षायां निष्टा तस्य नत्वम् ऊठ् च | (पेटुके) कम्मन्तिरकाचा विरहेण केवलमुदरपुर के ।
श्रधमन न० व्याधीयते या+धा - कमनन् । (बन्धकदाने) आधौ, योगाचमनविक्रीतम्" इति स्मृति: [
आधर्षित त्रि० च्या + ष्टष—क्त । अन्यायेनाक्रान्त े, "मार्गेणार्चितः
परैरिति स्मृतिः ।
आधान न० ग्रा+धा–लुट् बाधौ, मन्त्रादिना वह्निस्थापने, धाने सोमपाने" चेति ऋतिः । गर्भाधाने च ।
E
आधार ५० श्रा+ष्ट- घञ । अधिकरण, श्राश्रये, व्याकरणप्रसिद्ध पक्षेषिक वैषयिकाभिव्या पकाख्येऽधिकरण कारके,
शयसम्पादनार्थं
For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१६४ ]
जलरोधनार्थे बन्धने वृक्ष से कार्थे जलधारणार्थे चालकाले च ।
साधारबन्धप्रमुखैरिति रघुः । श्राधि पु आधीयते अभिनिवेश्यते प्रतीकाराय मनोऽनेन । श्रा+धा-कि ।
भामरूदुःखे अत्याशायाम्, अधिष्ठाने, बन्धक, "श्राधौ प्रतिपहे क्रीत" इति स्मृति: । व्यसने च ।
शयिततायाम् । आधिक्य न० अधिकस्य भाव: ष्यत्र । अधिकतायाम् अतिप्राधिदैविक वि. देवान् अग्निवाखादीन् अधिकृत्य निर्दृत्तम् अधि+ - देव-ठा विपदद्धिः । अतिवातादिहेतुजाते दुःखे । आधिपत्य न० अधिपतेर्भाव: ष्यज । प्रभुत्व । पाधिमौतिक वि० भूतानि व्याघ्रसादीन्यधिकृत्य जातम् । अधि
भूत+ठञ् विपदद्धिः । व्यावसादिजनिते दु:खे । चाधिवेदनिक न० अधिवेदनाय विवाहोपरियिवाहाय हितं ठक तत्र
काले दत्त ठञ् वा । अधिक वेदनमधिवेदन तत्र प्रथम विवाहात्पर हितीयविवाहकाले स्त्रियै देये धने । “अधिक्निलियै दे
यमाधिवेदनिक समम्” इति स्मृतिः । आधुनिक नि० अधुना भव: ठञ् । इदानीन्नने, नव्ये च । आधेय त्रि. आ+धा-यत् | आश्रिते च उत्पाद्ये "प्राधेयश्चाक्रिजवेति' भाष्यकारिका ।
[हस्तिपके । बाधोरण पु. प्रा+धोर-गतिचातर्थ ल्य, । हस्तिगति चातुर्यज्ञ . आभात वि० या+मा-त । शब्दिते, दग्ध, वातरोगजातायाम्
उदरस्मीततायाम् । . आमान पु० "आधानमिति जानीयाहोघ वातनिरोधजम्" इस तो
वातव्याधौ । श्रा+भा--अाधारे ल्यु ट । स्फोततायाम् | नलिका- नामगन्धद्रव्ये स्त्री० डीम्। [शोकमोहवरादिरूपे दुःखे । प्राध्यात्मिक ति० अात्मान मनःशरोरादिकमधिकृत्य भव: । ठज । आध्यान न० चा+ध्य-ल्युट् । चिन्तायाम्, उत्कण्ठापूर्वक कारणे च । आवयव म०अध्वर्योः यजुर्वेदविद इदं श्रमः । यजुर्वेदविहिते
साध्वर्युसम्बन्धिनि कर्मणि, तद्भावे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६५ ।
श्रान पु० आनित्यनेन अा+अन-करणे किम् । अनःस्थितस्य प्राणया
यो सिकयोकासे । आनक पु. प्रानयति मोत्माहान् करोति अन-णिच् एव ल । पटहे,
मृदङ्गे, सशब्दमेधे च । उत्साहके नि । आनकदुन्दुभि पु. छानकः प्रोत्साहक: दुन्दुभिर्दैववाद्यविशेषो यस्य
कष्णजन्मोत्सव तथा वाद्य तम्हे जातम । कृष्णपितरि वसुदेवे।
वृहत्ढक्कायां स्त्री० डीप् । . श्रानत ति प्रा+नम-क्र | बतप्रणामे, अधोमुख, विनयानसे च । आनति स्त्री० प्रानमति प्रवणीमवत्यनया. प्रा+नम-करण जिन् ।
सन्तोषे | भावे निन् । नम्रीभावे, अधोमवने, नम्रतायाञ्च । श्रानड्ड न० प्रा+नह-क। चर्मणा बद्धमुखे पटहमरजादौ वाद्य,
केशभूषादिके ६ | पथिते, व्याप्ते, बड्डे च ति• ।। आनन न० श्रा अनित्यनेन प्रा+अन-करण ल्य ट् । मुखे । . श्रानन्तर्य न० अनन्तरमेव चतुर्वदित्वात् खार्थे ष्यत्र । अनन्तरे
चव्यवहिते। अनन्तरस्य भावः घ्यज । अव्यवधाने । । श्रानन्त्य न० अनन्त+भावे खार्थे वा जा। बाहुल्य मानन्त्यात्
कुलधर्माणाम्" इति स्मृतिः देशकाजाद्य परिच्छिन्न' "तदानन्य
समते इति श्रुतिः । अनन्त सुखमित्यर्थः । आनन्द पु० श्रा+नन्द-धज । हर्षे, सुख्ने, दुःखाभावे, अनधि च।
अानन्दवति लि०"सत्य जानमानन्द बक्ष" इति श्रुतिः । आनन्दथु पु० चा+नदि-भावे-अथ च । सामन्द । आनन्दन न०आनन्दयत्यनेन बा+नदि-णिच-करण लुपट् । गमना
गमनसमये कुशलप्रनेनानन्दोत्यादने । आनन्दमय पु० अानन्दः प्रचुरोऽस्य प्राचुर्थे मयट् । जीवे, वेदा
नोक्ने सघुप्रिसाक्षिणि प्राच । श्रानन्दार्णव पुआनन्दः अर्णव र असीमत्वात् । परमेश्वरे "खोचा
मूललिकोणस्थाः सौम्याः पापविवनिता: अानन्दासम्योगोऽयम्" मित्य त यावालग्नभेदे च । ६त.। चन्वन्तानन्द ।
For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १६६३ आनन्दि पु. चा+नदि-न् । हर्षे, कौतके च। कौवधानन्दि
बद्धको राम रति रामायणम् । श्रानत्त पु. या+हत्यत्यत्र प्रा+त-साधारे धज । हत्यशालायाम्
रसे, जले,द्वारकापविरुष्टदेशे,तहेशवासिनि च । [खायें। भानाम्य नि• छा+नम-कम्मणि रयत्अनिटकत्वात् न हखः । नमआनाय पुलामीतते मत्सोऽनेन श्रा+नी-करण बजा जाये | भावे
पच् चामयः । प्रानयने । आनाय इ० बामायते माहपत्वादानीय संस्क्रियतेऽसौ नो-एयत्
मायादेशः । बैदिकप्रसिझे दक्षिणाग्नौ । आनाह पुत्रा+ह-घञ् । देय विण्मूबरोधके पैद्यकोक्ने रोगभेदे च। श्रामुपूर्वी स्त्री पूर्वमनुक्रम्य अनुपूर्व तस्य भाव : यज, नतो या डीधि
बनोपः। परिपायाम् मूलावधिक क्रमे ङोषभावपछे। श्रा
सुपूर्वमप्यत्र २० । भानुमानिक वि० अनुमानादागतः ठक् स्त्रियां डीप । अनुमा.
ममालसिह सांख्यो प्रधाने "धातुमानिक रति वेदान्तसूत्रम् । आ नुनिक लिगुरुपाठाद नु यते अनुयोवेदस्तल विहितः उ । ......स्वर्गादिसाधनतया वेदविहिते कर्मसमूहे "दृष्टवदानुश्रविक" इति
सायकारिका । श्रावृत वि० छन्त शोलमय अण । अमत्य खभावे । [अक्रौर्ये छ । भातृशंस्य न० दृशंमो घातकः न. १. भावे प्यञ् । दयायां., पात्तर ति. अन्नध्य भवः अण । · याभ्यन्तरे। सिौसाहश्य । श्रान्तरतम्य न. अन्तरतमस्य अयन्तसशस्य भावः ष्यत्र । श्रान्त्र न० लामात्यनेन अम-गतौ व उपधादीर्घ: । नाडोभेदे । अन्त्र खे- दम् अण । अन्त्रसम्बन्धिनि ति• । स्त्रियां डीम् । चान्दोल दोलने अद० चुरा उभय० सक० सेट । अान्दोलयति ते
चान्दुदोलत त । आन्दोलन न०अान्दोल-भावे ल्युट । पुन: पुनर्दोलने,मुरचलने,अनु- सन्धाने ध।
For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १६७
श्रान्धसिक लि. अन्धो भन शिल्पमस्य उक् । पाचके । अान्वयिक वि. अन्वये प्रशस्त कुले भवः ठञ् । प्रशस्तकुलजाले । श्रान्वाहिक लि. अहनि काहनि कन्वहम् तत्व भवः ठज.। प्रतिदिन
नसाध्य पाकादौ । आन्वीक्षिकी स्त्री० अनु वेदश्रवणानन्नरमीक्षा परीक्षणमन्वीक्षा सा
प्रयोजममया: तत्र साधु वा उत्रि डीप । तर्कविद्यायाम् अध्या स्वविद्यायाञ्च |
[भेदे पु० । श्राप पु० ग्राम्यते बाप-कर्मणि । अपां समूहे । आप अच् वसुश्रापगा स्त्री० आपेन जलसमहेन गच्छति वहति ड । नद्याम् । श्रापण पु० न०आपणायत्त विक्रीणन्त्यत्र श्रा+पण-नि. ग्राधारे
घ । हट्टे, क्रयविक्र यद्रव्यशालावाच । भावे घ। क्रयविक्रय
व्यवहारे पु० । आपणिक ति० अापणा दायस्थानादागत: ठक् । क्रयादिकर्तरि वाणिजे ।
[प्रसङ्गरूपे तर्कदोषे च । आपत्ति स्त्री० श्रापति छा+पत-किन् । प्रापदि, प्रापणे, अनिष्टआपद स्त्रो० छा+पद-किप । विपत्तौ । आपन न० साप-भावे ल्युट । प्राप्तौ,मरीचे च । कर्मणि लुट् । केथे । आपन्न वि० श्रा+पद-क्क । विपद्ग्रस्त, प्राप्ने च । आपनसत्त्वा स्त्री० आपत्र सत्व यया । गर्भवत्याम् । श्रापमियक न० अपमित्व परीवर्त्य मित्तम् अप+मे-जा ल्यप् ... नतोनितर्थ का कित्वात् दृधित तल्लरूपद्रव्यविनिम
येन पहणे । आपराहिक बि• अपरा भवः उज। विधा विमनस दिनख
हतीयभागमधे पिटवाडादौ । पारस म० बाप-असन् । जले, "आपोभिर्मार्जनम्" इति मतिः ।
"मायोमय जगत् नि देवीमाहात्म्यम् । हारस्वम्भिनी स्त्री. बापः स्तनाति सन्भ-पिनि । बिङ्गिन्या
बतायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १६८]
आपाक पु० समन्तात् परिवेश्य पच्यतेऽल बा+पच-श्राधारे धम् ।
(पोयान्) कुम्भकारस्य मृत्पातुपाकस्थाने । [तत्काले, मार्गे च । श्रापात पु० ग्रा+पत-भावे पत्र । सइमा पतने, | आधारे पत्र श्रापाततस् अन्य प्रापात+तमिल । अनिश्चये विनेत्यर्थे “आपाततो. . यदर्थय"इति साहित्यदर्पण। श्रापान नापीयते सम्भू य सुरा पीयतेऽत्र श्राधारे ल्य ट । सुरापा
नार्थ सम्भूयोपवेशने, (चक्र') मद्यपानसमायाञ्च । श्रापानभूमि स्त्री० छापानस्य भूमिः । सरापानस्थाने । श्रापिञ्जर २० रेषत् पिञ्जरवर्सम् । स्वर्ण । आपीड़ पु० प्रा+पीड़-अच् । शिखामाले, शिरोभूषण, ग्टहव
हिनिःसृतका च । श्रापीत न० ईषत् पीतम् प्रा० त० । माक्षिकधातौ । ई पत्मीते नि ।
आपोन न. ग्रा+प्याय-न पीमावः तख नत्वम् । (मेड़) ऊधसि । . कूपे पु० । ईषत्स्फोते नि । श्रापपिक न. अपूपः शिल्पमस ठक् । पिटकसम पिष्टकसम्पादनेन
जीव्यतीत्याद्यर्थ ठक | पिष्टकाजीवे, तभक्षण कारके, तरच
यितरि, तक्षशीले च त्रि। आपूप्य पु० अपूपाय साधुः वा जा । सनु घु, गोधूमचूर्यादौ च । आपृच्छा स्त्री० या+-अङ् । बालापे जिज्ञासायामाभाषणे च । आप्त वि. आप-त। विश्वले, प्राप्त, लब्ध, सत्य, रागद्वेषादिव
जिते, यथार्थोपदेष्टरि भ्रमादिश्रन्ये यथार्थज्ञातरि च । श्राकाम त्रि. प्राम: प्राप्त कामः काममाविषयो येन | सम्म : . कामे नित्याप्त। परमेश्वरे पु० । प्राप्ति स्त्री० अाप-निन् । सम्बन्ध, योगे, लाभे प्राप्तौ च । प्राप्तोक्ति स्त्री० याप्तस्त्र उक्तिः वच-निन् । सन्दिग्ध विषयनिर्णयार्थ . सिद्धान्नियाक्य', यथार्थ नवाक्ये च । आग्य वि. अपाचिदं श्रण • चाव. खार्थं प्यञ् । जलसम्बन्धिनि ।
अपां विकारे तु अम्मयमित्येव वि० को. श्राप-यत् । प्राप्य,
For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६८1
चालु घमन्वन्तरीये देवभेदे, (कुड़) ले । अलविकारे फेनादौ । बाप्यायन न. श्रायिाय-लुपट् । हप्तौ, प्रीतौ च । णिच्-लुपट् ।
तर्पणे प्रोणने च । ल्यु । तस्कर्तरि नि । आप्रच्छन म० प्रा+प्रच्छ-सुपट् । बामन्दने, गमनशमनसमये बधू
नामन्योन्यकुशलजिज्ञामयानन्दसम्मादने । आप्रपद श्रव्य प्रपद पादापं तत्पथ्यं न्तम् अव्ययी• । पादापपर्यन्ते । पाप्रपदीन वि० अाप्रपद पादापान्तप्रायोति ख । पादाग्रान्त लम्बमाने वस्तादो।
[सर्वतः समुच्छूलने च । प्राप्त (ला) व पु० का+धु-घञ्-अप वा । लाने । (छयलाप) । मलामा प्राप्त •ि या+म-क । स्माते । भावे न । नाने म० । प्राप्तवत पु. छान त वेदाध्ययनानन्तर नान व्रतमल्यस्य । अधी
तवेदे, अक्षतम्टहस्थाचमे ब्रह्मचारिभेदे स्नातके । आबद्ध न. या सम्यक बद्धम् बन्ध-भावे क। हदबन्धने । साधारे
a | प्रमणि | कर्म णि क । भूषणे । करणे क । योलो पु० ॥
व प्राप्त प्रति रुझे च लि. श्रावध पु० ग्रा+बन्ध-धञ् । दृढ़बन्ध, योके च । श्राबाधा स्त्री. प्रा+वाध-छ। पीड़ायां केशे च । लीलावत्यादी
प्रसिद्ध त्रिकोणक्षेत्र लम्बोमयपार्श्वस्ये क्षेत्रमध्ये रज्जुनिपा
ब्जायमाने भूखण्ड ।। श्राबिल त्रि: श्रा+बिल भेदने, क । कलुघे, असक्छ । श्रावुक पु० यापनमाम् किए पापमुसनोति उद्+तन- । नाच्योती
भांगनीपतो। श्राभरण न० आ+म-कर्मणि लुपट् । भूषण । श्राभा स्त्री० आ+भा-अङ् । दीप्तौ, शोभायाम्, कान्ती, उप
माने, वातरोगभेदे च । 'आभाषण न० श्रा+भाष-लपट । माला, परस्सरकथने छ । आभाषित लि• आनाप त । अभिमुखीकत्व कथिते ।
For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १७० ]
-भाग - काच् । प्रतिविम्व, दीप्तौ, पन्यादेरादौ सङ्ग
आभास पु० तिदर्श मोत्यापने अवतार
व ।
श्रभाखर पु० अ + भास- वरच् । चतुःषष्टिमिते, दादशमिते वा गणदेवताभेदे | दीप्त वि० ।
श्रभिजात्य न० अभिजातस्य भावः ष्यञ । कौलीन्य, पाण्डित्ये च । श्रभीक्ष्ण नखार्थऽण् । कात्यर्थे । तद्दति वि० | क्रियाविशेषणत्वं न । अभीक्ष्णत्र नं० भीयस्य भावः ष्यञ । पौनःपुम्ये 1
आभीर पु० या सस्यक् भिय राति रा-क । बाहिर इति ख्याते
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ब्राह्मणादम्बष्ठायामुत्पन्ने वर्ण सङ्करमेदे गोपे देशभेदे च ।
श्रभीरपल्लि (ल्लो) स्वी० श्राभीराणां वह्निः । गोपग्रामे, पच्च े को । श्रभील न० श्रा समन्तात् भयं लाति आभी+ला-क |
कष्ट
तद्दति, भयानके चत्रि० । आभोग पु० या + भुज-भावे श्राधारे वा षञ । वरुणस्य छत्र परि
-
"
पूर्णतायां यत्त्र े, गानसमाप्तौ (भणिता) कविनामख्यायने च । भ्युदयः प्रयोजनमस्य ठक् । चूड़ादि कर्मणि
आभ्युदयिक वि० तद्वृद्ध्यर्थं कर्त्तव्य' श्राद्ध े ।
आम त्रि०य ईषत् व्यम्यते पच्यते ब्रा+श्रम - कर्मणि धञ् । क जीर्णताख्ये रोगभेदे पु० 1 [कमांमादितुल्यगन्धाद्ये ।
वैद्यकोक्त
श्रमगन्धि न बामस्थापकस्य गन्धद्रव गभ्वो यत्त्र इत् समा० । अपश्रमनस्य न० प्रशस्त मनो यस्य तस्य भावः ष्यन | दुःखे 1 आमन्त्रण न० ब्वा+मन्त्र-लुट् । अभिनन्दने, सम्बोधने, कामचारानुज्ञारूपे स्वनामख्याते च । व्यवश्यकर्त्तव्यं नियोगो निमन्त्रण यथा श्राद्धादौ भोजने, प्रकरण े प्रत्यवायासाधने नियोग ग्रामन्त्रण ं यथा स्थलविशेषे शबने । [ संबोधने या प्रथमा तस्यां न० । आमन्त्रित त्रि० श्रा+मन्त्र- | ग्रामन्त्रिते, संबोधिते च । व्याकरणे आमय पु० ग्राम रोग यात्यनेन या-करण पत्र क ब्रा+योज हिंसायां करणे काच् वा रोगे ।
आमयाविन् लि० श्रामयोऽखास्ति विनि दीर्घश्च । रोगयुक्ते !
For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ १७१]
भामर्शन न. छा+श-लपट । खये । [मित्य गटः । आम पु०न+मप्र-घञ् दीर्घ: । क्रोधे, "निरुद्योगं निराम निर्वीर्यआमलक पु० अा+मल-बुन् । वासकरचे । डोप । धात्रयाम् ति:
ष्यफलायां च स्त्री०। तस्सा: फल फले लगिति तद्रितस्य लुक् । धात्रोफले म ।
ख्याते वातरोंगभेदे । आमवात पु० घामयति पीडयति अम-णिच-अप कर्म । खनामप्रामातीसार पु० कर्म० । स्वनामख्याते रोगभेदे। . . आमाशय पु० ग्रामस्थाशयः । नाभिस्तनयोमध्यभागे अपाकस्थाने । आमिक्षा स्त्रो० श्रामिष्यते सिच्यते मिष-सम् | तप्त पक्के दुग्धे
दधियोगजायां (छाना) विरुती ।... [ग्रामिक्षीणमप्यत्र । आमिक्षीय न. आमिचाय हित छ। कामिक्षोपकरणे दभि ख आमिष न० पु० मा+मिष-सेचने क । मामे, भोग्यवस्तुनि, उत्कोचे,
रुचिररूपादौ, लोमसञ्चये, लामे, कामगुणे, भोजने, विषये च । आमिषप्रिय पु० ६त० । कङ्कपक्षिणि । मांसाभिलाषिणि लि. । श्रामिषाशिन् त्रि. ग्रामिषमन्नाति ! अश-णिनि | मांसभक्षके । आमिषो स्त्रो० ग्रामिषनामैकदेशनामिकायां जटामांसाम् । आमुक्त त्रि. प्रा+मुघ परिधाने क्त । परिहिते । कर्तरि क । परि
हितकवचे जने । आमुख न० श्रा+णिच् करणे अच् "बामुखं तद्विजानीयात् बुधैः प्र
स्तावमा मता"रत्यु कायां नाटकात प्रस्तावनाथाम् । आमुभिक बि. अमिन परलोके भव: ठक् सप्तम्या अलुक टिलो
पञ्च । परलोके जन्मान्तरे भवे वस्तुनि । स्त्रियां डीम् । प्रामुष्यायण त्रि. अमुष्याप्रत्यक्षीकतथापि सइंशत्वेन सञ्चरितत्व न
च प्रख्यातस्थापत्य फक् पठया अलक । सबंशोङ्गवे । आमोद पु० श्रा समन्तात् मोदवति सुद+विच्-अच् | अतिदूर
व्यापके गन्ध, गन्धमात्रे च । या+मुद भावे घञ हफै। . . . आमोदिन लिग्रामोदयति सुरभी करोति ग्रामोदकृत्यर्थे णिच --
पिनि । सुखसुगन्धितापादक कर्पू रादौ, हर्षवति च ।
For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१७२ 1
ओम्राय पु. श्राम्नाय्यते अभ्यसते आ+बा-धज । बेदे, श्रागमे ... निगमे, गुरुपरम्परागते, सदुपदेणे, वंगे, कुलक्रमेण बचने च । . भावे पञ् । अभ्यासे ।
तत्फलादौ न ! पात्र पु० श्रम-गल्यादिषु रद् दीर्घश्च । खनामख्याते वृक्ष । मानातक पु० श्रानं सद्सम् या रेषत् अतति याति प्रा+अत-पुल ।
(आमड़ा) इति ख्याते वृक्ष । आमावर्त पु०, बाबर आ ईषत् तस्यरसतया वर्तते प्रा+त
पच । प्रान्नातकवृक्ष । पाम्रो डित म.मा+छेड-उन्मादे अच् श्राब न उन्मत्तनवाचर्यते ।
पाच ड+आचारे किम् तत: । उन्मत्तन यथा कथितस्य
पुना पुनः कथनं क्रियते एवं कथितस्य द्दिस्त्रिकथने । धाग्ला स्त्री० मा सम्यक् अग्लो रसो यस्याः। तिन्तिद्याम् खार्थे कनि
बाहिकाऽप्यन | आय पु० आरिण-अच् अय पञ् । लामे । प्राप्तौ, धनागमे, ज्योतिषोक एकादशस्थाने पामादौ खामियाह्यभागे, वनितागार
पाल के च । बायःशूलिक त्रि. श्रयःपूजेनार्थानन्विच्छति । तीक्षपोपायेनाभीष्टसाधके जने।
[अतियनशालिनि । अायत लि. मा+यम-त । दीर्घ, याकष्ट च । प्रा+यत-अन् । आयतच्छदा स्त्री० बायतः दीर्घः दोऽस्याः | कदलयाम् । श्रायतन न. यायतन्त ऽल यत-बाधारे लुपट । देवादिवन्दनस्थाने,
श्राश्रये, विश्रामस्थाने, यज्ञस्थाने च । श्रायतिती) स्त्री० अा+या-डति वा डीए । उत्तरकाले, प्रभावे,
फलदानकाले च । व्या+यम-निन् । सङ्गमे, दैर्घ्य, प्रापणे च । श्रायत्त लि. छा+यत-कर्त्तरित। बधीने, वशीभूते ।
श्रायत्ति स्त्री० श्रा+यत-निन् । ने, वशित्व, सामर्थे, सोम्नि, . . अयने, प्रभावे च |
लौहकवचे स्त्री० डीम् । आयस न अयमा निर्मित तद्विकारो या अगा लौहपालादौ
For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १७३ ]
आयस्त नि. ग्रा+यम-त । क्षिप्त, लेशिते, हते तोच्योरते । आयाम पु• बा+यम-धज । दैये। बायास पु० ग्रा+यम-घा । परिश्रमे, अतियन च । श्राघु पु० दूण-उप । जीवनकाले, "मा बधिष्ठा जपायु माम्" कि
[कम्माध्यचे, अपने का आगुक्त नि. ग्रा+युज-क। व्यापारिते, औषधुने, नियुक, श्रायुध न० ग्रा+युष-करणे घार्थ क ! प्रहरणमात्र । पायुधिक पु० आयुध शिल्पमस ठक् । शस्त्राजीवे । तदर्थ छ
यायुधीयवान। मायुर्वेद पु० बायुर्विद्यते लभ्यतेऽनेन विद लामे करणे धज श्रायु
बत्य नेन चिजनापनेन विद-साने करण' घन का। चिकित्सा - शास्त्र वेदस्योमाङ्ग । आयुर्वेदिन त्रि० ग्रायुर्वे दोवेद्यतया विद्यतेऽस्य इनि| अायुर्वेदज्ञ चिकित्म के ।
बधिके टतीये योगे पु० । बायुमत् त्रि. आयुर्विद्यतेऽस्य मतप । चिरजीविनि। विष्कम्भाआयुथ वि० श्रायुःप्रयोजनमस वगादिभ्यो यत् । चाय घोहित__कारके पथ्थे । स्वार्थे यत् कायुषि न० । अ.युस् न० दूग्ण-अति-पिञ्च । जीवनकाले “अायुषः क्षो" इति रघुः । आयोग पु° श्रा+युज-धज । गन्धमालपोपहारे, व्यापारे, रोधे च । आयोगव पु० अयोगध एव स्वार्थ अए शूदाइश्यम्यात्म प्रवि... सोमवर्णमहरले आतिभेदे । प्रायोजन न० बा+युज-लाद । उद्योगे, बाहरणे च ।
आयोधन न. आयुध-अाधारे लुपट् । युद्धस्थाने। भावे लुपट् । . योधने, तत्फले बधे च । . आर पु० -कर्तरि घा । मङ्गलपंहे, शनिमहे, मधुरानफले पक्ष
भेदे च । पित्तले, कोणे, प्रान्तभागे, मुण्ड्लोहे च न० । आरकूट पु० न० । बार पित्तल कूटयति स पीकरोति अन् । पिचलाभरण । “किमारकूटामरणेन न श्रिय” इति नैमधम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७४ ।
आरक्ष अ० बा+रज-कच् । हस्तिकुम्भाधास्थले, इस्तिमसकधर्मगि,
सैन्य च । रक्षके लि° । भावे घा । रक्षायाम् । । पारग्बध इ०चारगे-गवायां किम् धारग रोगकामपि हन्ति
अच् बंधादेशश्च । (सो दाल) रति ख्याते पूछे । बारह पु० आरश्यते विख्याप्यते या+रट टच् टस्य नेत्वम् । अश्वी.
अत्तिस्थाने (श्रारव) देशभेदे ।। आरज पु० बार देशे जायते जन-ड | (मारव) स्थानजाते
कोटयो । श्रारणि पु० आ+-अणि । अावत पयसा खतोत्रमे । श्रारण्य वि० अरण्य भवः ण । वनजाते मगसिंहादौ । आरण्यक पु० अरण्ये भवः मनुष्यादिः वज, । पथि,अध्याये, न्याये,
विहारस्थाने मनुष्य, इस्तिनि च | वेदस्यांशविशेधे न० 1 "धार- ण्यऋमधीत्य चेति" मतुः । प्रारति स्त्री. या-रम लिन् । उपरमे, निवृत्तौ च ।
आरनाल न याति यायच् बार नल -गन्धे पत्र । - अारो नालोगन्धो यस्य । शालिके । वा कम् । श्रारनालकमप्यत्र । श्रारभटी प्रारभ्यतेऽनथा प्रा+रम-अटि डीप नाव्य रचनाभेदे ।। आरम्भ पु० श्रा+रभ-घञ मुम् च | त्वरायाम् वेगे-उद्यमे, दरें,
उपक्रमे, प्रस्तावनायाञ्च । कर्मणि-घज । यारभ्यमाखे । आरम्भबाद पु.बारम्भस्य वादः परीक्षापूर्वक: कथाभेदः । न्यायमते
वैशेषिकमते च पृथिव्यब् बङ्गिवायूनां क्रियासंयोजिताणव: घणु -
कादिक्रमेण वमारमन्ते इद महदिति तयोः स्वीकारात् । आर(राव पु० ा+रु-घा अम् वा | शब्दमात्र। आरा स्त्री. अ+ऋ-छन् । चमभेदकास्त्रभेदे । (टेको) इति ख्याते ... खौहास्त्र च । “चारापमालो हावरोऽपीति" तिः ।
आरात् अव्य बा+रा-श्राति । दूरे, समीपे च । . आरात्रिक न० अरावापि मित्त उज दीपो हि रानावेव प्रद
ये ते इदं दिनेऽपि दयते । (प्रारति) नोराजनकर्मणि ।
For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १७५ ३ आराधन' न० श्रा+राध-लुपद । माके, साधने, पूजने, तोष,
प्राप्तौ च । आराधना स्त्री०या+राध-णिच् युच स्त्रीत्वात् टाय । सेवायाम् । पाराम पु० श्रा+रम-आधारे पत्र.। उपवने, कृत्रिमवने, क्रीड़ाधवने च ।
[गामिणि लि । प्रारालिक पु० अराल कुटिल चरति ठक् । पाचके । वक्र आर पु० -उण । वृक्षभेदे, कर्कटे, भूकरे च । आरेवत पु० छारेवयति रेचयति मलं या+रेव-णिच-तच् । अब
नसारके (सोन्दाल) पारग्वधन ।। आरोग्य न० अरोगस्य भावः घ्या । रोगराहित्य अनामये । आरोग्यशाला स्त्री० ग्रारोग्यार्था शाला । चिकित्माग्ट है। आरोप पु० श्रा+रुह-शि-करणे ल्व ट् । प्रारस्मिन् अन्यधर्मा
यभासे यथा रयां सर्पज्ञानम् । रूपकालङ्कारादौ त सत्यपि
वाघज्ञानेऽभेदावबोध: शाब्दः न प्रतिरुध्यते । आरोह पु० प्रा+रुह- धा । दये । उत्तमस्त्रीयां नितम्ब, का. ... रोहण', उच्छये, परिमाणभेदे च ।। आरोहण न० आ+रुह-करण लुपट् पाषाणादिरचिते उच्चप्रासाद
रोहणसाधने (सिडि) सोपाने । भावे धज । निम्नस्थाना
दूई-गमने । आचिंकापु०क्वचि भव: छचो व्याख्यानो पयो वा ठम् ।चा व्याख्याने। ..मनु भवः ठक् । वं दभवे विकारककि बाज़करत्ययत्व लिग
आर्जव पु० जो यः छाण । सरलतायां परप्रतारणाराहित्य। आत त्रि. प्रा+त-क्क । पीड़िते, दुःखिते, ध्यसुस्थे च ।। आतव न० करतरस्य प्राप्तः अण । स्त्री पुष्प, पुष्य च । तरय
प्राप्तः अण । ऋतुजे फल पुष्पादौ वि०। घोधक्याम् सी डीम् । आत्ति स्त्री० श्रा+-तिन् कति धातौ वृद्धिः । पौड़ायाम् । ... धनुस्कोयाञ्च ।
आत्विज्य न०पदस्विजो भावः कर्म वा ध्यत्र । ऋत्विग्योग्य कर्मणि
For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१७६J श्राधिक वि० अर्थ महाति अर्थात् छागच्छति वा ठक् । अर्थपाइने ‘अर्थागते च ।
षिष्ठे मशः च स्त्री० न० । श्रा नबई-रक दीर्घश्च । लिव, सजलयस्तुनि । अश्रिनीत बारम्य श्राईक न० श्राोयां भूमौ जातं कुन् । ( बादा) खमामख्याते मूल
आर्य पु. पर-एयत् । स्वामिनि, गुरौ, सहृदि च। श्रेष्ठकुलोत्पन्ने
पूज्छ, श्रेष्ठ, सङ्गन्ते, नाच्योको मान्ये, उदारचरिते, शान्तचित्त', কলা জাহ্মদ অালা। মিনি সনাতা ব
वा बार्य इति स्मृत:" इत्य जस्तक्षणे जने च ति० । पायक पु. अतिशयेनार्यः पितोरपि पूज्यत्वात् प्राशस्ये कन् । पिता___ महे, मातामहे च । स्वार्थे कन् । श्रेष्ठ नि । आर्यपुत्र पु० प्रार्थस्य श्वारस्य पुत्वः । पन्यौ, गुरुपुत च । आर्यावर्त प्र० श्रा• श्रावतन्द्र ग्रन श्रावृत-आधारे घज ।
श्रा समुद्राचुवै पूर्वादा समुद्रातु पश्चिमात् । हिमवाहिन्धायोर्म- ध्यमार्थावर्त प्रचचते" इति भनने देशभेदे । आर्ष ति. रिदम् अण् । प्रषिप्रणीते धम्म शास्त्र , तत्सते वेदे __ च । “बा धर्मोपदेशञ्चति" मनः। श्रार्थ प्रादाय गोयुगमि
त्य के विवाहभेदे पु.। आहत १० बर्हत दम् गम् । बुद्धविशेषे । तत्सम्बन्धि नि त्रि। आईतो खो० ० अईतोभावः यम् सम् र घित्वात् ङीष् य
लोप: । योग्यतायाम् । [अनल, बहुप च लि. आल २० बालयन्ति भूषयन्ति बा+अल-भूपादौ अच् । हरिताले । बालभन न छा+लभ-ल्युट । मर्थ । आलम्ब पु. या+लपि-कर्मणि पब । अवलम्ब, अाश्ये च । आलम्बन ग. ग्रा+लवि-पट । बाश्रये, अलङ्कारमते रमाश्रये वि____ भावे च। . .. [स्मृति:" स्पर्श च । श्रालम्भ पुछा+लम पत्र सम् च । बधे, “पश्चातम्भ गवाजम्भमिति अालय पु काबीयतामिन् काली-अाधारे अन । ग्टहे । अव्ययो..
For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१७७ ] सयपर्यन्ते । अव्या "पित भागवत रसमालयमिति" भागया श्रालयविज्ञान न० अामयं लयपर्यन्त स्थावि विज्ञानम् । बौद्धमते
लयपर्यन्त स्था थनि अहङ्कारास्पदें विज्ञाने तनाते हि सर्वज्ञामामां हाणिकतयाऽनुभयजन्य कारस्य तसिन जाने एव प्रकल्पनात् पूर्वा
सुभतस्य स्मृतिसम्भवः। प्रालवाल म० मा समन्सात् जललपमालाति प्रा+ला-क। क्षम
सेकार्थ चुदादिघटिते अलाधारे सेतो। बालस्य न० अलसस्य भावः ष्यञ् । सत्यषि सामध्येऽवश्यकर्त्तव्य तु
त्माहरूपेऽलमत्व । घलसएर बामणादित्वात् खाः ष्यत्र । अलमत्वयुक्त।
[ बन्धनमात्रे च । बालान २० प्रालीयतेऽल या+ली-स्य । गजवन्धमस्तम्भ रज्या, बालाप पु० अा+लप-करणे घञ्। कथोपकथने, समाधणे च । आलाबू स्त्री० श्रा+लवि- उडानलोपञ्च । तुम्बनाम् । अलावात न० या समन्तात् अलमत्यर्थं वर्तते चाल्यते बार
हत-णि च घम् । वस्त्रनिम्मिते व्यजने । आलि(लो) स्त्री. प्रा+अल दून। अागन्तुकजलावारणार्थ शस्य
से कजलधारणार्थे च तिरूपे सेतो, सख्यां ममश्यकायां, पङ्लो धारामादियक्षश्रेण्याम, सन्ततौ च । वा डोम प्रारीवयत्र ।
श्रद्धान्तःकरणे अत्यथै वि० । भमरे, पिके च पु. । . थालिङ्गन ना +लिगि-ल्य ट्। प्रीतिपूर्ण कमन्योन्यदेशलेषगम, . परिरम्भे च । आलिङ्गन वि० श्रा+लिगि-एखत् । वालिङ्गनीये, याकतिमदन च । आलिञ्जर पु० अलिअर एवं स्वार्थ अण (जाला) इति ख्याते मण्मये
जलपात्र मणि के । आलिम्पन म० श्रा+लिप-ल्य ट् सम् च । मङ्गलाथै लेपने । पालौढ न• "नमता पूर्वजङ्घा तु पशिमा प्रगुणा भवेत् | असमोम
ध्यकायः स्यादालीढस्य च लक्षणम्" इत्य तलक्षणे 'आलीढं द. ... मिण पादम्" इत्य कलक्षणे च धम्विना पादविन्यासविशेषेणा
For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७८
स्थाने । या लिह-त । भुक्तो, ते चलि. | "सेनान्यमाली
टमिवासराः " इति रघुः । भावे क्त लेहने २० । बालौनक म० श्रा, ईषत् प्रयामेन अग्निसंवन्धमाबण लीयते द्रवीभवनि
बाली-क्त संज्ञायां कन् ।(रा) रति ख्याते रङ्ग । आलु ०या+लु-डु । स्वमामख्याते कन्दर्भ दे, भेसके, पेचके पक्षिणि
च । (झारी) इति स्यातायां मुटिकायां स्ती। . बालुक न० बालुरेव खार्थ कन् । मूलभेदे, काठालुशालुप्रभृतिक
न्दमानो क । गेषे मागे पु० श्रा+लू-किम् संज्ञायां कन् डीम् ।
शालू की रक्तालुप्रभेदे स्त्री। शालेय न० आ+लिख-आधारे ण्यत् | चित्रपटादो। आलेख्यशेष लि० अालेख्य चिलमेव शेषो यस्य ब० । मते, तर
चिव एव प्रतिकतिरूपेण अवस्थामात् । श्रालोक पु० या+लुक-धज । दर्शने, उद्द्योते, वन्दिनामालोकये- त्यादि स्तुतिवाको । “बालोकशब्द वयसां विरायः” इति रघु:। श्रलोचन ना+नुच णिच भावे लुपदः । कर्तव्यतयाऽवधारणे,विवे
चने च ।"अस्ति बालोचनं ज्ञानं प्रथम निर्विकल्पकम् । बालम . कादिविज्ञानमय शुइवस्तुजम् । ततः परं पुनर्वस्तु धर्मेत्यिादिभिर्यया | बुद्याऽवसीयते माघि प्रत्यक्षत्व न सम्मत" इति सांख्योत
मिईभ के रावस्तुविषयके प्राथमिक जाने च । श्रावपम न. या उभ्यते स्थायतेऽल यर । धाम्बस्थापनपाले (थल्या
इति स्वाते | प्राप-णिच् -अाधारे ल्युट । सर्व मुण्डने । श्रावरक न. आय-करणे अप संज्ञायां बुन् | अपकारक, आच्छा
दके वस्त्रादौ । आवरण न० ला+-करण ल्यद । (ढाल) चर्ममयफल के । भावे
एट । आछादने, वेदान्नमते विद्यादिना ज्ञानप्रकाशाछादने च । आवजित निमा+छज-णिच् त । अाहते,क्षिप्त, दत्त', अान
मिते च । पावन पुया+त-भावादौ घङ । चक्राकारेण जलस्य स्वयं भ्रमणे,
For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८] अवाखो रोमसंस्थानभेदे घोटचिङ्गे यामायतमामके #चा श्रावन - तने, चिन्तने च । अच् । मेधाधिप दे माक्षिकधातौ च न । श्रावर्त्तन न० छा+त-णिच ल्यु ट् । (आगगटाम) दुग्धादेरालोड़मे।
श्रावत ते परिवर्तते यस्मिन् काले | मध्याङ्गोन्सर यदा पश्चिमतः पूछ स्यां दिशि सूर्य छाया प्रथम गच्छति, तस्मिन् काले "याव
तनसमीपे वा” इति सतिः धातद्रव्यस्य द्रवीकरण च । आव नी स्त्री० यावत ते ट्रवीशत्व अालोचतेऽत्र छात-णिच.
आधारे ल्युट । तान्नादिधातु व्यस्य द्रवीकरणाधारे मृण्मये (सुची) पावभेदे, मघायाम् । प्रावर्तित लि. ग्रा+त-पिचक्क | अभ्यस्त', गुणित च । प्रावह ए० प्रा+ह-धम्म । उत्पाटने ।
[डीम् । श्रावश्यक वि० अवश्यं भव्यः मनोज्ञा० तुअ । नियतकत्ये स्त्रियां आवसथ पु० श्रावसत्यत्व यम-अथच | वसतिस्थाने, विश्रामस्थाने, व्रतभेदे च ।
[नीतटण राशीकते धान्य च | आवसिस वि० छा+अ+तो-त । पकधाम्ध, मनानन्तरमपश्रावहमान त्रि० स्था+पह-शानच । क्रमागते ।। आवाप पु० ग्रा+वप-आधारे वा घञ् । बालबाले, (थल्या) पावभेदे,
प्रने पे, भाण्ड', वलये, शत्र चिन्तने परराष्ट्रचिन्तने, निम्नोचत भूमौ, प्रधानहोमे च ।
... बलबादौ । भावापक पु० ग्रा+चप-कर्मणि चञ् संज्ञायां कन् । प्रकोठाभरणे आवापन न० प्रा+वप-णि-करगोल्युट । (तात) सवयन्त्र । आवास पु० मा+स-आधारे घञ् । वासस्थाने ग्टहादौ ।। आवाहन न० श्रा+बह-णिच् ल्युट । सानिध्याय देवानामाह्वाने । आविक न० अविना तल्लोम्बा निर्मित ठक् । कम्बले । अवेम प्रस्थ सम्बन्धिनि त्रि।
[ख्याते करमई छ । आविग्न पु० या+विज-कर्तरि क्त। उहिग्न (पाणिग्रामला) इति
आविध वि० ा+व्यध-त । विझे, वक्र, पराहते, शिते, अभिर .. भते, मूर्ख च ।।
For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८.]
प्राविध पु. श्राविध्यतेऽनेन व्यध-घअर्थे क । काठादिवेधनसाधने . (भमर) (तरपिन) सच्याकाराग्रे अस्त्रे । [व्याप्ने च । आविष्ट वि० श्रा+विष-। भूतादिपसे, श्रावेशयुक्त, निविष्ट आविस् अव्यया+अर-दूसन् । प्रकाशे । एतच्छन्दन सह भूधातः
प्रकाशाचे यथा आविर्भावः । बधातुः प्रकाशकरणेऽर्थ यथा
याविष्कारः। आवीरचूस पु. या समन्नात् विशेषेण ईर्य ते क्षिप्यते श्रा+वि +
ईर-पञ् कर्म । श्रावीर इति ख्याते फल्गुनि “अावीरचरण
रुचिरं ग्टह्यतां परमेधुर" रति पुराणम् । आवुक पु० धावति पालयति उण संज्ञायां कन् । नायोनौ जनके । आकृत् स्त्री० का+त-सम्माददित्वात् किम् । परिपायामनुक्रमे । आहत वि० अा+-न ! वेष्टिते सताच्छादने । आरत्त लि. श्रा+त- । नित्त, "बारसानां गुरुकुलादिति" .. मतिः अभ्यस्त, गुणिते च । 'आत्ति स्त्री० बा+कृत-क्तिन् । अभ्यासे, पुन:पुमर्गुणने "चण्या : शतावृत्तिपाठा" इति पुराणम् ।
[इंदारकहने । आवेगी स्त्री० यावेगोऽस्यस्याः अर्श याद्यच् गौरा० डीघ । आवेश पु. आ+विश-धज । अहङ्कारभेदे, संरम्भे, अभिनिवेशे, ... मासङ्ग, अनुप्रवेशे, यथा भूतावेशः । पहभये, भूतादिना रोगे च | आवेशन न० ग्रा+विश-अाधारे खुपट | पिल्लयालायाम् अतावेशे
रोगे, सूर्यन्दु परिधौ च । आवेशिक वि. आवेशे ग्टहे भव: श्रागतो वा ठ । अतिथौ अमा. - धारण खकीये बान्धवादौ च ।
[ (वेड़ा)। विष्टक पु. बावेष्टयति खुल् । आवरणकारके प्राचीरादौ आशंसा स्त्री का+शंस+अ । अप्राप्तस्य प्राप्तीच्छायाम, इटार्था
शंसने च । आशंसित वि० श्रा-शन्स-क । वाञ्छिते, कथिते च । भावे क । . कथने न. ।
For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८१]
श्राशंसु लि. पा+शन्स-उ। इच्छावति, इष्टार्थलाभेच्छौ, काय
तरि च । चाशङ्का स्त्रो. आ+यकि-अ | त्रासे, सङ्कोचे, रेषहितक च । आशय पु० जा+गी-अन् । अभिप्राये, आधारे, विमवे, पनमा
वैद्यकोनो बजोर्स स्थाने च । का फलविपाकात् चित्तभूमौ शेते इति कर्तरि अच् कर्मजन्ये वासमारूपे संस्कार, धर्माधर्मरूपे अष्टे च। आधारे अच् । आशयवति चित्ते । भावे वच् ।
शयने स्थाने च । आशर पु० अागृणाति या+शू-श्रन् । अग्नौ, राममे च । आशा स्त्री• अा समन्तात् अन ते अश-अच् । दिशि, अशक्यौपायार्थविषयायाम् , दीर्घाकावायाम् अनधिगतविषयायां ष्णायां
. [त. टषणासम्बन्ध दिशां बन्ध' च । आशाबन्ध पु० आशा दिशौं बध्नाति अच् । मर्कटजाले, बन्ध-घा पाशास्य त्रि. प्रा+गाम-ण्यत् । श्राशीःसाध्ये, आशंसनीये च .. "प्राशास्त्रमन्यत् पुनरुतम्" इति रघुः । आशित लि. या+यादि० अश-त । मुक्त अशनेन हप्ते च । आशितङ्गवीन अगितबीनवत् सर्वम् । दीर्धादिरिति बहवः 1. आशितम्भव पु० अशितम्भववत् सर्वम् । दीर्धादिरिति बहवः । आशिम् स्त्री आ+शास-किप इत्वम् । हितप्रार्थने अभीटादित __प्रार्थने, सर्पतालु स्वदन्त, सर्पदंष्ट्रायामागीयपि पृषो.। । आशीर्वाद पु० आशिषोवादः वचनम् बह-घा । मङ्गलप्रार्थने . वाशीर्वचने च । आशीविष पु० आशिषि प्राश्यां वा बिधोऽय पृषो । स। आशु अव्य. अश-उण । क्षिप्रत्व । वर्षाभवे षष्टिकादौ धान्य, __पाटले ब्रीहौ च पु०म० । क्षिप्रति । क्रियाविशेषणत्वं न०॥ प्राशुग पु० अाश+गम-ड । वायो, वाण, सूर्य च । शीघ्रगा
मिनि त्रि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १८२]
पाशुपत्री स्त्री पाए पल यथाः । शल्लकीलतायाम् । आशुशुक्षणि पु० ग्रा+शुष-सन्+अनि । यम्नौ, वायौ च ।। आशौच न० अशौचमेव खार्थ ऽग । अशौचसमानार्थे वैदिककर्मानहीं
वस्थायाम् । श्राश्रयं न० मा इति चर्थ तेऽभिनीयते श्रा+चर व्यत् सुट् च । ___अपूर्वे अद्भुते चित्रे, विनये च । अद्भुतवति लि। आसन पु० अा+अश-मनन् । सूर्य सारथौ अरुण। [रघुः । अाश्यान लि +स-क | रे घड्नीभूते "पश्चाश्यानक ईमान्" इति आश्रम पु. न. या+श्रम- अाधारे चञ अधिः । ब्रह्मचर्यादिके
शास्त्रोतो धर्मभेदे, सुनीमा वासस्थाने, मठे, वने च कलौ त ब्रह्मचर्य वानप्रस्थौ म स्त: स्टहस्थभिक्ष काश्रमावेय "ग्टहस्थो भिच - कश्चैव. श्राश्रमौ छौ कलौ युगे” इति स्मरणात् सर्वलेशहानेन वित्रामस्थाने परमेश्वरे च ।। आश्रमधमे १० श्राश्रमेषु विहितो धर्मः। ब्रह्मचार्यादीनां
शास्त्रविहिरो ध। . श्राश्रय पु० श्राश्रीयतेऽसौ छा+चि-कर्मणि अच् । सामीप्ये, अाधारे, । ग्टहे, राज्ञां सन्धिप्रझनिष षटघु गुणेषु मध्य प्रबल शत्रोरायण
रूपे गुणं च । आश्रयाश पु० यात्रयमाधार काठमनाति अश-छाण । बनौ । श्राश्रव पु० प्रायोति बाक्य प्रा+ऋ-छा । अङ्गीकारे, लोशे च ।
छाशणोति वाक्यम् पचाद्यच् । प्रवर्तयित निवर्तयितु वा शक्य वचनस्थिते । आत्रित वि० श्रा+श्रि-क्क । प्राश्रयप्राप्ते, शरणागते, आधे ये च । आश्रुत वि० श्रा+ शु-त । अङ्गीकृते, प्राकर्णिते च । घानष पु. प्रा रेषदेकदेशेन लेपः सम्बन्धः धा+लिप-पत्र । एकदेशसम्बन्ध ।
[रथादौ नि । पाख न० अश्वानां समूहः कण । अश्वसमूहे । यरुयतेऽण । आश्वस्य न० अश्वस्यस्य फलमित्यपि तस्य न लुक। अश्वत्यफले ।
For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८३]
आश्वयुज पु० श्राश्वयुजी अश्विनीनचत्रयुक्ता पौर्यमासी यस्मिन् मासेऽ | शुक्लप्रतिपदादिके दर्शान्स चान्द्र े बाश्विने मासे | आश्वयुजी स्त्रो० व्यश्वयुजा अश्विनीमतले युक्ता पौर्णमासो “नवत्रण युक्तः ः काल” इत्यण् । ग्राश्विनमासीय पौर्णमास्याम् । आश्वास पु० ब्या+श्वस् घञ् । निहँतौ श्राश्रयदाने मीतस्य भयनिवारणार्थे सान्त्वने च । [चान्द्र मासि | आश्विन पु० अश्विनी पूर्णिमा यस्मिन् मासे अस् | स्वनामख्याते आश्विनी स्त्रो० श्रश्विना श्रश्वाकारवता नचल ेप युक्ता पूर्णिमा नलाण् । यवিनमासिकपौस मास्याम् । श्विन्याः श्वाकारवत्याः स्वर्य्यपत्र्याः संज्ञाया अपत्ये ढक् । `स्वद्ययो: ।
आश्विनेय पु० वि०
[गम्ये स्थाने ।
आश्वीन वि०
का नातिक्रम्यते खञ् । TI काश्वस्य एकाह आषाढ़ पु० व्याषाढ़ी पूणिमाऽमिन् मासेऽस् । खनामख्य ते मासे [ 'आषाढ़ो स्वी० श्राषाढ़या नचलेण युक्ता पूर्णिमा “नश्चलणं युक्तः काल” इत्या 1 वाषाढ़ मासीयपौर्णमास्याम् ।
आस उपवेशने कादादि० च्यात्म० क० सेट् । व्यास्त श्रासिष्ट | आस अव्य॰ आस्- किप् । करण े, व्यपाकरण े, कोपे, पोड़ायां, सगर्व तर्ज मे च ।
सन्तापे,
आसक्त लि० त्रा+मन्ज—क्त | आसङ्ग े युक्त विषयान्सरनिया
तत्परे च । नित्ये सवते च न० । तद्दति लिं० ॥
श्रसङ्ग न० श्र+हन्ज- घञ् । अभिनिवेशे, प्राप्तस्योप स्थित स्थापि नाशतो रक्षणाभिलाषे, भोगाभिलाषे, कत्वाभिमाने च ।
के लि० । सौराष्ट्रम्मृदि स्त्री० ।
आसत्ति खो० +षद् - क्तिन् । संसर्गे, लाभे, सन्निधौ । न्यायादिमते यत्पदार्थेन यत्पदार्थस्यान्वयामेच्चा तयोरव्यवधानेन पदेनोपस्थापने च ।
आसन न० ग्राम लुट् । उपवेशने | श्राधारे ल्युट् पीठादौ, हस्तिस्कन्धदेशे, सभ्वप्रादिषु षट्षु नृपगुणेषु शव दुर्गादीन्यवरुध्य
For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८४
स्थिती, यासानिहत्तौ, अष्टाद्ध-योगमध्य हतीयेऽङ्ग पद्मासनादौ ।
अखति ल्य, खाऽण । जीरकपु० । युच टाप । स्थितौ । आसन्न नि. ग्रासद-त । निकटस्थे, उपखिते च । आसव पुवाखयते श्रा+सु-कर्मणि अण् । मद्यमाने 'शीधुरिक्षुरसैः
परपरामयो भवेद् इत्यमाप्रकारे मद्य च । आसवट्ठ पु० व्यासवस्य (ताड़ी) मद्यस्य कारण दुः शाक० त० । - ताखरखें। आसादन न० या+सद-णिच-लुट । सविधापने, स्थापने च । आसादित नि० बा+पद-णिच-| लब्ध, सविधापिते, आयो- जिते च | आसार पु० श्राह-चज । धारासम्पाते वेगष्टौ, प्रसरणे,
संन्यानां सर्वतो व्याप्तौ च | करण घञ् । सुहबले । आसौनप्रचलायित न० प्रासोनेन उपयिष्टेनैव प्रचलयत् वाचरितम्
प्रचल-क्यच भावे ला । उपविश्य निद्रावशेन प्रचलनरूपे(ढोला)दोलने आसुति स्त्री० श्रा+स-क्लिन् । सोमानिष्पीड़ने अभिषवे, मद्यनिष्णा
दने (चोयान) इति ख्याते पाके । आसुतीवल पु० अासतिरस्सास्ति वलच दीर्घः। शौण्डिके ।
सोमाभिषयशालिमि याज्ञिक त्रि । आसुर हु० ग्रासरो द्रविणादानात्" इत्यु अक्षय धनदानेन कन्या
विवाहे। बसरखेदम् अण । असरसम्बन्धिनि लि. । खियां
डीप् “आसुरी रविरन्यत्र इति स्मतिः । आसुरख न त । “अयज्वनान्तु यद्रव्यमासुरखं तदुच्यते इति
‘मन अयात्तिकधने । आसेचन लिन सिच्यते टप्यते मनोऽल वाधारे ल्युट असेचम+ • खार्थे ऽग । अमेचनार्थ अप्तिकारक यस्य दर्शन तल । स्वार्थ कन् आसेचनकमप्यत्र ।
मेऽवरोधे । बासेध पु० का+सिध-पञ्। राजाजयाऽन्यन गममादेः प्रतिषेधरूआसेवा स्त्रोक या+मेत्र-छ। अभिसाधपूर्वक पौन:पुन्येव प्रवृत्तौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८५
आस्कन्दन न० आवद्यतेऽत्र शास्किन्द-छाधारे ल्युट् । शोषण, . अाक्रमणे च । अाधारे घञ् । रणे । : आस्कन्दित न० का+स्कन्द-स्वार्थे णिच् क्ल । अश्वगतिभेदे त्वरित
गमने च । स्वार्थ कन । यास्कन्दितकमप्यत्र । आस्तर पु• श्रा+स्त - करणे अप् । हस्तिष्टष्ठस्थकम्बले अल इति
ख्याते । ल्युट्। आस्तरणमप्यत्र न० । आस्तिक त्रि. अस्ति परलोक इवि मतिर्यस्य' ठक । परलोकास्ति.. त्ववादिनि “अस्तीत्य का गतो यमादास्तिक स्तेन कथ्यते” इति
निरुतसंज्ञाके जरत्कारुमुनिसुते । आस्तीकोऽपाल । .... नास्तिक्य न० आस्तिकस्य भावः कर्म वा । वैदिकधर्मे श्रद्धायाम् । आस्तीकजननो स्त्री० ईत० । जरत्कारमुनिपन्यां जरत्कारुनाम्ना ___ बासुकिभगिन्यां मनसादेव्याम् । आस्था स्त्री० या+स्था-अङ् । आलम्बने, अपेक्षायां, श्रद्धायां,
स्थितौ, यत्ने च | प्राधारे अड् । प्रतिष्ठायां, स्थाने च । . अास्थान न० आस्थीयतेऽत्र आस्था-आधारे लुबट् । सभायां पि
श्रामस्थाने च । स्त्रीत्वमपि तत्र डीम् । क्रास्थानीत्यप्याले वार्थे । । श्रास्थित वि. ध्य+स्था-क्त । श्रारूहे प्राप्त, अङ्गीकृतवति च । .. आस्पद न० श्रा+ पद- सुट् च | प्रतिष्ठायान, पदे, स्थाने, कते. प्रभुत्व च ।
[स्फालनकर्कशेने ति कुमारः । आस्फालन न०आ + स्फल चाले-पिच लुपट् । चालने "ऐरावताआस्फोट पु० या+एफ ट-अच् । खय फलस्य स्फोटनात् अक्ष ... (तालठोका) महादेर्वाहादेईलतालेन शब्दकरणे च। (हापर
मालो) नवमलयां स्त्री० | ल्युट् श्रास्फोटनमप्यत्र न । आस्फोटक पु. प्रास्फोटोऽक्ष इव । (आखरोट) शैलपोलौ । आस्फोटनी स्त्री. प्रास्कोच्यते विदार्य तेऽनया अस्फुट-णिच् करणे
ल्यूट स्त्रीत्वात् डीप । (तरपन) वेधनास्ने । प्रास्फोत. पु० श्रा+ स्फुट-अच् एत्रो० टस्य तत्वम् | अज्ञ
कोविदारवृक्ष, भूपलायच च । खार्थे कन् । प्रास्फोत
For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
. १८६ ] कोच। . मयाम् (हापरमाली) लता दे च । आस्कोता स्त्री० या+मट-बच पृषो । अपराजितायां, वनआस्य न० वसते पासोऽत+स-बाधारे ण्यत् । मुखे । तन्मध्ये
च । प्राये भवः यति वनोपः। मुसभवे लि। , पास्यपन ० धासमेव पलमस । पये।
आस्यलाङ्गल पु० बाखं सालमित्र भूविदारक यस्य । भूकरे। आस्थलोमन् २०. दत० । पुरुषसुखजाते लोम्नि (दाड़ि) । प्रास्या सी० बास-भाव क्यम् । स्थिती, बासने च । पास्यासव पु० बाथसासवः प्रसवः ६० | खालायाम् (थथु) (लाल) रति ख्यातायाम् ।
[निरन्तरायण। आस्रव पु० बास्त्रवति मनोऽनेन करणे अप् । केशे। भावे अम् । आस्वाद पु०मा+खद-कर्मणि पज । रसे । भावे घज । रमानुभवे । आह अव्य. आ+हन-ड । आक्षेपे, नियोगे, दृढ़सम्भावमे, उवाचेत्यर्थ
“अथाह वर्षी विदितो महेश्वर" रति कुमारः । आहत वि• बहन- । गुणिते, ताड़िते, बन्धधासतोऽसीत्यादौ ___ मृषार्थके वाक्ये च । ढकायाम् पु० । पुरातने भूतमे च वस्त्रे न० । आहतलक्षण पु. वाहतमभ्यस्त लक्षण यस्य | गुणः प्रसिद्ध । शाहर पु० या+-अच् । उच्छामे, अन्त:स्थितस्य वायोर्मुखेन
वहिर्गतौ । आहव न० चाइयनरयोऽल या+ई-अप सम्प्रसारण गुणः ।
युज । बाहयतेऽल खा+हु अप् । या । आहवनीय पु० श्रावममहति छ। गाई पत्याग्नेरुड,त्य होमार्थ
कतसंस्कारे बढ़ौ । श्रा+हु-अनीयर् । हवनीये । आहार पु० या+ह-घञ्। आहरण, द्रव्यमालस्य गलाध: कर . णरूपे भोजने च । “निराहाराच ये जीवा" इति तो जन
पानेऽयाहारणब्दः । कर्मणि पब । अनादौ भध्ये । आहार्य त्रि. या+-एखत् । बाहरणीये, बागन्तुके, अनिमे,
सारोफे नाच्थे रचिते रसादिव्यनकभूषादौ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८७ ]
थाहाव पु० या+व - घञ् संप्रसारसे वृद्धिः । कूपसमीपे गवादीनां जलपानाय प्रस्तरादिना रचिते ( खाल) जलाशये, युई, आह्वाने [ कताधानसंस्कारे च । आहित वि० बा-धाञ -त । न्यस्ते, स्थापिते, कार्पिते, लते, आहितुण्डिक वि० बहिण्डन दीव्यति ठक् । व्यालग्राहिणि ।
च।
-
आजत वि० उद्देश्यस्य श्राभिमुख्येन माचादेव
तं - 1 ग्टहस्य
कर्त्तव्येषु पञ्चच्च यज्ञ ेषु । मनुष्ययत े भूतंय चेत्यन्ये । आहुति स्त्री॰ बा+ड- क्तिन् । देवोद्देशेन मन्त्रोणाग्नौ हविःच मे ॥ श्राहेय न० काहेरिदम् ढक् । सर्पसम्बन्धिनि सम्म विषादी 1 श्रही अव्य० बा + हन-डो | प्रश्न, विकल्प, विचारे च | आहोपुरुषिका स्त्री॰ ग्रहमेव पुरुषः पूरः मयू० ग्रहो पुरुषः तस्य भावः वुञ् स्त्रीत्वात् टाप् । दर्पजन्ये श्रात्मनि उत्कर्ष सम्भावने 1 आहोखित् कव्य० बाहो च विश्व ६० । विकल्पे, प्रश्न े च । आह्निक वि० बहा साध्यं ठञ । दिनसाध्ये, स्नानमन्वातर्पणादौ च । इदमर्थे ठञ् । दिनसम्बन्धिनि | अध्यायान्तमते पन्यस प्रकरणसमूहे न० }
आह्लाद पु· बा+हृद - घञ् । श्रानन्द |
श्रह्वय पु० च्या+ङ्खोश | नामनि संज्ञायाम् प्राणिसाधने द्यते च ॥ आह्वान वा+ङ्खञ् ल्युट् । कारण बाहूतौ च ।
इ
हू पु० कास्य विष्णोरपत्यम् ब+द्रम् । कामे । व्यस्येदम् व्य+हुन् । भेदे, रोषोक्तौ, निराकरण, कानुकम्पायाम्, खदे, विस्मये, निन्दायाम्, सम्वोधने च । [ भञ्जन इत्युङ्गटः । ट्रू गतौ भ्वादि० पर ०सक० कानि । व्ायति ऐषीत् । व्ययमुदयति मुद्राइक् रणेऽधिपूर्वक एव कित कादादि० पर० सम० कार्य नट् । काभ्यति अध्यषीत् इ इ तिङि न यति । व्यधीयन् ।
For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
t
www.kobatirth.org
[१८]
खूत्तु पु० द्रष—क्ख | मधुररसयुते असिपत्र स्वनामख्याते वृक्षं । ईक्षुकाण्ड पु० तो काण्ड द्रव काण्डोऽस्य । काशते । इक्षुकुट्टक पृ० कुट्टयति कुट्ट - खल् | गुड़कारके कृषीवलादौ इक्षुगन्ध पु० इचोरिख गन्ध एकदेशावयवो यस्य । काशटण े, क्षुद्रगोरे
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
इक्षुगधा स्त्री० इन्सोर्गव दूव गन्धोऽस्याः । शुक्कविदार्य्यम्, कृष्णभूनिकुद्माण्ड े, काभ्रे, गोचुरे च । खार्थे के व्रत इत्वम् । इत्रु 'गविका भूमिकुशीगडे ।
-
.
इतुतुल्या स्त्री० चा तुल्या पत्रादिना । (अनार) | धान्यविशेषे । इक्षुनेत्र ननवते पुनरुत्पादनायारोप्यतेऽनेन नी-ष्ट्रन् | इतोने: भित्र वा इचत्पादके इन नेत्राकारे तद्द्मन्यौ । इक्षुपत्र पु० चोः पत्रमिव पत्रमस्य । (जनार) धान्यभेदे । इक्षुप्र पु० इचरित्र पृय ते पृ - कर्माणि घञ क शरचे | इक्षुमतो स्त्री० इन्द्रोऽस्यासां मतुप् । नदीभेदे |
-
: इक्षुमूल पुं॰ इस्रोर्मूलं पन्थिरिव मूलं ग्रन्धिर्यस्य । वंशष्टच । इन० ।
इक्ष मुले मद्यन्यौ न० ।
इक्षुयन्त्र न० इजोस्तनियोजनस्य यन्त्रम् । ( महाशाल ) इक्ष ु নिपौड़ने यन्त्र |
इक्षुर पु० इक्षुमिन्नुगवं राति-क | ( तालमाखना) कोकिलाख्यं दृजे, काशे च । ततः स्वार्थे क । तत्वायें, स्थूलशरीरे च ।
इक्षुरस पु० इतो रस दूष रम्रो यस्य । ( नड़ा) इति ख्याते ऋणभेदे । ईत० | द्रक्षोः रखेँ ।
इतुरसक्काथ पु० इक्षु रमस्य काथः पाकभेदः । गुड़ौं ।
इक्षुवल्लो (क्वरो) स्त्रो० इक्षुरिव सुखादा वल्ली कल्लरी वा लता चीरविदार्थ्याम् | [ क्षेत्र |
इक्षुब (टि) टीका स्वी० चोटी इत्राऽर्थे के वा हखः । इत्रु - इक्षुवालिका स्त्री० इच्क्षुरिव वलति एव ल् । तालमाखना इति ख्याते च े, काशे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८८]
इक्षुशर पु० क्ष रिव शृणाति शृ-अच् । काशभेदे तइने गन्तुर्गात
नतेईष्टत्वात् तख च वत् हिंसकत्वम् । इक्षुशाकट पु० इल णां भवनं जलम् इच्च +शाकटच् (दो) (कल्प)
इति ख्याते इक्ष भवमयोग्य परे । तदर्थे शाकिन् । इच्छ शा
किन्शब्दोऽयवार्थ । इक्षुसार पु० त० | मुड़े।
सूर्यवंश्य धादिराज च। इक्ष्वाकु पु० इच्नु मिच्छामाकरोति इ.+आ+क-डु। कटुतम्बधाम इक्ष्वारि पु० इन रिवासमन्ताह छति आ+र-इन् । कामटयो । इक्ष्वालिका पु० इच्छु रिव अलति व्यानोति एव ल | का। इख गतौ वादि पर. सक० मेट् । एथति ऐखीत् । इख गतौ दित् वादि० पर० सक• सेट् । इति ऐडीत् । इग गतौ रदित् भ्वादि० पर० स० सेट । इङ्गति ऐङ्गीत् । इङ् अध्ययने अधिपूर्व एव डिन अदा० यात्म सक अनिट [ अ.
धीले अध्य र अध्यगीष्ट । अधिजगे, अध्य ष्यत अध्यगीष्यत ।। इङ्गित न. गि-क । अभिप्रायव्यञ्जकदैहिकचेष्टायाम् । इङ्गद पुगिः उ दङ्ग : रोगस्तम् यति दो-क । तापसतरौ गौरा०
डीप इन दीव्यय व । इच्छक पु० दूष-शक ! (टावालेयु)इति ख्याले हो । शायुक्ने नि इच्छा स्त्री० इष-श । इदं मे भूयादिति . मनोधर्म है उसे तत्मा- .
धने च चित्तौ न्यायमते, "निई सत्य सुखे चेच्छा तज्ञानादेव जायते । रछा तु तदुपाये स्थादिटोपायवधीर्थ दि इत्य दिशा सुखादिज्ञानेन तत्मसाधनत्वज्ञानेन च जायमाने इद मे
भूयादित्यवं रूफे आत्मधर्मे अभिलाषे च । इच्छावती स्त्री० रछाऽत्यस्था: मतप भस्थ वत्वम् | मैथनेच्यावत्यां
कामुकायाम् इच्छामात्वयुनाया। इच्छ, वि० ष-उ नि० । इच्छायुन', इच्छाशीले च। इज्जल पु• इण्-किम् सुक् इत् जल यस्य । (हिजल) निचुलबछ । इज्य पु० इज्यतेऽसौ यज-क्यम् । सरगुरौ, नारायणेच पूज्वे लि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८० 1 ज्या स्त्री• यज-भाव-क्यप स्त्रीत्वात् टाप् । यज्ञ', यजेर्दानाद्यर्थ
त्वात् दाने, सङ्गमे च । कर्मणि क्यम् । प्रतिमायां, गवि,
कुट्टिन्याञ्च । इच्याशील पु० इज्याशीलमख । पुन:पुनर्यकारके । इट गतौ वादि० पर० सक० सेट् । एटति ऐटीत् । इड़ा स्त्री० एल-अच् वा लय डत्वम् । गवि, वाचि, भमौ, वर्ग,
बामपावस्थायाम् वक्रायां माघाञ्च । इए मतो णित् अदादि० पर० सक अनिट् । एति ऐरीत् । इतर त्रि. दूना कामेन तरः तृ-छ । मीचे भिन्न पामरे च । इतरेतर त्रि० इतर+हित्वम् । अन्योन्याथै परसराय । इतरेतरयोग पु० इतरेतरस्य परस्परस्य योग: एक पदार्थान्वयित्वन _सम्बन्धः । चार्थविशेघे, व्याकरणे यल इन्दसमासे समस्यमानान . पदानां प्राधान्य सदर्थे । इतरेद्युस् अय० इतर-एनम् । अन्यभिवहनीत्यर्थ । इतस् अन्य दम्+तसिल । अस्मिन्नित्यर्थे । इतस्ततः अब्य इतञ्च ततश्च । अस्मिन् तस्मिन्नित्यर्थे । इति अव्य. दूण-क्तिच । हेतो, प्रकाशने, निदर्शने, प्रकारे, अनुकर्ष,
समाप्तौ, प्रकरण, स्वरूपे, सानिध्ये विवज्ञानियमे, मते, प्रत्यक्ष, अवधारणे, व्यवस्थायाम, परामर्श, माने, इस्थम, प्रकर्षे,
उपक्रमे च । [इदं कुर्यादित्य व परिपाटीलणे कर्मानुष्ठानक्रमे । इतिकर्तव्यता स्त्री रति इदं कर्तव्यं तस्य भावः । इदं कृत्वा इतिह अव्य ० इति एवं ह किल ६० । उपदेशपरम्परायाम् यथाऽत्र
वटे यच इत्य पदेशपरम्परंव न तु केनापि दृट्वा तथा कथितम् । इतिहास पु० इतिह पारम्पार्योपदेश अासमिन् इतिह+ग्रास
घन । “धर्मार्थकाममोक्षाणामुपदेशसमन्वितम् । पूर्वतकथायु :
कमितिहास प्रचक्षते इत्य मालक्षणे पुरायत्तप्रकाशके भारतादिपन्थे । इत्थम् अय० रदम् यम्। इदंप्रकारे अनेन प्रकारेणेन्यर्थे । इस्थम्भूत लिक प्रकार भूता प्राप्तः भू-त । एवं प्रकारप्राप्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८१ दूत्वर त्रिकरण करम् । पथिके, नीचे, क्र.रकर्मणि च । चण्ड'
पु. । अभिसारिकायां स्त्री। इद ऐश्वर्थ इदित् सादि० पर० अक० सेट् । इन्दति ऐन्दीत् ।. इदम् त्रि० इति कमि नलोपश्च । पुरोवर्तिनि तश्य चराचरे । इदानीम् अव्य. दम+दानीम् इश् च सम्मत्यर्थे । इड न० इन्ध-भावे क्त | आतपे, दीप्तौ, श्राश्चर्थे च । कर्तरि-न । _, निर्म ले च वि.। इध्य न• इन्ध-मक् । समिधि, अग्निसन्दीपने काठे च । इन पु० पूण-नक् । सूर्थ, प्रभौ, दपविशेषे च । इन्दिरा स्त्रो. इदि-र । लक्ष्मनाम् । इन्दि (न्दौ वर न० इन्दिरिन्दी वा लक्ष्मीनखावरमभीष्टम् । नीलोत्पले । पून्दोवरिणी स्त्री० इन्दीवर+समूहे देशे वार्थे इनि | उत्पलमभुदाये, तकलतायाञ्च ।
[मूल्याम् । इन्दीवरी स्त्री० इन्दों लक्ष्मी कृणाति -अच् गौरा. डोष् शत इन्दु पु० उनत्ति चन्द्रिकया भुव लिनां करोति उन्द उ आदेरिञ्च ।
चन्द्र, तद्देवताके मृगशिरोमक्षले तत्समसंख्ये एकसंख्यायुक्ने,
कर्परे च । इन्टुकलिका स्त्री० इन्दुरिव शुध्धा कलिका यस्याः । केवक्याम् । इन्दुकान्तः पु० इन्दुः कान्तोऽभीष्टोऽख । चन्द्रकान्त भयो । इन्दजनक पु०६त । समुद्र । इन्दुजा स्त्री० इन्दोर्जायते जन-ड । मोमोगवायां नर्मदायर्या नद्याम् । इन्दुपुत्र पु० ६ त । वुधपहे। इन्दुपुष्पिका स्त्री० इन्दुरिव शुभ्र पुष्पमस्याः। (विषलाङ्गखा ) ... जाङ्गलीक्ष।
इन्दभृत् पु० इन्दु विभर्ति भ-किम् | शिवे । [पत्न्याम् । . चून्दुमती स्त्री० इन्दु+प्राशस्त्य मतप् । पृर्मिनायाम्, अजराज
इन्दुरत्न न० ६ त । मुक्तायां तस्याश्चन्द्रदेवताकत्वात् । इन्दुलेखा वोः इन्दोले खेव | चन्द्रकलायाम् । तदंशनाम्नां सोम
For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९२J
: सतायाम, तहत्वाचायतकारियाममताया, तहबद्धलगुणत्वात्
यमामिकायाञ्च । इन्दुलौहक न० त० । इन्दुदेवनाके, लौहकेरौथे धातौ । इन्दवल्ली स्त्री० ईत० । चन्द्रनामिकायां सोमलतायाम् । इन्द्र पु० दि+र। देवाधिपे, परमेश्वरे, इन्द्रदैवते ज्येष्ठानक्षत्रे, : हादशार्कमध्य प्रभेदे, इन्द्रतल्यसंख्याके चबई शसंख्यान्विते,
विष्कम्भादितः पङ्क्षि योगे, कुटकल' च । इन्द्रक न० इन्द्रख के सुखमिव कं यत्र । सभाग्टहे। इन्द्रकोल पु० इन्द्रस्य कोलत अत्यु चत्वात् । मन्दरपर्वते । . इन्द्रकोष पु० इन्द्रस्य कोषय सुखदायकत्वात् । मञ्चे, खवायाञ्च । इन्द्रगोप पु० इन्द्रो गोपो रक्षकोऽस्य वर्षाभवत्वात् । इन्द्ररक्षिते
रावण कीटभेदे । इन्द्रजाल न• इन्द्रेण कौशलाद्यैश्वय्य ण जाल द्रष्टुर्नेत्रावरणम् यथा
स्थितवस्तुदीनाक्षमत्वमाधनात् । मन्त्रौषधादिना अन्यथास्थितख
वस्तुनोऽन्यथात्वम दर्शनसाधने कुहके (वाजी) । इन्द्रजालिक नि० इन्द्रजाल शिल्पमस्य ठन् । कुहककारिणि । इन्द्रजित् पु० इन्द्र जितवान् जि-भूते (कप | रावणसुते मेघनादे । इन्द्रतूल २० रन्द्रखेव ढलमाकाशे उड्डीयमानत्वादिन्द्रखामिकत्वम् ।
श्राकाशे मरुता चाखभाने कार्पासे सूले। इन्द्रदारु पु० इन्द्रस्य तद्भुवनस्य दार बाय चापतयाकाशगामित्वा
दिन्द्रभुवनदारुत्वम् । देवदारुक्षे । इन्द्रट्ठ पु० इन्द्रस्य दुर्लक्षः । अर्जुनदृक्ष, कुटजवृक्ष च । इन्द्रधनुस् न० इन्द्रस्य धनुरिव । “रविकिरणा बहुवर्णा वातेन
विलोड़िता नभसि । शक्रायुधसंस्थाना दृश्यन्ते तत्त, इन्द्रधनुः"
रस्य के नभसि वायुचालिते शक्रधनुराकारेण परिषते रविकिरणे । इन्द्रध्वज पु०. रन्द्रस्य ध्वजः। भाद्रशुक्लहादश्यां नपेण प्रजा- यथं पूज्यमाने उचिते शक्रदेवताके ध्वजे । 'इन्द्रनील पु० इन्द्र इव नील; "चीरमध्ये क्षिपेनीलं क्षीरं चेह
For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९३३
भीलता नवेत् । इन्द्रनीलम् इति लातमिन्य कसनणे. (यात्रा)
मरकसमणौ । इन्द्रपुष्या स्त्री. रन्द्र एव मील पुसमस्याः (विषहाला) जाली___ हो । ब०. या कपि । रन्द्र पुष्पिकाप्यत्र । इन्द्रप्रस्थ न इन्द्रस्य तत्स्थानमेसेः प्रस्थइव (दिल्लीति) ख्याते पुरे । इन्द्रभेषज म० इन्द्र रव भेषज ठत्वात् । (ट) एण्याम् । इन्द्रमहकामुक पु. रन्द्रमह कामयते कम-डका । कुकुरे । इन्द्रयव म० पु. इन्द्रख कुटअच्छय यमालतिवीजत्वात् यवो बोनम्।
‘कुटजशख यथाकारे निकरसे बीजे स्वमामाते। इन्द्रलुप्त न० २१०। (टाक) रति ख्याते मनकोपरि केशमायके रोगे । इन्द्रेण लुने । वि.
[ (टेको) रति ख्याते जने । इन्द्रलुमिक लि. इन्द्रलुप्तमस्सास्ति ठन् । (टाक) रोगमुनयीर्ष के इन्द्रवंथा स्त्री० वर्णवृत्तषु द्वादशाक्षरपादके छन्दोभेदे ।। इन्द्रवज्या स्त्री० वर्णवृत्तषु एकादशाक्षरपादके छन्दोभेदे । इन्द्रवारुणी वी० रन्द्रं वारयति चु• दृ-उनन् । (राखालसमा) . तिकरमाथां वेतमूलायां पीतपुष्यावा लतायाम् । इन्द्रवक्ष पु० हेत. । देवदारुष्पक्ष । इन्द्रद्धा स्त्री. ३त. व्रणरोगभेदे ।। इन्द्रवत न० इन्द्रस्येव वर्षण व्रतम् । वार्घिकांचवरी मासान् यथे___न्द्रोऽभिवर्षति । तथाभिवर्षे त् खं राज कारिन्द्रमत चरन्। ' इति त्यो प्रजापालने राजावत है। इन्द्रशत्र पु० इन्द्रः शत्र : शातयिता यस्य । वासरे। इन्द्रसावर्णि पु. चतुर्दश मनौ ।
[नामके वानरे च । इन्द्रसुत पु० त० जयन्न, मध्यमपाण्णवे पार्थे, अर्जु महजे, वालिइन्द्रसुरस पु० इन्द्रः कुटजन व सुरमः पथ्यरसः । (निसिन्दा)
मिन्क्षवारे। इन्द्राणिका स्त्री० इन्द्रः कुटजरय मानवति सेवनेम जीवयति
For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८४. श्रम-विच्-एष ल संभावना जत्वम् । निर्गुण्ड्याम् (निसिन्दा) । इन्द्राणी स्त्री० रन्द्रस्य पत्नी डीव अानक च । शचीनाम्यामिन्द्र
पाल्याम् । इन्द्रः कुटज' व बामयति अम-णिच्-अण मिसिन्दा) सिम्यारे स्कुलैलायां, सूक्ष्म लायां, गौर्यादिषु
घोड़शमाटकास मध्ये श्राद्यायां मारकायाञ्च । इन्द्रानुज पु० ६० । विष्णौ, स हि कश्यपाददितौ वामनरूपेष
इन्द्रसे पश्चात् जातः । इदावरजोऽप्यत्र । इन्द्रायुध ० रन्द्रस्यायुधं धनुरिव । इन्द्रधनुः शब्दार्थ । इन्द्राशन पु० इन्द्रेण घश्यते भुज्यते कर्मणि ल्युट । (सिद्धि
भगायाम् । इन्द्रिय न० इन्द्रस्य प्रत्यगात्मनः लिङ्गमनमापकम, तेम दृष्ट' मम चक्षः
मम श्रोत्वमिन्य वमभिमतम्, इन्द्रेण रेश्वरेण सृष्ट, प्रोणित वेत्याद्यर्थ इन्द्र+घ । यात्मनो विषयोपलम्बिकरमाबयेश्वरसृष्टेप ज्ञानकर्मसाधनेषु चक्षुरादिषु
- [प्रतिवम्ब । इन्द्रियनिग्रह चु० त० । खसविषयेभ्यश्चक्षु रादीनां प्रवृत्ति इन्द्रियबध पु० देता इन्द्रियाणां स्वस्वकार्थाज्ञमत्वरूपे “याधिर्थ
कुष्ठतान्धत्व नडताऽजिघ्रता तथा । मूकता कौण्य पङ्ग त्वक्तव्योदावर्तमत्तता” इन्य कप्रकारे एकादशेन्द्रियाणां क्रमेण काद
शविध घात । इन्द्रियत्ति स्त्री ६तः । “न्दादिषु पञ्चानामालोचनमावमिष्यते
तिः। वचनादानयिहरणोत्सर्गानन्दाच पञ्चानाम्" इनि सां- ख्यो श्रोत्यादीनां शब्दादिष प्रकाशनार्थ व्यापारे । इन्द्रियमंप्रयोग पु० इन्द्रियाणां संप्रयोगः खस्तविषयेषु प्रयोगः ... व्यापारणम् । इन्द्रियसम्बन्धे । रन्द्रियाधिकऽथल । इन्द्रियार्थ पु. इन्दि याणामर्थो विषयः । शब्दमरूपरसगन्धात्मने
इन्द्रियवेद्य विषये । इन्द्रियायतन न त । शरीरे । ...... इन्द्रियार्थसत्रिकर्ष पु. इन्द्रियाणाम: स्वख विषय: सह पत्रिकर्ष ।
For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[open]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सम्बन्धः । प्रत्यक्ष ज्ञान हेतोः इन्द्रियविषयसंयोगे ।
इन्ध द्युतौ भ्वादि० कवात्म० अ० सेड् । इन्ते, ऐम्बिष्ट । इन्धन न० इभ्यतेऽग्निरमेन - करणे ल्युट् । काष्ठे । इभ पु०द्र-भ किञ्च । हस्तिनि, तत्त त्वसंख्यके अष्टसंख्यान्विते च । इभकणा स्त्री० इभोषपदा कया शाक० त० । गजपिप्पल्याम् । इदन्ता स्त्री० भस्य दन्तदूव शुभ्र पुष्पमस्याः । शुभ्त्रपुष्पवत्यां नागदन्त्याम्, विषोषधौ च । [निद्रापयति । भङ्गायाम् | इनिमीलिका श्री० बूम हस्तिनमपि निमीलयति सेवनात् इभपालक पु० इभ पालयति । (माहूत) हस्तिपके ! इर्भया खोन इमेर्यायते भच्यतया प्राम्यते या कर्मणि क TIES
इभ्य वि० इस हस्तिनमर्हति यत् । प्रचुरधनवति चाटवे, तपे च । इभ्या स्त्री० इभावहिता इभ+यत् । शल्लकोटच े ।
❤
यत् वि० इदं परिमाणमस्य इदम्-वतुप् । एतावदर्थे स्त्रियां ङीप् ॥ इयत्ता स्त्रो द्रयतो भावः तत् । सीमायाँ, परिमाणे, संख्यायाञ्च | इराद पु० इरया जलेन माद्यति बर्द्धते द्वरा+मद-खम् ह्रस्खः मुम् च । षब्याग्नौ वाड्वानले च ।
खो
इरा स्त्री॰ इण् रक् इ काम राति रा-क वा । भूमौ बाचि, मुरायाम्, जले, अत्र च । [जलचरे, भूचरे न लि
For Private And Personal Use Only
इरावर न० दूरास चर तब-ट । (-शिल) करम्याम् दूराज ५० करया सुया! वीयतेऽसौ : बाज- वञ् 17 कन्द इरावती स्त्री० रां भूमिम् षति काय - शट ङीप् । वटपत्नटचे, सा हि पाषाणभेदनेनापि भूमिमागच्छति ।
इरिण न० ऋ-जून किञ्च । ऊषरभूमौ निरालम्ब े, पून्य इरेश पु० ईत० | बक्से, बागोथे, भूमिपतौ, विष्णौ च ।
दुर्वारु स्त्री० उर्व- श्रारु ष्टषो० । (काकुड़) कर्कव्याम् । बाबु । [ (फटी) (स्वयं भिनमार्क व्याम् । शुक्तिकेषाय स्फोटनाव
दुर्व्वालुरप्यत्र ।
इरु (लु) शक्तिका स्त्री० बरु
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
इल शयने अक• गतौ शेपे च संक. उदा. पर० सेट् । इलति । दूल शपणे पुरा० उभ० सका० सेट । एलवति ते ऐखिलत् त ।। इलविला स्त्री० पुलस्यमुनिपल्याम् कुरजनन्याम् । एतत्सम्बन्धेनैक
. कुवेरस ऐलपिल रति नाम । इला खीरल-क । भूमौ; गयि, वाचि, अम्बु दीपस्य नववर्षमध्ये - वर्षभेदे नहीमा चेलायतब्दार्थ बच्यते । वैवस्वतमनुकन्यायां बुध
पाल्याम् । सा हि विष्ण वरात् पस्खमासाद्य पुनः गारशापात् . सीवं गता बुधस्तु तासपयम्य पुरुरवसमुत्मादयामासेति पुराण
मसिद्धम् । लारत न० ला पृथिवी पृता येन | नववर्षात्मकजम्बुद्वीपय वर्ष मेदे
वञ्च वर्षद् “पञ्चान्माल्यक्तः प्राच्यां गन्धमादनशैवतः। रसात
नीलगिरोम्यतोनिषधादुदक" इत्युक चतुःसीमानि देशेऽस्ति । इली स्त्री० इल-इन डीष । (हात्हरी) करपालिकायाम् । इलोथ पु० दलीय करवालियर शोमले शुभ-हु । करवासिका सह
शाक्यवे खनामखाते मत्याभेदे। इल्वल पु० रन-वख नि० गुणाभा अत्यन्त चञ्चले मत्सदे, वशिष्ठ
नाशिते दैत्यभेदे च मगशिरोदेशस्थपञ्चताराधिरस्वास सारासु .
ली. २०५०। व चाप्तो रदित् मा. पर० सेट् सका । रति ऐन्वीत् | इष अथ्य वि-क । मोटरये, उलवायाम् रषद, वाक्यातवारे च । इष गतौ सर्षणे च दिवों ० पर० स० सेट् । रष्यति, ऐषोत् । इम वाञ्छायाम् तदा० पर मक० सेट् । रति, ऐशेत् एपिता एटा एषित्वा वा । इष्ट
एषितः एषिता । इष पौन:पुन्ये क्रादि० पर• यक० सेट् । दूष्णाति ऐषोत् । इवं पु० ष-गतौ किम् याला जिगीषूणां सास्वमिन् अर्श वाद्यच् ।
बाश्विने मासि । इषि(पी)का ती वैष गवादिधु () किन कित् आखश्च । गजने.
संगोके । दीमध्यस्खु काणे, मुलामध्यवर्ति टणे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१७
इषु पु० स्त्री० ईष्यते हिंखतेऽनेन ईष- उकिर हखश्च । वाणे
तत्तु ल्यसंख्ये पञ्चसंख्यान्विते च । इषुधि पु० स्त्री० एषयो श्रीयन्ते ऽत्व पा-कि 1 वाणाधार तयो । इषुमुला स्त्री० षोः पुडमिय पुष्पमस्याः। शरपुडाधक । इष्ट नि. एषक । पूजिते, अभिलषित, प्रिये च । यज-क । अनादौ
कर्मणि, एरण्डयक्ष च पु०। संवारे न० । “एकाग्निकर्म हवन बेतायां यच्च हूयते । अन्तर्वे द्याञ्च यहानमिष्टं तदभिधीयते । अग्निहोत्र सपः सन्वं वेदानाचार्यपालनम् । मातिथ्य
वैश्वदेवञ्च प्राहुरिट"मित्य नलक्षणे धर्म कार्ये च । इष्टका स्त्री० एष-तकन् । (इट) मृदादिनिर्मिते मत्सण्डभेदे । इष्टकापथ म० टकाभिनिर्मितः पन्थाः । इष्टकानिर्मित पथि ।
इष्ट कापथमपानौं यस्य । अधोवायुहेतौ उशीरे । इष्टगन्ध लि. इटो गन्धो यस्य । सुगन्धिद्रव्ये । वालुकायां न० । इष्टा स्त्री० दूज्यतेऽनया यज-करणक। शमीरच। . इष्टापूर्त न० टच पूर्तञ्च इयोः समाहार: पूर्बपददीर्घः । प्रागुक्त
अग्निहोत्रादौ इट', "वापीकूपतड़ागादि देवतायतनानि च । __ अन्नप्रदानमारामः पूर्त मित्यभिधीयते" इति मनको पूर्ते "घ । इष्टि स्त्री० यज-क्तिन् । यागे, दर्श पौर्णमासाङ्गयामभेदे च । इष
किन् । अभिलाघे । इष्वसन पु० असते शिष्यतेऽनेन अस-स्युट ३० । पतुषि इवास पु० रषय बसन्त नेव बस-घा ६० । चापे। पन . यस्यति अण् । वाणा पके धन्विनि लि०। , इह अव्य० इदम् +ह पादेशः । अखिन् काले देश दिशिवा । इहत्य लि. इह भवः इह+न्यम् । इहकालादिजाते ।
For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९८३
ई स्वी० अस्य विष्णोः पत्नी ङीष् । खमयाम् । ई कान्तौ अक०,मतौ व्याप्नौ च सक बदा. पर अनिट् । एति ऐषोल ई गतौ दिवा० धाम सक० अनिट् । रयते ऐष्ट । ईक्ष दर्शने बादि० ग्राम सक० सेट् । रक्षते । रेशिए । ईक्षण मर-भावे ल्युट । दर्य ने । करणे ल्युट । नेत्र। ईक्षणिक लि. रेवण हस्तरेखादीक्षणे शुभाराभदर्शनं शिल्पमय ठन् ।
शुभाशुभफलकथनेनोपजीशिनि देवने । स्त्रियां टाम् । ईक्षा स्त्री० ईक्ष-अ । दर्शने । ईख गतौ इदित् स्वादि० पर०सक. मेट । कति ऐसीत् । ईज गती निन्दायाञ्च भ्वा० आत्म सक० सेट । ईजते ऐजिष्ट । ईज मतौ निन्दने च इदित् भ्वा० आत्मसक०सेट । मते ऐनिष्ट। ईड स्तुतौ चुसरा उभ० स० सेट । ईडयति ते. ऐडिडत् त । ईड स्तुतौ अदा अात्म सक० सेट । डिघे रेडिध्ये ऐडिष्ट । ईडा स्त्री० ईड-छ । स्तुतौ । ईडित वि. ईड+क्त । स्तुते कृतस्तके । ईति सी० ईयतेऽनया ई-तिन् । डिम्ब, उत्पादिते, प्रवादे, अवि
दृष्टिरनाटि: शलभा: मूषिकाः खगाः। अत्यापनाच राजानः ___बड़ेता रेतय: सता" कृत्य के घेरुपद्रवे छ। रिदृशे । ईहक्ष त्रि. अमेव दर्शनमस्य । दम्+श्-कस इशादेशे दीर्घः । ईदृश श) लि. अखें। दर्शनमस्य । इदम्+रंग किन-इशादेशः दीर्घः।
एताहणे । ट-ईडशोऽधन । स्त्रियां डीम् । ईमा स्त्री० श्राप्नुमिच्छा श्राप -मन्-छ। प्राप्नुमिच्छायामिच्छायाञ्च । ईमित वि० श्राप-मन-न । श्राप्नुमिष्ट, , मेक्षिते च ।। ईर गतौ या धुरा० उम० पक्ष भ्वादि० पर० स० सेट । ररयति . ते रति ऐरिर त ऐरीत् । ईर कम्मे अक, गतौ सक० अदा० आत्म सेट । इत्ते ऐरिष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १६८ ईक्ष्य ईष्यायां स्वादि० पर० अक० सेट । हैमति ऐच्यीत् । ई न० ईर-मक । व्रणे । इखादिरयमिति वहन: पृषो. इखः । ईष्य ईायां वादि० पर० वक० मेट । यति ऐयीत् । ईया स्त्री. ईय-य। परोत्कर्षासहिष्ण तायामक्षान्तौ । ईष्योल लि. या लावि ला-हु । ईष्योयुक्त । ईला स्त्री० ईड-क डस्य लत्वम् । एथियां, काचि, गवि च । ईलित त्रि. रेड-क्क डस्य तत्वम् । तुते । ईश ऐश्वर्य अदा० अात्म० सक० सेट । ईशिषे शिध्ये ऐशिष्ट ईग पु० ईश-किप । परमेश्वरे । स्वामिमाले वि। . . ईश पु. ईश-क । महादेवे, परमेश्वरे, हिरण्यगर्भ च । स्वामिनि लि. ईशान पु० ईय-शानच । महादेवे. परमेश्वरे, शिवस्य अष्टमति मध्ये
सूर्यमूतौ च । समीरचे स्त्री० डीम् । स्वामिनि लि. 'ईशानो
भूतभव्यस्य” इति श्रुति: । शिवपत्नपाम् स्त्री० डीम् । . . ईशिता स्त्री० इशिनो भावः तत् । अणिमाद्यष्टैश्वर्थमध्ये सर्वेषां ... स्वामित्वरूपे ऐश्वर्या ईशित्वमप्यान न० । ई खर पु० -घरच् । महादेवे, कन्द, पातलोत केशकर्म
विपाकाशयैरपरामृष्ट पुरुषविशेषे चैतन्यात्ममि, “श एशाहमस्वयं न च मामीशते परे । ददामि च सदैश्वर्य मीश्वरस्त न कीत्य ते इत्य तलक्षणे परमेश्वरे, प्रभवादिमध्य वनारभेदे च । श्राद्यो, स्वामिनि च वि• स्त्रीत्व गौरा हो । “चरी सर्वभूतानाम"
इति श्रुतिः। ई खरी स्त्री ईश्वरस्य शिवस्य स्त्रो हो । दुर्गावाम। ईश-वनिम्
डीम् रान्नादेशच । लिङ्गिनीलताबां बन्धकाकर्कटपाम्, जुद्रजटाल
तायाम्, नाकुलीने च । ईष उञ्छ (उडतशस्थक्षेत्रात् कण आदाने) तदा० पर०सक० सेट् । ईषति ऐषिष्ट ।
[ऐषिष्ट। ईष दाने ईक्षणे, सर्पणे हिंसने च म्वादि० यात्म सक० सेट् । ईषते ईषत् अव्य.. रेष-अति । अल्पे, किञ्चिदर्थ ।।
For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०. ]
ईष कर पु० रघतनक-खल् । बेथे, अल्पे च । अल्पप्रयाससाध्य लि. ईषत्याण्ड पुरषदकतेति त. } श्वेतर धूसरे । सवति नि । ईषण. पु. रषदक्षतेति १० । अल्पतप्ते भन्दोणे । तहति त्रि० । ईषद्रक्त पु० रेषदक्षतेति त । अव्यारागेऽरुणवखें । तहति त्रि० । ईषा स्त्री० रेष-क | हल युगयोर्मध्यस्थिते काठे । ईषादन्त पु० देव दन्नौ यस्य । ईषादीर्घदन्न हचिनि । ईषिका स्त्री॰षेव इवे प्रतिकतापिति कन् । गजाक्षिगोल के, ढलिका...याम, अस्त्रविशेषे च | "सोऽभिमन्वय गरेषीकामीषिकास्त्रम्" इति ... रामा० । पर्फरीकादि० नि० ईपीकाप्यत्र । ई चेष्टने भ्वादि० अात्म० अ० सेट् । रहते ऐहिष्ट । ई हा स्त्री० ईह-का । चेष्टायाम, उद्यमे, वाञ्छायाञ्च । ई हामृग पु० इहां मृगयते अण् । के (नेकड़ वाघ) अलङ्कारशा
स्वलचिते नाटकभेदे च साहि० ६ परि ।
उ शब्द वा० अात्म० अ० अनिट् । बरते औष्ट । उ अव्य० उ-किर न तुक | सम्बोधने कोपवचने, अनुकम्पायां, नि- योगे, विस्मये च । अत-हु । शिव पु०। [ । कथने न०1 उत त्रि. वच-क । कथिते । एकाक्षरपादके छन्दोभेदे स्त्री० । भावे उक्ति स्त्री. वच-निन् । कयने । उक्थ न० वच-थक् । नवविधात्मकसानोऽवयवभेदे, महाव्रताख्थे यो
प्रधानभूत शस्त्ररूपे सामवेदस्याङ्ग, प्राणे च । यज्ञभेदे पु० एकाच
रपादे छन्दोभेदे स्त्री० । उक्त न्यन्ये । उक्शास् पु० उक्यानि सामावयवशस्त्राणि शंसति-स् किम् नि। यजमाने ।
[भव यास चकार । उक्ष सेचने बादि० पर• सक० मेट् । उक्षति औचीत् । उक्षाम्बउचतर पुवनुरुक्षा उन्+तत्व-थै परन् । हतीयवयःप्राप्त वृधे ।
जातौ स्त्रीले डोत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३०१ ]
उक्षन् पु० उत्त-कनिन् | हो, भौषधौ च । सेचनकर्तरि वि.. उख गतौ वादि० पर सक० सेट । बोधति औखीत् उयोस । उख गतौ दित् मादि० पर०स० सेट, उहति औहोत् । उखा लो० उख-क | पाकपाले पिठरादौ ( हाड़ि)। उख्य वि. सखायां स्थानां संस्कृतं यत् । स्थालीपक मासादौ । । उन पु० उच-रक गठान्नादेशः । महादेवे, वायुमूर्ति धारिणि शिव
शत्रियात् जढायो दायामुत्पत्रे सङ्कीसवल, (आयुरी), उपगुणत्वात् शोभाखमहरू, केरलदेश क्रूरसंजो “उमा पूर्व मषानका" इति ज्योतिषोले मजनसमुदाये च पत्रानामास्य विषे न०। उत्कट नि । बचायां, यवान्यां, धन्दा, उपजाते: स्त्रियां च
स्त्री. टाप । उग्रकाण्ड पु० उयः कागजोऽय । (करेला) कारविल्ले वृक्षों दे । उग्रगन्ध पु० उपः गन्धः पुष्य ऽस्य | चम्मके, कटफडे, अजयचे
सराने च । हिङ्गा बि म० | उत्कट गन्धाधे त्रि० । यवान्याम् वचा
याम, अजमोदायाच स्त्री. टाप । उग्रचण्डा बी० उपा चण्डा कोपमा कम । देवीभ दे । उग्रतारा स्त्री० उपादपि भयात् तारयति भक्तान् । तारारूपायां देव्याम् ।
[ रसाधनुष्क नि:। उग्रधन्वन् १० उयं धनुर्यस्य ब०अनङ समा० शिवे शके भनु भिउग्रमासिक लि. उपा दोष नाशिका यस्मदोर्षमासिके। . उग्रश्रयस् पु• उपम् उत्कटं ऋतिधर श्रमः कर्ण यस । रोमहर्षणसत पौराणि के खते ।
ख्याते पे । उग्रसेन पु• उया सेनाऽस्य । यदुवंश्ये बाइकनामके कंसस्य जनकत्येक उच समवाये दि. पर०क० सेट् । उच्चति औचत्-छौचीत् । उचित लि. उच-कवच-कितच् वा । न्य, परिस्तेि युक्त। उच लि. उशिष्य बाहू चीयत नदु+चि-र । सचते । उचटा स्त्री० उद्+चट-अन् । लशुन दे, गुञ्जायां, चूडालायाम, भ.
म्यामलक्या, नागरमुसायां, दम्भ (चेचुया) चबायाश्च ।
For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
P२०२]
उच्च गड वि. उ+चडि-बच् । अत्यन्तो त्वरायुक्त अविलम्बिते । उच्चतरु पु० कर्मा । मारिकेले । [उ हलतालदानात् । उच्चतालम: उच्च: तालः हस्तताल: या पानगोध्या मत्ततया तव उच्चन्द्र पु० उछिट: खल्लाऽवशिष्टश्चन्द्रो यत्त प्रादि० धातु० ५० शिष्ट
पदकोप: । रातिशेधे । ..... . [वचिते भीवारे । चय पुछत्याच्य चयः चि-अच् । पुष्पादेरुत्तोबने । हस्ताभ्यास त्याउच्चाटन न. उद्+चट-णिच्-प्युट् । उत्पाटने स्वस्थानात् विश्ल...पणे "उच्चाटम स्वदेशादेशन परिकीर्तितम्” इति तन्त्रोक्त
घटकन्तिर्गतेऽभिचारभेदे च । उञ्चार पु० उद्+चर-णिच् घञ्। उच्चारणे । कर्मणि घञ् । विद्यायाम उत्वावच लि उदक उत्कृष्टञ्च अवाक अपलष्टञ्च मयू नि । उत्कृष्ट
पकात्म के नानाभदे। उचूत पु उन्नता चूड़ा यस्य डस लत्वम् । ध्वजाई स्थिते वस्वखण्ड। उच्च अवम् पु० उच्च रुन्नत वोऽस्य ! उन्नतकसं समुद्रजाते श्वेतवर्णे 'इन्द्रस्य वाहनभूते अश्वभेदे । उच्च सञ्चशब्द शृणोति श्रु-असन् ।
बधिरे। .. उच्चै वुड न० उच्च स्+युष - । (टेहरा) उचघोषणायाम् । उस व्य. उद्+चि सि । अत्य, महति, उन्नते च । अकचि • उचकरपाल ।
अधर्मत्य च । उच्छास्त्र नि उहत शास्त्रात् ग०१०। प्रतिक्रान्तशास्ने शास्त्र विरुद्ध उच्छिख वि० उङ्गमा शिखा यस्य प्रा०बछ । उन्नताये। उच्छिति खो० उद्+किंद-किन् । उच्छेदे, माशने च । उच्छिलीध उच्छिखं शिलीन्धम् । छवाके । विकसितशिलीन्धयुक्त
वि• “उछिलीन्धामबन्धवामिति” मेघदूतम् । 'उच्छिष्ट वि० उद्+शिष-कभुकावशिष्टे, त्यक्त च।
उच्छिष्टभोजन पु. पञ्चयज्ञावशिष्ट देखनैवेद्य वा मोजममस्य । प. - यज्ञावशिष्टस्य देवनैवेद्यस्य च भोकरि ।.. उच्छिष्टमोदन २० उच्छिष्टं समरोडिट मधु तेन मोदते बईते
For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Si
२०३]
द-ल्यु । (मोम) शिक् थके । इच्छौर्षक २० उत्यापित' शयात उत्तोल्व स्थापितं शोषं यखिन् र
कम् । शीर्षोपधाने (वालिश)। उगतशीर्षके धान्यादौ वि... उच्छून वि० उद्घ वि-म । सोते "वोच्नैः किमेभि इति नाट__कम् उन्नते च ।
[नियन्म रहिते, अप्रतिबन्धे च । उच्छल वि. उगत' शुमचातः गति स.। बन्धनरहिते; उच्छेद पु० उदु छिद-धज । छेदने, विमानै च । उच्छोषण लि. उद्+शुष-णिच् -ल्छ । सन्मापके, जई शोषले च । उच्छाच्छा)य पु० उद्-धि-अच् घा वा । उच्चतायाम् उबतौ । उच्छित वि० उद्+त्रि-क्क। उद्धे, प्रवे, सञ्जाते, समुचने च | उच्छसित लि० उद्+वस-क्क । विकाशिते, जीविते, परिते च । उच्छास पु० उद्+श्वस-पञ्। अन्तर्मुखश्वासे, याख्यायिकाया: परिच्छेदे, प्राणे, आश्वासे च ।
[ौशीत् । उछ उञ्छ (करणशादाने) तुदा. इंदित् पर०सक० मेट् । उञ्छति उछ बन्धे समापने च तदा० पर० स० सेट् । उच्छति औच्छीत् । उज्जयायिनी स्त्री विक्रमादित्यराजधान्याम् अवन्त्यां पुर्याम् । । उज्जासन न० दद्+जस-हिंसायां स्वार्थ णिच् -लुपट् । मारणे । उज्जम्भ पु० उद्+जुभि-घञ् । विकाश, स्फटने च । . उज्जम्भित वि०उद्+जमि-त । विकाशिते । भावे । वाम ना उज्वल त्रि. उज्वल-अच् । दीप्ने, विदे, विकाशिनि च ।
स्वर्स न० । शृङ्गाररसे पु० । [मुज्माञ्चकार इति रधुः । उज्म त्यागे उदा० पर० सक० सेट् । एजझति, ''श्रीज्मीत तल्पउन्छ पु० उछि-घन । “अवाधितस्थानेषु पथि, क्षेत्रषु च अप्रतिह
तावकाशेषु यत्र यत्रौषधयो. विद्यन्ते तत्र तबाङ्ग खोस्यामेकैक
कण समुश्चिनोतीति मृत्यु के कणश आदाने । उच्छन पु० न० उछि-लुट । आपणादिपतितस्य विक्रीतावशिष्टस
धान्यादेः कश अादाने । उञ्छशिल न० +शिल-अपहारे क । क्षेत्रवामिमा टहीतथसात्
For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २०४ । चलात्कण मनुषयरूपे उमाचार! उट २० उ० मेलम् । बणे पच। मुन्यादिम्टहे । उटज पु. ५० स्टेभ्यो जावते जग-ड। पलनिर्मितशालायां उठ उपधात भ्वा० पर० सक० मेट । योठति चौठीत् । 'उड संहतो (सौमः) पर० बक सेट । बोडति औडीत् । उड सी० म० उड-उ । माले, जले छ । स्त्रीत्व वा जड्। उडु(डप पु० उडुनि जले पाति पा-क । लमे भेलावाम् । उनि
महत्वाणि पाति । चन्द्रेस हि ताराणां पतिरतोरक्षकः । उहु(डूपति चु० उडमां पतिः । चन्द्रे, जलेश वरुणे च । उडपथ पु० उडूमा पन्थाः । श्राकाये । उडम्बर पु. उं शम्भु वृषोति सण खम्बर: उत्कष्टः उम्बरः एषो.
दस्य वा इत्वम् । (यजडुब्न र) यमान पक्ष, ताम्ने च, पहाय.पहण्याम् देहल्याम्, कुठभेदे च न० । उण्डामर लि. उत्कट डामरम् | अत्यन्त प्रचण्ड । उडडीन न. उद्+डी-त । पक्षिणामर्चगमने । उत अन्य उ-त । विकल्प', समुच्चये, वितर्के, मने, अत्यर्थे च । 'उत लि• मेञ् क संप्रसारणम् (बुना) स्यूते । उतय पु० अङ्गिरसः श्रद्धायां पत्यामुत्पत्र गुरोज्य ठभ्वातरि | उतथ्यतनय पु० त० । गौतमे मुमौ । उतथ्यानुज पु० ६त हसतो "उतथ्यावरनो" ऽस्यत्र । उताहो अन्य. उत चाहो च | विकल्पे, प्रने, विचारे च | उत्क वि० उहत मनोऽख उद्+क नि० । उन्मनके अन्यमनस्के । . उत्कट पु० अतीव उद्+कटच् । रनेक्षौ, शरे ध । त्वक् पत्ते । गुड़.
स्वचि (दारचिनि) च न० । उगतः कटः आवरण यस्य प्रादि: • ब०। मधे विषये, तीच लि । भित्रकट गजे घु० । उत्कण्ठात्री उद्+कठि-अ | इटलाभ कालासहनरूपे चौत्सुक्ये । उत्कण्ठित त्रि. उत्कण्ठा जाताऽस्य तारकादि इतच् । उत्कण्ठा
थुके । नायिकामे दे स्त्री० । साडि०३परि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। २०५]
उत्कर पु• उद्+क-अप । धान्यादीनां समीकर, प्रसारण, ये
पापसारण च हस्तपदादिवि मे च । उत्कर्ष पु० उदु+कष-धम् । अतिशये । उत्कल पु० "जगनाथप्रान्नदेश उत्कलः परिकीर्तित" इतात सोडु
देश | उत्कः सन् खाति लप+क | व्याधे, भारवाहके च । उत्कलिका स्त्री. उदु-कल-वुन् । उत्कण्डायाम्, कामादिजाताया।
सतौ च । उत्कलित त्रि. उदु+कल-क। उन्मनाक वृद्धिमनि च । . उत्कार पु० उद्+कृ-वञ् । धान्यानां, राशीकरण,काईपणे च । उत्कास पु. उच्चासकः कासः । कासभहे. वमनध्याधौ च । उत्कीर्ण लि० उद्+कृ-क । उलिखिते, कतषेधे च "मणौ बज्नस___ मुत्कीर्णे” इति रघुः । उत्कण पु० उद्+कुण-क! केशकोटे (उ कुण) इति ख्याते । उत्कृति स्त्री० षड् विंशत्यक्षरपादके छन्दोमेदे। सबोच्च पु० उद्+कुच-घञ्। अन्याय्यकर्मकरणार्थं वादिप्रतिवादिः
योऽर्थयहणे (घुम्) इति ख्याते । उत्क्रम पु० उद्+क्रम-घञ् अधिः। व्युत्क्रमे, विपरीतक्रमे । उत्क्रोश पु० उद्+ऋश-अत् । कुररीपक्षिणि । उत्क्षेपण न० उद्+क्षिप-लुपट् । अर्द्धच परखे। कर्मणि खुपद ।
व्यजने । करणे लुपट धान्यमई ने काउभेदे । रति रखः । उत्खात बि. उद्खन-म । उत्पाटिते "उत्सात प्रतिरोपिता" उत्खातलि पु. “उतृखातोलिः शृङ्गार्व प्रक्रीड़ा निगद्यते''
इत्य कलक्ष दृषगजादेः शृङ्गादिना त्तिकाखनने । उत्त लि• उन्द-क। क्लिन्ने प्राईवस्तुनि । उत्तंस पु० उद्+तसि- अच् । कर्णाभरणे, शिरोभूषणे च । । उत्तप्त वि० उद्+तप्-न | सन्तप्ने, नाते च | शुष्कमांसे ।' उत्तम वि० उद्+तमम् । उत्कष्ट । प्रियव्र तटपस पुत्र पु०।।
१८
For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०६३
उत्तमर्स पु० उत्समसामय । रणनयोजये (महाजने) । उत्तमसाहस न० "साशीतियतसाहसोदण्ड उत्तमसाहसम्" इत्य को
दण्डभेदे। उत्तमाङ्ग न० कर्म । मनके।.
[निवृत्तौ। उत्तम्भ पु० उद्+तनुभ-घज। प्रकृत्तिवाधिकायामनिटमाधमतो . उत्तर न० उत्तीर्यते प्रताभियोगोऽनेन उद्+त-अम् । राजसमीपे
वादिकताभियोगशोधने उत्तराख्खे व्यवहाराङ्ग “प्रचोद्यपिया पृछा तस्य भलमातरम्" इत्यु के दोघभजनवाक्य च । विराट.राजपुत्र पु० । उदीयां दिशि विराटराजसुतायाञ्च स्त्री ।
चमन्तरे देणे, काले च पु.। अनन्तरदिगदेशकालवृत्तौ नि । उत्तरकाल पु० कर्म० | भविष्यत्काले व्यायतौ । उत्तरकुरु पु. नववर्षातकस्य जम्बु दीपस्य वर्षभेदे । उत्तरकोशला स्त्री० अयोध्यानाम्नयां नगाम् । [इततरङ्गे वि० । उत्तरङ्ग न० उत्तरमङ्गम् कर्म• शकन्धा० । हारो पदारुणि। उसत्तरच्छद पु० कर्मः । श्याया उपास्तरणवस्त्र । उत्तरपक्ष पु. वादे पूर्वपक्षस्य भई नक्षमे सिद्धानपक्ष । उत्तरफाल्गुनी स्त्री० फल्गु मनोहर नयति । नी-छो कर्म • ।
अश्विन्यादिनक्षलेष हादश नक्षत्र दक्षिणोत्तरस्थिततारकादयात्मके । उत्तरभाद्रपद स्त्री० भद्राय हित: भाद्रः पद् पादचायो यस्याः
ब० तबः कर्म । अश्विम्यादिनक्षले षड्विंशे नक्षल पदचन्दन
समासः टाप । उत्तरभाद्रपदाम्यत्र । उत्तरमीमांसा स्त्री० कर्म० । ब्रझमोमांसायाम् वेदान्नदर्शने । उत्तरा अव्य° उत्तर+आच । उत्तरस्यां दिशि काले देश वेत्यर्थे । उत्तरा "प्रेते पिटत्वमापन सपिण्डीकरणादनु क्रियन्त या: क्रिया:
पिलयाः प्रोच्यन्न उत्तराहि ता इत्यु तासु सपिण्डीकरणोत्तरासु थाइक्रियाम् ।
[माटुत्तरसिनियर्थे । उत्तरात् अव्य ०. उत्तर+काति। दिगदेशकालविषये उत्तरमुत्तरउत्तराधिकारिन् वि० उत्तरमधिकरोति अधि+क-णिनि । पूर्वक
For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२०७३
खामिखत्वोपरमे तत्सम्बन्धाधीनस्वत्ववति माताधिकारे पुत्रपौवादी
दायादे । (बंशी) इति स्थाले । उत्तराभास पु० उत्तरभिवाभामते श्रा+भाल-बच् । दुष्टोत्तरे। उत्तरायण न० "भाषादि मामयुग्मस्तु सतवः षट क्रमादित: ।
उत्तरायणमायेस्तैरित्य तलक्षणे कतलया के माघादिक भासषट् के काले । उत्तरा दिशि सूर्यस अयम' यस्मिन् काले रवि
व्युत्पत्तेः । तदारम्भकाले मकरसंक्रमणदिनेऽपि । उत्तराषाढ़ा स्त्रो० अश्विन्यादिनक्षलघु एकविंशतितमे नक्षले। उलरासङ्ग पु.. उत्तरे अर्द्धभागे यामज्यते या+गन्ज-धज । उत्तरोयवस्त्र।
[उत्तरमात् उत्तरमित्यर्थे । उत्तराहि अम. उत्तर+आहि । दिगदेशकालविषये उत्तरथिन् उत्तरीय न० उत्तरस्मिन् देहभागे भयः छ । कई देहधार्य वस्त्र । उत्तरेण अव्य. यासबदिग्देशकालामा प्रथमान्तसतम्यन्तानामर्थेषु ___"तत्रागार' धमपतिग्टहानुत्तरेणास्पदीयम्" इति मेषदूतम् । उत्तरेयस् अव्य. उत्तरस्मिन् दिने उत्तर+एद्युस् । बागामिदि
वसे इत्यर्थे । [भूमिलग्नपृष्ठतबा अमावेन स्थिते, जई मुखे च । उत्तान वि० उद्तस्तानो विस्तारो यखात् । विस्तारसुन्ये, (चित) उत्तानक पु० उद्-तम-एषु ल । उच्चटार्थ । उत्तानपत्रक पु० उत्तानमूई मुखं पत्नमस - रक्त एरण्डर। उत्तानपाद पु० स्खयम्म यो मनोः पुल ध्र वपितरि परे । उत्तानशय लि. उत्तानः अई खः सन्नेव येते थो-अन् । अति
शिशौ तस्य च तदानीमवताने सामर्थ्याभावात् । उताप पु० उड्+तप-घ। उष्णतायाम्, सन्नापे च । उत्तार त्रि• उहता तारा तस्य । उगततारकनेत्रयुक्त । उत्कष्ट___सारः । अन्यन्नोखे । [रणे, त्वरिते, उन्नते, च । लवङ्गमे पु० । उत्ताल वि० चुरा०तल-प्रतिष्ठायाम अच् । प्रतिष्ठिते महति । विकउत्तीर्ण वि० उद्+तु-क। मुक्त, पारङ्गते च | उत्तुङ्ग लि. उत्कट तुङ्गम् । अत्य बते ।
For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.२.८]
उत्तुष ३० उगतः कण्डनामावेऽपि तुषोऽसात् । लाजाख्यो (खर)
अष्टधाम्ये । । [रणे, उहीपने, तीणीकरणे च । उत्तेजना स्त्री० उत्+तिज-णिच-युच । प्रेरणायाम्, व्यपताकउत्तेजित लि. उद्+तिज-
णिक | रिते, उद्दीपिते, च । भावे क। उत्तेजनायाम् "उत्तेजित मध्यवेग योजनौं लथव
रूगयेत्य को सच मतिभेदे म. । उत्तेरित न० उद्-भावे इतच् गुण एवम् नि ।' पाचगतिभेदे ।
अर्थ अाद्यचि | "उत्तेरितोऽतिवेगाचो न पृणोति न पश्यति"
इत्य जगतियुक्तऽ पु० ।। उत्तीलन न० उद्+तुल-उन्माने लुपद अई मीत्वा तोलने । उत्तोलित वि० उद्+० तुल-न । उच्चिन, ततोलने च । उत्त्यत वि० उद्+त्यज-क । अक्षिप्त, परित्यक' च | उन्धान न०उद्+स्था-ल्य ट । कई पतने, उद्यमे, अङ्घ भवनचेष्टायाम्,
उनके च | करणे ल्युट् । उत्साहे, पौरुषे, हर्षे च । अधिकरखें
ल्युट । रणे, राज्यचिन्तनरूमे तन्त्र, प्राङ्गणे, चैत्ये च | उत्थानकादशी स्त्री० उत्थानस्य हरे: निट्रात: प्रबोधनस्य काल ए. - कादशी । चान्द्रकार्तिक शुक्ल कादश्याम् । उत्थित वि० उद्+स्था-क्त । घड़ियुक्त, उद्यते, उत्पन्ने च । उस्थिताङ्गलि पु० उत्थिता उद्य का अङ्ग, लयो यक । (चापड़) वि
स्त ताङ्गलिके करतले चपेटे । उत्यत पु० उत्मतति अङ्घ गच्छति उद्+पत-अच् । पचिति । उत्यतन न० उद्+पत-ल्य ट । ऊर्द्धगमने, उत्पत्तौ च । उत्पत्ति स्त्री० उद्+पद-तिन् । जन्मनि, जीवस्य देहसम्बन्ध', मां
ख्यादिमते याविर्भावे च । उद्+पत-कन् । कईगमने । उत्पत्तिविधि पु० मीमांसकमते कर्मवरूपावेदके विधौ यथा अग्नि
होत जुहोतीत्यादि। उत्पल न० उद्+पल-अन् । नीलपने, कुमुदादौ, कुष्ठोषधौ च । उत्पलगन्धिक न. उत्पलश्य गन्धदर गन्धोऽस्य इत् समा० संज्ञायां
For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २०८ ]
कन् | गोशीर्षाख्ये चन्दने । [चते च । ६० इन्दीपरस्य दुवे | उत्पलपत्र न ० उत्पलस्य पत्रमिव । तिलकभेदे, स्त्रीणां बसनादौ नयउत्पलिनी स्त्री० उत्पलानि सन्त्यस्मिन् देशे तेषां समूहो वा इनि | उत्पलयुक्तलतायां, कुवलयमसदाये च । [देवत्क्षेपणे । उत्पवन न० उद्+यू - करणे ल्युट् । कुशकटिकायां पविवस नला - उत्पश्य श्रि० उद्+टश-श | ऊड्ड दृष्टिकारके, उन्मुखे च । उत्पाटन न० उदु+पठ - खिच् + ल्य ुट
मलने
उत्पात पु० उदु+पत- घञ । उपद्रवे । उदु+पत-पाकमादागते प्राणिनां शुभाशुभस्वचके देवनिमित्त भूकम्पादौ ।
उत्पादक ५० ऊर्द्ध स्थिताः पादा यस्य कम् । ऋष्टपदे शरभाख्य ग जारातौ पशुभेदे तस्य पृष्ठस्थचतचरणलाई पादत्वम् । उत्-पदपिच् - एवुल् । पितरि पु० | उत्पादनकर्त्तरि वि० ।
उत्पाद गय पु० उत्पाद ऊर्द्धचिप्तपादः सन् शेते भी-ल्यु । (डिटिर)
टिट्टिभपचिणि ।
सत्पिञ्जल त्रि० उद+पिजि - कलन् । प्रत्यर्थाकुले । . उत्प्रास पृ० उदु+प्र+श्रम - दीप्तप्रादिषु वञ् । उपहासे । उप्र ना स्त्री० उद्+प्र+- च । उद्भावने कार्थालङ्कारभेदे च सा १० परि० । [ब्जने (भासा ) | उत्प्लवन न०उद्+लु ल्युट् । उल्लम्फमे, अलादेरुपरिस्थितिरूपे उन्म उत्प्लवा स्त्री० उत् जलादेरुपरि लगते -ाच् | मौकायाम् | उत्फुल्ल वि० उत्+कल - | दवानामन्योन्यविश्लेषेण विकाशिते कुरा - नादौ ।
1
उक्त पु० उन्द-व | पसादितः सत्रज्जवस्य घातस्थाने, सवज्जले चः । उत्सङ्ग पु० उदु+सन्अ- घञ् । क्रोड़े । सङ्गादुत्कान्नी त्रि० । उत्सर्ग पु० उद्+सृज - वञ् । व्याकरणोक्ने सामान्यविधाने, न्याये त्यागे, दाने, यागभेदे, अपानवायोर्व्यापारे च । उत्सर्जन न० उद्+सृज-ल्य्ट् । दाने त्यागे च । उत्सर्पण म० उदु+हृप - ल्युट् । उत्सज्य पुरतोगतो, उल्लङ्घने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २१०]
उत्सव पु० उदु+- अप् । श्रानन्दजन कव्यापारे विवाहादो । उत्सवसङ्क ेतः पु० उत्सव यानन्दजनकः सङ्केतः स्त्रीपु ंसयोः रत्यर्थ
मनुरागादाह्वानम् यस्य । कास्येयं स्त्रीत्य वं दाम्पत्यनियमम्बून्ये स्त्री'पु ंसयोरनुरागमात्त्रहेतुकस्व रविहारंशालिनि पार्श्वतीये जातिभेदे । “g、qq8Farfafa” cy: |
उत्पादन न० उद्+षद - णिच् - ल्युट् । उत्पारणे, उद्दर्त्तनेच उत्तारक पु० उदु+हृ- णिच्-ख ल् । द्वारपाले तेन हि प्रभुहारतो जना दूरीक्रियन्त े । [ न्तरकरणे च । उत्सारण' न० उद्+ णिच् - ल्य ुट् । दूरीकरण े, चालने, स्थानाउत्साह पु० उदु+सह - घञ् । उद्यमे, अध्यवसाये, कर्त्त व्यक्त्यष स्थिरतरे प्रयत्नळे “उत्साहो मन्त्रमूलं स्या" दिति नीतिषिदां मतम् । "प्रभुशक्तिर्मन्त्रमूला तस्मादुत्साहवान् भवेत्” इत्यक्त े राजां गुणविशेष े, कलत्राण, स्रत्त्र े, वीरत्व रसस्य भावादे च साहि० ३परि० । उत्माहवर्द्धन पु० उत्साहं वर्द्धयति वृध - णिच्-लु । वीररसे । वृध-लुप्रट् ६० । उत्पाइस बृद्धौ २० ।
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उत्साहशक्ति स्त्री० उत्साहएव शक्ति बलम् । राचं विक्रम हेतौ बले | सिक्त लि० उदु+सिच-त । गर्षिते उद्धृते, वर्द्धिते, उपरि क्रयुक्त े, उपप्लुते, त्यक्तमर्थ्यादे च ।
उत्सुक लि० उदु+रू किप् कनि हस्खः । दृष्टार्थसम्पादनाय उद्यतः, भीष्टो गमिष्यतीत्युत्कण्ठाम्बिते च ।
उत्स लि० उद् + सृजना । त्यक्त, लतोत्सर्गे, दत्त च । उत्सेक पु० उदु+सिच् - घञ् । गर्बे, उद्रेके उद्धृत्य वहिःमेचने च । उत्सेध पु० उदु+सिध-घञ् । देहे, उन्नतौ “पयोधरोत्स धनिपातेति"
कुमारः ।
, ऊर्जे
उद् अव्य॰ ए॰ किप् ढक् पृषो० दत्वम् । प्रकाशे, विभागे, प्राक, उत्कर्ष, प्राबलेत्र, अस्वास्थेने, शक्ती, प्राधान्ये, बन्धने, भागे, मोचे,
J
*
" तस्य उदिति नाम" इति श्रुतेर्ब्रह्मणि च ।
उदक न० उन्द-खुल नलोपश्च नि० | जले पृषो० कलमे उदमम्य ।
For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२११] उदकीयं पु० उदेन जलेन कीर्थते क-क्यप् । (डहरकरमचा )
करभेदे । उदककुम्भ पु० उदकेन पूर्ण: कुम्मः शाक० त० । अलपूर्णकुम्भे
शान्त्यदकहना इति भट्टि। उद क्या स्त्री० उदक' राय नानजलं चतुर्यदिने अर्हति यत् । - तुमन्याम् । उदगद्रि उदगुत्तरस्यामद्रिः । हिमाचले । उदगयन न० उदक उदीच्यामयनम् । उत्तरायगे माघादिके मास. घट के "उदगयने यापूर्थमाण” पक्षे इति स्मृतिः । .... उदन वि. उगतमय यस्य । उच्च । [पाले (कुपों) । उदय पु० उदच्यते उद्धि यतेऽत्र उद्+अच्-पञ् । चर्ममये घतादिउदच अव्य० उदच दिगदेशकाले वाच्य प्रथमापञ्चमीसप्तम्यर्थं अस्तानि
तस्य लुक । प्रथमान्ताद्यर्थत्तौ उदरदिगादौ । उद्+अनचकिन् | उत्तरे देश काले च पु० । खादौ .उददचौ।
दिशि स्वी० डीप उदीची ।। उदज पु. उद्+अज-अच । परापरणे । उदञ्चन न० उद्+अनुच्-करणे लुपट् । विधानार्थ पाने (टाकना)।
भावे लुपट् । ऊईक्षेपणे । उदञ्चित त्रि° उद्+अन्च-क | अईकिल, पूजिने च । .. उदधि पु. उदकानि धीयन्तेऽस्मिन् धान्-श्राधारे कि उदादेशः ।
समुद्र, घटे च । उदधिमल पु. उदधेर्मल इव । समुद्रफेने । उदन्त पु० उद्गतोऽनोनिर्णयो यस्मात् । वार्तायाम् वृत्तान्त कुश ____ लादिकथने, माधौ च । उदन्या स्त्री. अतिगायन उदकमिच्छति क्यच् छदनुभाषः च ।
पिपासायाम् । उदन्वत् पु० उदकानि मन्यस्य मतम् उदन् भाव; मस्स बः । समुद्र । उदप चापाते (सौलः) पर० सक० सेट् । उदपति । - बौदापीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २१२ ]
उदपान ५० न० उदकं पीयतेऽस्मिन् पा-लुप्रर् उदादेशः । कूप
समीपस्य खाते क्षुद्रजलाधारे ।
उदमान पु० “कुल्या स्यादष्टमिद्रोणे द्रोणपादेन चाटकः । अस्थाई शनिकोभाग उदमान उदाहृत इत्युक्त मानभेदे |
उदय पु० उदु+दू-ाच् । ज्योतिषोक्त राशे रुदयरूपे लग्ने । धारे अच् । उदयाचले पूर्वपर्वते " यैर्यत्र दृश्यते भाखान् षु तेषामुदयः स्मृत” इत्युक्तलक्षण े दृष्टियोग्यस्थाने च भावे यच् । प्रथमदर्शनयोग्य भवने, वृद्धौ समुन्नतौ उत्पत्तौ च ।
उदयन पु० उद्+इ-लुन । वत्सराजे, अगस्त्य मुनौ कुसुमाञ्जलि - प्रभृतिपन्थकार के उदयनाचार्थे च । भावे लुप्रट् । उदये । उदर न० उद्+ऋ - अप् । जठरे नाभिस्तनयो मध्यभागे । बाधारे ब्वप् । युद्द े । उद्घु+दृ-अप् उदो दलोपश्च । उदररोगे । उदरग्रन्थि पु० उदरे ग्रन्थिरिव । गुल्मनाम करोगे |
उदरत्त्राणा म० उदरं वायतेऽनेन लुट् । (कमरबन्ध) उदरषभ्ववस्ते | उदरपिशाच त्रि० उदरे तत्पूत पिशाच द्रव | सर्व्वाश्रभचके | उदरम्भरि बि० उदर विभर्त्ति -खि सम् च । पञ्चयज्ञाद्यकरयेनात्मोदरमात्र पोषके ।
स्वनाम
उदररोग पु० ६० । उदरी इति ख्याते रोगे । [ ख्याते रोगे ! उदरामाय पु० उदरस्याम रोग याति नयति या क | उदरावत पु० उदरे यावस इव गभीरत्वात् । नाभौ । उदरिणी स्त्री० उदरे 'गर्भोऽस्त्यस्याः इनि । गर्भवत्याम् । उदरिन् त्रि० उदर बृहत् अस्यास्ति महत्व मत्वर्थीय छनि । तुन्दिले (भुडियुक्त ) । इल । उदरिलोऽप्यत्र ।
- उदर्क ५० उद्+चर्क- अर्च+श घञ् । उत्तरकाले भाविफलके शुभा • शुभकर्माणि च ।
।
उत्कष्ट
उदर्चिस् पु० उद् ऊङ्घ मर्शिः रश्मिरस्य । उच्छिखे कान्तित्वात् कन्दर्पे अई देवस्वात् शिवे च । प्रा०स० । उद्गतायां शिखायां न ।
For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २१३]
उदवसित १० उद्+अब+सिक । ग्टहे। [मयिते सके। उदवित् न० उदेन जलेन शुयति यति मि-किर । ईजलेन उदात्त पु० उद्+या+दा-क्क । वर्णात्पत्तिस्थानेषु डवरेण सज्ञा
रित । हृद्य, महति, दातरि चलि । अलकारभेदे न० । उदान पु. उद्+अन-धञ् । अर्चगवनोत्क्रमणत्तियुके कण्ड
वायो, उदरावर्ते नाभी, सर्पभेदे च । उदार वि० उद+आ+रा-क | दातरि, महति, मरले, दचिणे,
गम्भीरे, असाधारणे च । . उदावत पु० उद्+आ+पृत-घञ् । यबोई जायते वायोरावेगः ___स चिकित्सकः । उदावर्त प्रति प्रोक्लो व्याधि" इत्य नालनको
वातव्याधौ। उदासीन वि० उद्+आस-शानच् । मध्यस्थे, विवदमानयोरेकतरप
छानबलम्बके, जिगीषोळ पते: शत्रु मित्यभूमितो व्यवहिते परतरे,
उपेक्ष के च । उदास्थित त्रि० उद्+आ+स्था-क। चरे, हारपाले, अध्यचे,
प्रबन्यारूपस्थानच्युते नष्टमासे परिव्राजके च ।। उदाहरण न० उद्या +हृ-भाने यट् । एकदेवप्रनिया मकलसि
यर्थे कथने । कर्मणि लुपट् । रससिद्ध्यर्थमुच्यमाने दृष्टान्त, ____प्रतसिद्ध्यर्थे निदर्शनरूपे उपोहाते च । उदाहृत लि. लद+मा+ह-त । दृष्टान्नतयोपम्यते, कथिते च । उदित विपद-क । कथिते । उ+रण-क्त | उस्थिते, उहते, घच उदीच्य लि. उदीचि उत्तरकालादो भवः यत् । उत्तरकालादिभवे
वस्तुनि, शरावत्या नद्याः पश्चिमोत्तरदेणे, (बाला) गन्धद्रव्य च । उदीरण न० उड्+हैर-ल्य टु । कथने, उच्चारण च । उदौर्स त्रि० उद्+क्त । उदारे, म हति, उद्रिके व उदीसराग
प्रतिरोधकमिति माघः । उदुम्बर पु० उडुम्बरवत् सर्वम् । डत्वाभावः। उदुम्बरपर्सी स्त्रो० उडम्बरपर्णीवत् सर्वम् । न डत्वम् । .
For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उदुम्बरफला स्त्री० उडुम्बरफलावत् सर्वम् । न डत्वम् । उखल न० जई सं नाति ला-क पृषो० मि० । तण्डु लादिकण्ड ।
नार्थं काधादिरचिते द्रव्य, गुम्ग लौ च । [नेति" माधः । उदूढ लि. उदु+बह-क्क । जढे, स्थले, ते च । उदूढलोकत्रितये उहत लि. उद्+गम-न । उदित, उत्पन्ने, मईगते, उहान्न च । बहमनीय न० उद्ग म-अनीयर | धौतवस्त्रहये 'ग्टहीतपत्त्य नमः -मीयवस्नेति” कुमारः। उदाढ न० उद्+गाह-त । अतिशये । अत्यने । अतिशययुक्त वि। उहार पु० उच्च र्गायति साम उगे- टच् । सामवेदगायके। . उहार पु० उद्+ग-घञ् । उहमने ।
उगीति स्त्रो• उद्+ग-निन् । उच्च र्गाने, मावायत्ते पार्यामेदे च । उगौथ पु० उद्+ग-थक् । सामवेदावयवभेदे । उदर्य वि. उद्गुरो-उद्यमे क । उद्यते । उदग्राहित लि. उद्य ह-सिच-क्क । उपन्यते, बड्के, उदीरें, प्रत्यायिते, पाहिते, च ।
प्रशस्त वि० । उह पु. उदु+हन-अप नि० । हसपुटे, वङ्गो, वायौ, प्रशंसायां च । उहन पु० उद्+हम-अप नि ! काठ तक्षणसाधनेऽधःस्थकाछे यदुपरि
निधाय काठं तच्यते । उवषण म० उ ष-ल्यु.ट । इष्टकया (मामा) गावादिधर्षण । उहाट पु० उद् घट-णिच-छ । राजखयहणस्थाने घट्टे । उहाटक पु० न० उद्+घट-णिच-खुल् । कूपात जलोढारणार्थे यन्त्र
भेदे (घरघट) (धुरना) इतिख्याते । करण ल्थ ट् उड्वाटनमष्यत्र म. । भावे ल्य ट् उद्घाटनम् । प्रतिबन्धनिरामे, अतबन्धस्य बन्धा
परखच न.. उहात पु• उद+हम-धम । प्रारम्भ, पादस्खलने “प्राणेन प्रर्य
मारसेन अपाम: पोद्यते यदि । गवा चई निवत्त त एतदुहातल. चणम्" इत्य कलक्ष के प्राणायामाङ्ग कुम्भकनेदे, उत्तङ्ग, सुगरे, शक्ष, पन्तपरिच्छ दे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२१५ ॥ उइंश पु० उद्दशति । मस्तकदंशके (उकुण) कोटभेदे । उद्दान न० उद् दो-ल्युट । बन्धे, चुलयाम्, वाडवानले, मध्यसम्ने। उद्दामन् वि० उहतं दाम्नः । बन्धरहिते, अप्रतिवन्ध, स्वतन्त्र, ब
न्य ग्रे च | उत्कष्ट श्रेष्ठ दाम पाशाख्यमस्वं यस्य । वर"पु०॥ उहाल पु० उद्+दल-णिच-अच् । पखवारकवत, वनकोड्वे च ।
संज्ञायां कन् । वेदप्रसिद्ध कधिभेदे । उद्दिष्ट त्रि. उट्+दिश-क | उपदिष्ट, अभिलषिते च छन्दः शास्त्र
प्रस्तार विशेषज्ञानसाधने २० । उद्दीपन न० उद दीप-शि-ल्य ट । प्रकाशने, उत्तमने च । छ । _अलङ्कारो रसाधु दीपके चन्द्रादौ विमा सा०२५० । उद्दश पु० हट् दिश-घञ् । अनुसन्धाने, अन्वेषणे, अभिलाषे च । उद्देशतम् श्रव्य० उद्देश+तमिल एकदेशेनेत्यर्थ संक्षेपार्थे च । उद्राव पु० उद्+दु-घञ्। पलायने ।। उद्योत पु० उद्+द्युत--पञ् । प्रकाये। प्रगल्भे, पाहते च for उद्दत पु० उद्+हम-क्क | राजमले । वाक्यादिचञ्चले, अविनीते । उद्दरण न० उद्+ह-भावे ल्युट । मुक्ती, वमने, कारण राजौ, उन्मू
लने च । कम्मणि ल्य.ट । वान्ते ऽबादौ । उवर्षे न पु० उत् + हृष-णिच् धञ् । उसके । उहर्षण न० उद+हव-णिच-त्य ट। रोमाञ्चे। उद्धव पु० उट+-। यज्ञाग्नौ, कृष्णदयिते यादवविशेधे च । उडान न०प्ठड्डीयतेऽसिन् धाञ्-ल्युत् । चुलनाम, दमिते, उहते च । उदार प्र० उछि यते उद्+:-कर्मणि पत्र । णे । भावे घञ् । सक्नौ, उहारे च ।
[भारशून्ये च । उहर वि० उहता धूरमात् प्रा० ब० च्च् समा० । निर्भरे, हदे उहत लिउद् धू-क्ल । उत्क्षिप्त', उत्कम्पिते छ । उड़,नन न० उट् धू-णिच-ल्युट । उत्क्षेपणे ।. उबलन म० उन्मदित धूलिं करोति उलि+णिच्-भावे ल्यु ट । धू.
लिमईने । “एचालवङ्गकपूरकस्तूरीमरिचत्वचाम् । चूसंयोज।
For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
खन देवं भोज्ये चोरेजुभम्भने । मासमत्मप्रभवेष्वेवम्" इत्य क.
रूपे व्यञ्जनोपकरणे चर्म भेदे च । उद्धृत वि० उद्---वा । उचिप्ले. भुक्नोज्झिते, कतोडारे, पृ.
थकलने, उदिते च । . [रीयवाहिक तहले । उडतपाणि लि. उत्तरीयात् उडतः बहिष्कतः पापियन । उत्त. उधान म० उमति बनिरव उद्+मा-स्यु ट् । चुल्लयाम् । उहा पु० उम्मन्य दकम् उक-यत् नि । मदभेदे । उन्धन न. उद्+बन्ध-लुट । गलरज्यादिनात्मबन्धने “उबन्धनमृता
ये च पति" स्मृतिः । उबुद्ध वि० उट्+बुध-न । विकसिते न्यायादिमते ज्ञातवस्तुनः संब.
विज्ञानादिमा कतोद्दीपने संस्कारे च । यथा हस्तिदर्शनात् अनुभूतहस्तिपकसंस्कारस्य उद्बोधहमे उद्दीपने कते हस्तिपकः मर्थते
पति प्रबुद्धे जागरिते, उहां च जगजालीमिति स्मृतिः । हडोध पु० उद्+बुध-चञ् । किञ्चिदोधे न्यायादिमते स्टतिजननाय
संस्कारोद्दीपने च । तुझंट पु० उद्+भट-अच् । कछपे, तण्डु लादौ प्रस्फोटनहेतौ भूप,
श्रेष्ठाशये महाशये, प्रवरे, ग्रन्थादहिभूते लोकादौ च । उद्भव पु० उद्+भ-धम् । जन्मनि उत्पत्तौ । अपादाने अप। पर
लुपट् । चिन्तने । उद्भावन न०उद+भू-पिच्-लपट । कल्पने, उत्पादने च । उट्+चु०० उद्भिज्ज लि. उद+भिनत्ति किए उद्भित् तथा सन् जायते जन-ड । . भूमिभुद्भिद्य जाते तरुगुल् मादौ “उद्भिज्जा: स्थावराः पर्व बीज- काण्डप्ररोहिण" रति मनुः । उहि नि भूमिमुद्भिनत्ति उद्+मिद्-किम् । चटपगुल् मवल्लीलता
कप पञ्चविधे स्थावरभेदे । यागविशेधे पु० । उद्भिद वि० उद् +भिद-क । दृचादौ पञ्चविधे स्थावरे ।' उद्भूत त्रि० उद+भू-क्न । उत्पचे । न्यायमते प्रत्यक्षयोग्य च | उबेद पु० उद्भिद्यतेऽङ्गमत्र धनू । रोमा ! भावे पञ्ज । स्फुरणे।
मेश्वरे।
For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २१७ ]
उद्भमप० उद्धास्यत्यनेन उट+भ्रम-घ य वृद्धिः। उहगे .. उद्यत वि० उद 'यम-न । उद्य के जीवते,प्रवृत्ते,पन्याध्याये च । उद्यम पु० उद्+यम-घञ् अद्धिः । उद्योगे। उद्यान न० उट् +या-प्राधारे लपट । अाक्रीडे बने | भावे लपट ।
निःसारणे | कर्मणि लाट । प्रयोजने । उद्योग पु० उद्+युज-घञ् । यतचेटायाम, उद्यमे च । उद्र पु. उनत्ति क्लिद्यति उन्द-रक् । जलकिड़ाले । (उहिराल)। उद्रथ पु० उहतो रथो यसात् । रथकीले । उहतरचतुलाः पक्षो यस
(ताम्रचूड़विहगे) । उद्रित लि. उद्+रिच क । अतिशयिते, अधिो, स्फट च ।। उद् क पु० उद्+रिच-घञ् । वृद्धौ, अतिशये, उपक्रमे च । उहत्तं पु० उद्+कृत-घञ् । अतिशयिते, अधिके च ।
उहत्त न न० उद्दय॑तेऽनेन उद+त्-णिच् लपट् । शरीरनिर्मलीकर• णद्रव्यादौ । भावे लुपट. । विलेपने, घर्षणे च । उद+कृत
लुपट । उत्पने। उदह पु० उट्वहति अर्द्ध मयति पितृन् यह अच 1 पुत्र “प्रणमामि
रघूहहम्” इति तन्त्रम् | उड्वेन वहति अच् । प्रवहवायोरूई
स्थिते वायुभेदे। उहान्त पु० उहत वान्तमन्नर्जलममात् प्रा० ब०। निर्मदे गजे ।
उट् +बम-क। उगी उगते च त्रि। उहासन न. उद+चु० धम-लुट । मारणे उट्+म+णिच्-लुगट । विसर्जने ।
[परिणये । उहाह पु० उद+पह-ध। विवाहे भार्थ्यात्वसंपादकव्यापाररूपे उदाहु त्रि. उगतोवाहुर्यस्य । जईमुत्तोलितवाही “उद्दाहरिव वा. ___ मन” इति रघुः। उडिग्न त्रि. उद+बिज-त । उद्देगयुक्त, दुःखपरिहाराक्षम तया
व्याकुलचित्त, शुभिते च ।
For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२१८
उष्टत नि उहंतो वृत्तात् गति । दुईते । उद+वृत-त । उत्. ___क्षिप्त', धनोमिते च । उग पु० उद्+विज-धज । व्याकुलचित्ततायाम् विरहजन्य दुःखो
गमे, भये च । गुबाकफले न०। उहतोवेगोऽस्मात् निचले,
स्तिमित । शीघ्रगामिनि च । उहल त्रि० उहतो बेलाम् । अतिक्रान्तमर्यादे । उद्वेष्टन न० उद्+वेष्ट-जुएट । हस्तपादयोर्बन्ध ने, उपमेघे च
उहत वेष्टनात् नि । उन्मुक्त बन्धने नि । उध्रस उञ्छे क्रया. पर० अक० सेट् । उधनाति औधामीत् । उस उत्क्षे पे उन्छे च(कणश आदाने) चु०सक० सेट । उधासयति ते। उन्द लेदे रुधा० पर० अक० सेट । उनत्ति । औन्दीत् । उन्दर पु° उन्द-अरु । मूषिके उर-उरु । उन्दुरः उन्दु रुच 'बार्थे । उन्दरकर्णी स्त्री० उन्दुरस्य कर्णव पर्णमस्थाः । पाखुकाम् । उन्दर पु० उन्ह-अरु । मूषिके । उन्न वि० उन्दत लिन आई (भिजे) दयापरे च । उनत वि. उद्+नम-त । उच्च, महति च । उनवानत लि. उन्नत च तदानतञ्च । उच्चनीच स्थामादौ । उनति स्त्री० उद् नम-तिन् । वृद्धौ, उदये, गरुडभार्थ्यायाञ्च । उन्नड लिक उर+नह-त । उह, उत्कट च । उन्नमित लि. उद+नम-णिच्-न । उत्तोलिते, अर्कीकृते च | उन(ना)य पु० उद्+नी-अच् घज बा । कूपादितो जलादेहत्तोलने । उन्नयन न० उद+नी-लुट । वित, ऊर्द्ध प्रापणे च । उन्नस वि० उनता नासा यस्य नसादेशः । उन्नतनासिके । उन्निद लि. उहता निद्रा मुद्रा यस्य । विकसिते । उन्मज्जक पु० उट्+मज्ज एव ल 'कण्ठदले जले स्थित्वा तप: कुर्वन्
प्रवर्तते । उन्मजकः स विज्ञ यस्तापसोलोकपूजित” इत्यु कलक्षणे
तापसे । जलादेरुपरि उत्सावके वि० । उन्मत्त पु० उद्+मद-करपे क्त । धूस्तुरे सच कुन्दवृक्ष च । कतरि
For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। २१८ * । उन्मादवति, पहावेशपति च वि। . [दके द्रव्ये । उम्मद लि० उहतो मदोहर्षोऽस्य | उन्मादयक्त | करणे अच् माउन्मन स् त्रि० उम्भ्रान्त मनोऽस्य । उत्कण्ठायुक्ने, अन्यमनस्के च । उन्म थ पु० उद+मन्थ - घञ । यधे । उन्माथ पु. उन्मथ्यतेऽनेन उद+मथ-करणे घञ,। आमिषदानेन
मृगादिबन्धनाथं निवेशिते कूटयन्त्र (फांद) इति ख्याते । भावे :
घज । विलोयोत्स्थापने, हिंसने च । उन्माद पु० उद्+मद-घञ् । चित्तविश्व मे, भूताद्यावेशात् चित्तस्या
नवस्थितौ, विरहिणां भरकतावस्थाभेदे, कायिकरोगकते मतिनशे च ।
. ...... [ वाणभेदे । उन्मादन पु० उद्+मद-णिच-ल्यु । उन्मतकार के कामदेवस्य उन्मान म० उद्+मा-करणे ल्य त् । उई माने सर्णादे रुञ्चत्यमानसा. धने, तोलकादौ, परिमाणमात्रे च ।
च । उन्मिषित लि. उद्+मिघ-त । प्रफुल्ल, विकसिते, किश्चित् प्रकाशिते उन्मोलन न० उट+मील-ल्यु.ट् । उन्मेषे, विकाशने च । उन्मुख वि० उद्+आई मुखमस्य । जरिये, उद्युत च | उन्मुद त्रि० उहता मुद्रा यस्मात् । त्यमुद्रे, विकसितेच । उन्म ल न न० उन्मूल + णिच-ल्युट । उत्पाटने उगनमूलकरणे । उन्म ष पु० उद+मित्र-घज । चक्षुरादेरुन्मीलने, किञ्चित्यका च । उप अध्यः पय-क । अधिकार्थे, हीने, आसने, मामीप्ये, सादृश्ये , प्र
तिया-गुणाधाने, व्याप्नौ, पूजायाम् शक्ती, प्रारम्भ , दाने, दोन
पाख्याने, आश्चर्य करणे अत्यये, निदर्शने च । उपकण्ठ वि. उपगतः कण्ठ अत्या०स० | निकटे, कण्ठासन्न च ।
ग्रामान्ल', अश्वानाभास्कन्दितगतौ च न । ... उपकरण न० उपक्रियतेऽनेन उप++-ल्य ट् । प्रधानाधकगुणेऽङ्ग ! _ यथान्नभोजनादौ व्यञ्जनादि, शयने खटादि, स्नानेऽनुलेपनादि, पू
जायां पुज्यादि । भूपादीनां छत्वचामरादिपरिच्छदे च । उपकार पु० उप+-घञ् । प्राधानखानुगुण्य सम्पादने, उपकृतौ !
For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २२० ।
उपकारक लि. उप+-खल | उपकारकर्तरि । स्त्रीत्वे टापि ,
अतत्त्वे उपकारिका | पालये, पटनिर्मिवराजसदने छ । उपकार्य त्रि. छप+7-ण्यत् । उपकारयोग्ये । राजालये, पटनि
मितराजसदने च स्त्री० टाप । उपकुञ्जि स्त्री० उप+कुन्ज-द । कृष्णजीरके । एव लि टापि अत
इक्वे । उपकुञ्जिका यत्र तत्यायां सूक्ष्म लायाञ्च । उपकुर्वाण पु० उपच-शानच । सावधिकब्रह्मचर्यकारिणि वेदाध्य
यनाथै कञ्चित्काल ब्रह्मचर्य व्रतधारिणि । उपकुल्या स्त्री. उपकुल-क्यम् । पिप्पल्याम् उपगतः कुल्या कृत्रिम
सरः । कुल्यासन्ने वि० । उपकूप पु० उपगतः कूपं अत्या० ० | कूपसमीपस्थ खातरूपे जलाशये । उपक्रम पु० उप+क्रम-घ। उपायज्ञानपूर्व कारम्भ, प्रथमारम्भ चि__.. कित्सायाञ्च । उपक्रोश पु० उप+क्रुश-बाहाने घञ् । निन्दायाम् । आसन्नक्रोश
त्रि । अव्ययी० । क्रोशसमीपे अध्य० । उपक्रोए पु० उप+क्र.श-हच । गर्दभे । निन्दके त्रि. । उपल,प्त नि० उप+कप-क्त । विन्यस्त', उपभोगार्थ प्रस्तुते च । उपगत वि. उप+गम-त । खोकते, उपस्थिते, ज्ञाते च । उपगम पु० उम+गम-धज, अवृद्धिःसमीपगमने, अङ्गीकारे, ज्ञाने च उपगीति स्त्री० उप+गै-तिन् । प्राOविशषे छन्दोभेदे । उपगूह्य लि० उप+गुह-यत् । प्रालिङ्गय, पाह्य च । भाले ण्यत् ।
आलिङ्गने । उपगहन न० उप+गुह-ल्य ट । आलिङ्गने, पहणे च । उपग्रह पु० उप+यह-अप् । काराबन्धने, वन्दीकरण, उपयोगे, अ. - कूलने च । कर्मणि घञ,। कारारुड्व वन्द्याम् । ज्योतिश्रोतो
महतल्ये गगनस्थे ज्योतिःपदाथ धूमकत्यादौ च । उपग्राह्य न० उप+पह-ण्यत् । उपढौकने (भेट)। उपघात पु० उप + हन-घञ् । अपकारे, नाशने, रोगे च । .
For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२२१ ।
उपन्न पु० उप+हम-क मि० | यासचे प्राश्रये । उपचक्र पु० उपमितं चक्र तुल्यनामत्वात् । चक्रवाकपचिणि उपचय ५० उप+चि-अच् । बुझौ, उन्नती,ज्योतिषोत लग्नतः टन
तीयषष्ठदशमैकादशस्थानेषु च ।। उपचरित वि. उप+चर-। उपासिते लक्षणया बोधिते च । उपचया स्त्री० उप+चर-क्यम् । चिकित्सायां, सेवायाञ्च । उपचाय पु० उपचीयते संकि यतेऽसौ नि । यज्ञ संस्कृताग्नौ । उपचार पु० उप + चर-घञ । चिकित्सीयां, सेवायां, व्यवहारे, उ
कोरे, लक्षणया शक्यार्थत्यागेनान्यार्थपरत्वकल्पने, अयथार्थवाकोन
सन्तोषकरण' च उपचारपद न चेदिदमिति कुमारः । उपचित नि० उप+धि-त । दग्धे, समई, सञ्चिते, समाहिते, अव.
ययवया बहुचीभूते च । [समीपस्थायां स्वातौ च । उपचित्रा स्त्री० उपगता चित्र वर्णम् । उन्दुरपणीम् चित्राताराउपच्छन्द पु० लप+छन्द-धज । ग्रहणाथै प्रार्थनेनुरोधे च ।
'तस्मिन्नुपच्छन्दयति प्रयोज्य”मिति रघुः । उपजाति स्त्री० वर्ष हत्ते छन्दोभेदे । उपजाप पु० उप+जप-धज । मे दे, विच्छेदे, “उपजापः कृतस्तन"
इति माध: । उपांशुजपे च । उपजिह्वा स्त्री० उपगता अर्द्ध मुखी जिह्वा यस्याः । काकीमे दे ।
प्रा० स० । उपरिस्थायां जिह्वायाञ्च (आजिभ )। उपजीविका स्त्री० उपजीवयति उप+जीव-करणे कर्ट त्वोपचारात्
एषुख बात इत्वम् । जीवमोपायभूतायां हप्तौ । उपजोविन त्रि. उप+जीव-णिनि । ग्राश्रिते । उपजीव्य त्रि. उप+जीव-ण्यत् | प्रानये । उपज्ञा स्त्री० उप+मा+कर्मणि अङ् । विनोपदेशेन खयमुद्भाव्य
प्रथमं जायमाने । भावे अङ । आद्य ज्ञाने । उपढौकन न० उप +ढोक-कर्मणि ल्युट । (भेट) उपहारे उपायने । उपत्यका की. उप+यकन् । पर्वतयासबायां भूमौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। २२२ ]
उपदंश पु. उप+दनश-घञ् । मद्यपामरोचके (चाटनी) भटरव्ये,
भच्यखोपकरणमाल', उपस्थरोगभेदे च । उपदर्शक पु० उप+हश-णिच्-एव त् । हारपाले । दर्शयितरि त्रि० उपदा स्त्री० उप+दा-अङ् । उत्कोचे, उपढौकने छ । उपदेश पु.उप+दिश-धञ् । मन्त्रादिकथने, अनुशासने, हितकथने,
प्रवर्तकवाक्येव । उपद्रव पु० उपद्रु-अप । उत्पाते शुभाशुभसूचके भूकम्पादौ, गेग
जन्य'ऽन्यजिन पिपासादाहादौ विकारे च ।। उपटूत वि. उप+द्र-त । व्याकुले, प्राप्तोपद्वे च । उपधा स्त्री उप-धा-अडः । धर्मार्थकाममोक्षच प्रत्ये क परियोधने ।
उपेत्य धीयते यमादुपधा तेन कीर्तिता" इत्य त धर्मार्थाद्य प
न्यासेन मन्त्रिणा परीक्षणे व्याकरणोक',अन्त्यवर्णात् पूर्व वस च । उपधातु पु० उपमित: धातुभिः । स्वादिप्रधानधातमशेषु "मप्लो
मनातवः स्वर्णमाक्षिक तारमाक्षिकम् । तत्व कांस्यञ्च रीतिश्च सिन्दूरञ्च शिलानत" इत्य केघु सप्तस द्रव्य घु, शरीरस्थे रमा
दिजन्य घु ननदुग्धादिषु च । उपधान न० उपधीयते शिरोऽत्र। (वालिश) शिरोधाने, प्रणये, व्रतभेदे, विघे च ।
[ कपटे, रथचक्रे च । उपधि पु. उप+धा-कि | अन्यथास्थितस्य वस्तुनोऽन्यथा प्रकाशनरूमे उपधूपित वि० उप+धूप-क्क । छासनमरखे, मन्ना पयुते च । उपति स्त्री० उप+-क्लिन् । किरण । उप(पाभानीय पु०.उच पर भायतेऽनेन उपभानलोडस्तलोचार्य
माणः । पफयोः परयो: उच्चार्य माणे विसर्गसह वर्ष भेटे तस्य
व्यञ्जिका अई विसर्गाकारा रेखा । उपाध्मानीयश्च । उपनत नि. उप +नम-क । उपस्थिते, प्रान' च । उपनय पु० उप+नी-अच् । उपनयने "टयोतकर्मणा येन समीपं
नीयते गुरोः। बालो वेदाय तद्योगाद् बानसोपनय विदुः" इति सूटत्य के संस्कारविश घे । न्यायमते यो यो भवान् स सब
For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २२३ ]
विमान अयमपि तथे न्यादिवाक्यरूमे न्यायावयषदे, ज्ञानस्ल क्षणा
जन्ये ज्ञानभेदे च । उपनयन न० उप+नी-ल्य ट । मृत्युको संस्कारभेदे उपनयार्थे । उपनाह पु• उप+नह-घ । बीणायां तन्त्रबन्धनखाने, वाद्य पश
मार्थ लेपनद्रव्ये च । उपनिधि पु० उप+-नि+धा-कि । न्यासे विश्वासेन स्थापिते द्रव्य । उपनिषद स्त्री० उपनिषीदति प्राप्नोनि ब्रह्मात्मभावोऽनया । उप+ मि+नद-किप । ब्रह्मविद्यायां, तत्प्रतिपादके वेदशिरोभागे वेदान्न
[राजमार्ग उपनिष्कर न. उपनिस्किरन्नि सैन्यान्यन (उप-निस्क+अप् | वीथौ उपनिष्क्रमण न० उप+निम्-क्रम-ल्य ट । राजपथे । उपनेत्र न० उपगतं नेत्रम् | नेत्रसमीपे ते काचादिनिर्मिते नेत्रोफ.
कार के द्रव्ये (चममा) । उपन्यास पु० उप+न+अस-घञ् । वाक्योपक्रमे । उपपति पु० उपमितः पन्या । जारे ।। उपपत्ति स्त्रो० उप+पद-निन् । युक्ती, सङ्गतौ च । उपपद न० उपोच्चारितं पदम् प्रा० स०। समीपोचारिते नामोत्तरे
उच्चारिते शर्म बर्मादिरूपे शन्द, व्याकरण प्रत्ययादिविधायकसत्र सप्तम्यन्तपदेन निर्दिश्यमाने पदे च । यथा कर्माण्ड स र.
न्यादौ कर्म पीति सप्तम्यन्त पदम् च्यानत्ययविधाने उपपदम् । उपपन्न नि. उप + पद-क । युनियुक, "उपपत्र मनु शिवम्" इति रघु: उपपातक न० उपमित पासकेन । गोवधादिरूये पाये। उपपादन ८. उप+पद-णिच-ल्युट, । युक्या समर्थने सम्यक्प्रति पादमे छ ।
[पादिते च । उपपादित वि०उप + पद-णिच् -क्क । युक्या समर्थिते, सम्यक् प्रति: उपपुर न० उप समीपे पुरम् । पुरसमीपे शाखानगरे । . उपपुराण न० उपमितं पुराणेन । सर्गप्रतिमर्गाद्युतिरूपपुराणलए :- युक्तेषु सनत्कुमाराथुन अष्टादश पन्थेषु ।
For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २२४]
उपप्लव पु० उप +-अप । गगनाटुल्कापातादिरूपे उपद्र, चन्द्रा
ग्रहण च । उपप्लुत वि• उप+शु-न । पीड़िते, पस्थ -चन्द्र के च उपटु ते च । 'उपप्ल तं पातमद" इति माघः ।।
कारके । उपभूषण न. उपभूष्यतेऽनेन ल्युट । घण्टाचामरादौ भूषणोपउपभोग पु० उप+भुज-घञ् । भोजनादिजन्य खानुभवे भोगे । उपमई पु० उप+मद-धज । बालोड़ने, हिंसने, पूर्वधर्म विनाशनेन
धर्मान्तरोत्पादने च । उपमा स्त्री॰ उप +मा-अङ् । सारण्ये, अर्थालङ्कारभेदे च । सा० १०५० उपमान न० उपमीयतेऽनेन उप+मा-ल्युट । सादृश्यज्ञानसाधने सा
दृश्यप्रतियोगिनि च येन वाहण्यं भवति तसिन्, यथा चन्द्र दूत्र
मुखमित्यादौ चन्द्र उपमानम् । भावे ल्युट । सादृश्यजाने । उपमिति स्त्री० उप +मि-क्लिन् | सादृश्य ज्ञाने उपमायाम् । उपमेय लि• उपभीयते ऽसौ उप +मि-यत् । सादृश्याश्रये यथा चन्द्र
व मुखमित्यादौ मुखम् । उपमेयोपमा स्त्री० अर्थालङ्कारभेदे साहि०१०प० । उपयन्त -पु. उपनयम-वच् । स्त्रियो विवाहकर्तरि पत्यौ । उपयम पु० उप+यम्-धज अधिः । विवाहे । वा दिः । उपयामश्चान।
मन्त्र । उपयमन २० उप+यम-ल्य ट.| विवाहे । करण लुइट् । वैवाहिके उपयाचक त्रि. उपगम्य याचकः याच-गवुल । समीपे आगम्य याज्ञाकर्तरि। -
[देवाय देये पश्चादौ च । उपयाचितक न० उप+याच-क खार्थ कन् । प्रार्थिते, खेएसिद्धये । उपयुक्त ति० उपायुज-न । न्याय, रचिते, भुक्त' च । उपयोग पु० उप+युज-धज । आवरण भोजने, इष्टसिद्धिसाधने व्यापारे च ।
[साधनतायाम्, प्रयोजने च । उपयोगिता स्त्री० उपयोगिनो भावः तल । आनुकूलेश, इष्टउपयोगिन् ति उपायुज-घिणुन । असाधने अनुकूले उपयुको च।
For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २२५ ]
उपरक्त पु० उप+रन्ज-क्त । राजमस्ते चन्द्र सूर्ये च । व्यसनेष्वा
भक्त रञ्जनद्रवेण रक्त च ।
"
उपरक्षण न० उप+रच - लुट | रक्षार्थं सैन्यादिस्थापने । उपरत ति० उप+रम-क्त । त्रिरते, निव्हते, म्हते, सर्वकाममाम्यन्यै च । उपरतस्पृह ति० उपरता निवृत्ता स्पृहा यस्य । सत्यपि जोवने स्वामित्व विषयभोगादौ च अत्यन्तनिवृत्ताभिलाषे । " पितर्युपरत
4
स्प हे" इति स्मृतिः ।
उपरति स्त्रो० उप+रम- क्तिन् । विरतौ, लभ्यप्राप्तावौदासीन्य", विषयेभ्य इन्द्रियाणां निवारण, विहितकर्मणाम् विधानतत्यागरूपे संन्यासे “पुमर्थः कर्मणा मेति धोर्खा सोपरतिर्भवेदित्य ुक्तरूपायां बुद्धौ च ।
उपरत्न न० उपमित ं रत्न ेन गति० | मणिसदृशेषु
"उपरत्नानि काचश्च कर्पूरोऽश्मा तथैव च । मुक्ताशुक्तिस्तथा मझ इत्युक्रकाचादिषु । उपरम पु० उप+रम—घञ, अवृद्धिः विषयवैराग्य, निवृत्तौ । “फनोपरमे दद्याद्” इति वैद्यकम् ।
उपराग पु० उप+रन्ज- ञ ू
रविचन्द्रयोर्ग्रहणं । ग्रहणञ्ज राधिष्ठितभूमिच्छायया चन्द्रस्य, चन्द्रमण्डलेन च रवेर्मण्डलाच्छादममिति सिद्धान्त े स्थितम् ।
[ ऊर्द्ध' शब्दस्यार्थे । उपरि अव्य० ऊर्द्ध+रिल्_ उपादेशश्च } प्रथमापञ्चमीसप्तम्यन्तार्थवृत्त े : उपरिष्ठात् अव्य॰ ऊई - रिष्ठाति उपादेशश्च । उपरिशब्दस्यार्थे | उपरोध पु० उप+रुध - वञ् । आनुकूलप्राय कथनरूपेऽनुरोधे, समीपे रोधने च |
1
उपरोधक न० उप+रुध - खुल् | वासष्ट | अनुरोधकर्त्तरिति उपल पु० उपनीयते उपस्तीर्यते गिरिरनेन नी-ड नस्य लत्वम् । प्रस्तरे । कार्थ खादित्वादच । पाषाणचितायां म्हृदि स्त्रो० । उपलक्षण समीपस्थस्य स्वसम्बन्धिनश्च लचण ज्ञानं यस्मात् । स्वस्य स्वान्यस्य च व्ाजहत्स्वार्थया लक्षणया बोध के शब्द यथा काकेभ्यो दधि रच्यतामित्यत काकपदं स्वस्य स्वान्यादेः श्वादेश्च बोधकम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
. [ २२६ ].
• उपलब्धि स्त्री० उप+लभ-निन् । जाने, प्राप्तौ । “नाभाव उप
लब्धः” इति वेदान्तसूतम् । उपलम्भ पु० उप+लभ-पत्र, मुम् च। लाभ, जाने च । उपलिङ्ग म० उपमित लिनन । लोकसिमसाधनभावेन लिङ्ग नानुमा.
पन सहये अलौकिकसाधनभावके अरिष्टसूचके भूकम्पादौ - उपरे । उपवट पु० उपमितो वटन । पटवक्षसह पियासालने । उपवन न. उपमित बनेन । वनतुले कतिमे भारोपित नसमूहे उद्याने।
[मप्यत न० । उपवह पु. उप+वृह-ज । शिरोधाने (वालिय) लुपट । उपत्रहणउपवसथ पु. उप+वस-अथ । ग्रामे । उपवास पु० उप+स-धज । "तपनोदयमारभ्य यामाष्टकमभोजनम् ।
उपवास रति ख्यात" इति स्मृत्य क अनाहारे । उपवाह्य पु० उप+बह-ण्यत् । राजवाहके । उपविष पु. उपमित विधेन । “अक्षीरं न होनीर तथैव कलि
हारिका । धस्तर: करवीरश्च पञ्च चोपविषाः स्मृता इन्य नव____कबीरादिषु ।
स्थापित कार्पासे यज्ञमृत । उपवीत म० उप+अज-क योभावः । वहिर्भूत दक्षिण हसतया वामांशउपवौतिन् ति उपपीत द्यिोऽस्य । यज्ञोपवीतयति । उपरहित वि० उपचन्ह-त । बर्शिते । उपवेद पु० उपमतः वेदेन । वेदसडशे अायुर्वे दादौ । उपव्याघ्र पु० उपमितो व्याण । व्याघ्रतुल गान्तके (चितावाघ)
चितकाख्ये पशुभेदे । [नाशे, रोगप्रतीकारे, शान्तौ च । उपशम. प. उर-शम-घज, अवृद्धिः। इन्द्रियाणां नियहे, टष्णाउपशय पु० उप+शी-अच् । समीपशयने, “औषधान विहाराणामु
पयोग सुखायहम् । विद्यादुपशय व्याधेरिति वैद्यको , उपयोगभेदे च । उपशल्य न० उपगतं शलाम् अस्थिस्थान (भागाड़) सामान्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २२० ]
उपशाय पु० उप + शी - चत्र । यामिकमटानां पर्यायेण शयने । उपश्रुति स्वी० उप+-क्रिन् । छाङ्गीकारे देवशुभाशुभ प्रश्न च । उपलेष ५० उप ईषत् एकदेशेन श्लेषः सम्बन्धः । श्राधाराधेययोर देशरुम्बभ्व े । यथा ग्टहषटयोः ।
1
1
उपष्टम्भक न० उप + स्तम्भ - खुत् । स्यूपायाम् । स्तम्भकारिणिति० । उपसंग्रह पु० उप+सम् + यह अम् । पादस्पर्श पूर्वक नमस्कारे | उपसंयम पु० उप+सम् +यम - घञ् अष्टद्धिः । उपसंहारे । उपसंव्यान न० उपसंवीयतेऽनेन व्येञ - ल्युट् । परिधानवस्त्रे | उपसंहार पु० उप+सम् + हृ-घञ् । समाप्तौ, संग्रहे च | उस खो० उप + पद- क्रिन् । सेवायां सङ्गमात्र े, प्रतिपादने च । उपसन्न ति० उप+तद-क्त | उपस्थिते, निकटागते च । उपसम्पन्न त्रि० उप+सम्+पद—क्त । यज्ञार्थहते प्रोचिते पशौ, पाकेन संस्कृते मांसादौ, पर्याप्त, मृते च |
उपसरपु० उप+सृ-प् । स्त्रीगव्यादिषु पुंगवादीनां गर्भाधानायोपगमे । उपसर्ग पु० उप+सृज - घञ । रोगविकारे उपद्रवे, शुभाशुभस्तूच के महाभूतविकाररूपे उत्पाते, व्याकरणोक्तेषु “निपाताश्चादयोज्ञ याः प्रादयस्त पसर्गका: । द्योतकत्वात् क्रियायोगे लोकादवगता इमे " इत्य ुत लक्षणेषु क्रियायोगे प्रादिषु च ।
2
उपसर्जन न० उप + सृज-ल्य ट् | कामुख्य, गौणे, विशेषणे व्याकरणोक्त े समासशास्त्र प्रथमान्तनिर्दिष्टे च ।
मत्यां गवि ।
उपसय्या स्वी० उपस्त्रियतेऽसौ सृ-यत् | गर्भग्रहणयोग्यायाम् ऋतु[चन्द्रार्कसमीपे मण्डलाकारे परिधौ । उपसूर्यक न० उपगत सूर्य सूर्यमिव चन्द्र वा संज्ञायां कन् उपसूर्य्यकमण्डल न० उपसृर्थक मण्डल वेष्टनम् कर्म 2 | चन्द्रा
र्क वेष्टने परिधौ ।
[युक्त, विस्तृष्टे च वि
उपसृष्ट न० उप + सृज—क्त । उपसेक पु० उप + सिख घञ ।
मैथुने | व्याकरणोक्त प्राद्युपसर्गसेचनेन मृदूकरणे । उपस्कर पु० उप+ल-अप्सु च । व्यञ्जनादिसंस्कार के पिष्टवन्या
For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २२ ].. कहरिद्रादौ (वाटना) होपकरणे इषदूखलादौ च । उपस्था लि. उप+स्था-बच् । सेवको, चपगते, बत्विगभेदे च । उपस्थान न० उप+स्था ल्युट । उपेन्ट स्थिती, नमस्कारे च । .. ' उपस्थित वि० उप + स्था-क्त | रुमीपस्थिते, प्राप्ने, आगते च । उपस्थी पु० उप+स्प.श-घत्र । स्पर्श, स्नाने च । उपस श्यन्ते
इन्द्रियाण्यत्र । विधिना जलपानपूर्वके मुखादिस्पर्शरूपे वैधाच
मने । तथेत्य पस्पश्येति रघुः । उपस्पृष्ट वि० उप+स्पश-न । प्राचान्ने कताचमने, समीपे श्रासनादौ 'स्म च ।
[समी अव्य | उपहार पु० उप+हृ-घत्र । (भेट) उपढौकने । अव्ययी० । हार उपह्वर पु० उप + हु-अप । युद्ध । निर्जने निकटे च न० । उपांशु अव्य० उप+आन्श- उ । निर्जने अप्रकाशे च । “जिह्वोष्ठौ
चालयेत् किञ्चित् देवतागतमानसः । निजश्रवणयोग्य: स्यादुपांशुःस जपः सनत दूत्य क्तलक्षणे मन्त्रादेर्जमे पु० । उपांशुः स्या
छतगुण इति मनुः । उपाकरण न० उप+आ+r-ल्य ट् । उपनयनपूर्वक वेदस्य यहणे,
श्रावण्यां पूर्सिमायां कर्तव्ये वैधकर्मविशेषे, संस्कारपूर्वक यज्ञ
पशूनां हनने, बारम्भे च । (उपाकम्म न० उप+क-मनिन् । उपाकरणस्यार्थे । [आरब्धे च ।
उपाकत वि० उप+आ+-न। यज़ हननार्थं कृतसंस्कारे पशौ, उपाख्यान न० उप+आ+ख्या-ल्युट | पूर्ववत्तकथने, “रामोपा
ख्यानमत्र व” इति महाभारतम् । कथनमाले च । उपागमपु० उप+मा+गम-धज अधिः । स्वीकारे, समीपागमने च | डपाङ्गम० उपमितमङ्गेन गति० । अङ्गसदृशे प्रधानोपयोगिनि "सा
ङ्गोपाङ्ग रिहोदिता" इत्यमरः । उपाजे अव्य० उप+अज के वीभावाभावः । दुर्बलस्य वनाधाने | उपात्त त्रि. उप+आ+दा-क्त । ग्टहीते, प्राप्त च "जयं केचिदु
पात्तस्य” इति सतिः। अन्तर्गतमेदे गजे पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। २२८]
उपात्यय पु. उप+अतिरिस्-थए। बोकशास्त्राचारातिक्रमे,'
व्यतिक्रमे, मोबाने, माशे । उपादान २० उपा +दा-ल्युट । पाहणे, खखविधयेय इन्द्रि
या निवारणरूपे प्रयाहारे, कार्य बनमार्थमुपादीयमाने कार्याविते कारण', यथा मदादि पटादेः, स्वर्णादि चाखकारा, जन
मार्थ स्टह्यते । तर सर्वदा शार्थ वनुगतम् । उपादेय वि० उप+बा+दा-वत् । उत्पा , प्रधाने, विधये
च उपादेये गुणो भवेदिति भकारिका 1. उपाधि ४० उप+का+धाम-कि । धर्मचिनाबाम्, विशेषणे उमा
विभिद्यते मत तहानिति सांख्यकृत्वम् । धर्मखान्वगततयावभासके, यथा दर्पणादि खगत नीलिमादिक खपतिविम्बितमुख. गततया, जवापुष्य च खगत रकत्व स्पटिकगतयाऽवभास्यति अतोऽल दर्पणादि प्रीलिमाद्यमासमे उपाधिः | ग्वायमसे रेत
व्यभिचारोगावके साध्यव्यापके साधमाव्यापक पदाथै च। उपाध्याय पु० उपेत्याधीयतेऽसादु उपअधिर-धम् । “एक
देशन्तु वेदस्य वेदाङ्गान्यपि वा पुनः। योऽध्यापयति वृत्त्यर्थ सपाध्यायः स उच्यते” इति मनखक्षणे वेदैकदेशत दङ्गाध्यापके । स्त्रियां डीपि उपाध्यायोतिरूपहबम् । उपाध्यायस्थ पलीत्यर्थ
डोष यानुक वा उपाध्यायानी उपाध्यायी च । उपानह स्त्री०उप+या-नदिए । उपसर्गदीर्घः । धर्म पादुकाबाम् । उपान्त पु० पमितमन्तेन प्रा. स. । निकटे, प्रान्त च । उपान्त्य लि. उपान्ते भवः यत् । अन्त्यसमीपभवे । उपाय पु• उम+अय-धम् । साधने, उपगमे, राजा रिपुनिराकर
यविषु सामादिषु च । उपायन म०उप+अय-खद । तोषकारके उपहारे, समीपगमनेर । उपारत त्रि• उप+आ+रम-क । निते"उपारताः पचिमरा
बरोघरात" इति भारविः ।
For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उपालम्भ उपचासभ-धन उम् च । निन्दापूर्वकदृष्टवचने, परमरदूषणेच
, प्रतिनिहत्ते च । उपाहन लि. उप+या+त--| अमापनयनाव पुनः पुमभूमिलठिउपासक त्रि. उपायस्-एवम् । उपासमाकर्तरि, सेवके च नि। उपास उपासज्यन्त बरा झाला. उपधा-मन्ज-चघ । तणे।
हमेवने । बुच । देवताधाराधने स्त्री। उपासन ... उप+मोथे यद। पराभ्यासे । काम-ल्युट उपासित बि• उप+यासक । भविते, बबोपासने देवादी च । उपास्ति स्त्री. उपचास-सिन | उपासनायाम् "यदुपातिमसाव
वतिकुसुमाश्मलि। उपाहित पु० उप घाममहितं बतः । उल्कापातादौ बाम्नास्पात- '' रूपे उपद्रवे । उप+बा+धाक | चारोपिते, योजिते च वि। उपेक्षक बि. उप+९-एव ल । विवादिनोर्जयपराजयासंसृष्टे, त. .. त्वतहर्षविषादपून्ये, उदासीने, प्रतीकारानुद्यते च । उपेक्षा स्वी० प+ईच-छ । त्यागे "दं न मम स्थास्" इति इच्छा.
भेदे, औदासीन्य, अनपेक्षणे च । उपेन्द्र पु० उपगत रन्द्रम् अनुजत्वात् । विष्णौ। सहि कश्यपात्
अदितौ इन्द्रादपरं वाममरूपतया मंबातः । उपेन्द्रवच्चा स्त्री. एकादशाक्षरपादके छन्दोभेदे । उपय लि. उप+रण -वत् । उपायसाध्य', प्रामव्यं च । उपौढ वि. उप+वह निवेश विषयुक्ने व्य ठे सैन्ये निकटे,
हत विवाहे च | उपोत्तम त्रि. उपगतमुत्तममन्त्यम् । अन्त्यसमीपे उपान्त्ये । उपोदकी स्त्री. उपगतसदकमत्र | पृतिकायाम् (पुरशाक) । उपोहात पु. उप+र+हम-
ध महतोपपादके उदाहरणे प्रत. .. ताथं वर्णयितुमान्तवर्ष मे, "चिन्नां प्रशसिद्धार्थामुपोहातं वि..
'दुर्बुधा" इत्य कलक्षणायां चिन्नायाञ्च । उपोषण न० उप+उष-लुपट् । इम्बामे बहोरालाभोनने।
For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२३१
उपोषित न० उप वस+भामा । उपवासे कई रिक - यासकतरि ति।
। उत्त वि० वप-क कतवा धान्यादौ । अधिकरणे त । उपधाब्यादौ उतकृष्ट लि. पूर्वसप्तं पश्चात् अट पूर्वकालेत्यादि । वीजवमल
मानन्तरं कष्ट क्षेत्र (वीजाशते ) । (बाडान) । . उन्न आर्जवे तदा पर० बक० सेट् । उनि भौजीत् । .. उभ नि० हिप० । उ-मा । हित्वविशिष्टाय । अस मासादिहत्तौ
प्रयोगो नास्ति । उमय वि० उमौ अवयवौ यख उम+यट । , विषविशिष्टे । उभयतस् अव्य. उभ-तसिल वृत्तौ यः। प्रभययपाव।। उभयथा अव्य. उभ+धाच् । वृत्तौ श्रयः । उभयप्रकारेणेत्यर्थे । उभयद्युस् अव्य० उम-द्युस् वृत्तौ चयः । उभयदिनयोः । एद्यम् । ___ उमयेद्युरप्याव। .. उम् अव्य० उ-डुम् | रोषे, स्वीकारे, प्रच। उमा स्त्री॰ प्रोः शिवस्य मा लक्ष्मीः । दुर्गायाम् “उमेति माना
तपसे निषिदा पश्चाटुमाख्यां समुखी जमाम" इति निरुक्तायां पार्वत्याम् । तशिव माति पतिवम मन्यते मा+क। शिवपज्याम् | वे-मक संप्रसारणम् । हरिद्रायाम् अतसी (म.
सिना) कोत्तौं, कानौ, शान्तौ च । उमाकट पु० समाया बातखाः हरिद्राया वा रज, कटच । अतस्था
हरिद्रावाचः बलिा. उमाधव पु० उमाया धवः पतिः एत० । महादेवे । उमाकान्तोमेगा
दयोऽयव । ... उमासुत पु. ६० । कार्तिकेवे । उमापुत्रादयोऽप्यन ।
उम्भ पूत्रों वदा० पर० स० सेट् । उम्मति सौम्भीत् । • उर गतौ (सौलः) पर पक० सेट् । बोरति चौरीत् । . उरग पु० घरमा गच्छति उरस्+गम-ड सलोपश्च । सर्पे, तहेवताके
अोषानन च।
For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२३२]
उरगाशन पु० गानाति उरग+अर-थ उप० म०। गरुडे ।।
ल्युट् । ' उरगाथनम् सीसके न०1 उरण पु०० क्यु, धातोरच । मे। (दादमईन) इथे । उरणाम पु० उरणय मेषस्य बशीव बक्षि पुष्पं यस्य । जुन उरन पु० उरु उत्कट धमति बम-इ एषो. उसोपः । मेधे । उररो श्रव्य वे-ररीक । धनीकारे, विस्तारेच । खररीकत वि. उररो+व-क | बङ्गीमते, वितते ।। उरस्कद पु० उरग्छाद्यतेऽनेन छद-णि- हसः। कवचे। उरस् न पह-असन् धातोरञ्च । वक्षःस्थले । उरसिज पु० उरसिं जायते वन-डत. साम्या बालक । वीवक्षो. जाते स्तने । .
. [यचोयुते । उरसिल लि. प्रशस्तरोऽस्वस्थ प्रायल्य भवयीय खच् । प्रशतउरस्कट पु० उरः कञ्चते यात्रियतेऽनेन कट-पत्र क । बाबाना.
मुत्तरीयभेदे दीये यज्ञोपवीताकारे वस्त्रभेदे च । (बुकवावाड़) । उरस्त्र न. उरस्तावते -क । बोरक्षक कवचे । छुट । उर
खाणमप्यतन. उरस्य सु. उरमा निर्मितः परम् यत् । स्वजाते औरसे पुले। उरखत् वि०प्रशस्तमुरोऽस्त्वस्य प्राशस्ये मतप मखपः। प्रशस्तवक्षोयुते । उरो अव्य० वे रीक । अङ्गीकारे, विसारे च । सरोकार पु. उरी+वन् । खोकारे, विलारे च। । उरोकत वि० उरी+- | अङ्गीकते, विकृते च । (डीम् । उरु लि• अणु-कु नुलोपोहखश्च । विशाखे, महति च स्त्रियां वा उरुक्रम पु० उरुर्महान् क्रमः पादोविक्रमो वा यय । विष्णौ। उरुवक-पुउरु-वै-जक आलोपच । एरण्डा र रण्ड च ।। उरोज पु० उरस् जन-७१० । स्त्रीसने । [(माकडमा) मर्कटके । उसमाम पु० उणे पूर्व मामी गर्भस अच् समा० हुन। उर्णा स्त्री. जयते आसाद्यते कर्ण-ड खच । मेषादिकोन्नि । उर्द माने खादे च सक० क्रीड़ायाम् अक०मा आम सेट् उर्दने ।
For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१३३
उद्र पुर उद-रक् । जलविडाले (उबिराल) । उर्व हिंसायां वा० पर०सक गेट् । उर्वति यौवीत् । उर्वरा स्त्री॰ उक-द-अच् । सर्वशस्सयुक्तायां भूमौ । उर्वशी स्त्री० उरून अनुते मशीकरोति उन+अप-क गौराए । __स्वर्गवेश्यायाम | . . उर्वशीरमण पु. ६ त । चन्द्रवंश्य बुधपुर' पुरवोमामके राशि उर्वारु पु० उरु-च-उण् । कयाम् । साथै, कन् यौष । उर्ची स्त्री० उरु+स्त्रयां गुणवचनावात् हो । भूमौ । उल दाने (सौत्व:) पर० स० सेट । योलति बोलीत् । उलप पु० न० बल-कपञ्च सम्प्रसारणम् । शाखापत्रप्रत्ययुतायां लता
याम् । कोमले टणभेदे न० (उलुखड़)। उलूक पु. वल-समवाये जक सस्पधारणम् । मेचके, इन्द्रे, दुर्योध
नमातल शकुनिपुत्रे च णभेदे न । (उसुखड़)। । उलखल न० अर्द्ध खम् उलूख प्रो. सत् लाति ग्टहाति ला-क ।
धान्यादिकण्डनसाधने काठमये पाले (उखरी) गुम्म लौ च । .. उलपिन् पु० च्योः शम्भोरिव रूपमस्सास्ति इनि रस्य स त्वम् । शिशुके,
(शोधक) मत्साभेदे च ।। उलूलु पु० उरु उरु इति रस शवम् । वृजिनचके माङ्गल्यादौ
स्त्रीध्वनिभेदे "उच्च रुलूलुध्यमिकचार" रवि नैषधम् । उल्का स्त्री. उप-दाहेर नि०प्रय लः । रेखाकारे गगनाल् पत्त... तजःपुञ्ज ।
[दे (ख्याकसेयाली)। उल्कामुखी स्त्री० उल्केव रात्रौ ज्वसत् मुखौं यस्याः शृगाली उलमुक न० उप-दाहे मुक, घस्स ल: 1 अङ्गारे । उल्लल वि. उटु लल-अच् । बहुरोमयुके। उन्नलित वि. उट् लल-त । तरसिते, अान्दोलिते च। [पु० । उल्लाघ लि. डटु+लाप-कमि० य रोमनिर्मुक,दले शुचौ च | मरिने उमाय पु०+लप-पञ्। काकवाक्ये, गोकरोगादिना ध्वनेर्विकारे च । उदास ० उद्+लम-धम् । प्रकाये, आजादे, ग्रन्थस्याध्यायस्था
For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २३४ भोये परिच्छेदे च ।
हचिलिते च। उल्लिखित वि० उद्+लिख-। उत्कीर्णे नमते उपरि लिखिते, उल्लेख पु. उदु+लिख-घम् । उच्चारणे, असद्वारभेदे साहि०१०५ । (उल्लेखन न० उद्+लिख-खट | कमने, सममे, उच्चारणे च ।' उल्लोच पु० उदु+होच--चञ् । चन्द्रासपे विनाने । उलोल पु० उदु+छोड़--घञ् डस्य ललम् । महासरो। उल्व म० बल-वक सम्प्रसारण । गर्भवेटमचर्मणि जरायो । उल्वण लि• उदुषण-अच् एषो. दस्य सः । व्यक्ने, सटे । उ(ष)शती स्त्री. उमा-पर, पम-शट सत्रसारणम् वा । खियां डीए । अकल्याणायां वाचि।
[उशन, उशनः । उशनस् पु० पश-कनपि । भार्गवे शक्र । सौ उगमा सम्बुद्धौ उशनन् उौर पु० २० वश-ईरन् किञ्च । (खश खण्) वीरणमूले ।। उष बघे, दाहे च स्वादि० पर० स० सेट । घोषति खौषीत् । उष बधे दाहे च बादि पर०सक वेट । घोषति घोषीत्, छौचत् । उष पु. उप-क दिने गुग्गु लो, राविषे, चारमत्तिकायां च काम
नायु लि० । उषण न०उघ--कुछन् । मरिचे | पिपयां, शण्ठयां चब्धिके च(चर) । उपबंध पु. उपसि सन्धमाया बुध्यते होमाधं प्रचालने प्रकायते
उषत् +बुध--क अहरादित्वात् रः । अग्नौ, रचिलके च । उपस म. उष--अति किञ्च प्रत्यये, पञ्चपञ्चाशङ्कटिकोत्तरकाले । उषसी स्त्री. उप तापकसात दिवस' स्थति म+सो-क गौरा०
डीए । सायं धायाम् । उषा स्त्री० उष-क टाप् । "तेज:परिहानिरुषा मानोरोदय ___यावत् रति वराहोने काले वाणराजसतायाञ्च । उषाकल पु० उपायां कण: शब्दोऽस्य । कुक्कुट । उषापति पु० उपाया वापराजपुतायाः पतिः । अनिरुई कन्दमा- .
मजे कृष्णपौल। उषाकानादयोग्यत्र । उषित वि० उष-न । पर्युषिते दग्धे च । वस छ । हिते। .
For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २३५ ]
उष्ट्टु पु० उष-ष्ट्रन् किश्च । स्वनाभख्याते पशुमेदे, वावरणे छ । उष्ण पु० उष—नघ् । ग्रीश ऋतौ, बातपे, पलाण्डौ मदकभेदे,' शीतभिर्न्न पर्थे च । तद्दति, प्यानस्थरहिते द े च लि० ॥" उणक त्रि० उष्णमिव करोति कन् । मलसे, चिपकारिणि च उष्ण करोति उष्ण+मिच् । ण्व ल् ज्वरे पु० |
।
उष्णगु प्रु० उष्णा गाव: किरणा यस्य । सूर्यो । उप्पर उमदी स्वो • कर्म ० " यमद्दारे महाघोरे तप्ता वैतरणी नदी भ रत्वक्तायाम् उष्णनदद्यां वैतरण्याम् ।
ह
उष्णवारण न० उष्ण वारयति --पिच्- । वातपले, उष्णवीर्य पु० उष्ण वीर्यमस्य । शिशुमाराख्ये जलजन्तौ !
उपवीर्यवति वि० ।
उपांशु पु० उष्णा अंशवो यस्य । स्थ
उष्मागम पु० उष्णस्यागमोऽखिन् । मिदानकाले ।
उष्णासह पु● उष्ण यात्रा+सहाच् । हेमन्त ऋत उष्णं मह -काच् । weष्णे वि० ।
उसका जी० अल्पमन्नमस्याम् अल्पार्थे कन् नि० काचस्स उष्णादेशः । यवाग्वाम् (या) । उष्णकशब्दात् टाप् । दक्षायाम् |
उणिर् स्त्री० उत्स्निहाति किन नि० षत्वम् । सप्ताचरपादके बन्दोंभेदे । स्वादौ उष्णिक उष्णिग्भ्याम् ।
उखौष ५० म० उष्णीषले हिनस्ति त्र--कथक परपम् । शिरो deared (पागड़ी) किरोट च ।
•
उग्णोपगम पु० उष्णस्य उपगमोऽत्र । निदाघकाले । उष्म ५० उष--मक् । निदाघे, यातमे, पोधे ऋतौ च । उमपा पु० उच्च पिवन्ति पा-- किप् भृगोः पुत्रे पितृगणभेदे | उस्र पु० वसन्ति रसा अत्र वस--रक् । किरण, सूर्यकिरणानां जल हेतुत्वात् रसवत्वम् । द्वषे च । सुरभ्यां उपचित्रालताय च स्त्री० । [जहतः । उह बधे यादि० पर०क० सेट । कोन्हति चौहतु, चौहीत्, ओह
O
For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२३]
उह व्य० उ च ह च ६० । सम्बोधने, एवार्थे च । उहह अव्य० उह ह च । सम्बोधने। कर्मणि छ । उद्यमान वि० वाह--कर्मणि भामच । बामध्यमाणे, वहन
जयश्थ वेज किम् । सम्बोधने, वाक्यारम्भे, दयायां, रक्षायाश्च । न पु० अवतीति अव--किम जट् । महादेवे चन्द्र च । पालक त्रि० । ऊत लि. जय-- तन्तुसनाने । खते, सूप पथिते 'च। अति खी० अब-निन् । सूतौ । अब-लिन् नि । रचणे, . सोलायो, भरणे च ।
क्षीराधारे अापीने (मेड़) । जधस न० उन्ह--असन् निपा० उतो दीर्घः । स्त्रीगव्यादेः अधस्य २० जयसि भषम् उधस् +यत् । दुग्धे । छन परिहाणे बदनपुरा० उम० अ० सेट । अनयति ते अौ
निमत्त छौनयीत् यौनयिष्ट । ऊन वि० अन-हानौ वच् । होने, असंपुर्णे च | जम् अव्य० क्य-मुक् । रोषोतो, प्रश्न, निन्दावां, सोयाछ ।
जय तन्तुमनामे वा. याम सक० सेट् । जयते यौयिष्ट । 'मररी अध्य. जय-ररीक । अङ्गीकारे, विस्तारे च | जरव्य पु० जरु+भयाथै वत् । वैव । तस्य ब्रह्मण जस्तो जन्म - "जरू वैश्य" इति श्रुतेः प्रसिद्धम् । जसमा ति। जरी अव्य० जय सेक। अङ्गीकारे, विस्तारे च । अरु पु०जर्ण यते आच्छाद्यते अणु-जर्मणि कु तुलोपश्च । ज्ञानपरिभागे । जरुज पु० जरोहण रोजर्जायते जब-ड | वैश्य ।। करपवन • रोः पर्थे । जानुनि (हाटु)। अरुस्तम्भ पुजर सम्माति श्रण । स्वनामख्याते रोगे । . • जरुस्तम्भा स्त्री० अरोरुपमानभूतः सम्भो यस्याः । बादशीवच ।
अज जीपने बले च चु० उम० काका सेट । अर्जयति, ते श्री . जित् त।
For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २३७ ] अज्ज पु० जर्ज-बाधारे च । बानि के मालि। भावें अब.. ___ बले, उत्माहे च | असुमि सान्तोऽप्ययमवार्थे । खोत्ययान । जर्ज खल वि० जज+मयः वलच् । बलवति । सिनि बजअजित ति० बज-क । बलातिशययुके, जियुक्त च । अर्मनाभ पु० जब सन्तुर्माभावस्य अच् समा० सुख: । मर्कटे (माकड़सा) अजभावे जर्ण नाभिरम्यान भयोमध्यस्खे महापुरुषचिह्न
आपकारे लोमसञ्चो छ। जी नी० अर्ण-करण'ड। मेषलोमनि । मनरे। जायु पु. अर्माः सन्त्यस्य यु । मेघे, कम्बो, जसमामे. जणु चाचादने चदा• उम० सक सेट । नोनि, जर्घते, औ____स्वीत् श्रौषुवीत् चौखं वीत् बोर्म विष्ट बौर्य विष्ट । . जई वि. उद् हाइ- एषो• उरादेशः । उच्च उपरि च । जईक पु. जई: सन् काय त भन्दायते । मदाभेदे स च गोषुक
बदाबारस्तितालपरिमितः मुखेटा जई प्रत्वा वाद्यते । जङ्खलि० उत् उपरि ध्वन्यते ध्वन-ड चादेररादेशः । उच्ने तुङ्ग उपरि च ।
[महाशतावरीलतायाम् । जईकण्ठी स्त्री० अर्बः कण्ठः मुखमस्या: व. गौरा० डीम् । अङ्खजानु ति• जड़े जानुभी यस्य । उपरिमागे स्थ खजानुयन। जईज. वि. जड़े जानुनी यस जानुमो वा । उपरिभागे स्थूलजात्युक।
गजारातौ पराम दे । जईपाद पु० जाः पृष्ठस्था: चत्वारः पादा अस। शरभाचे मत पुण्ड पु. लई लई मुख: पुण्ड: इक्षुष्टिरिव । बखाटस्से
नईखे पुण्ड, चावत् रेशानयात्म के तिलकमे दे । नहारण वि
धिनिषेधादिक वाचस्पत्ये द्रष्टव्यम् । . सईम व्य० उहु-कैम डम श्रादेहरादेशष । भिब्दार्थ । जईमान १० अईमारोप्य मीयते येन मा-ल्युट । पखकर्षादिमिते - पाषाणादौ (वाट खारा) । तेन हि तुसादावारोपितेन स्वा. गुरुत्वमुन्नीयते । उच्चतापरिदकपरिमाय च । . . .
For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २३८ ]
ऊर्द्धरितस् पु० ई न पतत् रेतो यस्य । महादेने, मनादौ -
ब्रासिनि भीथे च ।
ऊङ्घ लिङ्ग प्र० ई उत्कट लिङ्ग चिह्नमस्य ।
महादेवे कई लिङ्ग
विरूपाचमिति सप्राङ्गमन्त्रः ।
जङ्घ लोक ४० कर्म० | स्वर्गे |
'ऊङ्घसित पु० अर्द्ध सुपरिभागे वक्षितः कृष्णः यामिती वा । कार
पविष्टे वि० ।
बेल े (करला) ऊर्मिं पु० स्त्री० -मि-अत्तौं रुच । तर, प्रकाशे, बेगे, वस्त्रबङ्कोचरेखायाम्, पौड़ायाम्, उत्कण्ठायाम्, बुभुच्चादिषु षट्सु च " यथा बुभुचा च पिपासा च प्राणस्य, मनसः ऋतौ ! शोकमोहौ, शरीरस्थ जहत्य षडू य” इति । " पङ्कीकृतानामश्वानां नमनोवममाकृतिः । अतिवेग समायुक्ता गतिरूमिरुदाहृता” इत्य नलचणायामन्वगतौ स्त्री० ।
a
ऊर्मिका स्वी०
विकार्याति क क । तरङ्गवत्प्रकाशमाने -
रोयके । खार्थे कन् । तरङ्गादौ च ।
ऊर्मिमत् त्रि. ऊर्मिरिव वक्रतास्त्यस्य मतुप् यवाक मस्य न वः |
वक्र तरङ्गवति च ।
ऊर्मिमालिन् पु० मि मालाऽस्यस्य इनि । समुद्र े ।
ऊष प्र० अ-बजायां क । चारम्मृदि, प्रभाते, रन्ध्र चन्दनादौ च ।
T
For Private And Personal Use Only
ऊषण ५० ऋष-यु | मरिचे, पिप्पलीमूले, शुण्ठप्राच्च | (चिता)
चित्रके पु० । पिप्पल्यां चब्ब च (इ) स्त्री० ।
ऊषर त्रि० उप + मत्वर्थीयो रः । ऊषवति चारमृत्तिकायुक्त देश : मिलुप्त वोज न प्ररोहति ।
ऊषरज न० ऊत्ररात् जायते जन-ड | ( पाङ्गा) लवणभेदे । ऊषवत् लि. कष-मतुप् मस्य वः । ऊषरभूमौ ।
- ऊमन् पु० ऊष- मनिन् । पीन व्याकरणोक्तरेषु सोमवायुनोच्चार्य - माणेषु शषमहरूपेषु वष
ऊह पितकें स्वादि०
० ० सेट जहते चहिए।
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Shri
[२३८]
जह पु. वह-धज वितर्क बागमाविरोपिमा तण बागमार्थव"
संशवपूर्व मनिवारणेन, उत्तरपक्षबक्स्थापनेन निर्णवरूपे ,परीक्षण, अनन्वितार्थकविभक्तिलिङ्गत्यागपूर्वके ययोग्यविभागादिकल्पने, यथा पार्षष सौम्यास इति बहुवचनमन्तिमपि एबोद्दिष्ट अमन्धितत्वात् सौम्य रखे कवचनान्ततवा कसनम् पदान्तरेणाका
पूरणे च । जहा स्त्रो. बह अ स्त्रीत्वात् टाप् । याहारे वामदायें च ।
ऋ
ऋ गतौ षा०पर सक अमिट । कच्छति । भारत वार्षीत् । ऋ गतौ जुहोत्यादि पर०सक अनि । यति भारत् । ऋ हिंसायां भ्वा०पर०सक • अनिट । रणोति | आर्षीत् । ऋक्थ न० च्-थक् । धने खणे, सतिप्रसिई दायरूमे धने च । ऋक्ष पु० ऋष-स किश्च । भन्न के । नक्षत्र भेषादौ च पुन. । . ऋक्षगन्धा स्त्री० कक्षान् गन्धयति हिमस्ति गन्ध-अच् । राषि
जागली महातायां, शीरविदार्याश्च । ऋक्षगिरि पु० कर्म । कुलाचसभेदे फाक्षनामके पर्वते । ऋक्षराज पु० चा राजा त० टच | जाम्वति, चन्द्र च । ऋक्षवत् पु० कक्षाः सन्त्यस्मिन् मतप मस्य. यः । नर्मदावीरस्य ।
पर्बतदे। . . .. .... . . ऋग्वेद पु कप्रधानो बेदः । देश्दैवाय खनामख्याते वेदभेदे । . ऋच तुतौ तदा०पर.सक सेट् । पचति आर्चीत् | .. ऋच स्त्री० च किम् । अर्थवन नियताक्षरपादयुते वेदांथे । ऋच्छ मोहे मूर्ती गभने च तदा पर०सक० अक० च | सेट ।
च्छति काकीत् । भान । ऋज गतौ अर्जने च वा यात्म सक० सेट । अर्जते. आर्जित अान्ज।
. [मरकभेदे च । जोष न० जन-धन् किन। भजनपात्र' कटाहादौ । धने,
For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४.1
ऋशुलिनक। सरखे। खियां वा खीष रन्धी काज:। अए गवी तमा बाहक सेट । बाँति पणोति, पण ते - पाणी धार्षि। ऋण न०- वि० गत्वम् । अपर्य उत्तकर्णात् पुनर्देवत्व ना... अपगड्यः महीने पने, (चार) जले, दुर्ने, दुर्गभूमौ च ।
देवर्षिपिष्टगणोह शेम यथाक्रमं यज्ञवेदाध्ययमपुत्वोत्पादनरूपेऽवश्य
कार्थे कत्ये काणमन्त्य भवेशीति रषुः । ऋणमत्कुण पु. इदम् रण मम देयमिति कुति अभ्युपगम्य
शब्दायते पुण+असद कुण-क । नग्नके प्रतिभुवि (जामिन).। ऋणमार्गण मरण परकीयमणमालीयत्वे मार्गयति चुरा मग
ल्य ट । प्रतिभवि। (मामिम)। ऋशमुक्ति स्त्री. सुच-किन ६५० । गणगोधने । ऋणादान न करणयादानम् । उत्तम नाधमर्णात् दत्तधनतल्य
धमय सहद्धिकयहणे अष्टादशव्यवहारमध्ये व्यवहारभेदे ।
"Aषामाद्यमणादान" मित्यादि तिः । ऋणिन् पु० फण+मत्वींव रनि। वणयति अधम ऋणपत
'कणी न स्याद् यथापिता ति सतिः । ऋत गतौ (सौव:) पर सक सेट,। फतीयते प्रातयिष्ट अार्तिष्ट । कत न०-न। 'तमुशिलं जय"मित्य कः बाह्मणस्य उप
जीष्यत्ती मोक्ष, जले, कर्मफले "तं पिबन्ता" विति श्रुतिः - सुप्रिये वाक्ये माना दिसत्वे च । दीप्ले, सो, पूजिते च त्रिका ऋतधामन् पु० त सत्य धाम यस्य । परमेश्वरे, विष्णौ च । ऋतम् अव्य. त-कमि | सत्यमित्यर्थे । वरतम्भरा खी० फातम् बिभर्ति कातम्+म-श्रेच । योगशास्त्र प्रसिद्धे
'विपासमूचे यथार्थ ज्ञानरूमे चित्तवृत्तिभेदे । ऋति सी. -किन् । गतौ सहयान निन्दायाश्च । कर्मणि - किन् । वर्मनि मङ्गले च । ऋतु पु• - किश्च । पिभिरः अध्यक्षमबो मीमो वर्षा परहिमः ।
For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २४९
भाषादिमासयुग्म स्तु प्रतवः पट क्रमादिमे इन्छ के कालभे दे। शोषितदर्शनयुक्त गर्मधारयकोचे सीणामवस्थाभ दे "ऋतुः स्वाभाविकः स्त्रीणां रालयः घोष मता: इति अनु। दोनो मासे च।
अनन्य । ऋतुप्राप्त वि. कस्तद्योग्यः पुमादिः । प्राप्नोऽनेन, फलेपही ऋतुमती खी० कातु+ममप । रजस्खलाया स्त्रीपर्मियाम् । ऋतुराज पु० जना राजा देत० टच समा० । वसन्त कतौ । ऋतुत्ति पु. कालना हत्तिः पायेणावना यन । वत्सरे । ऋते अव्य० ऋत (सौमः) के । वमने विकार्ये । ऋत्विज् ऋतु-यज-किन् । याजके, 'अग्नप्राधेयं माकयज्ञानग्नि
होमादिकान् मखान् | यः करोति तो बस स तस्सविगिहो.
च्यते” इति मनून खानुष्ठ यदिकादिकर्मकरे। [च त्रि० । ऋड्स न० ऋध-त । पकाईतधान्य विज्ञान च । ससा सम्मान ऋद्धि स्त्री० कध-क्लिन् । वृद्धौ, देवभदे, बोधिभेदे च । ... ऋध नौ दिवा० खा. च पर० अक० सेट | मध्यति ऋनोति ____ ग्राभेत् आईत् । [उदा. पर० सेट । छफति अाफी ! ऋफ दाने हिंसायां निन्दायां युद्ध च सक' बाधायां अक० ऋभु पु० अरि खगै अदिता वा भवप्ति कर+भू-डु । देवे । । ऋभक्ष पु० कभयो देवाः क्षियन्ति बसन्यत्र हि+ड। खर्गे व इन्द्रे च ।
[भक्षाः अमुज्ञापौ। ऋभुक्षिन् पु० भुनः या वर्गोवाऽस्थाति दनि । रन्द्र सादौ ऋष गतौ वृदा पर० सक० सेट । कति अार्षीत् । ऋषभ पु० -भक । वृषभे, अोषधिमे दे, मुनिभेदे च । ऋषभ तर पु० ततः शषभः तत्त्वे एरन् । भारवहने मन्दशको
वृषमे । जातित्वेन स्त्रियां ङीप वृधमतरी।। ऋषभध्वज पु० षभो ध्वजो यस्य । शिवे । वृषभध्वनोऽथन ।
For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४२३
ऋषभा स्त्री० कषम वाचरति भ+किप-अच् । पुमाकारायां
स्त्रियां, भूमिमग्राम, सितायाश्च । ऋषि पु०: करन किया । मन्नद्रष्टरि सुनौ, अनुष्यकर्म
सापकहवादाचार्य, गोलप्रवरप्रवर्त के सनौ च । ऋषियज्ञ पु. युद्देश्याको यनः । ब्रह्माया वेदाध्ययने । ऋष्टि स्त्री. ऋष-करणे निन् । उभयतो धारायुक्त खड्गे । ऋष्य पु० ष, क्यप । मगभेदे । ऋष्यगन्धा स्त्री० ष्यस्य गन्ध इव गन्धो यस्याः । वृद्धदारके वृक्ष । ऋष्यप्रोता स्त्री० फपिभिरपोका | शतावर्थ्याम्, अतिवसायाम्, शूक
शिम्बीहईच। ऋष्यमक पु० ऋष्यों म्हगो मूको यल | "ऋष्यमकस्लु पम्मायाः पुरतः
पुष्पितदुम" इति रामायणोने पर्वतभेदे । ऋषङ्ग पु० ऋष्यस्य मृगभेदस्य शृङ्गमिष शुङ्गमस्य । विभाण्ड कपुले
लोभपादराजकन्यायाः शान्तायाः पत्यौ ।
ऋ गतौ जहो० पर०सक० सेट् । बार्ति श्रारीत् । बार भारतः ।
ए अव्य० दूण-विच् । दयायां, स्मृतौ आमन्त्रणे, असबायां, आ
हाने च । विष्णौ पु० । एक लि. पूण-कन् । एकत्वरूपप्रथमसंख्यान्विते, केवले, मुख्ये, ___अन्या, सत्त्वे , अहितोये, समाने, अल्पे च ।। एकक कि एक+कन् । बसहाये । हमारके छाले च । एककार्य त्रि• एक कार्य प्रयोजनमय । एकरूपकार्य करे, परस्पर एकगुरु पु० एकोऽभिन्नो गुरुय॑स्य । समानाध्यापके सती।
For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २४३
एकचक्र'. एक चक्र यत्व | हरिग्टहे। सूर्यरथे पु. पुरीभेटे
स्त्री० यस वकासुरवधार्थ पाण्डवाः स्थिताः । एकचर वि० एकः सन् चरति पचाद्यच् । एकाकिचारिणि सदिौ । एकचा स्त्रो० एकस्य चा घर, क्यय । असहायगमने । एकजाति पु० एका जातिर्जननं यस्य । भूटे। एकजन्माप्यान । एकजातीय वि० एकः प्रकारो विधा यस्य प्रकारार्थे जातीयर् ।
तल्यप्रकारा। [मिन् । यथा भवतामेकतमः साधुः । एकतम वि० एकडतमच । बइमां मध्ये जायादिनिर्निर्थ एकएकतर वि० एक+डतरच् । योर्मध्ये जात्यादिभिनिर्धार्थे एकनिन् ।
यथा, भवतोरेकतरः साधुः । एकतान लि. एक नामयति चु० तन-मायाम् अण। समन्य
चित्तवृत्तौ एकविषयासक्नचित्ते तहतचित्ते च । 'एकताल पु० एकः समस्तालोमान यल । समन्धितलये, विद : रहिते च नृत्य गीतादौ । .. एकत्र अ० एक+वल । एकनिधियर्थे । . [च्यावर्त के च । एकत्व न० एक-त्व । ऐको, अमेदे, साम्य, सायुज्यसन्नौ, भेदएकण्डिन् पु० एकः केरल: शिखायज्ञोपवीतादिशून्यो दण्डोs
स्थासि । “यदा हृदाध्यवसित पर ब्रह्म सनातनम् । तदैक
दण्ड संम्टद्य सोपयोतां शिखां न्यजेदित्य नलक्षणे परिबाज के । एकदन्त पु० एको दन्तोऽस्य । गणेशे। एकदंष्ट्रोऽप्यन । एकदा का एक+जाये दा | एकस्मिन् काले इत्यथ । एकहक लि. एका हक यस्य । एकनेले 'काणे । कांके पु० ॥
एक सर्वमभिन्न पश्यति दृश-किम् । शिवे । एकदेश पु० कर्म० । अपयवे, प्रमीके । एकधा अव्य० एक+प्रकारे धाच । एकप्रकारे "एकधा बहुधा चैत्र
श्यते जलचन्द्रवत्" इति श्रुतिः । एकधुरा स्त्रो० एका धूः कर्म० अन् । एकभारे | तहहतोत्यर्थे ऽप
For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
... [२४४ ]
तस्य लुक । एकभारवाहके मवादौ ।
गवादौ । एकधुरावह लि. एकधुरां बहतीति बह-अच् । एकभारवाहके एकधुरीण वि० एकधुर वडवीति छ । एकभारवाहके गकादौ । . एकपक्ष लि. एका पक्षो यस । सहाये । एकपत्नी सी. एक समानः बन्यो वा पतिर्यस्खाः डीप् तुक
च । सपत्यां पतिबताया । यो धर्मएकपनीनामिति मतः । एकपद ल. एक पद पदगतियोग्यकालो यान । एकपदगतियोग्य.
काले तत्काले । कर्म । एकस्मिन् पदे । मिति स एकपदे रत माधः । ...
[पनि पथि । एकपदी स्त्री० एकः पादोऽस्याम् | स्वाङ्गत्वात् डोष पनाषः । एकपदे अथः एक+पद के । समादित्य थे कथमेकपदे निरा
गमम्" इति कुमारः। .. एकपिङ्ग . एक नेत्र पिङ्गमय । कुवेरे स हि सासूयं गौरी
निरीच्य तछापात् नष्टनेलो जातः पुनः शिवप्रसादात् तचक्षुषः
पिङ्गलत्व जातमिति पुराणकथा । एकपिङ्गालोऽप्यन। .. एकभक्तवत पु० न० "दिनाईसमयेऽतीते भज्यते नियमेन यत् । .. एक भन्नामिति प्रोन रात्रौ तब कदाचन इत्युको ब्रतभेदे । एकयशिका स्त्री० एका यष्टिरियावली यस्याः ब० कम् । (एकनर)
एकापतीहारभेदे । एकराज पु० एको राजते किम् । सार्वभौमे । एकवचन न० बच-ल्युट् इत० । व्याकरणोत एकसंख्यावाचके : खादौ तिङादौ च । एकवर्षिका स्त्री० एको वर्षों क्यः कालो यस्याः । एकहायन्यां गवि । एकविंशति स्त्री० एकाधिका विंशतिः । एकाधिकविंशतिसंख्यायां
तइति च । एफलिपदादयश्चैवम् । एकवीर पु० एको वीरः कर्म० । महावीरे अतिवीरे वृक्षभेदे च । . एकशफ पु० एकः सफोऽख । एकछुरयुक्त'घु खरादिषु “खरोऽश्वोऽ
For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २४५ ]
तरी गौरः शरभवमी तथा । एते चकफात्तषु पशुषु । [यषाः षदः घटी इस घटौ । एकशेष पु° एकः शेषो यम । व्याकरणप्रसिद्ध इन्दुस्थानीये वृत्तिभेदे । एकश्रुति स्त्री० एका अभिया: उदात्तादिवन्या श्रुतिरुच्चारणम् ।
प्रातिशाख्य प्रसिद्ध उदात्ताजुदासवरितानामविभागेनोच्चारण े । एकस aoraन् सर्गो निश्चयो यथ । अनन्यमनसि एकाग्रचित्त । एकहायनौ खी० एकोन्हायनो वयोमान यंस्था ङीप् । एकवर्षवयकायां गवि ।
एकाकिन् त्रि० एक+बाकिन् । कासहाये 1 :
·
एकाच पु० एकमति यस्य षच् समा० । काके । काये वि० । एकाग्र बि० एकमय विषयो यस्य । विषयान्तरव्यावृत्त्या एकमात्र ममस्के विक्षेपरहितज्ञाने च । खार्थे ष्वत्र ऐकायामप्यत्र । एकादश लि० एकादशन् + पूरण े डट् । एकादशानां पूरणीभूते । एकादशन् त्रि० एकश्च दश च यात्वम् । एकाधिकदशसंख्यायुक्त | एकादशद्दार न० एकादश द्वाराणि यत्र । शरीराख्य पुरे तत्र हि मासिकाश्रोत्रनेत्राणां इयं इयमिति षट् सुखस्थानि, मुखमेकम्,
नाभ्या मह- काध: स्थानि
वीखि,
ब्रह्मरन्ध्रञ्चैकमित्यमेकादश
द्वाराणि सन्नि ।
एकादशानां
पूरणी । उभयपच्चीय प्रतिपदायत्र हि हरिवासरव्रतम् ।
एकादशी स्त्री० दितः एकादपूरण्यां तिथौ । एकाविंशति स्त्री० एकेन न विंशति एक+मञ् व्यादृक् । एकोमविंशतिसंख्यायां तद्युक्त े च । एवमेकाद्रत्रि शदादयः । एकान्त वि० एकः छान्नो निश्चयो यत्न । अत्यन्त े ।
एकान्ततस् व्य० एकान्त+तसिल् । श्रव्यभिचारिणि । एकान्न वि० एककालमेवाच भच्यं यत्न । एकभक्त मते 1.. एकान्नविंशति स्त्री० एकेन न विंशतिः । एक+म-यादु दस्य वान | एकोनविंशति संख्यायां तद्युक्त च । एवमेकान्नति शदादयः ॥ एकान्हा जी० एकः बन्दो वयोमान' यस्याः । एकहायन्यां गवि ।
•
For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
t३४६]
कायम वि. एकमवम विषयो बस। विषयान्तरव्याहतचित्त
एमायमरख । कर्म० एकस्थाने । एकायनगत लि. एकायनमेकविषय मनोहारा गतः । एकापचित्त । एकावली स्त्री० एकाधियीया आपलो माला मणिश्रेणी । (एकमर)
कारभे, अर्थालङ्कारभेदे च । एकाचक लि. एक बायो यस्य । अनन्यगति के । एकाष्ठील पु. एकमस्थि का सच ल्य लाति ला क षत्व' दीर्घश्च । बकरच पाठायां स्त्री० ।
. [एकदिने । एकाह पु० एकमहः हिगुल सच । चाहाना! युपीति पुस्ताम् । एकाहगम लि. एका हेम गम्यते गम-घा । एकाहपथ्ये देश । एकाहार पु० एकचिन दिइसे एक आहारो भोजनम् । एकदिन___ कृत्येकवारभोजने | ब० तइति लि । एकीभाव पु बनेकस्य एकस्य भाषः एक 'चि-भू-उप० पञ् । एकत्ये। एकौय लि. एका-छ । एकपचभने, एकसम्बन्धिनि च । एकोद्दिष्ट न. एक उद्दिष्टो बन । एकोहे शेन विहिते बाई “एक
मुद्दिश्य यच्छाइमेकोद्दिष्टं तदुच्यते" इति स्मतिः । तच्च प्रतत्राई
सत्त स्यविधिक साम्बारिक श्रामिति । एज कम्पने भ्वादि० आत्म० अ० सेट् । एजते ऐजिष्ट । राज दीप्तौ वादि पर• सक० सेट् । एजति ऐजीत् । एठ बाधने स्वादि. याम• सक० सेट् । एठते ऐठिष्ट । एड पु० इल-खने अन् डस्य ल: मेधे । बधिरे वि० । एडक पु० पूल-एव ल डस्य लः वच्छागले, पृथुष्टले मेघे मेघमाल . च जातित्वात् स्त्रीत्व अजादित्वात् टाप एडका । एडगज पु. एडो भेषो गजी मक्षववादस्य। दद्रुने (दादमईन) एडमूक विश्वतिरहित एडोबधिरचासौ मूकः । पाककृतिशतिरहिते। एड(डूक न. -(च):डक नि० गुपः | हिंसायाम् | अन्न___ यस्तास्थियुको कुछ, भित्तो एक पुरए तख नेयम् । कृष्णवण करगे। खियाम एगी।
For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२४७
एणतिलक पु० एणतिलकमिव चि यथ। बगा चन्द्र। एत त्रि. पु. इण् तन् । कबूरवणे । बहति लि. 1 मियामेनी च । एतद् लि• रण-अदि तक च । परोपर्तिमि बुधिस्य । एध ही भ्वा० ग्राम अक० सेट् । एधते ऐधिष्ट । एध पु. इध्यतेऽम्मिरमेन इन्ध-करणे पञ् नि० नलोप गुचौका एवम् न० दध्यतेऽग्निरनेन इन्ध असि मि० नलोप गुणौ । का एधित त्रि. एच- । नियुक्त “मधुसमजिसमेधिम" इति माधः । एनस् म० इण-असुन उट् च | पामे, अपराधे च । एरका स्त्रीकरण-रक । निन्विाटणभेदे ।। एरण्ड पु० रियति वायुम् मल या इर-बण्डा मि० गुणेच । वृक्ष:
भेदे ( एरडी) । (मेरण्डा )। एरण्डपत्रिका स्त्री० एरण्ड्स्य पवमिष पसमया: बसंज्ञायाँ
कन् अत एवम् । दन्तीरा। एला स्त्री० एल -अन् । एलालतायाम् (एवाची) । एलापर्णी स्त्री० एलायाः पर्णमिव पर्समस्या । रामायाम् । ( काटा ग्रामरल )।
[मन्नद्रव्य दे। ए(स)लावालुक न०एलेव वलते बल-उण् संज्ञायां कन् । वा हसः । एव अव्य इण्-वन् । साढश्य अनियोगे, अबधारण, पारनियोगे, विनियहे, परिमवे ईषदथै च । विशेष्यमङ्गत: अन्धयोगव्यव;
दे । यथा पार्थ एव धनुरः इत्यादौ पार्थान्यपदार्थे प्रशस्तधईरलम् व्यवविद्यते। विशेषणात: बोमबछ दे, यथा शाः पाण्डर एनेबादौ शो पाएहरवायोको अविद्यते । क्रियामङ्गलः अत्यन्नायोगव्यवच्छेदे यथा नील परोन भवत्ये वे:
त्यादौ सरोजे नीलवात्यन्तायोगो व्यवद्यिते । मनरि लि. । एवम् भव्य रण-वह। मादण्य, स्वंप्रकारे, “एवंपादिनि देवर्षा
विति" कुमारः अवधारणे, स्वीकारे, प्रच। एष गतौ वा यात्म सक सेट् । एमते ऐघिष्ट । एषण पु एष-ख । चौहमये वाए। युच । इच्छाया उनलोके
For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४८1
धनकामनायां सी० । ल्युट् । वर्मकारादीनां सुलासाधने म०॥ विस्फोटभेदके अस्त्रभेदे स्त्री० डीम् । स्वार्थे कन् । एषणिकाप्यत्र ।
ऐकागारिक fee एसमसहायमगार प्रयोजनमस्य । चौरे । ऐकाम वि० एकाप+खाण । एकायचित्त अनन्यासकचित्ते । एकाल्य 4. एक चारमा खरूप' यस्य तस्य भावः व्यज । ऐक्ये
एकस्वरूपत्वे । ऐकान्तिक ति० एकान्न व्यामोति ठञ् । अव्यभिचारिणि, अयाय ___ भाविनि । स्त्रियां डीए । ऐकान्नि की हरेभक्तिरुत्पातायैव क
ल्यते इति पुराणम् । 'ऐ काहिक ति. एकाहे भव: कालात् उ । एकदिननिष्यने ।
एकाहमतीत्य भवः । एकाहानन्तर जायमाने ज्वरे दिने दिने एकसमये जायमाने ज्वरे च पु० । ऐकाहिक ज्वर हनि तस्य
मामासुकीर्तनमिति ज्वरनाशकमन्त्रः । एक्य म० एकस्य भावः एक+यज । अभेदे एकरूपतायाम् । ऐक्षव वि. रक्षोविकारः -अण् । इनुविकारे गुड़ादौ । “ऐ
क्षव गुड़वर्जितम्" इति स्मृतिः। ऐसाक पु० इच्चाकोर्गोवापत्यम् अण नि० सूर्यवंबर पे । ए जद म• राद्याः फलम् फले लाण तस्य न लुक् इदी वृक्षफले । एण त्रि० एणय कृष्णमृगस्यैदम् अण । कृष्णमगचर्मादौ । ऐपय वि० एण्या इदम् ढक । कृष्णगीचादौ । एतिह्य न. रति ह पारम्पर्योपदेश अनिर्दिष्टप्रवन कोपदेश इनि
यावत् स्वार्थे ध्यत्र । पारम्पर्योपदेश। यथाव वटे यक्षः प्रतिवमतीत्यादि परम्परापदेशमात्रम् । . . तु केमाप्येतदुपसभ्य कथितम् ।
[सोमराज्याम् खी० डीम् । एन्दव म० इन्दुर्देवताऽस्य । सृगशिरोमक्ष चन्द्रसम्बन्धिनि त्रि० । ऐन्द्र विक इन्द्रस्वेदम् इन्द्र+अण, शक्रसम्बन्धिनि । ज्वेता नचले
For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २४८ ] २० । स्त्रियां डीए । “ऐन्ट्री तमनरेगरम्” रति दुर्मादेवता
घेण । इन्द्रदेवताके त्रि०। प्राच्या दिशि स्वी० ।' एन्द्रजालिक लि. इन्द्रजालेन चरति । मायाकारके । (वानिकर) । एन्द्रि पु० रन्द्रस्यापत्यम् । इन्द्र पुर्व, जयन्ते, अर्जुने, सुपी' क्वामरे, काके च । ऐन्द्रियक त्रिइन्द्रिोण प्रकाय वुअरन्द्रियजन्यप्रायनेच प्रकाये । एर १० रा अन्न तहिकारः । अनमये अद्यालोकसभरसि च । ऐरावण पु० रा सरा वममुदकं यत पूर्वपदादिति पत्वम् तब भवः
अण् । इन्द्रगजे ऐरावते ।। ऐरावत पु० रा जलानि सन्यख परा+मतम् मय व दरावान्
समुद्रतत्र भव: प्राण । समुद्राते रन्द्रगज।। ऐरावती स्त्री. राः सन्त्यस्य मतप् मख व रावान्
तब समुद्रः भवा रण। विप्रति । ऐरिण न० परिणे अपरै भवः । लवप दे। (पान) । ऐरेय न• इरा अचम् तत भवः ढक् । अनभवे मद्य। ऐल पु० ईलायाः अपत्यम् । बधपुत्र पुरूरयोमामक पतो। ऐलविल पु. दूलविलाया अपत्यम् अण । कुकरे । ऐशानी स्त्री० ईशानो देवताऽस्याः । उत्तरपूर्वदिशि। एखये न. रेश्वरस्य भावः । अणिमाद्यष्टविधविमतिभेदे । ऐषमस् भव्य० बरिमन् वत्सर नि । वर्त मानवमरे । ऐहलौकिक वि०१६ लोक भव: ठञ् विपदष्टषि: । हलोवजाते। ऐहिक विरह भवः काला । इहलोकभवे ग्टहीतशरीरस
म्बन्धिनि सक्चन्दनादिसुखानुभवादौ च ।
प्रो
ओक पु० उच-क नि• चस्य कः पक्षिणि वृषले च । ओकस्म० उच-अन् न्याहादित्वात् कृत्वम् । सके आश्रयमाने च।
For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२५]
भोकोदनी सी बोक पात्रयः भूरूपम् अदन भच्यं ययाः ।
(उकुख) केशकोट । मोख शोषण, भूषणे, निवारणे चमकामामय अभ्या०पर० सेट् । . ओखति छौसीत् ।
इतनत्ये च । ओघ . उच-धम् पृषो. ध । समूहे, अलवेगे, परम्परा मोहार बव-मनु तखाकारलोपः, अट् गुण; चोम् ततः ख
5पे कार | प्रेथवे । अोज बले अद चुरा० उम० अ० मैट् । अोजय सिको बौजिजत् त ! ओजस् म० उल-असन् बलोपे गुण: । दीप्तो अवष्टम्भ, प्राणवले,
प्रकाये, सामर्थ, ज्योतिषोत प्रथमस्तीयादौ विधमरायौ, शस्खा.
दिकौशने, धावतेजसि, जानेन्द्रियाणां पाटवे, काव्यगुणमे दे, गौड...रीत्याम्, वैद्यकोमो “धमरैः फलपुष्पेभ्यो यथा सम्भियते मधु ।
तहदोजः गरीरेन्यो धातः सम्भियते नृणाम्” इति सचणे
धातरमपोषके पस्तुभेदे च | अच् । योजशब्दोऽप्यत्र । ओजिष्ठ वि० अतिश्येनोजस्वी योजस्विन इछन् मतोलृक् । अति
तेजखिमि भारतमे च । ओडिका स्त्री० उ-ड तस्य नेत्वम् गौरा० डीखार्थे क हस।
उड़िधान) नीवारे। ओडी स्त्री. उ-छ तय नेयम् गौरा० डीप । (उड़ीधान) नीबारे । प्रोड पु० २० ग्रा+ईषत् उनत्ति उन्द-रक दस्य डः। जवापुर।
ओड़पुष्प पु० रोड पुष्पमस्य । नवाच । प्रोण अपसारण भ्वा० पर० सक० सेट । को गति बाणीत् । श्रोत त्रि. का+वेज-त। अन्नाप्नौ "श्रोतञ्च प्रोतञ्चति"
सुतिः। पट दीर्घतन्नौ च ।। श्रोतु वि० यत्र-तन् जठ गुण: । विड़ाले ।। श्रोदन पु• उन्द-युच् मनोपो गुणश्च । भक्त विवाद । पोदनपाकी स्त्री० छोदनस्य पाक पाको यस्याः डीघ् । नील
झिण्टिकायाम् श्रोधिभ दे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २५१ ] बोदनी स्त्री० कोदन इवाचरति श्रोदन+किए-तत: अच् नौरा
डोष । (वेलेचा) बलायाम् ।.. ओम् अन्य० अष-मन् तस्यातोलोप: गुणः । प्रणये, बारम्भ, स्त्री.
कारे, प्रोमितानवतोऽथेति माघः | अनुमती, चपासतौ, अस्त्री
कारे, मङ्गले, राम, ये, बाणि च । ओल पु० श्रा-उनत्ति या+उन्द-क मनोपे पृषो दस्य लत्वम् । भूरो
(ोल) इति ख्याते कन्दे । था। वि। । : प्रोलज छेपे दित् भ्वा० पर० सक० सेट् | मोलमति यौलमीत् ।
ओलड क्षेपे या चरा० उम० पच्छे स्वादि० पर० स० मेट् । यो. ___ लडयति ते छोलडति छोलिलडत् त औलडीत् । श्रीष पु० उप-धञ् । दाहे। ओषण पु० उघ-ल्यु । कटुरसे (झाल) इति ख्याते रसभे दे । ओषधि स्त्री० घोषो दायो धीयतेऽत्र । अोष+धा-कि जातिविध.
यत्वात् स्त्रीत्व वा डीप घोषधी च | फल पाकान्ने ब्रीहियवादी। ओषधिप्रस्थ पु० न० । ओषधिप्रधानः प्रस्थः शाक० । हिमालयपुरे । ओषधिपति पु. ६० । चन्द्रे । योषधोशोऽयमा ओष्ठ पु० उष्यते उष्णायारेण उष-कर्मणि ठन् । (ठोठ) दशनच्छ दे । ओष्ठ पुष्य पु० अोठोपमान पुष्य यस्य । बन्धूकक्ष। ओठी स्त्रो० अोष्ठ इयाचरति प्रोष्ठ+कि ततः अक्ष गौरा० डीष ।
विम्बफलनामके (तेलाकुचा) हो । विम्बिकातायाम् । ओठोपमफला स्त्री. खोट उपमीयतेऽनेन बोडोपम फल यस्याः ।
औ औक्ष न० उक्षणां वृषाणां समूहः यण टिलोपः वृषसमूहे । तुज ।
औक्षकमप्यत्र । औख्य वि० उखायां पकम् ष्यत्र । स्थालीपक मांगादौ । औचिती स्त्री० उचितस्य भावः ष्यत्र । स्त्रीत्वपचे पित्त्वात् डीए ... यचोपः न्याय्यत्वे सत्यत्व च।
For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२५२ ।
"
चौचित्य न० उचितस्य भावः व्यज । उचितस्य भावे न्याथत्वे । औडुम्बर पु० चतुईशत यमेषु मध्ये ममभेदे, कुष्ठरोगभेदे च । श्रौरका प्र० उत्कण्डामा भावः ब्राह्म० बञ् । उत्कण्ठायाम् । श्रौत्तानपादि पु० उत्तानपादस्य टपभेदस्यापत्यम् इञ् ऐहिकभोग - साधनकर्मान्त ज्योतिर्भवे निश्चलतया तारका रूपेण स्थिते
केस-1
औत्सर्गिक त्रि०उसमें सामान्यविधिमर्हति ठञ् | सामान्यविधियोग्ये । श्रत्वक्य ● उत्सुकस्य भावः ष्यञ् । उत्कण्ठायाम् “श्रौत्सुक्य ेन व्रतत्वदेशि रत्नावली” ।
औदनिक वि० चोदनः शिल्पमस्य ठञ् । रूपकारे । औदरिक वि० उदरे प्रसितः ठक् । च्याद्यने, (पेटुक) उदरमाल - पुरणापेचके ।
1
औदखित न० उदश्विति श्रई जलमथिते तक्र े संस्कृतम् अण्_ ! उदश्वित्संखते द्रव्ये । तत्रार्थे ठकि यदश्विकमप्यत्र |
औदार्य उदारख भायः गुणावचनत्वात् ष्यञ् । उदारतायाम् । औदासीन्य न० उदासीनस्य भावः ष्यञ् । शुभाशुभयोरुपेक्षायाम्
ताटा ।
श्रीदास्य न० उदास्ते उद्+वास–अच् भावार्थे ष्यञ ।
वागन्तायाम् मनोयोगविरहे ।
वैराग्य
हालक म० " प्रायो वलमीकमध्यस्थाः कपिलाः स्वल्पकोटका कुर्वन्ति कपिल ं खल्प ं तत् खादाहालक मधु इत्युक्त े मध्नि ।
औद्भिद ० "उद्भिदं पांशुलवणं यज्जात भूमितः स्वयम्” इत्युक्त े
धारया स्रवेत् ।
पांशुलवणे, “विदर्थं भूमिं निम्नां यत् महत्या तसोयमजिद नाम” इत्युक्तलचणे जले च । जन–ड उद्भिज्ज ं ततः स्वार्थेऽण् श्रङ्गिज्जमध्यत्र ।
उद्भिद्य जायते
For Private And Personal Use Only
श्राहिक ० वाहकाले लब्धं ठञ । विवाहकाले लब्बधनादौ । "मौाहिकचैव " इति स्मृतिः
औपचारिक पु०उपचार एवं विनयादित्वात् स्वार्थे ठक् । उपचारार्थे |
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २५ ]
औपनिषद पु० उपनिषत्स्वेव केद्यः काम् । वेदान्तमात्वमेधे परमामजि “त' त्वौपनिषद् पुरुषम्” इति श्रुतिः ।
औपनौविक लिनोविसमीपे व्याष्टत ं ठक् । नौविसमीपे व्याटुले । “श्रीपनी विकमरुन्ध किल्ल स्त्री” इति माघः |
"
औपम्य म० उपमेव चतुर्वर्णा० स्वार्थ घ्यत्र । साहस्य ।
५
श्रौपयिक ति० उप + काय घञ उपायस्तेन लब्धः ठक् हस्वश्च । उपायलब्ध, युक्त न्यायागतवस्तुनि च । [रोगभेदे ॥ श्रपसर्गिक पु० उपसर्गेण निष्पादितः ठञ । वातादिसन्निपातजाते औरभ्र न० उरभ्रस्य मेषस्वेदम् ऋण । मेवादिलोमजाते कम्बले । चौरभ्रक न० उरभ्राणां समूहः वुञ । मेषसमूहे । औरस ५० उरमा निर्मितः ग्रण । " सवर्णायां संस्कृतायां स्वयमुत्पादयेत्तयम् । ब्रस त विजानीयादित्य ुक्तलचण े पुत्र े । ईदेहिक तिज देहः प्रतदेहः तत्र भव तम देयं वा श्राजादि ठक् । म्टतदिनमारभ्य सपिण्डीकरणान्त क्रियमाणे जलदानवाह्नादिलक्षणे कर्म कलापे । अनुशतादित्वात् द्विपदटडौ औईदेहिकमप्यत्र ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
और्ष ५० उईस्यापत्यम् ग्रण | वाडवानले तस्योर्वमुनिजातत्वात् तत् - स्थानञ्च भूगोल य दक्षिणसीमायाम् । उया भवः । पांशुलवण े । औलूक न० ऊलूकानां समूहः व्यण । पेचकसमूहे |
लूका ५० वैशेषिकदर्शनकार केश यादमुनौ तछास्त्रवेत्तरि च । औशनस न० उशनसा शुक्रेण प्रोक्तम् ऋण । शुक्रप्रोक्त उपपुराणादौ दण्डप्रणयनरूपे शास्त्र े च ।
औशोर न० वश - ईरन् किञ्च ततः प्रज्ञाद्यण् | समुदितयोः शय्या
पीठयोः ।
श्रौषध न० योषवी भवः अण | रोगनाशके व्योषधिभवे द्रव्य े, रोगहारके द्रव्यमाले ।
२२
For Private And Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२५४ ]
श्रष्टु ० उष्ट्रस्वेदम् य् । उदुग्धादौ ।
औष्ट्रक २० उष्ट्राणां समूहः वुञ ् । उङ्गसमूहे | औष्ठ्य ति० कोठे भवः यत् । श्रोष्ठस्यानोश्चार्यमाणे उपवर्णादौ !
इति श्रीतारानाथ तर्कवाचस्पति भट्टाचार्यविरचिते शब्द स्तोम महानिधौ खरवर्णादिकाः
शब्दाः समामा: ।
तत्सत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२५५]
क पु० के शब्द कच दीपौ, या ड। ब्रह्मणि, वाया, आत्मनि, यमें
दक्ष प्रजापतो सूर्य, अग्नौ, विष्णौ, काले, कामयन्यौ, राजनि, मयूरे, देहे, मनसि, धने, प्रकाणे, शब्द च । सुखे शिरसि, जले,
रोगे च न ! कंस पु० कम-स । उपमेमसते पे श्रोष्णमातुले । तेजद्रव्य,
काये, (ताम्ररङ्गमिश्रणजनितधातुद्रव्ये । (कासा) . स्वर्ण रजतादिनिर्मितपामपाल। बादक रति प्रति परिमाणेच कास्त्रो ।
घो० ताल व्यान्त इति केचित् । कंसक न० कंसादिव के जल यस्मात् ५व. ! (हीराकस) इति
प्रसिई नेवौषधी तत्संयोगादि अग्निसंयोगेन कंसादिक्ष चक्षरा
दितो जल स्रवति । कंसकार पुकम+-अण उप० । (कासारी) इति प्रसिद्ध जातिभेदे । कंसजित् पु० कंस+जि-किम् ईत० । कंसन्मजयकारिणि, श्रीकृष्ण । कंसहन् पु० कंस+हन्-'कम् ६.० । कंसटैन्यघातके श्रीकृष्ण । कंसाराति पु. कंस+अराति ईत० । कसन पशत्रौ श्रीकृष्ण । कंसास्थि न० कंस: अस्थीव उपमितममासः । शुलतयाऽस्थिमा
(कासा) इति प्रसिद्ध धातुभेदे । कक कायाम् वादि. ग्राम. सक० सेट् । ककते । अककिष्ट । कक गत वादि० पदित् यात्म. सक० सेट् । कसते । अकङ्किष्ट । ककुत्स्थ पु० ककुदि असुरवधार्थमिन्द्रेण प्रार्थित: सन् वृषरूपधरय
इन्द्रख ककुदि पृष्ठभागे तिष्ठतोति ककुत्+स्था-क। सूर्यवंशीय
टपभेदे यदपन्यतया काकुत्स्थेति संज्ञाभाजः सूर्यवंशीया अभवन् । ककुद् अस्त्रो० क सुख कौनि कुधब्द किम् तुक च तस्य दः | दृष
स्कन्वष्टष्ठ स्थमांसपिण्डाकारे, (झंड) इति ख्याते घाग, श्वेतबाद: सचिह्न, प्रधाने, पर्वतापमागे च ।।
For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २५६
ककुद अस्त्री० कस्य देहस्य सुखस्य वा कुं भूमि ददानि दा-क ।
( मुंड) इति ख्याते वृषाङ्गे, प्रधाने, पचिङ्ग, छबादौ,
पर्वतायभागे च । ककुद्मत् पु• ककुदस्यास्तीति मतप झयन्तत्व ऽपि यवादित्वात् न मस्य - यः । वृषे, घोषधिविधे च । ककुदिव मांसपिण्डमस्यास्तीति ___ मतम् डीम् । कयाम स्त्री। ककुन्दर न० कस्य शरीरस्य (पृष्ठदेशस्य) कु भूमि दारयतीति ककु-४
पिच-अच् पृषो० । पृष्ठवंशाध:स्थ गर्ताकारे कूपके । ककुभ् स्त्री० कं पातं कनाति स्क नभ किप पृषो० । दिशि,
शोभायाम, चम्पकमालायाम्, शास्त्र, रागिणीभेदे च । ककुभ पु० क वात कुन्नातोति क षो० । पीणान', स्वरगाम्भी
र्य सम्पादनार्थमधोबडालाबूमयमाण्डे । कस्य वातस्य कु: भूमिः भात्यास्मात् ककु+भा-क। विस्तीर्णशाखत्वात् वातभमिप्रकायकेs
जनक्ष, रागभदे च । दिशि, रागिणीभेदे च स्त्री० । कक हासे स्वादि० पर० अक० सेट् । ककति अककीत् । कक्कोल पु० करते गच्छतीति किप कक, कोलति संख्यायति अच
कोल: कर चासो कोलति कर्म० । गन्धद्रव्यभेदे ("कांकोल) इति
वङ्गभाषाख्याते धनकपूर रति पाश्चात्य ख्याते ।। ककोलक न. पदमर्थे कन् । कक्कोलवृक्षजाते गन्धद्रव्ये वनकपूर इति
ख्याते । तस्य कोषे फलवक्वात् कोषफल इति प्रसिद्धिः । कक्ष पु० कष-हिंसायां स । स्त्रीणाम् उत्तरोयवस्वस्थ पश्चाद्भागस्थे
अञ्चले (आचल) लतायाम्, शुष्कटणे, शुष्कवने च | पार्श्वभागे, राजान्त:पुरे, वाह्वीमले पृष्ठ प्रदेशनिहिताधोऽशुकस्यैकदेशे (काका) वस्वाञ्चले, इस्तिबन्धमरज्याम्, काञ्चधाम, प्रकोछ के, ग्टहमित्त ,
माम्य, ससदे कक्षरोगमेदे च (कांकविराली) स्त्री० । कक्षावेक्षक पु. कल्पननुपयन साम्य बीमामूलवा कक्षा रा
अशुशान्त वावेचते घर-रच खुल् । समान्तपाल के, उद्यानपाले, राजीवे, कवी, नारे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[२५७ ]
कचात् शुष्कष्टणात् उत्तिङति उदु + स्था
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ऋच्चोत्या स्त्री० भद्रमुस्तायाम् |
कक्ष्या स्त्री० कच्च भवा यत् । वहतिकायाम् हर्म्यादिप्रकोष्ट, दृश्य ेळे, वस्त्ररक्षौ, मेखलायाम् गजबन्धनरज्ज्वौ उद्योगे, परार्थबङ्गकच्याणां तादृशामुद्भवः कुत इति, उत्तरीयबस्त े च । [ अकागीत् । क क्रियामाले म्वादि० पर० सक० क० च सेंट् । कगति व्याकगीत् कङ्क ५० ककि गतौ यच् । (कांक) पचिभेदे यस्य पक्षेण शरपुङ्खः क्रियते । युधिष्ठिरे च सहि विराटनगरे तां संज्ञां लेभे । कङ्कट पु० क' देह कमि क+कट-सम् च ककि बोल्यो काटन वा | काचे । खार्थे कन् । कङ्कटकोऽप्यन । [माले च ॥ कङ्कण न० क शुभ कति कम्-कण- वच् । करभूषण े, भूषण - कङ्कङ्गत न० ककि- इतच् । केशप्रसाधन्याम् (काकु) | कङ्कतिका स्त्री० क.- अतच् गौरा० ङोम् स्वार्थे कनि दुखे टाप् । प्रसाधन्याम् (कांकुर) नागवलायाञ्च । कङ्क्षती स्त्री० कक्रि-बतच् गौरा० ङीष् । प्रसाधन्याम् । कङ्गत्रोटि ५० कङ्गस्य त्रोटरिख चचुरस्य । मत्प्रभेदे ( काकिंला) काच् समा० । कङ्कत्रोटोऽप्यत्र ।
कङ्गपत्त्र पु० कङ्कस्य पत्त्रेण पत्र पचोऽस्य । पुङ्ख े तत्पवयुक्ते परे कङ्कमुख पु० कङ्कस्य मुखमिव सुखमस्य । (सांडाधि) सन्दधे । कङ्गाल पु० कं सुख शिरो वा कालयति विपति कल बच् त्वङ्मां सरहितशरीरारम्भकेऽस्थिसञ्चये ।
कङ्कालमालिन् पु० कङ्कालानां माताऽस्यस्य इनि । रुद्र । कङ्गु (ङ) पु० ककि - उ । (कानी) धान्यभेदे ।
कङ्ग ुरष्यत्र ।
पु० कद्र ईलति कङ्क +ईल-द्र ।
[द्वित्व े । करिष्यत्र ।
क
शोकटल े | पृषो० लय
कच रवे स्वा० पर० क० सेट् । कचति चाकचीत् काकाचोत् । कन्च बन्धे, द्वेषे च भ्वा० पर० इदित सक० सेट् । कञ्चति काकञ्चीत् ।
, कच बन्धे, सक० दोप्तौ काक ० • वादि० श्रात्म० सेट् । कचते काकचिष्ट
For Private And Personal Use Only
पृषो० कस्य ग
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २५८
कच पु० कच-बच् । कोगे, इसतिपुरे, शुष्कत्रणे, मेधे च ।
हस्तिन्या स्त्री० । भावे घ | बन्ध शोभायाश्च । कचाचित त्रिकच आषितो विकोणी यस्य । विकीर्ण के थे। “क... चाचितौ विनम्" इति भारविः । कचामोदन० कचमामोदयति धा+मुद-णिच् अन् । (बाला) इति ख्याते. गन्धद्रव्य।
[पत्रिका दृछ । कच खी• कच-उ। स्वनामख्याते (हरिद्रा मानक कचुरिति) नवकचर निकुत्सित चरति कु-चर-अच् कदादेशः । मलिने । तकन०। कञ्चित् अव्य. काम्यते इति कम् चीयते निश्चीयते अर्थो यसात्
कम्+चि-किम् एषो० मस्य दः । खाभिलषितज्ञापनाय कृते प्रश्रे,
हर्ष, मङ्गले च । कच्छ लि. कच-बन्धे-छ, केन जलेन छुपाति दीप्यते छ-ड वा ।
जलप्राचे देशे। तटे, पुनागढ़ मे, नौ काले च पु० । परिधा
नाञ्चले, (काका) वाराद्याम, चीरिकायाश्च (झिल्ली) स्त्री०। कच्छप ए० कळ पिवति पा-क | कूर्म । स्त्रियां जातिवात् डीप । . .. मल्लयुद्धबचभेदे च । कच्छरुहा स्त्रो० कच्छ जलप्रायदेशे रोहति रह-क। दूायाम | कक्कर लि० ककूरस्थातिर हखश्च । कच्छरोगयति । कुत्सित कु
रति कु+कुर-क कदादेश । परस्त्रीमामिमि । पुंचल्या स्त्री०। कच्छ स्त्री० कच दीक्षि थति छो-कू । कण्ड कारके रोगभेटे । कच्छनी स्त्री०कहन्ति इन-टक टित्त्वात् डीप । पटोललतायाम् । कच्छरा स्त्री० क राति ददाति रा-क। भूकशिम्बग्राम् (बाल
अमी) शबाम, गन्धशचा। कच्छोटिया स्त्री० बाच्छया उटिका वेष्टन वट धात्वर्थनि वञ्
सम्प्रसारण। काटने। अर्थ वाद्यपि स्त्रीत्वात् टाए - कच्छवेष्टनयुक्तायां शाचाम् ।... . कल रोहे (सौत्रः) इदित् पर० बक० सेट । कञ्जति अकजीत् । . कज्जल न. कुत्सितमोषहा जल नेलस यात्. कोः कदु । अझने ।
For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२५८
.
बर्ष त्वात् मेघे पु० । मत्यभेदे ली. टाम् । कन्नलरोचक पु० न० कज्जल रोचति रुच-णि-अन् । दीपा.. धारे (पिल सुच) • इति वजभाषायां प्रसिद्ध । कञ्चिका स्त्री. कचि एव ल । वंशशाखायाम् (कच्ची) । कञ्चक पु० कचि-उकन् । योधाः चोलाक्षतौ सन्नाहे सौहवर्मणि, . निर्मोके (खोलम) स्त्रीणां चूनिकायां वस्त्र च । कचुकिन् पु० कञ्चक+इनि | राज्ञामनः पुराधिकारिणि हारपाके,
स जारे, यो, चणके च । श्रावसकवचे वि. कञ्चलिका स्त्रो० कच-उल गौरा, डोष स्वार्थे वन हस्खे टाम् । ____ स्त्रोणां कूर्पासबस्ने (कांचनी) कनभावे | कञ्चुलीत्यप्यत्र । कञ्ज पु. कनित्यव्यय जलादिवाचि तस्मिन् जले मूर्भि वा जायते
नन-ड । पद्म, केये, कारण जले क्षिप्तवीजजातत्वात् चतरा. मने च । कनक पु. कनः केशव कामति के-क । (मयना) पक्षिभेदे तस्य
कणवर्णन केयतल्यत्वात् । कनार ४० के जल जारयति जु-ऋण। सूर्य, ब्रह्माणि च ।
उदरे न० । अचि । कञ्जरोऽन्यत्र । कट गतौ वादि• पर० सक० सेट् । कटति अकटीर अकाटी ... कट गतौ बा० दित् पर० स० सेट् । कण्ट-अपण्टीत् । . कट गतौ मा० पर० सक० सेट् । कटति अक्टोत् अकाटीत कट्टः । कट हतौ वर्षणे च भ्वादि० पर० सक० सेट् । कटति अकटीत् । कट ७० कट-अच कर्मणि घ वा । हस्तिगण्ड स्थले, कटिपार्श्व, नहा'
दिरचिते यासने (मातुर) (दड़मा) । अतिशये, काले, हणे,
शवे, शवरथे, अोषधौ, श्मशाने च । क्रियाकारके लि। कटम्बरा स्त्री० कट कृणोति कट+-खच् मुम् च । (कटकी)
कटुरोहिण्याम् । कटुंबरायन । .. कटक अस्त्री० कट-चुन् । मेखलाख्ये पर्वतमध्यभागे, बाभूषणे . बलये, इलिदन्तमण्डले, चक्र, सामुद्र लवण, राजधान्याम्,
For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
कटभङ्ग ४०
[ २६० }
सेनायाच्च ।
[ कामरूपिणि राचसे च ।
कटप्रू पु० कट प्रयते प्र-किप् दीर्घख | महादेवे, विद्याधरे, कट (टि) प्रोथ प्रोथ-- सच् क. (कच्या वा) प्रोथोमांसपिण्डः । स्फिचि कटिदेशस्वमचपिण्ड े, कथा |
I
हक देने च ।
- चन् इत० | सैन्यभङ्गद्वारा राजविमाथे, धान्यानां [ अपराजितायाच्च । कभी स्वी०कट र मावि ड गौरा० ङीष् । ज्योतिप्रतीलतायाम् । कंटम्भरा स्त्री० कट वि I, खच् सम् 1 (गन्धमादाल)
C राजबलायाम् । श्लोमाकडच े पु० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कटशर्करा तो० कयते बाक्रियते कट फल तत् शर्करा खर्परेक यस्याः (लाटा) गाङ्गोष्ठीलतायाम् ।
कटाच. पु०. कट गण्ड काचति व्याप्रोति काच् । अपाङ्गदृष्टौ । कटायन न० कटस्य तृणासनस्यायनमुत्पत्तिस्थानम् । वीरणमूले ! कटाह पृ० ब्राहन्ति चाह- महिषथियौ, तंलादेः पाक
साधनपात्र े, खर्परे, नरके च ।
कटि (टी) खो० कट-इन् । श्रोपिदेशे ( का काल ) | हृदिकारान्तत्वात् वा ङीष् । [वम्मणि । कटि
कटिंच न० कटिं बायते स - क । काञ्चनाम्, कटिवस्त्रे, कटिल पु० कट-छ। कारवेल्ल (करेला) |
कटिसूत्र न० कटौ पार्थ सत्र शाक
| कटिधार्थे कार्पासंरचिते धातुभये वा स्वत्ले (घुनसी गोट) | [ो धार्यते । कटीतल पु० कन्यां तलमास्पदमस्य । वक्रखड्गे यतोऽसौ कटिदेश कटोर पु० कट - ईरन् । जघने, कन्दरे, च । कव्यां न० । संज्ञायां " कन् मितम् । तद्दति, तोच्णे, मारिणि च वि० । कटु म० कट-ए । दूषणे, दुष्टकायें, रसभेदे (काल) तइति वि० । चम्पके, चोनकर्पूरे, पटोले, कटुकीसतायाञ्च स्त्री० वा ङीप् ।
2
० कटु खार्थे संज्ञायां वा कन् । पटोले, सुगन्धितणे, अर्क - (बाकन्द) कुटजटच, ( कुरची) राजसर्षपे, (राइर्सा)
वच
For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२१]
शुण्ठीपिप्पलीमरिचरूपें त्रिकटुनि न० ।
[लनें च
कटुकन्द पु० कटुः कन्दो मूल ं यस्य । शिनुटके (सजना) बाई के, कटुकफल पु० कटुकं फलमस्य । कक्कोले ।
कटुका स्त्री० कटु+संज्ञायां कन् । (कट्की) कटुरोहिण्याम्, ताम्बल्यां राजिकायां, (रासस) तिक्कालाबुकै च (तितलाउ ) । कटुको स्वी० कटु+स्वार्थे कन् गौराङीए । (कंटकी) कटुकाथाम् ॥ कटुकीटक पु० कटुः कीटः स्वार्थे कन् । ममके ।
कटुक्काण पु० कटुस्तीक्ष्णः काणो यस्य । (तितिर ) टिट्टिभपचिणि ! कटुग्रन्थि प्र० न० | कटुर्ग्रन्थिरस्य | पिप्पलीमले, शुण्ठीभूते च । कटुच्छद पु० कटुः छदः पत्रं यस्य । तगरहने (टगर) | कटुतिक्तक पु० कटुवामौ तिक्तश्चेति अल्पार्थे कन् । भून, शवृक्ष े च कटुतुम्बग्राम् स्वी० । टाप तत्त्वम् ।
कटुतुम्बी स्त्री० कर्म० । (तितलाउ ) लताभेदे । कटु तुण्ड ं सुखमस्याः ङीप् कटुतुण्डीत्यभ्यत्र । [त्रिकमप्यत्र । कटुत्रय न० कटूनां वयम् । शुण्ठीपिप्पलीमरिचानां त्रये । कटुकटुदला खो० कट दल यस्याः । (काँड़) कर्कव्याम् । कटुफल पु० कटु फल यस्य । पटोले । श्रीकोट खो० । कटुभङ्ग पु० कटुः भङ्ग एकदेशो यस्य । शुण्ठग्राम् । कटुरपि भट्ट हितकारी कर्म० कटुभद्रोऽयत्व ।
कटुमज्ञ्जरिका स्त्री० कटुञ्जरो यस्याः । अपामार्गे ।
कटुर म० कटुविपाके कट र राति रा क त कटुरस पु० कट ु स्तीक्ष्णो रसो ध्यनिर्यस्य । भेके ।
कटुरोहिणी स्त्री० कटुः सती रोहति णिनि । कट ुकायाम् } कटुवार्त्ताको स्वी० कर्म० । श्वेतकण्टकारिकाय ं ।
:
कटुवोजा स्वी० कट योज' यस्याः । पिप्पल्याम् | कटुम्नेह पु० कटः स्न ेहः तैलादिरूपो निर्मासो यस्य | सर्षपे । कहार पु० कटी-क कट्टावरणम् ऋच्छति - ण् । (काटार) खोदे । ऋ - एवुल् कट्टारकोऽप्यत्व |
For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २६२ ]
कफल ..पु. कट-किप कट फल यस्य । (कायफल) श्रीपर्णशक्ष - गाम्भार्थाम, (गामार) हत्याम्, काकमाच्याम्, वार्ताक्याच्च । कटर १० कट-ज्वरन् । तर, दधिसरे, व्यवने च । । कवी सी० कट+गुणवचनात्यात् डने । (कट की) कट कायाम् । कठ साधाये (उत्कण्ठापूर्वकमारणे) या चरा० उम० पजे भ्वा० पर० ..सह. सेट. रदित् । कण्ठ यति ते कण्ठति । छचकण्ठत् त पाण्ठीत् ।
[अकाठीत् । कठ - जीवने स्वादि० पर० अंक० सेट । कठति अकठीत् कठ खाध्याने उत्कण्ठापूर्वक तौ इदित् पा. प्रात्म० भक० सेट । . प्रायेणोत्पूर्वः । उत्कण्ठते उदकण्ठिः ।
तरि च | कठ पु. कठ-अन् । समिभेदे बहाव दीयशाखायाम् तच्छाखाध्ये - कठाकु पु० कठ काकु । पक्षिभेदे । कठिार पु० कठ-नं कठि कठिन जरयति ज+णिच्-अच् । . प्रो० सम् । तुलस्याम् पलाश यरायाञ्च । [स्सी० । कठिन बिक-इनन् । करे, निहुरे, कठोरे, सो च स्याल्याम् कठिनपृष्ठ पु० कठिन पृष्ठमस्य । कछपे । कठिनी स्त्री० कठिम+गौरा. डीघ । वर्णलेखनसाधने द्रले । ख
ठिकायाम ! “कठिनीः क्षिणोति” दूत नैषधम् स्वार्थ कन् • बा।
लाञ्छनच्छतिरिति माघः । कठोर दिल कह-शोरन् । कठिने, पूर्ण च । कठोरताराधिपकड भेदने रचो च, चुरा० उदित् उभ० सक सेट । कण्डयति ते यचकण्डत् |
[अकण्डिष्ट । कड हर्षे भ्वा० उदित् उम. सक• सेट । कण्डतः ते अकण्डोत् कड भक्षसे सुदा० पर० सक० सेट । कति अकाडीत् अकडीत् । कडक म० कर-बार संज्ञायाम् कन् । (करक व्) लवणभेदे । कडङ्गर न० कड गिरति गृणाति का अच् नि० मुम् । माघमुद्रा
दिका (यामड़ा) युसे । ' . कडङ्गरीय लि. कडङ्गरमहति । सभव ये ग्ये गवादौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २३३ ]
कडम्व पु. कड-अम्बच् । शाकनाड़िकायाम्, (डॅट) को,
प्रान्तभागे च |
०
कडम्बी खी० कडम्बो भूयसा विद्यतेऽस्याः अर्थ ब्राद्यचि गौमा ङीष् । (कलमी) शाकभेदे तस्याः कडम्बभ ूयस्त्वात् ।
कड्डीत् ।
कडार पु० गड- सेचने बारच् गस्यपकादेशः । पिङ्गलवर्णे । तद्दति वि० । करभक एटक डारमाथा इति माधः । कड कार्कश्य भ्वा० पर० क० सेट् । कड्डति क्रण बार्त्तखरै भ्वः० पर० क० भेट | कणति पीत् । पिचिचीषणत् त व्यचक्रायत् त कण गतौ भ्वा०पर० स० मेट् । कर्णाति का (क) बीत् । पिचि कणकण पु० कप - निमोलने अच् | धान्यादेरतिमांथे, लेथे च गौरा० ङीष् वनजीर के स्त्रो० । चल्पार्थे टाप् । जुद्रांशे, मोरके पिप्पल्याम्, श्वेतजीरके च ।
बजायोत् काक[यति ते ।
1
कपत् काचकाणत् त । 1 कापयति ते । अर्थी
कण निमीलने चुरा० उभ० क ०
बेट
1
कानोरक न० कर्म० । क्षुद्रजीवक |
कणभक्ष पु० भन्त - श्रम् उप० । श्यामचटके कलादे मुमौ “कण
भज्ञपक्षानुसारिणामिति प्रकाशिका | एवुल् कणभक्षकोऽभ्यन ।'.
काक पु० कणों विद्यतेऽस्य अस्त्यर्थे ठन् । गोधूमचूर्णे, (ममदा) अतिसूक्ष्म, अग्निमन्यचे च स्त्रो० ।
ऋणित न० कण श्रार्त्तखरे क। पीड़ितानां शब्द |
कशिश न० कणो विद्यतेऽस्य इमि को सस्यति घोक | शयमशय्या धान्यादिशीर्षे च ।
T
कणीयस् त्रि ० कण - ईयसु । श्रत्यन्तापे |
कणे अव्य० कण-के । काभिलाषातिशये ।
कणेर पु० कण-एर । कर्णिकारटते । वेख्यायां, हस्तिन्वाच्च स्त्री० | कण्टक पु० न० कटि एवुल् । सूच्यम े, मुद्रशत्रौ, रोमाञ्च े, मत्तत्मात्राद्यस्थि द्रुमाङ्ग (कांटा ) " लग्नाम्ब द्यूनकम्र्म्माथि केन्द्र मुक्तश्च कण्ठकम् इति ज्योतिषोक्ते लग्ने, ततः चतुर्थ सप्तमदशमस्थानेषु च
For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २६४]
कण्टकद्र म पु० . कण्हकाचितो द्रुमः शाक ! शाल्मलीहा (शिमुख) । कण्टकपाहता स्त्री० ३० । रतलामार्याम् । कण्ट कफल पु० कण्टकाचित फल यम । पमसले (काटाल)
कण्टशिफलोरयल । . [ (वेगुष) तथाटने कण्टकाचितत्वात् । कण्ट करताकी स्त्री० कण्टकाचिता बन्नाको । वात्तोक्याम् कण्ठकश्रेणी की. कहकाणां श्रेणी या। कण्टकार्याम् । कण्टकारिका सी० कण्टकान् व्यर्ति कण्टक+क-एव ल खनाम. . . साते वक्ष । फलेऽणि लुक् हरितकाादित्वात् स्त्री० । वाण्टकारी स्त्री. कण्टक-अप हत्याम् । फलेऽपि तस्य लुक
हरितक्यादित्वात् स्त्री० । । कण्टकाशन पु० कण्टकमन्नाति अश-ल्यु । उष्ट्र । ककित त्रि० कण्टको रोमाञ्चो जातोऽस्य इतच । जात पुल के
“प्रोनिक एटकितत्वच” इति कुमारः । इण्टकिन् पु० कण्टक+नि । मत्माभेदे, खजूरचे रिकतष्ट
(वइची) गोच्छं रे, स्खदिरवृक्ष', वदरवक्ष', वंशभेदे, (वेड वाय) ।
वाकियां, शोणझिण्याञ्च स्त्री० । कण्टकिल पु० कण्टक+इलन् । (वेड़वाश) । वंशभेदे । कण्यकिलता स्त्री० कण्टकिनी लता कर्म०। (शसा) वपुषीलतायाम् । बण्टकी स्त्री०कण्टक+अर्शयादित्वादच गौराडीप । वार्ताकी दे । कण्टतनु स्त्री० कटि-अच् कण्टर कण्टकान्विता तनुर्यस्याः इत्याम् । कण्टदला स्त्री० कटि-अच् कण्टौं दल यथा: । केतक्याम् । कण्टपत्र पु. कण्टं कण्टकान्वित पत्रं यस्य । विकतरच । कण्टपत्रफला स्त्री॰ कण्ठं कण्ट कान्वितं पत्र फलञ्च यस्थाः । ब्रह्मदण्ड्याम् ।
[ (वची)। 'कण्टपाद पु० कण्टः कण्ट कान्वितः पादो मूलं यस्य । विकतहो । कण्टफल पु. कण्टं कण्ट कान्वित फल यथाः । गोच रे, पनसे,
धूस्तूरे, लताकर , एरण्डभदे च । । कण्टल पु. कण्ट+मत्वर्थीयो लन् । वावुले (पावला) ।
For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २६५
कण्टबली स्त्री० कण्टा कण्टकाविता वली कर्म० श्रीमल्लीपक्ष। . कण्टात्तगला स्त्री० कण्ट । तंगला कर्म०। नीसभिख्याम् । कण्डालु पु० कट+भालु । हत्या, वंशभेदे, वार्ताक्याश्च । कण्ठ पु. कण-ठ तस्य नेत्वम् कठि-अच् बा । पोवापुरोभागे, भद___ नष्पक्ष, समीपे, होमकुण्डाहायऽङ्गा लिमितस्थाने च। कण्ठतलासिका स्त्री० कण्ठतले अश्वकण्ठ सरूपस्थाने आते आस
एजुल । अश्वपीवावेष्टकपादौ । कण्ठाम्नि पु. कण्हे अग्निः पाकाग्निर्यस। पक्षिणि, तय कहा
ध:करणमाले थैवाबादे: पाकाहोप्ताग्नित्वात् कण्ठाम्नित्वम् । कण्ठाल पु० कठि-छातच् | शूरणे (छोल) युज', उने, नौकाङ्ग,
· अरिव च । जले, गोणीमेदे च स्त्री। कण्ठिका स्त्री० कठि-एब ल । (एकनरा) कण्ठाभरणभेदे । कण्ठौ स्त्री० जुद्रः कण्ठः अल्पार्थे डीम् । अवकण्ठवेष्टनरज्वाम् । कण्ठीरव पु. कण्टयां रखो यस्य । सिंहे, मत्तगजे, कपोते च।। कण्ठे काल पु० कण्ठ कालः सप्तम्या: अलक् । महादेवे । कण्डन न० कडि-ल्युट । सुषलादिना तण्ड लादेनिस्तुषता सम्पादने .. (कांडान)। .
[कगड़नी चोदकुम्भ चेति मनुः । कण्डनी स्त्री० कण्ड्यतेऽनेन कडि-ल्य ट । मूषले उदूखले च ।, कण्डिका स्त्री० कडि एषुल् । वेदैकदेशे । कण्ड स्त्री० कडि-७ । गालधर्मण, तत्कारके रोने च (सकाम) कण्ड (एडार पु. कराडुकराए वा राति रा क} कारल्ललतायाम् (करेला) शूजशिवधाम् (बालकुशी) स्वी० । 'कण्ड, स्त्री० कण्ड अ गाविधर्षणे संपदादित्वात् किम् । कण्ड यने
गालघर्षणे । “कपोलकण्ड " मिति कुमारः । कण्ड करो स्त्री० क-टक उप० । कशिम्बधाम् (बालकुशी) । कण्हन पु० कण्डू -हम-टम् । भारग्वधे, गौरसर्षभे च । कण्ड ति स्त्री• कण्ड य-क्तिन् । कण्ड यने गालघर्षण ।
२३
For Private And Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ܬ
www.kobatirth.org
[ २६६ ]
कण्डयन स्त्री० कण्ड - यक् ल्युट् । कण्ड्ाम् गात्रवर्षण ।
कण्ड या खो० कण्ड ू थक् कण्ड ूय-त्र-स्त्रीत्वात् टाप् | कण्डम् | कण्ड ल पु० कण्ड + लच् । कण्ड कारवो न्यूरण े । कण्डयुक्त वि०
कण्डोल उ० कडि-बोल ।
शादिरचिते धान्य स्थापनपाल !
ܬ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(डोल) उष्ट्र च ।
कण्डो५० फण्ड नामोघो यस्मात् ५ . ! कण्व पु० कण-वन् । मुनिभेदे । पापे न० ।
कतक पु० तक- हामे कस्य जलस्य तको हास: प्रकाशो यस्मात् । ५४० (निर्माती) वृचभेदे । यस्य फलसम्पर्कात् जलप्रसादः ।
कतम वि० किम्+उतमच् । बहूनां मध्ये एकस्य जातिप्रश्न ऽर्थे - मच् । बहूनां मध्ये एकस्मिन् जातिविशिष्टे विशेषधर्मज्ञानाय ष्ट | योर्मध्य तथार्थे उतरच् । कतरः । कति किम्+इति । संख्याभेदपरिज्ञानाय पृष्टे । कतिपय वि० कति+अयच् पुक् च । कतिशब्दार्थे ।
कत्तृणमितं ण कोः कदादेशः । पृनौ (चाकुलिया) कुम्भिकायां (पाना) सुगन्धिव ।
मद्य े ।
कत्थते
कत्थिष्ट ।
कत्तोयं न० कुत्सितमोषदा तोयं यत्र । कत्थ लाषायां स्वा०श्रात्म० क ० • सेट् । कच शैथिल्य प्रद०चुरा० उभ० काक० सेट् । कलयति ते वाचकवत् त । कथ वाकारचनायां प्रद०चुरा ० भ• सक० सेट् । कथयति ते बची
For Private And Personal Use Only
ककोर्ट (यापोका ।
कथत् त चकयत् त ।
कथक लि० कथ - एव ल् । तत्त्वनिर्णयार्थं वादरूपकथाकर्त्तरि, कथोपजीविनि नाटकवर्णनकर्त्तरि च । [मनालम्बे’ति माघः । कथङ्कारम् अव्य० कथम् +क - मुल् । कथं कृत्ववेत्यथ । " कथङ्कारकथैञ्चन काव्य० कथम्+चन । केनांशेनेत्यर्थे ।
कथञ्चित् अव्य० कथम्+चित् । कथनार्थे बतियत्न मेत्यर्थे च प्राणान् कथञ्चिदपि धारयितुमिति रसमञ्जरी ।
कथम् अव्य० किम्+ प्रकारार्थे थम कादेशः । केन प्रकारेणेत्यर्थे ।
1
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कथमपि छाव्य कथम् च अपि च ६० । अतिया नेत्यर्थ अति
गौरवेणेत्यर्थे च । . [२२० । किप्रकारप्राप्त । कथम्भूत वि० किं प्रकार भूत: प्राप्त: किम् द्वितीयालादपि थम् । कथा स्त्रो. कथ-अ। . कथने, “प्रबन्धकल्पना स्तोकसत्यां प्राज्ञाः
कथां घिद्धः। परम्पराश्रया या स्यात् मा मतावाविका बुधे". रित्य चक्षणे वाक्ये प्रवन्धरचनायां कादम्बांदिपन्य, पक्षप्रति
पनोपन्यासेन विचारणायां, वादरूप वाक्य च। कथाप्रसङ्ग पु० कथायां प्रसङ्गो यस्य । वावदूके । गोगेवचने आतले,
विषवैद्य 'कथाप्रसङ्गन जनैरुदीरतादि ति भारविः । कद रोदने, वक्लवे अक० बाहाने सक० वा. दित् पर० सेट् । - कन्दति अकन्दीत् । [अकादिष्ट | पिच-कदयंति ते । कद विह्वलोभावे दिवा० श्रात्म० अक. सेट घटादि । कद्यते कदध्वन् पु० कुल्मिनोऽध्वा कदादेशः गति० कुपथे । ल्युट् । युद्ध । कदन न० कद-णिच् -ल्युट् । पापे, .. मदने, मारणे :च आधारे कदम्ब पु० कद-अम्बच् । स्वनामख्याते बजे | सर्षने देववाड़ क्षे । - समहे च न० । स्वार्थ कन् । संघे न. । . . कदम्बगोलकन्याय पु० कदम्ब पुष्पस्य गोलके यथा सर्वावयवेषु युग
पत् पुष्पाणामुत्पत्तिस्ताहणे एकदोत्पत्तौ दृष्टान्नभेदे । कदर पु० कं जलं हणाति पचाद्यच् । श्वेतखदिरे ( काटावावला ) . पक्षभेदे च । .
. [विडम्बिते, इमित च । कदाचित लि० कुत्सितोऽर्थः कदचत् करोतीति रिप-कर्मणि न। कदर्य ति० कुलितोऽर्थः स्वामी कुतिः । सति विभवे अदातरि,
क्षुद्रे । “आत्मानं धर्मवत्यञ्च पुलदारांच प्रातयन् । यो लोभात् सञ्चिनोत्यर्थान् स कदर्थ्य इति त" इत्यु कलक्षऽर्थसञ्च
यकारके च। कदल पु० कद-कलच । रम्भायक्षे च । अजादित्वात् टाप पत्री
बतायां ( चाकुलिया ) शाल्मलीक्षे च । [कायां, मगभेदे च । कदल स्त्री० काय दल्यते त्वगादौ जनवाइल्यात् । रम्भाव, पता
For Private And Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २६८ ]
कदलीकुसुम न० ६ ० । ( मोचा ) कदलीपुष्ये । कदलीदण्ड पु० त० । कदलीमध्यस्ये दण्डाकारे पदार्थों (घोड़) | कदा काव्य० कमिन् काले किमु+दा कादेशः । कखिन्काले इत्यर्थे । कदाख्य प्र० कुत्सिता कामा यस कदादेश: । (कुड़) टके । कदाचन चव्य- कदा+चन निर्धारिते कचित् कालेऽर्थे चित् । कदाचित् श्रव्य० कदा+चित् कदाचनार्थ कदापीत्यर्थे च । कदुष्ण न० कुत्सितम् ईषदुष्ण कोः कदादेशः । ईष सर्वे । · वहति लि० 1
कट्टु पु० कद-रु | पिणे । तइति लि० नागमातरि स्त्री० 1 कद्रू खी० कडु + संज्ञायामूङ् । नागमातरि कश्यपपल्याम् । कटू (दु) पुत्र पु० त० । सर्पे । कद्र (ट्र) सुतादयोऽप्यवार्थे । कहद लि० कुत्सितं वदति कु+यदु-स्वच् कदादेशः गर्हितवाक्य:वादिनि ।
कन प्रीतौ अक० मतौ सक० भ्वा० पर० सेट् । कर्मात कमीत् कानीत् ।
कनक न०कम-धुन् । स्वर्णे, किंशुकटचे कृष्णकुसुमे - धुतरे धुस्तूरे च ! कनकचार ५० कनकस्य तदुद्रावणाय चार: । (सोहाना) ट े तत्मम्पर्कात् हि झटिति कनक द्रवति ।
कनक च्छय न० कनकदण्ड छल यस्य धाक । राजछत्र कनकप्रसा • कनकमिव प्रसवः पुष्यं यस्याः । स्वर्णकेत क्याम् । कनकरस ५० कनकमिव रसो यस्य । हरिताले ।
कनकलोइन पु० कमतीति कना दीप्ता कला काश्यपः
तया उद्भवति
उडु+भू–अच् । (धूमा) मालनियसे ।
कानकाचल प्र० कर्म० | सुमेरुपर्वते, धान्या चलादिषु दशसु दानीयपर्वतेषु मध्ये दानीये स्वर्णपर्वते च ।
कनकाध्यक्ष पु० ७० | सुत्ररचणादावधिज्ञते ।
कनकारक पु० कनकं दोप्त यथा तथा पति सर्वतो व्यामोति एवल | कोविदारथे ।
For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २६६ ]
कनकालुका स्त्री०. कनक निर्मित घालुः
( झारी) सौवर्णकळसे च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कन् । भृङ्गारो
कनखल पु० तीर्थभेदे ।
कनिष्ठ त्रि० अयमेषामतिशयेन बल्यो युवा वा इन् कनादेव के प्रतियूनि अत्यल्पे मुजे च । कानुजायां सर्वाभ्यः चुद्राङ्गुलौ च स्त्री० टाप् | कनिष्ठधातुः पत्त्यामपि व्यजादित्वात् ढाबेव । कनो स्त्री० कम - काच् गौरा० ङीष् । दुहितरि कनीनिका स्त्री० कन-देन संज्ञायां कन् टाप् तद्रत्वम् अक्षिता - रायां, कनिष्ठाङ्ग लौ च ।
कनोयस् त्रि० श्रयमनयोरतिशयेन यवा अल्पो ना ईयढ कनादेशः । कनादेशः । द्वयोर्मध्य चलतरे, अनुजेव । स्त्रियां ङीप् । कनीयस ० कनी दीप्तिः तस्मै यस्यति यस - अच् । ताने । कन्तु पु० कम - तु । कामदेवे । हृदये न० | कं सुखमस्तीति कम्+ अस्त्यर्थे तु । सुखषति लि० । खण्ड | (कथा)
1
[
वयथितजीर्ण
कन्या स्त्री० कम-थन् । मृणमयभित्तौ ( कांथ ) तिकटका वृतत्वात् कन्यामपि कति बेधमेन प्रवि
कन्यारो स्त्री०
शति ऋट-काण । दुष्प्रवेशाख्ये वृते ।
कन्द पु० न० कन्दसि कन्दयति कन्द्यते वा कहि-काच णिच् च घञ् वा । म्यूरणे (नोल) शस्यमात्रमूले, ग्टञ्जने च (गाजर) मेघे पु० कन्दगुड़चो स्त्री० कन्दोङ्गवा गुडुची शाक | गुडुची दे, (सुनी) इति ख्याते कन्द च ।
कन्दट न० कदि+अदन् । श्वेतोरमले |
कन्दफला स्त्री॰ कन्दात् फलं यस्याः कन्दर ५० स्त्री० कम् जलेन दीयते
नितम्बदेशे गुहायाम्, स्त्रीत्व े टाप् ङीप् च । अङ्कुशे पु० ।
आई के न० ।
चुद्रकारवेल्वायाम् । (उच्च्छा) कम्+ह-बच् ग्टहाकारे गिरि
For Private And Personal Use Only
कन्दराकर पु० ६० | पर्वते । [ (पाकुड़) वाखोरक्ष च । कन्दराल ५० कन्दरा+अस्त्यर्थे लच् । गई माण्डवे ज्ञचरच
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२७.]
कन्दरोगबा स्त्री. कन्हरे उद्भवति उद+भू-अच् । मुद्रपाषाणभेदीहरू । . कन्दर्प पु० कम् सुखं तेन तल वा दृष्यति कम्+प+अच्, कम् . कुत्सितो दोऽमात् वा । कामदेवे । कन्दर्पक प पु कन्दर्यस्य कूप एवं । नीचित्रमदे । कन्दर्पजीव पु. कन्द जीवयति उहीपयति जीव णिच् अण् । __कामवईननामकष्टक्ष। . कन्दपमूषल पु० कन्दर्पस मूषल एवं | पुरुषचिङ्गभेदे । कन्दल न० कदि-कलच् । कपाले नवाङ्करे, करध्वनौ अपवादे, __कन्दलोलनापुष्पे च । कनके, युद्ध कलापे च पु० । कन्दली स्त्री.. कन्दे लीयते ली-ड, कदि-कलच् वा गौरा० डीम् । ___मृगभेदे गुल्मभेदे, पताकायाम्, पमधीजे, भूमिकदल्याश्च । कन्दलीकुसुम न० ६०स• भुभिकदलीपुष्प, छत्ताके च । कन्दवईन पु० कन्दन वईते बुध-ल्यु । शूरणे ( अोल) । कन्दवल्ली खो० कन्दादारभ्य वल्ली । बन्धाकर्कोयाम् । कन्दशूरण पु० कन्दप्रधानः शूरणः शाक० ( कोल) भूरण । कन्द पु० स्त्री० स्कन्द उ मलोपः । ( तात्रया ) खेदनीपाले कन्दुः
पक तैलपकमिति स्टतिः तण्ड लादेः भजनपानमाले च गोकुले .. कन्दुशालायामिति स्मृतिः। .
[ कुमारः। कन्दुक ४० कदि-उक। गेन्दु के “मा कन्टुकः कृत्रिमपुत्रकै वेति कन्दुपक्क लि. जलोपसेकं विवा कन्दुपात्र' पक' तण्डु लादि । ___ शुष्कतया भ्रष्टतण्डुबादौ । कन्द पक्कानि तैलेनेत्यादितिः । कन्दोट पु० कदि-फोटन् । श्वतोत्पले । नीलोत्पले न० । कन्दोत पु० कन्दे मुले उतः वेज-न । कुमुदे । . कन्धर पु०. कम् जलम् धारयति धरः । मेधे । शिरसस्य धरा ।
• यीवावाम् स्त्री० । कन्धि पु० कम् शिरो धीयतेऽस्मिन् कम्+धा-कि । पीवायाम् । कन्न न० कद-क । पातक, मूछायाश्च । कन्यका स्त्री॰ अज्ञाता कन्या कन्या+अज्ञाता कंन चिपकादि स्यात्
For Private And Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २७१
- नेत्यम् । "कन्यका दशमे प्रोक्न ति स्मृत्यु कायां दशवर्षायाँ
कुमार्याम् । कन्या स्त्री० कन-यत् कन्यायाः कनीन् चेति निदशात् वयामि प्रथम
इति न डोष । अनूढ़ायां कुमार्थाम्, मेघादित ष राधौ च । कन्याकुल पु० कन्या: कुजा यत्र । कान्यकुआदेशे तन हि वायुका
कन्याशतस्य कुखत्व कृतमि' ति रामायणकथा । कन्याट पु० कन्या अटत्यत्र धज । वासभवने । कप चलने (सौत्रः) पर० कक• सेट कपति अकपीत् अकापीत् । कर चलने भ्वादि० दित् प्रात्म० अ०सेट । कम्पते अम्मिट । कपट पु. न० के मईनि अय पट वाच्छादकः । अन्यथास्थितस्य वस्तुनोऽन्यथात्वनाच्छादने । कपटिन लि० कवट+नि । छलयुक्त । चीनानामगन्धद्रव्ये पु.।। कपई पु० पर्व पूरण किम् रात् वलोपे पर पति : कस्य गङ्गाजलय
परा पूा दायर्यात शुध्यति क+पर+दैप-क । हरजटायाम् । केन सुखेन पूर्ति ददाति दा-क | वराट के बाल्यार्थे कनु स्वीले
टाप अतरत्त्वम् । कपर्दि काऽप्यन | कपर्दिन पु० कपई+अस्यर्थे नि । महादेवे । कपाट स्त्री० न० कं वातं पाटयति वहिर्गमयति पट-णिच अण ।
हारावरणेन वातरोधके खनामख्याते काष्ठादी। जयन्तत्वात्
स्त्रियां होम् । कपाटीत्ययल । .. कपाल पु० न० के जलं पालयति अण् । घटादेरवयवे, शिरोऽस्थि.
यतीनां भिक्षामाबे, कपरे च । सौलकम-कालन् । समूहे,
कुष्ठरोगभेदे च । कपालभृत् पु० कपालं बक्षणः शिरोऽस्थिमयं पात्र विभर्ति भकिम् । शिवे ।
.. दुर्गायां स्त्री० डीप । कपालमालिन् पु० कपालानां माला विद्यतेस इनि शिवे । क्रपालिका स्त्री० क्षुद्रं कपालमल्पार्थ कन् अत इत्त्वम् । भग्नम्मू। एमयखण्डे (खापरा) ।
For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २७२ ]
कपि पु० मौल कप-द्र । वानरे, रक्तचन्दने, वराहे, कपिलवण व ।
"..
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तद्धति लि० ।
कपिक ब्लू स्त्री० कपीनामपि कळूः यस्याः ५३० [ ( बाल्कुशी ) कपिक हेतौ म्यूकशिवाम् | कंपिक स्त्री० कप - हुन् । नीलसिन्ध वारष्ट े । [ ध्वजोऽप्यत्र । कपिकेतन ४० कपिः केतनं ध्वजरूपं चिह्न यस्य । बर्जुने कपिकपिचूड़ा स्त्री० कपीनां चूड़ेव । श्रास्नातकष्टल े तस्य चकुलेन तथात्वात् । कपिचूत पु० कपीनां चूत इक प्रियः । खान्मातकट े । कपिन पु० कं जलमित्र पिलाते व ते पिजिक नलोपः 1
(शिला
f
रस) सिके ।
कपिष्जल पु० कमिव पिलात पिजि-कलच् । गौरतित्तिरौ, चातके च “कपिङ्कलानालभेते”ति श्रुतिः ।
कपित्थ पु० कषिस्थिष्टत्यत्र तत्फलप्रियत्वात् स्या- पृ० 1 ( कएसवेल ) वृचभेदे कपित्ययदराशन' इति भागवतम् ।
कपित्थत्वक् पु० कपिल्वस्य त्वयि त्वक् यल कलमस्य । एलवालुकटच्त े । कपित्थास्य पु० कपित्यमिवास्य यस्य । गोलाङ्गुखाख्ये वानरभेदे | कपिप्रभा स्त्री० कपावपि प्रभा स्वगुणप्रसारोऽस्याः । ( बालकुशी ) कपिकच्छ्राम् ।
कपिप्रिय पु० ई० । व्याघातकच कपित्थे च ।
कपिरथ पु० कपिः हनुमान् रथदूब वाहनम् यस्य । रामचन्द्रे कपीरथे यस्य । बर्जुमे ।
कपिल पु० कव- इलच् पादेशः । अग्नौ, वासुदेवे, सांख्यशास्त्रकार के मुनिभेदे, स च कई मप्रजापतितो देवहूत्यां भगवदंशेन जातः । कुक्कुरे, दानवभेदे, पिङ्गलवर्षे च तद्दति लि० । स्ववयां गर्वि, नदीभेदे, रक्तपुष्प्रयोगात् शिंशपायां पुण्डरोकनामदिग्गजकरिण्याश्च खो० ॥
O
कपिलधारा स्वी० कपिलेव शुड्डा धारा यस्याः । गङ्गायां स्वर्गनद्याम् । कपिवानां धारा दुग्धधारा यत । काव्यां प्रसिद्ध तन्नामकतीर्थे |
For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २७३ ]
कपिल शिंशपा स्वी० कम० । पोत पुष्ययुतायां शिंशपायाम् । कपिलाक्षो स्त्री०कपिलमचिषत् पुष्पमस्याः । पीतपुष्यार्या शिंशपायाम् ॥ कपिलाश्व पु० कपिलरूपेणाश्वहरणात् कपिलवर्णाश्वयोगाचन्द्र कपिलोमफला स्त्रो० कपिलोमन्यपि फलं कराड जनमस्या | (बालकुशी दुरावभायाम् ।
कपिलोह न० कपितुल्य' पिङ्गलं लोह धातुः । पित्तते ।
कपिवक्त पु० कपेर्वकमित्र वक्त मस्य । नारदे तस्य पापकृतकपिल्वास्यत्व पुराव े प्रसिद्धम् । [ श्राबादकडच ।
कपिवदान्य पु० कपिषु बदान्यो बहुफलवत्व ेन तत्प्रदानात् । कपिल स्वी कमिरिव सलोमतुल्या वशी । गजपिप्पल्याम् । कपिश पु० कपिः कपिलवर्णोऽस्यास्ति व्यस्त्यर्थेश | (शिलारस ) सिके । कृष्णापोत मिश्र वर्खे च । तइति वि० । नदीभेदे, कपियां तोय ति रघुः । माधव्यां लतायाञ्च स्त्री० ।
O
कपिशी स्त्री० कपिश + गौरा० ङीष् । माधव्याम् मदिराभं देव कपिौषं न० कपीनां प्रियं घोषमयम् शाक० । प्राकाराय | कपिशीर्षक न०कपे : शीर्षमिव कायति के+क | हिङ्ग ुले । कपोज्य प्र० कपोभिरिष्यते यत्र - क्यप् । चौरिकाटच े । कपीतन पु० कपीनामु ई लक्ष्मों तनोति तन-अच् । श्राम्रातकटच शिरोष्टच च ।
कपौन्द्र पु० कपिरिन्द्र । हनुमति । कपीनामिन्द्रः । पीके । कपौष्ट पु० कपोनामिष्टः । राजादने कपित्ये च ।
कपूय लि० कुत्सितं पूयते पूयी- विसरणं ब्रच पृषो० उढोपः ! कुत्सिते । कपूयचरणाः कपययोनिमापद्यन्ते इति श्रुतिः । कपोत ५० कोषातः पोतद्रव यस्य । पारावते पक्षिमात्र च कपोतक न० 'कपोत व कार्यात प्रकाशते के-के । सौवीराञ्जने । कपोतपालिका स्त्री० पालयति पाल+एव ल् उप० । स्तनमाप प्रसारितदारुभेदे सौधादिप्रान्ते काष्ठादिरचिते पक्षिवासस्थाने विड़ङ्के (पायखोप) ।
For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २७४ 1
३
..
कपोतपाली स्त्री० कपोतान् पालयति कर्मण्यम् उप० । प्रासाद
प्रान्त दारूनिर्मिने पलिस्थाने विटक्के (पायराखोप) । कपोनवर्णी स्त्री० कपोतय वर्ण व वों यथाः गौरा. डीए । . सूक्ष्म लायाम् । कपोताडि पु. कपोतस्याकिरिव रक्तवर्णवात् । नलीनामद्रव्ये । कपोतारि पु० कपोतस्थारिः ६त०। ये पक्षिणि |
कपोल पु. पौत्रकप-बोलच् | गण्ड़े। गल्ल (गाल) । • कक.पु. केन जलेन फलति फल-हु । शरीरस्थ धातुभेदे । भणि । कमकूर्चिका स्वी• कफ कूचनि विकरोति कूध-विकारे एख ल ।
लालायाम् धास्यासवे (थुथ) । ककणि पु० स्त्री० केन जलेन फणति स्फुरति इन् | भुजमध्यपन्यो ।
कूपरे (वहइ) स्त्रोत्वे वा डीप । ककवईन पु० कफवर्द्ध यति वृध-णिच-ल्यु, । पिण्डातकवृक्ष । कफ
इशिकारके लि। ककविरोधिन् पु. म. कफविरुणद्धि वि+रुध-णिनि । मरिचे,
.. कफविरोधकारके वि० [वधैरवृणे, कफनाशके त्रि। कमान्तक पु. कफमन्तयति तत्करोतीति अन्त+णिच-खुल । ककारि पु० ६त । शुण्ख्याम् । कफिन् वि० कफोऽस्यत्र कफ+नि । लभप्रधाने जने । कक्रोणि पु०. स्त्री० केन जलेन फति पन् पृषो० श्रोत्वम् । भुजम. ध्यपन्थौ कूपरे (कुनुइ) स्त्री० वा डीए । कपन्ध पु० कं मुख बध्नाति बन्ध-अण, कं वध्यते छिद्यतेऽस्मात् बश्व
घल, केन वायुना बध्यते, कोवायुर्वन्धो वा यस्य यथायथ " वाक्यम् । उदरे, धूमकेतो, राहो, राक्षमभेदे च । जले न० । 'मनुष्याणां सहवे तु तेषु हतमू । तदावेगात् क बन्धः स्थादेकोऽमा क्रियान्वित' इत्य मालवणे शिरःपून्यक्रियायुकदेहे अस्त्री० ।
कपित्यवृहे । कविथ पु० कपर्यास्तचन्त्यत्र सनियत्वात् स्था-क पृषो पस्य वः ।
For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २७५ ]
कम् अव्य ० कम-णिडभावपने विच् । पादपूरणे, जले, मस्तकों
मुखे, मङ्गले, निन्दायाञ्च । कम वाञ्छायां भ्वादि० अात्म सक० सेट | कामयते अभीकमत अचकमत ।
[बचकमत । कम काममायाम् चुरा० अात्म० .सक० मेट। कामयते बचीकमत कमठ पु० कम-अठन् । कच्छपे यतीनां जलपान. कमण्डलु ३० न० मण्डन' भण्डः कस्य जलस्य मण्ड लाति ला कु ।
कर, संन्यासिनां जलपात्रभेदे, प्लक्षवृक्ष, चतुसादजातौ च । कमन त्रि० कामयते कम-ल्य | कामुके, अभिरूपे, सुन्दरे च ।
अशोकवृक्ष पु० । कमनच्छद पु० कमनः सुन्दर छदोऽस्य । कङ्कपक्षिणि । ... कमनीय त्रि० कम-अनीयर् । मनोहरे, कामनायोग्वे च । कमन न० कं जलमलति भूषयति कम्+अल-अच। पने। कम
कलन् | ताम्र, लोमनि, औषधे, जले चन | गोंदे, सारसविहगे च पु० ..
[पद्मसमहे। कमलख (घ) ण्ड न. कमलानां समहः कमल+(घ) खण्डच् । कमला स्त्री कमल विद्यतेऽस्सा अर्थादित्वात् अच् । लक्ष्मनाम् ।
कम-कलच वरस्त्रियाम् ।। कमलालया रही• कमलमालयो यस्याः । लच्मनाम् । कमलासन पु. कमलमासम यस्य । चतुरानने बह्मणि| कमलिनी स्त्री. कमलानां समहः देशों का कमल+नि । पद्मसम है।
पायुक्तलतायाञ्च । कमलोत्तर न० कमलमिवोत्तरसत्कृष्टम् । कुसुमपुष्ये । कमि त्रि• कम-गिङमाक्पको टच् । कामुक स्त्रियाम् । कभित्री। कम्प पु. कपि-चलने घञ् । गालादिकम्मे वेपथौ ! [चलने । कम्पन नि कपि युच । कम्पयुक्त । शिशिर ऋतौ पु० ! भावे ल्युट् कम्पिल(ल्ल) पु० कपि- इलच् । कमलागुंडा रोचन्याम् । कपि-इलच,
करने, 'देवों कपिल्लवापिनीम्” इति तिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २७६ ]
कम्पिलक पु. कम्पिल एवं स्वार्थ कन् । (करमचा) करमभेदे । कम्प लि. कपि-र । कम्पान्विते । कम्ब गती म्ग पर० सक० सेट् । कम्वति अकम्बीत् । - कम्बल पु० कम्ब कलच् । नागभेदे सानायां, प्राधारे, समौ च । स्व___नामख्याते मेषलोमनिर्मिते यस्त्रासनादौ, जले च न० । सम्बलिन् पु० कम्बलः गलरोमरूपमानास्यस्य रमि । वृषभे कम्बल. बसि वि०।
[शकट गन्त्रीरथे च । कम्वलिवाहन० कम्बलिना वृषेण वायम् वह ण्यत् । वृष्भवाचे कम्वि स्त्री० कम-इन् बुक् च । दयाम् (हाता) वा हो । कम्बी । कम्बु पु० म० कम-उ थुक । शड्डू गजे च । शम्ब के, वलये, नलके च न०। पीवायां स्त्री०
[कन कम्बु कण्डिकाप्यत्र । कम्वुकण्ठी स्त्री० कम्युरिव कण्ठोऽस्या: कम्ब पीवायाम् । खार्थे कम्पुष्पी खी० कम्नु : शल्ड इव पुष्पमस्याः । शपुष्पग्राम् । कम्बुमालिनी स्त्री० कम्ब नां तत्समपुष्याणां मालाल्यस्याः पनि ।
शङ्कपुष्पग्राम् । कम्बोज पु० कवि-छोज । हतिभेदे, शहाभेदे “पञ्चनद समारभ्य
च्छाद्दक्षिणपूर्वतः कम्बोजदेश" इत्य क्तदेशे च । कम्बातायिन पु० कम्बु रिवातायो । शङ्कतल्यश्वेतपूर्वकाये शखचिल्ले कम्भारी स्त्री० कं जस विभर्ति कन+भ-अण् उप० । गाम्मार्थाम्
(गांभार) । कम्न लि. कम-णिडभावपचे र । मधुनेछाप्ति कामुके मनोहरे च कर पु. कृ-अप, क-अच् वा | हत, किरग, राजपाद्ये राजस्खे,
वर्षांपले, प्रत्यये, हस्तिहने, हलनचले च । किञ्चित्कोप
पदे तत्कर्मकारके । यथा कर्मकर: यशकरः । करके पु० ल-वुन । कराने, पक्षिभेदे, दाडिमो', कोविदार
वृक्ष, बकुलहले, करीरे नारिकेलास्थि च (नारिकेलेरखोल) । कमण्ड लौ पु०२० । कर-खार्थे कन्, पर्पोपले (घिल) पु०स्त्री लियां गौरी डोष करकी।
For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २७७ ]
करकङ्कणव्याय पु० कङ्कणशब्दस्य करभूषयार्थकत्वऽपि यथा करश ब्दप्रयोगस्तत्र तत्संलग्नता द्योतनार्थः तहूमे दृष्टान्ते ।
करकण्टक पु० करस्य कण्टक इव । नखे ।
करकाजल न० करकाया जलम् ६ त० (वरफ) करकास्यन्दिजले । करकान्भस् पु० करकाया अम्भ वाम्भो यस्य । नारिकेले | करग्रह पु० करस्य बधूकरस्य वरेण ग्रहो ग्रहणं यत्न । विवाहे । करग्रहारम्भ ५० करस्य राजग्राह्यस्य ग्रहणं प्रजाभ्य बादान स्यारम्भः । वार्षिककरस्य प्रथमादानारम्भे (पुण्याह) | करङ्ग पु० कोर्य्यते द्रव्यमत्र कृ - म्रम् करोऽङ्को गर्भोऽस्य शक० | नारिकेलास्थि (खोल्), मस्तकखर्परे (माधारखुली), कमण्डलौ पात्रभेदे च “ताम्बूलकरङ्कवाहिनी” इति कादम्बरी !
शाखोटटन (सिव्होडा) ।
करच्छद पु० कर इवावर कम्प्कदो ऽस्य । करज पु० कहे जायते जन-ड । नखे
व्याघ्रनखाख्य गन्धद्रव्ये (नखी)
च । क शिरः जल वा रञ्जयति रन्ज- णिच् - काण् नि० । (करमचा) करञ्जवृक्षं । [च] | करन ५० कां शिरः जलं वा रञ्जयति चाण । (करमचा) इति ख्याते करज्ञ्जफल पु० करञ्जस्य फलमिवान् फलं यस्य । कपित्ये (कएतबेल) । [दोयायां गवि स्वी० टाप् । करट पु० - काटन् । - गजगण्डे, काके, कुसुम्भष्टने च । दुःखेन करटिन् पु० करटः गजगण्डः ततः स्यर्थे इनि । हस्तिनि । करटु पु० - टु । (करकटिया) इति नामके विहगे । करण न० है-ल्युट् । क्रियानिष्पत्तौ साचात् अव्यवधानेन साधने व्याकरणोक्त कारकभेदे, वर्णे, हेतौ, च ेल, इन्द्रिये, गात्र े च, करण ं यत्तव कान्तिमत्तयेति - कुमारः । भावे ल्युट् । क्रियायाम् न० व्योतिषोक्तषु वववान्तवादिष्वकादशच तिथ्यईषु वैश्येन मुद्रायामुत्पादिते जातिभेदे च (करणकायस्थ ) पु० | करणाधिप पु० करण्यानामिन्द्रियाणामधिपः | जोवे आत्मनि ।
२४
For Private And Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। [ २७८]
करण्ड ४०. क-अण्डन । मधुचक्र' - (मौचाक), ख, कारण्ड के
विहगे, वंशादिरचिते पुष्पपाले ( माजी ), समुहे च ( कौटा),
यति रोग स्त्री० टाप । . करतल पु० त० | हस्तख तले, इसे च । करताल न० तल-प्रतिछायां धज करे तालो यस्य । वाद्यभेदे ( कर___ ताल ). तषि करे स्थापयित्व व वाद्यते । करताली स्त्री० करौ ताद्यते यत्र ताड-पञ् ६त. गौरा० डीप
डस्य ल: । करतलध्वनौ । करतोया स्त्री० करय गौरीविवाहकाले शिवकरस्य तोयात् स्त्रयर्मिया. रितः सम्भतं तोयं यस्याः । कामरूपदेशे स्वनामख्यातायाम् नद्याम् करपत्र न. करात् पतति-पत छन् । (करात) क्रकचे दारुभेदके ।
___ अस्त्रभेदे । करावेव पलं वाहन यत्र । जलक्रीडायान । तत्र . . हि हस्ताभ्यां परस्परमुत्तोल्य क्रीद्यते । करपत्रवत् पु. करपत्नमिव पत्ररन्तोऽस्त्यस्य मतप तालले । करपर्ण पु० करः हन इव पर्ण यस्य । (भ्य र) भिण्डातको रक्त -
करपल्लव पु० करस्य हस्तस्य पन्लय दूध । अङ्गलौ । करपत्र न० कर एव पाल जलनिक्षेपपाल यत्र। हस्ताभ्यामुत् क्षिष्य
परस्सरजलदानक्रीड़ने । कर्म० | हस्तरूपे पाल। करपाल पु. करं पालयति पाल-अण। खङ्ग। संज्ञायां कन्
टाप छत इत्यम् । इस्तयटौ। (मोटा) स्त्री० डीए । करपौड़न न० करस्य वधूकरस्य वरेण पीड़न ग्रहणेन मईनं यत्र । विवाहे।
(खङ्ग । करबाल पु० करस्य बाल शिशुरिव । नखे । करे बालो गतिर्यस्य । करभ पु०क-अभच्, करे भाति भा-क वा । मणिबन्धात् कनिष्ठापर्यन्त
करस्य वाह्यदेशे, करिशावके, उष्ट्रशिशौ (नखी) नामगन्धद्रव्ये,
उष्ट्रच | "करभकएहक्रडार” मिति माघः । .. करप्रिया स्त्री० करमस्य उष्ट्रस्य प्रिया । दुरालभायाम् । (बालकुशी) ।
For Private And Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२७९
करभवल्लम पु० त० | उप्रिये पोलु हो, पापित्याहने च । करभादनी स्त्री० करोंः उष्ट्ररद्यते अद-कर्मणि ल्युट टिक्वात्
स्त्रियां डीप । दुरालभायाम् । (आजकुथी) करमह पु० करं महानि हद-श्रण । (करम्चा ) करञ्जष्ट । सुम
करमई कोऽयव | तत्सहि करकण्ड रिति तस्य तथात्वम् । . करमईन पु० करं महाति मद-ल्य । (करमचाहने)। करमाला स्त्रो० करः करानुलिपर्व मालेव जपसंख्या तत्वात् ।
"आरभ्यानामिकामध्य दक्षिणावर्त योगतः । तर्जनीमलपर्थन करमाला प्रकीर्तितेत्यु तलक्षणायां जपसंख्याथे करा लिपदा करूपायां मालायाम् ।
. ... [अस्त्रभेदे । करमुक्त न० करेण मुच्यते शवं प्रति चिप्यते मुच-क्ल | ( बड़शी) करम्ब निक-अम्ब । मित्रिते । मिश्रणे पु.। करम्बित लि. करम्बो मिश्रण जातोऽख इतच मिश्रिते. "मधुकरनि: करकरम्बिते ति जयदेवः ।
मिश्रिामक षु । करम पु० केन जलेन रभ्यते पिच्यते रम-धज मुम् च । दधिकररुह पु० करे रोहति रह-क | नखे ।
[ (तरवार) करबाल पु० करं बालयति रक्षति चु० वल-पालने अप । लपाणे करवीर पु० करं वीयति चु० वीर-विक्रान्तौ बच् । कपणे खाने, ___खनामख्याते छ', श्मशाने, देशमेदे च । करवीरक पु० करयोर अ कायनि-क-क। अर्जुनहो । स्वाथ कन् । करवीरार्थ ।
[ (अरहर) करवीरभूषा स्त्री० करवीरस्येव भूषा ययाः । बाढक्याम् । करशाखा स्त्री० करस्य शाखव । अङ्ग लो।
[जलकण । करशीकर पु० करस्य इतिहमस्य शीकरः । इस्तिहस्तात् निर्गते । करशूक पु० करस्य भूकः सूचीव । नखे ।' . करसूत्र न० ६त. विवाहादी हल मालार्थ बध्यमाने. हवे। . करहाट पु० करं हाटयति दीपयति इट-दीप्तौ पिच-अण।
पद्मादिभूले, मदनद्र मे, पिण्डीतरौ, देशभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२८०J
करहाटक ए० करं हास्यति हट-दीप्ता बिच-एषु स् । मदन हो । न। हसाभरणे सुव ।
[(करम्चा ) । करामह पु० करमामहाति बा+मद-बण, उप० । करमह कराल लि. क-अप करोविक्षपः ती कालति पानोति अल-प्रा
ना-अच । विकटे भयानके तैलभेदे (गर्जनतेल) । सर्जरमयुक्त ले, ( लेखधुना ) च न० । दन्तरे, उच्च च वि०। ( अनन्न
मूल ) वृक्षभेदे पु० । करास्फोट तु० करेण यासोटः शब्दो यत । वक्षसले साचितरूपेण
स्थापिते एकवाह। इतरकरस्थाघातेन शब्दकरणे ( तालठोका)।
२०० वाजास्फोटे। करिक पु०क-दूक | विटसादिरे । करिणो स्त्री० करिन्-डीम् । हस्तिन्यां धेनुकायाम् देवताभेदे च । करिदारक पु० करिण हणाति हिनति ह-खुल् । सिंहे । करिन् पु० करः शुण्डादण्डः अस्तीत्यर्थ इनि: । इसिनि । करोर पु० -ईरन् । घटे । वंशाङ्करे, हिमांशुवंशय करीरमेवेति
नैषधम् । झिल्लयाम, हस्तिदन्तमुले च स्त्री०। करीष पु. २० । कृ-ईषन् । शुष्कगोमये । [वात्यायाम् । करीषमा बी० करीषं कषति कष-हिंसायाम् खच् मुम् च । करुया पु० क-उन । करुणाखे रसभेदे करुणाले वृक्ष च ।
"दशानुदश्चत्करुण" रति नैषधम् । दीने, अनाथे दाखिते,
करुणावति च लि० । दयायां स्त्री० टाम् । करणविप्रलम्भ पु० करुणरसान्वितो विप्रलम्भः । अलङ्कार प्रसिद्ध ___हङ्गाररसमध्ये विप्रलम्भभेदे साहि° ३ परि० । करुणापर लि. करुणायां पर: यासकः करुणा परा वा यस्म । स्वत्येन्तकरुणायुक्त ।
करुणामयी । करुणामय वि. करुणा+प्रार्थ मयट । प्रचुरकरुणानि स्त्रियां 'करूष पु० कृषि ! देशभेदे । .. करेट पु. के जले रेटति रेट-कु । (कर्कटिया) इति खाते खगे।
For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८१ ]
करेणु पु० - एड | गजे । हस्तिन्वां खी० ।
करोट पु० न० के शिरति रोटते रुट् द्यूतौ
इन् । करोटियम स्त्री० वाः ङीप् । कर्क हासे सौलः पर० व्यक० सेच् । कर्कति काकक्षत् ।
कर्क ५० करोति कपोति क्रियते वा यथायथं वाक्यम् - क तख मेवम् | वह्नौ, श्वेताश्व े, दर्पण, कुलोर, कर्कटच, कण्टके, मेषादि राम्रौ च । घटे पु० ल व ष् ।
O
कर्कट पु० सौल-कर्क- बंटन् । चुद्रामलके, कट्फले, कर्करेटी पक्षिणि, जसजन्तुभेदे कुलोरे, (काँकड़ा) मेषादितश्चतुथे राशी, शासमलोवृक्ष े च । खार्थे कन् कर्कटकोऽभ्यष्वर्येषु इच्च भेदे च । कर्कटशृङ्गी स्त्रो० कर्कट इत्र शृङ्ग यस्याः । (काकड़ापिङा ) - भेदे । खार्थे कन् कर्कटपूटङ्गिकाप्यत्र !
कर्कटि स्त्री० कर्क कण्टकमटति इन् शक० | (कांकुड़) दर्जारौ शाल्मलोष्टल े 'च । वा ङीप् चत्रार्थे, कर्कटपूटङ्गाञ्च । कर्कटु पु० सौल-कर्क-बटु ! करेटुपतिथि (करकटिया) । कर्कन्ध स्त्री० कर्क कण्टकं दधाति धा-कू नि० मुम् | वदर्खास् (कुल) कर्कर पु० कर्क - हासे - व्रन् । दर्पण, चूर्ण पाषाणखण्ड कङ्करे
काँकर मुहरे च | घञ्न् । कर्क हासं राति रा क हड़ कठिने वि० । कर्कराज पु० कर्करं कठिनमङ्ग यस्य | खञ्जने पचिणि ! कर्करान्धक पु० कर्करः कठोरः श्रतिशयितास्वकारवत्वात् कबन्धु: कूपः संज्ञायां कन् । व्यत्यन्ताभ्वकारवति कूपे ।
कर्करौ स्त्रो० कर्क व्हास राति रा-क गौरा० ङीष् । ( कारी ) समाल जलपात्र, कन्दोर्घं तादिपक निष्काशन साधने ( काजरा ) पात्रे च । कर्क + रा - ई | कर्क रोकोऽप्यव ।
क्रकेरेट, ५० कर्कोति शब्द ं रेटते भाषते रेट - भाषणे उ | (कर्कटिया)
इति ख्याते खगे |
For Private And Personal Use Only
च् । शिरोऽस्थि ।
कर्कश पु० करें कशति कश - शब्द ब्रच् पृषो०, कर्क : काठिन्यम् अमे विच् कर, कथ-हिंसायाम् काच् कर्म वा ।
यश क
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८२ ]
करझे (करमचा) कासमई, दशौ खड्गे, बरसर्भे च । बाह
,
सिक, केरे, निर्दये, सरस्वति च लि० ।
कर्कशच्छद ५० कर्कशः छदः पत्नमस्य । (बिहोडा) घालोटवृच े पटोले चः । कर्ष पदलोपन | कोषातनयां खी० टाम् फर्कसार २० वर्कश ततां सरति गच्छति स - अय् । करम्भ [कुद्माण्ड बी० वा ऊड
(efafufauxīd) |
कर्कारु पु कर्क हास तताम्टच्छति पट - उण् । कुनाड े । कर्कोट ५० कर्क - बोट 1 वर्षभेदे, स्वार्थे कन् । “कर्कोटको नाम वर्षो बो दृष्टिविष उच्यते" द्रत्युतशक्षण सर्पे, विलवृच े, कौ, (कांकरोल) ख्याते वृश्च्चं च । [तक्या । कर्कटको स्त्री० कर्क - खोट-संज्ञायां कन् गौरा० ङीष् । पीतघोषाकर्कोटो स्त्री० कर्क - ओष्ट गौरा० ङीष् । (काकुड़) कर्क व्याम् कुया | स्वार्थे कन् । कर्कोटिकापात्र |
कर्च र पु० क - वर पृषो० । (कचूर) गन्धद्रव्य े, शन्यां च । कर्ज पीड़ायाम् भ्वा० पर० संकट सैट् । कति कत् । कर्ण मेदने बदन्त चुरादि० उभ० सक० सेट । कर्णयति ते अच कर्णत् त । कथा-श्रबणळे ग्राकर्णयति ते ।
कर्म पु०नन्, कर्ण-भेदने, अच्, क शब्दयहणाय कृन् वा । श्रोत्रन्द्रिये, प्यरिले के निपातके, छाङ्गदेशाधिमे पृथासुते सूर्यामजे, त्रिभुनच ते भुजकोटिभिन्नायां तिर्य्य घेणायाञ्चं । कर्णकीटी स्त्री० कर्णयति भिनत्ति यच् कर्णः स्वल्पः कोटः अल्पार्थ ङीष् कोटी कर्म० (काण्डाइ) शतपद्याम् ।
क गूथ १० ६० । कर्णभले |
कम् इत्यंपल ।
कर्णजलका स्त्री० कर्णे जलूक व । शतमह्याम् (काण्डाइ) कर्णजलौ - [लोचनेति भट्टिः कर्ण जाह न० कर्णस्य मूलम् । कर्स-जाह । कर्क्समूले “कर्स जाहवि कर्णधार पु०कर्ण मौकागति निरूपणदण्ड (हाल) धारयति -विच्
For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८३]
अण माषिक (काण्डारी)।
कर्मभूषापदे । कर्णपाली स्त्री० कर्ण पालयति पाल-बण । (कानवाला) । कर्णपुष्य पु० कर्ण व पुष्य यस्य । मोरटालतायाम् । कर्णपूर पु० कर्ण पूरयति पूर-अण् । कभरणे, कोलोस्पते, शि
रीषचे अशोकवक्ष च एतेषां पुष्पः स्त्रीकस मना। कर्णपूरक पु० कर्ण पूरयति एव ल । कर्म पूराथें ।। कर्णमल न. ६ त । कर्णस्थ मलाकारे पदार्थ (काग्रेर सद)। कर्णवर्जित वि० ३१० । बधिरे (काला) बोलपून्य । । कर्णवेध पु० विध-घञ् त । कर्म वेधनरूपे संस्कार दे। कर्ण वेष्ट पु० कौँ वेश्यते अनेन । कुण्डले | एषुल, कर्णवेष्टको:___ वैव । भावे ल्य ट् । कर्यावरणेन.।
। कर्ण गष्क लौ स्त्री० कर्णय शक लीव । कर्ण गोलके, मध्याकाशे
च व्यवलम्बितकर्ण शकलोमि नैषधम् । कर्णशूल न. ६ त । कर्णरोगभेदे । . कर्ण स्फोटा स्त्री कर्णे स्फोटो विदारणं यथाः । (कानफाटा)चता हे। कर्णाट पु० "रामनाथ समारभ्य श्रीरशान्त किलेवर ! कर्णाटदेश
इत्य नदे" काव्यरीतिभेदे, स्त्री० डीम् । काभरणक पु. कर्णाभरणमिव कायति पुष्पहारा । बारम्बो एच। (सोन्दाल)। .
..काबने । कर्णास्फाल पु. श्रा+कर-पिच्-स्फाबादेशः ६. करियां कर्णि पु. कर्म-रन् । शरम दे, करम कारिकायां सी० वा डीम् । कर्णिका स्त्री० कर्ण -एतु ल । करिशलाप, करमध्यालो, वीजको
पद्मवराटे, लेखग्धाम, कुट्टियाम्, अग्निमय, अजएकोहरे । च। कर्ण+भूषण इकन् । कर्ण षष्पभ दे। कर्सिकार पु० मिकामति छ-त्रण उप० । (गशिवारी) - · भदे, बारग्वपक्षभेदे च (छोट सोन्दाब) । कर्णीरथ ए० कर्ण : सामीप्य नास्यस्य की स्कन्छः नमोभा या
For Private And Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२८४ ]
म समासान्तः कप स चासौ रथो रथतुल्य बाहन कर्म० ।
स्कन्धवा याने (पालकी) इत्यादौ ।। कीसुत पु काः कसभातुः सुतः । कंसासरे । कर्णजप पु० कर्ण जपति जप-अच् सप्तम्या अलुक् । सूचके पिएने, खसे ।
[यचकर्त्तत् त | कत्त भेथिल्ये श्रद चुरा० उभ० बक० सेट् । कर्त यति ते कर्तन १० कती छेदने कृत-ल्पट् । छेदने । ढलपिण्डात् सूत्र
निष्काशन व्यापारे (काटनाकाटा) ।। कतरो मा. सत-घ कत्त राति रा-क गौरा० डीए । कपा. याम, पलीकतहिरण्यादेः छ दनसाधने (कातारी), केशादिक
नसाधने (कॉचि) अस्व, “क्र रमध्यगतश्चन्द्रो लग्न वा क्र र
मध्यगम् । कर्तरी नाम योगोयम्” इति ज्योतिधोक्ने योग दे च। कर्त वि. क-हच । कारके, व्याकरणोके कारकान्तरप्रयोकरि क्रि
यात्रये खतन्त्र, ततायोजके च | चतुरानने पु० । कनका स्त्री० कत-च इडमायः संज्ञायां कन् । बस्त्र दे । करी शैथिल्यकरण अद० चुरा० उमय०सक० शैथिल्य अक० सेट् ।
कत्तयति ते अचकर्त्तत् त । न कर्तितः । कची स्त्रो० कर्त्त-अच् गौरा० डीम् । (काटार) इति ख्याते अ
समे दे । क-टच् कारिकायां स्त्रियां स्त्री० हो । [अकीत् । कई कुत्सितरवे उदरशब्दे च वा० पर• अक० सेट् । कति कह पु० कई-अच् । कह मे । कईट पु० कई-बटन् । पद्मकेशरे, पङ्के च । कई म पु० कई-अम् । पङ्के, पामे, ब्रह्मणछायायामुपचे प्रजा
पतिभ दे । मांसे न०, पापति लि। [पङ्क एव हि प्ररोहः । कर्दमक पु० कर्दमे कावति प्रकाशते के-क। शासिभ दे, तख कर्पट पु० न० क-कर्मणि विच-कर्-पट: कर्मः । सनक जीर्ण... वसे (नाताकानि), मलिनवने च । करस पटः शक० ।
For Private And Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८५ ]
हस्तन्यते खखण्ड कषायरने वस्त्रे च 1.
कर्पटधारिन् ति कर्पट' मलिनं जोर्ष रक्त वा वस्त्र ं धारयति
यिनि । मलिनादिवखधारक भिक्षुतादौ ।
[कटीच कर्मटिक लि० कर्मट - ठन् | कर्पटवस्तयुक्त भिचुकादौ । নি कर्पर पु० लम्-बरन् लत्वाभावः । कथाले शोर्मोस्य. नि, (माथारदे (कात), कटाहे च ।
खुली, कर्मग ५० कर्परस्यधिः । (खापदा) धर्म रायाम् ।
कपैराल पु० कर्परमञ्चति ग्रह-बय । कन्दराळे, बघोटवृर्थ च कर्परौ खो० अप- बरन् लत्वाभावः गौ० ङीष् | दारुहरिद्राचार[ङीप् । कर्पासीत्यपि । कर्पास पु० म० क-पास । वस्त्रयोनौ (कापास) वृक्षभदे । जातित्व कर्पासफल न० इत० । (माकाटी) कर्पासीवोज े ।
भवेत्थे (ते) ।
कर्पर पु० न० कप - कर लत्वाभावः | स्वमामख्याते गम्वद्रव्य । कर्पूरमणि ५० कर्पूरपर्यो मणिः रत्नभ दे, कर्पूरामाध्यम ! कर्पूररस पु० कर्पूर एव रसः । रसकर्पूरे।
कई गतौ भ्वा० पर० स० सेट् । कर्बति अक्षयत् ।
कबूर पु० कर्ब- जर | राक्षसे, शयात्र । खपें, हरिताले च न० । ककर पु० कम करोति क-ट यमे । मत्ये वि० | स्त्रियां ङीप् । कम्मका एड ५० कर्म्मणां समूहः दुर्वादित्वात् काण्डच् । कर्मसमूहे, प्रतिपादक वेदभागे च ।
ककार पु० कम +n - अथ_ ।
लौहकारको जातिभ दे, (कामार) वेतन बिमा (वेगार ) ककारक, बाहक च । कमक्षेत्र न० कर्म्मणां तदिधानायोचित व ेत्रम् | भारतवर्षे | कठ विकर्माणि कुशलः कर्म्मन्+ट ! क्रियाकुशले ।
कम्मैण्य त्रि० कर्मणि साधुः कर्मन् +यत् । कर्मणि योग्य, तत्र प्रवीण च । बेतने चास्त्री० ।
कर्मदेवता स्त्री० कर्मणा यागादिना देवता । यज्ञ ेन देवत्वं प्राप्त
For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- [२६]
• "अमिन कोऽश्वमेधादि कर्म या महत्पदम् । अवाय देवाः
पूज्वालतमाः कर्म देवता इत्य कलक्षणे देवे। .. कम्मधारय पु० व्याकरणोक्त अभेदावधिमा समानविभक्तिकेन पदेन घटिते समासभ दे।
. [कारके च । कभन् न के भनिन् । क्रियायाम, व्याकरणोतो. कर्तु रिटतमरूपे कभफल न० कर्मणः फलम् । कर्मविपाकजमिते सुखदुःखादौ, कम
रङ्गफले च (कामराजानेवु) । . . कभू स्त्री० कर्म कर्षणादि परिकर्म; पुण्वादिकम वा तस्य भः ।
बटभूमौ, यासंवत; भारतवर्षे च विहित कर्मावर व वर्षे - क्रियन्ते नान्यत्र ।
[प्रणीते पन्थे । कममीमांसा स्त्री०६१० । कर्मकाण्डप्रधानवेदभागविचाररूपे जैमिनि. कम्ममूल न.. कर्मणां मूलम् । कुशाण । तेन हि वैदिकादि सर्व
कर्म निष्पाद्यते । कमरङ्ग पु०म० कर्मणि भोजनादौ रङ्गो रतिर्यस्मात् रन्ज-धञ्
(कामराङ्गा) नम्बीरभेदे, तनोजने हि भोजनादौ रुचिर्भवति । कमविपाक पु० विपच्यते वि-पच-कर्मणि घञ् कर्मणो विपाकः । - शुभाशुभकर्मजन्य तत्फलभूते सुखदुःखादौ । कमेव्यतिहार पु० वि-अति-ह-घञ्। कर्मणा व्यतिहारः ३त
परस्सरकजातीयक्रियाकरण, क्रियाविनिमये च यथा यः कश्चित् येन कर्मणा इतर सम्बध्नाति, इतरोऽपि तज्जातोयेनैव कर्मणा त संबध्नाति, तयोः कम वनिमयो भवति । यथा अन्योन्य ताडयत इत्यादौ ।
[दयं कर्मकारिणि च । कमशूर पु० कर्मणि पूरः । प्रयत्न न प्रारब्धकर्म समापके, आफलोकसङ्ग पु° कर्मवि सङ्ग आसक्तिः सन्ज- घञ्। इदमहं करोमि
यमेतत् फल भोच्ये इत्याकार केऽभिनिवेशे ।। कर्मसंन्यासिन् पु० विहितकर्माणि विधानेन संन्यस्यति सं+नि+अस्
थिनि | सर्वकर्मत्यागिनि यतौ । कामसाक्षिन् पु० साचात् पश्यति नि० साची ६२० । “सूर्य : मोमो
For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २८० ]
"नमः कालो महाभूतानि पञ्च च । एते शुभाशुभस्येह कर्मयो न
साक्षिय इत्युक्तेषु सय्यादिषु भवतु ।
“स्वकर्मसिद्धि ं पुनर
सिद्धि खी० ६०| इष्टानिष्टफलप्राप्तौ मंदि” इति कुमारः ।
कर्माध्यक्ष प्र० ७ন० । क्रियासाचिणि कृताकृतावेशक | कम्मर पु० कर्म रति का काय् । कर्मकारे (कामार) जातिभेदे वंशभ ेदे (बेड़वांश), कर्मरङ्गे हच्च च ।
कर्मिष्ठ लि० अतिशयेन कर्की द्रष्ट इनेर्लुक् । क्रिवादचे जने । कर्मेन्द्रिय न० कर्मणां क्रियायां साधमभ तमिन्द्रियम् । हस्तपादादौ, ततो हि चलनादानादिक्रिया निष्पद्यते ।
कर्श्व दर्पे भ्वा० पर० व्त्रक० सेट् | कर्बति कर्वीत् ।
कर्वट पु० कर्य -काट | द्विशतव्याममध्ये सुम्दरस्थाने, यत्र गत्वा क्रय विक्रयादिना सनिहितजनपदवासिनो जना जीवन्ति ताशे यामे पुरे वा नगरमात्त्रे च ।
कव्वंर पु० कृणाति हिनस्ति कृ-बधे वरच् । व्याघ्र े, राचसे च । शृगाले स्त्री० ङीष् । [ कन् ग्वल | अ.घातकट । कर्बुदार पु० कर्व दर्भे उण, तं दारयति ह~द्रष् 1 कोविदारक स्वार्थे कर्बुर पु० कर्व - डर | राक्षसे, पापे, नानावर्षे च तद्दति मि० : कर्ष
पु न० कृष - काच कर्मणि घन वा । शोड़नामके माने, तमि सुवर्णे च ।
कर्षक पु० कष- ल । लषोपचे ।
कर्षफल पु० कर्षं तन्मात्र ं फलमस्य । विभीतकष्टच्च े, ब्रामलक्याम्
स्त्री० टाप !
कर्षिणी स्त्री० कृष - विनि । चोरिपोटच े,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
敷
[ गामेर लौह ) |
खलीने च ( अश्वला
`घर्षू पु० कृष– ऊ । करीषाग्नौ ( घुटियार गुन) कृषौ च | कुल्याय,
नदीमात्र च स्त्री० ।
[ काले इत्यर्थे ।
कर्हि काव्य० कस्मिन् काले किम्+र्हिन् कादेशः । अनद्यतमे कस्मिन् कर्हिचित् श्रव्य कर्हि +चित् । कमि चित्काले इत्यर्थे ।
For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८८ ]
कल संख्या ० शब्द क० भ्वा०
कल गतौ संख्यायाश्च
( कल त
कल नोदने (प्रेरण) चुरा० उभय० सक० सेट् । कालयति ते बची
कलत् व ।
कल पु० कल-शब्द वथ्थ् यवृद्धिः मधुराव्यक्तशब्द े, सालवृच च । कड मदे षष्ार्थे क डस्य लः । रेतसि । अजीर्णे वि० । कलकण्ठ पु० वा : क्लान्वितः कण्ठोऽ । कोकिले हंसे, पारावते च । जातित्व स्त्रियां ङीप कलकण्ठी
सेट् । कलते कलिष्ट
० रा० उभय० सक० सेट् कलयतिते काच
कलकल पु० कलप्रकारः सुखवचनत्वात् प्रकारे हित्वम् । कोलाहले । कलघोष पु० कलो घोषो यस्य । कोकिले ।
कलङ्ग उ० कलयति किप् कल् चासौ ब्रङ्कश्चेति चिह्न, अप वादे, ताच्चादिधानां बलभेदे ( कल्कान ), ताम्बादियोगातृ अम्बादेवकारे च ।
I
कलन पु० केतिथन्द बजति भाषते क इत्यव्यक्तानुकरणम् । लजिछाय् | विषाक्तात्रेय हते म्हगे, पचिणि च 'न कलन' भच्छवेदिति श्रुतिः । ताम्रकूटे 'कल संवेष्टनधूमपानात् स्याद्दन्तशुद्धिर्मुखरोगहाविरिति' वैद्यवे तत्सेधनात् मुखशुद्ध्यादि बक्ता । 'रूपकैर्दशभिः
6
मोक्तः को नामेत्य तपरिमाण े च ।
कलत्र न० गड-ष्ट्रन् गस्य कः डस्य लः । नितम्ब, भाषायाञ्च । कलधौत न० कलः मलः 'धौतोऽस्य । स्वर्णे, रजते च । कलधूत
मप्यत्र ।
कलध्वनि पु० ६५० । कोकिले, पारावते, मयूरे च । कर्म० । मधुराब्यक्त शब्द े ।
कलन ५० कल-स्य | बेशस्वृच्चे | भावे ल्युट् । चिह्न, दोषे, लङ्घने एकमासिकगर्भे, ग्रहण, संख्याने, गणने ससने च, न० ।
65
नात् सर्वभ तानामिति पतिः ।
a
कलभ पु० कल - भच् । प्रचवर्षीये हतिशामक, भुस्तरवृत च ।
For Private And Personal Use Only
कब
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८६ ]
कलभ वल्लभ पु० ६० पोलुट । कलम पु० कल-श्रम । लेखन्लान्, चौरे, कलम्व ५० कड - काम्बत् उख लः नालिकाचाके ( कलमी ), वाणे, कदम्वटच े, शाकनाचाञ्च । स्वार्थे कन् । वालम्वकोऽप्यवार्थे । कलम्विका स्वी० कलम्बो भूक्ताऽख्यस्थ ठन् । कलम्बीचा, चीवा स्थिनायां मन्यायाश्च 1
कलम्बो स्त्री० फड - कावच् ड ल के नले सम्बते छात्र वा गौरा ङोष् (कलमी) जलजातभेदे । कलम्बी गोबधात्मिकेति स्वतिः । कलरव पु० ब - छाप्रवः कखोरवोऽस्य । कोकिले प्राणवते क कर्म • • । मधुराब्य शब्द । कलल पु० न० कल - कालच । गर्भ वेष्टन
करायौ शुकघोषित यो :
संस च ।
[ से (चुना) ( कललज पु० कललं शुक्रशोणिसंघात दूर जायते जन-ड | सालनिकलविङ्ग (ङ) पु० कलं वङ्ग (क) ते वर्ग (क) - गतौ काच् पृषो० तः म् । चटके खगे, इन्द्रथ वे च ।
'[ से रबि तिरः धाम्यमेदे च | "कलना दू
कलश षु० न० कलं शब्द शवति शु-गतौ
। घटे ।
•
कलशि स्त्री० कल श्यति शो-इन् बालोषः | घटे । 'कलशिमुद
धिगुर्बी' मिति माघः । वा ङीष् । व्यवम्बितका शक लीकलशोकमिति नैषधम् टत्रिपण्यम् (चाकुलिया) ।
कलस पु० केन जलेन वहति अस् । घटे "कसं जलसंस्कृतं मिति नैषधम् । नातित्वात् स्रियां ङीष् । द्रोणमाथे त्रि• ।
सिकोषे च । कलयांबभूव स
कलह पु० न० कल हन्ति हम-ड । विवादे, युद्ध, कलहंस पु० कलप्रधानो हंसः । राजहंसे, 'कलहंसः इति नैषधम् । कादम्यहं से ( बाल हाँस), न्टपोचमे, परमाकानि, वर्क्सष्टत्त ेषु, त्रयोदशाक्षरपादके छन्दोभेदे च
1
कलहान्तरिता स्वी० “कोमात् कान्त ं परस्य पश्चात् नापान्विता यदि | कलहान्तरिता प्रोक्ते” त्युतलचय नायिकाम दे ।
२५
For Private And Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[RE. I
कला स्त्री० कल - खच् । चन्द्रमण्डलस्य षोड़शे भागे, दत्तधनस्याधिबलभ्यांशे (सइ) व्यवयवे, कालपरिमाणे, ज्योतिषोक्त राधेस्त्रिंशङ्गागस्य षष्टिभागे, नौकायाम्, कपटे, विभ तौ, सामथ्र्य, संख्यायां, मरोचिपत्त्याम्, चतुःषष्टिप्रकारेषु गीतवाद्यादिषु च । कलाद पु० कलामंचमादत्ते बा-दा-क । स्वर्णकारे तेन हि कारगठनायें गृहीतधनस्यांशोऽपयिते ।
कलादक ए० कलामन्ति कला+द - एव ल् । दत्तद्रव्यां भोजनं तेन हि क्रियते । कलानिधि पुं० कला निधीयन्त ेऽल। कला+नि+था- कि । चन्द्र । कलानुनादिन् पु० कलमनुनदति णिनि । कामरे, चटके च ।
स्वर्णकारे गटनायें
कलान्तरं पु० वन्या का अंशः मयू० | टडिभ ेदे 'मासे शतस्य यदि पञ्च कलान्तरं स्यादिति लोलावती, अम्यस्यां चन्द्र कलायाश्च, "स्योत्नान्तरणीव कलानराणी” ति कुमारः |
For Private And Personal Use Only
-श्राप
कलाप पु० कलामानोति कला - आप् श्रय् । समूहे, मयूरपिच्छे, भ ूषण े, काञ्चनाम्, ठणे, चन्द्र े, व्याकरणभ है ग्रामभेदे च । कनापक पु० कलाप+ स्वार्थे कन् | कलापार्थे, हस्तिस्कन्धबन्ध े, एकवाक्यतापन्न े लोकचतुष्को न० कलापकं चतुर्भिः स्यादित्य कलापिन् पु० कलापो ऽस्यास्ति इनि । मयूरे संदर्हतुल्यथाखावति वटेव । कल + आप णिनि । कोकिले ।
क्रन
कलोभ्टत् पुत्र कलां विमर्त्ति कला+ट किप् चन्द्र े | [स्त्री० [ कलाय पु० कलमयते कोय-अन्न् । (मटर) धान्यभ दे | गण्डदूव्र्वायां कलालाप पु० कलमालपति का+लप - अण् । भ्रमरे । कलावत् पु० कला+अस्त्यर्थे मतुप् मस्य वः | चन्द्र े | कलावति लि० वरे, कान्त्ययुगे
कलि पु० कल-इन् । विभीतकटल े, विवादे, युद्ध े,
च | कोरके मो० वा ङीष् कली व /
कलिक पु० कम +मत्व ये ठन् । वक्रभेदे (कौंचनक) कलिका स्वी० कल - इन् स्वार्थे कन् । (कलि) कोरके, वीरणमूले च । कलिका पूर्व न० कलित्र पूर्वमद्रष्ट पुण्यापुण्यम् । प्रधानकर्मजन्य,
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२८१ ... प्रधागापूर्वस्य हेलभतेऽवान्तरकर्म जन्धे पुण्यादौ । कालिकार पु० कलिं करोति क-अप ! भूम्याटपचिणि, पूतिकरले च। कलि कारक पु० कलं करोति क-एखु ल । भारदे | कलहकार के - वि० । कलिकार+खार्थे क । भूम्याटपक्षिणि पु० । - [ल्याम् । . कलिकारी स्त्री० कलिकामति -अण् । (विषलाङ्गलिया) लाङ्गकलिङ्ग पु. कलिं गच्छति गम-खच् सम् डिञ्च | पूतिकरले धूम्याटे,
कुटजष्टये, शिरीषक्ष, समक्ष, “जगनाथात् पूर्बमागे कृष्णातीरान्तरं शिवे ! कलिङ्गदेशः संमोक्त" इत्य नदेणे, "उत्कलादचितपथः कलिङ्गाभिमुखो यया विति रघुः इन्द्रयवे च । यीधिति
लिहतायाञ्च (उड़ि) स्त्री० । कलित लि० कल-क्क । विदिते, प्राम, भेदिते, ग्टहीते, उन ।
संख्याते, विचारिते, वव च । कलिद्र म पु० कलेराश्रयः द्रुमः । विभीतकवृक्ष तल हि नलस्य रा.. सकिद्रावानये कलिना सुचिरं स्थितमिति भारतकथा |.... कलिन्द पु० कलिं ददाति यति पा सच् सम् च । अद्रिविशेभे, यनो
यमुनानदी नि:सूता, विमीतकर हे, स्वयं च । . कलिन्दकन्या स्त्री० ६ त । यमुनायां, कलिन्दनादयोऽप्यन । कलिप्रिय पु० कलिः कलहः प्रियो यस्य । भारदे, वानरे च । ६...
विभीतके । ६० प्रियविधादे जने वि० । कलिल त्रि. कल-इलच । गहने, मित्रे च । [लागल्याम् । कलिहारी मो. कलिं इरति -अण् । (विषलागलीया ) कनुष पु० स्त्री० कल-उपच, खुष हिंसायां कस्य जलस्य लुषो घातक: __ इति वा । महिये। पापे न० । तहति नि०।। कलेवर न० कले शुक्र वरं श्रेष्ठम् तदुत्मब्रवऽपि शुधि | सप्तम्या छालु
[वाधिके । कलोपजीविन् लि• कलां वृद्धिमुपजीवति. उप+जीव-शिनि । करक पु० न० कल-क तस्य नेत्वम् । ततैलादिशेषे, दम्भे, विभीतक
वृक्ष, पिटायाम्, तरकनामक गन्धद्रव्ये, ततैलादिपाके देवे
For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ RCR ]
योषधिद्रव्य च द्रव्यमात्र शिलापिष्ट शुष्मा या जलमिश्रितम् | तदेव वरिभिः पूर्वैः करक द्रत्यभिधीयते ! इत्य ुक्तलचणे द्रव्यभेदें, शार्थे, पाये च [ [ कायने कलहे च । कल्कन न० कवकं करोति विच भावे ल्युट् । दम्भे, शान्य े, कल्कि पु० पालक + तत् करोतीति णित्-इन् । "हम्वलयाम मुख्यस्य ब्राह्मणस्य महात्मनः । भक्ने विष्णु यशसः ककिः प्रादुर्भविष्यतीहरेरखतारे |
田
कल्किन् पु० कल्स - इनि । मत्स्यः कूम्म विराहच नरसिंहव वामनः । रामो रामञ्च रामच बुद्धः कल्कीच ते दशेति विष्णोरवतारभ दे । कल्प पु० रूप- काच् घञ् वा । यज्ञक्रियाणामुपदेश के, शिक्षा कल्पयाकरणादीनामन्यतमे वेदाङ्गभ दे, बौधायनादिलते अनुष्ठयक्रमविधाने, स्वत्वात्मके कर्म पद्धतिपन्य, ब्रह्मदिने, प्रलये, विकल्प, कल्पवृच, न्याये च | उत्तरपदस्यः सादृश्य कल्पय् । यथा पिल्ल कल्पः गुरुकल्पः ।
कल्पक पु० रूप-विच् खुल् । नापिते । छेदके, कल्पनाकारके त्रि० । कल्पतरु पु॰ कल्पते फलदानाय यच् कर्म० | कल्पवृचे । च। कल्पन न० छ–भावे ल्यट् । लृप्तौ, छेट्ने, न्यायोक्त अनुमिति भदे कल्पना स्त्री॰ कृप–थिच्–युच् । पल्ययनादिना करितां सज्जीकरण, न्यायोक्त े कानुमितिभ दे, रचनायाञ्च ।
कल्पान्त पु० ७० । प्रलये ।
कल्मष पु० कर्म शुभकर्म स्थति हो-क-ष्टषो० षत्व ं रस्य लम्बञ्च | मरकभ दे । पापें न० । तहिति, मलिने चत्र ।
कल्माष पु० कलयति कल - वििप तं माषयति व्यभिभवति श्रण_ 1
माष: उप०। राक्षसे चित्रवर्णे, कृष्णत्रण, कृष्णपाण्ड ुरवर्णे च । तद्दति वि० स्त्रियां ङीप् ।
कमाषक एठ पु० कल्माषः कण्ठो यख । शिवे तस्य स्वयं श्व ेतखात् विषयोगेण कृष्णत्वात् कृष्ण पाण्डु रता |
कल्य म० कल-यत्, कलासु साधु कला+यत् वा ।
प्रभाते, मधुनि
For Private And Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८३३ ज्योतिम्रो लग्न च । वाक अतिवति सब्जीमते, वीतरोगे।
दक्ष कल्याणे च जने त्रि। कल्यजग्धि स्त्री० अद-किन कल्ब प्रातर्जन्धिः । प्रातर्मोजने उपर
चारात् तत्कालमच्य। कल्याण न० । कल्य प्रात: अण्यते शब्दयते श्रण घा। हेन्नि , ... मङ्गले च । एभयुक्त लिन निवां गौरा हो । कल्यानकृत् क्रि० कल्याण शुभ शाम्नविभिनं करोति क-क्रिप ।
शास्त्रविहितकर्मकारके "न हि कल्यापकत कचिदिति पाने । कल्याणिका स्त्री०. कल्याण+यस्यर्थे ठन् । मन:चिलायाम् । . कन कूज ने बशब्द भ्वा०प्रा० अक० सेट् । कसते अकलिष्ट । कल त्रि० कल्ल-अच् । वधिरे श्रन्द्रियम्भून्छ । कल्लोल पु० कल-ोलच, कम् जलं लोल चपसं यमाहा बाल ' पक्ष
- अनुस्वारस लत्वम् । महातरङ्ग, हर्षे च । वैरिणि लि.: कत्र स्तुतौ वर्णने च भ्वा० अात्मसक०सेट । कवते अकविष्ट । .. कबक पु० कु-अप. संज्ञायां कन् । पासे, भ चनाके, पलाएछु
कवकानिचे ति स्म निः ।... . कवच पु० के वात' वञ्चयति वनुच-क। गभाण्ड वृक्ष, पटहयाद्य
च | वर्मणि, तन्त्रोको पूजादौ पाय मर्जपत्र लिखित्वा धार्थ . च देवतामन्त्र न्यासयुक्तो वाक्यस्तोमे पु०म० ।
। कवर पु०न० कु-अरन् । अझ, लवण, के शपाशे च । खचिते,
संयुक्त , सबले च त्रि० । वर्वरायां रखी टाप् । व शिरो वृणोति अछादयति क+
वच गौरा हो । केशविन्याः . केशवेशे, काकोल्यांहिङ्ग शाके वर्वरायाञ्च स्त्री० । कवर्ग प० कघटितो वर्ग: सजातिसंघः । कादिष पञ्चस वर्णेषु । एवं चवर्गादयः ।
[एव चवऱ्या चवर्गीयादयः । कवर्गीय पु० कवर्ग भवः छ । कयर्गमध्यभवे वर्णे । यत् । कवर्य : कवलपु० केन वलते वल-अच् । यासें, (वेलेमाछ) मत्सर दे च । कलित त्रि• कवलं पास करोति णिच -त. । भुक, व्याप्त च ।
For Private And Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८४ ]
कवाट म० कवात वटति वट-बेटने कण । हाररोधक काठखण्ड .. जुज्थ डोप । कवाटी। . कवि पु० कु-छ। राक्र, वाल्मीकिहनौ, भाखरे काव्यकर्तरि,
ब्रह्माणि च । अतीतानागतमर्व क्षार्थदर्भिनि पण्डिते च लि।
खलोने जी. वाडी कवी । कविक न० कु- संज्ञायां कन् । खलीने यक्षि सौहमयं घोटकसुखा
भ्यन्तरे प्रपहवोजनार्थं दीयते तस्मिन् । कविका स्त्री० क- संज्ञायां कन् । खलीने, मत्साम दे च (कर) । कविज्येष्ठ पु० कविषु ज्यछः । वास्मीकिमुनो। कविता स्त्री. कवेः कर्म भावो वा तल् । कविकते काव्ये “भवति __ कविता कामिनीम्” इति प्रसवराषवम् ।
[वि.। कबोष्ण न० ईषदुष्णम् कोः कवादेशः । ईपटुणे सरें। कव्य १० कु-यत् । पित्व द्देशेम दत्त नादौ । पिटगणभेदे । कव्यबाल पु. कव्य पिव हे श्यक द्रव्य बालयति चु० बल-आण । करा शब्द वा० अक० पर० सेट् । कति अकशीत् अकाशीत् । कमा स्त्री. कश-अच् । अश्वादेशालमाथें ताड़नसाधने पदार्थ,
- (कोड़ा, चावुक)। कगाह वि. कशामहति बई-अच् । कशया ताधे अदान्तवादौ । कशिपु पु• कण-कु मि० । मन, वस्त्रे च । मनुदितयोर्भोज्यवस्नयो,
शयायाच “मत्यां जितौ कि कशिपोः प्रया" इति प्रयोगात् । कशेरु पु० न० क गुणाति शृ-हिंसायां उ एरडादेशः । पृष्ठास्थान,
जलजे मूलभेदे च (केशर)। स्वार्थ कन् । अवार्थ । कशेरू स्त्री०कशेरु अप्राणिजातिवाचत्वात् अङ् | जलकन्द (केशुर)। कश्मल न.श- कल मुट् च | भू यां, मोहे, पापे च । मलिनेत्रि। कश्मीर पु० कश-इरन् मुटच् च । कश्मीराख्य देशे । करमौरज पु० कश्मीरे जायते जन-ड । कुखुमे कश्मीरजमाप्यन्त्र । क प्य न० कश-यत् । अश्वमध्यभागे, . मद्यभेदे च । कशामईति.
कमा+यत् । कमाई अदान्त ऽश्वादौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २५ ]
कश्यप पु० कश्यं मद्यं पिवति मा क ब्रायस्तनयो योऽभूत मरीचि -
कश्यप इति
रिति विश्रुतः । कश्यपस्तस्य पुत्त्रोऽभूत् कश्यपानात् निरुक्त सुनिभेदे, न्टगभेदे, मत्सयम दे च
कध बधे भ्वा० पर० स० सेट् । कषति । काकधोत् काषीत् । कष न० कष- काच् | (कष्टी) पाषायभ दे, “कम्पापायनिभ नभस्तले' [क बने म० t
a
कषण पु०
•
इति नैषधम् । कष-ल्ह्य ु । अपक्क े (काँचा) । भावे खट् । घर्षण, कषाय पु० ऋषति कष्टम् कर्ष - प्राय । खोनाकटते, रारा, बन्त:करणदोषे, "" कषाये कर्मभिः पक े ततो ज्ञान प्रजायते" इति वेदान्तपरिभाषायाम् । धवस े ( धगाव), रसभ दे ( कथा ), रक्तपीतमिति च । तद्दति वि० । | छुट्टदुरा
का - •
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लभायां स्त्री० ।
कप्रायितः कषायो रक्तपीतवस जातोऽय इतच् | जातकषाये “कानेव कषायितस्तनी” ति कुमारः ।
कत्रायिन् पु० कषाय +टूनि । सालटते, लकुचटत े, बबूरी च े fareरागवति वि० ।
च ।
कष्ट न० कष-क्त क्लच्छ गहनयोः कमभूति नेट् । पीड़ायाम् व्यथायाम्, पीड़ायुक्त े । गहने च वि० ।
कस गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् । कति काकसीत् व्यकासीत् ।
कस शातने गतौ च प्रदा० इदित् काम० एक० सेट् । कंस्ते वसिष्ट । सक शातने गतौ च सक० व्ादा० काम० सेट् । करते व्यवसिष्ट । कसनोत्पाटन पु० कसम' कासरोगम् उत्पाटयति ख्यु । बासकवृत “वासकः काननाशक” इति वैद्यकोक्तः ।
काम्यत्र ।
कसेरु पु०क्रम- उ एकनागमः । कशेरौ, म्यूकरख प्रिये जलकन्दम दे च । कस्तोर पु°म० क ं जल तोरयति काच् निःसुट् । रङ्ग (राहू) धातौ ।' कस्तूरिका स्त्रो० कस - जर तट च गौरा ० ङोष कस्तूरी स्वार्थे क इत्वम् । मृगमदे । पृषो० जती हख कस्तुरि
For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २८६]
कस्त से स्त्री० कचति गन्धोऽस्याः कस कर तुट् च गौरा० ङीष् ।
म्हगमा जाते मन्बद्रव्यो ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
कलार न० के जले ह्रादते हाद- मो० दस्ख रः । श्वतोत्पले | कांस्य कंसेन निष्यादितम् कंस-अ वाद्यभेदे, पानपात्र े च । स्वार्थे ष्यञ् । तान्चरङ्गमिति उपधासौ, 'उपधातुर्भवेत्कां इयोस्तर थिरङ्गन्योरित्यक्त ेः । स्वार्थे कन् । उक्तार्थे । - कांस्यकार पु० कांस्य +क - अण् उप० । (काँसारि) जातिभ दे | काक ४० कै शब्द कन् तस्य नेत्त्वम् । खनामख्याते पक्षिणि ।
1
खड्ज, कादृष्ट तिलके च ।
काककला स्वी० काकस्य कला छात्रयवो जङ्घवावयवो यखाः काकज
हावृते ।
काकनी खो० काक हन्तिट । महाकरञ्ज ेळे, तत्फलसेवने हि
काकस्य नाशः ।
काकचिञ्चा स्त्री० काकवर्णा चिञ्चा प्रान्तभागः फले यस्था: । गुञ्जायाम् । ष्टषो० । काकचिञ्चिः, काकचिची, काकचञ्चाप्यत्र । काकच्छद पु० काका छदः पच दू कदो यस्य । खजनखगे । काकजङ्घा स्त्री० काकस्य जङ्घ वावयवो यस्याः । स्वनामख्याते वृच भेदे (केश्रोयाठङ्गा) ।
काकजंम्वु स्त्री० काकवर्णा जम्ब ः । काकतालीय स्त्री० काकगमनसम मे
अभिजम्वा
1
तालपतनमतर्कितहेतुक
वितर्कितसम्भवे यादृच्छिकागतौ
तदिव छ । कातिक्ता स्त्री० काकस्यापि तिक्ता । गुञ्जायाम् ।
काकतिन्दुक पु० काकव : तिन्दुकः । काकपीलुक े (क्रुच्ला) । काकनासा स्वी० काकस्य नासेव फलमस्याः । काकजङ्घायाम् (क े
कोटेशन) काकनासास्यत्र |
काकपक्ष ५० काकस्य मच दूध | मस्तकपार्श्वद्वयस्य
““बालानां तु
शिखा प्रोक्ता काकपच” द्रक्त को शरचनादे (काणपाट्टा) | काकपद न० काकस्य पदमिव । लिमौ पतितवर्णस्य उपरिलेखने
For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८७ ] .
तत्स्यानस्वचनार्थं न्यस्ते काकपदाकारे चित्र | शीर्षस्य काकपदा
कारे को शत्रुञ्ज च (शिक्का) ।
काकपर्णी पु० काकवर्स पर्णा मयाः । संङ्गपर्याम् । काकपीलु पु० काकप्रिय: मोलुः शाक० । ( कुचला ) काकतिन्दुक े । काकपीलुक पु० काकानां घोलुरिव । (अचला) काकतिन्ह के । काकपुष्ट पु० कान पुछ: । कोकिले, कोमिया हि काकनीड़ाएं षायषडिम्बमपनीय तत्स्थाने स्वडिम्ब स्वापते काक्याच खडि
म्बच्या तत् परिपाल्यते इति प्रसिद्धम् ।
काकपुष्प पु० काकवर्ण पुष्पमस्य । ग्रन्थिपर्णे वृक्ष ।
काकभीरु पु० काकात् भीरुः चेचक |
काकमाची पु० काकान् मञ्चते मचि - ऋण नलोपः । कट्फलल तायाम् । (गुड़कामाई ) । [सन्नपर्याम् । (मुगामी) 3 काकमुहा स्त्री० मुदं गच्छति मुटु-गम्-ए काका मुद्दा यस्या: ५० | काकरुहा स्त्री० काकवत् रोहति वन्मरीच मूलम्पून्यतया जायते । (परगाळा) वन्दावृच ेो ।
13
काकलक पु० कत्सित' कल कायति क- । ग्रीवायामुन्नतदेशे । काकली स्त्री० कल - इ ईषत् कलिः कादेशः वा ङीप् । खा
मधुरशब्दे ।
काकलौरव पु० काकली मधुराव्यक्तो रखो यस्य । कोकिले ।
काका स्त्री० काकः काकास विद्यतेऽस्याः कर्म श्राद्यच् । काकोल्या, काकनासायाम् काकमाच्याच "
काकाक्षिगोलकन्याय पु० काकस्य एक चक्षुर्यथा उभयगोलक पर्यायेण चन्नः कार्य कारकमेव मे कस्योभयसंबन्धे दृष्टान्ते । काकाङ्गी स्वी० काकस्याङ्ग' नासेव फलमखा: ।
O
काकनासायाम् ।
काकाण्ड पु० काकस्याण्ड दूव फलं यस्याः । महानिम्ब । कोलशि
म्बाम् स्त्री० टाप ू । महाज्योतिशय च ङीष् ।
•
काकादनी स्त्री॰ काकैरद्यतेऽसौ काक+बंद - ल्य ुट् । गुञ्जायाम् ॥ काकाल पु० का* काकेतिर लाति वाक । द्रोणका के |
For Private And Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८८ ]
कोविणी तो कम-लौख्ये घअवम् अपति बस् पृषो । ( धुड़ि)
पणचतुर्थी “वाराटकानां दशकहवं तत् सा काकिणी" ति
डीलावती । काकिनीययन | काकी को काबय जातिवात् स्त्रियां होप । काकयोषिति काक -
वर्णत्वात् बायोलतायाम् ।.. काकु स्त्री का-उगा । शोकभीत्यादिमिछमेर्विकारे, खकार प्र.. सिद्ध विरुद्धार्थकलाके मजादौ शब्दच । सूर्य वंश्ये नये। काकुत्स्थ पु० काकुत्स्थ सूर्यवंशीयः पभेदस्तस्थापत्यम् अण ।। काकुद न० काकु ध्वनिभेदं ददाति धत्त दा-क, काकरुद्यते
मिन् पर्थ क वा शक । तालुनि जिन्छ्रियाधिष्ठान
स्थाने ( ताल्या ), (काकन्द पु० काकालिन्द : प्रो०। ( कुचला ) कटुतिन्दु के । काकेष्ट पु. काकानामिटः । निम्ब तस्य हि फल काकानामिष्टम् । काकोदर पु• कुत्थितमकति अक-अन् कोः कादेशः काकमीषङ्गतिमा ____ दुदरं यस | म । [कन् । ( यज्ञडुमर ) वृक्षभेदे । काकोड़, (दु)म्बरिका स्त्री० काप्रिया उद् ( डु) म्बरी संज्ञायाम् काकोल पु. कक-लौल्य खार्थ णिच-सोल । द्रोसकाके, सर्प, धू
करभेदे च । नरकभेदे, विषभेदेच पु० म० । वायस्याम्, अश्वगन्धायाञ्च स्त्री।
[ीत अकातिः । काक्ष वाञ्छायाम् भ्वा० उम० दित् सक० सेट् । काङ्कति अका कान त्रि० ईषत् कुत्सितमाथि यस को: कादेशः । कुत्सिताक्षे जने, - ईघद्दर्शने कटाचे न.। का नौ स्व • को भया पण डीए । तरिकायाम् ( अरहर ) | काखीव पु० ईषत् घीयत्यमातू क्षीव-घञ् कादेशः शोमानच्चे
सकना) काङ्क्षा स्त्री० काक्षि- इच्छायाम् । काङ्गा स्त्री० कुत्सितमङ्गमसाः कादेशः टाप । वचायाम् । काच पु० कच्यतेऽनेन कच-बन्धने दीप्तौ च धम् । शिकये, (शिका)
For Private And Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २६८]
मणिभेदे, मृत्तिकाभेदे क्षार, ( का ) सिचके च ( मोम) 1 काचन न० कापयति बनाति अनेम कच-साथै पिच्-घुट । पत्र
बन्धनद्रव्ये लाचादौ । काचिदित्यर्थे अव्य० । काचलवण न० काचस्य लषणम् । काचोत्पादनसाधने खवणे, . ( मोरा ) कृष्णलवणे ( कालालोण) । काचसौवर्चल न. ६० । काचम्मृत्तिकासन्भने लवण । काच स्थाली स्त्री० काचस्य स्थाली ( पारुखगाछ)। वृक्षभेदे,
काचमयपाले च । काचाक्ष पु. काच इयाक्षि यस्य । कपई का वृहहके। . . काचित वि. काचे शिको चितं तं पृषो । शिक्यते पदार्थ । काञ्चन पु. काचि-दीप्तौ स् । स्वनामख्याते वृक्ष, चम्पके, नागके - गरे, उदुम्बरे, धुस्तरे च। स्वर्ण, पद्मकेशरे, काञ्चनादिपुष्पो
टीपौ च न० । काञ्चनक पु० काञ्चनमिय कायति प्रकाशते 4-क । पश्चिमेहे, कोविदारवृक्ष च । हरिताले न० 1
[( चापाकला ) । काञ्चनदली स्त्री० काञ्चनभित्र दलं ययाः । खर्ण कदल्याम् । काञ्चनक्षीरी स्त्री० काञ्चममिय क्षीरं यस्याः गौरा० डोष । जरि थीलतायाम् ।
[( गणियारी)। काञ्चनपुत्री स्त्री० काञ्चनमिष पुष्पमस्याः | गणिकारीहक्ष, काञ्चनार पु. काञ्चनं दीप्तिमऋतिक-सण । कानुनक्ष,। काञ्चनाल पु० काञ्चनाय दीप्त्यः अलन्ति पर्थ्यानोति अल-बच् । ___ कोविटारचे । [हरिद्रायां, गोरचनायाम्, स्वर्ण क्षीरीक्ष च ।। कात्रुनो स्त्री० काञ्चरतेऽनया काचि-दीप्तो करण ल्युट डीए । काञ्चि(ञ्ची) स्त्री. कावि-इन् वा डीप । स्त्रीकटिभूषणभेदे, (चन्द्र
हार गोट) “एकभिवेत् काञ्ची मेखला त्वष्टयष्टिका | वलयः षोड़श जय" इत्य कलक्षण यष्टौ, गुझायाम् “अयोध्या मथुरा
माया काशी काची अवन्तिके" ति पुरीभ दे च । कानी (चि पद न० ६ त° । जघने |
For Private And Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३०
..]
काजिक ० ज - धात्वर्थनिर्देशे वुन् कुलिता अञ्जिका व्यक्तिर्यस्य ।
बरनाले (कांजी) |
काण पु० करण–निम्मोलने वञ् । काके । एकचच्च र्युक्त लि० । काड प्र०म० बाय - शब्द उ तस्य मेतम् गुच्छे, , वृचस्कन्ध े, (गुड़ी) वाल, नाले, बहुपरिच्छेदात्ता के पन्थप्रकरणे वृचे पु० ।
दीर्घः । स्तम्भ, तादिअवसरे, प्रस्तरे, नाडीवृन्द, निर्जनस्वामे च । काचोट
[ ( करेला ) ।
कारवेल्ल,
काण्ड कटुक पु० काण्ड स्वन्वेऽपि कटुकस्तिक्तः । काण्डको लक पु० काण्ड कोलभित्र यस्य कप् समा० | लोध, तमिन् कीटबन्धात् हि कोलमित्र सर्व जायते ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
काण्डवित पु० काण्ड तिक्तः भ ूनिम्बे ( चिराता ) |
a
काण्डपट ५० काण्ड दूर पटः । ( कामात ) पटभेदे, यस्य संकोचे
काण्डरूपता भवति ।
काण्डपृष्ठ वि० काण्डानि पृष्ठ यथ । शस्त्राजीवे । "" 'स्वकुल पृष्ठतः कृत्वा यो वै परकुलं ब्रजेत् । तेन दुश्चरितेनासौ काण्डपृष्ठ इति स्मृत इत्यलचणे जने पु०
काण्ड रहा वि० काण्डात् प्ररोहति । कटुक्याम् ( कट्की ) । काण्डीर त्रि० काण्डो वाणोऽस्यास्ति ईर । (तोरन्दाज) वाणधरे । अपामार्गे न० । महिठायां कारवेल्लप्राञ्च स्त्री० ङीष् वा । काण्ड क्षु पु० काण्ड ेन स्याम्ब ेन द्रक्षुरिव । ( तालमाखना) तृणभेदे । काख पु० कवळेनाधीतः श्रम् । ययुर्वेदीयशाखाभेदे । अपत्यार्थेऽय् ।
कपुत्रादौ त्रि० ।
कातर लि० ईषत्तरति खकार्य्यं कर्त्तुं शक्नोति कु+तृ बच्
कोः का
देशः । अधोरें, व्यसका कुले, भोते, विवशे, चञ्चले च । तदध्यासितकातराचीती रघु: के जले वातरति लवते न तु विशेषतो मजति उडुमे ।
काटण न० कुत्सितं टयां कादेशः । कुत्सितट
। कात्यायन पु० कत्यस्यापत्य फक् मुनिभेदे । स च धर्मशास्त्र कर्जा ।
•
For Private And Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३०१ ]
वररुचि नामा व्याकरणवार्तिककर्ता च । कात्यायनी स्त्री• कन्यस्थापत्य स्त्री० फम् । दुर्गायां साहि कल्लान्तरे कत्यस्थापत्यमासीत् । अाईवयस्कायां कापायालायां विधवावाच । कादम्ब पु० कद-शि-अन्वच् । ( बाबहास ) कलहंगे, काण',
क्षौ च । कदम्ब भवः अण् । कादम्बमात्र त्रि०। कादम्वर न० कादम्ब राति लाति प्रतिवन रा-क। ऐक्षवे गुडा
दौ, तस्य विकारे मद्य च । कादम्ब कदम्बोद्भव रसं राति
रा-क। तत्तस्य रसवात् दधिसरे पु. । क.सम्बरी स्त्री कुत्मितं मलिनमम्बरं यस्य कोः कदादेशः कदम्बरो बल
भद्रस्तस्य प्रिया अण् । इलिप्रियायाम् मदिरायाम् । कादम्ब रसं राति रा-क गौरा० ङीष् कोकिलायाम्, सरखत्यामु,
शारिकायाञ्च । क..दम्बिनी स्त्री. कादम्बाः कलहसा वलाका वा अनुधावकत्वमस. त्यस्याः इनि । मेघमालायाम् ।
[कालभवे । कदाचित्क त्रि. कदाचिद् भयः काखार्थत्वात् ठज । कदाचित्काद्वेय पु० कट्ठाः अपत्यम् ढक् । नराकारे फपालाङ्ग लपति देवयोनिभेदे नागे, स च ।
[मुखे च । कानन न. चु० कन-दीप्तौ , ल्य ट् युक्ष वा । वने, ग्टहे, ब्रह्मणो काननाग्नि पु० ६० | शमी क्ष, तज्जातवङ्गिना हि वनदाहः । कानीन पु० कन्याया अनूड़ाया अपत्यम् अण कनीमादेशश्च । “का
मोन: कन्यकालातो मातामहसतो मत" इति स्मृत्य त पुत्लभेदे ।
यथा व्यासः कर्णश्च । कान्त पु० कन-क, कम-क बा । पन्यौ, डौहे, सूर्य पूर्बकः सूर्य
कान्तशिलायाम, चन्द्रपूर्वकः चन्द्रकान्तमणी, वसन्ते , हिज्जलपक्ष च । कस्य ब्रह्मणोऽन्तो यस्मात् । वासदेवे । कुङ्कुमे लौह दे न० । मनोरमे, शोभने, अमीष्टे च त्रि० । नाया, प्रियङ्गवृषे च स्त्री०।
२६
For Private And Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३०३ कान्त पुष्प पु० कान्त पुष्पमस्य । कोविदारले । . .. कान्तलक पु०कान्त लकति लक-श्राखादक्षे अच् । (सुंद) तन्ने वृद्धे । कान्तलौह पु० कान्तो खौहो यस्य । . अयस्कान्ने । कर्म । . . (कान्निलौह) लौहमारे । [पुष्योगमौषध यस्य । अशोकले । कान्ताडिदोहद पु. कान्तादि नारीपादस्पर्शः दोहदं कान्तायसम् २० कान्तमयः अच समा० । (कान्तिनौह) लौ हसारे ।
व० । अयस्कान्ने मणौ । कान्तार पु० कस्य जलस्य मुखस्य अन्तस्त' कान्त मनोहर वा ऋच्छति - क-अगा। कोविदारक्ष, भेदे उपद्रवे, कानने, पद्मभेदे,
महारण्ये, दुर्गमवन नि, गत्त च।। कान्तारक पु० कान्त वनम्मच्छति कट-एकुल (काजला) इभेदे । कान्ति स्त्री० कम--क्तिन् । शोभायां, दीप्तौ, अभिलाघे च । कान्तिदा स्त्रो०कान्ति+दा-के । सोमराजीलतायाम् कान्तिप्रदे वि०। कान्तिदायक न० कान्ति-दा- एषु ल् | कालीयकक्षे | कानिपदे वि० कान्दव न० कन्दौ भर्जनपाल संस्कृतम् अण। (मिठाइ) पकाने
मच्यभेदे। कान्दविक लि० कान्दव पण्यमस्य ठक | अपूपकारिणि तदुपजीविनि (मेठाइकर)।
पलायिते । कान्दिग्भूत लि• कां दिश यामीत्य नि भूत: प्राप्तः घो० । मीत्या कान्दिशीक त्रि० का दिशं यामीत्वाह ठक एप्रो०। भीत्या पलायिते । कान्य कुज न० कन्वाः कुआ यत्र कन्याकुल+खार्थे ऽण पृषो ।
देशभेदे, वितभेदे च (कनौज)। [च | छालझेदे पु० | कापटिक लि. कपटेन चरति ठक । कपटव्यवहारिणि शठे, परममज कापथ पु० कुत्सितः पन्धाः अच् समा० कादेशः । निन्द्ये धम नि । कापालिक पु० कपालेन मस्तककपरेण व्यपहरति भोजनपानादिक
करोति ठक् । स्वमामख्याते वर्णे, कुलाचारिभेदे च । कापिल पु० कपिलेन प्रोक्तमधीतेऽण । सांख्य शास्त्रज्ञ, पिङ्गलवणे
च। तद्दति नि ।
For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कापिश न० कपिशवोऽत्यस्य प्रज्ञाद्य ण । मद्यभेदे । कापिशाईनो स्त्री० कपिशस्थ मद्यभेदस्यायनम् स्थान. अथ-ल्य र
डीप । द्राक्षालतायाम् । कापुरुष पु० कुत्मितः पुरुषः कोः कादेशः । निन्दितपुरुषे । कापोत न० कपोतामां समूहअण । पारावतसमूहे। कपोतवर्ण:
त्वात् कपोतस्येदम् अण् । सौवीराजने, सर्जिकाचारे च ।। कामोताञ्जनं न० कापोत च तदञ्जन चेति कर्मः । सौवीराञ्जने । काफल पु० कुहिमत फलमस्य । (कटफल) दृक्षभेदे । काम म. कम-णिच्-अच् । शुक्र, इष्टानतिक्रमे, निकामे च ।
कम-घज। काम्य, अनुमतौ, छायामभीष्टविण्याभिलाघे, "पुंसो या विषयामेक्षा स काम इति भएयते”त्य ललनण विष
यापेक्षणे कन्द च पु० । कामकला स्त्री० कामस कला प्रिया । कला हेतत्वात् कामपत्याम् - रतौ । कामकार लि० काम काम्यं करोति अण । कामतः प्रवृत्तौ । कामकेलि पु० कामे रतौ केलियस्य । जारे। कर्म० । सुरते । कामग मिन् नि काम गच्छति गम-गिनि । यथेष्टाचरणशीले ।
टपो० मुम् । काम गामीत्ययात्र । कामवार ए० कामेन खेच्छया चर+घञ्चारः । कामद त्रि० कामान् ददाति दा-क। अभी टदायके, वनभेदे च । कामदघा स्त्रो० काम दोषि दुइ-क घादेशः । अभीयसम्पाय
व्याम् सुरभौ गवि। . . कामदुह् स्त्रो० काम दोन्धि दुह-किप । सुरभौ गवि । कामधेनु स्त्री० कामय अभीष्टस्य दोहनस्य हेतु नः । सुरभौ गति । कामध्न सिन् पु० काम ध्वसयति ध्वन्स-णिच-णिनि । शिवे । कामपाल पु. कामान् पालयति पाल-रक्षण-अप । बलभद्र । कामम् अव्य. कम-णिड-अमु । अनुमती, प्रकामे, पर्याप्ने, अस्तू
यायाम, अनुमती, अकामानुमती, स्वच्छन्दा?, अनिष्टस्थागत्या
For Private And Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३०४ ]
स्वीकारे च ।
रूपे, सुन्दररूपे च वि० । कामरूप पु• स्वनामख्याते देशभेदे । कामोलप यस्य । खेच्छाकामरूपिन् पु. कामतो रूप यस्य इनि । विद्याधरे। मनोजरू
पति, खेच्छारूपधारिणि च वि०। कामल पु० कामेन लखति लस-ड । वसन्तकाले । मत्वर्थे लच ।
कामयुक्त वि० । काम कान्तिं लुभाति लू-ड । रोगभेदे (कांग्रोल)
पु. स्त्री० स्त्रियां टाम् । कामवल्लम पु० त० । बाबच तन्मुकुल हि कन्दर्प प्रियम् । कामहन्ता स्त्री० कामतो इन्त' यखाः। पाटलायाम् । [(परगाछा) । कामक्ष पु० कामेन वीजा रनिरपेक्षतया यथेच्छ वृक्ष: । बन्दाक कामशर पु० कामस्य शर इव मुकुलवत्वेन । आनष्क्ष । कामसख पु० त० । कामस्य सखा+टच समा० । वसन्तकाले, तदुदीपके चन्द्रे च ।
[यनप्रणीते पन्थे । कामसूत्र न. कामस्य तत्तन्त्रस्य सूत्रम् | कामतन्त्रप्रतिपादके वात्मयाकामात शन० कामस्या श दूब | नखे । कामात्मता स्त्री० कामात्मनो भावः तल । कर्मफलाभिलाषशीलत्वे ।
| জামায় না । এমনি অন্ত:। कामात्मन् त्रि. कामे फलटणायामात्माऽन्त:करण यस्य । फलकाम
मायति, कामाकुलचित्ते च । काम अामा स्वरूप यस्य । काम
मये काम्यमानविषयशताकचित्तत्वेन तद पतापन्न खभावे । कामान्ध पु० काम यथेष्टमन्धयति खरेण विरहिणम् चुरा० अन्ध
अच् । कोकिले | कामेनान्धः ३० । विवेकहीने लि। कामालु पु० कामतोऽलति काल-पOप्तौ उण । रक्तकाञ्चनवृक्ष । कामावशा(सा)यिता स्त्री० कामान् छावशेते अव+गीर-णिनि तस्य
भावः तम् । अणिमाद्यष्टविधैश्वर्धमध्ये सत्य सङ्कल्पतारूपे ऐश्वर्थे । कामान् अषमा मिचेतुं शीशमख स्यतेः पिनि ततस्तल् । कामा
वसावितायत वार्थे । कामिन् पु० काम-णिनि । चक्रवाके, पारावते, चटके, सारसखगे च
For Private And Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३०५
एतेषां कामाधिक्यात् कामित्वम् । कमवति वि. स्त्रियां डोप
कामिनी । भीरुस्त्रियाम, दारुहरिद्रायाम्, मदिरायाञ्च स्त्री० । कामोन पु. काममनुगच्छति स | रामपूगे। कामानुगते लि। कामुक पु० कम-णिड्-उक | अशोकरक्ष, अतिमुक्तके, माधवील
तायाम्, चटके च | मैथुनकामनातिशयति त्रि। स्त्रियां
ङोप कामुकी। इछामानवत्यान्त टाप कामुका। कामुककान्ता स्त्रो० कामशानां कान्ता प्रिया । अतिमुक्तक सतायाम् । काम्पि त्य पु० कम्पिलाया नद्या बदूरभवो देवः राय । उत्तरदेशभेदे,
तत्र जातायां गुण्डारोचनाख्यायां लतायाञ्च । काम्बल पु. कम्बलेन परितो रथः । कम्बलेन समन्नाइटिते रथे । काम्बविक पु. कम्बू : शङ्खः शिल्पमस्य । शङ्ककारे (शांखारि) । काम्बोज पु० कम्बोजो देशोऽभिजमो निवामो वा यस्य अण कम्बो
जदेशोङ्गवेऽश्व', पुनागवई, म्ले छभेदे च । धबलखदिरे, माषप
याम्, जयपुछयाञ्च, स्त्री० डीम् । काम्य न० कम-णिङ् यत् । यत् किञ्चित् फलमुद्दिश्य, यज्ञदानतपः
क्रिया | क्रियते बड़लायास तत्काम्य' परिकीर्तितमित्य को
कर्मणि । कमनीये, सुन्दरे च लि० । काय पु० चीयतेऽन्नादिभि: चिञ् घञ् नि० । देहे । कः प्रजापति
झा वा देवताऽस्य अण इत् अन्तादेशः वृद्धिरयादेशश्च । प्रजापतिदेवताके चरौ, प्राजापत्यविवाहे कमिष्ठानामिकयोरधोभागे,
खल्याङ्ग लिमूलरूपे, बाझोती, लच्ये, स्वभावे, मूलधने च । कायस्थ पु० काये तिथति काय+स्था-क। परमात्ममि, लिपिकर
वृत्तौ (काएत) जातिभेदे च । कायस्तित्यनया स्था-क टाय |
हरीतक्याम् ग्रामलक्याञ्च स्त्रो० । कायिका स्त्री० कायेन निर्वाह्या ठक् । गवादिकर्मकरणरूपायां
"दोहावाद्यकर्मयुक्ता कायिका समुदाहृता” इति स्नृत्य लायां युद्धौ प्रत्यब्ध' पणतदर्धादिदेय नौ च "कायाविरोधिनी शश्वत् मया द्या तु कायिकेति भारदवचनात् ।
For Private And Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ३०६ ]
कार पु० कृहिंसायां, क करणे वा भावे घ । वव्य, निश्चये, यो
क्रियायाञ्च । कृ विक्षेमे प्राधारे घञ् । हिमाद्रौ, यतौ च | कर्मोपपदे कर्तरि अण । तत्कम कर्तरि यथा कर्मकारः वर्म
कार इत्यादि । कृ-कर्मणि घञ् विक्षिप्त धान्यादिराशौ । कारक लि. ब-खु । क्रियाजनके । क्रियोपाधिके साक्षात् क्रि
यान्वयिनि व्याकरणोक्त कार्ट कम्मर्मादिषु घटषु न । कारकदीपक न० अलङ्कारशास्त्र अर्थालङ्कारभेदे मा० १०प० । कारण न० क-णिच् करणे ल्युट । हेतो, यद् व्यतिरेकेण कार्यानुत्प
त्तिस्तस्मिन्, यथा दण्ड विना घटस्यानुत्पत्तिरतो दण्डो घटस्य कारणम् । माधने, इन्द्रिये, देहे च । कृञ् हिंसायां स्वार्थ णिच् भावे ल्युट् । बधे । क्रियते इति कर्मणि, वाद्यभेदे च ।
कृञ् हिमायां णिच-युच् टाप कारणा | यातनायां स्त्री० । कारणमाला स्त्री. अर्थालङ्कारभेदे साहि° १० परि। कारणोत्तर न० कारणेन उत्तरम् । व्यवहारेषु वायु पन्य स्त वस्तु
सत्यत्व नाङ्गीकृत्य तमतिकूलतासाधनकारणकथने यथा अयं शतं धारयतीत्यभियोगे सत्य ग्टहीत किन्तु शोधितम् इयं भूमिर्मदीयानेन भुज्यते इत्यभियोगे सत्यमेतस्य भूमि: किन्तु दानेन क्रवादिना वा इदानों ममेत्युत्तरकथनम् । कारणमप्येतदर्थे ''मिथ्योत्तरे पूर्ववादे कारण प्रतिवादिनीति" कारणोरेऽपि कारणशब्द
प्रयोगात् । कारण्डव पु० रम-ड.तस्य नेत्त्वम् रण्डः ईषत् रण्डः कारण्डः त
वाति वा-क: हमभेदे । कारम्भा खो० ईषत् रम्भा कोः कादेशः । प्रियङ्ग वच्च। कारव पु० केति खोज्य । काके । कारवी स्त्री० कारं वाति वा क, केन जलेन रौति अच् गौरा• डोष,
+अच् करयो मयूरस्तखेदम् अण +क-हिमायां णिच् किए कार तमवति काण वा । पतपुष्माया, जटायाम्, मयूरशिखायाम् । कारवेल, त्वकपलयाम् (तेजमा ) कृष्णजीरके च ।
For Private And Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३०७
कारवेल पु० कार वेल्लते वेल्ल-अण । (करेला) लताभेदे । बल्लाथै __ डीप । नुहकारवेलायाम् (उच्छा)। कारस्कर पु० कार करोति क-अण नि० सुट । किम्याकक्ष। कारा स्त्रो० कृ-भिदादित्वात् छङ् नि० दीर्घः । बन्धनागारे, दू
त्याम, वोरहाबस्यकाष्ठमयभाण्डे, सुवर्णकारिकायाञ्च । कारागार न० कावागारम् । बन्धनालये । कारापथ पु. लक्ष्मणात्मजयोरङ्गदचन्द्रके चोराज्यविषये देशभेदे । कारि स्त्री० क-पूज् | क्रियायाम् । शिल्पिनि त्रि०। कारिका स्त्री० क-धात्वनिर्देथे एव ल । क्रियायाम् । कर्तरि
राव न्न । नटयोषिति । स्वल्पाक्षर क्या बहुखार्थ बोधके लोके, गिल्पे च कृ-भावे एरु ल । यातनायाम् । क-वुण, मापितादि.
कृत्ये, हिमेदे च (सुद)। खियं कृतेति"सत्य तह इिभेदे (सदा। का रेता स्त्रो० कृ-णिच्-त । “कारिता नाम मा वृहियर्सिकेन कारीरो स्त्री० क जलमच्छाति क+क-विच् कार मेधः तमोरयतीति
ईर-अण । वृष्टिसम्मादिकायां यतक्रियायाम् | कारीरोमनु
वृधिरिति श्रुतिः । कारु लि. क-उण । शिल्पिनि, कारके ध। विश्वकर्मणि पु० । कारज पु० क जलमारुजति, कुत्सित रुजति वा रुज-क। करभे,
वल्मीके, नागके शरे, गैरिके, वयंजाते देहस्थे तिलादिचिह्न च । कारुणिक लि. करुणा शीलमस्य ठक् । दयालौ दयाशीले । कारण्य न० करुणस्य भाक: करुण व वा घम् । दयायाम् । कार्त्तखर न कृतवरे याकरभेदे भव', कताः पठिताः खरा येन तस्मै
वैदिकाय पाक्षणाय वा इदम् वा ध्यण । वर्षे, धुमार,
काञ्चनवृच' च । कार्तिक पु. कृत्तिकायां जातः अप । स्कन्द, कत्तिकानक्षत्रण
युक्ता पौर्ख मासी कार्तिकी मास्मिन् मासे अप, । स्वमामख्याते
शरडतो तोये मासे । कार्तिकिक पु० कत्तिकानचलेष युक्ता पौर्ख मापी कार्तिकी
For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३०८ ]
मा यत्र मासे ठम् । कार्ति के घरदतोहि तीये मासे । कार्ति की स्त्री कृत्तिकानक्षत्रप युक्ता पौर्णमासी ग्रण । चान्द्र___ कार्तिकमासस्य पौर्समास्याम् ।। कात्तिकेय पु०कत्ति कानामपत्य तत्यालितत्वात् ढक । स्कन्दे शिवपुल कार्तिकोत्सव पु. ७त. कार्तिकशुक्ल प्रतिपदि कर्तव्य दीपोत्सवे । कार्य म० वतनस्य भावः ध्यञ् । साकल्य, सामया। कार्पट पु० कोय ते क-विच कर्-पट: कर्म० सव भवति अण् ।
लाज्ञायाम् (चापडागाला) स्वार्थ ऽण् । क्षुद्रयस्तखण्ड', कपटेन
जीस वस्त्रे ष चरति अण । कार्यार्थिनि (उमेदार) । कार्पटिक पु. कपटेन काषाय रस्त्रण चरति ठक् । तीर्थयात्रोद्यते । कार्पण्य न• रुपणस्य भावः ध्यज। उचितव्ययविमुखतया धन सञ्चये
छायां, 'दैन्य च" कापण्यदोषोपहत स्वभाव दूति गीता. कास पु. कापास्याः फलम् अण तस्य लुक तस्य विकार वा अग्ण ।
(तला) कार्पासीफले । तज्जा तवस्त्रादौ नि | कार्पासनासिका स्त्री कार्यासस्य नासिके व सूलाकर्षण स्थानम् ।
यथा मासिकासूत्रदानेन पवादिराकष्यते एवं स्वत्वाकर्ष के तौ,
यन्त्र (टेको)। . कार्पासी स्त्री० क-पास खार्थे ऽण् । वृक्षभेदे (कापास) । काम्मण त्रि. कर्मणि कुशल: अण् | क्रियासु दक्षे, योगविद्यायाम् । कार्मिक त्रि• कर्मणा शिल्पिकर्मणा निवृत्त ठक् । विचित्रवस्त्रादौ । कार्मुक पृ० कर्मणे प्रभवति उकञ् । वंश, श्वेतखदिरे, महानिम्ब ..हिज्जले च । धनुषि न० । क्रियादा, कर्मक्षमे च नि । कार्य न० क-ण्यत् । प्रयोजने, तौ, व्याकरणोक्ष प्रा
देशप्रत्ययागमेष, न्यायमते प्राग्भावप्रतितोगिनि घटपटादि विकाररूमे कार्य, विनवरे, अवयववति, देहादौ, विवादे, पुण्यापुण्यरूमे
अपूर्व च । कर्तव्ये नि । काश्य म० कशस्य भावः ष्यन् । कृशत्व । साथै व्यञ् । अशे सा
लई, लकुचे (डेओ) दृक्ष च पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३०८ ]
कार्षापण पु० २० कर्घस्यायम् ाण या+पणवत्र कार्यस्य ग्रा
त
पणः । (काहन) षोडशसु पणेषु, पर्ण च । [ (तोला) कार्षिक ५० कर्षस्यायम् ठञ । पणचतुर्थभागे, रूयमाने च । काय पु० लभ क स्वार्थे ष्यञ् । सालटच । काल पु० कुतिमलति यल- अच् कोः कादेशः । कृष्णवर्णे । इति त्रि । लौहें, कक्कोलके, न० । कालयति सबै चुरा० कल०-अच् । यमे, महाकाले शिवे पुनैश्वरे, कोशिले रक्तचित्रके कासमद्द", क्षणदण्डादिसमये च पु० अयं च सर्वकाखेषु निमित्त' कारणम् । स च यादित्यादिक्रिया प्रचयरूपस्तदुपाधिको घटादिरूपो वा ।
"
∞
क. लक्षत् पु०
।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"
कालक पु० ० कल- एवुल् । जलौ ( देहस्थ चिह्न भेंटे ) जलव्याले च । कालशाके, यति, वीजमणिती अव्यक्तराशिसंज्ञाभेदे च न
कालक एठ पु० कालः कण्ठो यस्य | नीलकण्ट शिवे, मयूरे, ।
खञ्जने, कलविङ्क े, दात्य हे च ।
कालकूट म० कालमपि कूटयति, दहति कूट - अ । विष, कालय मृत्योः कूटो राशिरिव । देवासुररणे देवैर्हतस्य पृष्टमालिनः । दैत्यस्य रुधिराज्जातस्तरु र त्यसभिः । निर्यासः कालकूटोऽस्य सुनिभिः परिकीर्त्तितः । सोऽहिकल े, पूटङ्गवेरे कोङ्कणेमलयेऽभवदित्युक्त टच निर्थ्यामरूपे विषभेदे पु० न० ।
कालं समयं स्वगत्या करोति क्र- किप् क च ।
9
कालकेशी स्त्री० कालः केशएव पत्त्रादिर्यस्याः । नील्यामोषधौ ] ॥ कालखण्ड न० कर्म | दक्षिणकुतिस्थे मांसखण्ड यशति । कालचक्र न० कालचक्रमिव षडृतरूपारवत्त्वात् सदा परिवर्तमानवाच । कालखरूपे द्वादशमासाक के संवत्सरस्वरूपे चक्रे । कालचिन्तक पु० काल चिन्तयति विचारयति चिन्ति-वुल् । ज्योतिविदि देव ।
कालधम्मं पु० ६० मृत्यौ, समयखभावे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Shrik
[ ३१०
कालनियोग पु. कालेन कतो नियोगः कास्य वा नियोगः आज्ञा ' नि+युज-घज । देवाज्ञायां, कालकसनिय मे च । कालनियास पु० कर्मः । गुग्ग लौ । कालनेमि पु० राक्षसभेदे, हिरण्यकशिपुपुत्र देत्यच “कालनेमि. बधे बुक ईति पुराणम् । कालपर्ण पु. काचं कृष्ण पर्णमस्य । तगरहने । कालपुच्छ पु० काल: पुच्छोऽस्य । “गुयोरणसमः कालपुच्छो सुन- भिरीरित" इत्य ने मृगभेदे । कालपृष्ठ पु० काल पृष्ठमस्य | मृगभेदे, कङ्कपक्षिणि, चाये च । ___ कालोयम दूब पृष्ठमस्य । कर्णस्य चापे ।। कालमान पु. कालं मानमस्य । कृष्ण जीरके, कृष्णतुलस्याश्च । काल मूल पु० कालं मूलमस्य । रचित्रकक्ष। . कालमेषी स्त्री० कालं वर्ण मिति सङ्घ ते मित्र-अण् । मञ्जिया
याम्, सोमराज्याम्, विकृति च । कालरात्रि स्त्री. कालस्य रावि शिका । सर्वभूतापहारिण्याम्
मृत्यु देव्याम् यमगिन्याम् कल्पान्तरात्रौ, “दीपावली तु या प्रोक्का
कालरात्रिश्च सा भते" त्यत कार्ति कामावास्यारात्रिसमये च । काललवण न० कर्म० । बिड्लवणे । काल लौह न० कम्म० । कृष्णायसे गौहमेदे । कालसन्त पु० काल कृष्ण यन्तमस्य । कुलत्यक्ष ! कालशाक न० कर्म • श्राीये शाकभेदे । कालसर्प पु. नित्यकर्म । कामर्षे महायिने ( के उटासाप)। कालसार व कालेन सारः शवलः । कृष्णसाराभिधे मगे, । कालसूच न०. कालस्य यमस्य सूत्रमित्र । कुलाल वक्रतत्र छ दन... हमे नरक ट्रे । का नसेय न० कलस्खा दधिकुम्भ भव, ढक । तक्र। . वा स्कन्ध गु० क.लः स्कन्धो यस्य । तमालहन, तिन्द हो, जी
रकट, दुष्वदिरे, उदुम्बरे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३११ ।
काला स्त्री० काल+अद्यच् । अणविकृति कालयति अच् ।
मजिष्टायाम् । कल-क्षेपे कर्मणि घळ अश्वगन्धायाम् पाटलाक्षे, कृष्णजीरके, नीलिकायाञ्च । कालागुरु न० कर्म । प्राग्ज्योतिषदेशोत्पत्तिके कृष्णागुरुचन्दने । कालाग्नि पु० कालकार: मृत्य कारी अग्निः प्रलयानौ कालानादयोऽप्यन ।
कलविङ्क, कपिञ्जले पहिणि च । कालानुनादिन पु० अनुमदति अनु नद-णिनि कर्म. अमरें। वानानुसारक न० कालः मृगमद इयानुसरति दूरतो गच्छति स
। कृष्णागुरुणि पोताख्यचन्दने । । कालानुसारिन न० काल: म्गमद खानुसरति गन्धन दूरतो ग
च्छति णिनि । ओलेये गश्चद्रव्य । कालानुसायं पु० न० । कालेन मृगमदेनानुसार्य ते अनुर-ण्यत् ।
शैलजे गन्धद्रव्य, शिपायज्ञ', (शिशु) तगरे च । कालान्तरविष पु० कालान्तरे दंशनकालात बद्धकालानन्तरं विषं
यख । मणिकादौ । तस्य हि विघं कालान्तरे कष्टदम् । क लायस न० कर्म० । लौहमे दे। कालाशुड्वि स्त्री कालस्य शुभकर्म योग्यसमयस्य अशुद्धिः । शुभक
___किरणप्रयोजके स्कृत्याद्य क कालदोघे । कालिक प० काले वर्षाकाले चरति ठक | वकखगे, कालं कृष्णया--
मनुसरति ठम् । कृष्ण चन्दने कालागुरुणि । प्रकष्टः दीर्घः कालोऽस्य प्रकृष्ट ठ । वैरे | कालेन निर्दृत्त कालस्यदं वा ठक् । कालभवे कालसवन्धिनि च त्रि० | कालो वर्णो ऽस्यस्याः ठन् । देवीभ दे वृश्चिकपनक्षे, (विचाति ) क्रमेण देयवस्तुमूल्ये, नवमेधे, पटोल शाखायां रोमाल्याम् मांस्या, काक्याम्, शिवायां, मेघावछौ, वर्णादिदोघे सुरायां, काकोल्या, श्यामाख्यविहगे प्रतिमासदे
यष्टड्डौ कुमटिकायां, निशिरायां हरीतक्यां च स्वी०। कालिङ्ग पु० कुत्सित लिङ्गमस्य । म मिकर्कारो, इखिनि, सर्प,
लौहमें दे च । कालिङ्गानां राजा अण। कनिङ्गदेशपतौ -
For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३९२
भतो बहुषु तस्य लक कलिङ्गाः । “कविदेशमारस्य पञ्चाष्टयोजनं शिवे ! । दक्षिणयां मरेशानि ! कालिङ्गाः परिकीतिता रत्यक्तदेश दे ३० व० गौरा० ङीष् । राजकर्कश्याम् । कालिन्दी सो० कलिन्दाद्रौ भवा ऋण ! यमुनायाम् । कालिन्दौमदन पु० मिनति हलेनाकर्षण न गतिरोधनादिना अन्य
था करोति भिद-धु ६०० । बलभद्रे तत्कथा च हरिवंशे । कालिमन् पु० कालस्य भाव मनिश्च । कृष्णतायाम् । काली स्त्री० कालो वर्णोऽस्यस्याः अच् डी । देवीमे दे, मत्स्य'गवायां व्यासमातरि सत्यवत्याम, नवमेघालौ, परीवादे कालानन्यां
निति, रात्रौ, चिकाल्याम्, । (विचाति ) वर्जिहाभेदे च । क.लोयक पु० बालस्य वर्णस्यायं सहाछ: सज्ञायां कन् । दारुह.
रिद्रायाम् । कृष्णचन्दने न० । कानेय पु० कलेरपत्यम् ढक । दैत्यभ दे, (कालायकृष्णवर्ण तायै प्रम
पति ढक् । यति । कालचन्दने न० । स्वार्थे कन् । कुक्कु रे ।
कालीयके चन्दने न० | हरिद्रायाम् प० । काल्पनिक त्रि• कल्पनायाः आगतः ठक । कल्पिते, यारोपिरे,
कल्पनाभवे च । [गर्भ धारणयोग्यकालप्राप्तायां गवि । काल्या स्त्री॰ कालः गर्भधारणयोग्य समयः प्राप्नोऽस्य यत् ।। कावेरी स्त्री० कस्य जलस्य वेरं शरोरं तपेदमियण । सरिङ्गे दे। कु
मितमपवित्र बेरं यथाः खाङ्गात् डीए। वेश्यायां पूब० । हरिद्रायाम्।
[कवित्व च | काव्य इ. कविरेव खार्थे व्यज । शुक्र । कवेः कर्म । ग्रन्थों दे का यलिङ्ग न० अर्थालङ्कारभ दे । सा० १० परि० । कायापत्ति स्त्री० अर्थालङ्कारभेदे। मा० १० परि० । काश दीप्तौ या० कात्म ० अक० सेट् । काशने अकागिट, काशामास
चकाशे णिच् अवकाशत् न । काश दीप्तौ दिवा प्रात्म० अ० सेट । काण्यते । अकाशिष्ट पिच
अचकागत् त ।
For Private And Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३१३ ]
काय पु. काश-अच् । रोगमे दे, चुते, हणमेदे च, तत् पुष्ये न० ।
खुल् । काशकः । कायम दे । काशिराज पु० ६१० टच् समा० ड्यापोरिति सम्बः । सपने दे,
दियोदासे धन्वन्तरी बोध । मागी खी• काश-बच गौरा० डीए । खनामख्यातायां नगर्यो ___"काशीतलवाहिनी गति प्रसरसमानम् । काशीय न० कं असमते व्यानोति क+अध-पिनि तेषु मध्ये १ क ।
(हीराकस ) उपधालभ दे तत्संयोगात् दन्तादितो अलखवणात् .
तस्य जलव्यापप्रधानत्वम् । कारनौर न. कश्मीरदेयेषु भवः षण् । हुमे, पुष्करमूले, टङ्के
(सोहामा) 'शारदापीठमारभ्य कामाद्रिसटान्नकम् । तायत् काश्मीरदेशः स्यात् पञ्चाशयोजनात्मक स्य के देणे ब०व० च ।
तेषां राजा अण । कश्मीरनपे तस्य वधु दु । कश्मीराः । काश्मीरज पु० काश्मीरदेणे जायते जन-इ । कुछ मे, कुछ, (छड़)
पुष्करमूले । गौरा० उगे मालाम् अतिविषायाम् खी० ।
ब० । कारमीरबमाप्यत्र । काश्यप पु० कक्षपख गोलापत्यम् विदाद्य मुनि दे, ममोहे, मीन
भेदे, गोलभ दे, तत् प्रवरान्तर्गतमुनिभ दे च कश्यपात्ममनात दिन काश्यपि पु० कश्यपस्थापत्यम् इज । गरुडायजे अरुण। काश्यपो स्त्री० कश्यपस्य यम् वण डीप । पृथिव्याम् । काश्यपेय पु० कश्यपसापत्यम् ठक् । सूर्य । गरुड़े च । काठ० काश-क्थन् । बन्धने दारुणि । काठकदली स्त्री० काष्ठमिव कठिना कदली साक० । वनकदल्याम् । काष्ठकीट पु० त० । धुणाख्ये कीटे ।। काष्ठकुट्ट पु० काष्ठ कुट्टयति छिनत्ति अण् । (काट्ठोकरा) पचिभ दे । काष्ठकुद्दाल पु. कुमुद्दालयति दल विदारणे अण् शक० कुहालः ।
त। नौकादेमलापनयनाथै काठघटिते कुद्दाले ।
For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३१४ ]
काष्ठतच् पु० काष्ठ ं तक्षति किप् । रथकारे वर्द्धकौ ( कुतर) ख्याते
सङ्कीर्णवर्णे ।
काष्ठतक्षक ५० काष्ठ तक्षति एव ल् । रथकारे वर्द्ध कौ (तर) | काष्ठ ष्ठलेखक ५० काष्ठ ं लिखति एवुल् । घुणाख्ये कीटे ।
काष्ठा खो० काश-कथन् । दिशि, दारुहरिद्रायाम् स्थितौ पर्थ - यसानभूमौ, अष्टादशनिमेषात्मके काले, उत्कर्ष, काष्ठागतस्त्र हरसानुविद्धमिति कुमारः सोमायाञ्च परा हि काष्ठा
तपसस्तया पुन
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
काहलापुष्प पु० काहले
J
रिति कुमारः | काष्ठाम्बुवाहिनी स्त्री० पुनः पुनरम्बु वहति णिनि,
काष्ठस्याम्बुवा
3
हिनी | काष्ठरचित नौकाल तिजल से चन्याम् द्रोग्याम् । ( सेश्रोनी) । - कास कुत्सितशब्द े भ्वादि० काम० अ० सेट् । कामते व्यकासिट कासामास णिच् अचकासत् त |
कास पु० कास–घञ् | रोगदे |
कासनी स्वी० का रोग हन्ति ठक् । कण्टकार्य्याम् ।
कासमई पु० कास मृगाति मृद - अण । ( कालकासुन्दे) वृक्षभेदे |
कासमद्दन पु० मृद - ल्यु ६० । पटोले ।
ईषत् सारोऽस्य वा ।
कासर पु० के जले व्यासरति श्र+सृ- अच् ईषत् सरति स्थूलकाय - त्वात् कोः कादेशः वा । महिषे । कासार पु० केन जलेनासम्यक् सारोऽस्य, सरोवरे, सपद्म निष्पद्म े वा महाजलाशये । कासारि पु० ६० । कासमर्दों, आलु च । कासोश न०. क्षुद्रः कामः कासी तां श्यति थोक 1
(हीराकस) }
उपधातुभेदे ।
कास, स्त्री० कस—ऊ णिञ्च । विकलवाचि, दोनौ, बुद्दौ, रोगे च ! काहल पु० कुल्मिन हलति लिखति व्यच् कोः कादेशः | कुकुटे,
बिड़ाले च । शब्दमात्र े, महाठक्कायाम्, वाद्यमेदे, महाध्वनौ,
अव्यक्तवाक्ये न० । शुष्क े, म्भृशं स च त्रि० ।
9
For Private And Personal Use Only
●
पुष्पमस्य । धतूरे |
७
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३१५]
कि माने जुहा. पर० सक० अनिट् । चिकेति अकै पीत् । किंवदन्तिान्ती) स्त्री० किम्+वद-भिच् या डीघ् । जनश्रुतौ सये. . असत्य वा लोकापवादे। किंवा अम० किञ्च वा च छ । विकल्पे, अथवेत्यर्थे । किंगारु पु• कुमित शृणाति किम्+-जुण । धान्याद्ययभागे,
वाये, कङ्कपक्षिणि च | किकीदिवि पु० किकीति दोयति गब्दायते किकि+दिव-इन् नि. दीर्घः। चाप विहगे । :
स्त्रियां ङीप् । किर त्रि. किञ्चित् कुत्सित या करोति-ट । भृत्य, मेवके । किङ्गिणी स्त्रो० किञ्चित् किण करोतीति णिच्-अच्-गौरा० - डो। कटिभ षण क्षुद्रघण्टिकायाम्, विकत च । किङ्किर पु० किम्+क+ककोकिले, भमरे, हये, कन्दपं त्र।
__रक्तवर्ण स्त्री। किङ्किरात पु० किङ्किरां रक्तवर्ण मतति गच्छति पुष्पहारा अण् । अशो: कक्ष, शुकपक्षिणि रक्ताम्लक्ष (रलझाटी) अत-अच् कर्मः । कन्द. कोकिले च । ।
[बनायाञ्च । किञ्च अव्यं० किञ्च च च । प्रारम्भ, समुच्चये, साकल्ये, सम्माकिञ्चन अव्य० किम्+चन । असाकल्ये, अल्पे च | पृश्निकर्म
पला पु० । किञ्चित् अव्य० किम् + चित् । असाकल्य, बल्ले च । किञ्चु नुक पु० किञ्चत् चुलुम्पति सौल चुलुम्म डु संज्ञायां कन् ।
• (के चो) महीलताये कीटभेदे । किल्क पु० किञ्चित् जलति जल-अपवारण क तस्य नेत्वम् ।
केतरे, पुष्परेणी, नागकेशरे च पद्ममध्यस्थ केशाकारे । करहा
टवेटने न० । किट गतो सक० भये अक० भ्वा० पर० सेट् । केटति अकेटीत् । किट पु० किट-गतौ इन् किच्च । करे। हमले च (काट) । कि न० किट-क्त दड़भावः। धानां मले, तैलाद्यधोभागस्थे
For Private And Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३१६ ।
किण पु. कण गतौ च पृषो अत इालम् । (घंटा) । शुकवण',
__ मामयन्यो, घर्षपज चिह्न च। [डी । अपामार्गे । किणिही स्त्री० किण-अत्यर्थे इनि किणिनो बणान् हन्निड गौ० किण्व पु० न० कण-व मि० | सरावीजे द्रव्ये “किएषादिभ्यो मद
अक्तिवत्" इति मांख्य हत्तम् । पामे म० । कित संशये रोगापनयने च भ्वा० पर० सक० सेट् । चिकित्मति -
चिकित्सीत् । बासे अक० इच्छायां सक० । केतति अनीत् । कित ज्ञाने जुहो० पर० सक० सेट् । चिकेत्ति अकेतीत् । कितय पु० कि-भावे-क कितेन वाति वा-क । द्यूतकारके, वञ्चके,
- खले, चोरनामक गन्धद्रव्य, धुस्तूरक्ष' च । किन्तनु पु० किञ्चिन्माना तनुर्यस्य । अष्टपादे (माकड़सा) कीटभेदे । किन्तु अव्य० किञ्च तु च ६० । पूर्ववाक्यसङ्कोचज्ञापने, प्रागुक्रविरु
धार्थ, किं पुनरित्यथै, च । किन्नर पु० कुत्सितो नरः कुत्मा च अश्वमुखत्वे नरदेहत्वात् नरमुखत्वे
चावदेहत्वात् । देवयोनिभेदे देवानां गायके । किन्नरेश पु० त० । कुवेरे धनदे। कित्र अव्य. किञ्च नु च ६० । प्रत्र, वितर्के, मादृश्ये, स्थाने च । किम् अव्य० के डिम् । प्रने, निशेधे, वितर्के, निन्दायाञ्च । किमु अव्य० किञ्च उ च ६० । विमर्षे सम्भावनायाञ्च । किमुत अव्य, कि उन च छ । प्रत्र, यित, विकल्पे, अतिशये च। किम्पच वि० किं पति अन् । वपण' सहि श्रामोदरपूर्ति मात्र
पचति नागन्तुकातिथिभ्यो दानार्थम् ।। किम्पचान वि० किम्+पच-अानच् । अामोदरपति मात्र पाककर्तरि कपण।
[कृपण त्रि० । किम्याक पु० निन्दितः पाकोऽस्य ( माकाल ) इतिख्याते पक्ष । किंपु(पूरुष पु० कुत्मितः पु(पू)रुषः । देवयोनिभे दे देवगायके । हिमा.
चलहेमकूटयोर्मध्यस्थे नववर्षात्मकजम्नु हीपस्यैकतने बर्ष । कियत् वि० किम्+परिमाण, वकिमः क्यादेशः वस्य यः । किंप
For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[:३१७ ] रिमाण इत्यर्थे । [डित्त्व टिलोपे एव ल । उद्योगे उत्माहे । कियदेतिका स्त्री० कियत् एतत् प्रारभ्यमाणं करोति णिचि । किर पु० क-क । शूकरे । किरण पु० क-क्य । सूर्य, रश्मौ च । किरण मालिन् पु० किरणानां मालाऽस्त्यस्य इनि । सूर्ये । किरात पु० कीर्यन्त ऽवस्करा अत्र क-क पर्यन्तदेशस्तमतति अण् ।
म्हे छजातिभेदे पर्यन्त देशायिणि, अल्पतनौ, “तप्रकुण्ड समारभ्य रामक्षेत्रान्तकं शिवे ! किरातदेशो देवेशि ! विन्ध्य शैलेऽवति
छति इत्य कदेशे च । किराततित • किरातदेश उत्पत्तिस्थानत्व'नास्यस्य अच् । कर्म०
- (चिराता) ख्याते वृक्ष', अश्वगन्धाक्ष, भूनिम्ब च । किरि पु० कृ-इक । भूकरे । किरीट पु० न० कृ-कीटन् । मुकुटे, शिरोवेष्टने च | किरीटिन् पु० किरीट इनि। अज ने | मुकुटपति त्रि । कि मौ स्त्री० किरति किप किरं माति मा-क गौरा० डी । पला
शक्ष', ग्टहे, स्वर्ण पुत्तलिकायाम्, लौहपुत्तलिकायाञ्च । किर्मीर प० कृ-ईरन् कित् सुडागमञ्च | नारङ्गरक्ष, राक्षसभ दे,
चित्रवर्णे च । तहति वि० । किल अव्य० किल-क | यार्त्तायाम्, अनुशयाथै, निश्चये, संभाव्ये प्रसि
डप्रमाण द्योतके, सत्ये, हेतो, अरु चौ, अलीके, तिरस्कारे च । किलकिञ्चित "हर्घादित गीतादिव्यामि किलकिञ्चितम्" इत्य को
स्त्रीणां विलासभेदे "दमयन्तीकिल किञ्चितं किले".त नैषधम् । किल कि ना स्त्री० किलकिलेति वोभायां हित्व ततः क्यच ततः किम् ।
हर्ष स्वने, सिंहनादे, वानराणां शब्दानुकरणे च। किलाटक पु० "नष्टदुग्धस्य पकस्य पिण्डः प्रोक्तः किलाटक" इत्यु •
के क्षीरविकारे । कि नाटिन् पु० किलति क, अट-णिनि कर्म । वंशे वृच्छे । किनास न० किल-क-तमस्थति अस+अण, । सिभरोगे (छुली).!
For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३१
]
किलिन पु० किल-इन् ततो जातः जन- पृ०। कटे, सूक्ष्म काठे च । किल्विष न० किल-टिपच बुक । अपराधे, पापे, रोगे, धर्मा. ____ धर्म फलभ ते अनिष्ट संसारे च । किशल पु० न० कि गतति गल-अर ४० पल्लवे । किशलय पुं० १० | किञ्चित् शनति चलति कयन् ४० । पल्लवे । कियोर पु० कश-ओरन् मि० । इसिपिशी, सूर्य, तरुणावस्थे
'किञ्चिच्छ र किशोरः स्थात् यतो हि दशमात् परम् । शूरत्व .. दृश्यते किञ्चि” दित्य को दशवर्षोत्तरपञ्चदशवर्षवयले लि० ।
स्त्रियां डीप । ' किक बधे चुरा० अात्म० सक० सेट् । किष्कयते अचिकिष्कत । किष्किन्ध(न्धर) पु. बोदेशस्थे पर्वतभेदे । तत्रत्यगुहायां स्त्री० । किष्क, पु० स्त्री० किष्क-उ ! हादशाङ्ग लिपरिमाण, प्रकोष्दे थे,
हस्तपरिमाणे च । कि पचम् पु० किकु मितं पर्व यस्ख । दक्षौ, वंशक्ष, पाट
___ मले च (नाडा)। किसलय पु० न० किञ्चित् सलति मल-गतौ कयन ४०। पल्लवे । कोकट पु० किञ्चित् कुत्मितं कटति १० । अश्वे । मगधदेशे ब० व०
च 'कोकटेषु गया पुण्ये ति पुराणम् । कृपणे, निईनेच वि० । कोकग पु० कीति कति कश-शब्द अच् । चण्डाले । कोकप्त पु० कीति कसति कम-गतौ अच् । कमिजमे दे अस्थि
न० कठिने त्रि। कोकि पु० पु. कीति शब्द कायति डि | चापपक्षिणि । कोचक पु० कोत्यव्यक्त चकति चक-टत्यादौ अच् । दैत्यभ दे, “की
चका नाम ते वंशा ये खनन्त्यनिलाहताः" इन्य को वेण भेदे (तल
तावाश) विराटराजश्याले, के कयाधिपे टपभ दे च । कोचकजित् पु० कीचक जितवान् जि-भ ते किप । भीमसेने एवं कीचकमिदादयोऽन्यत्र ।
[ अचीकिटत्-त । कीट बन्ने वर्णे च चुरा० उभ. सक० सेट् । कीटयति ते.
For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[३१]
कीट पु० कीट-बच् । लमिभ्यः स्युले क्षुद्रजन्तुमाल े । साथै कन् 7 तथार्थे मागधजातौ च । कठिने त्रि० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कोटन पु० कीटं हन्ति हम-टक् । गन्धके ।
कोटा स्वी० कीटेभ्यो जायते जन-ड । जतुनि लाचायाम् कोटमणि पु० कोटेषु मणिरिव । खद्योते ।
कोहम् ५० किम्+
कि किम को । किंप्रकारे । ट । कोटशः । कस । कीदृतोऽप्यत्र ।
कौनाश ५० कुत्सितं नाशयति किनाति नि० । यमे, "कीनाथ निजेतनातिथि मिति माघः वानरभ ेदे, कर्षके पशुघ्न े, क्षुद्रेच । कोर पु० कोति ईरयति दूर - अच् । शुकपचिणि, देशभ दे ब
य० । मांसे न० ।
कोर्ण ६ि० कृ-क्त | ग्रच्छन्न े, निहिते, विक्षिप्ते च । कीर्त्त'ना स्त्री० चुरा० कृत–युच् टाप् । | यशसि । कोर्त्ति स्त्री० ० कृत- क्तिन् | यशसि |
कौर्त्तित त्रि० ० कृत-क्त । कथिते - ख्याते च । कीर्त्तिशेष पु० कीर्त्तिरेव शेषः । मरणे | ब० | म्हते लि० । कील व स्वादि० पर० स० सेट् । कोलति कोलीत् ।
कील पु०स्त्री० कील-क | अग्निशिखायाम् । करण घञ् । शङ्कौ; शस्त्रे, कफोणौ स्तम्भ े, लेथ च ।
कीलक ५० कील+खार्थे संज्ञायां वा कन् । कीलार्थे, गवां दोहनायें बन्धनस्तम्भळे, गवां कण्डयनार्थे स्तम्भ च ।
कीलाल न० कोलां वह्निशिखामलति वारयति काण । जले, रुधिरे च। कोलामौग्न शिखां लाति ला-क । अमृते । कीलेन प्रतिबन्ध ेन छाल्यते वार्य्यते बल-घञ् । पशौ पु० 1
भावे-त । बन्धे न ० ।
कीलित त्रि० कील-क्त । बङ्ग । कोश पु० कस्य वायोरपत्यम्
वानरे ।
कोशपूर्ण ५०
त इञ् कि हनुमान् ईशो यस्य । [ङीप् । कोशपर्णीत्यप्यत्र । अपामार्गे । जातित्व
कीयः तज्ञोमेव पमस्य ।
For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३२० ]
अ शब्द भ्वा० आत्म० सक० अनिट् । कयते अकोष्ट । कु यात खरे उदा० आत्म० सक० अनिट् । कुटादि । कुवते अकुत । कु शब्द अदा० पर० अक० अनिट् । कौति अकौषीत् । कु अन्य कु+डु। पापे, निन्दायाम, ईघदर्थे, निवारण च । भूमौ, - धरायाञ्च स्त्री० । कुक बादाने वा० आत्म सक० सेट् । कोपते | अकोकिष्ट । कुकौल पु० को: पृथिव्याः कील इव स्तम्भहेतृत्वात् । पते । कुकुट पु० को कुटति कुट-क । (सममि) इति ख्याते शाकभेदे | कुकुद पु० सत्कारपूर्ब कमलङ्क तकन्यादातरि । कुकुन्दर पु० कु भूमि दारयति अन्तर्भूतण्यर्थे ह-श्रण नि० । कुत्सित
कुन्दरमत्र, कुद्यते कामिनाऽत्र स्कुट नि० वा । स्त्रीणां नित
म्बस्थे आवर्ताकारे पृष्ठवंशादधोगतवये | कुकुर पु० कु पृथिबों कुरति कुर-क । यदुवंशीयन्दपभेदे तेषां यया.
तिशापात् राज्य नास्तीति पुराणकथा । कुकुरस्त्रिय इति भाषः ।
दशा देशभेदे ब० व०। कुकूल पु० कोः भूमेः कूल कुत्सित वा कूलम् कु-ऊलच् धातोः कु____ गागमश्च । तपानले, शङ्ख निः सङ्कीर्ण गर्ने, वर्मणि च । कुकोल न० कुलित कोलति कुल-अच् । कोलिक्ष । कुक्कुट पु० कु-किम् कुक् तेन कुटति कुट-क I (कुकड़ा) ख्याते खगे,
हणोल्कायां, धनकुङ्कुटे, वह्निस्फ लिङ्ग च स्वार्थ कन् । तर “शूद्राज्जातो निषाद्यान्तु सवै कुक्कुटकः समृत" इति मनक स.
कीर्सवणे । स्त्रियां डीम् । कुकुटमस्तक पु० कुक्कुटस्थ व मस्तक यख । चव्य (चद) । कुक्कटवत न० ज्येष्ठ भाद्रशुक्ल सप्तम्यां सन्तानार्थं स्त्रीभिः कर्तव्य
व्रतभेदे । . कुक्कुटशिख पु० कुक्कुटस्य शिखेव शिखा यस्म । कुसम्भक्ष तस्य हि
पुष्माणि कुक्कुटशिखावल्यानि । कुक्कुभ पु० कुक इत्यव्यक्त भन्दं कौति कु-भक । वनकुटे ।
For Private And Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३२१ ]
कुकर पु० कोकते किप करत शब्दायते कुर-गन्दे क क । ___रूनामख्याते । पौ। ग्रन्यपणे वृक्ष न । कुक्करद्रु पु० कुक्कुरस्थाने यो क्षः गाव । (कुकुरमोडा) वृषभेदे । कुक्कवाच् पु० कुक्कु इत्यव्यका वाक् यस्य । सारङ्गमगे । कुक्षि पु० कुष-कसि । उदरे, उदरस्य वामदक्षिणपाश्वयोश्च (कांक) । कुक्षिम्भरि वि० कुछि यिभर्ति झ-इन्-मुम् च । देवातिथिवचने
मात्मोदरमा लपूर के । कुक्षिरन्ध न० कुक्ष रिव रन्ध्र छिद्र यत्र । नले । कुङ्कुम न० कुक्यते श्रादीयते कुक-उमक नि० तुम् । कारमोरदेश्जे खनामख्याते गन्धद्रव्ये।
[त्तिस्थाने पर्वतभेदे । कुमाद्रि पु० कुङ्कमस्याकरः अदिः । काश्मीरदेशस्थ कुङ्कुमोत्पकुच रोघे, सम्पर्के, लेखने च मक० कौटिल्ये काक० तु ० पर० सैट
कुटादि । कुचति अकुचीत् चुकोच । कुच उच्च शब्द भ्वा० पर० अक० सेट् । कोचति अकोचीत् । कुच पु. कुच-सम्पक-छाच । स्तने । कुचन्दन न० कुत्सित गन्धहीनत्वात् चन्दनम् । रनचन्दने, (वकम्) ।
ज्ञभ दे च । कुचफल पु० कुचाविव फलमस्य । दाडिम्वा । कुचर त्रि० कुत्सित चरति चर-छाछ । परदोषकथनशीले । कुचेला स्त्री० कुमित चेलमिव पत्रमखाः विद्धकर्ण वक्ष गौरा०
डीष । अम्बठायां (आकनादि)। कोजि त्वा, कुका । कुज स्तेये, भ्वा० पर० सका० सेट् उदित् । कोजति अकोजीत् कुज पु० को दृथिव्यां जायते जन-ड । मङ्गलग्टहे, नरकासरे,
वृतमात्रे च । सीतायां कात्यायन्याञ्च स्त्री० । कुज्झटि(टो) स्त्री० कु-कप कुत् झट-संहतो रन्, वा डीम् ।
(कुयासा) नीहारे । कुञ्चन न० कुन्च-ल्युट । कौटिल्य अनादरे च "बाताद्यावमस
कोच जनयन्ति यदा मलाः । तदा द्रष्टुं न शक्रोति कुञ्चन' नाम
For Private And Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३२२]
सहिडरित्य के नेत्ररोगभेदे च । स्वार्थे कन नभोरेणौ । कुञ्चि पु० कुनच कौटिल्ये इन् । अष्टमुष्टिर्भवेत् कुञ्चिः कुञ्चयोऽष्टौ __ च पुष्कलम्" इत्यक मानभेदे । कुञ्चिका स्त्री० कुन्च-खुल टाम् । षणजीरके, (कुचे) इति ख्याते
मत्मप्रभेदे (कन्ची) वंशशाखायां, तालकोबाटने यन्त्रभेदे (काटी)
उहाटिनी कुञ्चिकेति प्रसन्न राघवम् । कुञ्चित न० कुन्च-क्त । तगरपुष्ये । चक्र, सङ्कचिते च लि०। कुञ्ज पु० को पृथिव्यां जायते जन-ड ४० । हस्तिहनौ, समन्तामता
दिभिराच्छादिते मध्यम्भून्य पर्वतादे: स्थानभेदे पु० न० । कुञ्जर पु० कुड+स्त्यर्थे र । हस्तिनि । कुञ्जरच्छाय पु० "योगोमधात्रयोदश्यां कुञ्जरच्छायसंज्ञकः । भवे
न्मघायां संस्थे च शशिन्य दून्य के योगभेदे । कुञ्जरपिप्प नौ पु० कुञ्जर दूब स्थला पिप्पली । गज पिप्पल्याम् । कुञ्जराशन पु• कुञ्जरैरश्यते अश-भन्ने ल्य ट् । अश्वस्थवृक्ष । कुञ्जल न० कुत्सित जल यल ट०। काझिके । (प्रामानि) | कुट कौटिल्य बदा० पर० मक० सेट् कुटादि । कुटति अकुटीत्
चुकोट । कुट प्रतापने चुरा० अात्म सक० सेट् । कोटयते अचूकाट त । कुट वैकल्य भ्वा इ.दित् पर० अक० मेट । कुण्टति अकुण्टीत् । कुट पु० कुट-अच् दुर्ग (गड़) पर्वते, वृजे च । घट' पु० न० ।
ग्टहे स्ली० डीम् । शिलाकुट्ट अस्त्र पु० । अत्र कुट्ट इत्य।
वेत्यन्ये । कुटङ्क पु० कुटौं ग्टह कपति ड ट० । ग्टहा छादने, (चाल) गिरि
सन्निकट च । कुटज पु० कुट पर्वते जायते जन-ड । (कुड़ची) वृक्ष भेद यस्य फलम्
इन्द्र यय: । कुट घटे जायते । अगस्त्यमुनी द्रोणाचार्य च । कुटजवौज न० ईत० । इन्द्रयवे । कुटनट पु० कुटन वक्रोभवन नटति । श्योनाक बने । मुस्तके न० ।
For Private And Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३२३ ]
कुटप पु० कुट-कपन् । सुनौ । ग्टहसमीपस्थोपयने, कुड़वरूपमान.. 'भेदे च | पद्म न० । कुटि पु• कुट-दून् । वृक्ष, देहे, जले च । च द्रग्टहे स्त्री० वा डोम् । कुटिचर कुटौ जले चरति चर-अच् । वारिचरे शूकरे । कुटी टि र पु० अल्पा कुटी इरन् । पर्णशालादौ (कुडे) । कुटिल वि० कुट-दूलच् । वक्र, भङ्ग रे च । तगर पुष्ये न० । कुटिलग पु० कुटिल गच्छति गम-ड | सः । नन्द्या स्त्री० टाप् । ___वक्रगामिणि त्रि ।
[बच् । यतिम दे । कुटिटी)च(र)क पु० कुत्र्यां कुटौ वा चरति, चकति यति । वा क कुदाब पु० न० कुट स्व-अच् । पोष्यवर्गे बान्धवे, सन्ततौ, द्वितीय
• ग्टहे च । कुटुम्ब एतौ चुरा० अात्म० अक० सेट । कुटम्बयते अचुकुटुम्वत । कुटुम्विनी स्त्री० कुटुम्ब+नि । पति पुत्रादियुतायां प्रशंसितायों स्त्रियान् ।
[अचुकुहत् त । कुट्ट छेदने, निन्दने च अद० चुरा० उभ० सक० सेट् । कुट्टयति-ते कुट्ट प्रतापने अद० चरा० छात्मसक० सेट् । कुट्टयते । अचुकुट्टत । कुट्टक पु० कुट्ट-गवु ल । लीलावत्यादौ प्रसिद्ध गणिते अभेदे ।
छ दके वि० । कुट्टनी स्त्री० कुट्ट-ल्य ट डीप् । (कुटनी) परपुरुघेण सह परस्त्रियाः
समागमकारयियाम् । कट्टमित न० "केशस्तनाधरादीनां यहे हर्षेऽपि सम्भमात् । प्रातः
कुट्टमित नाम घिर:करविधननमित्य के स्त्रीणां विलासमे दे । कुटमल पु० न० कुट-कमलच् । मुकुले विकाशोन्मुखकलिकायाम् |
नरकमे दे न० यत्र र मिर्यन्त्रणा नारकिभ्यो दीयते । कुठ छदने सौलः पर० सक० सेट् । कोठति कोठीत् । कुठ ये कल्ये यालये अक० मोचने सक० च इदित् बा० पर० सेट् ।
कुण्ठति अकुण्ठीत् । कुठ पु० कुठ-सच । वृक्ष ।
For Private And Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३२४ ]
कुठर पु० कुठ-करन् । मन्थनदण्डबन्धना स्तम्भ वृक्ष पु०। कुठार पु० स्खो० कुठ-करन् । यस्त्रभेदे (कड़ाब) स्त्रियां डीम् । कुठार. ० कुठ-कारुन् । वानरे, वृजे, पक्षकारे च । कुठेर पु. कुठ-एरक । श्वेततलस्याम्, वह्नौ, (बाबुर) इतिख्याते
वृक्षच । खार्थ कन् । (वावुतुलसी) इति वृक्ष । कुड वैकल्य मा रदित् पर० अक० सेट् । कुण्डति अकुण्डीत् । कुड दाहे भ्वा० इदित् प्रात्म० सक० सेट । कुण्डते अकुण्डिष्ट । कुड रक्षणे चरा० इतित् उभ० सक० सेट । कुण्डयति ते . अचुकण्डत् त । कुड बदने सक० बाल्ये अऋ• उदा० पर० सेट । कुटादि । कुडति अकुडीत् चुकोड़।
माणभेदे । कुडप(व) पु. कुड-कपन ( कवन ) वा । प्रस्थ चतुर्थाशरूपे परिकुड्मल पु० न० कुड-कमलच् । विकाशोन्मुख कलिकायां,
नरकभेदे न । कुद्य न० कुड-यत् । रित्तौ, विलेपने च । [दार्य चौर्य क्रियते | कुअच्छदिन पु० छिद-णिनि ६० । चौरे येन ग्टहभित्ति विकुडाच्छा पु० कुद्यच्छेद्य यस्य । खनके ।। कुणा याभाषणे, मन्त्रणच अद० चु० उभ० सक० सेट् कुणयनि ते ___अचुकुणत् त ।
अकोणीत् कुण उपकरणे गढ़े च तदा• पर० सक० सेट् । कुति कुणप पु० कण-कपन् संप्रसारणञ्च । त्यप्राणे मृतदेहे शवे, पूति
च तहति लि० । गौरा. डीष । विटारिकायाम् (गुयासालिक)। कुणि पु० कुण-इन् । तुनच (तुंद) कुत्सितकरे नि । कुण्ड नि० कुठि-अच् । क्रियासु मन्दे, अकर्मण्ये, मूर्ख च ।
एखल् । कुण्ठक: । मूर्ख । कण्ड पु० कुण्ड्यते कुडि भदे, कुडि-दाहे वा धञ्। जीवनि मर्त्तरि
जारजे पुत्र मानभेदे पाले, जलाशये च । होमीयाग्निस्थापनस्यनामे दे पु० न० । डीप । स्थायाम् स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३२५ } कुराहपाय्य पु• कुण्डे न पीबते सोमोमिन बभेदे । कुण्डल न० कुडि दाहे रक्षण वा कलच् कर्णभूषणे, वेष्टने, पाशके,
वलये च । कुण्डलना स्त्री० कुण्डलं वेष्टनं करोति णिच् ततोयुन् । बेष्टने
"विधमां कुण्डलमामवापिते ति नै प्रधम् तन्त्रप्रमिझेमूलाधारस्थिते शक्लिभेदे ( अिलिपी ) इति ख्याते पकाबभेदे गुडनीतायां सर्प
नामिवियाञ्च । कुण्डलिन् पु० कुण्डल+अत्यर्थे इनि । स। कुण्डलिनो स्त्री० कुण्डलं बलयाकारवेष्टनमस्य नि। सकारेष
विवेष्टनयुते तन्त्र प्रसिद्ध शक्तिभेदे, सञ्चि । कुण्डिका स्त्री• कुण्ड+संज्ञायां कन् । कमण्डलो, स्थाल्याच (कुड़ि)। कुण्डिन पु० कुडि-दूनच् । मुनिभेदे विदर्भनगरे, देशमेदे च । . कुतप पु० कुत्मसित तपति तप-चाच् । सूर्ये, वहौ, ब्रामणे,
अतिथौ, गवि, भागिनेये, दौहित च । वाद्य, नेपालकम्बडे, कुगटणे, पञ्चदशधाविभकदिनखाटमांशे काले च अस्त्री० । स च
मध्याह्नात् पूर्वोत्तरदण्डहयात्मकः मुहर्त रूपः काल: । . कुतस अव्य० किम्+तसिल कादेशश्च । कमादित्यर्थ, प्रने, निजाने च । कुतुक न० कुल चर्मनिर्मितस्नेहपात्रमिव कायति के-क पृषो.
हवः । फलनिरपेक्षतया चिकीर्षिते कौतुके । कुतुप पु हस्खाः कुढ़ः डुपच् । अले चर्ममये एतादिनहपाले (कुयो) । कुतुब रम० कुत्सित लम्बु र कुतिः । कुत्मिततिन्दुकफले ।। कुतू स्वीकृत्मितं तन्यते तन- । चर्मनिर्मिते एतादिन हपाल (कपा)। कुतूहल न० कुढ चर्ममय सहपा इसति विसति इस यच् ।
अपूर्ववस्तुदिशातिशये चेष्टाभेदे, फल निरपेक्षतया चिकीर्षिते को
तके च । प्रशस्ते, अङ्ग ते च वि० । कूटण न० कुत्सितरण कुगति० (पामा) भवाम् ।
२८
For Private And Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(३२६J
कुत्र अय० किम्+वस् कादेशः । कमिचित्यर्थे । ततश्चित् । कुलचिरे
चिदिन्यथत्वा ।। कुत्स निन्दने चुरा० अात्म • सक० सेट् । कुत्मयते अचु कत्मत । कुत्सा स्त्री० कुत्म-अ ठाप । निन्दायाम्, परिवादे च । कुत्सित न० कुत्म-त । कुछनामौषधे (कुड) | निन्दिते नि० । कुथ केशे (केथि) रदित् स्वादि० अक० सेट् । कुन्थति अकुन्धीत् । कुथ पृतिगन्धे दिवा पर० अक० सेट् । कुथ्थति कोथीत् । कुथ पु० स्त्री० कुथ-अच् । हस्तिष्टठस्थ चित्रकम्बले “कथेन नागे: न्द्रमिवेन्द्रवाहनमिति" माधः खियां टाप् | कुशटणे पु० । कुदाल पु० कु मिं दलयति विदारयति दल-अण । (कोदाल)
भूमिसनमसाधने अस्त्रभेदे । कुदृष्टि स्त्री॰ कुत्मता वेदयाह्या दृष्टिस्त र्कादिरूपा कुगतिः । वेदवा
यतार्किक कल्पनायाम् | “याच काच कुदृष्टय" "त मनुः । कुहाल पु० न० कु भूमिमुद्दलयति उद्+दल-अरण शक । कोवि
दारवंच, काकनासायास, भूमिखमनसाधनेऽस्खे (कोदाल) २० । कुनख पु० कुत्सितनखकारके रोगभेदे । तथा नखयुक्त जने नि.। कुनखिन् वि. कुनख+अस्य नि । कुनखरोगयुके सचितन- युके जने च ।
[कारके वि०। कुनट पु० कुत्सित नटति नट-अच् । श्योनाकक्ष । कुत्सितनाथकुन टौ स्त्री० को नटति अच् गौरा० डीए । मनपिलायाम् । कुनली स्त्री० कोः घथिव्या नल इय गौरा• डी । वकवृक्ष । कनाशक स्त्री० कु नाशयति नश-णिच-युल् । दुरालभायाम् । कुन्च वक्रणे बानादरे च भ्वा० पर० सक० सेट् । कुञ्चति अकुशीत । कुन्त पु० कुं भूमि सुनत्ति उन्द-त शक० । गवेधुकायां (गड़गड़े)
'धान्ये, प्रामाख्यायुधे, भल्लच | कुन्त न पु० कुन कन्तःपाकर लात ला-क। के पे, पानपाल, - जवे, इन च जनपदभेदे ब० ३०। इससेवनेन हि केशतिः । कुन्त नवईन पु० कुन्तलान् वई यति ध-पिच ल्यु । भङ्गराजे त.
For Private And Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३२०]
कुन्ति ५० कम - किच् पृ० । देशभेद े | युधिष्ठिरादिमातरि स्वी०
वा ङीप् । सा च म्यूरसेमराजखौरसी प्रथानाम्नी कन्या कापु वाय कुन्तिभोजाय पिला अपत्यलत्याय दत्ता |
कुत्य क्लेशे लषे च कयादि० पर ० ० सेट् । कुथाति कुन्बीत् । कुन्द पु० कु' भूमिं दायत व्यति वा दै- दो-वाक निम् । (कुंद)
पुष्पवन्त े कन्दुरुनामगभ्वद्रव्य) वभियन्त्र, (कुंद) कुबेरस्य निधिभेद करवीरच े च ।
कुन्टुरु पु० कुं भूमिति जबादित्वात् नि० | सुगन्धिद्रव्यभ दे । कन्दुरुको स्त्री० कुन्दुरुरिव प्रतिकृतिः कन् गौरा० । 'शब्लकोटच े । कुप ग्राच्छादने इदित् वा चुरा० उभ० पचे भ्वादि० पर सक० मेट कुम्पयति ते कुम्पति
चुकुम्पत् त क० सेट
क० सेट ।
कुप प्रतौ चुरा० उभ० कुप कोमे दिवा पर० कुपाणि त्रि० कुत्सितः पाणिरस्य ब० . कुपिन्द पु० कुप - किन्दच् | तन्तुवाये | कुपोलु पु० कुत्सितः पोलुः । काकेन्दौ (कुछ ला) ।
।
कुप्य वि०कुत्सितं पूयते पूय-विसरण े च् । जात्याचारादिनिन्दिते । कुप्य न० ग्रुप-क्यप् नि० | स्वरूपाभ्यामन्यस्मिन् तैजसादौ उपधातौ (दस्ता) इति ख्याते धातौ च ।
कुब इदित् स्तृतौ वा० चुरा० उम० पक्ष भ्वा० पर०सक० सेट कुम्बयति ते कुम्बति का चुकुम्बत् त चाकुम्बीत् ।
कुवेर पु० कुम्बति धन ं एरक् नलोपश्च । यचराज़' नन्दीटचे च । कुत्सित वेर' देहोऽस्य । " कल्मायां कितिशब्दोऽय ं शरीर ं वेरमुच्यते । कुबेरः कुशरीरत्वादित्यवयवमध्योऽप्ययम् । कुत्तिभरीरे न० । मन्दे वि० । [पाटलावृच े, लताकरझे च । कुब राचो स्त्री० कुत्रे (ब) रस्याचोवाचि पुष्पमस्याः षच् समा० | कुज पु० ईत् उजमार्जवमस्य शरु० । खड़गे, अपामार्गे च । दयं यदि वा पृष्ठमुन्नत ं क्रमशः सह । क्रुडो वायु यंदा कुवा
2
66.
कुम्पीत् ।
| कोपयति ते अपत्त । कुभ्यति अकुपत्-अकोपीत् ।
वक्रहस्त े |
For Private And Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३१८ ] तदा त कुजमादित्' इत्यु करावणरोगवति मने (कुजो) नि। कुजक पु. कुन मन् । कुन । महासरे पुष्पप्रधाने वृक्ष च तत्पुष्ये
न०। "अशोकात् पुण्यसाहनात् अश्तीपुष्पमुत्तमम् । सेवतीपुष्य
साहनात् बुखक पुभमुत्तममिति मारसिंहम् । [कुमारत् त । कुमार केलो अद• चुरा० उभ० अक० सेट । कुमारयति ते अचुकुमार पु० कुमारयति क्रीड़ति, कुत्सितो मारो यस्मात्, कौमारयति
दुष्टान् वा । शुके पक्षिणि, कार्तिके, नाथोक्तौ युवराज , अश्व
वारके, सिन्धुनदे, वरणछे, पञ्चवर्षी थे, बालके च | सियां डोप । कुमारभृत्या स्त्री० -क्यम् इत• । प्रसवकाले गर्भिवाः परिच
झ्वाम् । “कुभारभ्याकुशखैरिति रघुः ।। कुमारिका स्त्री० कुमार+प्रयसि प्रथम इति डीप ततः खार्थे कन् ।
पञ्चवर्षीयायां अविवाहितायां कन्यायाम, नवमल्लिकावृक्ष', भारत. वर्षस्य खण्डभेदे च "वर्ण व्यवस्थितिरिहै। कुमारिकाख्य' इति
सिद्धान्तशिरोमणिः। कुमारी स्त्री० कुमार+डीम् । नवमल्लिकायाम्. इतकुमार्यो नदी
भेदे, अपराजितायां बन्ध्याकर्कोच्या स्थूललायां यरुणपुष्प "संप्राप्ने द्वादशे वर्षे कुमारीत्यभिधीयते” इति स्मृत्य कायां हादशवर्षीया
याम् अनुदायां कन्यायाम, श्यामापक्षिणि च | कुमाल केलौ अद० चुरा० उम० अक० सेट । कुमालयति ते - अचकमालत् त। कुमालक पु० कुमाल-एक्ल । सौवीरदेशे। [अप्रीते च त्रि. । कुमुटु न०को भूमौ मोदते सुद-किम् । के रवे, रनोत्पले च । कपणे, कमुद न० को भूमौ मोदते मुद-क । करवे, कलारे, (कोर) श्वेतो
स्पखे च । वानरमे दे, दैत्यभ दे, कर्पूरे च पु० । कुमुदमाधव पु० ६० । चन्द्र तस्य कुसुदप्रकाशकत्वे न तद्द्वान्धव
त्वम् एव सबाथादवोऽप्यन करे च । 'कुमुदन स्त्री० को भूभौ मोदते सद-क टाप । (पाना) वारिपण्याम, • . गाभारीवृक्ष, शाखप वृक्ष, धातकोवृक्ष कट फसे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३१
]
कुमुदामिख्य न० कु मुदस्थेवाभिख्या शोभा यख । रजते । कुमुदिनो स्त्रो० कुसुदानां समूहः इनि। कुमुदसमूहे ।' अस्त्यर्थं - इनि | कु सुदयुक्त पुष्करिण्यादौ कु सुदखतायाश्च । कुमुबत् त्रि• कुमुदानि प्रायाण्यस्मिन् ङ्मतम् मय वः । अदबहु.
लदेशे । स्त्री० डीम् । कु मुदिन्याम् । कुम्भ पु० कुभूमिं कुत्सित वा उम्मति उन्भ पूरणे अच् शक० । घट
हृद्रोग दे, हस्तिशिरःस्थमांसपिण्डहये, “तैः कि मतकरीन्द्रकम्भक हरे” इति प्रसन्न राघवम् । कम्भकर्णस्य पुत्र, वेश्यापतौ, प्राणायामाने श्वासरोधके चेष्टामेदे, “दश द्रोणा भवेत् खारी कुम्भस्तु द्रोणविंशतिरित्य को परिमाणभेदे धान्यं दशभ्यः कुम्भेभ्योहरतोऽभ्यधिकमिति स्मृतिः । ज्योतिषप्रसिद्ध · मेघावधि के
एकादशराशौ च । गुग्ग लौ, लिवृति च न० । कभक पु० कुम्भ इत्र काय ति निश्चलतया प्रकाशते के-क | "त्याग
संरोधने हित्वा निरोध: कम्भकः सत" इत्युक्त श्वासप्तश्वासत्यागेन
प्राणवायोनिरोधरूपे प्राणायामाङ्ग योगशास्त्रादौ प्रसिद्ध व्यापारे । कुम्भकर्म ६० क भ इव कर्णावस्य । रावणातुजे राक्षसभेदे । कुनकर पु० कुम्भ करोति क, अण् उप० । जातिभेदे ककुभ
पक्षिणि च । कुम्भकारिका स्त्री० कुम्भ-क-खुल । कुलत्यायाम् (कुलस्य कलाइ। कम्मकारी स्त्रो० कम्म+श-अण डीम् मनः शिलायां, कुलस्थाञ्जने,
कुम्भकारपल्याश्च । कुम्भतुम्बी स्त्री० कुम्माकारा तुम्बी | (गोललाउ) अलाभ दे । कुभयोनि पु० कम्मो योनिरुत्पत्तिस्थानौं यस्य । अगस्त्य मुनौ कुम्भ
योनेर्महौजस इति रघुः । द्रोणाचार्य, द्रोण पुष्पाञ्च । क म्भसम्भवादयोऽप्यत्र ।
[(क मारशाला) । कुम्भशाला स्त्री० कुम्भस्य पाकशाला ईत०। कम्भादिपाकस्थाने कु भाण्ड पु० क भाकारः अण्डः । कुभाण्ड, वाणासुरमन्त्रिणि च
गौरा० डोष कमाण्डी स्त्रो० कु माण्ड ! :
For Private And Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३३. ]
कुम्भिका स्त्री. कुम्भ+अस्वथै ठन् । (पाना) वारिपाम्, पाटला
वृक्ष, द्रोणपुष्पे च | कुभिन् पु० कुम्भ+ अस्वथै रनि । हस्तिमि, कुम्भीरे गुग्ग लौ च । कुन्भिल. पु०. कुम्भ + अस्यर्थ इलच् । चौरे शालमत्या, लोकार्थचौरे, ___स्याले च । कुम्भी स्त्रो० क नभ-अच गौरा० डीध । उखायां, पाटलायक्ष, - वारिपण्यांम्, पुनाने, गणिकारिकायां, कट फले च । कुम्भीपाक पु० कुम्भना तैलघटे पाको यस्मिन् । 'परल यमानु- चरासप्ततेले यत्रोपरन्धयति स कुम्भीपाक” इत्य नलक्षणे नरकभेदे कुम्भौर पु० कम्भिन हस्तिममपीरयति ईर-अण । जलजन्तुभेदे नक कुभोरमक्षिका स्त्रो० कम्भीरोपपदा मक्षिका शाक०त । (क मोरे
पोका) कीटभेदे। कुर गन्दे तदा०पर अक० सेट् । क रति अकोरीत् । कुरङ्गर पु० कुरं गन्द करोति क-अच् ४० सुम् | सारस पक्षिणि । कुरङ्ग पु० को रगति रङ्ग-अच् । “करङ्ग रेषत्तानः था वरिणा
कतिको महान् इत्य तचिङ्गमगभेटे मृगमात्रे च । कुरङ्गम पु० को रङ्ग मिमीते मा-ड। हरिणभेदे । कुरण्ट पु० कुर्य ते शब्दाते कुर-अण्टक | पोतमिण्टयाम स्वार्थ
कन् । अत्र वार्थ ।। कुरर पु० कवते कुड-शब्द क्ररन् । उत्क्रोशपक्षिणि । कुररी स्त्री॰ कुरर-डीघ् । कररपतिस्त्रियां, मेष्याञ्च । कुरल पु० कुर-कलच् । कुररपक्षिणि अलकरूप केशेषु च । कुरव पु. अल्पमकरन्दवत्त्वादलीनामीषद् रयो यत्र । रक्तभिण्टयाम्,
कुरवके, सितमन्दारे च। कुमितशब्द, बहु । तथाशब्दयुको लिः। ततः स्वार्थ कन् तेष्वेवार्थेषु (कुडचि) इति ख्याते पुष्य
वृक्ष । 'कुरवक स्तवक व्यतिषङ्गिणी" ति माधः । कुरसपु० कुत्सितोरसोऽत्र । मद्य दे । कृत्मितरमयुक्त लि० । गो.
जिह्वालतायां स्त्री॰ टाए । कुम० । कुत्सितरसे पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३३१ ]
कुर पु०१-कु । चन्द्रवंशीयराजभेदे, "हस्तिनापुरमारभ्य कुरुवाच
दक्षिणे । पञ्चासपूर्वभागे त कुरदेशः प्रकीति " इत्यु ने देशभेद ब० व० । प्रोदने, कण्टकारिकायाम् नयवर्षात्मकस्य बन्धु दीपस्य
वर्षभेदे च पु० .. कुरुक्षेत्रमा कुत्सित रौति कुरु पापं कर्म तस्य पणात् अपाकरणात्
छत्रम् “तरन्तुकारन्तुकयोर्यदन्तर रामहदानाञ्च मचक्र कस्य । एतत् कुरुक्षेत्रसमन्तपञ्चक प्रजापतेरुत्तरवेदिरुच्यते प्रत्य तो देशे तद्धि कुरुपाण्डवानां युद्धभ मिः ।
अलेगार्थे । कुरुण्ट पु०कु रुण्टति रुटि-स्ते ये अण् । पीतकिण्याम् । खुल् । कुरुक्क पु. ईषत् रौति शब्द संज्ञायां कुन उवङ् । रक्तकिण्याम्,
पीतझिण्याञ्च । कुरुविन्द पु० कुरून् विन्दति विद-श मुचादित्वात् सम् । मुस्तायां,
कुल माषे, दर्पण, हिङ्गलेच । पद्मरागमणौ न । कुरुविल्व पु० कुरुषु बिल्वदूब । पद्मरागमणौ ( माणिक ) कुरुविस्त पु० कुरुषु विस्तः । चततोलकमिते वर्ण । कुरुह पु० कुरूणां जनपदानां राजामः तद्राजख सद्धितख बघु
लुक तेषु कुरुषु खः । भीमे । कुरूप्य १० ईधत् रूप्य शुभत्वे न सादृश्यात् । रङ्गनामके धातौ । कु(कूई क्रीड़ायां भ्वा०ात्म० अक० सेट् । कु(कूई ते अकुरकू)हि । कु कू)ईन न० कुरकू) ई-ल्यट् । क्रीड़ायाम् । (ककोणौ च । कुपर पु० कुर-किम् कुर् पिपर्ति बच्च परः कर्म । जानुनि, । कुस पु० न० कुपरे अस्थते प्रास्ते वा घञ् प० । स्त्रीणां कञ्चलि
कायां (कांचुली) स्वार्थ कन् । अलवार्थे । कुवत् त्रि० क-गट । कर्मकरे मृत्ये, कारके च । कुर्बद्रूप पु० कुर्वत् फलोन्म खं रूपं यस्य । बौद्धमतसिड फलजननाये
योग्ये धान्यादौ वीजे । कुल बन्धे संहतौ च भ्वा० पर० अक० सेट् । कोलति अकोलीत् । कुन न० कुल-क । वणे, सजातीयगणे, देणे, ग्टहे, देहे, मन्त्रोत
For Private And Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३३२]
- जीवादौ, मध्यमहलहयेन कष्यमाणायां भूमौ च "दशी कुलस्तु .भ जीत ति. मनुः । कुले भवे त्रि० । शिल्पिकुलप्रधाने पु० । बालक न० कुख-काच संज्ञायां कन् । पटले, एकवाक्यतापच पञ्चा
दिक लोकसमुदाये च | वल्मीके, काकतिन्द के, कुरुः करने च पु० । कुलकुण्डलिनी स्त्री• कुलै : कुलाचाररुपास्या कुण्डलिनी साई
हित यवेष्टनाकारवती शक्तिः । तन्द्रशास्त्रप्रसिङ्घ मूलाधारस्थिते सौंतुल्ये शक्किम दे।
[पालिकायां स्त्री• टाप् । कुनज त्रि. कलै सत्कुले जायते जम-ड । सत्कलोग। कुलकुलटा स्त्रो० व्यभिचारार्थ भिक्षार्थे वा कलानि अति अटअच • शक । असत्यां पुंचल्याम, मिक्षुक्यां सत्याञ्च । कुलत्थ पु० क ले-तिष्ठति स्था-क ४० । कलायमे दे (कु लस्यकलाइ) ... वनक लस्ये स्त्री० टाप । . कुलथिका न० कुलस्य व दूधार्थ कन् । कुलत्याञ्जनाकारे प्रस्तर.. भदें। कन् वनकु लस्थे । कुलधारक पु० कुलस्य वंशस्य धारकः ४-णिच् एकल शौरसे पुढे । कुलपति ६५० | "मुनीनां दशसाहस्र योऽनदानादिपोषणात् | अ.ध्यपयति विप्रर्षिरसौ क लपति स्मृत" इति पुराणोक्तलक्षणशालिनि
मुभिविशेषे, मैन्य वर्गाध्यक्ष च । क लपवत पु० को टथिव्यां लीयते ली-ड कर्मः । 'महेन्द्रो मलयः
सह्यः शुक्तिमाक्षपर्वतः। विधाच पारिपा (या) वश्च संनते .. कुलपर्वता" इत्यत प. महेन्द्रादिषु पर्वतेषु । कु लाचलादयोऽथन । कलपालक न० कुल पालयति पाल-गवल । (कमलालेउ) नारगम दे । वंशपालके त्रि।
स्तियाम् । लस्त्री स्त्रो० कु लस्यैव स्त्रो नान्य गामिनी। क लरक्षिकायां सत्या कुलाचार ईत० । क लोचिते धमे “जीवः प्रकृतितत्त्वञ्च दिक्काला
कायमेव च । चित्यप्तेजोवायबच कु लमित्यभिधीयते । ब्रह्मबुद्या निर्विकल्पमेतेष्वाचरणञ्च यत् । कुलाचारः स एयोक्त इत्य क्तरूपे ज्ञाने च।
For Private And Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३३३ ]
कलाय पु० कल पक्षिसङ्घातोऽयतेऽल अय-धज। पक्षिनिलये
मोडे, स्थाममा च । कौ लायोगतिरस्मात् । देहे न । कुलायिका स्वी० क लाय: पशिवासस्थान विद्यतेऽस्यां ठम् । पक
- शालायां (चिडियाखाना) । कु लाल पु. कल-काखनु, कुलमलति अल-आण कुलमालाति
श्रा+ला-क वा कम्भ कारें, (कुमार) क कभपचिणि च ।। कलाली स्त्रो० क लमलति अल-यण । नीलोत्पलभदे, अजनम दे,
अरण्यक ल स्थकायाम्, कुम्भकारभार्यायाश्च ।। कुलाह ० कुलमाहन्ति या+हन-ड । रेषत् पीतव अष्णजांगी
अश्व। तत: संज्ञायां कन् ककलासे, (राजाक ले (खाड़ा) रति
ख्याते शाक दे च । कलाल पु० कुलमालति सईते अच् । (कुकरसोङ्गा) वृत्तमे दे । कलि त्र० कुल-न् | इसे । कण्टकाया स्त्री वा डीप । कलिक पु० क ल+अत्यर्थे ठन् । अष्टनागान्तर्गतनागोंदे, (कलो
खाड़ा) रति ख्याते पाके, ज्योतिषोत रव्यादिवारे लाभ दे ।
क लश्रेष्ठ वि० | कलिङ्ग पु० को पृथिव्यां लिङ्गति चरणार्थं गच्छति अच् । घटके,
धूम्याट, ( फिङ्गा ) भ मिप्रत्यासत्रतया धान्यादिचारिणि खगे च । क मित लङ्ग न० । २० । तइति त्रि. | स्वार्थ कन् चटके । ङीम् कर्कटङ्गयाम् ।
पेटिकाक्षे । कलिनाक्षी स्त्री० क लिममक्षि फलमस्याः पञ्च ममा० । (पेटारी)। कलिन् पु० कल+अध्यर्थे पनि । पर्वते । पत्कलपति वि। . कु लिली)र पु० कुल-दरक ईरक वा कर्कट (कांकड़ा) मेषाक
धिके चतुर्थे राशौ च ।। क लिग पु० न० कु लौ हस्ते शेते श्री-ड, कलिम पर्वत श्यति
शो-ड वा । यज्न । को लिशति मिष्यति लिए-क। चस्थिसंहारवृक्ष, मत्मा दे च ।
- [न्याञ्च । कली स्त्री को जीयते-ड डी । कण्ट कार्या', पत्न्या ज्यष्ट भाग
For Private And Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २४ ]
कलीन पु० क ले व्याकरे भवः ख । श्रेष्ठहये | तन्त्रोक्त कुलाचार
वति, संत्कु लोवे च त्रि० ।
क. लोनक कौ पु० भ मौलोमः ली+क्त संज्ञायां कन् | धनमुद्ग े | कल्माष ५० कोलति कुल - किप् कल् माषोऽस्मिन् ७५० ।
a
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
V
द खिताब गोधूमा अन्य े च चणवादयः । कल्माष इति कथ्यन्त े इत्यषु चार्द्ध स्विचगोधूमादिषु “सहि कल्माषान् खादन्नौं विभिक्षु इति श्रुतिः सूर्यस्य पारिपार्श्विकभ दे, कधम्वो यवादौ च । काङ्गिके मसोपरिणामे च म० ।.
:
•
66 श्र्
क ुल्य न० के ल-संस्त्याने क्यम् कास्यि अष्टकोणोरुपपरिमाणे, वर्षो
J
1
आमिषे च | कुले भव, कुलाय हितो वा यत् । मत्कुलोद्भवे कुलहिते च वि० कुल-क्यपटाए | कलिमाया मल्पना म्, जीवन्त्यामोषधा, कुलस्त्रियां, स्थूलवान्तांकी च स्त्रो० । [च कव न ० कं भ ूमिं वाति गच्छति वा क । अलज े, पुष्पमात्त्र े, उत्पले क ुवत न० कत्सितं वज्रम् ।। सीसके ( सोसा) धातुभ दे | केवल भ० को वल वल संचलने काच् । उत्पले, मुक्ताफल च कोलिटच े स्त्री० ङीष् । बदरीफल म० ।
-1
कवजय न० कोर्वलयमिव शोभाहेतुत्वात् । उत्पल े, श्वेतोत्पल नीलोत्पले च, “कुवलयदल श्यामविस्तीर्ण दृष्टे " इत्यवदूतम् क, वलयापीठ वि० कुवलयमापीडा भूषणं यस्य । नीलोत्पलभूषणति जने । कंसासुरस्य हस्ति रूपधारिक दैयदे ५० ।
क
कवाद लि० मितं वदवि खण् । अपरदोषकथनशीले । भावे घञ् क ग० । कतिवाक्य ।
For Private And Personal Use Only
७
विन्द पु० कं भ ूमिं विन्दति विदश । तन्तुवाये श्रहीगर्भे विश्व हो जाते वर्णभेदे च (ताँति) |
के ह हत्तिकृत् पु० को पृथाः वृत्ति वेष्टनं करोति - किप | ( करंटाकरञ्जा) ख्याते वृक्ष । सितवतिकर्त्तरि लि० ।
क, वेणिणी) खो० कुत्सित वेपन्ते मत्स्या अस्याम् वेण-इन्, वा ङीप | मत्स्यधाम्बाम् (खाल) ।
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३६५
क. पु. म. को येते थी- पाप यति शो-चा ड कुश्यति कुर
क वा । स्वमामख्याते टणे । कुशोन्मुष्टगर्भ के दवति रामसते च "रिपुनागाशंकर"मिति रघु: योत्रे, एतसमुद्रेणाहते. होप
भेदे च पु० । अले न० ।। कश तौरदित् स्वादि० पर• सक० सेट् । कंशति अशोत् । कश ने दि० पर० सक० सेट् । कस्यति । अक गत्-अकोशीत् | कुशध्वज पु० जनकस्य नपस्यानुजे भातरि । कुशपुष्प ० कुशाकार पुष्पमस्य पन्थिप वृई। कुशल न० कुप-कालन् । कल्याण । तदति बि.कुणान् लाति - खा क। दो नि । कौ पृथिव्यां शति चयति कार्याणि
शल-अच। कार्य चतुरे वि. । कुलिन् लि• कुशल+अध्यर्थे अनि । कल्याणवति । कपासनी - वत्मस्य वार्ता” रति हाहि | कुरास्थल २०६३० । कान्यक अदेश । हारकाय नी । क कुशा बी० कर-क । वागायो, रज्या, मधुकोंचा, चामगानी
सोबगाना लोडम्बरमा ।। कुशाकर पु० कुराकीर्यते समन्नादपेष भूखाबादनेन वेद्यते बा-कृ
छाप । यज्ञाग्नौ । सहि क शकण्डिकायां गैराप्रियते ।। कुशाग्रीय नि० कु शामिव छ । अतिहा। कुशाल्मलि पु. कुमित शालमलि: रोहितकाचे । कुमावती स्त्री० कुश-अत्यर्थे मतप् मख वः दीर्घ: | रामात्मजक_ शख राजधान्यां पाम् । कुशिक पु० कुश+अस्त्यर्थे ठन् । जमदग्नि पितरि, विश्वामिलख पितरि
च सुनिभेदे | कुश+इवार्धे इकन् । काशे, सर्जयक्ष, विमीतक
दृछ, घश्वकर्णछ', तैलशे च । केकरे (ठेरा) त्रि। कुयो स्त्री० कुश-अयोविकारेच डीम् नि० । बौधिकार फाले । कुशौलव पु० कमि शील कु गतिः अस्य व, कुपोल वाति
वा-+-या। कीर्तिपञ्चारके नटे, चारण, वाचके । कुशी
For Private And Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३३६ ]
-लहसिनाप्रचारकत्वात् वात्मीको मौ । कुशीलव ५० हिं० ० कु पय लक्ष्य ६० नि० रामपुत्त्रयोः ।
कुशूल ५० रु म कूलच् । तुत्रात्मौ, बज्रमोटके, कटकादिनिम्मिते धान्यादिस्थापना स्थाने च ।
कुशूलधान्यक ए० क म्यूलपरिचित धान्य यथ । यावता धान्येन वर्ष स्वस्य स्वक टक्वस्य स्वमत्यस्य निर्वाहो भवति तावन्मात्रसतिधान्ये विप्रे । [कर्णिकारवृच े च | कुशेशय न० कशे जक्षे शेते थी-चच् अलुक् । पद्म े, सारसपचिणि, कुष निष्कर्षे क्रयादि० पर० सक० सेट । गुष्णाति प्रकोषीत् । निरस्तु वेट, निरकोधीत् निरक छत् ।
कुषाकु पु० कुष्णाति कुष का । वानरे, खय्यें, वौ च । परोतापनि वि० । [ (कुठ) रोगभेदे च । कुष्ठ न० कुष्णाति रोगम् देह या कष-क्थन् । ( क ुड ) विषभदे कुष्ठगन्धि म० कस्येव (कड़) गम्बोऽस्य इत् समा० | एलवालुके । कुष्ठगन्धिनौ स्त्री० कु ठस्य गवोऽस्यस्याः इनि । अश्वगन्धस्याम् । कुष्ठघ्नों स्त्री० कुठं हन्ति हनक ङीप् । काकोडुम्बरिकायाम् । कुष्ठनाथन ५० कुठं नाशयति वश - पिच्-ल्यू । बाराहीकन्द े, गौरव, शिरीषवृत्त े च । [सोमराज्याम् । कुष्ठनाशिनी स्त्री० कुठं नाशयति नश- थिच् णिनि ङीप् । कुष्ठल न० कति स्थलम् अम्बष्ठादित्वात् षत्वम् । कुत्सितस्यले । क ुष्ठसूढ्न ५० कुष्ठ हृदयति हृद-ल्यु | बारग्वधे (सोन्दाल) | क ुष्ठहन्तृ पु० कुष्ठ ं हन्ति इन—टच् । हस्तिकन्द (हातिकान्दा ) | कठच्चत् पु० कष्ठ हरति हृ-किप् क च । (विटखदिरे) । कुष्ठारि ५० ६०० | विट खदिरे, पटोले, गम्बकेश्व ।
६
क ुष्ठिन् लि० क+अस्त्यर्थे द्रमि । कुष्ठरोगयुक्त े ।
कमाण्ड स० ईषत् उमा पिसहेतुत्वात् काण्ड षु वोजेषु यस्य शक० । (कमड़ा) ख्याते वृच े, शिवस्य गणदेवताभेदे च । जातित्वात् स्त्रियां ङीप् कुमारीत्वभ्यत्र लताम े दे नदप्रसिद्ध षु
For Private And Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ 37 ]]
विशेषेषु कुश्शारूडी पावमानीश्चेति स्मृतिः खार्थे कन्
(मा) वृच्च श्रोषधौ, उमस्यां कर्कायै च ।
को
-
कस क्षेत्रे दिवा पर० स० सेट । कुखति च मत्- काकोसीत् कसित पु० - जनपदम दे । ष कुत्र े पु० । महति लि० । कसौद न० कवितात् सीदतचैव निर्विशङ्कन ग्टते चतुर्गु
यावल कसीदास्य ततः स्मृतम्” इत्यत वृद्धिमदे : (ख) अर्थप्रयोगे, वृद्धि (सुद) जीविकायाम् “स्वार्थसामनिमित्तः यत् 'दानयहणमिष्यते । तत् कसोदमिति जेवम्” द्र मूलधनस्य यथावस्थित्य, ततोलाभाव चोत्तममया दत्त, होते च धने । श्रादित्वादच् । तत् प्रयोगकर्त्तरि वि०
1
कसौदिक लि० कसोदाय वृथै प्रयच्छति कुसीद+छन् । वृचर षिके । स्त्रियां षित्वात् ङीष् ।
जीविनि वालु
क सुमन० क स - उमक पुष्प, फले, स्त्रीरजति, नेत्ररोगम के चा क. सुमपुर न० ( पाटना ) इति ख्याते पाटलिपुत्रे नगरेष
- कान्तलोपे के सुमनष्यत ।
क. सुममध्ये पु० कुसुमं मर्थ्यं फलमध्ये यस्य । (चालदा ) वृचभेदे । के सुमाकर पु० इत । वसन्त ऋतौ "विद्धि मां कुसुमाकर " मिति गीता |
क समागम ५० कुसुमानामागमो यत्रकाले । वहनेो
क सुमाच्जन न० कुलमाकारमञ्जनं शाक । पैजामाकारे जनभेदे | [ मेव पुष्माकारत्वम् कुसुमात्मक म० कुसुममेवात्मा स्वरूप यस्य । कुडने तस्य सर्वात्तरक, समाधिप पु० कुञ्चभेषु कुचमप्रधानेषु दृच ेषु अधिपः श्रेष्ठः युगवित्वात् । चम्पकवृक्ष ।
[च ।
कुसुमायुध पु० कुतुममायुधमस्य ! कामदेवे | क ुसुमासव न० कुसुमस्य तद्रस्यासवम् । पौष्ये मधुमि, तब्जाते मय
२८
For Private And Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३३]
का सुमधु पु० कुसुमागीषवो यस । कामदेवे । [समूहे। क सुमोच्चय पु० कुरामानामुञ्चयः समूहो यन । सके । त• पुण्यक मुम्भ न० कुस-उम्भ । पुष्पप्रधानले (कुसुम) “कसम्म मालिका
शाकं वार्ताक मिति स्मृतिः। साई क कमण्डलो। क सृति स्त्री अमिता एतिः स-क्लिन् । शाच्थे । कुस्तुम ५० ई भूमिम् रेषहा स्तुभाति स्तुम् मा नलोप नि० । - विष्णो, साढ़े च। कुस्तम्बुरु न० कुलित तुम्वति तषि-मई मे उह नि-मुट् । धन्यावे कुम(प) बुद्धौदर्शनेच पुरा. याम सक० सेट् । कम(भोयति अच कुमा(भ)त। .
[अचुक हत । कुह विभवने श्रद• चुरा० अात्म० सक० सेट । कुहयते कुह अन्य० किम्+ह-कु तिहोरिति कादेशः । क बसिवर्थे । क हवा २०..ह-एष न् । इन्द्रजालमायया अन्यथास्थितस्य वस्तुनो
विधादर्शनेन | तद्य को नि । कहन न. रत् यत्र न हन्यते हन-कर्मणि अच् । मगाण्डे ई
पद् यत्र नन्ति कर्तरि अञ्च । म, चौरे च कंभ मि इन्तिसमति च । भूधिके । कु.ह-युच टाप् | दम्भचर्यायां स्वी० ।
ईर्ष्यालो नि । क हर पु० कं हरति अच् । मागभेदे । कुहं विस्थापन राति
रा-क । छिरे । कर्ण, कट, कण्डशब्द समीपे च न० । कहलि पु. कुमित हलति हल-इन् । ताम्ब ल्याम् ( पान ) कुहा स्त्री॰ कह-अच् । कुमाटिकायां, कटुक्याञ्च । कहुहि) स्त्री० कुह-क-वा कड् | नष्ट न्दुकलायां चतुर्दशीयुता
याममावस्थायां, कोकिलालापे च "त्वमपि चन्द्रविरोधिक हरव" ' इति “उहरिति कहरवध्वमिभिवे ति चोटः । कुहकण्ठ पु० क हरिप्तिमन्दः कण्ठे यस्य । कोकिले । कुहूरव पु० क हरिति रखो यस । कोकिने । क शब्दादयोऽप्यन । क हेलिका सी० कमित हेलयति एव ल । कुमाटिकायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३३८)
कू बात खरे तदा० श्रात्म० अक० सेट टादि पते पाक विष्ट कू शब्द क्रमादि० उभ. बक सेट् पादि। भाति कमीते ।
थकवीत् अकविष्ट । कूक द पु० मत त्याला तकन्यादातरि । कूचिका स्त्री• कू-चिक संज्ञायां कन् । ढलिकायाम् । कनमाके
वा हो । कूचीत्यम्यान । कूज शब्द भ्वा० पर० स० सेट् । क्षति अजीत् । कूजित न० कूज-क । परिषद अव्यमय "मकरनियापार
म्बितकूजित कञ्जक टोरें" इति जयदेवा । कूट पु० कूट-अच कर्मणि धम् वा । अमक्यमुनी । ग्टहे. स्त्री० ।
निश्चले, धान्यादिराशी, अयोधने ( नेहार ) लोहमुद्रे, दम्भो, मायायां, यथार्थवस्वाच्छादने, अद्रिा , तुके, फालाधार-लाङ्गलाज, मख भृगबन्धन हे तो-यन्त्र, भन्न खण्ड; पुरद्वारि च पु० । साथै कन् फाले । संज्ञायां कन् । कार्याम्, सरा
भामगन्धद्रव्ये च पु०। कूर अपवादे दामाभावे च पुरा. बाम सक• सेट । कूटयते अ.
चुकूटस्-त । .. [कूटर्यात ते अचुकूटत्-त । कूट दाई मन्त्रणे प्रच्छादने च अद० बरा. उभय० मक० सेट् । कूटकार्षापण पु० कर्म । मिथ्याभतरोधादि मुद्रायाम् । । कूटकत् पु० कूट मियाभूतं करोति क-किए ठक्छ । कायस्थे ।
कितने वि० । कलसादिपावस्थाने (पोयान)। कूटपालक पु. कूट मत्तिकास्तुप पाल यति एखल | कुलाले । कूटयन्त्र न. कूटेन कत यन्त्रम् । ग्रामिधादिदानेन मगपक्षिधार
णार्थं पातिते यन्त्र । कूटशाल्मलि पु० कूटः मिथ्याभूता शाक्यसि । कप्पशामली । • कूटसंक्रान्ति स्त्री० "घरात व्यतीते तु यदा संक्रमते रविः ।
सा या कूटसंकान्तिरिति सत्यक वेबराला त्तर रायन्तरसबारे ।
For Private And Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २४० ]
कूटसाचिन् मि० कर्म० । साध्ये मिथ्याभिधायिनि ।
कूटस्थ नि० श्रूयोऽयोजनवत् निवल यथा तथा तिति स्था- क |
एवरूपतया सर्वकालस्यायिनि परिणामादिकाय्यन्ति रम्यून्ये काकाशादौ, ब्रह्मणि च । व्याघनखाख्यन्नद्रव्ये पु
कूटागार ० क ० । षागारे, चन्द्रशालिकायाम् (चिलावर) च ।
कोड़ा कूटायुध न० का सनिशितशस्त्रे वहिः काष्ठामि यखमेट्टे + कूटार्थभाषा स्वी० कूटार्थस कलिताई भाषा कथा ।
प्रबन्धक -
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ल्पनारूपायां कथयाम् ।
'कूड चनोभावे तदादि पर चर सेंट् । कूडति अकूडीत् । कूण सङ्कोचे अद०चुरा उम०का सेट् । कुण्णयति - ते अचुकूषत् त । कूण सङ्कोचे चुरा० आत्म० क० सेट् । कूपयते अचूकुणत | कूणि वि० कूप-इन् । रोगादिना स चितनखकरादौ बने । चुरा० उ५० क० सेट् । कू (कु) पयति - ते॑ ।
कू(िकु) प
चुकू (कु) पत्-त ।
कूप ५० कुत्सिताः ईं वा वापो यत्र काच् समा० कुवन्ति मण्ड काः अस्मिन् कू - पक् दीर्घश्व वा । स्वनामख्याते जलाधारे, गतच । ततः संज्ञायां कन् । नौकादौ गुणाधारे (मास्तुल) काष्ठमये वृक्ष । कूपाङ्क (ङ्ग) पु० कूपाकारोऽङ्कश्विङ्क ं कूपाकारमङ्ग वास्मिन् । रोमाञ्चे ! कूपार व पृथिवों पिपर्ति पूरयति काम पूर्वदीर्घः । समुद्रे । कूपौ खी०कूप- अच् गौ० ङीष् । स्न हादिवारणार्थे चर्ममये पात्रभेदे । कूर्च पु० म० कुय्य र्यते कुर—चट् नि दीर्घः । भ्रुवोर्मध्य, स्थिते दोभोजये, श्मश्रुणि, कैतवे, दम्भ, मयूरपुच्छे, कुशमुष्टौ, अङ्गाङ्ग ुलिमध्यस्योपरिभागे, अङ्ङ्घौ, शी, आसनभेदे, तन्त्रोक्त वीजभेदे
(म्) ।
कुर्वशिरस् नं० इत० किम् (गुंडा) । [शेखरादयोऽप्यत्न | कूर्चशीर्ष पु० वर्षं प्र तत् शोर्षभस्य । नारिकेले. । कूर्च - कूर्चिका स्वी० कूर्च + कश्व अस्त्यर्थे ठन् ( क्षीरसा ) दुग्धविकारे,
For Private And Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३४१ सूधिकायां, निकायाम, कमले, कुञ्चिकावाच द्रव्यमानों
धने द्रव्ये,-(कुंचि) वृषगुळे च । वूस पु० कुपोमवत् सर्वम् । कूम्म पु० कुत्सितः कौ वा अर्मिय गो यस ४०। कच्छमे, "उन्नी
लने परत: कूर्म रयत देहख वायुभेदे च . कूर्मचक्र न० कूर्माकार चक्रम् | ज्योतिवीत. रुषिक पयोगिनि,
तन्त्रोक नपादिकम्मोपियोगिनि च कूमांकार चमिहै । कूर्मपुराण न० कूर्मेण कूर्मावतारेण मनेवता उक्तम् पुराणम् बि. ___ दश पुराणेषु मध्ये पुराणमेदे । कूमष्ठक न० कूर्मस्य पृष्ठमित्र इवार्थ कन् । शरावे (शरा) । कूल बावृतौ वा पर० सक० मैन । कूलसि अकूलोत् । कूल न कूल-अच् । नद्यादेलसमीपस्थाने बीरे, स्तूपे, शैलट च। कूलक पु• कूल-ण्वुल् । कमिपर्वते, वस्मीके स्थाने (उएरढीपि)। कूलङ्कष पु° कूल कति कष-खच् सम् च । समुद्र । नद्यां खोन कूवर पु० न० कूड शब्द कुटादि परच। रथस्य चक्रकाधामके
का युगन्धरे, कवचे च । रथे लि. ... कूभाण्ड पु० कुत्सित उभा अण्ड'धु वीजेषु यस्य । (कुमड़ा) क्षमेहे
गण देवताभेदे च । जातिवात् डीष कमाण्डीत्य यत्र । क कतौ बा• उभ० मक० अनिट् । करति ते अकार्षीत् अकत । कृ कतौ तना० उम. सक० पनिट । करोति कुरुते अकार्षीत्
अकत । कनिमः । कृ. बधे स्वादि०उन सक० अनिट् । कणोति कणते अकार्षीत् अकन । कक पु० क-कक् । गले । धाकारके देहस्थ वायुभेदे च । कृकण पु० क इति क पति बण-शब्द अच। (कयार) ऋकरपतिषि, कृकर पु० क इति शब्द करोति । क्षुधाकारे देहस्थ वायो। ककलास पु० कक' कण्ठ लामयति अण्ण । सरटे. (कांकलास) पक्षिणि । .
..... [मयूरे, सरट च । ककवाकु पु. ककेण वक्ति पच-मरिभाषण जुण कश्च । कुक्कुट,
For Private And Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३४२ ]
टिका स्त्री० लक कण्ठमटति खट- एव व् टाप् काषिकात त्वम् । ग्रीवायामुचतदेशे ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कृच्छ्र न० कृत–रक् छोऽन्तादेशः । कष्ट, दु:खे तत्कारणे - पापे, कष्टदाय के - प्राजापत्यादिनते, मूत्ररोगे च । तद्दति वि० | कृत केदे तदा पर० एक० सेट् । मुचादि । अन्तति कर्त्तिष्यति कर्त्तयति वन्तः ।
कर्त्तीत्
कृत बेष्ट रुधा० पर० सक० सेट् । वपत्ति जन्तः कार्त्तीत् । बैकत न० क-त । " चलायांड: सहस्राणि वर्षाणान्तु जत युगम् इति मनूक्ते दिवमानेन चतुःसाहसमितवर्षे, मानुषमानेन १७५८००० मितवर्षे, सत्ययुगे, पप्त े, कालमर्थे, फले च । रचिते लि० । कृतक न० त० कुन् । विहवणे । शत्रिमे, मिथ्याकल्पिते चत्रि! कृतकृत्य वि० कतं कृत्य कर्त्तव्य ं येन । कृतार्थे समाप्त कार्यो, धन्य,
t
विदुषि च ।
कृतक्षम त्रि० क्वतः चणः समयो येन । लब्धावकाशे ।
कृतघ्न कि० कृत हन्ति हनक | लोपकारस्य जनख अपकारे प्रवर्त्तमाने "कृतघ्न मास्ति निष्यति” रति पुराणम् ।
८
क्वतच्छिद्रा स्त्री० कृत छिद्रं यस्याम् कोषात कोलतायाम् । कृतज्ञ वि० कृत कृतोपकार जानाति ज्ञाक । कृतोपकारज्ञातरि - प्रत्य ुपकारके । कुक्कुरे पु० ।
कृतधी वि० कृता सम्मादिता धीर्येन । शास्त्राभ्यामसंस्कृतान्तःकरण, स्थिरचित्त े, "कृतधीः किं प्रभाषेत " इति गीता |
कृतप्राश पु० कृतयोः पुण्यापुण्ययोर्भोगमन्तरेण प्रयाशो नाशः | कृतहानौ ।
क्कृतम् अव्य॰ कृत—कमु । कालमर्थे, निषेधे च ।
कृत्माल पु० कृता मालास्य । बारग्वधे, (सोन्दाल) कर्णिकारे च कृतलक्षण त्रिः कृतानि लचणान्यख । गुणैर्विख्याते ।
O
कृतवम्र्त्मन् ५० हृदिकालते यादवे चत्त्रियभेदे ।
कृतश्रम वि० ततः श्रमो येन महोत्साहान्विते ।
For Private And Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
४
]
कृतवीर्य पु० मत वीर्य मनेन | एकवीरनपामाजकार्तवीर्थान
जनके पभेदे । वीर्यान्विते वि० । कृतविद्य वि० लता अभ्यस्ता विद्या येन | अभ्यस्त विद्ये । कृतसापत्रिका स्त्री० गत सापत्न्य यखाः कप यलोपः टापि अत
इवम् । अध्य ढायां स्त्रियां वस्या विवाहात् पश्चात् तत्पतिका
विवाहान्तर कृत तस्याम् ।। कतवर पु० तः खरो यत्र | सोत्पत्तिस्थाने खोकरे .. कृतहस्त लि. लत: अभ्यस्तः हस्तो कोणादित्यागमोक्षणाधवरूपा
हस्तशिक्षा येन । सुशिक्षितशरमोक्षणविद्ये अने। कताकृत न० कृत कार्य मकत कारख च समा० . | कार्यकार
योः । कर्म० । कुते अकते च होमादौ । अतएव विग्वि
शेषस्य ब्रह्मणः कताकृतावेक्षणाय होमादौ वरणम् । कताञ्जलि पु. क तोऽनलिरिव पत्नसोचो येन । लज्जालुक्ष।
संपुटीकत हस्त लि कतात्मन् ०० क्तः शिक्षितः संस्कृतो वा आत्माऽन्तकरण यस।
शिक्षितचित्त', एशान्तःकरणे च । कृताध्यय पु० कृतस्य कर्मजन्यभोगस्यात्ययोऽवमानम् | भोगं विना
कृ तकर्मनाशे 'तात्ययेऽनुशयवान्" इति शारीरकसवम् । कृतान्त पु. कतः अन्तो विपर्यायनामो निश्चयो विषयपरिकोदो बा
येन । ज्ञात सिद्धान्त । क तो नाशो बेन । दैथे, पामे यमे च । कतान्न न० क त पकञ्च तदवञ्च खडकादौ पकाने, “कतानसदक ___ स्त्रिय रति रतिः । कृतार्थ वि• कतः अर्थः प्रयोजन येन । कतकायें । कृतास्त्र वि० क त शिक्षितमस्त्र येम । शिक्षितास्त्र। कति स्त्री० क-निन् । पुरुष प्रयत्न, कर्तृ व्यापारे, विंशत्यक्षरपादके ___छन्दोभेदे च ।
निपुणे, साधौ, कृतार्थे च । कतिन् स्त्री० क तमनेन इटादित्वादिनि । पण्डिते, योग्य, पुण्यवति, कृत्त लि. कव-ज। छिन्ने, वेष्टिते च |
For Private And Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३४४ ]
कृति स्वी० कृत-तिन् । चषि, भूपत्र च । कृत्तिका खी० कृत- क्तिन् संज्ञायां कन् । व्यश्विन्यवधिके तृतीये भदते । [ तो जातः । चन्द्र । छत्तिकासुत पु० क शिकायाः सुतः स्वन्द, कसिकानचत्वयुक्तकाले निवासस् पु० कश्चिर्म वासी यस्थ, कत्ति वस्त वस - असुन्
वा । शिवे । [केलिमायेषु प्रत्यये पु० । कर्त्तव्ये लि० । कृत्य गत- क्यप् । कार्ये, व्याकरणोक्त्रेषु ण्यत्यप्तव्यानीयर्यत्कृत्यविधु वि० कृत्य कर्त्तव्य ं वेति विटु - किप् । कार्य से विधि', त्यविदित्वादेति रघुः । [. देवभेदे च ।
कृत्या स्त्री० क - क्यप् टाप् । क्रियायाम् - श्रभिचार क्रियाजन्य, कृत्रिम न० क - कि बेर्म च । विड्लत्रण े, काचलबण े, तुरकनामगन्द्र े, रसाञ्जने च । सिके द्वादशविधपुत्रान्तर्गते पुत्त्रभेदे च पु० । क्रियया निष्पक्षमाले ति० ।
कृत्स्न न० कृत-कन । सकले, जले, क चौ च । शेषे वि० । कृन्तन न० क त ल्युट् । नि० मुमुच । छेदने, कृन्तन
नखकेशानां
छेदनञ्च वनस्पतेः” इति स्मृतिः ।
कृप कल्पने भ्वा० खाम० लुङि लुटि हटि लङि च उभ० वृतादि `rno वेट् । कल्पते । कल्पत् कल्पिष्ट प्रक्लृप्त । कल्प्तासि कल्पितासे कल्पतासे कल्प्स्यति कल्पिष्यते ।
कृप
दौर्वस्य ऋ० रा० उम०क० सेट् । कृपयति ते अधिक पत्-त । कृप युतौ चित्रीकरण वा चुरा To पक्ष म्यादि० पर० । कल्पयति ते
कल्पति का चीकल्पत्-त काकल्पीत्,
कृप पु० कृ. प क | शरदतः पुत्त्रे द्रोणश्यालके कृपाचार्थो ।
कृपण पु० कृप—क्य् ुन् । कमौ । मन्द, चट्टे च "कपणाः फल हे - तव इति गोता | दोने, “कार्य ण्यदोषोपहतस्वभाव” इति गीता श्रदातरि च वि० । [छायाम् ।
कृपा स्त्री० कप
| दयायां फलनिरपेक्षतया दीनजनानुग्रहे
For Private And Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१४५
कृपाण पु.क.पा नुदति बुद-हुसङ्ने । कीम् । क पापोत्ययावत
कुरिकायाम, कर्ताश्च । कृपालु त्रि० क पा लाति ला-डु। कमायुके ।। कपो स्त्री० द्रोणाचार्य व पल्याम् परहसो इहितरि । क पौट न० क.प-कीटन् । उद्ररे, तोये च। क पौरजोनि पु. कमीटख नलस्य योनिः । बनो, “योरग्निए. ग्राप इति श्रुतेरस्य जलयोनित्वम् । कमि पु. क्रम-इन् सम्प्रसारणाच्च । कोटात् कालो बजा
ताया-लाक्षायां, उदरजातकीटयुक्तरोगे च । क मिकण्टक पु० कमिरिख कण्टकोऽस्य । विडो उडम्बरे चिलाया। कमिकोषोत्थ न० क मेः कोषात उत्तिष्ठते उत्पद्यते उद्-स्थाक ।
कौघे ये (रेशमिनरले) । क्रमिन्न पु. कमि इन्ति हम-क | विडङ्ग, पलाण्डौ, कोलकन्द, ... भज्ञात के च हरिद्रावाम् स्त्री० टाम् । धूपपत्रायां स्वीडो । कमिज न० कमिभिर्जन्यते जन-कर्मणि ड । अरुचि चन्दने ।
कमितोजाते त्रि.। लाक्षायां स्त्री० टाप् । कमिफल पु० क मयः फलेऽस्य । उदुम्बरे । क मिशैल पु० क मीणां शैल इव । वल्मीके । क मौलक पु० क मीन ईरयति बमयति ईर-एबुल रस्य ल । वनमुह्न ।
. [ अकीत् । कृश तनूकरणे दिवा० पर० सक• सेट । कश्यति अक गत्-- कश लि. कश-क नि० । अल्पेहाच कृशाङ्गो स्त्री० कशमङ्गमस्याः । प्रियङ्ग इच। कसदेचे विक। कृशानु पु० कश-श्रानुक । वही चिलकवणेच कथानुरेतस् प० कशानो बगौ रेतोवस्य । शिवे । देव्याः सोढ म
शक्यस्य शिवषीर्यस्याम्ना प्रक्षेपः अतोऽग्निमः कार्तिकेयो मातः
इति पुराणकथा अनुसन्धातम्या । [अक्क्षत-अकष्ट । कृष अाकर्षणे विखने च बदा० श्रात्मक पक० अनिट । कृपते ।
For Private And Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३४६ विष पाकर्षक विलेखने च वापर० पक- अनिट् । कर्षति बक्रा
खोत-अकार्गत-बापत् । षक पु. कष-कन् । कोले, वृषे । कर्षके लि. .. ऋष(श)(सार पु० तिलता बसम्पाकः १(च) (घ) सर, परिकीर्तित
वन तिलमिश्रिते पके ता लाद्यने । शषि स्त्री० बषर। बश्यत्ति हे भूमिकर्षणरूपे शस्योत्पादन
यापारे । कर्मणि रक् । भूभौ। वषिहत्या जीविनि । कषिजीविन् लि. कष्या जीवति जीव-णिनि । खयमस्खवं वा कतया क.पोबल वि० कपिरखास्ति बल दीर्घच । कके। कष्टपच्च निकट शो खयमेव पच्चं ते पच-क्यम् । धान्यादौ । कष्ण पु० कप-नक । भगवतोऽवतारभेदे वासदेवे देवकीनन्दने ।
"ऋ षिवाचकः शब्दः पच नि तिवाचकः । तयोरक्य पर अह्मा कृष्ण रत्यभिधीयते इन्य न परवमणि, वेदव्यासे, अर्जु मध्यमपाबहने छ । . कृष्णपर्णत्वात् काके, कोकिले, करमई के (परमया) , मोरे, ब च तवति वि. । कालागुरुणि छशुभकर्मणि चम०। द्रौपद्या, नीलीवृक्ष', कणायां, द्राक्षायां, भीलपुनर्नवायाम्, कृष्णजीरके, गाम्भाऱ्या कटुकायाम्, राजमर्ष, पर्पा, काकोल्या, सोमराज्याश्च कृष्णवर्णत्वात् स्त्री० टाप । भोलासने, लौहे, मरिचेच पु० ।
पुष्पप्रधाने वृक्ष। 'कृष्णकलि पु० कृष्ण रेव चूड़ाल: कलि: कलिकाऽस्य । स्वनामख्यात कष्णकाय पु० कृष्ण: कायो यस्य । महिले । कृष्णवर्णत सुयुत वि. कषणगन्ध पु० कृष्ण उयो गन्धोऽस्य । शोभायनश्च । कागर्भ पु० कृष्णवर्णोगोऽथ । कटफले । कणचूड़ा बी० काय चूड़ा खचूड़ाऽस्य । खनामख्याते पुष्पष्ट क्षे। कृष्णचूर्ण १० कृष्णख पम् । जौहमले (लोहार यु) । कृष्णजटा सो कृष्णा जटा वयाः । जटामांथाम् । कणजीरक पु० कर्म । कष्णवर्ष जीरके (कावजीरे)।
For Private And Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३४७]
कष्ण पायन पु० वीपे भयः फन कर्म । बेदखाई नस परा
शरात् यहनाहीपे एव अन्नति पुराणम् । कृष्णधूस्तू(चत्तूर पु० कर्म (बनबधुतरा) वृक्षों दे । कष्णपर्णी स्त्रो० करणं पर्यनस्याः । (काखतसमी) कृष्णलखाम् । कष्णपक्ष पु० कर्म । प्रतिपाद्यमावस्या न्नाह पञ्चदशम तिथि
- चन्द्रबृद्धिकरः एकः कृष्णचन्द्रयात्मव" इत्यु के मामाईकाले । कष्णपाक पु. पच्यते इति पाक: फवं कष्णः कृष्णवर्ण: पाकोऽस्य ।
करमहे । कष्णपाक फस पु० कष्णपाकं फलमस्य | करमः । कपमफल पु० कृष्ण पाबावस्थायाम् फलमस्य । करमई, सोमराज्यां स्रो० टाप् ।
. . [कटुकायाम् । कष्ण भेद पु० कष्णोवन मेदग्छदः समडोस। बाकीप । कष्णमुह पु. कर्म | (कालमुग) मुझे दे । कृष्णरु खी• कृष्णः सन् रोहति रह-क । जनुकालतायाम् । कष्ण लवण न० कर्म० । सौवनवणे । (कालाखोष) । कष्णलक पु० कृष्णं वर्ष लाति ग्टहाति ला-क संज्ञायां कन् ।
- गुजाफले तस्साई क ष्णत्वात्तथात्वम् ‘पञ्चक ष्णलकोमाघ इति मतः कष्णला स्त्री० कष्ण वर्णमाईफले खाति ला-क टाप् । गुमायाम् । कृष्ण लौह न० कर्म० । अयखान्ते । कष्णलोहित पु० कष्णः सन् लोहितः वर्णो वो नेवि समा० । रत:
___ कृष्णमित्रितवर्ष । तइति वि० । कषणवक्त पु० कष्णं वक्रामस्य । वानरे । कवणवर्ण पु० कृष्णो वर्णोख । राहो पहे। क ष्णः बरती वर्ष
म्यूटे। ब० । कणवर्णवति वि०). कशवम न् पु० कष्ण वर्म धूमप्रभारकपविल्यम्सनाय । पत्रौ,
राहो पहे, चित्रकवृच च | कृष्णमपवित्र बर्माचरण यस ।
दुष्टकर्मकारके त्रि। कष्णावनिका खीर कर्मः । नवकालतायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३४८]
क मीजी कर्मपलवसाम् कर्वचाच । कष्णवीज पु० कृष्ण गोलामा । राधियो । . कालिन न० । कृष्णवन्त बोकबलमाया पाउसाचे भाषपर्वाञ्च ।
कंचायां कन कापि छत इत्वम् । गाभार्याम् । कष्ण श(सा)र पु. कष्णवासी पारा (सार) शयबर वर्णो वर्णनेति
लहारमगे। का शालि पु० वर्म० (कालधान) पान्बभेदे । कष्णशिम्बिका स्त्री० कर्म० । काकाण्डयाम् । कृष्ण शयु पु० कर्मः । कष्णशोमाञ्जने (कालसजना) । कष्णशृङ्ग ए० क षणं हङ्गमय । महिषे। . कपासर्षप पु० कर्म० । (रासी ) राजमर्ष थे । कव्याबार पु० . कशाः सारोऽस्य | शिंगपा (शिरा) कष्णस्कन्ध पु० कृष्णः स्कन्धोऽस्य । तमालछ। : कष्णागुरू न कर्म.। कालागुरुणि, "कवणं गुणाधिक तमु लोह
वत् वारि माती" स्य कलक्षणे धूपका । कृष्णाजिन म० कर्म | कृष्णसारमगचर्मणि । बायस म० कर्म० टच समा० । कृष्णलाहे अयस्कान्त । कम्बार्चिम् पु० कष्णः कष्णता अर्चियो यस्य । कष्णता कार
कशिखे पड़ी। कमार्जक पु० कर्म । वियों (कायतुलसी) वनवर्वरे । कृष्णावास पु० कृष्णस्यावासोखिन् । अश्वस्थ । कष्णिका स्त्री० कृष्ण व संज्ञायां कन् । ( राइ) राजसपे । कणेतु पु० कर्म । (काजला) इक्षुभेदे ।। काय बी० कष-अहर्थि क्यम् । कर्षणाहायाम् भ मो। क विच्छे बदा भर. सब मेट् । किरति अकारीत् । कीर्ण। व हिंसने क्रमादि उH० सेट् । कपाति अकारीत् । क, विज्ञाने चुरा० आत्म० सक० भेट । कारयते बचीकरत | कत संगन्दे चु० उम० सक सेट । कीर्तयति-ते बचकीत-त।
For Private And Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३४८ ]
स्कृत लि० कृ- । रचिते नियते, "कृप्त ेन सोपानपथेनेति रजुः ॥ केकय पु० देशभ ेदे, तद्राजसु यो बषु लुक । तई शराजम दे च ब० ब० । तद्योगात् जन्यजनकभावोपचारात् केकयी स्त्री. भर
4
तमापरि ।
[ ताचियुक्त पुरुष (टेरा) ।
केकर पु० के मूर्भि कर्त्तुं शीलम - अलुक स० । निम्नोदकेका स्त्री० के मूर्ति कायते कर्मणि ड लुक्स० । मसूरवाण्याम् । के कावल पु० केका + कास्त्वर्थे बलच् । मयूरे 1
केकिन् पु० केका+अवर्थे इनि । मरे ।
केचिदित्यभ्यत्व |
केचन अव्य० किम: +पुंसि असिरूपं ततश्चन । केचिदित्यर्थ एव [केतत्-त । किस मन्त्र बद० चुरा० उभ० क ० सेट् । केतयति - ते चि केतक पु० कित-निवासे खुल 1 "केतः स्त्रविका पुष्पोजल क क्रकचच्छद” द्रत्य तलक्षण े दृत े । तत्पुष्पे न० | गौरादि को 1 केतकीत्यभ्यत्र ।
<
केतन २० कित - भावाधिकरण कर्मकरणेषु यथायथः स्युट् । गृहे, निगम, केतौ, ध्वजे, चिह्न, कत्ये च ।
केतु पु० चाय - तुक्यादेशः । रोगे, द्युतौ, पताकायाम्, चिह्न, रिपौ च | राहोः शरीरात्मके उपग्रहे । तेषामुत्पातस्ता कोशि सिद्धा ब० । व० |
केतुमाल न० "प्रतीच
होप नवान्तर्गते लहरे 1.
केदार पु० के पिरति दारोऽख । पर्वत, तसे शिवचित्र है भूमिप्रभेदे, बालवाचे,
1
केनिपात पु० के जले निपातोऽस अनुस० । चरिले मौकातिर्नियामके (हाल ) इति प्रसिद्ध कार्य । वा कपि वत्वार्थे केन्दु पु० कुत्सित इन्दु को कादेशः । तिन्दुक थे | संज्ञायां कन् (गाव) गालऋटथ े ।
For Private And Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३५० ]
O
कैमुक शिरसि अमीत्यति जति काम उबलुक । (केन्द)
इतिख्याते बन्द गर। फल बेलुकमर्मितमिति पतिः ।। केयर पु० के बाहुधिरति : याति या अरबलुक १०(वाजु) ' साड) बाभूषणे । केरल पु० ब० २० । “मलण्य समारभ्य याबह शो भनाई !
तावत् वरदेशः सा दिन्य के देशे। वैदिकयागानधिकारिणिश्मश्रुधारिणि". कोलिस नाहिपका चिोलाः सकेरलाः । सर्वे ते क्षत्रियास्तात । धर्मनां निराकृत रति हरिवंशोत
चलियभेदे च । केल चालने वा० पर० स० सेट् । केलति अओलीत् । णिचि अधिबेलत ।
[स्त्री० वा सीप । पोलि-पु० स्वी' केल-रन् । परीहास. क्रीड़ायाञ्च । पथिव्यां केलिक्ष पु० कैसेः क्रीडाइतः । केलिकदम्बा ।। केलिसचिव पु० केलो मचिवः सहायः नचिने क्रीडाविषये - मनियछि । केव सेवने वा० बाम सक० मेट् । केवले अविष्ट, थिचि
अधिवत् । केवल लि. कोव-कलच के सरसि वलयति वल-अच् आलुक स.। ___ एके, कृत्स्ने च । निश्चिते, ज्ञानभेदे, राई चन। केविका खो० का टाप करपदेशप्रसिद्ध केवेर इति खाते
पुष्पप्रधाने हजे, भारी । केश पुलिश्यते लियाति या लिश-अच् ललोपत्र कख देशोवा ।
वरुणे, तीवेरे, दैत्यभेदे, विष्णौ, चिकुरे च मनधातजातोपधातुविशेषोऽयं यः । यस परवसिना पाचादिशब्दाशमयस्त्ववाचिन: । वालास्त तत्पराः पायो रचना भार उचयः। हस्त;
पक्षः कशाप केशभूयबसावकार के। केशकोट पु० त० । यूकाख्ये केशकीटे । (उण) केशपर्णी स्त्री० केशवपस मस्याः मातित्वात् छोए । अपामार्गे ।
For Private And Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३५१ ]
केशपैायो स्त्री० केश+पाथ- गौरा० ङीषु शिखाबाद : चेपमध्यस्थ
चूड़ायाम् |
केश मथनी स्त्री को बहा मध्यतेऽसौ मच ल्यं ट् ङीप् । प्रमोटले | केशमार्जक न० केशान् मार्ष्टि म्हज - खुल् | ( काकुर चिरुण) ख्याते केशप्रसाधिकायां माइविकायाम्
केशर पु० के जले शीर्यते श्रम् 1ष स्वास्या जढायामु श्वस्वस्य येषु. उबाट कुलटच े, 'नीकेशरवृक्षे े मुरानामगभ्वद्रव्य च । हिज्र से न० किझबजे पु०न० केशरञ्जन पु० केशान् रञ्जयति रञ्ज-बित्रस्य । बङ्गराजचे
•
9
ु
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(भीमराज) ।
वाटच
T.
केशराज पुं० केशा राजन्न ऽनेन घञ् भङ्गराज (भीमराज) 1 केश (स) रिन् पु० केश ( स ) रा : सन्न्यस्य इमि । सिंहे, अत्रे, नागकेशरदृच े, वीजपूरकवच हनुमत्पितरि वानरभेदे च । केशरूपा स्त्री० केशस्येत्र रूपमस्याः । चन्दामवृक्ष (परमात्रा) । केशव पु० केशी ब्रह्मस्त्री सर्वेश्वरावपि अनुकम्पतया जाति -3) केश केशिन बाद्य वाति हिमस्त वाकवाः । . विष्णौ I “यस्मात् त्वयैष दुष्टात्मा हतः केशी जनाईन ! तस्मात् केशवमाम्ना त्व ं लोके ख्यातो भविष्यसीत्युक्त ेः । "अंशवो ये प्रकाशन्त मम ते केशसंज्ञिताः सर्वज्ञाः केशव तस्मात् मां प्राजद्दिजसत्तमा इत्युक्त सूर्याद्यवति परेश्वरे च । क्षेत्र+प्राशस्त्य ेव । प्रशस्तकेशवति लि० । केशवर्द्धिनी स्त्री केशान् वर्ष यति धणिच्-थायाम् ।. केशवेश पु० केयख वेशः । कारोबवने । [ बतायाम् । केशारुहा स्त्री० केशा बारोहन्त्यनया रुह घञर्थे क । सहदेवीकेशिक वि० प्रशस्तः केोऽस्त्यस्य उन् । प्रशस्तकेशयुक्त जने ।
केशिका स्त्री० केशिन द्रव कायति प्रकाशते कैक । शतावरीवृक्ष । केशिन् वि० प्रशस्ताः केशाः सन्त्यस्य केश+ इनि प्रशस्त केशवति । विष्णौ, दैत्यभेदे, सिंहे च पु०
For Private And Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३५२]
केशिनिसूदन पु० केभिन मिसूदयति निति निद-णिच
ल्युट । कृष्ण केशिहादयोऽध्यत्र । - केश्य न० केशव हितं केश+यत् । ष्णागुरुणि । भङ्गराज पु० । कसर २०.के जले परति स-अच् । हिजो, नागकेशरपुष्ये कामीले,
वर्षे च । नागकेशराज, तुरङ्गकन्धस्थे ये सिंहलवस्थज
टायां वागले, वालाचे पु• । किझल्के पु० न०। के शब्द मा पर० बक० अनिट् । कायति अकासीत् । । के कयी स्त्री• केकयाना देशानां राजा तसामन्यम् अणि डीम् । .. दशरथपत्त्यां भरतमातरि।
देशहो। के केय पु० केकय+राजनि अञ् नि अत एव वृद्धिः । केकयकैकेयी स्त्री० ककेयस्थापत्य स्त्री अण् । भरतमातरि दशरथपत्न्याम् । कैटभ पु० कीटक्त भाति भा-क स्वार्थ अप । दैत्यभेदे । केटभजित् पु० कैटम जितवान् जि-भूते किप तुक् च । विष्णौ ।
कैटभार्यादयोऽयत्र । कटय पु० किट लामे पा केटं राति रा-अतितिक्तत्वात् क स्वार्थ . ध्यञ् । निम्ब, निम्ब, कटफले, पूतिकरञ्ज मदनक्षे च कतव न० कितवस्य कर्म अण् । कपटतायाम् खार्थ अण् । द्यूते, वैदूर्यमणौ, धन र पुष्पादौ च ।
क्षेत्रसमूहे न० । कदार पु. केदारस्य त्रस्यायम् अण् । केदारजन्य शानिधान्ये । केदाररिक न. वेदार+समूहाथै बुज् ठजपा । क्षेत्रसमूहे । करव न० के जले रौति रु-अच् अलुक म० केरवो हंसस्तस्य प्रियम्
अण् । कुमुदे, शुक्लोत्पले, शत्रौ च । कैरविणो स्त्री० केरव+हाणि । कुमुदसमुदाये नाकलनायाञ्च । केवी सी० करवाय हिता अण् । चन्द्रिकायाम् । कैरात पु० किरात रख शूरः इवार्थे चण। बलवत्पुरुणे, किरातदेशे
(पर्यन्तदेशे) भवः अण । भूनिवे शम्बर चन्दने च न० 1 . कराल न० केरलदेथे भवम् अण । पिडङ्ग । कैलास पु० के जले लामो लमन दीप्तिरस अनुक् २०, केलसः
For Private And Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्फटिकस्तस्येवं शुभः अण, कलीमा समूहः अण-कैल सेनासते
ऽत्र पास धज् वा । शिवकुवेरयो स्थाने । कैलासपति पु० तः । विवे। . . [ (जेले) धीवरजाना। के वर्त पु० के जले वर्तते कृत-अच् अनुक स० ततः खार्थ अण । के वर्त्त मुस्तक पु० कर्मः | जलखितमुस्तके (कर)। केवल्य न० केवलख शुइस्य उपाधिरहितस्य भावः । भोछ । कैशिक न० केशामा समूहः टक । केगसमथे। नाटकप्रमिछत्ति
मेदे स्त्री. डीपं सा. ६५०। के शोर म० किशोरख मावः अञ् । “पोगण्ड दशमाधि, कैशोर___ माप श्वदशात्" इत्य नायां किशोरावस्थायाम् । के श्य न० केशानां समूहः ष्यञ् । केशसमूहे । कोक पु० कोकते कुक-बादामे अन् । चक्रवाके, हो, ज्येष्याम् __खर्जु रोयक्ष, दईरे, विष्णौ च । . . कोकनद पु० कोकान् चक्रबाकान् नदति नादयति अन्तभूतव नद
। अन् । रक्तकुमुदे, रतपय च कोकनदच्छवि पु. कोकनदोष छविदीप्तिर्यस्य । रनवर्षे तहति कोक बन्ध, पु० कोकयोचक्रवाकयोर्मलनकारित्वात् बन्धु रिख । सूर्ये । कोकिल पु. कुक बादाने इलच् । खनामख्याते विहगभेदे जाता ___स्त्रियां टाम् । [वृक्षभेदे, करवीरभेदें, इज गन्धाया । कोकिलाक्ष पु० कोकिलखाक्षीव रकामधिं पुष्पं यख । (तालमाखना) कोकिलाबास पु० ६२० । अामवृक्ष । कोकिले तु पु० कोकिल इव कृष्ण इच: । (काजला) भेटे । . कोण पु० कोमिति कणन्त्य न । “अथाभ्यङ्ग समारभ्य कोठिदेश्य
मध्यगे समुद्रप्रान्तदेयो हि कोणः परिकोति' इत्यत देशभेदे । कोच पु० कुच-बच । देशभ दे, तद्देशस्थे "तीवरस्यैव स पुनः मांस
च्छेदसमुद्भवः। कोचजातिरिति खात" को जातिभेदे च | कोजागर पु० कोजागत्तोंति पदत्यस्मिन् ४० । आश्विनपोर्समास्याम् ।
निशीथे वरदा लक्ष्मी कोजागती तिवादिनी” इति ।
For Private And Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३५४३
कोट पु०. कुट-धम् । कौटिल्य , दुर्गे च (गड़) । कोटर पु० २० कोट कौटिल्य राति रा-क | वृक्षस्थ गरे । कोटवी स्त्री० कोट' वाति वा-क गौरा० डीम् । नग्निकायां स्त्रियां
दुर्गायाश्च । कोटि स्त्री० कुट-इश् । धनुषोऽयभागे वस्तुमावस्यायमागे, टक्कायाम्
(पिडिङ्गशाक) संशयस्यालम्बने, वादे निर्स या लते पूर्व पक्ष,
शतलक्षमितसंख्यायां, तत्संख्येये च । वा डीप कोठीत्यष्यन्न । कोटिक पु० कोच्या बहुधा कावति प्रकाशते के-क । इन्द्र गोपकोटे । कोटिर पु० कोटिं राति रा-क। इन्द्र, नकुले, इन्द्रगोपकीटे च । कोटिवर्षा स्त्री० कोटिभिरपति मधु कृष-अण् । (पिडिङ्ग )
शाकम दे। कोटि(टी)श पु० कोया अयण श्यति शो-क | लोटभेदनेऽस्त्रे । कोटौर पु० कोटिमीरयति ईर-अण । किरीटे, जटायाञ्च । कोर्ट पु• कुट्ट-व मि० गुणः । दुर्गे (गड़) राजधानीभेदे च । कोहवी स्त्री० कोट्ट वाति वा-क गौरा. डीघ् । लग्नायां स्त्रि. याम् मुक्त के प्याच्च। कोहार पु० कुट्ट-आरक् प० । कूपे पुष्करिण्या पाटके च । कोठ पु० कुठि-अच नि० बलोपः। मण्डलाकारे कुष्ठरोगे । कोण पु० कुण-करणे घञ् कर्तरि अच् वा । येन धनुराकृतिना
काठन, वीणादयो वाद्यन्त तस्मिन् वादनसाधने का, ग्टहादीना
मेकदेशे, अत्री, अस्त्रााणमग्रभागे, लगुड़, मङ्गलग्रहे च । कोणकुण पु. कोणे मनकै कदेशे कुणनि चलति कुण-क । मत्कुण (उकुण )।
[देशभ दे च । कोदण्ड न० कु-शब्द विच् कोर्दण्डोऽस्य । धनुषि, भ्रलतायां, कोद्रव पु० कु-विच् को द्रवति दु-अच् कर्म० (कोदो) धान्यभेदे । कोप पु० कुप-भावे घ। क्रोधे कामाप्राप्तिजे चित्तष्ठत्तिभ दे। कोपनक पु० कुप-युच् कोपन: स एव कायति के-क। चोरनाम
कगन्धद्रव्य।
For Private And Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३५५ J
कोपना स्वी० कुप - युवा टाप् । प्रवत्या कोपवत्यां स्त्रियाम् । कोप
शोले बि० ।
[कोपपालिनि कि० ।
जणपादावते. ! कावश्य
कोपिन् पु० प्रवश्यं कुप्यति णिनि । कोमल न० कु–कलच् मुट् नि० गुणः | जले | हृदौ, अकठिने, म नोहरे च त्रि० । चीरिकायां स्वी० । टाप् । कोमल वल्कली खो० कोमल वल्कल कोयष्टि पु० क जल यष्टिरिवास्य पृ०
यस्याः । लवल्याम् ।
कात ग्रोथम् । जलकु
पक्षिणि । संज्ञायां कन् । (टिटिर ) टिट्टिभपचिणि । कोरक ५० २० । कुते कुर - वृन् | कलिकायाम्, म्हणाले कक्कोले च " विकारकोरकाणीति” मात्रः । कामरे ४ लिङ्गोक्तिः प्रायिकाभिप्रायेण ।
कोरङ्गी स्त्रो० कुरु- बङ्गच् ङीष् ॥ लतायाम् । मिप्पल्या च कोरदूष पु० कोर ं दूषयति दुष– णिच् ऋण (कोदो) धान्यभ ेदे | कोल ५० कुल–संख्यागे अच् । क्रोडे-शनियडे, प्रकरे, उडुमे
( डोङ्गा ), भुजान्तरे, भेलके, चिल्लायाम् ( चित्तर ), बस्तुभ दे, टङ्कद्दमाने, जातिभ ेदे च ॥ चव्ये, मरिचे, तोलकमाने, वद
रफले च न |
कोलक पु० कुल - खुल् । अङ्कोटच े (कांकला ) च । गन्धद्रव्यम दें, मरिचे, कक्कोले च न० .
कोलकन्द पु० कोलमिव कन्दोऽस्य । महाकन्दभ ेदे ।
कोलदल न० कोल वदरीफलमिव दलमस्य । नखोनामगन्धद्रव्य | कोल पुच्छ पु० कोलस्य म्यूंकरस्येव पुच्छोऽस्य । कङ्कपचिणि । कोलमूल न० कोलम्स वदर्य्या मूलम् । पिप्पलीमूलेः ।
कोलम्बक पु० कुल-छाम्बच् संज्ञायां कन् । तन्त्रोभिने अलाबू प्रम्हfreमुदायें वीणायाः काये ।
कोलल्लो स्त्री० कोलद्रव वल्ली तत्तुल्यरोमवत्त्वात् । गजपिप्पल्याम् | कोलशिम्वि स्त्री० कोलपादाकारा शिम्बिरखाः । "बालकुशीत ख्यातायां यूकरपादिकायां लतायाम्
For Private And Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३५६ ]
कोला स्त्री० कुल-का टाप् । पिप्पल्याम्, चव्यभषजे, कोलि
वृच े, देशभदे च ।
कोलाविध्व' सिंन् त्रि० कोल विध्वंसितुं वस्तु शोलनस्य विशन्देन
धातोरन्यार्थषंरत्वम् । पर्वतवासिनिम्न भ दें, "एवं पालयतस्तस्य वच्छशः पर्वतवासिनः । कोलाविध्व तिनः प्राप्ता इति देवीभागवतम् । कोलाविध्व' सिनस्तथेति देवीमाहात्मयम् । कोलाशब्दः कोलाहलवाचकस्तथा च कोलाहलेमेव राज्यविध्वंसं कुर्व्वम्मि ये । तेषु । [व्यक्त शब्द | कोलाहल पु० कुल - वञ् तमाहलति अच् । बहुविधे दूरगामिन्यकोलि पु० स्वी० कुल-इन् | बदयम् स्त्रीत्वपक्ष े वा ङीप् । कोबिद पु०कुङ् शब्द े -विच् कोर्वेदस्तं वेत्ति विद-क । पण्डिते विदुषि । कोविदार पृ० कु भूमिवियाति त्रि+टू- अण् । रक्तकाञ्चनारे
( रक्तकाञ्चन) |
८
को (घ) ० कुश (ष) घञ् । पानपात्र े, कुद्मले, खङ्गपिधाने, (खाप) कता तथोः खख रूप्ययोः, अर्थसञ्चये, पेश्याम् अण्डकोषे, शब्दादित ग्रहे, योमो, शिम्बायांम्, गुप्तगेहे, हिरण्यादिस्थापन - गृहे मञ्जुषायाम् आच्छादके, पनसादि फलस्यान्तः स्थावय
वभेदे च ( कोया ) |
कोशफल न० कोशेफलमस्य । कक्कोले, वपुष्याम् (शशा) स्त्री०टाप् । कोशल पु० स्त्री० कुश - कलच् नि० गुणः | अयोध्यापुरे वा टाप् । कोशलात्मजा स्वी० कोशलान राजा तद्राजस्य लुक (६० | रामचन्द्रस्य मातरि ।
कोश (ष) लिक न० कोशं (ष) धनसञ्चयं लाति ला- ततः भावे ठन् । उत्कोचे (घुष !
कोशाङ्ग पु० न० कोशांकारमङ्गमस्य । बंडमूले वृचभेदे ।
कोशा (घ) की स्वी० कोश (घ) मतति एव ल गौरा० ङीष् । (किङ्गा) पटोल्यां तत्फलेऽपि हरीतक्यादिखात् स्त्रीत्वम् ।
कोशिला स्त्री० कोश + अस्त्यर्थं पिकादित्वादु इलच् । मुङ्गपर्ण्यान् ।
For Private And Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३५७ ] कोगोषी) स्त्री कुशा (जात्र) अच् गौरा । माटुकायाम् धान्या
द्यपभागे च (शुङ्गा) । कोष पु० कोशवत् । : कोषचञ्चु १० कोषाकारा चक्षुर्यस। मारमपक्षिणि । कोष स्त्री कोषय धनाजयस वृद्धिः । धनौ कोषसाण्डस्या
वृधिखिन् । रोगभेदे पुरु कोषगायिका स्त्री कोषे शेते शी-एबुल । करकायाम् । कोषिन् पु० कोष+नि । वाचवृक्ष । कोष्ठ पु० कुष-थन् । ग्टहमध्ये, उदरमध्ये, धान्यादिस्थापने कुम्पूले
व ( कुटी) अात्मीये त्रि कोष्ण न० ईदुष्णम् कोः कादेशः । ईषदुष्णपणे । तद्दति लि.. कोसल पु० कौ पृथिव्यां मलति उत्कर्ष' गछति च ४० गुणः ।
सरयूनीरनिविष्टे देशे। अयोध्यायां स्त्री०। [च । कोहल पु० को हलति सई ते अच् प० गुणः । वाद्य दे मद्य हे कोकुटिक पु.. कुक्कुटौं मायां, पादपननदेशच प त्यति ठक । दाम्भिके,
कीटादिवधभीत्या पाद पस्थानद्रष्टरि संन्यासिनि च । कोश्यक कुक्षौ सतत बडः ढकः । सतकुक्षिय सङ्ग। कौट पु. कूटे अद्रियङ्ग भवः अञ्ज । कुटो (कुरची) कुच्चा प्राय
भवः । स्वतन्त्र लि० । कोटज. पु० कूटमेव कौटं. तात्र आत: । कुन वृक्ष कौटतक्षा पु० कर्म । स्वाधीनको पजीविनि । जीविविव्याधे । कोटिक लि. कूटन मगबन्धनयन्त्रण चरति ठक । मांसविक्रय कोडविक. लि. कुड़वः सम्भवति (खसिन् समावेशयति) तस् वापः
वपनयोग्य क्षेत्रम् वा ठकः । कुड्यधान्यस्थापनयोग्यः पाले,
सहयनयोग्य क्षेत्र च ॥ कोणप पु० कुणपः शव भच्यत्व न विद्यतेऽय अण । राचसे । कौतुक न० कुतक+प्रज्ञादित्वात् खार्थे अण् । अपूर्वदर्शनौत्सको। कोतूहल. म. कुलस+प्रज्ञादित्वात् सार्थेऽण | कौतुके । ..
For Private And Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३५८
'कौद्रवीण नि कोद्रवाणा भवन बोत्रम् ख । (कोदो) धान्य द.
भवमयोग्य हो।।.. कौन्ती स्त्री० कुन्निषु देशेषु भवा अग्ण डीम् । भागन्धिन्योषधौ । कौप लि. कूपे भवः अण, 1 से खातोऽसविस्तारो मम्भीरो मण्ड
लाक तिः बरोऽवतः सकूपः स्यात्तदम्भः कोषमुच्यते' इत्य को कूपोदके, स्त्रियां डीप् “म विरसा कौपीरपः . पास्यतीति
पाहि २५० । । कोपीन म० कूपे पतनमहति कार्याईं नि० पाये, तहति वि० ।
गोप्यत्वात् पुरुलिङ्गमपि कौपीनम् सदाच्छादकत्वात् । मेखला
निचरे वस्त्रखण्डे च "कौपीनवन्तः खल माग्यान्न" इति पुराणम् कौमार० कुमारस्य भावः अत्र । जात: कु. पृथिवों प्रभ्यां मा.
...रयेत् स कुमारक" इत्य कलक्षणायाँ "कौमारं पञ्चमाब्दान"मिन्य - ...: मावस्थायां "कौमारं यौपर्न जरे”ति गीता । कौमारी स्त्री० कुमारस्य कार्तिकेयपेयम् अण। कात्तिवेयशक्ती,
तकुमारीशिफायाञ्च । अपूर्व पतिः कुमारी" सुपपन्नति कौमार.. पूर्ववचने प्रत्यम् । भार्थायाम् ।। कौमुद पु० “कौ मोदन्न जना यस्मिन् कौमुदतेन कीर्तित इत्य क्त
चिङ्ग कात्तिकमासे कोमुदौ.स्त्री० कुसुदानां हर्ष हेरियम् अ । ज्योत्स्नायां तत्सम्म
हि कुसुदप्रकाश: कविकस्मित! 'को मोदन्ते जना यथावानाभावः . परस्परम् । हृष्टास्तुष्टाः सुखापवास्तेन सा कौमुदी मता - ... त्यतन क्षणायां कार्तिकपोसमास्याम् । आश्विनपौर्णमास्यामि ।
कौमोदको स्त्री० को दृथिव्याः पालकत्वात् मोदकः कुमोदको विष्णु : .. तस्येवम् अगा । विष्णु गदायाम् । कोरव पु० कुरोरयम् कच्छादित्वादण् । कुरुनपसन्नता एतराष्ट्रात्म___ जेषु पाण्डवेषु च उपयोरपि पुरवंशनासत्वात् । कोरव्य पु० कुर-एय । कुरुवंशज चालिये । बहुधु लुा । कुरवः । कोल लि० कुले सत्कले भवः अगा । मत्कुलीने । तन्त्रोक्त कुलाचाररते च ।
For Private And Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३५८J
कोलटिनय पु० स्त्री० भिक्षुक्याः सतया अपत्यम् उक: हनादेशश्च ।
मत्या भिक्षुक्याः पुत्र । स्त्रियां की। कोलटेय पु०सी० कुलटायाः सत्याः अमच्या वा अपत्यम् । .टक ।
सत्याः अमला कुखटायाः अन । वियां जीम् । कोलटेर पु०स्त्री० कुबटाया असत्या अमत्वम् बग। बन्धक्याः
पुत्र । कौलिक लि. कुलादामतः ठक । कुलपरम्परागते । 'कुनाचरित:
ठक | कुलाचारे। कौवं कुलधर्म प्रवत यति ठक । कुलधर्म
प्रवर्त्त के तन्त्रोत शिवे, भग्वादौ च । कौलीन न० को दृथिव्यां लीन यचात् अलुक् : समा० । गुह्ये,
परीवादे, दुष्टकार्थे च । कुशीनस्य मा कर्म बा | खालीन कर्मणि
प्राणिमि ते च । कोलेय त्रि० कुले+भव: ठक् । मत्कुलोत्पर्य । कौलेयक पु० कुखे भवः श्वा ढकज । कुशागते कक्करे । कौवेरो स्त्री० कुवेरस्येवम् पाए मामेदे, उपरदिपिका कौशल न० कुशलस्य भावः बाणः । क्रियावां पुल। कौशलिका स्त्री० कुशलस पृच्छा ठक । कुशलपत्र। कुशलाय
स्वमङ्गलाय नीयते उन । उपायने उपढौकने । कौशलेय पू० कौशल्यावाः अपत्यम् डा यलोपः। रामचन्द्र । कौशल्या स्त्री अशोव भात दिलात् ण । राममातरि । कौशाम्बी सी० कुशाम्ब निवृत्ता नगरी बम्। वामपंचने । कोशिक पु० - विकास गोलाकत्या प्रमाण विभामित अनौ।
कोशे भवः ठक । नकुले, व्यालयाहे, घरकइन्द्रचुण लो
च । कोशेऽधित: ठकः । कोषाध्यच। ..... . कौशिकफल पु० कौशिकेन विश्वामित्रच सृष्ट फलं यस्य । नारिकेले । कौशिकाराति पु.० ६त.। चकात्रो काले लस पेचका त्व
लोकप्रसिद्धम् । कोशिकी श्री. शरीरकोशाबत्तखा; पार्वत्याः निहताम्बिका । कौश
For Private And Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१६]
... कौति समाख्यातेय तालक्षणायां दूर्गाथाम् नदीभेदे कोधिको चन्द्र
भागा चेति ति: नाय वृत्तिभेदे च । कौगिय वि० कोशाइस्थितम् ठक । कनिकोषादिजाते पर। कोसल्या स्त्री० कोमलस्य राम्रोऽपत्वं बङ्। रामभातरि पाणिनि
सो दन्त्यसकारनिगात् दन्त्यसकारवायम् । कौसखायनि पु• कौसल्याया अपच फिज । श्रीरामे ।। कोसम्म पु० कुसुम्भ+साथै अण । परवाहम्मे पाकभी दे च
सम्म रकम् । भरागजिते वखादी वि० । कोसृतिक त्रि० कौस्त्या परति ठक मायाकारके शाञ्चयुक्त । कोस्तुभ प्र० कु भूमि स्तुमाति कस्तुभो जलधिः । तल भवः कण । . विष्णोर्वःजस्थ कौस्तुभस्तु महातेजाः कोटि समप्रमः इत्य क___लक्षण मणिभेदे। कौस्तुभवक्षम् ६५० कौस्तुभो वक्षसि यस्य । विष्णौ । वध बधे वा० • उभ• पन्चे बा० पर० स० सैट घटादि । कथ
यति-ते सापति अधिक्रयत्-त अमाथीत् । क्रस दीप्तौ कौटिल्वे च दिग. पर० चक० सेट् प० । क्रयलि अक्र...लोत्-बकासीत् सयति-ने सिवा-कस्वा । क्रस दीनी वा० . उम० पर्व' वा क्रमयति-ते । क्रसति चि - . सत्-त कामसीत-मापीर । सिवा-करता। , क शब्दकरणे क्रमादि० उ ० सेट् मादि। नाति कमीत
अनावीत् अक्रविष्ट जय दुर्गन्धे याद्रीभावे शब्द च वा० आम० अक० सेट् । कवरे
चक्रयिष्ट । कोपयति ते । क्रतः ।। कार कोटिल्ये वा० पर० अक० सेट कारति अमारीत् । क्रकच पु रति कति बदायते कच-गब्द ब । पन्थिसास्ये - वृक्ष। करपये (राम) पु..! ज्योतिषोके योगभेदे च ।' 'क्रकचच्छद पु० क्रकच एक दो यस । केतकीच । 'क्रकचपाद(द) क्रकचमिव पादो यस वा अन्त्यखोपः । सकला। ..
For Private And Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३६१ क्रकचरठी बी० का इस पृष्ठ क्याः । (कर) गाभेदे । क्रकण पु०कति कति भन्दायते कण-पः । (वा) पचिणि। कर . जिस बर्जु श्रीवनका वासीले ( कयार।
काको पपिपि । क्रतु पु० - । सहित, हिते,
पाने, वाकवरचिन् तथा प्रख भवती अतिः, सपनाते
रोचाद्यन्नर्गते इनिमेटे, वैश्वदेशोदे, रहिये । क्रतुदोषद नामिन्द्रियाणां दोष इदति पिप | प्रामाणे
दमयन्ते भायमानानां पातनाव यथा मखाः । प्राणायासमा
दोषाः शाम्यन्तीन्द्रियगोचरा"रत्यूकोसोन्द्रिवदोमनायकत्वम् । क्रतुद्दिष् पु० दिविष-किम् ) पद, पालिकेच... क्रतुव सिन् पु०कत दक्षय वस्यति ध्वन-वि-विवि । पिये।
तुभुज पु० क्रत य दत्तहविरादिक भुङको भुज-किम् । देवे । ऋतुराज पु० क्रढमा राजा टचसमा० । राजसूययः । क्रथ वधे या• पर० स० सेट चटा० ऋथति चक्रयात-पाकापीत् ।
क्रथथति-ते । कथ प्रतिहर्षे १० उमथ० सक० सेट् क्ररथयति-से अचिक्र थत्कथन न० ऋथ बधे ल्य ट् । मारणे बदने च राजन्योच्चांमकूटकथन
पटुरिति प्रबोधचन्द्रोदयः । संज्ञायां कन उष्ट्र।. . ऋद रोदने वैकल्य वाक० लाहाने सक० मा.. पर वेद । .. क्रन्दति अक्रन्दीत् ।
[क्रदयति । क्रद वैकल्य मा. अात्म अप सेट घट दि.। क्रदते अक्रदिष्ट । कन्द निरन्तरपन्दकरणे चुरा० अक० उभ सेट् । प्रायेणापूर्वः . बाक्रन्दयनि ते याचक्रन्दत् न । क्रन्दन न. दि-भारे ल्युट् । शोकादिनानुपावने । . [क्रपयति । क्रप पायाम् मा० अक• आत्म० सेट् घटादि। क्रपते अक्रमिट
For Private And Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३६२४
क्रम गतौ वा वा९.पञ्चे दिवार पर सक० सेट् । कामति क्रम्यति - चमोत् शामिला क्रान्ता।
[आक्रमणे , पादे च । क्रम पु० क्रय-पन । नियतपूर्वापरभावपे विधाने, छा नुक्रमे, गली, क्रमि. पु. क्रम-रन् । समिपदार्थ । प्राविमिन्न पु० क्रमि इन्ति सम-क। विखा। क्रमिज क्रमेर्जायते जन-। चगुरुचन्दने । साक्षायां स्त्री० । क्रमु पु० क्रम-उ। गुवाके (सुपारी)। क्रक.पु० क्रम-इन तत: संज्ञायांकनु । मद्रसस्तके अन्नादारणि, गुवा, पट्टिकालोने च ।
।तलं बाई । क्रमेल पु० कामति क्रम-विच् एति छन् कर्म० । उष्ट्र स्वार्थ कन् । क्रय पु क्री-भावे काच । सूखदानेन द्रव्यपहण। . क्रयलेख्य न०६त. 'टहोलादिक क्रीत्वा तल्यमूल्याक्षरान्वितम् । ... पव कारयते यत्त क्रयलेख्य सदुच्यते" इत्य कलक्षणे क्रयस्वच
कपो ( काथला )। क्रयविक्रयिक पु० क्रयविक्रयाभ्यां जीवति ठन् । वणिराजने। क्रयिक पु. क्रयेण जीवति छन् । वणिग्जने। क्रय विक्रयाय क्रेतार: कोसीयुरितिबद्या प्रसारितम् क्री-यत् क्रय
सदर्थ इति नि० । क्रयनिमित्त इट्ट प्रसारिते द्रव्य । क्रव्य न• क्लव-रखत, रल ग्रोरेजत्वात् । बाममांसे ।। क्रव्याद पु० व्यक्ति बद-किम् । राक्षसे, ग्टनादौ च । क्रव्याद पु. क्रव्यमति अद-अण । राक्षसे, सिंहे, श्येने, शवमांसभ.
.लकेऽग्नौ "क्रबादोमतभन्नण इत्यनिनामभेदे लवणात् । क्रशिमन् पु० तशय भावः मनिच् । कशत्व । क्रान्त पु० क्रमक | अश्वे। अाक्रान्त' अतिक्रान्त व्याप्त संक्रान्त च लि. । ...
[अतीतद्रष्टरि । क्रान्तदर्शिन् लि. . क्रान्नमतीत पश्यति णिनि। पण्डिते . क्रान्ति स्त्री० क्रम-तिन् । अाक्रमण', गती, खगोलमध्यस्थसूर्य ग
न्यथै तिर्थगोलरेखायाञ्च "अयनादयन यावत् कदा तिर्यक तथा
For Private And Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- [३६] परा। क्रान्निसंज्ञा तया सूर्यः सदा पति भासयन्" इत्य तक
पायामपि । क्रिमि पु० क्रम-निचादेः | कमिशब्दार्थे । . क्रिमिन्न पु० क्रिनि इन्ति हन-कं । पिडङ्गे । योमराज्यां स्त्री०डी । क्रिया स्त्री -भावे श टाप । बारम्भ, चेष्टायाम, रन्द्रिय व्यापारे,
पाकादिशब्दप्रतिनिमित्त फलव्यापाररूपे धातोरणे, निष्क तो, पूजायाम, शिपायां, चिकित्मायां, करण, गर्भाधानाहिसंखारे; बहारपादवि च । “म वर्थविषादेषु बलयत्य परा क्रियेति
सतिः । क्रियापाद: पु. कर्म० । व्यवहारे माझिलेख्यादिभिः प्रतिज्ञातार्थ
साधनरूपे हतीये पादे "पूर्वपक्ष: स्टतः पूर्वोदितीयश्चोत्तरः स्मृतः ।
क्रियापादस्तृतीयः स्यादिति स्मृतिः । कियाफलं म० त० । “उत्पत्तिराप्तिर्वितति: संस्कृति चतविधम् ।
क्रियाफल प्रारार्थाइत्य को कर्मफले उत्पच्यादौ, यागादि- अन्धे पुण्यापुण्यादौ च । क्रियायोग पु० बोगार्थ क्रियमाण देवाराधनादौ । “यस्तु वाया
संयोगः क्रियायोगः स उच्यते । प्रधान कारण योगो सकेमुनिवरोत्तम : | क्रियायोगस्तु योगस्य कारण परम' मतम्"
इति पुराणम् । क्रियासमभिहार ५० सम्+वभि+r-न्। ६० किथायाः
पामापुन्थे । क्रिबासमभिहारेण विराध्यन्न समेत क इति माधः । को क्रो (मल्खदानेन द्रध्यपहणे ) क्रमादि० उभ० सक० अनिट् ।
क्रीणाति क्रोणीते कधीत् अक्रेट। कौड़ खेलने मा० पर० अ० सेट् । क्रीडति अक्रीडीत् । कौड़न न. क्रीड-ल्युट । परीहासे, क्रीड़ावाच । कौड़ा ही क्रीड़-अ । परीहासे खेलने च। क्रोत पु० क्री-क | बादशपुत्रान्तर्गते "क्रीषीयात् यत्पत्यार्थं माता
For Private And Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २४ ]
पिक्रोर्यमन्तिकात् । स क्रीतः सुतस्तस्य पुत्त्रभेदे ।
लतकये वस्तुमा त्रि० ।
क्रीतानुशय पु० क्रीते अनुग्रवः दुष्टत्वादिना पचात्तापो यत्र । श्रष्टापण्यं क्रेता न बच्छु मन्यते । इत्य ुक्त विवादभेदे ।
दशविवाहेषु "क्रीत्वा मूल्येन यः क्रीतानुयथा तह्निवादपदमुच्यते" क्रुड बाय दिवा ० का ० क० सेट् । कुद्यते । वक्रोष्टि । कुछ ५० कुन्च- किप् । (च) वकभेदे । जातिले टाए कुचा | क्रुञ्च पु० कुन्च कर्मणि बच् | क्रौञ्चपर्वते । यच् टाप् । वीणाभेदे | क्रुध् (धा) स्त्रो० क्रुध - सम्पदादित्वात् किम् वा टाप् । कामाप्राप्तिहे के चित्तवृत्तिभेदे कोपे । [त्यमभिक्रुध्यति अक्रुधत् ! क्रुध कोपे दिवा पर क० सोपसर्ग: सक० निट । क्रुध्यति कुन्च गतौ, वक्रणेऽनादरे च सक० पर० सेट् । क्रुञ्चति काकुञ्चीत् । क्रुत्य के शेषे च क्रा० पर० अक० सेट 1 क्रुन्यति चक्रुन्धीत् । क्रुश रोदने श्राक्रोशे च सक० वा० पर० कानिट् । क्रोशति ग्रक्र च क्रुष्ट कुश-भावे क्त । रोदने, रवे च । याङ्+कर्मणि ते लि० । क्रूर लि० कृत-रक् धातोः क्र । कठिने, निर्दये, परद्रोहकारिणि, न्टशंसे, उष्णळे च । रक्तकरवीरे श्य ेनखगे, कङ्कपचिणि ज्योतिवो रविमङ्गलमन्दराङकेतुरूपे पहे, पूर्वात्रय भरणीमघारूप नक्षत्र च ५० ।
ܘ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
क्रूरराविन् पु० रडयं रौति र थिमि । द्रोणकाके ।
क्रय वि० क्री - यत् । क्रेतव्ये वस्तुमात्रे |
क्रोड़ पु० न० क्रुड - षञ् । अङ्के (कोल) । राचसे म्यूक्ररे च पु० । अश्वानामुरसि भुजान्तरे च स्त्री० टाप् । वाराहीकन्दे पु०स्खीण
क्रोड़ाङ्घ्रि पु० क्रोड़े व्यतिर्यस्य । कच्छपे ।
1
क्रोध प०' क्रुध घञ् । परापकाराय चित्तवृत्तिभेदे, परानिष्टाभिलाषे, निष्टविषय षहेतुके चित्तदृत्तिभेदे च ।
'क्रोधज पु० क्रोधात् जायते जन-ए । मोहे "क्रोधात् भवति संमोह शुन्य साहस द्रोह ईर्ष्यायार्थदूषणम् ।
इति गीता ।
For Private And Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८ ३६५
बाग्दामच पाष क्रोधजोपि गणोऽष्टक इत्यु के व्यसनभेदे च । क्रोधन पु० क्र,प-ल्य, । कोपयुक्ने, कोपशीले, तन्त्रोक्त घुः अष्टस
भैरवेष भैरव दे, षष्टिसम्बत्सरमध्ये ज्योतिषोक "रोगोमरणटुभिज्ञ विरोधोबहुसङ्कलः। क्रोधने विषम समित्य तफलके,
वत्सरभ दे च । कोग पु० क्रश-पज। रोदने बाहाने च । अष्टमहसहस्तमाने
(कोच) “क्रोशः सहस्रचितयेन ते" रति लीलावती | मतान्तरे सहस्रहस्तमाने ।
[क्रोष्ट्री। क्रोष्ट, पु० क्रोशति ऋश-तुन् । शृगाले । स्वार्धे कन् अनिवार्थे । स्त्रियां क्रोटुकपुच्छिका स्त्री० कोटुकस्य पुकमिव पर्णान्यस्याः । (चाकु
लिया) एनिपाम् । . . [गाल्या, लागल्याच । क्रोष्ट्री स्त्री० ऋश-तुन् एज्वत् डीप । भ मिकमाण्ड, विदाया, क्रौञ्च पु० क्रुव+खार्थे अण् । (कांचवक) वकभ दे कुररपक्षिषि,
दैत्यभे दे, दधिसमुद्रेणाते हीप दे पर्वतभेदे च । क्रोञ्चदारुक(प) पु० क्रौञ्च दैत्य पर्वत वा दारयति हु-णिच्
एव ल युर वा । कार्तिकेये स हि "कौञ्च क्रौञ्चो हतो दैत्यः क्रौञ्चाद्रौ हेमकन्दरे । स्कन्दन युद्धा सुचिर चिनमायी सुमायिना । स शैलस्तस्य दैत्यस्य ख्यातचित्रेण कर्मणा | केतुतामग
मत्तस्य नाम्ना क्रौञ्चः स उच्यते इति पुराणम् । क्रोच्चादन न० क्रौञ्चानां वकभेदानामदन भच्यम् । मृणाले, (चंचु)
चिचोटके, पिप्पल्याञ्च । पद्मवीजे स्त्री। . लथ मधे वा चुरा० उभ० पक्ष भ्वा० पर० स० सेट घटादि० ।
क्लथयति ते क्लथति अचिलथत् अक्लाथीत् अक्लथीत् । । लद रोदने अक० अाह्वाने सक० इदित् पर० भ्वा० सेट् । लन्दति अलन्दीत् ।
[ लादयति ते । क्लद वैकल्य दि. श्रात्म० अक० सेट् घटादिः । क्लद्यते अक्लदिष्ट लद रोदने भ्वा० उम० इदित् अक० सेट् । क्वन्दति ते अक्लन्दीत्
अलन्दिष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२६]
क्लप श्रव्यक्तवाक्ये चुरा० उम० अ० सेट घटा० । कपयति - ते व्यचि -
लिपत् त ।
खा- हान्त्वा । क्लान्तः ।
क्रम ग्लानौ दिवा० पर० काक० सेट : 1. काम्यति व्यक्तमीत् । क्लभि - [क्तमित्या क्लमितः । कम ग्लानौ भ्वा० पर० काक्र० सेट् । क्कामति अक्कमत् अक्लमीत् । क्कम पु० लम-वञ ऋवह्निः । चायासे, श्रमे च !
क्लमघ पु०क्कम-व्यथच् । यायासे । [विष्ट क्लवयति क्लवित्वा । लूत्वा । तव भये दिवा० आत्म० चाक ० सेट् घटादि० | लव्यते काक्तकान्त वि० लम-त । श्रमात् । [चक्केदीत्सीत् । क्लिद बादभावे दिवा० पर० क ० सेट | क्विद्यति । अक्लिदत्क्लिद रोदने इदित् स्वा० उभ० क० सेट । क्लिन्दति व्यक्लिन्दीत् । क्लिन वि० क्लिद - । आई ।
'
क्ति उपतापे दि० आत्म० क० सेट । क्लिश्यते । कालेशिष्ट क्लिfran fafua:-fge: 1
क्लिश विधाते का०पर सक० वेट । क्लिश्नाति अक्लेशोत्-चक्लिचत् । क्लिशित लि० क्लिश - उपतापे त । कृपयुक्त वा । इडभावे क्लिष्टोऽप्यत्र । atch न० क्लीव - किप् नि० वलोपः क्कों तकति हस्ते यच् मधुके (fe मधु ।
क्लौकिका स्त्री० क्रीतक क्रयोऽख्यस्याः ठन् वत्वम् । नील्यामोषधौ । Tata (a) मदे प्रागल्भ्य े च भ्वा० काम० क० सेट् । क्लीव (व) ते क्लीबि(वि)ष्ट । [ निरुत्साहे च | क्लीब (ब) पु० क्लब (ब) - काच् । नपुंसके, विक्रमहीने, धर्म्मा कृत्यादौ, क्ल गतौ भ्वा० व्यात्म० सक० सेट । क्लवते क्लाविष्ट ।
क्वेद पु॰ क्लिद-घञ् । पृतीभावे, चन्द्र े च ।
क्लंश बधे उपतापे वा० ब्रात्म० सक० सेट क्ल ेश ५० क्लिश–घञ् । दुःखे, रोगादौ,
। केशते अक्लेशिष्ट ।
योगशास्त्रोक्तेषु अविद्या
[ कौन्तेय” इति गोता ।
स्मितादिषु पञ्चश्च । क्लैव्य(त्र्य) न० क्लोब(ब) भावे घञ् । निलौरुषत्व'मा क्लेव्य' गच्छ
For Private And Personal Use Only
·
-
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३६० 1
लोमन् म० कुङ गतौ भनिन् । “अधस्तु दक्षिणे मागे रदयात
জীন সিনি। জঙ্গি যিানুৰ যােৱাল লন
बुधे रित्य के बाहोर्मध्ये स्थानभेदें। [नेति चासाथ । क अव्य. किम+का कादेशः । कुल व्यर्थे चिञ्चनयोः कचित् कचकण शब्द वा० पर० चक० सैट । कति प्रकाशीत् । थकीत् कण पु० कण-अप । वीणायाः शदे, अनिमावे।. .. क्वथ निष्पचने वा० पर० सक० मेट । कति बकथीत्। : [ कथित लि. कथ-क। अतिशयपको व्यजनादौ, दशमूलपावनादौ । काथ पु. कथ-घञ् । दुःख, द्रव्यमानस्सातिशये पाके। काथोड्व न० काथाद्भवति अच् । तत्याञ्जने । कल चालने गतौ च भ्वा० पर० सक सेट् । के जाति अकेलीत् । केलयति अचिकेलत् ।
- [क्षश्चत् ।। क्षज कच्छजीवने इदित चुरा० उभ० अक० सेंट । सञ्जयति ते अचक्षज वधे स्वा० प्रा० सक० सेट् घटा० शिजते अजिष्ट । जयति क्षज गतौ दाने च भ्वा० श्रात्म० अदित. सक० सेट । चलते अनिष्ट क्षण वधे तना० उभ सक० सेट । क्षणोति शणुते । अक्षणीत
अक्षणिष्ट । क्षण प० क्षणोति दुःखम् क्षण-अच् उत्पावे, अवसरे, मध्ये, दशपल____ परिमिते काले, निमेषक्रियाचतुर्थभागे च । क्षणद पु० क्षण यालिकादिमुहर्त मुत्सवं वा ददाति दा-क । गणके ।
जले म०। रालो स्त्री । क्षणप्रभा स्त्री० क्षणं व्याप्य प्रभा यस्याः । विद्युति। क्षणभङ्ग पु. क्षणात् भङ्गो यस्थ उर्णनामे, सर्वेर्षा भावयवानां प्रति
क्षणमवययवैज्ञक्षण्यापादकसावयभङ्गस्य खोकारो यमिन् मते सादृशे बोवादीनां मते ।
[कानग्य वस्तु माले। क्षणभङ्ग र त्रि• क्षणात् भज्यते मन्ज-कर्मकर्तरि घरच क्षणैक्षणिक वि० सण व्यानोनि ठन् । एकमाणमात्रस्थायिनि पदार्थे ।
येषां प्रथमक्षण उत्पत्ति द्वितीयक्षसे स्थितिस्तृतीयक्ष नाश इति
For Private And Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६
है णिका वा दुपादयति मा कार्य करणसमर्थानां सत्पदार्थानामाद्यपणे उत्पत्तिरितीक्षणे नाशति वौडाः “यत् तलत्पषिक मित्य के
बरयुक्न नि । बत भाका समापूवादी गणे। कर्मणि । आता पु० इनि हाक (हाररोषा) जुपमेदे । लाक्षायाञ्च । पतज . तार जाबलेन- रथिरे । : नति मो० सण-शिन् । हामी, अपचये आये। तपद-
अ लाद चवियायामन्पो सङ्कीर्णवणे, प्रतीहारे, सारथौ, माजिष्याने, निकुळे, पक्षि च । क्षत्त पु. क्षण-किप बस् ततस्त्रायते -क | शनि “क्षतात् किल
बायत इत्युदयः पालख एब्द रति रघुः । क्षत्रबन्धु, पु. चत्रस्य बच रेव नत्कर्मकर्ट वाभावात् न तत्कर्ता ।
| প্ৰমাৰি নি প্রমি। क्षत्रिय पु० चलखापस्य ध। चनजाते राजन्य "क्षतजं सेवते
कर्म वेदाध्ययनसंयुतम् । दानादानवहितः सबै चलिय उच्यते
त्य वर्णभेदे । पद संपेषणे सौत्र अात्म सक० छानिट् । चदते अक्षत्त । आपले अद० चुरा० उभ. सक० सेट । चपयति ते अक्षयत् त । क्षप सइमे चुरा० दित् उभ० सक०मेट् । सम्पयति ते अक्षम्मत् । क्षप प्रेरणे चुरा उम.सक सेट् । क्षपयति ते अधिक्षपत् त । क्षपणक पु० क्षपयति विषवराग क्षप-युच् संज्ञायां कन् । बौइस
न्यामिनि । एकाक्षपणक ! शाकाहत्य गटः । क्षपा स्त्री० क्षपयति चेष्टाम् -णिच् पुक् च यच । रात्रौ । क्षपाकर पु० चपायां रात्रौ करोदीधिति यस्य । चन्द्र सहि रात्रौ
स्वर्थ तेजसा दीप्यते । क्षपाट ४० क्षमायामटति अट-बच् । राक्षसे 'ततः चपाटः पृथु - पिङ्गलाचरिति भट्टिः ।
[चान्नः । क्षम सहने नादि० आत्म ० सक० वेट शमत अच्चमिष्ट अक्षत
For Private And Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
क्षम सहने दिया पर० सक० मेट शमादि० चाम्यति "बाम वा
म्यत यः समीति माषः । अक्षमीत् । क्षम म० शम-अच् । या । शक, हिते, क्षमापति बि. . क्षमता स्त्री॰ चम+तस् । योग्यतायां, शब्दनि अर्थ प्रकाशन जान
"क्षमता च लिङ्गामिति मीमांसा क्षमा स्त्रो० क्षम-अड् । तितिक्षायाम, “वाह्य वाध्यामिके चैव दुबै
चौत्पातिके कचित् । न कुम्पति नवा इन्नि साचमा परिकी तिता," "बाटोऽभिहतो वापि माक्रोगेचच पनि का। बदुष्ट मिनः कार्यस्तितिको सा हमामतेति चोक चक्षणा
याम् चित्तवृत्तौ, भूमौ च । क्षमिन् लि• क्षम-धिनुण दाभावः । समावति । कानं शाम्यतु यः
समीति नाव: । क्षय पु० क्षि-अच् । माशे, हासे, अपचये, कासरोगमदे रहे,
विरामे,हिंसायाम् ६० वर्षमध्ये "देशभङ्गच दुर्भिक्ष क्षये संजीयते प्रजा इन्य कफलके वारभेद, रविसंक्रान्निदयवृतशुलप्रतिपदादिके अमावास्यान्त मासे "विसंक्रान्नमासः क्षयः कार्तिकादौ । 'मौराद्यदा चन्द्रमसो गरीयान् मानो विसंक्रान्तिरसौ क्षयास
इत्य के मासे च । क्षयथु पु० क्षि-अथ (कासरोगे । क्षयनाशिनी स्त्री. वयं का मास्वति नश-विध-णिनि । जीकनीब।
[कृष्णपक्षे । क्षयपक्ष पु० अवस्य (चन्द्रख यार्थः) पक्षः अवधामादिवत् समा० । क्षर संचलने वा• पर० कक० सेट् । शरति अज्ञारोत् । क्षर पु० चार-काच्च । मेधे । “कार्यकारणरूपस्तु नश्वर चरमुच्यते"
रत्य तनवरे त्रि० । 'क्षरः सर्वाणि भूतानीतिगीता । जले न.
ते चलति चिक्ष लत् त असालीत् । चल गोपने वा चु० उभ• पक्ष वा पर० स० सेट् । क्षति क्षत्र पु० क्ष-अप् । क्षु ते, ( हाचि ) राजिकाभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३७० "क्षवक पु. क्षमज्ञायां कन् । राजिकाभेदे, अपामार्ग च | क्षवशु ३० शु-अथच । एते ( चि) [क्षतं जायते । क्षपधा खो० क्षः पर्व पु यथाः। द्रोणपुष्याम् तत्पलाघाणे हि क्षात न घालंय कर्म भावों वा-यण । 'शौर्थ तेजो एतिर्दाद्य
युद्ध चाप्थपनायनम् । दाममोश्वरभावच क्षावकर्म खभावन" . मिथक क्षत्रियकर्मणि क्षालविजत्व परसरार्थमिति भाष्टिः । शान्त बि. क्षम-न । सहिष्णौ केचित् पौड़ने सति सामर्थ्य
सत्संतीकारपरामुखे । । क्षान्ति स्त्री० क्षम-तिन् । क्षमायाम् सामथ्र्य सत्यध्यपकारिणोऽय
पकाराचिकीर्षायाम् । क्षाम वि० क्ष-क्त तस्य म क्षिोणे, दुबले च । चार पु० क्षर-ण । (खार) इति ख्याते रसे, लवणे, क्षारजाते काचे, भनि, गुड़, धूत्ते च । ठणे ( मोहागा) यवक्षारे, विड्लवणे, सज्जिकाक्षारे च न० ।
पिटके च । क्षारक पु० क्षर-एव ल । (जालि) । नयकलिकान्द पक्षिमत्स्यादि क्षारद ला स्त्री क्षारो दलेवयाः । ६ वास्तूकशाके । क्षारभूमि स्त्री० क्षारयुक्ता भूमि । अम्ब धिम्मीपस्थम मौ किमाचर्य __ झारभूमौ प्राणदा यमदूतिकेय गटः । क्षारमृत्तिका स्त्री० क्षारसयुमा मृत्तिका । उघरस्थाने । क्षारित कि० क्षर-णि-मा अपवादपसा, बाटोघे, साविते च । चालित त्रि चुक्षल-क। मिर्णिके रुतंप्रक्षालने च ।। क्षि झये भ्वा पर० अर्क० अनिट क्षति अक्ष धोत् । क्षि हिंसायां वा. पर० सक अनिट, क्षिणोति क्षिात क्षिवः .' क्षिाव: । अन्धीत् । क्षि गतौ सक० निवास अक• तुंदा पर अमिट शियति अन पीत् । क्षि हिसायां क्या० पर० स० अनिट क्षिणाति अक्ष घीत् । क्षिण हिंसाया तमा उभ० स० सेट. क्षियोति क्षिणु ते अछे पीत
अणिष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १७१: 1
क्षिति स्त्री क्षि-निया आधारे तिन् । भूमौ, भावे किन नि. . वासे। क्षि-क्षये भावे-शिन् । क्षये, रोचमास्यगन्धद्रव्ये च। क्षितिधर पु० मिति धारयति -णि बच खः । पर्वते भवा.
बासुकिदिग्गजेधु च। क्षितिपति पु० इत। राजनि पतौ एवं क्षितीशादयोऽयव । क्षितिरह पु० रोहति रुह-क ७१० | वृक्ष। .. क्षितिवईन पु. क्षिति व यति सुध-णिच् ल्यु । सवे करोमि क्षितिवईन" मिति भट्टिः । .
बिक्षिप्त। क्षिप प्रेरणे दा० उभ० सक० अनिट । क्षिपति-ते बक्षसीत् । 'क्षिप नोदने दिवा० पर०सक अनिड्। चियति अक्ष भीत् ।। क्षिपणि(णी) स्त्रो० क्षिप-अनि वा हो । नौकादण्ड (दाड़)
शस्त्रे वड़िये च । क्षिप्त विधिप+क। प्ररिते, त्यक, विकीर्ण अवज्ञाते, रागद्वेषा
दिवशाविषयासके चित्ते, वायरोगपत च । क्षिा न० क्षिप-रक्. ! ज्योतिषोत नक्षलबहे
गोति वि०॥ क्षिकारिन् लि. क्षिम करोति क-विनि । (चालाक ) पी
प्रक्रियाकारके । क्षिप्रपाकिन् पु० क्षिप्र शीघ्र पच्यते घिणुन । (गन्धमादिलिया)
दूमभेदे शीघ्रपाकवति नि । क्षिव मिरसने मा० पर• सक? मेट..चति चोवीत् । क्षिा निरसने दिवा० पर• सक० सेट । क्षीव्यति अक्षवीत । विखा व्यत्वा।
..[बचट। क्षी हिसायां पा० उभ० सक. अमिट । यति-ते. अधीत् क्षौज अव्यक्तशब्द भा० पर० अक० सेट : चीनति अक्षीनीत । क्षीण त्रि. क्षि-क। दुर्वले, चामे च “चनई ग्यटने बामे शीणो - भवति चन्द्रमा इति स्म ति: ।। क्षौव(ब) मदे वा० बाम अक० मेट बीब(५)ति बक्षीबी(वी)त् 1) क्षीब(व) लि.चीव(व)- नि । मत्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३१] भीर मानी सम्पादित्यात किम् तामीरचति दर-अण दिग्ध, अले च क्षीरकण्ठ पुजीर कण्ठे बस । समन्वये बालक। . क्षौरकन्द पु. चौरभित्र पान्दोबस । शीरविदार्थामु, शीरवलवाञ्च। चौरकाण्डक पु० चौरान्वित का वस्य कम् । न हीच,
अर्कयक्ष चौरदल पु० चीर दखे वख अर्कए। हीरनाश सुधीर नाशयति नश-विच-अण् । साखोटवृक्ष (से
ओड़ा) तत्पलादिनिर्यासयोगेन चीनमेव एवं दधिवत बनीमन
तीति तस्य दुग्धनाशकता। चौरपर्णी बीर पणे यस्याः उगे पहले। सोरवाली स्त्री. शीरा वीरवती वझी । ची विदार्याम् । - खार्थे कन कोहख: चीरवलिका अपाई। चौरविशति सी०६त. "दभासह पव: पक' यत् स्थात् मा दधि
कृर्षिकेत्युक्तायाम् | (चोरमा) दधिकिायाम् । सौररक्ष ४० शीरप्रधागो रक्षा | उदुम्बरे राजादग्वाम् । सौरशर १० जोर दणाति -ब। (छामा) कामिक्षायाम् । क्षीरशाक न. “अपकमेव यत्र चोरशाकं हि तत् पयः" इत्य के . वडग्ध राजादने च । भूकमाण्ड स्त्री०। दौरशक पु० चोरमिव एकः। शुकाटके (पानिफल) । चौरसार पु० चीरस्य भारः | नववीते "वीरवारमपनीव" इत्य गटः : (छामा) चामिचाया।
[राफेने। क्षीरहिण्डोर पु० ईत० । दुग्धफे ने । शीरमिव हिडीर: (फणी) चौराधि पु० चीरस्य दुग्धरसस्याधिः । घोरसमुद्र एवं क्षीरसागरा.
दयोग्यल। क्षीराधिज पुचीराखौ जायते जन-5 | चन्द्र । लक्ष्मयां स्त्री० । क्षौरावी स्त्री० शीरमति अव-श्रण डीए । हुग्धिकायाम् (दुधी) । क्षौरिका स्त्री० क्षीर अस्त्यर्थं ठन् (जीरा) राजादन्याम् । दौरिणी स्त्री. चीर+अत्यर्थे नि । तिनदुग्धायां पीतदुग्धायां च
For Private And Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३०३३
वीरलतायाम् । राजाने, सोमजतायाम् स्वासोचने च । क्षौरिन् पु. क्षीर+रनि । अयाम् घटे, मो, उदुम्बरे, प्रायो, चौरियक्ष पु० कर्म 1 चीरमधु लोधावलोहारपारिमनचा
स्खेषु पञ्चत दृशेषु । क्षीरोद पु० क्षीरसदकमस्य उदकशोदादेशः । बोरगा। क्षु जुतौ अदा पर० अक सेट । चौति अक्षाधीत् चुच्चाव । जुत: । जत्वा । चवथुः ।
[दुर्गम” इति माधः । क्षुम त्रि. गुद-क। बवत', विहते च "भीक्षामनसतवातिसुत् खी जु-सम्पदा० किम् स च । (हाचि) जुत्ते। .. तुत न० -न । नासात: वायुनिःसरणजे शब्द । (हाचि) । क्षुद पेषणे रुधा० उभ• सक० सेट । शुपति चन्ने । अक्षुरत् अ.
चोदीत चोदिष्ट । क्षुद बिजुद-रक । नीचे, कपणे, कोदरिद, अल्ले, भूक्षयाशिव क्षुद्रकण्टको स्त्री० क्षुद्रं कण्टक थायाः डोष । हत्याम् । क्षुद्रकण्टिका चद् कण्टक बस्या साम् अति पाण्टका
रिकासतावाम् । क्षुद्रकम् पु• कर्म• । गम्ब के । क्षुद्रण्टिका स्त्री०बण्टेव कन् घण्टिका कर्म० 1 किङ्किण्याम् (अङ्कर) क्षुद्रजन्तु पु० कर्म० । “च जन्तुरनस्थिः स्यादथवा च द्रएव था। शतं __ वा प्रसृतौ वेषां केचिदा नकुलादपि इन्य रखा सत्त्वे । क्षुद्रजम्बू(म्बु) सी. कर्म० । भूमिसम्याम् । । तुद्रजौरकन कर्म । कपजीरके, सुगन। क्षुद्रधात्री स्त्री० कर्मः। कर्क । क्षुधान्य २० कर्म० । कङ्ग प्रतौ सृणधान्थे । क्षुद्रपत्रा स्त्रीच दू पत्र यस्याः टाम् । चाङ्ग यांच(कोषाला) ।
डीए । · वचाधाम् । क्षुद्रपनस पु० कर्म । लकुचे (मांदार)।
For Private And Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३७४ ]
क्षुद्रफल ५० चद्र फलमस्य । जोवनडल कण्टकार्याम् यमिदमन्यां भूमिजम्बाश्च स्त्री० टाप् ।
है
क्षुद्र भण्टाको खो कर्म० । हत्याम् । क्षुद्रमुस्ता स्त्री० कर्म • कसेरकन्दे । चुद्रवार्त्ताकिनी खो० कर्म० क्षुद्रवार्त्ताको खो०. कर्म० |
●
"
・
क्षुद्रर्मङ पु० कर्म० । शम्ब के
।
क्षुद्रशीर्ष ५० चद्र घीर्थमस्य
मयूर विवाहले
मर्षयति वि० क्षुद्रशक्ति स्त्रो० कर्म० । जलशुक्तिज्ञायाम् । खार्थे कन् मम वार्थे क्षुद्रश्वास पु० कर्म० 1 स्वल्पासरोगे ।
[माजरगवायाश्च ।
६० ।
मुङ्गपराया मु
शुद्रसहा स्त्री० मह-अच् च द्रस्य महा क्षुद्रसुवर्ण न० कर्म० । पित्तले । [ले टाप् । अब वार्थे । मुद्रहिलो स्वी० कर्म० | फटकार्थाम् । स्वार्थे कन् अपो क्षुद्रा खो०
। ।
इ-रक् । वेश्यायाम्, कण्टकाय्र्याम्, सरघावां, मक्षिकामात्र, चाखम्, हिंसायां, गवेधुकायाञ्च (गडगडेधान) । क्षुद्राग्निमन्य पु० कर्म० (छोटगणियारी) स्वल्पगणिकारिकायाम् । चुद्राम्लपनस पु० कान्हः ब्रम्हरसः मनसः कर्म ।ल कुचे (डेको)) [ स्वार्थे कन् वार्थे । तुद्रात्रा स्त्रो० कान्हा म्हरसा कर्म० । चाङ्ग यम् ( चुकोपालङ्ग ) क्षुद्रेवरु पु० कर्म० । गौपालकर्कश्थाम् |
(मन्दार) |
चुद्रोडुम्बरिका स्त्री० कर्म० । काकोडुम्बरिकायाम् ।
क्षुध बुभुक्षायां दिवा ० पर० स० कानिट । च ुध्यति वक्षुषत् । क्षुध्(धा) स्त्री० चुध-सम्पादित्वात् किप् वा टाप् । भोजने कायाम् । तुप पु० छ -पक् । ह्रखशाखा शिफायुक्त शाखोटादिडुमे, हारकाम - *विमदिकस्य पर्वतभेदे, राजन्यभेदे च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कण्टकाव्यम् ।
हत्या |
क्षुञ्ध पु० क्षुभ- नि० । मन्यमदण्ड | क्षुभिते त्रि० । तुम सङ्कोचने वा० वा० सक० सेट । चोभते काच्च भत् काचोटि
चुखः । चुमितः ।
For Private And Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३०५ J
तुम चक्रवालने वा दिवा० ० क ० से
वोभात् । क्षुभितः
।
क्षुभित वि० चम-त । लोडिते, व्याकुले, भीते च । चुमा स्त्रो० च - मच् । (मसिना ) ( तिस) व्यतस्याम् ।
व ुभ्यति नै नाति
•
क्षुर विलेखने उदा० पर० एक० सेट । च रति का तोरोत् ।
क्षुर् पु० छर-क छ–रक् वा । नापितास्त्रे पश्वादीनां शफ े, (खुर) कोकिलाच े, गोक्षुरे, महापिण्डीतके, वाये च ।
1
6
छुरक पु०तुर-कुम् | गोचरे, (गोखुरी) कोकिलाच े, तिलकदुमे च । तर (रि)कन् न० चरस्य च रियो वा नापितस्य कर्म० । क्षौरे नखकेशादिकर्त्त'ने “क्र (रि) कर्म न कुब्बत जन्ममासे च जन्मभे” इति स्मृतिः । [दयोऽप्यत्र । क्षुरधान न० चु रोधीयतेऽस्मिन् मार्पितास्त्राधारे (भांड़) क्षुरभाण्डाक्षुरधार पु० चराणां धारेव शरपत्त्रधारा यत्वं । नरकभेदे | तुरपत्र पर दूध पत्त्रमस्य । वाणे, छ रतस्य पर्णयुक्त: शरवणादौ वि० क्षुरपत्रिका ५० र पत्र वस्था । पालङ्गशाके ।
दु (खु) प्रपु०तुरः (खुर:) इव पृणाति हिनस्ति ट-क (खुरपी) इि ख्याते घासच्छेदनास्त्र े, तत्तुल्यायफलके परे च | तुरमर्दिन् पु० चर ं मृङ्गाति घर्षयति मृद - णिनि नापिते |
For Private And Personal Use Only
`क्षु रमुण्डिन् पु० चरेण मुण्डयति मुण्ड - चिनि इतः । नापिते | क्षुराङ्ग पु० च्छ र द्रत्राङ्गमस्य । गोरे (गोखुरी) |
क्षुरिणी स्त्रो० चर+अस्त्यर्थे इनिङीप् । वराहक्रान्तायाम् नापितभार्यायाञ्च ।
7
छुरिन् पु० छ र+भूमि | मापिते, पशौ च ।
तु (खु)ल्ल लि० च द (खु) किप् च दु( खत्) तां याति ला-क । अल्प, लघौ, कनिष्ठे च । [ अल्पे च ।
क्षुक त्रि० ० च्तुधा लक्यते रूक- स्वादाने घञर्थे क । नीचे, पामरे, क्षेत्र न० चि हुन् । देहे, अन्तः करण े, इन्द्रिये, “दून्द्रियाणि दर्शकञ्च पञ्च चेन्द्रियगोचराः । इच्छा द्वेषः सुखं दुःखं संघातश्च ेतना
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३७६ ]
ति: । एतत् "मिति गीतोत इन्द्रियादिसंघात खाडात्य
त्तिस्थाने केदारे, सिस्थाने, कलब मेषादिराशिषु च । विज पु० केले जायते मन-ड। “यसलजः प्रमीतस्य जीवस्य
व्याषितस्य वा । स्वधर्मस नियुनाव छ पुनः चलो मत - न्यु ने हादशविध पुखमध्य पुलभ। बजातपाल नि ।
गोनिकायाम् शेतकण्टका स्त्री। क्षेत्रन्न पु० च मालक नानाति घा-क| "बालानि
शरीराणि तेषाञ्चैव यथासुखम् । बात्मान' ति संयोगादतः
खेलनं उच्यते यात जीवात्मनि । ... क्षेत्रपति पु० ६त.। इद्रं लपति प्राडः केचिदग्निमथा
परे । स्वतन्त्र एव वा केचित छलस्य पतिरुच्यते इत्यु के घु
सहादिषु, चवस्वामिमात्र च छलपालादयोऽप्यन । क्षेवरहा बो० के रोहति रुह-अच् । वालुक चाम् । क्षेचाजीव पु० को प्रयोत्पादनभूमिराजीवो यस्य । कपके । क्षेत्रिक त्रि. बनस्वार्थ ठन् । .बखामिनि । क्षेविन् वि० चल+अस्त्यर्थे रमि | लसामिनि । क्षेत्रिय पु० परवल देहान्तरे चिकित्सा परचनः+ध नि० । देहा
न्तरचिकित्मनोबे असाध्य रोगे, “दण्डोऽयं क्षेत्रियो येन मय- पातीति भट्टिः परतलोत्पन्न शेखजपुत्रादौ च क्षेत्रजातमाल क्षेप पु० क्षिप-बञ्। विक्ष, निन्दायाम, गर्वे प्ररणे, लङ्कने,
विलम्ब , हेलाया।.. क्षेपक त्रि. क्षिप-एव ल । क्षेपकर्तरि । धञ् स्वार्थ कन् । ग्रन्थादौ
क्रन्थकतरन्यन चितपाठ, गुच्छे च । लीलावती प्रसिद्ध कुट्टके ___ संयोजनीये अविशेधे च ।
क्षेपण न हिप-ल्युट । प्ररण, च बायुधः क्षेपणार्थञ्च दातव्यं . स्त्रीधन सहेति अतिः। क्षेपणिका स्त्री. शिष्यते चाल्यतेऽनया क्षिप-अमि। ौका चालन
दण्डे, (डाड़) आलभेदे च (क्षेपला)। .
For Private And Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३७७]
क्षेपणीय शिप-छनीयर् । मिन्दिपालेख, पाणणादिक वा या ___ स्वेच | क्षेप्यमात्र त्रि० । क्षेपिष्ठ लि. अयमेषामतिशयेन क्षिप्रा छन् । अतिथीन गामिनि, ___ वायुबै क्षेपिठा देवते"ति श्रुतिः। क्षेम न० क्षि-मन् । चोरनामगन्धद्रव्ये । लब्धवस्तुनो रक्षणे पु०न । कुशले न० । तहति लि । सक्ती न० ।
। क्षेमफला स्त्री० माय फलान्यस्याः । उदुम्बरद् मे । क्षेव सेवने भा० पर० स० सेट् । चवति अचवीत् । क्ष क्षये भ्वा० पर० प्रक० अनिट, चायति असावीत् । क्षेत्र न० लाणां समूहः भिक्षादित्वात् । चलसमुदाये । रेय लि. धीरे संस्कृत ढ। चौरसकते अनादौ । यवाग्वाम् स्त्री० डीम् ।
[क्षौणिरप्यत्र । क्षोणि( णी ) स्त्री० जु-नि वा डगे । घरायाम् । ४० नि. क्षोद पु० बुद-घ । रजसि, चूर्ण, मेघणे च । क्षोदक्षम त्रि० क्षोदं क्षमते अच् । विचारसहे तत्वनिर्णयार्थं विचा
रणीये अप्रसनदूषणे वाक्य । क्षोदिष्ठ वि० बयमेषामतिशयेन च दः इन् लोदादेशः । क्षुद्रतरे । क्षोभ पु० शुभ-वत्र । व्यर्थमितस्ततः सञ्चलने, चित्तस्य भयादि
हेतुके स्वकार्यासामर्थ्य च । क्षोभण पु० शोभयति चम-णिच्-ल्यु । कामवाणभेदे ।।
सांख्याद्यको प्रकृतिप्रेरके पुरुष, ईश्वरे च । क्षोद्र न० जुकाभिः सरधाभिनितम् । अगा । 'मक्षिका कपिलाः
सूक्ष्मा: क्षुद्राख्यास्तत्कृत मधु । मुनिभिः क्षौद्र" मित्य नमित्य त
मधुनि । क्षौद्रज न० क्षौद्राज्जायते जन-ड । मधुजाते (मोम) सिक्थ के क्षोद्रधातु पु० कर्म । माक्षि के मधुनि ।। क्षौद्रप्रिय पु० चौद्रमिव प्रियः सारश्यात् । जलमधुकदमे त ।
मधुप्रिये नि ।
For Private And Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३७८३
क्षौद्रेय मा छुद्रामि: कतम् टक । सिक थके। (मोम) । क्षौम पु०न० क्षु माया अतस्थाविकारः अण् । अतसीवल कलजाते
वस्त्र, दुमूले, शणन वस्त्र च । च-मन् प्रज्ञादित्वादण
अट्टालिकायाम् । नौमी स्त्री० छ मैव प्रज्ञाद्यण । तखाम शुमानिर्मितकन्यायाञ्च । क्षौर न० क्षु रेण नितम् त्रण । शुरनिष्पाद्य वपनादौ । क्षण, तेजने अदा पर०सक सेट् । खौति बणावीत् । क्ष्मा स्त्री० शमते भारं क्षम-अप उपधारोपय । परायाम् । क्ष्मात् पु० मा पृथियों विमर्ति पालयति वा म-किप तुक च ।
ढमे, पर्वते च । भूमदादयोऽप्यन | माय विधनने वा० यात्म सक० सेट् । च्यायते अच्माविष्ट । मोल निषेधे भ्वा० पर० अक० सेट् । च्मीलति अचमोलीत् । विड न हे भा० यात्म अक• सेट् । च्चे डते अविडत् अवेडिट विद मोहने ने हे अक० भ्वा० अात्म० सक० सेट् । खेदते अच्चि
दत् अच्छेदिष्ट । विद कूजने दिवा०पर०यक०सेट् । विद्यति बच्चे दीत्-अच्चिदत् । विद कूजने वा० पर० अक० सेट् । च्छेदति अच्छेदीत् । वड पु० विड-अच् । पीतधोघाद मे, विष, वर्णात्मके ध्वनौ च
घोषातकीपुष्ये न° | दुरासदे, कुटिले च वि०। [शलाकाथाञ्च । व डा स्त्री० विड-अच् टाप । घोषातक्याम्, सिंहनादे वंशव डित न० खेड-त । सिंहनादे । चल संचालने, गतौ सक० 'क्रीड़ायाम् अक० भ्वा० पर० सेट् ।
खेलति अवलीत् णिचि लडि अचवे लत् । वे ला स्त्री० च्चेला-ऋ । क्रीड़ायाम् ।
ख पु. खर्च-ड । सूर्य । इन्द्रिये, देहे, पुरे, शून्ये, अम्ने , बिन्दौ,
आकाश', स्वर्गे, सुखे च न ।
For Private And Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३७८ ]
खक्व हासे भ्वा० पर० अक० सेट् । सक्षति असक्वोत । खग पु० खे बाकाये गच्छतीति गम-ड। सूर्यो, देवे, शरे, विहगे,
वायौ, सूर्य चन्द्रादिषु पहेषु च । खगगति स्वी० त० । “डीन प्रडीनमुडीन संडी+ परिडीनकम् ।
विडीममवडीनञ्चातिडीन डीनडीलकम् । . गतागत प्रपतित
सम्पात: पक्षिणां गति रियु ने विहगगमने । खगप पु० खगान् पाति पा-क । गरुड़े सगपत्वादयोऽप्यन । खगस्थान न० त० । द्रमस्थे कोटरे । खगात्तक न० अन्तयति अन्न करोति णिच-खुल् ६२० श्येनविहगे । खगोल पु० ख गोल व । भूगोलोपरिस्थिते मण्डलाकारे आकाणे ___ तस्य संस्थितिमानविशेषो वाचस्पत्ये द्रष्टव्यः । ख च भूतौ उत्पत्तौ च पा० पर० स० सेट् । खजाति बखचीत् ___ अखाचीत् । खच बन्धने अद० चुरा० उम. सक० सेट । खचयति-ते अचखचत् त खचर पु० खे आकाश चरति चर-3 । राक्षसे स्त्रियां डीप । सूर्य
वायौ, यहे अश्वतरे च । अाकाशगामिनि वि०। खचित त्रि. खच-क्त । बझे, संयुक्त च । खज मन्थे सा० पर० स० सेट | खजति अखाजीत -अखजीत । खज पङ्ग तायां भ्वा० दूदित पर० अक० सेट । खाति-अखजीत् । खन पुस्त्री० खज-अच् । दाम् (हाता) मन्थदण्ड च । खजाका स्त्रो० खज-आक । दाम् । (हाता) ख ज्योतिस् पु० खे आकाश ज्योतिरख । खद्योते कीटे । खञ्ज(क) पु. खजि गतिवैकल्ये अच् खल् । (खोंड़ा) पादविकले। खञ्जखेट पु० खम इव खेटति व्यच् । खञ्जनविहगे। खञ्जल पु० खञ्ज इव खेलति अच् । खचनखगे । खञ्जन पु० खञ्ज ल्यु । खनामखाते विहगे । स्वार्थे कन् तत्र वार्थे । खञ्जरीट पु० खञ्ज इव कच्छति -गतौ कोठन् । खञ्जनविहगे । खट काङ्घ भा० पर एक सेट, । खटवि अखाटीत -अखटीत । .
For Private And Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८० ]
खट पु० खट-अच् । बन्धकूपे, कफ, टई, लगे लाङ्गले च ।
खटिक पु० खट + उन् । कुजपाणौ । ( खडि) लेखनद्रव्ये स्त्री० । खटिकाक्षिणोतीति नैषधम् । [ससम्भमा यस्य ेत्युद्भटः । खटिनी स्त्री० खट+नि लेखनद्रव्ये (खड़ी) । न पतति खटिनी खटो स्वी० खट- गौरा० ङीष् । (खड़ी) लेखनसाधनद्रव्य । । खंट्ट हतौ चुरा० उभ० सक० सेट । खट्टयति ते व्यचखट्टत् त । स्त्री० ० खट-कन् । "काष्टाभिः काखण्ड व कता कथ्यते इत्यक्तायां शय्यायाम् ।
·
खट्टा
खट्टेति”
खटका स्त्री० चुद्रा - खट्वा यत्पार्थे कन् स्वभाषितपु ंस्कत्वात_वा अत इत्त्वम् | स्वल्पखट्टायाम् । खटाफ पु० राजभदे ।
खड़ाया काङ्गमिव । मरपञ्जरे, ईशायुधविशेषे, पृष्ठवंशे च । ६० खड्डाया का न ० इति वटकस्तोत्रम् |
खटुाङ्गवरधारक [ वट ुकभैरवे च । तुक् च । शिवे, प्रमादवति । खट्टा
खट्ाङ्गभृत् पु खङ्गाङ्ग बिभर्त्ति कट-क्विप् खट्रारूढ़ पु० खड्डा अस् बारह - नित्यस० ।
विते । लि० ।
[ खडिष्ट ।
खड मन्यने भञ्जने च भा० आत्म० इर्दित् सक० सेट। खण्ड ते । खड भेदे चुरा • उभ० सक० सेट् । खडयति ते अचोखडत् त । खड न० खड - अच् । ऋणभेदे (खड) पानान्तरे, भेदे च पु० । खडक्की स्त्रो॰ खडक् इत्य व्यक्तशब्द ं करोति क्व - ड
गौ० ङीष्
पच्चद्दारे (खिड्कि) ।
[ लेखनद्रव्य े । खडी स्त्रो० खडि व्यच् नि० नलोपः गौरा० ङीष् । स्वबाम ख्याते
- खड्ग पु० खडि-ग नि० नलोपः । गण्ड कशृङ्ग े तइति गण्ड रूपौ च । (गाण्डार) चोरनामगभ्वद्रव्य, असौ च । लौहे न० । खडकोष पु० इत० । चम्मदिये सिपिधाने (खाप) वस्तुनि (ढाल) A खड्गांवर के च ।
खड्कोषे (खाप) च ।
For Private And Personal Use Only
-
( ढाल ) खड्गावर
खड़पच पु० खड्गस्य पत्रमिवाच्छादकम् खविधान न खडन पिधीयतेऽनेन । (खाप) खड्गकोपे ।
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(९८१ ]
खगिन् पु० खड्न+अत्यर्थे रनि । मगाजपमधास्निने लिए खण्ड पु० खडि-घञ भेदे "खण्ड सरह ययुचना इति देवीमा- हात्म्यम् । विडलवणे, दुश्किारे (खांड) च न० । कमाए
धज । एकदेशे पु००। खण्डकम् पु. खण्डएर कर्णः पम्दोवस्य । (यकर कद) यानुभेदे ।
खण्डकातु पु० खण्डएर कामति के-क कर्म। (शकरकन्द) भालु भेदे । • खण्डधारा स्त्रो० खण्डे एकदेशे धारा पस्याः । कथाम (कांदची) खण्डन न० खण्डि-ल्यट, । भजने, भेदनो, निराकरण छ। खण्डपरशु पु० खण्डयति सण्डः परशुरखा। पिके, तच्छिाये जाम
दग्नाच | खण्डप रम्यत्र । . .. खण्डिक पु. खण्ड अन्त्यय ठन् । कलाये, कधिभेदे कक्षे च क्रुड
लि० । खण्डिकोपाध्यायः शिष्याय: चपेट ददातीति भाष्यम् । खण्डित वि० खडि-क्क | भेदिते छिने, द्विधावते च “ज्ञातान्धसङ्ग
विकृतेः खण्डिताकधारितेत्य नचिटायां स्त्रियां स्त्री । खण्डी स्त्री० खण्ड्यते गौरा० । कनसह। . . खण्डीर पु० अपवटा खण्डी गुण्डादित्वात र । पीतम ।। खतमाल पु० खे समाल ह । धूमे, मेधे च | [अखदीत । खद स्थैर्य अक० वघे सक० भा० पर० मेट.। खदति कखादीत - खदिर पु० खद-किरम् । (खएर) द्र मभेदे इन्द्र, चन्द्र च । खदिरपत्रिका स्त्रो खदिरखें व पत्रामस्था: डीप ततः संज्ञायां कन्,
कपि खः । अरिखदिरे लज्जाललतायाश्च । कमभावे खदिरपत्रीत्यप्यत।
[बिना खदिरसारणेप्रका । खदिरसार पु० ६० । सदिरदुमय निर्यामजे भारे (खएर ) खदिरिका स्त्री• खदिरः खदिररमोऽस्यस्याः ठन् । लाक्षायां तथा
हि खदिरतुल्य निर्यास: । (हातजोड़ा) लातायाञ्च । खदिरौ स्त्री०सद-किरच गौराकोष । लज्जालुललायाम्, शाकभेदे, खदिरोपम न० खदिर उपमा यस्य । (कांटाधाबला) दुमभेदे । खद्योत पु.खे द्योतते घल-बच् । सूर्य. कोदभेदे च (जोनापोका)
For Private And Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
' ३८३] खधूप पु० खमाकाश पयति धूप-चम् । (हाउद) प्रतौ अग्नि- क्रोड़ने “मुमुचुः खधूपान्" इति भा?। खन विदारे पा० उम. सक० सद। सर्मति अखानीत्-अखनीत् खनिष्ट खायात-खन्यात् । ।
[निक। खनक पु० सा-न् । मूषिके, सन्धिचौरे च । भूमिदारके (कोड़ा) खनि(नौ) स्त्रो० खन- वा डोप । धातुरनादात्पत्तिस्थाने । श्रा
करे भूषिदारणे च । खनित म० सन-इन । (खोन्ना) अस्त्रभेद । खपुर पु० ' खभिन्द्रियमाकाश वा पिपर्ति -क | गुवाकद्रुमे, (सु.
पारी) भद्र तुस्तके, व्याघनखे च । जङ्घ गते पुरे, घटे च न० । - अलसे वि०।
[पण्याम् (पाना) । खमूली स्त्रो० खे नाका ये अभिमत्तारेणापि मूल मस्या: । वारिखम्व गतौ भ्वा० पर० स० सेट | खम्बति अखम्बोत् । खर पु खं मुखविलमतिययेनाल्य य र खमिन्द्रिय राति -रा-क वा
रलयोरेकत्वम् । गईमे, अश्वतरे राक्षसभेदे च “चेरतु: खरदूष
पौ” इति भट्टः । कटकिट क्ष दे, कामे, कङ्कवि हगे, कुररपक्षिण, ६० सम्वत्सरमध्ये उत्सरभेद रवे. पाचचरे. तिग्मस्पर्श च । तइति, कठिने च वि०. "खरविशदमभ्यवहार्य र भाष्यम् ।
देवताड़ा स्त्री० टा। .. खरकाठिका स्त्री० खरमुग काष्ठं यस्याः । वलायामौषधौ । खरगन्धा स्त्री० खरोगन्धो यथा । नागालायाम् । [रामे च | खरघातन पु. खरमयरोग घातयति हन-णिच- ल्य । नागकेशरे, खरच्छद पु० खरः छदः पत्रमस्य । (उल खड़) टणभेदे । खरएस (स) लि. खरा कठिमा नासिकास मासिकाया नस वान्त्य --
तोप: । त्वञ्च । कठिननासिके । खरत्वच पु. खरा कठिना त्वा यस्य । लज्जालभेदे । खरदण्ड न० खरः पुष्पाद्यपेक्षया कठिनोदण्डोनालो यस्य । पद्म । खरदला स्त्री. खरं दल यस्याः । काठोडम्बरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३८२ ]
खरदूषण पु० खरडपं दूषणमुन्मादकता हेतुदोषो यब । धस्त रे ( धुतुरा) बच्चदोषे लि० । [fufa | cr | खरध्वंसिन् पु० खरं चरनामान राथल ध्वजयति धन्त-ख्रिच् खरनादिनी स्त्री. हर नदति मद-विनि । रेबुवानामनन्वगम्ये । खरपत्त्र पु० खराणि पत्राखस | थारूहुने, मसलनस्याश्च | गोजिह्वायां खो० टाप् ।
•
खरपत्रक पु० खरपत्त्र+संज्ञायां कन् । तिलकडुमे । खरपादाक्य ५० खरैः पादैर्मूलैरायः । कपित्यङ्गु मे ।
खरपुष्पा (ष्पी) स्त्री० खराणि पुष्पाण्यस्था वा ङीप् । वर्वराशा के ( बावुद्र तुलसी ) |
खरमक्षरी स्त्री॰ खरा मकरी यस्था गौरा ० ङीष् । अपामा 1 खरवल्लिका स्त्री० खरा वल्ली सेव स्वार्थ कन् | नागवलनाम् (प्रात) | खरशब्द पु० खर उमः शब्दोऽस्य | कुररखगे । ६० गई भन्द । कर्म्म० उपशब्द ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
खरस्वान्ध पु० स्वरः स्वभ्वोऽस्य । प्रियाल मे । स्त्री० । खराश्या स्त्री॰ खरैरश्यते भुज्यते बध-व । मयूरशिखायाम् (रुद्र
जटावता ) |
खरु पु० खन -कु रचान्नः देवः । दर्पे, अश्वे दन्त े, कामदेवे श्वेतवस् च । श्वेतवस्वति निषिरुचो, निर्दोषे, क्रूरे च लि० पतिम्बरायां कन्यायां स्त्री० ।
ख व्यथायां वक्र० मान ने सक० पर० सेट् । खनति सब्जीत् । खर्ज्जन न० ख - ल्युट् । कण्डयने । [हुच । खर्जु () स्त्री० बजे - उ या खङ् । कण्डयने, कोटभेदे, रीखज्जु ( ) न ० ख ' ( ) कण्डयन हन्ति हन टक् । चक्रम है,
(दादमईन) काकेंद्र मे च |
खर पु० ख राति पोका) (खेजर) ब्रुमभेदे रूय च नं० |
ने कण्डू ददाति । कोटभेदे (सूया० स्त्री० । स्त्रीत्व ङीप् । तत्फले,
For Private And Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८४ I
खई देशमे स्वा० पर० स० सेट् । सहति
·
खर्पर ५० करंशब्दवत् पृ० खत्वम्
पाचे भिक्षमाण्डे च धातु
तत्यानभेदे च ० |
खर्च (क) मा पसे । सर्व (र्च) ति कासव (ब) त् | ख) कार्य । कुज', 'निधिभेदे, संख्याभेदे (सहलकोटो) “ादमा सर्वनिखयें” इति बोलावतो तत्संख्याते च । नीचे, वामने चलि
त्
तरकारे, ते मिचापात्रे क
ख) पु० ब (र्व) बटन् | "एकतो यन्त्र तु पानी नगर चैकतः स्थितम् । मिश्रं तु सर्व ( ) टोनाम नदीगिरिसमाकुल” - जिले पामे |
खर्वशाख कि० खर्व्वा शाखा, हस्तपादादयोऽस्य । वामने, ह्रस्वशा सावति मे पु० 1 [लताफलभेदे ।
ख (ई) अम० खर्ब (र्व) ऊ तसा आयते जम-डं । ( खरमुज )
2
खर्व गर्नेभ्वा पर० क० सेट् खर्वति व्यखर्वौत् । खल चलने वने च वा० घर० काम० मेट् । खलति बखालोत् । खल न० सब-अच् । धान्यमई मस्थाने, (खामार) भुवि, तिलकर के च (ल्) । नीचे, व्ाधमे, क्ररे च वि० । खे लीयते ली-ड | स्वय्यं । खं वस्रुतः जाति खाक | तमाल मे ।
खलति पु० खल सञ्चालमे प्रति ४० । इन्द्रलुप्तरोगे (माथारटाक)
तद्दति लि० ।
[ ( फरास) ।
स्यानशोधनका रिपि
खलपू त्रि ० स्खल ं भूमि ं पुनाति पू-किप् । 'खलाधारा स्त्री॰खच आधारो यस्या: । (तेलापोका) तैलपायिकाम् । खलि ५० बल-द्र । तलफीट्टे (खल) |
खलि (लॉ) न पु० नखे मुख छिद्र लोन पृ० वा दुखः । काश्व मुखस्यायां कविकायां (कड़िबाल ) |
खलिनो स्त्री० खजानां धान्यमई नस्यामानां समूहः इनि । धान्यम
[ मत्प्रभेदे |
स्थान संघे । खलिश पु० से आकाशे जलादूर्द्ध भागे विशति क ।
( खलसा )
For Private And Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३८५]
खलीकार पु० अखलं खल करोति चि-- घञ् । अपकारे तत्क -
रण े हि कालोऽपि खलो भवति |
खलु अव्य० खल–उ । प्रत्र े, सामवने, कोलाय, माने, निषेधे, अनुनये, वाक्यस्य भूषणपूरणयो:, मिश्वये, हेतौ च |
ख लेकपोत पु० खले धान्यमईनस्थाने यथा कपोता युगपत् पतन्ति एव ं विशेषणानामेकत्व युगपदन्वयरूपे न्यायभेदे ।
खलेवाली स्त्री० खले वाल्वन्त े चाल्यम्म दृषमा बस्याः । यस्यमई -- भूमिमध्यस्थे काठ (मेटिका ) |
कर्मणि,
खच्या स्त्रो० खलानां समूहः यत् । धान्यमनस्वानसमूहे । खल्ल पु० खलतोति किप् खल् त लाति वाक | वस्त्रभेदे, गत्त, चातके, इतौ (मशक) औषध नई नपाले च (खल) | खव सम्पत्तिपतितयोः - प्रादुर्भावे, क्रा० पर० क० सेट् । खाति
अखात्रीत्-काखवीत् ।
खवाष्प न० ६० । रजम्बां व्याकाशात् निष्यन्दिनि जले हिमे (बोस) [ खश पु० देशभेदे, हिमालयप्रान्तैकदेशे, तद्देशस्खे " शनकैस्तु क्रिबालोपादिमाः चत्त्रियजातयः । दृषत्व' गता इत्युपक्रम्य मतुमा दर्शिते पतिते चत्रियभेदे च ।
खष बधे स्वा० पर० सक० सेट् । खषति | वखाषीत् व्यखषीत् । खस पु० खानि इन्द्रियाणि स्यति निश्चलीकरोति सो-क । ( खोस ) ( पाचड़ा ) रोगभेदे । [ (फिङ) खस्खस पु० (पोला) नामक फल्ले द्रुमभेदे यस्य निर्यासः अहिफ ेनः खाजिक ५० के व्याकाशे वीयते बज-घञ् ब्राजोगतिः सोऽखासि
ठन् । लाजेषु (खडू) ईषवायुयोगे हि तेषामाकाशमतिः । खटि पु० स्त्री० खट-ईन । शवरथे । स्त्री० वा ङीप् सदुग्रहे । खाण्डव पु० इन्द्रप्रस्थनगर सचिक्कष्टस्य वने । [इति ऋतिः । खात म० खन–क्त । गत्ते, पुष्करिण्यादौ च “पूर्त्त खातादिकर्म च " खातक ५० जन-वन् खार्थे कन् (खार) परिखायाम् | खात इव
३३
For Private And Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८६ ]
कायति कै - क । व्यधमस्से (ऋण) यात (द) को विप्त होम: लग्नको वित्तवान् यदा” इति स्मृतिः ।
खातभू स्त्री०. खातस्य भूः स्थानम् । परिखायाम्, कल्पकूपे च । खाद भचर्ण स्वा० पर० स० सेट् । खादति श्रखादीत् । खादक पु० खादति खाद - खुल् । माह के अधमर्णे "खादको भचके वि० ।
वित्तहीनः खादु” इति स्मृतिः । खादिर त्रि० खदिरख विकारः श्रञ् । खदिरकाटनिर्मिते यूपादौ "खादिरे पशुं बध्नाति खादिर की कामस्येति श्रुतिः । यदिरनिर्व्यासे (खएर) पु० | [यरूपे धान्यादिमानभेदे | खार) स्त्री०खमाराति रा क गौरा० ङीष् वा हस्खः । द्रोणचतुष्टखारीक त्रि• खार्थ्याम् वापः, खारोपरिमाणमस्य वा ब्रेकञ् । खारी1. मितधान्यवपनयोग्य क्षेत्र, खारोमिते धान्यादौ च । खिट भये भ्वा० पर० छाक० सेट् । खेटति काखेटीत् । खिद दैन्ये दिवा० रुधा० च यात्म०
खित्त । खिन्नः ।
क ० कानिट् । खिद्यते खिले [त्रखेत्सीत् खिन्नः | खिद परिषाते उदा० पर०क० कानिट् मुचादि । खिन्दति खिन्दतः । खिन्न वि० खिद-त । दैन्ययुक्त, अलसे, खेदयुक्त े च । खिल कप बादाने तुदा० पर० सक० सेट् । खिलति का खेलीत् । खिल त्रि० खिल-क । हलादिना अष्टे चेलादी सारतः संक्षिप्ते पूर्बत्रानुक्तपरिशिष्ट े, यथा ऋग्व ेदादौ श्रीक्तम्, यजुर्वेदे शिवसंकल्पादि, महाभारते हरिवंशः । खिलेषु हरिवंश इति पुष्पि- काव्याख्याने "खिलो नारायणः प्रोक्तस्तद्गुणा दूषवता इति नीलकण्ठ नोक्त ेः नारायणे च |
•
खु ध्वनौ भ्वा० व्यात्म० व्यक० व्यनिट् । खमते खोष्ट | खुज स्लेये भ्वा० पर० सक० सेट् । खोजति खोजीत् | खुज्जाक पु० खुज - खाक ४० । देवताड़ष्टच े ।
खुड खजे इदित् भ्वादि० श्रात्म० व्यक० सेट् । खुण्ड ते खुष्टि । वुड भेदने चुरा० उम० एक० सेट । खोडयति - ते प्रचुखोडत्-त |
For Private And Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८७] खुड भेदने चुरा०उभ० इदित् सक०सेट | खुण्डयति ते अभुखुण्डत-त । खुर विलेखने उदा० पर० एक० सेट । सुरति अखोरीत्। खुर पु० खुर-क | खनामस्खाते पभूनां शफ कोलदले, नसीनाम:
गन्धद्रव्ये, नापितान', खट्रवादीनां पादे च (खुरा)। खुरक पु० खुर इष कायति के-क | तिलवृक्ष । खुरणस(स) वि० खुर इव नासिकाऽथ नसादेशः वा अन्त्य लोपः
रणत्वञ्च । चिपिटनासिके । खुरली स्त्री० खुर दूब लाति ला-क गौरा० डीम् । शराभ्यासे खुरालिक पु. खुराणामाखिभिः कायति प्रकाशते के-क। (भांड ) __ नापितास्वभाण्ड', नाराचान, उपधाने च । खु(ख)ह क्रीड़ायां भा० श्रा का क० सेट । सुखोई ते अखु(साहिट । खेचर पु० खे चरति घर-3 अलुक्स ० । शिवे, सूर्यादियहे, विद्या धरे च स्त्रियां डोप् । "चित्र हरति खे यस्मात् जिहा परति खे गता । शेरन्तर्गता जिला खेचरी नाम मुद्रिका इति
तन्त्रोक्त मुद्राभेदे स्त्रो। खेट भोजने अद० चु० उभ० सक० सेट । खेष्टयति ते अचिखेटत्त । खेऽट पु० खेऽटति । सशंदिय हे, “यमित जे स्थिताः खेऽटा" इति
ज्योतिषम् । कर्फ, पामभेदे च । मृगयायां पु० न० । अधमे
वि० । कर्मणि टणे च म० ।। खेटक पु० खेट-एल् । फल के (टान) खेटक पूर्णचापञ्चेति दुर्गाध्यानम् । खेड भोजमे अद० चु० उभ सक० सेट । खेडयति ते अचखेडत्-त । खेद पु० सिद-पम् । शोके, अपशबताया। खेदिनी स्त्री० खेदयति खिद पिच-णिनि । अशनपूर्णीद मे | खेय न० खन-यत् । परिखायाम् (गडखाइ) खननीये विक खेल चालने गत्याच्च भा० पर० सक० सेट । खेति अखेलीत् । चचिखलत् त।
शारिफलके स्त्री०। खेलन न० खेल-ल्युट । क्रीड़ायाम् । आधारे ल्युट, डीप् । खेला स्त्रो० खेल-छ। क्रीड़ायाम् । .
For Private And Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ ३८]
खेव सेवने भा. छा० सक० मेट। खेरते बोषिष्ट अचिश्वत । खेसर पु० से बाकापाव शीप्रमाभिावात् करति स-ट अलुक स०॥ • गईभादवीजाते बचाई मीनाले वा कायतरे पराभेदे । खै स्थैर्ये अक. सबने हिंसायाञ्च सकभा. पर० अनिट, । खायति
अखासीत् । खोट मतिप्रतिधात भा० पर० स० सैटे । खोटति असोटीत् । खोट छपे अद० चु० उभ०सक • सेट । सोठयति ते बचुसोटत । खोटि(टी) स्त्री० खोट रवा डीम् । परायां खियां, पालकीच च । खोड गतिप्रतिधाते भा० पर० स० सेट, । सोडति अखोडीत् ।
अचुखोडत् त । खोड छपे अद० चु० उभ सक० सट खोडयति ते अचुखोडत् त । खोड वि० खोड गतिप्रतिघाते अच् । सने (खोडा)। खोर गतिवैकल्ये न्या. पर० सक० सेट् । खोरति अखोरीत् अचु___ खोरस् त ।
[अचुखोलत् त । खोल गतिवैकल्य भा. पर० स० सेट् । खोलति अखोलीत् खोर(ल) लि. खोर(ख) अच् । खो। खात लि• ख्या-। स्वातियुक्त, कथिते च । स्था कथने अदा० पर, सक० सेट् । आई धातुकमालविषयोऽयम् । ख्याति स्त्री० ख्या+निन् । प्रशंसायाम्, प्रसिद्धौ, कथने च ।
ग पु० गै-क । गन्धर्व, गणेथे, छन्दोमन्थोक्ने एकगुरुवर्ण च । गगन न० गम-युच् गोऽन्तादेशः । गत्व प्रामादिकम् । आकाशे । गगनध्वज पु० गगनस्य ध्वजव | मेघे, सूर्ये च । गगनेचर पु० गगने परति घर-उक् । सूर्यादिपहे, नक्षत्रे च । गग्ध हसने भा० पर० सक० सेट् । गग्धति अगग्धीस् । गङ्गा खी० गम-गन् । खनामख्याते नदीमे दे । गङ्गाज पु० गङ्गायां जायते जन- । भीम, कार्नि केये च सहि
For Private And Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८८]
अग्नौ निधिनस्य शिववीर्य स्ख सोढुमशक्यतया अग्निमा गङ्गाया
संक्रमणे समाजात ति पुराणकथा । गङ्गाधर पु• गङ्गा धरति घन-अच् त । शिवे, सहि, जटाया
तामधारयदिति पुराणम् । समुद्र च । गच्छ पु० गम-श । द्रुमे, लीलावतीप्रसिद्ध शङ्काभेदे च । गज मदेखने च भा०पर अक० सेट् । मजति अगामीत्-अगजीत । गज वने भा० दित पर० अक० सेट् । गजति अगीत । गज पु० गज-अच् । हस्तिनि, अष्टसंख्यायां दिग्गजामामत्वात्
तथात्वम् । “अरत्नीनां शतान्यष्टावक षञ्चधिकानि च। गलप्रमाएमाख्यात" मित्य के "साधारणनवाजुल्या विशदङ्गलिको गज" इत्य के च परिमाणम दे, ज्योतिषोक्त वास्तु दे, वैद्यकोने
गजपुटारखे गर्त दे च । गजच्छाया स्त्री० “यदेन्दुः पिटदैवत्ये सूर्यश्चैव करेस्थितः । याम्या
तिथिर्भवेत् सा हि गजच्छायेति कीर्तितेत्यु त, "आष्णपई बयोदश्यां मधासिन्दुकरे रविः । यदा तदा गजच्छाये"त्य तच योगभेदे "द्विगुणा ह्यात्मनश्छाया दर्थे स्थादपराहिको गजच्छायेति
सा प्रोतव्य त दर्शापरा च । गजता स्त्री० गजानां समूहः तल । हस्तिसमूहे । गजदन्त पु० गजख दन्तावित दन्तायस्य | गलेशे। हस्तिदन्नतुल्य
दन्तवति लि. |त. करिदन्त पु० . गजपिप्पली स्त्री० गजोपपदा पिप्पली शाक० । स्वनामख्यातायां
पिप्पल्याम् ।. .. [रत्यक औषधपाकार्थे गर्त मे दे । गजपुट पु. “हस्तप्रमाणो गर्यो यः पुटः स तु गजाहव" । । गजप्रिया स्त्री०६त । शल्लकोद्र,मे । गजबन्धनी स्त्री. गजा बध्यन्त सत्र न्यु र डीप् । हतिबन्धन
शालाम् ( हातिशाला) । गजभच्या स्त्री. गजै च्या । यहाकी मे। गजवल्लभा खी० ईत। बड़वीजायां गिरिकदल्यां, मचक्याच
For Private And Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८.]
गजसाय 40 गज हस्तिनामकरण सहित वायो यस्य ।
- हस्तिनापुर ( दिल्ली)। . [हसिपालके । गजाजीव पु० गजेशलालमादिभिराजीयते जीव-अच् । गजानन पु० गजस्येवाननं वस्य । गणेथे हि शनिया छिन्त्रमा
स्तकः पश्चात् गजमत केन तन्मुखमिति पुराणम् । गजारोह पु. गजमारोहति शह-कास हस्तिपाले (माइत) । गजा(दाशन पु० गजरश्य (चोते कर्मणि युट । अश्वस्थ मे । समक्या खो० डीप ।।
[मजायमप्यत्र । गजाह्न २० गजसहिता आता यख शाक। हस्तिनापुरे । गजेठा स्त्री. गजानामिष्टा । विदार्थाम् ( भूमिकुमाण्डे )। गच पु० गजि-घा । अवज्ञायाम् । वाधारे घज । भाण्डागारे
खनौ, कोणगारे च । पामरग्टहे, हस्थाने, मदभाण्ड,
मदिराग्ट हे च स्त्री० टाप् । गड सेके भा० पर० सक० सेट घटा० । गडति अगाडीत् अगडीत् ।
गडति - । . गड वदनैकदेशे ( गण्डनव्यापारे ) इदित् भा० पर० . अक० सेट ।
गण्डति अगण्डीत् । गड पु० गड-अञ्च । मत्स्यभेदे (गडुइ) विन, परिखायां, व्यय. धाने, देशभ दे.च । खार्थे कन् गर (मत्स्ये)। गडदेशज २० गडदेथे शाम्बरदेशे जायते जन-ड। शाम्बर लवणे । गडि(लि) पु० गड(ल)-न् । पति सामर्थ दुष्टतया भारवहन भीत्या
शयाने (गद्ये) गवादौ "सुखं व पिति गोगडि(लि) रिति । गड़ पु. गड-उ। गौगे घाटामखकयोर्मध्य मांसवई के रोगे,
गलगण्डे, कूज, शल्यास्त्र विषमपन्यौ च काव्यान्तर्गडुभ तत्वा
बालङ्कारः प्रहेखिकेति साहि १०५०। गडुर(ल) पु० गडः कुअरोगोऽस्यस्य र ल वा । कुञ्ज। गडेर पु० गड-एरक् । मेषे (माडोल) । गडर(ल) पु० गड-डर (डल) वा डस्य नेत्रम् । मेले ।
For Private And Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८१
गडडरि(लि)का स्त्री० गडर (ल) मेषमनुधावति ठन् । मेषानुगन्ल्यां
मेषपढौ । तत्माहश्यादविच्छिन्न गतौ । गण संस्थाने अद० चु० उभ० सक० सेट । गण्यति ते अजीगणत्
त अजगणत् त । गण पु० गण-घा अच् वा। शिवानुचरे भूते, समूहे, संख्यायां,
(गजसंख्या २७ रथसंख्या २७ अश्वसंख्या ८१ पदातिसंख्या १२५ ) एवं संस्थान्वितायां सेनावाम, एक विकरणमे दमासेदुध भाद्यदादिधानां समूहे, ज्योतिषोत देवादिलं नक्षत्राणां
समूहे छन्दोमन्थोक्न षु वर्णत्रयात्मकेषु भयरादिषु बहस च । गणक पु० गणयति-एषु ल । दैव । गणदेवता स्त्री० गण: मन् गणीभूय वा देवता । संहत्य दैवत्यं
प्राप्त घ "बादित्या बादश प्रोता विश्वे देवा दश स्मृताः । वसववाटसंख्याताः षट निशत् तुषिता मताः । बाभाखराचलः षष्टि
ता: पञ्चाशदूनकाः । महाराजिकनामानो छ गते विंशतिस्तथा । साध्या द्वादशविख्याता सदा कादश स्मृता यत तत्तम लाभे. दान्वितेषु धादित्यादिषु ।
[कादवोऽप्यन । गणनाथ पु० गणानां प्रमथादीनां नाथ: । गलेशे शिवे च गणनायगणगन न० गणानां रात्रीणां समाहारः। गणशब्दस्य संख्यावत्वात्
हिगुस० षचसमा० । राबिन्द । गणरुप पु० गणा वइमि रूपाण्यस्य । चर्कवच । गणशस् अव्य. गणान-गवान् रति मण+शस् । बडश इत्यर्थे । गणहासक पु० गणान् हासयति हस-शि-रानुस् । चोरनाममन्ध। गणान्न न० गणायोत्सृष्टं, गणानां वाग्यम् । मठादौ बहुजनाहेथे
नोत् सृष्टाने, बहुखामिकेब. "गणा गपिकाचवेति मना
निषिवानमध्ये गणितम् । गणिका स्त्री० गणः समूहोऽस्त्यस्याः भवन ठन् । वेश्यायाम्,
चित्ताकर्षकत्वात् युथिकायाम् (युर) इजिन्याञ्च । गणिकारिका खी० गणनं गणि गप-तं करोति श्रण डोपा
For Private And Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३८२ ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
गणिकारी खार्थे के हखः । (गणियारी) । द्रुमे । कनमा
गणिकारीत्यप्यत्र |
गणित न० गण-भावे त । गणने । करणे क्त । व्यक्ताव्यक्तरूपे अङ्कशास्त्रे । कर्मणि । लतगणने संख्माते लि० ।
D
गणेय लि० गण- एय । गणनीये ।
गणेव लि० गद्य - एक । कर्णिकार, हस्तिन्य, वेश्यायाश्च । गणेश पु० गणानामीशः । ख नामख्याते देने, शिवे, 1
1
गण्ड पु० गঙि-अच् । हस्तिकपोले, कपोलमाल, गण्डके, (गाण्डार) चिह्न े, बोब्यङ्ग े, पिठके, वीरे, इयभूषणे, हुहुदे, स्फोटके, ग्रन्थौ ज्योतिषोक्त विष्कम्भादिमध्ये योगर्भ दे, त्याजेन वैवाहिक जन्मलग्नस्थे अश्विन्यादितारादण्डभ ेदे च ।
गण्डक पु० गण्ड+स्वार्थे कन् । स्वनामख्याते पशौ (गण्डोर) संख्याभदे, अन्तराये, व्यवच्छेदे च ।
गण्डकारो स्त्री॰ गण्ड ग्रन्थिं भग्नसंयोजनरूपं सन्धिं करोति - काथ उप् (हातजोड़ा) वराहक्रान्तायामोषधौ । गण्डी स्वी० "गण्डक्याचकदेशे च भारपामशिलास्थल" मित्युत नदी दे । [ याम् । ग एंड कोशिला स्त्री० गण्डक्यामुत्पन्ना शिला | शालग्राम शिलागण्डगाच न० गण्डाः स्फोटका गात्रे ऽवयवे यस्य (आता) सीताफले | गण्डदूर्वा स्त्रो० मण्डयुक्ता ग्रन्थिमती दूर्वा (गाटदूर्वा) । दुर्वाभेदॆ । गण्डमाला बी० गरुडानां स्फोटकानां माला । 'स्यान्गण्डमाला 'बहुभिव गण्ड रिक्व तलक्षणे रोगभ ेदे |
1
गण्डमालिका स्त्री० गण्डानां ग्रन्यीनां माला यस्य वा कम्त
इत्वम् । लज्जालुवृत े ।
गण्डलेखा खी लिख्यते ऽत्र लेखा स्थली गण्डः स्थलीव | प्रशस्तगण्डस्थल्याम् | गण्डभित्त्यादयोऽध्यत्र | [ ललाटे च । गण्डशैल ५० शैलस्य गण्ड द्रव, राज०स०॥ पर्वतात्पतित ेषु स्यूलोपलेषु गण्डु ५० स्त्री॰ गडि–उ | यन्बो, उपधाने च । स्त्रीले वा उड
For Private And Personal Use Only
"
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ३८३ ]
गण्डूपद पु० गण्ड युक्तानि पदानि यस्य । (कें पो) किञ्चिलुके
जातौ ङीप् ।
•
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चजव
गण्डूष पु० गडि ऊष्न् । मुखपूरणयोग्ये तोये "गजाय गण्ड मिति कुमारः । करिहस्ताये, प्रकृत्या प्रमिते जले, कराङ्गतौ च । गएय त्रिगण लब्धा गण+यत्, गण: यत् वा । गण संख्यानं लब्धरि, गणनीये च । [ भावे । गमने ।' गत वि० गम-त । जाते, प्राप्त े, यात्, लब्ध े, प्रतित, समाप्त च । गतागत न० गत चागतच इ० । यातायात "गतागत' कामकारा लभन्ते” इति गीता । गतञ्चागतञ्च यत्र । पश्चिगति दे । गतार्त्तवा स्त्री० तोरयमार्त्तवः तत्फल गर्भादि च गत श्रार्त्तवो यस्याः । बन्ध्यायाम् वृद्धाया ।
गति स्त्री० गम-भवादौ क्तिन् । गमने, मधि, ज्ञाने, दशायां, लायाम्, उपाये, नाडीव्रणपथे, कम फले, प्राप्तौ च ।
गद् पु०गद-काच् । श्रीकृष्णानुज े, रोगे च । भावेक । कथने, विषे च । गदा स्त्री० ० गद-अच् टाप् । स्वनामख्याते लौहादिकीलिते, लौहमवे वास्तुभ दे पाटलावत् च ।
गदाग्रज ५० त० श्रीकृष्ण ।
गधाधर पु० गदां धरतीति टच् ६ त | श्रीकृष्ण । गदाराति पु० ७ ० औषधे । [तइति लि० । गहद प्र० गदित्यव्यक्त गदति क, काच् वा व्ययक्तास्फ ुटशब्द े गङ्गदध्वनि पु० गङ्गदः कफादिनाऽव्यक्तः ध्वनिः। हर्षशोकादिना सकफ ेन वायुनां यथा स्थानानुच्चारणात् संजाते काव्यक्तध्वनौ । तद्दति वि गद्य त्रिग्गद-यत् । कथनीये । पद्यभिख कविकते व्यपादे पदसमूहे न० । गन्त्री स्त्री० ० गम्यतेऽनया छन् ङीप् । दृषवहनीये शकटे । गन्तीरथ पु० गन्त्री रथ द्रव अभीष्टस्थान प्रापकत्वात् । शकटें | गन्ध द्रोहे चुरा० वा० काक० सेट् । गम्यते जगवत | गन्ध पु० गन्ध-अच् । सम्बन्धे, लेशे, गभ्वके, गर्बे, शोमाञ्जने, टष्टचन्दनादीनां घ्राणपाद्य े गुणभेदे स च गन्धः पञ्चविधः “चूपकृतो
For Private And Personal Use Only
या
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८४ पा घटो वा दाहाकर्षित एव वा । रक्षा सम्मई जोवापि प्राण्यङ्गो.
द्भवएव वेति" पञ्चविधकारणमेदात् घटचन्दमादौ च ।। गन्धकन्दक पु.. गन्ध+चर्य पाद्यष गन्धयुः कन्दोऽस्य कप ।
कोषधि। ... गन्धकचूर्ण • गन्धवप्रधानमः । (वारद) इति ख्याते पदार्थे । गन्धकाष्ठ न० गन्धयुक्त काठम् कर्म० । अगुरुचन्दने । गन्धकुटी खी० गन्धस्य कुटीवाभारः | पुरानामगन्धद्रव्य। . गन्धकुसुमा स्त्री. गन्धयुत कम यस्याः । ( गणियारी ) गणि कारीवछ ।
गन्धवति मटण । गन्धखडक न. गन्धस्य खेला या कप डलयोरेकत्वात् । ( वेणा ) गन्धजात न० गन्धो जातो यत । तेजपल। गन्धज्ञा स्त्री० गन्ध जानात्यनया घअर्थ क । नासिकायाम् । गन्धतैल न० गन्धयुक्तास्य चन्दनस्याग्निसंयोगेन जनित तेलम् । यन्त्र
पाकेन जनिते तेले । (प्रातर) प्रतौ । गन्धत्वच स्त्री० गन्धान्विता त्वा यथाः । एलायाम् । गन्धदला स्त्री० गन्धयुक्त दल यस्खाः । अजमोदायाम् । गन्धन १० गन्ध-भावादिषु ल्य ट् । उत्साहे, प्रकाशने, सूचने, हिं
मायाञ्च । गन्धनाकुली स्त्री० गन्धान्विता नाकुखी राक्षा | रानाभेदे । गधनिलया सी० गन्धस्य निलयो यन । नवपालिकायाम् । गन्धपत्र पु० गन्धयुक्त पत्र यस्याः । तुलखाम् । पठीभेदे स्त्री० । गन्धपत्रिका स्त्री. गन्धयुक्त पत्र यस्याः कम् कापि अत एवम् ।
अजमोदायाम् । [याम्, अम्बतायाम्, अजमोदायाञ्च । गन्धपत्री स्त्री० गन्धयुक्त पत्र यस्याः गौरा० डीए । अश्वगन्धागन्धपलाशिका स्त्री० गन्धयुकं पलायं यस्याः कम् । हरिद्रायाम् । गन्धपाषाण पु० गन्धयुक्तः पाषाणः । गन्धके । गन्धपुष्प पु० गन्धःपुष्पेषु यस्याः । वेतसे, अक्षोटबछे, बडवारे अ..
शोके च । के यां, गणिकारीचेच स्त्री• टाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८५ गन्धफल पु० गन्धयुज फर बखः । दिल्ल, कपित्ये च । विदायाँ
प्रतक्याच बी० टाप । बिनौली कोपः। गन्धबन्धु शु ६० लाचले। गन्धभद्रा सी गन्धेन देवमालमतने भद्र वयाः ५०(गन्धमादाब)
तामेदे। गन्धभाड पु. गन्धख माण्ड । (गन्धमादाख) खताभेदे । गन्धमांसीसी० नम्बबुता मांसी कर्म० ।- जटामांसीम है। गन्धमादन पु०:० गोन भादयति मद-णिच् य । पर्वत है।
अमरे, वागरे, गन्धके च पु० । गन्धमादिनी स्त्री० गन्धेन भादयति मद-णि-णिनि । लाक्षायाम, मुरानामगन्धद्रव्ये च।
द्रव्य। गन्धमालिनी स्त्री. गन्धमालाऽस्यथा अनि'। सरानामगनगन्धमुखा स्त्री० गन्धो मुखेसाः हान्दाम् (हुचा)। गन्धमुण्ड पु० गन्ध मण्डति मुण्ड+तत्कारोति णिच-बाण । (गन्य- भादास) सताने दे। . गन्धमूल पु० गन्धो मूले यस्य । शल्लकीहक्ष-शयाम् । पु० स्त्री०
वा डीम् । खार्थे कनु अावार्थे । गन्धमृग पु० गन्धप्रधानो मृगः । गन्धयोनौ कस्त रोमगे । . गन्धराज न० गन्धेन राजते राज-अच। चन्द में, कर्णाली
खनामखाते पुष्पहच गन्धराजी स्त्री० गन्धागा राखी टच डीम् । मखीगन्धद्रव्ये । गन्धर्व पु० गश्चमति अर्ब-गतो अच् शक० । मृगर्भ दे, अश्व, - कोकिले, स्वर्गगायके देवयोनिभे दे, गायनमात्रे च । गन्धर्वनगर पु० न० गन्धर्वाणां नगरमिव । सुन्याधिष्ठाने पुराकार
नीलपातादिमेघरचनामदे, इन्द्रजाक्षे च । गन्धर्बप्लरमण्यत्र ।। गन्धर्वलोक पु० ६त.। गुहालोकोपरि विद्यापरलोकयाधी
निविष्ट स्थाने । गन्धर्ववेद पु०६०। सामवेदस्योपवेदे सङ्गीतविद्यायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३८६ ]
गन्धर्वहस्त पु. गर्वस्य मग दस हसः पाद य पत्रमख । एर
ण्डले । साथै कन नवार्थे । गन्धलता स्त्री० गन्धान्विता लताः । प्रियङ्गी। जातिभे है । गन्ध वणिज पु. गरोपजीवी पणि । (गन्धयेनिया ) रति ख्याते गन्धवती स्त्री० गन्ध+मवर मय व । बासमातरि, म मौ, वायुवरु__ण्योर्नगर्खाम, हराया। गन्धवल्कल न० गन्धो वलकलेख । (दारचिनि) त्वचे। गन्धवल्लरी खो०गधान्विता वझरी । सहदेवोडतायाम् गम्बवशीस्ययन। गन्धवह पु० गन्धं वहति बह-अच् ६ त । वायो । गन्धयुको . मायकादौ वि० । । गन्धवारि न• गन्धवासित वारि । गम्बद्रव्य ण वासिते जले । । मन्धवाह पु. गन्धं वहति बह-रण उप० । वायौ । नासिकायां स्त्री० गन्धविहल पु० गश्न विलयति छल-णिच-बच् । गोधूमे । गन्धवीजाबी० गन्धो पीले यस्याः । मेधिकायाम् । गन्धव्याकुल पु० न० गन्धेन व्याकुलयति यि+बा+कल-णि-अन् । ककोले ।
[प्रमतौ। गन्धशालि पु० गन्ध प्रधानः शालिः । ग्रामोदवति धान्बर (वासमति) गन्धसार पु० गन्धयुक्तः सारो यस्य । चन्दन ।। गन्धसारण पु० गन्ध सारयति स-णि-लू । हवख्याम् । गन्धसोम नगन्धार्थे सोमोविधुर्यस्य । असुदे चन्द्रोदवे हि तस्य गन्धः । गन्धा स्त्री० गन्ध-णिच् चन् । गन्ध हेतौ चम्मककलिकायाम् । गन्धाख स्त्री० गन्धयुक्त आखः । छुछुन्दUम् (छुचा) । गन्धाजीव पु० गधेन गन्धद्रव्येणाजीयति प्रा+जीव-बच् । (गन्धर ___ बेने) गन्धवणिजि । गन्धाब्य पु० गन्धेनायाः। चन्दन, नागरमाई च । गन्धयुक्त
वि०। “गन्धायः समनोहर" रवि तन्त्रम् । खस यूथ्यां,
गन्धपत्वायाञ्च स्त्री । गन्धाम्ला खी० गन्धयुनः बन्लो वस्याः । बनवीजपूरमे ।।
For Private And Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मन्धार पु. गन्धमति बप उप० । सगे, सिन्दुरे, सरन ... च । देशभेदे ब० व०
[बता दे। गन्धाली स्त्री गन्धमति मांगीति बल-अण। (गम्यभायख) गधालीगर्भ स्त्री० गम्वत्रेणी गई वसा । सच्म लायाम् I गन्धाटक न. गन्धानां गन्धद्रयाणामटकम् । चन्दनाद्यष्टा गन्धद्रव्येषु
प्रपञ्चस्तु वाचसाय इष्टव्यः । गधिनी स्त्री• गन्धोविद्यतेऽसाः मि। रामामगन्धद्रब। गन्धिपणे पु० गन्धि गन्धयुक्त पर्ख यख । सप्ताद में (कातिम) । गन्धोत्कटा स्त्री० गण उत्कटा था। दमनकहछे । गन्धोत्तमा खो गन्धन उत्तमा उत्कृष्टा । मदिरावाम् । गन्धोखी जी० मन्धयति बई यति बन्ध-बोलच् गौरा० डीघ ।
यरटायाम् ( बोलता )। गस्ति पु० गम्यते ज्ञायते गम-डमः विषयस्त बमति भासयति भव:
निन् । किरणे, सूर्ये । वाहायां वनिपल्या सोवा मे । गभस्तिमत् पु. गमति+नतए । सूर्यो। गभस्तिहस्त पु. गमलयो हसा इस जलाकर्षकत्वात् यस्य । सूर्थे । गभीर वि० गच्छति जसमा गम-ईरन् भानदेशव । निस्वस्थाने,
अनलसणे, गहने, इष्प्रवेणे, दुर्वारे च। मम गतौ भा० पर० सक० अनिट । मछति अगमत् । गम पु० गम-ब। पता है, सिमीयोर्यालायाम, गमने, पषि,
. सारापाठे विात् मास इति भाव्यम् । गमवितरि च। गमक लि. मबयति बोधयति मम-विच्-खुल। बोधके, ममकगम्भारी स्त्री० के नल विभर्ति म-अप खीम् ४० कस्स गः ।
(गामारी) द्रुमभेदे। मन्चौर लि० गच्छति जसमात्र गम ईरन भुगागमः नि० बनिनसामे,
भन्दै गभीराचे । मम्बीरे, पद्म, ऋग्मन्बभेदे च पु०। खरे सत्वे च नाभौ च त्रिषु गम्भीरता मा ।
For Private And Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
t२८] गैम्भीरवेदिन मु. गांभीर मन्द ति विदाणिनि | चिरकालेन यो
बैति शिक्षा परिचितामपि “गम्भौरपदी वियः स गज इत्युक्तननवभेदात् होषितविदिमाशचनादपि | प्रात्मानं यो न जानाति ससाद गौरवेदित चित्रकले। सच्.
गम्भीरवदिताला गय पु• असरभेदे, वानरभेद, अपमे दे च । तीर्थम दे स्त्री० टाप । गर पु6 -निगरणे का ए वा। विधे, रोगे, स्वाधिक पञ्चमे
गरघ्न पु० गरं विष इति । अरे । मायदे (गडर) स्त्री०डीप । गरल न० गिरप्ति जीवन म-अलच । विविध, रणमूले च । गरागरी स्त्री० गर भूप्रिकविधमागिराम बा+-अच् गौ० डीघ ।
देवताडीद्रुमः । गरिमन् १० गुरोभावः रमनिय गरादेशः । गौरी ।। गरिष्ठ वि अतिमन गुरु रिन् । मुस्तरे । रेयसुनि गरीयामप्यत्र । गरी स्त्री. गृ गब्द अयं गोरा हो । देवताडी मे । गरुड़ पु० गरुक यते डी-ड ४० तलोपः। कश्यपाला, विनता. गजाति पक्षिराजे । गरुडध्वज पु० गरुडो ध्वजः चिङ्गमस्या विणी। गरुडपुराण न० गाँडेन प्रोक पुराणम् । पुराप दे । गरुडाप्र पु नवतायाः व्यन्त सूर्य सारथौ बरुणे। . गरुत् पु० ---या उखि | बगाना मभोगतिहेतौ पजे (पाखा) । गमत् पु० गोकत् अस्वस्थ मतप यवादित्वात् न मय व । गरुड़,
विहंगमात्र च । गर्ग पु० स्ट-ग। ब्रह्मणः पुल मुनिभ दे । गर्गरी स्त्री० गर्ग इति गदा राति रा-क मौ० को । दधिमन्यम
बाले, लस च । महामे, तरुणशौ च पु० । गर्ज अर्जाहेतुकशब्द वा पर० स० सेट् । गर्मति । गीत
"गर्ज गर्ज जणं मूढ" इति देवीमाहात्माम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[.३८
]
गर्ज रवे चुरा० उभ० ज०. सेट । गजन्यति ने अजगर्कका गर्जर न० गृ-वित्र गर करवृतिल-विच काम । (गाजर)मूख दे । गजिन , . .ग्रज। मिशन्दो तबिमालिनि गर्त पु० गृ-तन् । भूमिकि, सीनितम्बस्य प्रकारे रोग भेटे ___च "धनुः सहस्राण्यष्टौ च मतिर्वासां न विद्यते । न ता नदीशन ___. करा गर्माता" इत्य के खाते स्त्री० टाप । गर्भिका स्त्रो० गतॊऽस्त्यस्या: ठन् । तन्त्रवानगाड़ाया. (तातघर) । मई रवे वा चुरा० उभ० पक्ष वा पर० क सेटः । मई अति ने · गई ति अजगई त अपहीत् । भिसा च नः । मह भ पु० गई अभच् ( गाधा) गईभ, गन्धभेदे च ।। श्वेतकुमदे, गई भशाक पु० सी.ईभ शाकः । समयष्टिमे (काम,
नहाटी) मायाम् स्त्री सीप । . गईभाण्ड पु० गईभ गन्धविशेषममति अम-ड डस्य नेत्वम् पत्रा
दिष्वश्वत्यातल्याकारे दमे (पाकुड़) प्लच । . . गईभाड्य पु० गई गन्धविशेषमालयति हे-श | गईभ इति श्रा
लबो यस्य वा । कुमुदे । गईभी स्त्री० गई-अभच् गौ० डीम् । गोमअकीदे, ऋतकण्ट___ कार्या, अपराजितायाञ्च | गईभ+पु. योगे डीप । समस्याम् गई लिमायां चु • उम० सक० मेट : गई यति ते राजगई त । मई पु० स्टप-घन अन्न. वा. प्रविषयक कायां गाभायड मे छ। गईन लि. स्टभ-युच् । सुब्ध । गर्ब गतौ वा. पर• सक वेद । ननि अगीत । गर्ब दर्प अद० चुरा० आम पेट् । नर्षयते बजगत ।। मई पु० गर्म-दर्पे धञ् । अहबारे ।... . गर्भ पु०स्ट-मन् । धूर्ण देहजन्मबारले रामशोणितानुक्मनन्द “मा,
शयगत राक्रमाचं जीवसकम् । प्रतिसविकारा. तत् मवें गर्मसंजित" मिया मांसपिण्ड, शियौ, लौ, नाटक, सन्धिभ दे, पनसकण्टके, अपवरके, ''भाद्रकृष्ण चतुर्दश्यां यावदा.
For Private And Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४.००
अवते जलम् । सावद् गर्भ विजानीयादित्य के भाकष्ण चतई क्या
गङ्गाजवाझावमस्थाने, बन्ने बास्नी, मुले, च। गर्भक पु० गर्ने केशमध्ये कायति -क। वोपमध्यस्ये बाल्थे । गर्भग्रह न० गर्भ इव म्यहम् । सहमध्यभागे । गर्भधातिनी स्त्री जो हन्ति समिनि सानसिकाए । गर्भद पु० गर्भ ददाति दा- । पुनजीव । चा पभेदे स्त्री र
डीए गर्म दात्रीत्यपि अलावें। गर्भपाकिन् पु० गर्भ पाकोविद्यतेऽख इनि । पष्टिकानेर (पटेधानो गर्भपातक पु०गर्भ पातयति पत-णिच् एषुन् । रतपोभाञ्जने (लाल. - सजना)।
... [गणिकारी मे । गर्भपातनी स्त्री० गर्भ: पात्यतेऽसया प्रत-णि ल्युट् डीम् । गर्भपातिनी स्त्री० गर्भ पातयति-पत-णिच्-णिनि डीम् । विशल्या
स्त्रियाम् । गर्भवती स्त्री० गर्भो विद्यतेऽस्था मनुप् मय ब। यापन गर्मायां गर्भशय्या स्त्री० गर्भख शमेव स्थानम् । “शानाभ्याकतिर्योनि
स्यावता सा च कीर्तिता। तस्यास्त तीये त्वावर्ते गर्भ शय्याप्रकीर्तिते' ति वेणीस हारः।
पदने गर्भस्राव पु० स-धज. ६त । प्रतिकासात् पूर्व रोगादिना गर्भय गर्भस्राविन् पु० गर्म खावयति बु-णि-णिनि । हिन्नालाक्षे । गर्भागार १० गर्भ वामारारम् । स्टइमध्यभाग वामग्टहे । गर्भएवा
गारम् । गर्भ स्थाने । गर्भाधान २० गर्म: शुद्धतया व्याधीयतेऽनेन । दशविधसंखरान्तर्गते
गर्भ पावसमस्कारपूर्वक गर्भमिके। . गर्भाशय पु० गर्भाशेतेऽत्र शी-अच । गर्भ वेष्टमचर्मणि जरायो । गभीष्टम मु०मर्थात् गर्भपहणसमयाटमः । गर्भ यहणावधिकऽट में - मासि वर्षे वा 'गाष्टमेन्द कुमातेति मनुः । गर्भिणी खी. गोऽस्त्यसा नि । मर्म बयां मगर्भायां स्त्रियाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४.१ 1 गर्भापघातिनी स्त्री० गर्म सपहन्ति उप+हन--णिनि | गर्म धातिन्यां
गवि । गर्मुत् स्त्री० गु-उति सुट च। खणे, लतायां, ( मयना.) टणगर्व मदे वा पर० सक० मैट । गर्वति अगर्वोत् । गर्व पु० गई-धज । अमिमाने, "ऐश्वर्थरूपतारुण्यकुलविद्यावल
रपि | इष्टलाभादिनान्य प्रामवधा गई रिस इन्य कोऽवज्ञाभ दे च । गह निन्दायां वा चुरा० पच न्या. या सक० मेट । गर्हयते
. अजगहत । पने भादिपम् । गह कुत्मायां भा० आम सक० सेट । गई ते अगहिए । गह वि० गई -ण्यत् । निन्दा, धमे च । गह्मवादिन वि० गर्दा वदति वद-णिनि । कुमितवादिनि कहदे । गल भक्षण साधे च भा० पर० सक० सेट गलरि अगालीत् । गल क्षारणे चुरा० अात्म सक० सेट । गालयते अजीगलत । गल पु० · गल-अच् कण्ठ ( गला ) सज्वरसे (धुना ) वाद्यमे दे,
गडकमत्स्ये च । गलक पु० गल-बुन् । खल्पशकुलमत्थे ।
[ पिण्ड । गलकाबल पु० गले कम्बल एव | सानायां गवां गलस्थिते मांसगलगण्ड पु० ७त०। (गरगण्ड) रोगमे दे । गल ग्रह पु.“प्रारम्भानन्त र यत्र प्रत्यारम्भो न दृश्यते । गर्गादिसुनयः
सर्वे तमेवाहर्गपाह' मिन्धक प्रत्यारम्भाभायवति पदार्थे, "क्षणपर्ल चतुर्थी च सप्तम्यादिदिनालयम् । “लयोदशीचतुष्कञ्च अष्टा
वेते गलग्रहा" इत्य तो तिथ्यष्टके च। गलन्तिका स्त्री० गल- डीप बल्लार्थ कन् खल्वारिधारायुः ।
___तायां (झारा) कर्कयो "देवे देया गलन्निकोत समतिः । . गल(ले स्तनी स्त्री० गले स्तनो यस्याः वा “ अलुम । ग्याम् । गलहस्त पु० गलेहसः 1 अपसारणार्थ गलेऽर्पिते हस्ते (गलाटिपि)। गला स्त्री॰ गर्ल-अच । लज्जालुलताभ दे, अलम्ब पायाश्च । गलित लि• गल-न । पतित वस्ने, च्युत, हस्तादितो भ्रष्टे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४०२
- गलेगण्ड पु० मलेगण्ड दूव यथ । पश्चिम दे (हामिले ) | गलो.श पु० गलस्य उद्दशः समीपम् | गलसमीपस्येऽवयवे ।
गल्म वाच्य, प्रागल्भ्ये, भा० जा सक० सेट् । गलभते अगल भिष्ट । गल्या स्वी० गलामां रेहानां समूहः । कण्ठसमुदाये ।
बल्ल पु० - मल-व तस्य मेवम् 1 (गाव) गण्ड ।
गल्लक पुत्र गलति किप् गल् त जाति ग्टहाति ततः खार्थे कन् । के मद्यपानपात्रे ।
गवय पु० गु-कायच् । गोसदृशे गलकम्बल होने पशुभ दे वानरमे दे च । गवल पु० गुङ् शब्द े चप्त लाति ला-क वनसहिषे । तत्सम्बन्धित्वात् तच्छृङ्ग े न० । [ष्टिस्थाने वातायने । गवाक्ष पु० गवां किरणानामचि रम्वमिव । जालाकारे कुलवधूगवाक्षी खो० गां भ ूमिमेति श्रय् ङीप् । ( गोश्वक ) लताभ दे (शेखोड़ा) शाखोटे, अपराजितायाञ्च ।
नगवादन न० गोभिरद्यते ब्रह- ल्युट् । घासे । इन्द्रवारुण्यां स्त्री० । गवेड पु० गवे दीयते दीङ् रचणे कु ४० दस्य ड ं अलुक् स० । ( गडगड) धान्यभ ेदे | [[कमि स्त्रीत्व ेन टाप् अत्रेवार्थे । गवेधु पु० गवे धीयते धाञ् - धारणे कु । ( गडगडे ) धान्यभ है, गवेशको स्वी० न० । गवामीशः गोरचः तथाभूतः द्रव कायति क
क गौरा० ङीष् | ( गोरच चाकुलिया) लताभ दे |
गवेष अन्वेषणे, प्रद० चुरा० काम० सेट् । गवेषथले छाजगवेषत | गवेषणा स्वी० गवेष - युच् टाप् । कान्वेषणे । ल्युट् वार्थे न० । गव्य त्रि० गोर्विकारः गवि भवं, गोर्हित े, गोरिदं, वा सर्वत्र यत् गोसम्बन्धिनि, गोर्हितादौ च । ज्यायां रागद्रव्य च न० |
गव्यूति स्वी० गोति: । क्रोशइये क्रोशे च |
गह गहने बद० ० उभ० सक० सेट् । गहयति ते अजगहत् त । गहन म० गाह-युच् पृ० खः । कामने, गहरे, दुःखे च । दुर्गमे दुष्प्रवेश च लि० । “गहना कर्मणोगतिः' इति गीत |
4
गवर पु० गाह–वरच् निः । निकुञ्ज । दम्भ, वने, रोदने, विषम
For Private And Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४.३ ] स्थाने, अनेकानर्थ सङ्कट चन० । गुहायां नकली नोवपक्षे डोष गा गतौ भ्वा० अात्म० सक० अनिट, । गाते अगास । गा स्तुतौ सक• जन्मनि श्रक जाहो । अगाति अगासीत् । . गाङ्गय पु० गङ्गा+डक । भी, कार्तिकेये च । 'यं गर्भ सुषके
गङ्गा पावकाहीततेजसम् । तदुख पर्वते न्यस्त हिरण्यं ममप
द्यत" इन्धु स्वर्ण, तनामनामके धुन रे, सुस्तके, कशेरुणि च । गाङ्गरुकी स्त्री. गाङ्ग जलमीरयति क्षिपति ईर-क स्वार्थ कन्
गौरा ङीष् । नागवलायाम् | ... गाजर न० गां जरयति जु-णि-अच् । ग्टाने (माजोर)। गाढ न० गाह-क्त । अतिशये दृढे । ताते, अवगाढे, सेविते च वि०
तपस्खिगाढां तमसा प्रामेति रधुः। गाणिक्य न० गणिकानां समूहः ष्यञ् । वेश्यासमूहे । गाण्डि पु० गण्ड-इन् ४० शुद्धिः । पन्थौ। गाण्डि(ण्डौ)व पु०न० । गाण्डियन्थिरस्यास्ति वा पूर्वपददीर्घः । अर्जुनचाफे, चापमान च ।
. [अर्जुनाच । गाण्डौ(ण्डि विन् पु० गाण्डी(रिड)व-इनि । अर्जुने, पानुष्कमात्र, गान शैथिल्य अदा चुरा० अात्म० अ० सेट । गालयते अजगालत। गात्र न० गा-इन् । देहे, गजायजङ्घादौ च । गानभङ्ग पु० भन्ज-घा गात्रस्य मङ्गोऽयसादो यथाः । शूक .. शिम्वधाम् । ६त | अजमङ्ग (गामोड़ा) स्वी० । गावानुलेपनो खी० मालमनुलिप्यतेऽश्या लिप-खट । अनु
लेपनवर्तिकायाम् । गायक लि. गै-थकन् । गायके गानोपजीधिनि । गाथा स्त्रो० गै-थन् । प्राच्छिन्दषि प्राकतादिमाघारचिते पद्य, लोके च ।
अगाधिष्ट । अजगाधत् । गाध प्रतिठायां पन्य लिशायाञ्च वा०या० यक सेट। गाधतें गाध पु० गाप-घन् । स्थाने, लिप्सायां, तलस्स” च । [पमेदे । गाधि पु० गाध इन् । चन्द्ररो कान्यकुआधिपे, विश्वामिलपितरि
For Private And Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४०४J
गाधिज पु० गाधर्जायते जम-। विश्वामिल। . . गाधेय पु० गाधि+अपत्ये ढक् । विश्वामिले सुनौ । गान न० मै-स्थ ट। मोती, वनौ च ।। गान्दिनी स्त्री० गङ्गायां, यादव श्यय अऋरस मातरि च । गान्धर्व नि० गन्धर्ववेदम् अम् । गन्धर्वसम्बन्धिनि | "छयान्योन्य.... संयोगः कन्यायाश्च वरख च । गान्धर्वः स त विजय" इत्य के .... विवाहभेदे, भारतीयोपद्दीपभेदे च पु०। सामवेदस्योपवेदे
सङ्गीतशास्त्र, पदस्थ स्वरसंघातस्तालेम सङ्गतस्तथा । प्रयुक्तचायधानेन
गान्धर्वमभिधीयते” इस्य को गाने च न० । शान्धार पु० गन्ध सौरभम्च्छति अण प्रज्ञाद्यण् । सिन्दूरे गोति
विषये रागभेदे, स्वरभेदे च । कन्दार इति ख्याते देशोद्भवे
वि० । गन्धके न० । गान्धारराज पु० गान्धाराणां अनपदानां राजा टच । दुर्योधनमा.. तामहे सुपले, सत्सुते शकुनौ च । [धृतराष्ट्रस्य पत्न्याम् | गान्धारी स्त्री गान्धारस्य स्वापत्थम् अण् । दुर्योधनस्य मातरि गाधिक पु०. गन्धन जीयति ठक | गन्धवाणिजि । गायनो स्त्री० गायन्त त्रायते -क | वेदोक्त', मन्त्रभे दे, पड़ना ___रपादके छन्दोभ दे च । गायन त्रि. गै ल्युट । गानोपजीविनि । स्त्रियां डीप । गारुड न० गहजो देवताऽख । मरकतमणी, विषमन्त्र, वर्षे च ।
तेन प्रोक्तमित्यण | गरुडेनोत पुराणमेदे च । गारुडिक पु० गारुड़ेन विषमन्त्रण जीवति ठक् | विषवेद्य । गारुमत न० गरुत्मान् देवतास्य अण् मरकतमणौ। गाईपक्ष पु० ग्टनसाय मा अण् स पक्ष पत्र यस्य । स्टभ्रपक्ष- रचितपत्रके वाणे। -
[गाभिग्यमयत्न । गार्भिण न गर्भिणीनां समूहः अज । गर्मिणीसमूहे । यज । गार्हपत्य पु० ग्टहपतेः नाना युक्तः । यज्ञीयाग्निभेटे।
For Private And Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४०५१ गाईख्य न० रहस्यय भावः कर्म०ा सहस्थात्रमको कर्मणि,
गालव पु० चु० गल-घा तं वानिया-क । सुनिभेदे, डोघडले च। गालि पु० चु० गल-इन्सापे, थाक्रोथे. च । गाह विलोडने भा० बाल सक वेट । माश्ते अगाहिट आगाढ । गिरा स्त्री० गु किप या टाप । वाक्य । गिरि पु० गृ-कि । पर्वते । “मदोईवाडर्योपोरो सुनकेशो दिगम्बरः ।
सर्वन समभावेन भावयेद्यो नरोत्तमः । इष्ट देवीधिया नारी स गिरिः परिकीर्तित" इत्य कलक्षण संन्यासिनि, परिवा. जकोपाधि दे च। यथा आनन्दगिरिः। गिलति सोकम् गृ
अन् । बालमषिकायां सी० या डीम् । गिरिकदली पु० ७त० । बड़वीजायाम् वनरम्भायाम् ।। गिरिकर्णी स्त्री. गिरिलिमूषिकेत्र कर्ण : पत्र यथाः । अपराजि
तायाम् | स्वार्थ कन् गिरिकर्यिकाण्यत्र । गिरिका स्त्री गिरि+संज्ञायां कन् । बालकृषिकायाम् । गिरिज न० गिरौ जायते जन-डबभे, पिसाजान चौहे, मैरि
के च । मधुक दे पु० । पार्वत्या भातुलुङ्गयाश्च स्त्री० ।। गिरिदुर्ग न० गिरिरेव दुर्गम् । राज्ञां शव भ्यो निःशङ्कतया वास
स्थानं दुर्गम् (गड़)। पर्वतरूपे ताडो स्थाने, “सर्वेण त प्रय
ने गिरिदुर्ग समात्रयेदिति मतुः । गिरिनिम्ब पु०७० महानिरहे। गिरिपौलु पु० ६त. ( फासला) रति क्षमे दे | गिरिपुषक न० गिरेः पुष्पमिव इवार्थे कन् । पलेये, शिलाजवनि । गिरिभिद् पु० गिरि भिनत्ति भिद-क । पाषाणभेदके एजे, इन्द्रेच । गिरिमल्लिका स्त्री० गिरी मल्लीव इवार्य कन् । कुटजले । गिरिश पु० गिरौ शेते शो-ड, गिमिरास लोमा०वा | शिके । गिरिशालिनी स्त्री गिरिपा बालमषिकाकर्ण नेत्र अलते शल-पिनि ।
चपराजितायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
.[४१६]
गिरिसुन ०६। मैनाकपर्वते । पाभ्याम् स्त्री० । गिरीश पु० गिरेः कैलासस्य ईशः । महादेवे । गिल पु० विचति ग-मूल क खत्वम् । जम्बीरे । गिलित वि० ग-क गिलो वातोख तारका ल। भाषिते । गोत न० गै- । गाने बजावणादिकं वापस गीता स्त्री० गै-कर्माणि । गुरुशिष्यकल्लल्या उपदेशात्मक कथा
विशेषे सा च भगवहीतारामगीतादिभोदात् बहुला. किन्तु भगवडीनामामेव प्रसिद्धिः। गीता संगीता कर्तव्या किमन्म:. भास्त्रविमरः । था स्वयं पद्मनाभस . मुखपद्मात् विनि:स्तेवि. श्रीधर
स्वामितवचनम् । गीति स्त्री० गै-क्लिन् । गाने, प्रार्थाच्छन्दोम दे च | गौणि स्त्री० ग-निन्। गिलने, स्तुतौ च । गोर्खाम पु० गोरेव वाणो यस्य । देवे । गोष्यति पु० गिरां पतिः इदुपवात् त्वम् | बहसतौ । वा रत्व
विसर्ग च । गीपं तिः मी पतिरप्यत्र । ... मु ध्वनौ मा० आत्म० अ० अनिट् । गवते अगोष्ट | गु पिठोत्सर्गे तदा० कुटा० पर० अक० अनिट् । गुथति अगुत । गुग्गलालु। पु० गुज-किप गुक् व्याधिः ततो गुडति राति उ-गुड.. क या डलवोरेकत्वम् । खमामखातमिासके वृक्ष हे, रक्त
शोभाञ्जने च । गच्छ पु० गु-संप० किप गुत व्यति छो-क । कलिकाकुसुमादि समू
हवति स्तबके, काण्डपून्ये मूलत एव शाखाप्रधानमंधात्मके धान्य.
मल्लिकादेः स्तम्ब, द्वात्रिशष्टिके हारभे दे, मयूरपुच्छे च । ...साथै कन् । उक्नेष्वर्थे धु । संज्ञायां कन् । रोठाकरले यन्धि
पणे १०। गुच्छकरज फु० गुच्छाशतिः करमः । कर दे । गुच्छदन्तिका स्व० शुक्रीम तादन्ताः पुष्यरूपाः सन्त्यस्याः ठन् ।
कदल्याम् तखा हि मोचकरूपे पुष्प गुच्छाशतिदन्तरूपत्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
C४०७J
गु(सोच्छंपत्र पुछारतीनि-पलायसनता कि प्रत्य
कपपत्रख गुच्छात्मत्वम् । गु(त्म)कृपुष ३० गत्मा) छाननीपिउनाल्यो सपथे।
सभायां कन् । हावार सारक्यालोर डीम् । गु(स)च्छफल पुक तोनिः कायाम्पस रोजाकर , राजा ..दनां, कावेच । अग्निदमन्यां, कावांचा, नयी वदल्याच
स्त्री. टाप । गु(सा) शई ई० सोपरपूर माध्यति माय अन् ।० चर्षियति
यष्टिके हारभेदे | ६० गुच्छ (लोखा-पु.. गुज ध्वनौ तदा० कुटा० पर०का से दें। एनति अघुजिष्ट जुगोज । गुज कूजने भा० पर० क. भट गोजति अगोजीत । गुज कूजने भा० पासक सेट इदिस् । सुमति घगुशीत " जुगु
सबा कम मिति भःि। गुञा स्त्री० गुजि-अच् लतामेदे (कुंच) तत्फलेऽपि हरितक्यादिन
त्वादणो लुक् । "वख्या धकाम्बो कमिलाल पुतिः लोचावती । गोधूमवयमाने, चतुर्भाग्यमाने मटके, मदिरको मधुरध्वनी,
च याञ्च । गुटि टो) स्त्री० गु-टिक वा डोप । मोबाकारायां वटिकायाम् । .. स्वार्थ कन् । तलवार्थे गुटिकापातादिना व्यञ्जन थिविदायभाग: 1 गुठ वेष्टमे चुरा.. उम. दिव पक० मेट । पुण्ठंबनिन्ने अज
'गुडे वेष्टने रक्षणे पूर्वने चरा जमा रहित भक० सेट् । गुण्ड
'यति-ते अजुगुणव गुड रक्षणे व्याघाते च सदा कुदा पर me मे डति । ... अगुडीत् ज मोड। गुड पु० गुरु- गोले, हसिसंत्राचोरको सम्पकोजायते
खोष्टक्ट् डढ़ । बगुडः गौडदेत मत्स्यरडे व गुड़ो मत" इत्यु के
For Private And Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[४]
सनामख्यातेोरसंपाक जाते पदार्थों (कोनी) इतिख्याते पदार्थों,
मासे, कार्पास्याश्च ।
गुडता न गुंड गुड़ाई थम् । दक्षौ तब हि बुडोत्पत्तिः । गुडत्वक्(च) दु० शुङचव मधुरा वक (चा) यख । त्वचे (दारचिनि) । गुडदाद पु० गुडप्रधानो दारुः शाक० । थौ ।
गुडधेनु स्त्री० गुडनिर्मिता बेठः । दानांचे तुलन रेण कल्पितळे गुड़ादिपदार्थं ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बज गुणत्-त ।
:
गुरुपुष्प पु० गुड व मधुरं यमस्य । मधुकड े (मोड): (बडया) | गुडफल पु० गुड इव मधुरं कथमस मोड | गुडवीज पु० गुड व मधुर ं बोजमस्य मतुरे । गुडशिग्रु ५० गुड द्रव मधुरः शिद्युः । रक्तशोभाञ्जने । गुडाका खी० गुड- व्याघाते थारु । निद्रायाम् । गुडाकेश पु० गुडाकाया निद्रातल्या लसय ईशः गुडाशय पु. गुडन मधुरः याशयः फलमध्य इथ े (बाबरोट) इत० गुडानिलापे । [ याम् । गुडु(डू)ची स्वी० गुड- रक्षण उ (ज) चट । स्वनामख्यातायां लतागुण मन्त्रणे चाम्नेडने इत्य के यद० ० उभ० सक० सेट । गुण
*
•
•
बति
सानुसा
For Private And Personal Use Only
[अर्जुने च । वशित्वात् । शिवे,
यस्य ।
खोट
गुण पु०
पण वा । धनुषो मौव्यम् भरतकर्ष पदामनि,
20
3
- रमाल, योऽपि पूर्व कुब्धो यथा कुषे नमती इटः । शौर्यादिधर्म, रानां सन्धिविपहादिषु षट्सु साधनेषु " षाड्गुण्यउपयुञ्जत” इति भावः । ज्ञानविनयादिषु, गुया गुणानुवन्धित्वादिति रथुः | सांख्यमत े पुरुषोपभोगोपकरणभूतत्वात् तङ्घन्धनोपयोगिबरबल व्यादिषु पदार्थेषु । “प्रतत सु यसमूढाः सच्चान्न गुणकर्मखिति गोता । चप्रधाने, यमत रूपादिषु चतुर्वि ंशतिपदार्थेषु व्याकरकोशो "सत्व निविचत उपैति पृथग्जातिषु दृश्यत े । चाधेयचाक्रियानय सोऽसत्यप्रकृतिर्गु" इत्युक्त द्रव्यमात्राश्रिते द्रव्यभिन्ने उत्पाद्यामुत्पाद्यता समानाधिकरये सिद्धरूपे
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४०८ वस्तुधौ, व्याकरणे परिभाषिते वदेङ्गण दास्य ने अकार, एकारे, धोकारे च बसकारोलघु माधुर्यादिषुः थाइत्तौ, सन्तो,
उत्कर्ष, दूर्वावाच । गुणक पु० गुण-धामेडने खुल । सावन के पूरके "गुखान्त्यमई गुणकेन इन्वादिति लीलावती ।।
[तनि । गुणग्ध लि. यह-पक्षार्थ क्या ६२० । गुणानां पर, पक्षपागुणनिका स्त्री० गुण-काडने युच्.खार्थे कन् | अम्यासे निश
यार्थ पायस पन्धस्य पुनः पुनरनुशीलने, वा गुणमित्र मैति
माधः। शून्ये, प्रत्ये, भालायाश्च । गुणक्षक पु. वृक्ष व कावति कै- गुणानां नौकाकर्षणरय ना
बन्धनाधारः पुनः । नौकाकर्ष कदामाद्याधारे काठ। (मास्तुल) । गुणित वि. गुण-बाडने कर्मणि क । चाहते ताडिते पूरिते । गुणिन् पु० गुणोऽस्यस्य नि | पनुषि । गुणविशिष्ट नि. "गुणी
__ गुण देतोय अटः । गुणोभूत लि• अगुणः गुस्था भूतः चिभू-भावप्रधानीम ते । . गुणीभूतव्यङ्गय • गुणीमतं वाच्या दपक्षष्टं व्यर यल । अख
गरोन मध्यमे काव्ये । गुण्ड पु० गुडि-वेष्टने अच् । असिपो णमेदे यख कन्दः कशेर । गुण्ड कन्द पु० ६० | कशेरुणि (केशर) । गुण्डारोचनिका स्त्री० गुणा सती रोचना हरिदेव साथै कन्
(कमलागुंरि) है। युण्डिक पु० गुण्ड+अत्यर्थ ठन् । चूणीकते तर सादौ ।। गुण्डित वि० गुडि-बेष्टने क । रजसाकीसें, रूषित। . गुत्स पु० युध-च किञ्च | लवके, विकाशोन्मुखकलिकायाम्, गुकाय, ___ग्टह परिकदे च । गुत्सकादयः गुच्छ कादिवत् । गुद खेले भ्वा० यात्म० अक० सेट् मोदते अगोदिष्ट । गुद न० गुद-म । मलत्यागहारे अपानवायुनिःसारणहारे ।
For Private And Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४१.
गुदकील पु० गुदे कील १५ । अर्थोरोगे । युदाबुरादयोऽयत्व । गुदग्रह पु० युदं ग्टङ्गाति पह-अन् । उदावत नामके रोगे । गुद्र मिथ्या कथने पुरा० उम• सक० सेट् पदित् । गुन्द्रयति ते
अबुचुन्द्रत । गुध रोधे ऋग्रा. पर० अक० सेट् । गुभाति अगोपीतः ।। गुध कीडे मा. श्राम अक भेट । गोधने कमोधिष्ट । गुध वेटने दिवा० पर० स० सेट । गुध्यति अगोधीत् । गुन्द्र पु० गुन्द्र-अच् । शरणे (मोदपठेरा) ख्याते वृञ् च । गुन्द्रमूला स्त्री० गुन्द्रस्येव मूलमखाः एरकाख्ये कृणभेदे । । गुन्द्रा स्त्री० गुद्रि पचाद्यच । एरकायाम् । गां न द्रावयति ट्रा- क ४० । भद्रभुस्तके, प्रियङ्गो, मवेधुकायाच्च I : गुप गोपने कुत्मने च बा० ग्राम सक० सेट् । निद्रायां जुगुप्सते - अजुमि। गोपने गोपते अगापिष्ट । , [पीत्-अगौमीत् । गुप रक्षणे वा. पर० स० वेट । गोपायनि-धगोपायीत्-गोगुप व्याकुलीमावे दिवा० पर० स० सेट । गुप्यति अगुपत् अगोपीत् । गुप्त त्रि. गुष-रक्षणे गोपने वा न । रक्षिते, लाते, गुढ़, संते
च । वैश्यसंज्ञायां पु० । गुप्तगति पु० गुप्ता गतिर्यस्य । अपसर्प, गुप्तचरे । गुप्तन ह पु० गुप्तः स्नेहस्तैलादियन । कोठा। गन्ति स्त्री. गुप-किन | रक्षणे, पने च राज्ञामानगया, परन - . राञ्च रक्षायां । पहारा) गुप्तावपि मनोहरमिति कुमारः ।
कारागारे, भूगर्ते, अवकारस्थाने, नौकाछिद्र, यमे, गाय
क्षितः खनने च । गुफ पन्य खदा०पर०सक ० सेट् सुचा । गुम्फति अगोकोत् । गुफितः । गुम्फ पन्धे तु. पर० स० सेट् । गुम्फति अगुम्कोत् । गुम्फितः । गुम्फ पु० गुम्फ-धज् । पन्थने, वाहोभूषणे, श्मश्रुणि च । गुम्फना स्त्री० गुफ-युच् । "वाक्ये शब्दार्थयो; पम्यगरचना गुम्फाना
स्मृता" इत्य कायां रचनावाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४११
गम्फित वि० गुम्फ-क । पथिते, प्रथिते च । [गोरणम् । गुर बधे गत्याच दिया । आत्म सक० सेट् । गर्थ ते अंगारिष्ट । गूर्ण : गुर उद्यमे तुदा० कुटा० आत्म० अ० सेट, । गुरते अगुरिष्ट । ____ गुरणम् गूर्णः । . गुरु पु० गिरत्यज्ञान ग्णाति उपदिशति या धर्म गु-कु. उच्च । 'नि
घेकादीनि कर्माणि यः करोति यथाविधि | सम्भावकति चान्ने न म यिनो गुरुरुच्यते इति मन्त्र निकादिकरि . पित्रादौ, "स गुर्यः क्रिया तत्वा वेदमस्मै प्रयच्छतीय के छाचार्यो, शावोपदेष्टरि, सम्प्रदायप्रयत के, उपाध्याये, तान्त्रिकमन्त्रोपदेटरि, वृहस्पतौ, तदधिदैव पुष्ये, हिमाल दीधै स्वरवर्गा, विन्दुविसर्गयके-एकमाते, संयुक्रवत्' पूर्वस्थिते एकमात्रेऽपि वर्ण, द्रोणाचार्य, कपिकच्छाञ्च । बसवति, महति, पूच्चे, गुरुरग्निाईजातीनां वर्णानां ब्राह्मणो गुरुः । पतिरेको गुरुः स्त्रीणां सर्वत्रा भ्यागतो गुरु" .रति पुराणम् । दुर्जरे, गुरुत्ववति च दि.
स्त्रियां वा गुठवीं । गुरु कम पु० ६ त• गुरुपरम्मरोपदेशे।
[टगन्तरि । गरुतल्पग पु० गुरोः पितुस्तम दारान गच्छति मम-ड। विमागुरुपत्रा स्त्री॰ गुरु पाके दुनर पत्रमस्याः । तिन्तिड़ी। गुरुवोघ्न ए० गुरुवर्चः रोगभेदं हन्ति हन-क | निष्पाके (पातिले) । गुरु सारा स्त्री० गुरुः गुरुत्वयान सारो यस्याः । (शिशु) शिपायाम् । गरुस्कन्ध पु० गुरुः कन्धो यस । माता । . गज्जर पु. देशभेदे (गुजरात) नवगामिनि ब 4.1 गु(गूई कुर्द ने भ्वा० आम व्यक० सेट् । गु(ग)देते अयु (ग)दिष्ट । गु गू ई निवासे कुर्दने च पुरा० उभ• अक० सेट। गु(गूर्दियति
ते अजुगु(गू) दत् ।। गुर्व द्यो भ्वा० पर० अक० मेट गुर्वति अगुर्वीत्। गूर्ण: । गुर्बिणी स्त्री. शुरुगर्भोऽस्यखा: ब्रीह्यादित्वात् इनि नि० गुणा
भावः | गर्भिण्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४११]
गुर्ची स्त्री० गुरु-डी । गर्भवत्या "माह बन्ध्या विजानाति युवी. प्रसववेदनां" इति । गौरवपत्या स्त्रियां, सुरुस्त्रियाच । गुल्फ पु० गल-फक मि० असोच। पादपन्यो। गुल्म पु० गुड़-रक्षणे वेष्टने वा मक् । इलयोरक्यम् । प्रधानपु
रुषाधिषिते रचके पुरुषसंधे, (गना, रथाः, अश्वाः १७ पदातयः ४५) एतत्संख्यान्विते सैन्धसमुदाये, खनामख्याते रोगभेदे, घट्टदेशे रक्षणाचं स्थापिते सैन्थे, अप्रकाण्डे सताप्रतानादौ
शे, “एकभूलेषु सङ्घातजातेषु गरेच प्रतिषु हपभेदेषु, सी
हरोगे च । गुल्ममूल २० गुल्मानति मूलमय । घाईके। गुल्मवल्लो स्त्री पुरुमाकारा वली। सोमलतायाम् । गुल्मिनी खी• गुल्म+इनि । द्राक्षाताम्ब लीप्रमती लतायाम् । गुल्मी खी. गुल्माकारफलत्वात् गुल्मरोगहन्त त्याहा अच् गौ.
खीष । अामलकयां, लवल्याम्, एलायाम्, वस्तनिर्मितटहे,
वन्याम, स्टमनखीर, (गुड़काकोली) । गु(गूवाक पु० गु-पिनाकादित्वात् बाक नि० (सुपारी) क्रसके । गुह संवरणे मा० उभ० सक० मेट । मूहनि ते अगहीत् अधुक्षत्
अगहिष्ट व्यगूढ । गुर पु० गुह-क। कार्तिकेये, अश्वे, राममित्र शृङ्गवेराधिपे चण्डा
लबाथे, गर्ते, विष्णौ च सिंहपुच्छोलतायाम् अवधिमे देवखाते
पर्वतगत, हदये च स्त्री । गुहां प्रविष्टाविति वतिः । गुहाशय पु० गुहायां गत आशेते शो-अच् । अचाने । “सिंहव्याघ्रकाऋक्षतरक्षु दीपिनस्तथा । वजम्बु कमार्जारा इत्याद्याः युर्गुहाशया इत्य कषु सिंहादिषु, हृदये, बुद्धौ च स्थिते जीके,
रेश्वरे च “गुहाशयं गहरेट" इति श्रुतिः । गुहिल न० गुह-इलच् किञ्च | धने, वने च । गुह्य लि० गुह-क्यप् । कच्छपे, दम्भ, परमात्मनि च । रहमि, - मगे, लिङ्ग च न० | रहस्ये, गुहामह ति दण्डादित्वात् यति ।
For Private And Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४१३] प्रकाश्य च वि०
[कुवेरधनरक्षके देवयोनिभेदे । गुह्यक पु० गुह्यक सुखं यस्य, गुह्य कृमित कायति फै-क वा । गुह्य केशर पु० त०। कुवेरे । गुह्य पुष्य पु० गुह्यं पुष्पमस्य । अश्वस्थान। [गूनः । गू विष्ठात्यागे तुदा० कुटा० पर०यक० सेट् । गुवति अविष्ट जुगाव । गू स्त्री. गच्छत्यपानेन देहात गम-कू टिलोपन। विछायां, मले च ।
गूधात किम्प्रत्ययान्तताकथन पुंलिङ्गताकथनञ्च प्रामादिकम् ।। गूढ वि० गुह-क्क | गुप्ते, संवते, गहने च । रहसि न० । . . गूढज पु० गूद गुप्त यथा तथा जात:-गूदः सन् वा जातः जन ड । द्वादश पुलमध्ये पुत्रभेदे ।
किनापि न दृष्टम् । गूढ़नीड पु० गुढ़ नीड वासस्थान यस्य । खानखगे तबासस्थान हि मूढ़पत्र पु० गूद पत्नमस्य । अकोठे, करीरे च । गूढ़पाद(द) पु० गूढाः पादा अस्य वा पानावः । सर्षे । गूढ़पुरुष पु० कर्म० । गुमचरे, प्रणिधौ । गूढ़पुष्य पु० गूदानि संवृतानि पुष्यायस्य । वकुलश्च । गूढ़फल पु० गुई यथा तथा फलति अच् । वरे । गूढमैथुन पु० गूढ़ केनाप्यदृश्य मैथुन यस्य । काके । गूढ़वल्लिका स्त्री० फर्म ० । अलोटक्ष। गूढ़साक्षिन् पु० कर्म । व्यर्थिना स्वार्थसिद्धयर्थं प्रत्यर्थिवचन स्फुटम् ।
यः श्राव्यते तदा गूढो गूढ़सानी स उच्यते इत्य को साक्षिभेदे । गूढ़ाङ्ग पु० गूढान्यान्यस्य । कच्छपे। .. गूढ़ोत्यन्न पु० "उत्पद्यते ग्टहे यस्य न च मायेत काय सः । च ग्टहे.
गूढ उत्पन्न स्तस्य स्यात् यस तल्पज" इत्यु को पुत्लभेदे । गूथ पु० न० । गू-थक् । विधायाम् । गूर उद्यमे चुरा० श्रा• अक० सेट् । मूरयते छन गुरत । गूर बधे गतौ च दिवा आत्म. सक० मेट्। गूर्यते अरिष्ट । ग्र सेके बा० पर० स० अनिट् । गरति अगार्षीत् । स्टज ध्वनौ वा० पर• अक० मेट । गर्जति अगौत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४१४]
राज ध्वनौ भ्वा० पर० प्रक० सेट दित् । म्टअनि अग्टनीत् । रञ्जन पु० स्टझाते भब्यत्वन कथ्यते रोगेष ग्टजि-ल्युट । “गन्धाक__ तिरमैस्तुल्यः सूक्षामाल: पलाण्ड ने"त्य कलक्षणे मूलभेदे (रसन)
इनि. ख्याते मूलभेदे च । विषदग्धपशुमांसे न० । व लिमायां दिवा० पर० सक० सेट् । ग्टध्यति अग्रवत्-गीत् । .. गईि त्वा-ग्टड्वा । एन, त्रि. ग्टध-क । लुब्धे । ध्र पु० ग्टध-क्रन् । (शकुनि) खगभेदे । ध्रनखी स्वी• ग्टभ्रस्य नखएव पत्रादि अस्याः डीम् । वाम
( कुलेखाडा ) कुलिकमक्ष ध | ध्रराज पु० त० । गरुडात्मजे जटायुखगे। गृष्टि स्त्री० सात् गर्भ ग्टहाति यह-तिच्-४०नि० | सवत्प्र
सूतायां गवि, वराहक्रान्तायां, बदरायामोषधौ, काश्माञ्च । गृह यहणे अद०. चु० यात्म सक० सेट् । ग्टहयते अजग्टहत । ग्रह न. पह० गेहाथै क । इष्ट कामसिकादिरचिते गेहे। ग्टह
यहणे अच् । कलले “न ग्टह ग्टहमित्याहुहिणी ग्टहसुच्यते" इति स्मृतिः । नामनि, मेषादिभवने राशौ च । अईचादित्वादयमुभयलिङ्गः तत्र एकग्टहे न० पुंलिङ्गस्तु बहुवचनान्तएब "तत्रागार धनपतिग्टहा" निति मेघदूतम् । कललेऽपि दार
शब्दवत् व. व. । गृहकच्छप पु० ग्टहे कच्छप इव । मेषणशिलायाम् । ग्राहकन्या स्त्री० ग्टहे कन्येव । तकुमााम् । राहकारक पु० ग्टह करोति क-खल । (घरामि) ग्टहनिर्माणका. रके बर्स मङ्करभेदे ।
[चित्रकण्ठ (घ) । राहनाशन पु० ग्टई नाशयति मश-णिच् ल्यु । वन कपोते ग्राहगीधा स्त्री० ग्टहस्य गोधेव । (टिक्टिकी ) ज्यध्याम् । खार्थे,
कन् तत्र वार्थे । सहपति पु० त० । ग्टहखामिनि, ग्टहस्थे, मन्त्रिणि, धर्म च ।
For Private And Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४१५ ]
गृहभूमि स्त्री० ग्टहयोग्या भूमि: । वास्तुभूमौ ।
गृहमणि पु० ग्टहे मणिरिव । प्रदीपे ।
गृहमृग पु० ग्टहस्य म्टगद्रव | बुक्कुरे |
गृहमेधिन् पु० ग्टहैर्दारैमेधते संगच्छते मेष-सङ्गमे णिनि । ग्टहस्ये ।
गृहमेधीय पु० ग्टहमेधिनोऽयं छ । ग्टहस्थकर्त्तव्यं धर्मे ।
गृहयालु त्रि० ग्टह - बालु | ग्रहीतरि | गृहवाटिका स्वी०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-0
ग्टहसमीपे वाटिका यारामः । ग्टहसमीप
स्योपवने |
गृहस्थ पु० ग्टहेषु दारेषु तिष्ठति व्यभिरमते स्था-क | ग्टहिणि ॥ गृहागत पु० ग्टहमागतः ब्रा+गम क्त । यागन्तुके, व्यतिथौ ग्टहागते वि० ।
ग्टहे ग्टहसमीपे बारामः । म्टहसमीपस्थे उपवने
गृहाराम गृहावग्रहण स्वी० ग्टहमवग्टह्यते अनेन काव+यह - करणे ल्यट
ङीप् । देहल्याम् (देश्रोयाल ) |
गृहिणी स्त्री० ग्टह-अस्त्यर्थे इनि । भार्य्यायाम् गेहकर्मकुशलायाम् । गृहिणी सचिवो मिथः सखी” ति रघुः ।
गृहिन् पु० ग्टहा दाराः सन्त्यस्य इनि ग्टहस्ये ।
खीकृते, ज्ञाते, प्राप्त, धृते च ।
गृहीत वि० ग्रह-क्त । गृहेनर्द्दिन् पु० ग्टहे एव नईति न युद्ध, पात्र समितादि०स० । कापुरुष रणभोरौ गृहे बास्फालयितरि ।
गृह्य ५० ग्रह-पदाखैरीत्यादिना क्यप् । म्टहासक्त मलद्दारे, वेदोदितकर्मप्रयोगज्ञापके गोभिलवादौ
खगे म्मृगे च
ग्रन्यमे दे च
खैरिणि आयत्त े, खपच्चीये पक्षे च त्रि० । ग्टहे भवः यत् । हवे, वस्तुनि त्रि० । स्वार्थे कन् तत्र वार्थे । नगरवाह्यस्थे
ग्रामे स्वी० टाप् ग्टह्या ।
विज्ञापने चुरा
गृ
० ग्रात्म० सक० सेंट | गारयते
जोगरत । गृ शब्द क्रा० पर० पादि० सक० सेट् । ग्टणाति अगारीत् ।
गृ निगरणे तदा० पर० स० सेट् । गिरति- गिलति अगारीत् अगाबीतू
E
For Private And Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४१६ 1
गैद गतौ वा आत्मसक० सेट् । गेट्ते यगेदिष्ट । अजिगेदत् ....-गेदित्वा गेक्वा । गेन्टु(ण्डक पु० गतीति ग बन्दरिय इषार्थ कन् । कन्दु के वस्व.
निर्मिते गोलाकारे क्रीड़नके । घो० वा डत्वे गेण्ड कश्च । गेय वि० गै-भव्यगेयेत्यादिना फर्सरि यत् । गायने । भावे यत् ।
गीतौ "गेये केन विनीत वा” मिति रघः । कर्मणि यत् | गातव्य . वि. पूर्वाहे गेय सामेति भाष्यम् । गेव सेवने भ्वा० प्रा० सक० सेट् । गेवते अगेविष्ट | अजिगेवत् । गेष अन्व पणे वा प्रात्म० सक० सेट् । गेषते अगेघिष्ट अजिगेपत् । गेह न० गो गणेशो गन्धर्वो वाईहः ईमितो यत्न । ग्टहे। गेहेनर्दिन् पु० ग्टहेनदिवत् सर्वम् । गेहेशूर पु० ग्टहएव पूरः । पात्र समितादि स०। कापुरुषे रणभीरौ। गै गाने भ्वा० पर० सक० मेट् । गायति । अगासीत् । गैरिक न. गिरौ भवः ठक् । (गिरि) इति ख्याते पर्वतजाते उप-- . धातुभेदे, खण च | . गैरिकाक्ष पु० गैरिकमिवाक्षि पुष्पमस्य । जलमधू के वृक्षे । गैरौ स्त्री० गिरौ जाता अण् । (विघलाङ्गली) लाङ्गलोर। गैरय न० गिरौ भवः ढक । (शैलज) शिलाज तनि । गो पु०गम-डो । वषभे, स्वर्ग किरणे, बज्न जले, पशौ, चन्द्र , वायौ,
सूर्यो, ऋषभमामौषधौ च । सौरभेय्याम् दृष्टी, वाणे, दिशि,
भातरि, वाचि, भूमौ च स्त्री। विकतष्क्षच (वैचि) । गोकण्टक पु०गा नोः पृथिव्या वा कण्टकः । जुरे, विषमोजते स्थपुटे, गोकर्ण पु. गौर्ने कर्णो यस्य । सर्पे, 'त्यन्ति गोकर्णशरीरभक्षा"
इति चौरः। गोरिव कर्णावस्य । अश्वतरे, मगभेदे, गणदेवता' .भेदे, अनामिकायुतविस्त ताङ्गठमाने, शैवे तीर्थभेदे च । गोकर्णी स्त्री गौः कर्ण इव यस्याः । मूर्खालतायाम् । गोकोल पु. गाः पृथिव्याः कीलव । लाङ्गले, मुसले च । गोकुल न० गवां कुल यत्र । गोस्थाने गाठे, “गाकुले कन्दशाला
For Private And Personal Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ ४१७] या मिनि मुनिः। अजनामके प्रसिद खाने "नांकुले राम केश
धायिति पुराणम् । ६० । गामसमूहे। गोखुर पु० गाः सरत्र | गोक्षुरहते ६० । गा चुरे ।' गोग्रन्थि पु० गार्यथिरिव । करीधे (घश्या) गवां पन्धिः पक्रियल
गोठ । गार्डन्धिरिष, गोजितिकोषधौ। गोन पु० गौईन्वते यी हन-सम्पदाने टक् । अतिथौ सदागमने
हि मधुषार्थ गोर्वधो विहितः। कर्तरि ठक । गोधातके दिन गोचर पु० गावः इन्द्रियाणि चरन्त्यस्मिन् नि० क । इन्द्रियविषये ... रूपरसादौ । गावचरन्त्यस्मिन् । गा प्रचारस्थाने, देशमात्र,
ज्योतिषोक जन्मरात्यधिक तत्तत् स्थाने सूर्यादिग्रहगमनेषु च ।
'गोचरे वा विश्वग्न वा ये पहारिष्टसूचका इति ज्योतिषम् । योचम्मन न० ईत। गा चर्मणि, “सप्तहस्त न दण्डन विगह
ण्ड निवर्तनम् । दश तान्येव गोचर्म"त्य के भूमिपरिमाणभेदे च । गोछाल पु० गां भुमिमाछादयति छद-णिच् अण्ट । भूकदम्बे . ( चाकुलिया )। गोजा स्त्री. गवि पृथिव्यां नोह्यादिरूपेण जायते विट् आवम् । . ब्रीह्यादिषु । गोजिह्वा स्त्री० गार्जि हेव । (गाजिया) लता दे | खार्थे कनु ___अवार्थ ।
[अच् (तरमुज) शीर्ण इन्ते पु० । गोड बास्त्री०गां ममि लम्बति अई ते तवि-क ट०। (गोमुक)गवादन्यां । गोणो स्त्री• गुण-धज नि• गुण: गोण+आवपनेऽर्थे डीम् । धान्या. . धारे (गुण) ख्याते डावपनपाल छिट्वस्त्र, शाख्या, "हिम्पूर्ण
गोण्युदाहृते ति मान दे द्रोणिपरिमाण च । गाऽण्ड पुगारण्ड इव | नीचजातिभदे (गांड) वृद्धनामौ च तहति ।। गौतम पु० ब्रह्मणः पुत्र स्वनामख्याते सुनिम दे । गीतीर्थ न गोहेतुक तत्स्थि या तीर्थमिव । गोष्ठ । गोत्र पु० गां टथियौं बायते -क । पर्वते | नामनि, कानने, चत्र',
पथि, छत्र, सजातीयगणे, पौत्राद्यपत्य वंशे, ऋषिशब्दवाच्ये प
For Private And Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
..[४१८]
श्रादिपुरुषेषु शाण्डिल्यादिषु चलाशती अमूक्त षु च । वितरी
वाचस्पत्ये । . . गोत्रज वि गोल ममाने गोले जायते जन-ड । एकगोत्रोत्पन्न । गोवभिन पु० गावान् पर्वतान् भिनत्ति भिद-किम् । इन्द्र । गाला स्त्री गोवा पर्वता: सन्त्यस्याः अर्थ आदिवादच् । धरायाम् । * गो+समूहे बल । गोसमूहे। गोदन्त नगर्दिन्त वावयवो यख । हरिताले । ६० । गाँ
दन्त पु० । गोदान न० गाव: शादीयले छिद्यन्तेऽत्र दो-ल्य ट् । केशान्तरूप .. संस्कारभेदे 'अथास्य गोदानविधेरनन्नर' मिति रघुः । गोदारण न० गां भ मि दारयति दृ-गिच्-ल्यु । लाङ्गले, कुद्दाले च। गोदावरी स्त्री० नदीमे दे। गोदावरी । सरस्वति । इति जले तो
, वाहनमन्त्रः । गोधन नगवां धन समहः । गौसमले। गौरेय धनमस्य । गो
रूपधनवति वि०। गौरव धनम् । गोरूपे धने न० । गोधा स्वी० गुध्यते वेश्यतेवाइरनया करणे घञ् । धनुर्गुणाघातवा
रणाय प्रकोष्ठे व चर्मणि । कर्तरि अच्। ( गोसाप ) इति ___खाते सर्पभ द 'शशकः शक्ल की गोधेनि” मनुः | खार्थे कन्
अनवार्थे । गाधापदी स्त्री० गोधेव पार्दो मनमखा: स्वागत्वात् आतित्वाञ्च ____ डीपि पद्भावः । (गोयालिया) लताम दे । खार्थे कन् अवार्थे । गोधास्कन्ध पु० गोधेव स्कन्धोऽस्य । विटखदिरे । गाधि पु. गुध-इन् । ललाटे, गोधायां च । सोधिनी स्त्री० गुध-णिनि । वृहती दे । गोधूम पु० गुध-जम । बीहिभ दे (गोहम) नागरन च । गोधूलि पु० गोभ्य उत्यिताधूलियन काले । (सन्ध्यातपारुणिन पश्चि
मदिग्विभागे व्योम्नि स्फु रहिरलतारकस निवेशे । रुई गयां खुरपुटोलितैरजोभिर्गोधूलिरित्यु क्त काले ।
For Private And Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४१८]
गोनई पु० गां जल भर्दयति नई अण् । सारमपचिषि, पर्वतभेद
च | संवत्तीमूलके न० ।.. गानीय पु० गोनर्दै तत्समीपे देशे भवः । पापिलो मनौ । गानस पु० गोरिव नामाय नयादेशः। सर्प। गोप पु० गां भ मि वा पाति रचति पा-क । (गोयाला) जाति है।
ग्रामाधिवते भ रक्षरे, उपकारच लि. गोपघण्टा स्त्री० गोपप्रिया घोण्टा। इतिकोलौ 'वदरीसहसाकारो
वृक्षः सूक्षा फलो भवेत् । बटव्यामेव मा घोण्डा गोपघण्ट ति
कीर्तितेत्य नारच च । गोपति पु० ६त । गवां पत्यौ घे, (सांड) दृषपतौ शिके, भ मिपती - हपे श्रीकृष्ण', किरणपतौ सुर्ये स्वर्ग:पतौ शके, भनामौषधौ च । गोपद ल पु० गोपदमावस्थान लाति खा-क। गुवाके। गोपभद्र पु० न० गोमेग्यो भद्रमसात् ५५० । भालके। . गोपभट्रिका स्त्री० गोपेभ्यो भद्रं यस्मात् ५ब० कप अतरत्वम् । ___ गाम्भार्याम् । गोपवल्लो स्त्री. गां पाति पा-क कर्म० । भूर्वान्ततायाम् श्यामा
लवायां (ध्यामावास )। गोपा स्त्री० गां पाति पा-क टाप । स्यामालसायाम् । गोपानसी स्त्री० गयां किरणानां पान शोधन' गोपान स्थति सो-क
गौरा० डीम् । कुद्या छादनार्थ बो बक्रकाछे, (मुदनी) बन्धनाधारे पटखाधारे वंशपञ्चरे च ।
[वष्णे च | गोपाल पु० गां सुरभीष्ट पभादिक ममि बा पालयति। गोपा, गापालकर्कटी सी०। पाल-अण् गोपालस गोरजय प्रिया
कर्कटी। क्षुद्रकच्याम् । गापुच्छ पु० गोः पुच्छ इव पुच्छो यस्य । गोखोज लयानरे । गोपुच्छा
कारस्वात् हारमे दे । ति । गोलाङ्ग ले न० । गोपुर न० गायः पूर्थ ने यत्र पुमूलक । पुरद्वारे, कैवत्तीहस्तके च । गाप्य पु० गुप-यत् । रच्ये दासोपुन । रक्षसीयमाले, गुहोचत्रि।
For Private And Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४२० ]
गोमती खो० नदीम दे, वेदमन्त्रभ ेदे च |
गोम लेपने वाद० चुरा० उम०सक० सेट् । गोमयति - ते गोमत्-त । गोमन्त प्र० विन्ध्य पर्वतस्य प्रत्यन्तपर्वते |
गोमय पु० म० पुरोषम् गो+मयट् । गोपुरीषे (गोबर) | गोमच्छोभवे तदाधारस्थाने कामिव । शिलोख) (शतिया) । गोमयोत्या स्त्री० गोभवादुत्तिष्ठति उदु+स्वाक टाप् । (गुवरियापोका) कोटम दे ।
गोमायु ए० गां विज्ञतां वाच' मिनोति मा उय् । श्रृंगाले, गर्वभ
गेमिन् वि० मो+अस्त्यचे मिनि । गवां स्वामिनि । शृगाले पु० । गोमुख पु० गोरिव मुखमस्य । यचम दे, मक्रे, कुटिलाकारे वाद्यभाण्ड चौरकतमन्विभ दे, लेपने, तन्त्रोक्त अपमालास्थापनार्थं पट्टादिन यन्त्र दे च । हिमालयकदेशात् गङ्गापतनगुहायां स्त्री० ङोय् ।
गोमूचिका
• गोमूत्र साधनले नास्याः उन् । गोमूलजातायां
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लतायां गोमूत्वस्यसचिवेद्यविशेषवति काव्यबन्ध े च ।
गोमेद पु० मणिभ दे, होपभेदे च । “गोमेदे गोपतिर्नाम इत्य ुपक्रम्य यसबाट हतागावो दग्धाः कोपाग्निना तदा । तभेदसा महीनां गोमेदः स ततोऽभवदिति पुराऽस्य गोमेदता निरुक्ता । गोमेव पु० गावो मेध्यन्त े यत्र मेष - चाधारे घञ । यज्ञभेदे | गोरक्ष पु० रचतीति रचे-बच् । नारङ्गवले ( गोरचचाकुलिया ) | खताभेदे च । गोरक्ष के लि० ।
•
गोरक्षकर्कटी स्वी० क ० | क्षुद्रकर्कव्याम् (राखाल काँकुड़) | गोरक्षजम्बु स्त्री० गोरच गोपे जम्ब ुरिव । धोण्टाफंले गोधूमे च | गोरचतण्डली स्त्री० गोरच' तण्ड लं बीज ं यस्याः । (गोरक्षचाकुलिया) च पभेदें ।
गोरक्षतुम्बी स्त्री० गोरची तुम्बी । कुष्माकारत्तुम्वाम् ।
: गोरच न० गौः किरण द्रव रोचते रुच-बच् | हरिताले ।
For Private And Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४२१
गोरोचना स्त्री॰ गोभ्योजाता रोचना हरिद्रा । खनामख्याते गन्ध
द्रव्ये "गोरोचनालक्तककुङ्कुमेनेति तन्त्रम् । गोद न० गुर अब्दादित्वात् नि | मस्तिष्क मस्तक एते । । गोल पु. गुड-धज, डल बोरक्यम् । पर्वतोवर्नुले, मदनदुमे, भर्तरि
मृते जारज पुल, ज्योतिषोतो' भूगोले, खगोले, एकरायौ षड्यहयोगे च । मण्डले न० । खार्थादौ कन् मते भर्तरि
जारजाते पुल, मणिके, (जाला) गुडे, पिण्हे, गन्धरसे कलाये च । गोला स्त्री० गां दीप्नि लाति ला-क | मोदावरीनद्याम् मख्या,
कनयां, पत्राने, मणिके, मण्डले, बालक्रीडनके च । गोलाङ्गल पु० गोरिव कृष्ण लाङ्गलमय । कृष्णमुखे वानर भेदे
न्याय दे च । . [शिलीन्धच (कानिया) । गोलास पु० गवि गोमये लासो जन्म यस्य । गोमयकीटे,। गालिह पु. गोमिलि हाते लिह धार्थ क । घण्टापाटलौ (घण्टा
पारुलि) । गालोढ पु० गोभिर्लिहाते लिह-न । घण्टापाटलौ (घण्टापारलि) । गोलोक पुन० ६० । वैकुण्ठस्य दक्षिणभागस्ये स्थान दे, विष्ण .
निवासस्थाने पु० । गालोमिका स्त्री० गौः गोसदृशं लोमास्य डीम् ततः खार्थे कनि
अणो हवः । (पाथुरी) (गोधुमा) इति च ख्यातायां प्रस्तारिण्याम्
क्रोटुकपुच्छायाञ्च । गालोमी स्त्री० गौरिय गोलोमसदृशं लोमाय डीए । श्वेतदूर्वायाम् ।
गोलोमस जाता अण् । पचायाम् । गोलोम्नामियम् अण् ।
वेश्यायाम् । गोवन्दनी स्त्री०गवि भूमौ वन्द्यते ल्युट । प्रियङ्गौ, पोतदण्डोत्पले च । गोवर्द्धन पु० गां बई यति ध-णिच् ल्य । वृन्दावनस्थ पर्बतभ दे
घासादिद्दारा तस्य हि गोयई करवम् । गावनधर घु० गोवईनं पर्वत धारयति ध-अच् । श्रीकृष्णे मन्दनन्दने ।
३६
For Private And Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४२२ ।
गोविन्द पु. गां विन्दति विद-श । श्रीकृष्णे, वृहपतौ च ।
गवाध्यक्ष त्रि। गोविश् पु० न० त० । गोमये । गोशीर्ष न० गोः पीमिय “गोशीर्षः पर्वत स्तव जात स्वात् । मलयैक
देशे आते चन्दने । ६त. गोमस्तके न० । गोशीर्षक पु० गोशीर्षमित्र कार्यात कै-क । द्रोण पुष्यीवन ऋघभा.
दिजाते गोरोचनातुल्ये चन्दमभेदे च । । गोः शृङ्ग । गोशृङ्ग पु. गोः टङ्गभित्र टङ्गमय यस्य | रहने । त० । गोष्ठ संघाते भ्वा० श्रात्म० अक० मेट् । गोठते अगोष्टि । गोष्ठ न० गावस्तिष्ठ त्यत्र धार्थ क षत्वम् । गवं स्थाने । गोष्ठी स्त्री० गायोऽनेका वाचस्तिष्ठन्त्यत्र घबर्थ कः षत्व गौरा.
ङीष् । समायाम् । गोष्पद न० गाः पदम, गावः पद्यने यस्मिन् देशे वा घुट । गोपद
जाते गत, गोपदप्रमाणे च । गोभिः सेतो देशः। गेम
धाने देशे निक गोसंख्य पु० गावः संचष्टे संचल-अच । गोपे। गोसम्भवा स्त्री० गारिव सम्भवो लोमादिरूप काो यस्याः । श्वेत
दूर्वायां | गाजाते त्रि० । गोतव पु० गावः सूयन्ते बध्यतेऽत्र सु-अप । गोमेधया । गोप्तन पु० गा: स्तना दूध गुच्छो यस्य । चतुर्यष्टिक हारे । गोस्तनी स्त्री० गोरिव स्तनः फलमस्याः । द्राक्षामे दे । गोस्थानक न० गवां स्थानं खार्थे कन् । गोष्ठे । गोहरितकी स्त्री० गाः हरितकीव हितकारित्वात् । बिल्ववृक्ष । गोहित पु० गवां हितं यस्मात् ५३१ । बिल्व, घोषलतायाञ्च ।
• गोहितकारके त्रि.। . गोड पु० । “वङ्गदेशं समारभ्य भुवनेशाम्नग शिवे ! । गौडदेशः रूमान . ख्यात इत्य त देशे। तद्देशस्थ जने व० ३० । सारस्वताः
कान्यकुआ गौडमैथिलकोत्कलाः पञ्च गौडा इति ख्याताविधा
For Private And Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[®४३३ ]”
७
स्योत्तरवासिन इत्यक्त विश्वप्रपर्वतोत्तरभागवासिषु ब्राह्मणभेदेषु च । गौडवास्तु (स्तू) क पु० न० “तदेषं चेत् वृहत्पत्र ं रक्त ं स्याद्गौडवा'
स्तुकमित्य ुक्त वास्त कभी दें ।
G.
[रीतिभेदे च । गौडो स्त्रो॰ गुडस्य विकारः श्रृण | सुराभेदे अलङ्कारोक्त काव्यगौण लि० गुणादागतः अय् । गुणयोगात् प्रवृत्त े शब्द े अमुख्य वृत्त्योपपादितऽर्थे च | शब्दनिष्ठे अर्थवोधकता शक्तिरूपे वृत्ति - भेदे स्त्री० ङीप् ।
गौतम पु० गोतमस्यापत्यम् । शिष्यो वा
तो जनके सुनिभेदे, शाक्यसिंहे च | गोतमसम्भवा स्त्रो॰ गौतमात् सम्भवतीति यच् गोदावरीनद्याम् । गौतमी स्त्री० गोतम + इदमर्थे ण ततो ङीप् । गोतम प्रणीतायां थोड़शपदार्थीरूपायाम् शाक्यसिंहप्रणीतायाञ्च विद्यार्थी, गोदान वरीनद्यामु, राक्षसीभेदे, करवभगिन्याञ्च ।
●
गोधार पु० गोधायाः अपत्यम् ग्रारक् । गोधापुत्र े | गैrधेय पु० गोधा+ढक् । गोधाते ढक् गौधेरोऽप्यन | गेर पु० गुर-र नि० | श्वेतसर्षपे, चन्द्र े, धवटले, कारुणवर्णे,
ܢ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ऋण । शतानन्दे नाचिके -
-
-
पङ्कज े, कुङ्कुमे, स्वर्णे च न० ।
जीरकपु० कर्म • । श्वतजीरके ।
०
गौरत्वच् पु० गौरी त्वक् यस्य । इङ्ग, दोटच े (जीवपुति ) ।
वर्णे च तत्तद्वर्णवति, विशुद्धे च त्रि । खियां गौरी । के परे,
D
For Private And Personal Use Only
-
गाव न० गुरोर्भावः णु । गुरुत्व े काभ्य ुत्थानादिसम्माने च । रवि ० गौरवं जातमस्य तार० इतच् । पूज्ये |
गोरशाक पु० गौरः शाकोऽस्य | मधूकभेदे । गैrरो स्वः० गौर+ङीष् “शङ्ख ेन्दुकुन्दधवला ततो गौरी तु सा मते ? त्युक्तायां पार्वत्याम् “व्यष्टवर्षा भवेद्दौरी” त्यक्ताम् अष्टवर्षायाम् असञ्जातरजस्कायां कन्यायां हरिद्रायाम् दारुहरिद्रायां, गोरोचनायाम्, प्रियङ्गौ, भूमौ नदीभेदे, मञ्जिष्ठायां श्वेतदूयां, मलकायाम्, तुलस्याम्, सुवर्स्कदल्याम् व्याकाशमांख्यां रागिणीभेदे च ।
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४२४ ]
गौरीपुष्य पु० गौरीष पीत पुष्यमस्य । प्रियङ्ग वृक्ष । गौरीशिखर न०पार्वती तपस्यास्थाने 'जगाम गीरीशिखरमिति कुमारः। गोष्ठीन न. पूर्व भूत गोष्ठं सञ् । भूतपूर्व गोष्ठे । पथ कुटिलीकरण आत्म. इदित् सक० सेट् । पन्थते अपन्थिष्ट । ग्रथित वि० पन्य संदर्भ-न । गुम्फिते, हिंमिते, आक्रान्ते च । अन्य सदमे वा चु० पजे क्या० उम० सक० सेट् । पन्थयति-ते
यथाति यथीते अजयन्यत्, अपन्थीत् अपन्थिष्ट । अन्य पु० पन्थ-धज् । गुम्फने, धने च । करण धज । शास्त्र । ___अनुष्टुप छन्दले पद्ये च ।। अन्थि पु. पन्ध-इन् । वंशादिसन्धौ (गांट) ख्याते कौटिल्य,
"यन्थयन्थिरिह कचिदि" ति नषधम् । यन्थि पर्ण वृक्ष, बन्धने, रोग दे च।
[करीरे च । दैवज्ञ पु० । अन्थिक न. पन्थ-अस्त्यर्थ ठन् पिप्पलीमूले । ग्रन्थिपर्यो, गुग्गुली अन्यिदूर्वा स्त्री० ग्रन्थिमती दूर्ग (गांटदूर्वा) दूर्वामदे । ग्रन्थिपर्ण न० पन्थिप्रन्ययुतं पर्ण यस्य । चोरनामगन्धद्रव्य । ग्रन्थिफल पु० पन्थि युक्त फलमस्य । कपित्थवृक्ष, मदनवृक्ष, कु
कुरे (कुकुरसोडन) । प्रन्थिभेद पु० यन्थिं भिनत्ति भिद-अण ( गांटकाटा) चौरभ दे )
अङ्गलिं पन्थिभेदस्य छेदयेत् प्रथमे पहे" इति स्मृतिः । अन्यिमत् पु० ग्रन्थिः सन्धिरस्सास्ति मतम् (हाडजोड़ा) अस्थिसंहा
रकक्ष। पन्थियुक्ती वि० । अन्थिमत्फल पु० ग्रन्थिमत् फलं यस्य । (मान्दार) लकुचे । अन्थिमूल न० ग्रन्थियत मूलमस्य । गञ्जने (गाजर) । अन्थिमूला स्त्री० ग्रन्थि ग्रन्थयुतं मूलमपि यस्याः । मालायाम् । अन्थिल न० पन्थि लाति ला-क । पिप्पलीमूले, भाई के च । विक
इतक्ष, ( बचि ) करोरे, तण्डु लीयशाके (पोदिना) भद्रमुस्तायां मालादूर्वायाञ्च स्त्री०। हितावल्लयाम् पिण्डालौ चोरनामगन्धद्रव्य पु० । ग्रन्थिमति लि।
For Private And Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४२५
अस भक्षणे वा आत्म सक० सेट् । यसते अग्र सिष्ट ग्रसित्वा ग्रस्वा । अस भनणे वा ० चुरा० उभ. पचे भ्वा० सक० सेट् । ग्रासयति-ते
यसति अजिग्रसत्-त अग्रासीत् अग्रसीत् । ग्रस्त न० ग्रस-३ | लुप्तवर्ण पदे वाक्य विशेषे, भक्षित वि० ।' ग्रह यहण क्रया० उभ० सक० सेट् । गहाति गहीत नाहीत
अग्रहोष्ट । ग्रह आदाने या चुरा उभ० पक्ष वा पर० स० वेट । पाहयति ते
ग्रहति । अजिपहत्-त अनाहीत्-त अघावीत् । यह पु० ग्रह-अच् सूर्यादिषु नवसु । अनुग्रहे, निर्बन्धे ग्रहण,
रणोद्यमे, बालारिष्टकारकेप पतनादिघु, चन्द्रसूर्य योसे च
"तदा सम्भाव्यते ग्रह” इति ज्योतिषम् । ग्रहण न० ग्रह-भाषादौ ल्युट । स्वीकारे, आदाने, आदरे, करे
ज्ञाने, बन्धने चन्द्रसूर्य यो से, इन्द्रये च । ग्रहणि(णो) स्त्री० ग्रह-अनि वा ङीम् । स्वनामख्याते रोगोंदे । ग्रह गीहर न० ग्रहणों हरति हृ-अत् । लपङ्ग, ग्रहणीरोगहा___रिणि ति
(छातियान) वृषभ दे । ग्रहनाश पु० ग्रह ग्रहजन्यारिष्टं नाशयति नश-णि च्-अग्ण । ग्रहपति पु० त० । सूर्ये एवं ग्रहनायकादयोऽप्यत्र । ग्रहय ग पु० ग्रहेभ्यो यागः । अरिष्ट निवारणार्थ पुश्चर्थ वा
ग्र होई शके यागमे दे । ग्रहाधार पु० ६ त० । ध्र बननवे । पहवह्नि पु• पहाणां वह्निः । 'कपिलः पिङ्गलो धूमकेतच जठरा--
ग्निकः । शिखीच हाटक व महातेजा हुताशनः । हुताशनश्च विज्ञ यो नौते यहवङ्गय दूल्य के सूर्यादिक्रमेण
वङ्गिभेदे । ग्राम पु० ग्रस-मन् अादन्तादेश: "विप्राश्च विग्रन्याश्च यत्र चैव वसन्ति
हि । स तु ग्राम इति प्रोक्तः पूहाणां वास एव वा” “तथा शूद्रजनप्रायाः सुसम्म हकपीवला: देवोपयोगभूमध्य वसति मि
For Private And Personal Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४२६ ]
संक्षिकेत्य कलक्षण विप्रादीनां वासस्थाने, यथा कुटुम्बिन: सर्वेऽप्य - कीभूता भवन्ति हि । तथा स्वराणां सन्दोहो पाम इत्यभिधीयते" इत्यु त स्वरभेदे, किचिच्छब्दोपपदे तदर्थसंघाते च यथा शब्द
ग्रामः अर्थग्राम इत्यादि । ग्रामगृह्या स्त्री० पह-वाह्या क्यप । ग्रामहितायां सेनायाम् । ग्रामणी पु० ग्राम नयति नी-किम् । हात्वम् । नापिते । पत्यौ,
प्रधाने च वि० । ग्रामगम्यायां वेश्यायां, नीलिकायाञ्च स्त्री० । ग्रामता स्त्री० ग्रामाणां समूहः तल । ग्रामसमूहे | ग्रामधम्म पु० ग्रामे भवः अण कर्म । मैथुने व्यवाये । ग्राममुख पु० ग्रामस्य मुख यत्र | हट्ट । ग्राममृग पु० ६० । कुक्कुरे ।। ग्रामयाजक पु० ६त। ग्रामस्थ नानावर्णानां याजके अपकृष्ट विन। ग्रामान्त न० त०। ग्रामस्य समीपस्थ यामनिकटे । ग्रामीण पु० ग्रामे भव: खञ् । कुक्करे, काके, ग्राम्यम्यूकरे च ।
यामोगवे वि० । पामीणस्य प्रथमत दूति भाषापरि० नीलिकोप्रधौ
पालझ्यशाके च स्त्री० । ग्राम्य वि. यामे भवः य । प्राकृते, मूढे, ग्रामभवे, ज्योतिषोक्त
मिथुनादिराशि भेदे “छा गमेष पाश्चाद्या ग्राम्या: प्रोक्का इत्य तप, पशुभेदेघ, अश्लीलव्यञ्जके भण्डादिवाक्य, च । तुलायां नी
ल्याञ्च स्त्री। ग्राम्यकन्द पु०-कर्म । कन्दभेदे (यामेर अोल) । ग्राम्य कर्कटी स्त्री० कर्म० । कुष्पाण्डे । ग्राम्यकुङ्कम न० कर्म० । कुसुम्भ । इत्य केप सप्तसु पशुध । ग्राम्य पशु पु० कर्म० । “गौमघोऽजो महिषश्च अश्वाश्वतरगईभाः" ग्राम्यवजमा स्त्री० ६त०। पालकाशाके (पालङ्ग) । ग्राम्याश्व पु० कम० | गर्दभे । ग्रावन् पु० यमते पस-ड य : आवनति वन -संभक्तौ विच कर्म
प्रस्तरे, पर्वते, मेघे च । हढे त्रि ।
For Private And Personal Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४२० -पास पु० ग्रस-घ। पिण्डाकार अबादेः कवले “कुक्कुटाण्डप्रमाण
वा यावद्दा प्रविशन्मुखम् । एत पास विजानीया" दित्य तो
मुखपूरणयोग्यानादौ । ग्राह पु० पह-भावे घञ् । श्रादाने, ज्ञाने, पहणे च । कर्तरि ण । जलजन्तुभेदे (हाङ्गर)।।
[त्रि। ग्राहक पु० ग्रह-एव ल । श्येनपक्षिणि विषवैद्य च । ग्रहीतरि ग्राहिणी स्त्री० ग्रह-णिनि । क्षुद्रदुरालभायाम् (विरुदू) ताम्रमलावणे, यहीवाञ्च ।
त्रि । ग्राहिन् पु० पह-णिनि । कपित्ये । ग्राहके, मलबन्धकारके च ग्राहिफल पु० ग्राहि मलबन्धक फल यस्य । कपित्यक्ष। ग्राह्य त्रि. यह-ण्यत् । ग्रहीतुमुचिते, यहणयोग्य, उपादेये, ___ खीकार्य, जे ये च । ग्रीवा स्त्री० ग-व नि० । कन्धरायाम् । ग्रीम पु० यम-म नि० । निदाधे, धर्मजनके आतपादौ तदापा
रकाले ज्य छापाड़मासे, जमणि च तद्दति नि । ग्रीष्मजा स्त्री० ग्रीधे जायते जन-ड । (लोणा आता) लवल्यामु
__ नवमलवाञ्च। ग्रोभपुष्पी स्त्री० ग्रीमे पुष्पं यस्याः। करुणपुष्प । ग्रीमभवा स्वी० ग्रीभ भवति भू-अच् । नवमल्लिकायाम् । ग्रीष्मसुन्दर पु० ७त. । (गिमा ) शाकभेदे । ग्रुच चौर्यं गतौ च भ्वा० पर० सक० सेट । मोचति अपचत्
यसोचीत् । गुचित्वा ग्रुत्वा । अव न० पोवायां भवम् काण् । ग्रीवाभरणे । यवेय न० ग्रीवायां भव ढञ्। ग्रीवाभूषण ढकज नैवेयकमप्यत्र । _ “प्रैवेयक नोचल” मिति साहि । ग्लस भक्षम भ्वा यात्म सक० सेट् । ग्ल सते अग्लसिट । ग्लसित्वा-ग्लस्वा । रलह आदाने वा चुरा० उभ० पक्ष वा. सक० वेट | ग्लायति .. ते ग्लहति अजग्लहत् त अग्लहीत् । .
For Private And Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४२८ ]
ग्लह पु० ग्लह - घ । दूतादौ कते पणे, दूतेि च ।
ग्लान, लि० ग्लै-स्तु । ग्लानियुक्त |
चत्
ग्लुच चौर्ये गतौ च भ्वा० पर० सक० सेट् । ग्लोचति अग्ल ग्लोचीत् । का वेट् । [अग्ल ुचत्-अग्ल ुञ्चीत् । ग्लन्च चौर्ये गतौ च भ्वा० पर० सक० सेट् क्त्वा वेट् | ग्लुञ्चति ग्लप दैन्य गतौ चाले च भ्वा० वात्म० सक० मेड् । ग्ले पते च ग्लो पिष्ट | अजिग्ल पत् ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ग्ले व सेवने वा० ब्रा० सक० सेट् । ग्ले त्रते चाग्ले विष्ट | अजिग्लेवत ! ग्लोष अन्वेषणे भ्वा० आ०सक०सेट् । ग्लोपते अग्लो पिष्ट वजग्लेोषत् । ग्लै लामे हर्षचये च भ्वा० पर० अक्र अनिट् । ग्लायति ग्लासीत् । ग्लो ५० ग्ले - डौ । चन्द्र े, कर्पूरे च |
०
घ
व पु० घट - ड घण्टायां घर्षरशब्द च । घग्व हमने भ्वा० पर० व्यक० मेय् । घग्घति वग्वीत् । वट चेष्टायां वा० श्रात्म० अ० सेट् घटादि । घटते घटिष्ट घटयति । घटा ।
घट हिंसे सक० सङ्घाते क०चु० उभ० सेट् । घाटयति - ते अजीघटत्-त । घट दूतौ वा चु० उम० पक्षे भ्वा० पर ० ० सेट् | घाटयति घटति | काजीघटत्-त घाटीत् अघटीत् |
वट शब्दकरणे चु रा० उभ० का० सेट् इदित् | घण्टयति - ते अजघण्ट त् । घट पु० घट - अच् । कलसे, कुम्भशब्दाथ परिमाणमेदे च |
घटक वि० घटयति स्वविशिष्टतया निरूपयति घट पिच्-खुल् । वाक्य लक्ष्यग्णादिषु मध्यपातिनि पदार्थे, योजके च ।
घटना स्वी० चु० घट-युच् । संहतकरण, योजने, मेलने, करिणां समूह च । [डम्बरे च । घटा स्त्री॰ घट-अ 1 घटने, सभायां समूह, गजसंहतौ, मेघा घटिका स्वी० "गुर्वचराणामुदित' च मध्या पल पलानां घटिक
2
For Private And Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४२८]
किलक"ति ज्योतिर्विदामरणोती टिपलात्मके दण्डरूपे काले । घटयति विहितकार्य करणाय घट-णिच-एव ल । दण्डद्दयरूपे मुहूर्तात्मके काले । अल्लो घट: कन् । खल्ले घद । इवा
कन् । नितम्ब न० । [ काले | अल्लाथै डीप । छुट्टै घटे । घटी स्वी० घटेन कालमान ज्ञापकेन मच्छिष्ण कुम्भे न जाप्या दण्डात्मके घटीयन्त्र न० ६त । कूपादितो जलोद्धारणवन्न अरघट्टे, उहाटने,
यहणीरोगभेदे च । घटोत्कच पु० हिडिम्बायां राक्षस्या भीमसेनाज्जाते राक्षस दे । घट्ट चाल ने भ्वा० अात्म सक सेट । धकृते अघट्टिष्ट । घट्ट चालने चुरा० उभ० सक० सेट । यति-ते अजघट्टत्-त । घट्ट पु० धन्यतेऽत्र घञ्। स्नानायावतरणस्थाने (घाट) शुल्कमहण
स्थाने च । भावे घम.। चालने । घट्टजीविन् पु०घट्ट जीवति जीव-णिनि । (पाट नि) प्रसिद्धे जातिभेदे । घट्टित त्रि. घट्ट-न । निर्मिते, चालिते, चित्रपटादेरञ्जनार्थम् अन्न
चून मण्डेन लिप्ने वसनादौ (कलप दिए घोटा) । घष दीप्तौ तना० उभ० अ० सेट । घणोति घणुते। अघाणीत्
अघणीत अधग्पिष्ट । घणित्वा-घण्ट्वा । घण्टा स्त्री. हन-ट तस्य नेत्त्वम् नि० धः । कांस्यादिनिर्मिते वाद्य
भेदे। अतिवलायां, नागवलायां, घण्टापारलौ च । घण्टाकर्ण पु० घण्ट व कर्णावस्य | शिवानुचरभेदे ( पेंट ) । घण्टापथ घण्टोपलक्षितः, घण्टावतां हस्त्यादीनां गमनयोग्यो या
पन्थाः टच । “दशधव नरो राजमार्गो घण्टापथः स्मृत" इत्य क
परिमाण नगरप्रधान यम नि ।। घण्टापाटलि पु. हन्यते स्म हन-कर्मणि ट टस्य नेत्त्वम् घत्व नि०, पट गतौ घञ् पाटस्त लाति ला-ड कर्म । ( घण्टा
[फलं पक सत् झमायते । घण्टारवा स्त्री० घण्टेवारौति पा+रु-अच् । (वन राण) वृक्षभेदे यस
पाल)
For Private And Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
t ४३० ]
विण्टाली स्त्री० घण्टां तच्छन्दमलति अल-अण् डीम् । कोषात
क्याम् । हत०। घण्टाश्रेणौ । घण्टाबोज पु० घण्टे व वीजमस्य | जयपाले छ । घण्टिका स्त्री॰ क्षुद्रा घण्टा खल्पार्थ कन् । क्षुद्रघण्टायां तत्तु ल्याका___ रत्वात् (आलजिव) तालुस्थजिह्वायाम् । घण्टेश्वर पु० व्रणदायके मङ्गलस्य मेधानाम्नयां पत्न्यां जाते पुतले । धन पु० हन-अप घनादेशः | मेघे, सुस्तायां, ओघे, दार्थ, काठिन्ये,
विस्तारे, देहे, लौहमुहूरे, कफ, अनके, “तमत्रिघातच घनः प्रदिष्ट" इत्यत सजातीयाङ्कवयत्यान्य न्य गुणने च यथा त्रयाणां घन: २७ चतुणा ६४ । निविड़े, सान्द्र, पूर्ण, दृढ़े च त्रिः ।
कांस्यतालादिवाद्ये, मध्यमन्टत्ये लौहे च न० । घनकफ पु० घनस्य मेघस्य कफ इव । मेघोपले करके । घनच्छद पु० घनो निविडश्छदो यस्य । शिग्रौ। घनत्वच पु० धना निविडा त्वक् यस्य । लोन। घनम पु० कर्म० | विकण्ट कक्ष। घननाभि पु० ६त ०। धूमे तस्य मेघयोनित्वात् तन्नाभित्व 'धमज्योतिः
___ सलिलमरुता"मिति मेघदूते तद्दतोता | धनपत्र पु० घनानि पत्ताण्यस्य । पुनर्स वायाम् । घनपदवी स्त्री० ईत० । आकाशे तस्य मेघाधारतया तत्मञ्चार
स्थानतया च तथात्वम् । घनरस पु० धनस्य रसो निष्यन्दः । जले । कर्म० । सान्द्र निर्यासादौ । - कर्परे पीलुपाम् पु० । ब निविड़रमे त्रि। घनवल्लिका स्त्र.घना निविडा वल्ली। अमृतस्रवालतायाम् । घनवल्ली स्त्री० घनस्य मेघस्य वल्लीव । विद्यत। [जले च । घनसार एघनस्य सार इव शीतलत्वात् । कपेरे. दक्षिणावत्ते, पार दे, घनस्कन्ध पु० घनः स्कन्धो यस्य । कोशाम्रन । घना स्त्रो० रुद्रजटायां माषपाम् । (राजपथे ही ति नै धम् । घनागम पु० धनानां मेघानामागमो यत्र । वर्षाकाले घनागमे
For Private And Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[823]
घनाघन ए० हन-अच् नि० । इन्द्रो वर्षकमेघे मत्त - घातुके-गजे,
चक्रे, अन्योन्यषट्टने च । निरन्तरघातुके लि० ।
शरत्काले ।
५० | रर्ज्जरहते ।
घनात्यय पु० घनानामत्ययो यत्त्र काले । घनामय पु० घनो दृढ़ः यामयो यस्मात् घन मल पु० घनोऽमल: विशेषणस० | वास्त कथा के | वनपल पु० ६ ० । घनस्य उपल द्रव स ंहत्य कठिनत्वात् ।
C
कर के ( शिल ) |
वम्ब गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् । घम्वति षम्बीत् ।
घरट्ट ५० ष्ट-अच् घरोऽट्टः यस्मात् ५० शक० । (जाता ) " प्रतिहकृपये घरट्टजादि” ति नैषधम् ।
घर्श्वर पु० पुन: पुनः घरति यङ्लुक् अच् । चलद्दारिध्वनौ नदभेदे, हारे, खरभेदे च । क्षुद्रङ्घण्टिकायाम् खी० ।
घरका स्वी० घर्घर+अस्त्यर्थे ठन् । क्षुद्रघण्टायाम् वाद्यभेदे | धान्य, नदभेदे च पु० ।
घर्ब गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् । घर्वति काधर्मोत् ।
घी ५० ट - के म नि० गुणः । श्रमार्त्तस्य गात्रात् निषन्दिनि जले, आतपे, ग्रीष्म े च । [ ब्रणभेदे | विचर्चिका पु० घर्मोत्या विचर्चिका । ( घामाचि ) राजिका कृतौ घर्षणाल पु० घर्षणाय चालति पर्याप्नोति अल-अच् । शिलापुत्रके (लोडा) |
घर्षणी स्त्री० ष्टष- कर्माणि ल्युट् ङीप् । हरिद्रायाम् | घष (स) चरणे वा० काम० क० सेट् इदित् षंष (ख) ते षंषि (सि) ट | घस भक्षणे भ्वा०पर०क०कानिट् । षमति | व्यवसत् । घस्ता घटस्यति । घस्मर वि० घम-कारच् । भक्षणशीले |
घस्र पु० घस - रक् । दिवसे । हिंसे वि० |
घाट पु० चु० घट-ग्रच् । ग्रीवायाः पष्टाङ्गागे । तलवार्थे स्वीक टाप् । स्वार्थे कन् यत्र वाथ 1
→
घाण्टिक पु० घण्टा चरति ठक् । " राज्ञां प्रवोधसमये घण्टागि
For Private And Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३२४
ल्पास्तु घाण्टिका" इत्य क्ललक्षणेषु राज्ञा प्रपोधनाय घण्टा वाद
यित्वा स्तुतिपाठकेषु धुस्त रे च । घण्टावादके त्रि. । घात पु. हन-घन । प्रहारे, मारणे, अङ्कस्य पूरण, गुणने च । ____ करणे घञ्ज । वाण । घातिन् त्रि• हम-तच्छीलार्थे णिमि । इनमकरणशीले । घातुक लि. हन-उका । हिने, फरेच | घार पु० - मैं के धञ् । सेचने । [भक्ष्यभेदे (घिोड़) । घार्तिक पु० तेन निर्मित: तस्य विकारो वा ठक । तपूरे घास पु० घस कर्मणि धज । गवादीनां मच्ये तृणभेदे । घिण यहणे वा० श्रा० सक० सेट् इदित् । घिसते अधिरिपष्ट । घु ध्वनौ बा० आत्म० अक० अनिट । धवते अधेोष्ट । घुट यावर्त्तने भ्वा० अात्म० सक० सेट् । घोटते अघुटत् अघोटिष्ट । धुट प्रतिधाते तु. कुटा० पर०सक० सेट् । घुटति घटोत् जुघोट । घुट पु० तु. घुट-अच् । चरणपन्था गुल्फे । इन् | तत्र वार्थे ___स्त्री० या डीप । खा! कन् अलवार्थे । धुड व्याधाते तु० कु० पर० स० सेट, घुडति अघुडीत् जु घोड । घुण भ्रमण तु. प्रात्म० सेट् घोणते अघोणिष्ट । घण ममणत. पर० सेट् । घणति अघोणीत् । घुण ग्रहणे भ्वा० छात्म० सक० सेट । घुणते अघाणिष्ट । घुण पु० घुण-क । खनामख्याते काष्ठभक्षकक्रमौ । घुण्ट पु० घुट-क नि० मुम् । गुल्फे । स्वार्थ कन् । तत्त्वार्थ । धुर ध्वनौ भीमभयने च तु. पर० प्र० सेट । धुरति अघोरीत् । धुर्घर पु० धुरित्य व्यक्त ध्वनि घुरति घुर-क । ( धुर्मुरिया ) कीटभे दे
शूकरशब्द च “न घर्घरायित धुरीति सा० ३परि० । धुष कान्तौ कतौच भा० यात्म० सक० सेट इदित् । धुंसते अधूसिष्ट । धुष बधे भा० पर० सक ० सेट । घोपति अघुषत् । खप स्तुवौ आविष्करण च वा चु० उभ° पक्षे भ्वा • पर० सक० सेट ।
घोषयति ते घोषति अज घुषत् त | अधुषत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३३ ]
सुसूण न० धस-ऋणच । कुङ्क मे “धुहर्णयल जलाशयोदरे” इति
ने धम् । घूक पु० घ इति कायति के-क । उलू के पेचके । घूकारि पु० ६त० काके तस्य पेचकवैरित्व लोकप्रमिडम् । वूकावास पु० ६त । शाखोटवृक्ष तस्य निविडहखशाखायुतत्वेन
कोटरतल्यत्वात् दिवाभीरो कस्यावासस्थानत्वम् । घूर हिमायां मक० जीप तायाम् अक० दि० प्रात्म० सेट । धूर्य ते अघरिष्ट । घूर्ण: ।
[चूर्णितः । घूर्ण भ्रमण तु० उम• मक० सेट पूर्णति ते अघीत् अधूर्णि
सेके भ्वा० पर० मक अनिट । घरति अघार्षीत् । [धारितः ।
सेके चु० उभ० सक० सेट् । धारयति ते अजीघरत त । धारयिता घ मासे अक० सेके सक० जु • पर० अनिट, जिधर्ति अधात् । घण दीप्तौ तना० उभ० अक० सेट । घोति घटुंते अघीत् । पुण ग्रहणे भ्वा० यात्म सक० सेट इदित् । घसते आधुनिष्ट । घणा स्त्री• -सेके नक । कारुण्य, दयायां, जु गुमायाञ्च ।। णि पु०-निनि० गुणाभावः । किरण, ज्वालायां, तरङ्ग, सूर्यं च । त न० घ-भास भावे न | दीप्तौ । कर्तरिक । दीप्त वि० । सेका
र्थस्य कर्तरि क । जले, पक्कनवनीते सर्पिघि च म० । घृतकुमारी स्त्री. धृतप्रधाना कुमारी । स्वनामख्यातायामोषधौ तथा
हि दले दलिते घृत मिव स्रवति । तपूर पु० घृतेन पूर्यते पूर-घञ, । पकान्नभेदे (घिनोड) । ताची स्त्री० अभरोभ दे । वृष सघर्षे सक• हर्षे अकवा० यात्म ० सेट, घर्षते अधर्षिट । दृष्टि पु० घृष-क्तिच् । वराहे । निन् । घर्षण, स्पायां, विष्ण___क्रान्तायां, वाराह्याञ्च स्त्री०। सृष्टिला स्त्री० घृष्टिं लाति ला-क । टन्निपाम् । (चाकुलिया)। घोट (क) पु० घुट-अच एख ल वा । अश्व । [ प्रसिद्धः ।
For Private And Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३४ ]
घोटकारि पु० ६ त ० | महिषे, तस्य महिषेण सह वैरिभावश्च लोके घोणा स्त्री॰ घुण-अच । अश्वनासिकायां, नासामाल े च | घोणिन् पु० घोणा नासाऽस्त्यस्य मोहादित्वात् इनि । यराहे तस्य दीर्घनासत्वात् तथात्वम् ।
(सेयाकुल) वदरीभ दे ।
घण्टा स्त्री० घुगा - तस्य नेत्त्वम् । घोर ५० घुर-अच् | शिवे, ऋषिभदे, सांख्योक्तेषु रजः प्रधानेषु च्याकाशादिविशेषधर्मेषु । विषे न० | दारुणा, भयानके, दुर्गमे च वि० ! घोररासन पु० घोर ं रासनं शब्दोऽस्य | शृगाले ।
0
9
घोरा स्त्री०हुर-अच् । देवताडीलतायां, भयानकायां रात्रौ सांख्योनायां राजस्यां मनोदृतौ, ज्योतिषोक्ने 'रवाबुन स क्रमे भास्क रस्य भवेद्द्वोर” नाम्नोत्यक्त रविसंक्रान्तिभेदे च ।
घोल ५० न० घुष्ट - कर्मणि घञ् डस्य ल । मक्र मथितदनि । घोष पु० घोषन्ति गावोऽत्र घुष - आधारे घञ् । ग्राभीरपक्लाम् भावे
घम् । ध्वनौ, अम्बु दनादे च । कर्त्तरि व्यच् | अपामार्गे, व्याकरणोक्त वर्णविशेषोत्पत्तौ वाह्यप्रयत्नभेदे च | कांस्ये २० । घोषणा स्त्री० घुप - णिच्–युच् । लोके ख्यापनार्थ सृञः शब्दकारण ! घोषा स्वी० षुष्यते भ्भ्रमरैरियं कर्मणि वञ् । शतपुष्पायां मधुरिकायां, कर्कटशृङ्गयां, कोशातक्याश्च ।
ब्रा गन्धग्रहण े भा० पर ० अक० यमाले सक० अनिट् । जिघ्रति अघात्-अत्रासीत् । माणः - घातः । [ श्राघाते त्रिः ।
त्रा - ल्युट् । नासिकायाम्
घात ।
घ्राण न० मायतेऽनेन प्राणतर्पण पु० त्राण नासिकां तर्पयति तृप् - णिच-ल्य । सुगन्धौ !
ङ
ङः पु० ङ - ड । विषये, विषयरक्षायाम् |
"
ङ ध्वनौ मा० आत्म० व्यक० यमिट् । ङवाङविष्ट ।
च
व अव्य० चि-ड | वन्वाचये ( एकस्य प्राधान्ये नेतरस्यानुषङ्ग पोतो !
For Private And Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३५ ]
समासएव
या ग्रामं गच्छ अजाञ्चानय अत्र यामगमनमेव मुख्यमजानय) अन्त्वानुषङ्गिकम् । समुच्चये ( परस्परापेक्षारहितस्यानेकस्य एकस्मिन् कर्मादौ कान्वये ) यथा पिता पुत्रश्च ग्रामं गच्छति । श्रकस्मिन् गमने कर्मणि पितुरिव पुत्रस्यापि अन्वयः । इतरेतरयोगे ( परस्पर सापेचाणामेकस्मिन् कम्र्म्मादावन्वये ) तत्र च इन्दयथा पितापुत्रौ गच्छतः । अत्रोभयोरपि एकस्मिन् प्रत्य ेकरूपेण गमने पपस्परसापेक्षतयैवान्वयः चन्वाचयादयमेवास्य विशेषः । सापेक्षता च स्वघटितनामोत्तेरवर्त्ति विभक्तान्वयित्व ेन । समाहारे (मिलितानामन्वत्रे) यथा हस्तपादं वादयति यत्र हस्तादीनां मिलितानामेवान्वयः इतरेतरयोगे तु प्रत्य कस्याम्वयः अथवा दर्त्ति पदसमुदयों पस्याप्यतत्तत् पदार्थ संहतिरेव तत्र प्रधान संहलेश्चैकत्वात् तत्व कवचनता । व्यासवाको च चकारेणोभयत्र इतरेतरयोगस्य समाहाररूपसंहतेश्च प्राधान्य द्योत्यते । पक्षान्तरे, प्रवधारण े, हैतौ, तुल्यत्व, विनियोगे, पादपूरण े च । चण्ड शे, चन्द्र, कच्छपे, चौरे च पु० । दुर्जने निर्वोज चत्रि० । चक भ्रान्तौ सौ० पर० क० सेट इदित् चङ्कति व्यचङ्कीत् । 'वक प्रतिवा क० तृप्तौ अक० भा० उभ० सेट् घटा | चक्रति-ते अचकीत्- - काचाक्रीत् अचकिष्ट । चकयति ।
चकास दीप्तौ दा० जच्चा० पर० क० सेट । चकास्ति व्यचका
सीत् । अचचकासत् ।
चकित न० चक-भावे क्त । भये । कर्त्तरिक्त । भीते लि० । षोड़शाक्षरपादके छन्दोभ दे खी० ।
चकोर ५० चक- प्नौ स्रोग्न् । खनामख्याते - पचिभ ेदे चकोर
पारसकरीति मुरारिः ।
चक्क र्ती चुरा० उभ० सक० सेट । चक्कयति - ते अचचक्कत्-त । 'चक्र पु० क्रियतेऽनेन क- घञर्थो के नि० हित्वम् । चक्रवाके पक्षिणि,' (चक्रा) रथाङ्ग े, (चाका) सैन्ये, समुदाये, राष्ट्र दम्भ भेदे, कुम्भकारोपकरण े, “कलसे निज हेतु दण्डजः किमु चक्रभ्रमिकारिते” ति
For Private And Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४३६ ]
नैषधम् अस्त्रमे दे,। पुटभेदे, जलावत, पामजाले, तगरपुष्प', व्य हभेदे, तन्त्रोकेषु मूलाधारादिष स्थितेष घट्स पद्मघु, देवा- . र्चनयन्त्र घु, "श्रीचक्रमेसदुदितमि"ति तन्त्रम् । मन्त्रदीक्षोपयोगिषु, अकडमा दिष, वीरादिचक्रेषु, “प्रवृत्त भैरवीचक्र सर्वे वर्णा विजोत्तमा” इति तन्त्रम् अलङ्कारोतो काव्यबन्धविशषे च नः ।
अर्चादित्वात् विलिङ्गत्वेऽपि लाभ देनेवास्य लिङ्गनियमः । चक्रक पु० चक्रमिव कायति के-क । खापेक्षा मे च्यपे क्षित्वनिबन्धनेऽनि
___टप्रसङ्गरूपे तकमे दे। चक्रकारक न. नखाशक्विन चक्रवत् वेटन करोति क-एव ल
६ त० । व्याघनखाख्ये गन्धद्रव्य । चक्रकुल्या स्त्री. चक्रस्य तववेष्टनाकारस्य कुल्येवाधारः । (चाकुलिया) पृश्निपाम् ।
(दादमर्दन)। चक्रगज पु० चक्रे चक्राकारे दगुरोगे गजब मई कत्वात् । चक्रमह । चक्रगुच्छ पु० चक्रमिव वेदनाकारो गुच्छ:स्तवको यस्य । अशोकरक्ष। चक्रधर सु० चक्रमस्लभेद फणमण्डल वा धारयति -अच ।
विष्णौ, सर्प च । चक्रधारा स्त्री० चक्रस्य धारापम् । चक्राने यदंशेऽस्य तीज्ञाता सा चाने एवेत्यग्रमेव धारा।
गन्धद्रव्ये चक्रनख पु० चक्राकारो नखडूब चुनादि० न णत्वम् । व्याघनखाख्ये । चक्रपद्माट पु० पद्म पद्मवममटति अण् । पद्माटोगजवक्र चक्राकारे
दगुरोगे पद्माटः गजइव मई कत्वात् । चक्रमर्दे वृक्षे (दादमर्दन) । चक्रपणी स्त्री चक्रमित्र पMमस्थाः डीम् । (चाकुलिया) टग्निपण्याम् । चक्रपाणि पु० चक्र प्रहरण पाणौ यस्य । विष्णौ । चक्रपाद पु. चक्र पाद इय गतिसाधनत्वात् यस । रशे चक्रमित्र - यादोऽस्य । हस्तिनि । चक्रपुष्करिणी स्त्री० हरिचक्रेण निखाता पुष्करिणी | काशीनीयस्थ मणिकर्णिकास्थे चक्रतीर्थे ।
योगः । 'नकबन्ध पु० चक्रयोः मेलकत्वात् बन्धुरिव । सूर्य दिवाहि तयो
For Private And Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३७
भेदिनी स्त्रो० चक्रौ भिनत्ति परस्पर वियोजयति भिद-णिनि ।
रात्रौ तत्र हि तयो वियोगः लोकप्रसिद्धः । चक्रनम पु० चक्रमिव भ्रमति अच् । कुन्दाख्य शिल्पिना यन्त्रभेदे । चकमई पु० चक्रं चक्राकार दरोग' मृगाति मृद-अण । (दादम
र्दन) जुनु पभेदे । एव ल । चक्रमर्दकोऽप्यत्र । चकला स्त्री० चक्रं रोगभेद लाति ला-क | उच्चटायाम् मुस्ताभेदे । चक्र अतिन् - ० चक्रे भ मण्डले, वर्ति हुँ, चक्र सैन्य चक्र वा सर्वभूमौ
वर्तयितुं शोलमस्य वृत-णिच् वा णिनि । समुद्रपर्यन्त क्षितेरधीश्वरे, वास्त कगाके च । चक्रपत् वर्तिनि त्रि. । जतुकार्या
जटामांस्याम् अलक के च स्वी० डीप । सवाक पु० चक्र शब्द न उच्यते वच-परिमापण कर्मणि घञ् । स्वनामख्याते खगे।
मण्डले न० । चकवाड (न) पु० च कमिा याड़ते वेष्यति अच् । लोकालोकपर्वते । सहि रही “टोरपि पुननिश्चकटविरुदाहते”ति स्मृत्य क
दिन दे ( सुदेर सुद)। [मण्डलाकारे सैन्य स्थापने । चाय ह पु. चक्र मत्र व्य हः सैन्य स्थितिरचना विशेषः । युद्धाय चका स्त्री० चक-टप्सौ रक् । नागरमुस्तायां, कर्कटङ्गयाञ्च । चाङ्ग पु० चक्रस्य ङ्गम ई चक्रमवाङ्ग यस्य । हंसे । चक्रमङ्गमस्य । रथ ।
मञ्जिष्ठायाञ्च । चक्राङ्गा स्वी० चक्रे टप्तिकरमङ्गमस्या: । कटुरोहिण्यां, हिलमोचिकायां, दकिन् पु० चक्र अस्वयं दूनि । विष्णौ, सर्प, चक्रवाके, कुम्भकारे,
सूचके, तेलि कमे दे चक्रपति नि, चक्रमद्दे ब्याल नखे, खरे, ग्रामजालि के च । चक्रवति वि०
[गर्दभे, टप दे च । च मौवत ए० चक्रवत् वमणमस्यास्ति मतुप मस्य व: नि० अत ईत्त्वम् । चच कयने त्यागे च अदा० यात्म - सक० मेट । च । अस्थत ___ अख्यत भाष्यम ते अशासीत् अक शास्त। त्यागे तु समच चिट | सवण न० च -ल्य न ख्यादेशः । मद्यपानरोचके अदंशे (चाकन.)
For Private And Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३८]
चक्षुःश्रवस् पु० चक्षुषा शृणोति शु-असुन चतुरेव नः कर्णो यस्य
वा | सपै । चक्षुष्य पु० चक्षषे हितः यत् । केतके, पुण्डरीकटो, गोभाञ्जने,
रसाञ्जने च | सौवीराजने, स्थलपद्म, खर्परीतस्ये च न० । प्रियदर्शने, चक्षु हिते च त्रि. | कुलस्थि कायां, सुभगायाम, अज
शृङ्गयाम, वनकुल स्थिकायाञ्च स्त्री० । चक्षुस् न० चक्ष-उसि शिच्च तेन न ख्यादेशः । लोचने । चव घातने खादि० पर० सक० सेट् । चन्नोति अचधीत् अचाधीत् । चकर पु० मौ० चकि उरच । रथे, न च । यानमाले न० । चङ्कमण न० क्रम-यङ्-ल्युट । पुनः पुन_मणे, अतिगयन्त्रमणे,
इतस्ततो भ्रमण, कुटिलभ्रमण च । चचरी स्त्री० चन्च-गती घज तं लाति ला-क रस्य लः चञ्च+अ
स्त्यर्थ र वा गौरा. ङीष । भ्रमयां, तिन्तिडीक्षच । चञ्चरीक पु० चर-ईकन् पर्फरीकादित्वात् नि० । भ्रमरे । चञ्चल पु० चन्च-अलच चञ्चं गति वा लाति ला-क वा । कामुके,
वायौ च । चपले, अस्थिरे च त्रि० । विद्युति, लक्ष्मयाञ्च स्वी० । चचा स्त्री० चन्च-अच् । नलनिर्मि ते कट दे ( चाच ) चञ्चेवेति ___इबार्थे कन् “लुन मनुष्य” इति तस्य लुप् । तृणमयपुरुषे । चञ्च पु० चन् च-उ । एरण्डके, रक्त रण्डे, नाडीचशाके च । पक्षि___णामोठे (ठोट) । अत्र वा उ इन्य के । चञ्चुः । चञ्चमूचि पु० स्त्री० चञ्चुः सूचिरिख यस्य । कारण्डवपक्षिणि स्त्री
त्वपक्ष वा डीप । अवैव । चट भेटे भ्वा० पर० स० सेट । चटति अचटीत्-अ चाटीत् । चट बधे भेदे च चु० उम० सक० सेट । चाट यति ते अवीवटत्-त । चटक ५० चटति भिनत्ति धान्यादिकम् कुन् । कल पिके (चद) स्वाथ
कान् चटककोऽध्यत्र । जातौ स्लियामजादित्वात् टाप् न तु डीम् ।
वान् स्टकिका। चट काशिरम पु . चटकायाः शिर इव । पिप्पलीमूले ।
For Private And Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४३८ । चटु पु० चट-कु । प्रियवाक्ये, अतिनामासनमे दे, उदरे च ।
लीवत्वमपीत्यन्ये । चटुल नि० चट-उलच । चञ्चले, चपले । विद्युति स्त्री०। . चड कोपे भा० अात्म० अक० सेट इदित् । चण्डते अचण्डिष्ट । चड कोपे चुरा० उभ० अक० सेट् दूदित् । चण्ड्ययि ते. अचा __ चण्डत् त ।
[चाणयति । चण शाई भा० पर० सक० सेट । चप्रति अचाणीत्-अचणीत् । चण गतौ हिंसे च भा० पर० स० सेट वा घटा० । चणति अचा
गीत् अचणीत् । चणयति-चाणयति । चण दाने मा० पर० अक० सेट घटा० । चणति अचणीत्-ऋचा-- पीत् । चरणयति ।
[गोलापत्य चाणक्यः । चणक पु० चण-दाने कन् । शखमे दे (बुट) (छोला) सुमिभ दे च यस्य चण्ड पु० चडि-कोपे-अण । तिन्तिडीक्षे, यमदूते, दैत्यभेदे च ।
तीक्षण न । तीक्षातावति कोपने च त्रि. | स्त्रियां डीष ।
चण्डी । “मल्लिकामुकुले चण्डी”त्यु ङ्गटः । चण्डा पु० चडि-अच् टाप् । चोरनामगन्धद्रव्य, शङ्खपुष्पयाम्
लिङ्गिनीलतायां, कपिकच्छ, अाखुपण्यां, श्वेतटूर्वायां,
पद्मावती नद्याञ्च । चण्डांशु पु० चण्डास्तीवा अंशयो यस्य । सूर्य । चण्डात पु० चण्डमतति अत-अच् । करवीरे । चण्डातक पु० न० चण्डां कोपनामतति अत-खुल् । वरस्त्रीणा मद्दौरुपर्यन्ते वस्त्रे ।
[ब्राह्मण्यामुत्पादिते सङ्कीर्णवणे" चण्डाल पु० चलि-अालच् । स्वनामख्याते जातिभेदे, स्ट्रेण चण्डि मन् पु० चण्डस्य भावः इमनिच् । उग्रत्व । चण्डो स्त्री० चडि ---अच् वह्वादित्वात् डीप कोपवत्या, दुर्गायां तन्मा.
हात्म्य युक्रत्वात् सप्तशतीनामके स्तोत्र च “चण्याः शतात्ति
पाठादिति स्टतिः । चण्डीकुसुम पु० चण्डीप्रियं कुसुमं यस्य । रक्तकरवीरको ।
For Private And Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४४० ]
चित याचने भा० उ० विक० मेट् । चतति-त अचतीत् अचतिष्ट । चतुःपत्री स्त्रो० च त्वारि चत्वारि पत्राण्यस्याः । छुद्रपाषाणभे दे । चतुःपर्णी स्त्री० चत्वारि चत्वारि प्रतिपर्ण पर्णान्यस्याः । क्षुद्राम्नि का
याम् (आमरुल्) । चतुःफला स्त्री० चतुर्धा विभक्त फलमस्याः । नागवलायाम् । चतु:शाला न० चतस्रः अन्योन्याभिमुख्यः शाला यत्व । अन्यो
न्याभिमुखग्टहचतुष्कयुतभबने, “एक ग्रामे चतुः शाले, दुर्भिले
इति ज्योतिषम् । चतुःसम न० चत्वारि ममानि यल | "लवङ्ग जीरकं पथ्या यमानी
च चतुःसममित्य तो लवङ्गादितुल्य चतुर्द्रव्यात्वा के अौषधे, कसा रिकाया हौ भागौ चत्वार चन्दनस्य त । कुङ्कमस्य त्रयश्चैव शशिनश्च चतुःसम मित्यु को घु, मिलितेशु तत्सत् परिमाणान्वितकस्त रीचन्दन
कुङ्कुम कर्पूरेष च | वा सत्व चतुःसममप्यु भयत्र । चतुर त्रि० ब०३० चत-उरुन् । चतुःसख्यायाम, चतु:संख्यान्विते च । स्त्रियां चतस्त्र ।
[नेलगोचरे च त्रि० । चतुर पु० चत-उरच् । हस्तिशालायाम् । कार्य कुशले, दह चतुरङ्ग न. चत्वारि अङ्गानि यस्य । हस्त्य श्वरथ पटा तिरूपाङ्गचतु
ष्टययुत सैन्ये | रक्त हरितपीतश्यामलरूपाणि चत्वारि बलरूपाणि
क्रीड़ासाधनान्यङ्गान्यस्य । (चतराजी क्रीड़ाम दे । चतुरङ्गला स्त्री० चतस्रोऽङ्ग ल्यः प्रमाणमस्य पर्वणः अच्ममा ।
प्रारमधे (सोन्दाल) चतुरश्र त्रि० चतस्रः अत्रयः कोणाः यस्य सुतप्रातेत्यादि नि।
चतुष्कोण, ज्योतिप्रोक्लयोः लग्नाइवर्थाष्टमस्थानयोश्च । दन्त्य गर्म चतुरस्त्रमित्य न्य।
[Mखादयोऽप्यन । चतुसनन पु० चत्वारि अाननामि यस्य । ब्रह्मणि एवं चतु चतुर्थ लि. चतुणां पूरणः । येन चतुः संख्या पूर्य्यत तादृशे तुरीये । चतुर्थांश पु० चतुर्थोऽ'शः । चतुर्भागकभागे पादे, “चतुर्थीश हराः
सुता” इति स्तुतिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४४१ ]
चतुर्थी स्वी० चन्द्रस्य चतुर्थकलायाः प्रवेशनिर्गमनरूपक्रियात्मकतिथौ,
व्याकरणो षु ङ भ्याम् इति प्रत्ययेषु च ।
चतुईन्त पु० चत्वारो दन्ता अथ । ऐरावत इन्द्रगजे । चतुर्दशन् लि० ० ० | चतुरधिका दश | संख्याम दे तत्सं ख्यात पदार्थे च । तत्सं ंख्या पूरणे तु डट । चतुईः स्त्रियां चतुईशी | चन्द्रस्य चतुईशकलाक्रियायां चतुई थी ।
•
चतुर्होल न० चतुर्भिर्वायत्त चतुर्दोौलं तदुच्यते इत्युक्त े दिपवयान दे (चौदोल) |
चतुर्द्धा ब्रञ्य० चतुःप्रकारम् धाच् । चतुःप्रकारे ।
चतुर्भद्र न० चत्वारि भद्राणि धर्मार्थकाममोक्षरूपाणि कल्याणानि न्यू नानतिरेकेण समाहृतानि । मिलिते धर्मादिचतुष्टये |
a
चतुर्भुज पु० चत्वारो भुजा हस्ता अस्य | नारायणे | चतुर्युग न० चतुष युगानां समाहारः पात्रादित्वान्न ङीप् । सत्यतळे नादापरक लिरूपयुगचतुष्टये “विज्ञेयं तच्चतुर्युगमिति मनुः ।
1
चतुर्वर्ग प्र० चतुण धर्मार्थकाममोक्षाणां वर्गः समुदायः |
धम्र्म्मार्थकाममोच षु चतुर्षु पुरुषार्थेषु ।
चतुर्विंशति स्त्री० चतुरधिका विंशतिः (चचिय) चतुर्युतविंशतिसंख्यायाम्, तत् संख्यः ते च ।
चतुर्विद्य पु० चतस्रो विद्या वेदज्ञानरूपा यस्य । चतुर्वेदवेत्तरि । प्रज्ञाद्यपि द्विपदवृद्धिः । चातुर्विद्योऽप्यत्र ।
चतुर्विधशरीर न० कर्म० । जरायुजाण्डज खेदजोङ्गिज्ञ ेषु शरीरेषु | चतुर्विधशरीराणि ष्टत्वा मुक्ता सहस्र इति ।
चतुर्व्यूह ए० सृष्ट्यादिकार्थ्यार्थं चत्वारो व्यूहा विभागा यस्य । वासुदेवसङ्कर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धात्म के विष्णौ । [च । चतुष्क न० चतुर्भिः स्तम्भः कार्याति के क । चतुःस्तन्भयुक्तमण्डपे | कन् चतुष्टय त्रि० चत्वारोऽवयवा विधा यस्य तयप् । चतुर्विभागवति चतुष्क च । स्तियां ङीप् " प्रवृत्तिरासीच्छब्दानां चरितार्थं चतुष्टयो” ति कुमारः । [ (Gसुनी) शाकभेदे ॥
For Private And Personal Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४४३
चतुष्पत्री स्त्री. चत्वारि चत्वारि प्रत्य कपत्रे पाण्यस्थाः डीम् । चतुष्यथ पु० चत्वारः पन्थान: ब्रह्मचर्यादयः श्रापमा यस्य अच् ____समा० । ब्राह्मण । चतुर्णा पथां समाहारः अच् । (चौमाथा) - चतुर्मुखे पथि | चतुष्पद पु० चत्वारि पदानि चरणा यस्य | गवादौ पशौ । ज्योति
पोत करणभेदे, मेषष्टषसिंहधतुरन्याई मकरपूर्वाई रूपराशिभेदे - च | पादशब्दस्य पानावे चतुष्पादप्यत्र । चतुष्पदी स्त्री० चत्वारः पादा अस्याः पादस्य पाद्भावे डीपि पद्भावः । चतुश्चरणात्मके पद्य ।
छ द्राम्लिकायाम् । चतुष्पर्णी स्त्री० चत्वारि चत्वारि प्रतिपर्स पर्णा न्यस्याः । (आमरुल) चतुस्त्रिशत वि. चतुरधिका त्रिशत् । चतुरधिकायां त्रिशति
(चौतिश) तत्संख्याते च चतुश्च त्वारिंशदादयोऽप्य वम् । चत्वर न. चत-वरच् । स्थाण्डले, यागार्थ संस्कृतभूमौ, अङ्गने च (उठान)।
[ (चलिश) संख्याभे दे तत्संख्याते च । चत्वारिंशत् स्त्री० चत्वारि दशतः परिमाणमस्स नि । चत्व,ल पु० चत-वालच् । होमकुण्ड, दर्भ च । चद याचने भ्वा० उभ० विक० सेट् । चदति-ते अचदीत् । चद आहाते दीप्तौ च भ्वा०पर अक० सेट् पदित् चन्दति अचन्दीत् । चन हिंमायां श्रद्धाप्रतिघाते च भ्वा० पर०तक० सेट् घटा० चनति । __ अचानीत्-अचनीत् । चमयति ।
[चानयति । चन शन्दे तुदा० पर० प्र० सेट,। चनति । अचानीत्-अचनीत् । चन अव्य०चन-शब्द-अच । असाकल्य यथा किञ्चन | अप्यर्थे च । चन्च गतौ भ्वा० पर० सक० सेट । चञ्चति अचञ्चीत् “चञ्चगज___ भ्रमितेति वेणी०।
[योपधिमे दे च । चदन चदि-णिच् -ल्यु । मलयजाते गन्धमारे, रक्तचन्दने, वानरभेटे, चन्दनंधेनु स्त्री० चन्दनेनाङ्किता धेनुः । “पति पुत्रवती नारी नियते
भर्तु रपतः | चन्दनेनाङ्किता धेनुस्तस्याः खर्गाय दीयते इति ... सत्य कायां चन्दनाङ्कितायां देयधे न्वाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४ ४३ ]
चन्दन पुष्य न० चन्दनस्य व पुष्यमस्य । लबङ्गे । चन्द्र पु० चदि-रक् । इन्द्रौ, मृगशिरानक्षत्र, कर्पूरे, काम्पिन्न,
होरके, जले, काम्य, सुन्दरे, कृष्णवर्ण मयूरचन्द्रके, शोणमुक्ता
फले च | योहादकद्रव्य वि० स्वर्ण, चुक्र च न । चन्द्रक पु० चन्द्र इत्र कायति के-क दूवार्थ कन् वा । मयूरस्य पक्षा
स्थिते चन्द्राहतौ पदार्थ, मत्सयमे दे ( चांदा ) शिगुवीज,
शुधमरिचे च। चन्द्रकला स्त्री॰ ६त । चन्द्र स्व घोड़ भागे, द्रविड़वाद्यभेदे च । चन्द्रकान्त पु० चन्द्रः कान्तोऽभीो यस्य । खनामख्याते मणिभेदे
तद्दर्श ने हि तस्य जलस्रावात् तत्कान्त त्वम् । करवे, श्रीखण्डचन्दने च न० | रालो, ज्योत्स्नायां, चन्द्रघोषायां, चन्द्रपन्याञ्च
स्त्री० । चन्द्रकान्ति म० चन्द्रस्य व कान्तिरस्य शुभत्वात् । रजते रूप्य, हत. चन्द्रस्य दीप्तौ ।
[मयूरे। चन्द्रकावत् पु० चन्द्रक+अस्त्यर्थे मतुप मस्य व: संज्ञायां पूर्वपददीर्घः । चन्द्रकिन् पु० चन्द्रक+अस्त्यर्थ इनि । मयूरे । चन्द्रकूट पु.० कामरूपस्थे पर्वतभेदे । चन्द्रगुप्त पु० प्रकृतनन्दस्य सुरानाम्नयां दास्यां जाते चाणक्य न योगा.
नन्द सपुत्र हत्वा कतराज्याभिषेके राजभेदे। चन्द्रपुष्यो स्त्री० चन्द्र इव शुभं पुष्पमस्याः । श्वेतकण्टकार्थ्यांम् । चन्द्रबाला स्त्री० चन्द्रस्य कर्पूरस्य बालेव तुल्यगन्धित्वात् । स्थूलैला
__ यान् । अत्यन्तवमध्य इत्यन्य। चन्द्रभागा स्त्री० काश्मीरदेशस्थ नदीभेदे । चन्द्रमण्डल न० ६ त । चन्द्रस्य मण्डलाकारे विश्व । चन्द्रमस् पु० चन्द्रमालाद मिमीतेमि अभिमादेशः चन्द्र कर्पर माति
वलयति मा-असि वा । चन्द्रे । चन्द्रमौलि पु० चन्द्रो मोलौ यस्य । चन्द्रशेखरे शिवे । चन्द्रबल री स्त्री० ६ त० । मोमलतायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४४४
चन्द्र वल्लो स्त्री०चन्द्र व वली सुधातल्यमधुनावित्वात् । माधवीलतायाम् चन्द्रव्रत न० चन्द्रस्य चन्द्रलोकप्राप्तये व्रतम् नियमः । चान्द्रायण
संजके व्रते। चन्द्रशाला स्त्री० चन्द्रः शालेवाधारो यस्याः । ज्योत्स्नायाम् ।
चन्द्र इवाहादिका शाला। प्रासादोपरिस्थे ग्टहे ( चिलेघर ) । खार्थ कन् तत्र ।
[पर्वतभेदे च । चन्द्रशेखर पु० चन्द्रः शेखर शिरोभूषण यख । शिवे पूर्वदेशस्थ चन्द्रसम्भव पु० सम्भवत्यखात् सम्भव : चन्द्रः सम्भवो यस्य । वुधे एवं
सोमसुतादयोऽप्यन | नर्मदायां, स्थलैलाया च स्त्री० । चन्द्रहास पु० चन्द्र व हासः प्रमाऽस्य चन्द्र हमति वा मितत्वात्
अण् वा | खङ्ग । रौप्ये न० गुडूच्या स्त्री० । चन्द्रा स्त्री० पदि-रक । एलायां, चन्द्रातपे च (चान्दोया) । चन्द्रातप पु० चन्द्रस्य यातो गमन तत: पाति पा-क । (चान्दोया)
विताने चन्द्र स्य बातप व किरणः। ज्योत्स्नायाम् । चन्द्रापोड़ पु० चन्द्र यापीड़: शिरोभूषण यस्य । शिवे, तारापी
इसते पभेदे च । चन्द्रिका स्त्री० चन्द्रः स्वायत्येन अस्त्यस्याः ठन् । ज्योत्स्नायां,
रसूललायाम्, कर्ण स्फोटायाम्. वयोदशाक्षरपादके छन्दोभेदे च । चन्द्रिकाद्राव पु० चन्द्रिकया प्रायोनिष्यन्दो यय । चन्द्रकान्तमणौ । चन्द्रिकापायिन् पु० चन्द्रिका पिवति पा-णिनि | चकोरपक्षिणि । चन्द्रष्टा स्त्री० चन्द्र इटो यखा: उत्पल लतायाम् उत्पलिन्याम् । चन्द्रोपल पु० चन्द्रप्रिय: उपलः । चन्द्रकान्तमपौ । चप चूगीकरण चु० उम० सक० सेट घटा० । चपति-ते अचीच
पत्-त । चिधातोरेव खार्थे णिजित्यन्ये । चप मान्वने भा०पर०सक ० सेट् । चपति बचापीत्-अच्च पीत् । चपन चप गतौ चु० उभ० सक० सेट् दूदित् । चम्पयति ते अच चम्पत त । चपल पु० चप-णिच् घञ् च पं सान्त्वन लाति ला-क । पारदे, मीने,
चोरनामगन्धद्रव्य, प्रस्तरभेदे, राजमाणे च । तरले, चञ्चले, क्षपिके
For Private And Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४४५
विकले, दुर्विनीते च त्रि० लक्ष्मयां वियति, पुंशल्याम्, पिप्पल्या
विजयायां, मदिरायां, जिह्वायां, आर्थाभ दे च स्त्री० । चपेट पु० चप-धजथै क च पाय सान्त्वनाय इटति गच्छति दूट-क ।
विस्तताङ्ग लिके हस्ते प्रतले (चापड़) स्त्रीमपीष्यते । खण्डिको- . पाध्यायः शिष्याय चपेटां ददातीति भाष्यप्रयोगात् । खार्थे कन्
अनवार्थ । [चम्नोति अच मीत् । चमित्वा-चान्त्वा । चम भक्षण भा० स्वादि० च पर०मक सेट ।-चमति प्राचामति विचमति चमत्कार पु० च मदित्यव्यक्त क्रियते क-घञ् । लोकातीत वस्तु दृश्या
चित्तस्य प्रानन्दहेतौ प्रकाये विस्मये, अपामार्गले च। चमर ए० चम- अरच् । महिषाकृतौ मृगभेदे, यस्य पुच्छन चामराख्यं
व्यजन भवति, दैत्यभेदे च । जातौ स्त्रियां डीप चमरी । चमरव्यजने चामरे न० ।
[काञ्चनारे च । मरिक पु० चमरमिव पुष्पमस्त्यस्य ठन् । कोविदारजे रक्तचमस पु० न० च म-यमच । काष्ठजाते यज्ञिये पालभेदे, सोमरस
पानपात्रे च । पिष्टकभेदे लड्डु के च पु० । चमीकर पु० कृत स्वराभिधे खM योत्पत्तिस्थाने यद्योगात् स्वर्ण
चामीकरमित्य च्यते । चम् स्त्री. चम-ऊ | सेनामात्र (गजाः ७२८, रथा: ७२८ अश्वा:
२१८७, पदातयः ३६४५), एतत् संख्याम दान्विते सैन्यभ दे च । चारु एचम-अरच् । मृगभे दे, कोविदारयच च । चारु चमक चर्मणे ति माघः ।
[फलभ रे ० (चापाकला)। ' चम्पक पु० वपि-गतौ कन् । (चापा) इति मामके सचम दे कदलीचम्पकम ला स्त्री० ६त । स्वर्ण चम्पकैः निर्मितायां स्त्रीणां कण्ठा' ___ भरणे (चापाकला) दशाभरपादके पतिच्छन्दोभे दे च । चम्पकरमा स्त्री. चम्पक व रम्भा | वसं कदल्याम् । चम्पकोष पु० च प-अच् कर्म । पनसे तस्य हि कोषोभव्हाले ।
For Private And Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ 884 ]
चम्पा स्त्री० चपि काच् । नगरीभदे नदीभेदे तीर्थम दे क
भायाञ्च ।
~B
चम्पाधिप ५० ६० । क
।
चम्पावती स्वी० चम्पा + मतुप् मस्य व । कर्ण राजधान्यां नगर्य्याम् | चम्पू स्त्री० “गद्यपद्यमयी वाणी चम्पूरित्यभिधीयते” इत्युक्त काव्यभ दे । चम्ब गतौ भ० पर० सक० सेट चम्बति व्यचम्बीत् ।
S
चय गतौ
भ To ० सक० सेट । चयते व्यष्टि |
चय पु० चिच् । प्राकारमूले प्राकाराधारवेदिकायाम्, समूत्रे समाहृतौ । [पुष्पदेचादितो ग्रहण े च ।
चयन न०
इष्टकादीमामूर्द्धाधोनयनरूपे रचनाभे दे,
चर गतौ भ
चि-ल्युट् ।
भा० पर० सक० भेट | चरति अचारोत् ।
이
चर संशये चुरा० उभ० सक० सेट । चारयति - ते अचीच रत् त ।
•
चर पु० चर-अच् । खपरराष्ट्रवृत्तान्तज्ञानार्थं राजनियोगेन इतस्ततो ज्योतिषोक्तषु मेपकर्कट तु.
भ्रमणकर्त्तरि चारे प्रणिधौ, कपर्द के,
स्वातिपुनर्वसुवर्णादिविकरूपे नक्षत्रभ ेदे
लाभकरराशिषु च । मोमवारे च न० । चले जङ्गमे त्रिः ।
चरक पु० चर-कुन् स्वार्थे कन् वा । चारे राजदूते, पर्यटे भिच्छौ, वैद्यकशास्त्रकर्त्तरि मुनिभेदे तत् कृते तामके ग्रभ्थे च । देवाकर्णय सुश्श्रुतेन चरकस्योक्त ेन जानेऽखिलमिति नैषधम् ।
चरण पु० न० । चर-करण े
ल्युट् । पादे, वैद्वैकदेशे शाखारूपे ग्रन्थे, तदद्ध्ये तर जने, गोल च । भावे ल्युट् । गतौ, भक्षणं, याचारे, शीले च न० ।
चरणग्रन्थि पु० ६ ० | गुल्फो ।
चरणायुध पु० चरणाभ्यामायुध्यति आयुध-क । कुक्क ुटे |
चरणव्य ूह पु० चरणानां वेदशाखानां व्यूहो विशेषेणो हो निरूपण यत्र । व्यासकृते ग्रन्थभेदे ।
चरम वि० घर- श्रमच् । ग्रन्ते व्यवसाने, पश्चिमे च ।
चरमाचल पु० वरसः पश्चिमः व्यचलः कर्म० । कास्तावले ! वर
For Private And Personal Use Only
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४४ ]
2
शैलादयोऽयत्र |
[ ब० । कपर्द के पु० ।
चराचर न० चर-अच् मि०1 जगति । समावः । जङ्गमेऽजङ्गमे एक अनुष्ठाने, सञ्चारे, व्रतकर्मी दौ
चरित (त्र) द० चर-त (इल वा) । चेष्टिते, लीलादौ च ।
चरु ५० चर-उ | हव्यानं, होमार्थं पाच्याने, "नवस्त्रावितानन्तरूमपाकओदनश्चरुरिति याज्ञिकाः । चरुपाकपाले भाण्डे च । - चेत्-त ।
चर्च अध्ययने चुरा० उभ० सक० सेट
। चर्चयति - ते चच-
चर्चितः चर्चा |
चर्च उक्तौ भक्त ने च तु० पर० स० मेट । चर्चति चचत् । चर्चरी स्वी० चर्च - -अरन् गौरा० ङीष् । गीतिभ दे, कुटिलकेशे, हर्ष क्रीड़ायाम्, साटोपवाक्य े, छन्दोभ दे च !
चर्चा स्त्री॰ अर्च-अ । विचारे, चिन्तायां, चन्दनादिना देहलेपने च ॥' चर्चित त्रि० चर्चा जातास्य इतच् । चन्दनादिना कृतगात्रानुलेपने । चर्ब गतौ भक्षणे च भ्वा० पर० सक० सेट । चर्बति व्यचर्वोत् । च मकार पु० चर्म तमयं पादुकादिकं करोति ल-बय् । (चाकार ) पादुकाकारे एवं चर्म ऊदादयोऽप्यव I
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चमेखती स्त्री० [चम्मस्त्यस्याम् मतुप् निः । नदीभेदे |
च मैदण्ड पु० चर्मणा कृतोदण्डः । कशायाम् (कोड़ा) ।
चश्न् न० चर-मनिन् । रक्तवरायां कत्तौ, इन्द्रियमदे येन स्पर्श - उपलभ्यते तस्मिन् ‘शरीरावरकं शस्त्रं धर्म इत्यभिधीयते” इत्युक्त (ढाल ) फलके च |
चपादुका स्त्री० चर्मनिर्मिता पादुका । उपानह (जुता) | चप्रभेदिका स्त्री० प्रभिनत्ति प्रसिद्ध खुल ६ त० | चर्मवे
धनेऽस्त्रभेदे ।
चमसेविका स्त्री० चर्मणा प्रतीयते सिव-खल | अग्नि मन्दीप - नार्थं चर्मणा प्रसव्यते भस्तानाम्नि यन्त्र े |
चम्मिन् पु० धर्म-फलकमस्यास्ति ब्रीह्यादित्वादिनि । फलकास्ववति त्वग्रूपचति भूच े, भ्टङ्गरीट े, कदल्याञ्च !
For Private And Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४४८] च या स्त्री० चर-क्यम् । नियमापरित्यागे गुरूपदिष्ट बताउनुष्ठाने चर्व भज्ञे (दन्त वर्णने वा चरा० उभ० पक्षे भा० पर० । चर्व यति-ते
चति अचचर्वत्-त प्रचीत् । चर्षणि पु. कष-अणि ४० प्रादेवस्वम् । जने “स चर्षणीनामुद.
गादिति भागवतम् । चल गतौ भा०पर०सक सेट ज्वबादि०। चलति अचालीत् | चलः चाल । चल बिलासे तुपर० अक० सेट् । चलति अचालीत् । चल प्रेषण चुरा० उभ० मक० सेट । चालयति अचीचलत्-त । चल वि० चल-ज्वलादित्वात् वा अच् । तरले, चञ्चले कम्पयुक्त । भावे
[ पत्रादयोऽप्यन । चलदल पु० चलानि चञ्चलानि दलान्यस्य । अश्वत्यक्ष' चल चला स्त्री० चल-अच् । लक्ष्म, सिहके च ।। चलाचल वि० चल-अच नि० । अत्यन्नचञ्चले | काके पु० । चवि स्त्रो० च-दूण पृ. । (च) च व्य ।
[लार्थ । चविका स्त्री० च क न ४० चव्ये (च दू) दूकन् प० । च विकमप्यचय न० चव्यते चर्व-यत् ८० । ( चर ) वृन', वचायां, कार्पासाञ्च चयजा स्त्री० च व्यमिव जायते जन-ड । गजपिप्पल्याम् | चत्र भने भा० उन पर० स० सेट् । च पति-त' अचाषीत् अच.
धोन अचघिष्ट । चष बधे भा० पर० सक० मेट चषति अचाषीत्-अचषीत् । च पक पु• न० च ष-करण क न । मद्यपानपावे। कर्मणि छन ।
मधुनि, मद्यभेदे च न । चपाल पु० चष-यालन् । यज्ञीयपशुबन्धनार्थ काठे युपमध्ये देये
बलयाकारे काष्ठमये खौहमये वा पदार्थे । चह प्रतारण भा० पर० स० सेट, चहति अचहीत् । चह प्रतारणे अद०चुरा०उभ सक० सेट् चहयति-त अचच इत् त । चह प्रतारणे चुरा० पर० सक० सेट, घटा० चहयति अची
For Private And Personal Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४४८ ]
चाकचक्य न. चक-अच् चकः प्रकारे द्वित्वं चकवक स्तस्य भावः ।
उज्व तायाम् । चाकचक्यादिमादृश्यस दर्शनसमग ते ति वेदान्व
परिभाषा। चाक्षुष न० चक्षुषा निवृत्तम् अग् । चतुर्जन्ये जाने, षष्ठ मनौ च । चाक्रिक पु० चक्रेण समूहेन ६रति ठक् । सहत्य स्तुतिपाठके
घाण्टिका। चाङ्गरी स्वो० 'चङ्गः स्तुशोभने दन्त" इताको चाङ्ग-शोभनदन्त ता
मीरयति हर-अण् गौरा० डोष । (आमरुल) नुपधे दे । चाट पु० चु० चट-भेदे अच् । यादौ विश्वासमुत्पाद्य पश्चात् धनापहर्तरि चौरे “चाटचारणदासेषु दत्त भाति निस्कन मिति स्मृतिः । चटकेर पु० चटकायाः चट कस्य वाऽपत्यम् एरक् | चटकापत्य । चाट पु० न० चट-अण् । प्रियवाक्य मिथ्या प्रियवाक्य च वार्य कन् ।
अत्र वार्थे "विश्वचाटुकशतानी" ति साहि० परि० । चाटुपटु पु° चाटौ मिथधापरितोषणे वाक्य पटुः । (भाण्ड) (खो
सामुदे) जने । पृ० पस्य वः चाटुबट रम्यत्र विदूषके च । चाणकोन त्रिचणकस्य भवनं क्षेत्रम् खञ्ज । चणकमननयोग्य क्षेत्रादौ । चाणक्य पु० चण कस्य सुनेर्गोत्रापत्यम् यञ् । ना नन्दान हत्वा च
न्द्र गुप्ताय राज्यं दातरि विष्णु गुप्त । चागन(र) पु. चण (न)-ऊरण । कंसासुरस्य प्रधानमल। चाणून रसूदन पु० चाण (नू)रं सूदयति ल्युट । श्रीकृष्ण । चाण्डालपु० चण्डाल एय प्रज्ञाद्यण् । श्व पचे चण्डालार्थे । चातक पु० चतति याचते सताम्भो मेघम् चत-एव ल । खनामख्याते पनि दे।
चातरी तुरीति नै धम् । चातुरी स्त्री० चतुरस्य भावः तस्येदं वा अण । “चातय्य चातुर्मास्य २० चतुर्घ मासेषु विहितम् ण्य | चतुर्माससाध्य यज
मे दे व्रतभेदे च "याधाडशुक्रबादश्यां पौर्णमास्यामथापि वा चात र्मास्यव्रतारम्भ" मित्य पक्रम्य "कार्तिक शुक्लपक्षत द्वादश्यां तत् समापयेदित्य त वाराहे ।
For Private And Personal Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४५० ] चातुर्वर्ण्य न० चत्वारो ब्राह्मणादयोवर्णा एव खार्थे ध्यन । बाह्म__णादिषु चतुर्पु वर्ण "चातुर्वर्ण्य मया सृद"मिति गीता | भावे.
ष्यञ् । चतुर्वर्ण धर्मे । चान्द्र पु० चन्द्रोदेवताऽस्य, तखेदमिति या अम् । चन्द्रकान्तमणी,
त्रिशतिथयात्मके पौर्णमास्यन्ते अमान्त वा मासे च । चान्द्रायणब्रत न. चन्द्रलोके पु० । चन्द्रग प्रोक्तमण । व्याकरण
भ दे । तदधीत । पुनरण । चान्द्रव्याकरणाध्यायिनि लि. ।। चान्द्रमास पु० कर्म । 'ततृतिशता भवेन्मासश्चान्द्रस्तु तिथिभिसाधे"
त्य कलक्षण मासि । चान्द्रायण चान्द्रश्चन्द्रलोकोऽयतेऽनेम अय-ल्यूट णत्वम् । ब्रतमे दे । चान्द्री स्त्री० चन्द्रस्येयम् अण् । चन्द्रपन्यां ज्योत्स्नायाञ्च । तत्तु ल्य. शुभत्वात् श्वेतकण्टकार्थ्याम् ।
[राशौ च । चाप पु० चपस्य वंशभेदस्य विकारः अण् । धनुधि, मेघावधिके नवमे चापल न० चपलस्य भावः कर्म वा अण् । अविमृष्य कारितारूपे,
प्रयोजनं विनाऽपि पाण्यादेचालनरूपे या चपल कर्मणि “मात्स्यर्य - बेघरागादेवापलं त्वनवास्थिति" रित्य कलक्षणेऽनवस्थाने च । ष्यञ् । चापल्यमप्यत्र ।
[कृतव्यजने । चामर पु० न० चमरस्य विकारः तत् पुच्छनिर्मितत्वात् । चमरपुच्छचामापुष्प पु० चामरमिव पुष्पमस्य । क्रमुके, काशे, केतके, ग्राम्ने च । चामीकर न० चमी करे आकरमे दे भवः अण । ख धु स्त रे च । चामुण्डा स्त्रो० चम सेनां वियदादिसमहरूपां लाति अादत्त लाक
ट०, दुर्गायाम् “यस्माइण्डञ्च सुण्डञ्च ग्टहीत्वा त्वमुपागता चामुण्डति तत लोके ख्याता देवी"त्य क्त या चण्डमुण्डान.. यिनमां दुर्गायाम्। चाम्येय न० चम्पायां भवः ढक । चम्पके, नागकेशरे, स्वर्ण, किञ्जली
च । स्वार्थ का तिलके । चाय दर्शने भा० उम° सक० वेट । चायति ते अचायीत् अचानीत
अचाथि-मानास्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४५१]
चार पु० चर एव खार्थे अण् । चरे "चारैः पश्यन्ति राजान” इति
नीतिशास्त्रम् । चर-भावे घन् । गमने बन्ध च । आधारे
घज । कारागारे । कृत्रिम विघे २० । चारण पु. चारयति कति चर-णिच् ल्य । कीत्तिसञ्चारके न
चाटचारणदासे विति सट तिः । चारित्र न० चरित्र मेब खार्थेऽण् । चरिले । चारु पु० चर-उ । हस्पतौ । मनोज्ञ मनोहरे नि । चारुकेशरा स्वी० चारुणि केशराण्यस्याः । नागरमुस्तायाम् । चारुनालक न. चारु-जालं यस्य कप त ना० । रक्त पद्म । चारुपों चारूगि पर्णान्य स्याः डीप । (गन्धमादाल) प्रसारिण्याम् । चारुफला स्त्री० चारूणि स्वादूनि फलान्यस्याः । द्राक्षायाम् । चाचि क्य न० चर्च-धात्वर्थे एव न चिर्का स्वार्थे ध्यञ् । चन्दनादिना गाललेपने ।
रथे। चाम्म पु० चर्ममा परितो रथः अण् । चर्मणा सर्वतो वेष्टिते चामाण न. चर्मणां समूह: अण, । चर्म समुदाये । चामिण चर्मिणां समूहः अण् । चर्मि समुदाये (ढालि) समहे । चावक पु० चारुफ़ैकसि होयाको वचनं यस्य ४० ! प्रत्यक्ष प्रमाणवादिनि
लोकायतिके यस्य मत प्रस्थापकोह सतिः । चा/ स्त्री. चारु-डीप । चारुत्वगुणवत्याम्, स्त्रियां ज्योत्स्नायाम्,
दीप्तौ, कुवेर पत्न्या ञ्च । चाल पु० चन-रण । खनामख्याते ग्टहाच्छादने टणादौ । चाल नी स्त्री. चाल्यते शस्यादिरनया चल-णिच्–करण ल्य ट ।
खनामख्याते बड़च्छिद्र शस्यादिचालनसाधने पदार्थे । - चाष पु० चप-मक्षण णिच् अन् । स्वर्णचूड़ भोलाङ्ग खगे (नीलकण्ठ)। चास पु० चप्त-गिन --अच । नौ चा पहिणि च । नि चयने स्वादि० उम० वि० अनिट । चिनोति चितुते । अच पीत् ___ अचेष्ट चिकाय-चिकाय-चिचाय | चाययति चपयतीत्य के।। चि चयने या चु० पन्ने खा० उम० वि० अनिट, घटादि । चप
For Private And Personal Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४५२]
यति-ते चयति ते । अचीचपत् त अचेषीत् अचेट । चिकित्सक पु० कित-रोगापनयने स्वार्थे सन्-एवल । रोगापन
यन कतरि वैद्य। चिकित्सा स्त्रो० कित-स्वार्थे सन्-अ। रोगपतीकारोपायकरणे । चिकित्स्य त्रि० चिकित्मयितुं योग्य अहर्थेि ण्यत् । साध्य रोगे
रोगात् मोचनयोग्य जने च । चिकुर पु० चि इत्य व्यक्त शब्द कुरति कुर-क । केगे, नभेदे,
पर्वते, सरीसृपे च । चपले, तरले, चञ्चले च दि.० । चिक्क पीड़ने चुरा० उभ० सक० सेट् । चिक्कयति ते अचिचिक्कर त । चिक्कण पु० चिक्क-किप चिक् त कणति कण शब्द अच् । गुवाक
हते। तत् फले न० । मसूण स्निग्धे (चिकन) त्रिचिकण
गुणवत्या उत्तमायां गवि स्त्री० । चिच्छक्ति स्त्री. चिदेव शक्तिः । “चिच्छक्तिः परमेश्वरस्य विमल
चैतन्यमेवोच्यते” इत्य को चैतन्य। चिचा स्त्री० चिमित्यव्यक्त शब्द चिनोति चि-ड | तिन्निड़ीयक्ष ।
खार्थे कन् अव । चिञ्चाम्न न. चिञ्चेवाम्नम् । अम्हशाके । चिट प्रेषण न्या. पर० सक० सेट् । चेटति अचेटीत् । चिट प्रषण चुरा० उभ०सक० सेट् । चेटयति ते अचीचिटत् त । चित जाने मा०पर०सक० सेट् । चेतयति ते अचेतीत् । चित्तम् । चित ज्ञाने चुरा० अात्म. सक.० सेट् । चेतयति ते अचीचितत त । चित स्मृतौ चु० उम० सक० सेट् इदित् । चिन्तयति ते अचिचिन्तत् त चित् स्त्री० चित-सस्पदा० किप । जाने चेतनायाम् चैतन्य । चित् अव्य. चित-किम् । असाकल्ये यथा किञ्चित् जातचित् । चित त्रि. चि-न । कत चयने पुष्मादौ छन्न ध। शवदाहार्थकाष्ठ
चुधा स्ती० । चिति स्त्री० चि-तिन् चिताया, समूहे, बेदान्नोक्त निर्विघयसंवेदने,
निर्विशेषचितिरेप केवले"ति संक्षेपशारीरकम् । मामादादिष्ट
For Private And Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४५३ ।
इष्टकादिसंख्याज्ञानार्थे अङ्कशास्त्रोक्त' (घर) इति ख्याते पदार्थ,
अग्निस्थानभेदे च । चित्त म० चित्यते ज्ञायते नेम चित-क | मनमि, वेदान्तोक्त अनुसन्धा
नात्मकत्तिमति अन्त:करणे, चिताकाष्ठ च । चित्तविक्षेप पु. चित्त विक्षिपन्ति योगादपनयन्नि चिप-अण् ।
योगशास्त्रोक षु योगप्रनिपतेषु व्याध्यादिषु नवस । चित्तविलव पु० चित्तस्य विप्लयोऽनवस्थाम यस्मात् ५५० | उन्मादरोगे चित्तविश्चम पु० चित्तस्य विधमो विशेषेण भ्रमगामभवस्थान यस्मात् ।
५व० । उन्मादरोगे। चित्तसमुन्नति स्त्री० सम्+उद् नम-तिन् ६त | चित्तस्य
सम्यगुनमने ततो गर्ने च चात्तोन्नतिरप्यत्र गर्वे च ।। चित्ताभोग पु० सम्यग भोग आमोग एकपिषयता ६ त । एकविधये
स्थिरचित्ततायाम् । चित्य पु० चीयतेऽसौ चि-काप । अग्नौ । चितायां स्त्री । चित्र क्षणिके-लेख्ये अड़ते च अद० चु उम० सक० मेट । चिनयति
ते अचिचिवत् त । चित्र पु० चित-किप त्रायते ते-क या तलोपः चित्र-अच वा ।
यमभेदे “टकोदराय चित्राये" त नर्षामन्त्रः । अशोकन', (चिता) चित्र कचे, एरण्डयक्ष', अाकाश, कुष्ठभदे, नानावणे च । तवति अद्भुते च लि. | लेख्ये तिलके शब्दालङ्कारभ दे च न० । स्वार्थ कन् उक्तार्थ (चिराता) वृक्षभेदे । चिवडूय कायति कै-क
व्याघ्रभेदे । पु.। चित्रक एठ पुचित : कण्ठोऽस्य | पारावते तने दे वनकपोते च (धधु) । चित्रकम्बल पु. कर्म०। कम्बलम दे।
चिलकारोऽप्यत्र । चित्रकर पु० चित्र करोति क-टच् । वर्णसङ्कर दे । अण चित्रकाय पु. चित्रः कायो यस्य । (चितावाध) व्याघ्रमे दे । चित्रकूट पु० चित्र कुटमस्य । पर्वतमे दे । चित्रगुप्त पु० यमभेदे "चित्रगुप्ताय यै नम" इति तर्पणमन्त्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४५४ ]
'चित्रतण्डुला स्त्री०म० चित्रस्तण्डुलोऽस्याः । विडङ्क । चित्रत्वच् पु० चित्रा त्वक् यस्य । भर्जव ।
चित्रदण्डक पु० चित्रोदण्डः काण्डो यस्य कप् । (ओल) पूरणं ।
चित्रपट पु० कर्म० । (छिंट) प्रम्टतौयते ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चित्रपत्रिका स्वी० चित्राणि पत्राण्यस्याः संज्ञायां कन् कापि छात इत्त्वम् । द्रोणपुष्पां कपित्थपण्यञ्च ।
चित्रपत्री स्त्री० चित्राणि पत्राण्यस्याः ङीप् । जलपिप्पल्याम् । चित्रपदा स्त्री० चित्र पर्द स्वाधिष्ठानस्थानं यस्याः । गोधालतार्था, व्यष्टाचरपादके छन्दोभ दे च |
1
चित्रपण स्त्री० चित्राणि पर्णान्यस्या: ( चाकुलिया) पिम् । चित्रपादा स्त्री चित्रौ पादौ यस्याः । सारिकापचिणि । चित्रपुष्पी स्त्री० चित्राणि पुष्पाण्यस्याः ङीप् । काम्वष्ठालतायाम् । चित्र ५० चित्र पृष्ठमस्य । कलविङ्कपचिणि ।
चित्रफला स्त्री० चित्र फल यस्याः । कण्टकार्य्या वार्त्ता क्याम् । वित्रभानुः पु० चित्राभानवो यस्य । अग्नौ
स्वर्थ, चित्रकटच ·
वर्कवृत े च ।
[ डुम्बरिकायाम् |
चित्रभेषजा स्त्री० चित्रमाश्वर्यं भेषज ं यस्याः ५. ब० । काकोचित्ररथ पु० चित्ररथोऽस्य । स्वर्थे, गन्धर्वभेदे च |
"
चिचलता स्वी० कर्म० । मञ्जिष्ठायाम् |
चित्रलेखा स्त्री० मरो मदे कुम्भाण्डसुतायाम् उषासख्यां श्रष्टाद शाक्षरपादके छन्दोभ दे च ।
चित्रवीर्य पु० चित्रमाश्वर्यं वीर्य्यमस्य । रक्त रण्डें । चित्रशिखण्डिन पु० चित्रशिखण्डिनोऽङ्गिरसेो जायते जन-ड । बृहस्पतौ ।
For Private And Personal Use Only
•
चित्रशिखण्डिन् पु० चित्रः शिखण्डः अस्त्यस्य इनि । “मरीचिरङ्गिरा त्रिः पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः । वसिष्ठश्चेति सप्त नयाचित्रशिखण्डिन” इत्युक्त ेषु सप्तसु मुनिषु |
चित्राङ्ग पु० चित्रमङ्गमस्य | रक्तचित्र, सर्वे च ।
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४५५ ]
चित्राङ्गद पु० शान्तनुराजसुते विचित्रवीर्थ धातरि, गन्धर्व दे च । चित्राङ्गी स्त्री० चित्रमङ्गमस्याः । मड्डिष्टायां कर्ण जलौकमि च । चित्रायस न० कर्म० छाच समा० । तीक्षा लोहे (इस्मात) । चिद्रप पु० चिदेव रूपमस्य । यात्मनि, स्कर्तिमति च । चिदाकाश न. चिद् अाकाशमिव निर्ले पत्वात् सर्वाधारत्वाच ।
शुद्ध बन्नणि । चिदाभास पु० चित आभासः प्रतिविम्बः । बुजागत्मप्रतिवे । जीजे
बुद्धात्तिचिदामासाविति वेदान्तः । [दृष्ट पदार्थ स्मरण । चिन्ता स्त्री० चिति-छा। प्रागनुभ तत्जानजन्ये संस्कारोबोधे पूर्णचिन्तामणि पु० चिन्ताविषयस्य (नदुद्भवाथै) मणि: । चिन्तामात्रण
चिन्तित रस्तुदायके मणी, स्पर्श मणौ च | "यथा चिन्तामणि स्पष्टता
लौहः काञ्चनतां ब्रजे"दिति | चिन्न पु० चित-म पृ० तस्य नः । (चिना) शस्यभे दे । चिन्मय पु० चिदेव चित्+मयट् । चैतन्यरूपात्म के परमेश्वरे "चिन्मयस्यादितीयस्यै” त्यादि ।
कन् । अवार्थे । चिपिट पु० चि-पिटच् किच्च । (चिड़ा) इति ख्याते पृथुके स्वार्थे चिर न० चि-रक् । दीर्घकाले । तहत्ति नि पदार्थे नि । निरक्रिय लि. चिरकालेन क्रिया यस्य । दीर्घसूत्रे । चिरजीवक पु० चिर जीवति जीव-एव ल । जीवकरन । चिरजीविन् पु० चिरं जीवति णिनि ! काके, जीवकक्ष,शाल्मलिने,
मार्कण्ड ये, “अश्वत्थामा वलिासो हनुमांश्च विभीषणः कप: परशुरामश्च सतत चिरजीविन" इत्य नेष सप्तसु च । चिर.
जीविनि त्रि। चिरञ्जीविन् पु० चिरौंजीयति जीव-णिन् । चिरजीविपदार्थे । चिरण्टी स्त्री० चिरेण अटति पिटग्टहात् भर्ट गेहम् अट अच् प० ।
__यौवनवायां पिटगेहस्थायां स्त्रियाम् । चिरतिक्त पु. चिरस्तितो रसो यत्र । (चिराता) भ निम्ब । पंचरत्न लि. चिरे भवः न । चिरन्तने पुरातने।
For Private And Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४५६ ]
चिरन्तन त्रि. चिरम्+यल तट च । पुरातने । स्त्रियां डीम् । चिरपा किन् पु० चिरेण पाकोऽस्त्यस्य दुर्जरत्वात् । कपिस्थे । चिरपुष्प पु० चिराणि पुष्पाण्यस्य । वकुलचे। चिरम् अव्य० चि-रमुक बद्धकालार्थे । चिरात्र पु० चिरा रात्रि: अच् । बहुकाले । चिररात्राय अव्य चिररात्रान् अयते अय-अण् । बहुकाले । चिरविल्व पु० चिर विलति विल-भेदने ५ करञ्जवृक्षे । चिरसूता स्त्री॰ चिर प्रवता । बहुकालप्रसववत्या गवादौ । स्वार्थ ___कन् अत्रार्थे । चिरस्य अव्य ० चिरमस्यति अस-ण्यत् शक० । दीर्घकाले । ' चिरात् अव्य. चिरमसति अत-किम् । दीर्घ काले, गरुड़ पु० । चिराय व्य० चिरमयते अय । चिरकाले दीर्घकाले । चिरायुस पु० चिरामायुर्यस्य । देवे | चिरजीविनि वि० । चिरि हिंसे खादि० पर०व० सेट् । चिरिणोति अचिरायीत् । चिरेण अव्य० चि+एनम् । दीर्घ कालार्थे । [ चिभि टोप्यत्र । चिर्भटौ स्त्री चिरेण मटति अच् डीप ४० } कर्कयाम् । चिल वासे तु० पर० अक० सेट् । चिलति अचेलीत् । चिलिचिम पु० चिल इन् चिलिं वासं चिनोति वि-मक । __(वेलेगुड़गुड़िया) मतमप्रमे दे । चिल्ल शैथिले भावकतौ च वा० पर० अक० सेट । विकति अचिल्लीत् । .
[ चिल । क्लिननेो वि. चिल्ल पु० चिल-अच् I (चिल) पक्षिमे दे । लिन+ल क्लिनस्य चिसक पु० चिल्ल-एव ल । लोधे । झिनिकायां स्त्री० ।। चिल्लाभ पु० चिल्ल दूव प्रसाहारित्वादामाति भा-क | पन्धिमे दके चौरे ।
[ कशाके च । चिल्लो स्त्री० चिल-अच् गौरा० ङीष् । झिल्लीकीटे, लोध्र, वास्त - चिव क) न० चीव-संवरण उ ४० हखः । श्रोधाधोमागे । स्वार्थ __ कन् तलवार्थे । मुचकुन्दक्ष पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४५७
चिङ्ग लक्षणे अ० चुउभ० सक० सेट । चियति ते अचिचिहत् त । चिह्न न० चिह-अच् -चह-न उपधाया इक्वम् वा। लाञ्छने
लक्षणे। चौक मर्षण वा चु० उभ० पक्ष वा पर० सक० सेट । चीकयति ते
चीकति अचीचिकत त अचीकीत् । चीन पु० चि-मक् ४० दीर्घः । “मानसेशात् दक्षपूर्ते चीनदेशः
प्रकीर्तित" इत्य के देशे, तद्देशस्थे जने व० व० । तन्त्रोक्त तद्देशाचारमे दे च । तद्दे शोद्यवस्त्र न० "चीनपीनस्तनवसनदशान्दोलने"त्य गटः । कङ्गतल्यव्रीहिमे दे सूत्र, मृगभेदे च पु० ।
पताकायां, सीसके च म | खार्थे कन् । कङ्ग धान्य दे । [भदे । चीत्कार पु० चीदित्यव्यकशब्दस्य कारः क-धज । भयहेतुके ध्वनिचीनपिष्ट न. पिष-+ मिष्ट चूर्ण ईत० ! (चीनेर सिन्दर) सिन्दभेदे ।
[अचिचीभत् त । चोभ प्रशंसायां भ्वा० श्रात्म० सक० सेट् । चीमति अचीमीत् । चौर न. चि-कन् दीर्घश्च । वस्त्रखण्डे “चीराणि किंपथि न मन्ती",
ति भागवतम् । लेखनभेदे, चूड़ायां, सीसके वृक्षत्वचः खण्ड', ... वस्त्रभेदे च ।
चञ्चुशाके । चीरपत्रिका स्त्री• चीरमिव पत्रमस्याः खार्थे कन् अत इत्वम् । चौरपर्ण पु० चौरमिव पर्ण मस्य । शालपक्ष। चौरितच्छद पु० चौरवदाचरितः छदो दलं यस्य । पाखझ्यशाके । चोर्स त्रि. चर नक् ४० अत ईत्वम् । कते, शीलिते, मञ्जिते च । चोव ग्रहण संवतौ च भ्वा० उम० सक० सेट । चीवति ते अचीवीत् ____ अची विष्ट । अचिचीवत् त । चोव दीप्तौ चुरा सक० सेट । बीक्यति ते अचीचि वत् त । चोवर न० विश्व | मिक्षु वस्त्र, कौपीनादौ । चुक्क पीडने छ . . ६.३० सेट् । चुवःयति ते अचुचुक्कत् त । चुक पु० चक- त्वञ्च । अक्षवेतसे (क्षु कोपालङ्ग) शाकमे दे,
For Private And Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४५८
एक्तभ दे च । साथै कन् (आमरुल) शाके, तिन्निध्याञ्च स्त्री० । चुकान पु० धुक्रमियान्नम् । वृक्षाने । अम्बलोणायां, चिच्चायां,
काञ्चिक दे च स्त्री० । चुकिका स्त्री० शुक्र व स्वार्थ कन् । (चु कोपालन) शाकमे दे। च (च)चुक न० चु(चू)चु इत्यव्यक्त शब्द कायति यत्र के-क ।कुचाये स्तमन्त ।
[ चुच्यति अचुच्चीत् चुक्तः । चुथ क्षाने मन्यने पोड़ने सुरादिसम्पादने च भ्वा० पर० सक० मेट । चुट अल्लीभावे भा० पर० प्रक० मेट । चोटति अचोटीत् । चुट अल्लीभावे भा० पर० क० सेट् इदित् । चुण्टति अचुण्टीत् । चुट छेदने वा चु० उभ० पक्ष तुदा०कुटा०पर०सक० मेट । चोट
यति-ते अचूचुटत्-त पक्ष चुटमि अचुटीत् चुचोट । चुट छेदने चुरा० भ० सक• भेट दित् । चुण्टयति-ते अचुर- '
एटत् त । चुट्ट बाल्पीभाने चुरा० उभ० धक० सेट,। चुकृयति-ते अचुचुकृत्-त । चुड छेदने धुरा उभ०सक सेट इदित् । चुण्डयति-ते अचुचुण्डत्-त । चुड अल्पीभावे भा० पर० अक० सैट दित् । चुण्डति अचुण्डीत् । चुड्ड (ड) कतौ हावे च भा० पर० सक० सेट् । बुड्डुति अचुड्डीत् । चुण छेदने तु• कु. पर० सक० सेट । चुणति का चुणीत् चुचोण । चुत क्षरण भा० ५० अक० मेट । चोतति अचुतत्-च्छचोतीत् । चुद नोदने चु० उ०सक सेट चोदयति-ते अचूखुदत्-त चोदना चड़ा। चुप भन्दगतौ भ्वा० पर० अ० सेट । चोपति अचौपीत् । चुब चुम्बने बा० चु० उभ० भ्वा०पर सक० सेट इदित् । चुम्बयनि-से
चुम्वति अचुचुम्बत्-त अचुम्बीत् । चुम्बक पु० चुबि-एव ल । स्वमामख्याते अयस्कान्त मणौ । धूत्ते
चुम्बनकतरि, ग्रन्थैकदेशाभिन च त्रि. । चर ये (परट्रव्यापहरणे) वा०चु० उभ० पजे भ्वा पर०सक० सेट ।
चोरयति-ते चोरति तचूचुरत्-त अचोरीत् । चुरा स्त्री० चुर-क टाप । चौवें ।
For Private And Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चुल समुच्चये चुरा० उभ० सक०सेट। चेलयति-ते अचूचुलत्-त । चुलुक पु० चुल-उकक् । प्रसृतौ निविडपङ्के, भाण्डभेदे च । माष
मालमज्जनयोग्य जले न० । चुलुकिन् पु० चुलुक+अस्त्यर्य इनि । शिशुमाराकारे मत्मप्रभ दे।। चुलुम्प लौल्य भा० पर० अक० सेट् । चुलुम्म त अचुलुम्पोत् । । चुल्ल भापक्वतौ भा० पर० अक० सेट् चुलति अचल्लीत् । चुल्ल पुलिन्नस्य चुलादेशः सच प्रत्ययः । लिये नेले तद्य तो जने । वि. दुल्लि(ल्लो) स्त्री० चुल-इन् या डीम् चुद-लिक वा | पाकार्थमग्निस्था
पनस्थाने (चु ला) चुली चिरं रोदितीत्य गटः । अन् । चुल्लाप्यत्र । चड़ा स्त्री० चुद-अड नि०, चुल समुच्चये दीर्घः अ डस्य लः वा ।
मयूरशिखायां मस्त कमध्यस्थशिखामाले, जटिकायां, वाडम धणे, शिखायाम, (अ), भूषणमात्र, कूपे, दशविधसंस्कारान्तर्गते सं
स्कारभ दे च । 'प्रथमेऽब्द टतोये वा चूड़ा कार्या”ति ममः । घडामणि पु. ६० । गिरोरत्न 'चूडामणी कतविधु रिति । चडाम्लन० चूड़ायामग्रेम्लम् । वृक्षान्तु ।। चडाल न० चूड़ा शिखास्त्यस्य ल | मस्तके | शिखायुक्तजने नि ।
श्वेतगुञ्जायां, नागरमुस्तायाम्, उच्चटाटणे च स्त्री० टाप । चण सङ्कोचे चुरा० उभ० सक० सेट । गति अचूगीत् । चूत पु० चुप-त ट। आने, नवचूतप्रसवोगमिष्यतीति कमार:
च्य -क्त प० । ग्टहहारे न० । खार्थे कन् बाम, कूपके च । च र दाहे दिवा० यात्म० सक० सेट् । चूर्य ते अचूरिष्ट । 'चूर्णः । च र्ण पेपणे चु० उभ ० सक० सेट । चूर्णयति-ते अचुचूर्णत्-त । च र्ण पु० चूर्ण-घज | पेषणजाते रजसि धलौ ( अावीर ) ख्याते
द्रव्ये, ताम्ब लचर्वणोपयोगिद्रये च चूर्णमानीयतां वर्णमिति । च णक पु. चूर्ण-वल । सक्त घ । स्वार्थ कन् चूर्णार्थं च | अकठो
'राचर खल्प नमाम चूर्णक विदु"रित्य ले गद्यभ दे न । च मकार पु० चूर्ण करोति -अग्ण । (चुनारी) जातिभ दे । च र्ण कुन्तल द०चूण्य ते इति चूर्ण: कर्म । शिरःस्थे क्षुद्रकेशे (अलके) ।
For Private And Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
वष ष पाने
-
www.kobatirth.org
चर्णि(ण) पु० चुर-चर-वा क्तिच् । नि० | पतञ्जलिमते महाभा
घ्य े, कपई के च |
चला स्त्री० चुल का दीर्घः । प्रासादोपरिस्थे ग्टहे (चिलाघर) चूडायाज्ञ्च । च ूलिका स्त्री० खुल- समुचये व ल ४० दीर्घः । हस्तिकर्णमूले,
नाटकाङ्गभेदे च ।
[ 84 ]
०
भ्रा०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
० पर० सक० सेट । चूषति । काचूषीत् ।
चत हिंसे मन्धने च तदा सक० सेट् । घृतति यवर्तीत् ।
चत (प) सन्दीपने वा चु० उभ० पछे भा० पर० सक० सेट् । चर्त्त - (र्प) यति-ते । अचीचृत ( प ) त् काचचर्त्त (पं) तू त । पच े च (पं) तिचत्त (प) त् ।
चेट (ड) पु० चिट - परप्रेष्य छाच् वा टस्य डः । दासे, उभयत्र ङीप् । दाखाम् । एष ल । दासे, उपनायते च स्त्रियां चेटि (डि) का । [ तथा कथने च । चेत् अव्य० चित्-विच् यद्यर्थे पक्षान्तरे, असन्देहेऽपि सन्दिग्धचेतको स्वी० चित-बुन् । हरितत्र्याम्, तत्फलेऽपि स्वी० ।
चेतन पु० चित-युच् आत्मनि जीवे परमेश्वरे प्राणिनि च । चतन्य
युक्त त्रि ।
चेतनको पु० चेतनं करोति क-ड गौ० ङीष् । हरितक्याम् | न्वेतना स्त्री० चु० चित युच् । बुद्धौ ज्ञाने ।
चेतनीया स्त्री० चेतनाय हिता छ । ऋडिनामोषधे ।
चेतस्
न० चित- श्रखन् । वित्त े । श्रात्मनि पु० " माचीचेताः केवलो निर्गुणश्चे”ति श्रुतिः |
चेतोमुख पु० चेतो भुखं द्वारमस्य । वेदान्तोक्त सुषुप्यभिमानिनि जीवे | चेदि पु० देशभेदे । तद्दृशस्य जने व० ० |
चेदिपति पु० चेदीनां पतिः शिशुपाले उपरिचर वसुनामके न्टपे च चेदिराजादयोऽप्यत्र ।
[ चेलत् त ।
चेल लौल्ये गतौ च भ्रा० पर० स० सेट् । चेलति व्यचेलीत् श्रचि
For Private And Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
व
[ ४६११ चेल न० चिल-श्रा छादने कर्मणि घञ् । वस्ने । चेल-लौल्ये अच् ।
अधमे त्रि० । चेल्ल चालने गतौ च भा० पर० सक० सेट् । चेल्लति अचेल्लीत् । चेट ई हायां भा० प्रा० अक० मे: । चेटते अष्टिष्ट । अवचेष्टत् ।
अचिचेष्टन । चेष्टा स्वी० चेट+अड । “आत्मजन्या भवेदिच्छा इछाजन्या भवेत्
कृतिः। कतिजन्या भवेच्च "त्य त. कायिके व्यापारे । लैनन्य न० चेतन+भावे स्वार्थ या ष्यन् । चेतनायां, ब्रह्मणि प्रकतौ च । चत्त न० चित्तस्येदम् अग बौड़मते विज्ञानातिरिक्त स्कन्धमात्र । चत्य न० चित्याया इदमा । सामादिप्रसिद्ध महारच, देवावासे
वृक्षे, जनानां सभास्थ तरौ, बुद्धभ दे, अायतने, चिताचिन्हे, जनस
भायां, यज्ञस्थाने, जनानां विश्रामस्थाने । देवस्थाने च । चैत्यगृह न चैत्यस्य समीपे स्टहम् । चत मथस्थे चैत्यस निहिते नट हे । च त्यक्ष पु० कर्म ० । अश्वस्यादिसिइन । चत्र पु० चित्लान कुत्रेण युका पौर्णमासी चैत्री मास्मिन् मासेऽण ।
स्वनाम ख्याते शुक्रप्रतिपदा दिदन्तिरूपे मासे । ठक । चैत्रिकः ।
कन् । चैत्रकोऽप्यात्र पर्यत दे च चलरथ पु. चित्ररथेन गन्धर्वेण नित्तम् अण कुरोद्याने | वेत्रावली म्बी० चैत्र सम्यक् बलिरयाम् । चैत्रपौर्णमास्याम् । चैत्री स्त्री चिदाननु वेण युक्ता पौर्णमासी अण, चैत्रमासपौर्णमा--
स्याम् तन व तद्योगसम्भवात् । च दा पु. चेदीनां जनपदानामय ष्यत्र । शिशुपाले । चाद ना पी० चु० चुद-युच् । “चादमा चोपदेशश्च विधिश्चैकार्थवा
चिनः” इति भट्टोत पर्शनावात्रये चोदनालक्षणार्थो धर्म"
इति भीमासारवलन् । प्रेरणायां, तजनायां, प्रदर्शनायाच । वाद्य न० बुद-ल्यत् । प्रस्ने, पूर्व पक्ष, आइते च । प्रेरणा त्रि । यापन न० दुम ल्युट । सन्दगाने उष्णीभवने, सोने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४६२]
चार पु. चुर-अच् । स्तयकर्तरि पदद्रव्यापहारके गन्धद्रव्यभेदे, ___ष्णशयाञ्च । चारक पु०चारखनामख्यात चव कायति केक | ग्रन्थिपर्णपक्ष। चारपुष्यी स्त्री. चार द्रव पुष्यमस्या रात्रिविकागित्वात । शङ्खि
न्याम् । स्वार्थ कन् अत इत्त्वम् । चारपुष्पिकाऽप्यन । चारा स्त्री. चारतुल्य रात्रिविकाशित्वन पुष्यमस्त्यस्या अर्श श्राद्यच् ।
शङ्ख पुष्पिकायाम् । चो(चौरिका स्त्री. चार+कर्मणि ठन् ठक वा । चौर्ये । बोल न चुल-धज, । स्त्रीणां कञ्चकाख्य अाप्रपदीने वस्ने । (चाला)
इति ख्याते पुंमां वस्त्रभेदे च द्राविड़ कलिङ्गयोर्मध्य, देशभ दे पु०॥ बोलकी पु० चुल-खुल गौरा ङीष् । करीरे, नागरङ्ग, कि
कु पर्वणि च । चोली स्त्री० अल्पश्चोलः डीए । कुर्पासके वस्त्र में दे । चोथ त्रि० चूष-ण्यत ट• I इज दण्डादौ भच्यमे दे। चौड(ल) न0 चूडा प्रयोजमस्य धण । चूडाकर्मणि संस्कारों दे । या डस्य लः।
[पहारके । चारनामगन्धद्रव्य पु. । चौर लि. चुरा शीलमस्य चारएव वा अण । प्रच्छन्नपरद्रव्याचौर्य न० चौरस्य भावः कर्म वा यज । परद्रव्यापहरण । च्यवन पु० च्यु-युच । मुनिमे दे। च्यु गतौ भ्वा० यात्म० सक० अनिट | च्याते अच्योट । च्य हासे सहने च चुरा० उभासक०अनिट् । च्यावयति ते अच च्ययत् त। च्युत क्षरणे भ्वा० पर० अक० सेट् । च्योतति अच्युतत्-अच्योतीत् । च्युति स्त्री० च्य-तिन् । क्षरणे नाशे च अपादाने तिच् । भगे ।
छ लि. को-क । छेदनकर्तरि, निर्माले, तरले च । ग्टहे न० । छगल पु० छो-कलच् गुइ च । पशुभेदे कागे। जानौ डीप ।
For Private And Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४६३३ भीलवस्त्र न० । सुवदारकक्ष स्त्री० टाम् । खार्थे कन् ।
पशुभेदे छागे । छगलान्चो (ङछी) स्त्री. छगलस्यैवान्त्रम् अतिर्वा अस्याः• गौरा०
डीघ । दृवदारकौषधे, के च। स्वार्थ कनु । अवार्थ । छटा स्त्री॰ छो-अटन् दीप्तौ, परम्परायाञ्च । छटाफल पु० छटेव परस्परान्वित फल यस्य । गुवाके । छत्र पु० छद-णिच् -ट्रन् हवः । वचाकारमूलपत्र ( छातारिया )
क्षुपभेदे । प्रातपत्र न । अतिकवायां (सुल्या) जे स्त्री० । छत्रक पु० छत्रमिव कायति के-क । (राङ्गाकुलेखाड़ा) वृक्ष, मत्स
रङ्ग पचिणि च । खार्थे कन् छत्रे न० ।। छत्रपत्र न० छलमिव पत्रमस्य । स्थलपझे, भूर्जपत्रक्षे पु० । छत्रपुष्य पु० छलमिव पुष्यमस्य । तिल कक्ष । छत्रमङ्ग पु० छत्रस्य मङ्गो यत्र । न्टपनाशे, वैधये अस्वातन्वये च । छत्राक न० छत्रा अतिच्छाले व कायति के-क। शिलीन्ध "छताक'
विड्वराहञ्चे”ति मनुः । छत्राको स्त्री. चत्रमकति अक-कुटिलगतौ अण् । रामायाम् । छद महतो अद० चु० उम ० सक० सेट् । छदयति ते अचिच्छदत् त । छद बलाधाने जीवने च भ्वा० पर• अक० सेट् । छदति-अच्छदत्
अच्छदीत्-अच्छादीत् । छद संवरणे वा चुरा० पक्ष भा० उभ ० सकर्म सेट दित् । छन्द
यति ते अचच्छन्दत्-त । छन्दति-ते अच्छन्दीत् अच्छन्दिष्ट । छद अपवरणे भा० उभ० सक० सेट् । छदति छदते । अच्छदीत्
अच्छादीत-कच्छदिष्ट । छद पु० छद-क । पत्ने, पक्षिणां पक्ष, गन्धिपर्णपक्ष, तमाल क्षे च । छदन न. छद-ल्य ट । पले, पक्ष, ( तेजपात ) स्वचे च । भावे
ल्युट । पिधाने । छदपत्र पु० छदार्श पत्रमस्य । भूज पत्र । ऋदि ५० कद-इन् । पटले (चाल) इति ख्याते ग्टहाच्छादके टणपुञ्ज
For Private And Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४६४ ]
छदिम स्त्री० छद-दूसि । पटले (चाल) । छद्मतापस पु० छाना छलेन तापस: | लोकप्रतारणार्थ तापसता
ख्यापनाय तापस लिङ्गधारिणि तत्कनिनुष्ठायिनि वैडाल बतिके । छद्मन न० छाद्यते स्वरूपमनेन छद-मनि । कपटे छले । छन्द पु० दि संवरण धातोरनेकार्थत्वात् इह इच्छायाम घञ् अमि____ लाये, वशतायाम्, विधभेदे च । छन्दस् न० दि-असि | वेदे, स्वैराचारे, अमिला, नियता जर३
र्णमालादिसं निवेशवशात् चतुश्चरणादौ उकथादिभेदे गायनबादौ
छन्दसि, पद्य च । छन्दोग पु० छन्द: सामवेद गायति गै-क। सामवेदगे विप्रादौ । छन्न लि. छद-विच त नि । आधादिते । निज ने रहम न । छप गतौ वा चुरा० उभ० पक्ष भा० पर० सक० सेट् इदत् । छमा
यति ते छम्पति अचच्छम्पत् त अच्छम्मोत् । छम भक्षणे भ प ० पर० सक० सेट् । छमत अच्छमीत् । छमित्या छान्वा ! छई वमने चुरा० उभ० सक० सेट् । छई यति ते अच छह त् त । छद्दन पु० छई-णिच-ल्य, निम्बटले मदन न च । भावे ल्यद ।
वमने न । . छर्दिी ) स्त्री० छ णिच-इन् । वमनरोगे या डीप । अत्र वार्थ । छर्दि का स्त्री॰ छई-णिच्–ण्वुल् | उत्कासिकायां, विष्णु कान्ला__ याञ्च | धात्वर्थे रख ल । वमने । छर्दिकारिपु पु० ६त । क्षुद्र लायाम् | छाई नाश के त्रि० । छर्दित पु० दि हन्ति-हन्-टक् । निम्बभेदे छर्दिनाशके लि। छसि स्त्री छर्द-दूसि । वमने । छल न० छो कल च । शाटो, खरू पाच्छादने छद्मन, न्यायोन ता
त्पान्तरेण प्रयुक्तस्य शब्द स्यार्थान्तरकल्पनेन वाहतो प्रतिवादिना दत्तदू प्रण' च । यथा नेपालादागतोऽयं नवकम्बलयत्वादिति वादिन उक्तौ नव शब्दस्य नूतनत्वार्थ परत्व स्थिते प्रतिवादिना तस्य
For Private And Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४६५]
नवसंख्यायुका स्वकल्पनेन नास्य नव संख्यककम्बलवस्त्वमिति यदु
पण दीयते । छलना स्त्री० छल+तत्करोति णिच्-भावे-युच् । परप्रतारणायाम् । छल्लो स्त्री० छद-किप तां लाति ला-क गौ• डीघ् । वलकले (काल)
लतायाम्, सन्तती च । छवि स्त्री०यति असार छिनत्ति तमो या नि० | शोभायां कान्तौ च । छष बधे भ्वा० उम० सक० मेट् । छप्रति ते अशाषीत् अच्छषीत्
अच्छषिष्ट । [अण । छाग्यादुग्धे छागांसे च न । छाग पु० को गन् । कागले । जातौ स्त्रियां डोप । पुरोडाशे च । इदमर्थे कागल पु० छगलव प्रज्ञाद्यण । स्वनामयाते पशो, छगलखापत्यम्
अण । धिमेदे । छागवाहन पु० छागो वाहनमस्य । अग्नौ । छात त्रि. छो-कर्मणि कर्तरि या क ! छिद्र, दुर्वने च । छाते
तराम्ब छटेति काव्य० प्र० १उ० । छात्र पु० गुरोर्दो प्रावरण छत्रत छोलमस्य ण । शिष्ये, “वरटाः
कपिलाः पीताः प्रायोहिमवतो वने । कुर्वन्ति छलकाकारं तज्ज
छात्र मधु स्मृत"मित्य त मधभेदे न०। छादन पु० छद-णिच्-ल्य । नीलाम्हानच भासे ल्यु ट । छादने |
करणे ल्य ट। पत्रे न० । छान्दस पु० छन्दोवेदमधीतेऽण । वेदाध्ययनकसरि । छान्दोग्य न० छन्दोग+आम्नायाद्यर्थ जा । सामगानां धर्म आम्नाये,
( मन्त्र ब्राह्मणात्म के शास्त्र ) ममहे च । छाया स्त्री० छो-ण । अातपाभावे, कान्नौ, प्रतिविम्ब, पालने, उस्कोचे, पती, संज्ञा प्रतिरूपायां सूर्यभार्थ्यायाम, जनविशाक्षर
पादके छन्दोमदे च । छायातनय पु० त० । शनैश्चरे "छायासुतादयोऽध्यत्व । छायापुरुष पु० छायया पुरुष दुव । आकाशे द्रष्टव्य निजच्छायानुरूपे
छायात्म के पुरुषे |
For Private And Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४६६ ]
छायाक्ष पु० छायाप्रधानो वृक्षः शाक० । वठादौ वृज । छिकनी स्त्री० छिक इत्यव्यक्तं नासिकाशब्द कति शदायते अच् ___ गौरा० डगे । ( माछिकनी ) वृक्षों दे । छक्का स्त्री० छिक इत्यव्यक्त शब्द करोति क ड । झते । छित्त्वर त्रि• छिद-ध्वरम् | पृ० तुकच । वैरिणि, धूर्त, छेदके च ।।
स्त्रियां डीए । छेदने न०। अछिदत् अच्छित्त, छिदा । छिद वैधीकरणे रुधा उ०सक ० अनिट । छिमत्ति छिन्ते अच्छत्सीत्छिदिर पु० छिद-किरच् । कुठारे पावके, रज्ज्व भेदे, करयाले च । छिदुर त्रि. छिद-कुरच । वैरिणि, धूर्त, छेदके, केटनद्रव्ये च । छिद्र भेदने अद० चुरा० उम० सक० सेट । छिद्रयति ते अचिच्छिद्रत् त ।
[लग्नतोऽष्टमस्थाने च । छिद्र न० छिद-रक् छिद्र-अच् वा । दूषण, गत्ते', अबकाशे ज्योतिषोतो छिद्रान्तर् पु० छिद्रमन्नर्मध्य यस्य । नले । छिद्रित लिक छिद्र न | विड् कृतच्छिद्र । छिन्नपली स्त्री० छिन्न पत्र यस्याः । अम्बछायाम । (प्राकनादी) । छिन्नमस्ता स्त्री० छिन्न मस्त यस्याः । महाविद्यायां विद्या दे । हिन्नाह ९० छिनोऽपि रोहते रुह-क । तिलवृक्ष। गुडूच्या,
__शह यां, केतन्याञ्च स्त्री० । छिन्त्रोद्भवा स्त्री० छिन्नाप्युद्भवति उद्+म-अच् । गुडूच्याम् । छछन्ट्री स्त्रीकुछ इत्यव्यक्त दृणाति अच् प० । (छुछु) जन्तु दे ग्टहमूपिके।
. [कुटति । अचुच्छुटत् त अच्छुटीत् । छुट छेटने वा चुरा०उभ० पक्ष १०टा०पर०मक० सेट । छोट यति ते कुह छेदने तु. कु० पर० स० सेट् । छुडति अच्छुडीत् चुच्छोड | छप स्पर्श तु. पर० मक० अनिट । कुपति अच्छौसीत् । छुप पु० छुप-क । क्ष पे स्पर्ग, चपले, युद्धे च । तर छेदे भ्वा० पर० सक० सेट । छोरति अच्छोरीत् । छर लेपने तु. कु० पर० सक० सेट । कुरति अच्चरीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४६७] कुरिका स्वी० कुर- कुन् । अरूम दे (रि)। कुर-क गौ० ङीष्ठ ।
कुरीत्यय त्र । छद सन्दीपने वा चु० उ० पक्षे भ्वा० पर० सक० सेट । छई यति
ते छर्दति । अचच्छईत्-अचिच्छ दत् त अच्छहीत् । कद देवने दीप्तौ च अक० वमने सक० रुधा. उभ० सेट । छणत्ति
कृन्त बच्छ दत् अच्छहींत । छप यातने हिक० शब्द अक० वा चुरा० उभ० पच्छे भा० पर०
सेट । छर्पयति ते छति । अचिच्र्मन त-घचच्छर्पत् त । अच्छपौत ।
[नागरे च लि० । छक पु. छो-रकन् । ग्टहासत पक्षिणि, मृगे च । विदग्ध', छेकानुप्रास पु० छ कस्य विदग्धस्य प्रियोऽनुप्रासः शाक । अनप्रा___ सभ दे शब्दालङ्कार।
[भ दे। छकोक्ति स्त्री० छकाया: विदग्धाया उक्तिः। वक्रोक्तिरूपेऽलङ्कारछद छेदने अद० चु• उभ० सक० सेट छ दवति ते अचिच्छदत त। छेद पु० छिद-घ । छेदने छेदके भाजके च "छदं गुण गुण
के दमिति लीलावती । कर्मणि धज । खण्ड, विलाहकच्छद
विभक्तरागा"मिति कुमारः । केदिक पु. छदं नित्य सर्पति ठक् । बेतसे । छो छ दने दि० पर० सक' अनिट । यति अच्छात बच्छासीत् । छोटिका स्त्री० चु• छुट-एषु ल । तर्जन्यजनिते शब्द। च्यु गतौ भा० अाका• सक • अनिट व्यवते अच्छयोष्ट ।
ज ज पु• जि-जन-या ए थिये, विष्णौ, जनके, वेगे, सुनौ विषे, छन्दो
पन्योक्ने गुरुमध्यगे वर्ण त्रये च । जक्ष भक्षण सक. हा अक० अदा. जमा पर. सेट । ज
क्षिति अजलीत । जगञ्चक्षुः पु. जगतां चक्ष रिव सर्व पदार्थदर्शकत्वात । सूर्ये
For Private And Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४६८]
जगत् पु० नम-किप् नि० | वायौ । जङ्गमे त्रि• विश्व े लोके न० जगत्प्राण पु० जगतां प्राणो जीवनहेतुत्वात् । वायौ । जगत्साक्षिन् पु० जगतां साक्षीय सर्वस्य साचादुदर्शनात् | स्वर्थे । जगती स्त्री० गम - किप् नि । पृथिव्यां भुवने, जने, जम्बु क्षेत्र े, वास्तुभेदे, द्वादशाचरपादके छन्दोभेदे च ।
जगदाधार पु० ६० । वायौ, जगतामाश्रमे च “कालो हि जगदाधार” इति स्मृतिः । [ मिति ऋतिः । जगद्धात्री स्त्री॰धा- टच् ६ तथ्| दुर्गाभेदे । “उबुङ्घाश्च जगजाली' जगद्योनि पु० जगतां योनिरुत्पत्तिः यस्मात् । शिवे, विष्णौ, हिरण्यगर्भे, कुमारे च । ६० पृथिव्याम् ।
जगन्नाथ पु० ६० | विष्णौ, बदीयचेत्रभेदे, विमलापीठस्ये भैरवभेदे च । जगल ५० गल-अदने यङ् अच् नि० | मद्यकल्के ( मदेर गोडा ) मदनटच े, पिष्टमद्ये धूर्त्ते च ।
जग्ध वि० बद-त । भुक्त े ।
जग्धि खो० बद-क्तिन् । भोजने, सहभोजने च ।
जघन न० वक्र इन्ति हन - यङ् श्रच पृ० । स्त्रीणां श्रोणिपुरोभागे, श्रोणौ च । " पीनस्तनजघनाया" इत्य ुद्भटः ।
जघनेफला स्त्री० जघने द्रव मध्यभागे फलमस्या : चालुक् म० । का
कोडुम्बरिकायाम् ।
जघन्य खि०हन - यङ् काच् पृ०, जघनमिव द्रवार्थे यत् वा । धमे, रमे, गर्विते च | पुद्रे पु० | जघनमनुशोषित यस्य । पुंलिङ्गे ।
जघन्यज पु० जघन्ये घरमे जायते जन-ड । पूई, कनिष्ठ विः । जङ्गम त्रि० गम - यङ् - अच् । गतिशक्तियुते | जङ्गल न० गल - यङ् काच पृ० जङ्घा स्त्री० जङ्घन्यते कुटिल
। वने, रहसि च । मांसे पु० । गच्छति गत्यर्थकस्य हन्तेः कौटिल्य
यङ्-त्र ट० । गुल्फजान्वोरन्तराले अवयवे !
For Private And Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४६६J
जङ्घाकरिक वि० कृ-अप कर: विक्षेपः ईत. ततः अस्यर्थ ठन् ।
जङ्घ चलनेनाजीवति धावके (धाउडे)। जङ्घाल त्रि. जङ्घा वेगवती अस्त्यस्य लच् । धावके जङ्घाजीविनि ।
"हरिणणकुरङ्गयष्टषतन्यशम्बराः। राजीवश्च तथा मुण्डी ज
वालाः परिकीत्ति ता" इत्यु के ष मृगेषु पु० ।। जविल त्रि० अतिशयवेगवती जङ्घास्यस इलच । वेगवज्जङ्घा
विशिष्ट धावके । जज युके मा० पर० अक० सेट् । जजनि अजाजीत्-अजजीत् । जज योधने भा० पर० सक० सेट् इदित् । जञ्जति अजनीत् । जट संहतो भा० पर० प्रक० सेट् । जटति अजाटीत् अजटीत् । जन्टा स्त्री० जट-अच् । अन्योन्यसंलग्न केणे, अतिनां शिखायाम्, सिंहादेः सटायाम्, वृक्षादेमले, (जड़) जटामांखा, वेदस्य पाठभेदे,
रुद्रजटायाम् ल तायाम् शतायऱ्या च । जटाजूट पु० ६त० । जटानां जूटे (बन्धे) समूहे च "जटाजूटसमायुतामिति दुर्गाध्यानम् ।
[गन्धद्रव्यभेदे । जटामांसी पु० जटां मन्यते मन-स दीर्घश्च | खनामख्याते जटायु () पु० जटां याति या-कु, जट-संहतो अच जट संहत
मायुरस्य वा । स्वनामख्याते खगभेदे, गुग्ग लौ च । जटाल पु० जटास्यस्य लच् । गुग्ग लौ, बटे, कर्पूरे, मुष्कके च ।
जटायुक्त नि० । जटामांस्यां स्त्री० । जटावल्ली स्त्री. जटेव वली । रुद्रजटायाम् । जटि(टी) पु० जट-इन् । वटवृक्ष, समूहे च । जटामांस्या स्त्री० वा डीप । जटिन् पु० जटा अस्त्यस्य दूनि । लो ( पाकुड़ ) अश्वत्यातल्यपत्नयुक्त
वृक्षभेदे । जटायति वि० । जटिल पु०जटा अस्त्यर्थं इलच । सिंहे, ब्रह्मचारिभेदे च | जटायुक्त
लि. | जटामांखां, पिप्पल्यां, बचायां, दमनचेच स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४७० ]
जटल पु० जट-उलच ४० टस्य ड वा । देहस्थ' कृषणचिह भेदे पिल्लौ ( जडल )।
[वृद्ध, कठिने च त्रि। जठर न० जायते जन्तुर्गर्भो वास्मिन् जन-अर-ठान्ता देशः । कुक्षौ । जड वि० जलति घनीभवति जल-अच डस्य लः । इष्टानिटानभिन्न ,
हिमात, मूके, बुद्धिहीने, अप्रकाशे, वेदग्रहणासमधे मुर्ख च । जले, सीसके च म । जडयति तत्कारोति णिच -अच ।
यूकशिम्बना भूम्यालयाञ्च स्त्री० टाप । जतु न० जन-उ तोन्तादेशः । अलक्त, लाक्षायाञ्च । जतुका स्त्री० ज तु+वार्थे कन् । ( चाचिका ) पनि दे गन्नद्रव्य -
भेदे, जन्यां, पर्पयां, तिर्यक् फलायां, निशान्धायाञ्च । जतुकारी स्त्री० जठ करोति क-अण डीप । जतुकाल तायाम् । जतुरस: पु० ६ त ० । व्यलल्लके ।
[स्थितयोरस्थोश्च । जत्रु न० जन-रु तान्तादेशः । स्कन्धकक्षयोः सन्धौ, कण्ठस्या धोभागजन जनने जहो० पर० अक० सेट घटा० । जजन्ति । अजनत् -
अजनीत् अजानीत् । जनयति जनितः । [यति जातः । जन जनने दि० प्रा० अक० सेट घटा० । जायते अजनिष्ट । जनजन पु० जन--अच । लोके, पामरलोके, महोलोकादू लोके च । जनक पु० जन-णिच - एखु ल । पितरि, मिथिलाधिमे राजोदे च ।
कारणे त्रि० । जनकसुता स्त्री० जन कृस्य सुततया ख्याता । सीतादेव्या राम पन्याम् । जनता स्त्री० जनानां समूहः तल । जनसमूहे । जननि(नौ) स्त्री० जन-अनि बा डोप | मातरि, ज़निनाम गन्ध
ट्रव्य, दयायां, कट कायाम्, अल कके, जटामांस्याञ्च । जनपद पु० जनाः पद्यन्त गच्छन्ति यत्र पद-घ । देये । जनमेजय पु० जन+एंज-णिच -खश् मुम्च,। परोनिद्राजपुते, ___ न्टपदे । ४० जन्मे जयोऽप्यत्र । जनयिट पु० जन-णि च - टच । पितरि । मातरि हो, डी जनलोक पुक होलोकोपरि भवनमे है ।
For Private And Personal Use Only
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४७१ ]
जनबल्लभ ० ६त । श्वेतरोहितवृक्ष। जनप्रिये त्रि० । जनश्रुति स्त्री जनेषु युतिरेव न दृधिर्यस्याः । सत्यमिथ्यासाधारण
लोकप्रसिधौ किम्बदन्त्याम् । जनस्थान न० दण्डकारण्टास्य समीपे स्थानभेदे, जनाधारस्थाने च ।
जनस्थाने भ्रान्त मित्य गटः । जनान्तिक न० ६२० । जन समीपे, अप्रकाशे; त्रिपताक करेणान्या
मपवाान्ति के जनान् । अन्योन्यामन्त्र मा यत् स्यात् जनानां
तज्जनान्ति कमित्य त नाटकेऽभिनय कोरन्योन्य गुप्तभाषणे च । जनाईन पु० जनरवते याच्यते खामीष्टमसौ अई-याचने कर्मणि
ल्युट, जन जननमई यति वा अई-हिंसायां ल्यु वा। विष्णौ । जनाश्रय पु० जनानां लोकानामाश्रयः । मण्डपे । जमिनो) स्त्री० जन-भावे इन् वा ङीप् । उत्पत्तौ बम तप्रादुर्भावे,
जायते गर्भोऽस्याम्, नार्थ्यांन् । मातरि, स्न पायां, जायायाञ्च ।
जायते ग्रारोग्यमनया । प्रोधिभ दे जतुकायाञ्च । जनुस् न० जन-उसि । उत्पत्तौ । जनु(न) स्त्री० जन-उ वा अङ् । उत्पत्तौ । जनेष्ट पु • जनानामिरः । मुहरवृक्षे । वृद्धिमामौषधौ, जाती पुष्प, हरियां जतुकायाञ्च स्त्री ।
मानिनि जीवे । जन्तु पु० जन-तु । जननशीले प्राणिनि अविद्यादोषात् देहात्माभिजन्तुका स्त्री॰ जन्तु भि: कायति प्रकाशते के-क । लाक्षायां, तस्याहिं
कोटः प्रकाशः। हिङ्गुले च | जन्तुघ्न पु० जन्तून् कमीन हन्ति टक् धीजपुरे । विडङ्ग, हिङ्गुनि च
न० । प्राणिघातके वि० । जन्तुफल पु० जन्तवः फलेऽस्य । उदुम्बरे । जन्तुमारी स्त्री० जन्तनु व मीन् मारयति मृ-णिच-अण् उप० । निम्व के ( निमकी ) ।
बहुकीटानां स्थितिः । जन्तुला स्त्री० जन्त न् कीटान् लाति ला-क । काशटणे वत्र हि जनान् न० जन-मनि । उत्पत्ती, प्राद्यक्षणसम्बन्धे, गर्भवासयो
For Private And Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निनिःसारण न देहम हो, न्यायाधत अपूर्वदेहादिभिः सम्बच , ज्योतिषोत जन्मनक्षले, स्वावधिके दशमे जनविंशे च नक्षत्रे,
जन्मलग्ने च । जन्ममास पु० ६त । “प्रारभ्य जन्मदिवस यावत् विंशद्दिनानि
च । जन्ममासः स विज्ञय वर्जितः सर्वकर्मखि"त्य के जन्मदिना.
वधिके लिंशदिनात्म के मासे । जन्मान्तर न० अन्यत् जना मय० । भवान्तरे परलोके । जन्माष्टमी स्त्री. श्रीकृष्ण जन्मतिथौ मुख्य चान्द्रा भावणस्य
कष्णाष्टम्याम् । जन्मिन् पु० जन्मास्त्यस्य ब्रीधादि० इमि । प्राणिनि जीवे । जन्य वि० जन-कर्तरि यत् । जायमाने । जन-णिच-यत् ।
उत्पाद्य, जनके च । जुनों वध वहति नयति वा यत् । नवोढा. जातिमिनटत्यस्निग्धेषु वि०। अट्टे, परीवादे, प्रीती, युद्ध, देहे
च पु० । भावे यत् । जनने न० । माटवयस्थायां स्त्री० । जप उच्चारणे वाचि च वा०पर सका० सेट् । जपति अजापीन्-अजपीत् । जप पु. जप-अच् । वेदमन्त्रादेरावृत्तौ यमकदाचारणे "जपस्तगा
पण ध्येयसम्मुखीकरण मुने” इत्यने मन्त्रादिभाषण च । जपा(पा) स्त्री० जप-अच वा पस्य वः । स्वनामख्याते च तत्पुष्पे च । जभ मैथुने भ्वा० पर० सक० सेट् । जति यजम्भीत् । जभ मैथुने भ्वा० पर० स० सेट् दूदित् | जम्मति अजम्भीत् । जभ जम्भणे भ्वा० प्रात्म० अक० सेट दित् । जन्मते अजम्मिष्ट । जभ नाशे चुरा० उभ० सक. दूदित् । जम्भयति-ते अजजम्भत त। जभ जम्भणे स्वा० आत्म० सेट् । जमते अजभिष्ट । जम मक्ष भ्वा०पर०सक ० सेट् | जमति अजमोत् । जमित्वा-जान्त्वा । जमदग्नि पु० । परशुरामस्य पितरि मुनिभेदे । जम्पती पु० वि०व० । जाया च पनिश्च ६० जायाया जम् । दम्पत्योः स्त्री पुरुषयोः।
शैवाले, केतक्या छ । जम्बाल पु. जम्ब-घञ् जम्बमालाति यादत्त प्रा+ला-क। पड़े।
For Private And Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४७३ ]
जम्बालिनी स्त्री० जम्बाल+अत्यर्थ इनि । मद्याम् । जम्बीर पु० जम-विच् वीर-विक्रान्तौ क कर्म० ( गोड़ाने) वृक्ष
भदे, मरुयके, सिताके च । जम्खुम्ब) स्त्री० जम-कू नि. कुक् टप० वा जड़ ( जाम )| प्रति
ख्याते वृत्त । तस्याः फले अण तस्य वा लुप । जाम्बवम् । वा
हवे । जम्ब चाप्यत्र । सम्वुक पु० जम्बुद्व कायति के-क। ( गोलाबजाम ) इति ख्याते
वृजे, श्योनाकर्म दे च । स्वार्थ कन् जम्ब शब्दार्थे । जम्बुद्दीप पु० जम्व वृक्षचिहितो द्वीपः शाक० । सप्तदीपमध्य ___स्वनामख्याते वीपमे दे ।। जम्बूक पु० जम० उलू कादि० नि । हगाले, नीचे, परुण', जम् ।
कार्थं च (गोलापजाम) ट्रानाभेदे स्त्री० । ज भ पु० जभि-घञ् । दैत्यभेदे, दन्त, जम्बीरे, अंश, हनौ, तणे च
भावे घज । भक्षण जुम्भणे च । छ । जृम्भायां स्त्री० । जभभेदिन पु० जम्म दैत्य भिनत्ति भिद-णिनि । इन्द्र जम्भभेदना
दयोऽप्यत्र । जमला स्त्री॰ जम्भ जन्मां लाति ला-क। राक्षसीभेदे तस्या :
सरण ज्वरनाशात् ज्वरनाशे च तत्पूर्वाङ्गजुम्माया अपि नाश
'समुद्रस्योत्तरे तीरे जम्बला नाम राक्षसी”ति | जय पु० जि-भावे यच । शव पामभिभावने, नारायणपार्श्व चरे,
"एतौ दौ पार्श्वगौ मा जयो विजय एवचेति भागवतम् विराम
पुरस्थे गुप्तसंच युधिष्ठिरे च ।। जगढक्का स्त्री० जयसूचिका ढक्का | याद्यभेदे । जयद्रथ पु० जयन् रथो यस्य । सिन्धुराजे दुर्योधनागिनीपतौ व
नामख्याते टये, सूर्ये, भीमे च । जयन्त पु० जि-कच् । इन्द्रस्य पुत्ले चन्द्र, शिवे, विराटपुरस्थ गुप्त-..
संन्नको भीमे च । जबली स्त्री. जयति रोगा, अन्यान्यौ धानि वा जि-शट डीम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"८४७४] जरायाम्, नादेथाम् दुर्गाभेदे "जयन्ती मङ्गला काली"ति मन्त्रः। पताकायाम्, जयन्तीक्ष, “रोहिणीसहिता कृष्णा मासे च श्रा. पणेऽष्टमी। अङ्घराबादधचोच म कलयापि यदा भवेत् जयन्ती
माम सा प्रोक्त त्य कलक्षणे योगभेदे च । जयपत्र न० जयसूचकं पत्नम् । “पूर्वोत्तरक्रियायुक्त निर्णयान्न ___यदा नृप । प्रदद्यात् जयिने लेख्यं जयपत्र तदुच्यते” इत्यक पत्र जयपाल पु० जयेन मलजयेन पालयति पाल-छात् । खनामख्याते
सारकफलके जेईत । विष्णौ, टमे च । जया स्त्री० जि अच् । हरितक्याम्, जयन्त्याम्, दुर्गायां तत्सहचर्थी
गणिकारिकायां, विजयायां (भङ्गा) पताकाभेदे, नीलदूर्वायाम, शान्ताक्ष, ज्योतिषोक्त त्रयोदश्याटमी चैत्र हतीया च जया
मते त्यत तिथिसमुदाये च । जय्य त्रि• जेतु शक्यः जि-यत् क्रयजय्यौ तदर्थ नि०। जे शक्ये जरठ वि० ज -अरठच । कर्क थे, कठिने, पाण्डौ, जीर्ण च । जरण पु० न० । ज णिच्-ल्यु । जीरके, हिङ्गुनि, सौ वर्चले, कृष्णौ
धौ च । कासम पु० | कृष्ण जीरके स्त्री. । जरत् त्रि. ज. अन् । घव, जीर्ण, जरायुक्त, पुरातने छ । . स्त्रियां जरती । जरत्कारु पु० भनसादेव्याः पत्यो सुनिभे दे । मनसादेव्या स्त्री. जरगव पु० जरन् गौः पच समा० । हड्डोले, ग्टधभेदे च । जरन्त पु० ज-भच । महिले। जीणे त्रि. । जरा स्त्री० ज-अड्। शैथिल्यापादकावस्थाभेदे । जरायु ए० जरामेति जण । गर्भावरण चर्मणि गर्भाशये, जटायौ ... पक्षिणि च ।. . जरायुज त्रि. जरायुतो जायते जन-ड । “पशवश्च मृगाचैव व्याला
सोमयतोदत: । रक्षांसि च मिशाचाश्च मनुष्याच जरायुजा" इत्यु के पश्वादिमनुष्यान्त षु “यातुचर्मावतिः सूक्ष्मा जरायुः सा निगद्यते शुक्रशोणितयोर्योगस्तस्मिन् पंजायते यतः । तत्र गर्भो भवेद्यमातु
For Private And Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४७५ ]
तेन प्रोक्लोजरायुज इत्य के गर्भे च । [निरुक्तौ पभेद । जरासन्ध: पु० “जरया सन्धितो यस्मात् जरासन्धस्ततोऽभवदित्य का जरूथ पु० न० जु-ऊथन् । श्लथमांसे । [अज(चौं) (च्छी) (जी)त् । जर्च (र्छ। (ज) उक्तौ भम ने च तु. पर० सक० सेट् । अर्च (छ) (ज)ति जर्जर पु०न० । जर्ज-अरन् । शक्रध्वज, शैलजे, गन्धद्रव्ये च । जीण नि।
[जीर्ण वि० । जर्जरोक त्रि. जर्ज-ईकन् पर्फरीकादि०नि० । बहुछिद्र द्रव्य । जर्भ उक्तौ निन्दायाञ्च तु पर०प्तक० सेट । जति अजीत् । जर्तिल पु० ज-विच् कर्म० । अरण्यतिले । जर्स भम ने उक्तौ रक्षणच वा पर०सक ० सेट् । जर्मति अजीत् जल बाच्छादने चुरा० उभ०प्तक० सेट् । जालयति ते अजीजलत् त । जल तीक्षा तादिभवने भ्वा० पर० स० सेट ज्वलादि । जलति अजा.
लीत् । जल: जालः । जल नि० जल-अच । जड । उदके, हीवेरे गन्धद्रव्ये, ज्योतिषोक्ने ___ लग्नाधिके चतुर्थस्थाने, पूर्वाषाढानक्षत्र च न० । जलकण्टक पु० नलस्य कण्टक दूव | शुङ्गाट के । (पानफल) कुम्भीरे च जलकपि पु० जले कपिरिव | शिशुमारे जलजन्तुभ दे (सोसक) । जलक रङ्ग पु० जलस्य करङ्ग इवाधारः । नारिकेले, मेधे च । जले
कर दू । शड्डे जललतायाञ्च । जलकाक पु० जले काक दूव । (पान कौडी) पक्षिमे दे । जलकुन्तल पु० जलस्य कुन्तलः केश इव । शैवाले । जलचर पु० जले चरति तर-टक । ग्राहादिषु जलजन्तुषु । जलज पु० जले जायते जन-ड । शैवाले, वानीरटने हिज्जलच.
मत्स्ये, ज्योतिषोत कर्कटमीनमकरान्त्याई राशिघु च । क्षारभ दे
पद्म च न । शङ्ख पु० न० । जलजातमात्र वि. । जलजन्तु पु० ईत° जलस्थषु माहादिषु प्राणिषु । जलज त्तुका स्त्री० जलजन्तु-+अल्पार्थ कन् । जलौकायाम् (जोंक) । जलद पु जलं ददाति दा-क। मेधे, कपरे च जलदातरि लि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४७६ ] जलदागम पु. जलदानामागमो यस्मिन् काले । वर्षाकाले । जलधर पु० जलानां धरः -अच् । मेधे-कर्पूरे, समुद्र, तिलिश
हक्ष च । जलधारित वि. ! जलधरमाला स्त्री० ६त. । मेघपतौ, हादशादरपादके छन्दोजलधि पु० जलानि पीयन्तेऽत्र धा-कि। समुद्र । तीयधिप्रमतयो
अभ्यत्र, चतुःसङ्ग्यायां संख्या दे, “जलधिश्चान्त्य मध्य पराध -
मि"ति लीलावती। जलधिजा स्त्रो. जलधेर्जायते जन-ड । लमधाम | जलनिधि पु० जलानि निधीय नेत्र नि+धा-कि | समुद्र चतु:
संख्यायाञ्च । जननिर्गम पु० जलानां निर्गमः । नद्यादे जलवमण, अधःस्थितस्य
जलस्योर्द्धगतौ, प्राकारादिष जलनिस्सारण जालके च । जलनीली स्त्री० जलं नीलयति नील+तत्करोति णिच् अप । शैवाले !
खार्थ कन् जलनीलिकाप्यत्र । जलपृष्टजा स्त्री० जलस्य पृष्ठ उपरि जायते जन-ड । शैवाले । जलप्राय न. जलं प्रायं यत्र । जलबहले दे जलप्लव पु. जले प्लवते ल-अच । (
उ ल) जलजन्तुमंद। जलवुद द न० ६० | जल विम्ब । जलमा पु० जले मङ्ग रिख निरन्तरमज्जनोन्मज्जनत्वात् मत्स्य रङ्कविहगे जलमार्ग पु. ६० प्रणाल्याम् (नाला) (नरदामा) । जलमुच पु० जलानि सुञ्चति मुच-किम् । मेघे । जलमोद न० जलेन जलयोगेन मोदयति सैविन मुद-णिच् अच । उशीरे (वेगारमूल) ।
[धारायन्त्र ! जलयन्त्र न० जलानामुत्छे पणायें यन्त्रम् । (फोहारा) ख्याते जलवल्क पु. जलानां वल् कल इव । कुम्भिकायाम् । जल विषुव न० रवे: तुलाराशिसंक्रान्तौ । जलवेतस पु० जले जातो वेतसः शाक। वेतन दे । सलन्याल पु. जलस्थो व्यालो हिंसः । सर्ममे दे, क्रूरकर्मणि जन्तौ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४७७ ]
जलशायिन् पु० जले समुद्रजले शेते शी-णिनि | माराथणे । जलशुक्ति स्त्री० जलस्य शुक्तिरिव | शम्ब के । जलशूक न० जलस्य शूकमपम् । शैवाले । जलशूकर पु० जलस्य शूकर इत्र | कुम्भीरें । जल सर्पिणी स्त्री० जले सर्पति सूप-मिनि । जलौकायाम् (जॉक) । जलहस्तिन् पु. जले हस्तीव । माहाख्ये जलजन्नौ । ७त० ।
__ जलस्थे हस्तिरूपे जन्तुभे दे। जल हास पु० जलानां हाल दुव शुभ्वत्वात् । फेने, समुद्रफ ने च । जनाधार पु० ६ त० । तड़ागादौ जलाशये समुद्र च । जलमाधारो
यस्य । गृङ्गाटके | उशीरे न० । जलस्थिते वि. एव जलाश•
यादयोऽपि शब्दा अबार्थे बोध्याः । जलार्दा स्त्री० जलेना । जलेनाचते व्यजने । जलालूक न. ६२० । शाल के, पद्मादिकन्दै मृणालमले च । जलावर्त पु० ा+वत-णिच-अच् ६ त० । खतो जलानां चमणे । जल का स्त्री० जलमोको यस्खाः ४० । जलौकायाम् । जलेचर पु० जले चरति चर-टक अलुक स० । हंसादौ । जनेन्धन पु० जलान्ये वेन्धनानि यस्य । वाड़बानले । जलेरुहा स्त्री० जले रोहति-रुह अच् अलुक स० । कुटुम्बिनी क्षे। जलेशय पु० जले शते शी-अच् अलक स० । मत्स्य । जलेखर पु० ६.० । वरुण, समुद्रे च । । जलोच्छास पु० जलान्यु छसन्त्ये भि: उट्-श्वस-धज । प्रड्जलस्य
निर्गममागे, अधिकजलस्य सर्वतोवहने च । ज लोहर न० जलप्रधानमुदर यस्मात् ५ व० । उदरामयरोगभेदे । ज नोवा स्त्री० जले उद्भवति उद्+भू-अच् । स्वल्प ब्राह्मीशाके । जलौकस् स्त्री० जलमोको वसतिरस्या: । (जोंक) ख्यातायां रक्त
पायाम् । अमरमते ब) व० । जलौकस पु० जलमो कोऽस्त्यस्य अच । (जोक) रक्तपायां जलौकसे:
नेव रताटिनिपुणेन वेश्याजनेनेति वासयदत्ता ।
For Private And Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४७८]
जलौका स्त्री० उ च क नि. क जलमोक; स्थान यस्याः। (ोक)
रकपायाम्। [कल्पनाधिनाथै" इति न्यायशिरोमणिः । जय वाग्विशेघे भ्वा०पर सक० सेट् । जल्पति अजल्पीत् । “मयि जल्पति ज प पु० जल्प-घञ् । परमतनिकारणपूर्वक स्वमतस्थापनरूपे वाक्य.
भेदे, तत्वबुमुमो: कथारूपे वादे, कथने च । जल्पाक लि. अल्प-घाकन् । बहुकुत्सितवाक्यवदनशीले ( वाचाल ) | जर्व संघाते चुरा० उभ०अ० सेट इदित् । जम्बयति-ते अजजम्वत् त । जव पु० ज-यप । वेगे | जवन पु० जु-युच । वेगवति शीघ्र के घोटके । देशभेदे, जातिभेदे च । नवनिका स्त्री० जवन्त्यस्यां जू-ल्यु ट् खार्थे कन् । (कानात्) (परदा)
ख्याते वस्त्रभेदे । जवस न० जु-यसच । घासे । जविन् पु० जयोऽस्त्यस्य इनि । घोटके, उष्ट्र च । वेगवति त्रि० । जष वधे भ्वा० उभ० सक० सेट् । जति ते अजापीत् -अजघीत् | जस मोक्षणे दिवा० पर० स० सेट । जस्यति अज उत्-ग्रजासीत् अजसीत् ।
[जसत् त । जस बधे अनादरे च चुरा० उभ० सक० सेट । जासयति ते अजीनस रक्षण चु. उभ० स० सेट् इदित् । जसयति ते अजज सत् त । जहतस्वार्था स्त्री० जहत् स्वार्थोयाम् । लक्षणाभ दे, यथा आयुटत जहदजहलक्षणा स्त्री० जहच अजहच स्वार्थीयां तादृशी लक्षणा ।
वाच्यार्थैकदेशत्यागेनैकदेशपत्तो लक्षणायाम यथा सोऽयं देवदत्त इत्यत्र तत्काले तत्कालरूपार्थत्यागेन के वन्न देवदत्तमालाथबोधनात् वाच्यार्थे
कदेशक्तिता । जहलक्षणा स्वी० जहत् खार्थोयाम् उजरपदलोपः कर्म । जहत्
खार्थायां लक्षणायाम् । यथा प्रायुतम् ।। जह पु० चन्द्रवंशीये राजर्षिभेदे येन गङ्गावतरण काले गङ्गापीतेति पुराणम् ।
[गङ्गायाम् । जहुतनया स्त्री० जङ्गोतन येव तदुदरं गत्वा ततो निसरणात् ।
For Private And Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[892]
जन सप्तमी स्त्री० वैशाखशुक्तमन्तम्याम् ।
जागर पु० जाग्ट-काप् । निद्राभावे जागरण, कवचे च । जागरित न० जाग्टत । इन्द्रियैर्विषयोपलब्धियोग्यावस्थायाम् । जीवोहि स्वप्नादिहेतुकर्मनाशे इन्द्रियविष्यान् अनुमेयांश्च स्यूलविषयान् व्यवहारिकांश्च पदार्थान् यस्यामवस्थायामनुभवति तज्जागरितम् | कर्त्तरि-क्त | जागरणयुक्त बि० । [ संज्ञे जीवे । जागरित स्थान पु० जागरित स्थानमस्य । वेदान्तोक्ते विश्वजागरूक व जाग्ट+करु | जागरणशीले, अप्रमत्ते च । जागया स्त्री० जाग्टश | जागरणे । ा । जागराप्यत्र । जाट निद्राभावे प्रदा० पर० काक० मेट् जच्चा | जागर्त्ति जागरीत् । जागृवि पु० जाग्ट किन् । अग्नौ नृपे च ।
जानत् न० जाग्टशतृ । इन्द्रियादिभिः विषयज्ञानयोग्यावस्थायाम् | तद्दति त्रिः स्त्रियां ङीप् ।
जाङ्गल पु० जङ्गले भयः, तत् शीलित यस्य वा कारण । कपिञ्जले खगे हरिणादिषु पशुषु कुरु देशसमीपस्थे देशे च तद्देशस्य
निर्जलदे त्रि० ब०२० ।
जाङ्गलि पु० जङ्गल परिशीलितमस्य जङ्गल-इञ् । जाङ्गलिक पु० जाङ्गल्याविषविद्यया चरति ठक् । जाङ्गली स्त्री० जाङ्गलेरियम् काग् ङीप् । विषविद्यायाम्, -
For Private And Personal Use Only
विद्य 1
विषवैद्य े ।
शिम्बप्राञ्च ।
जाङ्गुली स्त्री० गम-यङ् उलच् नि० ङीप् । विषविद्यायाम् । जाङ्घिक ति० जङ्घाभ्यामाजीवति वेतनादि० ठक् । धावके, जङ्घाजीविनि । उष्ट्र पु० । [ चत्रि० ।
प्रशस्त
जात न० 'जन-क्त । समूहे, व्यक्त े, जन्मनि च । उत्पन्न े, जातक न० जातस्य हितम् कन् । जातस्य शुभाशुभ निर्णायके छहजातकादौ ग्रन्थे, जातकर्म रूपे संस्कारभेदे च ।
जातकम्मन् न० जातस्य कर्म मन्त्रवत् सर्पिः प्राशनादि | संस्कारभेदे ! ज्ञातमात्र वि० जात एव मयूर० । सद्योजाते बालकादौ ।
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४८.]
जातरूप म० जात रूपमस्य । प्रशस्तवणे, स्वर्ण । जातवेदस् पु. नातान प्राणिन: विन्दते जठरानल वन विदलाम'
असन् । यही, चित्रका च । जाति स्त्री० जन-क्तिन् । जन्मनि, अनुगतेकाकारबुद्धिजननसमर्थे ,
अवयवव्यक्षेत्र सकपदेशव्यङ्गो च धर्मभेदे, यथा गोत्वमनुष्यत्वादि बाह्मणत्व-दत्यादि च । व्याकरणोतो पौत्राद्यपत्यात्मके गोत्र, वेदशाखाभेदे च । न्यायोत साधर्मप्रवैधम्माभ्यां व्याप्तिनिरपेक्षाम्यां वादिवाक्येषु दूधणदानरूपे वाक्ये, घड्जादिषु सपस खरेधु, अलङ्कारभेदे, चुलनाम्, अामलक्याम्, काम्मिल, छन्दसि, जातिफले,
मालयां, (चामेली) पुष्पप्रधान च। [स्त्री. डीप । जातिकोष न० जात्याः कोषमिव ( जायफल ) जात्याम् जयन्त्याम् जातिब्राह्मण पु. जात्या बाझण:। 'तपःश्रुत्याभ्यां यो हीनो
जातिवाह्मण एष मइत्य त निन्द्य विप्रे। जातिशस्य न जात्याः शस्यम् (जायफल) जातिफले । जांतिस्पर वि० जाति पूर्वजन्म स्मरति स्-अच् । छातीतजन्मत्ता__ तस्मृत्यु के जने ।
[भेदे च यस्याः फलं (जायफल) । जातौ स्वी०जन-किच् डीए । मालत्याम् (चामेली) तत् पुष्प लताजातीफल न० त० (जायफल) इति ख्याते फले | जातीय त्रि० जातौ भवः छ । समानजातियुक्त सजातीये किञ्चिच्छु
ब्दात् जातीयप्रत्ययः । प्रकारार्थे | यथा तार्किकजातीयः तार्किकप्रकारः । .
[अविकल्पे, निधे च । जातु अव्य. जै-क्षये तन् । कदाचिदित्यर्थ, शब्द, निन्दायाम् जातुधान पु० जाव कदाचिदन्ध प्राप्य धन सबिधानमस्य । रापसे । जातुष त्रि. जतुनो विकारः श्रण घुगागमः | जनविकारनिर्मि ते
. पदार्थे । जातूकर्ण पु० सुनिभेदें। [यागभेदः । जातकर्माख्ये संस्कारभदे । जातेरि स्त्री० यज-क्लिन् इष्टिः जातस्य संस्कारार्धं कर्तव्या इष्टिः जातोच पु० जात: प्राप्तदम्यावस्थः उच्चा टच् समा० । युवषे ।
For Private And Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४८१ }
जात्य वि० जाती भवः यत् । कुलोने, श्रेष्ठ, कान्ते च । जात्यन्ध वि० जातौ जन्मभ्येान्यः | जन्मान्धे “जान्यवोवधिरस्तथे” ति मनुः । [ न्यायोक्त सदुत्तरे । जात्युत्तर न० जात्या व्याप्तिविधुराभ्यां साधत्रधम्मप्रभ्यामुत्तरम् । जानकी स्त्री० जनकस्येयम् दुहितृत्वेन काण् | सीतायाम् | जानपद भि० जनपदे भवः, तत श्रागतो वा अण् । देशस्य देशादागते च । जनपदानां वृत्तौ खी० ङीप् । [वार्थे । जानु न० जन- जुण् । अरजङ्घयोर्मध्यभागे (बहु) स्वार्थे कन् जामदग्न्य पु० जमदग्न ेरपत्यम् यञ् । जमदग्निपुत्र परशुरामे | जामातृ पु० जायां माति मिनोति मिमीते वा च । दुहित पतौ, बल्लभे, स्वामिनि च ।
आमि खी० जन - मिण् नि० वृद्धिः । भगिन्यां दुहितरि, स्न ुषाय, कुलःस्त्रयां, सन्निहितस्त्रियाम्, “जामयो यानि गेहानी” ति मनुः जाम्बवत् पु० रामायणप्रसिद्ध भट्ट कराज |
जाम्बवती स्त्री० जाम्बवतोऽपत्यं स्वी । कृष्णस्य भाय्यभेदे जाम्बवत्कन्यायाम् “शाम्ब ! शाम्ब ! महाबाहो ! शृणु, जाम्बवतीसुतेति' स्वस्तवः । नागदमन्याञ्च ।
a
जाम्बूनद न० जम्ब नम्ब ूनदे भवम् काम् । खर्ण "तीरम्टत् तद्रसँ प्राप्य सुखवायुविशोषिता । जाम्बूनदाख्य' भवति सुत्र सिद्धभूषणमित्यक्त सुवर्णभेदे (तद्रसं जम्बरसम्) धुस्तरे च ।
जायक न ० जवति गन्धान्तर' जि-खुल् । पीतः सुगन्धिकाष्ठे । जाया स्त्री० जन - यक् । “प्रतिर्भायां संप्रविश्य गर्भाभूत्व ेह जायते जायायास्तद्वि जायात्व' यदस्यां जायते पुनरित्यक्तायां स्त्रियाम्, ज्योतिषोक्त लग्नतः सप्तमे स्थाने च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जायाजीव पु० जायया जीवति जीव-क । नटे | जायानुजीविन् पु० जायामनुजीवति अनु + जीव-चिनि । नटे वेश्यापतौ, वके, दुःस्य च ।
११
For Private And Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४२ ]
जायु पु० जयति रोगान् जि-उण् । औषधे ।
जार पु० जीर्य्यतेऽनेन ज-करण े घञ् । उपपतौ ।
जारज ति० जारात् जायते जन-ड । कामियुक्तायामुपपतिजाते. कुण्ड े, गोलके च पुत्र े ।
ज.रणी स्त्री० जारयत्यनया चु०ज - करण े ल्य ुट् । स्थूलजीरके | जाल पु० चु० जल सम्बरण े घञ्, जल-घातने, णिच्-अच, जलेचिप्यते इत्यण वा । कदम्बवृक्षं गवाच्चच्छिद्रे " गवाचजालै जालैरभिनिष्यतन्त्य” इति भट्टिः । मत्मधारणार्थे शस्त्रनिर्मिते खनामख्याते आनाये, अस्फुटकलिकाय, चुद्रफले, म्टगपच्यादिधारणार्थे पाशे'च | शार्थ, दम्मे, समूहे, इन्द्रजाले च न० | स्वार्थे कन् । गवाचच्छिद्रे पु० | मोचकफले नवकलिकासमूहे, चारके च न० । जालकारक पु० - एव ल् ६ त ० 1 जालस्य मक्षिकादिपातनाय पाशकारके - मर्कटे (माकड़मा) शान्यस्य कृत्रिमस्य च कर्त्तरि ति० जालन्धर पु० त्रिगर्त्ताख्य देशे तद्द ेशस्य जने व० व० । जालपाद पु०जालमिव पादावस्य पाङ्गाः । हंसे (शरारि) पतिभेदे च | जालववुरक ए० जालाकारो वर्वरक: । (कांटावायला) वृक्षभेदे । जालिक पु० जालेन चरति जाल+ठक् । वागुरिके जालजीविनि, कवते, मर्कटके च । जालोपजीविनि त्रि ।
जालिनी स्वी० जाल + कास्त्यर्ये इनि | चित्रशालायां,
(मिञा) तस्याः पकफलकोषे हि जालवत्त्वम् । जाली स्त्री० जाल विद्यतेऽस्याः यच् गौरा ० ङीष् (झिञा) लताभे दें जाम त्रि० जालयति श्रपवारयति म । पामरे, मूर्खे, क्रूरे, ग्रामलक्याञ्च । जावाल पु० जत्रालाया अपत्यम् ऋण | मुनिभेदे | जाह्नवी स्त्री० "जानुद्वारा पुरादात्तां ब्रह्नः संपीय कोपनः । तस्य कन्यास्वरूपा च ज।हुबी तेन कीर्त्तिते" त्युक्तनिर्वचनायां गङ्गायाम् । जि जये भ्वा० पर० सक० अनिट् । जयति जैषीत् । जिगीषा स्त्री० जि-सन् का । जयेच्छायां प्रकर्षे, उद्यमे च । जिज्ञासु वि० ज्ञातुमिच्छुः ज्ञा-सन् उ । ज्ञातुमिच्छौ, मुमुक्षौ च |
For Private And Personal Use Only
कोषातक्याम्
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४८३ ]
जित न० जि-भावे न । जये । कर्मणि त । अभिभ ते पराजिते जय
___ लब्ध', वशीकृते, बायत्तीकते च । जितकागिन् त्रि. जितेन जयेन कापते प्रकायते पिनि । जिताहवे, नयिनि च |
[जितेन्द्रिये । जितात्मन् त्रि. जित-वशीकत यात्मा इन्द्रिय मनो या येन । जितेन्द्रिय त्रि. जितानि यशीलतानीन्द्रियाणि थेन । “श्रुत्वा दृधा
नया स्प.हा म कामावा च यो नरः । हृष्यति ग्लायति वा स विज्ञ यो जितेन्द्रिय"त्य के हर्षविषादभून्ये शान्त जने । कामजिवछ पु०।
अस्य स्त्रीत्वोक्तिः प्रामादिकी । जित्य पु. जि क्यम् । वृहतले कष्टम मिसमीकरणाथै स्थूलका (म) । जिवर जि-वरप । जयशीले । स्त्रियां डीम् । जिन पु० जयति संसार जि-नक । बुद्ध, विष्णौ च । जित्वरे वि०॥ जिम भई भ्वा० पर० स० सेट् । जमति अजे मीत् । जिरि हिंसायां स्वा० पर० सक० सेट् । जिरिणोति अजिरायीत् । जिव प्रीणने भ्वा० पर०सक० सेट दित् । जिम्बति अजिम्बीत् । जिष मेके भ्वा० पर० स० सेट् । जेषति बजे घीत् ।। जिणु पु० जिष-गस्नु । अर्जु ने, इन्द्र, विष्णौ, सूर्ये, वसुषु च ।
जित्वरे लि० । जिम त्रि० हा-मनु वित्वादि नि० । कुटिले, मन्दे, तगरवृले च । जिह्मग पु० जिह्म गछति गम-ड । सर्प, मदन च । मन्दगे,
. कुटिले च लि० । जिह्वा स्त्री० लेढि अनया लिह-व नि । रसज्ञानेन्द्रिये रसनायाम् जिह्वामूलीय पु० जिलामूले भव छ। कखाभ्यां प्राक् अईविसर्ग
. रेखालेख्ये विसर्गभेदे । जिद्वारद पु• जिह्र व रदोदत्तचर्वणसाधन' यस्य । दन्तहीने जिह्वयक चर्वण करे खगे।
[जरति, चर्म पुटै च । जीन लि. ज्या-क्योहानौ कर्तरि क संप्रसारणं दीर्घश्च । शु', जीमूत पु० ज्या-किम् जीः तया जरया मूतो बड्डः भ-बन्धने त,
For Private And Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४८४1
जयति नभः, जीयते वायुना वा जि-क्त मूट दीर्घश्च वा । मेघे,
मुस्तके, पर्वते, तिकरे, देवताक्ष, इन्द्रे कोपात कीलतायाञ्च । जोर पु० ज्या-पक । जीरके, खड्गे, अणौ च । संज्ञायां कन् ।
(जीरा)। ख्याते पदार्थ । जोर्ण पु० ज-न। जीरके। शैलज न०। जरायुक्त नि । स्थलजीरके स्त्री०।
[कर्म० । पुरातनपले न । जीर्णपणं पु० जीर्णानि पर्णान्यख । कदम्ब । पुरातनपत्त्रयुक्त लिग जोर्णि स्त्री० ज -तिन् । जीर्णतायाम् । जीर्णोद्धार पु० जीर्णस्य भग्नमन्दिरादेरुङ्गारो यत्र । संस्कारभेदे | जव प्राणधारण भ्वा० पर० अक० सेट । जीवति अजीवीत् । णिच.
अजिजीवत् त जोजिवत् त । जीव पु० जीव-क | देहाभिमानिनि अात्मनि मनुष्यावधिकीटपर्यन्त'
रेतने "प्राणान् क्षेवरूपेण धारयन् जीव उच्यते इत्य त प्राणिनि । करण घज । जीवनोपाये | जोब-णिध अच् । वृच्छ
भेदे । भावे घअ । प्राणधारण । जीवक पु० जीवयति जीव-णिच एव ल । औषधभेदे | पीतशाले वृक्ष, क्षपणे च सेवके, वृधाजीविनि, जीव्यात् प्राशिघि वुन् ।
आशास्थमानजीवने जने लि० । जवन पु० जीव एव घनोमूर्ति: सैन्धवशिलाशकलव यस्य । हिरण्यगर्ने ।
चकोर पक्षिणि । जवजीव पु० जीवान्. जीवयति दर्शनेन हप्तिकरत्वात् क । जीवञ्जीव पु० जोवान् जीवयति खच । चकोरे, वृक्षभेदे च । जीवन न० जीयतेऽनेन जीव-ल्युट । वृत्तौ, जले, मज्जमि, हयङ्ग
वीने च भावे ल्य ट । प्राणधारय। जीवयति णिच -ल्य ।
पुल, जीवकोषधे, यायौ, क्षुद्रफलक च पु० । जीवनयोनि स्त्री० ६ त०। न्यायोक्त देहे प्राणसञ्चार कारणे अंती
न्द्रिये यत्नभेदे। जीवनहेतु पु० दत० ( "विद्याशिल्प भतिः सेवा गोरक्षा विपणि
For Private And Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४८५ ] कृषिः । वृत्ति च्य कुषीदश्च दश जीवन हेतव" इत्य औषु विद्या
दिषु जीवनोपाये घु, दशस । जीवनी स्त्री. जीव्यतेऽनया जीव-ल्युट, डीप् । जीवन्त्याम,
काकोल्यां, स्वर्ण हरितकीमे दे, शम्या, गुडूच्याम्, वन्दायाञ्च । जीवन्तिका स्त्री. जीव-भ डीप स्वार्थे कन् हुखे अत इत्वम् ।
गुडूच्याम्, जीवाख्यशाके, बन्दायां, हरितक्याञ्च ।। जवन्तो स्त्री जीव- डीप । जीवन्त्य, मधुवाख्यौषधी, शम्यां,
गुड च्या, बन्दा, हरितक्याच । जीवन्मुक लि. जीवन व मुक्का त्यसंसारः । तात्मसाक्षात्कार
प्रारबकर्मक्षयपर्यन्न सघुप्निवत् व्यवहरि आत्म जीवे 'सपुर तिवद् भापति यो न पश्यति इबन्तु पश्यपि चाहयत्वतः । तथा च कुपचपि निक्रियच यः स आत्मविश्वाम्य रतीह निश्चय इत्य को
बलात्मज्ञान युक्त। जीव मुक्ति स्त्री० जोक्त एव मुक्ति कर्ट स्वभोकृत्यादिवश्चात् । जीवतो
बन्धनत्तौ। जोवपुत्रक पु० श्रीवयतीति क जीवः पुम इव हर्षदेतत्वात् इवार्थ
___ कन् । (जीवापुता) क्षभेदे । जीव पुष्या स्त्री. जोष पुष्य यस्याः । हज्जीवन्त्याम् । जीवप्रिया स्त्री० ६ त । हरितक्याम् । नामौषधे च । जीवभट्र स्त्री० जीवानां भद्र यस्या: ५३० । जीवन्तील तायां सद्धिजीवल्लो स्त्री जीवयतीति जीया कर्म• चीरकाकोल्याम् । जौवस्थान न. ६त | मर्मणि ।। जोवा स्त्री० जीव-व्यय जीवयतेरच या टाप् । धनुषो गुणे, जीवन्ति
कायामौषधौ, बचायां, शिञ्जिते, भूमो, जीवनोपाये च । जीवातु पु०१०। जीव-यात् । अन्न, जीविते, जोवनौषशे, त.
सडी.नौपधे च । जोवात्मन् पु० कर्म० । देहाभिमानिनि जीवे । जवाधार ए० ६त । हृदये, देहे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४८६
जीविका स्त्री. जीव-अ कन् अत इत्त्वम् । जीवनोपाये अाजोवने । जीवितकाल पु०जीव-भावे न तस्य कालः | जोवनावधि काले आयुधि जीवितेश पु० ईत० । यमे, प्राणवामिनि, “जीवितेशवमति जगाम ____ से”ति रघुः । जीवातौ, चन्द्र सूर्य च | प्रियनाथे त्रि. । जोवीपाधि पु० त० । सप्तसुषुप्ति जायदवस्थासु । जीव्या स्त्री० जीवाय हिता यत् । हरितक्याम्, जोवन्त्यां, गोचर -
दुग्धायाञ्च । ज रहसि भ्वा०पर अक० अनिट । जवति । अजौषीत् | जनः । ज़ गतौ सौ छात्म० सक० अनिट । जाते | अजोष्ट । जुग त्यागे वा० पर० सक० सेट इदित् । जु गति । अज गीत् । जुगुप्सा स्त्री० गुप-निन्दायां खा) सन्-अ.टाम् । निन्दायाम् । जुङ्ग पु० ज गि-अच् । वृद्धदारकने वा स्वी० इति केचित् । जुटिका स्त्री० जट-सहतौ टाप ४० । शिखायां, संहतके गे च ! जुड प्रेरण' चु० उभ० सक० सेट । जोडयति ते अज जड़त् । जुड बन्धे उदा०कुटा०पर सक० सेट । ज डति अज डीत ज जोड । जुड गतौ तु० पर० सक० सेट् । जडति अजोडीत् । । जुत दीप्तौ वा यात्म० अ० सेट् । जोतते अजोतिर । अज जोतत त जुन गतौ तु० पर° सक० सेट । ज नति अजोनीत् । जुर्व बधे भ्वा० पर०सक० सेट् । जति अजीत् । जत : जति: जुल पे घण' च उभ ० सक० सेट् । जोलयति ते अज ज लत् त । जष हप्तौ तर्क च वा चु० उभ० पक्ष वा पर०सक० सेट् । जेष- ___ यति ते जोपति अज जप्त् त अगोषीत् । जुष हाँ अक० सेवने सक० उदा० आत्म० सेट । जु गते अजोधिष्ट ।
जष्ट २० जप-त । उच्छिष्टे । . भविते वि० । जह तो० ज होत्यनया हु-बाप नि। पलाशका निर्मिते अर्द्ध
चन्द्राकतिरूपे यज्ञपात्रभेदे, पर्ण भये यज्ञपाल दे च “यस्य प.
ज हयती"ति कृतिः। ज: जर बचे घ पृ० । बन्ने , रामू हे, जटायाञ्च ।
For Private And Personal Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४८७।
जति स्त्री० ज -तिन् नि० दीर्घः । वेगे । जर वयोहानौ अक० बधे सक० दिवा० आत्म० सेट । जयते
- अज रिष्ट । ज गा:। जणं पु० जर-क्ल (उनुखड़) टणभेदे । जूर्ति स्वो ज्वर-क्तन् संप्रसारणम् | ज्वरे । जष बधे भ्वा० उभ० सक० सेट । जति ते अज धीत् अजु घिष्ट । जुत्र पु० न० ज प-घा अच् वा । मुगादीनां काथ' (यू) । जब । न० ज प-ल्यु। धाट पुष्पग्राम् (धाइफल) । ज न्यकारे वा पर ०९क० अनिट । जरति अजार्षीत् । जभ ज भण' ( हादूयोला ) भ्वादि. अात्म० सक० सेट इदित् ।
जम्भते अज म्भिट । जुम ज भ भा०अात्म• सत्र सेट । जर्भ ते अजनिष्ट । जुभ पु० ज भि-धज । मुखविकाश (हाइतोला) अ टाम् । अत्र व
ही० । ततः खार्थ कन् अत इत्वम् जम्भिकाप्यत्रध। . जक स्त्र न० ज मि-णिच् -एवन कर्म० । विपञ्चस्य जम्भोपलक्षित.
निद्राकार केऽस्त्र । जशिणी स्त्री० ज भि-णिनि । एला परायाम् । ज जरायां दिवा • पर० अक० सेट घटादि० । जीर्यति अजरत
_ अजारीत् । जीर्ण: । जरा । जरयति । ज़ जरायां वा चुरा उभ० पक्ष क्रयादि. पुरादि० अक ० सेट ।
जारयति ते ज णाति । अजीजरत् अजरत्-अजारीत् । जेमन न० जिम-ल्युट । भक्षण । जेय त्रि. जि-अर्मणि यर । जेतव्यमाने । जब गतौ मा. अात्म समा० सेट । जघते अजे षिष्ट । णिच अजि
जेषत् त। जे ह यत्न भा० अात्म० अ० सेट । अहते अजेहिट । णिच । - अजिज हत् त । जये मा० पर अक० अनिट, । जयति अजालीत् । जान ।
For Private And Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४८८] नेत्र वि० जतैव जेल प्रजादि० अण । जयशीले । पारदे पु० । __औषधे न०। जैत्री स्त्री नेत्राव जट+स्वायें अण डीप् | जयन्तीक्ष। जैन पु० जिनोदेवतास्य छण । बौद्धधर्मावलम्बिनि ईदुपासके । जैमिनि पु० वेदमीमांसारुलकर्तरि व्यासशिष्य मुनि दे। जैवाक पु. जोव-श्राटच् तत:-कण निश्च । चन्द्र, औषधे,
कर्पूरे च | दीर्घायुष्क लि. जोङ्गक पु०न० । जु गि-वर्जने एव ल नि० । अगुरुचन्दने । जोषम् अव्य० जुष-अम् । सुखे, प्रशंसायां, तुष्णीम, लङ्घने च । जोषा स्त्री० जपते जपते का ज ष-धज । नार्थाम् । जोषित् स्त्री. जुष-इति । नार्याम् ।। ज्ञ पु० ज्ञा-क । ब्रह्मणि, पण्डिते, सोमपुले, बुधे च । जप मारणे, बालोके, निशाने, तोषयो, स्तुतौ च चुरा उभ सक..
मेट घटा० । जपयति-ते अजितपत्-त । जपित लि. जप क । मारिते, ज्ञापिते च नि० जप्तोऽप्यत्र । ज्ञप्ति स्त्री०-क्तिन् । बुझौ ।। जा बोधे ऋग्रा० पर. सक० अनिट | जानाति अज्ञासीत् । जा जपधात्वर्ये चुरा. उभ० स० सेट् घटा | जपयति ते
अजिजपत् त | ज्ञा प्रेरणे चुरा० उम० सक० सेट् । ज्ञापयति ते अजिज्ञपत् त । ज्ञातमिहान्त पु० जात: सिद्धान्नः तत्त्वार्थो येन । सिवान। ज्ञाति पु० जा-कर्तरि करणे वा क्लिच । पितरि पिटवंश्ये सपि
. ण्डसकुल्यममानोदकस गोलजरूपे एक गोलोत्पन्न पिटव्यादौ । ज्ञातय न• ज्ञातेर्भाव: ढक् | ज्ञातित्व । शान न० ज्ञा-भावे ल्यु ट । सामान्यविशेषरूपे बुद्धिमान', “ज्ञानं
विधा वस्तुमात्रद्योतक निर्विकल्पकम् । सविकल्पन्तु संज्ञादिद्योतकत्वादनेकधा । संकल्पसंशयनान्तिस्टतिसादृश्यनिश्चया: अहोऽनध्यवसायश्च तथान्ये नुभवादय” इत्यु को घु नानाविधेषु बुद्धि परिणामेषु ।
For Private And Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४८८]
ज्ञानयोग पु० ज्ञानमेव योगः कौशल ब्रह्मप्राप्त्य पायो वा ।
ब्रह्म लाभोपाये निष्ठाभेदे । ज्ञानलक्षणा स्त्री० ज्ञानमेव लक्ष स्वरूप यस्याः व्याटतेः । न्याय
मते ज्ञानसाधनाय अलौकिके सन्निकर्षभेदे। सम्प्रति यद्दिषयस्य
ज्ञानं जननीयं पूर्ण तद्विषयज्ञानमेव तत्र पूर्व ज्ञातवस्तुनः प्रत्यासत्तिः । ज्ञानवापी स्त्री० काश्यां स्थिते तीर्थ मेदे । ज्ञानसाधन न० सिध-णिच्-करणे ल्य ट ६त.। इन्द्रिये । ज्ञानापोह पु० अप+उह-अतः। विस्मरण । ज्ञानाभ्यास पु० ६०। "तचिन्तन तत्कथनमन्योन्य तत्प्रबोधनम् ।
एतदेकपरत्वञ्च नानाभ्यास विदर्बुधा" इत्यु क ध्ये यविषयचिन्तादौ । जानिन त्रि. ज्ञानमस्यास्ति नि । ज्ञानसामान्य ति, तत्त्वज्ञानिनि
च 'तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त" इति गीता । दैवज्ञ पु० । ज्ञानेन्द्रिय न० त० । श्रवणदर्शनादिज्ञानसाधने बोलनेलनासिका
जिह्वात्वयू पेन्द्रिये, अन्त:करणे च | ज्या जरायां या पा• पर० अक० अनिट् । जिनाति अज्यामीत् । ज्या स्त्री० ज्या-अङ् । धनुषो गुणे मौाम्, मातरि, भूमौ च । . ज्यानि स्त्री० ज्या-तिन् । जीर्णतायां, हानौ, नद्याञ्च ।। ज्यायम् त्रि० अतिशयेन वृधः ईयसु ज्यादेश दूत श्रात्त्वञ्च । अतिः
शयर्छ । स्त्रियां डीम् । ज्य गतौ भ्वा० आत्म० सक० अनिट । ज्यवते अज्योष्ट । ज्युत दीप्तौ भ्वा० पर० सक० सेट् । ज्योतति अज्युतत् अज्योतीत् । न्युत दीप्तौ भ्वा० अात्म° अक० सेट | ज्योतति अज्योतिष्ट । णिचः ।
अजुज्योतत् त । ज्ये लि० वृद+छन् ज्यादेशः । प्रतिद्ध, श्रेष्ठ च । अयज
पु० । ज्येष्ठभागन्याम, वयोज्यछायां, ज्येष्ठस्य पत्न्यामपि स्त्री. अजादित्वात् टावेव । गङ्गायाम्, अलक्ष्मणाम्, अश्विन्यवधिके अष्टादशे नक्षत्रे च स्त्री० ग्टहगोधिकायां ( टिकटिकी ) स्त्री डीप " ज्येशीस्ते छुतेप्येव” मिति स्मृतिः।
For Private And Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४८. ]
ज्येष्ठतात पु० तातस्य ज्येछः राजदन्तादि । पितरपज (जठा) । ज्येष्ठ श्वश्रू स्त्री० ज्यठत्वात् पत्न्याः अयजत्वेन अविवाह्यत्वात् पत्नी. मान्यतयवात्मनो मान्यत्वाच्च श्ववरिय | पत्न्याज्य छमगिन्याम् । ज्येष्ठसामन् न० मूर्बान दिय इत्यस्याचि गीते सामनि, तत्मामाङ्ग
बते च । ज्येष्ठाश्रम पु० ज्येष्ठ धामो यस्य । “यस्मात् त्रयोप्यामिणो
ज्ञानेनावेन चान्वहम् । ग्टहस्थेनैव धार्यन्त तस्मात् ज्येष्ठाश्रमो __ ग्टही"त्य को ग्टहस्थाश्रमे । इनि | ग्टहस्थाश्रमीत्यप्यत्र । ज्येष्ठ पु० ज्येष्ठामावण युक्ता पौर्णमासी ज्य ही सास्मिन् मासे अण । स्वनामख्याते चान्द्र मासे ।
[तत्र व तत्सम्भवात् । ज्य ठी स्त्री ज्यघायुना पौM मासी अण् । चान्द्रज्येष्ठमासपौर्णमास्याम् ज्य ष्ठय न० ज्य ठस्य भावः ष्यञ् । ज्येषत्व "विप्राणां ज्ञानतो ज्यै”. मिति मनुः ।
[ज्यवते ज्यास्त । ज्यो नियमे उपनये 'अतोपदेशे च भ्वा० अात्म० सक० अनिट् । ज्योक् अ. ज्यो-डोकि । सम्प्रत्यय, कालभूयत्वे, शीघ्रतायां, प्रश्न च । ज्योतिरिङ्ग पु० ज्योतिरिव इङ्गति इगि-गतौ अच् । खद्योते
युन् । ज्योतिरिङ्गणोऽन्यत्र । [ज्योतिःशास्वामित्र । ज्योतिविद् पु० ज्योतिष सूर्यादीनां गत्यादिक वेत्ति विद-किम् । ज्योतिश्चक्र न० त० । स्र्यादीनां ज्योतिपा. मण्डले, सप्तविंशतिभ
यो तश्चक्रस्ति मतवायुगमि"न्य के सप्तविंशतिनक्षत्रात्म के राशि चक्र च ज्योतिशास्त्र न. ६ त५ । ग्रहनक्षत्रादीनां गति स्वरूपादिनिर्णा__ यके “पञ्चकन्धमिद शास्त्र हीरागणितसंहिताः । केरल:
शकुन चेति ज्योतिश शास्त्रमुदीरितमित्य को पञ्चाङ्ग शास्त्र । ज्योतिष न० ज्योतिरधिकत्य कृतोग्रन्थः नि. न वृद्धिः । ज्योतिः
शास्त्र । वृहौ। ज्यौ तिघमप्यत्र । ज्योति क पु० ज्योतिरिव इ.याथै कन् । चित्रकरने, मेथिकावीज,
गणिकारीने च । स्वार्थ कन् । पहनक्षत्रादिषु ब० ब० । ज्योतिम तीखतायाम् स्त्री० मेरो शृङ्गान्तरे न ।
For Private And Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४८१1
ज्योतिष्टोम पु ज्योतीत्रि स्तोमायस्य पत्त्वम् । घोड़किसाध्ये यज्ञभे है। ज्योतिष्मत् पु० ज्योतिरस्त्यस्य मतप् । सूर्ये प्लवदीपस्थ पर्वतभेदे च
(मालकाङ्गनी) लताभेदे । रालो, योगशास्त्रोक्त चित्तचिभेदे च
स्त्री० डीम् । ज्योतिर्युक्त त्रि. | ज्योतिस पु० द्योतते मन्यतेऽनेन वा धन-सुन अादेर्दस्यजः ।
सूर्य, अग्नौ, मेथिकाने च । नेत्रकनीनिकामध्यस्थ दर्शनसाधने, पदार्थे, नक्षत्रे, प्रकाशे,. स्वयंप्रकाशे, सर्वावभासके
चैतन्ये च न० । ज्योत्स्ना स्त्री. ज्योतिरस्त्यस्याम् न उपधालोपश्च । कौमुद्याम् चन्द्र
किरण च । डीम् । ज्योतिर्युकरात्रौ, ( झिङ्गा ) पटोलि कायां
रेभाकानामगन्धद्रव्य च स्त्री० । ज्योतिषिक पु० ज्योतिष शास्त्रं वेत्त्यधीते वा ठक् । दैवज्ञ । वि अभिमवे भ्वा० पर० सक० अनिट् । ज्जयति अज्न पीत् । जो वयो हानौ या० चुरा० उभ० पक्ष मा. पा० प० अ० अनिट
__ ज्वाययति ते विणाति अजिज्नयत् त अन्नधीत् ।। ज्वर रोगे भा०प०अ० सेट् प० । ज्वरति अज्वारीत् । ज्वरयति ते । ज्वर पु० ज्वर-घ । स्वनामख्याते रोग दे ।। ज्वरघ्न पु० ज्वर हन्ति हन-टक । गुडुच्याम्, वास्त के च । ज्वर
नाशके त्रि० । मनिष्ठायां स्त्री० डीम् । ज्वरान्तक पु० अनयति अन्न+तत् करोति णिच् ख ल ६० ।
नेपाल निम्ब, पारगबधे, लौहघटितौषधभेदे च । ज्वरनाशके त्रि। ज्वरापहा स्त्री० ज्वरमपहन्ति अप+हन-ड। (वेलशुण्ठ) विल्वशु
ण्याम, बिल्वपत्रवाञ्च । ज्वरनाशके वि० । ज्वरित वि. ज्वरः सञ्जातोऽस्य तारका० दूतच । ज्वरयुक्त। ज्वल दीप्तौ चलने च भा. पर०अक० सेट् घटा० ज्वला । ज्वलति
अज्चालीत् । ज्वलयति । ज्वलः ज्वालः । ज्वलन पु० ज्वलति ज्वल+युच् । वहौ, चित्रकरणे च | भावे
ल्य ट । दीप्तौ दाहे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अवलनाश्मन परः । सूर्य कानमा, उलयले
[ ४८२] अवलनाश्मन् पु० ज्वलप्तीति ज्वखनो देदीप्यमानोऽर्क किरणसम्मति
अश्मा उपलः । सूर्य कान्तमणौ। ज्वलित लि. ज्वल-क्त । दग्धे, दीप्ते, उचले, भाखरे च | ज्वाल पु० ज्वल-ण । अग्निशिखायाम् । स्त्रीत्वमपि टाप । दग्धाचे दाहे च । दीप्ते वि० ।
[त्वात् । वच्छौ । ज्वालजिह्न पु० ज्वान्त: शिखेव जिह्वा यस्य दाखवस्तुलेहकज्वालामुखी स्त्री० पीठस्थानभेदे | ज्वालामुख्यां महाजि हो देव
उन्मत्तमरवः । अम्बिका मिद्धिकामाम्नी स्तनो जालन्धरे ममेति तन्त्रम् ।
झ झ पु० झग संहतौ ग्रहे पिधाने वा ड | मझावाते, सुरगुरौ, इन्द्रे,
ध्वनौ च । नष्टद्रव्य वि० ।। कतार पु० झमित्यव्यक्त शब्दस्य कारः क-घञ् । धमरादिशब्द । झङ्कति स्त्री० झन् इत्यव्यक्तशब्दस्य कतिः -निन् । कांस्थादेवं नौ। 'झमा स्त्री० झमितिकृत्वा झयते यत्र ड ध्वनिभेदे, तथाध्वनियन प्रचण्डानिले च।
[बातादयोऽन्यत्र । मजानिल पु० झञ्झाप्रधानोऽनिल: शाक० । प्रचण्डानिले भझाझट संहतौ भ. १० पर० अक० सेट । झट ति अझाटीत् अझटीत् । झटा स्त्री० झट-छाच् । शीने । झटिति अव्य ० झट किए झट इण-तिन् ६३० । शीघ्र । झन(ण)त्कार पु० झन (प)दित्यव्यक्त शब्दस्य कारः क-घञ् ।
कङ्कणादिध्यनौ। झम भा०पर सकलसेट । झमति अझमीत् । झमित्वा-झान्त्वा झान्तः । झम्म पु. झम-पनु, झमिति कृत्य पतति पत-ड वा । वेगेनो दि.
देशादास्फालनपूर्वकपतने, लम्फ च । स्त्रीत्वमपीच्छति । पातालझम्माच ताः इति वीरचरितम् ।
[तत्रैवार्थे । झर पु० 9-अप् । नि:रे उत्साधिगते जलप्रवाहे । अङ् टाप ।
For Private And Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[४८३ झर्च (छ)(झ) उक्नौ मम ने च न० पर० सक० सेट । झर्च (छ) (झीति
अझर्ची (वी)(झी)स् । झर्भर पु० झर्भ-अरन् । (झांज) इति ख्याते वाद्यभेदे पटहे, ____ कलियुगे, भदभेदे, च । वाद्यभेदे स्त्री० डीम् । झलमला स्त्री० जखन्त जलति अन् प० । इस्तिकर्णास्फालने । झल्ल पु० जातिभेदे । झलक पु० न० झर्भ-ख ल ४० । कांस्यवाझ्यभेदे “शिवागारे भन्न____ कञ्चेति तिः ।
[स्त्री० टाप । झलरी स्त्री० झर्भति झर्भ-अरन् प० । वाद्यभेदे। शुद्ध, लोहे च झष बधे भा० पर० सक० सेट । झपति अझाषीत् अझषीत् । मष ग्रहण पिधाने च भा० उभ० सक० सेट । झषति-ते अझा
घोत् अझघीत् । झष पु० मष्यते कर्मणि ध | मत्स्ये, मीनराशौ च । भावे-ध ।
तामे | अच। खिले, वने च न० । नागवलायां स्त्री। झषकेतु पु० भयो मीनो मकरो वा केतुर्यस्य । मदने । अषके___तनादयोऽप्यत्र । [भूम्यामल यां यूथिकायाञ्च स्त्री० टाय । फाट पु० झट-णिच-अच् । निकुळे, कान्तारे, बणादीनां माझ्ने, झाटल पु० झट-णिच् अलच । शुण्ठीपारुलौ । झामक न० झम-कर्मणि एषुल् । (झामा) अतिशय पकष्टकायाम् । झाबु पु० झा-इति वाति मछति बा-डु। ( भाउ ) वृक्षभेदे स्वार्थ
कन् । तत्व । झिङ्गाक म. लिगि-याक ४० । (झिङ्गा) फलभेदे । झिङ्गिनी स्त्री० लि गि-णिनि पृ. । झिङ्गिनीरजे, उलकायाञ्च । झिङ्गी स्त्री० खिगि-अच् गौरा० डीम् । भिगिनीयन। (भिङ्गा) । झिमो स्वी० भिज्मा अस्त्यस्याः अच् गौरा० डीम् । झिल्ला
(झिझिपोका)।
For Private And Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ 828 ]
झिण्ठी स्त्री० किमिति रटति अच् पृ० गौ० ङीष् । ( काटि) वृक्ष
भेदे । स्वार्थे कन् । कावार्थे | [(पोका ) | भिरिका स्वी० झिरीति कायति शब्दायते के क । झिलाम् । झिल्ली स्त्री० चिह्नति चिलाच् ० गौ० ङीष् । (पिका)
कोटभेदे | संज्ञायां कन् । बातपरुवौ वच । झुण्ट पु० लुण्ठ – अच्-पृ० । श्रकाण्डे द्रुमे, स्तम्ब, गुलमे च | वयोहानौ दिवा पर० अ० सेट | झीर्य्यति अकाशेत् झारा झ गत HT० आत्म० सक० अनिट । भवते
प्रोष्ट |
"
ञ
ञ पु० दृषे, शुक्रे कुटिलगतौ, गायने, घर्घरध्वनौ च ।
ट
निखने, च । करङ्क-टङ्कारे च न० । इदित् टङ्कमति - ते टटङ्कत्-त । कोमे, कोषे, खते पापाणभेदनेऽपरिमाण े जङ्घायां नीलकपित्थे,
ट पु० टल-ड | वामने, पाढे, 2क बन्ध े चु० उम० सक० सेट टङ्ग पु० ढकि घञ - अच् वा । चतुर्मांषकरूपे
、
च।
खनित्र े, दर्पं च पु०न० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
टङ्कक पु० टङ्क्यते ६ञ् सज्ञायां कन् । (तङ्का) रज्जतमुद्रायामु टङ्कन पु० टकि-युच् । चारमे दे (सोहागा ) |
टङ्कानक पु० टङ्क कोपमानयति उद्दीपयति यन- णिच् एव ल्
I
ब्रह्मदारुष्टक्षे (वामनगाळा) ।
टङ्कार ५० टङित्यव्यक्तशब्दस्य कारः
- घञ् । ध्वनिभ दे धनुज्य -
कर्षणज े शब्द, विमय हेतु के शब्द च ।
टङ्ग ५० टकि-अच् पृ० । (टाङ्गि) व्यस्खभ दे, जङ्घायाञ्च । टङ्गन पु० टकि- युच् ४० | (सोहागा) चारभेदे । टङ्गिनी पु० टर्किक - णिनि ट० । (याकनादी) पाठायाम् ।।
टल विलवे वापर० अ० सेट् ज्वला ० | टलति अटालीत् । टलटाल
For Private And Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४८५ ]
टिटि (हि)भ पु० टिटि (हि) इत्यव्यक्तशब्द' भाषते भाष-ड | (टिटिर)
पचि दे । स्वार्थे कन्
वार्थे । टिप नोदमे चुरा० उम०सक० सेंट् । टेपयति - ते काढीदिपत्-त । टिप्पनी स्त्री० टिप्-किप् टिपा पन्वते स्तूयते यच् । टीकायाम् ! टोक गतौ भ्वा० आत्म० सक० सेट् । टोकते टीकिष्ट । टोका खो० टीक-क । विषमपदव्याख्यानरूपायां वृत्तौ । टुल विप्लवे म्वा० पर०० मेट् । वलति बङ्गालीत् ।
5
ठं पु० मण्डले चन्द्रविम्ब शून्य महेश्वरे दृहदुध्वनौ च । ठक्कुर पु० देवप्रतिमायां, हिजोपाधिभेदे च ।
ܬ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ड पु० डी-ड | वाड्याग्नौ, शब्द, चासपचिणि, शिवे च । डङ्ग (ङ्गा) स्वी० कर्कटीम दे ।
'डम संहतौ वा चुरा० उभ० पच्च भ्वा० व्या० क० सेट् उपयति - ते डपते काडीडपत्-त । श्रपिष्ट |
डब राशीकरण वा चुरा उभश्पक्ष भ्वा० आत्म० सक० सेट् इदित् । ] डम्बयति - ते डम्बते बडडम्वत्-अडम्बिष्ट ।
डब प्रेरण वा० चरा० उभ० पक्ष भ्वा० पर०सक० मेट् । इदित् । डम्बयति - ते डम्बति खडडम्बत् बडम्बीत् ।
उभ संहतौ वा चुरा० उ० पच े वा यात्म० सक० सेंट् । इदित् । डम्भयति - ते जन्मते खडडम्भत्-त चाम्भिः ।
डमरु५० डस् इति शब्दम् इयर्त्ति - उन् । वाद्यभ ेदे कापालिकयोगिवाद्ये, चमत्कारे च ।
डलक न० वंशादिरचिते पालम दे डाला) |
विथ पु० कामये मृगे |
डन्डु (हू) पु० दह उ (ऊ) मृगयादि० नि० | नकुचे (मान्दार) !
For Private And Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ४८६]
डाकिनी स्त्री० डाकानां समूहः इनि। काल्या गणम दे । डामर पु० शिवोको तन्त्रशास्त्रभेदे । डिण्डिम पु. डिण्डि इति पदमिनोति प्रकाशयति मि-ड । वाद्य: भेदे (पान यामाला) क्षों दे च ।
[ फेने । डिण्डि(ण्डीर पु० डिण्डि इतिशब्दोऽस्त्यस्य रः पूर्वपददीर्घः समुद्रडित्य पु० काठमये गजे "श्यामरूपो युवा विद्वान् सुन्दरः प्रियदर्शनः ।
सर्वशास्त्रार्थ वेत्ता च डियइत्यभिधीयते' इत्य के पुरुषमे दे च । डिप संहतौ वा चुरा० उप० पच्छ वा० श्रात्म० छाक० सेट् । उप_यति-ते डेपते अडीडिपत् त । डिप प्रेरण' वा च०उभ पक्ष तदा०कुटा० च पर०मक० सेट् । डेप
यति-ते डिपति अडीडिपत्-त अडिपत् अडिपीत् । डिप संहतौ वा चुरा० उ०पक्ष भ्वा०यात्म अकल्मेट दित् । डिम्प
यति-ते डिम्पते अडिडिम्पत्-त अडिस्पिष्ट ।। डिव प्रेरणे वा चु०उभ० पक्ष वा पर० सक० सेट् इदित् । डिम्ब .. यति-तेडिम्बति अडिडिम्बत्-त अडिम्बीत् । डिभ संहतौ वा चुरा० उभ० पक्ष भा० पर० सक० सेट् इदित् ।
डिम्भयति-ते डिम्मति । अडिडिम्भत् त अडिभीत् । डिम हिंसने सौ० पर० सक० सेट् । डेमति अडेमीत । डिम पु० डिम-क | दृश्यकाव्यरूपनाटक दे । डिम्ब पु०डिबि-घञ् । शिशौ, अण्ड, लिहानि, विलवे, अशस्त्रे कलहे,
एरण्ड ,भयहेतुके-ध्वनी, मये, भ्रमरे पुकषे च न० । डिम्बाहव पु० डिम्बतुल्य आहवः । टपतिन्य युद्ध । डिम्भ पु० डिभि-अच । मूर्खे, गियौ च । खार्थे कन् अव
__ अतिशियो स्त्री०। डी नभोगतौ भा० प्रा० अक० मेट । डयते अडयिष्ट डीनः । डी नमोगतौ दि० प्रा० अक० सेट । डीयते अडयिष्ट डोनः । डोन न० डी-भावे क। पशिणां गतौ तविशेषो वाचस्पत्य ।
For Private And Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[820]
डण्डुभ पु० डण्ड - इत्यकरणदं भवति तेन भाति वा भण-भावा
ड (ढोडा) इति ख्याते सर्पभेदे |
डोर न० दोष्+रा+ड पृ० हस्तवाहादौ बन्धनल े स्वार्थे कन् कात्रैव ।
៩
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ढ पु० ढक्कायाम्, शुनि, तलाङ्गले, निर्गुण, ध्वनौ च । [ भेदे | ढक्का स्त्री० ढक् इति कार्याति के क । यशःपट हे स्वनामख्याते वाद्यटुट अन्व ेषणे भा० पर० स० सेट् दुष्टति दुष्टोत् । मुगिट पु० ढण्ट-इन् । गणेशे काश्यां प्रसिद्ध दुण्डिराज | ढोल पु० दोलायमानो वाद्यते पृ० । खनामख्याते वाद्यभ ेदे | ढोक प्रेरणे गत्याञ्च भा० चात्म० एक० सेट 1 ठोकते अढौकिष्ट णि'च ग्रडुढौकत्-त |
0
गा
ण पु० णख गतौ ड पृषो० णत्वम् । बिन्दुदेवे, भ ूषणे, गुण वर्ज्जिते, जलस्थाने, निर्णये, ज्ञाने च ।
लक्ष गतौ भ० पर० स० सेट । नन्नति प्रगचति अनक्षीत् णोपवेशत्वात् सति निमित्ते पत्वम् एवमन्य धामपि ।
गख गतौ मा० पर० स० सेट । गोपदेशत्वात् गत्वम् । नखति प्रणखति । अनखीत् अनाखीत् ।
ण्ट नृत्य े साभिनये नटकार्ये हिंसायामयं न पोपदेशी । भा०प० क० मेट । नटति प्रणति अनाटीत् अनटीत् । हिंसायाम् प्रनटति । [[णिच् नटयति कानीनटत् । रोट नटत्ये भाग पर०वटा० । नटति प्रपठति नाटीत, कानटी I पद अव्यक्तशब्द भा० पर ० अक० सेट | नदति प्रणदति अनादीत नदीत ।
यद माझेच उभ सक० सेठ । नादयति - ते प्रणादयति अनीनदत -त ।
For Private And Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ४८८]
एभ हिंसे भा० आत्म०सक सेट । नमते प्रणभते अनमत अनभिष्ट । णभ हिंसे दिवा० क्रया च पर० सक० सेट । मस्यति प्रणभ्यति
नमाति प्रणम्नाति । अनाभीत अनभीत् । राम शब्द अक• नतो सक० मा. पर० अनिट । ममति प्रणमति चमसीत् नत्वा नतः ।
[अनयीत । णय गौ रक्षणे च भा० पर० सक° सेठ । मयति प्रणयति गई शब्द भा० पर० अक० सेट नई ति प्रणई ति अमहीत. णल बन्ध भ्वा० पर° सक० सेट ज्वला० । मलति प्रणलति । अना
लीत । नखः नालः ।। णश अदर्शने नाणे च दिवा. पर. क. वेट । नयति प्रणश्यति
अनेशत अनशत् । अशान्तत्व न पत्वम् प्रनरः । णस कौटिल्य भा० आत्म० छाक० सेट । ममते प्रणमते । अनसिष्ट । रणह बन्धने दिवा० उभ० सक० अनिट नाति-ते प्रणात ते ।
अनात्मीत अमद । णास ध्वनौ भा० आत्म० अक० सेट । नासते प्रणासते अनानिष्ट ।
__ अननासत -त । णिक्ष चुम्बने भा० पर० सक० सेट । निनति प्रषिक्षति । जन्म वा ___ण त्वमिति पाणिनिः ।।
[निष्ट । गिज शोधने अदा० आत्म ° सक० सेट इदित् । णिशा प्रणित अनिणिज शोधने ज ० उम० सक० अमिट । मेनेति प्रण नेक्ति । ने
निक्त अनिनत -अनक्षीत् अनिन । णिद सन्निधाने अक० निन्दने सक० भा० उभ० सेट । नेदति-ते
प्रणेदति-ते । अनेदीत् अनेदिष्ट । णिद कुत्मने भा० पर० स० सेट दित् । निन्दति प्रणिन्दति ___अनिन्दीत कत्म वा पत्वमिति पाणिमिः । णिल दुर्योधे तुदा• पर० सक • सेट । निलति प्रणित शि | अनेलोत् । पिव मेके भा० पर. पक० सेट, इदित् । निम्बत परिणम्बति ।
अनिम्बीत ।
For Private And Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[82]
शिसमाधौ
पर०स० सेट । नेशति प्रण शति काशीत् ।
व
•
णिष के भा• पर० सक० मेट । नेधति प्रणेषति काणेषीत । णित चुम्वने बी०सक० सेट इदित । निंस्त प्रसिंस्ते ध्वनिंसीत् कृत्स ु वा णत्वमिति पाणिनिः । ['षीत् । कि० कानि । नयति प्रणयति - भ० पर० सक० सेट । नीलति प्रणीलति
णौ प्रापणे भा० उभ० णीज़ मीलताकरण भ
चा नीलीत् ।
1
व
पोव स्थौल्य पर सक० सेट ! नीवति । प्रणयति । नोवीत् | णु स्तुतौ दा० पर० सक० वेट् । नौति प्रणौति कानावीत् कानौषीत् नुनुविय 1 गुद प्रेरणे तुहा॰ उभ० सक० का निट । उदति - ते प्रणुदति नौहोत अनुत्त !
ग्णू स्तुतौ त० कु ० पर॰सक० सेट णेद मन्निधाने उभ० एक० सेट पेषगत मा० वा० क० सेट । नेपते प्रणषते | छानेषिष्ट का नि
| दुधति प्रभुवति प्रणुत्रति नुवत । । नेदति - ते प्रदति-ते ।
•
मैषत् त । एते धातवः नादिका व्यपि सति हैता पत्व कार्य
→
द्योतनार्थं गणे गोपदेशितया पठिताः प्रयोगे तु दन्त्यनादय एक पुनः प्रादियोगे पत्वमुपयान्ति ।
त
पुच्छ,
क्रोड,
त पु० तक - महने हासे वा ड । चोरे, अन्ते,
ेच्छ े, रत्न े शृगालपुच्छ े च | तरले, पुण्य स्त्री० न० । तक सहने हासे च भ्वा०पर०सक ० सेट् । तकवि व्यताकोत् अतीत् । तक दौथे वा० पर० क० सेट् इदित् । तङ्कति अतङ्कीत् । तक्र म० तक रक् । चतुधाशजलयोगेन मथिते दनि । तक्रकूर्चिका स्वी० ( छाना ) पके उष्णदुग्धे तक्रयोगेण जातायाम् यामिक्षायाम् ।
तक्ष का वा भ्वा० पच े खा० पर० सक० देव् । तचति तक्ष्णोति व्ातचीत्-तचिता व्रताचीत् तष्टा । भाने तु संतचति ।
For Private And Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५०० ]
तक्षक पु. तक्ष-खुल् । विश्वकर्मणि, घई को, ( कुमार ) कश्यपस्य
सते नागमेदे च । तक्षणी स्त्री० तच्यतेऽनया ल्युट । वास्याम्, ( वारम् ) काठ तक्षणसाधने अस्वमेदे च ।
नक्षत्र च । तक्षन् पु. तक्ष-कनिन् । स्वष्टरि, बर्द्ध कौ, विश्वकर्मणि, चित्रातक्षशिला स्त्री० सिन्धुदेशे नगरीभेदे ।। तग गतौ भा० पर० स० सेट इदित् 1 तगति अतङ्गीत् । तगर पु० ग-अच् तस्य क्रोडस्य गरः । (टगर) इति वृक्ष । तनम न० तकि-ल्युट । दुःखेन जीवने । तत् स्वभावे जने । तच्छील नि तत् शील यस्य । स्वभावतः फलनिरपेक्षतया प्रवर्त्त माने तट उच्छाये भा० पर० सक० सेट। तटति अताटीत्-अतटीत् । तट लि० तट-अच् । कूले नद्यादेस्तीरे। अमरमते स्त्रियां डीम् । तट घाइतौ चु० उभ० सक० सेट् । ताटय त-ते अतीतटत् त । तटस्थ वि० सटे तिति स्था-क | तोरस्थ, समीपस्थे, मध्यमप्रविश्य -
वान्तिकस्थ, स्वरूपातिरिक्त विशेषण च ।। तटाक पु० तटमकति अक-यक्रगतौ अण् | तड़ागे । तटाग पु. तटमगति अग-बक्रगतौ अण् । जलाशयभेदे तड़ागे । तटिनी स्त्री तट+अस्त्यर्थ इनि । नद्याम् । तड दीप्तौ पाहतौ च चु० उभ० उक० सेट । ताड़यति ते अतीतत् त । तड अाहतौ भ.० अात्म० सक० सेट् इदित् । तण्डते अतण्डिट । तडाक पु. तायते मा हन्यते तटोऽनेन तड-पाकन नि० । जला__शयभेदे लड़ागे । तड़ाग ए० तड़-नि० । “प्रशस्तभूमिभागस्थो बड़सम्बत्मरोपितः ।
जलाशयस्तड़ागः स्या"दित्य क्त "शतेन धनुर्भिः पुष्करिणी, नि. मिदीर्घिका, चतुर्भिोणः, पञ्चभिस्तड़ाग" इति वशिझोत पञ्च. शतान्यूनधनुर्मिते विसहस्त्रान्य नहस्तक्षेत्रफलके पञ्चचत्वारिंश इस्ता
न्यूनदीर्घ विस्तारे जलाशये, कूटयन्त्र च । तडा(टाघात पु० उच्च: करिकराघात तडा (टा) घास शिटु बुंधा
ना
तड
।
प
.
८4
For Private And Personal Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५०१ ]
इत्य कायां वप्रक्रीडायाम् अभ्यस्यन्नि "तडा(टा)धात"मिति कु•i तडित् स्त्री० ताड़यत्यवम् चुरा० तज-इति नि: हखः । विद्याति । तडित्व पु० तडित् अस्यस्य मतप् मस्य वः । मेघे, मुस्तके च । तण्डक पु० तडि--ण्वु ल । खाने, फेने, समासप्राये वाक्य', रह
दारुणि, तरुस्कन्ध च । मायाबद्धले, उपघातके च जने नि ।
परिष्कारे पु० न० । [गाके च । विडङ्ग पु. स्त्री० टाम् । तण्डन्त पु० तडि -उलच् । धान्यादिसारे-निस्तुचे धान्यादौ, तण्डलीयतण्ड लीय पु० तण्ड लाय हितं छ । (नुद्रनटे) (चापानट') शाकमदे,
विडङ्ग च । खार्थे कन् उक्तशाके । तण्ड लौयिका स्त्री० तण्ड लाय हिता छ संज्ञायाम् कन् । विडङ्ग । तण्डु लेय तण्ड लाय हिता ढ | तण्ड लीयशाके । यत् । तण्डु ल्योऽयात्र। तत् अव्य. तन-किप । क्षेतौ ।
[पृथौ च वि०। तत न• तम-क। वीणादिवाये। वायो पु० । व्याप्त, विन्त ते, ततपत्री स्त्री० तत पत्र यस्याः । कदल्याम् । ततस्त्य त्रि. अव्ययात् त्यम् । तत्र भवे । तति स्त्री. सन-तिन् । श्रेणौ। तत्काल पु० सः कालः । वर्तमानकाले । तत्कालधी वि• तस्मिन् उचिते काले धीर्बुद्धिर्यस्य । अनिष्टादिनि
___ वारणाय झटिति प्रत्य त्पन्नबुवौ जने । तक्रियः लि. वेतन विना स्वभावतः सा क्रिया कर्म यस्य ।
कर्म करणशीले, वेतम विना कर्मकारे। तत्क्षण पु० सचासौ क्षणः कालः । सद्योऽर्थे । तत्त्व न्य) न० सन-किप ततो भावः तस्य मायो वा त्व वा सलोपः।
याथार्थ्य, स्वरूपे, अनारोपित स्वरूपे, परमात्मनि, ब्रह्माणि तदिति सर्य नाम सर्वे च ब्रह्म तस्य नाम सर्वनाम तस्य भावः । ब्रह्मत्वे । विलम्बिते सत्यवाद्यादौ, चेतसि, वस्तुनि, साङ्कयोक घु पञ्चविंगतो
पदार्थ घ । तत्त्वज्ञान न० ६० । यथार्थ ज्ञाने, ब्रह्मचाने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५०२ ]
तत्पर लि. सत्परमुत्तम यस्य । तहते, तदासको च | तत्परायण नि० तदेव परमयन यस पत्वम् । सदाम । तत्पुरुष पु० व्याकरणोन समामभेदे । तत्फल पु• तमोति किम् सत् विस्तीर्ण फलति विकाशते अच् । पुष्प
मालविकाशिनि कुवलये, कृष्णौषधौ चोरनामौषधौ च । तत्र अव्य ० तस्मिन् कालादौ लल् । तसिनित्यर्थे । तत्रत्य त्रि. तल भवः अव्ययात् त्यम् । तत्र भने वस्तुनि । तत्रभवत् त्रि० स: पूज्योभवान् प्रथमार्थे बल ततः कर्म० । पूज्ये
स्त्रियां डीम् । तत्रभवती “तवापि तत्रभवतीति नैषधम् । तथा अव्य० तेन प्रकारेण प्रकारे थाच् । साम्य , अभ्युपगमे, पृट
प्रतिवाक्य, समुच्चये, निश्चये च । तथागत पु० यथा पुनरात्तिन भवति तथा गतो ज्ञातः । बद्धमुनौ । तथाच अव्य० तथेति चिनोति चि-ड | पूर्वोक्तार्थदृढीकरण । तथाहि अव्य० तथा च हि च छ । निदर्शने प्रसिदमेवेत्यर्थे । तथ्य न० । तथा तल साधु यत् । सत्य । तद्दति लि० । तद् त्रि० तन-अदि डिच्च । पूर्बो के बुद्धिस्थे, परामर्शय ग्ये विप्रकृष्ट
विषये च । ब्रह्मणि म० । 'ओं तत्मदिति निर्देशो ब्रह्मण”
पूति गीता । तदा अव्य• तस्मिन् काले दाच् । तस्मिन् काले इत्यर्थे । तदात्मन वि० स यात्मा यस्य । सत् स्वरूपे । तदात्व न० तदेत्यस्य भावः तदा+त्व । तत्काले । तदानीम् अ० तस्मिन् काले-तद्+दानीम् । तदेत्यर्थे । तहत त्रिः तस्मिन् गत अासक्तः । तत्परे एकान्तचित्ततया तलासन । तद्गुण पु० अलङ्कारोको अर्थालङ्कारभेदे। तद्गुणःसंविज्ञान पु० तत्र बहुबीहौ गुणस्य गुणीभ तस्य (विशेषणस्य)
संविज्ञान विशेष्यपारसन्न्य ण बोधन' यल । व्याकरणोतो बहुब्रोहिसमासभ दे भवति च लम्ब कर्णमानप्रेत्यादौ गुणीभ तस्य कर्ग स्याम्यानयनम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तड्डन लि. तदेव धन यस्य । कपणे स हि ममेव धनमपO
प्रतयावधार्थ यात्मनि तनित्वमेवाभिमन्यते । तहम्मन् वि० उद्देश्यान्तर विनाऽपि स एवं धर्मो यस्य अनिच
ममा । स्वधर्मोऽयमिति बुद्ध्या धर्माय प्रवर्तमाने जने । तद्धित पु० तेभ्यो विग्रहस्थतत्तत्प्रक्षतीमा विशिष्टतया प्रयोगेभ्यः
हितः । व्याकरणोक्त प्रत्ययभ दे । तद्रि अवसादे मोहे सौ० पर० अक० सेट दित् । तन्द्रति अतन्द्रीत् । तहत अव्य ० तेन तुल्य या तुल्या सा चेत् क्रियेत्यर्थे यति । तत्पश
क्रियावति । तस्य सल वा तुल्यमित्यर्थे वति । तत्त ल्यऽर्थे यथा सइत् शिवस्य विभता, तहत् शिवे भक्तिरित्यादि । तद् अस्यर्थे
मतप मस्य वः । तविशिष्ट वि० । सन विस्त तो तना. उभ. सक० सेट् । तनोति तनुते अतानीत्-अत
नीत अतत-छातनिष्ट ततान तेने। तमित्वा-तान्या । तन उपकारे बवायां शब्द याघाते च बा. चुरा० उभ० पत्र
मा० सक० सेट । तानयति ते तनति अतीतनत् त अतानोत्
अतनीत् । उपमर्गात् दैत्र । अातामयति दी! भवति । तनय पु० तनोति कुलम् तन-कयन् । पुत्र । दहितरि, चक्रकुल्यायां,
लतायां, इतकुमार्याञ्च स्त्री० टाम् । तनिमन् पु० तनो भर्भावः इमनिच् । तनुत्व, काश्ये च | तनु स्त्री तन-उ । देहे, मूत्तौँ वा अङ्, तनूच छल्ले, विरले, कशे
च लि० । स्त्रियां वा डीप तन्वी तनुः । तनुच्छाय पु० तन्वी छाया यस्य । वर्वरकवच'। ६त। देहच्छा___ यायां स्त्री० न० 1
[स्त्री० देहजातमा लि। तनु(न)ज पु० तनोः तन्था वा जायते जन-ड | पुत्र । इहितरि तमुत्न न० तनु देह त्रायते क । कवचे । ल्युट । तनुवाणमप्यत्र । तनु त्वचा स्त्री० तन्वी त्वचा वल्कल यस्याः। क्षुद्राग्निमन्थे । तनुपत्र पु० तनूनि शानि पत्त्राणि यस्याः । इङ्गुदीयते ।
For Private And Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५०४ ]
मनुभस्वा स्त्री० तनोर्देहस्य भस्त्र व । मासिकायाम् । कर्म ।
चुद्रभस्त्रायाम् । तनुभृत् पु. तनु देह विभर्ति अात्मत्वे नाभिमन्यते भ-किम् | जीवे
“या दुस्यजा तनुभृतामिति भागवतम् । तनुमध्या स्त्री० तनु क मध्य यस्याः। कशमध्यायां स्त्रियां,
घडक्षरपादके छन्दोभ दे च । तिनुवार न० तनु देह पृणोति -अण् उप० । कवचे, सन्नाहे च |
तनुवीज पु० तननि शानि वीजानि यस्य । वीजबदरे । तनुस् न० तन-उसि । देहे । तनुनपात्() पु० तनू न पातयति पत-णिच्-किम् । अग्नौ,
जठरस्थत्वेऽपि भक्ताचपाचनादस्य देहापातकत्वम् । तन न पाति रक्षति पा-शट । वहौ। अत्र पने तननपान्ती इत्यादिभेदः तन्वा जन कश पाति तनून तादि तदत्ति अद-कम् । वनौ
अस्मिन् पक्ष तन नपादी इत्यादिभदः । तनाह न० तनौ रोहनि रुह-क। लोमनि पक्षिणा पक्षच तनु____ मुत्फ जतनूरुहीकतामिति नैषधम् । तन्च गती भा० पर० सक० । तञ्चति अतञ्चीत् । तञ्चित्वा तवा ! तनच सोचने रुधा० पर०सक. वेट । पाणिनीयगणे अन्ज साह
चादय वेडेव वोपदेवगण उदित्करण प्रामादिकम् । तनक्ति . अतचीत् अतासीत् । तन्ज सङ्कोचने रुधा० पर• सक० । पाणिनीयगण (तन्चू) इत्यत्र
तन्ज इति पाठान्तरम् अन्ज साहचर्थात् अयमूदित्त्वात् वेडेव ।
तनक्ति छातचीत् अताङ्घोत् । तन्तु पु० तन-तुन् । पाहे, अपत्य', मन्नतो, सूत्रे च । तन्तुकीट पु० तन्तोः कीटः । (युटिपोका) कीटमे दे । तन्तुनाभ पु० तन्तु भावस्य अच् समा० । (माकड़ मा) लू तायाम् । तन्तुनिर्यास पु० तन्तुरिव निासो यस्य । तालच ।। तन्तुपर्वन् न० तन्तोः यज्ञोपवीतस दानरूप पर्व । घान्द्रप्रावरणपौ.
For Private And Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५०५ ]
स् मास्याम् तद्दिने हि वामनाय यज्ञोपवीतदानोत्सवः तैौ विहितः
सर्षये, वत्स े च ।
म्हणाले |
तन्तुभ पु० तन्तुना सन्तत्या भाति भा-क | तन्तुर (ल) न° तन्तुर्विद्यतेऽस्य र लच् वा | तन्तुवाप पु० तन्त ून् वपति वप-काण् उप० | तन्तुवाये (ताँति ) । तन्तुवाय पु० तन्नून् वयति वे - चाण् । (ताति) जातिभेदे । तन्तुविग्रहा स्त्री० तन्तवशे विग्रहे ययाः । कदल्याम् | तत्त्वचि हि बद्धवत्राणि प्रादुर्भवन्ति ।
9
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तन्तुशाला स्वी० तिन्त नां वपनाय शाला |
a
a
( तातघर ) तन्तुवपनग्टहे । तन्तुसन्तत लि० तन्तुभिः सन्नत व्याप्तम् । स्यलवस्ते | तन्तुसार तन्तवय सारो मज्जास्य । गुवाकच्च । तन्त्र म० तन–इन् । सिद्धान्त े, व्योषधौ, कुटुम्बका, प्रधाने, तन्तु - याये, परिच्छदे, हेतौ उभयार्थ सकृत्प्रवृत्तौ इति कर्त्तव्यतायाम् राष्ट्र, परच्छन्दे करणे, अर्थसाधके, तन्तौ, स्वराष्ट्रचिन्तायाम् परिजने, तन्तुवायशलाकायाम् प्रबन्ध े, शपथे, धने, ग्टहे, वपनसाधने, कुले, वेदशाखाभ दे, वेदादिशास्त्र े, स्वनामख्याते शिवाद्युक्त शास्त्र च ।
,
तन्वक न० तन्त्रादचिरादपहृतम् कन् । नवीने वस्त्र े | तन्त्रता स्वो० तन्त्रस्य भावः तल् | व्ग्रनेकोद्देशेन सकृत्प्रवृत्तौ यथा तर्प पूजनाद्यनेक कम्मद्देशेन महत्ताने कृते सर्व कर्माङ्गनानसिद्धिः | तन्त्रवाप (य) ५० तन्त्राणि तन्त ून् वप (य) ति वप-वे - त्रा व्यय् उप० । तन्तुवाये (ताति) | [ गुड़ च्याम् । पोखः ।
तन्त्रिका स्त्री० तन्त्रयते तन्त्र-ई ततः स्वार्थे कन् तन्त्री स्त्री० तत्रि-ई । गुडूच्याम्, वीणाभेदे, देहशिरायाम् राम्, नदीभ दे, युवतीभ दे च ।
० तद्रिका | बालय े, निद्रायाम्, प्रमोलायाम् ।
जन्द्रा स्त्री० तन्द्रालु त्रि॰ सा॰ तद्रि-आलुच् । निद्राशीले ।
2
तन्द्रि (न्द्री) स्त्री० मौ० तद्रि-इन् वा ङीप् । व्याखे निद्रायाम् |
४३
For Private And Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५०६ ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तन्मय वि० तदेव मयट् । तद्भावापख
दे | तन्मात्र वि० तदेव मयूर० | तदात्मजे । सा मात्रा यस्मिन् । सांख्योक्त ष “तस्मि ंस्तस्मि ंश्च तन्मात्रा तेन तन्मात्रता स्मृता । तमात्राण्यविशेषाणि व्यविशेषास्ततोहि ते । न शाला नापि घोरास्ते न मूढाश्वाविशेषिण, इत्युक्त ेषु पञ्चषु शब्दादिकारणीभ तेषु भूतेषु ! तन्वी स्त्री० तनु + ङीप् पृश्निपर्थ्याम् । तनुत्वगुगायुक्तायाम् कृशा[ व्यष्टि । तापीत्-तपीत्
ङ्गखियाञ्च ।
तप दाहे भ्वा० उभ० सक० सेट । तपनि ते
तप उपतापे सक० ऐशु तप दाहे चु० उ० सक० तप उपतापे सक० ऐश्वय्य काक ०भ्वा०प० अनिट तपति ततासीत् ।
० दि० वा० अनिट । तप्यते तप्त ! सेट । तापयति - ते अतीतपत्-त ।
तप पु० तप-च् । ग्रीन ज्येष्ठाषादात्मके ऋतौ ।
नपती स्वी० तप- शट नि० | छायानाम्नाम् स्वयं पत्त्यां, नदीभ है, स्वर्यप्रतायाञ्च यद्योगात् कुरवस्तापत्या उच्यन्त े ।
ܘ
-
रुपन पु० तप-ल्बु । सय्यें, तापे, भल्लातकटच, नरकभ दें ग्रीले ऋतौ, व्यर्कटच े, जुद्राग्निमन्यष्टच े, सूर्यकान्तमणौ च |
Q
तपनतनय पु० ई० । यमे । यमुनायां, शमीवृक्ष च स्त्री तपनी स्त्री० तप-ल्यु गौरा० ङीष् । गोटावरीनद्याम् । तपनीय न० तप-अनीयर् । स्वर्णे । स्वार्थे कन् । तवार्थे । तपस् पु० तपासुन् । चान्द्र माघे मासि, शिशिरे ऋतौ, जनलोकोपरिस्थो लोकम दे च । खालोचने, 'स तपोऽकुरुतेति श्रुतिः स्वाश्रमविहितधर्मे, वैधे लाशजनके चान्द्रायणादौ कर्मणि, ज्योतिषोक्त लग्नतो नवमस्थाने च न० |
For Private And Personal Use Only
I
तपस्य पु० तपसि तपश्चरणाय साधुः व्यनतिशीतोष्णत्वात् यत् । फाल्गुने मासि | तपसि माघे भवः यत् । कुन्दपुष्प वृच्च े तपश्वरणे साधुर्यत् । तपस्यभिरते त्रि ।
~
तपस्या स्त्री० तपश्चरति तपस +क्यच् - का । तपञ्चर, व्रतचर्यायाञ्च तपस्विन् त्रि॰ तपस+अस्त्यर्थे विनि । तापसे, चान्द्रायणादिब्रतधा
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५.७ रिणि, अनुकम्पो, दीने प्रशस्ततपोवति च । घृतकरञ्ज मत्स्यभ है,
चट के च पु०। तपखिनी स्त्री. तपस्+विनि डीप् । तपोयुक्तायां स्त्रियां, जटा.
मांस्थां, कटुरोहिण्याम्, दीनायाम्, अनुकम्पपायां, स्त्रियाञ्च । तपात्यय पु० तपस पीनस्यात्ययोऽवसानं यत्र काले । वर्षाकाले
"तपात्यये बारिभिरक्षिते"ति कुमारः ।। तपोधन पु० तपोधनमतीवेष्टत्वात् यस्य । तापसे, तपन च । तपोवन न० त० । तापससे ये यनों दे, तवामके तीर्थ मे दे च ।। तप्तकुम्भ पु० तप कुम्भो मंत्र | मरकर्भ दे । तप्तकृच्छ्र न. "घटपलन्तु पिबेदम्भस्त्रिपलन्तु पयः पिबेत् । पलमेक
पिबेत् मर्पिस्तप्तकच्छ विधीयते इत्य के नतम दे, “पयो घृतमुदक
वायुं तप्तं प्रतिवाहं पिवेत् स तप्तकच्छ इति मौसमोक्त: पुस्थमपि । तप्तपाषाणकुण्ड न० तप्ता पाषाणा यत्र तादृशं कुण्डं यत्र । नरकमे दे । तप्तवालुक न तप्ता वालुका यत्र । नरकभ दे। तप्तमुद्रा स्त्री तप्ता मुद्रा चिनम् । वैष्णवोचितधर्मरूपेऽग्नि तापित
लैहिशलाकादिना सते भगवदायुधाकार "कवा धातुमयों मुद्रा
तापयित्वा खका तनुम् | चक्रादिचिह्नित भ प ! धारयेत् वैषाको ५ नर इति ब्रह्माण्डोन चिह्नों दे । सप्तसुराकुण्ड न० तप्तायाः सुरायाः कुण्ड यल। नरकर्भ दे । त सूम्भिकुण्ड न० तप्तसूमः कुण्ड यत्र । मरकम ।। तम खेदे अक० इच्छायां स० दिवा० शमा० पर० सेट । साम्यति । __अतमत्-अतमीत् । तमित्वा तान्त्वा । तम पु ताम्यति तम-अच् । तमोगुणे, मतान्तरे राहौ च । तमा
लक्षच रात्रौ स्त्री० । अन्धकारे पादाय च न । तमःप्रभ पु° तमस इब प्रभायस्य । नरकमे दे | मरफ मौ स्वी० । तमस् न० तम-असुन् । नेत्रतिरोधके नैशादिध्वान्त शोके, पामे, कार्याका•विवेके, विशेषदर्शनविरोधिदोघे सांख्योको गुरुवरणकमेक तम इत्य क्त गुणभेदे राहो च ।
For Private And Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८ ५०८ ]
ब्रमस न० तम-असच् । अन्धकारे । नदीभेदे स्त्री० तमसापगाया
इति रघुः । तमखिनी स्त्री० तमस् अस्त्यर्थे विनि । रात्रौ।। तमाल पु० तम-कालन् । खनामख्याते पृक्ष, तिलके, वरुण,
खङ्ग, कृष्णखदिरे च । वंशवचि पु० न०। ताम्ब लवलवाम् ,
वरुणच स्त्री० डीप । तमालक पु० तमाल+खार्थ कन् । तमालवृक्ष, सुनिघण शाके न० । मलके (तेजपात) पु० न० 1
[ तमालयले पु० । तमालपत्र न० तमालस्य पत्रमिव । तिलके, (तेजपात) पत्रके च । तमि(मौ) स्त्री० तम-इन् वा डीप । रात्रौ । तमिस्र न० तमोऽल्यन र नि० । अन्धकारे, कोपे, साहङ्कार मूले
अज्ञाने च । सान्धकारराला स्त्री०। तमित्रपक्ष पु० तमिस्त्रप्रधानः पक्ष शाक० । लष्णपक्षे । प्रथमतो
न्धकारखाविर्भावात् तस्य तत्प्रधानत्वम् । तमोघ्न पु० तमोऽन्धकारं मोहमज्ञान वा हन्ति हन-ठक ! , सूर्य, ____ वही, चन्द्रे, बुद्ध, विष्णी, शिव च । तमोज्योतिस पु० तमसि अन्धकारे ज्योतिरस्य । खद्योते कीटे । तमोऽपह पु० तमोऽन्धकारमज्ञान वापहन्नि अप + हन-ड । सूर्य,
चन्द्र, यन्नौ, ज्ञाने च तमोनुदादयोऽप्यत्र । तम्व गती वा० पर० सक० मेट । तम्बति अतम्बीत् । तय गत। रक्षणे च भ्वा० प्रा० सक० सेट् । तयते अतयिष्ट । तरच पु० तरं गतिं भार्ग वा क्षिणोति मितद् डु । मृगादने जुद्रव्याघ्र । तरङ्ग पु० तृ-अङ्गच् । ( ढेउ) जम्मो वायुना जलस्य सञ्चालनेन
तिर्य गू दिप्लवने । तरङ्गिणी स्त्री० तरङ्ग+अस्यर्थे इनि नद्याम् । तरङ्गित लि०तरङ्गः संजातोऽस्य तार० इतच । जाततरङ्ग, चञ्चले च तरण पु० त-ल्यु । मेलके (डोङ्गा) खर्गे च । भावे ल्युट । पार
गमने, सवने च न ।
For Private And Personal Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५०६ 7
तरणि पु० तृ-अणि । सर्यो, मेलके, अर्कटच े, किरण, ताम्र
च । नौकायां घृतकुमार्थ्याम् स्वी० वा ङीप् । ङीवन्त:
"
पद्मवारिण्यामपि ।
तरण्ड पु० न० तृ- अण्डच् । वडिशीत्रबन्धन काठ, (छिप ) लने च देशभेदे पु० | नौकायां लिं० स्त्रीत्वपचे ङीप् ।
तर्तन लि० न्यूनाधिकभावान्वितेऽर्थे । तारतम्येन वर्त्तमान इति शारोरकभाष्यम् । [स्त्री० ङीप् । तरक्त पु० तृ–झच् । समुद्र, लवे, मेजे राचसे च । नौकाय तरपण्य न० तरस्य नद्यादिपारयानस्य पण्यं शुकम् । नद्यादेः पारयानार्थे देये शुल्क |
चपले
तब पु० तृ-अलच् । हारमध्यस्य मणौ, हारे, तसे च ।
कामुके, विस्तारे, भाम्बरे मध्यम्पूचे - द्रव्यं, द्रवीभते पदार्थे च त्रि० । यवाग्वास, सुरायाज रखो० ।
सरलित वि० तरल इवाचरति तरल + किष्-त । बान्दोलिते कम्पिते
ह
वानरे च ।
भूते, लुलिते च ।
तयारि पु० तरं शत्रूयां गतिं वारयति - णिच् इन् । खड्गभेदे | तत्स्न० करपादौ चतुन् । जले, वेगे, सवेगगगने, रोगे, तीरें [ णन्य बजप्रदत्वात् तथात्वम् 1 यमित् च्वच् | मांसे, तङ्गचखटितीर्थे शेष्ये ।
विनि । वायौ, गरुड़े च । वेगवति
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तर न० तरो वे पचतं
तरसा अव्य० सु–असाच । तरखिन् ५० तरस्+अस्य
–
1
पूरे च वि० ।
[ दशायाञ्च ॥
तरि (री) स्त्री० तृ-द्र या ङीप् । नौकायाम्, वसनपेटते, यसनतरिक पु० तराय पारगमनाय हितः छन्। हवे, भेलके | नौकाय स्त्री० टाप ।
तरी तू है | जयम् । वासुवोपादि ।
उ । दृछ ।
।
तरु पु० [ तपाखण्ड पु· त समूहः तरु - ( प ) ! बसमूहे एवं
For Private And Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५१०१
नरुण पु० तृ-उनन् । एरण्डच्ने, स्थूलजीरके च । कुल पुष्पे न० ।
नूतने यूनि च नि । युवत्या स्त्री० डीम् । डीबन्तस्तु घृतकु
मायां, दन्ती (मोती) पुष्यवक्षे च। तरुणवर पु. “कासप्तरात तरुणं ज्वरमाइमनोपिण" इत्यु के
सप्तरावपर्थन्ने ज्वरे। तरुरुहा स्त्री• तरुधु रोहति रुह-क । वन्दाके (परगाछा) तरुवल्ली स्त्री० सरोवनीव । वन्दाके । तरुविलासिनी स्त्री० तरोविलासिनीव | मवमल्लिकायाम् । तर्क पु. तर्क-घञ्। याकाङ्क्षायां, वितर्के, वुद्धिसाध्ये विचारे,
व्याप्यारोपणन व्यापकप्रसञ्जने, यथा अत्र . यदि वहिनं सात ध मोऽपि न स्यात् । मीमांसादिशास्त्रे, श्रागमाविरोधिन्यायेन बागमार्थपरीक्षण, व्यभिचारशङ्कानिवर्त्त के न्यायोतो आत्माश्रयादिपञ्चके, अविज्ञा तार्थे कारणोप
पत्तितस्तत्त्वज्ञानार्थ-जहे, उत्प्रेक्षा याञ्च । [अततर्कत्-त ! तर्क दीप्तौ अक० वितर्क सक० चुरा० उम० सेट् । तर्कयति ते तक विद्या स्त्री० तई । गौतमोक्तानां प्रमाणप्रमे यादीनां पोड़शानां
पदार्थानां विद्यायां, काणादायत घट पदार्थादिविद्यायाञ्च । तर्कारी स्त्री० तर्कमच्छति ऋ-अण् । जयन्तीक्ष। तर्क पु० कृत-उ नि । (टेको) इति ख्याते यन्त्रभेदे । तर्कलासक पु० तहुँ लासयति चाजयति लस-णिच-वन् ।
तर्कुचालके यन्त्र (चरका) । तज भम ने वा० पर० सक० सेट् । तजति अतीत् । तज भम ने चु० घ्या. सक० सेट् । सञ्जयते अततज्जत । तर्जनी स्त्री० तजयतेऽनया तर्ज-ल्यु ट् । अङ्गुष्ठानिकस्थ अङ्ग लो। तसं पु.. टण-अच् । वत्से । एव ल। गोवत्मे, “कृष्णमनाथा
तर्णकपङ्क्तिरिति छन्दोम० । सद्योजाते-शिशौ च । तई हिंसे मा० पर० स० सेट् । तई ति अतीत् । तर्दू सी० नई-टद-वा ऊ । कानिर्मितायां दाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५११1
सर्पण न हप-ल्य ट् । टप्ता। णिच-ल्ह्यद । प्रीणने, ग्टहस्थ
कत व्ये पञ्चयनान्तर्गते पिटयज', यज्ञकाठे च । तर्पिणी स्त्री० सर्पयति प्रीणयति णिनि । पाचारिण्योषधौ । तर्व गता भ्या. पर० सक० सेट् । तति अतीत् । तम्मन् न • तृ-मनिन् । यूपापभागे।
दिति भागयतम् । तर्ष पु० टप-घञ्। अभिलाघे सृष्णायाञ्च निवृत्तत.रुपगीयमाना' महि अव्य. तदु+हिल् । तस्मिन् काले इत्यर्थे । तल प्रतिष्ठायां वा चुरा० उभ० पक्ष वा. पर० प्रक० सेट् । ताल
यति ते तलति । अतीतलत् त अतालीत् । तल पु० न० तल-अच् । स्वरूपे, यथा भमितल करतलम् । अधोग
भागे, चपेटे, तालउने च । खङ्गमुष्टो, आधारे, स्वभावे व
पु०। यने न० । ज्याघातवारणे, गः च स्त्री० न० । तलप्रहार पु० तलेन चमेटेन प्रहारः प्र+हृ-घञ्ज । (चापड्मा)
चपेटाघाते। तलातल न० यतलादिषु मध्ये पञ्चमे पाताले । तलित २० तल+तारका दूत च । भष्टमांगे। च नि । तलिन न० तल-दूनन् । शव्यायाम, विरसे, स्तोके, तुच्छे, खने तलुन पु० तृ-उनन रस्य ल: । वायौ । यूनि, तरुणे च वि.
युवत्या स्त्री॰ डीम् । तल्प पु० न० तल-पक् । शयायाम्, अट्टालिकायां, दारेषु च । तल्प कीट पु० त०। (कारपोका) कीटभेदे । तलज पु. लम-कान्तौ अच् तहत् लजः । प्रशस्त उत्तरपदस्थोयम्
प्रशंसाव चनश्चेति समासेऽपि नियतलिङ्गएव तेन ब्राह्मणीतल्लज इतेक तष्ट लि. तक्ष-क | तनहते विधालते, गुणिते च । तष्ट, पु० तक्ष-टच् । (कुतार) जातिभेदे, विश्वकर्मणि, वई कौ च । तस अलङ्कारे वा चुरा० उम० पो भा० पर० सक० सेट, इदित् ।
तंसयत-ते तंसति अतसत्-त अतंमीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५१५ ]
तस उत्तमे दिवा० पर० स० सेट
सीत् । तसित्वा तस्त्वा |
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तस्यति अतसीत् यता
तस्कर पु० तत् करोति तद्+ल- अच् नि० । चौरे, प्रकाशाप्रकाशाभ्यां परद्रव्यापहारके, दमनकटच टक्काशाके, च । कोपवत्यां स्त्रियां स्त्री० ङीप् ।
ताच्छील्य म० तत् शीलमस्य ष्यञ् । नियततत्स्वभावे ।
ताट (ड) ङ्क पु० ताद्यते ताडः वा डस्य टः अङ्कः चिह्न यस्य शत० ॥ भूषणभेदे ।
ताटस्थ्य न० तटस्थस्य भावः ष्यञ् । बौदासीन्य, नैकव्य े च । ताड़का स्त्री० । राक्षसीभेदै ।
[ (चावुक) | ताड़नी स्त्री॰ ताड्यतेऽनया तड- प्राघाते ल्युट । कशायाम् (कोड़ा ताड़पत्र न० ताड़यति अच् ताड़ पत्रभित्र | कर्णभूषण दे | ताड़ि(डी) स्त्री० चु० तड-टू | (ताडियात) ख्याते घृचने दे |
ताण्डव न० तण्डुना मुनिना प्रोक्तमनुष्ठान' यस्य अण् । “पुं.त्य ताण्डव ं प्रोक्त ं खीन्न्रत्य लाखमुच्यते” इत्युक्त पुंनां न्दत्य, - भदे, उद्दन्त्य च ।
ताख्यप्रिय पु० ताण्ड प्रिय० यस्य । शिवे, न्टत्यप्रियमातिः । तात पु० तन-क्त दीर्घश्च । पितरि ।
कस्य पूज्य च त्रि ।
०
तात्पर्य न
तत्परस्य भावः ष्यञ् ।
वक्तुरिछायाम्, श्रभिपाये,
For Private And Personal Use Only
,
तत्परतायाञ्च ।
ताद न० त इदम् तदर्थं तस भात्रः ष्यञ् । तले, तदुद्देशे च । तादामा न० स आत्मा खरूपं यस्य तस्य भात्रः ष्यञ् । अभेदे, स्वरूपे च । [ताङक् । टक् । तादृशः । एतावभ्युक्तार्थे । तार्हच लि० तस्येव दर्शनमस्य दृश - स । तथाविधेऽर्थे । किप् । तान पु० तन–घञ् । “विस्तार्यल े प्रयोगाय मूर्च्छनाशेषसंश्रयाः तालास्तेऽभ्यूनपञ्चाशत् सप्तखरच हवा" इत्युक गानाङ्ग खरभ है तिप्रदायिनोपगन्तुमिहाद
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५१३
तान्त्रिक वि० तन्त्र' सिद्धान्त तन्नामकशास्त्र बाधीते वेद वा ठकू ! ज्ञातसिद्धान्त, ब्रह्मवादिनि, तन्त्रशास्त्राभिज्ञे च ।
ताप पु० तप-वञ् । सन्तापे, कच्छ्रं च ।
अस्त्य खं
तापस न० तपसि साधु यत् । तमालपत्र े (तेजपात ) | तपः यच् । तपखिनि लि० । दमनकटचे, वकटच्च च पु० । तापसतरु पु० तापसोपयुक्तस्तरुः । इङ्गुदीच े तत्तैलादिना ताप - सानां सर्वकर्मनिर्वाहात् ।
तापसप्रिय पु० तापसानां प्रियः छायाप्रदत्वात् । प्रियालटते । तापिञ्छ (ञ) पु० तापिन छादयति जयति वा वद-जि-वाड | पृषो० । तमालटते । [वाहिनदीमे दे | तापी स्वी० तापयति काच् गौरा० ङीष् । विन्धाचलस्ये पश्चिमतामरस न० तामरे जले मस्ति सस-ड | पद्म े, ताम्र, स्वर्णे धुस्तूरे, दादशाचरपादक - छन्दोभ दे च ।
तामलकी स्वी० ताय किप् ताः कर्म० । भूम्यामलत्र्यासु । तामस ५० तमसि अन्धकारे अविद्यागुणे वा रतः यण् । सर्पे, उलूके खले च । तमसा गुणभ ेदेन निर्वृत्तम् का । सांख्यो तमोजन्यळे अहङ्कारादौ वि० । तमसः राहोरपत्यम् अय् । राजसुतेषु ज्योतिषोक्तषु केतुषु । तमसा व्याप्ता ब्रण् ङीप् । रात्रौ, जटामांख्याम्, तमोधिकायां स्त्रियाञ्च स्त्री० । तामिस्र पु० तमिस्रमस्त्यस्मिन् ण | सांख्योक्ते अष्टादशविधेविपर्य्यय• रूपाज्ञानभ दे, भोगेका प्रतिघातजे क्रोधे, तमिस्राचारिि राचसे च । अन्धकारमये नरकभेदे न० । वल्लीदले युवाके, च । ताम्बूल न० तम-ऊलच् बुगागमः दीर्घख | (पान) ख्याते नागताम्ब ूलकरङ्क पु० ६० । (पानवाट्टा) ताम्बूलाधारपाले । ताम्बलपत्र पु० ताम्बलभित्र पत्रमस्य । पिण्डालौ । ताम्बूलवल्ली स्त्री० तम - कि ताम्, बुल- मज्जने क पृ० दीर्घः कर्म ताम्बूलाख्या वह्नी । (पान) नागवयाम् खार्थे कन्
a
०
वार्थे !
For Private And Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५१४ ]
ताम्ब लिक लि. ताम्ब ल पण्यमस्य ठक् । (तामूलि) ताम्ब लवि
क्रयोपजीविनि जातिभेदे । ताम्ब लिन् त्रि. ताम्ब ल+अस्त्यर्थे इनि । (तामलि) जातिभ दे । ताम न० तम-रक दीर्घश्च | धातुने दे (तामा) कुष्ठरोग दे च अरु
णवणे पु० तद्दति वि०। तानकी स्त्री० ताम्रौ अरुणो कौँ यस्याः | पश्चिमदिग्ध स्तिन्यामु ताम्रकार पु० तान तानमय करोति क-अण । ( कांसारि )
जातिम दे । ताम्रकूट न• ताम्रस्य ताम्नवर्णस्य कूटमित्र (तामाकु) इति ख्याते __पदार्थे, “संविदा कालकूट ञ्च ताम्नकूटञ्च धुस्तरमिति तन्त्रम् । तानचूड़ पु० ताना चूड़ा यस्य । कुकुटे । तात्रत्रपुज न० तानञ्च वपु च ताभ्यां जायते जन-ड। कांस्य
तस्योभयधातुजन्य त्वात् । ताम्रपट्ट न० तात्रमय पट्टम् । (पाटी) ताम्नमये लेखनपत्र । ताम्रपत्र पु० ताम्रवर्ण पत्रमस्य । जीवशाके । कर्म. तात्रमये लेखन पत्र न.
रिति रघुः । ताम्रपर्णी स्त्री. नदीम दे "ताम्रपर्णी समेतस्य मुक्तासार महोदधेताम्रपल्लव ए० ताम्राणि पल्लवानि यस्य । अशोकने । तानपाकिन् पु० पच्यते पाक: फल पुष्यादि ताम्नः पाकः अस्त्यस्य
इनि । गह भाण्डव । ताम्रपुष्य पु० ताम्राणि रक्तानि पुष्माण्यस्य । म मिचम्पके । तानपुष्पिका स्त्री. ताम्राणि पुष्पाण्यस्याः डीप संज्ञायां कत्
हखः । रक्तविनति (नाल तेश्रोडि) । ताम्रपुष्पी स्त्री० ताम्राणि पुष्माण्यस्याः डीप जवायाम्, पात क्याञ्च । तामफल पु० ताम्र फलमस्य । अशोठच । तान्त्रमूला स्त्री० ताम्र मलमस्या टाप । दुरालभायाम् (आत कुशी) । ताम्रवल्ली स्त्री० कर्म० । मकिछायाम् । ताम्रवीज पु० ताम्न वीजं यस्य । कुलस्थे । ।
For Private And Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५१५]
ताम्रवृक्ष पु० कम्म० । रक्तचन्दनवत े, कुलत्थे च ।
ताम्रवृन्त पु० ताम्बं वृन्तमस्य । कुलत्थे, स्त्रोत्वमपि टाप् । ताम्रशिखिन् पु० ताम्रवर्णा शिखाख्त्यस्य इनि । कुक्कुटे । ताम्रसार पु० ताम्रवर्णं सारमस्य । रक्तचन्दनवृते ।
कम० ।
तत्मारे न० |
ताम्रसारिक पु०ताम्बः सारोऽस्त्यस्य छन् । रक्तख देरे, रक्तचन्दने च । ताबिक पु० ताम्रघट्टन शिल्पमस्य तान्त्रस्याय वा ठक् । कांस्य कारे ( कांसारि) जातिमदे, ताम्त्रनिमिते कर्षमिते पदार्थे च । ताय पालने विस्तारे च भ० श्रात्म० सक० सेट । तायते अतायितायिष्ट । णिच् व्यततायत्-त ।
तार पु०
- स्वार्थे णिच् अच्, प्रेरणे विच्-करणादौ घञ् वा । वानरभ दे, गुद्दमुक्तायाम्, प्रणवे, देवीप्रणवे, (हीं) तरण, शिरोजातध्वनौ च । नञ्चत्र नेत्रमध्यस्थकनीनिकायाश्च स्वी०न० | रूये न० । अन्यञ्चनादे, वात्य ुचे निम्मले चत्रि० महाविद्याभ दे, वालिपत्त्र्यां वृहस्पतिभार्थ्यांयाच स्त्री० ।
"
तारक पु० तारयति तृ-पिच्-खल् | नाविक्रे, भ ेलके, दैत्यभ ेदे च । नक्षत्र, नेत्रमध्यस्थकनीनिकायाम् स्वी० टाप् चिपा० नेत्त्वम् तारका | तारणकर्त्तरि वि० तत्र स्त्रियां तारिका | तारकजित् पु० तारक जितवान् जि-भूते किप् । कार्त्तिकेये
तारकहादयोऽप्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
तारकित २० तारका जातीः व्यस्य इतच् । नक्षत्रयुक्त - बाकाशे । - तारण पु० तारयत्यनेन ल्युट् । भेलके । ६० वर्ष मध्ये " शस्यं भवति सामान्यं तारणे सुरवन्दिते" इत्युक्ते वत्सरमे दे च । तारयितरि त्रि । तारतम्य न० तरतमयोर्भावः ष्यञ् । न्यूनाधिक्यं । निर्द्धन' निधनमेतयोर्द्वयोस्तारतम्यविधिमुक्तं चेतसामि” त्य ङ्गट ः 1
तारपुष्प पु० तारं निर्मलं शुभम्नत्वात् पुष्पमस्य । कुन्दवृते । सारमाक्षिक न० तारस्य रूपस्य माचिकम् उपधातुभेदः ।
तुल्य उपधातुभेदे !
रजत
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५१६ ]
तारशुद्धिकर न० तारस्य रजतस्य शुद्धि धात्वन्तरयोगात् जातमलशुद्धि
रोति क ठक् । सीसके तत्सम्पर्काद्धि रजतस्य मलशुहिर्लो कसिद्धा तारापति पु० ६ त० । शिवे, चन्द्र, वृहस्पती, वालियानरे, सुपीये च तारापोड १० तारापीडमिव यस्य | चन्द्र, कादम्बरीकथाप्रसिड्डू टपभेदे च ।
[कर्पू रे । तारान पु० तारो निर्मल : जलपून्य: अनः मेघव शुभ्रत्वात् । तारिणी स्त्री० तारयति तृ+णिच्-णिनि | शिवपत्न्यां द्वितीयायां
महाविद्यायाम्, तारण कला स्त्रियाञ्च । मार्किक त्रि० तके वेत्यधीते वा ठक् । तर्कशास्त्राध्य तरि तदमित्त
च। तर्कशास्त्रञ्च गौतमकणाटवृहस्पत्यादिप्रणीत शास्त्रम् । ताक्ष पु०। कश्यपमुनौ। रथे अश्वकर्ण वृक्ष, रसाञ्जने च । ताय पु० तासापत्यम् यज्ञ् । गरुड़, अरुणे, सर्प, अश्वे, सुवर्णे तानोंयीक त्रि. टतीय-स्वार्थ ईकक् । तीये । ताल पु० तल-घञ् , शिच्-अच् वा । स्वनामख्याते वृक्ष, विस्त -
ताभ्याम् अङ्गुष्टमध्यमाभ्यां, परिमिते दीर्घ परिमाणमे दे, करतले, करास्फोट, (ताल) कांस्यमयवाद्यभेदे, (करताल) खडगमुष्टा च । लेख्यपत्रे न० “तालोद्दादशभिर्जानुभमणात् परिकीर्तित" इत्य के हादशधा हस्ते न जानुमण्डलपरिधमणोपलचिते कालरूपे मानभेदे,
गीतादा हित्वमात्रादिकालक्रियामाने च । तालक न० तल-खल । हारपिधानयन्त्र, हरिताले, बाढ़ क्याञ्च । तालध्वन पु० तालचिह्नितो ध्वजो यस्य । बलभने । तालनवमी स्त्री. भाद्रशुक्ल नवम्याम् | तद्दिने देवेभ्योविधानेन ताल.
दान स्वतौ विहितम् । तालपत्र न० तालस्य पत्नमिव । कर्मभूषणभेदे ताड़। ताल पत्रिका स्त्री० तालस्य पत्रमिव पत्रमस्याः डोप संज्ञायां कन्
हवः तालमूलीहने । तालपत्री स्त्री० तालस्य पत्नमिव पत्रमस्याः । मूषिकपाम् । तालपर्ण न० स्त्री० तालख पर्णमिव पर्यमस्य । सुरानामगन्धद्रव्ये !
For Private And Personal Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५१७
"स्त्रीत्त्व डीम् । बाढक्या स्त्री० डीप । तालमूलिकाप्यत्र । तालमूली स्त्री० तालस्य मूलमिव मूलमस्याः । मुषल्याम् खार्थे कन् । तालरन्त न० ताले करतले वृन्त बन्धनमस्य, तालस्येव वृन्तमस्य वा ।
व्यजने (पाका) स्वार्थ कन् । अवार्थे । ताला पु० तालस्तालचिङ्गितः ग्रङ्कः ध्वजोऽस्य । बलदे के । तालिक पु० ताजेन करतलेन निईनः ठक । चपेटे (चापड़) (हात
तालि) । ताली+स्वार्थ कन् । तालमूल्याम् स्त्री० । ताली स्त्री० तालेम तबिर्यासेन निता अण। (ताड़ी) तालजात--
मुरायाम् । सल-एयन्तात् अच् गौरा० डीप । ( ताड़ियात् ) शक्षभेदे, तालमल्याम्, (भूइमामला) क्षभेदे, आढ़क्याम्, (यहर)
तालीशपानाख्ये बच, तालकोवाटनयन्त्रे (काटि) कुञ्चिकायाञ्च । नालीश न० तालीव रोगान् श्यति यो-ड | खनामख्याते थे । तालीश पत्र न० तालीश तालीवद् रोगनाशक पत्नौं यस्य । खना
मख्याते रहे, भम्यामलक्याञ्च । 'तालु न० तरन्त्यनेन याः त-ऊण रस्य लः। जिहन्द्रियाधिछाने
( तेलो) स्थानभेदे । स्वार्थे कन् ताल कमप्यत्र । तालुजिह्व पु० तालु एव जिह्वा यस्य । कुम्भीरे नस्य जिह्वा शून्य
त्वऽपि तालनैव रसास्वादात् । तावत् व्यय. तत्परिमाणमस्य नि० । साकल्ये, अवधौ, माने, अय
धारणे, प्रशंगायां पक्षान्तरे, वाक्यभूषणे, तदेत्यर्थे च । “भत्तापि तावत् क्रथकैशिकाना"मिति रघः । तत्परिमाणवनि त्रि. स्त्रियां डीप तावती।
[तेकत् त । तिक गतौ भ्वा० आत्म० स० सेट् । तेकते अतेकिष्ट णिच् अततिक आस्कन्दे बधे च खा. पर० स० सेट् । तिनोति अतेकीत् । तित पु. तिज-क । यरुग्णद्रभे, कुटजे, रसभेदे (तेत) च । सहति
त्रि । पर्प टोपधौ न०। काठायां, छिक्कण्याञ्च स्त्री० टाप । तितक पु० तित+ia -- निन्द, (चिराता ) चिरतितो
For Private And Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५१८ ।
कृष्णखदिरे, निम्ब, रङ्गदीष्ट, तितार्थ, पटोले च । कटु
तुम्बना स्त्री॰ टाप । तिक्तगन्धिका पु• तिनो गन्धो सेयोऽपि यस्याः । वराहक्रान्तायाम् । तिक्तगुजा स्त्री० गुले व तिका राजदन्ता० । करले । तिक्ततण्ड ला स्त्री० तिकस्तण्ड लोऽन्त:शस्य यस्याः पिण्यायाम् । तिक्त तुम्बी स्त्री० कर्म० कटुतुम्बनाम् (तितलाउ)। [ष्टङ्गमाञ्च । तिक्तदुग्धा स्त्री० तिनं दुग्धं निर्यासो यस्याः । चीरिण्याम्, अज--- तितपत्र पु० तिनं पत्रमस्य । (काकरोल) कर्कोटके | तिक्त पर्वन् स्त्री० तिक्तं पर्व पन्धिर्यस्याः । पन्थिदूर्वायाम् | तिक्त पुष्पा स्त्री० तिनानि पुष्पाण्यस्थाः। (आकनादी) पाठायाम् । तितफल पु० तिकानि फलानि अस्य । कतकच्चे (
निर्माल्य) । तिक्तभद्रक पु० भद्रं करोति णिच-एषल तितोऽपि भद्रक:
___ कम । पटोले । तिक्तरोहिणी स्त्री० तिका सती रोहति रुह-णिनि कर्म• ।
कटुकायाम् ( कटकी ) स्वार्थ कन् अलार्थे । तितवल्ली स्त्री० कर्म । मूर्खालतायाम् । तितावीजा स्त्री० तिक्तानि वीजानि यस्याः । कटतम्बधाम् । तित गाक पु० तिक्तः शाकोऽस्य । यरुपद्रुमे, खदिरखर्च च । तिक्तसार पु० तिनः सारो निर्यासोऽस्य । खदिरे । तिक्तिका स्त्री० तिका साथै कन् हस्ते यतत्वम् । कटुतुम्बधाम् । तिग आस्कन्द हिसायाश्च स्वा०पर०सक० सेट । तिग्नोति व्यगीत ! तिग्म न० तिज-भक जस्य गः। तीक्षण, तहति वि० । तिग्मरश्मि पु० तिग्नारश्मयोऽय । स्वयें । तिगांवादयोऽप्यार । तिघ धातने स्वा० पर० सक० सेट् । तिनोति ध्यते वीत् । तिज तीणोकरणे, चु० उभ०सक० सेट् । तेजयति ते अतीतिजत् त तिज क्षमायां स्वाथै सन् निशाने न मन भ्वा० यात्म राक० सेट् ।
तितिक्षते तेजते । अतितिक्षित अतेजिद । [चालन्याम् । तितउ पु० तन-डउ मन्वन डउ इति निर्देशात् न सन्धिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५१८
तितिक्षा स्त्री० तिज-धान्तौ स्वार्थे मन-अ टाम् । क्षमायां पराप
मामादिसहने, शीतोष्णादिइन्हमहने च । तितिक्षु नि तिज-मन् उ । प्राणवियोगफलकभित्रगीतादिसहनशीले । तित्ति(र)रि पु० मिति इत्यव्यकशब्द राति रा-क, डि वा । (ति.
तिर) पविभेदे । [क्रियारूपासु प्रतिपदादिधु, पञ्चदशमयायाञ्च । तिथि(थी) पु. स्त्री० अत-इथिन् . वा डीप । पञ्चदशतु चन्द्रकलातिथिक्षय पु० तिथीनां तिथ्युपल चित चन्द्रकलानां क्षयः क्षयारम्भो
___ यषिन् । दर्श अमावास्थायाम् । इत० । लिथीनां माशे । तिथिप्रणी पु० तिथीन् प्रणयति स्वगत्वा मिष्पादयति प्र+पी-किम् ।
चन्द्र “मायतमी तिथिप्रणा" इति भट्टिः । तिन्तिडीक म तिम-आद्रोभावे अमीकादयश्चेति नि । चुके (ते--
सुल) वृक्षभेदे पु० | क-लोपे । तिन्तिधन्यवाथै स्त्री० । डस्य वा
सत्व' तिन्निलीकादयोऽप्यत्र । तिन्दु पु. तिज-कु-मृगवादि० नि० । ( तेंदु ) ख्याते वृष खार्थे
कन् ( गाय ) इति ख्याते वृजे पु० स्त्री० स्त्रीत्व डीम् । तिप रक्षणे भ्वा० यात्म • सक० वेट । ते पते अतेपिष्ट अतिप्त । तिम याद्रीभावे मा० पर० अक० सेट । तेमति अतेमीत् । तिम ाीकरणे दिवा० पर० सक० सेट । तिम्य ति अतेमीत् । तिमि पु० तिम-इन् | मस्त्म, समुद्र, तद्भवे महाकाये मत्स्यभेदे च
"असि ममास्तिमि म तथाचास्ति तिमिनिलः । तिमिङ्गिलगि
लोऽप्यस्ति तहिलोऽप्यस्ति लक्ष्मणे"ति रामायणम् । तिमिङ्गिल पु० तिमि मत्मा गिरति गृ-निगरणे खश् मुम् ।
मत्साभेदे, त गिरति तिमिनिलगिल: महामत्स्य । तिमित त्रि. तिम-कत्तरित । निचले, लिने च (भिजे) । तिमिर न० । तिम-किरच् । अन्धकारे, नेत्ररोगभेदे च । तिमिष पु० तिम-इसक् । ग्राम्यकर्कयाम्, नाटाम्न च । तिरश्चीन वि० तिर्यक् स्वार्थ ख । तिर्थ गभने । “गतं तिरशीन
नूमरुसारथेरिति माघ ।
For Private And Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५२०३
तिरस् अव्य ०-सुक । अन्तर्वाने, तिरस्कारे, अवज्ञायाम,तिर्यग ३ तिरस्करिणी स्त्री० तिरस्+क णिनि नि० । जवनिकायां ( परदा )
_ "तिरस्करिण्यो जलदा भवन्तीति कुमारः । तिरस्कार पु० तिरस्+क-घञ् । अनादरे, अधिक्षेपे च । तिरीट पु० तृ-ईटक । लोध्रवृत्त ।। तिरोधान न० तिरस्+धा-ल्युट । अन्ताने । तिरोहित त्रि. तिरस+धा-क्क | अन्तईिते, आछादिते च । तिर्यक् अव्य० तिरस्+अन्च किप तिर्थ्यादेशः । वक्रे, निरुश च ।
पशुघु, पक्षिा, बक्रगामिणि च त्रि. । तिल गतौ भा० पर० सक० मेट । लति अतेलीत् । तिल हे तु० पर. अक. अनिट । तिलति अतेलीत् । तिल ने हे चुरा० उभ० अक० सेट । सेलयति ते अतीतिलत् त । तिल पु० तिल-क | स्वनामख्याते वृक्ष, तत्फलेऽपि पु० । तिलक पु० तिल-कुन् तिल+इवार्थे खल्पे वा कन् वा । तिन्न वृत्त ।
अश्वभेदे, रोगभेदे, मरुवके, च । सौवर्चले, मावनङ्गे न० । खनामख्याते नासादौ धार्थं चन्दनादिविशेष के पु० न० | प्रवाने
वि। रघुकुलतिलक इति नाट कम् । तिलकट न० तिलस्य रजः तिल+कटच् । तिलानाम् चूरें। तिलकल्क पु० तिलस्य कल्कः । पिण्याके (खल) । तिलकालक पु० तिल व कालकः कृष्णः । देहस्थे तिलाकारे
चिङ्ग, रोगभेदे च । . तिलकिट्ट न० ६त । (काट) तेलमले, पिगाके च (खल) । तिलतैल न० तिनस्य म्ने हः तिल+तैलच् । तिलस्न हे । तिलरसोऽप्यत्र तिलधेनु स्त्री०तिलनिर्मिता धेनुः । दानार्थ विधानेन तिलकतायां धेनौ तिलपर्णी स्त्रो• तिलस्यैव पन्यिस्याः डीए । रक्त चन्दने । तिलपिञ्ज पु० निष्फलस्तिलः तिल+पिञ्ज । निष्फलतिले पेज । तिलमेजोऽप्यत्र ।
[अजगरे मर्पभेदे ! तिलिस पु० तेलन तिलिर्गतिस्त त्मरति छाना गच्छति ह ।
For Private And Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५२१ }
तिलोत्तमा स्त्री० 'तिल' तिलं समानीय रत्नानां यद्दिनिर्मिता | तिलो त्तमेति तत् तथा नामे” त्यक्तनिर्वचने अमरोभेदे । तिलौदन न० तिलमिश्रित श्रोदनो यत्र । लशरे । तिल्य न० तिलानां भवन क्षेत्रम् यत् । तिलभवनयोग्य चैत्र । तिल्ल गतौ वा०पर० स० सेट् । तिति तिल्व पु० तिल्यतेऽनेन तिल - स्नहने वक् तिष्ठद्गु श्रव्य तिष्ठन्ति गावो यत्र नि० जपन् सन्ध्य।” भिति महिः । पुंलिङ्गतोक्तिः प्रामादिकी ।
तिलोत् ।
।
लोध े स्वार्थे कन् । अव
| दोहनकाले 'श्रा - तिष्ठहु यस्याव्ययीभाव निष्पन्नतयाव्ययत्वमेव
"
तिष्य प्र० द्वष्यन्त्यस्मिन् तुष- क्यप् नि० । पुष्यनक्त्रे विषदीप्तौ यक् तिष्ये नक्षत्र जातः कारण तस्य
अन्नप्रादि० नि० । कलियुगे ।
:
लुक् । पुष्य नक्षत्रजाते वि० । तिथला स्त्री० तिष्ये कलियुगेऽपि फल यस्याः ५० । “नित्य - मामलके लक्ष्मी”रित्युक्त ेः यामलक्याम् । [तीकत्-त । साक याचने भ्वा० ग्रात्म० द्दिक० सेट् । तीकते कातीकिष्ट व्यति सोच्य न० विजन दीर्घश्व | मरणे, युद्ध, विषे, लौहे, शस्त्र, शीघ्र, सामुद्रलवण े, मुष्कके, चपके, उम्र, (काल) रसेच, तहति लि० । यवचारे, श्व ेत कुशे, कुन्दुरके, । ज्योतिषोक्त आर्द्राङ्क्ष ेषाज्योष्टशमलनचत्र च पु० | तीव्रं श्रात्मत्यागिनि, निरालस्य मुमुचौ योगिनि च पु० |
तीक्षक पु० तीक्ष्ण + संज्ञायां कन् । गौरसर्षपे, मुष्क च । नीलकण्टक पु० तीक्ष्णः कण्टकोऽस्य धुस्त रे, बुरे, इङ्ग ुदी - वृत्त े, वंशे च । कन्यारीच खी० टाप् ।
तीकन्द पु० तीच्णः कन्दोमूलमस्य । पलाण्डौ ।
तोच च पु० तीक्ष्णः गवोऽस्य । शोभा जुनष्टते । वा कप् । वैवार्थे नोएगन्धा स्त्री० तोच्ण: गन्धोऽस्याः । वचायां, राजिकाया,
कन्यायां खच् बायाम्, जीवन्त्याञ्च ।
तो त्री० तखास्तण्ड ुला यहाः । पित्याम् ।
2
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५२२ तीक्षा तैल न० तीक्षणस्य स्नेहः तैलच् । स्नु होचोरे, सर्जरसे, मद्ये र तीक्षणपत्र पु० तोक्षणानि पत्राण्यस्य । तुम्ब रुपच्छे । तौक्षण पुष्य न• तीक्षा पुष्पमस्य । लवङ्ग । केतक्या स्त्री० टाप । तीक्षाफल पु० तीक्ष्ण फलमस्य । तुम्बु रुचे । तीक्षणमल पु० तीक्षण मूलभस्थ । शोभाञ्जने, कुलाञ्जने च | तीक्षारस पु० तीक्षणो रसोऽस्य । यवक्षारे । नोक्षणशूक पु० तीक्षाः कोऽयं यस्य । यवे | नोक्षणसारा स्वी. तीक्षाः कठिन: मारोऽस्याः । शिशपायाम् (शिशु) । नोक्षणा स्त्री० वचायाम्, कपिकच्छाम् महाज्योतिघ्नत्याम् अत्यम्न
पाञ्च । नोक्षायस न० तीक्षामयः अच् समा० । (एस्पात) लौह दे । तोम लेदने दिवा० पर• अक० सेट् । तीम्यति अतीमीत् । तौर पारगतौ कर्मसमाप्तौ अदा० चुरा० उम० अक० सेट् । तीर___ यति-ते अतितीरत् त । तौर न. तीर-अच् । नद्यादेः कूले, सायके च । सीसके पुo ! तोरभुक्ति पु० (लिहोत्) विदेह वेशे । तीर्ण लि. सक्त । उत्तीर्ण, अभिभूते, प्राप्त ते च । तीर्थ न० टू-थक् । शास्त्र, यज्ञ, क्षेत्र, उपाये, स्त्रीरजसि, नद्या
देषतरणे , घट्टादौ, “कततीर्थः पयसामियाशय” इयि भारविः । विद्यादिगुणयुतपात्रे, उपाध्याये, मन्त्रिणि, योनौ, दर्शने ब्राह्मणे अागमे, निदाने, अग्नौ, उपकूपजलाशये, दैहिके, मानसिके, भौमिके च विविध पवित्रस्थाने च । तत्र दैहिकानि तीर्थानि अङ्ग ल्यग्रे दैवं तीयें स्वल्पानुल्योमूले कायम् (प्राजापत्यम्) ! मध्ये ऽङ्गुयाङ्ग ल्योः पैत्र मूलेराङ्गाष्ठस्य ब्राह्म"मित्यु तानि, मानमानि, यथा “सत्य तीर्थ क्षमा तीथं तीर्थमिन्द्रियनिग्रहः । सर्वभूतदयाती सर्व बाजपमेव च । दान' तीर्थ दमस्तीथै सन्तोषस्तीर्थ मुच्यते ब्रह्मचर्य पर तीथं तीर्थच प्रियवादिता। ज्ञान तो) तितीर्थ पुण्य तीर्थ मुदाहतदा । तीर्थानामपि तत्तीर्थं विशुद्धिः मनसः परे” त्य
For Private And Personal Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५२३ ]
कानि | भौमानि यथा “ यथा शरीरस्योद्देशाः केचित् मेध्य समा मताः । तथा पृथिव्या उद्देशाः केचित् पुण्यतमाः स्मृताः । प्रभावादज वाङ्गमेः सलिलस्य च तेजसः । परिग्रहात् मुनीनाञ्च तीर्थानां पुण्यता स्मृतेत्युक्तानि । [ पिलादिषु तीर्थकर पु० तीर्थं हितशासनमागम करोति क-टक् । गौतमक तोव स्थौल्य म्वा० पर० क० सेट् । तोषति यतोवीत् । तोवर पु० तृ - वरजन्तेः नि० । समुद्र े, व्याधे, वर्णसङ्करजातिके दे ( तेश्रोर ) ।
तीव्र पु० तीव-रक् । शिषे । लोहे, सीसके, तोप च न० | तद्दति दुःसहे, त्यग्रे, नितान्ते च वि० । कटुरोहिण्यां, राजिकायां, गण्डदूर्वायां, महाज्योतिमत्यां, नदीभेदे च स्त्री० ।
तीव्रक एठ पु०
तीव्रः कण्ठो यस्मात् ५० | सेवनेन कण्ठपीड़के पूरणे (बल) तस्य कण्ठोद्द जिता लोकप्रसिद्धा । तीव्रगन्धा स्वी० तीव्रो गन्धोयस्याः । यवाग्वाम् ।
तीव्र ज्वाला स्त्री० तीव्रं यथा तथा ज्वालयति उङ्घ जयति सेविनम् धातक्याम् । तर स्पर्शने गाले
ज्वल–णिच्–ा |
'ब्रणजन्नम
लोकप्रसिद्धम् ।
तीव्र वेदना स्त्री० क ० । अत्यन्त पीडायां यातनायाम् । तु वृत्तौ ० हिंसायां पूतौ च सक० अदा० पर० अनिट् । तौति मवोति । तौषीत् ।
तु अव्य० तद - मित० डु । समुचये, अवधारणे, नियोमे, प्रशंसायाम् । विनियहे, उक्तशङ्कानिवृत्तौ पादपूरणे च ।
तुगा (ङ्गा) खो० तुज - तुन्ज वा घञ् । वंशरोचनायाम् ।
o
तुङ्ग पु॰ वन्ज–धञ् । पर्वते, पुनागष्टच े, नारिकेले, ज्योतिषोक्तषु स्वय्र्यादीनाम् ग्रंथविशेषोपलचितमेषादिषु राशिषु च । उचतायुक्त उच्च प्रधाने च त्रि० । किझल्के न० । तुङ्गमद्रपुर मदोत्कटे हस्तिनि । दक्षिणदेशस्य नदीभेदे स्त्री० । तुङ्गिनी स्त्री० न्न- विणुन् जस्स गः । महाशतावर्थ्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५२४ ]
तुच्छ न तुद-सम्प कप त्वदा व्यथया व्यति छो-क । पुलाले शस्य.
शून्य धान्ये (तुष)। होने, अल्प शून्ये च नि । तुच्छद्र पु० कर्म० । एरण्डले तस्य निःसारत्वात् तुत्वन् ।' तुच्छधान्यक न० कर्म० । पुलाले (भुसी) । तुज दीप्ता चु० उभ० सक० सेट दित् । तुञ्जयति-ते अतञ्जत्-त । तुज प्राणे बले च भ्वा • पर०अकलसेट् इदित् । तुञ्जति अतुमीत् । तुज हिंसे भ्वा० पर० स० सेट् । तोजति असोजीत् । तुट कल हे तु कु. पर०अक सेट् । तटति अटीत् तुतोट । तुड में दे तु • कु • पर०सक सेट । तुडति अत्तडीत् तुतोड । तुड निम्योडने भ्वा०या०मक सेट् दूदित् | तण्डते अतुण्डिष्ट । तुड विधाकरणे भ्वा० यर०सक सेट । तोडति अतोडीत् छतोडत्त तुड्ड अनादरे भ्वा० पर० स० सेट् । तुडुति अतुट्टीत् | तुण कुटिलीकरण १० पर० स० सेट् । तणति अतोणोत् । तुणि पु. तुण-इन् । वनक्षे (वन्द)। तुण्ड न० डि-तोडने अच् । मुखे । तुण्डण्डि) केरी स्त्री० प्रशस खण्ड (ण्डि) कन् सद्-ईरयति ईत
वा ईर-अण् । कास्यम् तस्याः फलमुखपिदारे हि विस्तीर्छसूत्राङ्गाकासोत्पत्ते । विम्विक याम् (तेलाकुचा) तस्याः फलेन हि मुखाङ्गोठसादृश्यदानात् । खार्थे कन् हरखः । तुण्ड (गिड)
के रिकाम्यत्र । तुण्डण्डि)केगी स्त्री• तण्डे (एड.) सुखे कायति कै-क खण्ड (ण्डि)
कः अोष्ठ : तत्त्र ईटे तत् वन्य शोभाधारणात् ईग-अच् गौरा०
डीष । पिम्बिकायाम् (तेलाकुचा) । तुण्डि पु० तुण्ड - इन् । मुखे चचौ च । मिम्बिकायां, वन्दायां, ___ नाभौ च स्त्री. वा डीम् । स्वार्थे कन् उभयन । [ (मुंडियुक्त) तुण्डिभैल वि० वण्डि+चलि भ सिमा लच वा। तुन्दिले तुत्य स्त तौ अद० चु० उम० सका० सेट् । उत्पति-ते कात उत्पन् त ।
For Private And Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५२५ ।
'तुल्थ पु० तुद-थक् । अग्नौ । तुत्थ-अच् । (ते) अञ्जनभेदे नन
नील्याम, सूक्ष्म लायाञ्च स्त्री० । स्वार्थे कन् अरव । तु याञ्जन न० कर्म ० । व्यञ्जनभेदे (तते) । तहर्णत्वाद् मयूरकण्ठे । तुद व्यथने तुदा० उनसक० अनिट । वदति-ते अतौमीत् अत्युत्त । तुन्द न० तुग्ण-अदने अब्दादि निः । उदरे कुचौ ।। तुन्दकूपी स्त्री० हवः कूपः कूपी तुन्दस्य कूपीव । नाभौ। खाई
कन् । तुम्ट कू पकाप्यत्र . तुन्दमृज त्रि० तन्दसुदरं मार्टि मृज-क । अलसे, मन्दे च । तुन्दि पु० उद-दून् नि । गन्धर्बभेदे, उदरे च । नाभौ स्त्री० वा ___डीप | खार्थे कन् अवार्थ । तुन्दिक त्रि. तुन्दमतिपयितमस्त्यस्य ठन् । हत्कुक्षौ । [कुक्षौ च । तुन्दिभ(ल) त्रि० तन्दि-अस्त्यर्थ भ लच वा। वृहन्नाभौ हत्-.. तुन्दिलफला स्त्री० तुन्दिलं वृहत् फलमस्याः । वपुष्याम् (शशा) । तुन्न पु० तुद-क्त । (द) इनः । व्यथिते, छिन्ने च वि । खाः कन् अवार्थ ।
[(दरजी) । तुनवाय पु० तुन्नं छिन्न वयति वे-व्यण । मौचिके सूच्याजीविनि तुन्य बधे सक० पर० सेट् । तुम्पत अतुम्पीन् । तुन्प वधे सक० लश अक ० तु०पर० सेट । तुपति-तुम्पति अतुम्पीत् । तुनफ वधे भ्वा० पर० स० सेट । तुम्फति अतुम्फीत् । तुन फ बधे सक. क्लेश अक० उदा . पर० सेट, । तुफति तुम्फति
अतुम्फीत् । तुप बधे भ्वा० पर० सक० सेट । तोपत अतोपीत् । तुप वधे सक० लोग अक००० पर सेट । तुम्पति अतोपीत् । सुप अईने चुरा० उभ० मक० सेट । तुम्पयति ते अततम्मत्-त । तुफ बधे सक० क्लेश क ० तु ० मु०पर० सेट, । तुम्फति अतोफीत् । तुफ बधे भ्रा पर०सक० सेट । तोफति अतोफीत् । तुब अद्द ने वा चुरा० उभ० भक ० प ने भा०पर० सेट इदित् । तुम्बयति
ते तुम्बति अत्ततम्बत्-त अतुम्बीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५६ ]
शुभ हिंसे भ्रा श्रात्म०लङि उभ० सक० सेट । तोभते । व्यतुभ
तोभिष्ट |
तुभ हिंसे दिवा०क्रा० च पर०सक०सेट । तुभ्यति तुम्नाति यतोभीत् तुमुल पु० मौ० तु-मुलक् । कलिद्रुमे (वयड़ा) व्याकुले युद्ध च । सङ्कुले-युङ्घे न० ।
जु ०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
० पर० क० सेट | तोर्त्ति
तुम्ब पु० तुम्बति रुचिं तुत्रि - काईने अच् । अलाब्वाम् तुवि इन् वा ङीप् तुम्बीत्यष्यत्र, वृहत्फलायाम्, ग्रामलक्यां, गवि च स्त्री० । तुम्ब ुरु पु० तुवि - उरुच् । गवर्त्रभेदे, धन्याने च । ङीष् । तृम्वुरीत्यप्यत्र स्त्री० । तुर वेगे तोरीत् । तुर न० तुर-क | तृर्णे, शीघ्र । वेगे स्वीम्यमपि तुरापाडिति दर्शनात् । तुरग पु० तुरेण वेगेन गच्छति गम-ड । घोटके, चित्ते च । तुरगस्कन्ध पु० त्तुरंग+तमूहे स्कन्वच् । अश्वसमूहे । ६ त०] यश्वस्कन्धे । तुरंगी स्त्री० तुरगस्तुरगगन्धोऽस्त्यस्याः यच् गौरा० ङीष् ॥ [डित्वाभावे तुरङ्गमोऽप्यत्र । तुरङ्ग पु० तुरेण गच्छति गम-ख मुम् वा डिञ्च । घोटके, चित्त तुरि(री) स्त्री० तुर - इन् वा ङीप् । तन्त्रवायस्य काष्ठादिनिम्ि वयनसाधने (माकु) ‘“तङ्कट चातुरीतुरीति" नैषधम् ।
अश्वगन्धायाम्
तुरीय वि० चतुर+पूरण े तीय निः । चतुर्थे वेदान्तोक्त शुद्ध निर्गुण ब्रह्मणि ।
तुरीयवर्ण पु० म ० । मू ।
तुरङ्गबदन पु० तुरङ्गस्येव वदनमस्य । किन्नरे, तुरङ्गवक्कादयोऽप्यत्र | तुरङ्गारि पु० ६० । बरवीरे वृक्ष, महिषे च तुरासाह् पु० तुरं वेगं सहते तुर
वेगवन्तम् आसाहयते व्यभि
भवति वा किए डत्यपच े षत्वम् । इन्द्र े । [ ( शिलारस ) । तुरुष्क पु० तुर· उनिक् खार्थे कन् इसुसोरिति पत्वम् । गन्धद्रव्य दे सुवि० चतुणी पुरणः यत् नि० । चतुर्थे |
तुर्व हिंसे भा० पर ०
क० सेट । ढर्वति तृब्बत् । र्त्तः ।
For Private And Personal Use Only
उरन् गो
०
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५२७ ]
सुर्वसु पु० ययातिपतिपुत्रभेदे । तुल उन्माने वा चुग० उभ० पजे भा० पर०सक० मेट | तोलयति
ते तोलति अतुलत् त । तुलयति तु तुलाशब्दात् णिच् .। तुलसी स्त्री० बलामस्थति अस-यण शक० | “यस्या देवि ! तुला
भास्ति विश्वेषु चाखिलेषु च । तुलसी तेन सा ख्याते"त्य के
स्वनामख्याते वृक्षे । तुला स्त्री० तुल-भिदा० अङ् । मादृश्ये, माने, ग्टहाणां दारुबन्ध
काछे, पलगते, भाण्ड, भेषावधित: सप्तमे राशौ, तोलनदण्ड, दिव्यप्रमाणरूपे "विघयजं ब्राह्मणस्य सर्वेषान्तुं तुला स्मृते ति
भारदोक्त परीक्षामदे च । तुलाकोटि(टी) स्त्री० तुलया तुला या कोटयति कुट-परितापे
वा डीम् । नपरे, तुलाकोटिकाणरित्य गटः । तुलाधर त्रि० तुलाया मानदण्डस्य धरः ४-अच् । वाणिज के, ____तुलाराशौ, तुलादण्डधारको-गुण च । तुलापुरुष पु. घोडशमहादानान्तर्गते दामभेदे विस्तरस्तु मत्सततदानादिपद्धतौ ।
[तुलादण्ड । तुलामान न० लार्थ सोलनार्थ माम मीयतेऽनेन मा-ल्य ट । तुलावीज न० तुलायाः वीज मूलम् । गुञ्जायाम् तदारभ्य व हि । ____ मान शास्त्र र्दर्शित यथा “दशाई गुन प्रवदन्ति भाषमिति । तुलित वि० तुला+तत्करोति णिच्-कर्मणि क्त | परिमिते महशीकते । तुल्य लि• तुलया सम्मित यत् । सदृशे । [मिरेकल पाने । तुल्यपान न. तुल्येन सजातीयेम सह पानम् । सजातीय बड़तुल्ययोगिता स्त्री० अलङ्कारोक्त अर्थालङ्कारभेदे । तुवर पु० तरति हिनस्ति रोगान् सौ० तु-वरच् नि० गुणाभावः ।
धान्यभेदे, कघायरसे च तद्दति नि । प्राद क्याम् सौराष्ट्रम.
त्तिकायाञ्च स्त्री० । घियात् डीम् । साथै कन् वरिकायलव । तुवरोथिम्ब पु० उप- प्राटक्या इव शिम्बा यस्य । रक्तचक्रमईने । तष तो दि पर. अ.. अनिट | तुष्यति उषत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५२८]
तुष पु०तुष-क । विमीतकवृक्ष (क्यड़ा) धान्य त्वचि स्वनामख्याप्त द्रव्ये च तुषानल पु० तुषस्यानलः । तुघजाते अग्नौ । तुषार प० अन्तर्भूतण्यर्थ तुष-बारक । हिमे, कपरे, शीते च ।
तहति लि। तुषित पु० तुष-कितन् । “तोष; प्रतोष: सन्तोको भद्रः शान्ति रिभ
स्पतिः । इध्मः कविर्विभुः स्वाहा सुदेवो रोचनो विघट । सुनिता नाम ते देवा ग्रासन् स्वायम्भवोऽन्तरे” इत्यु केषु द्वादशसंख्य षु
मतान्तरे घट विंशत्संख्यकेषु गणदेवेषु । तुष्टि स्त्री० लष-तिन् । सन्तोघे “अकृतार्थस्य लोकस्य कृतार्थोऽसीति
या मति"रित्यक्तायां बुद्धौ तुष्टिर्नवत सायोक्ताम् आध्यात्मिक
वाह्यभेदेन नवमेदास सिविघु माटकाभेदेषु च ।। तस ध्वाने भ्वा० पर० सक० सेट् तोसति अतोसीत् । तह बधे भ्वा० पर० सक० सेट् । तोहति । अतहत् - तोहीत् । नहिन न० बह-दूनन् । हिमे, चन्द्र तेजसि च । तुहिनांशु पु० हिनमंशवो यस्य । चन्द्र । हिमांशुप्रभ तयोऽप्यत्र । तूड अनादरे भ्वा० पर० सक० सेट् । ढडयति बढडीत् । णिच्
अबढडत् त । तृण सङ्कोचे अद० चु० उभ० सक० सेट् तणयति ते अडल पणत् त । तूण सङ्कोचे चु० उभ० सक० सेट् । ढणयति ते अतुणत् त । तूण पूरणे चु० ग्रा० सक० सेट् । तणय ते, अढतणत् त । तुण (णी) पु० स्त्री० तृण-क स्त्रीत्वपच गौ० डीए । याणाधारे . स्वनामख्याते इषुधौ । तृण-द्र पा डीप सोने स्त्री० । तृणौर पु० तणों सङ्कोचं राति ददाति रा-का | ढणे, दूधौ । तर हिंसे, सक० वेगे अक० दिवा० अात्म० सेट । र्यति अत रिष्ट । तुर्ण न० 'त्वर-क्त ऊ मस्य न० । शीघ्र , सत्वरे तवति वि०। तयं न तर-यत् । वायभेदे । तूल पूरणे चुरा० प्रा० सक० सेट् । ढल यते अतुलत । तूल इयत्तापरिच्छेदे निष्काशने च वा०पर०सक सेट् । तुलति अतू ली
For Private And Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५२८
तूल पु० न० । 'ठल-क | कार्पासभेदे ( तुला ) "लराशिमियानन* __ इति सरतिः । आकाशे, (तुंद) वृक्षभेदे च न० । कास्यां स्त्री ।
स्वार्थे कन् अनव न० । तूलकार्मुक न० त० । तुलस्फोटनार्थे धनुधि । तुलचापादयोऽयत्र । तुलनाली स्त्री० ढलनिर्मिता नाली । पिञ्जिकायाम् (पाइज) स्वार्थ
कन् अलवार्थे । तलपिचुपु०पिच-मईने कुन ठूलप्रधान: पिचुः । ढलवृक्ष (तुलारगाछ) तलक्ष पु० तुलसाधन वृक्षः शाक० । शाल्मलिन। तृलि(लो) स्त्री० ढल-इन् वा ङीप् । चित्रमाधने खनामख्याते पदार्थ तूलिका स्त्री॰ ढल+अस्यर्थे ४न् । (तोषक) शय्योपकरणभेदे ढल
यति राव ल । चित्रसाधने (ढली) द्रव्ये "उन्मीलित ढलिकयेव चित्र"मिति कु० सुवर्णादेरावर्त नपरीक्षोपयोगिपदार्थ बीरणादि
शलाकायाञ्च । तूलिनी स्त्री • ढलइनि । पालमलिक्ष ।। तूलिफला स्त्री॰ ढलि ढलवत् फल यस्थाः । शाल्मलिटो । तृवर पु. तु-वर दीर्घश्च । कालेऽजातफ्टङ्ग गयि, अतातश्मश्रुके पुरू,
कपायरसे च। तद्दति वि० । आढ़यां, सौराष्ट्रमत्तिकायाञ्च
स्त्री० डीप । तूष तुष्टौ भ्वा० पर० सक० सेट् । तूपति अतूपीत् । तूषणोंशोल वि. तृष्णों शील यस्य । मौनावलम्बिनि । तूष्णीक त्रि. तूष्णीं शीलं यस्य शीलेऽर्थ कन् मलोपश्च, मौनावलम्बिनि । तूष्णीम् अव्य • तूप-नीम् | मौने । अकच्प्रतिरूपे कामि । तूष्णी.
कामप्यत्र । तूस्त न० तुस-तन् दीर्घश्च । जटायां, संहत के शेप, धूलो, सूक्ष्म च । क्षर गतौ भ्वा० पर. सक० सेट् । टक्षति अटक्षीत् । हरण मक्ष तना० उभ० सा० सेट् । टणोति तो त तृणुते-तर्णते !
व्यतीत् अतर्णि । तणि त्या-टण्टा ।
For Private And Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५३. ]
न० टह नक हलोपश्च । नडादौ, खटे (खड़) । टण काण्ड न० टणानां समूहः दूर्ग काण्ड व् । टणसमहे । वण केतु पु० हण घु केतरिय ठत्वात् । वंशक्ष, तालहर, असा
रत्व न झुणगुमटणध्वजावयत्र । हणजाति स्त्री० टणमेव जातिः | उल पादौ (खड़)। वाद्रम पु० टजातीया टुमा असारत्वात् शाक० । नारिकेले,
ताले, गुवाके, ताल्यां, के तक्या, खजरे, खजूर्याञ्च। तृणधान्य न हणमिव धान्य अक्ष्य त्पनत्वात् शाक० | नीवारे
श्यामाकादौ च । लणराज पु० टणेघ राजते राज-अच् ६त ० दच बा । तालक्षे । रणवीज न० त०। स्यामाके धान्य । तणसारा स्त्रो. हणमेव सारोऽस्याः । कदल्याम् तस्या: सर्वथाऽसारत्वात्तथा त्वम् ।
[धारपत्र युके रणभेदे । टणक्षु पु० टणमिन्दुरिव तीक्षाधारत्वात् । वल्ल जायाम् तीक्षा तणीकस् न० टपनिर्मितमोकः । तृणनिर्मिते ग्टहे (खडे रघर) । तृणोषध न० टणात्मकमौषधम् । एलयालु काख्ये गन्धद्रव्य । टण्या स्त्री० टणानां समूहः पाशा० य । टणसमूहे। रतीय त्रि० त्रयाणां पूरण : लि+तीय सम्प्रसारणञ्च । त्रयाणां परण
येन त्रित्वसंख्या पूर्य ते तस्मिन् पदार्थे । नपुंसके क्लोवे । तृतीयप्रकति स्त्री० स्त्रीपुंनावमेच्य हतीया प्रकृति: प्रकारः । हतीया स्त्री० चन्द्रमण्डलस्य तृतीयकलायाः सूर्य मण्डलमवे शनि
मान्यतररूपक्रियात्मिकायां तिथौ । [विवार कष्टे शेवं । तृतीयाकृत त्रि. हतीय कृत' त्रिगुणार्थे वतीय+डाच्+क-क्त ।
द अनादरे रु० उभ० सक० सेट । टणत्ति टन्त । अतहीद__अटदत् ध्यतार्दिट । तहि त्वा-टत्त्वा | टनप (म्प) प्रोणने तु० पर० सक० सेट् । टपति टम्मति चटम्पोत् ।
नफ(म्फ) प्रीणने तु०प्र० सक० मेट स्फति तम्फति अत म्फीत् । तन्ह हिंसे तु० प० ना० सेट् क्ता वेट । तृहनि अतृहत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(५३१
टप प्रोगाने स्वा० पर० सक० सेट् । तृप्नो त अतीत् । टप सन्दीपने प्रीणने च वा चुरा०उभ० पक्ष भ्वा० पर०सक० सेट् ।
तर्मयति ते तर्पति अततर्पत त अतीतृपत् त | अतीत् ।.. टप प्रीण ने दि० पर० सक० बेट । तृष्य ति अतपोस्-अत्रामीत
यतार्मोत्-अतृपत् । टप प्रीयाने तु० सु० पर० सक० सेट । तृम्मति अतीत् । टमि स्वी० तृप-तिन् । अतिशयभत्तणेन भक्षणेच्छानिवृत्तौ । तफ प्रीणने १० पर० सक० सेट । तफति । अतीत् । त(त्रिफला स्त्री० बयाणां फलानां समाहारः वा सम्प्रसारणञ्च ।
हरितक्यामल कीवयस्थारूपफलत्रये | तघ तृष्णायां दिवा ० पर० सक० सेट । तृष्यति अतृप्रत् अतीत् । तपाषा) स्त्री. तृष-किए । मागुरिमते हलन्त त्वात् वा टाम् ।
तृष्णायां, स्मरपुत्रधाम, लाङ्गलिकीच च । तुषाभू स्त्री० ६त । लोमनि हृदयस्थे स्थानभेदे । तुषित त्रि० तृषा जातास्य तार० दूतच् । तृष्णान्विते । टशणज नि टप-नजिङ् | सृष्णायुको लुब्धे च । कृष्णा स्त्रो० टप-म किञ्च । पिपासायां, लोभ, अप्राप्ताधिनाधे च ! टणा क्षय पु० सृष्णाया लोभस्य क्षयो परमात् ५ ब० । शमे, “दृष्ण!
क्षयसुखदेते नार्हन्ती”ति स्मृतिः । सह हिंसे तु. पर० सक० वेट । टहति अत होत् अट क्षत् । । रह हिंसे वा चु० उ० पक्ष रुधा पर. सक. वेट् । तर ति ते
टणेदि अततहत् त अतीटहत-तअतहीत् अक्षत् । तु तरी अपने अभि मवे च भ्वा० प० सक, मैट । तरति अतारीत् । तेज निशाने पालने च भ्वा० पर० सक० सेट् । तेजति यतेजीत् । तेजपाल पु० तेज कर फलं यस्य । (तेजवल) चभ दे । तेजन पु० तेजयति शस्वमग्निं या तिज-णिच्-ल्य । वंशे मुझे च ।
संज्ञायां कन् | शराभिधे टणे, माया, ज्योतिम त्याञ्च स्त्री० डीम् । तेजपत्र न २ तेज-अच् तेज पत्रं यस्य | त्वचे (तेजपाता) ।
For Private And Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५३२ ।
तेजवती स्त्री तेजनं तेजः ग्रस्त्यर्थे मतुप मस्य यः । गज पिप्पल्याम् । रोजस् न० तिज-असन् । उष्णा स्पर्शवति अग्नबादी द्रव्यभे दे
सांख्यमते शब्दस्पर्श तन्मात्रसहिताद्रपतन्मात स्थिते भूते दीनौ प्रभावे, पराक्रमे, बीर्या, नवनीतोद्भवे-चतादा, तापके ज्योतिषि सूर्य्यादौ, शरीरकान्तै, सुवर्णादा-धातुद्रव्ये, मज्जान, पित्त, "अधिक्षेपापमानादेः प्रयुक्तस्य परेण यत् प्राणात्ययेऽप्यसहन नत्तेजः समुदाहृतमित्युक्त अपमानादेरसहने "तेजो निसर्गज सत्व वाजिनां स्फु रणं रज इत्यु न अश्वानां स्वाभाविके बले)
चैतन्यात्म के परमज्योतिषि ब्रह्मणि, सांख्योत सत्वगुणे च ।। तेजस्वती स्त्री० तेजस्अस्त्यर्थे मतप् मस्य वः । गजपिप्पल्याम्, ___चव्य, (च) महाज्योतिमत्यां वह : पुर्य, (तेजबल) वृक्षभेदे च । तेजस्विनी स्त्री तेजस्+विनि | तेजोय क्तायां स्त्रियां, ज्योतिष्मत्यां ___ लतायाम् (तेजयल) तेजः फलायाञ्च । तेजीयस् वि० तेजस्विन्+अतिशायने ईयसुनि विनेर्नु क् | तेजोयुक्त
"तेजोयसां न दोषाय वहः सर्वभुजो यथेति झागतम् । तेजोमन्य पु. तेजो मष्याति मन्थ-अण् । गणिकारिकायाम् । तेजोमय त्रि. तेजस्+प्रचुरार्थे मयट । तेजःप्रचुरे तेजःप्रधाने
ज्योतिर्मये च । स्त्रियां डीप । 'तेजोमयी वागि” ति श्रुतिः । तेज मात्रा स्त्री तेजसा सत्त्वगुणानां मालांऽशः । इन्द्रियेषु भूतानां
सात्विकांशेभ्य एव ते प्रामुत्पत्तिः सांख्यसिहा । तेप कम्प, च्य तौ च भा. ग्रा० अ० सेट । तेपते अतेमिट । तेम पु० तिम-धञ् । याद्रीभावे । तेमन न० तिम-ल्युट । अाकरण । कर्मगि ल्यू ट । व्यञ्जने । ते व क्रीड़ ने भा० प्रा० अक० दोट् । तेवते ते विष्ट । तेजस म० तेजसोविकारः । अण । एते, धातुद्रव्य च | सासयोलो
सत्वगुणोत्पन्न वि०। तेजसावर्तनी स्त्री०तै जम् धातु हव्यमावर्त्य तेऽत्र प्रा-वृत णिच्-त्रा
धारे लुट, डीप । भूघायाम् । (सुची) ।
For Private And Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५३ ]
तैतिल पु० गण्डक पशौ । ववादितश्चतुर्थे करणे न० | तैत्तिरीया स्त्री० तित्तिरिभ्योऽधिगता छ । यजुर्वेदीयशाखाभेदे कृष्णयजुषि । याज्ञवल्क्य ेन हि गुरुतोऽधीत्य तेन सह विवादे मूर्त्तिमानेव यजुर्वेद उङ्घान्तः तत्रत्याश्वान्य े तस्यान्त ेवासिनस्तितिरिपक्षिरूपं ष्टत्वा तं भक्षितवन्तस्तभ्यस्तित्तिररूपेभ्य एव विप्रेभ्यो या शाखा ग्टहीता सा तैत्तिरीया भाखेति पुराणादौ प्रसिद्धम् । तैत्तिरीय(a) वि० तैत्तिरीयां शाखां वेत्तप्रधीते वा ठक् कन् वा तैत्तिरीयशाखा ध्यायिनि । तैमिरिक न० तिमिरं नेत्ररोगभेदः ग्रस्वास्य छन् । नेत्ररोगभेदयुक्त । तैर्थिक तो दर्शनशास्त्रं कृतमनेन ठक् । शास्त्रकारे कपि -
3
कणादादौ ।
तैल न० fिants frकारः काण । “तिलादिनिग्धवस्तूनां स्नं हस्तैलसुदाहृत”मित्य ुक्त े तिलङ्घर्षपातसीप्रम्टतीनां स्निग्धवस्तूनां स्न ेहरूपें विकारे । (तेल) सिके च (शिलारस ) |
-
तैलकार पु० तै ं करोति स - अस् ( तेली ) ( कलु ) इति प्रतिद्ध वर्णसङ्करे चाक्रिके तैलिनि ।
तैल किड न० ६० (काट) इति ख्याते तलमले (खल) पिण्याके च । सैलङ्ग पु० श्रीलं तु समारभ्यं चोलेशान्मध्यभागतः तैलङ्गदेशो देवेशी
त्युक्त े देशे । तत्रस्य जने ब० ब० ।
→
तैलधान्य न० तैलोपयोगि धान्य ं सतुषं शस्यम् | तिलातसी च तोरी :
(डी) च विविधापि सर्षपः । द्विधा राजी खसञ्चैव वीजं कौलुम्भसम्भवम् । एतानि तैलधान्यानीत्यक्त ेषु तिलादिषु ।
७
सैल वर्ण पु० तैलाक्तमिव पर्णं यस्य मध्यपदलीपि स० । ग्रन्थिपर्खुष्टुते | तैलपा स्त्री० तैलं पिबति पा - रु । (तेलापोका) कीटने दे । तेलपायिका डी० पा - खुलईत ० । (तेलापोका) (आरला कीटभेदे) | तैलफला खो० त'लं फले यस्याः । इङ्गुदी उच्च, त्रिभीव च । तेलभाविनो खो० तैलं भावयति चु०
·
भू - शुद्धौ खिनि जातिपुष्पब े
a
तत्पुत्र्य ेण वाचित ं हि गन्वतैल ं भवति ।
For Private And Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५३४
तेलम्याता स्त्री० तिलस्य पातोऽत्र ज नि० मुम्च् स्खधायाम्, तदुपलक्षिते श्राझे च ।
[गन्ध-व्यभेदे । तैलसाधन न. तेलं साधयत्यनेन सिध-णिच् -ल्य ट (काकला) । तैलोन त्रि. तिलानां भवन छत्र ख । तिलभवनयोग्य होते। ष पु. तिष्य नक्षत्र युना पौर्णमासो तैषी सास्मिन् मासे व्यण । चान्द्रपौषमासे ।
[पौषस्य पौर्णमास्याम् । तैषी स्त्री० तिष्यण नक्षत्रए युक्ता पौर्णमासी अण । चान्द्रतोक न० सौ. तु-क तस्य नेत्त्वम् । अपत्य, पुत्र दुहितरि च | तोटक न• बादशाक्षरपादके छन्दोभे दे। [अनुतोड त । तोड अनादरे भ्वा० पर० सक० सेट तोडति अतोडीत् । णिच । तोडीरी) स्त्री तुड-अच् नारा० डीप वा डस्य रः । रूनामख्याते तेलसाधने धान्य दे ।
[चालनदण्ड च । तोत्र न० तुर-धन् । गवादिताडनदण्डे ( पाचुनि ) गजादि तोदन नतुद्यतेऽनेन ल्यु ट । तुण्डे मुखे । भावे ल्य ट । व्यथायाम । तोमर पु० न० तु-विच तोतो नियतेऽनेन - अच, हस्तक्षेप्ये
शल्याने दण्डाकारेलमेटे (रायांश)। तोमरिका स्त्री० तोमर+मंज्ञायां कन् । आइक्याम् । [नन च । तोय न० सौ० तु विच तो पूर्षे याति या-क । जले पूर्वापाढ़ातोयकामा तोय जामयते झन अण । जल तसे । जलाभिनाके त्रि. तोयक छ न जलमालपान हमे व्रतभेदे । जलदातरि त्रि. तीयद पु० तोय ददाति दा+क | भेघे, मुस्तके च । एते न । तोयधि पु . सोयानि धीयानल धा-कि | समुद्र तोयनिध्यादयोऽप्यत्र । तोयपिप्पली रहो. तो पिलीव । (कांचड़ा) शाकदेदे लागल्याम् । तोयसुमो रुनी तोयेन बहुजलदानेन पुण्याण्यस्याः । पाटला दृच्च ! तोरप्रसादन पु० तोय प्रादयति फलयोगेन प्रद-णिच् ल्य ।
कत (मितव्य) । ती माला रजी० तोयप्रधान फल यस्याः। दूर्वारी कर्क टीभेदे । ते यत्रो बली सोयसनिहितस्थाने वल्ली । कारवेल (उच्छ) ।
For Private And Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५३५ ]
बोयसूचक पु० तोय तोया सूचयति रवेण सूच-एव न । भेके तोरण पु° न० तर-युच् । पहिारे, स्तम्भोपरिस्थे सिंहाकारे काठे
हारवाहमागे च | कन्धरायां न० [वा । तोलकमान । तोल पु० न० तुन्त-अन् । गुञ्जाथी तिपरिमाणे कर्ष | खार्थ कन् खुल तोर्य न० ये मुरजादौ वाद्य भवम् अण । सरजादिध्वनौ । तौर्यत्रिक न० 'श्रयः परिमाणमस्य कन् तौर्यो पलक्षित निकम् ।
नृत्य गीतबा द्यप समुदिते ॥ "बनेऽपि जोर्य विकमि ति नैषधम् । तौलिक पु० शुल्या जीवति ठक् । चिलकरे । त्वज हानौ दाने च भ्वा० पर० सक० अनिट् । त्यजति छत्याक्षीत् । त्यद् लि. त्यज-यदि डिच्च । तच्छब्दार्थ “योवा स्योका भवाम्य
हमि ति वेण्याम् । त्यागिन् त्रि. त्यज-घिगुन् । दानारि, भूरे, वर्जनशीने, कर्म फल'
त्यागिमि च “यस्तु कर्म फल त्यागी स त्यागीत्यभिधीयते" इति गीत चक गतौ भ्वा० अात्म० सक० सेट् । सकते अतकिष्ट । नख गतौ वा ० पर० स० सेट । लखति अनखीत् अलाखीत् । बख गतौ खा० पर० सक० सेट इदित् । लहति अनहोत् । लग गतौ स्वा० पर० सक० सेट इदित् । लङ्गति अबङ्गीत् । बद चेष्टायां भ्वा० पर० क० मेट इदित् । बन्दति अवन्दीत् । त्रम न जायां भ्वा० प्रा० अक० वेट वा घ० । लपते अत्तपिष्ट अ--
लप्त | णिच् । लपति पयति । त्रपा। त्रपा स्त्री० लप-भावे यड्। लज्जायाम् । कच् । कुलटायाम् । कुले कीर्ती च ।
[मीसके, रङ्गे च । त्रपु न० अग्निं दहा लपते लज्जते व लज्जया द्रवीभवति या नपुटो स्वी० लप-उटङ् गौरा० डीष । सूक्ष्म लायाम् | त्रपुष वी० लपते किम् वम् उप-दाहे क क० | कर्कटीच गौरा०
जोम् । (योरा) (शशा) ख्याते वृधे । नाम न० लप-उचि । रङ्ग । दव न० सी० बथापामवयव; लयोऽवयवा येषां वा अयच् । लिव
For Private And Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ ५३६ ।
संख्यायाम् “रणत्रयमपावत्यति मनः स्त्रीत्वपक्ष की । "असौ नरशिखिवयो" ति माघः । वित्व सयाविशिष्ट त्रि. स्त्रियां डीम् । कगादिवे दलये, “त्रयोव नीताङ्गगुणेन बिस्तर” मिति
नैषधम् । ब्रह्मादिमूर्ति लये, पुरन्धधाम्, सुमतौ, सोमराजोट क्षे च । चौधम्म पु० या वेदलयेण विधीयमानो धर्म ० शाक० । वैदिके
धर्मे ज्योतिष्टोमादौ । त्रयोदशन् नि नयश्च दश च, अधिका वा दश । बाधिक दशस--
क्यान्विते । तत्पूरण तु डट । व्योदयः लि. | चन्द्रस्य त्रयो दशकलाक्रियारूपे तिथौ स्त्री० डीप
नसत त । ‘त्रत तौ महे निषेधे च चुरा उभ० स० मेट । बस यति ते अतित्रस मासे वा० चुरा० उभ० पक्ष म्वा० पर० अ० सेट ददत् ।
त्रसयति ते वसति इतनसत् त अत्रसीत् ।। बस भये वा दिवा. पने भ. फणा. पर० अक० सेट् । वसति
त्रस्यति अत्रसीत् अत्रामीत नसतः तत्वसतुः । त्रस न० लस-भये धजर्थे क | वने । बस तौ च । जङ्गमे लि. । त्रसरेणु पु. लसः चलो रेण: क. | "जालान्तरगते भानौ सूक्ष्म
यदृश्यते रज: । प्रथम तत्प्रमाणानां लसरेणु प्रचक्षते” इत्यु के गवाक्षान्तर्गतसूर्य किरणेषु दोधूयमान परमाणुघटकात्म के घणु क्र.
वयात्म के रजगि त्रस्त वि. वस-क्त | मीते चकिते | शीघ्र न । चन लि. लस-न । भीरौ लापशीले । बापुष वि० लघुघा नित्तम् अण् । रङ्गमये पालादौ । त्रायन्ती स्त्री० ले-सस्प० किप वा अयति भा. टू-ई-बा घट !
(पला) ख्यातायाम् लतायाम् । त्रायमाण स्त्री० त्रायते - शानच । (बला) ख्यातायां लतायाम् । त्रि त्रि० ब० व • तृ-डि । लित्वसंख्याविशिष्टे । स्त्रियाम् विना देश !
तिस्त्र इत्यादि। त्रिंग वि• वियत् + पूरणे डट । लि शत्पूरणे, विशत्तमे, "वि.
For Private And Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५३७
शांशक स्तथारागे भग" इत्यभिधीयते इति ज्योतिषम् । शिक वि. त्रिशता क्रीत: कुन् । त्रिशत्संख्यान्वितद्रव्येण क्रोते वस्तुनि ।
[ तत्म यान्विते च । त्रिंशत् स्त्री० वयोदशतः परिमाणमस्य नि० । विदशकसङ्ख्यायां त्रिंशत्पत्र न० त्रिशत्सवानि पत्राणि दलानि प्रतिपुष्पमस्य । कुमुदे । त्रिक न० त्रयाणां संघः कन् । नित्य संमायाम् पृष्ठवंशाधोभागे,
कटिभागे, त्रिफलायाम् ( हरितक्यामल कीवय स्थाफ नत्रये ) त्रिकटु नि, (शुण्ठी पिप्पलीमरिचलये) । वातादिषु मिलितेषु च । विष
कायति कै---क | गोक्ष रे वृक्ष पु० । विककुद् पु० त्रीणि ककुदतुल्यानि टङ्गाण्यस्य ककुदस्य छन्त्य लोपः ।
त्रिकूटाख्ये पर्वतभेदे। त्रिकट पु० लीन् वातादिदोप्रान् कट ति आपणोति अच् | गोक्ष रट च त्रिकटु न० त्रयाणां कट, रसानां समाहारः मिलित घु शुण्ठीपिप्मलीमरिचेषु ।
[मत्मभेदे च (टङ्गरा) । विक गट पु० बयः कण्टाः कण्टका अस्य । गोचरे, न ही क्ष), त्रिक.ल न• त्रयाणां कार्य कालभतमविष्यत्कालानां समाहारः । भत_ भविष्य इतमानकाललये प्रातमध्याह्नमायाहरूपकालत्रये च ।
"त्रिकाल पूजयेद्दवी मिति तन्त्रम् ।। त्रिका नज्ञ पु० लिक लवर्ति पदार्थान् जानाति ज्ञा-क। सर्वन
त्रिकाल विदादयोऽस्यत्र ) त्रिकूट पु. लीणि कूटान्य य । लङ्कापुरमन्निहिते सुवेलाख्य पर्वत । त्रिकोण त्रि• त्रयः कोणायस्य । त्रिकोटि युक्त पदार्थ, ज्योतिप्रोक्तो
लग्नात् नवम पञ्चमस्थाने न | "त्रिकोणगान् गुरुः पश्यनि"कि
ज्योतिषम् । निकीण कल न० त्रिकोण तिकोणाकार फलम् । ( शृङ्गाटके पानीफल ) ।
[ कन् । तव । विगत पु० सुगा ख्यन्पत देशे। तदेशस्ये जने ब० व० । खार्टी
For Private And Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५३८]
त्रिगुण न० त्रयाणां गुणानां समाहारः । सांख्योक्त प्रधाने । लिमि
गुण्य त गुण-संख्याने घञ् । लिभिर्गुणित त्रि। त्रिगुणाकृत लि. त्रिगुण हत्वा कष्ट डाच क-क्त । लिधा हलेन
कृष्ट क्षेत्रादौ । त्रिगुणात्मक न० त्रयो गुणा: सत्त्वादय आत्मा स्वरूप यस्य कम् ।
सांख्यमतोक्ने प्रधाने, वेदान्तोक्न अज्ञाने च । त्रिजटा स्त्री. रामायणप्रसिद्द राक्षसीभेदे । त्रिपाचिकेत पु० लि. कृत्वो नाचिकेतोऽग्निश्चितो येन । अध्वर्युम दे
_ "पञ्चाग्नयो ये च त्रिणाचिकेता” इति श्रुतिः । लिण नेत्र पु० त्रीणि नेत्रायस्य । शिवे । पूर्व पदात् संज्ञायामिति
पणत्व प्राप्त गिरिन द्यादित्वात् षा पणत्व मिति केचित् ।
जुभ णादि० नेत्यन्ये । त्रितय न० त्रयाणामवयवः लयोऽवयवा येषाम् वा तयप । लयशब्दार्थ
त्रित्वसंख्यायाम् । वित्वसंख्यान्विते नि । त्रिदण्ड न० बयाणां दण्डानां समाहार: । वामन कायदण्ड प,
तथादण्डोपलक्षित संन्यासाश्रमे च । विदण्डिन् त्रि. त्रिदण्डमायस्थ इनि । वाग्दण्डोऽथ मनोद गडः
काय दण्ड स्तथैव च | यस्यैते निहिता बुझौ विदण्डीति स उच्यते इति मन के संन्यासिभेदे ।
[ गोधापदीलतायाम् । त्रिदला स्त्री॰ वीणि वीधि दलानि प्रतिपत्र यस्याः । (गोवालिया) त्रिदश पु० तिखो दशा जस सत्ताविनाशाख्या न तु दृष्ट्य परिणाम
या मत्तानामिव दशाः येषाम् । देवेः। यथ या त्माधिकास्तिरात्ताच दश परिमाराने प्रा डट शाक अधिकारताननोपः एकस्व व निशब्दस्य तन्त्र तयोज्ञारण यात् उभयार्थपरत्वम् । लयस्विंशम ख्य गवत देवे यथा अर्का बादश, रुद्रा एकादश, बसपो. ऽटो, विश्वे देवो इपिति । अयमेव पक्षः शुधनुगुणः त्री च दश चेति छान्दोग्य ऽभिहितत्वात् लाधिकारहत्तताद्योतनार्थ ली चेति दिव च नान्न तथा निर्देश।
For Private And Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५३.1
विदशाधिप पु० त० । इन्द्र। विदशा यक्ष पु० त्रिस्पां दशानां जामत्स्वनसुषुप्तानां विदशानां
देवानां पाऽध्यक्षः । सर्व साक्षिणि ब्रह्मणि, विष्णौ च । त्रिदशालय पु० त० । स्वर्ग । त्रिदशावासादयोऽप्यन्त्र । निदिव पु० लयो ब्रह्मादयोदीयन्त्यत्र घजय अाधारे क, विधा
सत्त्वादिर्भ देन दोव्यन्ति प्रकाश ने दिव-क वा | स्वर्गे, अाकाशे,
सुखे च न । विदि वेग पु० ६० । देवे लिदिवौकमादयोऽन्यत्र । त्रिहोत्र पुत्रयाणां वातपित्तल पाणां सन्निपातन दोपः । वातादिसन्नि
पातजे विकारकारके रोगभेदे । त्रिधा अव्य. वि+प्रकारे धाच् । त्रिप्रकारे । त्रिधामन् पु० लीणि धामानि भ रादीनि स्थानानि, तेजसि
सत्वादीनि वा यस्य । शिवे, विष्णौ, अग्नौ च ।। विधायक पु० त्रिषु भागेषु धारा यस्य कप् । गुण्डटण । विधारन ही स्त्री० त्रिषु भागेषु धारा यस्याः कर्म' । (तेकांटा
सिज) स्त्र ही दे । त्रिनय न पु० त्रीणि नयनानि यस्य । क्षुमणादिषु पाठात् संज्ञायामपि
न णत्वम् । शिव । नेलत्रयवति वि० । दुर्गायाम् स्त्री० टाम् ।
विनेबादयोऽन्यत्र तत्र वा त्वमिति भेदः । त्रिनेत्रा स्त्री० त्रीणि नेत्राणीव यस्याः । वाराहीकन्द । त्रिपताक न० तिस्रः पताका व यत्र । पताकाकारवलित्रयान्वित
ललाट', मध्यमानामिकासङ्कोचेनावशिष्टाङ्ग लिलयोनतत्व न लिपताकाकारितकरे पु० । 'विपताक करं काय त्यादि अलङ्कारे जना
न्ति कशब्दनिर्वचने स्थितम् । विपथगा स्त्री० त्रयाणां पां समाहारः अच् समा० तेन गच्छति
गम-ड । गङ्गायाम् । विपदा स्त्री० लयः पादा अस्य पादस्य पागायः टाबृचीति टापि
भत्वात् पद्भावः । छन्दोमे दे ।
For Private And Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५४०
त्रिपदी स्त्री त्रयः पादा अस्याः पादस्य पानावे डीपि पद्भावः। (गो
यालिया) गोधापदीलतायाम् । छन्दोभे दे, हंसपद्या, हस्तिगात्रबन्धे, तत्पादवन्धने, “विपदीच्छे दिनामपी”ति रघुः अयादिपा
वाधारे च (तेपाया)। स्वार्थ कन् हव: त्रिदिकाप्यत्र । त्रिपर्ण वीणि त्रीणि प्रतिपत्र पान्य म्याः किंशुके । वनकापास्तां
स्त्री० वा टाप् । डीप शालपण्यां, टग्निपणीं दे च | त्रिपाद पु० बयः पादा अस्य पाद्भावः । विष्णौ ‘पादोऽस्य स
भ तानि त्रिपादस्यामृत दिवा" ति श्रुतिः । ज्वरे च । विपिबत् पु० विमिः कर्णाभ्या जिह्वया च पिवति स्म शति जलं
पा-गट | वाघीणसे लम्बकणे छा गम दे । विपि विप पु० मर्त्य पातालापेक्षया त तीयं पि(व) एपं भुवनम्
वृत्तौ त्रिशब्दस्य पूरणार्थता । स्वर्ग । त्रिपुट पु० लयः पुटा यस्य । (खेसारी) कलायभे हे शरे, तालकयन्त्र,
गोक्ष रे, हस्तभेदे च । सूक्ष्म लायां, मल्लि कायां (तोड़ि) लिदोषधौ, कर्णस्फोटायां देवीभे दे १ स्त्री० टाप । विति एरण्ड वा डीम् । त्रयाणा पुटानां समाहारः। पुटत्ववे स्त्री
डीप । त्रिपुटी फल पु० लिपुटी पुट त्रय फलेऽस्य । एरण्डवृक्ष । त्रिपुण्ड न० बयाणां पुण्ड मां इन वदाकारागां समाहारः । लला.
टस्थ तिर्यग रेखावयात्मके, अर्द्ध रेखालयात्म के च तिलकभेदे । स्वार्थ कन् । “वका ललाटगास्तिस्रो भमरेखास्तिपुण्ड कमि
न्यु को निलकभेदे । त्रिपुर पु• त्रीणि खर्गादिस्थानि पुराण्यस्य । असुरभेदे । समाहार
दिगुः पावा. न डीप । पुरत्रयमाल न० । त्रिपुरान्तक पु० ६२० । शिवे । त्रिपुरहादयोऽन्यत्र । त्रिपषा स्त्री० लीन् वातादिदोषान् पुष्णाति पुष-क | कृष्णविति
___ (कालतेोड़ि) । त्रिपुष्कर न० ज्य धादिभेदेन विधा स्थित ग्राह्ये तीर्थे "वाराः क्र रा.
For Private And Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५४१ ।
स्तिथि द्रा मनन भग्न पादकम् । जातेय जारजो योगः भरणे
च विपुष्कर' इति ज्यो तपोक्त योगर्भ दे पु० । विभण्डी स्त्री बोन वातादिदोघान् भण्डति भण्ड परिभाषणे श्रण,
वित (तोड़ि)। त्रिभुज न० लयो भुजा अस्य । त्रिकोणतले 'लिमुजे भुजयोर्योग
रति लीलायती। त्रिभुवन न बयाणां भुवनानां लोकानां समाहारः पानां० डीम् ।
त्रिलोक्यां मिलित घु स्वर्गमर्त्य पाताले छु । विमधु म० लयाणां मधूनां मधुराणां समाहारः | "शत सिता
माक्षिकं च विज्ञ यञ्च मधुलय"मित्युक्त मधुरतये । ऋग्वेदोके
मधवाता" इत्यादिके मन्त्र त्रिकों दे तदभिजे च पु०। त्रिमार्गगा स्त्री० विमिर्मार्गे गति गम-ड। गङ्गायां "लिमा
गंगेव विदिवस्य मार्ग" इति कुमारः। (पापड़ा) च पभे दे । त्रियष्टि स्त्री० त्रिष वातादिषु यष्टि रिव विद्रावकत्वात् । (शतवियामा स्त्री. वयो यामाः प्रहरा अस्याः । “वियामा रजनी
प्राहुस्त्यनाद्यन्नचतुष्टय" मित्य कायां रात्रौ, हरिद्रायाम्, नोल्या,
कृष्णनिति च । बिरात्र न. तिसृणां रात्रीणां समाहारः घच् समा। रात्रिल ये,
तदुपलजित दिन त्रये च “निरालमशुचिर्भ वेदिति स्म तिः । विरेख पु० तिस्रो रेखा यव । शङ्ख । त्रिलोको स्त्री० बयाणां स्वर्गादीनां लोकानां समाहारः डीम् । : लोकत्रये “यदि त्रिलोकी गणानापरेति" नैषधम् | त्रिलोकेश पु० बयाणां लोकानामीशः उत्तरपदविगुः । सूर्य, शिवे, विष्णौ च ।
[तताम्राभिधधातलये । विलोहक न० त्रयाणां लौहानां धातूनां समाहारः। सुवर्ण रजतिवर्ग पु० त्रयाणां धर्मार्थकामानां वर्गः । धर्मार्थकामरूपे घु, पुरुषाथ घु
विफलायां, कटुलिके, सायोको स त्वरजस्तमोरूपगुण वये ।
For Private And Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५४२ ] "क्षयःस्थानं च पश्चि विवर्गो नीतिवेदिना"मित्य क्त प्रायव्यय
वृद्धिरूपेषु पदार्थेषु च । तिवर्णक पु० लयो यर्णाः पुष्प ध्वस्य कम् । गोचरे समा० वि० ' पात्रा० स्वार्थ कन् । त्रिफलायां, त्रिकटौ, ब्राह्मण क्षत्रियवैश्यरूमे द्विजातिवर्ण त्रये च न |
[ कायां गदि । तिवर्षि का स्त्री० त्रीणि वर्षाणि वयोऽस्थाः स्वार्थे कन् । त्रिवर्ष वयविविक्रम पु० बीन् लोकान् विशेघे ण मामयेण क्रांति विक्रम
अच् । विष्णौ, “लिरित्य व वयोलोका कीर्तिता मुनिसत्तमः क्रमते तांस्तथा सर्वान् त्रिविक्रमो जमाईन" इति हरवंशः वलि.
बन्धनसमये हि तस्य तथारूप त्वम् । तिवोज पु० त्रीणि बोणि बीजानि प्रतिफल यस्य । ध्यामाके । तिरत (ता) पु० बीन् अवयवान् वृणोति -किम् विभिरवय ईता
वा । (तेस्रोडि) प्रोधिमे दे, वर्त्तनं त् तिम्रः तो यत्र । त्रिगुण त्रिः । “विप्रस्थाई त लि"दिति मग ति: । तामा त्रितमेकैको करोतीति श्रुत्युक्त मिश्रितेषु तेजोजलान' च | तिवृत्पर्णी स्त्री० बित् त्रिदोषन में पर्गमस्याः । ( हेलञ्चा ) हिल
मोचिकायाम् । [प्रवाहे च दक्षिण उत्तरे च प्रयागे । तिवेणी स्त्री० तिस्त्रः वेशय: प्रवाहा यव कप । मुक्त प्रवाहे युक्ततिवेणु पु० त्रयो वेणवोयत्र । रथमुखस्येऽवयवभेदे । निवेदिन् पु. लयो वेदाः पायत्त्व न सन्त्यस्य इनि | ऋगादि
वेदत्रयपाट के । विशा. पु० सूर्य वंशीयन्टपभ दे । त्रिघु अवयवेषु शङ्करिव । इलभे,
मार्जारे, चातके, खद्योते च । तिशाखपन पु० तिस्त्रः शाखा व्यस्य तादृश पत्रं यस्य । विल्ने । तिशिख पु० विस्त्रः शिखाः प्रतिपत्रमस्य । विल्वे । राक्षसभेदे च ।
विश्ले, मण्डलान्तरे च न | शिखात्र यति माणवकादौ नि । त्रिशिरम् पु० त्रीणि शिरांस्यस्य । राक्षसों दे, ज्वरे, कुवेरे च । विशीर्षक न० त्रीणिशीर्धाण्यस्य कप । वियूले ।
For Private And Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५४३
त्रिशूल न ० त्रीणि मूलानि शिखाग्राणि पत्र। खनामख्याते अस्त्रभेदे । त्रिशूलिन् पु• त्रिपूलमस्य य इनि । शिवे | त्रिशूलधारि मात्र
लि. स्त्रियां डीम् । तिशृङ्ग पु० त्रीणि महङ्गाण्यख । त्रिकूट पर्वते । त्रि(ट) ष्टुप स्वी० बिघु स्थानेषु स्तुभ्नाति स्तुन्म-किम् षत्वम् ले
संप्रसारण वा ! एकादशाक्षरपादके छन्दो भेदे । तिसचा न० विसृपा सन्ध्यानां समाहारः । त्रिकाले प्राहायराह
मध्याहरूपकालत्रये । लिसन्ध्यं यः पठेनित्यमिति । त्रि(ष)सवन म० लीणि सवनानि यत्र काले वा पत्वम् | त्रिकाले ।
समाहारदिगुः । कालिके स्नानत्रये च । 'वाग्यत स्त्रि (घ) मदन
चरेदिति स्मृतिः । त्रिस्रोतम् स्त्री० त्रिषु लोकेषु स्रोतो यस्याः । गङ्गायाम् । त्रिहत्य वि० तिवारं हलेन कष्ट' यत् । निवारकष्ट छ । त्रिहायणी म्वो. तयो हायना वयोमानमस्याः डीप णत्वम् । तिवर्षायां गवि ।
[टीत् । त्रुट छेदने दिवा० तुदा० कु०पर० स० सेट् । यति ल टति अत्रुत्रुट छेदने चुरा० प्रा० सक० सेट । लोटयते अतुल टत | त्रुटि(टी) स्त्री० लुट-इन् किञ्च दा ङीप् । लेगे संगये सूक्ष्म
लायां, निमेपइयरूपे कालभेदे, हामौ च । त्रुन(पाम्प बधे भ्वा० पर०सक० सेट । लम्पति अत्र म्पीत् । वन्फ(म्फ) बधे भ्वा० पर० सक० सेट । लम्फति अत्र म्फीत् । त्रुप(फ) बधे भ्वा० पर० सक० सेर । तोप(फ)ति अटोपी(फो) त् । त्रेता स्त्री० तीन इता नि०। दक्षिणाग्निगाई पत्याहवनीयात्मके स
मुदिते अग्नितये, सत्ययुगान नरवर्तिनि युगभदे, द्यूतक्रीड़ासाधनस्याचस्य यस्मिन् पार्श्व तयोऽङ्कास्तस्य पार्श्वस्य उत्तानतया पत ने, य तविशेषे वराटकानां मध्ये तयाणामुत्तानत या पतने च तता--
हृतसर्व स्व” मिति म छकटिकटीका | नेवा अन्य वि+प्रकारार्थे पाच ते स्त्र इत्यादेशः । ति प्रकारे ।
For Private And Personal Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५४४ 1
त्रै पालने भ्वा० प्रा० सक० अनिट् । तायते अतास्त । गुणिक दि० तिगुणार्थ प्रय छति विगुण पहीलमेकगुण प्रयुक्त "तत्प्रयच्छति गद्य मि" ति ठक् । एकगुण दत्त्वा तिगुण ग्र
हीतरि बाईघिकमे दे । वैगुण्य न० त्रयाणां गुणानां सत्वरजस्वमसां समाहारः ततः खार्श ___ष्यञ् । सत्त्वादिषु गुणषु 'गुण्यविघया वेदा' इति गीता ।
गुणतयकार्य पुण्यापुण्य कर्मफलयुक्त संसारे च । वैध न० तिप्रकारम् । ति-धमुज । तिप्रकारार्थ । त्रैलोक्य व तयाणां लोकानां समाहारः ततः खार्थे यज । वर्गम
य॑ पातालात्मके लोकतये । चैलोक्यविजया स्त्री० त्रलोक्य विजयते सेवने स्वाधीन करोति
वि+जि-अच् । भङ्गायाम् ( भाङ) । चैविद्य पु० तिखो विद्या: समाहृताः ऋग्यजु: सामरूप स्त्रिविदा
तदधीते वेद वा अण वेदत यामिन्न । त्रैष्टुभ न० तिष्टु बेव खार्थे अण्ण । एकादशाक्षरपादके छन्दोभ दे । बोटि(टी) स्त्री० चु० बुट-दु वा डीम् । कट्फले, चचार
(पक्षिर ठो ठ) पक्षिभेदे मत्स्यभेदे च । त्रोत्र न० तै-उत । गवादिताड़ने (पांचनि) लगुडे । चौक गत्यां भ्वा० अात्म० सक० सेट् । तौकते अतौकिष्ट । णिच् । ___अततौकत् त । चाम्बक पु० तीणि अम्बकानि नेतण्य स्य व्युत्पत्तान्तर वाचस्पत्य ।
शिवे । कचित् भाषायामपि इयडादेशस्थेष्टत्वात् ति यम्बकोऽप्यत
“ति यम्बक संयमिन ददर्श”ति कु० । बाम्बकस ख पु० ६त० घसमा ० कुवेरे । ब्राहस्वयं पु० लयाणामहा तिथीनां स्पर्शी यले कस्मिन् सौरदिने ।
तिथित यस युक्त एकस्मिन् सौरदिने । ग्रहस्पश पु० तीणि अहानि वारान् स्प गति स्पश-कन् । वार
वयस्पर्श कारिण्यामेकायां तिथौ !
For Private And Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अग्रणी स्त्री तीणि एतानि कर्बुराणि यस्था डीप तस्य न । (सजा' ,
रुलोम) श्वाविलोमनि । त्व त्रि० तन-विच अनच वः भिन्न अन्यस्मिन्नर्थे सर्वनामायम् । . त्वपञ्चक न० त्वचः पञ्चकम् । “न्य पीधोदुम्बरा श्वस्य शिरीशप्लचपा
दपाः पञ्चैते क्षीरिणो वृक्षास्तां त्वक् पञ्चक मतमित्य के न्यग्रो
धादिवल कले। त्वपत्र न | त्वगिव पत मस्य | गुड़त्वचि (दारचिनि) तेजपत च ।
हिगुपत्नयां स्त्री० डीम् । खपुष्य न० त्वचः पुष्यमिव । रोमाञ्च। किलासरोगे पु० स्वी.
___ स्त्रीत्व डीम् । त्वन काय भा० पर० स० वेट । त्वक्षति अत्व तीत् अत्वाचीत् । त्वक्ष संतो भ. ० पर० सक० सेट् । त्वक्षति अत्वक्षीत् । त्वक् पार पु० त्वचि, त्वक् वा सारोऽस्य | वंश, गुड त्वचि च (दारचिनि) स्वग्गन्य पु० त्वचि फलवलकले गन्धोऽस्य । नारङ्गे, जम्बीरे । त्वग्दोषान्त पु० स्वग्दोधस्यान्तो यस्मात् ५ब० । हस्तिकन्द । त्वच संघरण तु पर० स० सेट । त्वचति अत्वाचीत् अत्वचीत् । त्वच चा) स्त्री० त्व व संपा. किर वा टापू । वल्कले, चर्मणि
गुड़त्वचि च । त्वच न० त्वच-अच् । चर्मगि, पलकले, त्वक् पत,' च (तेजपात्) { त्वचिसारपु० त्वचि सारोऽस्य हलदन्ता सप्तम्या अलक । वंशे । त्वत् ति • तन-किप अनो वः तुक च | अन्यार्थं सर्वनामायम् । त्वन्च गतौ भा०पर०सक ० सेट् । तञ्चबि अतञ्चीत् । तञ्चित्वा तक्वा । त्वन्च सङ्कोचे रुपा०पर०सक वेट । त्वनकि अत्यञ्चीत् अत्वासीत्
__ मतान्तरे कावेट अन्यत्र सेट । वर वेगे भा० च्यात्म अक ० सेट घटा० । त्वरत अत्वरिष्ट । णिच् -
त्वरयति । त्वरा । त्वरा स्त्री॰ त्वर-अड्ः । वेगे, अभीष्टलाभार्थ विलम्बासहने च । त्वरित न० खुर-क्त । शीघ्र । तइति लि।
For Private And Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
t,५४६ त्वरितोदित वि• त्वरित शीनं यथा तथोदितसुच्चारितम् बद-क)
शीघ्रोच्चारिते। त्वष्ट पु० त्वलू-नन् । देवशिल्पिनि विश्वकर्मणि, बादशादित्य मध्य'
श्रादित्य दे, तक्षणकारिणि (कुतार) वर्णसङ्करभ दे, चित्लानक्षत्र च । त्वादृक्ष ति ० तवेव दर्शनमस्य क्स । त्वमइये, ट । तादृशः । किम् ।
तादृक् । एतादृगप्यतार्थे । वाष्ट्र पु० वटु रपत्यम् । वृत्तासुरे संज्ञानाम्यां सूर्य पत्न्याम् स्त्री० ।
डीप । त्वष्टा देवताऽस्य कण चित नक्षले। विष(षा) स्त्री० विघ-सम्म०किम् वा टाप् । दीप्तौ । विष दीप्तौ भ्वा०उम अक अनिट । विषति ते । अत्विषत् अत्विक्षत त्विषांपति पु० त० च्यलकम० । सूर्ये । सर छद्मगतौ भ्वा० पर० सक० सेट । सररि यत्सारीत् । सरु पु० मर-उ । खड्गमुष्टौ ।।
थ पु० थुड-ड। पर्वते, भयवारके, व्याधि दे, भयचि भक्षण च ।
रक्षण, मङ्गले, भये च न० । थुड संवृतौ तु कु. पर० सक० सेट । धुडति यथुडीत् ! थुत्कार पु० थुदित्यव्यक्त शब्दस्य कारः क-घ । निष्ठीवन त्यागा
नुकरणशब्द । युर्व बधे भ्वा० पर० सक सेट थूर्व त अथर्वीत् । धूर्तः ।
द पु० दा-टैप-वा क । पर्वते, दत्ते' खण्डने च । भार्थायाम् स्त्री.
दातरि लि० दे ! व: पतिर्विदुषी"ति नैषधम् । दंश पु० दन्श-अच् । वनमच्चिकायाम् (डाय) दन्श-करपादो
घञ् । कर्मणि, मर्मणि, दो, खण्डने, सांधाते, दन्ते च ।
For Private And Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५४७३
दंशन न० दन्श-माने ल्युट । दन्तादिना खण्डने । करण ल्युट ।
वर्मणि । दंशित वि० दंशः वर्म संजातोऽस्य । तमन्नाहे तवमति। दंष्ट्रा स्त्री० दश्यतेऽनया दन्श-ष्ट्रन अजा० न ङीष् । दन्तम है
दन्त पसिहयप्रान्नस्थायां द्विगुणाहतायां दन्तावलौ । दंष्ट्रिन् पु० दंष्ट्रा+अस्त्यर्थे नि | शूकरे म च । दंष्ट्रायुक्त विका दक्ष वृड्वौ शीघार्थ च भ्वा० अात्म० अक० सैट, दक्षते अदक्षिष्ट । दक्ष त्रि० दक्ष-अच् । निपुण कार्य कुशले, शिक्षिते, अनलसे च कु.
कुट, शिववृषे, मुनिमे दे, ब्रह्मणः दक्षाङ्गाज्जाते प्रजा: पतिभेदे च पु० ।
[दक्षजादयोऽन्यत्र व । दक्षकन्या स्त्री० ६ त| अश्विन्यादिताराप्रभतिषु पञ्चाशत् संख्य काम् । दक्षिण पु० दच-इनन् । सर्वनायिकासु समानुरागे नायकमे दे । मध्य
देशात् दक्षिणे देशे शरीरस्य दक्षिणभागे च । अनुत्तरे सरले,
परच्छन्दानुवर्तिनि अपामभागस्थे श्रौदार्या वति च त्रि। दक्षिणकालिका स्त्री० दक्षिणचरमेन शिवहृदयारूढायां कालिकायम दक्षिणतस् अव्य ० दक्षिण+अतसु । दक्षिणे देशे दिशि वा । दक्षिणपूर्वा स्त्री० दक्षिणपूर्व योरन्तराला दिक् व° | अग्निकोण विदिशि ।
[तन्त्रोक्त याचारभेदे च । दक्षिणमार्ग पु० कर्म। पिटयानरूपे कर्मिणां गतागत खरूपे मार्गे दक्षिणस्थ पु० दक्षिणे तिथति स्था-क | सारथौ । दक्षिणा अव्य० दिगदेपत्ते दक्षिणशब्दात् प्रथमापञ्चमीसप्तम्यर्थ
याच् । प्रथमाद्यर्थविशेषिते दक्षिणदिग्देशार्थे । याम्यदिशि, यज्ञशेषे कर्मण: साङ्गतार्थं देये द्रव्य, यजपत्याम्, "अध्वरसेव दक्षि
”ति रघुः । प्रतिष्ठायाम्, दक्षिणकालिकायाम्, रुचिप्रजापतेः कन्यायां, परिक्रयद्रव्ये, नायिकाभेदे च स्त्री० । दक्षिणाग्नि पु० कर्म० । अन्वाहार्य पचनाख्ये यज्ञियाग्निभेटे । दक्षिणाचार पु० कर्म० । “स्वधर्मनिरतो नित्य पञ्चतत्त्व न पूज
For Private And Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५४८ ]
येत् । स एव दक्षिणाचार: शिवोभूत्वा शिवा यजे"दित्य तो श्रा
चारभेदे । [त्तिदक्षिणशब्दस्यार्थे । आहि दक्षिणाहीत्यत्व । दक्षिणात् अन्य दक्षिणा आति । प्रथमापञ्चमीसप्तम्यर्थत्तेदिगदेशदक्षिणापथ पु० ७त । कन्चवदवन्तिनगरीमतिक्रम्य दक्षिणदि--
ग्वति देशभेदे । दक्षिणामूर्ति पु० क० । म पुंवद्भावः । शिवस्य मूर्तिभेदे । दक्षिणायन न• दक्षिणयामयनम् गमनं, तत् यस्मिन् काले वा । - कर्कट रविसंक्रमण, तदादिघण्मासे काले च । दक्षिणारुम पु दक्षिण भागे अरुण मस्य । व्याधक्कत दक्षिणाङ्गवणे म्गे दक्षिणावर्त्त लि. दक्षिणे आवर्तते अावृत-अच् । दक्षिणावृत्तियुक्त
पदार्थ “दक्षिणावर्त शङ्खोल्य” मिति नाटकम् । दक्षिणम्मन पु. दक्षिण इम्म व्रण यस्य नि० अनिच | व्याध कृतब्रणयुक्तदक्षिणाङ्गके मृगे।
दक्षिणीयोऽयत्र । दक्षिण्य लि. दक्षिणामहति यत् । दक्षिणाहे ऋत्विगादौ । छ ! दग्ध त्रि० दह-त । भभीकृते । कत्तणे न० ।। दग्धरुह पु० दग्धोऽपि रोहति रुह-क | तिल कवृक्षे, भस्मरोहायाञ्च । दग्धिका स्त्री० कूत्मिता दग्धा मि ते कन् । (पोड़ाभात) दग्धान्ने ।
दग्धा+खार्थे कन् अतत्त्वम् । दग्धावृक्ष । दग्धेष्टका स्त्री० कर्म । झामके (झामा) । दध त्यागे पालने च वा. पर० सक० सेष्ट इदित् । दङ्घति अदङ्घीत् । दध धातने स्वा० पर० सक० मेट् । दन्नोति अदाधोत्-अदघीत् । दण्ड दण्डपातने अद० चुरा० उभ० स० सेट् । दण्डयति-ते
अददण्डत्-त । दण्ड न० न० दण्ड-अन् । लगुड़े (लाठि)। व्यूहभेदे, प्रकाण्ड
अश्व, कोणे, मन्थन दण्ड, सैन्ये च पु० दम्यतेऽनेन दम-ड तस्य च नेत्त्वम् । घटिपलात्मके काले, भूमिमानभे दे, (काठा) स्वानुचरे पु० ! रण्ड-भावे घज। अपहाररूपे राज्ञां चतुर्थोपाये । दण्ड-कर्तरि अच। यमे छु ।
For Private And Personal Use Only
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५४८
दगडका स्त्री० दण्डकारण्ये जनस्थाननामके यने ।। दण्डकाक पु० दण्डाकारः काकः | द्रोणका के । दण्डकारण्य दण्डकनामन्टपतेर्देशे शुक्रशापाद् बनतां गते जनस्थान
वने, तीर्थभेदे च । दण्डधर धार) पु० दण्ड धारयति ध णिच-अच् हस्वः अण,
___ बा। यमे, न्टपे, कुम्भकारे च । दगड हस्त लि। दण्डनायक पु० ६ त० । चतुरङ्ग सेनाध्यक्ष। [कनीतिशास्त्र । दण्डनीति स्त्री० दण्डोनीयते वोष्यते यया नी-तिन् । शुक्रादण्डपारुष्य न० दण्डे न पारुष्य यत्र । अष्टादशविवादमध्ये विवाद
भेदे, राज्ञां व्यसनभेदे च | दण्डविष्कम्भ पु० दण्ड विष्कम्नाति विरुणद्धि वि+कन्भ अच् पत्वम् ।
दधिमन्यन काठभेदे ( घोलमोया खुटि ) । दण्ड टक्षक ए० दण्डाकारः पत्रादिहीनत्वात् वृक्षः । स्न, हीवृक्ष । दण्डादण्डि अध्य० दण्ड श्च दण्ड श्च प्रहृत्ये द प्रवृत्त युद्धम् क्रिया
व्यतिहारे इच् समा० पूर्व पददीर्घः । परस्परदण्डकरणकप्रहार
पर्वक' प्रवत्त युद्ध । दण्डाहत न० दण्ड नाहन्यते पा+हन-त । तक्रे (घोल) । दण्डित् पु. दण्ड+यस्त्यर्थे इनि । य मे, टपे, द्वारपाले, मञ्ज घोघे
रवे: पाचरभेदे, जिनमे दे, दमनबृक्ष, चतुर्थाश्रमविशिष्ट, काव्या
दर्शक रि कविमेदे च । दण्डधारके त्रि । स्त्रियां डीम् । दत्त वि. दा-क्त । विसृष्ट, त्यक्त', रक्षिते च । द्वादश पुत्वमध्ये
पुत्त्रभेदे (दत्तक) वैश्यस्योपाधिमे दे । “भूति दर्तच वैश्यस्ये”तिस्मृतेः दत्ता याख्ये भगवतोऽवतारभेदे च । भाषे क्त। दाने, “दत्त सनविध प्रोलामदत्त घोडशात्मकम् । पण्य मूल्य मत स्तुद्या स्नेहान् प्रत्य पकारत: । स्वीणाञ्च नु नहार्थ च दत्त सप्रविध स्न त” मत्य के दानभेदे च न ० । स्वार्थ क न रखनास ख्याते “द
द्यात् माता पिता वा य स एत्रो दत्त को भवेदित्य के पुतभेदे पु! दत्ताप्रदानिका न० दत्त या प्रदान पुनरादान मस्त्य छिन् ठन् । अटल
For Private And Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५५० ]
दविवादान्तर्गते दत्तवस्तुनः पुनरुपादानविषये "दत्त्वा द्रव्यमसम्यम् यः पुनरादातुमिच्छति । दत्ताप्रदानिक नाम व्यवहारपदं हि
तदिति नारदोत व्यवहारमे दे । दत्तात्मन् पु०दत्त आत्मा येन । “दत्तात्मा तु स्वयं दत्त" इत्यु के पुतभेदे । दतिम ति दानेन निर्दृत्तः दाति-कर्म च । दाननिर्वृत्ते ।
"माता पिता वा दद्याच यमद्भिः पुतमापदि । सदृश प्रीतिसंयुक्त
स ने यो दत्ति मः सुत” इयु को दत्तकपुत पु० । दद दाने धृतौ च भ्वा० प्रा० सक० सेट् । ददते अददिष्ट दददे । दद्रु पु० दद-रु । रोगभेदे (दाद) कच्छपे च ।। दद्रुघ्न पु० दद्रु हन्ति हन-ठक् । चक्रमई के । (दादमर्दन) । दद्रुण ति• दद्रु-अस्त्यर्थ न । दट्ठ-न हस्वञ्च वा । दटुरोगयति । दद् पु० दरिद्रा-ऊ नि । त्वगरोगोंदे (दाद्) । दध दाने धारणे च भ्वा० प्रा० सक० सेट् । दधते अधिष्ट । दधि न० दध-इन् । ( दद ) दुग्धविकृतिम दे, वस्त्रे च । धा-कि
हित्वम् | धारणकर्त्तरि ति । दधिकूर्चिका स्त्री० "दना सह पयः पक्कं स्त् स्यात्तदधिकूर्ति के"
व्य कायामामिक्षायाम् ( छाना ) । दधिस्थ पु० दधिवहर्णस्तिष्ठत्यस्मिन् स्या-क ४० । कपि थे (कएतवेल) । दधिपुष्पिका स्त्री॰ दधिवत् शुधं पुष्पमस्या: कम् । अत इत्त्वम् । श्वेतापराजितायाम् । कवभावे डीप । कोलशिम्बधाम् । दधिफल पु० दधिवत् द्रवः फलेष्वस्य । कपित्य । दधिमण्ड पु० ६२० । दनः मस्तुनि (मात) ख्याते पटार्थे । दधिसक्त पु० व० ब० | दध्य पमिक्ताः सक्तवः | दधिमिश्रितमक्त छ । दधिसार न० ६ त० नवनीते । दधीच(चि) पु. अथर्ष मुनेरौरसे कई मप्रजापति कन्यायां जाते मुनि
भेदे, कृत्रासुरवधार्थ यखास्थिमिः देयैर्य ज्न निर्मितम् । दधिचास्थि न०६न । तेन निर्मित त्वं न तत्त्वारोप: । वन तन्ना
म के हीरो च ।
For Private And Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५५१ ]
दन पु० दध-न यम दे “छौडम्बराय दक्षायेति यमतर्पणमन्त्रः ।। दनु स्त्री० कश्यपपन्याम् दक्षप्रजापतेः कन्यायां दानवमातरि । दनुज पु० दनोर्जायते जन-ड | असुरे, दनुजस्व नुप्रस्तयोऽप्यत्र
(टांत) कुञ्ज, पर्वत नितम्ब, सानुनि, हातिशत् सङ्खयायाञ्च । दन्त पु० अन्तर्भावित न्यर्ये दम+तन् । चणसाधतभेदे । दन्तक ति दन्ते प्रसन: कन् । दन्तमार्जनोपजीविनि । नागदन्ते,
गिरिप्रदेशात् तिर्य वहिर्गत' पामणे च पु० स्वार्थ कन्
दन्तार्थ पु०। दत्तकर्षण पु० दन्तान् कर्षति कप-ल्य । जम्बीरे । दत्तकाष्ठ न० दन्तधावनार्थ काष्ठम् । दन्नधायनसाधने का । तत्
यस्मात् ५ ब० । विकङ्कतयक्ष पु० । दन्त च्छद पु. दन्ताम्छाद्य तेऽनेन छद-णिच्-घ ह स्वः । अोष्ठे (ठोट) दन्तच्छदोपमा स्त्री० दन्तदोष्ठ उपमीयतेऽनया अः । विम्बी
लतायाम् (तेलाकुचा) तत्फलेन हि अोठसादृश्य प्रसिद्धम् । दन्त धावन पु० दन्नान् धावयति शोधयति धाव-ल्य, । खदिरवृते।
गुञ्जकरञ्चे, वकले च । भावे ल्य ट् । दन्तशु हो । दन्त पत्र क न० दन्त इव शुभ्र पस दल यस्य । कुन्दपुष्ये । दन्तपुष्य न० दन्तय 'शुभ्न पुष्यमस्य । कुन्दे, कतकफले च । दन्त फल न० दन्त दूब शुभ्र फलम् | कतकफले । दन्तवत् फलमस्य ।
कपिस्थे पु० । पिप्पल्याम् स्त्री० टाप् । दन्तमूलिका स्त्री० दन्त इव शुभं मलं यस्याः कप । दन्तीवृक्षे । दन्तवक्त्र पु० दन्त प्रधान वक्त्रामस्य । कृष्णद्वेष्ये न्ट पतिभेदे । दन्तवोजक पु० दन्तवत् बीजानि यस्य । दाडिमे वृक्ष। दन्त गठ पु० दन्तान् श ठवि क्लेदयति च । जम्बीरे, कपित्ये कर्म रङ्ग',
नागरङ्ग च । चाङ्ग या चुक्रानिकायां स्त्री० । [दन्तराहनने । दन्ताघात पु० दन्तमाहन्ति प्रा+इन-अण् । निम्ब के | भावे घज। दन्तालिका स्त्री० दन्तान् अलति भ घयति, तेभ्यो वा पर्याप्नोति
अल+अण-खुल वा । वल गायाम् । (लागाम) ।
For Private And Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५५३ ]
दन्तावल पु० दन्त+अस्त्यर्थ वलच् पूर्व दीर्घ: । हस्तिमि । दन्तिका स्त्री० दम-तन्+गौरा० डीप स्वार्थे कन् । दन्तीवृच'। दन्तिन पु० दन्त-इनि । हस्तिनि । दन्तिनी स्त्री० दन्त-दूनि | दन्तीवृक्षे । [मोषधौ च । दन्ती स्त्री० दम-तन् गौरा० ङीघ् । उदुम्बर पण्या, प्रत्यक्पण्यादन्तौवीज न. ६ त० । रेचके फलमे दे जयपाले । दन्तुर त्रि० उन्नताः दन्ताः सन्त्यस्य दन्त+उरच । उन्नतटन्न युके
उनतानते विषमे स्थाने च । दन्तुरच्छद पु० दन्तुर उन्नतामतःछदो यस्य । वीजपुरे । दन्तीलुलिक पु० दन्ताए। उलुखलः कण्डनसाधन विद्यतेऽस्य
ठन् । तापसमे दे स हि दन्तैरेव जीहाादीन् कण्डयित्वा खाद त ।
इनि । दन्तोलुखलीत्यपात्र । 'दन्त्य त्रि. दन्ते दन्तम्ले वा भव: यत् दन्नदन्त्यमूलयोर्जाते तवर्गादौ
वर्ण । दन्तेभ्यो हित: यत् । • दन्त हितकारके । दन्दशूक पु० महित दशति दन्श-गर्थेि यङ्-ऊक । राक्षमे, सरीसृपे, स च ।
[दध्वा ! दन्भ दम्भ स्वा० पर० अक० सेट । दम्नोति अदम्भीत् । दम्हित्वा दन्भ संघाते चु० अात्म० अक० सेट । दम्भयते अददम्भत | दन्श दंशने भ्वा० पर० सक० अनिट । दशति अदाकोत् । दभ प्रेरण चु° उभ० सक० सेट दित् | दम्भय ति ते अददम्मत् त । दभ प्रपणे चु० उभ० सक० सेट, । दमयति ते अदीदभत् त । दभ्र न० दन्भ-रक् । अल्प', 'अदभदर्भामधिशय्य”ति भारविः । दम शमे दण्ड 'ध दि० शका० अक० सेट । दाम्यति व्यदमत्-अद
मीत् | दमित्या दान्त्वा । दम पु० म०-६ज । दण्डे, बाह्येन्द्रियाणां ध्ये यविषय व्यतिरिक्त भ्यो
निर्यत्तने, “निग्रहो बाह्यत्तीनां दम इत्यभिधीयते" इत्युक्त बाह्यन्द्रियव्यापाररोधे, विकारहेतु मनिधानेऽपि मनमः स्य ये, 'कुमितात् कर्मणो विप्र ! यच्च चित्त निवारणम् । स कीर्ति तो
For Private And Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५५३ ]
उम" इत्युक्त े कुकर्मभ्यो मनसो निवारण, कई मे, दमने च । दसवोष पु० शिशुपालपितरि चन्द्र ये न्टपभेदे
“सदमोदम
2
घोण्ज" इतिमाघः ।
दमघोषसुत पु० ६० । शिशुपाले । दमघोषजादयोऽप्यव ।
दमनक पु० दमल्य स्वार्थे कन् । (दोना) घृतभेदे, कुन्दरच े च 1. दमनी स्वी० दम्यतेऽनया ल्युट् । अग्निदमनीटच े । दमयन्ती स्त्री० दम - णिच् - शट । नलराजपत्र्याम् भद्रमल्लिकायाञ्च ? दमित वि० दम-त नि० | दान्ते, भारवहनादिक्ल शम हे च | दमु (म्)नस् पु० दम - उनसि वा दीर्घः । अग्नौ, शुक्राचार्थे च । दम्पती पु० ६ि०० | जाया च पतिश्च हन्द े जायाशब्दस्य दमादेशः । मिलितयोः जायापत्योः ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दम्भ ए० टन्भ - घञ् । कपटे शाये ।
दभोलि पु० दम्बोति खेदयति दन्भ - ओलि । वज्ञ ेऽस्त्रे ।
दम्य पु
"
दम-यत् क्यप् वा । प्राप्तभारवहन योग्य वयस्क वत्स, नहि च । दमनीये दमना है शाम्ये च वि० ।
•
दय गतौ बधे दाने पालने च भ्वा० श्रात्म०सक० सेट । दयते श्रयिष्ट । दया स्त्री० दय-मिदा० । “यत्नादपि परक्लेश ं हर्तुं या हृदि जायते । इच्छा भूमिसुरश्रेष्ट ! सा दया परिकीर्त्तितेत्युक्तलक्षणेच्छामे दे
"
दयालु वि० दय- बालुच् । कृपायुक्ते । “दयालुरपि स कृष्ण : इत्य ुद्भटः ।
३७
दति ० दय-त । पत्यौ । प्रियमाले वि० । भार्यायां स्त्रीः | दर ग्रव्य० ह–अप् । ईषदर्थे । भये, गर्त्ते च पु०न० । “दरादराभ्यां दरकम्पिनी"ति नैषधम् । कन्दरे पु०ली० स्त्रीत्व ङीप् ।
दरकटिका स्त्री० दरः कटः यखाः २र्थे कन् । दूरद सो० हश्रदि । प्रपाते, ससे, पर्वते, 'शरे,
शतावय्यम् | लच्छ जातिभेदे,
हृदये च ।
For Private And Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५५४ ।
दरद पु० भये, देशभेदे च । तद्देशरथे ब० व० । दरदाः खमा इति ___ मनुः । दर' भयौं ददाति दा-क । भयप्रदे त्रि० हिङ्गले पुन दरिद्र पु० दरिद्रा-अच् अालोप: । निईने, दीने च । दरिद्रा दुर्गतौ अदा० खपा० जक्षा० पर, अक० सेट् | दरिद्राति
अदरिद्रीत्- अदरिद्रासीत् । दर्दुर पु० दुनाति कौँ शब्दै : उरन् गि० । मेधे, भेके, वाद्यभे दे, . ____पर्वतभेदे, मृण्मयपात्रभेदे च । पामजाले म० | दह स्त्री० दरिद्रा-छ नि० । (दाद रोगभेदे । दर्प पु० हप-घञ् अच् वा । मृगम दे, गर्ने, अहङ्कारे च । दर्पक पु० दर्पयति हप-णिच् एव ल । कामदेवे । दर्पण पु. चु० हप-संदीमे ल्य । रूपप्रतिविम्ब दर्शनाधारे, आदर्श,
पर्वतभेदे च । नेत्र म० | दर्भ पु. हम-ग्रन्थे घञ् ह-भ बा । “कुशाः काशा वल्वजाच तथान्ये
तीक्षारोमगाः। मौजाश्च शाहलाश्चैव घड् दर्भाः परिकीर्तिता"
दूल्य क्षु काशादिषु घट टणेषु । दर्विवी) स्त्री॰ दृ-पिन् वा डीप । व्यञ्जनाटिहार के (हाता) काठा
दिनिर्मिते पदार्थे । स्वार्थे कन् । अळा गोजिह्वालतायाञ्च । दबीकर पु• दवौंव करः फणो यस्य दीमिव फणां करोति वा
-अच । सर्प । दर्श पु० दृश्यते शास्ते चन्द्रार्कसङ्गमो यत्र दृश-घञ् । अमावस्यायां
तिथौ “अन्योन्य चन्द्रसूर्यो तु दर्शनादर्श उच्यते, इत्यु नः । सत्माध्ये यागर्भ दे च | दर्शपौर्णमामाभ्यां यजे तेति श्रुतिः | भावे
घञ् । दर्शने। दृश-अच् । द्रष्टार त्रि० । दर्शक पु० दर्शयति राजानम् आगतान् । य-णिच-एषु ल । हार
पाले । दर्शयितरि त्रिः। दृश-खु ल । दृरि लि०। दर्शन न० दृश-ल्य ट्। नेले, स्वप्ने, बुझौ, धर्म, उपलब्धौ, दर्पणे,
अध्यात्म ज्ञानोपायेषु न्यायादिषु शास्त्रेषु च । दर्शनीय त्रि• दृश-अनीयर् । मनोहरे, दर्शनयोग्ये च ।
For Private And Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५५५ ] दर्शयित पु० दृश-णिच्-टच् । द्वारपाले स हि द्वारागतान् राजानं
दर्शयति दर्शनकारथितरि त्रि । दल भेदने भ्वा० पर. सक० सेट् वा घटा० । दलति अदालीत्
णिचि दलयति दालयति । दल में दे चुरा० उम० सक० सेंट् । दालयति-ते यदीदलत् त । इल न० दल-अच् शस्त्रच्छदे, अपकष्टद्रव्ये, पत्र', तमालपत्र, उच्च
मायाम्, पङ्के, अर्दै च । खण्डे, उत्सेधवस्तुनि च पु० । दल कोष पु० दलान्येव कोषोयस्य । कुन्दपुष्पवृक्ष तस्य पुष्प कोषा
न्तराभावात्तथा त्वम् । दलनिर्मोक पु० दलतीति दल वल्कल निर्मोक इव यस । भज
- पवरच तस्य हि यल कलस्य निर्मोकाकारत्वम् । दल पुष्या स्त्री० दल स्वयं विदीयं पुष्यमस्या केतक्याम् । दलाढक पु० दलेनाढक पूव । खयंजामतिल पक्ष, श्याम्, कुन्दे,
नागकेशरे, शिरीने, करिकणे, फेने, खातो, गैरिके च । दलामल न० दलेगामलम् । मरुष । मदनले दमनवा च पु. । दलान न० दलेनाम्लम चुक्र (चुकापालङ्ग) । दलित लि० दल-- | प्रफुल्ल , खण्डिते, असकते च "व्येकादलिता
विभाजितेष्टेनेति लीला० । दलेगन्धिपु०दले गन्धो यस्याः इत् समा० सप्तम्या अलुक् । सप्तकदवृच्छे । दव गतौ भ्वा पर० सक० सेट् । दित् | दवति अदन्वीत् । दव पु० दुनोति दु-अच् । वने, वनामले च | भावे अम् । उपतापे । दवथु पु० टु-दु-उपतापे अथुच् । मन्तापे, गात्रादिदाहे च । दवाग्नि ४० दवस्य बनस्याग्निः । दावानले । दविष्ठ लि. अतिशयेन दूरः- इष्ठन् अन्त्यलोप: गुणच | अतिदूरे ।
ईयसुनि दवीयप्त । अव वार्थे स्त्रियां डीम् । दश दीप्तौ चु० उभ° अक० सेट् इदित् । दंशयति-ते अददंशत्-त । दश दंशने चुरा० अात्म० सक० सेट इदित् । दंशयते अददंशत । दगक न० दश परिमागमस्य कन् । दशति, दशसङ्खवायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दशकण्ठ पु० दश कण्ठा यस्य । रावणे । दशकन्धरादयोऽन्यत्र । दशत् पु० दश परिमाणमस्य अति | दशानां वर्ग-दशके दशनवायाम् दशधा अय० दश प्रकारम् धान् । दश विधे । दशन् वि० दन्श-कनिन् । (दश) समाविशेघे ।। दशन पु० दश्यतेऽनेन नि० नलोपः । दन्त, शिखरे च । करण - ___ल्युट । कवचे । भावे ल्युट । दंशने, दन्तादिनाघाते च । दशनोच्छिष्ट न० दश नेमोच्छिष्ट यत्र । अधरादिचुम्बने 'रेवतीदश -
नोच्छिष्टपरिपूत पुटे” इति माघ: । निश्वासे पु० दन्तोच्छिष्टे निक दशपुर न० दश दिशः पिपत्ति पृ-क | कैवत्तीमुस्तके । दशपुरो
यत्र अच् समा० । मालवदेशकखण्ड । दशबल पु० 'दानशीलक्षमावीर्य ध्यानप्रज्ञावलानि च । उपायः प्रणि
धि न दश बुवबलानि वै” इन्य तानि दशवलानि यस्य बुनमुनो। दशभुजा स्त्री० दश भुजा यस्याः । “इतिवृत्तं पुराकल्ले मनोखमा
म्भवोऽन्तरे प्रादुर्भूता दशभुजा देवी"न्य कायां दुर्गाथाम् । दशम वि० दशानां पूरणः डटि मद् । येन दश सङ्ख्या पूर्य ते तस्मिन् ।
स्त्रियां डीप् । [इनि । नवत्य ईवयले अतिटड्ने । दशमिन् त्रि. नातेरुई दशमी साऽवस्थाभेदोऽस्त्यस्य पूरग्णार्थात् दशमी स्त्री० दशानां पूरणी । शतायु पुरुष इत्य के मराणां शता
युष्यनियमात् तस्यायुषो दशधाविमागे नवत्यधिकायामवस्थायामतिवृड्वावस्थायाम, चन्द्रस्य दशमकलायाः प्रवेश निर्गमान्यतररूपात्म के तिथिभेदे "आरभ्य तस्यां दशमी च यावदिति स्मति: “उन्मादो मूर्छा मृतिरित्यताः स्मरदशा दर्शव स्युरिति विरहावस्थामे दे
मरणरूपावस्थायाञ्च । दशमीस्थ त्रि० दशम्यामवस्थायां तिष्ठति स्था-क । यतिधे नपत्या
धिकवयके-क्षीणरागे-स्मृतिहीने, विच्छोट्वशात् मरणावस्थाप्राप्ते
कामिहन्दे च । दशमूल न० दश मूलानि यत्र । पाचन मे दे । दशानां मलानां समा
हार: पात्रा० । “विल्वश्योनाकगाम्भारीपाटलागणिकारिका;
For Private And Personal Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शालयों श्रिपर्णी वृहतीइयगोक्षुरम् । उभाम्यां पञ्चमूलाभ्यां
दशमूलमुदाहृत"मित्य क्लेघु विल्वादिदशकमूलेषु । दशरथ पु० दशसु दिनु गतो रथो यस्य । सूर्यवं श्ये टपभेदे । दशरथसुत पु• ६ न० । रामे एयौं दशरथात्मजादयोऽप्यत्र । दशहरा स्त्री० दशविधानि दशजन्मार्जितानि च पापानि हरति हु
ठक । गङ्गाजन्मदिने ज्यैठशुक्रदशम्याम् ज्य घशुक्ल दशमीमधिकृत्य
"दशपापहरा यस्मात्तस्मात् दशहरा मट तेत्य लम् । दशा स्त्री० दन् श-अङ् नि० नलोपः । अत्रस्थायां, दीपवर्त्याम
'अपेक्षा न च स्नेह न पान न दशान्तरम् । परोपकारनिरता मणिदीपा दूवोत्तमा” इत्य गटः । चित्त, कालक्क तविशघरुवायां गर्भवासजन्माद्यवस्थायां वाल्ययौवनादिरूपायाञ्च, कामहते विरहिणां नेत्ररागाद्ययस्थादशके, ज्योतिप्रोत नक्षत्रानुसारेण
सूर्यादिग्रहागा स्वामित्व न मोग्य काले च विस्तरो वाचस्पत्य । दशाकर्ष पु. दशया तैलादिकमाकर्षति प्रा+कष-अच् । प्रदीप
वस्ताञ्चले पु० स्त्री० पुंस्त्वे व० ० । द गाङ्गधूप पु० “मधु मुस्त त गन्धो गुग्गुल्वगुरुशैलजम् । सरल
सिहसि हाय दशा गोधूप उच्यते” इत्य त धूप दे प्रकारान्तरमा
व्यस्ति विस्तरो वाचस्पत्य । दगापवित्र न० दशा वस्वाञ्चलं पवित्रमिव । श्रादादिदेये वासःख गई । दयारुहा स्त्री० दशसु दिनु बारोहति आ+रुह-क । कैवत्तीमुस्तके । दयार्ण पु० दश-ऋणानि दुर्गाणि जलानि वा यल ऋणशब्द द्धिः ।
देशभेदे । नदीम दे स्त्री। दशह पु० यदुराज देशे। तद्देशस्थे ब०व० । दशावतार T० दश मीनादयोऽवतारायस्य । विष्णौ ते चावतारा
वाचस्पत्य दर्शयिष्यन्ते । दशाख 3० दश अश्वा रथे यस्य । “रथस्विचक्रः सोमस्य कुन्दाभा
स्तन वाजिनः । वामदक्षिणतो युक्ता दश तेन चरव्य शादिय के
For Private And Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५५८
शाखमेधिक पु० दश सश्वमेधा ब्रह्मणा कताः सन्त्याल ठन्।
काशीस्थे तीर्थभे दे। दशाह पु० दशानामनां समाहार: टच् ममा० नाहादेशः । दश
दिनेषु “दशाह सूतकी भवेदिति स्मृतिः।। दशेन्धन पु० दशा वर्ति कैव इन्धन यस्य । प्रदीपे । दगेरक पु० मरुदेशे । तदेशस्थे ब० व० । [सीत् । दमित्वा-दस्वा । दस उत्तेपे दि० पर० सक.० सेट् । दस्खति । अदसत् अदासीत् -अददस भासे चु० उम० सक० सेट् इदित् । दंसयति-ते अदं मत् त ।
दस दर्शने दंशने च चु० प्रा० सक० सेट इदित् । दंसयते अददंमत दस्य पु. दस-युच नानादेशः । चौरे, रिपौ, महासाहसि च । दस पु० दस-रक् । गईझे । अश्विनीकुमारयो:, दि० य० । अश्विनीतारके च ।
[अदएं हत् ब। दह दीप्तौ अक० दाहे सक० चु० उभ० सेट् इदित् । देहयति ते दह दाहे भ्वा० पर० सक० अनिट । दहति अधा क्षोत् । दहन पु० दह-ल्यु । अग्नौ, चित्रकटजे, भल्लातके, टुष्ट चेतसि च !
भावे ल्य ट । दाहे न० । दह र पु० दह-अरन् । भूपायाम् धातुद् यद्रायणपात्र' (मुचि) सूक्ष्म
दहरोऽस्मिन् अन्तराकाश'' इति श्रुतिः । अल्पे च वि० । दहराकाश पु० कर्म । चिदाकाशे ईश्वरे । दाण दाने भ्वा० पर० स० सेट ण इत् । यति अदात् । दा दाने जुहो० उभ० सक सेट । ददाति दत्त अदात् अदित । दा छेदने अदा० पर० सक० अनिट | दाति यदात् । टाक्षायणी स्लो. दक्षस्थापत्य स्खी फिज गौरा० डीष । अश्वि___न्यादितारासु, सतीनाम्नां शिवपत्न्याञ्च । दक्षिण दिगमवमान त्रि। दाक्षिणाय पु० दक्षिणम्यां दिशि भवः दक्षिणत्यक । नारिकेले । दाचिण्य न० दक्षिणस्य भावः ष्यञ् । अनुकूलत्व' । दक्षिणामहति
आ। दक्षिार्हे ऋत्विजि । द हो र ० दबास गोलापत्य स्त्री इज डीम् । पाणिनिमुने आंतरि ।
For Private And Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५५८
दाक्षीसुत पु० ईत० । व्याकरणकर्तरि पाणिनिमुनौ । दाड़ि(लि) म दि० दल-घ दाल: तेन नित्तः इमम् वा लखें
डः । दाड़िबटन स्त्रियां ङोपः “वियोगिनीमजत दाडिमीमसावि" ति न०।
[ईत । दाडिम्बपुष्प न० 1 दाडिमपुष्य पु० दाडिमस्य पुष्प मिव पुष्पमस्य । रोहित को । दाडिम्ब पु० दा-डिम्ब डम्य नेत्त्वम् । खनाम ख्याते वृक्षे । दात लि. दो-तन् । छिन्ने । देप-त.। शुद्धे । दा य ह पु० दो-क्तिन् दिति खण्डनं वहति दितिबाट मएव अण
__ वाह ऊठ-श्रादेरित अात्त्वम् । कालकण्ठ के पक्षि भेदे । दात्र नं० दा-ष्ट्रन् । छेदसाधने (दा) शस्त्रे । दान ऋजुता करणे, छेदने च । भ्वा' अक० खार्थे सन् । दीदांसते | अदीदां सिष्ट ।
[ शुझौ, त्यागे च । दान न० दो-दै-दा-या ल्युट । हस्तिमदजले, पालने, छेदने, दानव पु० दनोरपत्यम् अण । असुरे । दानवारि पु० ईत० । देवे, विष्णौ च । कर्म० । हस्तिमदजले न दानशील त्रि. दानं शील सततमनुष्ठानं यस्य । बहुदातरि । दानशौण्ड त्रि• दाने शौण्डः दक्षः । बहुप्रदे। [ण्डिते च । दापित वि० दा-णिच-क्त | माधिते, धनादिना वशीलते, द. दामर स्त्री० न० दो-मनिन् । दोहनकाले पशुबन्धनरज्ज्वौ रज्ज्व माले,
मालायाञ्च । स्तीत्वया डाप । दामा दामे । दामनपर्वन् न० ६ त । दमनमज्जनतिथौ चैत्र शुक्ल चतई श्याम् । दामनी स्त्री० दामैव प्रत्ना० अण वा डीप । पशुबन्धनराज्ज्वौ । दामोदर पु० “दामानि लोकनामानि तानि यखोदरान्तरे । तेन दा.
मोदरो देव” इत्यु के विष्णौ । दाम्भिक वि० दम्भन चरति धर्म ठक | लोकेषु कीतादिख्यापनार्थ
धर्मचारिणि वैडालकप्रतिनि, दम्पयुक्त च । वकपच्चिणि पु० । दाय दाने भ्वा० प्रा०. सक० सेट् । दायते अदायिर णिच् -अद
दायत् -त!
For Private And Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५६० ]
दाय पु० दा-कर्मणि घञ् । “विभागाऽर्थ स्य पित्तास्य पुत्व यंत्र प्रक
ल्परते” इत्य त पित्रादिसम्बन्धवति तदुपरमे तत्सम्बन्धिभिः पुत्रादिभिः विभजनीये द्रव्य, विवाहकाले जामालादिभ्यो देये धने च । भावे घञ्ज । दाने । दो-भावे घञ्। खण्डने । दैप-करणादौ
घञ् । अम्बु नि, स्थाने, लये, सोल ण्ठनवाक्ये च । दायभाग पु० दायस्य सम्बन्धि स्वामिकधनस्य तत्सम्बन्धिमरणादौ तस्य
सम्बन्धिभिः एलादिभिर्भागः निभजन गुटिकापातादिना व्यञ्जनम् । अष्टादशविवादान्तर्गते विवादर्भ दे, ताविया दविषये एलादिभि:
पित्रादिधनस्य विभजने च । दायाद पु० दायं विभजनीयधनमादत्त या+दा-क । पुत्र । दाय
मत्ति अद-अण् उपपदसमासः । सपिण्ड । दार पु० ब० ब० दारयन्ति चाटन हम् दृ-चि-अच । पान्यामु ___ सा हि पत्य : वाटस्नेह भिनत्तीति लोकप्रसिद्धम् ।। दारक पु० दृणाति भिनत्ति उदरं दृ-खु ल । बाल के बालिकायां स्त्री०
टाप अत इत्त्वम् भेदके वि० । ग्रामपूकरे पु० । दारक भन् पु. दारौपयिकं दारसम्पादक कम । विद्या हे सिवर्णाग्ने
विजातीनां दारकर्मणी ति स्मृति: । दारद पु० दरदि देशे भवः अग् । विप्रभेदे, पारदे हिङ्ग ले च।
दरदा देशेन एकदिक् अण् । दरद्देशसचिलटे समुद्र । दारु न० दु-उण् । काठे, पित्तले, देवदारौ च । शिल्पिनि, दारके च वि० ।
[ काठ च न० दारुक पु० कृष्णसारथौ। दारु-खार्थ कन् । देवदारुक्ष, दारुगन्धा स्त्री॰ दारुणि गन्धो यस्याः । (चीड़ा) गन्धद्रव्य । दारुण पु० दारयति चित्त दृ-भये उनन् । चित्तके, रौद्ररसे, भया
नकरसे च | भयावहे, दुःसहे, भीषणे, भय हेतौ च लि। दारुणिशा स्त्री० दारुमधो-निशा णत्वम् । दारुहरिद्रायाम् । दारु पत्री स्वी० दारूमय पल यस्था ङीप । हिग पत्त्रयाम् । दारुपुत्रिका स्त्री० दारुमयी पुति का ! काठ पुत्तलि कायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५६१]
'दारुसार न० दारुधु सारं श्रेष्ठम् । चन्दने । दारुसिता स्त्री० दारुमयी सिता मधरत्वात् । (दारचिनी) पदाथें। दारुहरिद्रा स्त्री॰ दारुमयी हरिद्रा । खनामख्यातायाम् हरिदायाम् । दारुहस्तक पु. हस्त इव कन् दारुमयः हस्तकः । काठनिर्मिते हु. __ स्ताकारे (हाता) पदार्थ । दावट न० दारुवत् निश्चलतया निरूपणीयविषयनिश्चयार्थमटन्त्यत्न अट
घञर्थ क । चिन्ताग्टहे, मन्त्रग्टहे व । दावा घाट(त) पु. दारूण पाहन्ति हन-अण, वा टान्ता देश
(काठोकरा) पचिभ दे । दार्विका स्त्री० दारयत उल्यादि. नि. दारों दारुहरिद्रा तसा
विकारः ठक् | दारु हरिद्राकाथोद्भवे तुरये । दाची संज्ञा यां
कन् अणो ह्रखः । गोजिह्वालतायाम् । दारू स्त्री० दृ-अण गौ० डी । देवदारुणि । उल्वा० नि० । है
रिद्रायाम् गोजिह्वायाम् दारुहरिद्रायाञ्च । दाल पु० चु० दल-अच् । कोद्रव्ये (कोदो) धान्यमे दे, मनभेदे च । देयतालीलतायां स्त्री० डीम् ।
[नापे। दाव पु० दुनोति दु-ण | वने, वनभवेऽग्नौ, अग्निमाले च भावे घञ् । दावाग्नि पु० दावस्या वनस्याग्निः । वनोद्भवेऽग्नौ । दावानलादयोऽप्यन । दाबिक वि० देविकायां नद्यां भवः । अण देविकादेरेत आत्त्वम् ।
देविकानदीभवे। दाश (स) हिंसने खा०पर० सेट । दानो (म्नो)ति अदाशी(सी)त् । दाश दाने चु• उभ० सक० सेट् । दाशयति-ते अदिदाशत्-त । दाश दाने मा० उ० एक० सेट् । दाशति-ते अदाशीत् अदाशिष्ट ।
णिच् अदिदाशत्-त । दोश स) पु. दशति मत्स्यान् दन्श घञ् नि०, दास्यते मूल्यमा
दास-घञ् वा । मदस्योपजीविनि धीवरे । दाश (स)पुर न० दाशा (सा)न् कैवर्त्तान् पिपूर्ति पालयति पु-क.
कैवत मुस्तके ।
For Private And Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५६ २ ]
दशरथ पु० दशरथस्येदम् अण् । श्रीरामे “प्रदीयतां दाशरथाय
मैथिली ति नाटकम् । दाशरथि पु० दशरथस्या पत्यम् अत इअ । दशरथखापत्ये घु श्रीरामादिषु चतुर्यु।
[विष्णौ, दशाहदेशजे नि । दाशाह पु० दाशं दानमहति अई-अण दशाहवंशे भवः अण् वा । दाशेरक पु० मालवदेशे । तद्द शस्थ जने ५० ५० । दास दाने वा० उभ० सक० सेट् । दासति ते अदासीत् अदासिष्ट ।
_ णिच् अददासत् त । दास पु० दास-अच् । यूद्र, ज्ञातात्मनि, धोबरे, दामपाले शूद्र
खोपाधौ "यूटे दासं प्रयोजयेदिति स्मृतिः । दास्यते दीयतेऽरम मनादि दास-घञ् । म्हत्य से के च हि० । स्त्रियां
डीप दासी । दासी स्त्री• दस हेपे कर्मणि पञ्। झिण्याम, काकजलायाम्,
नीलझिण्टयां चेच्याञ्च । दासस्य पत्नी डीप् । शूद्रपन्यां, केवल
तभाख्याञ्च । दासेय पु० दास्या अपत्य ढक् । दासीगर्भजाते दासे | दासस्य धी
वरया पत्य ढक । व्यासजनन्यां स्त्री० । दासेर पु० दास-एरक् | उष्ने । दास्सा अपत्य ढक । दासी पुल
दासे | स्वार्थ कन् । अनवार्थ । दाह पु० दह-घन । ममीकरणे, गालादिमन्नापे च | दाहक पु० दह-एव ल । चित्रकच, रक्तचित्र के च । दाहक
तरि नि | स्त्रियां दाहिका । दाहहरण न० दाहो हियतेऽनेन ल्युट् णिच-कर्तरि ल्यं वा ।
वीरणमले (वेपार मूल) । दाहनाशके 6ि.।। दिक र पु० दिक्ष कीर्यतेऽसौ कृ-अग् । तरूणे । युवत्या स्त्री० । दिक्पति पु० ६२० । दिशामधीश्वरेषु “इन्द्रो कङ्गिः पिटपति नैं तो
वरुणो मरुत् । कुवेर देश: पतयः पूर्वादोना मधीश्वरा" इत्यु ने घु इन्द्रादिपू "सूर्य : शुक्रः क्षमा पुनः सैहिकेयः शनिः शशी !
For Private And Personal Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५६३ ]
सौम्य स्वि दशमन्त्री च पूर्वादीना मधीवरा” इत्य तेषु सूर्य्यादिषु च । “पवनो दिक्पति मिरिति मन्त्रः । एवं दिक्पा
लादयोऽपि इन्द्रादिष्वव । दिगम्बर पु० दिक् शून्य मेवाम्बर यस्य । शिवे, क्षपण कमेटे, "दिग
म्बरा मध्यमत्वमाहुरापादमस्तकम् । चैतन्यस्याप्ति संदृष्ट रा नखाग्रथुतेरपी"त्युक्त जीवस्य देहपरिमाणाङ्गीकारके, बौद्धभेदे च । नग्ने त्रि० । कालिकायां स्त्री० डीम् । दिशामम्बरमिवावर.
कत्वात् । तमसि न० । दिग्गज पु० त० 1 ऐरावत: पुण्डरीकः वामनः कुमुदोऽञ्जनः पुष्य
दन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकच दिग्गजा इत्य त घु पूर्वादिदिक्षु भूमि
धारणाय स्थितेषु ऐरापतादिषु गजघु । दिग्ध पु० दिह-त। विधानवाण', यङ्गी, च | भावे क्त। नेहे, ___ लेपने च न० । कर्मणि । लिप्त वि० । दिमात्र न० दिशोरीतेर्मात्वा अंगः । एकदेशे । ६व । अल्पमात्र त्रि. दिति (तो) स्त्री. दो-अवखण्डने निन् वा डीम् । दैत्यमातरि क
श्यप पत्न्याम् । भावे तिन् न डीए । खण्डने । दिसिज पु० दितेर्जायते जन-ड। असुरे । दितिसुतादयोऽप्यत्र । दिधिषु(घ) पु० दिधिषमात्मन इच्छति क्यच-किप ४० वा ह्रस्वः ।
विरूढाया: स्त्रियाः खामिनि । दिधिष स्त्री० दधाति पापं धिष्यते वा धा-धिष-वा ऊ नि०, दिधिं
धैर्य स्थति मो-जवा पत्त्वम् । हिरूढायां स्त्रियां पुनर्मू स्त्रियाम्; "ज्यष्ठायां यद्यनढायां कन्यायामुातेऽनुजा । सा चादिधिघुर्ने या पूर्वा तु दिधिष:"स्टतेत्य कायां ज्य छायामन ढायां सन्याम्
अढायां कनिष्ठभगिन्याञ्च । दिधिषपति पु० ६त० । 'भातुर्म तस्य भार्यायां योनुरज्येत कामतः
धर्मणापि नियुक्तायां स यो दिधिपति"रित्य तो पुनर्भूपतौ ।
ज्य धाविवाहामावे उदायाः कनिष्ठाया भगिन्याः पत्यौ च । दिन पु० द्यात तमः । सूर्य किरणोपलचिते मष्टिदण्डात्मके तदिशिष्टे
For Private And Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
या चतुर्यामात्मके काले । तच्च मनुष्याणां घष्टिदण्डात्मकम्, पितृ णाम्, गौणचान्द्रमासात्मकं तेषां हि चन्द्रलोकोपरिस्थितेः कृष्णाष्टमीतएव सूर्यस्य तमोके किरणस्पर्श सम्भवः शुक्लाष्टम्यां पुनर्भवृत्त नाच्छादनाञ्च न तत्सम्पर्कः । देवानामसुराणाञ्च सौरवर्ष काला. त्मक तयिस्त रस्तु याचस्पत्ये । ब्रह्मणो दिव्यमानेन युगमहस्वरूपकालात्मकमिति विवेकः |
यस्य वा । सूर्य । दिनकर पु० दिन करोति खोदयेन क-टक , दिमे-करः किरणो दिनक्षय पु० “एकस्मिन् सावने स्वहितिथीनां वितयं यदा तदा
दिनक्षयः प्रोक इत्य के एक सायनदिनवृत्तितिथि त्रयरूपे काले । दिनपति पु० ६त । सूर्य, अदक्ष च । दिनेशादयोऽप्यत्र । दिनमणि पु० दिने मणिरिव प्रकाशकत्वात् । सूर्य, अर्क ने च । दिनभ संधाते चु• श्रात्मक० सेट । दिम्भयते अदिदिम्मत । दिनादि पु. ६त० | प्रातः काले । दिनान्त पु० ईत.। दिवावसान' सायं काले | [ दिम्मत् त । दिभ प्ररणे चुरा० उभ० सक० सेट् इदित् | दिम्भयति-ते यदिदिम्प संघाते चुरा० उभ० सक० सेट् । दिम्पयति ते अदिदिम्पत्-त । दिलीप पु० सूर्यवंश्ये भूपभेदे रघोः पितरि । दिव प्रीतौ भ्वा० पर० सक० सेट् इदित् । दिवति अदिन्वीत् । दिव जिगीषायां पण व्यवहारे इच्छायां प्राज्ञायाच दिया पर
श्रक० सक० च सेट । दीव्यति ादेवीत् । देवित्वा द्य त्वा । दिव कूजने चु० अात्म ० सक० सेट् । देवयते अदिदेवत । दिव अह चु० उभ० सक० सेट् । देवयति ते अदीदिवत् त । दिव स्त्री० दिव-डिवि । वर्ग, अाकाशे च । [वसे, वने च । दिव न० दिव-क । खर्गे, "दिवौकस” इत्यवादन्तता। आकाशे, दि. दिवस पु० दीव्यन्त्यत्र दिव-असच विच्च । “नाडोषष्टितमस्तन मा
वनो दिवस: मत: । त्रिशभागोऽर्क राशेस्तु दिवसः सौर उच्यते । चान्द्रस्तु तिथ्यवछिन्नो भौमो भूपरिधेर्मत" इत्य क्के घु सायनादिन दिनेषु ।
For Private And Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५६५ ]
नापिते
दिवसमुख न० त०। प्रभाते । दिवस्पति पु० ६ त० अलक् स० सत्वञ्च । इन्द्र । हिवस्मृथिवी स्त्री० दि० व० । दिवञ्च पृथिवी च नि० सुट् । मिलि___ तयोः भूमिखर्गयोः रोदस्योः । दिवा अच्य० दिव-का। दिवसे । दिवाकीर्ति १० दिवैव कीत्ति: कृत्य यस्य रात्रौ क्षुरकर्मनिषेधात् ।
[पङ्कजानां दिवातनीमिति भट्टिः । दिवातन त्रि. दिवा भवः यु तुट् च । दियाभवे । स्त्रियां डीम् । दिवान्ध पु० दिवा दिने अन्धः दर्शनाभावात् । पेचकादौ "दिवान्धाः
__प्राणिनः केचि"दिति चण्डी | [मिवान्धकारमिति कुमारः । दिवाभीतपु दिवा दिवसे भीत: । चौरे, चन्द्र, पेचके च। 'दिवामीतदिवि पु० दिव कि । चापपक्षिणि । दिविज पु० दिवि जायते जन-ड हल. अलुक स०। खर्गीये दिविभवादयोऽप्यत्र ।
[छादयोऽपात्र । दिविषद् पु० दियि सीदति किए सुप्रमादि० षत्वम् । देवे दिविदिवी(वी) कस(स) पु० दिवि दिवम् वा बोकस यस्य ४. अदन्न त्वम् ।
देवे । “तारण दिवौकस” इति कुमारः । दिवोदास पु० चन्द्रवंशीये काशिराजे टपभेदे । दिव्य न० दिवि भव यत् । लवङ्ग चन्दने, शफथरूपे, अलौकिक
प्रमाणभेदे गुग्ग लौ, तन्त्रोक्त भावभेदे च । नायकभेदे पु० ।
दीव्यतेऽनेन दिव-त्र्यप । मनोहरे द्योतनात्मके च वि० । दिव्यगन्ध पु० दिव्यो मनोहरो गन्धोऽस्य । गन्धके । लवङ्ग न० ।
स्तक्ष्म लायां स्वी० । कर्म ० | उत्तमगन्ध पु० । दिव्यगायन पु० अ० । गन्धर्वे । दिव्यते जम् स्त्री० दिव्य तेजो यस्याः । ब्राझीलतायाम् । दिव्यदोहद न० "यत् दीयते तु देवेभ्यो मनोराज्यस्य सिधे । उप
For Private And Personal Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५६६ ] याचितक दिव्यदोहदं तहिर्बुधा" इत्य के अभीष्ट सिद्धये देवेन्यो
देये द्रव्य। दिव्यपुष्प ४० दिव्य पुष्पमस्य । करवीरे । महाद्रोणायां स्त्री० । दिव्यलता स्त्री० कर्म० । मूर्खालतायाम् । दिव्यसार पु० दिव्यः सारो यस । शाला।। दिव्या स्त्री० दीयतेऽनेन दिय-क्यम् । बन्ध्याककोयां शतायाम्, ___ महामेदायां, ब्रामग्राम, श्वेतदूर्वायां, श्वेतजीरके, हरितक्याञ्च । दिव्योदक न० कर्म० । मेघजले । दिव्योपपादुक पु० उपपद्यते माटपित्रादिष्ट कारणमनमेच्यैव अह
टमहकताणुभ्य एव उत्पद्यते उप+पद-उकञ् पिशाचादिव्यायत्तवे दिव्य इति विशेषण तेषाञ्च माटपित्रादिदृष्ट कारणापेक्षाभावेऽपि
दिव्यत्वाभावान्न तथात्वम् । देवे । दिव्यौषधि स्त्री० कर्म० । मन:शिलायाम् ।। दिश दाने आज्ञापने च तु. उभ०सक० अनिट् । दिशति अदिक्षत | दिश)शा स्वी• दिश-किम् वा टाप् । प्राशायाम् ककुभि । दिश्य लि. दिशि भव दिगभ्य उपनीत या यत् । दिग्भये, दिगभ्य उपनीले च।
[पु० । उपदिष्ट वि० । दिष्ट न. दिश-| भाग्य "न दिष्टमिष्ट कुरुते” इति माघः । काले
दष्टान्त पु० दिष्टस्य भाग्यस्यान्तः । भाग्यस्यान्तोपलक्षिते मरणे । दिध्या अव्य दिश-यक अन्नवादि नि• | मङ्गले, हर्ष, भाग्य - नेत्यर्थे च ।
अधिक्षत-दिग्ध । दिह लेपने अदा० उभ० सक० अनिट् । देग्धि दिग्धे अधिक्षत् दी आये दि० अात्म० अ० अनिट् । दीयते अदास्त । दिग्ये । दीनः । दीक्ष मौण्डो, यागे, उपनयने, नियमव्रतयोरादेशे च भ्वा० प्रा०सक
'सेट् । दीक्षते अदीशिष्ट । दीक्षणीया स्त्री० दीक्ष-अनीयर् । सोममाध्ये यज्ञभेदे । दीक्षा स्त्री० दीक्ष-अ । नियमे, संस्कारे "विया हदीनां निरवत य- दुगुरु"रिति रघुः । “दीयते विमल ज्ञान क्षीयते कर्मवासना
For Private And Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तेम दोनेति मा प्रोक्त "ति तन्त्रोक्त अभीष्टप्रदमन्त्रग्रहण, तदुपः
देणे, यागे, च । दीक्षागुरु पु० दीक्षायां गुरुरुपदेटा । मन्त्राद्यपदेष्टरि । दीक्षान्त पु० दीक्षायाः प्रधानयागस्य अन्त : अन्नोपलक्षित: तत्ममाप को
यागभेदः । अवमथरूमे यागभेदे । दीक्षित लि. दीच-क | सोमयागादौ संकल्प विधाय धतनियमे । ____ दीक्षा तन्त्रोका संजाताऽस्स इतच । तान्त्रिकदीचावति । दीदिवि पु० दिव-किन अभ्यासोदीर्घ च । वृहस्सतौ | अन्ने पु० न० ।
उदिते नि । दीधिति स्त्री० दिधी-तिन् यहादित्वादिट् इकारलोप । किरणे । दीवी देवने दीप्तौ च अदा० जना० अात्म० अक ० सेट् । दीधीते अदीपिष्ट |
[भूषिका यां स्त्री० ॥ दौन लि. दी-क्त तस्य नः । दुःखिते, भीते च । तगरपुष्ये न० । दीनार पु० दी-बारक नुट् च । वर्णमपणे, मुद्रायां, सुवर्ण कर्ष
बये, नियामाने, द्वात्रि पत्तिकापरिमितकाञ्चने च । दीप दीप्तौ दि. आत्म• अक० सेंट । दीप्यते-अदीपि-यदीपिष्ट ।
दीप्तः । णिच् अदीदिपत् त अदिदीपत् त ।। दीप पुदीप-क । प्रदीमे तैलादिस्नेहयोगेन पर्ति कादाहकशिखान्विते दीपक पु• दीप+वार्थ कन् । प्रदीपे, श्येनपक्षिणि, रागभेदे च ।
कुङ्कमे अर्थालङ्कारभेदे च न० । दीपयति णिच् ख ल । यमान्याम्, स्त्री० । कार्य प्रकाशके, कुशले च त्रि० । स्त्रियां टाप
अत इत्त्वम् पन्थप्रभेदे । दीपन पु. दीपयति भक्षणात् जठराग्निमुत्त जयति दीप-णिच् ल्य ।
पला गडो, काशमई ने, मयूरशिखायां शालिक शाके, तगरमूले, कुङ्कमे च | दोपनकर्तरि त्रि० । पाठायां, मेथिकायां, ताल्याच
स्वी० डीप् | दीपपुष्प पु० दीप र पुष्यमस्य | चम्म कष्ट जे ।
For Private And Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५६८
दीपमालिका स्त्री० दीपानां माला यस्याम् कम् अत इत्त्वम् । दी.
पान्वितायाममावस्थायाम् | ईत० । दीपसमूहे । दीपरक्ष पु० खार्थे कन् दीपस्याधारो वृक्षः । (पितल सुच)दीपाधारे
तैजसे कालादि निर्मिते वा पदार्थ । (णाश्विनस्यामावस्यायाम् । दीपान्विता स्त्री० दीपैरन्चिता । गौणचान्द्रेण कार्तिकस्य, मुख्यचान्द्रे. दीप्त पु० दीप-क । निाव के, सिंहे च । स्वर्ण हि नि च न० ।
ज्वलिते, दग्ध भासिते, दीप्तिमति च लि । लाङ्गलिकायाम्,
अग्निशिखोषधौ, ज्योतिष्म त्याञ्च स्त्री' टाप ।। दीप्तजिह्वा स्त्री. दीप्ता ज्वलन्ती जिह्वा यस्याः । उल्कामुख्या
शृगालीभेदे तस्या हि रात्रौ जिह्वाज्वलतोति प्रसिद्धिः ।। दीप्ताग्नि पु० दीपः अग्निर्ज ठरानलो यस्य । छगस्त्य । तीक्षाज
ठराग्निमति लि० । दीप्ति स्त्री० दीप-किन् । कान्तौ, 'कान्तिरेव वयोमोगदेशकालगुणा
दिभिः । उद्दीपिताऽतिविस्तार प्राप्ता दीप्तिरिहोच्यत” इत्युक - स्त्रीणां गुणमे दे। दीप्तिक स्त्री. दीप्त्या कायति कै-क । दुग्धपाषाणो । दीप्य पु० दीप-यत् । जीरके श्वेतजीरके न० । दीपने साधुर्य त् । यमान्यां पु० स्त्री० ।
[खरवणे च । प्रायते नि ! दीर्घ पु० द.-घञ् घस्य नेत्त्वम् । शाललतारक्ष', उष्ट्र, हिमाल दीर्घकणा स्त्री. दीर्घः कणी लेशो यस्याः । श्वेते जीरके | दीर्घकण्टक पु० दीर्घः कण्टको यस्य । वर्वरे (वावला) । दीर्घक ण्ठ पु० दीर्घः कण्ठो यस्य । वके । अायतकण्ठमात्र त्रि० । दीर्घकन्द न० कर्म ० मूल के | दीर्घः कन्दो यस्याः कप् अत इत्त्वम् । __भूषल्याम् स्त्री० ।
[तवैवार्थे । दीर्घ कोल पु० दीर्घ: कीलो यत्र | अनोटके । स्वार्थ कन् । दीर्घकोषिका स्त्री० दीर्घः कोषो यस्याः कप् अत इत्त्वम् । (झि नुक) ____दुर्गामायाम् । - तालव्यमध्योऽपि । दीर्घग्रन्थि पु० दीर्घो मन्यि; पर्व यस्य । गजपिप्पल्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५६८
दोधग्रीवपु० दीर्घा ग्रीवा यस्य । उष्ट्र, नीलक्रौञ्चे व । दीर्घच्छद पु० दीर्घाश्कदा यस्य । इक्षौ । दीर्घजङ्घ पु० दीर्घा जङ्घा यस्य । उष्ट्र, वके च । दीर्घ जिह पु० दीर्घा जिह्वा यस्य । सर्प । दीर्घतरु ए० कर्म । तालवृक्ष ।
ज्या स्त्री० डीम् । दोघंदण्ड पु० दी? दण्ड दूव काण्डन । एरण्ड दृच्छे । गोरदोघ दर्शिन् ए० दीर्घात् पश्यति दृश-णिनि । दूरदर्शिनि पण्डिते,
भन्न के च । आगामिकार्थने, दूरदर्शि माने नि । द.ष्टि पु० दीर्घा दृष्टिरस्य । पण्डिते । दीर्घा दूरगा धिर्य या
३व० । दूरवीक्षण यन्त्रभ दे । [ न ण त्वम् । शङ्ख । दीर्घनाद पु० दी| दूरगामि वात् विस्तीखो नादोऽस्य जुना दोघं निद्रा स्त्री कर्म• क्षम.. न णत्वम् । म यौ, बहुकालिकनिद्रा
याञ्च । “दीर्घ निद्रामवापित" इति रघः। [ लता दे । दोघंपलिका स्त्री० कुमिना पटोली कन् कर्म । (धुधल) दोपपत्र पु• दीर्घाणि पत्रण्य छ । राजपलाण्डौ, विष्णुकन्द, ह
रिदर्भ, कुन्दरे, ताले, कुपीलौ च अल्पजम्ब टच, गन्धपलायात्र स्त्री० टाप् । सज्ञायां कन् अत इत्वम् । एत कुमार्यो, श्वेतयचा
याञ्च । चक्षुशाके, पलाशीलतायाञ्च स्त्री० डीम् । दोर्धपी रखो. दीर्घाणि पाण्यस्याः डीम् । टन्निपण्योम्
(चाकलिया)। दीर्घ पल्लव पु० दीर्घः पल्लवोऽस्य । शएको । कर्म० । दीर्घ च्छू दे पुन
न० । दीर्घ छदयुक्तमान लि. | दोघंपदा पु० कर्म । ताले, पूगे च । दोघट पु० दोघं पृष्ठमस्य । सर्पे । दीर्घ कल दीर्घाणि फलान्यस्य । प्रारम्बधे (मोहाल) संज्ञायां कन् ।
अगत्यक्ष पु० | कपिल द्राक्षायां, जनुकायाञ्च स्त्री० ।। दो मंगल पु० दीर्घ सल यस्य । मोरटालतायां, विल्लभेदे च । वीरणे
न। कर्मः । संज्ञायां कन् । मूल । श्यामाललायां स्त्री०
For Private And Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५.७० टाम् । दुरालभायां स्त्री० डी । [ रिदायाम् । दीर्घरागा स्त्री० दी? वद्धकालस्थायी रागो रञ्जन यस्याः । ह. दीर्घरात्र न० कर्म । दीर्घायां रालो । ७५० बहुरात्रि युक्तो
चिरकाले । दौर्घरोमन् पु. दीर्वाणि रोमाण्यस्य । मल के । दीर्घवल्लो स्त्री० कर्म० । पलाश्या, पातालगरुडीलतायां, माहेन्द्र वा ____ रुण्याम, आयतायां लतायाञ्च । दीर्घन्त पु० दीर्घ वृन्तमस्य । श्योनाके च । खार्थे कन् ।
तत्रार्थे । चन्द्रचिर्भया स्त्री॰ टाप् । संज्ञायां कन् अत इत्त्वम् ।
एलापयाम् स्त्री० । दौर्घशाख पु० दीर्घा शाखा यस्य । शालच । संज्ञायां कन् अत
इत्त्वम् | एलापण्यांम् स्त्री० टाम् । । राजान्न । दीर्घशूक पु० दीर्घः कोऽयमस्य । शालिभेदे । संज्ञायां कन । दीर्घसत्र न० कर्म। दीर्घकालिके यज्ञभेदे ६ ब० । तत्कर्त रि
लि. "हविषे दीर्घसत्त्रस्य माचेदानी प्रचेतस" इति रघः । दीर्घसूत्र वि. दीर्घ ण चिरकालेन सत्रमीसितकर्म यस्य । चिरकालेग
प्रारचकर्मानुष्ठातरि | कर्म । अायततन्नौ न. । दीर्घकन्ध पु० दीर्घः स्कन्धः काण्डोऽस्य । तालच्छे । दीर्घायु य पु० दीर्घमायुष्य यस्य श्वतमन्दारकट क्षे, मार्कण्ड ये च । दीर्घायुम पु० दीर्घम् आयुर्जीवनकालोऽस्य । काके, शात्मलिनु ने च । दीर्घिका स्त्री० दीर्धेव विस्तारमपेच्य ायतैव । जलाशयभेदे अस्था ___ लक्षणं तड़ागशब्द द्रष्टव्यम् । दीर्ण त्री० दु-क्ल । विदारिते, भीतेच भावे क । विदारे, भगे च न। टु गतौ भ्वा० पर० स० अनिट् । दवति अदौधोत् केचित्तु वेडयमि__ त्याहुस्त न अदावीदित्यपि ।
[ दूनः । दवथुः । द उपतापने भ्वा० पर• सक० वेट् । दुनोति अदावीत् अदौपीत् दुःख दुःख करणे अद० चुरा० उभ सक० सेट् । दुःखयति ले
अदद खत् त ।
For Private And Personal Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५७३
वर्षमध्ये “प्राणिनां जायते हर्षो दुन्द, मौ वरवर्णिनी"त्य कलक्षणे
वत्मरभेदे च । पाशके स्त्री । दुर(स्) अव्य० दु रुक, सुक या | दुष्ट निन्दायां, निषेध, दुःखे च । दुरक्ष पु० दुधोऽचा: प्रा० । कपटपाशके | दुष्टोऽयो यत्त । द्यू ते दुरत्यय ति दुःखेनातीयते दुर अति-इ-खन् । दु रतिक्रमणीये,
दस्तरे च । दुरदृष्ट न० दुष्ट मदृष्टं प्रा० । दुर्भाग्य पापे । दुर्गमे, दुये हैं। दुरधिगम त्रि० द:खेनाधिगम्यते दुर अधि-गम-खल् | दुप्राथे । दुरध्व पु० दुष्टोऽध्वा प्रा० अच् दुष्ट वम नि । दुरन्त वि० दुष्टोऽन्तोऽवसानं यस्य । मृगयाघृतपानादिषु व्यसनेषु तानि
हि प्रथम सुखयित्वा अन्ते दु:खयन्ति । दु योऽन्तः परिच्छेदो
यस्य । दुनें ये, गभीरे च ।। टुर भिग्रह पु० दुःख्येनाभिमुख्य न ग्टह्यतेऽसौ खल् । अपामार्गे दुःखेन्द्र
ग्राह्ये लि० । दुरालभायां, कपिकच्छाञ्च स्त्री० । दुराग्रह पु० दुष्ट प्रापहः निर्बन्धः । युक्तिरहितेऽभिनिवेशे, ६० ।
ताले वि० । दुराचार पु० टष्ट ग्राचार: प्रा० | विरुवाचरणे । ६० । तदाचार:
यति वि० । “अपि चेत् सुदुराचार:” इति गीता । दात्मन त्रि. दुद अात्मा चित्त यस्य । दुचित्त बने । दुराधर्ष पु० दुष्टान् राचसान् अाधर्षयति अच् । तसर्ष मे तत्क्षेपो
हि वेतालादीनामपसण स्मृतौ दर्शितम् । दुःखेन ईपर्दाप धर्मयितुमशक्यम् दुर्+आ+भूष-खल् । पर्षयितुमय क्ये वि०
कुटुम्बिनीटच स्त्री० । दरारुह पु० दुःखेनारु द्यतेऽसौ दुर्+या+रुह-घर्थे कर्मणि क !
बिल्व, नारिकेले च खर्जयां स्त्री० । दरारोह पु० दुःखेनारा ते दु+ना+रु ह-खाल । शाल्मलिन्थे ।
श्रीवां स्वी० । दुरारोहमान नि ।
For Private And Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५७१
दुःख न दुःख-अच्-घन वा प्रतिकूलवेदनीये चित्तधर्मभेदे, न्याय -
मते अात्मधर्मसेदे, पीड़ायां, कष्टे च । दुःखमाधने पदार्श, तवति च त्रि
दुःखानां बितये । दुःख नय न० त० । अध्यात्मिकाधिदैविकाधिभौ तिकरूपे । दुःशासन पु० दुःखेन शिष्यतेऽसौ शास-खलर्थो युच् । भारत प्रति
दुर्योधनस्यानन्तरानुजे धृतराष्ट्रसले । दुःषमस् अव्य० दुष्ट सममल तिष्टङ्ग • अय. प्रत्वम् । गहे ६५० . अषत्वम् । असमञ्जसे त्रि। दुःसहा स्त्री० दुःखेंन मह्यते दुर+सह-खल । नागदमन्याम् । दःस्थ लि. दुःखेन तिष्ठति स्था। दीने, मुखें, नब्धे च । दु:स्थित लि° दुर् +स्था-क्त । अनवस्थिते, दुःखेन स्थिते च | दुःस्पर्श पु० स्त्री० दुखेन स्पश्यतेऽसौ दुर् स्म श-खल । दुरालभ
या । लताकरले पु० । कण्टकार्याम्, कपिकच्छा, आकाश
यल्लवाञ्च स्त्री० । दुःस्पर्शवस्तुमाने वि० । दुकूल न० दु-ऊलच् कुक् च दुष्टं कूलसि कूल अावरण क वा ४० ।
क्षौमाम्बरे, लक्षायस्व , सूक्ष्म वस्त्र च । दग्ध न. दुख-क्त । पयस शीरे, स्त्रीजाति स्तननिष्यन्दिय द्रव्य ।
कमणि क । कृतदोहायां धेन्वादौ खी० । प्रपूरिते त्रि० ।
भावे ल । दोहने न० । दुग्धपाण पु० दुग्धं निर्यासः पाषाणाव यस्य । (गिरगोला) ख्याते
वृक्षभेदे । स्वाथै कन् । अत्र वार्थे । दुग्धिका स्त्री॰ दुग्धं चीरमिव निर्यासोऽस्यखाः ठन् । (दुधि) (नीरा)
दति ख्याते वृक्षों दे। दुग्धी स्त्री० दुग्धमिव निर्यासोऽस्त्यस्य अर्थाद्यच् गौ० डीप ।
दुरिषकायाम् ( टुधि ) । द्र म पु० दुष्टो द्रुमः पृ० । हरित्पत्र पलाण्डौ । दन्द भि पु० दुन्दु इति शन्न उभति पूरयति उभ-क शक० । वृह-। __ड्ढकायां, भय, वरुणे, दैलाभदे, राजसमंदे, विप्रे, ६० .
For Private And Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दुरालभा(भा) स्त्रो० दुःखेनालभ्यते स्म श्यते असौ दुर्+आ+लम
खल वा मुम् । (बालकुशी) लतायाम् । दुरालाप पु० दुर आलापः प्रा० । दुवचनकथने ग्लानिप्रकाश च ।
६व० । तद्दति लि । दुरासद त्रि० दुःखेनामद्यते गम्यतेऽसौ दुर्+आ+पद-खल । दुर्गम्य
ट, धैर्षे च स बभूव दुरासद” इति रघुः । दुरित न० दुष्टमित गमन नरकादिस्थानमाप्तिरनेन । पापे । दुरुत न० दुष्टमुक्तम् । शापे ।
[ दुर्निवारे । दुरुच्छेद ति० दःखेन उच्छिद्यतेऽसौ दुर्+उ+छिद-खल् । दुरुत्तर ति दुःखेन उत्तीय ते दुर+उद्+तृ-खल् । दुस्तरे दुष्टमुत्त
रम् प्रा० । दुष्ट उत्तरे न | दुरूह त्रि० दुखेन जयते वितयं ते अह-खल् । द विज्ञ थे । दुरोदर पु० द टम् समन्तादु दरमस्य । द्यूतकारे, पणे, अच्छे च ।
द्य ते न० । “द रोदरच्छ मजितामि"ति भारविः । दुर्ग पु० दु :खेन गम्यतेऽसौ कर्मणि ड । असुरभेदे, तइन्चयां देव्या
स्त्री० । 'तत्व च बधियामि दुर्गमाख्य महासुरम् दुर्गादेवीति विख्यात मिति चण्डी। अपराजितायां, नील्याञ्च । गुग्गु खौ पु० । दु :खेन गच्छत्यत्र दर+गम-व्याधारे ड । पर्वतादिमिर्गमे पुरे, कोट्टे (केला) (गड़) ख्यात' न० । दुर्गमदेश, उच्छित',
द :खेन सम्पाद्य च त्रि० कामक्रोधादिद :खेन टु स्तरे संसारे न०॥ दुर्गत ति० द र्गछति ट र+गम त । हरिढ़े दोघं गते च । दुर्गति स्वी० दुर+गम-किन् । नरके, दारिद्रय, दुष्टायां गतौ च । दुर्गन्ध पु° दुष्टोगन्धः । पूतिगन्धे | व | तद्दति त्रि०। पलाण्डौ पु० । दुर्गसञ्चय पु० दुर्गे देश सञ्चरत्यनेन । (सांको) संक्रमे । दुर्गानवमी स्वी० ६त | जगवानीनामकदुर्गा पूजाकालरूपायां
__ कार्तिक शुक्लनयम्याम् । दुर्जन लि. दुष्टो जनो यस्मात् यदाचरणेन साधुरपि दुष्यति ।
खले । दुष्टः जनः प्रा० स० । खले पु०॥
For Private And Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५७४ ]
दुर्जर लि. जु-अड् जरा दुःखेन जरा नीर्माता यस्य । दुखेम
जीर्थ ति पदार्थ । ज्योतिश्मनीलतायां स्त्री० ।। दुर्जात न० दुष्टं जातम्, प्रा० । व्यसने, बापदादौ । ६५० असम्यगजाते अनुचिते च वि०
[(झिनुक) । "टुर्णामा स्त्री० दुष्टं निन्दित नामाय डोप पत्वम् । दीर्घ कोषिकायाम् दुर्दान्त पु० दुष्टं दाल दमन यल । कलहे । दुःखेन दम्यते स्म दम
क्त। अशान्त वत्सतरे लि। दुदिन न० द्यति तमः इति दिन दुष्ट मेघाच्छादनादिना तमोनाशक
तारूपहीन दिन प्रा० । मेघाच्छन्ने दियसे । दुष्ट स्वरूपहीन
दिन यस्मात् ५40 | मेघान्धकार, वर्षणे च । दुईर पु० दुर्+४-खल् । नरकमे दे, प्रभौषधौ, भल्लातके दैत्यभ दे
च "टुर दुर्मुखचैवेति" चण्डी। दुःखेन मुमुक्षुभिर्ह दये धार्यते, केनापि न धार्य ते वा खल । विष्णौ । दुःखधार्थं दुईघे च पदार्थ नि ।
[कन्यारीचेच स्त्री० । दुईर्ष लि. दुखेन धृष्यते । अक्षोभ्ये, अप्रष्ये च । नागदमन्यां दुर्बल लि. दुष्ट बल यस्य । बलपूम्ये, कणे, अल्पमांसे च । दुभंग लि. दुष्ट भग भाग्य यस्य । अल्पभाग्य । पतिस्न हम्मू
न्यायां स्त्रियां स्त्री । दुर्भाग्य न० दुष्टं भाग्य प्रा० । दुरदृष्टे पापे । ६व० | तहति त्रि. । दुर्भिक्ष अव्य० भिक्षाया अभाव : अर्थाभावेऽव्ययीभाव: अदन्तस्वादम
हतीयासप्तम्योर्वा तेन "दुर्भिक्ष राष्ट्रविप्लवे" इति दुर्मिक्षमल्पमित्यादि च सिद्धम् । भिक्षाया अमावे, तदुपलचिते काले अल्ला
बकाले च । दुर्मति त्रि• दुष्टा मत यस्य । विवेकप्रतिबन्धक पान कलुचित बुझौ
जने, ६० वर्षमध्ये "भवेद्वै मध्यमा दृष्टिमतौ ममुपस्थिते इत्यु -
कलनणे वर्षभेदे पु० | प्रा. स. । दुटायां बुद्धौ । दुर्मनस् त्रि. दुष्टं चिन्तादिना व्याकुल मनोऽस्य । विमनस्को ।
शतावर्या रती ।
For Private And Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५७५ ]
दुमेरा स्त्री० दुःखेन बियते म-अच । दूर्वायान् । दुर्मुख पु० दुष्टं मुखमस्य । अश्वे, वानरे, नागभे दे, दैत्यभेदे च । अप्रि. यवादिनि नि ।
[समर्मचित्त । दुर्मेधस् त्रि. दुष्टा मेधाऽस्य असिच् समा० । मन्दबुडौ विवेका दुर्योधन • दुःखेन युध्यतेऽसौ युध-खलर्थो युच् । धृतराष्ट्रन्टपते
ज्येष्ठ पुत्र नप दे । दुःखेन योध्ये वि० । दुर्लभ पु० दुर्-लम-खल | करे । दुष्पापे त्रि. "मानुष्यं दुर्लभ
लोके विद्या सत्र सुदुर्लभ"ति पुराणम् । दुरालभायां, श्वेत कण्ट
कार्याञ्च स्त्री० । दुर्ललित न० दुष्टं लखितम् इष्टम् लल-ईसक । चन्द्र प्रार्थनादिरूमे
अलभ्य विषये अाशये । (कावदार) दुश्चेष्टिते च । “दुष्ट ललित
यस्य । ताह शाशययति (कावदेरे)। दुश्चेष्टे च वि० । दुर्व्व वधे भ्वा० पर• सक० सेट् । दूर्वति अदूर्वोत् । दूत: । दुर्वर्ण न. दुष्टोऽपि वर्ण्यते रज्यतेऽनेन दुष्ट मलिन वा वर्णयति शुन
तापादनेन रूपान्तर करोति । रमके, एलवालुके च । दुष्टवर्णयति मलिने वि० । सिस् त्रि० दुष्ट वासोऽस्य । मलिनवस्त्र । प्राविपुत्र शङ्करांशजाते मुनिभ दे पु० ।
[षधम् खले मुख च । दुर्विध लि• दुष्टा विधा यस्य । दरिद्रे "विधाते रुचिगर्वदुर्विधमिति दुई द ति० दुष्टहृदय यस्य शत्रावर्थे नित्यं हदादेशः । शलौ ।
दुधचित्त वि. अत्र दुई दयोऽपि । दुल उत्क्षेपे चुरा० उभ० सक० सेट् । दोलयति-ते अदूदुलत् । दुलि (ली) स्त्री० दुल-दून् नि• णिलुक वा डीम् । कमयाम् । ___मुनिभ दे पु० । [इति स्मृत्यु के महापातकचिङ्गवति । दुश्चम्मन् पु० दुष्टं चर्म यस्य। अप्रातमेढे "दुश्चर्मा गुरुतल्ली हात्" दुश्चावन पु० दुःखेन चवन पतनं यस्य, दुष्टः क्रुद्धश्चयवनो मुनिरस ___ वा । इन्द्र, स हि च्यवनेन कदाचित् कोपात् खपदात् पातितः। दुष व कसे दिवा० पर० व्यक० अनिट् । दुष्यति अदुषत् अदुचत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 ५९६
दुष्कर न० दुःखेन कीर्य ते क-खल । प्राकाथे । क-खस् । दुःखेन
काय नि । दष्कम्मन न० दुष्ट कर्म प्रा० स० । पामे। ब० । तहति तिः । दुष्ट त न० दुष्ट कतमिः । पामे । “सुकृत दुष्क त लोके गच्च .
न्तमनुगच्छती"ति क्तिन् दुष्क तिरप्यत, । ६० । तद्दति ति.. । दुष्ट ति • दुघ-क्क । दुर्बले, अधमे, दुर्जी ने, दोषयुक्त च । ( कुड़ !
कुठे' पु० । पुंश्चल्याम् स्त्री० । दुछु अव्य० दुर+स्या-कु घत्वम् । निन्दायां, निकटतायां, दुःस्थाने च । टुष्यत्र पु० दृष्टानि पत ाण्यस्य । चोरनाम गन्धद्रव्ये । दुषप्रधर्षणी स्त्री० दुःखेन प्रष्यत कर्मणि ल्यु ट । वार्ताक्याम् । दुष्प्रवेशा स्त्री० दुःखेन प्रवेशो यत । कन्यारीशक्ष। दु(ष्य)मन्त पु० चन्द्रवंशीये राजमे दे भरतराजपितरि शकुन्तलापतौ । दुह दोहे अदा० उभ० बिक • अनिट् । दोग्धि टुग्धे । अधुक्षत् ___अधुक्षत अदुग्ध । टुह बधे भ्वा० पर० सक० सेट् । दोहति अटहत्-अदोहीत् । दुहितुःपति पु० ६त. अलुक स० । जामातरि । दुहिट स्त्री० दुह-टच गुणाभावः इट् च नि० । सुतायाम् । टू खेदे दिया० अात्म० अक० सेट् । दूयते अद विष्ट । दून: । दूत पु० दु-क्त दीर्घश्च । सन्देशहरे वार्ताहरे। दूति (ती) स्त्री॰ दू-तिच् वा ङीप् । स्त्रीपुंसयोः सन्देशहारिकायां
स्त्रियाम् । “रतिदूतिपदे निवेशिते" ति कुमारः। टूल्य न० दूतस्य दूत्या भाव: कम्म वा यत् । दूतकमरिण दूतस्वभावे च । टून ति ० टू-त । अध्वगत्यादिना श्रान्ते, सन्तप्ते च "पित्तन दुने
रसने सितापी'ति नैषधम् । विप्रकष्टे अगोचरे च । दूर ति दुःखेनेयते प्राप्यत' दुर्+ण-रक् दूणो लोपश्च । दूरदर्शन पु• दूरात् पश्यति दृश-युच् । ग्रनं । दूरदर्शिन् पु• दूरात् कार्योत्पत्त: प्राक् पश्यति दृश-णिनि । प
ण्डिते । दूरात् दर्श के वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ५७७३
दूरमूल पु० दूरपर्थन मूलमस्य । मुञ्जटण (मुज) । टूर्बा स्त्री॰ दूर्व-हिंसायां छ । स्वनामख्याते घास में दे । दूर्वाकाण्ड न० दूर्वाणां समूहः काण्डच । दूर्वासमूहे । दूर्वाष्टमी स्त्री० भाद्रशुक्लाष्ट म्यां तद्दिने दूर्व या देवाच नस्य स्मृती
विधानात्तथात्वम् । दूर्वाप्यत्र "श्रावणी दौर्गनवमी दूर्वा चैव इ.
नाशनीति स्मृतौ तलाथै दूर्वाशब्दप्रयोगात् । दूषण पु० रायगास्य माटव ने ये राक्षमभेदे । दूध-णिच् -ल्य ट् । दोपदाने न० ।
(पिचुटि)। दूषिका स्त्री॰ दू प्रयति नेलं लिनं करोति दुघ-णिच् खल् । नेत्रमले दषित त्रि. दुध-णिच-त । अभिशस्त, निन्दिते. दत्तदोघे च । दृष्य न• दुष-णिच् --य । वस्त्रनिर्मिते रहे। दूधणीये त्रि० टूष्यं
वचो ममसुनर्निपुण विभाव्ये”ति शिरोमणिः । कक्षायां गजमध्य
बन्धनरज्ज्वाञ्च स्त्री । दृ बधे स्वा० पर० स० अनिट् दृणोति अदाधीत् । ह आदरे उदा० प्रा० सक• अनिट् आङपूर्व: । अद्रियते ग्राहत । दृक्प्रसाद स्त्रोदशं प्रसादयति प्र+सद-एिच अच् । कुलस्थायां
तद चनेन हि दृशः प्रसादो भयति । दृढ़ न० हह-न नि० इडभावः लौहे रूपककाव्यभेदे, अतिशये, नि
तान्ने च । तहति, स्थले, प्रगाढे, बलवति शक , कठिने च वि० । हक एटक पु० दृढ़ः कण्टकोऽस्य । ( घलामाकड़ा ) क्षुद्रकण्टक युक्त वृनभेद ।
[हितके न० । दृढ़क एड पु० दृढ़ः कठिनः काण्डः स्कन्धोऽस्य । वंशष्ट क्ष दीर्घ रोदृढ़ क्षुरा स्वी० हद क्षुरमिवायं यस्याः । वल्वजायाम् टणभेदे । दृढ़ग्रन्थि पु० हदो ग्रन्थिः पर्वाख | पंथे । दृढ़टण पु० दृहँ कठिन तृण कर्म । मुञ्जतृणे । बल्वजा यां स्त्री० । हढनौर पु. कालेन दृढ़नां प्राप्त नीरं यस्य । नारिकेले तस्य जलेन व हि क्रमशः बस्यमुत्पद्यते ।
४८
hwww
For Private And Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
र ५७८ ]
हेढ़पत्र पु० दृढ़े पत्रं यस्य । वंश । वल्वजायां स्त्री० गौरा० डीम् । दृढ़पादा स्त्री० डढ़ः पादोमूलमस्या ङीप । (भइमामला) क्षों दे । दृढ़प्ररोह पु० दृढ़ः प्ररोहः अनुरोऽथ । लक्षच । हलफल पु० दृढानि फलानि यस्य । नारिकेले । दृढ़चिनो स्त्री० दृढ़ बध्नाति प्रथाति स्वाश्रयं गिनि श्यामायाम् । दृढमूमि त्रि० दृढ़ा भमिरस्य । योगविशे प्रेगा संस्कृतात : करणे वि.
यसुखरागादिना चालयितुमशक्ये चित्ते । दृढ़मुष्टि पु० दृढ़ा मुष्टिः यत्र, यस्यात् पा खड्ने त वारण हि मुष्टे ? -
ढता । दृढ़ा अशिथिला मुटि, यस्य । कपण । म हि धना
दिक मुष्टी निधाय अदत्मया दृढ़तर बनाति । दृढमल पु० दृढ़ मूलमस्य । मुड तृगणे, नारिकेले च । दृढ़वल्कल पु० दृई वनकालमस्य । पूगा । अम्बष्ठायां स्त्री० तब
दृढ़त्वचापि । दृढ़वोज पु० दृढं वीजभस्य । बदरे, चक्रमद्दे, वर्वरे च । दृढ़ व्रत त्रिदं बतं नियमोऽस्य । अाफलोदयं प्रारब्धकाऱ्यां त्यागिनि । दृढ़सन्धि त्रि• दृढ़ : सन्धिः सन्धानौं यस्य । निश्छिद्रतया संहते । दृढ़सूत्रिका स्त्री० दृढ़ सूतं यस्याः स्वार्थ कन् अत रत्त्वम् ।
मूलतायाम् । दृढ़स्कन्ध पु० दृढ़ः स्कन्धोऽस्य । क्षीरिकारक्ष । दृता स्त्री० द्रियते -त । जीरके । दृति पु० दृ-किच । चर्म निर्मितोदकपात्र, चर्म नोदनचर्म यन्त्र
(भिस्ति ) मत्स्यमदे च । इतिहर पु० दृति चर्मपात्र हरति इन् । कुक्करे ।। हन्फ क्लेश तु० पर० अक० सेट । फति दृम्फति अहम्फीत् । हनभूपु० हभ-ऊ नि० । टपे, वन, सूर्य, सर्प, चक्र च । दृप वाधने तु० पर० सक० सेट् । दृपति अदौत् । हप मन्दीपने वा चुरा० उभ० पक्षे भ्वा० पर० सक० सेट । दर्ष
यसि ते दर्पति | अदीमत्-त अददर्पत्-त अदपोत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५७८
हूँप हर्ष गर्ने चं दिया० पर० अक सेट । दृप्यति अपत् अदपोत्
दर्पित्वा हवा । दृप्त | [चरान्" इति रामकवचम् । दृप्त वि० हप-त । गर्वते 'वरहप्तान् जघानैव रावणादिनिशाहफ लेथे तु. मु. पर० अक० सेट् । दृम्फत अदौत् । दृध त्रि• हम-न। यथिते, भीते च । हंभ अयने वा चुरा० उभ० पचे तुपर० स० सेट् । दर्भ यति
ते भात अदीमत् त अददर्भत त अदीत् | हम भये वा चुरा० उम० पले भ्वा० पर० व्यक० सेट । दर्भयति ते
दर्भति । अदीहभत् अददत् त । अदीस् । हम्प राशीकरणे चुरा० उभ० संक० मेट् । डम्पयत ते अंम्पत्-त । टेंश चानुप्रताने भ्वः पर०१० अनिट् । पश्यतं अदर्शत्-अदानीत् । दृश (शा) स्त्री० दृश-सम्प• भावे किए वा टाम् । दर्शने जाने ।
करगो किप । नेल, हिल्पसंख्यायाञ्च । कर्तरि किम् । माचिणि,
ट्रपरि ज्ञातरि च दि । दृश (घ) द स्त्री० दृ-विदारे यदि सक् (शुक् ) वा हुखः । पापाण नित्र पेघणगिलायाञ्च (शिल) ।
त्यो” रिति मनुः । दृश(ष)इती स्त्री० दृशट्+मतुम् मस्य यः। नदीभेदे 'नरस्वती दृशद्ददृष्ट न दृश-न। खपरचक्रभये । वीक्षिते, लौकिके च त्रि. । दृष्टरजस् स्त्री० दृष्टं रजो यया । प्रौढ़ायां खियाम् । दृष्टान्त पु० दृष्टोऽन्तो नाशोऽवमानं परि छेदन यसिन् । मरण, शास्त्र,
प्रतिपाद्यप्रतिपादकयोंः बुद्दिमाम्यविषयरूपे उदाहरणे, यथा यो धमत्रान् स वह्निमान् यथा पाकस्थानमित्यादौ धूमनिमत्त्वयोर्व्यापी
थाकस्थानमुदाहरणम् अलङ्कारोक अर्थालङ्कारभेदे च | दृष्टि स्त्री. दृश-भाजे क्तिन् । दर्शने, बसौ च । करणे निन् । नेत्र,
हित्वसंख्यायां "चक्ष जन्यमनोवृत्तिचिद्युका रूपमासिका दृष्टिरि
लघु च्यते” इत्युक्तायां मनोवृत्तौ च । दृष्टिवष पु. दृष्टौ विष यस्य । मर्प मेदे । 'हति अहहीत् । हह वृद्धौ भ्वा० पर० अक० सेट् । दर्हहि अदहीत् अयमिदिच तत्र
For Private And Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५८. ]
ह भये वा० पर० सक० सेट घटा० । दरति अदारीत् णिच दरयति । ट्ट विदारे दिवा० ऋग्रा० च पा० पर० सक० सेट् । दीर्य ति गाति ।
अदारीत् । ह भये क्रमा• पा० पर० अक० सेट् | दृणाति अदारीत् । दे पालने भ्वा० अात्म सक० अनिट् | दयते अदास्त । देव क्रीड़ने भ्वा० यात्म अक० सेट् । देवते अविष्ट । देव पु० दिव-पचाद्य । अमरे । द्योतनात्म के प्रात्मनि “दीव्यति
क्रीड़ते यस्माट्रोचते द्योतते दिवि | तस्माद्देव इति प्रोतः स्त यते सर्वदैवते"रित्य के परमेश्वरे ब्राह्मास्योपाधौ च इन्द्रिये न० । पूज्ये
वि० | नाच्योक्तौ राजनि पु० । देवक ५० श्रीकृष्णस्य मातामहे देवक्या: पितरि टपभेदे । दे दैवकी स्त्री० देवकस्य नृपतेः प्रात्मजा योगे के कयोति वद् डीप् ।
बोलणस्य मातार वसुदेवस्य भार्थायाम् अपत्यार्थे ऽण् देवकी ति तय । दे दैवकीनन्दन पु० ईत. श्रीकृष्ण वसुदेवात्मजे दे दै)कीसुता
दयोऽप्यत । देवकुसुम न० देवानां प्रिय योग्य वा कुसुमम् शाक । वचन । देवखात म० देवेन सात खन-क्त । कलिमे जलाशये । ७००
देवसमीपस्थे खाते च | देवखातविल न. देवेन खात विदारत विजम् । गुहायाम् । देवगायन गु० ईत। गन्ध । देवगिरि पु० देवानां प्रियः गिरिः। पर्वतभेदे । देवगुरु ० ६त । सृहसतो । देवच्छन्द पु० देई छन्द्यते प्राीते छन्द कर्मणि घञ् । शतटिके हारे । देवजग्धक न० देवर द्यते स्म अद-क्व जग्वादेशः खार्थ कन् । कत्त गणे, गन्धटणे च ।
नेषु । देवरु पु० त । मन्दारपारिजातसन्तानकल्पक्ष हरिचन्द ने परस देवता स्त्री. देव सार्थ तल “कचित् स्वामी का अपि प्रत्ययाः प्रातितो लिङ्गवचनान्यतिवर्तन्ते” इति भाष्योन : स्त्रीत्वम् । इन्द्रादी गरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
देवताड पु. देवमिन्द्रिय नाडयति ताड-अण् । (देवताड ) वृक्ष
भेदे, अग्नौ, राहो, मेघे च । देवदण्डा स्त्री० देवमिन्द्रिय दण्ड्यति दण्ड-अच् । नागवलायाम् । देवदत्त पु० देवा एन देयासुः आशिषि क्लच् । देवापि ते तत्राम के
जने, अर्जुनशझे "देवदत्त धनञ्जय” इति गीता जृम्भणकरे वायौ
य। देवाय दत्तः । देवोद्देशेन त्यक्त लि । देवदारु न० देवानां प्रिय दारु यस्य तत्काष्ठचन्दनस्य देवप्रिय त्वात् । __ स्वनामख्या ते दो अयं पुमानयन अमु पुरः पश्यसि देवदारुमिति रघ: ।
[पूरके, वेश्यायाञ्च । देवदासी स्त्री० मिन्द्रिय दानोति दास-बधे अण् । वनयोजदेवदीप पु० देवेषु इन्द्रियेषु दीप इव रूपप्रकाशत्वात् । लोचने । देवदुन्दुभि पु० देवानां दुन्दुभिरिव हर्ष प्रदत्वात् । रक्तातलस्थाम् । त० । देवढक्का याम् ।।
वनवीजपूर के । देवदूती स्त्री० देवानि इन्द्रियाणि दूयन्ते विद्यन्त ऽनया दूक्किच ङोप । देवदेव पु. देवेषु माय दीव्यति दिव-अच् । महादेवे । देवधान न० देवानां योग्य धान्यम् । (देधान) धान्यभेदे । देवन पु० दीध्यायनेन दिव-करणे ल्य ट । पाशके । मावे ल्युट् । क्री
ड़ायां, दीप्तौ, व्याहारे, जिगीपायां, स्तुतौ च न० । दीव्यन्य
लाधारे ल्यु ट । लीलोद्याने, पद्म च । देवनदी स्त्री० त० । गङ्गायाम, “असंबाधा देवनदी"ति महाभा० देवनिम्मिता स्त्री. देवैः निर्मिता। गुडूच्याम् । देवपथ पु० देवरचिरादिभिरातिवाहिकैरुपलक्षितः पन्थाः अच् समान
उत्तरमार्गे । देवानां पन्थाः । छायाप ये (यमनाला) । देवपुरोवस् पु० ६ त ० । वृहस्सतौ ।। देवप्रिय पु० ६ त० । पोतभङ्गरा । वक पुष्य न० । देववला स्त्री० देवानामिन्द्रियाणां बलं यस्याः ५ व०। सहदेवीलतायाम् । देव(वनभ पु० ६ त० । पुन्नाग । देवभवन न° देवानां भवननिय । अश्वस्य च । ६ त० । रूर्ने ।
For Private And Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५८६३
देवभूय न० देवस्य भावः भू - क्यप् । देवत्व देवसायुज्य' ।
a
देवमणि पु० देवेषु मणिरिव प्रकाशकत्वात् । शिवे, अश्वस्य कण्ठस्यै
रोमावत्ते, कौस्तुभमणौ, महाश्वेतायाञ्च ।
देवमातृक लि० देवः पर्जन्यरूपीन्द्रः मातेव पालकोऽस्स | दृष्टिजलसम्पन्न त्रीहिपालिते देशे ।
देवयान न० ६० | देवरथे देवरुपलचित यान मार्गः । अचि - रादिमार्गे शुक्राचार्य कन्यायां स्त्री० ङीप् ।
देवयोनि पु० देवा एव योनिः कारणमस्य । विद्याधरादी देवांश ते ! देवर पु० देव- अर | पत्य ुः : कनिष्ठभ्रातरि । देवरथ पु० ६० । देवानां नभोगमन साधने विमानादौ याने । देवराज पु० देवानां राजा टच् समा० । इन्द्रे देवाधिपादयोऽप्यव । देवरात पु० देवा एन' रायासुः क्तच् । श्रभिमन्युखते परीक्षिन्नृपे । देवर्षि पु० वेद द्रष्टा ऋषिः देव एव सन् ऋषिः । नारदादिमुनौ | देवल पु० मुनिभेदे व्यासशिष्य धौम्यस्य ज्य उभ्रातरि, देवान् जीविकार्थं लाति ला—क | देवोपजीविनि । खार्थे कन् यत्र व "देवकोषोपजोबी च नाम्ना देवलको भवे” दिव्युक्त े विप्रे ।
1
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
9
तपः सत्यञ्च
देवलता स्त्री० दीव्यति प्रकाशते देवा कर्म० । नवमल्लिकायाम् | देवलोक पु० ६० । स्वर्गे । देवस्य ईश्वरस्य सम्पदुरूपोलोकः । “भूर्लोकोऽथ भुवर्लोकः स्वर्लोकोऽय महर्जनः । सप्तैते देवलोकः प्रकीर्त्तित" इत्युक्तेषु भूरादिषु सप्तख लोकेषु । देववर्द्धकि पु० ६० । विश्वकर्मणि । [उच्छेषु, गुग्गुलौ च । देववृक्ष पु० दीव्यति देवः कर्म्म० | सप्तपर्यष्टच े, ६ देवव्रत पु० देवम् इन्द्रियसंयमनं व्रतमस्य । भी । देवसात् श्रव्य • देवेभ्यो देयं तदधीन साति वा देवेभ्योदेये, तदधीने च देवसायुज्य न. युनक्ति युज- सह युजेन सयुजः तस्य भावः सायुज्य देवेन सायुज्यमेकासनयोगिता | देवसहयोगे ।
मन्दारादि
देवसेना स्वी० इन्द्रस्य सुतायां षष्ठीनाम्नां कार्त्तिकेयपत्त्याम्, का दे । ६० । देवानां सेनायाञ्च |
For Private And Personal Use Only
ܘ
माट
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८३1
देवसेनापति पु० ६त । कार्तिकेये । इन्द्रसते, देवसेनानामीच । देवस्व न० "यइम यज्ञशीलानां देवखं तहिर्बुधा" इन्य त भने । देवहूति स्त्री• वायम्भुवमनोः कन्यायाम् । देवा स्ती० दिय--अच् । पद्मचारिण्यां लतायाम, अशनपञ्च । देवागारिक वि. देवागारे नियुक्त ठन् । देवागारे नियुक्त । देवाजीव त्रि. देव देवप्रतिमाद्रव्यमाजीयति जीव अण् । (पूजारी)
देवले | णिनि देवाजीवीत्यप्यल। . देवात्मन् पु० देवो विष्णु रात्मा यस्य । अश्वस्ये तस्य विष्णु रूपत्वम् ___ अश्वस्यरूपी भगवानिति मन्त्रात् सिद्धम् । देवानांप्रिय पु० । लुक्समासः । छागे | मूर्खे नि । देवापि पु. चन्द्रवंग्य टपमेदे। देवाह न० देवान ईति अण् । सरपणे । सहदेवीलतायां स्त्री० ॥ देवयोग्यमात्र विक।
वितनमध्यव। देवालय पु. देवानामालयः । वर्ग, देवप्रतिमादीनां ग्टहे च देवादेवावास पृ० ६२० । अश्वस्यपक्ष। देविका स्त्री० दिव-रख ल । “अईयोजन विस्तारा पञ्चयोजनमाय___ताम् | एताय विकामा रित्य ने नदीभेदे धुस्त रे च । देवी स्त्री. दीव्यति दिव अम् गौ० ङीष् । दुर्गायाम्, मूर्बायां, टक्का
याञ्च । देवस्य पत्नी डीप । देवपत्न्यां, नायोक्लो ताभिषेकायां
राजयनितायां, सिप्रस्त्रीणामुपाधौ च देव्यन्ता विप्रयोषित" इत्य के। देव पु० दिन-ऋ| देवरे स्वामिनः कनिष्ठ भ्रातरि । देवेश न० ६त । महादेवे । तत्पत्त्यां दुर्गायां स्त्री० डीप् । देवेष्ट पु० देवानामिष्टः । गुग्गु लौ । दैत्य मेदजातत्वात् देवप्रियत्व__मस्य | वनवीजपूर के स्त्री० । देवोद्यान न. ६० दवोद्यानानि वनाज मिश्रक सिध्रकारणम् । ___ नन्दनञ्चेति चत्वारीत्यु केषु चतुर्षु यजेषु । [पदेषु स्थानमात्रे च । देश पु० दिश-अच । भूगोलविमागमाल कुरुपाञ्चालादिषु प्रसिद्धजनदेशरूप न० देशन देशः प्रशस्तदेशः उचिते समञ्जसे ।
For Private And Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८४ ]
दिशान्तर न• अन्योदेशः मयूर० । “वाचो यत्र विद्यन्न गिरि
वा व्यवधायकः । महानद्यन्नर या तद्देशान्तरमुच्यते, इत्यन देशभेदे, ज्योतिषोक्त सुमेरुलङ्कयोमध्यरेखावर्ति देशाधिके देश
सदवधिके अन्तरयोजनादौ च । देशिक ४० देशेषु प्रमित: ठन् | पथिके । देशोदेशनोपदेशस्तन
साधु ठन् । गुरौ । देगिनी स्तो० दिधति दिश-करणस्य कर्तृत्वविवक्षायां णिनि !
तजन्याम् । देश्य न० दिश-एयत् । पूर्व पक्ष । देशमई ति यत् । देशयोग्य वि०॥ देह पु० २० दिह-घञ् । स्थूलसूक्ष्म कार्य कारणरूपे शरीरे ज्योति
घोक लग्ने च । भावे घञ् लेपने पु० । देहधारक पु० २० देह धारयति ध-णिच् एक्ल । अस्थि । देहभृत् पु० दह विमति झ-किप् । जीवे ।। देहयात्रा स्त्रो. द हो याति गच्छत्यनेम या-करणष्ट्रन ने डोष ।
शरीररक्षामाधने भोजने । त• । भरणे तदुपलक्षिते यमपुरी.. गमने च । देहली(लि) देह लेपन लाति ग्टह्णाति ला-के गौरा० उोष ट ० वा
हव: । लेपनयोग्यावां हारपिण्डिकायां, (दे याल) कपाटस्थे:
धःकालखण्ड च । देहसार पु० ६त । मजमि । देहात्मवादिन् पु० दे हमेव अात्मतया बदति बद-णिनि | चार्वा के । देहिन वि० देह+अस्त्यर्थे इनि। प्राणिनि देहात्माभिमानिनि जीने । दैप शोधने भ्वा० पर० सक० सेट पित् । दायति अदासीत् दायात् । दैतेय पु० दितेरपत्यम् दिति ढक् । असुरे । स्य । द त्योऽप्यत्र । दैत्यगुरु पु० त० । शुक्राचार्य, दैत्याचार्थादयोऽप्यन ।। दैत्यनिसूदन पु० दैत्यान् निस्स्दयति हिनसि सूद णिच् ल्यु ! विष्णौ दैत्यमेदज पु० दैत्यानां मेदाजायते जन ड । गुग्ग नौ । टथिव्यां ।
For Private And Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८५ ]
स्त्रीमधुकैटभमेदजातत्वात्तस्यास्तथात्वम् । [दव्य, चण्डोषधौ च । दैत्या स्त्री० दत्यस्य प्रिया यत् । दैत्यभार्यायाम, सुरायां, मुरानामगन्ध दैत्यारि पु० ईन । विष्णौ । दैन न० दीनस्य भावः । दीनत्वे | दिने भव ब्रए । दिनभये त्रि । दैनन्दिन वि० दिनं दिन प्रतिदिनम् तत्र भवम् अण् नि ।
प्रतिदिनभवे । दैनन्दिनप्रलय पु० 9त • ब्रह्मणः स्वमानानुसारेण प्रतिदिनावसाने
सर्वसृथ्वस्तुनां क्षये । विस्तारो वाचस्पत्य । दैन्य २० दीनस्य भावः ष्यञ् । दीनत्व, कार्पण्य च । देव न० दें वादागतम्, देवोदेवताऽस्य, देवस्खेदं था अप । भाग्ये
फनोन्मुखे शुभाशुभकर्मणि, “प्राग् जन्मनि कृत कर्म शुभ वा यदि वा शुभम् । दैवशब्देन निहिमिह जन्म नि तद् बुधरित्य तो पूर्वजन्मार्जिते कर्मणि, दक्षिणहस्ताङ्ग लीनामयरूपे दवा मन्त्राणामनुग्राहक दवतानाने, उत्पातज्ञाने च । विवाहभेदे, लिवि
धभूतादिमर्गे च पु । देवसम्बन्धिनि श्राहोमादौ नि । दैवज्ञ पु. दैवं पूर्व जन्मार्जितशुभाशुभ जनानां जन्मलग्नादिना जानाति
ज्ञा--क ६त० । गण के ज्योतिर्विदि । लक्षणादिना शुभाशुभज्ञायां
स्तियां स्त्री० टाप् । समहे अण् । देवसमूहे न । देवत पु० न० । देवएव देयता ततः प्रज्ञाद्यण् । देवे । देवतान दैवतन्त्र त्रि. देवस्यैव तन्त्रमायत्तम् | भाग्याधीने | दैवपर त्रि• दैवमेव पर श्रेष्ठ यस्थ । दैवसारे यनविष्ये । देवप्रश्न पु० "नक्त निर्गत्व यत्किञ्चिच्छभाशुभकरं वचः । श्रूयते तट्वि
दुधीरा देवप्रम"मित्व त रात्रौ अकस्मात् छाकाशादौ श्रूयमाण
शुभाशुभसूचके वाक्य । दैव लेखक पु० दैव लिखति । गणके । देववाणोस्ती०देवस्येयम् च्या कर्म। ग्राकाशवाण्याम् संस्कृतवाण्याञ्च देवसर्ग पु. देवकृतः सत्व गुण कृतः सर्गः । सांख्योक्तभूतसर्गमध्य
सात्विकांशरूष्टौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५६ ]
देवात् व्यव्य० देवमतति किप् । हठादित्यर्थे ।
दैविक न ० प्रचचते”
देवोंदेवताऽस्य ठक् “देवानुद्दिश्य यच्छ्राद्ध' दैविक तत् इत्युक्ा देवोह श्य के श्राद्धं । देवस्येदं देवादागत' या ठक | देवादागतें देवसम्बन्धिनि च त्रि० ।
देवी स्तो. देवयम् व्य । सात्विक प्रकटी, "देवी सम्पदुविमोचा
येति गीता । देवसम्बन्धिन्याञ्च ।
!
दैवोदासि पु० दिवोदासस्यापत्यम् तद्रञ् । प्रतर्द्दनेन्टपे । दैव्य न० देवेन कृतम् देवानामिदम् वा यञ् । भाग्ये । देशमम्बविनिति० दैशिक वि० देशेन निर्वृत्त' द ेशस्खेद ं वा ठक् । देशसम्बन्धिनि न्या• योक्त देशकृत स्वरूपभेदे विशेषणसम्बन्ध च । स्त्रियां ङीप् । दैष्टिक वि० दिए भागधेयमेव सर्वसाधनमिति यस्य मतिः ठक् भाग्याधीनतावादिनि ।
दो छेदे दिवा० पर० स० कानिट । द्यति श्रदात् । दोः शिखर न० ६० । खन् [स्त्री० ङीप् । दोग्धृ पु० द्रह-टच् | वत्स, गोपाले, दोहनकर्त्तरि लि० । गवि दोर्दण्ड पु० दोर्दण्डदूव दीर्घत्वात् कार्य्यसाधकत्वाच्च । बाहुदण्ड
एय भुजदण्डादयोऽ उष्यत्र ।
दोर्मू
ल न० ६० | कद काहभूले | [दोलयात्रादोलोत्सवोऽप्यत्र । दोल पु० दुल-भावे घञ् । श्रीकृष्णस्य दोलनरूपे उत्सवभदे | दोला स्त्री० दुल- श्रच् टाप् य वा । (डोली) यानभेदे, उद्यानादौ क्रीडार्थ दोलनयन्त्र च । स्वार्थे कन् । अत्रायें ।
दोलायमान वि० दोलां दोलनमामयते काय-शानच् । दोलन' कुर्बति दोलायन्त्रारूढ़
दोष पु० ष- षञ् । दूषणे पाये "प्रातः पित्त कफश्च ति त्रयोदोषाः समासत” इत्युकेषु षात दिए, अलङ्कारोक्तः रसाद्य प्रकर्षाधाय के दुष्टशब्दादिभेदे न्यायाद्युक्तषु राम पमोहेषु च ।
दोषग्राहिन् वि० दोरानेव ग्टह्णाति न गुयान् ग्रह-पिनिः । दोष
For Private And Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८७ ]
पाही गुणत्यागी चालनीव हि दु जन” इत्युक्त दर्ज ने । दोषन वि० दोषान् जानाति ना-क । पण्डिते, यातादिदोषरे
चिकित्म के च । दोषत्रय न० दोषामा व्यम् । वातपित्त कफ घु।। दोषा अन्य ० दप-अच् । रात्रौ । दोषाकर पु० दोघा रात्रि करोति तस्मिन् कर: किरणो यस्य वा । ___ चन्द्र । दोषाणामाकरः दो पाश्रये पु० ।। दोषाल शा स्त्री० दोघा रात्रौ क्लिस्यति अच् टाए । वनवर्वरिकायाम् दोषैकदृक् त्रि० दो एप न गुण एकादृग् यस्य । स्खले । दोस(ण) ८० दम करणे डोमि । भुज', भागुरिमते टापि घत्वम् । दोह पु० दुक-कर्मणि घञ्ज । द ग्ध 'सन्दोहचाष्टमेऽहनी” ति स्टतिः।
अाधारे घञ् । दोहनपाले । मावे घन् । दोहने । दाहद १० न० वयोः गर्भिणीतदपत्य यो हृदयमत्र नि० । गर्भ सुद
क्षिणा दोहदलमणमिति रघुः । दोहमाकर्ष ददाति दा-क । (साद) गर्मियभिलाषे लालसायाञ्च । चिङ्ग, गर्भ लक्षणे च न।
ट० ग्रौत् । दोहदमप्यत्र । नारीमाइर्दो हदिनीमित्य है। दोहदिनी स्त्री० दोहदोऽस्त्यस्याः इनि | गहिण्याम् 'ताञ्च हिहृदयां दोहनी स्त्री० दु ह्यतेऽत्र आधारे ल्य ट । दोहनपात्र । दोहा स्त्री० मावावृत्तभेदे । दौत्य न० दूतस्य भावः कर्म वा ध्वञ् । दूतस्य भावे सत्कर्मणि च । दौर्भागिनेय पु० टू भगाया अपत्वम् ढक इनङादेशः हिपदद्धिः ।
दुर्भगापुत्र । दौर्मनस्य न० टु मनसो भावः ष्यञ् । वाह्याभ्यन्तरकारणैर्मनस
दौस्था, स्तब्धीभावे दु:खहेतुके चित्तस्यावसादे च । दौवारिक पु० हारे नियुक्त: ठक् । हारपाले । प्रतीहार्य्या स्त्री० । दीष्क लेय त्रि० द ष्क लस्थापत्यम् ढक् । निन्दितकुलजादौ । दौहित्र पु० टु हितरपत्यम् अग । द हितः सुते “दौहित्र' खड्ग.
For Private And Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८८ )
मित्याहुरपत्य द हितस्तिलाः । कपिलाया एतञ्चव दौहित्वमिति
चोच्यते इत्य त घु खड् गादिघु न । द्यावापृथिवी स्त्री० वि० व० | द्यौञ्च पृथिवी च ६० द्यावादेशः ।
वर्गप्टथिव्योर्मिलितयो एवं द्यावाम म्यादयोऽप्यन द्यावाभमी जन.
यनिति श्रुतिः । दुध अमिसर्मणे अदा० पर० सक० अनिट् | द्यौति अद्यौषीत् । दुध पु० दिव-किप प० हुख: । अग्नौ, सूर्ये, कार्कचा च ग्राकाशे,
दिवसे च न० 1 दुयत दीप्तौ भ्वा० अात्म० सक० सेट् । द्योतते अद्युलत् अद्योतिट । दाति(ती) स्वी० यत-इन् वा डीप् । कान्तौ दीप्तौ, शोभायाम् प्रकाशे च ।
[रयादयोऽन्यत्र । दुापतिपु० ६त• | तूर्ये अर्कन च एवं दिनोमणिरिव । यमदुधम्न पु० दिव मनति मा-क। धने, बले च । दूरत न० दिव क्त । (जुया) पाशकक्रीड़ायाम् अप्राणिकरणक क्रीड़ायां, __ कैतवे च । दूपतकर त्रि० द्यूतं करोति क-ठक । पाशकादिक्रीड़ाकारके (ज
यारी) एव ल । द्यूतकारकोऽप्यत्र । किम् । द्य तक दप्यत्र । दातपूर्सिमा स्त्री॰ द्य तस्य द्य नार्थ पूर्णिमा । अाश्विनपोस्मास्यां
कोजागरपौर्णमास्याम् । प्रतप्रतिपद्(द) स्त्री. चतुर्य थै ६ त० । कार्तिक शुक्ल प्रतिपदि । ____ “द्य तप्रतिपदा नाम तव भावी महोत्सव” दूति स्टतिः । दूतत्ति पु० छ तमेव वृत्ति विका यस्य । समिके | ये तिरस्कारे भ्वा० पर० सक० अनिट् । द्यायति अद्यासीत् । द्यो स्त्री० द्य त-डो वर्ग, अाकाश च । द्योत पु० द्य त-घत्र । प्रकाश, अातपे च । द्रढिमन् पु० दृदस्य भावः इमनिच दृढादेशः । दृदत्व दार्छ । ट्रपस (स्य) न० दृप्यन्त्यनेन स (स्य) छम् च । घनभिन्न द्रवीभूते दनि । दूम गतौ भ्वा० पर० सक० सक० सेट् । ट्रमति अद्रमीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५८८)
ट्रम्म पु. “वराटकानां दशकदयं यत सा काकिणी ताच पणतन
ते घोड़श द्रम्म" इत्य के परिमाणभेदे (काहन) । द्रव पु० दृ-या । रसे पलायने, गती, वेगे परीहासे च | द्रवज पु० वात् रसात् जायते जन-ड । गुड़े । द्रव्यजातमा लिग द्रवत्व न० द्रवति स्यन्दते टु-अच्च् तस्य भावः । बायोक सन्दनका.
रण पृथिवीजलतेजोमुत्तौ गुणम दे। द्रवद्रव्य न० द्रवतीति वं कर्म० । दुग्धदधिष्टतादौ निष्यन्दिनि द्रव्ये । द्रवन्ती स्त्री० द्रु-शट । मद्याम् । शतमूलिकायां मषिक पवाञ्च । द्रविड पु. देशभेदे । तद्देशस्थे ५० व० । द्रविण न० टू-इनन् । वित्त, काञ्चने, पराक्रमे, बले च । द्रविणनाशन पु० द्रविणं बलं नाशयति नश-णिच ल्य, । शो
भाञ्जन क्ष। द्रव्य न० दु-यत् । पित्तले, वित्त, विलेपनद्रव्ये, भेषज, भव्य, जतनि,
पिनये, मद्य, न्यायोकेषु पृथिव्यादिषु गुणवस्तु नवसु । व्याकरणोन लिङ्गसंख्यान्वयिनि पदार्थे । छोईक्षस्य विकारः तस्दम्
वा यत् । वृक्षरिकारे तत्मम्वन्धिनि च त्रि ! द्रष्ट क्रि० दृश-तृन् । विचारकुशले-चेतने, साक्षिणि, द्रष्टा दृष्टे: क
तरीत्य के दर्शनकर्तरि च | द्रा स्वप्ने पलायने अदा० अक° अनिट् । ट्राति अद्रासीत् । द्राक् अव्य० द्रा-कु । शीने झटितीत्यर्थे । द्राक्ष काङ्गायां भ्वा०पर० सक० सेट इदित् । दाङ्कति अद्रासीत् । द्राक्षा स्त्री० द्राक्षि-य नि० नलोपः । मदीकायाम् ( किसमिस् )
"द्राक्षे ! ट्रान्ति के स्वामिति जयदेवः । द्राख शोषरसे अलमर्थ च भ्वा० पर० स० सेट_। ट्राखति बद्राखीत् । णिच अददाखत् ।
[अदाधीत् । णिच अदद्वापत् । द्राघ पायामे शनी मे च भ्वा० पर० सक० मेट | द्रापति द्राधिमन् गु० दीर्घस्य भावः इमनिच् द्राघादेशः । दीर्घत्व ।
For Private And Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
T५८०
झाघिष्ठ वि० अतिशयेन दीर्घः इष्ठन् द्राघादेशः | अतिदीर्घे ईय
द्राघीयस् इत्यम्यत्र । स्त्रियां ङीप् ।
ट्राड विभेदे भ्वा० वा० सक० सैट् । द्राड़ते बद्राडिष्ट |
द्रावक पु० द्रु-खुल् । चन्द्रकान्तमण्णौ, जारे षिङ्ग े रसभेदे च | द्राविडी स्त्री० द्रविड़ जाता काय् । सृक्ष्वावाम् ।
ट्राइ जागरे वा०श्रात्म० काक० सेट् । द्राइते ब्रह्राहिष्ट पिच्ादद्राहत् ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
द्रु गतौ भ्वा० पर०सक० व्यनिट द्रवति प्रदुदुवत् त ।
द्रु अनुभावे स्वा० पर० स० अनिट् । दुग्योति काट्रोषीत् ।
-
द्रु पु० द्रवर्त्यड्व ं ट्रु-कु डु वा । दृच, शाखायाञ्च । गतौ स्त्री० । द्रुवण पु० द्रु - हन्ति व्यनेन हन करणे व्यप् हखः कुत्वञ्च | मुहरे परश्वधे, ब्रह्मणि चतुर्मुखे, भूमिचम्पके च ।
-1
द्रुड मज्जने ग्वा० पर० सक० सेट | ट्रोडति द्रोडीत् ।
द्रुड मज्जने ३० कु० पर० सेट द्रुडति टुडीत् ।
-
"
द्रुण कुटिलीकरण तु० पर० सक० सेट । दुयति अट्रोपोत् । द्रुणस् वि० द्रुरिव दीर्घा नासिकास्य नसादेशः । त्वञ्च । दीर्घन | सिक्रे
जने ।
[ कजलौकायाञ्च |
दुम्मी स्त्री० दुख-क गौद्रा० ङीष् । काष्ठाम्बु द्रुत पु० द्रव्य ईम् द्रु-त । वृक्ष े । शीघ्र ेषु
•
च न० । शीघ्रतावति, द्रवीभूते, पलायिते च द्रुपद पु० चन्द्रवंश्ये युधिष्ठिरादेः श्वशुरे न्टपभेदे 1
द्रुम पु० द्रुः शास्त्रास्त्यस्य म । वृक्ष, पारिजाते, कुवेरे च ।
वाहिन्याम् कच्छयाम्’ नृत्यगीतवाद्येषु, शीघ्र
For Private And Personal Use Only
O
द्रुमामय पु० द्रुमस्यामय दूव । लाक्षायाम् ।
द्रुमोत्पल पु० द्रुमेषु मध्ये उत्पल भिव तदाकार पुष्पभस्य । कर्णिकारे ।
दुल्लक पु० दुषु सल्लक दूव । प्रियाचते ।
द्रुह व्यनिष्ट चिन्तने दिवा० पर० वेट । द्रुहप्रति बद्रुहत् । द्रोहिताद्रोग्धा - द्रोढ़ा |
द्रुहिण पु० कुह-इनन् किन्छ । जगत्स्रष्टरि चतुर्मुखे ।
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५८१ ]
ड्रू बधे गतौ च खा०क्रप्राश्च । उ० एक० सेट् पोति ब्रूते या
द्रूपोते द्रावीत् प्रविष्ट |
द्र ेक खने उमाहे च भ्रा० आत्म०क० सेट
क०
★ वप्तं भ० पर० द्रोण प्र० - अच्,
द्रु न
भारतप्रसिद्ध े स्वनामख्याते योड -
भेदे, द्रोणकाके, (डाड़वाक) वृश्चिके, मेषभेदे (घलघचिया) वृक्षभेदे बाढ़ कचतुष्टयरूपे परिमाणे जलाशयभेदे च तडागशब्द लक्षणं द्रष्टव्यम् ।
~
द्रोण काक पु० कर्म • । काकमदे (डाँड़काक ) [ याम् । द्रोणगन्धिका स्त्री० द्रोणपुष्पस्येव गभ्वो यस्याः स्वाथ कन् ! रानाद्रोणि (णी) स्त्री० हुण - इन् वा ङीप् । जलाद्याधारे पात्रभेदे नदीभेदे, शैलजनामगन्धद्रव्ये, काष्ठाम्बुवाहिन्याम् |
द्रोणी दल प्र० द्रोपोव दलमस्य | केतकीटच | द्रोह पु० द्रुह-घञ् । व्यनिष्ट चिन्तने ।
द्रोह चिन्तन न० द्रोह एवं चिन्तनम् । परानिष्टचिन्तने । द्रोणायन पु० द्रोणस्यापत्य' फक् । श्रश्वत्थानि |
द्रौणिक वि० द्रोणं स्वस्मिन् समावेशयति पचति वा ठक | द्रोणमित धान्यवपनयोग्य ख ेव द्रोणपचमयोग्य पात्रे च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-न वा
निट | ट्रायति अद्रासीत् ।
-
[ णिच् छादिक्कत् ॥
। द्र कते चद्र े किष्ट |
1
द्रौपदी स्वी० द्रुपदस्यापत्यम् स्त्रो अं । द्रुपदराजात्मजायाम् । इन्द्र पु० हौद्दौ सहाभिव्यक्तौ " द्वन्द रहस्यमय्र्यादेत्यादिना नि० । व्याकरणोक्न उभयपदार्थे प्रधाने समास है । " क्षुत्पिपासे शोकमोहौ रागद्वेषौ तथैव च । कामक्रोधप्रभृतयो इन्दशब्द ेन वर्द्धिता अव्यक्त परस्परविरुद्ध, शोकाशोकादौ, शीतोष्णादौ, रहसे, कल हे, युच े, मिथुने, दुर्गे च ।
उचर पु० हन्दीभूय चरति चर - पचाद्यच । चक्रवाके । इय न०
For Private And Personal Use Only
दाववयवावस्यावयवं वा हि-अयट् । द्दित्वसंख्यायां न० स्त्रो० ङीप् “ श्रतद्द्वयोजित्वरे” ति ने० " स्तनद्दय' चारुतये” ति कु०द्दित्वसंख्यान्विते लि। द्वयं गतं सम्प्रतीति कु० स्त्रियां ङीप !
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 ५८
हाहास्थ पु० वारि तिष्ठति स्था-क वा विसर्गलोपः । हारपाले
स्था कर्तरि-क्त। हाः (हा)स्थितोऽप्यत्र । वाचत्वारिंशत् स्त्री० घधिका चत्वारि शत् हौ च चत्वारियन वा
यात्मम् । (वेयालिश) संख्यामे दे हालिंगदादयोऽन्यत्र । हादश वि. हादशानां पूरण : डट् । येन हादशसंख्या पूर्य ते तस्मिन् द्वादशन् पु० दौ च दश च घधिका वा दशः आत्वम् (वारो) संख्याभे दे
हिराहत्ता दश विंशतिसंख्यायाम । द्वादशकर पु० हादश करा हन्ता अस्य । कार्तिकेये वृहस्पतीच हादशहस्वादयोऽप्यत्र ।
[शलोचनादयोऽप्यन । दादशनेत्र पु० हादश नेवाण्यख । घड़ानने कार्तिकेये। हादद्वादशाङ्गल पु० हादश अङ्ग लयः प्रमाणमय तद्धितार्थ द्विगुः तद्धितर
लुकि अच् समा० । क्तिस्ति प्रमाण । दाद गात्मन, पु० हादश प्रात्मानोमूर्त योऽस्य । सूर्य, अर्को च । बादशायुम पु० हादश वर्षमायुर्यय । कुक्कुरे । द्वापर पु. ही परौ प्रकारौ विषयो वा यस्य ट. आत्त्वम् । संशये
सत्यले तानन्तरे युगमे दे हकमयान्वित पाशकपा च । वापराय पु० पाशकस्य हाङ्कमयान्वितं पार्श्व हापर तस्य अय: उत्ता
नतया पतनम् । द्य तभेदे यान्वितपार्श्वस्योज्ञान तथा पतने । हामुष्यायण पु० इयोरमयोरपत्यम् | नि । योः पुत्र । गौतमे
सुनौ च । द्वार स्त्री. दृ-वरण णिच -विच । ग्टहादि निर्गमनस्याने, प्रतीहारे, उपाये, मुखे च ।
[मुख च । हार म० इ-णिच् अच् । ग्टहादिनिर्गमनस्थाने, प्रतीहारे, उपाये, हारका स्त्रो० हारेण प्रशस्तद्वारेण कायति के-क । समुद्रमन्निकट
तीर्थ दे हारवत्यादयोऽपत्र । द्वारकेश पु० ६ त| श्रीकृष्ण । [ण्वुल च । एतावतार्धे । दारप लि० हार' पाति रक्षति पा-क । हारपाले । पाल-अगा, द्वारयन्व न० ६त । ताल के । (ताला) (कुलुप) ख्याते पदार्थ
For Private And Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
डरावती स्वा. वाराणि मोक्षोपायाः सन्त्यस्याम् मतप पूर्व दी।
तीर्थमे दे पुरी द्वारावती चैव सप्तता इति पुराणम् हार+अत्यधै
उनि हारिकाप्यत्र । हारिन् त्रि० दारं पाल्यत्व नाल्यस्य इनि | द्वारपाले । द्वाविंशति स्त्री० हाधिकाशितः हौ च विशतिश्च प्रात्त्वम् । (वा
दूम) मइयाभ दे। हि लि. ६ि०१० । दु-डे । हिवसङ्खयान्विते । हिक पु० हौ कौ काकारौ यत्र । काके, कोके, वयवम् कन् हित्व•
सङ्ख्यायाम् तवति च न० । एक हिक विकञ्चैवेति कारिका । विककुद् ए० दे ककुदे यस्य अन्त्य लोपः । उष्ट्र। हिगु पु. व्याकरणोन समासभ दे । ६० । गोदयस्वामिनि लि दिगुण वि. दाभ्यां गुण्य ते गुग्ण-घञर्थ क | हाभ्यां गुणिते । विगाहात वि. हिगुणं कृत्वा कृष्टम् डाच् +क-त । विवार
कष्ट चव । विज पु. दिर्जायते जन ड वृत्तौ सङ्ख्याया वारार्थत्वम् । ब्राह्मण
ब्राह्मणादिवर्गालये, “जन्मना जायते शूद्रः संस्कारैहिज उच्यते”
इति स्मृतिः । दन्त, अण्डजे विहगादौ, तुम्बु रुने च । विज कुत्सित पु० ३त । श्लेमात कशे तत्फलस्य विजानामभच्य
त्वात् तन्निन्द्यत्वम् ।। दिजदेव पु. विज प्र दवदव । ब्राह्मण, ऋष्टौ च | विजन्म न पु० वि जन्मनी यम्य । ब्राह्मण ननिय श्यरूपवर्ण त्रये,
"मारग्रेऽधिजनम द्वितीयं मौञ्जीबन्धने इति स्तुतिः दन्त,
अण्डजे च । हिज बन्धु गु • हिजो बन्धुर्यस्य तहोत्रोत्पन्नत्वात् । स्वकार्थरहितेषु जन्म
मालोपजीवियु अधमे ब्राह्मणक्षत्रियोश्यप ।। हजराज पु० ६त • टच ममा । चन्द्र', अनन्त, गरुडे च । हिजवर पु० हिज प धरः । विप्र । विजवर्य हिजोत्तमादयोऽन्यत्र । द्विज शप्त पु० ३०० | राजमाने वरवटी) ।
For Private And Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
E५८४..
द्विजा स्त्री० दिर्जायते जन-ड टाए । पालयां, भायो, रेणु
कागवद्रव्ये च । द्विजाति पु. ६ जाती जन्मनी यस्य । 'ब्राह्मणः नलियोवैश्यस्व
योवर्णा विजातय” इति मन त वर्णनये मातरऽधिजनन
द्वितीयं मौञ्जीवन्धने" इत्य तसषां तथात्वम् ।। विजिह्न पु० जिह्वे यस्य । सर्प । खले. चौरे, दुःसाध्य च त्रि० । वितय लि० हाववयवावस्य द्यवययं बा हि-तयप् । हित्वमङ्ग्यान्विते
"यदि वायौ हितयेऽपि तेऽचला" इति भारविः स्त्रियां डीम् ।
वित्वसङ्ख्यायाञ्च न । द्वितीय त्रि. योः पूरणः तीय । इयोः पूरण । चन्द्रस्य द्वितीय
कलाक्रियारूपे तिथौ स्त्री० भागार्थे ऽण् । हितीये भागे । दितीयाकृत त्रि. द्वितीयं कृत्वा कष्टम डान्+-त । दिवा
रकृष्ट खेले। विदत् वि० द्वौ दन्तावस्य वयसि दन्तस्य दवादशः । विदन्तोपत्ल क्षि ___तवयस्क वृषादौ स्त्रियां डीम् । हिदेव पु० हौ दवावस्य अण उत्तरपदधिः । विशाखानक्षले तस्याः
शक्राग्निदेवतात्त्वात् तथा त्वम् । विधा अन्य हिप्रकारम् हि+धाच् । विप्रकारे ।। हिवालेख्य पु० विधा लेखा रेखामर्हति यत् । हिन्तालयक्ष ।
विप्रकारलेखनीये त्रि। दिप पु० दाभ्यां मुखशुण्डाभ्यां पिवति पा-क । हस्तिनि । विपद पु० ६ पद यस्य । मनुष्य , द वे, पक्षिणि, राक्षसे, च ।
"मिशु नतुलाघटकन्याविपदाख्या चापपूर्व भागश्चेति" ज्योतिपोक
राशिभेदे च । विपदा स्त्री० द्वौ पादावस्या पादस्यान्त्यलोपः टापि भत्वात् पदादेशः ।
___ ऋविशेधे । छन्दोभेदे डीप विपदी । हिपर्णी स्त्री० हे हे पर्ण प्रतिपर्णमस्या : डीप । वनकोल्यां शालपण्या,
पृश्निपण्याञ्च । पर्ग हय युक्त वि० । स्त्रियां टाप । हिमाटक पु० दे मातरावस्य । दुर्गाचामुण्डापालिते गणेशे जरासन्धे च
For Private And Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५६५
हिमुख पु० है मुखे यस्य । राजसपै । मुखइयति त्रि। जलौकायाँ
___ स्त्री० डीम् । एवं हिमूर्वादयोऽप्यत्र असुरभेदे च । विरद पु० छौ रदौ यस्य । हस्तिनि । दिरागमन न० दिरातमागमनम् शाक | 'वृत्ते पाणिग्रह गेहाते
पित्तः पतिग्टह प्रति । पुनरागमन यत् स्यात्तत् हिरागमन वि
दु" रित्य को विवाहानन्तर कन्याया: पुनर्गमने। द्विरुक्त त्रि० विवादादिना द्विरुक्तमुच्चारितम् । “विवादे विस्मये हर्ष
खेदे दैन्येऽयधारणे । प्रसादने सम्भ मे च हिस्विरुक्त न दुष्यती
त्य क्त: विवादादिभिः दिवारमुक्त व्याकरणोक्त अभ्यस्तसंनके च । दिरूढा स्वी० दिवारमूढ़ा वह-क्त । पुनर्भूस्त्रियाम् । हिरूप पु० हे रूपे यरिनन् । कोषभेदे । रूपइयवति त्रि०। हिरफ पु० छौ रेफौ वा चकनाम्नि यस्य । भ्रमरे तछब्दस्य रेफइयव
त्वेन तद्दाच्यमधकरपदार्थे ऽपि विरेफवत्त्वम् । [ौत्मप्रतिप्रत्यये । द्विवचन न० हौ यकि वौ वा उच्येते अनेन । व्याकरणोक्त हित्वबोधके विवर्षा स्त्री० हे वर्षे वयः परिमाणमस्य छाहीयः ठक् वध्यति ___स्वार्थे कन् तस्य लुक् । विवर्षवयस्कायां गवि । तण्डु लादौ । दिवार्षिक त्रि. हयोर्वर्ष योः भवः ठक उत्तरपतिः । विवर्षभ हिशफ पु० हौ शफौ यस्य । “गौरजोमहिषः कृष्णःपूकरो गयो
रुरुः । विशफाः पशवश्च मे अविरुष्ट्रश्च सप्तम” इत्युक्त घु पशुत्रु । विशम अव्य० हौ हौ ददाति करोति वा । एक क्रियया योाप्तौ । दिष वैरे अदा० उभ० सक • अनिट | देष्टि दिष्टे अद्विचत् अद्विचत । द्विषत् पु० हिप-शट । शत्रौ । विषन्तप पु० विपन्तं तापयति तप-णिच् -खच् ह खः मुम् च । शनापने विष्ट लि. दयो स्तिष्ठति स्था-क सुषमा० घत्वम् । द्वयोः स्थिते संयो
गादौ पदार्थ । हिम अन्य • विक्रियावृत्तिगणने सुच । विरारतक्रियायाम दिवाराथ दिसप्तति स्त्री० घधिका सप्ततिः द्वौ च सप्ततिश्च वा नात्वम् । (वा
हात्तर) संख्याभेदे।
For Private And Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५६ ]
हिस्मिन्न न० हिरावृत्त' खिन' पक्कम् । (सिडचाउल) सिद्धतण्ड ले | free fao farार हलेन कृष्टम् यत् । दिवार' हलेन कष्ट जेवे । द्विहायनी स्त्री' द्वौ हायनौ वयोमान यस्याः ङीष् । द्दिवर्ष वय - स्कायां गवि । [हृदयेन च तस्यास्तथात्वम् । विहृदया स्वी० हे हृदये यस्याः । गर्भिण्यम् । खहृदयेन गर्भहौन्द्रियग्राह्य पु० द्वाग्यां नेत्रत्वमिन्द्रियाभ्यां ग्टह्यतेऽसौ । न्यायोक्त "सादिरपरत्वान्तो द्रवत्वं स्न ेह एव च । एते तु हीन्द्रियग्राह्या गुणभेदें।
●
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
aौप न योगता आपोऽल अच् आदेरत ईञ्च | जलमभ्यस्य स्थल - भागे “जम्ब ु शाककुशक्रौञ्चान्मलिलच एष्करा" इत्युक्तेषु लवणसमु द्राद्यावतेषु भूमिप्रदेशमे देषु विचणि वः ।
दीपवत् पु० द्वीपः अस्त्यर्थे मतुप् मस्य वः | नदे । समुद्र े च । नद्य भूमौ च स्त्री० ङीप् । [व्याघ्रभेदे (चिताबा ) | डोपिन् पु० द्दौ वर्णावयते ई -पक् दीपं द्विवर्ण' चर्म तदस्त्यस्य इनि | झोपिशत्रु ५० ६.० | शतमूल्यामु तद्भचण े हिं तस्य नाशः । ड्ढे सम्बरण भ्वा० पर° सक० अनिट् । इरति श्रद्दात् । हेधा अव्य० वि + प्रकारे धाच् एदादेगः । द्विधार्थे ।
द्वेष पु० द्दिष–घञ् । विरोधे, अनिष्टसाधनताज्ञानजन्ये रागप्रति-
विचित्तवृत्तिभेदे !
द्वेषण वि० द्विष- युच् । शत्रौ । भावे ल्युट् | द्वेषे न० ।
विषण्यत् | शत्रौ |
[बाई चौ गुणिक त्रि० द्विगुण ं ग्रहीतुमेऋगुणं प्रयच्छति ठक् । टड्याजीवे त न० द्विधा इतम् द्वीतं तस्य भावः अण् । द्विधामेदे, द्वित्वसङ्ख्यायाञ्च । खार्थेऽण् । द्विधामेदवति वि० । [नभेदे !
तवन २० - इते गते यस्मात् कर्म० । शोकमोहादिवन्दरहिते तवादिन् ति वदति वद- णिनि । जीवेश्वरयोर्भेदाभ्युपगन्तरि नैयायिकादौ ।
द्वैतौयोक वि० द्वितीय एवं स्वार्थ कक् । दिवङ्गापुर |
For Private And Personal Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८91
हेव न• ६ि+प्रकारे धमुज् । विप्रकारे । इप पु. होपिनो विकार: अञ्। व्याप्रविशेषचर्मणि । तेन परि
वृतो रथः पुनरञ्। दीपि चर्मणा परितोते रथे । हपायन पु° द्वीपमयन जन्मभूमि यस्य होपायन: स एव प्रज्ञाद्य ण !
“दीपे न्यस्तस्तया बालस्तस्मात् हैपायनोऽभव” दित्य ने व्यासे । है मातुर पु० इयो मालोरपत्यम् अग्ण उत्त्व रपरत्वम् । दुर्गा
चामुण्डाभ्यां पालिते गण शे, जरासन्ध पे च । यणक न० इयोरण्वो: संयुक्तयो भवः कन् । परमाणुइयजाते द्रव्यभेदे। प्रष्ट न० हे हेमरूप्ये अन्न ते व्याप्नोति अशक्त | ताम्र । यामुष्यायण पु. अमुष्य प्रमिइस्यापत्यम् फक् श्राध्यायपः हयो
रामुष्यायण: ईत० । “उभयोरप्य सौ रिकथी पिण्डदाता च धर्मत" इत्यत तव, मम चायमिति समयेन परिग्टहीते पुत्र दे । गहिक वि० इयोरहोः समाहारः हाहः तत्र भवः ठञ् । बह
जाते ज्वरादौ
ध पु. धै धा-वा ड। धर्म, कुवेरे, ब्रह्मणि च । धने न० । धक्क नाशने चुरा० उभ० मक० सेट् । धक्कयति-ते अदधक्कत्-त । घट पु० धन अच् टान्नादेशः । तुलायां (तराजु ) दिव्यप्रमाणरूमें
परीक्षाम दे च । घटक पु० द्विचत्वारिंशत्तिकात्मके परिमाण दे। धण ध्वाने वा० पर० सक० सेट् । धणति अधाणीत अधणीत् । धत्तर पु० धयति धातन धा-जर ट० । धुस्तरे ।। धन धान्योत्पादने ज हो. पर० अक० सेट् । दधन्ति अधानीत् अपनी धन रवे भ्वा० पर० अक ० सेट् । धनति अधानीत् अपनीत् । धन न० धन-अच् । वसुनि अर्थे, स्ने हे, धनिष्ठानक्षत्रे च । धनञ्जय पु० धन जयति जि-खच् सम् च । अर्जुने, वहौ, नाग,
भेदे, पोषणकरे देहव्यापित्रायो, ककुभवृक्ष चित्रकदृक्ष च ।
For Private And Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[५८८1
धनद पु० धन दयते दे-पालने । कुवेरे हिज्जलरक्ष' च । दा। धनदान र विका धनदानुचर पु०६त यक्ष कुवेरस यक्षराजतया यक्षाणां तदनुचरत्वम् धनदानुज पु० ईत०। रायणे । धनपति पु० त० । कुवेरें । धनपिशाची स्त्री० धने पियाचीव | धनाथायों धनलोभे । धनहरीस्त्री० धन हरति अच् गौरा० ङीष् । चोरनामकगन्धद्रव्ये । धनाधिप पु०६त । कुवेरे | धनानामधिपे त्रि। धनाधिपत्यादयोऽप्यन । धनिक पु० न० धनिवत् कायति के-के। धन्याके | धने पु० धन'
विद्यतेऽस्यस्य ठन् । धनस्वामिनि उत्तम लि. "धनिकस्य यथा
रुची ति स्टतिः। स्त्रियो टाप । सा च प्रियङ्ग वृक्ष', बध्वाञ्च । धनिष्ठा स्त्री० अतिशयेन धनवती इछन् इनेलक । स्वनामख्याते
नक्षत्र दे। धनुष्याट पु० धनुघव पाटो विस्तारोऽस्य । पियालवृक्षे । धनुगुण पु० ईत । मौाम् ।। धनु म पु० ६त । बंगे, ततएव धनुषो जननात् । धनुर्द्धर पु० धनुर्धारयति -अच् ।' धानुष्क (तोरन्दाज) । धनुईक्ष पु० धनुष : साधन हवः । भल्लातके, वंशे, अश्वस्य च । धनुर्वेद पु० धनुष: उपधारात् तत्पलेपणीयास्त्र प्रयोगादेः उपयोगी
वेदः । यजुर्वेदखोपवेद शस्त्रास्त्र प्रयोगोपसंहारप्रतिपाद कमन्त्र
संहिते शास्त्रभेद । . धनुष्क गु० धनुःकरे यस्य त्वम् । धानुक (तीरन्दाज) । धनुष्मत् पु० धनुरस्त्यस्य मतप् षत्वम् । धानुष्क । धानुस् पु.० धन-उसि | मियालय धनुई रे नि । चामे, मेघादितो
नघमे राशौ च न । धन्य पु० धनाय हितम् धन लब्धा धनस्य निमित्तं संयोग: उत्पातो - धन प्रयोजनमस्य वा यत् । अश्वकर्यायक्षा | साध्ये, कृतार्थ,
For Private And Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५६.] पुरुष गोले, धनोपयोगिन्धर्थशास्त्र, धनाय हिते, धनस्य कारण के
लि । अामलक्याम्, चन्याके च स्त्री० टाम् । धन्याक न० धन-आकन् पिण्याकादि० मि०। (धनिया) इति ख्याते । धन्वदुर्ग न० धन्वना भरुणा लत दुर्गम् । चतुर्दिशौं पञ्चयोजन मह.
म मिते दुर्गमे दे। धन्व न० सौ० धन्त्र अच् । चामे । धन्वन् न० सौ. धन्व कनिन् । धनुषि, मरुदेण च । धन्वन्तरि पु. धन्वन् शिल्पशास्त्रं तस्यान्तमिर्यति -इन् शक ।
नारायणांशो भगवान वयं धन्वन्तरिमहान । पुरा समुद्रमथने समुत्तस्थौ महोदधे रित्य के स्वर्गद्या दे, दिवोदासे काशिराज, विक्रमादित्यसभासद पण्डितभेद च "धन्वन्तरिक्षपणकामरसिंहशहुवेतालभट्ट त्यादि ।
[तेन तस्यायामः कृतः । धन्वन्तरिग्रस्ता स्त्री॰ ३० । (कटकी) कटुक्याम् रोगोपशममाय धन्वयवास पु० धन्वनो मरुभ मेर्यवास: नवोपनत्वात् । दुरालभायाम् धन्वयास पु० धन्वनो वासो निर्यास दूब । द रालभायाम् । धन्वी पु० धन्न विद्यतेऽस्य इनि | अर्जुने, ककुभद्र मे, दुरालभायाम,
वकुले च | विदग्धे, धानुष्क वि० । धन्विस्थान न त । “वैलव समपादञ्च वैशाख मण्डल तथा ।
प्रत्यालीद तथालीढ़ स्थानान्येतानि धन्विनामित्य नषु धानु
म्कस्थितिम दे । धम ध्वाने सौ. पर० सक० । धमति अधमीत् । धमन पु० ध्वम्यतेऽनेन धम-ल्य, । नले, भस्वाभायके, क्रूरे च त्रि० । धमनि(नी) स्त्री• धम-अनि वा डीप् । नाया, गिरायां, हविला.
सियां, ग्रीवायां, हरिद्रायाञ्च । धम्मिल्ल पु०मौ० धम-विच मिल-क पृ० कर्म ० । संयतेषु केशेषु (खोपा) धर पु० -अच् । पर्वते, कुर्म राने, वसुभेदे, कार्पाससूत्र छ । धरण पु. ४-युच् । पर्वतभेदे, लोके, गुण, धान्ये दिवाकरे, सेतो
च। चविंशतिरत्तिकामाने दशरत्तिकापरिमाण च ।
पाम्।
For Private And Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1
,
धरणि पु०ष्ट अनि वा ङीप् भूमौ कन्दविशेषे, कन्दालौ वनकन्दे च स्त्री० धरणि(णौ)धर उ० धरणि (प) धरति ष्ट-यच् । पर्वते, विष्णौ,
कच्छपे च ।
श्वरा स्त्री०ष्ट-अच् । पृथिव्याम्, गर्भाशये - जरायो, मेदोवहायां नायाम् धराधर पु० धरां घारयति ष्ट काच् । पर्वते वराहरूपे विष्णौ च । श्वरामर पु० धरायाममर इव | ब्राह्मणे एव ं भूद वादयोऽप्यत्र | श्वरित्री स्त्री० - इत्र गौरा० ङीष् । भ ूमौ ॥
धम्मं पु० न० । -मन् । शास्त्रविहितकर्मानुष्ठानजन्य भाविफलताधनभ ूते शुभादृष्ट “श्रुतिस्मृतिभ्यामुदित ं यत् स धर्म इत्युक्त श्री कर्मणि । " विहितक्रियया माध्यो धर्मः पुंसां गुणो मत” इत्युक्त े कर्मजन्य ग्रदृष्टे च व्याक्तानि देहधारणात्, जीवे, च्त्राचारे, वस्त्रगुण रूपे, स्वभावे, उपमायाम्, यागादौ, अहिंसायां, न्याये, उपनिषदि यमे, सोमाध्यायिनि, सत्सङ्ग े, धनुषि ज्योतिषोक्ते लग्नात् नवमस्थाने च । दानादौ न० ।
धर्मक्षेत्र न० " ब्रह्मवेदिः कुरुक्षेत्र पञ्चरामदान्तरम् । धर्मात्र कुरुक्ष ेत्र द्वादशयोजनावधी” त्य त कुरुत ले | इत० | धर्म्म स्थाने धम्मंट प्र० धर्मार्थो घटः । सारवैशाखे प्रत्यहं दातव्य सुगन्धोदकपूर्ण घटे ।
श्वम्मंचारिणी स्वी० धर्मं दाम्पत्यधर्मं चरति चर-विनि । भार्य्यायाम् । धम्मंदान न० “पात्रभ्यो दीयते नित्यमनयेच्य प्रयोजनम् । केवल' 'धर्मा' बुद्ध्या यत् धर्मदान' प्रचचते" इत्युक्त प्रयोजनान्तरानुद्देशेन दाने धम्मंद्रवौ स्वी० धर्मजनको द्रवो यस्याः । “विष्णु पादाय संभूते ! गङ्ग
त्रिपथगामिनि ! धम्म द्रवोति विख्याते' इत्यक्तायां गङ्गायाम् । श्वमेध्वजिन् त्रि० धम्मध्वजमिवास्यस्य इनि । जीविकार्थं जटादिधारिणि धम्मपत्नी स्त्री० धम्मर्थिं पत्नी । प्रथम समूहायां सवर्णायाम् स्त्रियां, कोर्त्तो, वाचि, स्मृती, मेघायां घृता, क्षमायाश्ञ्च 1
व पुत्र पु० ६० | युधिष्ठिरे । [यमे, युधिष्ठिरे च : धम्मंराज पु० धर्मेण राजते मचाद्यच् । धर्मस्य राजा वा टच् समा० !
For Private And Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ६०१ ]
धम्मलक्षण म० धम्र्मो लक्ष्यतेऽनेन लग्न - - ल्युट् । धृतिः क्षमादमो - ऽस्तयां शौचमिन्द्रियनिग्रहः । धोर्विद्या सत्यमक्रोध: दशकं धर्मलक्षण” मित्य ुक्त े नृत्यादौ दशके । धर्मवाणिजिक ५० वणिमेव खार्ये
ठक्
वाणिजिक: ७० । पुण्य -
फलाभिलाषके ।
[aaf | धार्मिकत्वख्यापनाय
वैतंसिक पु० पापेन धनमुपायत्मनो
धर्मशास्त्र न० धर्मप्रतिपादक शास्त्रम् । मन्वादिप्रयुक्त स्मृतिशास्त्रे । धर्मशील वि० धर्मः शीलं सततमनुष्ठेय यस्य । धामिके | धम्मसंस्थापन न० धर्मस्य सम्यक् व्यधर्मनिराकरण न स्थापनम् । व्यवस्थापने धर्मसंस्थापनायैव सम्भवामि युगेयुगे” इति [मन्वादिप्रोक्त धर्मप्रतिपादनार्थे शास्त्र ।
"वेदोदित
●
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पुराणम् । संहिता खो० धर्मवृद्ध्यर्थं संहिता बना रचिता सम्+धान 1 धम्र्मात्मन् पु० धर्म ग्रात्मा स्वभावो यस्य | धर्मानुगत चित्त े ! धर्म्माधिकरण पु० धम्ममधिक्रियते सा कर्मणि ल्य ुट् । “क्षमः शत्रौ च मित्र े च धर्मशास्त्रविशारदः । " विप्रमुख्यः कुलीनश्च धर्माधिकरणो भवेदित्युक्त े धर्माध्यते । ६० । “धर्मशास्त्रानुसारेण कार्यशास्त्रनिरूपणम् । यत्राधिक्रियते स्थाने धर्माधिकरण ं हि तदित्युक्ते विचारस्थाने न० |
धर्माध्यक्ष ५० " कुलशीलगुणोपेतः सर्व कर्मपरायणः । प्रवीणः प्रेषगाध्यक्षो धर्माध्यतोऽभिधीयते" इत्युक्तो धम्र्माधिकरण ६ रा ० ।
सधस्य साक्षिणि परमेश्वरे च |
धर्माभास ५० धर्मइवाभासते व्यशास्त्रोक्तत्वात् । " श्रुतिस्मृतिभ्यामु
दिन' यत् स धर्मः प्रकीर्त्तितः । अन्यशास्त्रेषु यः प्रोक्तो धर्म्माभासः स उच्यते” इत्यक्तो अन्यशास्त्रोक्त प्रशस्त धर्म । धर्मासन ०६ । राज्ञोधतो दर्शनार्थमासने ।
J
०
धन्मिन् त्रि० धर्म + श्रत्यर्थे इनि । पुण्याति वस्तुगुणस्वरूपधर्मयुक्ते त्रि०। धरिति यतिशयेन धम्म दृष्टन् नेर्लुक् । अत्यन्तधर्मयति |
५१
For Private And Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६.२] धर्म्य वि० धर्मादनमेतः धर्मेण प्राप्यो वा यत् । धर्मयुक्त धर्म लभ्ये च ! धर्ष पु० धृष-घञ् । प्रागसम्ये, अमर्षे, शक्तिवन्धने, संहतो, हिंसायाञ्च धर्षण न० धृष-भावे ल्यु ट | परिभवे, रमणे वर्ष शब्दार्थे च । कम्मणि
ल्य ट् । अभिसारिकायां स्त्रियाम् स्त्री. डीप ।। धर्षित न• वृष-भावे क्त | मैथुने । कर्मणि क्त । कतधर्षणे तिर
कृते च त्रि.। असत्या स्त्रियाम् स्त्री० । धव गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् इदित् । धन्वति अधन्वीत् । धव पु० धर्वात धुवति धुनोति धुनाति या धु धू-वा अच् । पत्यौ, धूत्त,
___ मरे, स्वनामख्याते वृक्षच | भावे अप । कम्पमे ।। धबल पु० धबौं कम्म लाति ला-क । धवक्ष, वीरणा श्वेतमरिरे,
वृष श्रेष्ठ, चीनकर्पू रे, श्वेतवर्णे च । तद्वति, सुन्दरे च त्रि. 1 शुक्ल
वर्षायां गवि स्त्री० टाप् । गौरा० डीज् वा । धवलपक्ष पु० धवलौ पनौ यस्य । हंसे । कर्म । शुक्लपक्ष। धवलमृत्तिका स्त्री० वाम । खठिन्याम् । (खड़ि)। धवलोत्पल न० कर्म० । कुमुदे । धविच न० धयतेऽनेन ध-इन । व्यजने । धा धारणे पोषणे दाने च जुहो. उन• सक• अनिट् । दधाति ___ धत्ते अधात् अधित । घबमम् ।
[गुल्मभेदे । धातकी स्त्री० धात करोति णिच् कुन् पिप्पल्यादि० डीप ( धाइ) धातु पु• धा-तुन् । "धारणावातवस्त' स्थर्वातपित्तकफास्त्रय" इत्य -
नेषु वातादिषु “रमासृङ्मासमेदोऽस्थिमज्ज शुक्राणि धात” इत्य - नषु, रमादिषु, "सुवर्मरूप्यतामाणि हरिताल मन:गिला । गौरिकासनकासीससीसलोहं सहिङ्गुलम् । गन्धकोऽनकमित्या द्या धातयोगिरिसम्भवा" इत्य तथ् स्वर्णादिषु, "हेमतारारनागाश्च तपचरङ्गच तीक्षाकम् । कांस्यक कान्तलौहञ्च धातवो नव कीतिता इत्य के षु हेमादिषु नवसु, “हिरण्य रजत कांस्य ताम् सीसकमेव च | रङ्गमायस रेन्यञ्च धातवोऽष्टौ प्रकीर्तिता इत्यु - कोषु अष्टसु, "सुवर्ण रजत ताम्म्र लोहं कुप्यञ्च पारदम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६०३ ] रङ्गञ्च सीमकञ्चव इत्यष्टौ देवसम्भवा" इत्य के षु अष्टसु वस्तु घु, लो. केषु, सर्वधारणात् परमेश्वरे स एष चिनातरिति श्रुतिः । व्या--
करणोक्त गणपठिते क्रियावाचके भूप्रमतो शब्दभेदे च ।। धातुघ्न न० धातन् हन्ति छन-ठक् । काञ्जिके । धातुद्रावक न० धावन् दापयति वसम्बन्धात् दु-णिच् ण्वन् । ( मोहागा ) ठङ्कणे ।
[पुष्पग्राम् । धातुपुष्पिका स्त्री० धातुरिव पुष्यमस्त्यस्य ठन् । (धाइफल) धाटधातुपुयी स्त्री० धातरिय पुष्पमस्था डीप । (धार फल) धारपुष्पग्राम् धातुभृत् पु० धावन् बिमर्त्ति झ-किप । पर्वते देहस्थ धातुपोषके ___ रसरूपे प्रथमे धातौ च । धातुमाक्षिक न० धातुप मध्ये माचिकम् । माक्षिके उपधातुमे दे । धातुमारिणी स्त्री० धावन वर्णादीन् मारयति स-णिच् । णिनि ।
सर्जिकायां (मोहागा)। धातुवरिन् पु० ६ त० । गन्धके ।। धातुशेखर न० धानां शेखरमिय । कासीसे उपधावभेदे । धाट पु० दधाति धा-टच् । चतुर्मुखे ब्रह्मणि विष्णौ च । धार गा-- ___ कर्तरि, पालके च नि। खार्थे कन् हवः । अब वार्य । धाटपुष्पी स्त्री० धाट पोषक पुष्म यस्याः । (धाइफ ल) वृचमे दे । धात्री स्त्री० धीयते पोय तेऽसा धा-ष्ट्रन पित्वात् डीघ । मातरि,
श्रामलक्याञ्च । खार्थे कन् । अामलक्याम् । धात्रीपत्र न० धालया दूव पत्रमस्य | तालीशपत्र । ६त | ग्रामलकीदले ।
विखः । तत्र वार्य । धावेथी स्त्री. धात्री इवार्थ ठक् । उपमातरि (धाइमा) खाः कन् धानक न० धोयते कर्मणि ल्यु ट संज्ञायां कन् । धन्याके । धाना स्त्री० धा-न-टाय । धन्याके, अङ्कुरे, चूर्ण सतप च ।
भयवे ब० १०। मानाचूर्ण न० धानानां भव्ययानां चूर्णम् । सक्त ए. (छात) ।
For Private And Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धानी स्वी. धीयतेऽस्याम् अाधारे-ल्य ट् । डीप । अाधारे य था
राजधानी मत्माधानीत्यादि। पीलुटने च । धानुष्क लि. धनुःप्रहरणमस्य ठक् धनुषा जीवति ठज वा ।
धनुईरे | अपामार्गे स्त्री। धानुष्य पु० धनुष हितः यञ् । वंशे । धानेय न. धानाय साध ढक । धन्याके । धान्य न० धाने पोषण माध यत् । सतुष' तण्ड लादौ शालितिल
यवादौ च तङ्ग दो याचस्पत्य । धन्याके, चतुस्तिल परिमाण
पूर्वहारग्टहे च। धान्यकोष्ठक न० ६त.। धान्यरक्षार्थे ग्टहे (गो ला) । धान्यत्वच स्त्री०६त । तु धान्यपञ्चक न० ६ त० । 'गालिधान्य व्रीहिधान्य शूकधान्य
टतीयकम् | शिम्बिधान्य क्षुद्रधान्यमित्य न धान्य पञ्चकमिन्यु
शाल्यादिषु । धान्यराज पु० धान्य घु राजा ठच्च् समा० । यवे । [बा षिकत्व । धान्य कईन न० धान्यस्य परणप्रयुक्तस्य वईन यत्र । (वाड़ी) धान्य वीर पु० धान्य घ वीर दूध बल हेतुत्वात् । माप । धान्यशीर्षक न० त० । धान्यस्य मञ्जयम् धान्यापादयोऽप्यत्र । धान्याक न. धान्यमिवाकति अक-कुटिल गतो अच् । धन्याके । धान्याचल पु० दानार्थं विधानेन धान्यनिर्मिते पर्वते | तत् प्रकारस्तु
वाचस्पत्ये । धान्याम्ल न० धान्येष अभिघु तमन्नम् शाक० । कालिके । धान्योत्तम पु० धान्य घ त्तमः । शालिधान्ये । धामन् न० धा-मनिन् । गेहे, देहे, रश्मी, अाश्रये, स्थाने
जन्मनि, विषि, ज्योतिषि, प्रभावे, स्वयं प्रकाशे च । धामनिधि पु० धामानि तेजांसि निधीयन्त ऽत्र नि+या+कि | सूर्ये, अर्कन च ।
[याम्, धोके च । धामागव पु० धाम्नोऽग वाति वा-क । अपामार्ग, पीतघोषा
For Private And Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धाय्या खी० धोयते पुष्यतेऽग्निरनया, धीयतेऽयते समिदनया वाधा
ण्यत् नि । अग्निज्वालनार्थायाचि साभिधेन्याम् । धार न० धाराभिनित्तम् अण् । “धाराभिः पतितं तोयं ग्टहीतं
एकोतवासमा शिलायां वसुधायां वा धौतायां पतितञ्च यत्' इत्य - पक्रम्य "भाजने मृण्मये वापि स्थापित धारमुच्यते” इत्यत
शिलादिभाजनहते वर्षोशवे जले । घारणा स्त्री० --णिच-युच । “यमादिगुणसंयुक्त मनसः स्थितिरा
त्मनि । धारणा प्रोच्यते सद्भिर्योगशास्त्र विशारदरित्यक्तायामात्मनि चित्तस्य स्थितौ, मऱ्यांदायां न्याय्यपथस्थितौ, निश्चये च । -
णिच्-ल्युट । नाद्या श्रेणौ च स्त्री० डीप । धारा स्त्री० -णिच् -छाड़। घटादिछिद्र, मत्ततौ, द्रवटूव्यस्य स.
न्त त्या पतने, खङ्गादेर्निशिता, उत्कर्ष यशमि, अतिवृष्टी, समूहे, मेघस्यासारवर्षण, सदृश पुरीम दे, “अश्वानान्तु गतिर्धारा विभिन्ना मा च पञ्चधे”त्य तो अश्वानां गतिपञ्चके, "इतोय धारामवधीये"
ति ने। सैन्याग्रिमस्कन्धे च ! धाराक दम्ब पु० धाराकालिकः कदम्बः शक । प्रारघेण्य' कदम्ब
भेदे । धाराणां कदम्ब सम हो यत्र । भेधे । धाराट पु० धारार्थमटति धारा, धारया वा अटति अच् । चानके,
व्यश्वे, मेधे, मत्तमातङ्ग च । धारावर पु० धारा धारयति -णिच-अच् हवः । मेधे धारा
धर ! धरा वारिधारयेति चातकारकम् । धारराफल पु० धारायुक्तानि श्रेणीबहानि फलान्यस्य | मदनष्पक्ष । धारावाहिन त्रि० धारया सन्तत्या वहति वह-गि नि ! सन्तत्या
पातुके, क्रमेणाविच्छेदेन जायमाने च । खार्थ कन् । धारावा--
हिकोऽप्यनार्थ । वारासम्मात पु• धाराणां सम्मातः पतनम् । महादृष्टौ । चारास्त्र ही स्त्री० धारायता स्नही शाक० । निधारायां स्न याम्
(तेकाटासिज) ।
For Private And Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धारिणी स्वी० -णिनि । भूभौ, शाल्मलि रक्ष।। धारिन् पु० -णिनि । पील हो । धारणकर्तरि नि । धार्तराष्ट्र पु० एतराष्ट्र सुराजदेश भवः अण् । सर्पमे दे कृष्णवर्ण
चञ्चुचरणोपलक्षिते श्वतकाये हंसे च | पृतराष्ट्र स्थापत्यम् ाण ।
दुर्योधनादौ "निपतन्ति धार्तराष्ट्रा" इति वेण्याम् । धार्मिक त्रि धर्म चरति सतनमनुशीलयति टक् । धर्मशीले । वाटा न. घटस्य भावः व्यज । निर्लज्ज त्व। धाव जो सका शुजौ च भ्वा० यात्म० शीघ्रगती अक० सेट । धावते
अधाविष्ट । सत्तावादेशस्सु पर० । धावक पु० धाव-णिच-ण्वु ल । रजके । धाव-एष ल । शीघ्रगे।
धावनकर्तरि लि. (घाउड़िया) । धावन न० धाव-ल्युट । शोधने, शीघ्रगमगे च । धावनि(नी) स्त्री० धाव-अवि वा डीम् । पभिपण्णी कण्टकाऱ्यां च । धि तौ त्व० पर० स० अनिट् धियति व्यत्रीत् । धिक् अव्य० धा-धक्क-वा डिकि । अनिष्ट शब्दमय जनने, निर्भत्सने
निन्दायाम्, “धिग्धिक् शक्रजितमि"ति नाटक । निन्दनीने न ।
तदर्थं तु न द्वितीया “धिक् च कविते”त्य गटः । धिक्कार पु० धिक+क-घञ् । तिरस्कारे । धिकृत वि. धि निन्दनीयः कृतः क-क्ल । निर्भमि ते । धिक्ष सन्दीपने चक० लेगे जीवने अक ० धा० यात्मा० सेट । विक्षते अधिचिट।
[अधिन्वीत् । धिन प्रीपजे अक० गतौ मक. खा० पर० सेट कादित् । धिनोति धिष रवे ज • पर० अक० सेट् । दिष्टि गधेषीत् ! धिषण पु७ धृष-क्य धिपादेशः । हसतो। धि प्रणा स्त्री० प्रणोत्यनया टप क्यु धिपादेशः । बुडौ । धिष्णा न० पृष-ण्य नि । स्याने, ग्टहे, शक्ती, नक्षत्रे च । अग्नी, • अग्निम दे, शुक्रे च पु० ।
जीनः । धी अनादरे आराधले च दिवा ० अत्म० सक० अनिट् धीयते अधेष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धी स्त्री० ध्ये -किम् संप्रसारणञ्च । बुद्धौ ज्ञाने । .. धीगुण पु० त० । “शुश्रूषा श्रवणञ्चैव ग्रहण धारणं तथा | जहा __पोहार्थविज्ञानं तत्त्वज्ञानं च धीगुग्गा इत्यु तो न अटस बुद्धिधर्मेण । धीमत् पु० धीः प्रज्ञास्यस्य मतप । वृहस्सतौ । बुद्धिमति पण्डि
नादी त्रि। धीर अपनायां यद चुरा० उभ० सा० सेट् । नित्यमवपूर्वः । अब
धीरयति-ते अवादिधीरत् त । अवधी । धीर त्रि. धिय राति राक, धियमीर यति ईर-अण धी-कन् या ।
धैर्यान्विते, विनीते, बजयुते, पण्डिते च । कद प्रभोषधौ, बलिराज, बुङ्गिप्रेरके बुद्धिमाचिगि परमेश्वरे च पु० । वुमे न । नायिकामेदे, काकोल्यां, महाज्योतिष्मत्यां, स्थिरायां चित्तवृत्तौ
च स्त्री० । धीराधोरा स्त्री० धीरा च अधीरा च । नायिकामे दे । धौरोदान्त पु० नायकभेदे । धीवर पु० दधाति मत्स्यान् धा-वरच नि० । के वत्ते । धोगक्ति स्त्री॰ ईत० शुश्रूषादिषु अष्टसु धीगुण शब्द दर्शितेषु
बुद्धिगुण घु। धीसख गु० धियः सखा टच ममा । आमात्य धीसचिये । धु कम्पने खा० उभ सक० अनिट् ।धुनोति धुनीते । अधौषीत् अधोष्ट ! धुक्ष सन्दीपने भ्वा० यात्म० सक० सेट । धुचते । अधुचिष्ट । धुत वि. धु-न । त्यक्त, कम्पिते च । धुनिनो) स्त्री० धुनोति वेत गादीन धु-निक् वा ङोप् । नदीमात्र । धुन्धुमार पु० वृहदश्वन्टप पुत्र', इन्द्रगामे कीट', ग्टहथूमे ( अल) च । धुर(२) बली० धुर्व-किम् वा टाप् । चिन्तायाम्, रथाद्यग्रभागे, यान
मुखे, भारे च । धुरन्धर त्रि० धुरं धारयति ध-णिच्-खच् मुन् हखश्च । भारवाही ____ वृषादौ, भारस हे च । धवसन क्ष पु० । धुरीण त्रि० धुरं वहनि ख | मारवार, श्रेष्ठ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धुर्य्य त्रि. धुर वहति यत् । भारवाहके, श्रेष्ठ च । धुर्व हिंसे भ्वा० पर० स० सेट धर्वति अधूीत् । धूर्तः। धुवित्रन • कु० धु-इन । यज्ञादौ वह्निमधुनणे । धु(धू) स्तू(स्तु)र पु० धूस-किए दर-क कर्म० ४० वा हखः । (धुतरा)
ख्याते रहे। धू कम्पने मा० उभ ० सक• बैट । धवति ते अधावीत् अविष्ट अधोष्ट । ध कम्पने वा० चुरा० उम• पने तुदा० कु. पर एक ० सेट । धन
यति ते धुवति अदूधुमत् अवीत् ।। धू कम्पने खा० क्यादि धादिश्च उभ० सक० वेट । धुनोति धूनुते
धुनाति धुनीते । अधावीत् अधविष्ट अधोट “ध नोति चम्पकव
मानि धुनोत्यशोक मिति । “वायुविधूनयती"ति च कविरहस्यम् । धूत वि० धू-त । भर्मि ते, कम्पिते, तर्कि ते व्यक्त च । धूमक पु० धूनयति संधुत्त ते वह्निम् चु० धू-ख ल नुगागमः । यनधूपे (धना) ।
[धुपत्-त । धूप दीप्तौ चुरा० उभ० अक ० दीपने सक० सेट । धूपयति-ते । प्रदूधूप तापे अकतापने सक० भा० पर० सेट । धूपायति यधूपायीत् अधुपीत् ।
[ गन्धद्रव्योत्स्ये धूमे, तसाधनद्रव्ये च । धूप पु० धूपयात रोगान् दोषान् वा धूप-अच् । गुग लगति धूपन पु० धूप-ल्य । यच्चधूपे (धुना) । धूपरक्ष पु० ६त० सरल वृक्षे। धूपोऽङ्गमस्य | धूपाङ्गमम्यत्र । धूपत त्रि• धूप-क्त वा अायामावः । अध्वादिगमनेन श्रा, सन्तापिते च |
[ध्वज पदार्थ । धुम पु० धू-मक । अाई काठजाते मेधकज्ज्वलयोः कारणे वहि धूमकेतन पु० धूम-केतनो यस्य | वही। धूम इव केतन: । तारापु
आत्मके धूमकेता उत्पातमे दे । धूमकेतु पु० धूमइव केतुः। उत्पातरूपेऽशुभसूचके तारापुञ्जभ दे ।
६व० । वनौ, धमध्व जादयोऽप्यत्र । धूमगन्धिक न. ध मस्य व गन्धोऽस्त्यस्य ठन् । रोहिपटणे ।
For Private And Personal Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६.८
C
धूममहिषो स्त्री. धूमस्य महिषीव । कुझटकायाम् । धूमयोनि पु० मोयो मिरस्य । मेधे, मुख च । ६त । वहाँ
आकाच । धूमल पु० धूम धूमबरण लाति ला-के। कृष्णलोहिते वर्ग ।
तद्वति लि० । धूमाभ पु० धमस्येवाभा यख । धूम्रपणे । तइति त्रि० । धमावती स्त्री० महाविद्याभेदे । [यत् । धूममाधने लि। धूम्या स्त्री० धूमानां समहः पाशादि० य । धूमसमूहे | धूमाय हित धूम्याट पु. धूम्या हा अटति अट-अच् । (फिङ्गा) पशिभेदे । धूम्र पु० धूम तदर्ण राति रा-क० ए० । सिडके, खरलोमाभ
कृष्णलोहिते वर्णं च | तद्दति त्रि। धूमक पु० धूभय कायति के-क। उष्ट्र। धूम्रलोचनपु० धूम्रलोचने यस्य । कपोते, महिषासुरसेनापतिभेदे च धूम्रवर्ण पु० धूम्रो वर्णोऽस्य । सिहके, कृष्णलोहितवणे च । तद्युक्त त्रि।
[तथा धूम्बसारत्वात्तथात्वम् । धूमिका स्त्री० धूम्रोवर्णः सारे त्यस्य छन् । (शिशु ) शिपा वृक्ष धूर बधे गता च दि० प्रा० सक० सेट् । धूर्य ते अभूरिष्ट | धूर्त: धूर्जटि पु० जट-संघाते इन् धुरस्त्रैलोक्यचिन्ताया जटिः सङ्घा--
तोऽत्र । शिवे । धूर्त पु० धर्व-धर-वा । धस्त रक्ष, चोरकक्ष', नायकभेदे,
"धूतॊ ऽपरां घुम्बी" ति सा. ३५० । लोहकोटे, विड्लवण
च | द्य तकार के, वञ्चके च त्रि० धूर्त्तक पु० धृत्त इन बञ्चकव इवार्थ कन् । शृगाले । धूर्वह त्रि० धुर वहति वह-अच् रेफ इणो दीर्घः । भारवाह के
- धुरन्धरे। धर्यह इति हुस्खयुक्तकल्पन प्रामादिकम् । धूलि ली) स्त्री० धु-लिक वा डीप । रजमि परागे । धूलिध्वज पु० धूलिरेव ध्वजोऽस्य । वायो । धूलि पुष्यी स्त्री. धूलिप्रचुर पुष्पमस्सा ङोप । केतक्याम् । खाः
For Private And Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६१० ]
कन् हसः। यत्रार्थे । [च | ईत। धूलोसमूहे न । धूलिकदम्बपु० धूलीनां कदम्ब यल । कदम्बक्ष, परुणडळे, तिलिशवच्छे धूश ष स शोभने चुरा० उभ० सक० सेट् । धग (प) (म) यति ते प्रद
धुश (घ)(स) त । धूसर पु० धू-सर किच्च न घत्वम् । गमे, उष्ट्र, कपोते,
तैलाकारे, ईघत्याण्ड वणे, रुष्णश्वेतवर्ण, शुक्लपीतवर्ण च तत्तदवति त्रि।
शुण्ड हो। धूसरपत्रिका स्त्री० धूसर पत्रमस्त्यस्या: ठन् । (हातिशुड़ा) हस्तध पतने भ्वा० प्रा० अक० अनिट् । धरते अस्त । स्थितो अक० तो सक० भ्वा० उम० अनिट् । धरति ते अधार्षीत स्थितो अक० तो. सक. उदा० प्रा० अनिट् । ध्रियते अति | धारण, चुरा० उभ० सक• अनिट् । धारयति ते अदीधरत् त । धज गती भ्वा० पर० स० सेट इदित् । घञ्जति अधडीत् ।
तराष्ट्र पु० चन्द्रवंश्ये दुर्योधनपितरि पभेदे, नागभेदे, पक्षिभेदे च । धति स्वी० -तिन् । तुष्टौ, धारण, यागे, विष्कम्भावधिके अष्टमे
योगे, सुखे, धारणायाम, अवसादेऽपि शरीरादे स्तम्भनशक्ती,
अटादशाक्षरपादके छन्दोभे दे, अटादशमलवायाञ्च । ष्वा । वृष संहता अक.हिंसे सकभ्वा० पर० सेट् । धर्षति अधर्षीत् धर्घित्वा धृष प्रागलभ्य खा० पर० अक० सेट् । वृष्णोति अधर्षीत् । पृष्टः । 5ष सामर्थ्य बन्धने चुरा० अात्म० अ० सेट् । धर्ष यते यदीष्टपत
अदधर्षत ष क्रोधे अभिभवे च वा चु० उभ० पक्ष भ्व ० सक० सेट । धर्ष यति
ते धर्मति प्रदोषत् त अदधर्म त् त अधर्षीत् । धणज लि. घ-नजिज । प्रगल्भे निर्लज्जे वेणु दले च (ची) । धणु वि० धृषक । प्रगल्भे निर्लज्ज च । पृष्ट त्रि० पृष-क्त । निर्लज्ज , प्रगल्भे, नायकभेदे च । धृष्टदुधम्न पु० पृष्ट प्रगल्भं छुम्न बलौं यस्य । द्रुपदन्ट पत्न। धेनु स्त्री० धयति सुतान् धे-नु इच्च । नवप्रसूतायां गवि ।
For Private And Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६११
धिनक पु० धेनुरिव दयार्थे कन् । असुरभेदे । हस्तिन्या स्त्री० । स्वार्थे कन् । धेनौ ।
[कहादयोऽयत्र । धेनुकसूदन पु० धनुकं सूदयति हिनस्ति सूद-ल्यु । श्रीकृष्ण धेनुधेनुदुग्धकर ए० धेनोर्दुग्धमिव किरति कृ-अच् । गजरे (गाजर) । धेनुष्या स्त्री० धेनु+संज्ञायां यत् सुक् च | घणशोधनार्थ मुत्तमर्याय ___ बन्धकत्ये न दीयमानायां धेनौ। धैनुक न० धेननां समूहः ठक् । धेनुसमहे । धैर्य न० धीरस्य भावः ध्यञ् “स्थिरचित्तोबतियों तु तङ्घर्य मिति गी
यते” इत्युक्त मनसः स्थैर्ये, औनन्ये , “मनमो निर्विकारत्व धैर्य सत् स्वपि हेतुवि" न्यु न मनसो विकाराभावे" अव्याकुलत्व, विघ्ना
ह्यपस्थितावपि प्रारज्यापरित्यागहेतौ चित्तवृत्तिभेदे च ।। धैवत पु० “गत्वा नाझरधोभाग वस्ति प्राप्योईगः पुनः । धावत्रिय
च यो याति कण्ठ देश स धैवत” इत्युक्त कण्टोस्थिते स्वरभेदे । धार गतिचातर्थे वा पर० अक० सेट् । घोरति अधोरीत् । णिच् अदुधोरत् त ।
[ल्य ट| अश्वगतिभेदे । धोरण न०पोरत्यनेन धोर-ल्यु ल्युट वा । हत्यश्वरथादैा याने । भावे धोरणि(णी) स्त्रो० धोर-अनि वा ङीप । परम्परायाम् “सद्यः स्व.
___ लन्माधुरीधाराधोरणिधौतधामनी"त्य गटः । [रजते न० 1 धोत त्रि• धाव-क्क उठ । मार्जिते, प्रक्षालिते, उत्तेजिते, शुभ्ने च। धौतकौषेय न० कर्भ० । प्रचालित कमिकोषजाते वस्त्रे । धारित न० धोर-क प्रज्ञाद्यण । अश्वानां चतुरायां गता। स्वार्थे __कन् । तत्रैवार्थे । धरय त्रि० धुर यहति ढक् । भारवाहके वृषादी । धमा अग्निसंयुता दीर्घ श्वासहेतुके शब्दभेदे ग्वा० पर० तादृश शब्द
बादने सक० अनिट् । धमति अभासीत् । मात त्रि० भात-न । संधक्षिते दीर्घश्वासहेतुकशब्द युक्त । भाक्ष आकाङ्ग्रे सक० घोररवे अक० वा. पर० सेट् इदित् । मा.
इति । अध्नासीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मा पु० मानि-अच् 1 काके, मत्माभक्ष के, पक्षिभेदे, भिक्त के प __कक्कोलिकायां स्त्री गौ० डीष । माकोली स्त्री० भाचि-छोल गौ० डी काकोलीलतायाम् । ध्यान न० ध्य-ल्युट । चिन्तने, ध्ययषस्तुविषयचिन्तने, नित्त कसैक
तानप्रमाहे, “ब्रह्मवामीति सत्त्या निरालम्बतया स्थितिः । ध्यानशब्देन विख्याता परमानन्ददायिनी"ति वेदान्तोक्त ब्रह्मविषये चित्तस्यैर्ये "ध्ये चिन्तायां स्मृतो धातुश्चिन्ता तत्त्वं न निश्चला । एदद् ध्यानमिह प्रोक्त मिति तन्त्रोक्त ध्ये यस्य चित्तस्थिरतया निश्चये च ।
[कन् । रोहिषटण । ध्याम न० ध्यायते पशुभिः ध्यं -मन् । गन्धटण दमन कटक्षे च । संज्ञायां ध्ये चिन्तने भ्वा० पर० सक• अनिट् । ध्यायत अध्यासीत् । भ्रज गती वा० पर० सक० सेट् । भजति अभाजीत् यजीत्
यमिदिच्च ध्रअति अध्रञ्जीत् । ध्रण ध्याने भ्वा० पर० अक० सेट । प्रति अधणीत्-अध्राणीत् । भ्रस कणश अादाने मा० पर० सक० सेट् । भ्रस्नाति अध्रसीत् अधासीत् । ध्रसित्वा ध्रस्वा ।
अदिध्र सत् त । भ्रस उत्क्षेपे कणश ग्रादाने च चुरा उम० सक० सेट । धामयति ते भ्राक्ष का धोररवे च भ्वा०प० स०सेट् रदत् । प्राकति अधात् । भ्राख शोधने अलमथै च भ्वा० पर० सक• सेट । घाखति अधा
खीत् । चडि अदभ्राखत् । ध्राध शक्तौ भ्वा या०अ० सेट् । दाघते अद्राघिष्ट । घडि अदधात् ध्राड विभेदे भ्वा० आत्म० सक० सेट । ट्राडते अद्रा डिष्ट । ध्रिज गता था • पर० सक सेट । जति अधे जीत् । ध्र स्थैर्ये अक० सर्मणे सक० तु. कु. पर० अनिट । ध्वनि अध्रुवीत्
दुधाव । भ्र स्थैर्ये अक० सर्पणे सक• वा • पर० अनिट । ध्वनि अधौषीत् । भुव पु० कु० भ्र-अच् । शङ्की, विष्णौ, हरे, उत्तानपादन्टपपुले व.
भेदे, ज्योतिषोक्त योगभेदे, नासाग्रे, स्थाणौ, ललाटस्थे प्रावत
For Private And Personal Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६१३ भेदे, भूगोलस्योत्तरदक्षिणकेन्द्रहयोपरिस्थे, स्थिरे ताराम दे च । निश्चिते, तर्के, अाकाशे, उत्तरायरोहिणी नक्षत्रे घु च न । सन्नते, अपरिणामिनित्य, स्थिरे च त्रि.। मूर्खायाम्, · शालपपर्याञ्च स्त्री० । शरारिपचिणि पु. स्त्री० । संज्ञायां कन् । गीतिभेदे न० (धुया)।
चिडि न हवः । नक उत्माहे शब्द च भ्वा० यात्म० अक० सेट । धेकते अप्रेकिट । धे हप्तौ भ्वा० पर० अक० अनिट । प्रायति अध्रासीत् । ध्रौव्य न० ध्रु वस्य भावः ष्यने । स्थैर्ये । ध्वंस पु० ध्वन्स घज । विनाशे । ध्वंसन न० धन्स ल्य ट । अध:पतने, गमने, नाशे च । ध्वज गता भ्वा० पर० सक० सेट । ध्वज ति अध्वजीत् अध्याजीत्
अयमिददपि | ध्वञ्जति अध्वञ्जीत् । ध्वज पु० ध्वज-अच् । शौण्डिके, सर्प च । चतुष्कोणाकारे वंशद
ण्डोपरिस्थ वस्वखण्ड, खट्वाङ्ग, मेच पु० न० । ध्वजद्रुम पु० ध्वजाकारः दुमः । ताल ले। [सूचके रोगों दे । ध्वज भङ्ग पु० ध्वजस्य मेढस्य भङ्गः खतामयं हीनता यत्र । क्लीव त्वध्वजाहत न० ध्वजन सहाहृतः । “संग्रामादाहत यत्तु विजित्य
विषतां कुलम् । खाम्ययें जीवित त्यक्त्वा तद् ध्वजाहतमुच्यते"
इत्य के धनविशे पे | तादृशे दासे पु० । ध्वजिन् पु० ध्वज+अस्त्यर्थे नि । नपे, रथे, ब्राह्मणे, तरङ्गे, सर्प,
__ मद्य विक्रयोपजीविभि शाण्डिके, मयूरे च । ध्वजिनी स्त्री. ध्वजः अस्त्यस्याः इनि। सेनायाम् । ध्वण ध्वाने भा० पर० अक० सेट । ध्वणति अध्वाणीत् अध्वणीत् । ध्वन रवे भा० पर० अक० मेट वा घटादि । ध्वनति अध्वानीत्
अध्वनीत् । ध्वनयति धान यति । ध्वन शब्द यद चु० उभ०स० सेट । ध्वनयति अदिध्वनत् अध्वनयीत् ध्वन पु० चु० ध्वन-घन ।ब्द ।
For Private And Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६१४ ]
ध्वनि पु० ध्वन+इन् । यव्यक्त मृदङ्गादिशब्द े, अलङ्कारोक्त उत्तम
काव्ये च ।
ध्वनिविकार पु०ध्वनेर्विकारः । शोकादिना शब्दस्य विकारे काकुप्रभ्टतौ । ध्वन्स ताभ्रंशे अधःपतने च भा० च्यात्म० ग्रक० सेट । ध्व ंसते अध्वसत् । क्वा वेट ।
여
ध्वस्त त्रि० ध्वन्स-क्त । च्युते, नष्टे, गलिते च ।
[चध्वाङ्गीत् ।
ध्वाक्ष (काङ) धोररवे च भ्वा० पर० स० सेट इदित् । ध्वाद्धति ध्वाङ्क्ष पु० ध्वाचि-अच् । काके, वके, भिक्षुके, ग्टहे च ।
ध्वान पु० ध्वन- घञ् । शब्दे ।
ध्वान्त न० ध्वन-क्त नि० । अन्धकारे ।
ध्वान्तारि ५०० । सूर्यो अर्क, चन्द्रे, वह्नौ च । ध्वान्तोन्मेष पु० ध्वान्त े अन्धकारे उन्मेषोऽस्य । खद्यते ।
न
न अव्य० नह-बन्धने ड । निषेधे । तत्र क्रियायोगे यभावे तद्मियोगे भेदे उपमायाञ्च | बन्ध े, प्रस्तुते, रत्नच पु० |
नकुल वि० नास्ति कुलमस्य । निष्कु ले । सर्पवैरिणि बस्त्रौ, शिवे, चतुर्थपाण्डवे च पु० । कुक्कुयां जटामांयां शङ्खिन्यां कुङ्कुमेच स्त्री० ङीप् ।
नकुलेष्टा स्वी० ० ६० | रास्तायां तया नकुलप्रियत्वात्तथात्वम् । नक्क नाशने चु० उम० सक० सेट | नक्कयति - ते अन नक्कत्-त । नक्त न० नज-क्त | रात्रौ सर्व्वादिनाति तमेण रात्रिभोजनरूपे व्रतेच नक्तक पु० नज-तकन् । ( न्याक्ड़ा) कर्पटे जीवखण्ड। नक्तचारिन् पु० नक्त रात्रौ चरति चर-पिनि । पेचके, चिड़ाले च रात्रिचारिमाने ति० ।
नक्तच (ञ्च) र पु० नक्त, नक्त ं या चरति ठक् । राचसे, चौरे, मेचके, विड़ाले च । रात्रिचरे लि० स्त्रियां ङीप् ।
नक्तन्दिव न० नक्तञ्च दिवा च नि० । सप्तम्यर्थवृत्तौ अहोरात !
For Private And Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ६१५ ]
नक्तम् अव्य० नज- - व्रीडे तमु । रात्रौ ।
नक्तमाल पु० नक्तम् रात्रौ वा अलति ष्यच् । करञ्जवृन्च 1
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नक्तव्रत न० "नक्त निशायां कुर्व्वीत ग्टहस्यो विधिसंयुतः । निशि
.
व्रत ं तु विज्ञेय' यामार्धौ प्रथमे रुदे” व्यक्तलक्षणे दिवाभोजनाभावविशिष्टे रात्रौ प्रथमयामार्थे भोजनरूप व्रते ।
ち
नक्र पु० न क्रामति दूरस्थलम् न + क्रम - ड । कुम्भीरे । (कणकाट) द्वारायकाष्ठ, नासिकायाञ्च न० |
नकराज पु० ६ त ० टच् समा० । (हाङ्गर) जलजन्तुभ दे । नक्षत्र म० नज्ञ - अत्वत् । व्यश्विन्यादितारकासु ।
नक्षत्र चक्र न ०
चक्रम् ।
नक्षत्रघटित विन्या दिनप्तविंशति नञ्चत्त्रात्मके खगोलस्वे राशिचक्रे । तन्त्रोक्त े मन्त्रग्रहणोपयोगिचक्रभेदे च । [ विष्णौ च ।
नक्षत्रनेमि ५० नक्षत्राणां नेमिरिव । वाख्य तारके, चन्द्रे, नक्षत्रमाला स्त्री० नक्षत्राणामित्र माला । सप्तविंशतिमौक्तिकैर्निर्मिते हारमे दे | ६० | नचत्रपतौ ।
नक्षत्रसूचक पु० नक्षत्राणि शुभाशुभतया सूचयति एवुल् । “अि दित्यैव यः शास्त' दैवज्ञत्वं प्रपद्यते । स पतिकः पापी से यो मचत्रस्वचक” इति "तिथ्युत्पत्ति' न जानन्ति ग्रहाणां नैव साधनम् | परवाक्य ेन वर्त्तन्त े ते वै नचत्रसृचका' इत्य ुक्त सिद्धान्ना नभिन्न ज्योतिर्विद । गिनि नवचीत्यभ्यत्र ।
·
नक्षत्रेश ए० ६त० | चन्द्रे नचत्रपत्यादयोऽप्यत्र । नख सर्पणे भ्वा० पर० स० सेट् । नखति अनखीत् व्यनाखीत् । नख पु० न० । नखं छिद्रमत्र । करजे ग्रङ्ग ुल्यपस्ये कण्टके ।
For Private And Personal Use Only
ܗ
नख कुट्ट पु० नखान् कुट्टयति कुट्ट - अण् । नापिते ।
नखनिकृतन न० नखानि कृत्यन्त ेऽनेन कृत- ल्युट् पृ० मुम् । नखच्छेदनार्थे नापितास्त्रभेदे ।
लखर पु०न० नख राति रा-क | नखे [ युधोऽभ्यव ! नखरायुध ए० नखरमायुधं यस्य । सिंहे, यात्र े, कुक्कुटे च नखा
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६६ ]
नखशङ्ख पु० नख इव शङ्खः | क्षुद्रगङ्खे |
नखाङ्क पु० नखमङ्क दूव यस्य । व्याघनख्याम् ।
नखी स्त्री० नखमस्त्यस्य अर्श आदित्वादच् गौरा ० ङीष् । खनामख्यात
गन्धद्रव्ये ।
नग पु० न गच्छनि गम-ड । पर्वते, वृक्षं च ।
नगण पु० छन्दोग्रन्थोक्त लघुरूपवर्णत्त्रये । न गण्यते गग्ण-अच् (माजकांकनी) वृच्चभ दे, पारावतपद्याम् स्त्री
टाप् ।
दुर्गायाम् ।
नगनन्दिनी स्त्री० ६ ० | हिमालयपुत्र नगभिद् पु० नगान् भिनत्ति भिद - किप् । इन्द्रे | पर्वतभट्ने वि नगभू स्त्री० नग एवं भूरुत्पत्तिस्थानं यस्याः । क्षुद्रपाषाण भेदायाम् ।
•
नगर न० नगाः वृक्षाः पर्वता वा सन्त्यस्मिन् नग+र | "पुण्य क्रियादिनिपुणैश्चातुर्वर्ण्यजनैर्युतम् । व्यनेकजातिसंवद्ध नैकशिल्पिसमाकुलम् ! सर्व दैवत संबद्ध नगर ं त्वभिधीयते इत्युक्तलक्षण े पुरभेदे । वा गौरा० ङीष् | नगरीत्ययत्र ।
नगरचकर पु० नगस्य क्रौञ्चपर्वतस्य रत्वं करोति क-अच् ॥ कार्त्तिकेये “तु नगर ं नगरन्व करौजस्” इति रघु ।
A
4
नगररीत्या स्त्री० नगरादुत्तिष्ठति उद् + स्था - क । नगरस्यायां स्त्रियों
नागरमुस्तायाञ्च ।
नगरौषधि स्वी० ६० । कदल्याम् ।
नगाट ए० नगेषु दृच ेषु श्रटति व्यच् । वानरे ।
नगाधिप पु० नगानामधिपः । हिमालय पर्वते ।
नगाश्रय पु० नग : पर्वतः श्राश्रयोऽस्य । हस्तिकन्दवने । पर्वतवा
सिनि त्रि० ।
नगौकस् पु० नग ओकी यस्य । पक्षिणि, शरभे, सिंहे च ।
नग्न लि० नज-के । विवस्व | दिगम्बराख्ये बौद्धभेदे पु० | "विक
छः केच्छशेषश्च मुक्तक छ स्तथैव च । मञ्चविधः स्मृत” इव्यक्तेषु द्विकच्छा दिए,
एकवासा वासाश्च नग्न:
66
ऋग्यजुः सामसंज्ञेय'
For Private And Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
त्रयी वर्णाटतिबिज ! । एतामुमति यो मोहात् स नग्नः पातकी
स्टत" इत्य क्त वेदत्रयीरूपावरणत्यागिनि जने च । नग्निका स्त्री० नग्न व खार्थ कन् | अडष्टरजस्कायां स्त्रियाम् । नज ब्रीडायां मा० प्रा० अक० सेट् । नज ते अनजिष्ट । नानः । नञ् अन्य न+अज जिदनुवन्धोनलोप नुडर्य : तेन अजितोन नादिलोप:
नै कधेत्यादि । अभावे, निषेधे, अल्पत्वे, अप्राशस्त्य, अतिक्रमे, ई पदर्थे , सादृश्य', विरोधे, भेदे च ! तत्र साइस्य अब्राह्मणः । अभाव अपापम् | भेदे अघटः पटः । ईषदर्थ अनुदरी कन्या ।
अपत्य अकेशा । विरोधे असुरः। नट पु. नाति नट-अच् । नाटकादिदृश्यकाव्याभिनयकर्त्तरि नर्तक
में दे, जायाजीविनि यर्णसङ्करम दे, अशोकक्ष, शोनाकक्ष,
भले किष्क पर्व गि, गोदन्तहरिताले च । नट टत्ये हिंसने च भा० पर० सक० सेट । नटति अनटोत् अना
टीत् गोपदेश तया न णत्वम् परिनटति । नट नंगे च्यानौ च चु० उम० अक० सेट् | नाटयति-ते अनीनटत् ।
न ण त्वम् । नटन न० नट-ल्य ट । टत्य ।
[नादयोऽप्यन । नटभूषण नटान् म यति भ घ--स्य । हरिताले । नटमण्डनटी स्त्री० नट-अच् । गौरा० डीम् । नलीनामगन्धद्रव्य, वेश्या
याञ्च । नट-घुयोगे ङीप् । नट योपिति स्त्री । नड नशे चु० उभ० अक० सेट । नाडयति-ते अनोनडत्-त । यो .. पदेशत्वामावान बत्वम् । नड पु. नड अच् । नलगे। नङकीय लि. नडाः सन्त्य स्ख छ कुक च । नड़बति देश । मडप्राय पु० नडः प्रायो यत्र । नडबड़ले देशे | नया स्त्री. नडानां समहः पाशा य । नडसमहे। [डीम् । रडत् वि. नडाः सन्त्य स्य मतम् मस्य य । नडयुक्त देशे स्त्रियां नयल नि० नडा; सन्त्यस्य इलच् । नडयुक्त देशे ।
For Private And Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६१८)
नत त्रि. नम-३ । कतनमने ज्योतिषोक दिनान्तरितजन्मनाडि
कायं पु० विस्तरस्तु वाचस्पत्य । तगरम ले म० । नतद्रुम पु० कर्म० । लताशालज्ञ । नतनासिक लि. नना नासिकाऽस्य । चिपिटमासिके (खान्दा) । नताश्री स्त्री० स्तनजघनभारात् नतमङ्गमस्याः डीए । नायम । नति स्त्री० नम-निन् । नम्रतायाम् “त्रिकोणमथ घट कोणमच चन्द्र
प्रदक्षिणम् | दण्डमष्टाङ्गमुग्रञ्च सप्तधा नतिलक्षण मित्य के सप्त
भेदे नमन दे च एतलक्षणं वाचस्पत्य ।। नद सन्तोषे भा. पर० अक० सेट इदित् । नन्दति अनन्दीत् न___न्दधुः । प्रमन्दति । नद पु० नद-अच् । सिन्ध भैरवशोगादौऽअवलिमे जलप्रवाहे । नदी स्त्री० नद-अच् नदट इतिनि शात् । टित्त्वात् डीम् । गङ्गा
यमुनादिषु गुरुलघुजलप्रवा हेसु “धनु:महनाण्यष्टौ च गतिर्यामर न विद्यते । न ता नदीशब्दवहा" इत्य तो धनु सहस्राष्टकान्य नदेशवाहिन्यामेव नदीशब्दप्रयत्तिः । तासु च "सर्वा गुर्गी प्राङ्मुखी वाहिनी स्यात् नदी पश्चादाहिनी निश्चयेन” इति "प्रायो यहा
गुर्यो लघ्यः शीघ्रबहा: स्म ता" इति च विशेषः । नदीकान्त पु० मदो कान्ता यस्य । समुद्रे, हिज्जलवृच, मिन्ध बार के
च । जम्ब वृक्ष काक जङ्घोप्रधौ च स्वी० ।। नदीकूलप्रिय पु० नदीकूल प्रिय यस्य | जलवेतमे। नदीज पु० नद्या: समीमे जरयते जन-ड । अज्जनवृच्च अग्निमन्यव जे
च । हिज्जलवृक्ष स्रोतोजले च न० । नदीजातमात्रे त्रि.
"नदीज ! लड़े शवनारिकेतु रिति भारतम् । नदोन पु० ६ त० । ममुद्रे, वरुण च । नदीभिन्न त्रि० । न हौमाटक लि. नदी मातेव पोधिकाऽस्य । नदीजल सम्पन्न ब्रीहि
पालिते द थे। नदीष्ण त्रि० नद्यां ना जागन्ति स्ना-क पत्वम् । नदी स्नान,
शले । यस्यां यस्यां नद्यां यथायतरणीयं तज जानयुको ।
For Private And Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६१८ ]
ू
नदीस पु० नद्यां सृज्यतेऽसौ सृज - अप् । अर्जुनवृक्षं ।
नवनिहत 1 बजे, उद्दत्ते च |
नड्डी खो० नातेऽनया ट्रन् ङोय् । चर्षानिर्मितरवाम् |
1
नदन्दृ स्त्री० न नन्दति कतायामपि सेवायां न तुष्यति न+नन्द-ऋन् । भर्तृभगिन्यारा (ननद) ४० वृद्धौ । ननान्दाम्यत्र ।
मनु अत्र्य० न लुदति नुद-डु | प्रश्न, व्यवधारण े, निश्चये, अनुमत अनुज्ञायाम्, अनुनये, सान्त्वने, श्रामन्त्रण े, सम्बोधने, परकृतौ, व्यधिकारे, सझमे, दुष्टोक्ता, सम्यग्वादे, स्तुतैा, च्यापे, माक्ती, उत्प्रेचायाञ्च ।
ननुच अव्य० ननुच चच समाहार ६० । विरोधो को |
नन्द पु० नन्द– अच । श्रीकृष्णस्य पितरि गोपभ दे, महानन्दि सुते म्हपतिभ दे, ग्रानन्दे, निधि दे, प्राग्दचिणहारगृहे, वास्तुभ दे च ।
-
न दक पु० नन्दयति नन्द - णिच् खुल् । हरेः खङ्ग े, मेके च । ब्रानन्द जनके, कुलपालके च त्रि० ।
नन्दकित् पु० विद्यामयोनन्दकोऽभिरस्य ठन् । विष्णैा । नन्दगोपित स्त्री० श्त० | रास्तायाम् ।
नन्दथु पु० नन्द–अश्रुच् । आनन्दे “ यखासी तस्य नन्दथु " रितिमट्टिः नन्दन पु० नन्दयति नदि- णिच् । पुत्र, भेके, पर्वतभदे वहुतीरास्वथा गावो नन्दन ं नन्दने प्रिये !" इत्युक्त ६० वर्षमध्ये दत्सरभ दे च । इन्द्रोद्याने न० । ग्रामन्दकार के त्रि० ।
नन्दनन्दन पु० नन्दस्य नन्दनः । श्रीकृष्ण, नन्दसुतादयोऽप्यत्र । नन्दनन्दिनी स्त्री० ६ ० | दुर्गायाम् " नन्दगोपग्टहे जाता यशो - दागर्भसम्भ” ति चण्डी । नन्दसुतादयोऽभ्यन
नन्दा स्त्री० नन्द-अच् । “नन्दते सुरलोकेषु नन्दने वस्तेऽथवा । हिमाचले महापुण्य नन्दादेवी ततोऽभव” दिव्य कायां गोर्याम् अलिजरे, (नाद) सम्पदि, “प्रतिपदेकादशी षष्ठी नन्दा नया मनीषिभि रिव्यक्तेषु तिथिभेदेषु, "स्थिरे जीवारे तु नन्देति नेति स्वर्य्य संक्रान्तिभ ेद, ननन्दरि, तोर्थम दे च ।
9
For Private And Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६२.
नन्दि पु. नन्द-इन् । खनामख्याते वृक्ष आनन्द कौशल्यानन्दि. वईनो रामः इति रामायणम् | महादेवस्य पार्श्व चरम दे नन्दि -
केश्वरे । दाताङ्ग पु०न० । नन्दिकेश्वर पु० शिवस्य पार्श्व चरम दे । तेन प्रोक्तमण तस्य लक । पुराणभ दे।
[दयोऽप्यत्र । नन्दितरु पु० नन्द यति णिच-णिनि कर्म ० । धधभृत्त । नन्दिवृक्षा. नन्दिन् पु. नन्द-णिनि | शिवहारपाले | गई भाण्डे; षटट्र मे च नन्दिनी स्त्री० नन्दयति नन्द -रिपनि । वशिषधे नौ, सुतायाम,
उमायां, गङ्गायां, ननन्दरि, व्याडिमातरि, रेणु कोषधी च । नन्दिनीसुत पु० ६त० । व्याकरणस्य संग्रह कारके व्याडिमुनी। नन्दिपुराण न० नन्दिना प्रोक्त पुराणम् । उपपुराणभेद । नन्दिवईन पु० नन्दिं नन्दं नन्दिन वा बर्द्धयति वृध-णिच ल्यु ।
तनये, मित्र, शिवे च । आनन्दवई के दि.० । नन्दोरक्ष पु० नन्द-इन् वा डीप् कर्म ० । अश्वत्यों दे , तन्न, (तुद) कुवेरके, मेषशृङ्गमाञ्च।
[श्वरादयोऽप्यत्र । नन्दीश पु० नन्दो ईश इव | शिवद्वारपाले । ६त । शिवे नन्दीनन्द्यावर्त पु० "दक्षिणानुगतानिन्दलयं यत् पश्चिमामुखम् । पूज
नीयोत्तरच्छायनन्नवत वदन्ति "दित्य के टपग्टहम दे,
तगरवृक्ष, मत्सयम द च । नपुंसक पु.न. न स्त्री न पुमान् नि । “सनकेशवती नारी लोमशः
पुरुषः स्मृतः। उभयोरन्तर यच्च तदभावे नपुंसक" मित्य क्लल नखे क्लीवे | शब्द तयवहारस्तु सत्वरजोम्यां साम्यावस्थापवाभ्यामुत्
पनत्वात् अनादिसंस्कार विशेषवत्त्याहा । नप्त, पु० न पतन्ति पितरोऽनेन न+पत- टच नि० । पौने, दौहित्र
च | पौत्त्या, दौहित्याञ्च स्त्रो० डीम् । मम न० नभ-अच् । आकाणे । श्रावण मासि पु० । नम: (स्म सद, पु. नभसि सीदति सद-किम् । देवे।
For Private And Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६२१ ]
नभ पर पु० नमसि चरति अत् । मेघे, वायौ,' पहिरिण, विद्याधरे,
सूर्यादिघु ग्रहेप राक्षसे च । ग्राकाशगामिनि लि। नभस न० नम-असत् । अाकाशे । नभम् पु० नभ-असि । श्रावणे मासि, मेघे, पतगृहे च आकाशे न ! नभसङ्गम पु० नभसं गच्छति गम-खच् मुम् च । पक्षिण । नभस्य पु. नभति मेधे साधु यत् । भाद्रपदमासि । नभस्वत पु० नमोस्त्यस्यात्र यत्वे न मतुप मस्य व । वायौ । नभीमणि पु० नमम अाकाशस्य मणिरिब प्रकाशकत्वात् । सूर्य । नमोरजस् न. नभको रज दूव दृश्यावरकत्वात् । अन्धकारे । नमाज पु. न वाजति माज-किप । मेघे । नमस अव्य. नम-असि । नतो, त्यागे, रुते च । नमस्कार पु० नमस+क-घञ् । कराभ्यां शिरःस योगविशेषण खाप
कर्षकसूचके व्यापारमे दे। नमस्य लि. नमम् करोति नमस+क्य- नमस्य-कर्मणि यत् । नमस्कार
गीये । भावे अ । नतो, पूजायाञ्च स्त्री० । नमुचि पु० न मुञ्चति न+मुच-कि । शुम्भनिशुम्भयोः कनिष्ठा नुजे
सुरमे दे। नमुचि दर पु०६त । इन्द्र, नमुचिस्तूदनादयोऽप्यत्र । नमेरु पु० नम-एरु । सुर पुन्नागर क्ष, रुद्राक्ष च । नम्ब गतौ वापर सक० सेट । नम्बति अनम्बीत् । नम्न लि. नम-र । नते, दिन यान्विते च । नम्रक पु० नम्म व कायति के-क । दूधार्थ कन् वा । त्रेतसे खाथै
कन। नन' त्रि० । नय गतौ भ्वा० आत्म मक० सेट । नयते अन विष्ट । नय पु. नी-अच् । नोतौ शुक्राचार्यादिप्रणोते भारत मे दे, द्य नभे दे
च । कर्तरि अच् । नेतरि न्य प्ये च त्रि० । नयन न. नीयते ऽनेन करण ल्य ट । नेत्र चक्ष घि । भावे ल्युट प्रापणे नर पु० न-न्ट-या अच। परमात्मनि “अापो व नरस्तूनव" इति
For Private And Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६२३]
भनु: । विष्णौ, नरावतारे, अर्जुने, धिमे दे, मनुष्य , गणित
शास्त्रोक्त छायाप्रमाण ज्ञानोपयोगिनि, शङ्की च ।। नरक पु० न-जुन् । भ मिग: यराहाजाते दैत्यमे दे, पापिना दुःख
भोगस्थान दे रौरवप्रभृती च | तेषां विभ दो वाचस्पत्ये । नरक कुण्ड न० ६त ० । पापिनां यातनाभोगकुण्डे घु | विस्तरस्तु
वाचस्पत्य । नरकजित पु० नरक नरकासुर जितवान् जि-भ ते- कप ।
श्रीकृष्ण । नरकान्त कादयोऽप्यन्त्र । नरदेव पु० नरोदेव इव । नृपती । नरनारायण पु० वि० । नरश्च नारायणच ६० । “कृष्णार्जुनायता
रिणोः मुनिमे दयोः । भगवतोऽवतार दे एक प्रभदेवे व० । नरपति पु०६त०। राजनि । नरेशादयोऽन्यत्र । नरपुङ्गव पु पुमान् गौः पुङ्गवः वृष: नरः पुङ्गव इव भारवहन
__ योग्यत्वात् । मनुष्यश्रेष्ठ, न्टपे च । नरमाला स्त्री० नराणां तन्मण्डानां माला । नरमुण्डनिर्मितायां
भालायां नरमालाविभ प्रणे”ति चण्डी । नरमेध पु० नरो मेध्यते बध्यते प्रोक्षणादिभिः संस्क्रियते वान ।
मरमांसहपहव्यकरण के या गर्भ दे । नरवा हन पु० नरा वाहनान्यस्य | कुवेरे, स हि मनुष्य रह्यते । ___ मनुष्यवाघमात्र त्रि। नरसिंह पु० नरशासौ सिंहश्च । अवयवों देन नरसिंहयोराकारयुक्त
हिरण्यकशिपोर्नाशार्थमाविर्भूते भगवदवतारभ दे नर हादयोऽप्यन ।
मरसिंह इव शौर्यादिमत्त्वात् । नरश्रेष्ठे । यत्रार्थे । नरस्कन्ध पु. नर-समूहे कन्ध । नरसमू हे एवं मनुष्यवान्धादयोनरेन्द्र पु. नर इन्द्र इव । राजनि, विनवैद्य, एकविंशत्यक्षरफा
दके छन्दोभेदे च । नरोत्तम पु० नरेघु उत्तमः । एरुषोत्तमे नारायणे, 'यः स्वकात् परतो
वेह जातनि द अात्मवान् । हृदि कृत्वा हरि गेहात् प्रबजेतु
For Private And Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स नरोत्तम' इत्य तो वैराग्यवति पुरुष हमे च नराणा
नरोत्तम' इति गीता । नर्तक पु० टत-दल । चारण, नलटणे च यादृश सत्यपाल स्यात्
गीत योज्यं च तादृशम् । मृत्यस्य धारणात् पात्र नर्तकः परिपरिकीर्तिन" इत्य त टत्याभिने नटे त्रि०। पित्वात्
स्त्रियां डीप । नर्तन न. ऋत-ल्य ट् । नृत्य । [न णत्वन प्रनई ति । नईशद्ध अक० गतौ सक० वा. पर० सेट । नई ति अनीत् नम्मद पु० नर्म परिहास ददाति दा-क । केलिसचिवे । परिहासदायके
त्रि० । मोमोद्भवायां दक्षिणस्थायां नद्या स्त्री० ।। नम्र्मन न० ढ-मनिन् । परीहासे केलौ । नल बन्धे भ्वा० पर० सक० सेट् वा घटा० । नलति अनालीत् ।
णिच नलयति नालयति । नल पु० नल-अच् । टपभ दे, चन्द्रवंश्ये, टपमे दे, वानरभेदे, श्राद्ध
देवे. पिटगणम दे, “कव्यवालस्तथा नल" इति पुराणमन्त्रः दैत्यभेदे च । पद्मन।
[पदार्थ, पर्वणि च । नल्क न. नल इव इवार्थे कन् । शाकास्थि, नाडीवत् सच्छिद्र नलकिनी स्त्री० नलक सच्छिद्रमस्थि अस्य दूनि | नवायाम् । नलकूवर पु० नलः कूवरों युगन्धरोऽस्य । कुवेरपुत्र । न लद न० नलं बन्ध गति वा द्यति दो-क । उशीरे । “स्थादस्या
नलदं विने"ति नैषधम् । पुष्प करथे, जटामांस्यां च स्त्री० । नलपट्टिका स्त्री० नलनिर्मिता पट्टिकेव । (दरमा) । कटभे । नल मौन पु० नलाश्रयः मीना । (चिड़ी) मत्स्यभ दे । नलिका खी० नल-खार्थे कन टाम् | नाद्याम्, सुगन्धिद्रव्यों दे च । नलित पु० नल-क्त । (नालता) शाकभ दे । नलिन न० नल-दूनन् | पद्म, शैवाले, तोये च । [कायाञ्च । नलिनी स्त्री० नलाः मन्त्यस्या इनि । पद्म घे, पद्मयुक्तदेशे, नलि. नलिनीख ण्ड न० नलिनी+समूहे खण्ड | पद्मिनीसमूहे ।
For Private And Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६२४३
मली स्त्री० नल-अच् गौरा० डीष । मनः शिलायो, विद्रुमलसायामु
नलिकायाञ्च । (नालताशाक) । नल्व पु० ननु-त्र | चव शतहस्तमित देणे, हस्त चतुः शते च । नव पु० तु अप । स्तके, रक्त पुनर्नवायाञ्च । अच् । न तने त्रि० । नवग्रह पु० कर्मः संज्ञात्वात् न विगु: । “स्वर्य चन्द्रौ मङ्गलच बुध
श्वापि गृहस्पतिः शुक्रः शनैश्चरो राहुः केतवश्च नवग्रहा" इत्य न घु
नबसु पहेघ तेषां स्थानादि वाचस्पत्य । नवति स्त्री० नव दशतः परिमाणमस्य नि० । (नब्बुद) समयाभ दे । नवदल न० कर्म० । कमलकर्णि कासमीपस्थे दले, नूनने पत्र च । नवदुर्गा स्त्री० कर्म० संज्ञायाम् न द्विगुः । 'प्रथमा शैलपुत्री च द्वि
तीया ब्रह्मचारिणी । तीया चन्द्रघण्टे ति कुष्माण्डेति चतुर्थिका । पञ्चमी स्कन्दमातेति षष्ठी कात्यायनीति च । सप्तमी कालरात्रि महागौरीति चाष्टमी । नवमी सिद्धिदा प्रोक्ता नव दुर्गा मता
भुवी"त्यु तास शैलपुत्त्रवादिषु नवसु दुर्गामूर्ति घु।। नवद्दारपुर न० ना द्वाराणि यत्र ताशपुरम् । दे हे तत्वहि श्रोत्रे,
चक्षुषी, नासिके च मुखमेकमिति ऊर्द्ध स्यानि सत, हे पाय पस्थे अधः इति नव छिद्ररूपाणि द्वाराणि सन्ति । "नवद्वारपुरे देही"
ति गीता । नवधा अव्य० नवन्+प्रकारे धाच । नवप्रकारे । नवधातु पु० कर्म? संज्ञात्वात् न विगुः 'हेमतारारनागाश्च ताम्ररने
च तीक्ष्णकम् । कांखञ्च कान्तलौहञ्च धातको नव कीर्तिता'
त्य ने हेमादिषु नवस ।। नवन् वि. व० । नु-यानि । (नय) संख्याभ दे । नवनीत न० नवं नीयते स्म नी-क्त | (माखन) पयः सारभेदे ।' नवनीबक न. नानीतस्य विकारः कन् । एते । नवपत्रिका स्त्री० कदली दाडिमी धान्य हरिद्रा मानक कचुः ।
विल्वोऽशोको जयन्ती च विजेया नवपत्रिका' इत्य कायाम् नवसु कदल्यादिषु पत्रिकास।
For Private And Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६२५ ]
नवमल्लिका स्त्री० कर्म • । नयमालिकायाम् पुष्पप्रधाने वृक्षोंदै । नवम लि. नानां पूरण: डटि मट् । भवसंख्या येन पूर्यते तस्मिन्,
चन्द्रस्य नवमकलाक्रियारूपे तिथिम दे स्त्री० ङीप । . नवमालिका स्त्री० कर्म० । स्वनाम ख्याते पुष्पप्रधाने वृक्षम दे । नववधू स्त्री० कर्म० | नवोढ़ायां स्त्रियाम् । [आगमने । नव बवागमन न० ६ त० | नववध्वाः प्रथमतः पिटग्टहात् पतिग्टहे नवरत न० नयानां रत्नानां समाहारः । 'मुक्तामाणिक्यवैदूर्य गोमेदा
वनविद्रमौ । पद्माराग मरकत नोलञ्चे'त्य त प नयस रत्ने प । 'ध व नरिक्षपणकामरसिंह शङ्कवेतालमट्टघटकरकालिदासाः । नित्यं वराहमिहिरच नगापि रत्नान्यास स्तथावररुचिरित्य के घु नासु
विक्रमादित्यसभ्य बुधेघु । नवरात्र न० नवानां रात्रीणां समाहारः अचममा० । आश्विन्यादिमा
सेष शुक्ल प्रतिपदावधि शुक्लनवमीपर्यन्ते। नासु तिथिप तद्दिवसेषु कर्तय ब्रतमे दे च । 'चैत्र ऽश्विने तथापाढे माघे कार्योमहो. स्मरः । नवरात्रे महाराजे' ति देवीभागवते नवस दिवसेष्वपि नव
रात्रशदप्रयोगः । नववस्त्र न. कम० । अनाहते नृतने वसने । मवशायक पु० 'गोपोमाली तथा लो तन्त्री मोदकवारुजी । कुलाल:
कर्मकारश्च नापितो नव शायका' इत्य कोषु जातिभेदेष । नववाह न० कर्म । एकादशाहकर्तव्य पाई। नवसूतिका स्त्री० नवं स्तूत' प्रसवोऽस्यस्याः ठन् । धेनौ, नूतनप्रा.
तायां गवि । नवान्न न० कर्म | नवीनान नवमन्नं यत्र। नवानागमकाले 'नबोदके ___ नवान्ने च ग्टहप्रच्छादने, तथा पितरः स्म हन्त्यन्नमितिस्मृतिः । 'नवोन लि. नव+ख । नतने । नवोदक न० कर्म० । नवजले। मयभुदकं यत्न । रबेरा नक्षत्र स्थिति
समये सौराहास्य कतिपयदिने ।
For Private And Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६२६ ]
नवोइत न० कर्म० ! नवतीते, नतनोड़ तमात्र त्रि० । नथ त्रि. नु-यत् । नतने । रकपुनर्नवायां पु० । नष्ट त्रि. नश-न । तिरोहिते, दर्शनायोग्य, ध्वस्त च । नष्टचन्द्र पु० "नष्टश्चन्द्रो न दृश्यश्च भाद्र मासि सितामिते । चतुर्थ्यां
मुदितोऽशुद्धः प्रतिषिद्धो मनीषिभितरिय को मौरमाद्रमासे उभय
पक्ष चतुर्थ्यासदिते चन्द्रे। नष्टचेष्टता स्त्री. नटा चेष्टा यस्य तस्य भावः तत् । हर्ष योकादिभिः सर्वचेष्टाराहित्य ।
स्मार्त वह्नौ, निरग्नौ च । नष्टाग्नि पु० नष्टोऽग्निर्यस्य । प्रमादादिना नटवैतानिकाग्नौ लुप्तनरेन्दुकला स्त्री० नटा इन्दु कला यस्याम् । चतुर्दशीयुक्त दर्थे ।
"चतुर्दश्यष्ट मे यामे दीणो भवति चन्द्रमा इति स्मृतेस्ता कामा
वास्यायां हि इन्दु कलाक्षयः । न स्य न० नसे हितम् । नासिकादौ अपसारादिरोगनिवारणार्थं नमि देये चूर्ण ।
[बलीव । मस्योत पु. नसि नासिकायाम् सम्यक जनः बा+वे-क (नाकफोड़ा नह अव्य० । न च ह च । प्रत्यारम्भे । नहि अयः । नह-दून् । निषेधे । महुष पु० चन्द्रवंध्ये स्टपमेदे, नागभेदे च । नहषात्मज पु० ययातिनामके न्टपे । नहुष पुत्त्रादयोऽप्यन । ना अव्य० नह-डा। निषेध । नाक पु० न कमक दुःखं बनास्ति यत्र | खर्गे । “यन्न दुःखेन संभिन्न
नच ग्रस्तमनन्तरम् । अभिलाघोपनीत च तत् सुख खःपदास्पद
मित्य कः खर्गस्य दुःखशून्य त्वम् । नाकिन् ए० नाको वासस्थानत्वे नारल्यस्य इनि । देवे | नाकु ९० नम-उ नाक्यादेशः । वल्मीके, पर्वते च । नाकुली स्त्री० नकुलस्थेदम् प्रियत्वात् अगा। कुकुटीकन्दे चविक,
(वडू) रामनायां यवतिलायां, श्वेतकण्टक्याञ्च । नाग न: न गच्छति अग; न छगः । मनुष्याकारेषु फणलाङ्गलविशिष्टेषु
For Private And Personal Use Only
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ६२७]
वास्तुत्र्यादिषु सर्पेषु, हस्तिनि, मेथे, नागके गरे, नागदन्नके, मुस्तके देहस्थळे उद्गारकारके पवनभेदे, ववादिमध्ये करणभेदे च । नगे भवः ग् | पर्वतभवे त्रि । रङ्ग, सोमके, च न० । नागकेशर पु० नागाख्यः के वरः । स्वनामख्याते पुष्परन्न । नागगन्धा स्त्री० नागस्येव गन्धोऽस्याः । नकुलीकन्दे । नागज न० नागात् जायते जन-ड । सिन्दूरे, रङ्ग े च । नागजिह्वा स्त्री० नागानामित्र जिला मूलान्यस्याः । अनन्तमूलायाम् लतायाम् | [दन्न | स्वार्थे कन् । तत्रेत्र । नागदन्त पु० नागस्य दन्त इव । ग्टहान्निर्गतदारुणि | ६० | हस्तिनागदन्तिका स्वी० नागस्य सर्पस्य दन्तस्तत्सम्बनिवविषमस्त्यत्र ठन् । (विछाति) इति ख्यातायाम् लतायाम् |
नागदन्ती स्त्री० नागइन व्याख्यात्वे नाख्यस्य श्रच् गौ० ङीष् । ( हातिशुंडा ) लतायाम्, वेश्यायाञ्च |
नागदमनी स्वी० नागाः सर्पा दभ्यन्ते बनया दम-ल्य ुट् ङीष् ( इसेरमूल ) लताभेदे |
नागडु न० नागमिवः द्रः । न हीटल तस्य सर्प पूजास्थानत्वेन तत् प्रियत्वम् श्रतएव “म्न होविटपत स्थितानि” ति स्मृतौ सर्पाधिदेवतायाः स्नुहीष्टच्चाश्रितत्वमुक्तम् । [निर्गतकाष्टखण्ड । नागनिह पु० नागाकरः निर्यूहः । नागदनके भित्तिस्ये नागः कारे नागपाश पु० नागः पाशबन्धन हेतुत्वात् । वरुणस्यास्तभेदे ( नागाकारः पाशः । " साई इयावर्त्तनात्त नागपाश इति स्मृतः' इति तन्त्रोक्त ग्रन्थिभेदे |
नागपुर न० दद्विगदेशप्रविड़ नगरमे दे, हस्तिनापुरे च ६० ।
पातालस्य नागानां नगरे |
[ea I
नागकेशरे
७
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ני
नागपुष्य पु० नागगन्धक्त हस्तिनद्गश्वयुक्त पुष्पमस्य । नागपुष्प फला स्त्रो० नागाकार पुज्य फलति प्रस्तृते फल-अच् 1
For Private And Personal Use Only
कुष्माण्डग्राम् |
नामनुष्यो स्त्री० नागाकार पुत्र्यमस्याः ङीप् । नागिन्यां लतायाम् !
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६२८ ]
नागफल पु० नागाकार फलमस्य दीर्घत्वात् । पटोल भेदे (धुधुन्न) । नागबला स्त्री० नागानां दन्तिनां बलौं यस्याः ५ व०। ( गोर न..
चाकुलिया) लता दे । नागमा ट स्त्री०६त । कद् समाख्यायां कश्यप पत्न्याम्, मनसा देव्याञ्च । नागमार पु० नाग हस्तिन मारयति भू-णिच -अण् । भगराज
तद्भक्षण हि हस्तिनो नाशः । हस्तिमारके त्रि । नागयष्टि स्त्री० नागाश्रयार्था यष्टिः । (रह काठ) पुश्करिण्यादौ अ
टानां नागानां मध्ये उच्च,तनामानुसारेण तदीशस्थाश्रयत्व न कल्पिते
दीघय पाकारे काठे । नागर लि. नगरे भवः । विदग्ध । अग राति अगरः न अगरः ।
देवरे, नागरङ्ग, जम्बीरभेदे, सुस्तकमे दे च (नागरसुधा) । नागरक पु० नगरे भवः ततः कुत्सितार्थे प्रावीण्ये या वुञ्। चौरे,
चित्रलेखनकारे शिल्पिनि च । नागरधन पु. नागराख्यः धनः सुस्तकः । (नागरमुथा) मुस्तकमे दे। नागरग०नागस्य विन्द रस्येव रगोरागो यत्र । जम्बीरभेदे नाराङ्गो) नागरमुस्तक पु०नकर्म। खनामख्याते मुस्तकमे दे । नागरमुस्ताम्यत्र नागराज पु. नागानां सोया हस्तमां च राजा टब समा० । ___ अनन्ते-उपें, ऐरावते-गज च ।
[लिङ्ग च। नागलता स्त्री० नागाकारा नागलोकस्य या लता । ताम्ब ल्यां पुरुषनागलोक पु० त० । पाताले | [ताम्ब ल्याम् नागवलवादयोऽप्यन । मागवल्लरी स्त्री० मागाकारा मागलोकस्य वा यजरी लता । नागस भव न० नाग सीस सम्भयोऽस्य | सिन्दूरे । नागमोता स्त्री. नाग इव स्फोता । नागदतीबज्ञ, दन्ती टन च । नागहनु पु० नागस्य हस्तिनो हनुरिख । नखनामगन्धद्रव्य । नागहन्त्री स्त्री० नागान् सर्पान हन्ति च् डीप' । बन्ध्याकर्फयाम् ।.. नागान्तक पु० ६ त० । गरुडे | नागारातिरप्यत्र बन्ध्याकर्कच्याञ्च । नागालाबु स्त्री० नाग: नागकुम्भ इवालाब:। कुम्भा कारायां लुम्बधाम् । नागाशन न० नागान् अनाति अश-ल्यु । गरुड ।
For Private And Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
{ ६२८ }
नागाह्व ननागेन युक्ताता यस्य । हस्तिनापुरे | नागाह्वयादयोऽप्यत्र । नागौ स्वी० नाग+पुंयोगे ङीप् । सर्पयोषिति, हस्तियोषिति च ।
स्थौल्य जनपदेत्यादिना ङीप् । स्थूलगुपयोगात् हस्ततुल्याम् स्त्रियाम् । दीर्घगुणयोगात् सर्पतुल्यायान्तु स्त्रियां न ङीप् किन्तु टाप् ।
नाचिकेतस् पु० अग्नी ऋषिदे, तत्प्राप्ते, वेदोक्त उपाख्यानमेदे च । जाट पु० नट-घञ् । न्टत्य े, कर्णाटदेशे च ।
नाटक पु० कामाख्या स्थ पर्वतभेदे, "नाटक' ख्यातवृत्तं स्यात् पञ्चमविसमन्वित” मित्याद्य कलल मा० ६५० हव्यकाव्य भेदे न० 1
नाटयति चुरा० नट- खुल् | नर्त्त के लि० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नाटाम्ल पुढे (तरमुज) लतापन से |
नाटार ए० नटस्यापत्यम् व्यारम् । नटख पुत्त्रे ।
नाटिका स्त्री० नाटकप्रभेदे |
प्रासादसम्मुखस्य गृहे ।
नाटेय(र) नश्या व्यपत्यम् ढक् । नव्या अपत्ये । ढक् । नाटेरोऽप्यत्र । नाट्य १० नटानां कर्म ष्यञ् । नटकर्त्तव्ये न्टत्यगीतवाद्यरूपे त्रिके । नाट्यगाला स्त्री० नाथस्य नायार्थं बाला | ( नाटमन्दिर) | दे [तस्तिरस्तु वाचस्पत्य े । नाच्योति स्वी० नाय नटकर्मणि ভक्तिः । नाटकविषये वचने नादिवम पु० नाड़ीं वंशनलीं धमति मा - खग् धमादेशः मुम् ह्रस्वश्च । वर्णकारे | [(नालिताशाक) I नाडिपत्र पु० नाडीमय पत्र यस्य पृ० हखः । नाड़ीचशा के | नाडि (डो) स्त्री० नड-भ्रंशे चु० नड-इन् । वा ङीप् । देहस्थायां शिरायां, गुच्छस्य काण्ड, नाले, व्रणभेदे, गण्डदूर्वा, पटिपलात्मके काले, जगभेदे, वंशनल्यां च |
ना (डि) डीका स्त्री० नाड़ी बाल विद्यतेऽस्य ठन् वा ह्रस्वः (कलम्बी) शाके “कुसुम्भ ं नाडिकाशाक” मिति स्मृतिः पट्टशाके पु० । नाडीच पु० नाडि चमति चम- ड | (नालिता ) शाकभट्टे | नाडीचक्र न० " नाडीमण्डलमासाद्य कुक्कुटाण्डभित्र स्थितम् । नाडी
For Private And Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६३०
सुनिभद च ।
चक्रमिति प्राइस्तमानाधः समुगवा" इत्य को नाभिस्थ नाड़ी
निस्मरणचक्रभेदे। नाडिजङ्घ पु० नाड़ीव जङ्घाऽस्य । काके, ब्रह्मणः प्रिये वकभेदे, नाडीतरङ्ग पु० नाड़ी तरङ्ग इव यस्य । कक्कोले । नाणक पु. न अपकः कुत्सितः नञर्थनशब्देन स० । प्रथस्ते, मुद्रा
चिह्निते निश्कादौ न० "तुलाशासनमानानां कूटक्क्षत् नाग कस्या
चे"ति स्मृतिः । नाथ उपतापे प्रार्थने च पर०, बाशी दे आत्म०, भक० ऐश्ये अकर
सेट । नाथति अनाथीत् आशिषि नाथते अनाथिष्ट । णिचि
अननाथत् । नाथ पु० नाध-ऐये अच् । अधिपे खामिनि, प्रार्थनीये त्रि० । नाथवत् वि. नाथोऽस्त्यस्य मत मस्य व । पराधीने परतन्त्र । नाथहरि पु० नाथं हरति हृ-इन् । पशौ । नाद पु० नद-घञ् । शब्द, अई भावात्मके अई चन्द्राकृतिव्य ज्य
अनुस्खारवल्य वर्णे, 'नाभेरूई हृदि स्थानात् मारुतः प्राण संकः । नदति ब्रह्मरन्धान्त तेन नादः प्रकीर्तित" इयत, “याकायाग्नमरुज्जातो नाभे रुई समुचरन् । मुखेऽभिव्यक्तिमापनः यः स
नाद दूतीरित” इत्यु न च प्राणवायुत्तिभेदे च । नादेय न. नद्या नदस्य वा इदम् ढक् | सैन्धवलवणे सौवीराजने
नदीनदसम्बन्धिजले च । काशटप वेतसयक्ष च पु० । नदी भवे त्रिः। नागरङ्ग, जयायां, पताकायाम्, अम्ब वेतसे, भ, मिज----
म्वनाम्, अग्निमन्थे, जवायां, काकजम्वनां च स्त्री० डीप । नाध नाथार्थ भ्वा० अा० स० सेट् । नाधते अनाधिष्ट । नाना अव्य • न+नाञ् । विनार्थे, अनेकार्थे, उमयार्थ च । नानाकन्द T० नाना कन्दा यस्य । पिण्डालौ। वहुविधमले त्रि०३ नानार्थ त्रि. नानाविधा: अर्थाः अभिधेयानि प्रयोजनानि वा यस्याः
___ बविधाभिधेये, बहुप्रयोजने च । नान्तरौयक त्रि० अन्तर प्रतिबन्धादिना व्यवधान' तदनुभवति छ
For Private And Personal Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३३१ ]
नअर्यनगब्द न समासे नान्तरीय' ततः खार्थे कन् । अवश्यम्भा--
विनि, ब्याप्त च । नान्दी स्वी० नन्दन्ति देवाः पितरो वा यत्र नन्द-इन् डीपट ।
सम्म हौ । “नान्दीश्राद्ध ततः कुर्य्यादित स्मृतिः, नाटकादौ स्तनधारेण कर्तव्य “देव द्विजन्टपादीनामाशीर्वादपरायणाः । नन्दन्त्रि
देवता यस्मात्तरमानान्दी प्रकीर्तिते” त्यत मङ्गलाचरण दे च । नान्दोमुख पु० नान्द्यर्थ दृार्थ बन्धनान्वित मुखौं यस्य । कूपादिमु.
खबम्वने पटे । नान्दी विस्तदर्थं श्राई चामुख यस्य । नान्दीश्रा
भुजि पिट गणे । मालादौ स्त्री. डीम् ।। नादीवादिन् पु. नान्यथं वदति वादयति वा । नाटकादौ नान्दीक,
सूत्रधारे, तदर्थ हादिवाद के नटादौ च । नापित पु० छुरकर्मकार के जातिमे दे ।। नामि पु. नहान्त यत्र नरपतेऽनेन वा नह दज भान्नादेशः ।
बादशप चक्रस्य मध्य, रथचक्रस्य वामपिण्ड्याम, चलिये च। मृगमदे स्वी० | प्रारयङ्गभेदे (नार) पु० स्त्री• । स्त्रीत्व' वा
ङीप । प्रधाने, मुख्थे नि । नामिज पु० नाभौ विष्णु नाभौ जायते जन-ड | चतुर्मुखे ब्रह्मणि,
नाभिजन्मादयोऽप्यत्र । नाम अव्य. नामयति नम-णिच् ड | स्वीकारे, विस्मये, सारण सम्भा~
वनायां, निन्दायां प्राकाश्ये, विकल्प, अलीके, कोपे च । नामकरण न० नाम क्रियतेऽल क-ल्य ट । 'दशमेऽहनि पिता नाम
कुर्य्या'दिति युत्य त दशमादिदिने कर्तव्ये संस्कारभेदे । न.मधेय न० नामैव साथै धेय। नामनि याचकशब्द संज्ञायाम्
'वाचारमणं विकारो नामधेय मति सुतिः । नाम नम• नरयतेऽभिधीयतेऽयो नेन नामसीमनिति नि० । प्रा.
काशादिप्रपञ्चार्थबोधके सजाश द, व्याख्यायाम् तानि च पञ्च 'उग्णाद्यन्त वदन्त च तडितान्तं समासजम् । शब्दानुकरणं चेति नाम पञ्चविध स्तमित्य क्त: ।
For Private And Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६३२ ]
नामशेष वि. नामव शेषो न देहारिरख । मृते । नाममात्र शेपो
__ यत्र | मरणे पु० । नायक पु० नी-एव ल । नेतरि, स्वामिनि, प्रभौ हारमध्यमणौ, सेना
पतौ फूट ङ्गाररसावलम्बने पत्य पपत्यादौ च । प्रापयितरि च त्रि' । नायिका स्त्री॰ नी-ख ल । टङ्गाररसाल बने भार्यादौ, दुर्गायाः
सहचरीषु उपचण्डादिषु च | नार पु० नरस्यायम् अण् । बाल के, जले च । 'पापो नारा इति
प्रोक्ला' दूत मनुः । परमात्म सम्बन्धिनि मनुष्यसम्बन्धिनि च लि. ''नार स्पधा तु सस्नेह मिति स्मृति: । नरामयां समूहः अग् ।
नरसम हे न०॥ नारक पु० न्ट-वन् प्रज्ञाद्यण् । नरके। नरके भवः अण । नरकस्थे वि• ।
: भोगिनि जीवे ।। नारकिन् त्रि० नारक भोग्य व नास्त्यख इनि। नरकयातना नारङ्ग पु० न अरङ्गः अरञ्जनं यस्य । स्वनामख्याते जम्वीरभेटे
पिप्मली रसे, विटे च | गर्जरे न० । नारद पु. नारं जलं ददाति दा-क | "नारं पानीय"माय कं तत्
पित्तभ्यः सदा भवान् । ददाति तेन ते नाम नारदेति भविष्यती' त्य ननिर्वच न युते मुनिमेदे । नारमनान' द्यति दो-क, नारं ज्ञानं ददाति दा-क वा। मुनिभ दे तत्मोतो पञ्चविंशतिसहस्त्रात्म के
महापुराणे न । नारदीय न० नारदेन प्रोक्तम छ । उपपुराणमे दे । नारसिंह न० नरसिंहमधिकृत्य कृतः ग्रन्थ इत्या । उपपुराणभे दे । नाराच न० नराणां समूहः नारमा चमति चम-ड । सबलौहमय
अस्लम दे । नारायण पु० "ग्रापो नारा इति प्रोक्ता आपो वे नरखनवः ।
ता यदस्यायन पूर्व तेन नारायणः स्वः” इति मन त निर्व
चनवति विष्णौ। नारयण क्षेत्र न० त० । "प्रवाहमवधिं कृत्वा याबदस्त चत्त दयम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अत्र नारायण: खामी त्यक गङ्गायाः प्राहा वधिहस्तचतुष्टयमितस्थाने ।
[चित्तात्म के विधान दे । नाराय वलि पु० रूट य क स्तानां पापण्डदीनां . मायनारायणो स्तो. "जलाय ना नराधारा समुद्र शयनापि ना | नारा
यणो ममा ख्याता नरनारी प्रकीर्तिते”त्य कायां विषण शकौ लक्ष्मयां, दुर्गायां, नारायणि नमोऽस्तु ते” इति चण्डी गङ्गायां,
शतावाञ्च। नारिकेल पु० नल-दूण नालिः केन वायुना जलेन वा इलति चलति
इल-क कर्म ० रलयोर क्यम् । स्वनामख्याते हो । नारीटा स्त्री० नारीभिरिष्टा । मल्लिकायाम् । नाल न० नल-ज्वलादि. ण । काण्डे, उत्पलादिदण्डे, मृणाले न
स्त्री० । “नाला मृणालाग्रभुजो भजाम” इति नै। नालि(लो) स्त्री० नल-दूग वा ङीप । देहस्थशिरायाम्, शाकभेदे,
पद्मादिदण्ड च । सज्ञायां कन् । श्वेतक लम्बधाम्, नाटीशाके, धर्ममयकशायाम्, इस्तिकर्णवेधन्याम्, भाले,चुलिच्छिद्र, वेणुभा.
जने, दण्डात्म के काले च । नाहिता स्त्री० नल-णिच क्त । स्वनामख्याते शाक भेदे । नालोक पु० नाल्या कायति के-क । मुखमात्र लौहस युक्त अन्न
छिद्र शरभेदे, शरीरे च । पद्मगड न. । नाविक पु. नाबा चरति ठकः । कर्णधारे । नाय लि. नाया तीर्य तेऽसौ नौ-यत् । नौतायें देशे । ना पु० नश-घज। पलायने, अदर्शने, निधने, अनुपलम्भे च । नासत्य पु० वि० ५० | नास्ति असत्य ययोः नञ् प्रकल्या, नासो
न्य जतः त्यज-ड नि वा । अश्विनीकुमारयोः तौ हि सूर्य ते. जोऽमहमानाया सजाया: उत्तरकुरुप अवरूप कृत्वा तपस्सन्याः अश्वरूपधः रिणा सूर्येण संगतायाः छ,न्य पुरुषधिया तदेतो मासा
रवण त्यज न्यासानाशात्यागेन जातावित पुराणकथा । नामा स्त्री॰नास-शब्द अ । नासिकायां गन्धमा केन्द्रियभेदे, शब्द च ।
For Private And Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६३४ j
शब्दाय दारु | द्वारोड़ स्ये काखण्ड
सादा न० नामा
झनकाठ )
नासालु पृ० नासाये नासिकाशब्दात् चलते पर्याप्रोति काल उग | कट फलवृच्त े तत्फलचूर्णयोगे हि नासिकाशब्दो भवति । नासिका स्त्री० नाम - ख ल | गन्वग्राह केन्द्रियभेदे नासायाम् । नासिक्य वि० नासिकाये हितं तत्र भवो वा यत् । नामाभवे, ना
"
माहिते च । नासाभावयोरश्विनीकुमारयोः पु० द्वि० ० | नासोर न ० नास - ईरन् । अग्रसरे सैन्टो, सेनामुखेच | अतरे बि० । नास्ति अव्य० अस्तीति विभक्तिप्रतिरूपमव्ययं सुप् सुपेति नज् शब्देन स० | अविद्यमानतायां, सत्त्वाभावे यथा व्यस्ति नास्ति न जानाती” ति चाणक्यः ।
नास्तिक वि० नास्ति परलोकस्तत्साधनमदृष्ट, तत्यानीश्वरो वा इति मतिरस्य उन् । परलोकाभाववादिनि तत्साधनादृष्टाभावत्रादिनि, तत्माक्षिण ईश्वरस्यासत्त्वत्वादिनि च चार्वाकादौ ।
नास्तिकता स्त्री० नास्तिकस्य भावः । मिथ्याहटी परलोकाद्यभावज्ञानस्य मिथ्यात्त्वात् ।
नास्तिक्य न० नास्तिकस्य भावः कम वा यत् । शास्त्रोक्तषु फलवत्कर्मसु अफलताबुद्दौ!
०
निर्जने रहसि |
नि अव्य • नह-डि | निवेशे, म्टगार्थे, नित्या, स ंशये, कौशले, नेपे, उपरमे, सामीप्य, आदरे, दाने, मोने, अन्तर्भावे, बन्धने, राशौ, धोभागे, विन्यासे, विश्वये, निषेधे, च । निःशलाक त्रि निर्गतः शलाकायाः निर्गता शलाका यस्मात् वा । [ शीघ्र शल्यं निर्गच्छति ! निःशल्या स्त्री० निर्गतं शल्यं यस्याः पूत्र० । दन्तोटने । तत्मवने । निःशेष वि० निर्गता शेषात् प्रा०५० | निखिले सकले । निःशोध्य वि० निर्गतं शोध्यममात् ५० निर्मले, हट े, शोधिते च | निःश्रय गौ स्वी० निःशेषेण श्रयत्यमया श्रि- ल्युट् ङीप् | अधिरोहिण्याम् (रु) !
For Private And Personal Use Only
V
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६३५ 3
निःश्रेणिणो) स्वी० निर्गता श्रेणिः पंक्तिरत्र । वंशनिर्मिते मौ
___ पाने, खजरीवक्ष च । निःश्रेयस न० नितराम् श्रेयः नि० अच् समा० । मोशे, मङ्गले,
विज्ञाने, भनौ, अनुभावे च । नि:श्वास पु० निर+श्वस-घञ्। मुखनासाभ्यां निर्गते बायौ। निःसत्त्व त्रि निर्गतं सत्त्वं यत्र । धैर्य शून्ये, बलम्यून्ये, प्राणिशून्ये च । निःसम्यात पु० निर्गतः सम्पातो गतायत यस्मात् । अई रात्र । निःसरण ननि:सरत्यस्मात् निर्+सू-अपादाने ल्युट । गेहादिबारे ।
भाने ल्युट् । निर्गमे, मरण निर्वाण च । करणे ल्य ट् उपाये । निःसार पु. निर्गता मारात् । शाखोटवृक्ष, श्योनाकक्ष च । मा.
ररहिते नि ! कदलीट क्ष स्त्री० । निःसारण न० नि: सार्य तेऽनेन नि स-णिच्-ल्यु ट ग्टहा
दिभ्योनिर्गमपशे । निःस्न हा स्त्री निर्गच्छति स्नेहो यस्मात् । अतसीने (लसिना)
स्नेहशून्य नि। निःस्राव पु० निःखवति स्त्रु-श । (माड़) (फेय) भक्तरसे । निःस्व पु. नास्ति स्वमस्य । दरिते।
[निवड्व च । निकट न० नि+बदार्थ कटच् । नि+कट-अच् वा । ममीमे निकर पु० नि+क-अप समूहे, सारे, न्यायदेये, वित्त, निधौ च । निकर्षण न. निर्गतः कर्षणात् । ग्रामादौ ग्टहादिरच नाथं परि
चिन्ने देशे, वहिर्विहरणभूमौ च । निकष(स) पु. नि+कप (म) अच् च वा | (कष्टीपाथर) कषपाषाणे
शाणे, अस्त्रादितीक्षा तासाधने पाषाणादौ च ।। निकषण न० नि+क-भावे ल्युट । उल्लखने । निकषा अय. नि+कप पा निकटे, मध्य च । राचममातरि स्वी० । निकषात्मज पु० ६त०। राक्षसे निकपाङ्गजादयोऽन्यत्र । जिकषोपल पु० कर्म । शाणे । स्वर्णादिकषणासाधने प्रस्तरे च (क
टोपातर)।
For Private And Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निकाम न० नि+कम-घञ् । यथेमिते, इष्टानतिक्रमे, अतिशये,
निकामतनापीति कु० ग्टहे, परमात्मनि च । निकाय पु. नि+चि-घञ् कुत्वम् । समानधर्मप्राणित चे, निवामे च । निकाय्य न० निचीयतेऽत्र नि+चि एयत् कुत्वम् । ग्टहे । निकार पु० नि-क-घन। परिभवे, अपकारे, तिरस्कारे च ।
कृ-घज । धान्यादेरुद्ध क्षेपे ।। निकार पु० नि+क-णिच् घ । मारणे, परिभयकरण । निकुञ्ज न० निःशेषेण को जायते जन-ड ४० । लतादिपिहित स्थले । निकुम्भ पु० नि-स्क नभ-अच् प० । कुम्भकर्ण राक्षमते, दन्तरक्ष च गौरा० डी निकुम्भीत्यत्र ।
स्थायां देव्याञ्च । निकम्भिला स्त्री० लङ्कायाः पश्चिमभागस्थायां गुहायां तत्निकुरम्ब न० नि+कुर-शब्द अम्बच । समूहे। निकृत वि. नि+-। परिभूते, उपद्रुते, प्रत्याख्याते, बञ्चिते,
नीचे, शठे च । नितति स्त्रो० नि+क-तिन् । शाय, चेपे, तिरस्कारे, दैन्य च । निकृष्ट नि. नि+कृष-क्त । जात्याचारादिभिनन्दिते, अपतष्टे, अधमे । निकेत पु० नि+कित-निवासे अाधारे घञ् । ग्टहे, निकेतने, । निकेतन न नि+कित-निवासे अाधार ल्यद । ग्टहे | कर्मणि ल्य ट।
__ पलाण्डौ पु० । निकोचक पु० नि+कुच-शब्दे वुन् । अक्षोटवने । निकोठक पु० नि+कुठि-बुन् ४० नलोपः यचोटवृक्ष । निक(का)ण पु. नि+कण-अप, घञ् या । वीणायाः शब्द । निक्षिप्त त्रि० नि+धिप-क्त । न्यस्त, स्थापिते, (गछित) । निक्षेप पु० नि+शिप-कर्मणि घञ्। अन्यस्मिन् अर्पिते खधनादी, - शिलिहस्ते संस्कारार्थ प्रदत्त च | भावे घञ्। स्वद्रव्यस्यान्धरिझन्
विश्वासात् स्थापनरूले “खद्रव्य यदि विश्वानात् निक्षिपत्या विशझिते। निक्षेपो नाम तत्प्रोक्त व्यवहारपद बुधैरि” त्यक्त व्यवहारभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निखर्व पु० निखर्व ति निखर्व-गतौ अच् । अर्घदमज खर्व निखर्वम
हापद्मशङ्खवस्तरमादिति लीलायत्य ने दशसहस्त्रकोटिरूपे संख्या•
भेदे तत्म ख्येवे च | वामने लि० । निखात त्रि. नि+खन-त । खनित्या स्थापिते । निखिल त्रि. निवृत्तं खिल शेपो यस्मात् । सकले समग्र । निगड पु० न० | नि+गल-अच् डलयोरक्यात् डत्वम् । टङ्खला
याम् | (येड़ी) निहत्तो गड: से चनमस्मात् कठिनत्वात् । लोहमये
हस्तिपादयन्वने अन्दुके। निगडित वि० निगडो जातोऽस्य तार० दूतच । बचे संयते । लिगद पु. निगद-यच । भाषणे, शब्दमात च । निगम पु० निगम्यतेऽत्र अनेन वा मि+गम-धज , निगमे पुरभेदे भवः
अगा न दिः या । वाणिजे, पुरभेदे, कटभेदे वणिक् पथे, निश्चये, अवनि, प्रतिज्ञायास, पर्याय कयनेन वेदार्थबोधो गन्यमेदे, न्यायमतमि पञ्चाव यवन्यायमध्य चरमावयवे, न्यायशास्त्र, तन्त्रभेदे,
वेदे च "निगमअल्पतरो”रिति भागवतम् । निगमन न० नि+गम-ल्युत् । प्रतिकूनप्रमाणबाधनेन प्रकृतप्रमाणो
पसंहारात्मके पञ्चाङ्ग न्यायमध्ये "तस्मात् वह्निमान्" इद्याद्या
कारके चरमावयवे । निगमार पु० नि+गृ-चाप, घज वा | भोजने । निमाल पु० नि+गल-अदने पत् । अश्वगलदेश। निमल पु० नि+गुह-त । वनसुङ्गे । गुप्ले, ग्रालिङ्गिते च वि० । निग्रहीत लिक निगड-क्त । जिते, पीड़िते, अवरुड्ढे च । जिगह पु. नि+ग्रह-यप । भलो ने, मायाम, बन्धने, अनुग्रहा
भावे, चिकित्सायां, निपिङ्गप्रयत्तस्य तिरकारे मारण, मन्तिवा--
रसाय रोधे च । निग्रहस्थान न. नियहख वादिपराजयका एलान: गौतमोक्ष गडालु पदाणेघ मध्य
। रितु पाचहत्ये।
For Private And Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निग्राह पु० नि+ग्रह-घञ् । अनिष्ट ते भूयादित्य व रूमे शापे । निघ पु० निर्विशेषेण हन्यते इन-क नि । समविस्तारदैये, तुल्या.
रोहपरिणाहे च पदार्थे । निघण्टिका स्त्री० नि+घटि-घुल | गुलञ्चरो । निघण्ट, पु० नि+घटि-3 | नामग्राहके कोषाभिधानादौ । निधस पु० नि+अद-अप घमादेशः । भोजने ।। निघ्न वि० नि+हन-धार्थे क । अधीने, गुणिते च “हिगुणान्य निन्न"
इति लीलावती। निचय पु. नि+चि-कर्मणि अच् । अवयवादिना उपचिते पदार्थ,
“सर्वे क्षयान्ता निचया" इति पुराणम् | भावे अच् । समुच्चये,
वस्तुमम हे, निश्चये च । निचाय पु. नि+चि-घञ् । राशीकते धान्यादौ । निचित त्रि. नि+चि-क्क । ब्याप्ने, पूरिते, सङ्कीर्ण, निर्मिते च । निचुल पु० नि+चुल-क | हिज्जलरक्ष', येतसे, निचोले च । निचूल पु० नि+चुल-क ४० दीर्घः । हिन्जले वृक्ष', निचोले च । निचोल पु० मि+चुल-लाच । प्रच्छदपटे ( येन शय्यादि प्रच्छाद्यते
__ तसिन ) दोलिकाद्यावरणवस्त्र, स्त्रीपिधानपटे च । निचोलक पु० नि+चुल-एव ल । सैन्यादे: चोलाकृतौ समाहे, वार____ वाणे, कूसि च । निचोली स्त्री० मि+चुल--क गौरा० डीष । स्त्रीणां प्रच्छादने पटे । निज नि० नि+जन-जु । श्रात्मीये, स्वाभाविके, नित्य च । निण्डिका स्त्री० (तेश्रोड़ा) कलायमेदे । नितम्ब पु० नि+तम्ब-अच्, नितं तम्यते काम्यते कामुक : सम
। स्त्रीणां पश्चात् कटितटे, स्कन्ध, कूले, कच्चा अधोभागे, .कट के, (पर्व सवस तस्थाने) कटिमात्र च । नितम्बिनी स्त्री. नितम्ब+प्राशस्य इमि । प्रशस्तमिनम्बवत्या, स्त्रियां,
स्त्रीमान च । नितराम् अव्य. नि+तर-ग्राम । सुतरामित्यर्थे, अतिशयेनेत्यर्थ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ६३
]
नितल म. नि:शेषेण तलमधोभागः । पातालभेदे । नितान्त ननिताम्यति समनि+तम-क। एकान्ते अत्यन्ते | तवति लि. दित्य न. नियमेन वा भवनि+त्यम । सतते अहरहः क्रियमाण त्वेन
विधिकोधिते, प्रत्यवायसाधनाभावप्रतियोगिनि कर्मणि, यथा अहरहः सन्धयामुपासीतेति अत्र सन्धधाभावे प्रत्यवायसाधन त्वम् । अविच्छिन्नपरम्पराके, उत्पत्तिविनाशरहिते च यथा वर्णा नित्याः ।
त इति, शाश्वते, कालत्रयस्थ, वस्तुनि च वि. । समुद्र पु० । नित्य कम्म न० कर्म । अकरण प्रत्यवायमाधने मन्धधापन्दनादौ । नित्य टप्त लि. नित्य टन: नित्य न ब्रह्मानन्देन वा टप्तः । परमान
न्दलाभेन सततटप्ने “नित्याटप्तो निराश्रय इतिगी० । नित्यदा अव्य० मित्य+दाच् । सातत्य, सदेत्यर्थे । नित्यमुक्त पु० नित्य मुक्तः । कालत्रयेऽपि बन्धन्ये परमालनि । नित्ययज्ञ पु. कर्म० । फलयोग विना जीवनमानिमित्तेन विहित
यथाकथञ्चित् प्रतिनिध्यादिना, अमुख्यद्रव्येण चानुष्ठेये, अग्नि हो----
बादौ यजे । नित्यसत्त्वस्थ वि. नित्यमचल यत् सत्त्व धैर्य गुणदो वा तय
तिउति स्था-क। धैर्यावल म्बिनि, रजस्तमसी अभिभ य :
सत्त्वगुणावलम्बिनि च । नित्यसमास पु० कर्म । व्याकरणोता समस्यमानयावत्मदरहितविग्न
हवाक्यसूचिते समास दे । नित्यानध्याय पु० सर्वथा वर्जनोयवेदपाठकलादौ । “हावेव यज.
येन्नित्यमनध्यायौ प्रयत्नतः । स्वाध्यायभूमिश्चाशुद्धामात्मान' चाचि विजः” इति “मानित्यमनध्यायानधीयानो विवर्जयेदिति
मनुना प्रदर्शितेऽनध्यायने दे । नित्याभियुक्ता लि. नित्यमभि समन्तात् युक्तः योगे त्याप्टत: । देह
यात्रामालार्थ प्रयतमाने, इतरत्यागासक्त योगिनि । निदर्शन न० निश-ल्यु ट । उदाहरणे, च अर्थालङ्कारभेटे
स्त्री० टाप ।
For Private And Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ६४०] निदाध पु० नितरां दयतेऽत्र नि+दह-घञ् न्यादि. कुत्वम् ।
उष्ण, धर्म, धर्मकाले ज्य छापामासयोः, धर्म जले च । निदाघकर पु० निदाघ धम्मं करोति क -अच् । सूर्थे । निदाघकाल पु० त० | ग्रीमतों ज्यं छापादमामयोः । निदान न. नितरामसाधारणया दीयते दा-ल्य ट् । प्रादिकारणे,
कारणमात्रे, शुद्धौ, तपसः फल याचने, वत्मदामनि, अवमाने, रोग
निर्णायक ग्रन्थ दे, रोगहेतौ च ।। लिदिग्ध वि० नि+दिह-क्ल । उपचिते, लेपादिना याईते च एलाया
स्त्री० | ततः संज्ञायां कन् । कण्ठका रिकायां स्त्री० । निदिध्यासन न. “निरन्तर विचारो यः श्रुतार्थ स्व गुरोर्मुखात् ।
तनिदिध्यासान प्रोक्त मिति निरुक्त विचारभ दे "ताभ्यां निर्वचिकिदसे ऽर्थे चित्तस्य स्थापि तस्य यत् | एकतानत्वमेत निदिध्या
सनमुच्यते' इत्यु के ध्यान दे च । निदेश पु० नि+दिश-घञ । शासने, बानायां, कथने निकटे, भाजने च । निद्रा लोनि+द्रा-अङ् । शयने “यदा तु मनसि क्लान्त कालान
कमान्विताः । विषयेभ्यो निवर्तन्ते तदा खपिति सानाः” इत्य क.. हेतु के विषयेभ्यो कर्मेन्द्रियाणां व्यापारोपरमरूपे जीयस्यायस्थाभ दे स्वप्ने ।
[वधिके अटमस्थाने । निधन पु० न० नि+धा-क्यु । मरणे, नाशे, कुले, ज्यो तपोलो लग्ना. निधान न० नि+धा-ल्य ट । शव पद्मदी निधी, "निधान कुम्मस्या ___यथेति रघु: । आश्रये, कार्य्यावसाने च । निधि पु० नि+धा-कि । धनाधिदेवशङ्खपमादिमे दे। विस्तरस्तु याच
स्य य। पुनरादानाय कचितादेअर्पो, अखामियमे दे च । अाधारे कि ! अाधारे । यथा गुणनिधिः । वारिधिरि --
त्यादि समुद्र, नलिकानामगन्धद्रव्ये च पु० । निधीश पु० त० कुवेरे निधिपत्यादयोऽन्यत्र । निधुवन न नितरां धुवन हस्तादिकम्मन यत्र । सुरते स्त्रीपुंम यो :
केलिमे दे । “निधुवन विनोदेन च मनु"मिति लामा रखोत्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६४१
निन(ना)द पु० निनद-अप. घञ वा ध्वनौ शब्द रथयो । निन्दा स्त्री. निन्द-अ । अपवादे, गर्हायां कुत्सायां, दूघरों च ।। निप पु० न० । नियंत पिवयनेन पा-क । कलसे, कदवाने पु० । निपल्या रखी निघतल्यत्र अाधारे क्यम् । पिच्छिलभूमौ, युद्धभूमौ च । निपात पु० निकः पात: । अन्तिमपत ने मरणे, व्याकरणोत पु
चादिए, प्रादिप च । [धार स्थाने, गोदोहनमात्र च । निपाज न० नियत पीयतेऽत्र | कूषकमीपस्थ जलाशये, कूपोद्ध,तजलानियोडित नि नितरां पीडित: नि+भीड-क। ( ने डान ) कत
निप्पीड़ने । निपुण वि. जिन- -जर्मणि क । प्रवीणे, क्रियासु दन्न । निकला स्त्री. निकृष्ट फतौं यस्याः । ज्योनिमत्यामु बतायाम् । निबन्ध पु० नि+बन्न-धज । कालविशेप्रे देयत्व न प्रतिश्रुते वस्तुनि,
"निबन्धो द्रव्यमेवमति स्मृतिः संग्रहग्रन्पो दे, मलरोधरूपे रोगभेदे, बन्धने च । 'निबन्धायासरीमते"ति गोता। निबध्नाति
कोछम् अन् । निम्बरचे तत्से बने हि कोऽरोधो भवति । निबन्धन न० निबध्यतेऽनेनाव वा ल्य ट् । तौ, वीणाया स्तन्त्रीनि
वन्धनोईनाणे च । भावे ल्य ट् । बबने । लिभ पु. निमाति निमा-क। व्याज। उत्तर पदस्थ: । सहमें
लि। यया पिटनिमः माटनिमेत्यादि तत्मशः इत्यर्थः ।
खातन्व्ये गास्य न प्रयोगः ।। निभालन न. निक्षु० भल० लाट । दर्शने । निभृत त्रि. नि+भू-त । टते, विनीते, निश्चले, एकाने, गुप्त, नि--
जने, अस्तायोपस्थिते च "नमा निम्मरोन्टु ”ति रणः । निमज्ज यु ए ० नि+जमज-अत् । अागाहने, निवेशतया स्थितौ । निमज्जन न० नि+मस्ज--पट । अबगालने, अमादौ प्रवेशे, निश्च
लतया स्थितौ च । निममा न० नि+मन्त्र-लुपद । म कार में प्रत्यवाय साधने नियोगले दे
For Private And Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यथा त्रासादौ भोजनार्थ नियोगः "तस्याकरणे प्रत्यवायो आयते”
इति स्मृतौ प्रसिद्धम् आह्वाने च । निमान न० निमीयते क्रीयतेऽनेन मा-सुपट् । मूल्य । निमि पु० इक्ष्वाकवंश्य, चन्द्रवंश्य च सपभ दे । निमित्त न० नि+मिद-तक् । कारणे, हेतो, शरव्ये, चि, भावि
शुभाशुभसूचके ज्योतिघायु तो शकुने च "नमित्तम्न स्तपोधन" इति रघु: “निमित्तानि च पश्यामीति गीता | उद्देश्य च ।
"निमित्तात् कर्मसं योगे” इति पाणिनिः । निमित्तकारण न० कर्म० । न्यायोक्त समावाय्यसमवायिभिन्न कारग?
यथा घटादौ सदादिः समवायिकारण कपालद्दयसंयोगशासमवा
मिकारणम् तदुभयभिन्न कुलालादि निमित्त कारणम् । निमि(मेष पु० निमेषति नि+वा० मिष-क अच् वा । कालभे दे,
चक्षुधः स्वाभाविकस्सन्दनमितकाले (पलक), भावे अप् कुन गुण :,
धज वा गुणः । चक्षुर्मीलने । निमोलन न० नि+मील-लुट् । मरणे, सङ्कोचने, चतुर्मुद्रणे च । निम्न त्रिक निशष्ट मनति म्ना-अम्यासे क । गभीरे नीचे | निम्नगा स्त्री निम्न गछति गम-ड । नदीमाले । नीचगामिनि त्रि निम्नोन्नत लि. निम्न तन्नतञ्च । उन्नतानते बन्धुरे । निम्ब पु० निम्बति स्वास्था निवि से चने अच् । (निम) वृक्षे । निम्बतरु पु० निम्ब-अच्च कर्म । मन्दारहने । निम्बवीज पु० निम्व-अच तबीज यस्य । राजादनीरहे। निम्बू स्त्री० निम्ब-ज । (नेनु) सच्चाभेदे । खार्थे कन् । अतर । निम्लीचन न० नि+म्न व-लुपट् । अस्तप्राये । नियत त्रि. नि-यम-त । निश्तेि, नित्य, प्राचारयुक्त, नियमवति,
वशीकतेन्द्रिये च । नित्यकर्मणि न० । नियति स्त्री० नि+यम-क्लिन् । नियमे, भाग्ये "नियतिः केन बार
ध्यते' दूति पुराणम् । प्राक्तनशुभाशुभकर्मणि, पुण्ये च ।
For Private And Personal Use Only
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६४३ ।
नियन्त्र पु. नियच्छति वाहान नि+यम-टच । सारथौ । शासि
तार पशुप्रेरके त्रि० । स्त्रियां डीम् । नियन्त्रित वि. नितरां यन्त्रितः मि+यन्त्र-क्त । अषाधे, प्रतिरुच नियम पु० नि+यम-धम । यन्त्रणे, प्रतिज्ञायां, निश्चये, अङ्गीकारे,
पूर्वमीमांसोक्त पक्षत: पास्य दूतर पक्ष युदासेन एकतरपने व्यत्रस्थापने, यथा बीहिन वहति । अत्र वितुषीकरणसाधनभूतस्य नखादेरवहननस्य या उभयोः प्राप्तौ अवधात एष प्रतियवस्था--- प्यते । ब्रते, “नियमस्तु स यत् कर्मानित्य मागन्तुमाधन"मित्य को अनिय आगन्तुकसाधने उपवासादौ कर्मणि, शौचादिषु च ।
विस्तरस्तु वाचस्पत्ये । नियामक पु० नि+यम-ण्दुल । कर्मधारे । मियन्तरि नि । नियुत न० "शतं सहसमयुतं नियुतं प्रयुत तथे" त्यु कायां लक्षसङ्ग्यायों
“ल चञ्च नियुतञ्चैवे”त्य कायां दशलक्षसंख्यायां, तत्तत्मयान्विते च । नियुष्व न० निम्टा नितरां वा युद्धम् । बाइयुद्ध । नियोग पु० नि+युज-भावे घज । अवधारणे, अाज्ञायाम, निकष्टस
प्रेरणे च | नियुज्यतेऽस्मिन् अाधारे घज । कार्ये । नियोग्य त्रि. नियोक्त मई ति ण्यत् । मियोगकरणाई प्रभौ । नियोज्य वि० नियोक्तुं शक्यते कर्मणि ण्यत् कुवाभावः । प्रेष्य प्रेरणा त्ये ।
कान्ताद्यर्थे च निर् अत्र्य • न-किम् । न दीर्घः । निषेधे, निश्चये, वहिर्भावे निनिरंग वि० निर्गतोऽयोऽस्य । अंश रहिते पतितक्लीवादिपुत्रादौ ।
___ राय शरहिते प्रथमदिने अन्तिमदिने संक्रान्तिदिने च । निरग्नि पु० नास्ति अग्निरस । अग्निसाध्यत्रौतकर्मन्येषु विप्रादिप
त्रिषु वर्णषु । निरङ्क ग वि. निर्गतोऽङ्कशात् । बाधा शून्ये, अनिवार्ये च । निरञ्चन त्रि. निर्गतमञ्जनौं यस्मात् । अञ्जनशून्ये निर्मले । अञ्जन
तमः मलिनस्वभावत्वात् तस्मात् निर्गत निर्गत यस्मादा। परमर ब्रह्मपि “निरञ्जनं साम्यसपैति दिव्य"मिति श्रुति !
For Private And Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६४४ ]
निरतिशय त्रि० निर्गतोऽतिशयोऽस्मात् । अतिशययून्य परमोत्क है। निरत्यय वि. निर्गतोऽत्ययोऽस्मात् | निर्वाध ग्रमायिके च "निरत्ययं सामे ति भारथिः ।
निर बधौ, निश्छिद्र च । निरन्तर वि. निर्गतमन्तरात् निर्गतमन्तर वा यस्मात् । निविडे, निरपत्रप लि. निर्गतोऽपत्नपायाः। निर्लज्ज । निरर्गल त्रि. मिर्गतमर्गल यस्मात् । अबाधे प्रतिवन्धरहिते च । निरर्थका वि . निर्गतोऽर्थो यस्मात् कप । निए प्रयोजने अभिधेयशून्ये च । निरवग्रह लि. निर्गतोऽवग्रहात् । निघातिबन्ध । निरवद्य त्रि. निर्गतोऽवद्यात् । दोषयन्ये, उत्कृटे च । [त्रि। निश्ववव पु० निर्गतोऽवयवात् । परमाणौ। अाकारयून्चे ग्राकाशादौ निरवश त्रिक निगतोऽवशेषो यस्मात् । सा सिन् । निरवसित वि. निर+अब+सो-त । पात्यहिते (यस्य भोजन-..
पात्र संस्कारेणापि न शुध्यति तसिन्) चाण्डालादौ नीचय । निरसन न० निर् +अस-लुपट् । परित्यागे, प्रतिशे पे बधे, निकास ने च । निरस्त वि. निर+असक्त । त्वरितोञ्चारिते, निपूरते, चिन, प्रनि
हते, भमि ते च । निराकरण न० निर्+या+टो-लुपदः । निवारगो, दुरीकरण च । निराकरिया नि. निर्+या+क-दूषण उ । निधारमशीले प्रति -
क्षेपकर्तरि च। निराकत त्रि. निर+या+क-त । दूरीऊते, निपारिते च ! निराकृति स्त्री निर्+या+क-तिन् । निधारणे । निरामय लिक निर्गत ग्रामयात् । रोगरहिते। धन छ गले, ना करे चरण निरामालु पु० नितरां रमतेऽत्र रम-जालु | कपिपरयो । निरालवा स्त्री निर्गत ग्रालवोऽस्मात् । अाकाशन बिन्यां नांग्या म् । निरोशन निर्गतमीशाया: । फाले । ईश्वरशून्य तायादिनि नास्ति विका 'निरुक्त न० निश्च प्रेनोच्यतेऽत्र । निर्व च -त । पर्यागमो वर्गविप--
र्ययश्च द्वौ चापरौ वर्ण विकारनाशौ । धातोरा दातिशयेन योगादुच्यते पञ्चविध निरुमय नदिशा प्रातिप्रत्ययाद्यवयान
For Private And Personal Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चनप्रतिपाट के वेदाङ्ग ग्रन्थभेदे ।
पदितार्थवोधने । निरुक्तिली निर+पच-क्लिन् । निर्वचने प्रकृतिप्रत्यया द्यायवार्थ कथनद्वारा निरुपाय त्रि० निर्गता उपाख्या ययात् । असत्य दार्चे बचाएत्रादौठ
वाचोमनश्च विषयतयोज खनायोग्य माटवरूपे च ब्रह्माणि । निरूढ़ गु० निर+वह-त । शक्तितुल्य बन गयाऽ थबोधके शब्द । निरूढलक्षणा स्त्री० निरुडा शक्तितुल्या लनणा । व्याकरणाकोपादि
हेतुतः प्रसिझा शसातुल्यायां लक्षण रूपायां शब्द सार्थबोधनाशलौ । निरुति रुजी ० निर--पह-किन् । प्रसिदौ। [निदर्शने, अालोके च । निरूपण न. नि+रूप-ल्नुपट । तत्त्वज्ञानानुकूल शब्द प्रयोगे विचारे, निरूपित लि. नि+रूप-त । नियुक्त, कतनिरूपणे, कल्पिते, न्या.
योक्ने निरूपकतासम्बन्धेन सम्बन्विनि च । निरोध पु० नि+मध-घत्र । नाशे, "न निरोधो नचोत्पत्तिरिति
पुराणम् । प्रलये, प्रतिरोधे च । निरोधन न० नि--रुध-लपट । कारागारादौ प्रवेशनेन गतिरोधने । निति नियता ऋतिक्ष्णा यत्र । दक्षिण पश्चिमविदिक्पतौ । अल
मग्राम स्त्री० । निरुपद्रवे त्रि० ।। निर्भयपुत्री ही निर्गन्धं गन्धपत्य पुष्य यस्या : डीम् । शामलीरहे। निर्गण पु० निर्गतो गुणेभ्यः । सत्त्वरजस्तमोरूप गुग्ण त्रयशून्य निर्धर्म
परमात्मनि । निर्गताः गुणाः शौर्यादयोरूपादयो वा यस्मात् ।
गुगाहीने विक। निर्गुण्डी स्त्री० निर्गता गुड़ात् वेष्टनात् ट ० गौरा० डीम् ।
नीरसे, कलिकायां, सिन्धुवारचा, पद्मकन्द च | निर्ग्रन्य पु० नितो ग्रन्थेभ्यः । क्षपणके, दिगम्बरे, बौद्धभेदे, यत
कारे, मुनि भेदे च । निईने, मखें, नि:सहाये, निद गते च
लि। स्वार्थ छन् । क्षपणे, निकले च पु” यत्र रहिते त्रि० । निन्थन न० निर+यथि-कौटिल्य लुपट् । मारणे । निन्यिक पु० निर्गतो यन्विस्वग्रन्थियस्य कम् । च पण के । नि गुणे,
प्रन्यि हीने च लि।
For Private And Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निर्धात पु० निर्+हन-धज । "पवन पवनामिहतो, गगनावनो
यदा पतति । भवति तदा निर्घात" इत्य के पवनाहतपवनजन्य
शब्दभेदे । निर्घात भूमिचलने” इति स्मृतिः । निर्पण नि. निर्गता घणा दया यस्मात् । निर्दये । . निर्घोष पु. निर+घुघ-घञ । शब्दमाल । निर्जन निर्गतो जनो यस्मात् । जनैरनाकीर्ण विजने । निर्जर पु० निर्गता जरा यस्मात् । देके । जराम्पून्य वि. | "व० ।
अमृते न। निर्जरा स्त्री निर्गता जरा यस्या: ५ ब० । गुडूच्या, तान पांच ! निर्भर पु. निर#भ-अप । पर्वतानिःसृत जलप्रवाहे (झरणा)। निरिणी स्त्री० निर्भरः पर्वतानिःसृतजलप्रवाहः कारणत्व नास्त्यस्या
इनि । नद्याम् । निर्णय पु० नि+नी-अच् । निश्चये, तदभावासाहित्य मति तद्ग्रा
हिणि ज्ञाने, सन्देहे यथा भावाभायौ हावेव विषयतया भासेते मैव निश्चये तत्र एकविध एवावभासते । विरोधपरिहारे, मीमांसोको पञ्चावयवन्यायमध्ये चरमावयवे, न्यायोक्त “मन्दि डा पच्च
प्रतिपक्षयोः साधनबाधनाभ्यामर्थावधारणे च । निर्णयपाद पु. चतुपादयवहारमध्ये चरमावयवे येन सभासद
जयपराजयपदार्थनियस्वस्मिन् पादे । निर्णित वि. निर+निज-त । शोधिते, अपगतमले च । निर्णजक पु० निर् +निज रख ल । रजके ।। निर्दहन पु० निः शेषेण दहति ल्य । भजात के करणे ल्युट डीप ।
मूलितायां स्त्री० । निर्गतोदहनोऽस्मात् । चौतादिवनिम्पून्ये त्रि० । निर्दिष्ट लि. निर्+दशन | उपदिष्ट प्रदर्शिते, कथिते व ! निर्देशपु० निर् +दिश-भावे घञ् । प्रशासने, आज्ञायां, उपदे गे च ।
निर्दिश्यतेऽभिधीयतेऽनेन घञ्। प्रतिपादकशब्दरूपे नाम्नि, वेतने च “काल मेव प्रतीक्षेत निर्देश मतको यथे”ति पुराणम् । कयने, छपान्त, देगानिर्गते च नि |
For Private And Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ 480 ]
निर्डन पु० निकृष्ट' धनमखात् । जरद्गवे । धनहीने त्रि० । निर्द्धारण न० निर्र्कुष्ट-णिच् ल्युट् जातिगुणक्रियासंज्ञाभिः समुदायां
देकदेशस्य पृथक्करण । यथा नराणां चत्रियः परः इत्यादौ मररूपसमुदायात् क्षत्रियजातेरेकदेशस्य सूरत्व ेन पृथक्करणम् । निर्धारित वि० निर्+ष्ट- णिच्-त । कृतनिश्वये निर्धारण -
त्रिषये च ।
निद्द न्द वि० निर्गतोइन्डेभ्यः शीतोष्णादिविरुद्धधर्म युगलेभ्यः । रागशीतोष्ण लाभालाभादिद्दन्धरहिते ।
निर्बन्ध पु० निर्बन्ध - घन् । व्याग्रहे, अभिनिथे ।
निर्बाध वि० निर्गता बाधा यस्मात् । निरुपद्रवे बाधाश्वन्ये च । निर्भय पु० निर् + भी अच् । हयश्रेष्ठे | भयरहितै
।
निर्भर न० निःशेषेण भरो भारोऽत्र । व्यतिमात्र े । तद्युक्त े त्रि० । निम्मंचिक अव्य० मचिकायाः अभावः । मक्षिकाया भावे | निर्मन्थदारु न० निर्मन्यस्य अग्नुप्रत्थापनस्य दारु काष्ठम् । घर्षणम अग्नुप्रत्थापनसाधने काष्ठे । [ अन्य योगिभ दे । निर्मम श्र० निर्गतो ममकारो यमात् । देहादौ ममतानिम्नल वि० निर्गतो मलात् । रजस्तम व्यादिमल होने, रागादिमलरहिते शुद्धिरहिते, शुद्ध े च । छात्र के म० । निर्गतोमलो यस्मात् ५० । कतके तस्य हि फल सम्बन्धात् जलमलनाशकत्वम् प्रसिद्धम् । [ कामभेदे च । निर्माण न ० निर्+मा-ल्युट् । रचनायाम्, सारे, समञ्जसे, निर्माल्य म० “विसर्जिते तु देवेशे निर्माल्य ं भवति चयादि” व्यक्त देवविसर्ज्जनोत्तरं देवदत्तद्रव्ये देवोच्छिष्टे |
निर्मुक्त पु० निर्+च-क्त | मुक्तक चुके सर्पे (खोलसका ड्रासाप) निः शोषेण मुक्तः । निष्परियहे, सङ्गरहिते, वन्यन्ये च ।
निर्मोक पु० । निर+मुच् - वञ् | सर्पकञ्चुके, (खोलस) मोचने, सब्राहे, व्याकाशे च । [नदामनि, अध्वादिनिर्गमे, मोचे च । निर्माण न० निर्+या ल्युट् ! गज्ञापाङ्गदेशे, पवन पादवन्ख
For Private And Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६४८ ] नियातन न० निर्+यत-णिच्-ल्युट । वैरराचौ, प्रतिदाने, दाने,
न्याससमर्पण च । निर्यास पु० निर्+यस-घञ्। वृक्षात् तरलतया निर्गते कालेन
__ कठिनता प्राप्त, रसे (गट्) वृक्षरसे, काथे च । [पोड़े शसरे च । निषूह पु० निर्+जह-क ट ० । नागदन्त को, हारे, निर्यासे, ग्रानियनी स्त्री नितरां लयति अहिरस्याम् त्वचि ल्य ट डीए
पृ० सर्प त्वचि (खोलन) “यथाहिनिल यनी प्रत्यस्ता मृता शत" इति श्रुतिः ।
[पायां निरुता । निर्वचन न० निर+बच-ल्युट । प्रकृतिप्रत्ययविभागेन अर्थ कथनरूनिवपण न० निर+पप-ल्यट । अन्नादीनां विभागे, दाने च । निर्वर्तित त्रि० निर्+कृत- णिच् - त । निष्पादिते । निर्वहण न० निर्वह-ल्य ट् । नायोक्तो प्रस्तुतकथाममाप्तौ, प्र..
कृताभिनयस्य निर्वाहे, नाट कसन्धिम दे च ।। निर्वाण न० निर्+या-भावे क्त नि० न । मोक्ष, प्रात्यन्तियामोशे,
निवृत्तौ, विनाश, गजमज्जने, कर्दमे च । कर्त्त रिहा । निई त,
शान्ते, मुक्त, निश्चले, शून्य, विश्रान्त च लि. | निर्बाद पु. निर्+बद-घञ् । लोकापवादे । निर्वा पण न० निर्+वप, वा णिच्-ल्य ट मारण बध दाने च । निर्वासन न० निर+वस-णिच् -ल्य ट् । नगरात् बहिष्करना, मार से,
हिंसने, विसजने च ।। निर्वाह न० निर्वह-घज । कार्य सम्पादने, निध्यत्तौ, समालो च। निर्विकल्प त्रि. निर्गसो विकल्पो जाट नेयादिविभागो विनाश..
रणतासम्बन्धो वा यस्मात् । वेदात्तोको ज्ञान याशिमार पून्य विशेष्यविशेषणतासम्बन्ध रहिते च ब्रह्मास कालविण्यास के एकाविषयके ज्ञाने, प्राचारमा विहितरतयो निर्विकल्प समाधा यति वेणी० वा कम् । तत् प्रथा मामा नापि ज्ञान निधिका मा । प्रकारतादिम्पून्यं हि वजन्यानवगाहि यत्" इतिन्यायोको अलौति? वालोचनात्म के ज्ञान हे ।
For Private And Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६४
]
नविकार पु० प्रल तेरन्य थाभावः स निर्गतो यस्मात् । जन्मा दिघ।
ड मायविकारहीने परमात्मनि । विकारपून्य त्रि। निर्वीजा स्त्री० निर्गतं बीजं यस्याः । द्राक्षाभेदे “अल्पवीजे बीजम्यून्ये
च लि । मायोक्त समाधिमे दे प्र० ।। निर्वति स्त्री० निरन-ट-क्लिन सुखे, सुस्थितौ, अस्तगमने, मोक्ष
मत्यौ च । निर्वत्त त्रि. निर्+कृत-क्त निष्पन्न ! निर्गता वृत्तिर्यस्य । वृत्तिर
हिते नि । निर्वेद पु० निर+विद-घज। स्वस्थावमाने, बहुकालेनाप्यसिङ्घ
पदार्थ निष्प्रयोजनत्वं न अनुतापे, औदासीन्य, वैराग्ये, “तदा ग नाभि निर्वदं श्रोतव्यम्स शुतस्य चे”ति गीता अलङ्कारोक्त शान्ति
रसस्य स्थायिभावे न । निर्देश पु० निर + विश-धज । भोगे, वेतने, मूर्खने, विवाहे च | निर्यथन न० व्यथ-सा ल्य र मिश्चयेन व्यथन भय चलनं वा यत्र ।
छिद्रे, शोकस्थाने, व्यप्तनादौ दुःखोत्पादके व्यापारे च ।। नियंत्रि निर्+वि+बह-क्क । त्यक्त', असमाप्त', यत् वस्तु सम्यग्रूपे
णापर्याप्तं तरिमन् च । यथा पत्त्यादीनां भत्त, धने म सम्यक् स्वत्व यथेटदानासामीत् इति न तस्य निर्यदत्त्व भवति च दौहिनादे
स्वत्व सम्यगेव पर्याप्तसतस्तविळ टम् । [निष्कासने च । नि हरण न० निःशे या हरणम् । दाहाथं शवादिहरणे, नहरि पु० निर+हृ-घञ् । निखातशल्यादेः उतरण', मल मूत्रादि
त्यागे, "आहारनिहार विहारयोगा” इति स्मृतिः । प्रतदेहस्य दाहाथं वहिर्मयने, यथे विनियोगे च | "न निहरि लियः
कुर्युरिन नि दिन् २० मिति दूरं गछति निर्न हृ-पिनि । दूरगामि
गधे । विरकर 40 । नाद गु० निव
यज । भाब्द
For Private And Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निलय पु० मिलीयते अत्र ली-अच् । ग्टहे, अायासस्थाने च ! निबचने अव्य वचननियमे । नियचने कृत्य वाचं नियम्य त्य: । निवपन न० नियतं वपनम् । पित्वाद्य इंशन दाने । निवर्तन न० उभयतो विंशतिवंशमिते बादौ "निवर्तन विंशति
वंशसंख्यै"रिति ली | नि+कृत-ल्यु ट । निवारण' । निवर्हण न० नितरां वह णं वह -हिंसायां ल्य ट । मारणे । निवसति स्त्री० नि+वस-आधारे अतिच् । ग्टहे । निवस य पु• न्युभ्यतेऽत्र नि+बम-अथच् । ग्रामे । निवसन न० न्य ध्यतेऽत्र ल्युट, । ग्ट हे | नि+वस-आच्छादने ल्य ट । वस्त्र ।
[सप्तवायुमध्ये वायुभेदे । निवह पु० नितरामुह्यते वह-घ | मम हे । नि+ह-अच । निवात पु० निवृत्तो निरु हो वा वातोऽस्मात् । दृढ़ कपचे शस्वाद्यों -
द्यकवचे, आश्रये च । वातम्यून्ये देश नि । निवात कवच पु० हिरण्यकशिपोः पुत्वस्य संहादस्य दैत्यस्य पुले
दैत्यभेदे । निवाप पु० न्य प्यते नि+प-घञ । पित्र देश न दानमत्रच ! निवास पु. नि+स-आधारे घञ्। ग्टहे, अाश्रये च "जगनिवामो
वसुदेवस मनी"ति माधः । निविड़ त्रि. नितरां विड़ति सहन्यते नि+विड़-क। मान्द्र घने
नीरचे दृढे च । निनता नासिका नि+-नासायाः विड़न । नत
नासिकायाम् स्त्रो० । निवीत न० नि+अन-क । कण्टलम्बिते य तसूत्र । व्यञ् संवनणे त
संप्रसारणादि । प्राकृतवस्त्रे । नित्तु नि+त-भावे क्ल । निषेधे, "
निन पदार्थ "इति माध्यम कर्तरि क । विरते त्रि। निवृत्ति स्त्री० नि+त-तिन् । उपरमे, विरतौ च "निष्पत्तिस्तु
महाफले"ति मनुः । निवेदन न० नि+विद-णिच लुपट । सम्मानपूर्व कं ज्ञापने, समर्पणे च !
For Private And Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६५१
निश पु० नि+विश-घञ । विन्यासे, शिविरे, यागन्तुकसैन्यनिवेशने,
उद्दाहे, स्थाने च। निवेगन न० नि+विश-ग्राधारे लुपट् । गेहे । भावे लपट् । प्रवेशे, स्थितौ च ।
रात्रौ, हरिद्रायाञ्च । निा स्वी. नितरां श्यति तनकरोति व्यापारान् शो-क प० । निश गा)मन न. नि+गम-णिव-लाट् । वा हृखः । श्रा,
दर्शने च । निशा स्त्री. नितरां श्यति व्यापारान् शो-क । रालो हरिद्रायाम, ___ "ग्रजगोपतियगमञ्च कधिन्विमगा निशा' इति ज्योति पोक्त
मेषादिरायिव च | निगाकर पु० निशां करोति क्ल-ट | चन्द्र, कुक्कट च ।। निशाचर पु० मिशायां चरति चर-ट | रानसे, श्टगाले, पेच के, साथ,
पिशाचे, चक्रवाके, चौरे च । रात्रिचरमाल लि० । डीप ।
राक्षस्याम कु नटायां के शिनीनामगन्धद्रव्ये च स्त्री० । निशा शि)त लि. नि+गो-ता वा इत्त्वम् । तेजिते तीक्षणोकते । निशान न० नि+यो-लपट । तीक्षणीकरण । निगान्त न० निशायामम्यते सम अम-गतौ कर्मणि त। ग्टहे ।
नितरां शान्त त्रि। निगापति पु० ६ त । चन्द्र, कर्पू रे च । निशिपुष्पा स्त्री० निगि रात्रौ पुष्पन पुष्य-अच् अलुक्स ! शे-.
फालिकायाम् | निशि पुष्यीत्यादयोऽप्यन । निशोथ पु. निशे रतेऽत्र नि+शी-या । अई रात्रे, रात्रिमाल । निशीथिनी स्त्री निशीथोऽस्त्यस्था इनि । राबौ । निशुम्भ पु० नि+शुभ-अच् घज वा । शुम्भासुरानुज दैत्यभेदे । __मईने च प्रागप्राप्तनिशुम्भ गाम्भवधनुरिति वीरचरितम् । निशुम्भमर्दिनी स्त्री निशुम्भ मृदाति मृद-णिनि ६त०। दुर्गायाम् निश्व य पु. निर्-चि-अन् । संगयान्य ज्ञाने निर्णये, सिजान्न, दूद
में वेति विषयपरिच्छेदे च |
For Private And Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ६५२]
निश्चल वि० नि+चल-अच् । स्थिरे, अचले, असन्भावनाविपरी
भावनारहिते च । भूमो, शाल पाञ्च स्त्री० टाप् । निशास पु० नि+श्वस-घञ् । मुखनामिकाभ्यां प्राणवायोनि:सरणे । निषङ्ग पु० नितरां सजन्ति शरा यत्र सन्ज-घञ । पारे । निपङ्गिन् बि. निषङ्ग+अस्त्यर्थे इनि | धनुई रे । निषद्या स्त्री० निधीदन्त्य स्याम् जना: सद-क्यम् । पण्य विक्रयशालायां
(हाटचाला ) हट्टे, क्षुद्रखट्टायाञ्च । निषदर पु० नि+सद-किप निघद ग्रासन तां कृपानि वरः पावरक:
-अच् । जम्बाले कद्दमे । निषध पु० नि+सद-अच् प० । कठिने, देशभेदे च सशस्थ ब० ब०।
तह शन्टपे, निषाद खरे, हरिवर्षस्य मर्यादापर्वते च पु० । निषाद पु० निधीदति मनः, पाप वा यस्मिन् पद-घज । "निषाद
रौति कुञ्जर” इत्य त तन्त्रीकण्ठोयिते स्वरभेदे, च गडाले, बाल
णात् जड़ायां प्रदायामुत्पन्ने पारशवाख्ये वर्गसङ्करे च । निषादिन पु० निषादयति उपवेशयति हस्तिन' नि+सद-णिच् णिनि ।
हस्त्रिपाले । निषिद्ध लि. नि+सिध-क्त | निषेधविषये, इष्टसाधनताचमनिप्रेधकेन
नजपदेन, लिङाद्यनुषक्तनजपदेन वा बोध्य, पदार्थ बाधिते च । निषेक पु० नि मिच-घञ् । गर्भाधाने "निकादि श्मशानान"
मिति मनुः । निषेध पु० नि+सिध-घज । निवृत्ती, प्रतिप्रेधे, मजादिना बोधितार्थे । निष्क माने चु० श्रात्म. सक० सेट् । निष्कयते अनिनिकात ।
प्रादिभ्यो न प त्वम् । निक पु० न० निश्चयेन कायति के-क | शास्त्रीयघोडशमाघकपरिमि
ससुरानामष्टाधिकशते, व्यवहारिकरूपके दीनारे, (टाका) चतुर्भिः सुवर्णपरिमिते मानभेदे, घोडाहम्मे (काहन) परिमाणे, पक्षोभप्रणे,
हेममात्र पल परिमाये च । निष्कण्ठ पु० निर्गत: कण्ठोऽस्मात् । स्कन्धम्यून्ये वरुणाख्ये द्रुभे ।
For Private And Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ६५३ ]
निष्कर्ष पु० निर+जप - घज । इयत्तापरिच्छेदे, निश्चये च | निष्कल वि. निर्गता कला यस्मात् । कलापून्ये, नटबोये च ।
ग्राधारे पु० । कलाऽवयवस्तच्छन्थे ब्रह्माणि न । 'निष्कल स्याहितीयम्" ति एराणम् । विगतालवायाम् वृद्धायां स्त्रियों स्वी
हा गौरा० ङीम् । निष्कासित लिक निम+ पास -गतो पिच -क । नि:सारिते । निकट पु० नि: गट -क । ग्टह तमीपस्य उपयने, केदारे क्षेत्र, राजाम् अन्त: पुरे च ।
[डीए एलायाम् । निष्क टि टो) स्वो० कुट --इन कौटिल्यम् निर्गता कुटिर्यस्याः वा निका षित त्रि. निर +-क्ल | खण्डिते, निस्त्वचीकते च काकेनिष्क मित” मिति गङ्गा रतयः ।
जाते रन्धे कोटरे । निकह पु० नि:शप्रेण काहयते विसापयति कु-ह-क । वृक्षादिस्थे स्वयं निष्क ति ली० निर्+क-कन् । निस्तारे, निर्मुलो, पापादिभ्य उड्वारे ___च "इतन्न नास्ति निष्क तिरिति समृतिः । निकष्ट त्रि. निर+प्रत । सारांशे । निकोपण न० निर्+ रट । अन्तरवयवानां वहिनि:सारणे। निष्क म १० निर+क्रस-घन । बुद्धिसम्म छौ, निर्गमे, दुष्क ले च । निष्क मण न० निर् + क्रम-ग्नुपट् । बहिर्गमने, चतुर्थे मामि शियो:
कर्तव्ये संस्कारो दे च "चतुर्थ मासि कर्त्तव्यं शिशोर्निपक्रम
वहा"दिति मनु । निया स्त्री. निन-स्था-अङ् । नाच्योलार प्रस्तुतक घास मानौ, निमत्तो,
नाशे, अन्न, याचजावाम, उत्कर्ष, व्यवस्थायाम्, लगे, ब्रते, गरुशुप्रादौ, तत्परतायां, धर्मादौ श्रदायां च लोकेऽसिन् द्विमिथा निति गीता । निश्चयेन रिसतौ च "तेषां निछ तु तानमी"ति गीता।
व्यञ्जने । निष्ठान न० निछीयतेऽत्र स्था-लुपट । भलाद्यन्नोपसे चने दध्यादौ निछी छि)य पु० नि--छिप-घज वा दीर्घः । मुखेम समनिरसने ।
पद, या दोघ । निश्विननिछेत्रने एते अन्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६५४ ]
निष्ठुर न० नि+स्था-उरच् । परुषवाक्ये । कठोरे, त्रि० । “गुह्या
नमेध्यशब्दानां वचन निछुर विदुः । यदन्यद्वा वचो नीचं स्त्रीपुं
समथ माश्रय"मित्य को, अस्लीलवाक्य म० । तत्तहिशिष्टे त्रि० । नियत लि० नि+टिव-त । चित। [निपुणे, पारङ्गते च । निष्णात वि. नितरां स्नातः पार गतः शुद्धो वा नि+ना-क्ल षत्वम् । निष्पक त्रि. निरतिशय पकम् । अतिशयेन पक काथिते दशम
लादौ । पक पाक: निरा० स० | पाकशून्ये लि। निष्पत्ति स्वी० निर+पद-निन् । समाप्तौ, सिद्धौ च । निष्पत्रातति स्त्री० पत्र पुसमस्या स्ति अच् पत्रः शरः तस्यापरपा
निष्कासन सपत्रं ततः कृत्रि । “सपलनिष्पत्राभ्यामत्यन्तव्यथनें"
इति डाच-तिन् । यतिव्यथायाम् । निष्पत्रिका स्त्री निर्गतं पत्र यस्याः ५ व०। करीरबच्चे (टाउरकाटा) निष्पन्न नि० निर्+पद-क्त । सिद्धे, समाप्त च । निष्परिग्रह लि० निर्गतः कन्याकौपीनपुस्तकाद्यतिरिक्तः परिग्रहोऽ.
स्मात् । परमहंसे परिव्राजके । त्यक्तसङ्ग लि . निष्याव पु० मिष्यते तुपाद्यपनयनेन शोध्यतेऽनेन निर+पू करणे
घा । सूर्पादिवायौ तेन हि खल स्थधान्चादिक कडङ्गरादिभून्य करोति | कर्मणि घज । कडगारे (बागडा) राजमाघे
(वरवटी) श्वेतशिम्बिधान्ये, शिम्बीमात्रे च । निर्विकल्प त्रि० । निष्यावक पु० निर्+पू-ण्वुत् । श्वेतशिम्बग्राम् ( यरवटी ) श्रौसादिव,
हिन्ये वि० । निष्यावी स्त्री० निर्+पू-घञ् गौ० । श्वेतशिम्बीधान्य (वरवटी) । निष्य ह लि. नियत्ता स्प हा यस्य । वैपायके सुखे इछापून्य ! निष्यष पु० निर+पिष-घ । संघर्ष । निष्प तिभ वि० निर्गतः प्रतिभायाः । जडे, अज्ञे, प्रागल्भ्य रहिते च । निष्प वाणि वि० प्रोयन्तेऽस्यामनया वा प्र+बेञ् ल्युट् डीप प्रमाणी
तन्त्रबायशलाका निर्गत प्रवान्याः निरा० स० । नवास्तरे, अभिनवे । (ताल काटा) वसने ।
For Private And Personal Use Only
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ६५ ]
निष्फल वि० निर्गत फल यस्मात् । फलरहिते । पलाले फल शून्य धान्यकाण्डे, (नाड़ा) पु० । विगतास वायां स्त्रियां स्त्री० । निस् अव्य० निर्जतो-किर ट० । निषेधे, निश्चये, साकल्य े, अतीते च निसर्ग पु० मि+स्सृज - षञ । स्वभावें, स्वरूपे, सृष्टौ च ।' निसिन्धु पु० नितरां सिन्धुरिव द्रवपलादिमत्त्वात् । सिन्धुवारे (निसिन्दा) निसूदन म० नि+हृद-ल्युर् | मारणे बधे |
`
निता खी नितरां स्मृता सृ-त । वितायाम् (ओड़ि) । निस्सृष्ट वि० निस्सृजक्त । न्यस्ते, मध्यंस्थे च ।
निस्सृष्टार्थ पु० " उभयोर्भावसनीय सयं वदति चोत्तरम् । मन्दिष्टः कुरुते कर्म निसृष्टार्थस्तु स स्मृत" इत्युक्त दासभेदे ।
निस्तर्ण न ० निर्+तृ- करणे लुट् । उपाये । भावे ल्युट् । निस्तारे, पारगमने, तरणे, निर्गमे च ।
निस्तर्हण न० नि । स्तृह - हिंसायां ल्युट् | मारणे ।
निस्तल वि० निरस्त तल प्रतिष्ठा यस्य । वर्तुले, सलम्पून्य े, चले च । गौरा० ङीप् । घटिकायाम् स्त्री० । नितरां तलम् । तले न० । निस्तार पु० निःशेषेण तारः पारगमनम् । उद्धारे, पारगमने, [तस्य हि चूर्ण चीरवत् शुम्भ्रम् । चौरमित्र शुभ्रं यस्य । गोधूमे थिच्-त | लम्बिन्होने कृते तण्डु -
!
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अभीष्टप्राप्तौ च । निम्तुषक्षीर पु० निस्तुपमन्तः शस्यं निम्तुषित लि० निस्तु + कृतौ लादौ, लघूकते, त्यक्त े च ।
S
निस्त्रिंश पु० निर्ग तस्त्रिंशदुभ्योऽङ्गुलिभ्यः च् समा० । खड्गे, त्रिंशदङ्गुल्यधिकस्यैव खङ्गत्वात् ततो न्यूनत्व कुरिका । तत्तुल्यहिंमकत्वात् नि ये वि० [हीभेदे | निस्त्रिंशपत्रिका स्त्री० निखिंशद्रव पत्त्रमस्त्यस्याः ठन् | ( मनसा ) निस्त्रैगुण्य • निष्क्रान्तः त्रैगुण्यात् त्रिगुणकार्थ्यात् संसारात् त्रिगु काय्य भ्यः कामादिम्यो वा । कामनादिशून्ये संसारातीले च “ निस्त्रैगुण्यो भवार्जुने ति गीता । निस्नेहफला स्त्री॰ निस्ते हं स्न ेहन्यं फलं यथा । श्वेतकण्टका
For Private And Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
निस्य (थ)न्द पु० निस्य (व्य)+न्द-घञ् वा पत्यम् । स्यन्दने पत क्षरण
निष्क्रान्त स्वन्दन यात् । स्यन्दनम्पून्य त्रि। [अपक्षरणे च | निस्त्र (स्त्रा)व पु० निरनु-अप, संज्ञायां घन, वा । भक्तमण्ड (माड़) निस्व स्वा)न पु० निखन-'अप घञ , वा । शन्दे । निहनन न० नि- हन ल्य ट् । बधे । निहव पु० नि+हे-अप सरप्रसार गच्च । अाह्वाने । निहाका स्त्री नियतं जहाति भुवं हा कन् न हब । गोधिकायाम निहित लिक नि+धा-क। स्थापिते, गुप्त, स्थित, निक्षिप्त च ।
नितरां हितः। बत्यन्तहिते ।। निहव पु० नि-ए-अप । शाचे अन्यथा स्थितस्य वस्तुनोऽन्य पात्वेन
सूच ने अपला! ,-लिन् । अपङ्ग तिरप्यत्व । निनाद पु. नितरां हादः नि+हद-घज । अव्यको शन्दे । नीकाश पु० नि+काश -घञ दीर्घः । निश्श्ये । पचाद्यन् । महेश
किन्तु निभादिवत् पर पदस्थत यै वास्य प्रयोगो नान्य या वज्जनीकाशा इत्यादि।
[चोर नाम के गन्धद्रव्ये पु. । नीच त्रि. निकृष्टानी लक्ष्मों चमति च-ड ! पामरे, निम्न वामने च नौचभोज्य पु० ३त | पलाण्डौ । पामरभज्यमाले एक नोचैम अव्य० निकृष्टं चीयते चि-डैसि दीर्घश्च । नीचे, अल्पे, कुठे च नीड़ पु. निश्चिता दूलन्स व दूल-क उलयोरकयात् नस्य ड । निवास
स्थाने पक्षिणां कुलाये च ।। नीड़ज पु० नीडे जायते जन-ड । विहगे नीड़ोद्भवादयोऽप्यत्र । नीति स्त्री • नीयन्त उन्नीयन ऽर्था अनया नी-क्तिन् । शुक्राचार्या
शक्तशास्त्र विद्यायां काय कारणयोरभेदात् तच्छा रहे च । मावे तिन प्रामणे ।
भारत हिल पहेशाही शास्ते । नीतिशास्त्र न०नीतिबोधकं शारखं शा० गुमाएकसामन्दकाम चतन्त्र महानोध्रानो न० निश्चयेन धरति दृणोति या जलाद-- वा
मूल ० क दीर्घः । पटलप्रान्तमागे । वने, नेमी चन्द्र, रेर.. तीनक्षले च !
For Private And Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ६ ५७ ]
नीप पु० नो-पक् । कदम्व बन्ध के, नोलाशोक े च ।
नीर न० नी-रक, निर्गतं रादग्नितो वा " यग्ने राग्नि इति” तेस्तस्या
जन्य वम् । जले, रसे च ।
नीरज न० नीरे जायते जन-ड | पद्म े जलजातमात्र लि | जलजन्तु दे पु० (उदवेराल) । नोट् पु० गोरं
७
6
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
3
मुक्तायां कुष्ठशेषधौ च ।
ददादि दा - मेघे, पुस्तके च । निर्गतोरदो
दन्नोऽस्मात् । दन्तशून्ये ति० ।
मोरन्थ वि० निर्गत रन्ध्र ं यमात् । सान्द्र े धने | नोरस पु०
1
निःसरन् रमो यस्मात् । दाड़िमे । हम होने वि० "नीर - मतरुरय”मित्य ुद्भटः ।
नोराजन न० नीरस शान्त्य दकस्य अजनं क्षेपोऽत्र नि०, निःशेषेण राजनमत्र वा । दीपादिना सत्कारे निर्मञ्छते, " पञ्चनीराजन कु यत् प्रथमं दीपमालया । द्वितीयं सोदकालेन तृतीय' धौताससा । श्चूताश्वत्यादिपत्त्रख चतुर्थं परिकीर्त्तितम् । पञ्चमं प्रणिपातेन साष्टाङ्ग ेन यथाविधी " 'त्य क्तदिशा दीपा दभिः पञ्चवारसंस्कारे बाराबिके, ग्राश्विननासादौ घोटकादेः पूजन विशेषे च ।
नोशजना ० निःश ेषेण राजना राज - खिच् - युच् । दीपादिना - संस्कारे “नीराजनां जनयतामिनि” नैषधम् । वाजिनीराजनावि धाविति रघुः 1
-
नोरुज स्त्री ० निवृत्ता रुक | स्वास्थे । निर्गता रुक यस्मात् रोगरहिते |
बोरुज न० निवृत्तः रुजा यस्मात् ५ ० । कुष्ठोषधौ (कुड़) नील ५० नील वर्णे क । इलावृतवरियोत्तरस्थे रम्य वर्षस्य मय्य
T
दापर्वते, भारतवर्षस्थे पर्वतभेदे, वानरभेदे, निधिभेदे, लाञ्छने, यच े, "चरणानि मुखं पुच्छ यस्य तानि गोपतेः । लाजा
रससवर्गञ्च तं नीलमिति निर्दिश े दि” त्यक्त े, “लोहितो यस्तु वर्णनः
7
四 व पाण्ड ुरः श्वेतः | खुरत्रिषाणाभ्यां स नीलो दृष उच्यते” इत्यक्त े च वृषभ दे, "नीलं वा उपजेदिति वायुपुरागम् !
"
For Private And Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ६५८ ॥
कषणवणे च । तइति वि० । यौषधो स्वी० कोप । नील्या रक्तमन् । नीलीरने लि । इन्द्रनीलमणौ (नीलम) तालीशपत्वे,
विन, मौयोराने च (तुते) न० । नीलक न० मील दूब कायति के-क । (कालालवण) काचलवणे, वीज
गणितोलायां यावत्तावन्मानज्ञापनार्थायामव्यक्तराशि ज्ञायां, लौह
भेदे च । व्यसनचे पु० । नीलकण्ठ पु० नीलः कण्ठोऽस्य । "क्षीराब्धे मैथ्यमानाच विप्रे हाला
हलोयभूत् । हरेण धारितं कण्ठे नीलकण्ठस्ततो हर” इत्य ने शिवे, मयुरे, दात्य हे, ग्रामचट के, खाने, पोतसारे-चन्दनभेटे
च । मलके न० । नीलकन्द पु० नोल: कन्दो मूलमस्य | विषकन्द, महिपकन्द च वृक्ष जोल कुर गठक पु० कर्म • । नील झिण्ट पाम् । नीलझिण्टीत्यप्यत्र । नोलताल र तल मेव तालं नील तालमस्य । हिन्नाले, तमाल वृक्षे च । नीलदूर्वा स्ती० कम । हरितवर्गदूर्वायाम्। [त्रि । नौलध्वज पु० नीलाकारो ध्वज दूव । तालहक्ष। नीलध्वजयति नीलनिर्यासक पु० नीलवर्णो निर्याभो यग्य कप । नीलवर्गाऽसन न ।
भीलवर्ण निर्यासे पु० । ६० । तद्दति नि । नोलपत्र न० नीलं पत्रं पर्ग' पुघ्न दल वा (पाड़ि) यस्य | नीलपण
कुसुदे, गुण्डटण', अश्मन्त कव ने नीलामनाक्षे दाडिमे च । कर्म
नीलवर्णपणे न० ६० तहति लि० । नीलपुष्प पु० नीलं पुष्यमग्य । नीलङ्गराजे, नीलाम्लाने च । प्र
न्थि पणे न० । अपराजितायां स्त्री० । अतस्वां (म सना) डोप !
स्वार्थ कन् तवैव । नौलफला स्वी० नीलं फलं यस्याः । जम्ब वृक्ष । नीलमणि पु० कर्म । (नालम) इन्द्रनील मगो । नीलमाष पु० कर्म । माप्रमे दे (काल कलाद) । नीललोहित पु० नीलः कण्ठे लोहितः के गेषु शिवे नदुद्देश्य
ब्रतभेदे, क पा रक्त मश्रिते व ण च । तइति त्रिकर्म। जवां ही।
For Private And Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६५८ ] नीलवर्षानू पु० वर्षायां भवति भू-क्किप कर्म । कृष्णवर्ण मूर्खाल'
तायां, कृष्णभे के च | नौलवल्ली स्त्री० कर्म० । वन्दायाम् (परगाछा) । नौल ली वस्त्र नील्या रक्त नीलं कर्म नील्या वा रक्त वस्त्र शाक० ।
नोलमा रञ्जिते वस्त्रे “नीलोवस्त्र म स्स शेति स्मृतिः । नील.
वसनादयोऽप्यत्र । ईव० | तहति त्रि । नीलरन्त न० नील वृन्तमस्य | ढले । . नौलत्रुषा स्त्री० नीलवर्ण पत्र पुष्प फलं च वर्धति प्रसूते वृष-क । वार्ताकी दे ।
[मरखी”ति तरस्तोत्रम । नील सरस्वती स्वी० द्वितीयविद्यायां तारायाम् । “मातीलनोलमार पु० नीलः सारोऽस्य ! तिन्दुवृक्ष (के द)। [ योऽप्यत्र नौलसिन्दुक पु० कम । कृष्णवर्ण सिन्दुवारे नीलसिन्दुवारादनीलाञ्जन पु० कर्म । सौवीराजने (तु ते) । . नीलाम्बर न० नीलमम्बरं यस्य । बलदेवे, शनैश्चरे च । कर्म० । नी. ___लीरके वस्त्रे न०। ६ब तहति वि.। नीलाम्ला पु० ईषत्कालेन म्ना यति प्रा+म्ला-क कर्म । नीलशि___ण्टयाम् । तस्या हि पुष्णमल्पकालेनैय गलति । नीलाल पु० कर्म । श्यामवर्णकन्द अालुभेदे । नौलासन पु० कर्म । (पियासाल) नभेदे ।। नौलिनी स्वी• नीलोवर्णोऽस्त्यस्याः इनि । बोलीचे कृष्णविति नौलोत्पल न० कर्म० । इन्दीवरे सौगन्धिके नीलवर्ण कुमुदे । नोवाक पु० नियतं वाको वचनं वच-घज दीर्घः । महार्घ हेतो र्धान्य . गञ्जयादरे ।
[कडङ्गरीरि" त रघुः । नौवार पु० नि+-धज दीर्घः । टणाधान्यभेदे 'नीवारपाकादि नोवि(वी) स्त्री. भिव्ययति निधीयते वा नि+ये इन् यलोप: दी?
डिच्च वा डीप । यणिजा मलधने, कटीवस्त्रवन्धे च “नीवि पनि प्रणिहिते उ करे” इति मा० ३५० ।
[ पदे । नीत् पु०स्ती नियतं वर्ततेऽत्र नि+यत-किए दीर्घ: । देश, जन
For Private And Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६६० ]
लौर ए० नितरां शोर्खेते हिमानिलावलानेन वा नि+गृ-षज्
दीर्घः । हिमानिलनिवारण प्रावरण काण्डपटे च (कानात्) । नीहार पु० निहियते नि+हृ-घञ् दीर्घः । घनीभूते शिशिरे, हिसे च | नु अव्य० नुदति नौति वा मित०ड़ । विकल्प, कानुनये, अतीते, प्रम े, हेती, वितर्क, अपमाने, अपदेशे, अनुतापे च ।
नुड बधे तु०कु०प०सक ० • सेट् । नुडति ग्रहीत् | म णत्वम् | नुति स्त्री० नु- क्तिन् । स्तवे, प्रणामे च ।
नुत्त (न) त्रि० नुद-क्त तस्य वा नः । प्रेरिते, क्षिप्ते च । नूतन लि० नव एव नव+तन नवस्य नः | व्यभिनवे नवीने | नूनोऽप्यत ।
ल ।
नूद पु० नुदति पापं क पृ० दीर्घः । अश्वत्याकारे ब्रह्मदारुणि वृत्रं । नूनम् अव्य० नु+ऊन-कामि । वितर्के, निश्चिते, अरण े, वाक्यपूरण े, उद्योतने च | [ पादाङ्गदे । नूपुर न० नू-किप् नुवि पुरति पुर - अन्तगमने क | ( नेपुर ) 'नृ पु० नी-ऋन् डिञ्च । मनुष्ये, पुरुषे च । जातौ ङीप् | नारी मृग पु० इच्खाकुवं श्येन्द्रपभेदे ।
करोटिका स्त्री० इतः । नरकपाले ।
މ
नृचक्षस् ए० नॄन् चष्टे पश्यति भच्यत्व ेन चच्च–व्यखन् न ख्या देशः । राक्षसे । [नति । मृत नर्त्तने दि० पर ० डाक० सेट नृत्यति ग्रनतत् नर्त्तिष्यतिनृत्त (त्य) न० न्टत-क्त क्यप् वा । तालमानयुक्त सविलासाङ्गविक्षेपरूपे नर्त्तने ।
For Private And Personal Use Only
नृप ए० नॄन् पाति पा– क । “चतुर्योजनपर्यन्तेष्वधिकारी न्टपो भवे” दिव्य क्त राजविशेष े, राजमात्र च ।
नृपकन्द पु० कन्दानां न्टपः श्रेष्टः राजद० । राजपलाण्डौ ।
नृपति ० ६० । कुवेरे, राजनि च ।
[दयोऽप्यल |
नृपद्रुम पु० द्रुमाणां दमः राजद° । राजदृचे बारग्वधे राजधान
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६६१ ]
प्रिय ० ० । ( वेड्याश) वंशभेदे तस्य दुर्गवेष्टनकारित्वात्तत्प्रियत्वम् | राजपलाण्डौ, शालिधान्ये, आत्रे च | राजवल्लभे वि केतकयां राजखर्जूर्याञ्च स्त्री० ।
नृपप्रियफला स्त्री० न्टपप्रियं फलं यस्याः । वार्त्ताक्रियाम् । [ याञ्च नृपसभ० पानां सभा शाला संहतिर्वा । राजसमूहे राजास्पदशालानृपोचित पु० न्टपेषु उचितः । राजमाषे । राजयोग्य लि० । नृयज्ञ पु० नृणां यज्ञः । व्यतिथिपूजने । नरयन्नादयोऽप्यत्र । वराह पु० ना वराहः । अंशाभ्यां मनुष्याराहाकृतौ भगवदवतारभेदे नृशंस लि. नृत् शंसति शन्तु हिंसायाम् यण् । घातके,
क्रूरे, पर
द्रोहिणि च ।
नृसिंह पु० ना सिंहः । अंशाम्यां मनुष्य सिंहाकतियुक्त भगवतोऽवतारभेदे न नीती क्रादि० पादि० पर ० सक० सेट्| न्नृणाति अनारीत् व्यग्णोपदेशत्वान्न गत्वम् । [नरयति । न. पत्वम् ।
नये वा०
नृ पर० सक० सेट् घटा० | नरति अनारीत् | णिच् ने क ० निज - शुद्धौ - खुल् | रजके | शोधकमात्त्रे त्रि० ।
ने त्रि० नी- तृच् । प्रभौ, निर्वाहके नायके, प्रवर्त्तके, प्रापके, च
स्त्रियां ङीप् । निम्बट े पु० ।
1
नेत्र न० नयति नीयते वाऽतेन छन् । मन्यनदामनि, वस्त्रभेदे, वृक्षमूले, रथे, जटायाम्, नाड्याम्, शलाकायाम्, चतुषि च । प्रापयितरि नयनसाधने, प्रवर्त्तके च [ चर्ममये नेत्रपुटे | नेचच्छद पु० नेत्र शव्यते अनेन छद पिच् क हखः । नेत्र पिधाय के नेत्रपर्यन्त पु० जेलयोः पर्य्यन्तः कोण : सीमा । अपाङ्ग । नेत्रमत न० ६० । चक्षुर्मले दूषिकायाम् ( पित्रुटि) |
नेत्ररञ्जन न० गेल े रज्ये ते व्यनेन रन्ज- करणे ल्युट् | कब्जले । नेत्ररोगहन् ९० नेलरोग' हन्ति हन - किम् | रश्चिकालीष्टच्च तस्य हि नेत्ररोगनाशकत्व ं वैद्यके प्रसिद्धम् ।
नेत्राम् ० ० | चतुर्जत अवधि ।
५
For Private And Personal Use Only
f
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६६२)
नेत्रोपमफल पु० नेत्र उपमा यस्य ताट शं फलमस्य । (वादाम) सत्तभेदै नेत्रौषधि)धी स्त्री० ६ त० वा डीप । अजशृङ्गयाम् (गाड़रशिङ्गा) । नेदिष्ठ लि. अतिशयेनान्तिकः इष्ठन् ने दादेशः । अतिशयनिकटस्थे । नेदीयम् त्रि. अतिशयेनान्तिक: ईयसुन् नेदादेशः । अत्यन्त समीपस्थे । नेपथ्य न० नी-विच् नयः नेतुः पथ्यम् । भघणे, वेश, वेशस्थाने नाट.
कादेर भिनयाथ सज्जाभमौ च । नेपाल पु० स्वनामख्याते “जटेश्वरं समारभ्य योगेशान्न महेश्वरि ।
नेपालदेशो देवेशी"त्य के देशभेदे । नेपालकम्बल पु० ६ त° । कुथाख्ये चित्रकम्बले । नेपालनिब प० त० । ज्वरान्तके निम्ब, निम्बभेदे च । नेपालमूलक न० त० । हस्तिकन्दमडशे मूलभेदे । नेपालिका स्त्री० नेपाले भवा ठन् | मन:णिलायाम् । नेम पु० नी-मन् । अवधौ, काले, अ, प्राकारे, कैतवे, गत्ते, नाय,
अन्यस्मिन्निन्यर्थ च । अर्वाथै ऽस्य सर्वनामता ।। नेमि पु० नी-मि । तिनिश । कूपममीपे- रज्जुधारणार्थं त्रिकाल - ____ यन्त्र , चक्रान्त च । (रथ चक्रस्य भूमिस्पर्शनयोग्य भागे) कूपान्ति
करणे-समानस्थलभागे स्त्री० वा डीभ । नेमिश न० ब्रह्मणा सृष्टस्य चक्रस्य नेमिः शीर्य तेऽल - ड । नैस.
शारण्ये क्षेत्र । स्वार्थे ऽ । नैमिशमप्यत्र । कभेद त्रि. न एके अनेके नशब्द न सुम्सुमेति स० नै के भेदा यस्य ।
छानेकप्रकारे उच्चावचें। भैगम • निगम एव प्रनाद्यण | नीत्याम, उपनि प्रदि का विद्यावान,
तत्प्रतिपादके-वेदान्त च । निगमे भय अगा | पनि गजले, नागरे व नैचिको स्त्री० नीचरशद्ध चरति ठक् टिपः गौ० ङीघ्र । __ 'उत्तमायां गयि । नैत्य (त्यिक न० नित्यमनुछे यम कन् ठन् या | नित्यानु ये. “नेता
(त्य)कान्त भुजिक्रियेनिति स्मृति: । नेण्य(प) न० म० निपुरणस्य भावः ष्यञ् अगा वा । दचा तायाम !
For Private And Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६६३ ]
नैमित्तिक लि. निमितादागतम् ठक । पुत्र जमादिनिमित्तमाश्रिय
विहिते जातेश्यादौ नित्य नैमित्तिक चरे”दिति स्मृतिः । नैमित्तिकलय पु० कर्म • “चतुर्युगाहनान्ने ब्राह्मो नैमित्तिको
लयः” इत्य त ब्रह्मदिनावमाने जगतां प्रलये । नैमिष न० तोय भेदे निमेण विष्णु ना तत्रासुरविनाशात् तथात्वम् । नमेय पु० नि+मि-यत् खार्थेऽण | विनिमये परीवत्त । लेयग्रोध न० न्यग्रोधस्य विकारः अण तस्य नल क् । वट फलादौ । नैयायिक लि. न्याय वेत्त्यधीते वा ठक् । न्यायज । नरन्तर्य न० निरन्तरस्य भाव : ष्यत्र । अबिच्छेदे । नैराश्य न० निराशस्य निष्कामस्य भावः ष्यत्र । अाशाम्पून्य त्व नै
राश्य परम सुख"मिति पुराणम् । मऋती स्त्री० नि तेरियम् अश् । दक्षिणपश्चिमायां विदिश ___"ने तों दिशमाश्रये” दिति स्मृति: । नेमल्य न गिर्मलस्य भावः यज । निर्मल त्व' स्वच्छत्ये । “विषयेष्व
तिसं रागो मानसो मल उच्च ते । तेष्व व हि विरागस्तु नैर्मल्य
समुदाहृत मि"त्य के विषयवैराग्य च | नैवेद्य न० निवेद निवेदनमहति ध्यञ् नि+विद-णिच् कर्मणि यत्
खाये यण वा । “निवेदनीय द्रव्यन्तु नैवेद्यमिति, कथ्यते” इति
रून त्य के देवतोद्दे शेन त्यक्तव्ये द्रय। बैबध पु. निपधानां जनपदानामयं अण् । नलनामनि-भपतौ, तद
धिकृत्य कृते ग्रन्थे, न० । तद्दे शमवे तत्सम्बन्धिनि च त्रि० ।। नैष्कर्म्य न० निश्कर्मणो भावः । विधिना सर्वकर्मत्यागे 'न कर्मणामनारमात् नै कम्य"मित गीता। [ध्यो, टङ्कशालायां नियुक्त । नैष्किक पु० निष्क हेम्नि दीनारे तदगारे ग्टहे नियुक्तः ठक् । कोपानैष्ठिक पु० निठा संसारसमाप्तिः प्रयोजनमस्य ठक् | ब्रह्मचर्य ण
यावजीव गुरुकुलबासिनि-ब्रह्मचारिभेदे । निश्चल तयास्थिति: निष्ठा तत्रासक्तः ठक् । निश्चलायां स्थितौ सतो त्रि. स्त्रियां डीप नटिकी ।
For Private And Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६६४ ]
नैसर्गिक त्रि. निसर्गेण स्वभावेन निर्छ तः ठक । स्वाभाविक । नैस्विंशिक वि. निस्विशः प्रहरणमस्य ठक् । खगने यो झरि । नो अव्य० नह-डो। अभावे । नीचेत् अव्य० नो च चेन छ । निषेधे । नोपस्थाट त्रि. न. उपतिष्ठति स्था-टच । दूरस्थे । हीने "अन्न
__ वादी क्रियाद्देषी नोपस्थाता निरुत्तर" दूति समुत्य के दुष्टचा दिभेदे । नौ स्त्री० नुद-डौ। जलोपरि लवनसाधने तरणिभेहे। स्वार्थ कन् ।
नौकायन वार्थे । नौकादण्ड पु० त० । नौकायाः चालनार्ये पायव काट दण्ड (दांड़)।
[न्य ककृतिरप्यनाथ । न्यकार पु० न्य+क-घञ् । नीचकरण तिरस्कारे च । तिन् । न्यग्रोध पु० न्यक् रुवि रुध-अच् । यटचा, शमीटन वाहय
विस्तारकतव्यासरूप परिमागो (बांजो) सर्वाणि न्यकत्य स्थिते विष्ण,
विषपण्या मोहनौषधौ च मूषिकपण्या स्ती० कीम् । न्यग्रोधपरिमण्डला स्त्री०"स्तनौ सुकठिनौ यस्या नितम्ब च विशा..
लता । मध्य क्षीणा भवेद्या मा न्य बोधपरिमण्डले"त्य कला णायां नामि ।
गभेदे च । न्यङ्गु पु. नितरामञ्चति नि+अन्च-उ कुस्वम् । मुनिम दे, बारा न्यङ्गभूरुह पु० न्यङ्गुरिव भूरुहः । श्योनाने । तस्य बद्धगृङ्गा
कारत्वात्तथा त्वम् । न्यच वि. निम्नमञ्चति नियन्च-किन् । नीचे निम्ने ! ज्यञ्चित लि. निअिन च-क्त । अधःक्षिप्त । न्यस्त त्रि. नि+अम-क्क | क्षिप्त त्य, विटे, निहिते च । न्याद पु० नि+अद-घञ् न घसादेशः । भोजने । न्याय पु• नि+ई-इन् वा घञ। उचिते गौतमोक शास्तभेदे, तदुक्त
प्रतिज्ञादिपञ्चकप्रातिपादिकवाक्यविशेघे, नोती नयोपाये, भोगे,
युक्तौ, युक्तिमलदृष्टान्तभेदे च । न्याय्य त्रि० न्यायादनपेत यत् । उचिते, युक्तियुत च ।
For Private And Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भ्यास पु० नि-+अस-कर्मणि, मावे या घञ् । स्थाप्यद्रव्ये ( गच्छित ) ___ अर्पणे विन्यासे, संन्यासे च ।
[अतिप्रिये च त्रि। न्युल पु० नि+उल-अच् । सामवेदाघु घटसु प्रणवेषु | मनोहरे, न्युज वि. नि+उज-घञ् कृत्वाभावः । अधोमुखे कुअ । । कुजो ) ___ यसपात्रभेदे (दर्भमयम्न चि) पु० । कर्म रङ्गफले न० । न्यू न लि० न्यूनयत नि+अन-परिमाणे अन् । ऊने गझ च ।
प पु० पत. पा-वा ड पवने, पातरि, पर्ण, पाने च । पक्का पु. पचति पच-किप करण-अच् कर्म० । शबरालये। पक्विन त्रि० पच-लि-ततो-मम् । पाकनि त । पक्क त्रि. पव-का तम्य व: । परिणते, दृढे, विनाशोन्मुख, तपाके च पक्कलत् पु. पकं करोति स-किप । निम्बरले । पक्ष परिग्रहे चु० उम० मक० सेट् । पनयति ते अपपक्षत् त । पन्न परिर हे अद० चु• उभ० सक० सेट् अयं भ्वादिश्च पर० ।
पक्ष त पक्षायति ते अपप'शत् त अपक्षीत् । पक्ष पु. पन-अच् । शुक्रवष्णप्रतिपदादिपञ्चदश्यन्त पञ्चदशतिय्यात्म के
काले, खगानां पतत्त्रे (पाका) शरस्य पङ्क्षस्थे पत्र, केशात् परः । सम हाथै, यथा केशपन इत्यादि। पार्श्व, ग्टहे, न्यायोक्त संदिग्धसाध्यवति पदार्थे, यथा पर्वतो वह्निमान् । विरोधे, बले, सहाये..
सख्यौ, चुल्लीरन्ध्र राजकुञ्जरे, खगे, बलये, समूहे, पिछे, देहा., च। पक्षक पु० पक्षव कायति के-क | पाद्वारे (खिड़की) । पक्षता स्त्री॰ पक्षस्य भावः । न्यायोक्त अनुमानेच्छाभाव समानाधि
करण साध्यवत्तानिश्चयाभावे यत्र वमादिक साध्यते तत्र धर्मिणि वहिमत्त्वनिश्चयामाचे एव पनत्व तत्र सनिश्चयसत्त्वे तु अनुमाने -
च्छामत्त्वएव पनता नेतरथेति ल्याये स्थितम् । यक्षति स्त्री० पन्नस्य मलम् ति | पक्षारम्भके प्रतिपदि तिथौ खगानां
यक्षस्य मले च ( डाना ) ।
For Private And Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ 444]
पक्षद्दार न० पचे पार्श्वे द्वारम् । (खिडकी) पार्श्व द्वारे | पक्षपात पु० पक्षे अन्याय्य साहाय्ये पातः अभिनिवेशः । अन्यायमा हाये पक्षपातिता स्वी० पचपात + अस्त्यर्थे इनि तस्य भावः तल् । माहाय्य करणाभिनिवेश, पचाभ्यां पतने च " न पर' पथि पचपातितेति नैषधम् ।
०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यक्षान्त पु० पचखान्तो यत्र | अमावास्यायां पूर्णिमायाञ्च तिथौ । पक्षिणी स्त्री • पत्रतुल्य हनी विद्यते व्यस्था इनि | बागामिवमानदिनाभ्यां युक्तायां रात्रौ । [कारे वात्सायनमुनौ ए० । यक्षिल त्रि०पक्षः साहाय्यमस्त्यर्थे इलच् | साहाय कारके | न्यायभाष्ययक्षिन् पु० पक्ष+श्रत्यर्थे इनि । वाणे, विहङ्गमे च ।
यक्ष्मन् न० पक्ष-मनिन् | नेत्रावर के लोनि, पद्मादेः केशरे, बादेरत्यल्पभागे, खगादेः पन्ते च ।
पङ्क पु० न० पचि-घञ् नि० । कुत्यम् | कसे, पापे च |
पङ्ग (ङ्के) जन० पङ्के जायते जन-ड पत्र ग्रलुक् स० । पद्म े, सारसपक्षिणि च । पङ्कजन्मादयोऽप्यव ।
पङ्गशूरण पु० पङ्क े पूरण इव । शालूके I
पङ्कार पु० पङ्कस्ट छति ऋग् उप० । शैवले, सेतौ च । पङ्क+अस्त्यर्ये इलच् । कई मतिदेशे |
पङ्किल यङ्क रुह न० पङ्क े रोहति रुह - अनुक् स० । पद्म े, सारतखगे च ! पक्ति स्त्री० पचि - क्तिन् । मजातीय सन्ततौ (पांत) पञ्चाचरपादके, दशाचरपाद च छन्दोभेदे, दशसङ्ख्यायाञ्च तेन पङ्क्तिरथ इति दशरथसंज्ञा । पृथिव्यां गौरवे, पाने, प्रपञ्चे च । पक्तिदूषक पु० पङ्क्ति श्राद्ध भोजनापानामावलिं दूपयति दुष- णिच् एव ल् | अपाङ्क्तेये श्रादादौ भोजनीये fecare | विस्तरस्तु वाचस्पत्ये ।
पङ्क्तिपावन पु० पङ्क्ति श्राद्ध भोजनार्थमुपविष्टानामावलिं पुनाति यु-पिच्-ल्यु | श्राद्ध भोजनार्थमुपविष्टानां पतिपवित्रताकारके विद्यादौ । विस्तर वाचस्पत्यं ।
For Private And Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६६७]
पङ्क्तिवीज पु. पङ्क्ति भूतानि वीजानि यस्य । वर्धर वृक्ष । पङ्ग, त्रि० खजि--पगादेशः नुक् च | गतिहीने स्त्रियां उड् । शन चरे घु।
[पतिम: पचा । पच पाके भ्वा० उ० सक० अनिट । पचति ते । अपाक्षीत् अपक्त । पच व्यक्ती कारे भ्वा० अात्म० अनिट् । पचते । अपक्त । पच विस्तारे चु० उ० सक० सेट् दूदित् । पञ्चय ति ते अपपञ्चत् न। पचनी स्त्री० पच्यतेऽनया ल्य ट् । बनधीजपूर के जम्बीरभेदे । . पचम्पचा स्त्री॰ पचति पच अच ट० मुम् हित्वङ्क । दारुहरिद्रायाम् । पज प्रावरणे श्वा० पर० स० सेट् दूदित् । पति अपञ्जीत् । पज्ज पु० पद्भ्यां ब्रह्म गावर गाभ्यां जायते जन-ड । पूरे, पङ्गयां द्रोऽजायते” त श्रुतिः ।
[नचत्रपञ्चके च । पञ्चक न० पञ्चानामयययम् कन् । पञ्चसं त्यायां ज्योतिषोक्त धनिष्ठादिपञ्चकषाय पु. कर्म ० "जम्व शाल्मलिवा व्यालं बकुल' वदर तथा ।
कषायाः पञ्च विज्ञेया" इत्य के घु पञ्चसु क पाये। [पाचनभेदे । पञ्चकोल न० पञ्च कोलं कगामल कृष्णा चयाग्निनागरि त्य के पञ्चकोष पु० पञ्च कोपा वावरका यस्य । वेदान्तोको अन्नमयादिपञ्च
कोपाभिमानिनि जीवे । समा०वि० । पञ्चसु अन्नमयादिको
पाख्ये घु देहादिषु न । पञ्चगव्य न० गोविकारः यत् पञ्चानां गयानां समाहार: 1 'पञ्चगव्य'
'दधिक्षीर रात गोमूत्रगोमयं रित्य के षु दध्यादिषु पञ्चसु । मञ्चचूड़ा स्त्री० पञ्च चूड़ा यस्याः । अपरोभेटे । मञ्चजन पु० पञ्चभिः भूतैर्जन्यते जन-घञ् न वृद्धिः मनुष्ये, दैत्यभेद
च यस्यास्था कृष्णस्य पाञ्चजन्य : शाजातः । पञ्चतत्त्व न० मद्यमांस तथा मत्यो मुद्रा मैथुनमेव च ५ञ्चतत्त्व
मिदं प्रोक्तमिति तन्त्रोक्नेषु मद्यादिषु पञ्चक्षु, सायाद्युक्त घु भूम्या
दिषु पञ्चसु भूतेषु च। पञ्चवटी रवी० वटो वृक्षः समाधि। ."अश्वस्यो विल्वर क्षच वट
For Private And Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६६८ 3
धात्यावशोकमः । शास्त्र पञ्चपटीय क्त"त्यु के घु अश्वत्थादिष्ठ पञ्चरु
वृक्ष घ, रामायण प्रसिद्धे जनस्थानस्थ स्थानभेदे च । पञ्चवक्त पुल पञ्च वक्त गिण यस्य । शिवे रुद्रानभेदे च । पचि-विस्ता
रे-अच् पञ्चं धक्तमस्य । सिंहे, पञ्चास्थपञ्चमुखादयोऽयत्र । पञ्चवल्कल न० समा० वि० । 'न्यग्रोधोडम्बरावस्थान वेतमवरूक लम् ।
पञ्चवल्कल मित्य नामित्य को षु वटादियल्कलेप । पञ्चवाण पु० पञ्च वाणा यस्य । 'सम्मोहनोन्मादनौ च शोघ यस्तापन
तथा । स्तम्भनति कामस्य शराः पञ्च प्रकीर्तिता' इत्य क्लश
रपञ्चकर तो कामे । पञ्चशरादयोऽप्य स्त्र । पञ्चशस्य न० समा०वि० । 'धान्य मुद्रास्तिला माघाः यवाः सिद्धष्ट -
कोऽथ वा । पञ्चशस्वमिति प्रोक्त मिथ त प धान्यादिषु । पञ्चशाख पु० पञ्च शाखाकारा अङ्ग लयो यत्र । हस्ते । पञ्चशिख पु० मुनिभेदे, 'वोढः पञ्चशिखस्तति पुरागम् । पञ्चसुगन्धिक 'कर्पूरक कोललवङ्ग पुष्पगुवा कजातोफलपञ्चकेन । समांश
भागेन च ये जितेन मनोहरं पञ्चसुगन्धिकं स्या'दत्य के प मिलित
सुगन्धिद्रव्येषु । पञ्चसूना स्त्री० पासूनाः प्राणियधस्थानानि । “पञ्च स्तूना ग्टहस्थस्य
चूली पेपण्युपस्करः । कण्डनी चोदकुम्भश्चे'त्य लघु पञ्चस की.
ट बधस्थानेषु । पञ्चाग्नि पु० पञ्च अग्नय उपाखा यस्य । छन्दोग्य 'बेथ यथा सौम्य !
पञ्चम्यामाहुतावाप: पुरुषवचसो भवन्तीति प्रश्नपूर्वक प्रदर्शितान्यां स्वर्गमेघादिसु पञ्चसु स्थानेष अग्नित्वेनोपासनरूपायां विद्यायाम
'पञ्चाग्नयो ये च विणाचिकेता' इति तिः । पञ्चाग्निमति च । पञ्चाङ्ग न. समा०वि०। 'त्वक पत्र कुसुमं मूलं फलञ्चैकस्य शासिनः ।
एकवस्थ उ पञ्चाङ्ग मित्य तो एकट क्षस्थ त्वगादिषु पञ्चस, 'तिथिरिश नक्षत्र योगः करण मेव च । पञ्चाङ्गमेत दिन यामित्व कप तिथ्यादिषु च । पञ्च अन्नानि यस्य । ‘जपहोमौ तर्पणञ्चाभिमेको विनभोजनम् । पञ्चाङ्गोपासन लोके पुरश्चरणमिष्यते” इति
For Private And Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तन्त्रोका पुरश्चरणभदे, पञ्च अङ्गानि अायत्ता नि यस्य | कूमै पु. तस्य हि हस्त पादपीवारूपाङ्गपञ्चकस्य यथेट मङ्को व विकागयो
खे च्या करणादाय सत्यम् । पझाङ्गन पु० पञ्च अगलव व पत्त्राकारा यम्य अव समा० एर
रन । पञ्चाङ्गलयुक्त वि० । पचासत न० समा० दि० । 'दुग्ध च शर्करा चैा च दधि तथा
मधु । पञ्चास्तमिदं प्रोत' मत्य कोष पञ्चसु दुग्धादि । पात्र न० अश्वस्य एकः पिचुमई ए को छो चम्पको लीणि च केश
रागिण | सप्राथ ताला ना नारिला । पञ्चानवापी मरकं न
याती”त्यु के अश्वत्यादिषु क्षेत्र । पञ्चाल पु० देशभेदे। तहस्थ ब० व० । पञ्चालो स्त्री० पञ्च प्रपञ्चमलति पर्यानोति अल-अ । बस्वकत पुक्त
लिकायां, गानभेदे च (पाचाली) । पञ्चाशत् हो. पञ्च दात: परिमागमस्य नि० । (पञ्चाश) सलमाभेदे,
तत् संख्यातेषु च | मवेन्द्रिय न. समा० दि० । “श्रोत्रत्वग्ने अरमन घ्राणं पञ्चेन्द्रियं मत"
मित्य कोप श्रोत्रादिप ज्ञानेन्द्रिोध , वाक पागि पादपायू पस्थानि
कर्भन्द्रियाणि चे"त्य तो घु, वागादिप, कर्मेन्द्रियेषु च पञ्चसु । पपि जर एन० पजि (पिजि.)वा अरच् । शरीरास्थिरन्दे कङ्काले ।
विहङ्गादिबन्धनस्थाने न । पञ्जज ए० पजि-अलच । कोलमन्द । मजि(जी) स्त्री० पजि-इन् वा डीप । सूत्रसाधनतालिकायां (पा.
इज) स्वार्थे कञ् । अत्र, पाणिनीय त्रत्तिभेदे तिथिवारादि
पञ्चाङ्गबोधिकायां पत्रिकायाञ्च (पाजि)। पञ्च पम् त्रि० पञ्चाग्निसाध्य तपोऽस्य | चतुपावस्थाग्नि त्यो.
ईस्यस्य॑ रूपतेजः पञ्चकैस्तप्यमाने "पञ्चमः पञ्चतपस' इति माघः । म बसय न पञ्चानामयः पञ्चाया येषां वा तवा । पञ्चसंख्या यामु।
तत्सङ्ग्याते त्रि।
For Private And Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पञ्चतन्मात्र न तदेव तन्मात्र पञ्चानां तन्मात्राणां समाहारः ।
सायादि सिद्देष महाभतकारणीभूतेषु शब्द प्य रूपरस गन्धमा
त्राधारेघु पञ्च सु सूक्ष्मभूतेषु ।। पञ्चत्व न० पञ्चानां टथियादिभताना भावः त्व। मरणे, तल हि
दे हारम्भकभूतानां स्वखांशस्य खेघ, स्वेधु प्रवेश: इति तस्य पञ्चरू
पता | तन । पञ्चताप्यन । पञ्चदश त्रि. पञ्चदशानां पूरणः डट् । येन पञ्चदशमलथा पूर्य ते त
स्मिन् | स्त्रियां डीप । सा च चन्द्रस्य पन्जयोः पञ्चदशक ला क्रि यारूपायां पूर्णिमायाममावस्यायाञ्च तियौ, विद्यारण्य वाते वेदा
न्नग्रन्यभेदे च । पञ्चधा अन्यः पञ्चप्रकारम् पञ्चन्+धाच । पञ्चप्रकारे । पञ्चन त्रिः पचि-विस्तारे अनि । (पाच) सङ्खयायुक्त । पञ्चनख पु० पञ्च नखा यस्य । हस्तिनि, व्याघ्र च । पञ्चनखयुक्त
लि० ते च शशकादयः “शशक: शनकी गोधा खड़ी कूर्मच
पञ्चमः । भच्यान् पञ्चनखेष्वाद्ध” रिति मनुः । पञ्चनद पु०पञ्च नद्यो यत्र । 'वितस्तेरावती चन्द्रभागा मटे सरिहरा ।
शतः विपाशा च तेन पञ्चनदः मत्रत” इत्या के (पञ्चाव) इति ख्या ते मद्रदेशे। पञ्चानां नदीनां समाहारः | काशीस्थासु "किरणा 'घ'त पापा च गुप्रतोया सर खतो । गगा च यमुना चैत्र पञ्च नद्यः प्रकीर्तिता” दूत्य कासु मिन्द्र नाधवतीर्थ समिहित सु
पञ्चसु नदीषु । पञ्चपर्णी स्त्री० पञ्च पञ्च पनि प्रतिपर्ण यस्याः । (गोरक्ष वा कु.
लिया) क्ष पभ दे | स्वार्थे कन् अत्र व । पञ्चपल्लव न० समा० हिगुः । “अाम्राश्व स्य पटलायजोडम्बर पल्लवा: ।
पञ्चपल्लवमित्य क्त” मित्य क्त वैदिक कर्म गिण “पनसानं तथाश्वत्यं वटं वकुलमेन चेति तन्त्रोक्त तान्त्रिककर्मणि च स्थाप्यघटोपरि
देये पल्लव पञ्चके । पञ्च पात्र न. पञ्च पावाणि श्रावोद्दश्यानि यत्र । देवपक्षयं पित्रा
For Private And Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दित्रिक मिति पात्रपञ्चकोद्देशेन कतथे विकृत पावण श्राई पञ्चाना
पात्रायां समाहारः । पञ्चसु पात्र घु। पञ्चप्रदीप पु० पञ्च प्रदीपा यत्र । अारात्रिकायें पञ्चप्रदीपात्म के
दीप पावभेदे । [पार्श्वप पुष्पित, इत्य के अश्वभ दे । पञ्चभद्र पु० पज्ञसु देहस्थानेषु भद्रः । “पञ्चभद्रस्तु हृत्पृ मुखपञ्चभूत न० पञ्चानां भूतानां समा हारः । वैशेषिकायुक्त घु चित्यप्ते.
जोवा युव्योमात्मकेषु भूतेषु । पञ्चम वि० पञ्चानां पूरणः पञ्चन्+मट । येन पञ्च संख्या पूर्य ते
नरिमन् । स्त्रियां डीम् । माच चन्द्रस्य पञ्चमकला क्रियारूपायो
तिथौ च । पचमकार न० पञ्चानां मकारादिवर्णानां समाहारः । तन्त्रोत छ
मद्यमांसमतस्य मुद्रामैथुनेषु । पञ्चमहायज्ञ पु० महान यजः महायज्ञ ततः कर्म । नित्य ग्टहस्थकर्तव्येषु खाध्याय पाठाग्निहोत्रयागातिथिपूजनपिटतर्पगावलिका
ख्ये घु पञ्चप, पञ्चस्तूनादोघापनोदकेषु कर्मसु । पञ्चयज्ञशब्दोऽप्यत्रार्थे । पञ्चमास्य पु० पञ्चमः स्वर भेदः श्रारखे तदेकदेशकण्टे यस्य । कोकिलें
पञ्चमं रौति कोकिल” इति हि स्मयं ते । पञ्चमल न० समा० वि० | "विल्वशोनाक गाम्भारीपाटलागणिका.
रिकाः । पञ्चमलमिति ख्यात" मित्य तो पाच नभेदे | पञ्चरल न० समा०वि० । विद्रुमं हो रकं नीलं पद्मरागञ्च मौक्तिकम् ।
पञ्चरत्न मिदं प्रोक्तमित्य क्त घु पञ्चसु रत्न षु । पञ्चरात्र न. “रावन्तु ज्ञानवचनं ज्ञाम पञ्चविधम् स्मृतम् । पंञ्चरा
मिति यात"मित्व को पञ्चज्ञानसाधने नारदाद्युक्त ग्रन्यमे दे । पञ्चलाङ्गलक न. पञ्चभिर्लाङ्गलैः स्वर्गमयैः काय त के-क | घोड़___महादानमध्ये महादानभेदे । पञ्चलोहका न लौह धातुः समा० वि० । “सुवर्ण रजत तात्र
रङ्ग नागं तथैव च । पञ्चलो हमिति प्रोक्त"मित्य क्त धावपञ्चके । भट गतौ बा• पर० सक० सेट् । पढति । अपाटीत् अपटीत् ।
।
For Private And Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[] ६७२ ]
पट दोप्तौ चु० उम० व्यक्र० सेट् । पाठयति ते अपीपटत् त । पट वेष्टने द० चु० उभ० सक० सेट् । पटयति ते अपपटत् त ! पट वि० पश्यते वेष्यते व्यच् । वस्त्रं । स्त्रियां गौ० ङोप | पियालहक्षे पु० । पुरस्कृते वि०
पटकार पु० पटं करोति क ण् । तन्तुवाये । पटकुटी स्त्री० पटनिर्मिता कुटी शा० । पटशर न० पश्यते यावेच्यते पट-ति, भूतपूर्व वस्त्र | पठन्निव वेष्टित दूत्र चरति चर-अच् । चौरे पु० | "पटल न० पट - वेष्टने कलन् । (चाल) छदिषि | स्त्रीत्वमप्यत ङीप् । टचे, ग्रन्थभेदे च पु० ।
'पटवासक पु० पटान् वासयति सुरभीकरोति
वासके कुङ्कुमादिचूर्णे ।
सटह पु० न० | पटेन हन्यते हन, पट इत्येवं शब्दं जहाति वा हा वाड | ढक्कावा । ममारभे पु० ।
[पटग्टहादयोऽयत्र । पटमये ग्टहे (तत्रु) पटत् चर । जीर्ण
For Private And Personal Use Only
वास --
- राव न
गौ
•
| वसन
मटि (टी) स्वी० पट - इन् वा ङीप् । घटभेदे, कुम्भिकाष्टले च । मटोर न० पट - ईरन् । चालन्याम् मूलके, केदारे, मेघे, बंशमारे, खदिरे, उदरे, कन्दर्पे, चन्दने च । " परिपीतपटीररसेरलम् ” इत्युद्भटः | उच्च, हरणीये च त्रिः |
पटौयस् वि० प्रतिशयेन पटुः ईयसु । प्रतिशयकार्ख दक्षं । पटु त्रि० पट - उ । नपुणे, नोरोगे, तीच्ण स्फुटे, निष्ठुरे धूर्त्ते च | स्त्रियां वा ङीप् । पटले पु० । लवणे, पांशुलवणे कलाके चन । पटुजातीय लि० पटुप्रकारः जातीयर् । पदुप्रकारे | पटुपर्णी स्वी० पटूनि पर्णान्यस्याः । स्वर्भचीरिणीच े । पटुरूप लि० प्रयस्तः पटुः प्राशस्य रूपस् । यतिमयदव | पटल पु० पट - श्रोलच् । स्वनामख्याते लताभेदे । वस्तुभेदे २० । पटोली (सिका) स्त्री० अपकृष्टः पटोल, ङीप् (भिङ्गा) शताव लतायाम् । स्वार्थे कन् । तत्रैषार्थे ।
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६७३1
घट्ट न० पट क्त नेट ट या तस्य नेत्त्वम् । नगरे । चतुष्पट, राजादि
लेख्यपत्र, (पाट्टा) पीटे, "ललाट पट्ट मिन्यु गटः । फलके (ढाल) राजसिंहासने, उत्तरीयवस्त्रे, कौघेये, (रेशम) पेषणे च ।
पापाणे पु० । पट्टज न० पट्टात् जायते । पट्टनिर्मिते वस्त्रे (रेशमिकापड़ । पट्टदेवी स्वी० पट्ट राजासने देवी कताभिषेका स्त्री। राजमहिषाम्
(पाटराणी) पट्टमहिध्यादयोऽन्यत्र । . [प्रधाननगरे । पट्ट(त्तोन न. पट(त)न्ति जना यत्र पट-पत, वा तनन् । नेट् । यहरङ्ग न० पट्ट रज्यतेऽनेन रन्ज-करणे घङ । (वकम्) इति
ख्याते पदार्थे । ल्युट । पहरञ्जनमण्यत्वा । पगाक पु० कर्म ० (नालित ) शाकभेदे । [पट्टि लोध्रादयोऽन्यत्र । पट्टिकालोध्र पु . पट्टिकाकारः लोधः। ( पटियालोध ) लोध्रमे दे । पट्टिन् पुपु पट्ट+अस्त्यर्थं दूनि । रक्तलोधे । पट्टिल पु० पट्ट अस्त्यर्थ दूलन् । पूतिकरज । पठ लिखिताक्षरवाच ने भ्वा०पर० तक सेट् । पठति अपाठीत्-अपठीत् । पड गतौ भ्वा० प्रा० सक० सेट इदित् । पण्डते अपण्डिष्ट । पड संहतौ वा चु० उ० पने भ्वा० अक० सेट् इदित् । पण्ड्यति
ते पण्डति अपपण्डत्-त अपण्डीत् । पण व्यवहारे (क्रयविक्रयादौ) स्तुतौ च भ्वा० प्रा० सक० सेट। पणा.
यति-ते पणते व्यवहारे त पणायति इत्य व । अपणायीत् अप
णाविष्ट अपणिट | पण पु, पण्यतेऽनेन पण-अच् । मुल्ये, धने, तान्ने कर्ष परिमिते
(पयसा) ख्याते द्र्य च | भावे अच् । भृतौ, छूते, ग्लहे, (पराजये, इद देयमित्यव) नियमे । व्यवहारे च "मा काकिनी ताश्च
पणश्चतस्र” इत्य न चतु:काकिनीपरिमाण च । पणन न. पण-भावे ल्य ट् । विक्रये । पणव पु० स्त्री० पण व्यवहार वाति वा-क। पटहभेदे “पणवा
For Private And Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६७४ पकगोमुखा" इति गीता । वणिजां पणाया" इति भट्टिः । परणाया स्त्री० पण-खार्थे प्राय-ततः-अ। व्यवहारे "न चोपलेभ पणाधित वि. पण-बाय-क्व । स्तुते । आयाभावपक्ष पग्पितमप्यत्र । पणितव्य त्रि. पण-तव्य | विक्रेतव्ये, स्तोतव्ये, व्यवहार्ये च यत् । पल्यमण्यत्र ।
[बतौ स्त्री० टाप । पण्ड पु. पण-ड तस्य नेत्वम् । क्लीवे, निषफले च । तत्त्वानुसारिण्या पण्डापूर्व नपण्ड फलासाधनमपूर्वम् । वस्तुतः फलसाधनयोग्य फला
नुपहिते धर्माधर्मात्म केऽष्टे यथा सन्ध्यावन्दनादेरभावे दुरदृष्ट जायते सन्ध्यावन्दने तु तस्या नुत्पत्त्या फलानुपहित' दुरदृर
नग्यतीति तत्पण्डापूर्वमिति मीमांसा । तात्मर्थन विदुपि ! पण्डित पु० पण्डा तत्त्वानुगा बुद्धि तास्थ तार० इतन् । शास्त्रपण्यवीथी स्त्री० ६त० । विक्रेयद्रव्यविक्रयशालायां (हाटचाला) हट्टे
च । स्वार्थ कन् । प वीधिका, पण्यशाला चान्यत्र । पण्यस्त्री स्त्री• कर्म० | वेश्यायाम, पण्य ङ्गनादयोऽप्यत्र । पवाजीव पु० पण्येन क्रयविक्रयद्रव्येणाजीवति या+जीव अन ! पणिगजने।
अपपतत्-त ६ पत गतौ अद० चु० उभ० सक०, ऐये अक० सेट। पतयति-ते पत ऐश्ये दि० प्रा० अक० सेट । पत्यते अपतिष्ट । पत गतौ भ्वा० पर०सक, ऐश्ये अक० ज्वला० सेट् । पतति अपप्तत् । मतग पु० पतत्यनेन पत: पक्ष स्तेन गच्छति गम-ड । विहङ्गमे । यतङ्ग पु० पतन् सन् गछति गम-सन् डिच्च । सूर्यो, शलभे,
(फडिङ्ग) खगे, शालिभेदे, मधूकक्ष च । पतङ्गिका स्त्री० क्षुद्रः पतङ्गः पतङ्गी ततः कन् | चद्रमक्षिकायाम् । पतञ्जलि पु० पतन् अलिर्य स्मै नमसवात् शक० । पाणिनीयस्त्र -
भाष्यकारे, योगसूत्वकारे च सुनिभेदे । पतत् पु० पत-शट । पक्षिगि । बतच पु० पतन्त वायते -क। पक्षियां पच (पाका) । प्रतत्रि पु० पत-अतिन् । पहिणि, पतली पत त्रयः ।
For Private And Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६७५]
चिन् पु० पतत्रोऽस्यास्ति इनि । पचिणि पतत्रिणौ ।
यतद्ग्रह पु० पतत् मुखादिभ्यः स्रवत् जलादि ग्टहाति । (पिकदानी ) पात्रभेदे |
पतवालु वि० चु० पत-चालुच् । पतनशीले पातुके ।
पताका स्वी० पत्यते बोध्यते योधादिभेदोऽनया पत- आकन् । वंशपरि देये त्रिकोणाकारे वस्तखण्ड े, सौभाग्ये, नाटकाङ्गे, अङ्क, केतौ, छन्दोमन्योक्त लघुगुरुव्यक्तिज्ञानार्थं चक्रभेदे च ! पताकिन् वि० पताका + अस्त्यर्थे इनि । पताकाधारिणि । ज्योनि पोक्त तदाकारवति रिष्टस्व के चक्रभेदे पुढं ।
o
पति पुं० पां-डति । भर्त्तरि । अधिपतौ त्रि० | स्त्रियां वा ङीप् । पतित वि० पत-क्त । चलिते, गलिते सम्र्झादित्यागादिजन्यदुग्दृष्टवत जने च "पतितानां न दाहः स्या" दितिं स्मृतिः ।
पतिम्बरा स्वी० पतिं वृणीते - खच् । खेच्छया पतिवरणकारिकायां कन्यायाम्, कृष्णजीर के च । [धवायां स्त्रियाम् पतिवत्नी स्वी० पतिरस्यस्या मतुप् नि० नुक्, मस्य वः, ङीप् च । पतिव्रता स्त्री० पतिः पतिसेवन' व्रत यस्याः । सत्यां योषिति । पुत्ति पु० पद-तिन् | सेनायाम् | तिन् । गतौ, (१ रथः, १ गज : ३श्रश्वाः, ५ सेनाः ) एतत् संख्यान्विते सेनाभेदे च स्त्री 1
०
पत्नी स्त्री० पति + यज्ञसम्बन्ध े ङीप् नुक् च । पतिकृतयज्ञवत्यां विधिना ऊढ़ायां योषिति ।
पत्र न० पत-ष्ट्रन् । वाहनमात्र पर्णे पचिणां पत्त े, लेखनाधारे द्रव्ये, धातुमयपत्वाकारे द्रव्यं च । लिभ्यां स्त्री० ङीप् ।
पत्रगुप्त पु० श्त० । (काटानिजु) वृक्ष |
पवना स्वी० पर्ने घना सातला |
पत्त्रदारक पु० पत्राकारः दारकः कर्म० । (करात्) क्रकचास्त े । पत्रपुष्प पु० पत्त्रमेव पुष्यमित्र सुगन्धित्वात् यस्य । रक्ततुलस्यास् । मंज्ञायां कन् । लुनग्यां स्त्री० ढाप् ।
For Private And Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पत्त्रमङ्ग पु० पत्रस्येव भङ्ग : खण्डो यत्र । स्तनादौ पत्र खण्डासति- रूपेण लेख्ये तिलकादौ। गौरा० पत्रभङ्गीत्ययाव । पत्त्ररथ पु० पत्त्रं पच्च ः रथव गतिमाधन यस्य । पक्षिणि । पत्रलेखा स्त्री० पत्त्रस्य लेखा | चन्दनादिना पत्राकतिलेखने ७५० ।
स्तनादौ तथालेख्ये तिल कादौ । पत्त्रवल्ली स्त्री० पत्त्रस्य वल्ली श्रेणीव । चन्दनादिना लेख्ये पत्राणा
श्रेणीतल्ये तिलकाकारे पदार्थे । पत्वश्रेष्ठ पु० पत्त्रेण श्रेष्ठ | विल्ववृक्ष। पत्वमूचि स्त्री० पत्त्राणां चिरिव | कण्ट के । पत्चाङ्ग न. पत्त्रेषु अङ्गति अच, पत्त्रमेवाङ्गमस्य वा | भूर्जपत्त्र'
(वकम) काठभेदे, रक्तचन्दने च । [पत्रयुक्ताङ्गुल्याकारे तिलक दें । पत्चाङ्ग लि स्त्री० पत्त्रसहिताङ्ग लियब । चन्दनादिना स्तनादौ लेख्ये पत्ताञ्जन न० पत्र लेखनपत्रमज्यतेऽनेन ल्यु ट् । मस्याम् । पत्तालु पु० पत्त्राकत चालुः। कालालुभेदे । पत्तावलि स्त्री० ईत० । पर्यश्रेणौ पत्त्राणां लेख्य पत्त्राणामावलौ च । ___वा ङीम् । पत्रभङ्ग ।
[खार्थे कन तत्थ । पत्ती स्त्री० पद-ष्ट्रण् डीघ् । लिपौ तदाधार त्वात् पत्रे च । पतिन् पु० पत्र पक्षः अस्त्यस्य इनि । पक्षिणि, शरे, श्येने, रधिनि,
पर्वते, ताले च | पर्ण युते वि. ! पत्ताग न० पत्रकता ऊर्णा (रेशम) अस्त्यस्य अर्श अद्यत् | पट्टवस्त्र, __कौघे ये । पत्रघु उर्णा यस्य । श्योनाकक्ष पु० । पथ गतौ भ्वा०प० स० सेट् । पति अपयत् । पथ गतौ वा चु० उभ० पा भ्वा० प० सक० सेट् इदित् । पन्य यति
ते पन्थति | अपपन्यत् त । अपन्थीत् । पथ पु० पथ-अच | मार्ग, पथि । पथिक लि. पन्थान गच्छति पथिन्+कन् । देशान्तरयानाय ग्टहा-. निसृत्य पथिगन्तरि ।
[कपिलद्राक्षायाम् । पथिका स्त्री० पथ पथिगमनाय हिता अनायासभच्यत्वात् ठन् ।
For Private And Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६७७]
पथिद्रुम ए० पथ-इन कर्म । खदिरवृक्ष । पथिन् पु० प य+नि । (पथ) ख्याते अध्वनि । पथ्य लि. पये चिकित्मानुमारिमार्गाय हितम् । चिकित्सोपयोगिनि
रोगिसे ये वस्तु नि, हितकारके च | हरितकीच, वग्याकर्कोश्याञ्च स्त्री पथ्य याक . कर्म० । तण्ड लीयशा के । पद स्थेये भ्वा० पर० ० सेट । पदति अप्रादीत् अपदीत् । पद गौ दि० प्रा० सक० अनिट । पद्यते अपादि । पद गतौ अद० चु० आत्म सक० सेट् । पदयते अपपदत । पद न० पद-। चिड़े, स्थाने, पादे, उद्यमे, वाणे, वस्तुनि शब्द
दे, (सुतिङन्तरूपे) प्रदेशे, लोकपादे च । पद न० पद-किम् पादे । किरणे पु० । पदग लि० पदेन गछति गन-ड | पदातिके | पदधाम ए० पदस्य गोष्पदै क देशभरतस्य न्याप्तः तन्नामाचरं यत्र ।
गोक्षुरन्दमे । ६०। पदस्वापको। पदवि(वो) स्ती० पद-अपि वा डीप । पथि 'पदाजि . पादास्यामजति ई वीभावाभावः पदादेश: । पादगामिनि पदाति पु० पादाभ्यामतति अत-इन् पदादेशः । पदगामिनि । पदार्थ पु० पदबोध्योऽर्थः शाक० । अभिधेये, वस्तुमाले सर्व या शब्द
बोध्य त्वात्तथा त्वम् ।
पुपद्भवां गच्छति गम-ड | पादेन गामिनि । [नापकग्रन्थभेदे च । पद्धति(ती) स्त्री० पद+हन-तिन् वा डीप । पथि, पङक्तौ पूजादिपद्म न० पद+मन | कमले, गजमुखादिस्थ, विन्दु समुदाये कमला
कारेण सैन्या देर भिनिवेशनरूपे व्य होंदे, निधिभेदे, "अर्बुदमा" मिति पर्यायनानोक्तायां दशाव दसखायां, तत्संख्यातेषु, पुष्कर
मूले, सीसके, धातौ, शरीरस्य', नाड़ीचक्रभेदे च । पद्मकन्द पु० ६त० । शाल के । पद्मकाष्ठ न० ६०० | प्रोधिभेदे ।
[भूर्जपत्र । मझकिन् पु० पाकानि गजविन्दुजालाकृतयो विन्दवः सन्त्य ख इनि । ,
For Private And Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६७८]
पद्मकेशर पु. ६त । कि अल के, पद्मावराटममीपस्थ पीतवणे केशाकारे पदार्थे ।
[कर्म० । कमलमध्ये न. पद्मगर्भ पु० पद्मं विष्णु नाभिपद्म गर्भमुत्पादकं यस्य | चतुर्मुखे ब्रह्मणि । पद्मचारिणी स्त्री० पद्ममित्र चरति स्थानं परित्यज्य दूर गच्छति
णिनि । उत्तरकुरुदेशे प्रसिद्द लताभेदे । पद्मनाम पु० पद्मनाभौ यस्य अच । विष्णौ । पद्मपत्र न० ६त। कमलपत्र । पद्मस्य पत्र वाहनमित्र | कमलमले । पद्मपुराण न० पद्ममधिकृत्य कृतमण् तस्य लुक् कर्म० | महापुरा
___णान्तर्गते पुराणभेदे । . यद्मपुष्प पु० पद्म मिव पुष्य यस्य । कर्णिकारटने । पद्मवन्ध पु० पद्माकारो बन्धः सन्निवेशः । शब्दालङ्कारभेदे । पद्मवन्धु पु० ६ न० । सूर्य, भ्रमरे च । पद्म मित्रादयोऽप्यत्र । पद्मभू पु० पद्म विष्णो मिपद्म । सत्पत्तिस्थानौं यस्य । चतुर्मुसे
ब्रह्मणि । पद्मोद्भवादयोऽप्यत्र । पझराग न० पायेव रागो यस्य । रक्तवर्ण मणिभेदे (माणिक) । पद्मलाञ्छन पु. पद्म लाञ्छनमस्य । सूर्य, ब्रह्मणि, टपे, कुबेरे च पनवासा स्त्री० वसत्यत्राधारे घञ् ६त । सरस्वत्यां लक्ष्मप्राम, लवङ्ग ___च | पद्म निवासो निलयो यस्याः । पद्मनिवासादयोऽप्यन । पद्मवीज न० ६त । कमलबीज (कमलगाट्टा) । पद्मवीजाम न. पद्मवीजमिवाभाति प्रा+भा-क | (माखना) जलज फलभेदे ।
[कुसुम्भपुष्पे च । पद्मा स्त्री० पद्ममस्त्यस्य अर्श आद्यच । लच्ययाम, लवङ्ग, मनसादेव्या, घनाकार पु० ६त । पद्म युक्त तद्योग्य वा अगाधे जलाशये । पद्माट मु० पद्मावट ति अट-अच् । चक्रमर्दयक्षे (दादमर्दन) । पद्मावती पु० पद्म अस्त्यर्थ मउप मस्य व: दीर्घश्च । (पद्मा) नदीभेदे।
मनसादेव्यां, पद्मचारिणोलतायाञ्च । पद्मासन न० पद्ममिवासनम् । योगशास्त्र प्रसिद्ध अामनभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६७८. ]
पद्मिनी स्त्री० पद्मामां-सम्हः, सन्त्रिक देशो वा इनि | कमलम है ___तद्य त देशरूपायो, सरोवर स्थल तायां, स्त्रीभेदे च । पद्मिनीकान्त उ० ६ त । स्तूय , पद्मिनीप्रियादयोऽन्यत्र.। पद्मिन् पु० पद्म विन्दुजालसस्त्यस्य दून। हस्तिनि । पद्मयुक्त त्रि पद्मेश य पु० पझे शेते शी-अच् अनु क स । विष्णौ । पद्य न० पद चरणामहति पद+यत् । कविकृते चतुश्चरणात्मके “पद्य ___ चतुष्पदी तच्च उत्स जातिरिति धेि "त्य क्त , वाक्यभेदे । पदयां स्त्री० । पद्भया जात: यत् । यूटू पु० । पद विध्यति यत् । शर्करायां स्त्री० ।
अपनाविष्ठ अपनिर । पन स्तुतौ भ्वा० आत्म • मक० सेट। पनायते पनायति अपनायीत् पनस पु० पन-कासच् । (कांटाल) क एकिफले । पन्न त्रि. पद-त । गलिते, च्युते च । पद-नन् । अधोमुखगतो न। पन्नग पु० पन्नमधोमुख यथा तथा गच्छति, पद्भयां न गच्छति वार
गम-ड । सर्प, पद्मकाच जातौ ङीप् । साम् । पन्नगाशन न० पचगानम्नाति अश-ल्य । गरुडे । पत्रद्वा स्त्री० पदि नड्डा बद्दा नह-न । चर्मपादुकायाम् । पत्रही स्त्री० पद् नातेऽनया नह प्रन् चित्त्वात् ङीष् । चर्मपादुकायाम पम्पा स्त्री. नदीभे दे, “पश्य लक्ष्मण ! पम्मायामिति रामायणम् । पय गतौ भ्वा० आम सक० सेट् । पयते अपयिट । पयःकन्दा स्त्री० पय: क्षीर कन्द यस्याः। क्षीरविदार्याम् । पयम् न० पा-अनन् दूकारश्चान्तादेशः । दुग्ध, जले च । पयस्य त्रि. पयसो विकारः यत् । दुग्धविकारे दध्यादौ । विड़ाले
पु०। चीरिकाकोल्याम्, अर्क पुष्पिकायां, कुट बिन्याञ्च स्त्री०
डीप । ग्रामिक्षायां स्त्री० टाप् । पयस्विनी स्त्री. पयस्+अस्त्यर्थे विनि । धेनौ, नद्यां, काकोल्याम्,
क्षीरकाकोल्यां, दुग्धफन्यां, क्षीरविदाऱ्यां, छाग्यां, जीवन्त्यां,
रात्रौ च । भयोधर पु० पयांसि धारयति णिच् -अच् इखः । मेघ, स्त्री
For Private And Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८०
स्तने | "प्रायः पयोधर तमुबतिरत्र हेतु रित्य गटः नारिकले, कशेरुणि, कोप्रकारे च ।
[दयोऽप्यन । पयोधि पु. पयां मि धीयन्तेऽत्र पयस्+धा-कि । समुद्रे पयोनिध्यापयोर पु० पयो जल रजत रन्ज-ड | खदिरे । पयोलता स्त्री० पयःप्रधाना लता शाक। क्षीरविदार्याम् | पयोव्रत न० पयोमानपान रून व्रतम् । हादशाह : साध्य व्रतभेदे । पर लि. पृ-भावे अप, कर्तरि अच् या । अन्य स्मिन् भिमे दूत्यर्थ,
उत्तरे, दूरे, सीमापरिच्छिन्न, श्रेष्ठे च मोने, केवले, ब्रह्माणि च
न) । ' हे ब्रह्मणी वेदितव्ये परञ्चापर" मिति श्रुतिः । शत्रौ पु०॥ पर:शत न० शतात् परे नि० । शताधिसंख्यायां, तत्म यातेप च । परःश्वस अथ० वः परे दिने नि । अागामिपरदिवसात् पर-. स्मिन् दिने ।
[न्निते घु च । परःसहस्त्र न० सहस्त्रात् परे नि । सहस्राधिकसंख्यायां त म ख्यापरकीय लिपरस्येदम् छ-कुछ च । परसम्बन्धिनि । उपनायिकायां स्त्री० परच्छन्द पु. ६त | परेच्छायां परच्छन्दानुवन्तिनीय जट: परस्य
छन्देन छन्दो यख । पराधीने लि० । परजात लि. परस्मात्, परकट कपोषणाचा जातः जन-ड । अन्येन
जाते, परप्रयत्नेन पुष्टे च ! परतन्त्र वि० परस्तन्त्र प्रधान यस्य ! पराधीने परायत्तादयोऽन्यत्र । परत्व न० परस्य भावः त्व । वैशेषिकमतसिद्दे गुणभेदे, भेदे च | परपाकनिटत्त पु० परार्थः देवातिथ्याद्य थे: पाकस्त सान्नित्तः ।
'टहीत्वाग्नि समारोप्य पञ्च यज्ञान्न निर्व मेत् । परपानिधत्तोऽ.
सावि"त्य त पञ्चयज्ञाकारके | परपाकरत पु० परस्य पाकस्तत्र रत: रम-त । 'पञ्च यन्नान् स्वय
कत्वा परानमुपजीवति । सतत प्रातरुत्थाय परपाकरतश्च म" '. इत्य त परपकानभक्षणे सतत प्रत्ते । नोपजीविनि । परपिण्डाद लि. परख पिण्ड ग्रासमन्ति अद-अगा। नित्य परामरपुष्ट पु. परया का क्या पुष्टः पुष-क्का सर्व नाम्नः पुंवत् । कोफिले
For Private And Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८१] कोकिलया हि डिम्बस्फोटनाद क्षया नीडस्थं काकडिम्बमपसार्य स्वडिम्ब तत्र स्थापिते काक्या सेडिम्बबद्याऽसौ पुष्यते इनि लोक
प्रसिद्धिः । परमतादयोऽप्यन । अन्यपाल ते त्रि०। वेश्यायाम् स्त्री० परपूर्जा स्त्री० पर इतरः पूर्वो यम्या: । “पतिं हित्वापंकष्टं स्वमु
त्कृष्टं या निवते । पर पूर्वेति सा प्रोके त्यक्तायां पुनर्भुवि
स्त्रियाम् । पराग पु० भज्यते सेव्यतेऽनेन माग: उत्कर्षः कर्म० । अत्यन्तोत्कर्ष
"लब्धपरभा गतयेति रघुः । भांगः खण्डः कर्म । श्रेष्ठांश, ६त०। परस्य भागे अंगे। परभृत् पु० परं कोकिलडिम्ब खडिम्बबुद्ध्या विभर्ति, भकिम् । काके । परम् अव्य० पृ-अमि । नियोगे, च्वं पे केवले च | परम त्रि० पर परत्व माति मा-क। उत्कृष्ट, प्रधाने, श्राद्य,
प्रणवे च । परमम् अव्य० पर+मा-डमि । अनुज्ञायाम, स्वीकारे च । पर जर्षि पु० परमं ब्रह्म ऋति मच्छति जानाति वा कप-गतौ इन् ।
• 'कट प्रति परम यस्मात् परमर्षि स्तत: स्मृत" इति निरुक्त ब्रह्मवेतरि । कर्म । श्रेष्ठ सुनो।
[संन्यासिभेदे । परमहंस पु० कर्म । कुटी च कादिषु चतुर्भु सन्नग्रामिषु मध्य' परमाणु पु० कर्म । वैशेषिकनिड्डे पृथिव्यादीनां चतुणा भूतानां
घणक रूपावयवारम्भके सूक्ष्मभूते । परमात्मन् घु० कर्म । 'अात्माऽस्य जगतो यस्मात् सर्वोत्कत्रियो
मतः । परमात्मा पर ब्रह्म तेन वेदे प्रकीर्तित" इत्य के परब्रह्मणि परमान्न न० कर्म । पायमे दुग्धपकेऽन्न देवादिप्रियत्वात् परम त्वमस्य परमायु पु० परममायुर्यस्य प० । असनहरू । परमायुस न० परम शेषावधक आयुर्जीवितकालः । मनुष्यादीनां
ज्योति पोक्त शताब्दादिकाले | विस्तरस्तु बाचस्पत्ये । परमेश्वर पु० कर्म । जगत्सृथ्यादिकार के सगुण त्रिमूर्ति के ब्रह्मरिण,
चक्रवर्तिनि न्टपे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६८२]
यरमेष्ठिन पु० परमे ब्रह्मणि तिष्ठति लीयते स्था-इनि डिच्च षत्वम् ।
चतुर्मुखे ब्रह्मगिा, शालग्राममूर्ति भेदे च । परम्परा स्त्री परम् अतिशयेन टणाति पिपूर्ति वा -प-पा अच् ।
वंशे, यवधाने, सन्त तौ अविच्छिन्नधारायाम् एव परम्परा प्राप्त"
मिति गीता । बधे, अनुक्रमे च । परम्पराक न परम् अतिशयेन परा श्रेष्ठा परम्परा तया धारया
बाकोहिंतन यत्र अक कुटिलगतौ घज, प्रशस्ता परम्परा हिंसा अनिटाजनकत्वात् कन वा नपुंसकत्व कोधात् । यज्ञार्थ पशुहनने । “या वेदविहिता हिंसा नियतासिंशराचरे । अहिसाब
तां विद्यादि"ति मन तो स्तस्या अहिंसात्ये न हि प्राशस्यम् ।। परम्परीण वि. परम्परया धारयागत : ख । अविच्छेदसन्त त्यागते । परवश लि. परस्य वश : अायत्तः । पराधीने । प. वत् लि. परः परायत्तताऽस्त्यस्य मतुप मस्य व: । पराधीने । परशु पु० पर फूट गयाति पट-क डिच्च | परश्वधे (टाङ्गी) अस्त्रभेदे ।
स्स,श-शुन् ट आदेशः पशु रण्यत्र, अन्तमात्रे च | परशुराम पु० परशुधारी राम: शाक० । जमदग्नजे भगवदवहारभेदे
येन परशुना निःसनकत्वो भूमिनि:क्षलिया कता । परख(स्व)ध १० श्वि-3 श्वो हि: परस्य श्व धयति, परस्य स्खं का
घयति वा धै-क । कुटारे अस्वभे दे । परस्पर त्रि पर+धीमायां वित्वम् सुट् च । अन्य न्यस्मिन पदार्थे ।
स्त्रीनपुंसकयोस्तु मा विभक्तिक ग्रामु यमुच् । परस्पराम् परस्पर -
मिति सर्व विभक्तौ । परस्मैपद न० परस्म परोद्देशेन पदं फलनोधनं यस्मात् । व्याकरणो.
क्षु तिवादिसु । स्वरितेतः, अिंतश्च धातोरुत्तरनिवादिभिनय
भिाई परार्थ मेव फल बोध्य ते । परा अव्य पृ-श्रा । प्रातिलोम्थे प्राधान्ये. धर्घणे, श्राभिमुख्य , त्यागे,
विक्रमे, भृगार्थ, गतौ, भङ्ग, अनादरे, तिरस्कारे, प्रत्यावृत्तौ च । बन्ध्याकोश्यां “परा वामनपायनी"त्य के मन्नाधारस्ये शब्द दे।
For Private And Personal Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८३]
“सा परा ययाक्षरमधिगम्यते इति श्रुत्य कायां ब्रह्मविद्यायाञ्च वीर पराक पु० "यतात्मनोऽप्रमत्तख हादशा हमभोजनम् । व्रतं पराको
नामे ताने हादशाहोपवाससाध्ये प्रायश्चित्तरूपे बतभेदे। पराक्पुष्पी स्वी० पराक पुष्य यस्याः । अपामार्गे । पराक्रम पु० परा+क्रम-घञ् न वृद्धिः । बले देहजसामर्थ । पराग पु० परागच्छति परा+गम-ड। धूलिमात्र, पुष्परजसि, "स्फु टपरागपरागतपङ्कज"मिति माघः। म्नानीयद्रव्य-कुङ्कमचू
दौ, उपरागे, चन्दने च । परामख वि० पराक् प्रत्यावत्यं मुखं यस्य । विमुखे प्रारज्यकार्य्यात्
निवृत्तावन्मुखे। पराच् वि परा अञ्चति अन् च-किन् प्रत्यक्तत्त्वमिन्द्र-इदंव्यवहार
विप्रये-वाय वस्तुनि । पराचित त्रि. परेणाचित: पुष्टः व्याप्नो वा का+चि क्त । परेण प्रति.
पालिते सम्यगव्याप्त च | . पराचीन लि. परागमयः परा+ख । पराङ्मुखे, परका ति के च । पराजय पु. परा+जि-अच् पराभवे (हारि)। पराधीन वि० परेऽपि इति वाक्य समासे अध्य त्तरपदात् ख, परस्था. धीनो वा । परायत्त ।
[अन्यस्यान न.1 परान्न लि. परस्थानमेवान्नमस्य । परानोपजीविनि। ६.1 परामव पु० परा+भू-आप । तिरस्कारे, अमिभवे, विनाये च । परामर्श पु० परा+श-घः । युनौ, विवेचने, न्यायाद्युक्त व्या
तिविशिष्टतया पक्षस ज्ञाने च यथा वन्निव्यायधूमवान् पर्वब
इत्यादिज्ञानम् । परायण न० परमयनं णत्यम् । अत्यन्तासतौ, उत्तमात्रमे च ब० ।
अत्यासत, यथा धर्मपरायणः धर्मे अत्यन्तासनः । तत्परे,
भीष्टे च लि. परारि अव्य. पूर्वतरे वर्षे पूर्व तर+अरि परादेशः नि०। पूर्वतरवत्सरे
गतटतीयवत्सरे । परोऽरिः । अत्यन्त मत्री पु०।
For Private And Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८४]
परारु पु० पराईति परा+ट-उण् । कार+कारवेलरक्षे (उच्छा) । पराव न० कध-अच् कर्म० । चरमसंख्यायां “पारे पराई गणित
यदि स्यादिति नैषधम् । कर्म० । ब्रह्मण आयुषोहितीया । पराई त्रि• पराई चरमसंख्यासुपचारात् श्रेष्ठत्वमर्हति यत् । श्रेष्ठ
परायवर्णास्तरणे”ति रघुः ।। परावर्त पु० परा+त-धज । परीवः विनिमये ।। परावह पु० परा+वहति पग+वह-अच् । सप्तवायुमध्ये परिवहवा.
योरूर्द्धस्थे वायुभेदे । पराशर पु० ब्यासपितरि, मुनिभेदे । मराश्रया स्त्री० परमाश्रयति ग्रा+श्रि-अच् । बन्दायाम् (परगाछा)
अन्यावलम्बीन वि परासन न. परा+अरु-ल्युट । मारगो | परासु त्रि. परागताः असवो यस्य । हते । परास्कन्दिन् पु. परान आस्कन्दति-णिनि । चौरे । परास्त वि० परा+असत ! निरस्ते, पराजिते च । पराह पु० परमुत्तरमहः कर्म टच समा० पु स्वञ्च । परदिने । पुराह पु• परमहः एकदेशिस० टच समा० अहादेशः णत्वम् । दिव.
सस्य चरमभागे, स्मृत्यु तऽपराहकाले च । परि अव्य. पृ-इन् । सर्वत इत्यर्थ , यज ने, व्याधौ, शेघे, वञ्चित्
प्रकारं पाने, निरसने, पूजायां, भूगो, उपरमे, शोके, सन्तोष
भाषणे, अतिशये, त्यागे, नियले च । परिकर पु० परि+-अप । पर्य्य के परिवार, समारम्भ, समूहे प्रगा
दगावबन्ध, विवेके, सहचारिणि च । परिक मन् न० । कर्म संस्कारादि, तद्यस्माद्दा ५२० देहसंस्कार, कुच
माद्यङ्गोहत नीयद्रव्य, भूघणे च गणितानुगुणेयु सङ्कलनव्यवकलनगुणनभाग तितत् पदघनतत्पदरूपेषु अष्टविधेषु संस्कारेषु च । ६व०। सेवके लि०।
For Private And Personal Use Only
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५ ].
परिक्रम पु० परि+क्रम-ध न दिः। क्रीड़ादौ, पूनादौ, प्रद
क्षिणीकरणाद्यर्थं पादेन गमने च । परिक्रिया स्त्री० परितः क्रिया वेष्टमम् । परिखादिमा पुरादेव स्ने । परिक्षित् पु० अर्जुनेन सुभद्रायासत्पादिते कुरुवंश्ये नपतिभेदे
परिक्षितोऽप्यत्र । परिखा स्त्री० परितः खन्यते खन-ड | पुरादौ रिपुप्रभृतीनां दुन..
वेशतासिद्धये गर्तरूपा जलाधारस्थाने बेटनाकारभूमौ । परिगत त्रि. परि+गम-त । प्रान्ते, ज्ञाते, पिस्टते, रिते,
वेष्टिते, गते च । परिग्रह पु. परि+ग्रह-अच्च् । स्वीकारे, सैन्यपश्चाद्भागे च कर्मणि
घ । भार्यायो, परिजने च ! करणे अप् । मूले, शपथे च । . परिघ पु० परि+हन-क नि० । परिघातास्त्र लौहमुरादौ, लौह
मुख लगुड़-मुहूरे, भूले, काचघटे, ग्टहे, विस्कम्भावधिके जन
विशतितमे बोगे च । परिचय पु० परि+चि-अच् । ज्ञातस पौमःपुन्थेनज्ञाने, संसवे, प्रणये परिचया स्त्री० परिचर+क्यम् । सेवायाम् | परिचाय्य पु० परिचीयते संस्कियतेऽसौ चि-ण्यत् । यज्ञाग्नौ । परिचारक नि० परि+चर-एव ल । सेवके, भत्य । परिच्छद पु० परि+छद+घ हवः। उपकरणे हत्यश्वर थपदातो,
यस्वादिभूषणे, परिवारे । “सेना परिच्छदस्तस्येति रधुः । परिच्छेद पु• परि+छिद-घञ् । विशेषरूपेण इयत्ताकरणे, सर्गादि
स्थानीये ग्रन्थस्य विच्छेदस्थाने च । परिजन पु० परिगतो जनः । परिवारे, प्रतिपाल्ये जने। परिणत त्रि. परि+नम-क्त णत्वम् । परिपक्क, वृद्धि गते, ब
स्थान्तरं प्राप्ने, तिर्यग्दन्नावधातिनि गजे च । परिणय पु० परि+नी-अच् । विवाहे ।
For Private And Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८६)
परिणाम पु० परि+नम-घञ्। प्रकृतेरन्यथाभावे विकारे, । ___अर्थालङ्कारभेदे च । परिणाह पु० परि+नह-धज । विस्तारे । . परिणट पु० परि+नी-दृच् । विवाहकर्तरि भर्तरि । परितस् अव्य परि-तमिल । सर्वत इत्यर्थ चतुर्दिनु । परिताप पु० परितप्यते, छाल वा भावादी घञ् । दुःखे, उष्णतायाम्, शोके, भये, कम्प, नरकमे दे।
[रण च । परित्राण न० परि+-ल्य ट् । रक्षण', अनिष्टे प्रत्तस्य निवापरिदान न० परियतेम दानम् दा-ल्य द् । मिनिमये ट्रव्यान्तरग्रह- णन द्रव्यान्तरदाने । परिदेवन न. परि+दिव- ल्य ट । अनुशोचने, विलापे, कृतस्य कर्म -
णोऽनुचित त्यधियानुतापे च । णिच्-युच् । परिदेवनायत,
लामे च स्त्री० । परिधान न० परिधीयते परि+धा-कर्मणि ल्य ट् । परिहितवस्त्रे
नाभेरधोधत बसने । परिधि पु० परि+धा-कि । चन्द्रसूर्यसमीपस्थे मेघादिसत्रिकर्षात्
जायमाने वेष्टनाकारे मण्डले (सूर्य सभा) (चन्द्रमभा) यज्ञियपशुववनार्थ निखातायां यन्तियतरोः पलाशादेः शाखायाम, गोलम
ण्डलस्य परितो वेष्टनसत्रमामे, परितः पार्थ च | परिधिस्थ लि. परिधौ तिष्ठति स्था-क | परिचारके, युद्धादौ
रथिनो रक्षार्थ परित: स्थिते सैन्यादौ च । परिपन न. परिपन्यते व्ववहियतेऽनेन पन-घ । मलधने । परिपत्यक पु० परिपन्य यति दोपाख्यानं गच्छति एव ल, पन्यानं वर्ज
यित्वा गच्छति वा कन् पन्थादेशः । शती । परिपन्थिन् पु० परि+पन्थि-दूनि | शत्रौ । परिपाक पु० परि+पच-घज । नैपुण्य, उत्तम पाके च | परिपाकिनी ती० परिपाक+श दूनि । विति (तेश्रोटी) । परिपाटि (टी) स्त्री० परि+चु० पट-इन् । अनुक्रमे, आनुपूर्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६८७ ]
प पुकरा स्त्रो० परितः पुश्करं भुखं यस्याः । (गोमुक्) । गोडु___ वायान् |
[यमाने मुस्ताकारे पदार्थे । परिपेल न० परिपेल-अच् । कैवत्तीमुस्तके शैवलमध्ये जपरिर्पल । न. प.रतः पेला मृदुता यस्य । कंवत्तीमुस्तके ! परिप्लव न० परि+प-अच् । चञ्चले अस्थिरे । परिवह पु० परि+बई-धञ् । नृपयोग्य' हस्त्यश्वरथादिपरिच्छदे । परिभ(भाव प० परि+भ-अप ध वा । अमादरे, तिरस्कारे च । परिभाषण न० परि+भाष-ल्युट । निन्दया दृष्टवच ने ध्यान,
नियमे च । [मनाहत्य समुदायार्थ विशिसंज्ञायाम् । परिभाषा स्त्री० परि+माघ-छ। कत्तिमसंज्ञायाम् अवयवार्थपरभूत लि० परि+भू-क्त | तिरस्कृते, अनाहते च । परिमण्डल त्रि० परितो मण्डलम् । वर्तु लाकारे । परिमल पु० पर+मल-अच् । कुङ्कमचन्दमादिमईने, मई नोन ते
सुगन्धौ, परित: सम्बन्धे च । “सतां परिमल"न्य दयनः | परिमाण न० परिमीयतेऽनेन परि+मा-त्यु । (माप) तुलाङ्गल
प्रस्थादिभिई व्यस्य परिच्छेदे । परिमित वि० परि+मा-ता । कृतपरिमागो, युक्त यथाईपरिमाणे परिरी)रम्भ पु० परि+रभ-धज मुम्च वा दीर्घः । आलिङ्गने । परिवत्सर ए. संवत्सरपञ्चकान्तर्गते वत्सारभे दे | परिवर्जन न० परिवर्त्य तेऽसुमिरनेन वृज-णिच्-ल्यु द । मारणे ।
हज-भाषे+ल्युट् । त्यागे । परि(रो)वर्त पु० परि+यत-भावे घञ् वा दीर्घः । विनिमये । आधारे,
घन। युगान्ते काले, ग्रन्थविच्छ दे अध्यायादौ च कर्तरि छन् ।
कूर्मराज, | भावे ल्युट् । परिवर्तनं विनिमये । परिवह पु० परि+ह-अच् । सप्तवायुमध्यपातिनि वा युभेदे ।' परि(रो)वाद पु० परि+रद-धञ् वा दीर्घः । अपवादे “गुरोर्यत्र
परीवाद" इति मनुः । परिवादिनी स्त्री० परितो वदति साक्षरमिव नदति पद-विनि)
For Private And Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८८] - सप्ततन्त्रीयुक्तायां, वीणायाम अपवाद की स्त्रियाञ्च | .. परि(री)वाप.पु. परि+वप-धज वा दीर्घ: । वपने । वप-णिच्-घ ।
मुण्डने । ल्य ट् । परिवापणमप्यत्र । परिवापित वि० परि+वप-का-वा पिच्-त । मुण्डिते । परि(रीवार पु. परिब्रियतेऽसौ अनेन वा परि++घञ का
दीर्घः । परिजने कुटम्बादौ, खगकोधे, (खाप) परिवादे च । परि(री वाइ पु० परि+बह-घञ् वा दीर्घः । जलोकासे परितः
समन्ताज्जलानामुच्छलनात् नथात्वम् । परिविन्द्र लि० परिविद्यतेऽसौ कर्मणि-क। अनुजस्य विवाहकाले
अनूढ़े ज्येष्ठे । तादृश्यां भगिन्यां स्त्री० । ज्वान्दताकालेऽनु
जोहाहरूप: दोषः परवेदनं तेन दुष्यत इति तस्य परिवेदनकर्मत्वम् परिवित्ति पु० परिविद्यते परिवेदाजन्य दोघेण दुष्यतेऽमौ परि+विद
कर्मणि किच् प्रागदानुजस्थान ज्येठे । मरिरढ लि. परि+ह-त । अधिये प्रभो। परिवेत्त पु. परि+विद-टच । ज्येऽनूढे प्रग्विवाहरूपपरिवेद
नकर्तरि अनुजे धातरि। परिवेदन न. परि वर्जयित्वा उचितकालं वेदनं विवाह: लाभो वा ।
ज्य, अनढे, अलताग्नग्राधाने च कनिष्ठस्य विवाह करणे, अ
ग्नप्राधानकरणे च दुरदृष्टजनके स्मृत्य के दोषे । परिवेदनी स्त्री० परिविद्यते यया परि+विद-करणे ल्युट डीम् ।
यामुढा परिवेदनदोषो भाति तस्यां स्त्रियाम्, “परिवेत्ता परिवित्तिः यया च परिविद्यते । सर्वे ते नरक यान्ति दाटयाजक
पञ्चमा" इति मनुः । परिवेश पु० परि+विश-व्याप्तौ भावे घञ् । वेष्टने, मेधादिसम्पा
ब्जायमाने चन्द्रार्कमण्डलस्य वेष्टनाकारे । “वाताद्यममडलीभूता सूर्याचन्द्रमसो कराः | मालामा व्योम्नि दृश्यन्त परिवेशस्तु म स्मृत इन्यु के मण्डले पदार्थे ।
[दाने। परिवेषण न० परि+विष-णिच ल्युट् । भोजनार्थमन्नादेः भोजन पाने
For Private And Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६८८1 परिव्याध पु. परि+यध-कर्तरि ण | अम्ब वेतसे । परिव्राज पु० परि+व्रज-किम् नि । सर्वकर्माणि परित्यज्य बा.
श्रमान्नरगामिणि चतुर्थाश्रमिणि यतौ । परिव्राज(क) पु. परित्यज्य सर्व कर्माणि व्रजति ब्रज-धज एव न या। चतुर्थाश्रमिणि यतौ।
[प्रतिपादके पन्थे । परिशिष्ट न० पार+शिष-क्क अवशेष अस्त्यर्थं अच् । अव शिरांश परिश्रम पु० परि+श्रम धज न वृद्धिः । व्यायामे क्लेशकारके आया। परिश्रय पु० परि+श्रि-श्राधारे अच् । सभायाम् । परिषद् स्त्रो• परितः सीदत्यस्याम् सद+किम् । सभावां, धर्मोपदेशकपण्डितसमुदाये च ।
[परिश्रमे च । परिषद ए० परितः सीदति गच्छति सद-छच् । अनुचरे पार्शचरे, परिषद्दल त्रि. परिषद् अस्यथ वल व । सभामदे। परिष्क (क)न्द लि. परिकद्यते पूर्य ते परि+कन्द-घञ् वा ।
पत्वम् । परपुष्टे । क । परिवानमप्यत वा षत्वे परिकबञ्च । परिष्कार पु. परि+क-घञ् मुट्च । भूगो विद्यमान वस्तुनो गुणानरस्य मर्जनादौ, संस्कारे च |
सिंस्कारे च । परिष्क त त्रि० परि+-क्त सुट् च । भूषिते चेरिते, क्रुतमार्जनादिपरिष्वङ्ग पु० परि+बन्न-धम् । अालगने । परिसर पु० परि+स-अप । नदीनगरपर्वतादेः समीपस्थाने, स्यौ, विधाने च ।
(गमने च । परिसर्ग पू• परितः सृज्यते सृज-घञ्। परितोवेटने समन्नात् परिसया स्त्री॰ परि+ह-यत् । सर्वतो गमने । परिस्पन्द पु० परि+स्सन्द-घञ् । समन्तात् चलने, कुसुमपलादेः
रचनासे दे, परकारे, परिजने च | परिरी सुत् स्त्री० परिस्राति पाकादिमा निर्गलति चु-किम् वा
दी: । मदिरायाम् | - | परिस्रनाम्यत्र । [अनादरे च । परि(रो)हार पु० परि+हृ-घञ् वा दीर्घः। त्यागे, दोषापकरण, परिरी)हास पु० परि+हस-घञ् वा दीर्घः । केनौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६८. ]
परीक्षक बि. प्रमाणेन परीक्षते परि+ईच-। प्रमाणोपन्या. सेन विषयनिरूपके । परीक्षण न० परि+ईन-ल्युट । प्रमाणेन वस्तुनिरूपणे । परीक्षा स्त्री० परि+ईच-अ । दुष्टादुष्टत्वावलोकने प्रमाणन वस्तुनिक
पणे, सत्य को इष्टादुरवसाधके तुलादिप्रमाणे च । परीष्टि स्त्री० परि+दूष-क्तिन् । अन्वेषणायाम, परिचायाञ्च । परोसार पु० परि+सू-घ । सर्वतोगमने । परुत् अव्य° पूर्वमिन् वर्षे उत् परशान्नादेशः । गतबारे । परुन विपरनवः न । गतवर्षभवे पदार्थे । परुष न० पृ-उपन् । मिठरवचने । नीलीझिण्याम् पु० । चितव,
कठोरे च त्रि। परस् न० पृ-उसि | ग्रन्थी, (गांट) पर्वणि च ।। परेत वि० परा+gण-क्क । मते ।
[वा । यमे । परेतराज(ज) पु. ६त० टच समा०, परेतेषु राजते राज-अर किप परद्यवि अव्य. परमिवहनि नि० । परदिवसे इत्यर्थे । परेधुस् अव्य. परस्मिन्नहनि पर+एद्युस् । परदिने । परेष्टका स्त्री० परिष्यते दूष-तु स्वार्थ कन् । बहुप्रसवायां गवि । परैधित वि० परैरेधितः एध-णिच-न। अन्य पालिते । परोक्ष अन्य • अक्षणः परम् अव्य सुट् नि । अप्रत्यचे, अर्श-प्रा. __द्यच् । तहिये लि। परोष्णी स्त्री० परा-उष्णा-कर्म• गौरा० ङीष् । तैलपायिकायाम् । पर्कटि स्त्री० टच-अटि न्यडक्का कुत्यम् (पाकुड़) प्लनरक्ष । पटिन् पु० टच-अटिनि मि• कुत्वम् । लखन। (पाकुड़)। पर्जन्य पु• एषु सेचने अन्य जान्नादेशः । इन्द्र', मेघे, यज्ञाङ्गवति
पर्याय' इति मनुः । मेष शब्द च । दारु हरिकायां स्वी० । पर्ण हरितभावे अ० चु० उभ०सक ० सेट । पर्णयति-ते अपपर्णत्-त । पर्ण न० पृ-न, पर्ण-अच् वा । पत्र, पक्षे च "सुपर्णा गरुड़ो मत'
इति । पलायचे पु. ! ताम्ब ले न । पत्रयुक्त नि ।
For Private And Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६८६ पर्णखण्ड पु० पर्यमेव खण्डमतेः यस्य पुष्पहीनत्वात् । पुष्पहीने वन
स्पती वृक्ष। पर्णचोरक पु. पर्ण चोरयति चुर-वल । चोरनामगन्धद्रव्ये । पण नर पु० पर्गनिर्मित: नराकार: शयः । अस्थालाभादौ सत्य की
दाद्य शवप्रतिनिधीमते पर्णनिर्मिते नराकारे।। पर्णभेदिनी स्त्री० पनि भिनत्ति भिद-णिनि । प्रियङ्गुट क्ष । पर्णलता स्त्री० पर्ण प्रधाना खता शाक• । ताम्ब लीलतायाम् । पर्णवल्ली स्त्री० पर्ण प्रधाना वली माक । पलाशीलतायाम् । पर्णशाला स्त्री० पर्ण निर्मिता शाला शाक० । पत्वनिर्मिते कुटीरे । पणीशन पु० पर्णानि बन्नाति अग-ल्यु । मेधे तस्य पत्त्रभक्षण काले __गलल्लालयावसम्भव इति प्रसिद्धिः । पर्णास(मि) पु. पर्णानि अस्थति अस-अच इन वा । तुलस्याम् । पणिन् पु० पर्ण+ अत्यर्थ इनि । वृक्ष । माषपण्या स्त्री० डीम् । .. पई अपानवायुक्रियायां भ्वा० यात्म • अक० सेट् । पईते अपर्दिष्ट । पपं गतौ घा० पर० स० सेट् । पर्पति अपौत् । पर्प न० पृ-| ग्टहे, नवटणे, खञ्जवाहनसाधने पीठादौ। पर्पट पु० पर्प-अटन् । (क्षतपापड़ा) छुपमे दे, मुगादिचूर्गकतै
(पापर) ख्याते पिष्टकोदे, सौराष्ट्रपत्तिकायाम, उत्तरदेशभले
सुगन्धिद्रव्यं च स्त्री गौरा० डीष । पर्व गतौ वा. पर• सक० सेट् । पतति अपर्वोत् । पर्यत पु० परिगतोऽयम् प्रा० । खक्कायाम्' योगपट्टे “पर्थयन्धि ___ बन्धद्विगुणितभुजगालेघे"त्यादि मृच्छकटिकम् | पर्यशपादिका स्त्री० पर्यत इव पादा यस्याः संज्ञायां न काकोल
शिम्बधाम् । पर्याङ्कबन्ध पु० पर्याङ्कस्य योगपदृस्य बन्धः बन्ध-घञ् । योगपट्टे.
वस्त्रादिना पृष्ठ जानुजङ्घावन्धने “पर्थबन्ध निविडं विभेदेति
कुमारः । ल्युट् । अव न० । पर्यटन न० परितोष्टनम् । पुनः पुनर्भमणे ।
For Private And Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ६८ ]
- पय्यनुयोग पु० परितोऽनुयोगः प्रश्नः । दूषणार्थं जिज्ञासायाम् एते" नास्यापि पर्य्यनुयोगस्यानवकाश इति दायभागः ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पय्र्यन्त पु० परिगतोऽन्न ं सीमाम् । ग्रामवनादेः शेषसीमायाम् । पर्यन्तभू स्त्री० पर्यन्तस्य शेषसीमायाः भूः । ग्रामादेः शेषसीमास्थाने | परिरुरे । [लोकव्यवहारातिक्रान्ते श्राचारे । पव्यय पु० परित्यज्य ग्रास्तलौकिक मर्यादाम् अय: इग-अच् । शास्त्रपय्र्यवस्था स्त्री० परि+अत्र+स्या - ङं । विरोधे, प्रतिपक्षवादे च | ल्युट् | तत्रव २० । टच् तत्कर्त्तरि वि० पय्यस्त वि० परि-अस-पेत पर्य्याण न० परि+या- ल्युट् पृ - ल्य ुट् पर्य्ययमप्यत्र
।
यथेष्ट े, तृप्तौ, मामर्थे, निवारण, सम. प्राप्त चत्र ।
०
पर्याप्त न० परि + श्राप - मावे क्त । योग्यत्व े च । कर्त्तरि क्त | पर्य्याति स्त्री० परि+बाप- क्तित् । मरणादितो निवारण, प्रकाश, प्राप्तौ, सामस्त्य ेन प्राप्तौ, न्यायमतसिङ्गो समुदाये वर्त्तमानपदार्थानां सर्वत्र सम्बन्धरूपे सम्बन्वभेदे च ।
पय्याय पु० परि+दू घञ् । व्यनुक्रमे, प्रकारें, अक्सरे, निम्म द्रव्यधर्मभेदे, समार्थबोधके शब्द े च ।
विक्षिप्त, पतिते, हते च ।
गमज्जायां पल्ययने (जिन्)
"
पर्यायशयन न० पर्यायेण क्रमेण शयनम् । यामिकभटानां क्रमेण शयने मदञ्चन म० पर्य्यदच्यते उङ्घ्रियते कर्मणि ल्युट् । ऋ । मर्य्युदस्त त्रि० परि+उदु+अम-त । निवारिते फल प्रत्यवायन्तथा भेदार्थ कनञा भिषिध्यमाने " यथा रात्री श्रानं न कुव्वते ति यत्र हि रात्रौ बाईन फलं न वा प्रत्यवायः इति रात्रिः पर्यु - दस्तां तद्भिनामावस्यायां श्राद्धम् ।
पर्य्युदास पु० परि+उद्+अस-घञ् । निवारणं फल प्रत्यवायन्य तया भेदार्थ कनजा बोध्ये "प्राधान्यं हि विधेर्यत्र प्रतिषेधेऽप्रधानता । पर्य्युदासः स विज्ञेयो यत्रोत्तरपदेन ज” इत्यक्तलचण निषेधे च विस्तरस्तु वाचस्पत्य े ।
For Private And Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
dad
पर्थ षित त्रि. परिक्रम्य स्वकालमतिक्रम्य उषितम् वस-त । (वामि)
यातयामादौ पदार्थे, 'यातयाम' गतरस पूति पर्युषितञ्च
यदि"ति मनुः । [पदार्थ परीच्छायाम् , अन्वेषणायाञ्च । पर्यषणा स्त्री० परितस्तर्कादिना एपणा परीक्षा । तर्कादिद्वारा पर्व पूत्तौं भ्वा० पर० सक० सेंट । पर्वत पर्वीत् । पर्वत पु० पर्व-व्यतच , पर्वाणि मागा: सन्त्यस्य त वा । गिरौ भूधरे,
दानार्थ' कल्पिते पताकारे गुड़ादिौलदशके, मुनिभेदे 'नात चित्रमनु त प्रययौ यत् पर्वतस्तु खल्विति नैषधं मत्साभेदे
(पावदा) वृक्ष, शाकभेदे च । पर्वतमीचा स्त्री० ६० । गिरिकदल्याम् । [गायलया। पर्वतवासिनी स्त्री० पर्वते वसति घस-णिनि । अाकाशमास्याम् । मर्वतीय पु० पर्वते भयः छ । (पाहाडीया) जातिभेदे “पर्वतीयग--
मारभूदिति रघुः । पर्बतजातमा त्रि | मर्वन् न पृ-वनिप् । उत्मवे, ग्रन्थौ (गांट) लक्षणभेदे, प्रतारे, पन्ध.
विच्छेदस्थाने "चतुई श्यष्टमी चैय अमावस्या च पूर्णिमा । पर्वाण्येतानि राजेन्द्र ! रविसंक्रान्तिरेव चेति स्टन्य तेषु पञ्चस
कालभेदेषु च । पर्व योनि पु० पर्व पन्थि योनिरुत्पत्तिस्थानौं यस्य । इच्छु प्रभतौ वृक्ष । पर्व रुह पु० पर्वणि रोहति रुह-किप । दाडिमे । पर्ववली स्त्री० पर्व प्रधाना ग्रन्थि श्रेष्ठावली | मालाटूर्वायाम् (गाट दूर्वा)। पर्वसन्धि पु० पर्वणः सन्धिः । पञ्चदश्याः (पूर्णिमायाः अमावस्या
याव) प्रतिपदस्तिथे चान्तराले चन्द्रसूर्य ग्रहणयोग्य काले । पर्णका स्त्री० पर्श रिव कायति प्रकाशते के-क। पार्शस्थे अस्थि ।
तस्य परशुधाकारत्वात् तथा त्वम् । परप्यान । पर्ष स्त्र हे या• यात्म • सक० सेट । पर्वते अपर्षिष्ठ । पर्षद स्त्री० पृष-अदि । सभायाम, धर्मोपदेशकपण्डितसमाजे च ।
ततः अस्त्यर्थे वल च । सभासदे लि। पल गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् जला० । पलति अपालीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८४ ]
'पलं रक्षणे चुरा० उभ० स० सेट् । पालयति ते अपीपलत्-त । पल न. पल-अप । मासे आमिर, कर्षचतुष्टय परिमाण, शाम्बीय
तोल क चतुष्टये लौकिक साष्टत्तिहिमापकाधिकतोलकत्रितयपरिमाणे, घष्टिगुर्वक्षरोवार गायोग्य दण्डपष्टिभागे विना डिकाले काले छ ।
पाताले (तच्छधान्ये) पु० । पलगण्ड पु० पल मां गण्ड त गण्डमिव करोति । लेपन करे राज) पलङ्गाष पु. पलं मांसमुद्दिश्य कंप्रति हिनस्ति खच् । राक्षसे, कण
गुग्ग लौ च । राम्नायां; लाक्षायाम्, गुग्ग लौ, गोचरे, महा-.
श्रावण्यां, पलाशे, मनिकायाञ्च खी• टाप [राक्षरी पु. । पल ल न० पल-कलच । मासे, पङ्के, तिल चूर्ण च । पन लाति ला का पलाण्ड, पु० पल' मांसमण्डति अण्ड-उ। (पेयाज) मूलभेदे “प. • लाण्ड कवकामि त मनुः ।
[स्थानगमने । पलायन न• परा-य-ल्य ट रस्य ल: । भयादिना स्थानत्यागेनान्यपलाल पु० म०पल-कालन् । शस्यम्यून्य धान्यकाण्ड (नाडा)(पोयाल) पलालंदोहद पु. पलाल दोहद यस्य । ग्राम्बच पलाल वेदने
हि तस्य हिः। मलाश न० पल -गतौ घों क पल चलनमग्न से, पल पियोगिनां
मानमिवाभाति शोषकत्वावा अश- गण । खनामख्याते "नवपलाश पलायन मिति माघः । पर्ण वर्ण वात् हरिहर्गे पु० ॥
तहति त्रि० । लाक्षायां, लताभेदे च स्त्री० गौ० डीम् । पलाशक ए० पल मौसममाति व ल । श्याम, पलाशने च । पलाशपर्णी स्त्री० पलाशयक्ष स्पेव पर्णमस्थाः । अश्वगन्धायाम् । पलाशिन पु० पलाशामि सत्यस्य द्रनि । ।
गदि । पलिकी स्त्री० पलित+डीप नि० । वायां योषिति, बालगभगवां पलित-न• पल-भावे क । के गादौ जरया जातायां श्वेततायाम्,
मांसादेलिपरीतभाये च | कर्स रिक्त । दृहे। स्त्रियां पलिता !
योपिति तु पन्निनीत्यु लम् । पल्य नपु० परिगतो रस्य लः । शव्यायाम् ) (पालङ्ग) ।
For Private And Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६४५ बल्य यन न० परि-इण-ल्य ट रस्य स: । घोटकसज्जाभेदे (जिन) : पल्यल छेदने, पूतौ च अद• चुरा० उभ• सक० सेट् | पल्य लयति ते अपपल्य लत् त ।
[ते अपपल्य लत् त । पल्यल छेदने पवित्रताकरणच अ०चु० उम०सक० सेट । पल्यू लयति पल्ल गतौ भ्वा० पर० सक० सेट । पति कप जीत् । पल पु० घल-अञ्च् । स्थूलकुम्भूलके वृहति धान्यादिस्थापनस्थाने
(पालुद) (मराद)। पल्लव पु. पल्यते सम्प० किम् पल, लूयते ल-अप कर्म० । अभिनवे
पतयिस्तारे, “लवोऽपि पल्लवे” इति नै धम् ता लगाखायां वि
स्तारे, बले, अलक्तकरागे, बलये, वापने च ।। पल्लवद्र पु० पल्लवप्रधानः टुः । अशोकने । मल्लवित ति पल्लवं न तनावं विस्तारो वा जात अस्य तार० इतच ।
पल्लवयुक्त, विस्तारयुक्त च “विदित पल विवञ्च विनत"मिति
नै धम् । पल्लि(लो) स्त्री० पल्ल-इन् वा डीम् । क्षुद्नामे, कुचाम्, गेहे च ।
पन्न ग्टहमाश्रयत्व नास्त्यस्याः अच् । ग्टहगोधिकायाम् स्त्री०डीप । पल्लिका स्त्री० पल्लयां ग्टहे कायति केक | ग्टहगोधिकायाम् । पल्वल पु० न० पल-बल । न २ सरसि (डोवा) "स पल्वलजलेध ने" ति भामिनीविलासः ।
अच् । वायौ । 'यब पु० पू-अम् । धान्यादे: शोधने, बडलीकरणे च व्यापारे । कर्तरि पवन पु० पू-युच् । धान्यादे: शोधने, बहुलीकरणे च व्यापार, क
तरि ल्यु । वाते । मावे ल्य ट । शोधने न० । करणे ल्य ट । जले न० । ग्राधारे ख्य ट । ग्रामघटादिपाकस्थाने । (पोयान)।
"पवनोपरिपङ्कलेप” इत्य भटः । "पवन व्याधि पु० पवनजनितो व्याधिर्यख शाक० । उडवे, संनयन्
___पवनव्याधे"रिति माघः । कर्म | वायुरोगे पु० । पवनात्मज पु० ६ त ० | ह सुमति, भीमे, वनौ च 'पायोरग्निरिणति
शुतेस्तस्य वायुजातत्यात्तत्सतत्वम् । परमसुतादयोऽप्यन । "
For Private And Personal Use Only
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६८६]
यवनाश पु० पवनमन्नाति अश-बण् । सर्प, वायुभक्ष के लि। यु ।
पवनाशनोऽप्यन। पवमान पु• पूज-शानच् । वायौ । पवि पु० पू-इन् । यज्व। पवित वि० पू-क्क । पवित्र, सूलच मरिचे न. ।। पवित्र स्त्री० म० पू.-इत्ल । यज्ञाद्यर्थ, कुशे “अविवासि वैष्णवी ति
यजमन्त्रः । ताम्ने , जले, वणे, घर्षण, अर्थोपकरण, यज्ञोपबीते, मधनि, 'ते, “अनन्नर्मित माग्रं कौश हिरलमेव च । प्रादेशमात्र विज्ञेय पवित्र सर्व कर्म"स्वित्य के कुशद्दये च न० । अतादिना शुद्ध त्रि० । तिलाशे, पुत्रजीवटा च पु० । तुलस्यां,
हरिद्रायां, नदीमेदे च स्त्री० ।। पवित्रक पु० पवित्र-स्वार्थे कन । अश्वस्खे, उदुम्बरे, कुश, दमनको च। पवित्रारोपण म० पवित्रस्य यज्ञोपवीतस्य विष्णवे अारोपणं दान __ यत्र । श्रावण शुक्ल द्वादश्यां के शवोद्देशेन यज्ञोपवीतदानरूपे उत्
संवे। पवित्वारोहणमप्यत्र । अश (घ) बाधे भ्वा० उभ० आ सक० सेट । पश(५)ति ते अपशो (पी)त्
अपायी(पी)त् अपशि(घि)ष्ट । अश (घ) स्पर्श, गतौ, अनुपसर्गात् बन्धे, बाधे च अद० चु. उम०मक
मेट । पश(घ)यति ते अपपश(प)त् त । यश (घ) बन्धे चुरा० उभ०सक० सेट । पाश(घ)यति ते अपीपश(घ)त्त । पशु पु० सर्वमविशेषेण पश्यति श-कु पशादेशः । मृगादौ लोभयल्ला
ङ्गलवति जन्तुभेदे, देवे च । दर्शनार्थे ऽव्ययम् । पशुपति पु० पम्पूनां सर्वत्र समदर्शिनां देवानां पतिः । महादेव । पशुराज पु. पशूनां राजा टच समा० । सिंहे । यशुहरितकी स्त्री० पशूनां हरीतकीव हितकारित्वात् । अाम्रातकफछे पश्चात् अन्य० अपर+प्रथमापञ्चमीसप्तम्यर्थे आति पश्चादेशः । प्रथमा• ___ द्यर्थत्तेरपरशब्दस्याथै, चरमे, अधिकारे च। [अनुशोचने । भश्चात्ताप पु०पश्चात् चरमस्तामः । अनुपये कृतस्य कमणोऽनुचितत्वधिया
For Private And Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८७]
'पश्चाई पु० अधरमई पश्चादेशः । शेषा अपरमागे, “पञ्चान प्रविष्ट:
शरपतनभया दिति शकुन्तला । पश्चिम लि. पश्चात् भवः डिमच । शेघभवे । प्रतीच्यामस्ताचलमनि कृष्टायां दिशि स्त्री० ।
[चौरभे दे । पश्य तोहर पु० पश्यन्नमनाइन्य हरति हृ-अच् अनुक् त । पश्यन्ती रखी० दृश-शट-डीप । परादिशब्द चतुष्टयमध्ये शब्दभेटे
विस्तरो वाचभ्यत्वे । पखाचार पु० पशुर्देवः समदर्शी तस्येवाचारः | तन्त्रोक्त वैदिकमार्गानुमारिणि आचारे ।
[अपसिष्ट । पप्त बाधे, यन्थे च भ्वा० उभ०मक सेट । पसति से अपसीत्-अपासीत् पत नाशने चु० उभ० स० सेट इदित् | पंसयति ते अपपंसत्-त । यहव पु. श्मशुधारिम्ने छजातिभेदे, "शका जबनकाम्बोजाः पारदा :
पन्न वास्तधे”ति मनुः । पा पाने भ्वा०परक अनिट । पिवति अपात् । णिच् पाययति । पा रक्षण अदा पर०सक ० सेट । पाति अपासीत् । णिच-पालयति । पांशव पु० पांशोविकार : अग । (पाङ्गा) लवणभेदे, पांशुजादयोऽप्यत्व पांशु सु) पु. पश- पसि-वा कु. . । धुलो, शस्थार्थ चिरसञ्चिते
- शुष्क गोमये, कपूरभेदे च | पांगपत्र न. पांशुभिः सञ्चितगोमये. पत्रमस्य । वास्त कशाके । पाशुर पु० पांशु राति- रा क । खञ्ज, दंशके च (डांश) । पांशुल पांशुः पांशु तुल्य पापमस्यास्ति । मापवति, पुंश्चले च । कुल
टायां स्त्री० । “अपांशुलानां धुरि कीर्तनीयेति रघुः । विभूनियुक्त शिवे पुः । धूलियुक्त वि. | “बेधा निदधे पद समूहमस्ख
पांशुले” इति वतिः । पांसन वि० पसि-ल्य ४० । दूषके। पाक पु. पच भाने घज | पचने, क्लेदने, लोदनेन निष्पादने निष्पत्ती, मरिणामे च आधारे घञ् । स्था ल्यादौ, मेचके, राष्ट्रादिभङ्ग,
५८
For Private And Personal Use Only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[६८८]
भवे च । यिवति स्तनपा-क। शिशौ वि. खियां पाका । पाककृष्ण पु० फलपाके कृष्ण: । (पानीआमला) र नभेदे । पाककृष्णफल पु० पाके परिणामे कृष्ण फल यस्य । (पानीमामला
वृक्षभे दे । पाकज न० पाकाज्जायते जन-ड । का चलवण । पाकजातमात्र नि। पाकयज्ञ पु० पाकसाध्यो यज्ञः । चरुपा कसाध्ये घोत्म र्गादौ कर्म रिण । याकरज्जन न० पाक पच्यमानं रञ्जयति रन्ज-णिच-ल्याट । तेजपत्र।
[पु० । कर्को या स्त्री ० गौ० डीघ । पागल न. पाक लाति ला-क | कुष्ठौ धौ (कुड) । वहौ, बायौ च पाकशाला स्वी०६०। पाकस्थाने । पाकग्टहपाकस्थानादयोऽभ्यत्र । पाकशासन पु० पाक तन्नामासुर शास्ति शास-ल्य । इन्द्र । याकिम वि. पाकेन निवृत्तम् इमन् । पाकनिष्पन्ने । पाक्य न० पच ण्यत् कुत्वात् । विनवा पाशुलवणे च [ यवक्षारे पु? पाक्षिक त्रि. पक्षतः प्राप्त: ठक् । पक्षतः प्राप्ते, प्राप्त्य प्राप्तिसम्भावना -
विषये एकतरपन दत्तहस्त नियमे, “नियम: पाक्षिके सती"ति
मीमांसा । पाचक पु० पचति पच-एव छ । यहौ । पाककर्तरि सूदादौ भुक्तान -
जारकोषधौ च त्रि. | पित्ताख्ये धातुभेदे न० । पादन न पच-गिणच -ल्य ट । पित्तादिदो प्रनाशके वैद्य कोक्त काथ
भदे, प्रायश्चित्त च । पच-णिच-कर्तरि ल्य । वहौ, कम्लर से,
र रण्डे च पु० । हरितक्या स्त्री० डीप । पाजल्य 10 पञ्चजने दैत्यभेद भवः यज । विषण शह “पाञ्चजन्य हृषीकेशः" इति गीता ।
[पाञ्चाली। बाल वि० पशाल देश भर : अरण । पञ्चाल देशभवे | स्त्रियां डीप याट र सं० पट जर एक साथै प्रनादित्वादग् । चौरे । पाटल पु० काट यति पट-णिच-कलच् । श्वेत रक्तवर्ण । तवति लि
(पारल) ख्याते चो रती० । तत् पुष्प, आशुधान्ये च न० । घाटलि स्त्री० एट-गिन् अलि वा डीप (पारुल) ख्याते रज “पर;
For Private And Personal Use Only
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(422)
टलिस मर्गसुरभिवनवाता" इति शकुन्तला | घण्टापाटलौ च
पाटलिपुत्र न० (पाटना) इति ख्याते नगरभेदे |
पाटव न० पटोर्भावः अग् । पटुतायाम् क्रियायोग्यतायाम् ग्रारोग्य च" पाटवाद्यशौचाट्यै” रिति स्मृतिः ।
पाटी स्त्री० पट - णिच् इन् ङीप् । धारायां, व्यक्तगणनायां लोला-यादौ (बाली) इति ख्याते चुपे च । [ च ! पाठ पु० पठ-घञ् । अन्तराणामुच्चारणे गुरुमुखम्प्रवणपूर्व कोच्चारणे पाठक पु० पठति पाठयति वाल अध्य तरि, अध्यापके च । पाठशाला स्त्री० ६० । पाठमन्दिरे ।
I
पाठा स्त्री० पर- कर्मणि घञ पाप् । विकण्यम् (च्याकनादि । पाठिन् पु० पठ- णिनि । चित्रटच े । पाठके त्रि० ।
पठौन पु० पाठिं पृष्ट ं नमयति नम-ड दीर्घः । गुग्गुलुङते मत्स्यभेदे च (बोयाल " पाठीन रोहितावाद्याविति मनुः पठ-ईनण् | पाठक त्रिः । पण्ययां, हट्टे च स्त्री ।
पाणि पृ० पण-द्रण् श्रायाभावः । करे, कुलिके हन्ते च (कलेखाड़ा) प.टि होती स्त्री० पार्टि होतो यस्याः ङीष् । भाय्र्यायाम् । प. शिग्रहण न० पार्टि ह्यते व ग्रह-बाधारे ल्युट् । विवाहै । “पाणिग्रहणसंस्कारः सवर्णास्त्रपदिश्यते” इति मनुः । पाणिपडनादयोऽप्यत्र |
पा पु० पाणि हन्ति, पाणिना वा हन्ति वादयति इन-टक कुत्वम् । पाणिताड़के, पाणिना म्टदङ्गादिवाद के च |
पाणिनि ५० पचनं पणः ततः स्त्यर्थे इनि तदपत्यस् यण् तस्य कः अष्टाध्यायीव्याकरणादिकारके दाचीपुल शालातुरीयग्रामभवे सुनिभेदे ।“सिंहोव्याकरणस्य कर्त्तुरहरत् प्राणान् प्रियान् पाणिने” रिति पञ्चतन्त्रम् ।
दूञ् ।
पाणिनीय त्रिपाणिनिना प्रोक्तम्, तस्य ेदम् वा छ । पाणिनिना कृते अष्टाध्यायीरूपादौ व्याकरणादौ ।
पाणि ुज् पु० पारिस भुज्यते मोयते भुज - मोटने किए | उद्
For Private And Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
म्बरच्छे । पाणिना भुले भुज किप । हस्त न भक्षके वि०॥ पाणि वाद पु० पाणिं, पाणिना वा मृदङ्गादिकं वादयति पद-णि च -
अच् वा । हस्तताड़के, हस्त न मृदङ्गादिवादके च । खुल ।
पाणिवादकोऽप्यत्र । पाणिसा स्त्री० पाणिना सृज्यतेऽसौ सूज-गयत् । रज्ज्वौ । पाण्डर पु० पडि-अर दीर्घश्च | मरुनकते, श्वेतवर्णे च ! तहति त्रि० । कुन्द पुष्य, गैरिके च न
[ युधिष्ठिरादौ । पाण्डव पु पाण्डोरपत्यम् अण् । चन्द्रवंश्यस्य पभेदस्य बजे पुत्र पाण्डु पु० पडि-कु नि० दीर्घः । चन्द्रशंश्ये, टपभेदे, श्वेतवणे,
केतकी धूलिसनिमें पीतवर्णा वर्णभेदे च | तहति वि. नागभे दे,
श्वेतहस्तिनि, रोगभेदे, पटोलरक्ष' च पु० । मापपण्या स्त्री० । पाण्डु कण्टक पु० पाण्डु वर्णानि कण्ट कानि यस्य । अपामार्ग । पाण्डु कम्बल पु० कर्मः । श्वेतवर्ण प्रावारे । कम्बल इव । पाण्ड, राज | प्रस्तरभेदे ।
[वर्ण कम्बलप्राइते रथे । प, एड कम्बलिन् पु० पाण्डु कम्बल+अस्त्यर्थे नि । पाण्ड,पाण्डु तरु पु• कर्म ० । धवचे । [ हस्तिमि, श्वेतसर्प च । पाण्डु नाग पु० नाग दूर पाण्ड: राज० । पुन्नागवृक्ष', श्वेत. पाण्डु फल पु० पाण्डुनि फलान्यस्य । पटोले । चियां स्वी० । याण्ड र पु० पाण्डु वर्णो ऽस्यास्ति र । श्वेतपीत मिश्रिते वणे । पडि
उर ४० वृद्धिः । श्वेतवर्ण च । तहति त्रि. कामलाख्ये रोगे)
श्वित्ररोगे च न | माप्रपणी स्त्री० टाप । पाण्डुरङ्ग पु० पाण्ड रमङ्गमस्य शक० । (पाटराङ्गा) शाके । पाण्ड रद्रुम पु० कर्म० | कुटजस क्ष (कुड़ची) । पाएड राग पु० पाण्डु : रागो वर्णो यस्य । दमन करने । पाण्ड लोमशा स्त्री पाण्ड नि लोमानीवाङ्गानि सन्ति यस्याः ।
माघपाम् । श्वतलोमबति वि. । पात पु० पत-धज पतने । पा-क । रक्षिते वि० । पत-ए । ज्योति
भोले क्रान्तिसाम्यसम्पादके राहुरूमे ग्रह दे !
For Private And Personal Use Only
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७०१०
पातक न० पातयति अधो गमयति पत-णिच् -ल । पातित्य समार
दके पापे, पापजनके प्राणिवधादौ च । पातञ्जल न० पतञ्जलिना प्रोक्तम् अण । पाणिनिस्सूत्ववार्तिकव्याख्या
नरूले “अथ शब्दानुशासन" मित्यादिके महाभाष्य, “अथ योगा
नुशासन" मित्यादि के-योगशास्त्रे च । पानाल न० पत-ग्रालञ्। धरायास्त लस्थे भवने, ज्योतिषोत लग्ना
चतुर्थ स्थाने च । पालनिस पु. नियम-आधारे पज पाताल निवासी यस्य ।
दैत्य पातालनिल यादयोऽप्यत्र । प तुक लि. पत-उकज पतनशीले । प्रपाते, जलहस्तिनि च पु० । पात्र नवी• पाति रक्षयाधेय, पिनत्यनेन या पा-ष्ट्रन स्त्रियां डीम् ।
जलाद्याधारे भोजनयोग्य अमले, विद्यादियुक्त दानयोग्य बामग्ण "ब्राह्मणं पात्रमाहुः” इति स्मृति: यजिये वादो, तीरद्दय
मध्यवर्ति नि जलाधारस्थाने, नाटके ऽभिनेये नाय कादौ च न० । पात्रीय लि. पाले यजपाले योग्यः छ । यजद्रव्य । खार्थे छ ।
योग्य, विप्रः पालीयतामियादिति स्मृतिः । पात्रेममित त्रि. पात्र भोजनपालामादनकाले एव समितः सङ्गतः ।
भोजनादन्यत्र अनुपस्थिते काऱ्यांदक्ष पाच न० पीयतेऽदःथ । जले । पाति रक्षति थ । अग्नौ, स्हृये च । पाबमन पाति र क्षति, पीयते वा पा-पाने, रक्षण वा असन् थुक
च । जले, अन्ने च अन्नभोजने हि देहरक्षा । पायेव त्रि. पथि हितं ढ । पथि भोजनोचिते द्रव्ये । पाद पु. पद-णिच किप । चरण पादे । [ देले च । माद पु० पद्यते गम्यतेऽनेन करणे घज । चरण', चतुथाशे, वृक्षा-- पादकटक पु० पादन्य कटक दूव । नपरे । मादक पु. पादमित चतुर्थी शमित: कचः शाक० । 'उपवासेन
चै केन पादक का उदाहृत" दूल्य को बतभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७०२]
मादग्रहण न० पादयोः ग्रहण यत्र । पादग्रहण पूर्व के प्रधामभे दें
अमष्य पादग्रहणं प्रत्वहञ्चाभिवादन मिति मनुः । पादचारिन् पु० पादेन चरति चर-णिनि ३त। पदातौ । पाँ
गन्तरि त्रि पादत्राण न० पादौ लायेते येन -करण ल्य त् । पादुकायाम् । पादप पु० पादेन मलेन पिवनि मिक्त जलम् पा-क। वन | पादं
पाति रक्षति पा-क! पादपीठे । पादपर हा स्त्री० पादपं रोहति रुह-क। बन्दायाम् (परगाछा) पादपीठ न० ६० । पादस्थापनासने । मिहामनं तम्य मपादपो
ठाम"ति भट्टिः । पादुकायां स्त्री० टाम् । पादमन न. ६ तक। चरणस्याधोभागे । पादरोह पु० पादेन मूलेन रोहति रुह - अच । वटवृक्ष । पादवल्मीक न० पादस्य वल्मो कमिव । स्लीपदरोगे (गोद)। पादविक लि. पदवों धावति ठक । पथिके पथिधावके । पादविरजम् स्त्री. पादौ विरजसो धूलियू यौ यस्याः । ५व , पादुकायाम् ।
[ टानाटो पादशस् अव्य ० पादं पादं ददाति करोति वा शम् । ( पोयापोया ) पादशैल पु० पादाकारः शैलः । प्रत्यन्त पर्वते । पाद स्फोट पु० । पादौ स्फोटयति अस् । रोगभेदे । पादाग्र न. ६ त। चरणाग्रभागे प्रपदे । मादाङ्गद न. पादस्य अङ्गदमिव । नपरे । पादात न. पदातीनां समूहः अण् । सैन्य समुदाये पादाभ्यामतति
गछति अच् । पदातौ सत्य । पादातिपादाति कोऽप्यन । पाद का स्त्री० पद-निण-ऊ ततः स्वार्थ कन् हवः । चर्ममो मा.
दा छादने पदार्थ (जुता)। क नभावे पादूरप्यव । पादुकाकार पु० पादुकां करोति क-अ उप । चर्मकारे पाटू
सत्पादुकाक दादयोऽन्यत्र । माय न० पादाय पादप्रक्षालनाय साध यत् । पादपक्षाननार्थ जले
For Private And Personal Use Only
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७.३]
अपां स्त्रीत्वन स्त्रीत्वमपि । पाद्याः पाद्याः इत्यादि पाद्यदानमन्त्र । पान न० पा-ल्य ट् । द्रवद्रव्यस्य गलाध:संयोजने, रक्षणे च प्राधारे ___ल्युट् । पानभाजने । पानगोष्ठी स्त्री . पानाथं गोष्ठीसभा । (चक्र) पानार्थ सभार्याम् । पानभाजन न० पोयतेऽस्मिन् पा-ल्य टु कर्म । पानपात्र पान
पालादयोऽप्यत्र । पानीय न० पीयते यत् पा-अनीयर । जले | पातव्य' रक्षित व्य च कि
। कुम्भवाम् । पानीपृष्ठ ज पु. पानी यष्ट जलोपरि जायते जन-ड । ( पाना ) पानौयफल न०६त । (माखना) जलकन्दफनभेदे । प.नीमूलकन पानीये भूलं यस्य कम् । सोमराज्याम् । पा सोयशालिका स्त्रो. पीय तेऽम्याम् अाधारे अनीयर् तादृशी पा.
नीवितरणथं या या शाला स्वार्थ कन् । प्रपायाम् (जलछत्रपट हे । पानोरातलक न० कर्म । (पानिप्रामला) तन दे । पान्य . पन्थानं गच्छति पथिन्+अग्ण पन्थादेशः । पथिके । पाप न. पाति रति आत्मानम स्मात् पा-अपादाने प | नाक हेतो
दुरटुटे, तत्साधने हिनादौ, ज्योति घोकेप अोनचन्द्ररविप्रतिध ग्रहेप ।
[पापनाशके वि । प.पन्न पु० पापं हन्ति ठक् । तिले तस्य हि दानेन पापनाशकत्वम् । प.पवेली स्त्री• पुनः पुन: पति पा-यः--अन् पापचोवायुस्तमीर
यति ईर-अण रस्य लः । (आकनादि) पाठालतायाम् । पापपुरुष पु० पापात्मक : पुरुषः पुरुघाकारः । तन्त्रोक्त वाम कुक्षिस्थे
पापात्म के ध्ये ये नराकारे पदार्थे । पापगमती स्त्रो० पापं शम्य ते ऽनया शम--णिच् - करगो ल्य ट् । डीम् ।
शमीन। पापात्मन पु. पापयुक्त आत्मा अन्तः करणं यस्य । पापान्विते जीते
''पापात्मा पापसम्भव” इति पुराणम् । पामन पु० ग्रामोति व्याप्नोति आप-मनिन् नि । पामे ।।
For Private And Personal Use Only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७०४
बामन न० पा-मनिन् । विवचिकायां (खोस पाचड़ा) स्त्रीत्वमपि ____ मनन्तात् डीप । पामाप्यत्र । मामघ्न पु० पाम हलि हन-टक । गन्ध के | कटक्या स्त्री॰ डीम् । पामन लि. पामास्त्यस्य अस्त्यर्श नं । पामरोगवति । पार त्रि० पाति किप पाः त्रयीधर्म: स वियतेऽनेन -घ । मर्ख, नीरे, खले च ।
[ गुडच्याम् । पामरोद्धारा स्त्री० पामरमुडर त उट्-हृ अण अजादित्वात् टाप । पामारि पु० त० । गन्धके तत्म वने हि पामरोगनागः । पायत T० पयसि दुग्धे संस्कृतः अण । परमाने । पयः सम्बन्धिान
त्रि. "पायसं दधिसक” इति स्मृतिः | चन्दने च ।। पायु पु० पः-उप । अपानवायु स्थाने । प्राय्य न० मीयतेऽनेन मा-ण्यत् नि० पादेशः । परिमाग । पानीये न । निन्दनीये त्रि।
[ अपपारत् त । पार कर्म समाप्तौ अद० नु० उभ० स० सेट् । पारयति ते पार न परमेव अण पारं परं तीरं ट-घज वा । नदोलस नेन प्राप्य
__ परे तीरे । पार-अच्-घज। प्रान्तभागे । यारक्य वि० परलोकाय हित ध्यञ् । कुक च ! परलोकहितमाधने कर्मणि ।
प्रगामिग्धि च । पारग लि. पार गच्छत गम्-ड । कर्म समाप्तिकर्तरि, परपारंगन्तरि पारण न. पार-ल्य ट । व्रतान्तभोजने । युच् । तत्र व स्त्री . ।
"तत्र पारणा खा"दिति रघ: । --मिा च-ला । मेघे पु० । पारतन्त्रर न० परतन्त्रख भाषः प्यञ् । पराधीनत्वे “पारतन्त्य विधे;
कुत" इति मीमांसा । [ कमाण परलोकमवे च । पारत्रिक लि. परल भा, हित वा ठक। परलोकहितकार के पारद (तर) पु० प-णिच-तम्, पृ० तस्य दः वा । धातुमे दे । पारा,
पार ददाति दा-क | पारदायिनि त्रि । पारदारिक पु० परस्य दारान् गच्छति ठका । यथेष्ट परस्त्रीय मिरिण : मारदार्थ पुपरख दारा एक दारा यस तस्य भावः ध्यञ ! पर...
For Private And Personal Use Only
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७०५
टारगमने “पारदाय पारिवित्त मत्य पपात कगणने स्मृतिः । पारमार्थिक वि. परमार्थाय पारलौकिकधर्माय हित ठक् । पर.
मार्थोपायभूते श्रेय साधने कर्मणि । पारम्पर्य न० परम्परैय स्वार्थ ष्यत्र । कुलादिपरम्परयाम् "पार
म्पर्य क्रमागत” इति स्मृतिः । पारम्पर्योपदेग पु० पारम्पया पित्रादिपरम्परया उपदेशः न तु
माक्षात्कारादित्जानम् । ऐतिय “यथा इह पटे य” दूयादि
कपटिग्यते एव सः, न तु तत्र यक्षः केनचित् दृश्यते । पारलौकिक त्रि. परलो काय हित ठम् विपदधिः । परलोके,
जन्मान्तरादौ, हिते कर्मणि । पारशव पु . "निषादः शूद्रक न्यायों यः पारशव उच्यते । स पारय.
नव शवस्तस्मात् पारशयः ममत" इति मन की अदायां म्यूट्रायां ब्राह्मणे नोत्पादिते निघादरूपे सङ्कीर्ण वर्गा, परस्त्रीतनये, लौहे
च । परशु+इदमर्थे ऽण । परशुसम्बन्धिनि नि। पारश्वध पु. परश्वधः प्रहरणमख अण । परशुना युनकर्तरि ।
ठक । पारश्वधिकोऽन्यत्र । पारमीक गु० देशभेदे तहशस्थे जने ब०१० । “पारसीकांस्त तोजेतु"
मिति रघुः । तद्दशस्थ घोट के पु० (आरविघोड़ा)। पारस्य त्रि. परस्त्रिया अपत्य ञ, दूनङादेशः । जारले परस्त्रियाः सुते ।
[ (पायर।)। पारापत पु० पारादण्यापतति ममणा या+पत-अच् । पारावते पारापावार न पारमपारञ्चास्त्यस्य अर्थ आद्य च् । समुद्र ।।
तटहये | पारावार शब्दोऽप्य मयता ।। पारायण न० पारं समाप्तिमयतेऽनेन अय-ल्य ट | साकल्य, ग्रन्थादीनाभाद्य न, तत् पाठ न !
[राद्यन्स पाठ के। पारायणिक लि. पारायणमाद्य तमावत यति ठक् । पुराणा देपारावत पु. पर जीवमति ज्ञानोपदेशेन अव--शट परावन् दत्ता
लेयः तस्येदमित्या । कपोते (पायरा)।
For Private And Personal Use Only
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पारावतपदी स्तो० पारावतस्येव पादौ यस्याः ङोप पदादेशः ।
काकजसायाम् । पारावताकि पु. पारावतस्या व रिख मनमस्य । ज्योतिप्य तीन तायाम् । पारावारीण वि० पारमवारञ्च गच्छति सल। तटय गामिनि, ससु.
द्रपारगे च । पारापारीणोऽधन । पाराशर पु° पराशरखापत्यम् शिवायण । वेदव्यासे । तेन प्रोक्तमि
न्य गण । पराशरोक्त भिक्षमूल । तत्तौ स्त्री. डा. । “कलो
पाराशरो स्मृति"रिति स्मृति: । पाराशरिन् । पराशरेण प्रोक्त मिनुस्मृलम च यतयाऽत्य व इनि ।
भित्त के सर्व कर्मत्यागिनि मंन्यासिनि । पाराशयं पु० पराशरस्थापत्य गर्गादित्वात् यञ् । वेदव्यासे । यत
दूञ पाराशरिरप्यत्र । पारिकाशित पु० पारमखास्ति इन पारि ब्रह्म ज्ञान तत्कत
गिनि | मौन व्रतधारिणि वाच यमे मुनिभे दे । पारिजात पु० पारमग्यास्ति पारी समुद्र तल जात: जन-ला ।
देवतभेदे । स्वाथ कन् | अत्रैव । पारिणाय्य त्रि. परिणयकाले लब्धमु प्यत्र । विवाहकाले लब्ध
धने । “मातुः पारिणाय्य म्बियो विमजेरनिति समति: । पारिरीन्द्र पु० पृणाति हिनस्ति णिनि पारी इन्द्र दूब शकन्धा ।
वा । सिंह, अजगरमर्षे च । पारिपयिक पु. परिपन्थं ग्टहाति ठक् । पन्यादेशश्च । चौरे । पारिपा(या)त्र पु० विन्ध्य पर्वत पश्चिमदेशे मालनदे शस्य गीमापर्यते !
स्वार्थ कन् । तत्र । पारिपाश्विक पु० परिपार्श्व ग्टहाति तत्र चरति वा टक् । स्थान · धारस्य पार्श्व चरे नटे, “नटो विदूधको वापि पारिपालिका
वेत सा. ६ प० । पारिप्लव न० परि +प्ल-अव् खार्थेऽए । चञ्चले, याकुले व । पारिभद्र क) पु० परितो भद्रमस्त्य म्य प्रज्ञाद्य (पान देमादर) हथे
For Private And Personal Use Only
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७०७
परिभद्राय कायति के-क | देवदारुरक्ष, निम्बरक्षच पु० ।
कुष्ठौ धौ न । पारिमाव्य न० परिभवाय रोगप्रशमनाय हितः ष्यत्र । कुष्ठौधौ ।
परिभा: प्रतिभयो भावः ष्यत्र । प्रतिभभवने “साथित्व प्राति
भाब्यञ्चे"ति मतिः । पारिमाण्डल्य न० परितो मण्डल' यग्य, सर्वत्र विद्यमानत्वात् पारे
मण्डल: परमाण स्तस्य भावः ध्यत्र । त्यायोत कारणतान्ये परमाग्नु परिमाण ।
ख्याते वृक्ष । धारिश षु० पिपुर्ति पृ णिनि पारो तश्यति शो-क । (पलाश पिपुल) पारेषद नि० परिदि भव: निति वा अण । सभास्थे सभ्य । यज । पारिप्द्योऽम्यत्र ।
[बलये, कट के । पारिहार्य र परिहियतेऽसौ परि+हृ-कर्मणि घञ स्वार्थे ष्यत्र । पारीण त्रि० पार गच्छति प्रार-घञ । पारणे, कर्म समाप्तिकारके । पार्थ पु० स्थाया अपत्यम् अण् । पृथा पुत्र', युधिष्ठिरादौ, अर्जु ने
चन, पृथवीपतौ च । पार्थिव पु० पृथिव्या ईश्वरः अण । राजनि । पृथिव्या विकारः दूद
या अग्ण । भूमिमवे लि० । सीतायां स्त्री० । तगर पुष्मे न० । पावंगा लिपर्वणि पूर्णिमादौ भवः अण । पूरिस मादिभवे "न
शारदः पार्वणशर्वरीशुर” इति नैषधम् पर्वणि अमावस्थादौ विहितम्
अण । स्मृत्यु के श्राद्धभेदे न०। -वनिप प्रज्ञाद्यण । मगभेदे पु०। पात ए० पर्वते भवः अण । (घोड़ानिम) निम्बभेदे, पर्वतजातमात्र
वि० । शझकयां, गोपालपूतिकायां, जीवन्त्यां, सौराष्ट्रमत्तिका.
याम्, जुद्रपापागभेदायां, धातक्यां, दुर्गायाञ्च स्त्री० डीम् । पार्वतीनन्दन पु० त० | कार्तिकेये, पार्वतीसुतादयोऽन्यत्र । पार्वतेय न • पर्व ते भव ढक । मौवीराञ्जने । सूर्यावर्त चे पु० । पाच गु० न० स्प श-श्व ण धातोः स च । कक्षाधोभागे, समीपे, चक्रे, ____ पाशे च । पर्श नां पास्या समूहः पy+णम् । पY मम हे न०॥ माखपरिवर्तन न. पान परिवर्तनम् । यत् पार्श्वमधःस्थापयित्वा
For Private And Personal Use Only
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७०८]
शयित तत्वावस्यो नयने (पाशमोड़ा) पाश्वस्य पराचौ । सुपस्य हरेः भाद्रशुलहादश्यां कर्तव्ये पार्श्वपरिवर्तनाख्ये उत्सवभेदे च । पार्श्वस्थास्थि न० कर्म० । (पाजर) शरीरपार्श्वस्थिते अस्थि । पार्षद पु० पर्षदि भवस्तत्र स्थितो वा अण सभास्थ । ष्यञ् पाई द्योऽन्यत्र माषिा पु० स्वी• टप-नि नि० साहः । पादग्रन्थे गुल्फस्याधोभागे !
(गोड़ारि) पृष्ठे, सैन्यष्टथे, जिगीषायाञ्च पु. । माणिग्राह पु० पाणिं पृष्ठ पदं ग्टह्णाति अगा । विजयाय जिगमिषोः
पश्चात् पदग्राहिणि पृष्ठस्थ शलौ । पाल रक्षण चु० उ० स० सेट । पान यति ते अपीपलत् त । पाल लि. पालयति पाल-अन् । रक्षके “पाल दोषविनाशे च पाले
दण्डो विधीयते” इति स्मतिः । पालक पु० पालयति पाल-एव ल । अश्वरक्षके, चित्रकार ने च । पालघ्न पु० पाल छत्र हन्ति हन-ठक । छत्राख्ये जलज ट गारे दे। पालङ्ग पु० पाल -सम्प० किप पाला अङ्ग्य ते अङ्क-घञ् । (पालङ)
शाकभेदे स्वीत्वमपि डीम् । अव । कुन्टु मधे वी. गौ०डीम् ।
कर्मणि यत् पालङ्याध्यत्र । पालाश न० पलाशं पर्ण मस्त्यस्य प्रज्ञाद्यण । तेजपत्र । तहगोऽस्त्यस्य ।
हरिहणे पु० तदलि, पलाशस्यो दम् अण । पलाशसम्बन्धिनि च
वि० । 'नामस्य पालाशोदण्ड” इति स्मृतिः । मालि(लो) पाल-इन् वा डीम् । कोणे, पनौ, यकायाम, सेतो,
प्रान्तभागे, प्रशंसायां, कोड़े, च । स्वार्थे कन् । कोणे, कर्णपो च । थालिन्द पु० पालि ददादि दा-क पृ० सम् | कुन्दम्जे । श्यामा.
लतायां स्त्री० गौरा० डीघ । यावक पु० पुनाति पू-ण्वुल । वङ्गो, वैद्य ताग्नौ च । पावकि पु. पायक अपत्यार्थ इ । कार्तिकेये स हि शिवथीर्यात ____ वहौ निहिताज्जात इति पुराणम् । पावन पु• पावयति पू-णिच-ल्य । अग्नौ, व्यासे, सिह के, पीतम
राज च । गोमये, प्रायश्चित्त', कच्छमाध्य कर्मणि, व म.
For Private And Personal Use Only
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भारतेऽनया ल्युट डीप् । गङ्गायां, हरीतक्या, तुलस्याञ्च स्त्री
परिनतासाधके लि० । पाश पु० पश्यते बध्यतेऽनेन पश-घञ, 1 मगविहगादिबन्धने रज भेटे
(फांद) रज्नु मात्र च । केशादुत्तर पाशः सङ्घार्थः । यथा केशपाशः । कर्णात् परः शोभार्थः । यथा कर्ग पाश: शोभन कर्ण
इत्यर्थः । छात्रादिभ्यः पाश । अपकृष्ण छात्र इत्याद्यः | पाशक पु. पश-एव ल । द्यूतक्रीड़ासाधने गुटिकादौ (पाशा) । पाशपाणि पु० पाशः पाणौ यस्य । वरुण पाशहनादयोऽप्यन
पाश+नि । पाशीत्ययाव । पाशुपत पु० पशुपतेरिदं, मोऽस्य देवता या अण । पकरणे । ब्रत.
भेदे, अस्वभेदे च नः । तद्भक्त त्रि। [वश्यधर्मे । पाशुपाल्य न० पशून् पालयति या तस्य भावः ततः ध्यत्र। पाचात्य वि० पश्चाद् भवः त्यक् । पश्चिमदेशभवे ।। पाग्या स्त्री० पाशानां समूहः यत् । पाशममहे ।। यात्र(ख) ण्ड पु० पाति रक्षति दुरितेभ्यः पा-किप पाः वेदधर्मस्त"
प्रण्डयति निष्फल करोति, खण्डयति वा । “पालनाच्च बयोधर्मपान्दन निमद्यते (घ) खण्डयन्ति तु त यस्मात् पा(घ)खण्डस्तन
कीर्तिता” इत्यु त वेदाचारत्यागिनि । 'पाषण्डिन् पु० धां वेदधर्म घण्ड यति घण्ड+णिच् इनि । पापण्ड पाषाण पु. पिनष्टि पिक-संचूगने आमच् ४० | प्रस्तरे अल्पार्थे
डीप । (वाटखारा) तुलासानपाघाणे । 'पाषाण दारक पु. पापाण' दारयति ह-एव ल । टङ्का स्त्र
(पाथर काटानी) | युच् । पापाणदारणोऽन्यत्र । पाषाणभेदन पु• पापाणं भिनत्ति ल्यु । (हाड़जोड़ा) क्षभेदे ।. पाषाणभदिन् पु. पाधाणं भिनत्ति भिद-णिनि ( पाथुरचुर ) ।
नभेदे । पि गतौ तु. सक० पर० अनिट् । पियति | अपंधीत् ।
..
.
For Private And Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१. पिक पु० अपि-कायति कै-क अपेरतोलोपः । कोकिले । पिकप्रिया स्त्री० त० । महाजम्ब पाम् । पिकबन्ध पु० त० । आमक्ष । पिङ्ग पु० पिजि-वर्णे-अच् नइ का. कुत्वम् । मूषके दीपशिखाम
पिङ्गलबसे च । तदति वि० । हरिताले न० । गोरोचनायां, नालिकायां दुर्गायाम हरिद्रायां, हिङ्गनि, बंगरोचनायाञ्च स्त्री०
टाप् । शमीयन स्त्री० डीप । पिङ्गल पु. पिङ्ग लाति-ला-क, पिजि-कलच या कुत्वम् । नागभे दे।
रुदे, सूर्य पारिपार्श्विके, वानरे, निधिभेदे, मुनिमेदे, मङ्गले ग्रहे, स्थावर विषभेदे, क्षुद्रोल के ६०वर्षमध्ये "पिङ्गले चारुपद्मानि ! दुर्मिन नम्मंदातटे” इत्य कलक्षणे वत्स रभेदे, प्राकृतच्छन्दोग्रन्थ कारके, नागरूपे मुनिभे दे, दीपशिखातुल्ये वणे च नद्दति त्रि० । “कम्ददिग्गजस्य योपिति" नाड़ीमेदे, राजनीती, शिंशपाक्षे वाम - नाख्यदिग्गजस्य योघिति, वेश्याभेदे च स्त्री० दाए । 'यथा नं -
छिद्य कान्ताशां सुखं सुष्वाय पिङ्गले"वि पुराणम् । मिङ्गल लौह न. लौह धातुः कर्म ० । पित्तले । पिङ्गाक्ष पु० पिङ्ग अक्षिणी यस्य घच् समा० । शिवे तस्य टतीयेक्षण
स्याग्निरूपत्वात्तथात्वम् । पिङ्गक्षणोऽप्यत्र । पिचण्ड पु० अपि+चम-ड तस्य नेत्त्वम् अपेरल्लोपः | उदरे, पशोरव
यवे च । ट० इत्त्वम् । पिचिण्डोऽप्यत्र । पिच चिण्डिल वि पिच( चि)ण्ड+अस्त्यर्मे दूलच् । बन्दिले,
हत्कुक्षौ । पिचव्य पु० पिच के ढलाय साधु यत् । कासियक्ष । पिचु पु० पच-उ प० । कार्पासले, (तुला) कुठभेदे, कर्षे, असुरभे दे,
- शस्यभेदे, च । पिचुक पु० पिचुरिव कायति के-क। मदन (मयना) । पिचल न० ६० । ढले, तुला)।
[ वृक्ष। पिचुमन्द (६ पु० पिचं कुछ मन्दयात, महाति वा ग्रच । निम्ब
For Private And Personal Use Only
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७११ ।
पितुल पु. पिचुं लाति ला-क । भावुकटने (झाउ) दूज्वले, ढले,
जलवायसे च । पिच्च छेदे चु० उम. सक० सेट् । पिञ्चयति ते अपिपिञ्चत् त । पिञ्चट न० पिच्च--अटन् । सीसके, रङ्ग, नेत्ररोगभेदे च । ' पिच्छ वाधे तु. ५० मक० सेट । पिच्छति अपिच्छीत् | पिच्छ न० पिच्छ-अच् । मयूरपुच्छे, चूड़ायाञ्च । लाङ्ग ले पु० ।
शाल्मलिने, पूगे, परम्परायाम्, कोषे, मोचायां, भक्तसंभूत मण्ड', पनौ, शिंशपावृक्ष, कोलिकायाम, अश्वस्य चरणरोगभेदे च
स्त्री० टाप । पिच्छल वि० पिछ+कलच | (पिचल) स्निग्धे महणे । पिच्छलदला स्त्री० पिच्छन दलं यस्याः । वदरीक्ष', पिचिन्नधचादयोऽन्यत्र ।
[मिंग पाया। पिच्छितिका स्त्रो. पिच्छ-तिच् ४० इट् तत: स्वार्थ मात्र । पिच्छि न लि. पिछा+अस्त्यर्थ दूलच् । (पे चल) महणे स्निग्धे मि.ि
लानि च दधीनी”ति काव्यप्र । भक्तगण्डे, सरसयञ्जनस्तूपादौ,
मण्डयुक्तभक्त च | लेना तकचे पु० । पिच्छि लत्वच पु० पिच्छिला लक्षणा त्वक यस्य । नागरङ्गरक्ष। पिच्छिलसार पु० पिच्छिल मारोऽस्य । मोचरसे । पिज दीप्तौ वासे, वले च अक हिंसायां दाने च सक° चु० उभ.
सेट इदित् । पिञ्जयति ते अपिपिञ्जत् त । पिञ्ज म० पिजि-अच । बले | कपरभेदे पु० । व्याकुले नि । हले,
__ हरिद्रायां, अह मायां च स्त्री० | भावेऽच् । वधे पु० । पिञ्जंट पु० पिजि-अटन् । नेलमले (पिचुटि) । पिञ्जर न० पिजि-अरच् । हरिताले, वणे, नागकेशरे, विहगादि
बन्धनस्याने, देहास्थिवृन्द च | अश्वभेदे पु० । पीतरक्तवा,
न्च पु० । तहति वि० । पिञ्जल न० पिजि-कल च । 'हरिताले. कुशपत्र च अत्यन्नाकुन में,
न्यादौ पु० कुशान्तरवेष्टिते सायकुश पत्रद्दये स्त्री डीष ।
For Private And Personal Use Only
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१२]
लिज्जिका स्त्री० पिजिण्वल अत दूत्वम् । ढलनालिकायां । (पादा पिट संहतो ध्वनौ च भ्वा० पर० अक० सेट् । पेटति अपेटीत् | पिट(क) पु० पिट-फ, | वंशपत्रादिनिर्मिते पालभेदे (पेटराणे विस्फोटे
_ वि.। खार्थे कन् अत्र व । पिठ क्लगे, अक० वधे सक० भ्वा० पर. सेट | पेठति अमेठीत् । पिठर पु० पिठ-करन् । ग्टहभेदे | सुस्तायां, मन्थानदण्डे च न ।
स्थाल्यां पु० स्त्री० स्त्रोत्व' डीप । पिड राशीकरणे भ्वा० अात्म सक० सेट् इदित् । पिण्डते अपि.
ण्डिट । अयं चुरादिरपि उभ० । पिण्ड्यात ते अपिपि.
ण्डत्-त । पिण्ड त्रि० पिडि-घञ् अच् वा । संहते घने च । देहे, देहेकदेशे,
ग्टहैकदेशे, सामगानां पिटभ्यो देये गोलाकारे अन्न, गोले, सिहके, प्रोड, वृन्द काले गजकुम्भ, मदनटचे च ४० | ब्राजी
यने, लौहे, यजुते दिमिः पिटभ्यो देये श्राद्धे विल्लाकारेने च न०॥ मिण्डक पु० पिण्ड दूय कायति के-क । पिण्डालौ, स्वार्थ कन् ।
सिहकगन्वद्रव्य । पिण्ड कन्द पु० पिण्डाकारः कन्दः । पिण्डालौ । पिण्डखजूर ए० स्त्री० पिण्डाख्यः खजूरः । स्वनामख्याते वृक्षे । पिण्डपुष्य न० पिण्ड संहतं पुष्पम् । अशोक पुष्प, जवापुष्य, पा.
पुष्प, तगरपुष्प च । पिण्डपुष्पक पु० पिण्ड पुष्पमिय कायति के-क । वास्तूक शाके ! पिण्डफला स्त्री० पिण्डमिव फलं यस्याः । कटतम्बधाम् । पिण्डमुस्ता स्त्री० पिण्डा संहता सुस्ता । नागरमुस्तायाम् | पिण्डमल न. पिण्डिमिव मलमस्य । गर्जरे (गाजर' । पिण्ड्योजक पु० पिण्डाकारं वीजं यस्य कम् । कर्णिकारने । पिण्डाभ पु. पिण्डः संघात दूवाभाति अच् । सिलके । पिण्डात्र न० अन्नस्य दं अण आन पिण्ड मिवान्नम् । मेघजा
तकरकायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७१३
पिण्डायस न. पिण्ड संहतमयः अच् समा० । तीक्षणायसे । पिण्डार पु० पिण्ड संघात छति -अण । विकतक्षे, पण के गोमे च ।
। च्याञ्च । स्वार्थ कन् अत्रैव । पिण्डालु पु० पिण्डाकार ग्रानुः । (गोलयालु) कन्दभेदे, कन्दगुडूपिण्डि(ण्डो) (ण्डिका) स्यी० पिडि-इन् वा डीम् खार्थ कन् वा ।
सर्व कालामञ्जनाधारे रघचक्रमध्ये स्थाने रथनामौ, पीठ, जानुनो
उधस्थे मांसल प्रदेश च । पिण्डित वि०पिण्डि -क्त | संहते, घनीभूते, गुणिते च | तुरस्क पु०॥ पिण्डि ला स्त्री० पिण्ड पिण्डाकार फलमस्त्यस्याः दूलच् । गोड -
___म्बायां (मोसुक) । पिण्डोतक पु० पिण्डों खल्यपिण्ड फलपुष्पहारा त कति अनुकरोति
तक- हासे अन् । मदनक्ष, तगरे च | पिण्डोतगर पु० पिण्ड्या खल्पपिण्डे नोपलक्षित स्त गरः । तगर यज्ञ भिण्डोपुष्य पु० पिण्ड्या उपलक्षितं पुष्पमस्य | अशोकज । पिडोर पु० पिण्ड पिण्डाकार फनमोरयति ईर-अण । दाडि
भने । नीरसे नि । पगडीशूर पु० पिण्डयां भोजने एम नाचत्र प्यूरः । गेहेनहिनि, युवादावसमर्थ ।
[ ज्योतिमतीलतायाम् । पिला स्त्री० पण्य ते स्तूयते रोगहन्तृ त्वे न यत् प० इत्वम् । पिण्याक पु० न० मण-व्यवहारे याकन नि । तिलकरके (खन्न)
हिङ्गः 'न, वाढोके च । सिहके पु०स्त्री० स्त्रीत्वे डीम् । पितामह चु० पितु: पिता पिट+डामह । पितुः पित रि, पिट पिना
दयोऽप्यन । तत्पल्या स्त्री० डीप् । पित पु. पाति रक्षति पा-टच नि० । जनके । माला सहोली मिट
शेषः । मातापिलो: दिवः । पिटकानन न० ६० । श्लवाने । पिटान पिटस्ट हादयोऽन्यत्र । पिटतीर्थ न० ६ त । गयायाम् तर्ज न्यङ्ग छयोर्म ध्यागे च । पिटपति गु० ईत२ । यमे । पिटराजादयोऽम्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१४ ]
पितृप्रसू स्त्री० पितॄणां प्रस्तरिवान्नदान योग्यकालत्वात् । व्यपरसन्धा
હૃ
काले पितुर्मातरि च ।
० । भृङ्गराजे |
पितृप्रिय पु० ६ ० पितृभोजन पु० पिटभिर्भुज्यते कर्मणि ल्युट् । मापे, श्राद्धं तद्दानस्य प्रशस्तत्वात् । भावे घञ् ६८० । पितृभक्षणे ।
पितृयज्ञ पु० ६० पित्रुद्देशेन यज्ञः । पितृतर्पणे । “पिटयज्ञस्तु "मिति मनुः ।
पितृयाण पु० पिटभिर्यायतेऽनेम करण े ल्युट् पूर्व ० णत्वम् । धूमदिचिह्निते मृतैः कमिभिर्गन्तव्य पथिभेदे । [ वाचस्पत्ये
पितृलोक पु० ६० ।
चन्द्रलोकस्योपरिस्थो
लोकभेदे विस्तरस्तु पितुर्मातुः स्वसुः सुताः
पितृबन्धु पु०६० । “पितुः पितुःखसुः पुत्राः पितुर्मातुलपुत्राश्च विज्ञेयाः पिढवन्धव” इत्युक्त पितुः पिट
"
लादिषु ।
पितृव्य पु० पितुर्भ्राता पितृ+व्यत् । ज्येष्ठ े कनिष्ठ वा पितुर्भ्रातरि पितृष्व(स्व)स्ट स्त्री॰ ६० वा षत्वम् । पितुर्भगिन्याम् । पितृष्वस्त्रीय पु० स्त्री० पितुः स्वसुरपत्यम् छ | पितृष्वसुः पुत्र । पिटसन्निभ पु० पित्रा सन्निभा तुल्यता यस्य । पितृतुल्ये । पित्त नः अपि दो-क्त तादेशः लोपः न दीर्घः । देहस्ये धातुभेदे । पित्तघ्नी की पित्त' हन्ति हन-ठक् ङीप् । गुडूच्याम् । पित्तद्रावित् पु० पित्तं द्रापयति दु+विच्-खिनि । मधुरजम्बीरे । पित्तल न० पित्त लाति ला-क | ताम्रादिजाते धातुभेदे तोयप्पल्यां स्त्री० 1
पित्तारि पु० ह्त | पर्पटे (क्षे तपापडा) लाक्षायां, वर्वरे च । पित्रापितः, इदं प्रियं वा पिटत श्रागतं वा यत् । पिटसम्ब विनि । पिटतीर्थे तर्ज्जन्यङ्ग ुष्ठयोर्मध्यस्थाने, मधुनि, मघानचत्र च । पितृप्रिये माषे पु० । अमावस्यायां तिथौ स्त्री० । पित्सन् पु० पत-सन्-शट | पक्षिणि । पतनेच्छावति त्रि । पिधान न० अपि+धा - ल्युट् श्रोषः । छादने, उदञ्चने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१५ ।
पिनाह वि० अपि+नह-क्त अल्लोपः परिहिते वस्त्रादौ । पिनाक घु० न० पाति पा-आकन् नि । विधनुषि, तलास्त्र
पांशुत्रघणे च . पिनाकिन् पु० पिनाक+अस्त्यर्य इनि । महादेवे । पिपामा स्त्रो० पातुमच्छा पा+सन् -अ । पानेच्छायाम् । पिपासु लि. पातुमिच्छ: पा-सन् उ । पाने छावति टषिते । पिपोलको स्त्री० बैशाखशुक्ल द्वादश्याम् । विप्रभेदे पु० । पिपोनक पु० अपि-पील - ण्वन् । आलोपः । (डेश्रोपिप ड़ा) ख्यात
कीटे (नदेपिपड़ा) ख्याते कोटे स्त्री० टाप ।। पिपल न. पा-अलच् ट. | जले, वस्त्रखण्ड भेदे च ! अश्रस्थ वक्ष, ___ बन्धनम्वन्ये पक्षिणि च ए०। कपायां (पिपुल) स्त्री. डीप का
हस्व: पिप्पलि: पिमली चाला। पिप्पलीमल न० पिप्पल्या दूब मूलमस्य । (पिपुलमूल) ख्याते च । पिप्ल पु० अपि-पु-डु अपरलोपः । जटुले । पियाल पु. पो-पाने कालन् । प्रियाले (पेयासाल) (मुरगो) क्षभेदे । पिल प्रेरण चु० उभ० सक० सेट । पेल यति ते अपीपिलत्-त । पिलुक पु० पिल-कु ततः कन् । पीलु क्ष। घिलपर्णी स्वी० पिलु पर्णमस्या: डीप् । मोरटालतायाम् । पिल्ल न० क्लिद-ल पिलादेशः | लिन चक्षुषि । तद्य तो त्रि..। पिव से चने भ्वा० पर० स० सेट दूदित् । पिन्वति अपिन्वीत् । पिश अत्यने तु० मु. पर० स० सेट । पिंशति धपेशीत् | पिशङ्ग पु० पिश-अङ्गच् किच्च। पद्मधलि तुल्ये पिङ्गलवर्ण तहति वि० पिगाच पु० पिशितमनाति अश-अण प्ट० । देवयोनिमे दे, प्रते च । पिशाचद्र पु० ६त० । शाखोटक्षे । पिया चहनादयोऽप्यत्र । पिशित न० पिश-न । मांसे | जटामांस्यां स्त्री० वा डीम् । पिशुन न० पिश-हनन् किच। कुङ्कुमे । नारदे, काके च पु० } ___ स्लच के, क्रूरे च त्रि. । (पिडिङ्) शाकभेदे स्त्री० टाम् । पिष चूर्ग ने रु. पर० सक० अनिट । पिनष्टि अपिपत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१६ ] पिष्ट न० पिष-त । सीसके, पिष्टके च ! चूर्णिते यि । पिष्टक पु० न० पिष्टानां, तण्ड लचूर्णानां विकारः कन् । (पिटे ।
खाद्यभेदे । पिटपचन न० पिष्ट पच्यतेऽनेन पच-करण ल्य ट । पिटकपाकपात्र
काटाहादौ । पिटप पु० न० । पिश्यते, पिण्यते वान पिश-पिप-या च नि। भवने पिष्टात पु. पिष्ट मतति अत-अगर । पटवासनाथ चूर्ण गन्धद्रव्य । पिष्टिकं न पिष्टे भव: ट। (पिटालि) तगड लचून जाते दुग्धाकारे
द्रवे पदार्थ । द्विदल पिरजासे स्त्री० टाप । पिस गतौ भ्वा० पर० स० सेट । मति अमीत् चडि न हवः । घिस दीप्तौ वा चु० उभ० पन्चे भ्वा० पर० अक० मेट इदित् । पिन --
यति ते अपिपिं सत् त । पक्ष पिंसति अपिमीत् पिस वासे बले च अक० वधे दाने गतौ च धक ० तु. उन० मे ।
सयति-ते अपीपिसत् रह । पिहित त्रि. अपि धा-क्त अल्लोपः। तिरोहिते याच्छादिते च । पी पाने दि० यात्म० अनिट । पीयते अपैट । ल्यप् नितीय । पीठ पु. न० पोयते पिद्यते वा अल पा.-ठक पिठ-क वा ४० दीर्थ: ।
(पोड़े) अासनभेदे अतिनामासने च । पीठसपि त्रि. पीठेन सर्पति हप-गिनि । बजे । पोड बधे बिलोड़ने च चु० उभ० स० सेट । पीड़यति--ते अप ---
पीड़त्-त अपीपिड़त्-त । पौडन न० पीड-ल्युट । परराप्रस्थन्ट मादिनाऽभिभवे, प्रन्टपादिना ___याक्रमण, दुःखोल्पादने च । पीडा स्वी० पीड-अ ! व्यथायां, दुरने च । पोडित त्रि० पीड़-क्त । माईते, यन्त्रिते. दुःखिते च । योत न० पा-तोपाने, हरिताले च । हरिद्रावणे पु० । कमि त !
पानकर्मणि, पीतवर्गवति च त्रि. । पीतक न० मीत+स्वार्थ कन् । कुङ्कुमे, हरिताले च | अगुका नियम
For Private And Personal Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१७ ]
काठ, पित्तले, माक्षिके, श्योनाकभेदे, किरात रच, नान्दी',
पीतशाले च पु० । अव्यक्तमानार्थे संज्ञाभेदे न० । पोतकदलो स्वी० कर्म । स्वम् कदल्याम् (चांपाकला)। . पोतकन्द न० पोत : कन्दो यस्य (गर्जरे) (गाजर) । पोतकावेर न० कुत्सिन' वेर' कावेर पीत कावेरं यस्मात् ५ ब. ।
कुत्सिताङ्ग पोत कुर्वति कुङ्कमे, पित्तले च । पोतकाष्ठ न० कर्म । पीत चन्दने पोसागुरुणि । पोतघोषा स्त्री० कर्म० पीत पुष्पबत्यां घोघातक्याम्। [स्त्री० टाप । पोततण्डु ल पु० पीत स्तण्ड लो यस्य । (काङ्गनी) धान्यभेदे । क्षीरिकारने पोततेला स्त्री० पीत तैल यस्याः । ज्योतिभतीलतायाम् । पोतदार न० कर्म० । सरलन, देवदारुणि, हरिद्वने च । पोलद्र, पु० कर्म ० । सरलय क्षे, दारुहरिद्रायाञ्च । पीतन न. पीत करोति पीत+गिच-ल्यु । कुश्मे, हरिताले, पीत
दारुणि च । लने, अनातके च पु० । खार्थे कन् । अानातके
(आमड़ा) पु०। पोतपर्णी स्त्री० पीत पणे यस्याः। (विछिटी) ल तायाम् । पोतपुष्य पु० पोत पुष्य यस्य । कर्णिकारक्षे । आढ़यान्, इन्द्र--
वारुप्याच्च स्त्री० टाप् । शङ्खपुष्पमा, सहदेव्या, महाकोषातयां,
लपुष्यां, (शशा) च स्वी० डीप वा टाप । पोतफन (क) पु० प.त फलं यस्य वा कम् । शाखोटयक्ष, कारशे च पोतवालुका स्त्री पीता वालुकेव चूर्णनात् । हरिद्रायाम् । पोत मुग पु० कर्म । (सोनामुग) मुद्गभेदे । पोतय थो स्त्री, कर्म० स्वा युथ्याम् ।। पोतराग न० पीतो रागो वर्णो यस्य । किऊल्के, सिक्थे च । कर्म •
पीतव पु. व. । तद्दति वि० । पोतवासस् पु० पोत वासो यस्य । श्रीकृष्ण, पीतवस्त्र पीताम्बरादयोऽप्यत्व पोतवीजा स्त्री० पीत वीज यस्याः। मेथिकायाम् । पीतवर्स वी-..
जयुक्त लि।
For Private And Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७१८
पोतशाल पु० पीतं फलं शलति याति अण | अमन ने । (पियामान) पोतसार न० पोत सार यस्य । पीतवर्णे चन्दनका, हरिचन्दने
च । मलयजे, गोमेदम गौ, अक्षोटरजे, तुरस्को, वीज के च पु० ।
तत: कन् । निम्बे अक्षोटवृक्षच पुठ। • पोतसालक पु० कर्म. खार्थे कन् । (पेयासाल) प्रियालटचे । पोताङ्ग पु० पीतमङ्गमस्य । श्योनाकभेदे । पी वोति पु० पा-किच अज-क्तिच व्यादेशः वा! घोटके। पा
भावे तिन् । पाने, गतौ, शुण्डायाञ्च । पीतिका स्त्री० पीतयति पीत+णिच- एख ल । हरिद्रायाम्, दारु
__ हरिद्रायाम, वसं यूथ्याञ्च । पोतिन् स्वी० पीतमनेन इष्टादित्वादिनि । छोटके । पोन त्रि. प्याय-क सम्प्रसारणम् । स्थूले, दृई, मम्मच च । पोनस पु० पीन पीनता स्यति सो-क। नासकारोगभेदे कर्कयो
स्त्री० डीम् । पोनीनी स्त्री० पीनमुधोऽस्याः डीम् अनङन्तादेश: । पीवरो घरमावां पोय प्रीणने सौ० पर० स० सेट् । पीयति अपीयीत् । पोयष न० पीय-अन् । देवानां पेयभेदे अमृते । टुग्ध च । मा
प्रसूताया: गो: आसप्तरात्रभवे दुग्धे तल पेयममपि । पोल रोधे भ्वा० पर० सक० मेट | पील ति अपीलीत् । पोल पु० पोल -उ। परमाणौ, पीलुपाक: पिठरयाकः इति बोधि
भेदः । गजे, अस्थिखगड, तालकाण्डे, वासे, कमौ, कोकगादेश
ख्याते गुड फले वृक्ष, कुसुमे च । पोलुनी स्त्री० पील-उम गौ० डोप । मूर्खायाम् । पोलुपत्र पु० पीन युक्त कमिकलित पत्र यस्य । मोरटालतायाम् । पोलपर्णी स्त्री० पीन कलितानि पाण्यस्याः ङीप । मायाम,
विम्बिकायाञ्च । पोव स्थौल्य भ्वा० पर० अक० सेट् । पीवति अपीवीत् । पोवन् वि० म्य-कनिम् । स्थूले, बल यति च | बायौ पु० ॥
For Private And Personal Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७१८ ]
मीवर लि० स्य-वरच् । स्थूले | स्त्रियां ङीष् । अश्वगन्धायां, शता
वाञ्च स्त्री० टाप् । तरुण्यां गवि, शतमूल्यां, शालपाञ्च
स्त्री० डीप । [व्याकरणोक्त संस्कारविशेषयुक्त शब्दविशेषे पु०॥ पुलिङ्ग न० ६ त ० | पुंनचिह्न अङ्गभेदे । पुंसदव लिङ्गमस्य ब० ॥ पुश्चली स्त्री० पुंमो मत : सकाशात् चलति पुरुषान्तर गच्छति अच __ गौरा० डीघ् । असत्या स्त्रियाम् ।। पुस मर्दै चु० उभ० सक० सेट | पुंसयति ते अपुपुं सत् त । पुसवन न० पुमान् सूयतेऽनेन सू-ल्यू ट । गर्भसंस्कारभेदे, दुग्ध च । भुस्व पु० धुसोमावचिह्न वा । पुंसश्चिह्न बङ्गभेदे, तत्कायें शुक्र, ___पुरुषत्व व्याकरणोक्त शब्दत्तौ संस्कारविशेषाईख च । पुकस (श) पु० पुक् कुमित कसति कस-गतो अच् ट० वा श:
चण्डाले । अधमे त्रि। पुङ्ग पु० पुमांस खनति खन-ड । वाणमले, पुष्कले च। पुङ्गव पु० पुमान् गौः कर्म० घच् समा० | वषे, कधभौषधौ च ।
उत्तरपदस्थः श्रेष्ठवाचकः । यथा । नरपुङ्गवः भरः पुङ्गायदव इति
उपमितसमासवाक्यम् नरश्रेधार्थे । पुच्छ प्रमाण भ्वा०प०अक सेट । पुच्छति अपुच्छीत् । रायमुकुटादय: युच्छ न० पुछ-अच । पश्चाद्भागे लागले च | पुच्छटिटी) स्त्री० पुच्छ-अटि वा डीप । अङ्गलिमोटने (प्राङ्गुलमट कान) पुच्छिन् पु० पुच्छ-गिनि | कुक्कुटे, अर्कवृक्षे च। पुच्छ+अस्त्यर्थं
दूनि । लाङ्गलयुक्त वि. । पुञ्ज पु० उन्नन्या पुमांस जयति जि-हु । राशौ चये । पुट दीप्तौ अक० चूर्ण ने सक. चुरा० उभ० मेट् । पोटयति-ते
पूपुटत् त । पुट घे तु. कु० पर० सक० सेट । पुटति अपुटीत् पुपोट | पुट संसर्ग अद० चु० उ० सक० सेट् | पुटयति ते अपुपुटत् त । गुट न० पुट-क । जातीफले, उपर्य धोमावापन्न न मृदादि कपालह
गेन निर्मिते" । सौपधपाकपालभेदे च । अश्वन्तरे पु० न०।
For Private And Personal Use Only
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७२० ।
मिथ :सम्बन्ध, आच्छादने च पु० । पत्रादिरचिते दुग्धादिपान
पात्रे वि० (दोना) स्त्रियां डीप् । "पुटपाक पु० पटेन पाकः । पुट पालेण औषधपाकभेदे । युटभेद पु० पुटौं संश्लेष भिनत्ति अण । नद्यादेचक्राकारे जलावर्ते,
पत्तने नगरे, प्रातोद्य च । पटभेदन न० पुटानि पालाणि भिद्यन्तेऽस मिद अाधारे लघट । नारे पुटालु पु’ पुटः संश्लिष्ट अालुः ! कोलकन्द । पुटिका स्त्री० पुट-क स्वार्थे कन् । एलायाम् । पटित वि० पुट-क्क । यथिते, पाटिते, तन्त्रोत, आद्यन्नयोः अका- रादिवाभ्यां, मन्त्रान्तराभ्याञ्च पुटयत् श्रावृते च । 'थुटोदक पु० पुट संश्लिष्टमुदक यस्थ, पुटे कपालाकारपात्रदयमाध्य
उदक वा यस्य । नारिकेले । सुट्ट अनादरे चु० उ० सक० सेट् । पुट्टयति-ते अपुपुत्-त । पड़ मई ने श्वा० पर० सक० सेट् इदित् । पुण्डति अपुण्डीत् । पुड उत्सर्गे तु. पर. सक० सेट् । पुडान अपोडीत् । पुण धर्म कृत्य करणे त. पर० सक०सेट् । पुरणति पोणीत् । पुण्डरीक पु० पुडि-ईक नि० । अग्नि कोणस्थे, दिग्गजे, व्यानं च !
सितपद्म, श्वेतपत्त्र, भेषजे च नः । आम्ने, राजिल सर्प, हस्तिज्वरे, दमनकक्ष, कमण्डलो, श्वेतवर्णे, कुष्ठभेदे च पु० । श्वत
वर्णवति त्रि। 'गुण्डरीकाक्ष पु० एण्डरीकमिघ अक्षिणी यस्य घच् समा० । विष्णी,
शालपर्णीतुल्यपर्ण के नेत्रहितकारके च पभेदे च न० । पुण्ड पु° पुडि-रक । (पुडिया) इक्षु भेदे, माधवीलतायां, चित्र के,
तिलकचक्ष, च प्लक्ष, दैत्यभेदे च । पुण्ड क पु० पुण्ड, कन् । माधवीलतायाम्, तिलकटने, दक्ष भेदे च । पुण्य न ० पुनाति प-डुण्य । शुभादृष्टे धर्म । तहति लि० । मुण्यकवत न० पुण्य+स्वार्थे कन् कम्मे | पुराणप्रसिद्ध बतभेदे, शर,
स्त्रबोधिते धर्म प्रदे उपवासादिवतभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७२१ ]
पुण्यगन्ध पु० पुण्यो गन्धो यस्य | चम्पके । पुण्यजन पु. पुण्यः विरुड्डलक्षणया पापी जनः कर्म०। राक्षसे। पुण्यजनेखर पु° ६ त० । कुवेरे । पुण्यटण न० कर्म ० । श्वतकुथे । पुण्यभूमि स्त्री० पुण्यस्य पुण्योत्पादनार्था भूमि: । आर्यावर्त्त देशे
"ग्रा समुद्रात्तु वै पूर्वादासमुद्रात पश्चिमात् । तयोरेवान्तरं गिर्योरावित”मिति मनुः तयोविन्धाहिमाचलयोः । पुण्यवत् त्रि• पुण्य+भूमार्थे मतप मस्य वः । बहुपुण्ययुक्त । पुण्यश्लोक त्रि० पुण्य : पुण्य दायकः श्लोको यशश्चरित्र वा यस्य ।
"पुण्यश्लोको नलोराजा पुण्य लोको युधिष्ठिरः । पुण्यश्लोका च वैदेही पुण्यश्लोको जनाईन:" इत्यु केषु मलादिषु । पुण्यच.
रितयुक्तमात्रे च । पुण्याह न. पुण्यमहः टच समा० । पुण्यजनके दिने । पुण्याहवाचन न० पुण्याहस्य पुण्यजनकदिनस्य वाचनं ब्राह्मणहारा
वादनम् वच-णिच-ल्युट । वैदिकर्मारम्भ तद्दिनस्य पुण्यतया बा
ह्मणहारा बादने । पुत्तिका स्त्रो० पुत् इति शब्द तनोति तन-ड स्वार्थे कम् हव:
अत इक्वम् । ज ट्रमक्षिकायाम् । पुत्व त्र) पु० पुलस्वायते पुत्+त्र-क "पुनाम्नो नरकाद्यस्मात पितर
लायते सुतः । तस्मात् पुस्त्र इति ख्यात" इत्य के तनये । पू-त हखश्च । औरसादिद्वादशविधे तनये । कन्यायां ङोप पुत्री ज्योति लग्नात् पञ्चमे स्याने पु०। एत्र पुत्री शब्दयोरेक शेथे
पुत्र एव शिष्यते तयोरर्थ यो: विव० । पुत्रक पु० पुत्व खार्थानुकम्मासंज्ञादौ कन् । पुत्रे, धूत, शरभे,
वृक्षभेदे, अनुकम्पान्विते च । कन्यायां टाम्, पुत्रिका | पुत्रजीव पु. ” जीवयति जीब-अण । (जियापुता) वृक्षभेदे
एख ल । । H० मुम् । पुत्रञ्जीवकोऽप्यन ।
For Private And Personal Use Only
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७२२ ।
पुत्रदा स्त्री० पुल' ददाति सेवनात् गर्भ ददाति दा-क। बन्ध्याक
कन्या, लक्ष्मणाकन्द च । गर्भ प्रदे पुत्रपदे च त्रि• । पुत्रभद्रा स्त्री० पुत्रस्य भद्रं यस्याः ५ व0 । हज्जीव न्याम् । पुत्रिका स्त्री. "अनाटकां प्रदाम्यामि तुभ्य कन्यामलताम् | अम्या
यो जायते पुत्रः स मे पुत्रो भवे"दति समयेन प्रदात्तायां
क न्यायां, “पुत्रिकाधर्मशताये"ति स्मृतिः । पुत्रिकापुत्र पु० पुत्रिकैव पुनः पुत्रिकायाः पुत्रः वा । पुत्रिकारूपे गा
पुत्रत्वनाभ्य पगतायां कन्याया, तत्मने च । पुत्रेष्टि स्त्री० पुत्रस्य पुत्रार्था इष्टि यज-तिन । पुत्त्रनिमित्तके याग
भेदे "टहीत्वा पञ्चवर्षीयं पुष्टिं प्रथमं चरेदिति । पुथ हिंसे दि०पर सक० सेट् । पुथ्थति अपोथीत् । पुथ बधे सका क्लेश अक० भ्वा० पर० सेट् इदित् । अपुन्थति अपु.
न्थीत् । पुथ दीप्तौ चु० उभ० सक० सेट् । पोथयति-ते अपूपुथत्-त । पुद्गल पु० गलतोति गल-अच् पुत् कुत्सितं गलो यस्मात् ५५०
उत्कृष्टाकारे, रूपादिविशिष्ट द्रव्ये, यगुकादिस्थानीये बौहाद्युक्त
पदार्थं च । पुनःपुनर् अव्या पुनर्+जीमायां वित्वम् । मुहुरत्यर्थ अभी जणे । पुनःपुना पु. पुनः पुनाति पू-नक् प० । नदीभेदे "कोकटेच गया
पुण्णा नदी पुण्या पुन: पुने” ति बायु पुराणम् । पुनःसंस्कार पु० पु नारः संस्कारः उपनयन विवाहादिः । सम्+क
घञ सुट्च । पापादिहेतुभः कृतस्य संस्कार स्यानाथाभावे हितोयसंस्कारे "पुनर्वसौ कृतो विप्रः पुन: संस्कारमाहती"ति
ज्योतिषम् पौन वेन भर्ना मा पुन: संस्कारमहतीति" मनुः । पुनर् अव्य. पन अरु ४० । अवधारण, भेदे, अधिनारे, पक्षान्तरे
द्वितीयवारे च । पुनरुतवहामास पु० "आपाततो यदर्थश्च पौनरुते य मासते ! “.
परतवदाभास इत्य त अलङ्कारमे दे !
For Private And Personal Use Only
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पुनर्नव पु० छिनोऽपि पुनरपि नत्रः च नादि० न प त्वम् । नखे । खनामख्याते शाकभेदे स्त्री० टाप ।
[स्त्री० । पुनर्भव पु• छिन्नोऽपि पुनर्भवति भू-अच् । नखे । रत पुनर्नवायाम पुनर्भू स्त्री० पुनर्भवति प्रथम मेकस्य जाया भूत्वापरय पुनर्जाया भवति
भू-कप् । 'कन्ये वाचतयोनि पाणिग्रहण दूषिता । पुनर्भूः प्रथमा पोका पुन: मस्कारकर्मणा दूत्याद्युक्तायां बिरूढ़ायां स्त्रियाम् ।
पुनर्जातमात्र त्रि। पुनर्वसु पु० पुनर्वस-उ । विष्णौ, शिवे च | अश्विन्य वधिक मा में
नक्षले वि० । पुनाग पु० पुमान् नाग पूव श्रेष्ठः प्रधानत्वात् स दूव | स्वनामख्याते
पुध्यप्रधाने वृक्षों दे, श्वेतोपले, जातीफले, पाण्ड, वर्णहस्तिनि. नरश्रेष्ठ च ।
[ पुन्नाडोऽप्यन । पुन्नाट पु० पुमानिव नाटयति नट-अच् । चक्रमर्दै । नङ-अन् । पुत्रामनरक पु० पुत् इति नाम यस्य कर्म० परदारामिगमनादिम:
पोड़शम पातकैः भोग्य नरकभेदे, परदारादिकं प्रकृत्य "एते स्तु
पापैः पुरुष: पुन्नामनरके पचेदि"ति पुराणम् । पुनस् पु० पाति पा-कु-मसन् । पुरुषे, मनुष्य च । व्याकरगोके
मस्कारविशेषाधारे शब्दभेदे च । पुर अग्रगतो तु० प० सक० मेट | पुरति अपोरीत् । पुरःसर लि• पुरोऽ सरति स्तू-ट । अग्रगामिनि स्त्रियां डीम् । पुर न. पुर-अग्रगमने क | गेहे देहे पाटलिपुले नगरमेदे, कुसुमदल.
वृत्तौ, नागरमुस्तायां, चर्मणि, ग्टहोपरिग्टहे च । बहुग्रामीणव्यवहारस्थाने बहुहट्टादियुको प्रधानग्रामे न० स्त्री० । स्त्रीत्व
डीप् । रायौ, पीतझिण्याम, गुग्ग लौ च पु० । 'पुर डी० पिपति ट-दीर्घ किम् । नगर्याम् ।। पुरञ्जन पु० पुरं देहं स्वादृष्टेन खसान्निध्ये न या जनयति खच । जीवे
तदृष्टे न तत्सानिध्ये न च हि देहारम्भः । धुरञ्जय ए० काकुत्स्थाख्य सूर्य वंश्ये न्ट पभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७२४ ]
पुरतस् अव्य० पुर-कानच् । अग्रत इत्यर्थे । सुरद्विष् पु० पुराणां मयनिर्मितानां नगरागा दाहकत्वात् हिद
विष-किप । शिवे । पुरारिप्रभृतयोऽम्यत्र । पुरन्दर पु० पुरं दायति द-खच् । इन्द्र, चौरे, (च) चव्य च । पुरन्धि(न्धी) पुरं गेहं धारयति पालयति -खच् गोरा० पृषो.
या हवः । वहुकुटुम्बवत्याम् पतिपुत्त्रयत्याञ्च स्त्रियां, "स्टहेग्टहे
व्ययपुरन्धिवर्गमिति कुमारः । पुरम अव्य. पूर्वस्मिन् कालादौ असि पुरादेशः । अग्रत इत्यर्थे । पुरस्कार पु० पुरस्क -घञ । अग्रकरण, पूजने च । पुरस्कृत लि. पुरस्+क-क्क । पूजिते, अग्रकते च | "पशुनाप्यपुर
स्कृतेने”ति नैषधम् । अभिशप्त', अरिग्रस्त, खोलते, सिक्त
च लि. । पुरस्तात् अव्य० पूर्व-अस्ताति पुरादेशः। दिग्देशकालवृत्ते : प्रथमा
पञ्चमीसप्तम्यन्तस्य पूर्व शब्दस्यार्थे, अग्रत इत्यर्थे च । युग अव्य • पुर-का। अविच्छेनेन क्रियाकरण', पुराणे अतीते, भा
विनि, निकटे, पुरावृत्ते च । पुर+क टाप् । पूर्वस्यां दिथि सुग
विद्रव्यभेदे च स्त्री०। पुराण वि० पुरा-भव: घ्य नि० तुट न, पुरा नीयते नी-ड वा पूर्व
ण त्वम्, पुराभवे । सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशोमन्वन्तरा गा च वंशानु. चरितञ्चव पुराण पञ्चलक्षण"मित्य को व्यासादिप्रणोते शास्त्र -
भेदे न०1 युरातन वि० पुरा भवं पुरा सु +तुट च । पुराम । पुराण पुरुष पु० पुराण रुपस्तुत्यः पुरुषः शाक०, कर्म० वा विषा"
वृद्ध पुरुषे च । पुरारत न. पुरा पूर्व स्मिन् काले यत् वृत्त भूतं लक्षणया तदानित
___ कथादि । इतिहासे, तत्मतिपादकग्रन्थे महाभारतादौ च ।। पुरासिनी स्त्री० पुर ग्टहमस्यति अस थिनि । सहदेवी लतायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७२५ ]
पुरोत स्त्री० न० पुरी देहं तनोति तन किम् । देहारम्मके (श्रांत)
अन्त्राव्य नाड़ीभेदे । पुगोमोह पुरी देह मोहयति मुह-णिच-ग्राण । धुस्त रे .. घुरोष न० ट-दीर्चे ईपन् किञ्च । विधायाम् । पुरु पु. ट-दधिं कु । ययातेन्ट पस्य कनिष्ठ पुत्र यशात् कूरूणां पौ.
रति सना । स्वर्ग, परागे दैत्यभेदे, नदीभेदे च । प्रचुरे त्रि। पुरुषकार गु० पुरुणस्य कारः कृष-घज । पौरुले पुरुषटिते 'ट
पुरुप्रकारचे"ांत स्पतिः । पुरुषदन त्रि. पुरुष उन्मानं यस्य दन्नन् । पुरुषतुल्योन्माने, यसच् । पुष्पवयमोऽन्यत्र स्त्रियां डोय ।
नागादयोऽन्यत्र । गुरुप्रसिंह पु० पुरुः सिंह दूय उपमि० । नरश्रेडे एवं पुरुष-, पुरुषार्थ पु० ६त० | धम्नार्थकाममोक्षरूपेषु पुरुषप्रयोजनेषु । पुरुषोत्तम पु• पुरुले घु उत्तमः कर्म० वा । विष्णो, उत्तमपुरुषे च । ____ अय मुक्ति पुरुषोत्तमादिति नैषधम् । पुरुह लि. पुरुहन--ड । प्रचुरे । डु । पुरुडरप्यत्र । युरुहत पु० पुरुणि प्रचुराणि हताति नामा न्यस्य । इन्द्र । पुरूर बस पु० बुधेने लायाम पादिते उर्वशीकान्त चन्द्रवंश्ये न्टपे । पुरोग लि. पुरोऽग्रे गच्छति गम-ड । अपगामिनि” प्रधाने च । ___ अच् । पुरोगमः, णिनि । पुरोगामीति चाम्यत्र । मुरोडाश(श) पु० पुरोदाश्यते दाश-कर्मणि किप, चञ वा । ह
विधि यज्ञियव्ये।। घुरोधस् पु० पुरोऽग्रे धीयते धा-असि किञ्च | पुरोहिते। पुरोभागिन् त्रि० पुरः पूर्व भजते भज-घि नुण गुण त्यागेन दोप्रमा
माहिणि । अग्नभागमति लि ।। पुरोहित पु. पुरोऽये दृटाइ टफलेषु कर्मसु धीयतेऽसौ धा-क। राझा ___ हटादृष्ट फल के पु कर्मसु पुरष्क ते जमे । शुद्र व पूत्तौं भ्वा० पर० स० सेट् । पूर्व ति अपूर्वीत् ।। दुबै निकेतने अक० चु० उ० सेट् । पूर्व यति ते अपु पूर्बत् त ।
For Private And Personal Use Only
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७२६
सुल उच्छितौ वा चु० उम० पक्षे तु०प० अक० सेट । पोल यति ते
पुलति अपुपुलत् त अपोलीत् । पल महत्त्व भ्वा० प० सक० सेट । पोलति ते अपोलीत् । पुल(क) घु० पुल-क ततः स्वार्थे कन् वा । रोमाञ्चे, कङ्गठे च पुलाके न । युलकिन् पु० पुलकस्तदाकार पुष्पमस्त्यस्य इनि । धाराकदव । मुलस्ति स्त्व) पु० मुनिभेदे । पुलह पु० मुनिभेदे । पुलाक पु० पुल+अक-अण। संज्ञेमे, शस्यम्पून्य (प्रागड़ा) धान्ये,
भनागुलिक यां, क्षिप्रे च । पुलायित न० पुल+क्यच क्त । अश्वगति दे । पुलिन न० पुल-दूनन किच्च । तोयादु स्थिते तट (चड़ा) । पुलिन्द पु० पुल-किन्दच् । चाण्डालभेदे । सुलोमजा स्त्री० पुलोमा असुरभेदस्त स्मात् जायते अन - ड इन्द्राण्यां, शच्याम् ।
[उपये मे । पुलोमन् पु० इन्द्रस्य वेष्ये असुरभेदे य जित्वा तत्कन्यां शचीमिन्द्र पुलीमारि पु० त० । इन्द्रे पुनोमशनुप्रस्टतयोऽप्यन्त्र । पुष पुष्टौ अक० पोपणे सक० दि० पर. अनिट । पुष्पति अपु प्रत् । पुष पुष्टौ अक० पोषण सक० क्रमा० ५० सेट । पुष्णाति अपोषोत् । पुष पुौ भ्वा० पर. अक० सेट । पोपति अपोषीत् । पुष तौ चु० उभ० सक० सेट । पोषयति ते अपूपुषत् त । पुषा स्त्री० पुष्णाति पुष-क टाप । लाङ्गलीटने । पुषित लि• पुष-त । मुटे, प्रतिपालिते पचिम्टगादौ । युष्कर न० पुष-करन् कस्य नेत्वम् । गजकराग्रे वाद्यमाण्डे, सुख.
जले, आपण, खङ्गफल के, पो, तीर्थभेदे कुछौ प्रधौ, पद्म को घे, हीय
भेदे; युद्धे च । नागभेदे, रोगभेदे, न्ट पभेदे, सारमपक्षिणि च पु. पुष्करकर्णिका स्त्री० पुष्करस्येव कर्णिकास्याः । स्थल पद्विान्याम् ।
पुश्करनाभीत्यप्यत्र । करिणी स्त्री० पुष्कर+समूहाथै सन्निकट देशार्थे च इनि। स्थलघ
For Private And Personal Use Only
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७२० ]
मिन्याम्, पानमूहे, तद्युक्तलतायाञ्च । पुष्करमूले, शतधनुः परि
मित दीर्घ विस्तारे जलाशयभेदे च । पुष्करिन पु० पुष्कर शुण्डायमस्त्वस्य दूनि | गजे । . पुष्कल लि० पुष-कल च् कल्य नेञ्चम् | "अष्टमुष्टिर्भवेत् कुञ्चिः कुञ्च.
योऽटौ च पुष्कन" मित्य को परिमाणभ है । श्रेष्ठ, बहुउपस्थिते च त्रि। पुष्टि स्वी० पुल-लिन । पोचगा, जौ, तबलत्वात् अश्वगन्धायां,
दृड्यादौ पूज्यपोड़ शमाट कामध्ये बाट काभेदे च । स्त्रियाञ्ज । पुष्टिदा स्लीपुष्टिं ददाति दा-क । अशुगन्यायाम, रचौ, पोषणदात्रयां पुष्प विकाश दि० पर० शक सेट । पुष्यप्रति अपुष्पीत् । पुष्य न० पुष्प-अच् । कुसुमे स्वीरज सि, विकाशे, कुबेरस्य विमाने,
नेत्ररोगभेदे च । स्वार्थे कन् । कुवेरस्य विमाने, नेत्ररोगभेदे, रत्नमयर डूग, रसाअने, लोहकांस्थे, मृदङ्गारयोः शकयां, कासीसे च । पुष्पकरण्डक न० त०। (फ लेरमा जि) वंशादिनिर्मिते पुष्य चयन पात्र पुष्य केतु ए० पुष्प निर्मितः केतुरञ्जनम् । कुसुमाञ्जने । पुष्पचाप पु० पुष्पमय चापमस्य । कामदेवे पुष्पधन्वादयोऽप्यत्र । पुष्पचामर पु० पुणं चामर दूध यस्य । मदनकवन । पुष्पदन्त ए. वायुकोणस्थ दिग्गजे, विद्याधरभेदे च | पुष्पदन्तक पु० महिम्न इत्यादिस्तवकर्तरि गन्धर्वभेदे । पुष्यपुर न. पाटलिपुत्रन गरे कुसुमपुरे (पाटना) ! 'पुष्पफल पु० पुष्पयुक्त फलमस्य । कपिस्थे । पुष्पमास पु० पुष्पप्रधानो मासः शाक० । चैले, वसन्तसमये । पुष्यरस पु० त० । मकरन्द कुसुमनिासे । पुष्पराग पु० पुष्पोत्र रागो वो यस्य | मणिभेदे (पाराग)। पुष्परोचन पु० पुष्प रोचनेव यस्य । नागके शरे । पुशलिह पु० पुष्पं लेढि लिह-किम् । मधुकरे । क | पुष्प लि होऽध्यान पुष्पवती स्त्री० पुष्य स्वीरजः अस्त्यस्य मतप् मख्य वः । ऋतुमत्या
स्त्रियाम् । पृष्यविशिष्टे वि० दिवाकरनिश करयोः मिलि तयोः दिया। पुष्पवाटी स्वी० ६त । पुष्पोद्याने । खार्थे कन् । अनव । “ददि
For Private And Personal Use Only
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७२
]
ऐन पुष्पवाटिकामालाप इव श्रूयते” इति शकुन्तला । पुष्पवाण पु . पुष्पाण्येव वाणा अम्य । कासे पुसशरादयोऽप्यन । पुष्परासन पु० पुष्यमय शगमन धनुर्यस्य । कामे । पुष्य शून्य पु० ३त० । उडाबरे । “पुष्परहितमाले नि । पुष्प समय पु० ६.० । वसन्त ऋतौ । पष्पाजीव पु. पुष्यमाजीवनि प्रा- जीव-अण । मालाकारे । पुष्पाञ्जन न. ६त । कुसुमाञ्जने (कोमकाजल) | पष्पासव न०६०। रोती पुष्ये तस्य पुष्य नपत्वात् मादकत्याच तयायम पष्याहा स्त्री० पुष्यमित्या हा य न्या: । शतपुयायाम । पष्पिताग्रा स्त्री० अईसमे छन्दोमे दे । पध्य पु० स्त्री० कार्य पुयति पुष-कर्तरि यत् नि। अशिन्यादि
(२७) नक्षत्र मध्ये अटले नन्नात्र, स्तीत्व टाम् । पुष्यरथ पु० कर्म० यात्रोत्सवाद्यर्थे रथे । पष्यलक पु० पुष-दून पुघिः पुष्टिस्तस्यै अलत पयानो त अन अच ।
गन्धप्रधाने मृगभेदे । 'सोम्नि पुष्याल कोहत" इति । पष्यवान न० पुष्य नक्षत्रकाले माननु । भारततिविधानेन ष्यन का त्य.. युनकालेऽभिषे कभेदे !
[अपपुस्तत् त। पुस्त बन्धे, अनादरे, अादरे च बु. उम° मा० कोट । पुस्तयनि त पुस्त न० पुस्त- अच् । “दा वा दारुगा वापि वस्ने गायथ चर्मा
लौहरत्नः कृत बापि पुस्तमित्यभिधीयते” इत्यु न लिप्यादिगिल्पन
कर्मणि | स्वार्थे कन् । लिष्याधारे ग्रन्थे, पु० स्तो। स्वीन्ये ङोप । पू शोधे दि० आत्म ० सक० सेट । पूयते अपविष्ट । पू शोधे भ्वा० श्रा० स० सेट् । पयते अपविद । पू शोधे क्रमादि० मा० उपसकोट, पुभाति पुनीते अपावीत् ! अपार पूग पु० पू-गन् किच्च (सुपारि) वृक्ष, समूहे छन्दनि, गाने कपट
वृक्ष च । पूज पूजने चु० उभ० सक० सेट । पूजयति ते अपूजत् त । पूजा स्त्री० पूज-अ । अर्चने । ल्य ट, । पूजनमप्यत न० ।
For Private And Personal Use Only
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
२
]
पूजाह वि० पूजामहति अण । पूजनयोग्य । पूज्य पु० पूज-यत् । शुशुरे । पूजनीयमान वि० । पूण राशीकरणे चु० उभ० सक० सेट । पूणयति ते अपूपुग्णत् त । पूत द० पू-क्ल | अमनीतयुप्रे, (आगड़ारहित) बहुलीकते धान्य च ।
ब्रतादिना शुझे नि । सत्य । सङ्ख, श्वेतकुशे, विक्रयतव ने च
पु० । दूर्वायां स्वी० टाए । पूतक्रतायी स्त्री० पूतक्रतोरिन्द्रस्य पत्नी डीप ऐङ च । शच्याम् । पूतकतु पु. क्रतुभिः पूत:, पूता: पवित्रतासम्पादकाः क्रतयो यना:
___ यस्य वा । इन्द्रे । पूलगन्ध पु० पूतोगन्धो यस्य | वर्ष रे । (वावुद्ध तु लभी) । पूतकुश न. कर्म ० । श्वेतकुशे । पूतना स्त्री० पूत करोति पूत+णिच -युच् । हरीतक्या, गश्वमास्था,
वकासुरमगिन्यां, या विषाक्त स्तन्य पाय यत्ती कृष्ण म हता।
रोगभेदे, बालकमाटकाभेदे च "पूतना जम्भकादयः" । पूतनारि पु० ६ त० । श्रीकृष्णे । पूतफल पु० पृतानि फलान्य म्य । पनसे (कांटाल) । पूति न० पू-विच । रोहिपटगो । किन् । पवित्रतायाम् । पूय विश____ रण दुर्गन्धे च तिच् । दुर्गन्ध । दुर्गन्धवति हि । पतिक न० पूच्या दुर्गन्धन कायति के-क । विष्ठायाम, पूतिकर)
पु० । शाकभेदे स्त्री ० (पुइ) 'पूतिका ब्रह्मघातिके ति स्मृति: । पूतिकरज(च) पु० पूतियुक्तः करज : (अः) (नाटा करमजा) करञ्जभेदे । पूतिकाष्ठ पु० ६त. पूनः पाव नार्थ काष्ठम् चतुर्थ्यर्थे ईत.। देवदा____णि । संज्ञायां कन् । सरलवृक्षे पु०। [दुर्गन्धे पु० । पूतिगन्ध पु० पूतिर्दुटो गन्धो यस्य । गन्धके, इङ्ग दोवृक्ष च वर्म । पूतिगन्धि पु० पूतिर्दु योगन्धो यस्य इत् समा' | दुर्गन्धवति । पुतितेला स्वी• पृति दुर्गन्ध तेल यस्याः । ज्योतिप्पत्याम् । पूतिपत्र पु० पूतीनि पत्राण्यस्य । श्यानाकभेदे । पूतिपुष्पिका स्त्री० पूतीनि पुष्माण्य था: मातुन्नु ङ्गायाम् जम्बीरभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७३० ]
पतिफला लो) पूतीनि फला न्यस्याः वा डीम् । सोमराज्याम् । पतिमयूरिका स्त्री पूतिर्मयूरीव ततः इवार्थे कन् । अजमोदायाम् । पतिमेद पु० पूतिर्मेदोऽस्य । अरिमेटे विट खदिरे । पूतिवात पु० पूत्य पवित्रतायै वातोऽस्य । विल्ववृक्ष । कर्म । दु.. - गन्धयुक्तायौ प० । पूतिवृक्ष पु० कर्म • । श्योनाकवृक्ष । पूप पु० पू-पक् । पिष्टके (पिठा) । पूपाष्टका स्त्री० अर परिमाणं यस्याः कन् अष्टका अष्टमी उपचा
रात् तत् कर्तव्यं श्राइम पूपद्रव्यसाधनाटका | कर्म० अग्रहायण्वाः परतः कष्टाष्टमी विहिते पाई।
अपूयिट! पूय दुर्गन्धे अक० भेदने विशरणे च सक दिवा ० आत्म० सेट । पूथ्यते पूय न० पृय-अच् । ब्रणादिनि:सृते रक्तविकारभेदे (पू ज) । पूयारि पु० त०। निम्ववृषे पूयनाशकादयोऽप्यत्र । पूर वृत्तौ प्रीणने च दिवा यात्म ०मक ० सेट । पूर्य ते अपूरि अपरिट । पूर पु° पूर-क । जलसमूहे, खाद्यभेदे, बग्णशु हौ च । पूरक पु० पूर-एव ल । वीजपूरे, जम्बीरभदे (टावा लेगु) कङ्कशास्व.
प्रसिद्ध गुण के, तन्त्रादिप्रसिद्ध प्राणायामा वायूत्कर्षणरूपे व्यापारभेदे च । पूरणकर्तरि लि। मृतस्यातिवाहिकदेहोत्तरं प्रेत
देहनिर्वाह केऽशौचमध्य देये पिण्ड दशके न० । पूरण न० पूर ल्यु ट । अङ्कशास्त्र प्रसिद्ध गुणने, वृटौ, कुटभटे, वाप
तन्तुषु च । ल्य । सेती, समुद्रे च पु० । सङ्घया पूरण पूरयिरि
च त्रि० । यथा इयोः पूरण: । द्वितीयः । [शाल्मलि वृत्त च । प्ररणी स्त्री० पूथ्यं तेऽनया | पूरण सङ्खयायां यथा इयो : पुरण द्वितीया । परित त्रि० पूर-क्त । पूर्ण, गुणिते च । पूरुष पूर-उपन् । पुरु, नरे । पूर्ण वि० पूर-क्त नि० | पूरित, सकले, ममग्रे च ज्यो तमोल उभ___यपक्षयोः पञ्चमीदशमीपञ्चदशीसु च स्त्री० । पूर्णकोष्ठा स्त्री पूर्ण कोउ यस्खा: । नागरसखायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पर्णपात्र न० कर्म । हर्षकाले पुत्रजननोत्मवजहर्षात् श्रावष्य
वस्वादे हणे, होमान्त ब्रह्म दक्षिणार्थतया देये "अष्टमुष्टिर्मवेत् कुञ्चिः कुञ्चयोऽष्टौ च पुष्कलम् । पुष्कलानि च चत्वारि पूर्ण पात्र
विधीयते” इत्य नमानवति तण्डुलादौ । पर्णमास पु० पूर्णमास्यां विहितः अण। पूर्णिमायां कर्तच याग
भेदे "दर्श पूर्ण मासाभ्यां यजेते" ति स्तुतिः । पूर्णमासी स्त्री० पूोमासश्चन्द्रमा यया गौरा० डीघ् । पूर्णिमातिथौ 'पूर्ण वीज पु० पूर्णानि वोजान्यत्र । वीजपूरे । (टावाले ) । पर्णिमा स्त्री० पूर-क्लिन नि० पूर्णि पुरण चन्द्र कलापूरण मिमीते __मा-क । चन्द्रस्य पञ्चदशकलापूरण्यां तिथौ । प्रत्तै न० पूर-क्त नि । खातादिकर्मणि विश्वजनोद्दे शेन जलाशयदा___नादौ । भावे क्त। पूरणे न० । काले, छन्ने, पूरिते च त्रि० । पूर्व व) निपासे अक• निमन्त्रणे सक० चुरा० उभ० सेट पचे वा.
पर० । पूर्व (व) यति पूर्व (4) त अपुपूर्ववत् । अपूर्वी (वों)त् । पर्व) वि. पूर्व (4)-अच् । प्रथमे, आदौ--दिग्देशकाले, समस्त , ____ ज्येष्ठे भ्रातरि च। सर्व नामतास्य । पर्व)ज पु० पूर्व (बैं) जायते जन-ड । ज्येष्ठनातरि । ज्येषभगिन्या ___स्त्री० डीप । पूर्ववदिक्पति पु० त० । इन्द्र । 'पूर्व वीदिश स्त्री० कर्म | प्रथमसूर्योदयसम्बनायां दिशि | एबीवी देव ए° पूर्व (व) देवः पश्चात् पापाचारणात् बटः, अथ वा
पूर्वः (व:) श्रेठो देवः । असुरे । प्रबर्व देश पु० कर्म । प्राच्यामवस्थिते जनपदे । पर्व व पक्ष पु० कर्म० । अष्टादश विवादरूपे व्यवहारे प्रतिज्ञारूपे
प्रथमेऽवयवे, “पूर्व (ई) पक्षोभवेद्यस्य भये युस्तस्य माक्षिण” इति स्थानिः । “विषयी विषयश्चैव पुर्व(4) पशस्तथोत्तरम् । निर्णयश्चेति सिद्धान्न : शास्त्रऽधिकरण स्मृत"मिति मीमांसोने न्यायावयवभेदे सिहान्त विरुद्धकोटिप्रतिपादके वाक्ये ।
For Private And Personal Use Only
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७३२ ।
पूर्व) पद न० कर्म । व्याकरणोके उत्तर पदादव्यवहिते प्राग्वति नि,
समासस्य प्रथमावयवे च सुतिङन्तरूपे पदे ।। पूर्व(व) पर्वत पु० कर्म ० । उदयाचले | यत्र सूर्यस्य प्रथमदर्शन
सत्रस्थे पर्वते । स चानियतस्थितिकोऽपि यतः सानात् प्रथम सूर्योदर्शनयोग्यो भवति तदेव स्थान पर्वत इति व्यवहियते ।
पूर्ब (ब) शैलादयोऽप्यत्र । पूर्व (वफलगुनी स्त्री० दिव० । अश्विन्यवधिके एकादश नक्षत्रे । पूर्व वीभाद्रपद पु० स्त्री०। अश्विन्यादिनक्षत्रेषु पञ्चविंशतितमे मक्षले । पूर्व(ब)रङ्ग पु० नाघ्य श्रादौ नटकर्तव्ये सङ्गीतादौ । “पूर्वरङ्ग
विधायैव सूत्रधारो निवर्तते" इति मा. प० । पर्व (वीराग पु० रन्ज-घञ् नलोपः कर्म । नायकयोमलमात् प्राग्व
र्तिनि “श्रवणादर्श नाहापि मिथःसंरूढरागयोः। दशा विशेषो
योऽप्राप्तौ पूर्व (व) रागः स उच्यते” इत्युक्तलक्षणे अवस्था है। पूर्व(वरूप न० कर्म ० । वैद्यकोने भाविरोगनिदानभूते चित्र दे । पूर्व(ववादिन् पु० व्यवहारे पूर्व (4) प्रथम वदति वद-णिनि । प्रथ
- माभियोकरि वादिनि (फरादि) । परिर्वाषाढ़ा स्त्री० अधिन्यादिघु नक्षत्रे घु विंशतितमे नक्षत्र । पूर्बा(वा)ल पु० पूर्व (4)मङ्गः एकदेशिम० टच समा० अङ्गादेश: ए
त्वम् । विधा विमनदिवसस्य प्रथमे भागे, “पूर्वाह्नो वै देवाना" मिति श्रुतिः। प्रथमे अई दिने च "अगत्यं वन्दयेचित्य पू -
(वा)रहे प्रहरहये” इति पुराणम् । पूई ()द्युस् अव्य० पूर्ब (4) स्मिन् दिवसे पूर्व+(4)+एवम् । प्रथमदिवसे पूल संहतौ वा चु० भ० पक्ष वा० पर० अक० सेट् । पूलयति-ते
पूलति | अपूपुलत् त अप्लीत् । यूष एनौ अक ० भ्वा० पर० सेट् । पूषति अपूषोत् । पूष पु० पूष-क । ब्रह्मदारुक्ष (बुत) एव त् । पूषकोऽपि अनव । पूषन् पु• पूछ-कनिन् । सूर्ये ।
व्याप्टतः । पृ व्यापारे तु० अात्म ० अक० अनिट् प्रायेणायम् व्यापूर्वः । व्याप्रियते
For Private And Personal Use Only
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ७३३]
पृ प्रीतौ खा० पर० स० अनिट् । पृणोति कापात् ।
पृ पालने जुहो० पर सक० अनिट् वा दीर्घ: । पिपर्त्ति पिष्टत: - पार्षीत् - पारीत् | पप्रतुः - पपरतुः ।
पिपूर्त्त: 1
पर्चिष्ट । क्त | टकणः
पृ पूर्वौ चु० उभ० सक० सेट् । पारयति - ते पीपरत्-त | पृक्का स्त्री० टचकन् न्यड्का० कुत्वम् । (मिड़िङ) शाकभेदे | पृच सम्पर्के व्यदा० श्रात्म० व्यक० सेट् । ष्टक्त पृख सम्पर्क रु०पर० श्र० सेट् । पृपक्ति वृन्त संयमने मक० सम्पर्क क्र०चु० उम० पच्च भ्वा० पर० सेट् । पयति - ते पचति । ग्रपीष्टचत्-त काप पचेत्-त कापचत् ।
पुर्चीत् । क्त । टक्णः ।
पृच्छा स्वी० प्रच्छ- अङ् सम्प्रसारणम् । प्रश्न ज्ञातुमिच्छयाकथनाय
प्रेरणे ।
पृत सम्पर्के, यदा० प्रा० सक० सेट् । टक्के तु पर० अक० सेट् । एडति | पृण तर्पणे ० पर० सक० सेट । पृणति पृतना स्त्री० [ट-तनन् - किञ्च । सेनायाम्, स्त्यादिसैन्यभेदे च (रथाः
१४३ गजाः
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पर्जिष्ट । क्त ष्ट-गुणः ।
पर्डिष्ट |
६२
पर्णीत् ।
मङ्क्षप्राविशेपान्वितरयह
२४३ काथाः ७२८
:
पदातयः १३१५ ) । घृतनासाह पु० पृतनां साहयते मह - णिच्- किप् । इन्द्र े | ढल
प्रसङ्ग एवं पत्वम् नान्यत्र ।
बुध प्रदेपे खुरा• उभ० क० सेट | पार्थयति ते अपोष्टयत्-त अपपत्त पृथक् ग्रव्य० ष्टथ ककि । मिन्ने, नानारूपे, विनार्थे च । पृथक्त्व न ०
पृथक् इत्यस्य भात्रः त्व | वैशेषिक्रोक्त पृथक्त्वबुद्धिसम्पादके गुणभेदे |
पृक्त्वचा स्त्री० पृथक् त्वचा यथाः । मूर्खायाम् ।
पृथकपर्णी रूाः पृथक् पर्णान्यस्याः ङीप् । (चाकुलिया) क्षुपभेदे | पृथगात्मता खो० पृथक् वात्मा स्वरूपं यस्य तस्य भावः तब् 1 भेदे, विशेषे ।
For Private And Personal Use Only
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७३ ४]
पृथगामिका स्त्री० पृथक भिन्न आत्मा यस्याः कप । व्यक्ती सामान्य - - धर्मस्य यथा सर्वत्र समरूपतया मच्च नानु गमक त्वम् नेव व्यक्त
स्तस्याः भिन्नभिनास्पदत्वात् ।। पृथक्जन पु० प्रथक् भित्रो जनो यस्मात् । नीचे, मूर्ख, पामरे छ । पृथग्विध वि. पृथक भिन्ना भिन्ना विधा यस्य । नानारूपे । वृथाबीज पु. पृथक् बीजान्यस्य । भल्लातकरच (भेला) । पृथा स्त्री० कुन्तिभोजकन्यायाम् कुन्न्याम् । पृथाज पु० पृथाया जायते जन-ड । कुन्तीपुत्र युधिष्ठिरादौ, अणु -
नहने च | Hथाङ्गादयोऽन्यत्व ।। धृथि थावी स्त्री प्रथले विस्तारमेति प्रथ-पिवम् (पवन) वा नि ,
सम्प्रसारगा वित्त्वात् ङीघ् । धरायाम् जितौ । पृथिवीपति पु० ६त० । टपतो भपतौ । टथिवीपालादयोऽप्यत्र । पृथु पु० पृथ--डु। सूर्य वंश्ये वेनराजस्य दक्षिणबाहुमन्थमजाते ऋपभेटे, ___ षाजीरके च | महप्ति, स्थूले, दक्ष च त्रि. स्त्रियां डीप वा। पृथक पु० न० । पृथुवत् कार्यात के-क । चिपिटके, 'विः विनमवं
पृथुक"मिति स्मृतिः । बालके पु० । पृथुक त स्वर पाल"मिति
हिङ्गपत्नयां, बालिकायाञ्च स्त्री० । पृथुकोल पु० कर्म• राजवरे ।। पृथपत्र पु० पृथूनि पत्राश्यस्य । रक्तलशुने । {याम् ! पृथपलाशिका स्त्री० टयूनि पालाशाम्यस्याः गौ० डीघ स्वार्थ कन् । पृथरोमन् पु० पृथूनि रोभागि रोमस्थानीयगल्कान्यस्य । मत्मा। पुष्पल त्रि. पृष्ट+खार्थे लच्, टयुः पृणत्यमस्त्यस्य नच वा । स्थ ले । ___ हि पत्नयां स्त्री० । पृथुशिम्ब पु० पृथी शिवा यस्य । श्योना कभेदे । पृथदर पु• टण- उदर यस्य । मेणे, वृहत् कुत्तौ नि । पृथ्वी स्त्री० पृथुत्व गुणयुक्ता स्त्री डीए । भूमौ, हिङ्ग पत्नयां, स्थूलना -
याम, पुनर्नवायां, कृष्णजोरके च । साथै कन् । एपीका । वृहदे तायाम् हिङ्ग पत्या, कृष्ण जीरके च ।
For Private And Personal Use Only
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
३५
पृथ्वीकुरुवक पु पृथयां भूमौ कुरुक्क दून शुभत्वात् । श्वेतमन्दार के । पृदाकु पु० पर्द-गतौ काकु मम्प्रसारणम् । सर्प, वृश्चिके व्याघ्र गजे,
चित्रके वृत्त च ।। पृश्नि वि० म्य,ग-नि, प्रच्छ-नि वा ट० । खर्व दुर्वलास्थि के, खल्पे च ।
रत्रे, देवक्या, रश्मौ च स्त्री। संज्ञायां कन् । कुम्भिकायां
(पाना) स्त्री का डीम् । पृश्निगर्भ पु. ६त० । देयकीसूनो श्रीकृष्ण । पृश्निपर्णी स्त्री० टग्नि स्वल्प पर्णमस्याः डीम् । (चाकुलिया) विख्या
तायां लतायाम् । पृघ सेके भ्वा० प्रा० सक० सेट । पर्ष ते अपार्षष्ट । पृषत् न. टप- व्यति किच्च । विन्दौ । सेकयुक्त नि । मृषत पु० एघ-अत च किञ्च । शुभ्वविन्दमति मृगमेदे, बिन्दौ । पृषताम्यति पु• ईन. अलक स० । वायौ । पृषताख पु० टपतो मंगभेदोऽशव गतिसाधनं यस्य । वायौ। . पृषतक पु० प्रयत्+संज्ञायां कन् । वाणे । पृष्द व पु० प्रघतो बिन्दोरशु व वाहक वात् । वायौ । पुषदाज्य न० प्रपद्य क दधिविन्द पुक्त दकिसेकयुन वा याज्यम्
शक० । धिमित एते । पृषन्ति ए० पृष-झिच किच्च । विन्दौ । पृषीदा वि• पृप्रदुदरे यस्य एघो० नि० । विन्दु गर्भिते । पृष्ठ न० पृष थक् दूडभावः । तनो: पश्चाङ्गागे, वेदप्रसिधे स्तोत्रभेदे च ! पृष्ठत स् अव्य पृष्ठ+तासन् । पशाझागे इत्यथ । पृष्ठहष्टि पु० टष्ठे पश्चात् दृष्टिरस्य । भल्ल के । पृष्ठवंश पु० ६त० । टस्थ दण्डाकारेऽस्थि । पष्टवाइ पु० पृष्ठेन वहति वह-एिव । पृष्ठेन शकटादिवाहके पादौ । यष्य न० पृष्ठानां स्तोत्राणां समहः यत् । स्तोत्रसमूहे | तहति याग___ भेदे, पृष्ठेन वहति यत् । टष्ठवाहकाादौ च वि० । अशिह स्त्री प्रच्छ--निङ् सम्प्रमारण पत्वम् । प्रनिशब्दार्थ , पार्णौ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ७३६ ]
मृ पालने पूर्त्ते च प्रा० पु० पर०सक० सेट् । ष्टणाति व्यपारीत् मृ पूत चु० उभ० सक० सेट | पारयति - ते अपीपरत् त । पेचक पु० पच–वुन् इञ्च । (पंचा) उलूके, गजपुच्छमूलोपान्न े, पर्य्यङ्के, यूके, मेवे च ।
पेचुली स्त्री० पच-उलच् इच्च गौ० ङीष् । (रुधुं) शाकभेदे । पेटक पु० न० पिट - खुल् । पुस्तकादीनां स्थापनार्थे बेवादिनमि ते पदार्थे, समूहे च | [वृते । पेटिका स्त्री० पेटीव कायति कै क पृ० । (टेपारी) पेटका कारफलयुते पेटी स्त्री० पिट-अच् गौरा० ङीष् । खल्पपेटके ! येण गतौ पेषे च सक० श्लेषे अक० भ्वा० पर० सेट । णीत् । चङि न दुखः ।
पेराति अपे [न हखः ।
•
पेल कम्पळे व्यक० गतौ सक० वा०पर० सेट । पेलति अपेलीत् चङि पेल न० पेल- अच् | पुंसश्चि अङ्गभेदे (अण्डकोष ) । पेलव त्रि० पेल-घञ् मेल वाति वा क । कोमले, लश, विरले च । पेव सेवने वा आत्म० सेट । पेवते अपेविष्ट । चङि न हखः । पेश ( स ) ल वि० पिश ( स ) - अलच् । सुन्दरे, दक्षे, कोमले च । पेशि (शो) स्वी० पिश- इन् वा ङीप् । अण्ड े, मांसपिण्डे, खड्ग - कोटे, नदीभेदे, पिशाचीभेदे रातीभेदे च ।
-
पेष मेने निश्चये च भ्वा०या०सक०सेट् । पेषते षष्ट चङि न ह्रस्वः पेषण न० पिष- ल्यु | चूर्णने । ल्युट् | खले, (तेकाटासिज) शतगुप्तायाञ्च ।
पेषणि स्त्री० पिष्यतेऽनया अनि वा ङीप् । पेषग्यथिलायाम् ।
पेस गतौ भ्वा० पर० मक० सेट् । पेसति पेसीत् । चङि न दुखः । मै शोषे भ्वा० पर ० सक० अनिट् | पायति कपासीत् |
पैठर त्रिः पिठरे स्थाल्यां संस्कृतम् अण्ण । स्थालीपक मांसादौ ।
पैठीनसि पु० मुनिभेदे ।
यैटक न० मिटत श्रागतम् ठ मैतृष्वसेय (स्त्रीय) ० स्त्री०
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| पिष्टतः प्राप्त दाये |
पितुः खसुरपत्य ठछ वा दकि
For Private And Personal Use Only
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७३७
टिलोपः। पिटवसरपत्ये । पैत्र न० पिवरिद पिता देवता अस्य वा श्रण । तज न्यङ्गयोर्मध्य
स्थाने पिटतीर्थे, पिटदेवताके, पिट सम्बन्धिनि च नि । पल पु० सुनिभे दे। पैगाच पु• पिगाचेन नितः अण । "सुप्तां मत्ता प्रमत्ता वा रहो
यलोपगच्छति | स पापिठो विवाहाना पैशाच" इत्य क विवाह
भेदे । पिशाचकते, तत्सम्बन्धिनि च वि० । पैष्टिक न० पिष्टानां समूहः उक नविकारो वा ठक् । पिष्टमम हे, तदि. ___ कारे पासे, मद्य च । पैठौ स्त्री पिष्टस्य विकारः अथ गेम् । पिष्ट कविकाररूपे मद्यभेदे । पोगण्ड नि० पवते पुनाति वा पू-विच् पौर्गगड एकदेशो यस्य । विक
लाङ्गे न्य नाधिकाङ्गा “पोगण्डः पञ्चमादब्दादाक् च दशमान्दत",
इत्य कश्यक बालके पु.। पोटगल पु. पोटेन संभावण गलति गल-अच् । नले, काचेच पोटा स्त्री चु० पुट-अच् । पुरुषलक्षणयुकायां खियाम् । . पोत पु. स्त्री० पू-तन् । बालके । नौकारूपे याने, समुद्रयाने, म्हः
स्थाने, वस्त्र, दशवार्षिक हस्तिनि च पु० गौरा० डीम् । पूति
कायाम् स्त्री० ततः स्वार्थ कन् । पोतिकायन । पीतवणिज पु. पोते वणिक् । मौकथा वाणिज्यकारे । पे.तवाह पु. पोत नाव वहति वह-अण । नौकावाहके (दांडि)। पोताधान पु. पोताना शिसूनामण्ड जातमत्यानामाधानम् ! चुद___ ममयमझे (पोनारझाक)। पोत्र न० पू-त्र । वने, भूकरमुखाये लालमुखाय', वहिने च । पोजिन् पु. पोलमल्यस्य पनि । भूकरे । पोष्ट, पु० पुष-टच । (कोटा करमजा) करभेदे । पोषके त्रिः । पोष्यवर्ग पु० पोष्याणां पाल्यानां वर्गः समुदाय: । “माता पिता गुरुः
पत्नी स्वपत्यामि समाश्रिताः । अभ्यागतोऽतिथिचाग्निः पोष्यवर्ग उदाहृत" इत्य को, “माता पिता गुरुर्धाता प्रजा दीनः समा;
For Private And Personal Use Only
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ७३८]
श्रिताः । अभ्यागतोऽतिथिखाग्निः पोष्यवर्ग उदाहृत" इत्युक्त' च
कावश्यप्रतिपाल्यगभ ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पौगण्ड न० पोगण्डस्य भावः काण ू I दशमावधी” न्युक्त े शिशोरवस्थाभेदे |
कौमारं पञ्चमाब्दान्त पौगण्ड'
पौण्ड् पु० देशभेदे तद्देशवासिनि ब० व० । स्वार्थे कन् इच्छ भेदे । पौण्ड, बर्डन पु० देशभेदे (बेहार) तद्देशवासिनि ब० व० ।
•
पौत्र पु० स्वी० पुत्रस्यापत्य ं शिवाद्यण । एलस्य पुत्र े नप्तरि, 'पौलयानन्त्यमश्रुते” इति स्मृतिः । स्त्रियां ङीप् ।
पौनःपुनिक त्रि० पुनः पुनः भवः ठक् टिलोपः । मुर्भ 1 मौनःपुन्य न० पुनः पुनरित्यस्य भावः ष्यञ् । शश्वद्भावे | पौनर्भव पु० पुनर्भुवि विरूदायां भवः अण् । द्दादशपुत्रमध्ये पुत्रभेदे । त्रयम् अण् । पुनर्भसम्बन्धिनि वि० । “पौनर्भवेन भर्त्ता सेति स्मृतिः । [वि० । पौर न० पुरे मगरे भवः काण । रौहिण े (रामकर्पूर) पुरभवमात्रे पौरव पु० पुरोर्गोत्रापत्यमण | पुरुनाम चन्द्रवं श्यन्टपस्यापत्य । पौरस्त्य वि० पुरोभवः त्यक् | पूर्व दग्भवे, वग्रभवे च | पौराणिक क्रि० पुराण ं वेत्त्यधीते वा ठण् ̧ | पुराणन े |
पौरुष न० पुरुषस्य भावः कर्म वा यण् । पुरुषत्व े, विक्रमे, उद्यमे च । पुरुषस्येदम् ाण । जर्ज विस्तृतबाडपाणिकमनुषप्रपरिमाणे | "जवेऽपि मानेऽपि च पौरुषाधिक "मिति नैषधम् ।
पौरोगव पु० पुरोऽग्र े पाच्यत्रस्तुषु गौर्नेल ं यस्य पुरोगुः ततः खार्थे प्रज्ञाद्यण् | पाकशालाध्यते ।
पोर्णमास पु० पौर्णमास्यां विहितम् ाण् । यागभेदे |
तव कर्त्त - व्यायामिष्टौ स्वी० । “पौर्णमास्यां पौष मास्या यजेतेति श्रुतिः । पौर्णमासी स्त्री० पूर्णो मासोऽस्त्यस्याः प्रज्ञादित्वात् काण ङीप् ।
·
पूर्णिमायाम् ।
पौलस्त्य पु० स्त्री० पुलस्तस्यापत्यम् यञ् । कुवेरे, रावणादौ च पूर्पणखायां स्त्री० ङीप यलोपः ।
For Private And Personal Use Only
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७३८ ।
पौलि पु० पुल-महत्त्वं ज्वला सता रण। वैषत्पक कलाक
यवादौ । पौलोमी स्त्री० पुलोन्नोऽपवम् स्त्री अण। शच्याम् । पौष पु० पौषी पुष्यनक्षत्रयुक्ता पौर्यमासी अमिन् मासे अण । पुष्य__ नक्षत्रयुक्त पौर्णमासीघटिते चान्द्रमासभेदे । पौषी स्त्री० पुष्यनयात्रेण युक्ता पौर्णमासी अण् यलोपः । पुष्यनतलयकायां पौण मायाम् ।.
रीतिपुष्पकज्जले । पौष्पक न० पुष्मेण नित्तम् अण्ण् ततः स्वार्थ कन् । कुसुमाञ्जने प्याय उडौ भ्वा० प्रा० अक० सेट् । प्यायते, अयायि-अयाविष्ट । प्य ष उत्सग चु० उभ• सक० सेट् । प्योषयति ते | अपुप्युषत् त । प्य ष विभागे दि. पर सक० सेट् । प्युष्यते अप्युषत् अयोषीत् । प्य वृद्धौ भ्वा० या• अक० अनिट । प्यायते अग्यात । प्र अन्य प्रथ-ड । प्रारम्भ, गतौ, उत्कर्षे, प्राथभ्य, सर्वतोभाके,
उत्पत्तौ, ख्यातो, व्यवहारे च ।। प्रकट लि० प्र+कट-अच् । स्पष्टे । प्रकटित वि० प्र+कंट-क्क । प्रकाशिते । प्रकम्पन पु० प्र+कपि-णिच् -युच् । "वायौ प्रकम्पनेनानु चकपिरे। इति माघ : नरकभेदे च |
प्रकीर्णं पुष्पादौ नि। प्रकर पु० प्र+कृ-भावे अम् । समूहे अधिकारे च । कर्मणि अप । प्रकरण न० प्र+क-खुट.। प्रतावे, अभिनयनाय कादिके दृश्यकाव्य. भेदे, अन्धसन्धी, एकार्थप्रतिपादकपन्याशे च । प्रकर्ष पु० प्रविष-धज । ठत्कर्षे । प्रकाण्ड पु. प्रष्टः काण्ड : प्रा० । वृक्षस्य मूलादारभ्य शाखान्त भागे | प्रशस्त न० ।
[प्रत्यर्थ ऽनुमतौ च अव्य। प्रकाम त्रि. प्रगतः कामम् प्रा० स० । यथे। प्र+कम-यमु । प्रकार पु० प्र+क-घ । भेदे, माश्ये च । प्रकाय पु० प्र+काश-कर्तरि अच् घम वा । श्रातपे, विकाभे च ।
कतरि अच् । विकाशयुक्त वि.!
For Private And Personal Use Only
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७४.]
प्रकाशात्मन् पु. प्रकाश सातपः अवभासो वा आत्मा स्वरूप यस्य ।
सूर्थ, परमेश्वरे च । व्यक्तस्वरूप लि। प्रकीर्ण न० प्र+कु-भाके क। चामरे, निवजातीयाना मित्रसे च पू
तिकरश्न पु० कर्मणि का विक्षिप्ले, विस्त ते भिन्नजातीयः मिश्रिते
च वि० | खार्थे कन् । श्रेल चामरे न० अश्वे पु । प्रकोयं पु. प्रकीर्यतेऽसौ प्र+कु-क्यम् । ( नाटाकरमजा ) करन
भेदे। व्याप्ते त्रि.. प्रकृत लि. प्र+क-न । अधिकते, चारक, प्रकरणप्राप्त च । प्रकति स्त्री. प्रकरोति प्र+क-किच । साँख्यमतसिद्ध जगदारमाके
सत्वरजस्तमोरूपगुणवयात्मके प्रधाने, उपादानकारणे, प्रकृति दृष्टान्तानुपरोधादि ति शारीरकमकम् । स्वभावे प्रकृतिस्त्वां नि. बोच्यतीत गीता । लिङ्ग, खामिनि, अज्ञाने, सुहृदि, को, . राष्ट्रे, ख म्यादौ राज्याङ्ग, पौरश्रेणी, "नृपतिः प्रवतीरवेक्ष
"मिति रघुः । दुर्गे, बले, शिल्पिनि, शक्ती, योषिति, परमात्मनि, पञ्चभूतेषु करणे, गुह्य, जन्तौ, एकविंशत्यक्षरपादके छन्दोभे दे
मातार, व्याकरणोक्त प्रत्ययोत्पत्तिनिमित्त शब्दभेदे च । प्रकृष्ट लि. प्रविष-क्त। अत्कर्ष युक्त। प्रकोष्ठ ए० प्रगतः कोठ प्रा० स० | कूपरस्थाधोभागस्थ मागिनन्धप- र्यन्त हस्तावयने, ग्टहहारपिण्डे । प्रक्रम पु० प्र+क्रम-चज न दिः। क्रमे, अवसरे, उपक्रमे च । प्रक्रिया स्त्री० प्र+क-श । अधिकार, प्रकरणायें, राज्ञां छत्रचाम
रधूननादिव्यापारे च । प्रक्क (काण पु० प्र+कण-अप घञ्षा | वीणायाः शब्द। प्रवेडन पु० म+खेड-ल्यु । माराचास्त्र। [अवतरे च पु० । प्रखर लि. प्रकृष्ट खर: प्रा०स० । अवन्नोये । यसजायां, कुक्कुटे, मख्या वि• प्र+ख्या-अ । सारखे । ब० | उत्तरपदस्थः । तुल्यार्थ " यथा पिटप्रख्या एवं निभादयोऽप्यन । प्रगण्ड पु० गडि वदनैकदेशो अच् प्रकटो गण्डः अवयवः । कूपरोप
For Private And Personal Use Only
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ७४९ ]
रिकलपर्यन्तभागे । वहिः प्राकारे दुर्गप्राकारभित्तौ सेन्वा शनस्थाने च स्त्री० गौरा० ङीष् ।
प्रगल्भ लि. प्र+गभ-अच् प्रत्युत्पन्नमतौ प्रतिभान्वित
नायिकाभेदे स्त्री० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"
"
प्रगाढ़ लि० प्रकर्षेण गाढम् गाहत । श्रत्यन्तम्हणे, हढ़े च । प्रगुण लि० प्रकृतौ गुण: शेन प्रकृष्टो गुणो यस्य वा । ऋजुतावति, द च। प्रकृष्टगुणोऽप्यत्र ।
सैन्यानां निवे
स्वरमन्विराहित्ययोग्य पदे
For Private And Personal Use Only
प्रग्टह्य ५० प्र+प्रह-काप् । व्याकरणो
प्रगे काव्य प्रगोतेऽत्र प्र+गजे । प्रतिप्रातःकाले | प्रघण (न) न० प्र+हन - काप नि० कुत्वात् । कालिन्दे । मतान्तरे काणत्वम् ।
प्रग्र (ग्रा० प्रग्टद्यते प्र+यह+छाप षम् वा । ग्रहणे श्रश्वादीनां रौ, किरणे, गुलाल, वन्द्याम्, नियमने, भुजे, कर्णिकारले च | प्रचक्र न० प्रगतचक्रं प्रा० स० | स्वचक्रात् परचक्रं प्रति चलिते, प्रचण्ड त्रि० प्रकर्षेण चण्डः प्रा० । दुर्द्धर्षे, दुर्वहे, दुरन्त े, प्रतापान्विते च । करवीरे ए० | दुर्गाया नायिकाभेदे स्त्री० । प्रचण्ड मूर्ति पु० प्रचण्डा मूर्तिरस्य । वरुणंच | भयानकदेहे लि प्रचय पु० प्र+चि-बच् । समूहे, उपचये, तज्जनके शिथिल संयोगे च ! प्रच (चा) र पु० प्रचरत्यन प्र+वर-अप घञ वा । पथि । भावे घञ् । प्रसारे गतौ च । [घूर्णिते । प्रवलायित वि० - प्रचलवदाचरितः प्रचल+क्यचक्क । निद्रादिना प्रचुर ति० प्र+चुर-क | बहुले ।
प्रचेतसी स्त्री० प्रकर्षेण चेतयति मूर्च्छित चित णिच् - कामिच् ङीप् । कट्फले तचूर्णस्य हि मुच्छांना कता बन्धक सिद्धा |
कोके
प्रचेतस् पु० प्र+चित-असि च । वरुणे, मुनिभेदे, प्रकृष्टहृदये लि० । प्रचोदनी स्त्री' प्रचोद्यते अपसार्यते रोगोऽनया खुद पिच्- ल्युट् ङीप् । कण्टकारिकायाम् ।
प्रच्छ जिज्ञासायां तु ० पर० विक० अनिट । पृच्छति प्राचीत्
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७४१]
प्रश्रपट पु० प्रछाद्यतेऽनेन 'प्र+छद-णिच. ध हवः कर्मा
(पाचुड़ि) प्रावरणवस्त्र । . प्रच्छन्न न० प्र+छद-त । गुप्तहारे अन्तरे । बाच्छ नि ।
प्रच्छईिका खो• प्रच्छई यति छर्द-णिच्-रावल । बमिरोगे । प्रच्छादन म० प्रछायतेऽनेम छद-णिच-स्ट । उत्तरीयवस्त्र । प्रजन पू० प्रजायतेऽनेन प्र+जन-अप । स्त्रीगन्धादिष पुंगयस्य संयो
जने (पालदेखोया)। पजा स्त्री० प्र+जन-छु । सन्तती, जमे च । प्रजाता स्त्री० प्रजातं प्रजमन गर्भमोचममन्यस्याः अर्थ श्रावन् ।
प्रसूतायां स्त्रियाम् । प्र+जन-त। जाते नि । प्रजापति पु० ६ त । चतुर्मुखे ब्रह्मणि, प्रजास के दनादौ, नर__माले, जामातरि, सूर्यो, कहो, त्वरि च । . प्रजावती स्त्री प्रजा विद्यतेऽसा: मनुप मस्य कः । बाटजाय या "; ... "सर्वेषामेकजातानामेकत् पुत्त्रयान् भवेत्" सातासन पुरण
पुत्रिणः इत्यु के बातमनसायात्मनः फुत्नत्वात् भारजायापाम्
यात्मपुत्रयत्वम् । सन्नानवत्या स्त्रियाञ्च । प्रज्ञा स्त्री० प्र-ज्ञा | बुवौ, सरस्वत्वाञ्च । प्रज्ञान न. प्र-जा मावे ल्यु ट-1 बुडौ । करणे ल्य ट । चिहे; ___ वर्श आछन् । पण्डिते लि। .... .... प्रज, वि. प्रगते विरले जानुनी यस्य जानुनी जु: । विरलजानु के जने प्रडीन न० प्र+डी-क्त तस्य नः । पक्षिणां गतिभेदे । प्रणय पु० प्र+नो-अच् । प्रीतौ, तया प्रार्थने, प्रसबे, स्ने हे, विश्वामें,
निर्वाणे च । प्रणयिन् पु० प्रणय: प्रेम अस्यस्य इनि । भर्स रि नायके च । भार्थायां स्तो डीप ।
शब्दभेदे । प्रणब पु० प्रकर्षण नयतेऽनेन प्र-न-अप । श्रोङ्कारे वेदादौ पाये प्रणाद पु० प्र+नद-घञ् । अनुरागजे भीत्लादौ शब्द उच्चशदे, । कर्णरोमोटे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७४३]
प्रणाम पु० प्र+नम-धम् । प्रणतो स्वापकर्षबोध कव्यापारे करशिर:
संयोगादो, “पद्भा कराभ्यां जानुभ्यामुरसा गिरमा दृशा । वचमा
मनसा व प्रणामोटाङ्ग उच्यते, प्रत्यक अष्टाङ्गव्यापारभेदे च | प्रणाय्य त्रि० । प्र+नी एवत् | असमाते देष्ये, प्रीतिभून्य, साधी,
प्रिये च । प्रणाली स्त्री प्र+नल-धम् गौरा ङीष | जलवहनमार्गे परम्परायाञ्च प्रणिधान न० प्रणिधीयते प्र+नि+धा-ल्युट । प्रयत्ने, अभिनिवे,
योगशास्त्रोक चिन्तनविशेषरूपे समाधिभेदे च । प्रणिधि ५.. प्रणिधीयते प्र+नि+धा-कि । चरे, अनुचरे, याचने, ___ अवधाने च ।
गीता । प्रणिपात पु० प्र+नि+पत-घञ् । प्रणामे । “तहिनि प्रणिपातेने ति प्रणिहित वि. प्र+नि+धा-क्न | प्राप्त, स्थापिते, समाहिते च ! . प्रणीत वि प्र+नी-ल। पाकेन रूपरमान्यथाभावापचे पदार्थ,
चिप्ले, निवेशिते विहिते च । यज्ञ संताग्नौ पु०। यज्ञपालभेदे स्त्री० प्रणय वि० प्र+नी-यत् । वाये अधीने । प्रतति स्त्री० प्र+तन-तिन् । विस्तारे, बझयाञ्च । बल्लयां वा डीप । प्रतन पु० प्र+च्य ल ट च । पुरातने पदार्थे । प्रतल न० प्रकष्ट तलम् । पातालभेदे । प्रकष्टं तलमस्य । विस्तताङ्गलिके पाणौ पु० ।
लतायाम् । प्रतानिनी स्त्री० प्रताम; विस्तारोऽस्यस्याः रनि | विस्तारवयां प्रताप पु० प्र+तप ध । कोषदण्डजाते तेजहि, तापे, अक्ष च । प्रतापन पु. प्रतापयति तप-णिच्-स्थ । नरकविशेधे । तापके लि. प्रतापस पु० तपसि साधु प्यण प्रकष्टस्तापसः । शुक्लार्कचे । प्रतारण २० प्र+त-णिच् -ल्युट । वञ्चने । युच । प्रतारणा स्त्री० प्रति अव्य ० प्रथ डति । व्याप्ती, लक्षणे, कञ्चित् प्रकारमापत्रस्य कथने, . भागे, प्रतिदाने, प्रतिनिधीकरण, स्तोक, पे, निश्चये, व्याहत्तो, ___ग्राभिमुख्ये, खभावे च । ..
[कत्रिमभूषाया। प्रति कम्मन् न० प्रति+ज-मनिन् । विद्यमानख गुणान्नराधाने
For Private And Personal Use Only
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७४४]
प्रति(ती)कार पु० प्रति+-घञ् वा दीर्घ: । बैरनिर्वातने छतसा
पकारस्य तुल्यरूपापकार करणेन योधने, रोमादेशिनिसायाञ्च । प्रति(ती) काश प्रतिरूप काशते काश-वज वा दीर्चः। वयरूपे । प्रतिकूल त्रि• प्रतिरूप कूल पच्चोऽस्य । चमनुले विरपक्षावलम्बिनि ।
..
. प्रतिकति स्त्री० प्रति+क-निन् । प्रतिमायां, साडये, प्रतिनिधौ च । पतिक्षण अव्य. क्षण क्षण व्याप्य व्यापी अव्ययो० । हामीहणे । प्रतिक्षिम लि. प्रति+हिप-क । पिसे अधिहिने बाधिते तिरकते च प्रतिग्रह पु० प्रति+पह-अम् । स्वीकारे, अदृष्टार्थ दत्तद्रव्यस्य यहणे,
सैन्यपृष्ठ, पतयहे च । प्रतिघ पु० प्रति+हन-ड न्यङ्का० कुत्वम् । प्रतिधाते, कोपे च । प्रतिघातन न० प्रति-हन स्वार्थे णिच् ल्य टू । मारणे। प्रतिच्छन्दस् न. छन्दोभिप्रायः प्रनिमतबन्दः । अभिप्रायानुरूमे, -- प्रतिकर्ष, अनुरोधे च ।
साउथ्ये च। प्रतिच्छाया स्त्री प्रतिरूपा बाया प्रा० । प्रतिमायां, प्रतिरूपतायां प्रतिजागर जागरस्य प्रतिनिधि: । प्रत्यवेक्षणाय ग्टहमवेक्षखेति नियोगे।
. [(बालजिव) । प्रतिजिला स्त्री० प्रतिरूपा जिला। तालू मूलस्थे जिलाकारे मांसपिण्डे प्रतिज्ञा स्वी९ प्रति+सा-न । कत व्यत्योपदेणे, माध्ययन पक्षनि
है, यथा पर्वतोनिमान इत्यादिवाक्यम् बनेन हिमवन पर्वतस्य निर्देशः । व्याहारे पज्ञाभिधायके कदमनेन मम ग्टहीतं न - ददाती"ति वाक्ये च | ल्यु ट । प्रतिज्ञानमप्यत्र न । प्रतिज्ञात लि. प्रति+ज्ञा-त । प्रागुन प्रतिक्षाविषये “ततोऽर्थी लेख
येत् सद्यः प्रतितासार्थसाधन"मिति सतिः । प्रतिदान न० प्रतिरूपं तुल्यरूप दानम् प्रा० ० | विनिमये तुल्य
रूपदाने, न्यस्तस्य द्रव्यस्य प्रत्यर्पणे चं । निशम्ये ति भट्टिः । प्रतिध्वनि पु० प्रतिरूपोध्वनिः । प्रतिमन्द "प्रतिध्वनीमात्मकताप्रतिध्वान पु० प्रति+ध्वन-धञ् । प्रतिवाद ।
For Private And Personal Use Only
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७४५ ]
प्रतिनत पु. प्रतिनिहितो मला पौत्वः प्रा० । प्रपौल। प्रतिनिधि पु० प्रति+निधीयते तुल्यरूपतबा स्थाप्यते प्रति+नि+था
कि । प्रतिरूपे, प्रतिमायां च । प्रतिपक्ष पु० प्रतिकूलः पक्षो यस्य । शत्री, व्यहारे बिरुद्ध पक्ष
प्रतिवादिनि च । प्रा. स० । साये । प्रतिपत्ति स्त्री० प्रतिन-पद-किन् । प्रवृत्ती, प्रागल्भ्य, गौरव प्राप्तौ
पदप्राप्तौ, कर्त व्यताजाने च 'विषादलप्तप्रतिपतिविस्थितमि”ति रध: प्रतिपत्रफला स्त्री० पतिपत्रं कनं यस्याः । क्षुद्र कारवेल्ले । (छोट उच्छे प्रतिपद् स्त्रो० प्रतिपयते उपक्रम्य ते पचोऽमया प्रति+पद-किप।
पक्षारम्भके तिथौ। प्रतिपत्र त्रि० प्रति+पद-त । अवगत, खोकते, "प्रतिपत्र हि
विचेतनैरपीत कुमारः । विक्रान्त च । प्रतिपादन म० प्रति+पद-णिच-यट । दाने, बोधने, प्रसिंपत्तौ च ! प्रतिप्रसव पु० प्रति+प्रल-अप । निषिदस्य पुनःप्राप्तिसम्भावनायाम् प्रतिबन्ध पु०प्रति+बन्ध धम् । कार्य प्रतिघाते । एव ल । प्रतिरोधके लि. प्रतिबन्धि(वन्दि) पु० प्रति+बन्ध-(वन्द) बा रन् । अभिष्टान्तर
प्रस के वाक्ये । प्रतिबल पु. प्रतिकूल बल यस्य । "शली प्रतिबलज"रिति वेणी। ___ प्रतिरूप बलं यस्य । तुल्यपले लि. “यो मे प्रतिकतो लो"
इति चण्डी। प्रतिभय लि. प्रतिगत भयमसात् । भयहेतौ भयङ्करे । प्रतिभा स्त्री० प्रति+भा- | बुद्धी, प्रत्य त्यमबुद्धौ च । प्रतिभू पु. प्रतिनिधि र्भवति भ-किम् । लग्न के (जामिन) । प्रतिमा स्त्री० प्रसि+मा-अ। गज दन्तस्य बन्धे, सदृशीकरणे) महश
मृत्तिकाशिलादिमूत्तौ । “प्रतिमायां शिलाबुद्धिरिति पुराणम् !
ब० । उत्तरपदस्थः । सदृशे वि.। यथा देव प्रतिमः । प्रतिमान न० प्रतिमीयतेऽनेन प्रति-नि-मा-या ल्युट । प्रतिविम्ब,
प्रतिमायां, गनकुम्भस्थाधोमागे तद्दन्तयोर्मध्यस्थाने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
४६]
प्रतिमुक्ता ति प्रति+मुच-क । परिहिते, परित्यक्ते च | प्रतियत्न पु० प्रति+यत-नङ् । वाञ्छायाम, उपमहे, नियहादौ,
बन्द्यां सतो गुणान्तराधानरूमे संस्कार, ग्रहणणे, प्रतिग्रहे च ।
प्रतिरूपो यत्नो यस्य ब० । प्रतियत्नयुक्त वि० । प्रतियातना स्त्री. प्रते+यात्यतेऽनया चु० यत-युच् । प्रतिमायाम्
पा० स० । तुल्यरूपयातमायाम् । प्रतियोगिन् वि० प्रतिरूप युज्यते पति+पुज+घिनण् । पतिकूल
सम्बन्धवति । यथा अमावस्य पूतिकूलसम्बन्धवक्त्वात् घटादिस्तस्य
पतियोगी । विरुवपन च । प्रतिरूप न० प्रतिगत रूपम् । प्रतिच्छायायां, प्रतिविम्बे च प्रतिगत
रूपमस्थ ब० । सदृशे विं० । स्वार्थ कन् । अत्लव । प्रतिविरोध पु० प्रति+ध-भाषे चञ् | बाधे, प्रतिवन्ध, निरोधे, नि
रकारे, चौर्ये च । कर्तरि अच् । चौरे । एव लणिन्य नावण्यत्र । प्रतिलोम वि० प्रतिगत लोम प्रानुकूल्यमस्मात् प्रति+लोमन अच
समा० । वामे विपरीते । प्रतिलोमज पु० प्रतिलोमात् जात: जन-ड । उत्तमवर्गस्त्रियाम्
अधमवर्णात् जाते सङ्कीर्णवणे । प्रतिवचन न० प्रतिरूप वचनम् । प्रतिवाक्ये, उत्तरे, विसवाक्ये च । प्रतिवात वि० प्रतिगतो वातो यतः । यस्मात् प्रदेशात् वायुः प्रत्याग
छति तस्मिन् देशे “प्रतिवातेऽनुवात चे" ति ममुः । प्रतिवादिन पु. लि. प्रतिकूल वदति वद-णिनि । प्रतिपक्षे व्या
हारे प्रत्यर्थिनि अभियोज्य (अासामी) “कारण प्रतिवादिनी तिस्मृति : प्रतिवासि(वेशि)न् वि. प्रत्यारुन वमति (विशति) प्रति+वस- (विश
वा णिनि । (पसि) ग्टहासन्नवासिनि | स्त्रियां डीम् । “दृष्टि
हि प्रतिवासि (वेशि) नी" ति सा ह. ३५० । faवधान न० प्रति+वि+धा-त्युट । प्रतीकारे । तिविम्ब न० प्रतिरूप विम्बम् । विसादृश्य प्रतिच्छायायाम् । अतिविषा व . प्रति घिच विष यया । अतिविषायाम् (बातच) ।
For Private And Personal Use Only
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ७४७ ]
प्रतिगासन न० प्रति+शास-ल्युट । भत्यादेविष्टस्य नियोगे प्रतिश्याय पु० प्रति+प्य-ण । पोनसरोगे। [ग्टहे, मात्र च । प्रतिश्रय पु० प्रतिश्रीयते प्रति+श्रि-अच् । यज्ञग्टहे, सभायां, प्रनिश्राव पु० प्रति+शु-अप । स्वीकारे । प्रतिश्रुत् स्त्री० प्रतिरूप श्रूयते श्रु-किम् । प्रतिशब्द प्रतिध्वनौ । प्रतिषेध पु० प्रति+निध-धञ् । निषेधे मा कुरु" इत्यादिना निवा
रणे । ल्युट । तलव न.। . प्रतिष्टम्भ पु० प्रति+स्तन्भ-घञ् धत्वम् । प्रतिवन्ध । प्रतिष्ठा स्त्री० प्रति+स्था-अच् । क्षितौ, ब्रतबागादेः समाप्तौ, चतु
रक्षरपादके छन्दोमे दे, कूपादे संस्कार, व्रतानां समाप्नो कर्तव्य
कर्मभेदे, काश्रये च “ब्रह्म पुच्छ प्रतिष्ठेति वतिः । प्रतिसर पु० प्रति-मृ+अच । सैन्य पञ्चाङ्गागे, हस्तमूले च। प्रति सर्ग पु० प्रतिरूपः प्रतिकूलो वा सर्गः । ब्रह्मणः सृष्टि-तुल्यायां
मरीच्यादिसृष्टौ प्रलये च । [निकायाम् (परदा) - प्रतिसौरा स्त्री० प्रतिसिनोति मीयते वा रक् दीर्घच। जबप्रतिसूर्य क पु० प्रतिरूपः सूर्यः खाथै कन् । उपस्सूर्यकमण्ड ले
(स्र्यसभा) । तत्समवर्ण कलासे च । प्रतिसृष्ट त्रि. प्रति+सृज-त । प्रत्याख्याते, प्रेषिते च । प्रतिसीमा स्त्रो. प्रतिनिहिता मोमा सोमवल्ली। महिषवनाम् । प्रतिहत त्रि० प्रति+हन-क । विष्ट, रुद्द निरस्ते, प्रतिस्खलिते च । पति तोहार पु० प्रति+ह-घञ् वा दीर्घः हारे पाण् । हारपे;
मायाकारे च त्रि. स्त्रियांडीप । एष ल । द्वारपाले नि. । __णिनि । प्रतीहारीत्ययत्न, मायाकारे च ।
[लि । प्रतीक पु० प्रति-कन् नि० दीर्घः । अवयवे । प्रतिरूपे, विलोमे च प्रतीक्षा स्त्री० प्रति-ई अ। अपेक्षायाम् । प्रतीक्ष्य त्रि० प्रति+ईच-ण्यत् । पूज्ये "प्रतीच्यं तत्पतीच्यायैपिटध्वस्त्रे” इतिमाघः ।
[प्रतीच्योऽप्यत्र । प्रतीचीन त्रि. प्रतीच्या भवः स । पश्चिमदिग्भवे । यतु ।
For Private And Personal Use Only
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७४८
प्रतीत लि० प्रति-द्रण-ऋ । ख्याते, जाते, हृष्ट, सादरे च । प्रतीति स्त्री० प्रति-रण किन् । जाने, ख्यातो, बादरे, हर्षे च । प्रतीप त्रि० प्रति+अप-कर्म• बच नि० । प्रतिकूले । चन्द्रवंश्ये, टपभेदे पु० ।
[णिनि । भार्या याम् । प्रतीपदर्शिनी स्त्री० प्रतीप प्रतिकूल दर्शयति दृश-णिच् । प्रतोर २० प्रतीयं ते प्र+तीर-क | तट, तीरे । प्रतीवाप पु० प्रति+वम धज दीर्घः । गलित स्वर्णदेरवचूर्णने । प्रतोद पु० प्रतुवतेऽनेन तद-घञ् । अवादिताड़नदण्ड (चाबुक) । प्रतोली स्त्री० प्र+तुल-अच् गौ ङीष् । रथ्यायाम, पुराभ्य नरव
मनि, इडादौ निर्मिते पथि छ । प्रत्न वि० प्र+न । पुरातने । प्रत्यकपी स्त्री प्रवञ्चि. पर्णान्यस्याः डीप । अपामार्गे प्रत्यक पुष्पी-- त्यन्यत्र ।
हिजे, मूषिकपर्ण्याञ्च ।। प्रत्यक्शेणो स्त्री प्रतीची श्रेणीव अस्याः न कप । दन्ती प्रत्यक्ष अव्य ० प्रतिरूपमक्षण: अध्ययी० अच् । रन्द्रियजन्ये ज्ञान
भेदे । अर्श अाद्यच । सहिषये नि । प्रत्यग्र त्रि• प्रतिगतमग्रममत्वम् प्रा० । नुतने, शोधिते च । प्रत्यङ्गिरा स्त्री० देवोभे दे । पत्यच् त्रि• प्रति+अन् च-किन् । पश्चिमकाले, पश्चिमदेशे च पश्चिः
___ मायां दिशि स्त्री. डीप । प्रतीची। प्रत्य नीक पु. प्रतिकूलमनीक यस्य । रिपौ, विघ्ने च । प्रत्यन्त पु० प्रति गतोऽन्तम् प्रा. | म्त छदेगे । सनिलष्टदेणे त्रि प्रत्यन्तपर्वत पु० प्रत्यन्त: मनिकरः पर्वत: । वृहत्पर्वत समीपस्थे पर्व प्रत्याभियोग पु०प्रतिरूपोऽमियोगः । अभियुक्त न प्रतिवादिना स्वाभि
योगिनं प्रति अभियोगान्तरकरण । प्रत्यभिवाद पु० प्रति+अमि+द णिच् -पञ् । अभियादस्य प्रतिको
आशीर्वचनादौ । ल्य ट । प्रत्यभिवादममन्यत्र न । प्रत्यय पु० प्रति+K-अच् । शपथे, ज्ञाने, विश्वासे, अधीने, शब्द,
For Private And Personal Use Only
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७४.]
छिद्रे, आधारे, निश्चये, स्वादुनि, कारण, “अपेक्षते प्रत्यय मुत्तः ममिति कुमारः व्याकरणोत प्रकृति निमित्तीकय विधीयमाने
शब्दभेदे । प्रचयित वि० प्रति+अय-त । प्राप्त, विश्वस्त, प्रतिगते च । प्रत्यथिन् वि० प्रत्यर्थयते प्रति-अर्थ-पीड़ने णिनि | शत्रौ, प्रतिकूलमर्थ यते णिनि । व्याहारे प्रतिवादिनि ।
[पुनर्दाने । प्रत्यर्पण न० प्रति+--णिच्-पुक्-ल्युट । प्रतिदाने म्टहीतस्य धनादे प्रत्यक्सान न० प्रति+अब+सो-ल्य ट। भोजने । प्रत्यवसित लि. प्रति+अब+सो-न । भक्त । प्रत्यवस्कन्द पु० प्रति+अब+कन्द-धज । व्यवहारे चतुर्विधोत्तर
मध्ये उत्तर दे । ल्य ट । “अर्थिनाभिहितो योऽर्थः प्रत्यर्थी यदि तं तथा । प्रपद्य कारण जयात् प्रत्यवस्कन्दन हि तदिति
समुत्यु तलक्षणे उत्तरमेदे, औषधभेदे च न० । प्रत्यवस्था लि. प्रत्य प्रतिष्ठते प्रतिप तया विवदते प्रति+अब+स्था
टच । प्रतिपक्षयादिनि गलौ । प्रत्यवाय पु० प्रति++दूगा । पाये। प्रत्याख्यात त्रि. प्रतिपा+ख्या-न । निराकते दूरीकते । प्रत्याख्यान न. प्रति++ख्या-ल्य निराकरण । मत्या दष्ट लि. प्रति+आ+दिश-त । निरस्ते । पत्यादेश पु. प्रवि+आ+दिश-घञ् । निराकरणे । त्यालौढ न० प्रति+या+लिह-त । “आलीढं दक्षिणं पाद प्रत्या
लीढन्तु बामक"मित्य तो वामपादनकोचेन दक्षिणपादनमारणरूपे
धन्विनां स्थितिविशेषे । आस्वादिते वि। पत्यासन्न त्रि० प्रति+आ+सद-क्त । अति निकटस्थे । पत्याहार पु० प्रति+आ+हृ-घञ् । योगशास्वप्रसिङ्घ इन्द्रियाणां
खसविषयेभ्योनिराकरो । पतुपत्क्रम ३० प्रति+उद्+क्रम-घञ् न छः । युवार्थोद्योगे, प्रधाः
नप्रयोजनोद्देशेनाप्रधानारम्भ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७५०
पत्यत्तर न० प्रतिरूपमुत्तरमस्य । उत्तरस्योत्तरवाकये । पुत्युत्थान प्रति उद्+स्था ल्युट । सभ्य त्याने आगतस्य सम्माननार्थमासनादस्थितौ ।
[चितबुद्धौ । प्रत्युत्पन्नमति त्रि० प्रत्युत्पचा तत्कालोचिता मतिर्यस्य । तत्कालोपत्युहमनीय न० प्रति+उद्+गम-अनीयर् । धौतवस्त्रयुग्म', "ग्टही
ततत्पत्यहमनीयवस्नेति कुमारः पाठान्तरं प्रह वेति न गुरुत्वम्
समुपस्थानयोग्य, पूजनोये च वि० । पत्यष पु० प्रयषति रुजति कामुकान् अघ-रुजायो क। प्रभाते,
अष्टवसमध्ये वसुभेदे च । असि । प्रघम् । प्रभाते । पत्य ह पु० प्रति-ऊह-घञ् । यिने । पथ ख्यातौ भ्वा० आ सक० सेट् घटा० । प्रथते अप्रथिष्ट णिच् प्रय यति । प्रथा
[ अपप्रथत् त । .पथ ख्यातौ अक. विक्षये सक० चुरा० उभ. मेट । प्रथयति-ते पथम त्रि० मथ-अमच । प्रधाने, आद्ये च | अमि सर्वनामतास्य । पया स्त्री. प्रध-अङ् । ख्याती। पथित त्रि. प्रथ-त । ख्याते । पथिमन् पु० ष्टयोर्मावः पृथु-दूमनच् प्रथादेशः । पृयुत्वं स्थूलत्व : मथक पु. प्रथ - कुकन् । चिपिट के । पदर पु० प्र-दृ-अम् । विदार गो, भङ्गे, यो रोगभेदे च ।। प्रदीप पु० प्र+दीप -क । दीपे । . [ विभेदे । प्रकाशके त्रिः । पदोपन पु० प्रदीपयति जठराग्निम् प्र+दीप+गाच - ल्यु । स्थावरे प्रदेश पु० म+दिश+घञ् । एकदेशे, "पितुः प्रदेशात "ति कुमार; !
देशमात्र च तर्जन्यङ्गष्ठसम्मिते माने, भित्तौ च ।। म देशन न० प्रदिश्यते दिश-ल्य ट् । टमादेरुपहारे (भेटी) । पदेश शिनी स्त्री० प्रदिश्यतेऽनया प्र+दिश-करण ल्यद् डोम् । - तर्जन्यां तया हि वस्तु निर्दिश्यते णिनि । प्रदेशिनी अव । प्रद्युम्न पु० मत द्युम्न वलं यस्य । कन्द वैष्णवागमोक्त चतु
व्य हात्मक विष्णोरंशभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७५.१ ]
पद्रव पु० प्र+दु-अम् । पलायने, घन्। प्रद्रावोऽप्यन्त्र ।' पधन न० प्र+धा-क्य । युद्दे । प्रधान न० प्र+धा-ल्युट । सायमतसिवायाम् सत्त्वरजस्तमोरूपगुण
त्वयात्मिकायां प्रकृती, तत्कायें बुद्धितत्व, परमात्मनि, प्रशस्त
सचिवे च । सेनापत्यध्यन पुः । श्रेष्ठे लि० । पधि पु० प्रधीयन्ते काणान्यत्र प्र+धा-कि । चक्रावययकाछामञ्जन
स्थाने रथनाभौ ।। पधपिता स्त्री० प्र+धूप-त । सन्तापितायां “व्यसनप्रधर्पिता" मिति
कुमारः । ज्योतियोक्तायां सूर्य गन्तव्यायां दिशि च। पपञ्च पु० प्र+पधि-विस्तारे घ। विस्तार, परीत्य, सञ्चये, प्रता
रणे, संसारे च ।। पपथ्या स्त्री० प्रतिष्टा पथ्या प्रा०' सक० । हरीतक्याम् । पपद न• प्रारब्ध पदम् प्रा० स० । पादस्यायभागे । प्रपन्न लि+पद-क्त । शरणागते, 'प्रपत्रातिहरे ! देवी"ति चण्डी पपा स्त्रो० मपीयतेऽस्यां पा-ड । पानीय ग्टहे (जलसवधर) । पपाठक पु० प्रकष्टः पाठोऽत्र कर । वेदस्थाध्यायावयवेश भेदे । पप.त पु. प्रपतत्य स्मात् पत-घञ् ! तटरहिते निरवलम्ब पर्वतस्थाने,
निर्भरे, कूले, अवलन्द च । भावे-घञ् पतने । पपितामह पु• प्रजातः पितामहो यस्मात् प्रकष्टः पितामहो वा!
दक्षादिप्रजापतिरूपाणां प्रजाजनकानामुत्पादके चतुर्मुखे ब्रह्मणि,
पितामह पितरि च। तदपत्न्याम् स्त्री० डीप पपुनाड(ट) पु. पुमांसं नाडयति नाटयति नड-भंशे नट-अवस्यन्दने
वा अण प्रकृष्टः पुनाडः (पुचाटः) प्रा० । चक्रमर्दै ( चाकुन्दा,
वृक्ष । डस्य लत्व प्रपुनालोऽप्यत्र दद्रुमने च । पपरिका स्त्री. प्रकर्षण पूर्या ते कण्ट कैः । पूर-घत्र टाप स्वार्थ कन् ।
कण्टकार्यान् । पपौण्डरीक प. पुण्डरीक+खार्थे ऽण् । प्रकृष्ट तदिव पुष्य यस्य ।
गजमनुष्याणां चहितकारके शालपणीतल्यपत्रके पभेदेछ ।
For Private And Personal Use Only
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७५ ]
प्रपौत्र पु० प्रगतः कारणतया पौत्त्रम् । पौत्रस्य पुत्र, तत्कन्याया
स्त्री० ङीप् ।
प्रफुल्ल लि॰ प्र+फुल्ल विकाशने व्यच् । विकाशयुक्तों । प्र+फल—क्त इडभावे व्रत इत्वम् । प्रफल्तमप्यत्र । “लोमं सानुमतः प्रफुल (ल्त) मिति I रघुः
पृवन्ध प्र+बन्ध–अच् । स दर्भे, ग्रन्यादेः रचने च ।
यृबन्धकल्पना स्त्री॰ ३२ । " प्रववकल्प स्तोकसत्यां प्राज्ञाः कथ विदु” रित्यक्तलक्षणायामल्पमत्याय बद्धमिथ्याकथाथाम् । प्रबाल न० प्रकर्षेण बलति व्यवकम्पते ज्वलादित्वात् णः । “पुष्पं प्रबालोपहितं यदि स्यादि”ति कुमारः | रक्तवर्णे मणिभेदें, (मुगा) वीणादण्ड च
नवपल्ल
प्रबोध ५० प्र+बुध-धञ् । प्रकृष्टबुङ्गौ, निद्राराहित्य े च । प्रबोधन न० प्र-बुध-णिच्-ल्युर्_ । कालादिहेतुभिः पूर्वगन्धस्य न्यूनतायां प्रयत्नविशेषेण तदुद्दीपने ।
प्रबोधनी स्वी० प्र + बुध्यतेऽनया प्र + बुध-ल्युट् । प्रबुध्यते हरिरत्र | कार्त्तिकशुलौकादश्याम् । णिनि ङीप् । प्रबोधिनी तत्त्व ।
प्रभञ्जन न० प्रभञ्जति टणादीन् प्र+भन्ज-युच् । वायौ । प्रभद्र पु० प्रकृष्टं भद्रमस्मात् ५२० । निम्बटणें ।
प्रभव पु० प्रभवत्यस्मात् पु+भू - अप् । वाद्यप्रकाशस्थाने उत्पादकेो । "क स्वप्रभवो वंश" इति रघुः । ६० वर्षमध्य े वत्सरभेदे च । प+भू–भावे अप् । पराक्रमे जन्मनि च ।
दुरालभायाम्
प्र + बुध--गिच्
For Private And Personal Use Only
+
।
प्रभा स्वी० प्रभा च प्रभाकर पु० प्रभां करोति प्रभाञ्ज्ञ्जन पु० पुभयाञ्जयति अन्ज- णिच्-ल्यु । शोभाञ्जने । प्रभात न प्रा+भा-भावे त प्रकट
कर्त्तरिक्त । प्रभायुक्त वि० ।
दीप्तौ ।
- अच्, सृर्ये मीमांसकभेदे च ।
भातमव । प्रातःकाले प्राम्भा-
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७५३ ]
प्रभाव पु० प्र+भू-घन् । राज्ञो कोषदण्डजाते ते, तेजसि, सर
मर्थ्य, विक्रमे, जानौ, उद्वे च | प्रभाष पु० प्र+भाष-अच् । अष्टवसुमध्ये वसुभदे, प्रकटकथने च । प्रभास पु० तीर्थभेदे "प्रभासः पुष्कराणि चेति नानमन्त्रः । प्रभिन्न पु० प्र+भिद-त । स्वान्द गजे । प्रभेदवति नि । प्रभु पु० प्र+भू-डु । विष्णौ, शब्द, पारदे च । खामिनि, अधि
पतौ च नि । प्रभूत वि० प्र+भू-न । प्रचुरे, उहते, भूते उनते च । प्रभृति अव्य. प्र+भ-निच। तदारभ्येत्यर्थ । 4. उत्तरपदस्थः ।
नदादिके लि। प्रभेद पु० प्रभिद्यतेऽनेन प्र+भिद-घज । प्रकारे । भावे घञ, भेदे । प्रचष्टक न० प्रचिन्श-क ततः कन् । चुड़ातोलम्बमाने माल्य ।। प्रमथ पु. प+मथ-अच् । शिवानुचरभेदे, अवे च । हरितक्या स्त्री०॥ प्रमथन न० प्रमिथ-ल्य ट् । बधे, क्लेशने, विलोड़ने च । प्रमथाधिप पु० ६त.। शिके, महादेवे । प्रमद पु. प्र+मद-अप । हर्षे । प्रमाद्यत्यनेन कप । धुस्त रफले
न० | कर्तरि अच् । प्रमत्त त्रि० । प्रमदवन प्रमदस्य हर्षस्य वनम् । राज्ञोऽन:पुरस्थे वने । प्रमदा स्त्री० प्रमाद्यत्यनया अप । उत्तमयोषिति । प्रमदावन म. प्रमदाया उचित वनम् । अन्तःपुर सेवनयोग्ये
बने प्रमदाकानमादयोऽप्यत्र । प्रमनम त्रिपहष्टं मनो यस्य हृष्ट पदलोषः । प्रहृष्टचित्त । प्रमा स्त्री० प्र+मा-छ। यथार्थ ज्ञाने धमभिन्न ज्ञाने । प्रमाण न० प्रमीयतेऽनेन । प्रमाज्ञानसाधने इन्द्रियादौ, मादायाम्,
शास्त्र, सत्यवादिनि, हेतौ प्रमातरि च । “न प्रमाण' यदीन्द .
रिति मुद्राराक्षसम् । भावे ल्यद । यथार्थ ज्ञाने । प्रमातामह पु• प्रारब्धो मातामहो येन | प्रारब्धपदलोपः मातामह
पितरि | सत्मत्या स्त्री० डीप ।
For Private And Personal Use Only
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७५४ 1
प्रमाद पु. प्र+मद-धज । कर्त्तव्ये अकर्तव्य त्वधिया ततो निवृत्तौ;
अकत्तव्य कर्तव्य त्वधिया तत्र प्रहत्तौ वा अनवधानतायाम् । प्रमापण न० प्र+मीज हिंसायां स्वार्थ णिच-यात्वे पुक् ल्युट ।
मारणे। प्रमिति स्त्री. प्र+मा-तिन् । प्रमायां यथार्थ ज्ञाने । प्रमीत त्रि. प्र+मीज हिंसायां क। मते । “प्रमीतौ पितरौं
यस्ति स्मृति: यज्ञार्थं हतपशौ च । प्रमौला स्त्री० प्र+मील अ । तन्द्रयाम् । प्रमुख न० प्रकृष्ट मुखमारम्भः । तदादित्वे । ब० उत्तरपदस्थः ।
तदादिके, मान्ये, प्रथमे, प्रधाने, श्रेष्ठ च वि०। पुवागयो,
समहे च पु. । प्रमुटु स्त्रि• प्रकटा मुद् यस्य । हट हर्षयुक्त ।। प्रमुदित त्रि. प्र+मुद-त । हृष्टे हर्षयुक्त । प्रमेह पु० प्र+मिह-धज । रोगभेदे । प्रमोचनी स्त्री० प्रकर्षण भुच्यते निस्त्वची क्रियते भोजनार्थम् सुच१. कणि ल्य ट डीम् । गोडुम्बायाम् (गोमुक) । प्रमोद पु० प्र+मुद-हर्ष घज । हर्षे । प्रयत त्रि. प्र+यम-क । पविले, नियमयुक्त च । प्रयत्न पु० म+यत-नङ । कार्य्यातुकूले यसमे दे । “प्रतिश्च मित्तिच
तथा जीवन कारण"मिति न्यायोत त्रिविधयत्ने स चात्मगुण दूति
वैशेषिकादय: बुद्धिधम्म दूति सांख्यादयः । प्रयासे च । प्रयाग पु० प्रकष्टो यागो यस्मात् ५ ब० । गङ्गायमुनया: सङ्गमजाते
तीर्थभेदे, इन्द्र शतक्रतौ च । ५ ब० । अश्व अश्वमेधाङ्गस्या नस्य
तथा त्वम् । कर्म० । प्रकृष्ट यज्ञ । प्रयाम पु० प्र+यम-घत्र । महाध्यतावशात् धान्यादौ जमानामादरातिशये प्रयास पु० प्र+यम-घज । प्रयत्नशब्दार्थ, अज्ञाने च | प्रयुत न० दशलक्षासङ्ग्यायर्या तत्संख्याते च "लच प्रयुत कोटयः" इति
बोलावती ।
For Private And Personal Use Only
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ७५५ ]
प्रयोक्त लि० प्रयुज-क्तच् | प्रयोगकर्त्तरि ऋणदानादी धनप्रयोग
ટ
कर्त्तरि उत्तम, प्रयोजकमात्र च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्रयोग पु० प्र+युज - घञ । बनुडाने क्शीकरणे, निदर्शने, काश्वे च । प्रयोजक त्रि० कार्यादौ भृत्यादीन् प्रयुक्ति प्र+युज - एव ल् । निक्कष्टस हत्यादेः मोरके, व्याकरणोक्त हेतुसंज्ञ कर्त्तरि च । प्रयोजन न० प्र+युज - ल्युट् । कार्य्यो, उद्देश्य, हेतौ च । प्रयोज्य वि० प्रयोक्तुं शक्यते प्र+युज - शक्यार्थे यत् । नियोज्य निकृष्टे भृत्यादौ | [मरोहे | प्र पढ़ जि० प्र + रुह क्त | मट, बहुमूले, जाते च । भावे घञ् प्ररोह पु० प्र+रुह-अच् । अङ्कुरे “प्लचप्ररोह द्रवे” ति रघुः । आरोहे च ।
1
प्रलम्ब पु० दैत्यभेदे | 7+लम्बाच् । प्रकर्षेण लम्बमाने वि० । प्रलम्बघ्न पु० प्रलम्ब हन्ति हन टक् । बलदेवे प्रलम्बहादयोऽप्यत्र | प्रलय ५० प्रलीयतेऽस्मिन् प्र+ली - अच् । स्सृष्टपदार्थानां नाशाधिकरण काले, ब्रह्मणोदिनावसाने च । भावे घञ । नाशे, चेष्टाचये च "प्रलयान्तोन्मिषिते विलोचने' इति कुमारः ।
प्रलाप ५० प्र+लप-घञ् । नर्थक वाक्ये, निष्प्रयोजने उन्मत्तादिवाक्ये च प्रलापहन् ५० प्रलाप हन्ति हन - किप् । कुलत्यजातेऽञ्जने । प्रवचन न० प्र+वच - ल्युट् । वेदार्थज्ञाने, पक्कष्टवाक्य च । प्रव(ब)ण पु० प्र+व(ब) ग्ण - ग्रच् । चतुष्पथे निम्नस्थाने, उदरे च नस्त्रे, त्रायते, प्रगुणे जणे, लुते, स्निग्धे, त्रासक्त, चीणे च वि० । प्रवयस् त्रिः प्रकृष्टं वयोऽस्य । प्रवृद्धे ।
-
प्रवर पु० प + टाप् । सन्ततेः, गोत्र, गोत्रप्रवर्त्त कमुनिव्यावर्त्त के सुनिगणे च । श्रेष्ठ ति० । अगुरुचन्दने न० ।
प्रवर्ग ५० प्र + वृज - घञ् । होमाग्निभेदे ।
प्रवर्त्तक लि० प्रवर्त्तयति प्र+उत - णिच् - एव ल् । प्रवृत्तिजनके । प्रवर्त्तना स्त्री० प्र+डत णिच् - युच् । प्रवृत्तिजनकव्यापारे विध्यादौ
"स्ति वर्त्तनारूपमनुरूप चतुर्ध्वपीति भर्तृहरिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७६ ]
प्रवई लि० प्र+ह-बच् । श्रेठे, प्रधाने च ।
प्रबह पु० प्रयह-अच् । वायुभेदे | भावे अप् । नगरादहिर्गमने ।
प्रवहण न० प्र+त्रह - करणे लाट् | मनुष्यवाद्ये वस्त्राच्छादिते स्त्रीवाहने कर्णेरथे (महापाल) 1
प्रवाणी स्त्री० प्र+बे-लुट् ङीप् । तन्तुवायशलाकायाम् (माकु) 1 प्रवाद पु० प्र+द - षञ । परम्परागतवाक्ये, परम्परकथोपकथने च । प्रवारण न० प्र+ट पिच - लुट् । काम्यदाने काम्यस्य उत्तमवस्तुनो दाने 1 प्रवास पु० प्र+त्रस - घञ् । विदेशवासे |
प्रवासन
न० प्र+बस- णिच्-लुप्रट् । पटो” रित्य ुत्तरचरितम् । मारणे च । प्रवासिन् वि० प + त्रस - णिनि ।
ती" ति षट्पञ्चाशिका |
प्रवाह पु० प्र+वह घञ । प्रवृत्तौ, जलस्रोतसि, व्यवहारे, उत्तमाश्वे च प्रवाहिका स्त्री० प्रवाहयति मल खुल् | महणीरोगे । प्रवाड पु० प्रकृष्टो बाहु: । कुर्मरस्याधोभागे ।
विदेशवासने- “ढीताप्रवासन
विदेशे वासिनि,
प्रविदारण न० प+वि+इ-खिच्-लुाट् । युद्ध, विदारणे, व्याकीर्णे च । विशेष वि० प्रकर्षेण विश्लेषो यस्य । विधुरे, परम विश्लेषे च । प्रविषा स्त्री० प्रहत विषं यया । विषायाम् । ( वातद्दच्) । प्रवीण लि० वोणया प्रमावति प्र+पा+णिच्-काच् । निपुणे । प्रवृत्ति खी० प्र+वृत+क्कन् । प्रवाहे, यार्त्तायाम्,
त्रन्त्यादि देश, हस्तिमदे, न्यायोक्त चिकीर्षाकृतिसाध्यताज्ञानाधीने प्रयत्त्रभेदे च ! प्रवृद्ध वि० मध-क्त | वृद्धियुक्त, प्रौढ च ।
प्रवेक त्रि० प्रविच घञ । प्रधाने ।
प्रवे (णि) णो स्वी० प्र+षेण इन् वा ङीप् । गजस्कन्धस्य चित्रकम्बले ।
प्रवेल पु· प्र+वेद्य-अच् । पीतबुङ्ग (सोनामुरा ) |
प्रवेश पु० प्र + विश वञ् । व्अन्तर्गभने ।
"प्रवासी सुखमाया
For Private And Personal Use Only
प्रवेशन न० मत्रिश्यतेऽनेन विश-करण सुप्रट | प्रधानद्वारे, सिंहद्वारे च । भावे लुट् । प्रवेश ।
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७५७ ]
गजट स्थाने च |
प्रवेष्ट पु० प्र+बेष्ट – अच् । बाचौ, बाहुनीचभागे हस्तिदन्तमांसे । [खाञ्च स्त्री० । प्रव्रजित पु० प्र + ब्रज-त । सन्नप्रासिनि । मांयां, मुण्डीया, ताप -- प्रव्रज्या स्त्री० म ब्रज क्यप् । सन्नप्रासे, सर्वकर्मत्यागेन विधानेनाश्र - मान्तरगमने | [क्त । सन्नप्रासम्भ्रष्टे । प्रत्रज्यावसित पु० प्रव्रज्यातः संन्यासात् अवसितः च्युतः काव+खोप्रशंसा स्त्री० प्र+शन्स का । गुणाविष्कारेण स्तुतैौ ।
"लुब्ध
प्रगमन न० म+शम - शिव-लुट् । बधे, शान्तकरण च । प्रशमनस्वास्थप्रति” ति रघुः । शान्तौ च “सर्वाबाधाप्रशमनमि' ति चण्डी प्रशस्त लि० प्र+शन्स - | प्रशंसनीये, श्रेष्ठ, केपे च ।
प्रश्न ५० पच्छ - मङ् । जिज्ञामायाम् ज्ञातुमिच्छया कथनाय प्रेरण े । प्रश्नो स्त्री० प्रच्छ+निङ् ङीप् । कुम्भिकायाम् (पाना) |
पश्रय पु० म+श्रि-अच् । प्रणये ।
पश्रित लि० प्र-त्रि-क्त | विनीते ।
पत्रि० प्र+स्था - नि० घत्वम् | अग्रगामिनि, श्रेष्ठ े च । प्रोही स्वी० प्र४ प्रथमगर्भ वाति वह- किम् । प्रथमगर्भिण्वाम् । प्रष्ठवाह् पुत्र् प्रष्ठ ं बहति वि । युगपार्श्वस्य वृषादो, युगपार्श्वे । प्रथमयोजिते, दम्य च ।
[[चि प्रस्यति । प्रस प्रसवे तत्तौ च सक० दिवा० वा० सेट् । घटा०। प्रस्यते अप्रसिष्ट । प्रसक्त लि० प्र+सन्ज-क्त | प्रसङ्गविषये ।
प्रसक्ति स्त्री० प्र+सन्ज - क्तिन् । प्रसङ्ग े, श्रापत्तौ, अनुमितौ च | प्रसङ्ग पु० प्र+सन्ज - वञ् । बापत्तौ सम्वन्वभेदे स्मृतस्योपेतानईत्वरूपे सङ्गतिभेदे, स्मृत्य क्त अन्योद्द ेशेन कृतकर्मणान्यस्य सिद्धिरूपे वान्तरका निर्वाहे, प्रसक्तौ प्रस्तावे च |
७
प्रसत्ति स्वी० प्र+सद - क्तिन् । नैर्मल्य प्रसन्नतायाम् ।
प्रसन्न त्रि०प्र+सद-क्त । निर्मले, सन्तुष्टे, लतानुग्रहभेदे च खरायां स्त्री० प्रसन्नता स्वी० प्रसन्नस्य भावः तत् । प्रसादे अनुपभेदे ।
४
For Private And Personal Use Only
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ५८ ]
प्रसभ न० प्रगता सभा सभाधिकारोऽमात् । बलात्कारे, “प्रस
भोङ्क तारि"रिति रघु:। प्रसर ५० प्र+रू-अप-अच् वा । प्रभवे, वेगे, समूहे, युद्ध, नीबारे
निकटाभिगमने बग्गादेविसरणे मैन्यादेः सर्वतो व्याप्तौ च । प्रसर्पण न० प्र+सृप-ल्युट् । सैन्यानां सर्वतोव्याप्तौ, अस्य स्त्रीत्वञ्च
तत्व डीम् । प्रसव पु० प्र+स्तू-अप । गर्भ मोचने । उत्पत्तौ, कार्य रूपे फले च
"अदश्चराचर विश्व प्रसवस्तस्य गीयते" इतिकुमारः । प्रसवबन्धन न० प्रसवस्य पुष्पस्य बन्धनम् बन्ध-करणे ल्युट् । तन्ते (वांटा प्रसवित्री स्त्री. प्रसू-हनु । जनन्याम् । प्रसव्य त्रि० प्रगत सव्य वामत्वम् । प्रतिकूले । असहा स्त्री० प्र+सह-अच् । वृहत्याम् । [गरिति माधः । असह्य अव्य ० प्र+सह- ल्यप । हठादित्यर्थ । “प्रसह्य तेजोभिरसंख्यतां प्रसह्यचौर पु० प्रसह्य बलात्कारेण चौरः । (डाकारत) । प्रकाशचौरे । प्रसाद पु० प्र+मद-घञ्। नैर्मलेग, अनुपहे, काव्यगुणभेदे, खास्था,
प्रसनो, देवनैवेद्य, गुरुजनभुनायशिष्ट च ।। प्रसादना स्त्री० प्र+सद-णिच-युच् । सेवायाम् । प्रसाधक लि. प्रसाधयति भूषयति प्र+सिध-णिच् -एल् । निष्पादके
ऽलङ्कर्तरि च स्त्रियां टाम् । प्रसाधिकालम्बितमयपाद"मिति
रघुः। नीवारे स्त्री० टाप । [कति कायाम् स्त्री० डीम् । प्रसाधन न० प्र+सिध-णिच्-लाट । कलिमभूषणे थे । करणे लुपट् । प्रसाधित त्रि० प्र+सिध-णिच-क्त । अलङ्कने, निष्पादिते च । प्रसारण न• प्र+सृ-णिव-ल्य ट । विस्तार करणे क्रियाभेदे च । प्रसारणी स्त्री प्र+स-णिच-ल्यु गौरा० डीम् । (गन्धमादाल)लता हे प्रसारिणी स्त्री• प्र+सृ-णिनि । लज्जालुलतायाम् । प्रसारिन् वि. प्र+सृ-णिनि । विस्तारकारके । प्रसित लि. प्र+सो-त । यासक्त । प्रसिति स्त्री० प्र+वि-वन्धने करणे क्तिन् । बन्धनसाधने, निगडादौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७५८
प्रसिद्ध वि० प्र+सिध-क्क । भूघिते, ख्याते च । प्रसू स्त्रो० प्र+सू-किम् | जनन्याम्, कदल्या, वीरुधि, घोटक्याञ्च । प्रसूति स्त्री. प्रसू-निन् । प्रसवे, अपत्य, उदरे, मातरि च । प्रसूतिका स्त्री. प्रसूतेत्र कन् । जातमन्नानायां स्त्रियाम् । प्रसूतिज न० प्रस्तूत्या जायते जन-ड । दुःखे, प्रसवादिजन्य दु:ख
हि सर्व लोक प्रसिद्धम् । प्रसून न० प्र+ल-क तस्य न । पुष्य, फले च । जातमाले विक। प्रसृत पु० प्र+ह-त । अाजलौ, प्रई, प्रमादिते, विनीते, वेगिते,
__ गते, नियुक्त च लि। जङ्घायां स्त्री० । प्रतेवक पु० प्र+सिव- ए ल । वीणाप्रान्तब काष्ठ । प्रस्कन्न पु० ऋषिमेदे | स्कन्द-क्त तस्य नः । अवस्कन्दय के लिक ! प्रस्तर पु० प्र+स्तृ-अच् । पाषाणे, मणौ च । प्रस्तार पु० प्र+स्त -घज। टणत्रने, पल्लवादिरचितशय्यायां, छन्दो
ग्रन्थोक्ने व्यक्तिभेदसंख्याज्ञानाथ "प्रस्तारे तु लघु न्यस्य प्रथमस्य
गुरोरधः | यथोपरि तथा शेष"मित्य के प्रक्रियाभेदे च । प्रस्ताव पु० प्र+स्तु -घञ् । अयसरे, प्रकरणे, प्रसङ्गे च । प्रस्तावना स्त्री. प्र+स्तु-णिच्-युच् । प्रारम्म, सूत्रधारेण नव्या
दिभिः सह प्रकृताभिनेय कथाप्रसङ्गार्थ कथनीये वाक्यस्तोमे “नटी
विदूधको वापीत्या" द सा. ६त. । प्रस्तुत त्रि. प्र+स्तु-क्त । प्रकरणप्राप्ते, प्रासङ्गिके, उपस्थिते, उद्यते,
प्रतिपन्ने, प्रकर्षण स्तुते च । प्रस्थ पु० प्र+स्था-क। चतुःकुड़वात्मके, मादकता वा धान्या
दे: परिमाणभेदे, विस्तारे च । पर्वतस्य वासयोग्यममौ पु० न० । प्रस्थान न० प्र+स्था-ल्य ट् । जिगीषोयुद्धार्थ गमने, गमनमाले च । प्रस्फोटन म० प्र+स्फट-करणे ल्य ट् । भूपें । भावे ल्यु ट । ताड़ने,
विकाशने, पाके, च । [ल्य । मालावति पर्वते पु० । प्रस्रवण न० प्र+स-लुपद । अविच्छेदेन स्व जले, उत्से, ख दे च । अनाव पु० प्रस्नु -घञ् । मूले।
For Private And Personal Use Only
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्रहर पु० प्रहियते यामिक डकादिरस्मिन् प्रह-अप । दिवमस्याटमे भागे प्रहरण न० प्रहियतेऽनेन ह-लुपट् । अस्त्र, कीरथे च । आधारे
लुट । युद्धे । भावे लुट । प्रहारे, दमे च | प्रहर्षणी स्त्री प्रहृष्यत्यनया हृष-लुपट, डीम् । हरिद्रायाम् । त्रयो
दशाचरपादके छन्दोभेदे च । तल प्रहर्षिणीत्य के । प्रहसन न० प्र+हर-गट । हाये, दृश्यकाव्यरूपकभेदे च । सा०६५० प्रहसन्ती स्त्री प्र+हस-शट डीप । यूथिकायां, वासन्त्याञ्च । प्रहस्त पु० प्रसाधो हस्तः प्रा० । विस्त ताङ्गलिके पाणी, रावणसेनापतिभेदे च ।
[रोहिण्याम् । प्रहारवल्ली स्त्री. प्रहारस्य वेदनोपशमना वजी शाक० । मांसअहि पु० प्रतियतेऽत्र प्र+हु-इन् डिच्च। कूपे । प्रहित वि. प्र+हि-त । क्षिप्ने, निरस्ते, मेरिते च | स्तूपे न० । प्रहेलिका स्त्री० दुर्बोधार्थ ज्ञानाय प्रने (हेयालि) “तरण्यालिङ्गित:
कण्ठे नितम्बस्थानमाश्रितः। गुरूपां सन्निधानेऽपि क: कूजति
मुहुर्मुड"रित्यादिरूपे, अस्योत्तरम् ईदपूर्ण जलः कलमः | प्रह्लाद पु० प्र+हुद-घञ् । हिरण्यकशिपोर्दै त्यस्य पुत्रेऽसुरभेदे । ग्रह त्रि• प्र+हे-क । नम्र विनीते, आसक्त च ।
वि० प्रकष्टा अंशवोऽस्य । उच्च, उन्नते ।। प्राकाम्य न० प्रकामस्य भावः ष्यञ् । अरविधैश्वर्या मध्य, दूकान मि
घातरूपे ऐश्वर्य स्वाच्छन्द्यानुमतौ च । “प्राकाम्य ते विभतिवि"ति कुमारः ।
[प्राचीरादो। प्राकार पु० प्रकीर्य ते कृ-धज दीर्घः । इष्टकादिरचि ते वेष्टनाकारे प्राकृत वि० प्रक्षष्टमकृतमपकार्य यस्य । नीचे । प्रकृतेरयम् अग ।
प्रकृतिसम्बन्धिनि । प्रवत्या स्वभावेन नित्तः ऋण । स्वभावसिद्धे । प्रक्कते: संस्कृत शब्दात् मागत: अण । नाटकादौ प्रमिथे
अप्रभंशशब्दभेदे । प्राकृतप्रलय पु० कर्म । कार्य ब्रह्मणो नाश तेन सह कार्थजातम्या
प्रकता लये, तत्काले च ।
For Private And Personal Use Only
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७६११ प्राकृतमित्र कर्म ० । स्वभावनि मित्र', विषयानन्तरस्थ टपरूपात्
प्राकृतशतोः अव्यवहितोत्तरविषयस्थ न्टपे । प्राकृतशत्र पु० कर्म० | विषयानन्तरवर्तिनि न्टपे । प्राक्तन वि. प्रावि काले, देशे, प्राच्यां दिशि वा भवः च्यू तट् च ।
प्रागभवे । “प्रपेदिरे प्राक्तनजन्मविद्या" इति कु० । प्राग भाव पु० प्राग्वती अभाव: । दूह कपाले घटो भविष्यतीत्यादि प्र
ततिसिव अभावभेदे । प्रागुदीची स्त्री० प्राच्या उदीच्याश्चान्तराला दिक दिग्नामान्य त्त
राले इति ब• । पूर्वोत्तरदिशि ईधान कोण । प्रग ज्योतिष न० कामरू पदेशे नद्देशस्थ व० ५ ० । प्रागमार पु० प्रकटो भारः। उत्कर्ष परभागे, "मांसमस्तिष्क पक्ष
प्रागभारः इति प्रबोधचन्द्रोदयः । पर्वताग्रभागे च । काग्र हर त्रि. प्रकरण अग्रे हियतेऽसौ अप । श्रेष्ठ । प्राग्रा त्रि० प्रकर्ष णाने भरः यत् । श्रेष्ठे । । । प्रागवंग पु० प्राक वंशः सपत्नीकयजमानादिसमुदायोऽत्र। हविर्ट
हात् पूर्वभागस्थे यजमानादिस्थित्यर्थे ग्टहे ।। पाघार पु० प्र+ट चरण घञ् दीर्घः । यज्ञादा वह्न रूपरितादे क्षरणे माघुण पु० प्र+या-घु-क। अतिथौ । प्राङ्गण न० प्रकृष्टमङ्गन पूर्व पत्वम् । ग्टहभूमौ (उठान) अजिरे,
मणववाद्य च। प्राङ्न्याय पु० 'आचारणावसन्नोऽपि पुनर्लेखयते यदि । सोऽभिधेयो
जित: पूर्व प्राङ्न्यायश्च स उच्यते' इत्य को व्यवहारस्थ उत्तर दे प्राक्ष वि० प्र-अन-किन् । पूर्ब अन् काले देशे च | स्त्रियां डीम्
प्राची। सा च पूर्वस्यां दिशि, तन्त्रोक पुज्य पूजकयोमध्यदेशे च । प्र.चेन वि० प्राक्+अवार्थे ख । पूर्व दिगदेशादौ भवे । (श्रा नादि) - वनतिकायाम्, रास्नायाञ्च स्त्री० टाम् । प्राचीन बहिर पु० । इन्द्र, न्ट पभेदे च । प्राचीनामनक न० कर्म । पानीयामलके ।
For Private And Personal Use Only
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७६२ ]
प्राचीनावीत न० 'सव्य' बाह' समुद्धृत्य दक्षिणे तु द्विजातयः !!
प्राचीनावीतमित्य ुक्त ं पैत्रा कर्मणि योजये” दिव्य क्त । श्राद्धादौ वामकरे पहिष्कृते सति दक्षिणस्कन्धार्पिते यज्ञसूत्रादौ । प्राचोर न० प्राचोयते प्र+श्रा-चि- क्रन् दीर्घश्च । सर्वतो वेष्टनाकारे इष्टकादिनिर्मिते श्रावरण े (पचिर ) | [ च } प्राचेतस पु० बाल्मोकिमुनौ प्राचीनवर्हिषो न्टपस्य पुत्त्र े, वरुणस्य पुत्र े प्राच्य पु० प्राचि भवः । शरावत्या नद्याः प्राग्दक्षिण देशे । प्राजक पु० प्र+अज - वुल् वीभावाभावः | सारथौ | प्राजन न० प्र+अज - लुट् । तोदने पश्वादेश्वालनदण्डे ( पाँचनी) | प्राजापत्य पु० प्रजापतिर्देवताऽस्य यञ् । अष्टविवाहमध्ये विवाहभेदे, 'वाह' प्रातिखान्ह सायं वाहमद्यादयाचितम् । वाह परञ्च नाश्नीयात् प्राजापत्यमितिस्मृत” मिति स्मृत्युक्ते हादशाहः माध्य बतभेदे न० । प्रजापत्यधिदेवताके चर्व्वादीति | पत्र ज्याश्रमाङ्ग सर्वखदच्चिकेष्टि दे स्वी० ।
प्राजिट पु० प्र + अज- तृच् वीभावाभावः | सारथौ ! प्राज्ञ पु० प्रकर्षण जानाति प्रज्ञाक स्वार्थे ण | पण्डिते । राजशुभे च । प्रज्ञाऽस्त्यस्य अण । बुद्धिमति, दब े चत्रि प्राज्ञपत्यां स्वोः ।
प्रज्ञा+साथ
अण् । बुद्धौ, प्रासस्य पत्नी ङीप् ।
Q
·
प्राज्य नः प्रकृष्टमाज्य प्र+अन्ज क्यप् वा
। प्रकृष्टष्टते । प्रचुरे वि प्राञ्जल लि० प्र + अनुज - अलच | सरले, सुबोधे च । प्राड्विवेक पु० अर्थिप्रत्यर्थिनौट छति प्रच्छ- किम् प्राट्, तयोर्वाक्य विरुङ्घाविरुद्धतया विवेचयति विविच घञ् कर्म० । राजनियुक्त व्यवहारदर्शके, “विवादानुगतं पृष्ट्वा पूर्ववाक्यं प्रयत्नतः । विचारयति येनासौ प्राडविवेकस्ततः स्मृत” इति ऋतिः अत्र प्रावित्राक इति केचित् पठन्ति ।
प्राग् पु० प्र+अन-घञ् | हृदयस्ये नासाग्रवर्त्तिनि वायौ, कात्र्यजी
देहस्थे वायुभे दे,
बने रसे, वायुमात्र, बढ़े, च । पञ्चवृत्ति इन्द्रिये च ब०व० ।
For Private And Personal Use Only
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७६ ३
प्राणद पु० प्रारमं ददाति दा-क । जले, अव च | जीवकरच पु.1
हरितक्यां, ऋडि च च वी. । प्राणदातर त्रि. "प्राणदा
यमदूतिके त्य गटः । प्राणनाथ ६त । पत्यौ । प्राणमय कोष पु० रागादिकम्म न्द्रियसहितः प्राणपञ्चकप्रचुरः को.
घवदाच्छादकत्वात् कोष छ । वेदान्तोको जीवस्वरूपाच्छादके,
कर्मेन्द्रियहिते प्राण पञ्च के । प्रामंयम पु० प्राणस्य प्राणरूपत्तिभेदस्य नासाग्रवर्तिनो वायो:
सयमो यत्र व्यापारे । प्राणायामे तेन हि व्यापारेण प्राणवायोर्वहिनि :सरणप्रतिरोधेन प्राणमयम इति योगशास्त्रादि
प्रसिद्धम् । प्राणतमा स्त्री. प्राणः समा वल्या प्रियत्वात् । प्रियतमाया
पत्न्याम् । प्राणायाम पु० प्राणः प्राणवायुरायम्यते स यम्यते येन प्रा+यम-घञ्।
योगादिशास्त्र प्रसिद्दे प्राणयायोनिरोधसाधने व्य.पारे । पहिःस्थ. प्राणवायोरुत्कर्ष गरूपपूरणेन, देहस्थस्य तस कुम्भवत् निश्चलतया रोधेन, निरुवस्य तस्य क्रमेण वहर्नि: सारणरूपरेचनेन च प्राणवायोर्य थेट विनियोगरूपवश्यतासम्पादनमित्यसौ व्यापारसमुदायः प्राणायाम इत्य च्यते "पाणाख्यक निलं कश्यमभ्यासात् कुरुते तु यत् । प्राणायामः स विज्ञ यः” इत्य तलक्षणे प्राणायामशब्दस्य पूरण कुम्भकरेचनरूपव्यापारसमुदाये रूढिरिति बहवः पत्ये कस्मि
नपि रूढिरित्यन्ये विस्तरो वाचस्पत्ये । प्राणियत न० प्राणिभिः मेषकुछ टादिभिः पण पूर्व द्य तं, देवनमु
दिव-भावे क । प्राणिभिः पण पूर्व के देवने । प्राणिन् पु० प्राण+स्त्यः इनि । जीवे चेतने । प्रातःसत्य न० प्रातः प्रभाते कृत्य कर्तव्यम् । प्रभाते कर्तव्ये शौचस्नानादौ ।
[प्रातस्पास्ये मन्त्ररूपे देवभेदे । पात:सध्या स्त्री प्रातरुपास्या सध्या । वैदिके तान्त्रि के च ।
For Private And Personal Use Only
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७६४ ]
प्रातर अध्य० प्र+अत-अरु । प्रभाते, “प्रातः कालो मुहता स्त्रीनि
ति स्मृन्य को सूर्योदयावधित्रिमुहूर्त काले च । प्रातराग पु० अश्यते भुज्यते अश-धज प्रातः प्रभाते या गोभोज्यम् ।
प्रातः काले भोज्य । प्रातिका स्त्री. प्र+अत-एषु ल. टाप । जवाहने । प्रातिपदिक पु० प्रतिपदि हूयते ठक् । अग्नौ, “इन्द्राग्नी यत्र
हयेते” इति श्रुतौ यत्र प्रतिपदीत्यर्थः । व्याकरणोले 'अर्थवद् अधातरप्रत्ययः प्रातिपदिकमि"त्याद्य का प्रत्यय प्रत्य यातानिन
धातु मिन्ने कृतद्धितसमासनिष्यन्न च शब्द भेदे न० । प्रातिभाव्य न० प्रतिभुवो भावः । (जामिनी) प्रतिभु बोभावे "पाति.
भाव्यागतं सुत" इति स्मुतिः । [स्थासाधारणे धर्म । प्रातिविक न० प्रतिस्खे एकै कस्मिन् भवः ठक् । प्रत्येक पदार्थप्राति हारिक लि. प्रतिहियतेऽनेन प्रतिहारः कापश्य माया मः - प्रयोजनमस्य उक् । मायाकारके । प्राथमकल्पिक लि. प्रथम कल्प भकः ठक । प्रथमारमोचिते.
वेदाध्ययनादौ । प्राथमिक त्रि• प्रयमे भवः ठञ. प्रथमकालभवे | स्त्रियां डीम् । प्रादर्भाव पु० प्रादुम् भू-घञ । प्रकाशे आविर्भावे । प्रादुस् अव्य० प्र-अन्द-उसि | स्फुटत्व, प्रकाशे, नाम्नि, सम्भात्र
नायां, वृत्तौ च । प्रादेश पु० प्र+दिष-घञ दीर्घः । मर्ज नीसहितयिस्त ताङ्ग ष्ठ देश.
मात्र च “अङ्गठस्य प्रदेशिन्या व्यासः प्रादेश उच्यते” इत्य के
परिमाणभेदे च । प्रादेशन न० प्र+या+दिश-ल्युट् । दाने । प्राड्ड पु० प्रगतोऽध्वानम् अच समा० रथादौ, प्रकोऽध्वा प्रा०स० प्रकटे पथि । नन, ब च लि।
[ याञ्च । प्रावम् अन्य प्र+आ+ध्वन-डम | प्रानुकून्य, बन्धने, नम्रता मान्त पु० प्रकटोऽन्तः । शेघसीमायाम् ।।
For Private And Personal Use Only
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्रान्तर न. प्रकृष्टमन्नर व्यवधानं यत्र । दूरगम्य पथि ! वृक्षादिच्छा।
यापून्ये पयि, वने, कोटरे च । प्राप्तपञ्चत्व लि. प्राप्त पञ्चत्वं मरणं येन । मृते । प्रारूप लि. प्राप्तं रूप येन । मनोहरे, पण्डिते च । प्राप्ति स्त्री० प्र+आप-क्तिन । वृडौ, लाभे, स्थानान्तरगतो, संहतो, ____ अणिमाद्य श्य॑ मध्ये ऐश्वर्य भेदे, उदरे च । प्राप्य त्रि. प्र+आप-न्यत् । गम्ये लभ्य च । व्याकरणोक "क्रिया
कतविशेषाणां सिधियंत्र न विद्यते दर्शनादनुमानाहा तत् प्राप्य
मिह कथ्यते” इत्य के कर्मभेदे न० 1 प्राभृत न० प्राि+-त । उपढौ कनद्रय'। खार्थे कन् अत्रक प्रामाद्य पु० प्रमादाय हित अन । यासकर छे । प्रामाणिक त्रिक प्रमाणेन निर्दृतः सिद्धः ठक। प्रत्यक्षादिप्रमाण
मिच स्त्रियां डीप । प्रामाण्य न० प्रमाणस्य भावः । तद्दति तत्मकारकत्यरूपे ज्ञानधर्मे,
तञ्च न्यायमते परतोग्राह्य मीमांसकादिमते खता, स्वसामग्रमा
वा गाद्य मिति भेदः बिस्तरो याचस्पत्य । प्राय पु० प्र+अय-दूगा -बा घञ अच् वा । मृत्यौ, अनशनस्यौ
बाहुल्य च । “प्रायेण सामग्राविधाविति कु परः । प्रायश्चित प्रायम् + चित-त “प्रायो नाम तपः प्रोक्तम् चित्त निश्चय
उच्यते । तपो निश्चय संयुक्तम् प्रायश्चत्त मिति स्मृत इत्यु क्तलक्षणे
पापच्चयमात्र साधनत्व न विधिबोधिते कमणि चान्द्रायणादौ । प्रायश्चित्तन् त्रि. प्रायश्चित्त कर्तव्यतयास्यस्य एन । प्रायश्चित्त
करणयोग्य पाप नश्चयवति जने । प्रायम् अव्य० प्रअिय-व्यसि । बाहुल्य , तपसि च । “प्राय:
पयोधरसमबतिरत हेतु"रिलागटः । [अनशनेन मरणायोद्यो । प्रायोपविष्ट लि• मायाय अनशनम्त्यवे उपविष्टः उप+विश-क्त । प्रायोपवेश पु० प्रायाय अनशनमृत्यवे उपवेश: स्थितिः । सङ्कल्पपूर्व
कम् सकल कार्य त्यागेन अनशनमरणार्थर द्यने ।
For Private And Personal Use Only
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ७६६ 1
प्रारब्ध न० प्रा+रम-पारन्भे त प्रतटमारन्ध खकार्य जननाय ता.
रम् येन । देहाद्यारम्भके अदृष्टभ दे तस्य च भोगेनैव क्षय इति
शास्त्रे प्रसिद्धम् । कतारम् लि. । प्रार्थना स्त्रो० प्र-अर्थ-युच् । याज्ञायां, हिंसायाच्च । ल्युट ।
याचने, हिंसने च न । प्रार्थित त्रि. प्र+अर्थ-त । याचिते । अभिहिते, हते, शत्रु संयते च । प्रालम्ब न० प्रकर्षणालम्बते प्र+आ+लम्ब-अच् । ऋजुतया कण्ठात्
____ लम्बमाने माल्यादौ । प्रालेय न० प्रकरण लीयते प्र+मा+ली-यत् श्रात्व ऐत्त्वम्, प्रलयाय
हितम् अा नि० एत्त्वम् वा | हिमे । [रोऽप्यत्र पु० । प्रावरण न० प्राब्रियतेऽनेन ल्युट् उत्तरीयास्त्र । घञ । प्रावा. प्रारत वि. प्रा ++क्त । प्रकर्षणाटते वस्त्रे । प्रायः षा) स्त्री० प्रकर्षणावर्ष त्यत्र वृष-किर पा टाप । वर्षाकाले ! प्रारबावणो स्त्री. प्रावृषायामयमं यथा: पूर्व ० ए त्वम् । कपि
कच्छाम् (बालकुशी) प्राण्य पु. प्रादृषि भवः एन्य । कदम्ब क्षे, धाराकदम्ब , कुटजरची
छ । वर्षाकालभवे वि० ख माघेण्योरिवे "ति भट्टिः पुनर्म
वायां, कपिकच्चाञ्च स्त्री । प्रारष्य प्राघि भव: यत् । कुटजे, कदम्ब च । प्राश्रिक त्रि. प्रश्न करोति ठक। कुशलादिप्रनकारके । सभ्य ए० । प्रास पु० प्रकर्षणायसे अस-कर्म व धज । कुन्तास्त्र । प्रासङ्ग पु० प्रसजते प्र-मन्ज-धज दीर्घः । दम्ययत्मामां स्कन्धे
शिक्षार्थमासज्यमाने काष्ठ । प्रासङ्गा पु० प्रासङ्ग वहति यत् । हलादिका वाहके घादौ । प्रासाद पु० सीदत्यस्मिन् प्र+सद-धज, पूर्वपद दीधः । देवानां
राजा ञ्च ग्टहभेदे । प्रासिक पु० प्रास: प्रहरणमस्स ठक । कुन्नास्त्रेण योहरि । प्रास्थिक वि. प्रस्थं तत्परिमित धान्यादिक खस्मिन् समावेशयति,
For Private And Personal Use Only
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७६७
पचति वा ठञ । प्रस्थमित धान्य मावेशयोग्य पात्रे, तन्मितधा
न्यादिपाचके च । स्त्रियां डीए । प्राक पु० प्रकृष्ट', प्रथम वा अहः ठच् अकादेशः त्वम् । पूर्वाह । प्रारूतन त्रि. प्राङ्के पूर्वाह भवः युल तट च निपातनादेत्त्वम् । पूर्वाभवे ।
[अतिप्रत्य घे । प्रातराम् काय. अतिशयेन प्राहे तर -का मु एत्व नि० । प्रिय पु० प्रीणाति प्री-तर्पणे क । भर्तरि, पत्यौ, मृगभेदे, ऋद्धिमा
मौषधौ च । हृद्य त्रि.। भार्थ्यायां,एलायां, मल्लिकायां,
मदिरायां, वार्तायाञ्च स्त्री०।। प्रियंवद त्रि. प्रियं प्रियकर मधुरं वदति खच् सम् च । प्रियवा
दिनि खेचरे, गन्धर्वभेदे च पु० । . प्रिय क पु० प्रिय+संज्ञायां कन् । पीतमाले वृक्ष, कदम, विचितमगे,
प्रियङ्गी, भ्रमरे, कुङ्क मे, असनट ने च । प्रियकर वि. प्रियङ्करोति खच सुम् च । प्रियकारिणि श्वेतकण्ट - ___ कार्या, वृहज्जीवन्त्याम्, अश्वगन्धायाच्च स्त्री० ङीष् । प्रियङ्ग पु० प्रिय+गम-डु नि० मुम् च । खनामख्याते वृक्ष "प्रि.
यङ्गुकलिकाकार मिति वुधप्रणाममन्त्रः । राजिकायां, पिप्पल्याम्,
कङ्गौ (काङ्गनी) कटक्याञ्च । प्रियजीव . प्रियो जीवो यस्य । श्योनाकभेदे । [वि. | प्रियतम पु० अतिशयेन प्रियः तमप् । मयूरशिखावृक्ष, अतिप्रिये प्रियता स्त्री. प्रियस्य भावः तत् | स्नेहे प्रियत्वे । त्रि० । प्रियदर्शन पु. प्रियं दर्शनमस्य | चीरिकाले', शुकखगे च सुथ्यो प्रियवर्णी स्त्री० प्रियो वर्षो यस्याः गौ डीम् । प्रियङ्गौ । प्रियव्रत पु० स्वायम्भरमनोः जेथे पुते । प्रियवही रखी० कर्मः । प्रियङ्गौ।।
[संबादे । प्रियसन्देग पु० प्रिय सन्दिशति अण् चम्पकवृक्ष । ति | प्रियः प्रियसाला पु० कर्म. खार्थ कन् । असनव जे (पियासाल) ।। प्रियाम्ब पु• प्रियं पितणां मियमम्बु मले सिक्त जलमय श्रामवच्छ ।
For Private And Personal Use Only
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ६८]
प्रियाल पु. प्रियाय छानति पर्याप्नोति अल-अच् प्रियताले (पि.
यासाल)। द्राक्षायां स्त्री० । प्री तर्पणे भ्वा० उम० सक० अनिट् । प्रियति ते अमेघीत् अप्रष्ट । प्री पीतौ कान्तौ दिवा० अात्म अक. अनिट । प्रीयते अप्रष्ट । प्री तर्पण सक० क्रमा० उभ० कान्तौ अक० अनिट् । प्रीणाति प्री- गीते अपघीत् अट । . पो तर्पणे सक० चु° उम० अनिट् । प्राययति ते अपिप्रयत्-त । पौणन न० प्री-णिच्-नुक्-ल्य ट् । तर्पण। पोत लि. प्री-क्त वा नत्वाभावः । इष्टे | तस्य नत्व प्रीणोऽप्यत्र त्रि! पीति स्त्री० प्री-भावे क्लिच । हर्षे, आमोदे, हप्तौ च । प्र सर्पण भ्वा० श्रा- सक.. अनिट् । प्रवते अपोष्ट । ग्र ट मह ने भ्वा० पर० सक० सेट् । प्रोट ति अपोटीत् । पुष भनीकरण भ्वा० पर० सक ० सेट् । पोषति अपोषीत् त्वा वेट । प्रष से के पूत्तौ च सकते हे अक०क्रया पर० सेट । प्रष्णाति अयोधीत् । प्रष्ट वि० प्रष-क्क । दग्धे । प्रेक्षा स्वी० पकर्षण पमाणादिना ईक्षा | पर्थ्यालोचनायाम् । प्रेक्षावत् विप्रेक्षा अत्यर्थे मनुम् मस्य वः । समीच्यकारिणि | प्रडा स्त्री० पु+खि अ । दोलायाम्, परिभ्रमण, खार्थकगतो,
ग्टहभेदे, त्य' च । प्रेसित त्रिप+इखि-क्ल । कम्पिते । प्रहाल दोलने अ० चुरा० उ० सक० सेट । प्रेखोलयति ते अभ..
पोलत् त । पस्योपसर्गत्वमपीत्यन्ये तेन पाङ्गिखोलत् त । प्रेत पु. ५+दण-क्त । नरकस्थ जीवे, पिशाचभेदे, अातिवाहिक
देहोत्तर जायमाने देहभे दे, "कते सपिण्डीकरण नरः सम्बत्रात्
परम् पृतदेह परित्यज्य भोगदेह पपद्यते इति स्टतिः, स्मृते च प्रेतकम्मन् न० ६ त । तस्य दाहादिके सपिण्डाकरणान्त कर्मणि । प्रेतग्रह न० ईन । प्रमथाने पतपुरादयोऽस्यत्र । प्रेतनदी स्त्री० पतगम्या नदी । यमद्वारस्थे बैतरणीनामके नदीभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[LJ
प्रेतपिता को गवानी पगोडारा शिलाभेदे । प्रत्यय म+रण-सर । लोकान्तरे 'त्य संज्ञा नाती निचितिः । प्रेमन् ५०० प्रिया भावः प्रमनिर मादेवः । बोले, न वि प.:
इन्द्रे, जाबो अशु. प्रथम लि. अनियेल मिका रेला मिक्स मादेशः । अविवाधिये । __ खियां की प्रेयसी सा च भवनमाया, बोषिति छ । प्रेरण० -जि-
सिमट । वर्ष निकाय बाहे. बाबांदी नियोगे । शिबु । रेरणास्थान सो०। में गतौबा भर सक० सेट । पति बोली। प्रे (प्र)व ० बरम-पम् वा पररूपम् । धणे, पोड़ने । प्रेल लि. अतिशयम पिथः न् पादेशः । अतिशय पिये। में (प्रेष्य पु० प-रघु एवत् का पररूपम् । दारी । परणी लि. ___ जवायां स्वी। प्रोक्षण न० पु+उप-पट । रमन्नात् बने, बचे, बचा " प्रोषित लि० पु+उहा- कि, हितया संत मासादी च __"भक्षवेत् पोलित मांस मिति स्मृति: । प्रोब्छन न० प+उछि-लुषट् । मार्जने (शि)। . प्रोत लि• प-वेक । गुम्फिते, सूते, सक्तेि च । वो ० । प्रोत्फल ७० प्रकर्षण उत्फति पु+उ+कल-कार लाकारपुष्पवति इलामेदे।
... मोथ परिपूर्णताचाम् हाथै मा० उ० बाट । पोषति में
बोधीत् अपोषित । पडिन खः । मोथ पु०म०।-थन् । अवनारिकायाम् । कच्चां, भाटके, खोगः
गर्ने, भीषणे, स्फिचि, अश्वमुखे च पु० । पान्ये, स्थापिते,
पथिते च वि०। मोषित लि० प्र+यस-क इट । प्रवास' गते विदेश गते ।
:45
For Private And Personal Use Only
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
1990 J
•
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नायिकायाम् । '
प्रोषितभन्तृ का खी० मोषित भन्त यखाः कप् । विदेशस्थपति कार्या [ वा ङीष् । मोष्ठीत्यप्यत्र | प्रो(प्रौ)ष्ठ पु९ प्रयटः कोटोऽस्य वा दृडिः । (घुटि) मत्सरभेदे गवि च । प्रो(प्रोष्ठपद ४० प्रो (प्रौ)डो गोस्तस्येव पद यस्य । भाद्रपदाख्ये नक्षत्रविशेषे तेन युक्ता पौर्णमासी काय सा यत्र मासे मरण
"
वा नष्टद्धिः । चान्द्रभाद्रमासे ।
प्रो (प्री) ठपदा स्त्री० ०० प्रो(प्रो)स्य गोरिख पदान्यस्याः । भाद्रपद - मञ्चल े पूर्वभाद्रपदताराया उत्तरभाद्रपदतारायाश्च चतुर्नचत्रात्मकत्वात् बडत्वम् । [भाद्रपौर्णमास्याम् |
प्रौ (प्रौपदीखी • प्रोट (मो) पदाभिर्युक्ता धौर्यमासी ग्रण् या न वृद्धिः । प्रौढ़ ०ि प्र+वहत वह्निः । प्रवृद्ध, प्रगल्भे, निपुण च नायिकाभेदे “तरुची लिंगता मता पञ्चपञ्चशता मौंटं ” त्यक्तवयस्काय विवाम् च स्त्री० टाप् ।
प्रौढ़पाद उ
'खासनारूढपादस्तु जानुनोर्जयोस्तथा । कृतावसत्रथिको वस्तु प्रौढपाद उच्यते इत्य तलक्षणं श्रासनारूढपादे वस्त्रादिना जाने
स्थिते जने ।
मोदि स्त्री० प्र+वह तिन टद्धिः । सामथ्य, उद्यमे च । लक्ष भक्षण भ्वा० उभ० तक ० सेट । शच्चति अलच्चीत् । प्रच ४० शच्यते कोर्टः प्रय-धन् । (पाकुड़) हते,
होपभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
चरच चिह्निते
अव पु० लभावे छाप । झवने । कर्त्तरि काच् । भेलके (मेला) भेके, मेघे, यानरे, श्वपचे, जलकाके, प्रत्र े, पर्कटीटत े, कारण्डव खगे, शब्द, रिपौ, जलभेदे जलकुक्कुटे, जलचरपचिमात्र सारसादौ च । • कैवत्तसुस्तके, गन्वटणे च न० ।
प्लवर्ग ५० प्लयन् सन् गच्छति गम-ड़ ट० । वामरे, भेके, स्वर्य्यसारथौ, लवण, शिरीषहच च । [लचटच च । प्लवङ्ग पु० लवन् सन् गच्छति गम-डं खच् पृ० । वामरे, मृगभेदै, प्रवङ्गम पु० लवन् सन् गच्छति गम खच् पृ० । वानरे, भेके च ।
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७७१]
बात न० सेवस समूह, तख विकार, सख, फल वा अण नलुप ।
लक्षवृक्षफले, तहिकारे, तत्समदाये च । भावन न०-पिच-गुपट । (उचलान) द्रवडूयस समन्तातौ । सावित वि० -णिच् - । जलादिना समन्तात् थाले। प्लिह गतौ भ्वा० पर० स० सेट । इति बोहोत् । प्लि(लो)हन् पु० लिह-कामिन ए० वा दीर्घः । (पिला) बामविपास ____ मांसखण्डे, तमितने रोगभेदे च । प्ली गती क्रमा० पर० सक० अनिट । लीनाति अग्लपीत् । प्लोहन पु० सौहान सन्ति इन-क। (रोडा) दादिमताकुसुमति
क्षभेदे । लोहयन प्रभतयोऽप्याल । नौहारि पु० त० । अश्वस्यहरू (रोडा) इभेदे च । मु.सर्प थे उतन्य गतौ च न्यायालयकाचनिट । मक्ते अलोट । नुतन -। तिर्थ गती, झम्मन, गती, अश्वगतिभेदे च । पुष दा भ्या० पर० पक सेट । सोपति पोषीम् | बाद । मुष दाहे दिवा० पर० सकल मैदा मुमति चामुक्त । प्लप सेके पत्तौ च सक०म० ने मा०पर सेट । मुग्धाति प्रमोवीत् नष्ट लि. मुष- । दो।
. बिमोचीत् । नस दाई विमागे च दिवा. पर• सक० सेट । प्रस्थति सनसत्--, मेव सेवने वा मा० सक० सेट । सेवते बम विष्ट । बडि नहस । प्लोष पु० में प-धन । दारे। -सा भक्ष पदा० पर. स. कानिट, साति अशाषीत् । सात लि• मा-क। मचिते।
फ न० फड | रूस कथने, मिष्कलवाक्ये, फुल्कारे। भावात
बईके, जृम्भाविष्कारे, फसभागे च पु.. .. .... फाक असदाचार, मन्द गती च वापर०यक मेट् । फकनि अफकीर । फक्किका स्त्री. फक्-धातुनि भावे एल-टाप घरच!-अास
For Private And Personal Use Only
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
___ ७७२] शहारे (कांकि अनिवार्थ पूर्वपले च। “फणिभाषित
भाष्यफकि"ति नैषधामः ।..... फजिकाखीमति रोगान् भन्न-माईने मुल ए० (पासनहाटि)ले फश्चिपचिका स्त्री मज-पिनि पनि रोगमाहि पात्र यस्याः । - श्राखुमान (दुनि) । फजिजी) सीमा एक का भी भावान वानहारि) फट पु० स्त्री• फट-विकाले पद को फणायाम् स्त्रियां
टापा , मो, किनके च। फट् अव्य स्कुट-किप ट। योमे, मन्त्रोत अखनामके मन्त्रभेदे च । फण अनायासेनोत्पत्तौ न्या. पर सक. सेट फणा कति अा
फाणीत्-अफणीत् । फोचल: पफपतः। पणं गतो वा पर सकल सेट् । कति अफाणी बांकणीत वा - घटादि । पिचि पापयति फणयति।। कण पुसी फासद । दोकारे मोचविकाशमति रूप मलके । फा (णाधर मणला धरति असफल(क)मदा
[सामान्धे च। फलिमका पु० फणिनमुजाति एव ल ४० । सुमीभेदे, जम्बीर कशिपिय पु० पापिणी प्राणप्रदाणम् प्रियः । वा । साणां वायु
मनकोन पायोसालियापम् । फणि फेन न. फणिनां नमिव । (बापिण) अहिफेने। फणिवाली सीट फणिमहशी दीधा, फपिलोकस्था या बही । नागव
झयाम् (पानलता)। मणिहन्त्री स्त्री. फणिन हलि हन-दृच् डीप । गन्धनाकुलवाम् । फणिहृत्स्त्री० फणिनं हरति अपसारयति हकिम् । जुद्रदुरालभायाम् फडिन पुन कोस्यस नि । फगवदादयोऽन्यत्र । फणोखर पु० त० । जनत, वारकी च । फल भेदने वा पर सक सेट । फलति अकालीत फेलतः मा. .... सका । फुलका । अन्यत्र फलितः ।
For Private And Personal Use Only
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७७३]
फल मित्तौ भ्वा० पर० स० सेट । फलति काफालीत् । क फलितः । फल गता भा• पर० स० सेट, । फलति बफासीत् । ज्वचा कर्तरि
__ वा णः फलः फाल: । फल न० फस। नादीनां पणे, चामे, मो, (हान) कार्य, . उद्देस, प्रयोजने, जातीफले, लिफचायां, को, वाषाये,
फाले, दाने, मुकच । कुटजाचे पु० । खार्थादा कनु । ढाल) इति ख्याते चर्ममये असमतिघातनिवारक पदार्थे । अस्थिखण्ड,
मागकेशरे, काठादिपके च पु० [... फन कपाणि पु. फलक पासो यस । (ढापी) चर्मिणि । फलककथा खो. फोन कर्कशा कठोरा । वनकोचाम् ।, फलकृष्ण पु० फलेन कष्णः । पानीयामसके। फलकेशर पु० फले केशरा इवाख । मारिवहन। फलनयत्रिक) न० त० । पयस्वामलकीहरीतकोरूपेषु द्रालापरूषः ___कारमीररूपेषु च लिघु फलम् । फलद पु० फच ददाति दा-क । वृक्षमाने । फलदातरि लि। फलपाक पु० फलेषु पाको यस्य । करमईके, पानी यामल छ । फलपाकिन् १० फसपाको समस्य। गह भार। फलपुश्या स्त्री० फलानि पुष्याणीव यस्याः । पिण्डखाम् । फलपूर • फलेन पूरः पूर्ण: पूर-क । वीजपूरे । कन् । तव । फलपिया स्त्री० फवं प्रिय वखाः । प्रियङ्गौ ।, अमवे । फहमीम ५० इतकमवानां कर्मफलानां अबदुःखादीनां भोगे फलमुखा ली. फोन हसा श्रेल । पनामोदावाम। फलमुहरिका स्त्री० सई गिरति इन फल पारि बसाः । पिण्ड
- सर्जूर्याम् । फलवल पु० पलं वर्तवं यस्य.। कासिम हो । तत्फले न । फलरक्षक पु० फलमधामो रक्ष: संधाया कन् । पनसशे । क्रलथालिन् नि फलेन शावते नापते णिनि । फलयुक्त स्त्रियां डीम् । फल शिर पु० विगिरं प्राप्तमय अग फवं प्रशिरं यस । वदरदक्ष ।
For Private And Personal Use Only
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...[. ७७४ ]
फलश्रेष्ठ १० पान श्रेष: प्रणय तरः । पाई। कलस न० प.वं खनि सो कपनमय। । फलस्नेह पु० फले हो यस । चोटा। मालाव्या लि. कोना सकता। फाइये। मारवादखाम् स्त्री० फलाध्यच घचघ वय । राजादने । फलदानाध्य ने ईश्वरे
। पतासीवादयोऽयता फलान्ब न० फलन यस । पचा। असावेतसे पु.। 'फलिन वि. फच+अस्यर्थ एमच् । पचत नाय वृक्ष पु० । फलिन् नि फल+अस्वयनि । फलयुक्त ताशे पु. प्रियङ्ग
वृक्ष स्त्री० हो । फलो स्त्री० फलमस्त्ययाः अच् गौ० डीम् । मिश्रा वृधे । फलेग्रहि पु० फले-पह रन् । बोम्मकाले फलधरे वृक्ष । “फले
यहीन हंसीति' भष्टिः ।रण । फलेमाहिरबत्त । फलेन्द्र पु० फलेन इन्द्र ऐश्वर्यान्वितः । राजनम्बदछ । फरहा खी० प रोहति बह-क। पाटलि । 'फलोत्तमा ली० फलेन उत्तमा । द्राक्षाभेदे । फलोदय पु० त० । फलोत्पत्तौ कामे, खर्गे, हर्षे च । फल्गु नि फल-उ गुक् च । रम्ये, सारे, निरर्थ के च गयातीर्थ स्थ
मच्या स्त्री । । फाल्गु ) इति स्याते धूधिरूपे पदार्थे, काको.
डुम्बरिकायाम्, वसन्नरामये मिथ्वीमाक्ने । फल्गुन पु० फल्गु भेदी नीयते ऽभिन् नो-ङ । फाल्गुनेभासि । फल्गुनी स्वी० फल-उनन् गुक् मौ०डीम् । काकोडम्ब रिकायाम् । - अश्विन्यधिके एकादशे, हादग्धे च नक्षलेच वय.। . ‘फल्गुवाटिका स्त्री० फल गूनां वाटीव इवार्ये कन् । काकोडुम्ब.
रिकाथाम् । फलगुवन्ताक • फारभु रम्य जुन्नाक यख । सोनाक दे । फलगत्सव पु० पासयुनिमित्तक उत्सवः । फाल्गुषपौर्णमास्यादिषु
कर्तव्ये (आयोर) फाल्गुद्रव्यकरणे उत्मने ।
For Private And Personal Use Only
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७५ ]
फल्य न० फलाय हितं यत् । पुष्ये ।
फाणि पु० सायमि पृ० । गुखविकारे, करम दधिमिश्रितसक्तौ च फाणित न० फण - सिच् । गुड़ विकारभेदे (फोबी) |
फा एट न० फण-न नि० । अनायासेन कते । "चित्लोष्ययोगे मदितः फाण्ट इत्यभिधीयते ” इत्युक्त कायभेदे ।
फाल न० फलाय शस्याय यितम् ऋण, फल्यत े विदार्यते भूमिरमेन वा वञ् । खनामख्यात लाङ्गलमुखस्य लौहभेदे । फालमस्त्यस्य यच् । बलदेवे, महादेवे च ५० | फलस्य विकारः अण् 1 कापवित्र मि० | फालकरके दिव्यपरीक्षाभेदे न । फलेषु भवः च्यण् । जम्बीरवीजादौ पु० ।
फाल्गुन पु० फल-उनन् गुक् च स्वार्थे प्रशाद्यय । बर्जुने मध्यमपाथडवे, काश्विन्ययधिके एकादशे द्वादशे नचत्रे च स्त्री० ब०० ङीप् । फल्गुनोभिर्युक्ता पौर्हृभाषी वय । चान्द्र फाल्गुन मासपौस्मं नास्यां स्त्री॰ङीप् । सातमासे अय् । चैवावधिके द्वादशे मासे पु० । वर्षस्य हि चैतादिव । फाल्गुनिक ४० फाल्गुनी फल्गुनीनचत्र युक्ता मौसमासी अस्मिन्
-
मासे ठक् । चैवावधिके द्वादशे माझे ।
फु ५० फल - ड । मन्त्रोचारणपूर्व के फटकारे, तुच्छवाक्य च । फुट लि. स्फुट - क ट । विदीर्णे, प्रकटित च । फु(फू)त् व्धव्य ं फल-डुति या दीर्घः । अनुकरणचन्द । फुल्ल विकास स्वा०प०० सेट् । फइति बफ छीत् ।
फुल्ल लि. फुलविकाश बच । विकशित । ठ
6
फेण (न) पु० स्काय-न पृ० माकर पवम् । दुग्धजलादेरुप परिस्यै बुबुदाकारे पदार्थे (फोगा) बस पालनपि "हंसनेण्यो नदीनिन्दै संप्रतीयिरे । यथा सारस्वता मन्त्रा अन्तरे केोपसङ्गता" इत्युक्तौ पचे कान्ते रेफ धन्म स्वरकारेण संयुता इत्यर्थः } हिमे च । गुड़विकारभेदे स्त्री० ङीष् ।
फेणा (ना) ग्र नं० ६० । बुबुदे !
For Private And Personal Use Only
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७७६1 .
णि नि)ल त्रि० फेम अस्यय कुल । फेविशिष्ट। कोरिफले, : मदन टक्षफले च न० 1 वदरवर्ष, परिवृक्ष च पु. । ... फेरव पु. के इत्यव्यतो रवोऽस। घृगाले, सबसे च। तद्गुण
-योगात भूचि लि. .. फेर पु. के स्मश्यक रौति र-हु । शृगाले । फैसला नसो. मल-बच्- वा टाप् । भुक्तसममिते, उच्छिष्ट । फल गतौ यो पर० स० सह । केशति अफसीत् । चडि न इखः
ब पु० जल-ड | सूचने, तन्तुलन्ताने, क्पने, वरुण, घटे समुद्र, योनी,
जले च। गमने स्त्री०। बंहिष्ठ बिअतिशयम ब (ब)हुः रन बहादेशः । अति ययम(ब)हुले । बंहीयस् नि अतिशयम बहु ईयर बहादेशः । अतिशयब(व)हुले । बैठ सदी मामा भ्वा० पैर०. बक मेट बउति चक्लीत् अकाठीत् । बेठतः । ..
[अधिनीमचान, दासाच्च । अंडवा सी . बलं वाति वा-- बस डः। घोटक्याम्, तद्देवताके बडवाजतन. बड़यया दाखा कता (वृत:) वा । दासभेदे "मता
सश्च विज्ञ यस्तथैव बडवाह(क)त" इति स्तुतिः । बडवाम्नि पु० बडवाया: शिवहष्टाकायामुखस्योऽग्निः । सनस्थिते
घोरकीससस्से कालागरे । पड़वामहादयोऽम्यान । भडवामुख ५० बड़वाया एवं सामत्व नालस्य चर्य थादित्वादच । ... मदरसे कालान।
. बड़वासुत पु० दि० २० ६० । अश्विनीकुमारयोः । बण गब्द भ्वा०पर सकल्मेट । गणति अवाणीत् अयणीत् । बेपतः । बणिकपथ पु०६त अच्समा० । हहै। .. बणिबन्धु पु० पणिजां पन्ध रिय पोषकत्वात् । नीलीचे । . बणिग्भाव पु० ईत० । बाणिज्य बाजीवमार्थ क्रयविक्रय करणे । बणिज्(ज) पु. पचायते बाहरति पण-जि जो वापस्य का।।
For Private And Personal Use Only
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७७७ ]
बाजीवनाथ क्रयविक्रयव्यवहारकर्न रि, ज्योतिषोतो ववादित
षष्ठे करणे च । बणिज्य न० वणिजो मायः कर्म० को थ । कथित प्राजीव नार्थ .
क्रयविक्रयादिव्याहारे, स्त्रीत्वमपि । बस पर्व मनामधि___ बणिज्ययेवि मनाफलम् ।
श्रादीत । बेदतः । बद स्थैर्य निशुलभवने च भ्वा० परं. सक० सेट् । बदतिः अयादीत्बद भाषणे वा प. उम पर ब. पर० स० से। बादयति-ते
छबीबदत् | पक्ष बदवीत्यादि । म कदर पु० ब (३)द-अरच् । कोलिई । देवसर्षपहले, कार्पास
वीज च न । वराहक्रान्तायां स्त्री• टाप । ब .व) दरकली स्त्री० ब(क)दरका पक्षमाया: । भूमिम(क)दाम् । ब(कोदरकलौती बवादरफप्रधाना पली शाक• भूमिक(योदरी
तिख्याते लता दे। बकादरामलक न० (क)दरभिशमलकम् । प्राचीनाम । म(वादरि(री) स्त्री० ब(क)द-बरिया उनम । कोलिचे, कार्यायां,
कपिककाञ्च । व(वादरिकाश्रम पुन बदरी+स्मार्षे कन् तस्याः समीपे, सचिॉक.
तोवाश्रमः । तीर्थविशेषे | ब (व)दरीशलोऽयल । ब बदरौच्छदासी ब(क)दयों का छदो यस्याः । इस्तिकोलते। ब बदरीपञ्च (ब)दयों व पचमाः । नखीनामगन्धद्रव्ये । खाथै कन् । नल क ।
. . [याम् । वक दरोफला सी० (ब)दयों व कसमयाः । नोलशेफालिकाबद्धफल पु० बहानि फलान्यस्य । “करनवणे, बहमुष्टि लि. बच नमुन्नाः दागावाप्रसारितो सुटियंस | कपण। बद्दशिख पु. कहा शिखा यस्य । शिशौ । शिखाबन्धनयुक्त लि.
उच्चटायां स्त्री बध हम-धम् धादेशः । हनने प्राणवियोगफल के व्यापारे । बध संयमने चु. उ०१० मैट । बाधयनि-ते अजीबधतु-तो
For Private And Personal Use Only
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७७८
बध निन्दायाँ बन्धने च बादि ० .बाम सक• सैट। धीमदते -
वीभलिष्ट। बधिर निबन्ध-किरन् । तिलिच त्राणेन्द्रिवरहिते। ब(वधू सीमाक्वा -पात का-चा
बारेमामा भाम्,ि न भावां मचान, दोगवामा भार्थाया,
ब(ब)धू (टिटी स्त्री. अल्ला ब()धूः अल्पार्थ टि वा डीप । अल्मर वयस्कायां मार्याम् "गोपव(ब) धटीदकूलचौरायेति भाषापरिच्छेदः । 'ब.व)धत्सवप्रसव पु. ब (ब)ध्वा उत्सव कार्तवम् रज सय प्रसवः पत्ता
दियस्य | रामाने । बध्य वि० वधमर्हति बध+यत् । बधाई । 'बध्यभूमि सी०. हम-भावे यत् बधादेश अध्यख भूमिः । प्रमशाने
बधस्थाने । मध्यस्थानादयोऽप्यत्व । बा न. धन नकोप । बीसके, चर्ममयरज्या स्त्री. डीम् ।
४० नसायबल ली। बन याचने तमा० बाल विक• मैट । बनुते अनिष्ट । वा बेट । बन्ध बल पर० सक' अनिट् । बनाति अवान सीत् । बन्ध संयमने रा० उभ• सक० सेट् । बन्धयति, ते यत् त । बध मुबन्ध-धम् । संघमने निगडादिना ग.तरोधने टहादिवेष्ट
नहरू च । कर्मणि बन । देते शोधविश्वासाय स्थापिते
द्रव्ये बाधौ च । बधक पु० बन्ध एफुल । विनिमये तुल्वरूपढ़ायदानेन द्रव्यान्तरपहण
रूपे परिवत्त । बाधो न | "यशोतिभागो वृद्धिः स्यात् मामिमासि सबन्ध" ति स्मृति: पुंचल्यामसान्या स्त्रियाम् स्त्री०
मौरी । बन्धन १० बन्ध-भावे पद । निगडादिना संयमने, वधे च । करणे
ल्युट । रौ। बन्धनकेश्मन् न. ६.०। कारागारे धागारादयोऽप्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७७८1
बन्धनस्तम्भ पु०६० । इसिसंयममका चाखाने । बन्धु पु० बध्नाति मनः नेहादिना बन्ध-छ । सातौमातलपुलादौ,
बन्धुभ्यः पिटमाटत इति ऋतिः बान्धके, मिले, सगोले, पितरि,
मातरि, धातरि, बन्धुजीषाले च। [वाचादि हमभेदे च । बन्धुजीव पु• बन्धुरिव जीवयति अल् खार्थे कन् । बबुलीवर । बन्धुता स्त्री० बच +सङ्केत, भावे नल् वा । बन्धुममूहे, तनावे च । बन्धर न• बन्ध-उरच् । भुकुट । सीचिङ्ग, तिलकरके बन्धजीवो ,
बधिरे, हंसे, विड़ङ्ग, कषभौषधे, धके विहङ्ग च पु० । रम्ये, नम्मे, उनतामते च वि.बेसायां, । स्त्री०। बवं
जरच् । रम्ये नि बन्धुल पु० बम्ब-उल । बसतीपुले । सुन्दरे, रम्य, भने च वि बन्ध क पु० बन्ध-ऊक । (बान्धूली) हच्क्ष बन्धूक पुष्पसकाश मिति रविप्रणाममन्त्रः रक्तपीतादिपुष्ये मध्याने प्रकाशवति पुष्पवृक्ष, पीत
शाल के च।. . . [३० । बन्धुबहमें न । बन्ध कपुष्प पु० बधूकमेव पुष्पमस्य । प्रीतशाडके इने, जीरके च । बन्ध लि पु• बन्ध-जलि । बन्धुजीवकृले ।
... बध्य पु० वि० बन्ध-यत् । कासप्राप्तावपि फलम्यून्य दृच्च । मिष्फले।
'अवन्ध्यकोपति भारविः बन्धनीते च लि। अपनाया स्त्री- जाती, बाखासे मन्वये च स्त्री० । बन्ध्याकर्कोटी सी बचाया उपकारिणी पत्नप्रदत्वात् कर्कोटी ।
तितकाचाम् अायाः पुलदायित्त्वेन बन्धयोमकारित्वम् । स्वार्थ
कन् अतर त्वम् । तत्लेव । बझ गतौ भ्वा० पर० सक• मैट । बमति बचीत् । बच पु. भ-कु-खित्वम् बन्न-उवा | शिव, विष्णौ, मकुले, बङ्गी, . - सुनिभेदे, देशभेद, च तद्देशवासिनि ब० य० । पिङ्गलवणे पु.. ।
तहति त्रि. स्त्रियां अङ् । खलती बद्धकर • (फरास) । बचधातु पु० कर्म । स्वर्ण, धुस्तरे, गैरिके च । अम्व गतौ भ्वा० पर. सक० सेट । बम्बति आवम्बोस् ।
For Private And Personal Use Only
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७८०1
. बर न० बृ-अप् । साभ। बा । वाईके । अह । ईपदिष्टे
स्य कवि सम्बामावरि देवादिन्यः मायाले, बिड्ने, सारे
अनेका , निकसायां, नेहायां, माजमन सि पात्रको विमान को डा। बता
बर्ब प्रतीक्षा पास सिष्टः । ति पलीत । बर्बट ई-बटन् । लामा (बरबटी)। गौ० डी । तब
बीहो, वेश्यावास बह दाने बचे सुतौ वाचि च भा०या०मा० सेट । बईते अचाहिष्ट । बई न० गई-बच । मयूरमिछ, पत्र, परीकारे च । बल बौने, धान्यावरोधे च भार बर. कक० सेट । बनति ।
चलित। बल दावे से निकाले कमेट । खति-ते अबालीत् बखजीना सेट घटा० । बलयति ते बचीवतत् त वादि० बाखः ।
। बल निरूपणे चु• चाल सक• सैट । वाजते अकोबलत् । बल बह-अच् । मो, देहज सामर्थे सौल्य, गन्धरसे, रूमे,
बले ने पहने, रकथा । बलयुक लि. | साके, अम्ल देने,
बसब पु० प पावत्ययात् । प्रकपणे ताति त्रि। बखनम० बलात् जायते 'बम-
डदे, पुरबारे, शखे, युधे च । बलजाते बि० बलद पु. बल ददाति दा-क। "पौष्टिके मजद सम्" इत्य के
पौटिसकर्माले बधिभेटे । बागवायां सी० । बरदातरि लिका बसवै ० बोन दीव्यति दिव-चा, बलोरिको देवो या शाक० ।
बलरामे । लामाधौ नी । बलभद्र पु० बल+अर्थ चायच् क्लो बनवानभि भद्रः सौम्यः । बमदे थे, - गवये च । बलेषु भद्रा । नाथमायौषधौ स्त्री० खार्थे कन् । बत्र व
For Private And Personal Use Only
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८१ ]
बलराम पु. बलेन रमते रम-संज्ञायां कर्तरि घम् । कृष्णायजे,
रोहिणीनन्दने सङ्कर्षणे रामे । बलवत् अव्य० बल+अतिशये मतप मस्य वः । यतिशये "बलवदपि
शिक्षिताना” मिति शकुन्तला । बलविशिष्ट त्रि.। 'क्षीय बल
वती नाड़ी'ति वैद्यकम् । वलबहिनी स्त्री० बलबई यति वृध-खिच-णिनि । जीवनौषधौ । बलविन्यास पु० बखानां मैन्यानां विशेषेण दुर्भेद्यतायै न्यासः स्थापन
मम् । व्यूहे सेनासनिवेशविशेषे | बलशालिन् वि. बलेन शालते शल-णिनि | वलविशिष्टे । बलसूदन पु० बल तन्नामकमसर सूदयति सूद-ल्यु, । इन्द्र । बला स्त्री० बल कार्यत्वे नास्त्यस्याः । (बालियाडा) लपमेदे, विश्वा
मित्रेण रामाय दत्त व्यस्त्रविद्याभेदे च । बलाका स्त्री. बल कम्पनमकति गच्छति अक-धच । वकभेदे । बलाट पु० बलमति ददाति अट-अच् । मुगु । बलात् अव्य० बल सामर्थ्य कारण त्वे मातति अत-किम् । हठादित्यर्थे ।
पञ्चम्यन्तबलशब्दनाय नगतार्थता बलात्कार इत्यादिसिद्धये तस्या
वश्यमङ्गीकार्यत्वात् । बलात्कार पु• बलात्+क+घञ्। बलपूर्व ककरणे, हठात्करण' च । नलात्मिका स्त्री० बलमेवात्मा स्वरूपं कारणत्वात् यस्याः खार्थ कन्
तत्वम् । (हातिराड़ा) हस्तिरीयो । बलाद्या स्त्री० बलाय आद्या । (येलियाड़ा) पभेदे । बलानुज पु. अनुजायते अनु+जन-ड ६त° । श्रीकृष्णे । बलामोटा खी० बलमामोटयति श्रा- मुट-अच् । नागदमन्याम् ।
अणन्तत्वोक्तिः पामादिकी तथात्वे डीप स्वात् । वलाय पु० बलस्थायः स्थानम् अय-धज् । वरुने । बलाराति पु० बलस्य तत्रामासरखारातिः । एन्द्र। बलशन पता
योऽप्यन ।
For Private And Personal Use Only
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८२ ।
बलालक पु. बलाय सामर्थ्याय अलति पर्याप्नोति अल-शकु ल ।
__ पानीयामलके । बलाहक प. वल कम्पनमाजहाति प्रा+हा-कन् । मेधे मुस्तके, .. पर्वते, दैत्यभेदे, नागभेदे च |
गुलञ्चकन्दे । बलाहकन्द पु. वन' सामर्थ्यमातयति या+ह-क तादृशः कन्दः । बलि पु० वल-इन् । पूजोपहारे, ददतु "स्तौ बलं चैव निज गा
बास्गुक्षित मिति चण्डी राजपाद्ये भागे, उपप्लवे, चामरदण्ड ग्टहस्थकर्तव्यपञ्चयसमध्ये भूतयज्ञ, “बलि कर्म ततः कुर्यादिति स्मृतिः । दैत्यभेदे विरोचन पुल च 'येन बड्डो बलीराजा दानवेन्द्रो महाबली ति रक्षाबन्धनमन्त्रः । जरया लथचर्मणि स्त्री० वा डीप । 'ग्टहस्थस्तु यदा पश्येत् बलोपलितमात्मन' इति स्मृतिः । उदरावयवे । 'बलित्रय चार बभार बाले" ति कुमार । गुह्यस्थ अराकारे मांसपिण्डे, ग्टहदारुपभेदे च (पाड) स्त्री, स्वार्थ
कन् । तत्र, अतिबजायाञ्च | बलिव सिन् पु० बलि व मयति स्वस्थानात् पातयति ध्वन्म-णिच्
गिनि | विष्णौ वामनावतारेण हि तस्य तथा त्वम् । बलिन(म) लि. बलि+अस्त्यर्ध-दून म वा । जरया मिथिलचर्मवति । बलिन् वि० बलमस्त्यस्य इनि | बल बति । उने, महिधे, वृपे, करे,
बलरामे कुन्दवृक्ष, कफे, माषे च पु० । ( वेलिबाड़ा ) तुपे
स्त्री० डीप् । बलिपुष्ट पु. बलिना पूजोपहारद्रव्येण एष्ट : पुन-क्त । काके | बलि प्रिय पु० बलिन पीणात पी-क ! लोधटु मे। [काके । "बलिभुज पु० बलिं पूजोपकरणद्रव्यं ग्टहस्यदत्तमलिं वा मुझे किम् । बलि(लो)मुख पु० बलि (ली) युना मुखमय शाक । वानरे । बलिष्ठ वि० अतिशयेन बली बलिन् + इष्टन् । अत्यन्त बलवति | उष्ट्रे पु० बलिसझन् न० ६त. | पाताले बलिपुरादयोऽप्यन । अलोक पु० न० बालयति श्रावृणोति वल ईकन् नि। पटल प्रान्त (छांच) बलोयम् लि• अतिशयन बजो बलिन+ईयर । अन्यन्नयल नि ।
For Private And Personal Use Only
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[७८३ ] .
बलोबद पु० वृ-किप वर ई लक्ष्मीच बच ई वरौ तौ ददाति दा-क'
ईबई : बली चासौ ईबई श्चेति । वृघे । बल्य न० बलाय हित बल+यत् । प्रधानधातौ, शुक्र, बलसाधने च.।
अश्वगन्धायाम, अतिवलायां, प्रसारिण्याच्च स्त्री० । बलह स्तुतौ दाने, बधे, च सक० याचने दिक० भा० आत्म० सेट ।
बल हते यवल हिष्ट । बक(स्क)यिणी)नी स्त्री० मस्क गतौ अयन ट० मस्य बः सस्य वा
पत्वम् बष्क(स्क)योऽस्यास्ति इनि डोप, पमध्यत्व यात्वम् । चिरप्रसूतायां गवि । वैश्क(स्क)य नयतीति नी-ड गौ० डीह षम
ध्यत्व पूर्व ० ण स्वम् । वष्क(क)यणो(नो)त्यम्यत्व । व वाह वृद्धौ भा० अात्म० अक० सेट इदित् । बं(ब)हते अब(व)
हिट | महिसाऱ्यांदयमोठ्यादिरितिपाणिनीयाः । दन्त्योध्यादिरिति वोपदेवः ।
[स्त्रियां वा डीप ब (व) ही । ब(व)हु त्रि• बं(व)हि-कु नलोप: । विप्रभूत्यनेकसङ्ख्यान्विते, विपुले च बाव) हुकण्टक पु० ब (वाहूनि कण्ट कान्यस्य । क्षुद्रगोक्षरे (गोखुरी) क्षुपभेदे ।
[कायाम् । बाव कण्टा स्त्री० ब () हव: कण्टा: कण्टकाः यस्याः । कण्टकारिब(व) हुकन्द पु० ६ ब० । पूरण (अोल) | कर्कयां स्त्री । ब(व) हुकर त्रि• वव)नि किरति कृ-व्यच् । ( फरास् ) मार्जन करे । सम्माजन्यां स्त्री. गौ० डीघ । क-अच् ६त ।। उष्ट्रे ।
अनेक कार्य करे वि०। व(वहुकर्णिका स्त्रो० ब(व) हवःकर्या दू! पर्णान्यस्य । ग्राखुफण्याम् ।
[चम्पक कलिकायां, जीरके च स्त्री० । यव) हुगन्ध पु. दव० । कुन्दु रुके | त्वचे, (तेजपात) न' | यूथ्यां, म(व)हुगबदा वा ० च (ब)हुगन्ध ददाति दा-क । मृगभेदे । याव) हुग्रन्यि पु० ६० । झाबु के (झाउ) । ब (व)हुच्छिन्ना स्त्री० ब(व)हु यथा स्यात् छिद्यते म छिद-क तस्य, . दख्ख च नः । कन्दगुडूच्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
(a) तिता
स्त्री •
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८४ ]
(a) यथा तथा वाइल्येन वा तिक्का
काकमाच्याम् |
ब (व) ङतिथ वि० ब (व) नां पूरण व (ब) ड + डर् तिथुक् च | ब्यनेकसंख्याते, “काले गते वहुतिथे, इत्य ुङ्कटः ।
ब (व) हुत्र अव्य० ब (व) डषु तत् । व्यनेकेषु कालादिषु ।
ब(व) हुत्वच् पु० ६ ब० । भूर्जपत्रवृत्ते । खार्थे कन् तत्रैव ।
ब(व) हुदुग्ध पु० ब (ब) हूनि दुग्धानोव चूर्णानि शुभ्रवर्णत्वात् यस्य । गोधूमे । प्रचुरतीरवत्यां गवि तु हीटचे च स्त्री० | स्वार्थे कन् व्यत इत्वम् । स्त्रु होटच े । 1
ब(व) हुधा अन्य ० व (व) ड+प्रकारे - धाच् | अनेकप्रकारे |
•
ब(व) हुपत्र पू० ३० । पलाण्डौ कानेकपर्णयुक्ते वि० | लिङ्गिन्याम् घृतकुमाया, तुलस्यां, वृहत्यां गोरचदुग्धाय, जतुकायाञ्च स्त्री० गौ ० ङीष् । ततः संज्ञायां कन् । भूम्यामलक्यां, मेथिकाय, महाशतावर्थाश्च ।
ब(ब) हुपर्ण पु० ६ब० । सप्तकदृष्टते तस्य प्रतिपं सप्त सप्तपर्ण॒वत्त्वात् । कानेकपर्स युक्त त्रि० । मेथिकायां स्त्री० ङीप् । ततः संज्ञायां कन् । च्याखुकां स्त्री० टाप् । [वत्वात्तथात्वम् । ब(व) ङपादु(द) पु० ६ ० | वा अन्त्यलोपः । वटकुले अनेक शिफाब (व) हुपुत्र ब (व) हव: पुत्त्रा - द्रवः पर्णान्यस्य । सप्तच्छदे 1 अनेक पुलाव मूलान्यस्य । शतमूल्यां स्त्रो० ङीप् ।
प्रजा
व्य
ब वहुपुष्प पु० ६-० । निम्बवृच्त । संज्ञायां कन् व्रत इत्त्वम् | धावक्यां स्त्री० । [ तुल्यप्रचुरतृणवत्त्वात् मुञ्जत े पु० । ब (व) हुप्रज लि० ६० | बहु सन्तानवति । करे ५० | ब(व) हुफल पु० ६३० । कदम्बटच े, त्रिकङ्कते तेजःफले च 1 नेकफल युक्त लि० । माषपया, क्षविकायां, काकमाच्यां, त्रिपुस्यां, (शशा) च्च ट्रकारवेल्लयां, भूम्यामलक्याच स्त्री० । संसाय कन् च्यत इत्वम् । भूमिवदय्यां स्त्री० । श्रामलक्यां स्त्री० ङीप् । ब(त्र) हुमञ्जरी स्त्री० ६० संज्ञात्वात् न कप् । तुलस्याम् ।
O
For Private And Personal Use Only
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८५
ब वहम ल पु० ब० । सीसके । अनेकमलयुक्त वि०। ज(व मूर्ति स्त्री० ६० । वनकार्पासे । नानाकारवति त्रि० । ब(वहमल त्रि० ६.० । अनेकम लवति । शिनौ पु०। संज्ञाय? ___कन् । उशीरे न० | शताव स्वी० टाप् । माकन्द्यां डीम् । व बहुरमा स्वो० ६व० । महाज्योतिष्मत्याम् । नानारसवत्यां त्रि। ब (व) हुरूप पु. ६व० । सर्जरसे (धुना) शिवे, विष्णौ, हिरण्यगर्भ,
कामे केशे च | नानारूपयति वि० । बवाह रोमन त्रि० ६५० अवेकरोमवति रोमशे | मेघे पु० । बावाहुल वि० व(व)हि-कुलच् नि. नलोपः । अनेकसंख्यान्विते
प्रचुरे । ब (व) हूनि लाति ला-क । अग्नौ, कृष्णवर्णं च पु० तहति लि. | कृष्ण पने पु. “वव)लेऽपि गते निशाकर" इति कुमारः । अाकाशे न० । नीलिकायां नीलवर्णायां गवि च स्त्री० । कलच ४० । व(व)हलः । प्रचुरे त्रि० । अग्नि दैवत
त्वात् कृत्तिकानक्षत्र स्त्री० टाप व• व० । वहल गन्धा स्त्री० ६५० । एलायाम् । ब (व)हुलच्छद पु० ६५० । रक्तशोभाञ्जने । ब(वाह लीकृत वि० ब(व)हुल+चि-च-न। (आगड़ा) बुषस्थापसा.
रणेन राशील ते खलस्थे धान्य, राशीकृतमात्र च । ब वहु बल्क पु० ६व० । प्रियाले (पियामाल) । ब(त्र)हुवाहक पु० ब(व)हूनि वायति ग्रण, ततः कन्,एव लवा!
लेमानके (लोना अाता)। ब(व) हुविस्तीर्णा स्त्री० ब(व)इ यथा तथा विस्तीर्ण वि-स्त -क्ल ।
(कुचुद) कुचिकाच । 'बाव हुवीज पु० ६५० । (याता) बाट वृक्ष । प्रचुरवीजवति त्रि. न(बहुवीर्य पु० ६ब० । विभीत के, (वयड़ा) तण्डलीयशाके, (नटे.
शाक) शाल्मलिवा', मरुबके च | भून्यामलक्या स्त्री० । बव)हुबीहि नि. ६व । छानेकधान्यादियुक्त । व्याकरणोतो प्राये गए
च न्य पदार्गप्रधाने सभानभेदे पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८६ ।
ब(व) हुशस् अव्य० व(व)इ+शम् । अनेकवारानिप्यर्थे "गुणवत्यै
ब(व)इशो नियोजिता" इति कुमारः । ब(व)हुशल्य पु० ६व० । रक्तख दिरे । बनेककोलयुक्त वि० | ब(व)हशाल पु० ब(ब)इभिः शालते थल-संसायां कतरि घम् । स्न हीवृक्षे ।
[लि। ब(व)हुशिखा स्त्री॰ ६० । जलपिप्पलग्राम् । अनेकशिखा युक्त ब(बहुसार पृ० ब० । खदिरे । अनेकसारवति लि । ब(व)हुसुता स्त्री० ब(4)हवः सुता दूब मूलान्यस्याः । शतमल्याम् । अनेकालयति त्रि० ।
न्तानयुक्रे नि । ब(व) हुसूति स्त्री० ६ब । अनेक प्रसयवत्यां गदि । ब(व)हुस ब(व)हुसवा स्त्री० ब(व)हु यथा तथा सवति च -अन् । शल्लकीवृशे ।
अनेकधा क्षरणवति त्रि० । ब(व) ह्व,च पु० ब० अच् समा० । काग्वे दे । सूक्त न० । तदभिन्न लि० । तत्मत्या स्त्री० ।
[अबा(वा)डिष्ट । बा(वा)ड प्राप्लावने सक०स्त्राने अक• भ्वा० मा० सेट् । बा(बा)ड़ते बाडव न० वड़वानां समूहः अण् । घोटकसमुदाये | बाड़-घज बल
धश् लस्य डः वा बाड़ो वृद्धिः तं वाति धा-क । ब्राह्मण पु० । बड़वायां जात: अण । नौवें समुद्रस्थे कालाग्निभेदे पु० । वा
ड़वाग्न्यादयोग्यत्र पु० । बाडवेय पु० वि० बड़वायाः अपत्ये-ढक् । अश्विनीकुमारयोः । बाडव्य न० बाड़य+मधे-यत् । विप्रसमुदाये । बावा)ण पु० बण-शब्दे वण-गतौ वा मनायां कर्तरि धञ् । भरें,
गोतने, (बांट) विरोचनसुते दैत्यभेदे, केवले च । शरपुझे स्त्री० नोलझिण्याम् पु० स्त्री०। मेदिन्यां दन्तोय वादित्ये न पठितः रायमुकुटादयः बणशब्द इति धातुप्रतिकत्वमाहुरतोऽस्योभयवि--
धादित्वम् । बाबाणलिङ्ग बाणदैत्य न संपूज्याविरम भर्मा दायां निहि
शिवलिङ्गभेदे । जिरो वानस्सरये ।
For Private And Personal Use Only
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८७ ]
बाणिज्य न० बणिजो भावः, कर्म वा ब्राह्मणादिचात् ष्यम् । क्रय
विक्रयादौ “बाणिज्येन गतस्य मे ग्टहपते"रिति सा. ३५० । बाणि(णो) बण-दू णिच्च । वस्त्रादीनां वपनक्रियायाम् । या डीप ।
यस्त्रादीनां वपनक्रियायां, वाक्य, सरस्वत्याञ्च । बा(व)दर पु० स्त्री० ब(व)दर+खार्थेऽण । कार्पासवृक्ष, ब()दरस्थेदं
तस्य विकारो वा अण । कासिस्नुले न० | तहस्त्रादौ नि। बा(बादरायण पु० ब(व) दर्यी भवः फक । वेदव्यासे । इजि । ___ बा(वा)दरिरप्यत्र । बाध पु० बाध-घज। प्रतिरोधे । न्यायमते स्वाभाववत्पदार्थ ।
यथा वह्निवुझौ बयभाववान् द्रुदो बाधः । । बाध-कर्तरि श्रच | प्रतिबन्धके खि० । भावे धज । बोध प्रतिबन्धे, पीड़ने,उपदुवे ।
[चडि न हृस्वः । बाध विहतो स्वादि० अात्मसक० सेट् । बाधते अबाविष्ट । बाधक लि. बाध-एव ल । प्रतिबन्धके । स्त्रीणां मरतुकाले प्रना जन
नशक्तिप्रतिरोधके रोगभेदे पु० । बाधिर्य न० बधिरस्य भावः ब्राह्मणादित्वात् यज । श्रवणशकिराहित्य रोगभेदे ।
__ [ अपत्ये । बान्धकिनेय पु. स्त्री॰ बन्धक्याः अपत्य ढक इन च । यसमा बान्धव पु० बन्धु+खार्थे वाऽण । बन्धुशब्दार्थ, पिटमाटसम्बन्धिान
मावतादौ च । बाल ४० न० (बाला) गन्धद्रव्यभेदे । मुर्खे, शिशौ च त्रि. । केशे पु.॥
अर्थ अादिवादस्यर्थे अच् | अश्वशिशौ, अशुवालधौ, हतिबा
लधौ, नारिकेले, पशुपुच्छ च पु० । बालक बाल+खार्थे कन । शिशौ, (वाला) गन्धद्रव्य च अगरीयके
न० । अशुकरिपुच्छयो:, बलये च पु० । [लशशा) कदल्याञ्च । बालकप्रिया स्त्री० बालकं प्रोणानि प्री-क | इन्द्रवारुण्यां (राखाब ल लिखिल्य पु० अङ्गुष्ठपर्व मितेषु घटितहसख्ये ए एल त्यक
न्यायां क्रतोः पुत्र मनिभेदेषु ।
For Private And Personal Use Only
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८८ }
बालग्रह पु० ६० बालानां पोडके उपग्रहभेदे "बालग्रहाभिभूतानां
बालानां शान्तिकारक" मिति चण्डी ।
बालतनय पु० बालास्तनया व पत्त्राण्यस्य । खदिरे ब. लट्लब लि
पत्वादयोऽप्यत्र पु० ।
बाल' व पु० बाला धीयन्ते ऽत्र धा-कि । केशयुक्तलाङ्ग ले । बालपु पौस्त्री० बलानि चद्राणि पुण्यस्याः ङीप् । कायाम् । स्वार्थे कन् । तव ।
a
बालभोज्य पु० ६त० । चणके । बालकभनणीये त्रि० । बालमूषिका स्वी० कर्म ० । च्क्षुद्रमूषिकायाम् । [ इति कुमारः । बालव्यजन न० बाला एव व्यजनम् । चामरे । 'कुर्यन्ति बालव्यजने समय' बालहस्त पु० बालानां केशानां समूहः बाल+हस्त | केशसमहे । बाला हस्तदूव यत्र | पम्पूनां लाङ्ग ले ।
बाला स्त्री० बालाः केशांकाराः पदार्थाः मन्त्यस्य व्यच् | नारिकेले, हरिद्रायां मल्लिकाभेदे, बलये, लटौ टतकुमार्या (बाला ) गन्धद्रव्यभेदे, अम्बष्ठायां नोलफिण्टाम्, षोडशवर्षीयायां स्त्रियां, कन्यायाञ्च । स्वार्थे कन् । तत्रव बालुकायां, कर्णभूषणे (कानबाला) एलायाञ्च । [ प्यत्र ।
9
बालि पु० बल-इन् पिच । इन्द्रपुत्र कपिराजे । खिनि । बालीत्यबालिश बि० बाड-इन् बार्ड वृद्धिं स्यति थोक डस्य लः । मूख, शिशौ च चालिशमाणि ! शयान” मित्यु इटः । बालाः सन्त्यस्य इनि
For Private And Personal Use Only
ू
बाली मूर्द्धा शेतेऽत्र शौ-ड | उपधाने न ० । [न्वादयोऽप्यत्र पु० बालिन् पु० बालिं बालिन वा हन्ति हम किप् । रामे बालिह बालु पु० बल – उय् । एल्बा लुकनामगन्धद्रव्ये । स्वार्थे कन् । त न० । पानीयामलके पु० । सिकतासु स्त्री० । 'बालुकायन्त्र न० ६० | औषधपाकार्थे यन्त्रभेदे । [बालुङ्कीत्यप्यल 'बालुको खो० चु०बल - उक गौरा० ङीष् । कटीभेदे | पृ० नुक् बालेय पु० बजेरपत्य, बलये हित वा ढक् । रासभे, दैत्यभेदे, - ङ्गारवल्लर्य्या' च । कोमले, बलिहिते त्रि ।
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८ ]
बालेयाक ए० बलये हितः ढक् कर्म० (गमन हाटि) शाकभेदे बालेष्ट पु० बालानामिष्टः इष-क्त | ब( 1 ) हरे | बालकाभीष्टे लि०| बाल्य न० कालस्य भावः कर्म वा वयोयचनत्वात् ष्यञ् | "वाषोड़शाङ्गवेद्दाल” इत्युक्त छावस्थाभेदे ।
बाष्प (स्प) पु० बांध- पृ०
षत्वं सत्व वा । नेत्रजले. ऊनपि च ।
बा (बा) ह प्रयत्न मादि० यात्म० धक ० मैट् । बहते बहिष्ट |
चङि न हुखः ।
बाहु पु० बांध-कु धस्य हः । भुजे कच्चावध्यङ्ग ुलिप न्तेऽवयवे । बाहु पु० बाहुभ्यां ब्र(ब्रह्मबाहुभ्यां त्रायते जन-ड ।
च्तत्रिये
(6
"
" बाहू राजन्यावि” ति श्रुतिः ।
बाहुत्र पु० न० बाङ त्रायते व-क । व्यस्त्राघातवारणार्थं हतबद्द
लौहचर्म्मादौ ।
बाहुदा स्त्री॰ (करतोया) नदीभेदे | साहि अवगाहनात् लिखितख मुनेः छिन्नस्तं पुनर्ददाविति पुराणम् |
बाहुमूल न० ६ त० | कच्च े (कांक ) |
बाहुयुद्ध न० ३०० | मल्लयुद्ध |
बाहुल पु० बहुलानां कृत्तिकानामय' (स्वामी) अण् वह्नौ । बहुलाभि-र्युक्ता पौर्णमासी यण् । कार्त्तिकपौर्णमाख्यां स्त्री० । साल मासे पुनर | चान्द्रकार्त्तिकमासे पु· ।
ग्रल्पेऽ ंगे !
बाहुलेय पु० ब (व) इलानामपत्य ढक् । कार्त्तिकेये । बि(वि) काक्रा भ्वा० पर० सक० सेट 1 बे (वे) टति काबे (वे) टीत् । बिद अवयवे वा० पर० सक० सेट् इदित् । बिन्दति विन्दत् । बि(वि) न्दु पु० विदि-उ विद उ नि० बा । बिल, भेदने वा चुरा० उ० पक्ष तु० पर ० ते बिलति । अबोबियत् त अबलोत् । बिस क्षेपे दि० पर० स० सेट् । विख्यति बोभत्स बि० बध - निन्दायां स्वार्थे
सक० सेट । बेलयति
सन्
| पापिनि
जुगुप्सिते, ष्टणाविषये च । नाथादौ प्रसिद्ध जुगुच्शास्थायिभाव के
बिसत्-- बेसीत् | कर्मणि घञ्
For Private And Personal Use Only
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७६.]
रसभेदे; बजने च पु० । तसविषये विकतमासादौ त्रि. । उ ।
बीभत्सः । बर्जु ने पु० । वुक्क कुक्कुरादिशब्द कथने च वा चु० उभ० पक्ष भ्वा० पर० पक०
सेट् । बुक्कयति ते बुक्कति अबु बुक्कत् त अबुक्कीत् । बक्क न बक्क-अच् । हृदयस्थ मांसपिण्ड, अगमांसे, हृदये च
स्पस्य स्त्रोत्वमपि स्त्रीत्व टाप् गौ० डीम् वा । बुक्काधार्युवतिनिकटे प्रौढ़वाक्ये न राधे"त्य गटः । छागे, (वोका) समये, च पु०॥
शोपिते स्त्री• टाम् । ए० । बूकबुके अपि हृदये । बुक्काग्रमांस न० ६त० | हृदयस्थ मांसपिण्डाकारे अग्रमांमे । बुट हिंसायां चुरा० उभ० पक्ष भ्वा० पर० स० सेट । बोटयति
ते । वोट ति । अबबटत्-त । अबोटीत् । बुड त्यागे सम्बरण' च तु. कुटा सक० सेट् । बुडति अबुडीत् । बुद निशामने भ्वा० उ० स० रोट। बोदति ते। ग्रबुदत्-अवोदीत्
छबोदिष्ट । का वेट । [जागरिते, जातति च त्रिका बुद्ध पु० बुध-न | भगवतोऽवतारभेटे येन वेदनकर्म गोनिन्दा कता । बुद्धि स्त्री• बुध-तिन् । ज्ञाने, साख्योत सुखदुःखद्य र विधधर्मवति
प्रकृतिपरिणामभे दे, अन्त:करण विशेष, वेदान्तोक्त निश्चयात्मकरत्ति
मति अन्तःकरणे च । बुवौन्द्रिय न० ६ त । 'मनः कौँ तथा नेत्र रसना त्वक् च ।
नासिके । वुडोन्द्रियमिति मोक्तमित्य क प इन्द्रियेषु । बुबुद न० बुद-क• ४० हित्वम् । जलस्य गोलाकारे विकारभेदे ।
बुध ज्ञापने मा०प० सक० अनिट् । बोधति अवौत्सीत् शिष्य गुरु: . बुध ज्ञाने मा० उम. सक० सेट् । बधिति ते। अबधत्-अबोधीत !
- ग्रबोधि प्रबोधिष्ट । ज्वला० वा ण प क | बोध: वध: । बुध ज्ञाने दि० प्रा० मक० ग्रनिट । बध्यते अबोधि अबोधिष्ट । बुध पु० बध-क । पण्डिते, वृहस्पतिभाOयां तारायां चन्द्रेण जनिते
पुले यहभेदे, तस्य रोहिण्या प्रतिपालनात् रौहिणेय त्वम् । बुधरत्न न• बुधप्रिय रत्न शाक० । मरकतमणौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८१ ]
खुधा स्त्रो० बोधति ज्ञापयति रोगिण बुध-जापने क | जटामांस्थाम् बुधाष्टमी स्त्री० बुधवारयुताष्टमो शाक० । चैत्रपौषहरिशयनादितरव __काले बुधवारयुतायां शुक्लपञ्चाष्टम्यां, तत्कर्तव्ये व्रते च । बुधित वि• भा० उम० बुध-क दूट । ज्ञाते ।। बुध्न न० बन्ध-नक नलोपः बुधादेशश्च । वृक्षमूले, मूलमाले च टथु. ___ बुमोदराकृतिरिति घट विशेषण शास्त्र घलम् । बुन्द निशामने मा० उम• सक० सेट् । बुन्दति ते । अबुदत् अकु
न्दीत् | अबुन्दिष्ट । का वेट। [अबुन्धीत् अबुन्धिष्ट | बुन्ध निशामने भा उभ० सक० सेट का वेट । बुधति ते अवुधत्बुन्ध बन्ध चु? उम० सक० सेट् । बुन्धयति ते अबुबुन्धत् त । बुभुक्षा स्त्री० भुज-सन्-अ । भोजनेच्छायां क्षुधायाम् । बुभुक्षित लि• बभुच्चा+तार० इतन् । सुधायुक्त 'बुभुक्षित: किं
विकरेण भुने” इत्य गटः । बुल मज्जने चु० उम० अक० सेट् । बोलयति ते अब चुलत् । बुष (स) न० बस्य ते उत्सृज्यते बुस-उत्सर्ग क पृ० वा षत्वम् । (बा
गड़ा) तुधान्य फलरहितधान्ये । बुस उत्सर्गे दि० पर० सक • सैट । बुस्थति अचुसत्-अबोसीत् । बस्त अादरे अनादरे च चु० उभ० सक० सेट । बस्तयति ते अबबुसत् त ।
[त्याज्य अंशे, (थि) मांसपिष्टकभेदे च बुस्त ल० बुस्त्यते नाद्रियते अाद्रियते वा बुस्त-घञ् । पनसादि फलस्य ब कृत्यां भृतौ च क्राा. पा. पर० सक• सेट | बृणाति अबारीत् । बे(वे)ह प्रयत्न भा० अात्मने सक० अनिट । बे(वे)हते अबे(वे)हिट
चडि न हवः । बोध पु० बुध-घञ् । ज्ञाने, जागरणे च । ज्वलादि-बुध-ण । ज्ञाम___वति वि० । एवल । बोधकोऽप्यत्र वि । सिच् एखल सूचके त्रि. बाधकर पु० बोध निशान्त जागरण करोति स-अच् । निशान्ते
प्रबोधकरे वैतालिके । ज्ञापो नि । बोधन न० बुध-णिन्-ल्यू ट । विज्ञापने, कालवयात् गन्धादे न्यूनतायां
For Private And Personal Use Only
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८२ ]
सदुद्दीपने, जागरणे च । 'शयन बोधन हरे रिति पुराणम् ।
"सायाङ्गे वोधन कुर्था” दिति स्मृति: । बोधनी स्त्री० बोध्यतेऽनया, अत्र वा बुध-पिच्-ल्य ट् । पिपल्या .
तया हि मार्छितो बोध्यते । कार्तिक कादश्यां तत्र हि हरेबोधनम् । बाधि पु० बध-इन् । अश्वत्यचे, समाधिभेदे च । ज्ञातरि त्रि। बोधितरु पु० कर्म । अश्वस्थय । बोधिय॒मादयोऽप्यन पु० । बोव न० बुझेन प्रोक्तमण | बुद्धप्रणीते मिरोअरवादे शास्त्र । तदधी___यते इति पुराणम्। बौद्धागमाध्य तरि वि० । व्युष उत्सर्गे विभागे च चु०उ०सक सेट । व्योषयति-ते अबुव्य घत-त ब्रण शब्द भा० पर० सक० सेट । ब्रणति । अत्रणीत्-व्यबाणीत् । ब्र(व्रतति स्त्रो. प्रतनोति प्र+तन-तिच् प० पस्य वः लतायाम् व्रत
मिव करोतीति णिच् अति । दन्तोष्यादित्यमपि । ब्र(व्रन पु० बन्ध-नक बधादेशः । सूर्य , अर्कचे, शिवे, वृतमूले
च | मेदिनीकरण दन्तोष्यवादित्वेभ लिखनात्तथात्वमपि तन्मल
मृग्यम् । ब्र(ब)मकूर्च न० “यहोरात्रोषितो भूत्वा पौर्णमास्यां विशेषतः | - पञ्चगव्यं पिवेत् प्रातः ब्र(ब्रोमकूर्चमिति स्तमि”त्यु के ब्रतभेदे । ब्रह्मकोशी स्त्री० ब्र(ब)ह्मण: कोशीव । अजमोदायाम् । ब्र(ब्रह्मचर्य न० ब(ब)ह्मण वेदलामाय चर्य ते घर-यत् । वेदमामा
थमुपमयनोत्तरमाश्रमे, मैथुनराहित्य च | ब्र(व्रह्मचारिणी स्त्री० (ब)ह्म चर्य तेऽनया चर-णिच् करणे
ल्युट्-डीप ६त० । अब यष्टयां भााम् । ब्र(व्र)मचारिन् ब(ब) ह्मणो वेदाय तद्ग्रहणाय चरति चर-णिनि ।
उपनयनानन्तरं प्रथमा श्रमायुक्त घु विप्रादिप त्रिषु वर्णषु, करणीबच्च', मैथुनराहित्यादि ब्र(ब्रह्मचर्य व्रतधारिण्यां स्तियां च स्त्री० डीए । 'प्रासीतामरणात क्षान्ता नियत (ब्रह्मचारिणीति
पतिः। ब्र(वाझजटा स्त्री. ब्र(ब्रह्मणो जटेन समसशायत्वात् । दमनकवणे ।
For Private And Personal Use Only
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ७८.३ ]
ब(ब्रोज्ञ ति० ब (ब)ह्म वेदं, तरीय शुद्धचैतन्य' वा जानाति वेत्ति
बन हा एय न०
ज्ञा-क | वेदो, तुरीयशुवचेतन्यज्ञ े च । [विस्तरो वाचस्पत्व 1 ब्रह्मज्ञान न० ६०० | त्रिगुणावच्छिद्यातीततरीयशुद्धचैतन्य विषयज्ञाने (ब) ह्मणे वेदाय प्रभवति शुद्धचेतन्यज्ञानाय वा साधु बत्रि)ह्मणोहितो वा यत् । विप्रवेक्षणकर्त्तरि विष्णौ, "नमो ब्रह्मण्यदेाते” ति विष्णुत्राममन्त्रः । चिधर्मे ब्रव्रह्मदारुवृत े च (ब्रह्मतोर्थ न० ६० । पुष्करतीर्थे, पुष्करसूखे च । व्रज)ह्मत्व न० ब्र(प्र)ह्मणो भावः त्व । ऋत्विग्विशेषख ब्र (त्र) ह्मणो गुद्दतुरीयव (व) भावे च ।
धन
(ब्रह्मदण्ड
विपते अभिशापरूपे दण्डने ब (ञ) दण्डहा चेति स्मृतिः । विप्रस्य यदौ च ।
सी. (ब) यो द
,
ग्रन्यनमख्याः यमाज्याम् । वाखाय पु () () वा वेदाध्ययन समाप्तौ विमाय वा राजा दीयते दा कर्मणि घञ् । समावृत्तविप्राय देये वने "ब्र (व्र) - झदायागतां भूमि हरेयुर्ब्रा (ब्राह्मणीसुता” दूति स्मृतिः । बब्रह्मदारु पु० ब्र(ब्रह्मणो विप्रस्य हितः दारुः श्रश्वल्लाकारे
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दे ।
ब्रह्मन् न० छह-मनिस् ट हेर्गोऽख ेति नकाराकारे रवम् । वेदे, तपसि, सत्य े, तत्त्वे, यथायें, तुरीये सर्व गुणातीते विशुद्धे चित्खरूपे च । हिरण्यगर्भे विप्रे ऋत्विग्विशेषे च पु० 1 उज्ज्वलदत्त ेन दन्तोष्ठप्रादित्वमेव साधितम् मेदिनीकरेण श्रोव्यादिवटेन कीर्त्तनातथात्वमपि किन्तु तन्मूलं मृग्यम् ।
ब्रह्मनाल न० काश्यां मणिकर्णिकामभीपस्थे तीर्थभेदे |
निर्वाण न० (ब्रह्मणि निर्वाणं निर्ऋतिः । ब (ब) सभावला मकला नर्धनिवृत्ति परमानन्दे ।
पर्णी स्त्री० () व विस्तीं मूलादारम्य स्थितानि - न्यस्याः ङीप् | ष्टश्निपर्थ्याम् ।
६
9
For Private And Personal Use Only
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८४ ]
मात्र)ह्मपवित्र पु० ब्रह्मव वेदोककर्मणि वा पवित: । कुशे । बाव)झपादय पु० ब्र(व्रह्मण: प्रियः वैदिककर्मयोग्य त्वात् विप्रन)
ह्मचारिधार्य दण्डार्थलाहा | पलाशयः । अव्रह्मपुत्र पु० ब व्र)ह्मण पुत्वव कपिलवर्णत्वात् । विषमे दे, लत्तर
देश प्रसिद्ध नदभेदे, चबभेदे च । सरस्वत्या नद्या स्त्री० । तस्याः
पितामहजातत्व पुराण पमिद्धम् । ब्र(ब्रह्मपुरी स्त्री० त० ब्रह्मोपासनास्थाने हृदये, तदाधारस्थाने
सत्यलोके, काश्याञ्च । ब्र(ब्रह्मबन्ध पु० ब्र(ब) मा विप्रो बन्ध, रुत्पादको यस्य । विप्राचार.
रहित निन्द्यकर्म कारिणि जात्या विन, विपतुल्य भट्टादौ च । त्र ब्रह्ममय न० ब्रह्मणो भावः भू क्यप् । 'ब (ब)मभावे तत्मायुज्ये च । त्र(ब्रह्मयज्ञ पु० ब्र(व)मनिमित्त कस्त दध्ययनतदध्यापनानिमित्त को यज्ञः ! वेदाध्ययनाध्यापनादौ।
[ क्ष। ब(व्र हायष्टि स्त्री० ब्र(ब्रह्मणो यतिरिवालम्बनत्वात् (वामनहा टि) ब्रिाह्मरन्ध न हत. उत्तमाङ्गस्थिते ब्रह्म प्राप्ति के छिद्रस्थाने ।
नच्छिद्रेण निष्क्रमण हि जीवस्य ब्र(ब्रह्मप्राप्तिः श्रूयते न ब्रह्मराक्षस पु० ब्र(ब्रह्मा विप्रोऽपि कुकर्मभिः राइस: । राक्षस -
रूपतां प्राप्त भतभेदे "अपहृत्य च विपखं भवति ब्र(व)ह्मराक्ष"
इति मनुः । जाब) मर्षि पु० ब्र(नामा विप्रः चतुर्मुखतुल्यो वा ऋषिः वेदस्य स्मर्ता। ___वटरमार्ट घु वशिष्ठादि ऋषिषु । बाव झघिदेश पु०६त.। कुरुक्षेत्रञ्च मत्स्य च पाञ्चालाः परमेनकः ।
एप नवहाचि देशो वै" इति मनन , कस्लोवादिदेश चतुष्टये । त्र (नमलोक पु. ६त। ब्रह्माधिष्ठाने भन ने सत्यलोके तरीय
(ब्रह्म स्वरू च । बाबावर्चस न० (ब) महापा वेदाध्याय नेन तदनुष्टानेन च तं वच:
तेजः अचममा । वेदाध्ययनजन्य तेजमि वनवर्च म काम कठ्यादिप्रस्य मनु" इति मनुः ।
For Private And Personal Use Only
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८५
भाव) ह्मवादिन् पु० ब्र ब्राह्म वेद वदति पठति गिनि । वेदपाठ के
ब्र(ब्रह्म शुद्ध चैतन्य सर्वात्मकतया वदति वेत्ति वा वेदान्त प्रतिपाद्य
सर्वात्मक ब(ब)मन शुद्धचैतन्य वदति बोधयति ब्र(वा बोधके शाम अ(ब) ह्मविद्या स्त्री० ईत० शुद्धचैतन्यात्मकस्य ब्रह्मणोऽभेदेन जाने । नाब हावि(बिन्द पु० ब (ब) मणि वेदपाठकाले (त्रि) विन्दुः । वे टा.
ध्य वन काले निःसृत जल(वि) बिन्दौ । हमवैवर्त न. अष्टादशमहापुराणमध्ये अष्टादशम हर संख्य
पुराणभेदे । वह्मशल्य पु० ब(व)मा व स्वक्ष्मं शल्य कण्टकानं यस्य । (कावन्ना।
वृदभेदे । अ व्र) हा मंहिता स्त्री. वैषणवाचार सिद्धान्त अध्याय शतात्मके ग्रन्थसे दे । मह्मनाज्य न८ सह युन क्ति युज-किप भयुक् तस्य भावः सायुज्त्र
त० ब्र(क)ह्मभावे। मान: ममू पु० न(व्र) माणं कृतवान् स्तू-कप । चतुळहात्म कस्य विधागो
मति मे दे अनिरुद्दे, तस्यावतारभेदे उचापतो च । बाव)हा तू व न० ब्र(ब) मणि वेदग्रहण काले उचित सूत्रम् । यज्ञोप
दोते, ब्रह्मप्रतिपादके शारोर कस्तूत च । ब्रह्महत्या स्त्री० हन-क्यए त० । विप्रइनने । बब)महन् त्रि० ब्र(ब) ह्माणं हतवान् हन-किम् । विप्रहत्याकारिधि ।
"म(ब)महा न भवत्यन्यो ब्र(ब्रह्महा घलीपतिः | यस्तम्या मा.. हितोगर्भः स तेन बा(ब्राह्मणो हत" इत्यधलीप तो, "तोत्पनतजिहासु जीनोतिष्ठाङ्गलिध्वनिः । गुरोरपि च कर्तव्य - मन्यथा “ब्रह्महा” मोदित्यादिस्मृत्य नातिदेशिकब्र (वय हत्या
पापयत च पु० ब(बमहत न० ब (६) ह्मग्ये विप्राय अतिथये इत दत्तम् । नित्य
ग्टहस्थ कर्तव्यपञ्चयज्ञान्तर्गतेऽतिथि पूजनरूपे यज्ञभेदे । अत्रि झाञ्जलि पु० ब(ब) हारणे वेदपाठाय अञ्जलि: गुरौ विनयाञ्जलि:,
स्वद विशेषतापनार्थ वा अञ्जलिः संकुचितपाणि: । वेदपाठा
For Private And Personal Use Only
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८६)
गुरुनिकटे कार्थे विनयालौ, स्वरविशेषार्थनापनाय कृतमङ्कोचे
पाणि हये च । ब्रह्माणी पु० (ब) ह्याणम् श्रानयति जीवयति यन-णिच-असा पूर्व ।
गत्वम् । ब्रह्मशक्ती "हंसयत विमानेस्था साक्षसूत्रकमण्डलः । यायाता (ब)ह्मणः शक्तिः ब (व)ह्माणी साभिधीयते” इति चण्डी । “ब्रह्माणी ब्र(ब)मजननादि"ति पुराणस् । ब्रह्मशब्दात्
डीए अातङ् चेति त्वपाणिनीयम् | ब(ब्रह्माण्ड न० ६त० । “तदण्डमभवङ्घम सहस्रांशुसमप्रमम् । तस्मिन्
यज्ञ स्वयं ब(ब)मा सर्वलोकपितामहः” इनि मनून ब(व)ह्मण उत्पादके अण्डाकारे भुयन कोषे "ब्र(ब) ह्माण्डमाण्डोदरमाम्यपिडितचण्डि मेति वीरचरितम् । तत् प्रमाणस्वरूपादिकं तु वाच
स्पत्य वच्यते । ब्र(ब्रह्मावर्त पु. “सरखतीदृशदत्योर्देव नद्योर्यदन्तरम् । त देव निर्मितं
देश ब्र(ब)मावर्त्त प्रचक्षते” इति मनक देशभेदे । ब्र(व) हासन न० ब (ब) ह्माणोध्यानार्थमासनम् । ईश्वरध्यान, यासने
स्वस्तिकपद्मासनादौ । (ब)ही स्त्री० ब्रह्मण इयम् अण् टिलोप: डीप ट. न ।
(वामनहाटी) शाकभेदे । ब(त्र)ह्मौत न० मेधास्वरवलादिकारके एतभेदे विस्तरो वाच सत्य । (व्रह्मोपनेट पु० ब (व) झाणं विप्रमुपनयते ततदण्ड हेतुत्वात् उप
नी-टच । पलाशयक्ष विप्रस्य पालाशो दण्ड” इति स्मतिः । जा(वा)झ न • ब्रह्मण दूदम्, तेन प्रोक्तम् वा अए टिलोपः । लागष्ट
मले तीर्थे, तेन हि तीर्थेन विजाचमन विहितमिति तस्य तत्सम्बधित्वम् “प्राग्वा ब्रा(वा)हो ण तीर्थेन हिजो नित्यसपस्पृशे”दित स्मृतिः। ब्र(ब)ह्मणोक्त अष्टादशपुराणान्तर्गते पुरणभेदे च । विवाहभेदे, पारदे च पु० । सरस्वत्या, मोमलतायां, ब्राह्मीशाके (कामनहाटी) शाकभेदे च स्वी० "ग्रामत्तानां गुरुकुलात् विप्राणां पुजको भवेत् । टपाणाम यो झप त्रा(प्रा)मो धर्मो विधीयते
For Private And Personal Use Only
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७६७ ]
इति मनूक्त राज्ञां धर्मभेदे पु० । माटभेदे स्त्री० डीम् ।
ब्रा (ब्राह्मी नारायणी तथेति तन्त्रम् । बात्रा) ह्मण पु० ब्र(ब्रह्म वेद राज परचैतन्य वा वेत्त्यधीते वा अगा
ब (ब्रह्मणो जाताविति न टिलोपः । ब्रह्मणो सुखजातत्वात् ब्रह्मपोऽपत्यम् अण् तेन न टिलोपः । विप्रे जातिभेदे । एक्कायां स्त्री० । 'ब(ब्रह्म जानाति ब्राह्मण' इत्य के परब (व) हान
वि० । स्त्रियां डीप तत्पत्न्यां स्त्री० डीम् । बा(ब्रह्म गब्रुव पु० बा(बा) ह्मण जातिमात्रेणात्मानौं ब्रूते । 'विप्र
संस्कारयुक्तोऽपि नित्य सन्धधादिकञ्च यः । नैमित्तिक च नो
कुर्थात् ब्रा(ब) मणब्रुव उच्यते' इत्युक्त कदाचारवति विप्रे । ब्रा( )ह्मण यष्टि स्त्री० ६.। वा डोप (वामनहाटी) यक्षभेदे खार्थे
कन् । अत्र व विप्रदण्ड च । ब्राह्मणधर्म विप्रत्व च । बा(ब्राह्मण्य न० बा(बा)ह्मणानां समूहः भावो वा ष्यञ् विप्रसमहे । बा(ब्राह्ममुहूर्त पु० ब(ब) ह्या देवतास्य अण् टिलोपः कर्म० । अरु
णोदयात् प्रोगवर्तिनि 'रालश्च पश्चिमे यामे मुहर्तों ब्रा(बा)मा
उच्यते' इत्युक्त दण्डहयात्मके काले । ब्रा ब्राह्मीकन्द पु० ईत०। ब्रा(बा)या दूब कन्दो यस्य । बाराहीकन्द ।
अवोचत । व्र कथने अदा० उम० दिक० सेट् । बबीति-अाह बूते । अवोचत्
भ न० भा-क । नक्षत्र, मेघादिराशी, यहे च । शुक्राचार्ये पु० ।
भण-ड । भमरे, भान्तौ । छन्दोमन्थोक्त अादिगुरुके अन्यो
पान्त्यलधयुक्त वर्णविके च पु० । भक्त पु० न० भज-त । अन्न ग्रोदने । भक्तियुक्त तदात्मके, विभको
च वि० । भक्तदास पु० भक्त न अन्नमात्र लाभेन दासः अङ्गीकतदासभावः । पञ्च
दशदासान्तर्गते दासभेदे । 'नक्तदासञ्च विजय" इति कृति।।
For Private And Personal Use Only
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८८ ]
भक्तामण्ड पु०न० त० । भक्तस्य निसावे (भाड) । भक्ति स्त्री० भज-क्लिन् । सेपायाम् अाराधनायां तदेकाचित्तवृत्तिभेदे,
विभागे, गोण्यां वृत्तौ, उपचारे, अवयवे, मायाम, श्रद्धायाम्,
रचनाया, "भयति विरलभक्ति"रिति रघुः । भक्तियोग पु० भक्तिरेव योगः एकाग्रचित्तत्तिभेदः । तदेकाग्रचित्ततारूपे योगे।
- [रतिभेदे । भक्तिरस पु. भक्तिरेव रस अाम्हाद्य । भक्तिरूपे ध्येयानुभवात्म के भक्ष अदने चु० उभ सक० सेट् । भक्षयात ते अवमन्चर-त वादित्य
मपीत्य के भक्षति अभक्षीत् । [जीविनि आपूपिके | भक्ष्यकार पु०लि. मच्यौं करोति -अण् । भच्यपिष्टकादिविक्रयोपभक्ष्यपत्र स्त्री० मध्य पलं यस्याः । ताम्ब ल्याम् । भल्यालाबू स्त्री० कर्म० । राजालाब्वाम् । भग पु०न० भज-ध । सूर्य, अणिमाद्यष्टविधैश्वर्थ, वीर्य, यक्ष,
त्रियां, जाने, वैराग्य , योनो, इच्छायाम् माहात्मे, यत्न, धर्मे, मोशे, सौभाग्य , कान्तौ चन्द्र च । ज्योतिषोक्त योनिनक्षत्रदैवते
पूर्वफल् गुनीनच गुह्यसुष्कयोर्मध्यस्थाने च पु० । भगदत्त पु० महाभारतप्रसिद्ध कामरूपदेशाधिपे टपभेदे । भगन्दर पु० मग गुहामकमध्यस्थान दारयति ह.खरा मुम् च ।
खनामख्याते रोगभेदे । भगवत् वि. भग "ऐश्वर्थ य समयस्थ, वीर्य स्य, यशसः, श्रियः
ज्ञानवैराग्ययोश्चैव परमां भग इतीङ्गनेत्यु तम् ऐश्वर्यादि अस्यस्य मतम् मय वः । ऐश्वर्यादियुक्ने परमेश्वरे, दुर्गायां स्त्री० डीम् ।
"भगवत्या हत सर्वमि"ति चण्डी । भगाङ्कुर पु० भगे गुह्यस्थानेऽङ्ग र इव । अर्थोरोगे । भगिनी सो• भगौं यत्नः पित्रादितो द्रव्यादानेऽत्यस्खाः इनि । सोद
रायाम् खसरि । भगीरथ पु० सूर्यवंश्य दिलीपराजपुले न्टमभदे । येन गङ्गाभूमि
तलमवतारिता ।
For Private And Personal Use Only
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ७८ ]
भग्न स्त्रि० भन्जय । पराजिते, खण्डिते च भग्नं “ शम्भु धनुर्षु -
रुपहतमि”ति नाटकम् ।
i
भग्नप्रक्रम पु० भग्नः प्रक्रमो यत्र । कालङ्कारोक्ने काव्यदोषभेदें । भङ्ख पु० भन्ज+षञ् । पराजये, खण्ड े, भेदे, तरङ्ग े, कौटिल्य, भये, पत्ररचनाभेदे, गमने, जलनिर्गमे च । मातुल्याम्, ये वित्तायां (तेउडी) विजयाञ्च (भाङ) स्त्री० । " (ङ्गो) स्वी० भन्ज इत् पृ० कुत्वम् बाङीम् । विच्छ ेदे, कौटिल्ये विन्यास, कल्लोळे, भेदे, व्याजे च ।
शणाख्य
"
भङ्गुर त्रि० भन्ज - घुरच् । कुटिले, स्वयं भञ्जनशीले नदीनां व च । प्रियङ्गौ, व्यतिविषायाम् च ( आतच ) स्त्री० । भङ्ग न० भङ्गानां भवन क्षेत्र यत् भङ्गाभवनयोग्य चले । भज भागे सेवायाञ्च भ्वा० उभ० सक० अनिट् । भजति ते अभाक्षीत् । भेजतुः भेजे ।
भज पाके दाने च चु० उभ० सक्र० सेट् । भाजयति ते बीभजत्-त । भज दीप्तौ चु० उभ० काक० सेट् इदित् । भञ्जयति - ते काबभञ्जत्-त । भजमान त्रि० भज - शानच् । न्यायागतद्रव्यादौ, विभाजके, सेवकेच भट पोषण स्वा०पर०सक • सेड् भटति | अभाटीत्-अभटोत् । भाषणेऽयं घटा । णिचि भटयति ।
भट पु० भट-च्छाच् | योरि, "ब्रटचातरोतरी”ति नैषधम् । बोरे, लच्छभेदे, नोचभेदे, रात्रिचरे च । इन्द्रवारुण्यां (राखाल - शशा) स्त्री० ।
भटित्र न० भट - इल । लपके मांसादी (काara) |
भट्ट पु० भट - सन् | स्तुतिपाठवृत्तिमति ( भाट) जातिभेदे स्वामित्व े, वेदाभिने पण्डिते च ।
1
भट्टार पु० भट्ट खामित्वम्टच्छति - ण् । पूजेत्र | संज्ञायां कन् । सृ भट्टारक पु० भट भाषणे किम् तृ णिच् एव ल् कर्म० । नाथोक्तौ न्टपे भट्टिनी वी० भट्ट स्वामित्वमस्यास्ति इनि ङीप् । विप्रभार्थ्यायाम्, नायोक्तौ यताभिषेकायां रामः स्त्रियां च ।
For Private And Personal Use Only
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[5
]
भड परिभाषणे भ्वा० प्रा० सक० सेट् दूदित् । भण्डते अभण्डिः । भड कल्याणमाषणे चु० उ. सक० सेट् दूदित् । भण्ड यति-ते अब
भण्डत्-त । भड पु. भडि-अच् प० नलोपः। वर्गसङ्करभेदे । भण कयने भ्वा० पर० स० सेट। भणति । अभापीत्-अभणीत् ।
चङि वा हस्खः । अबीमणत्-त अबभाणत्-त । भणिति स्त्री० भण-क्तिन् यहादित्वादि । कथने | गौडोवोंश कु ल -
प्रशस्तिभणिते रिति नैषधम् । भण्टाको स्त्री० मटि-घाकन् ङीष् । वार्ता क्याम्, वृहत्याञ्च । भण्ट (एटक पु० भटि-उक, जक वा । श्योमाकक्ष । भण्ड पु० भडि-अच् । अश्लील वाक्यभाषके (भांड) "लयोवेदस्य कर्तारो__ भण्ड्धूत पिशाचका” इति चार्वाकवाक्यम् । भण्डिर(ल) पु. भडि-दूरच, इल व् वा | शिरीष च । इलज___ न्नस्तु । शुभे, शिल्लिनि, दूते च । भण्डी स्त्री० भडि-अच् गौरा० डीघ् । मलिटायाम्, शिरीषे च। - खार्थे कन् हस्खः । तत्र वार्थे । . भण्डीर पु० भडि-ईरन् । तण्डुलीयशाके, शिरीषष्टचे च । गौरा० डीए मञ्जिवायाम् स्त्री०।
[ मनिष्ठायाम् । भण्डोरलतिका स्त्री० भडि-ईरन् द्रा लतालतिका कर्म । भद हर्ष, शुभकथने, मीतौ च भ्वा० प्रा० अक० सेट् इदित् । भन्दते अमन्दिष्ट ।
[ भन्दत्-त । भद कल्याण करणे चु. उ. सक० सेट् इदित् । भन्दयति-ते च्यवभदन्त पु० भदि-मच नलोपः । बौद्धभेदे । पूजिते वि० ।। भद्र न० भदि-रक् नि० मलोपः । मङ्गले सुस्तके, खणे च ज्योतिषोने
वबादितः सप्तमे करणे स्त्री० न० । महादेवे, वृषे, खञ्जने, कदम्ब, हस्ति जातिभेदे वलदेवे रामचन्द्र सुमेरुशैले, न हीजे च पु० । ज्योतिषोक्तासु दितीयासप्तमीडादशीतिथिषु च स्त्री॰ । माधौ, श्रेठे च वि० । साथै कन् । भद्र सुस्तके न० | देवदारुणि पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८०१ ]
भद्रकाशी स्वी० भद्राय काय ते अच् गौ० ङीष् । भद्रसुस्तायाम् । भद्रकुम्भ पु० भद्रकारकः कुम्भः । पूर्णकुम्भ, जलपूर्णघटे । भद्रगन्धिका स्वी० भद्रो गन्वोऽस्याः कप् अतत्त्वम् । मुस्तक्रे ।
भद्रचूड़ पु० भद्रा चूड़ा यस्य । (लङ्कासिज) वृक्षभेदे । भद्रज ए० भद्राय जायते जन-ड | इन्द्रयवे | भद्रतरुणो खा• भद्रदायिका तरुणीव । कुमकवृच्च े ।
भद्रतुरग न० भद्रास्तुरगा यत्र । जम्बुद्दीपस्य नववर्षमध्ये वर्षभेदे भद्राश्वादयोऽभ्यत्र म० ।
भद्रदन्तिका स्त्री० कर्म० स्वार्थे कन् । दन्नीवृचभेदे |
०
। देवदारुवृच्च े ।
भद्रदारु पु० न० | कर्म भद्रनामिका स्त्री० भद्रं
मङ्गल नामयति प्रापयति नमणिच् एव ुल् । त्रायन्तीवृत्ते । [ भाद्रपदा । भद्रपदा स्त्री ब०व० भद्रस्य वृषस्येव पदं यामाम् । भद्रपर्णा स्त्रो० भद्रं पर्णमस्याः बजादि० । टाप् । कटम्भरावृत े ।
पूर्वोत्तर
-
प्रसारियां, गाम्भार्याञ्च ङीप् ।
भद्रमल्लिका स्वी० कर्म० । मल्लिकाभेदे नवमल्लिकायाम् ।
भद्रमुज्ज पु० कर्म० । शरभेदे ।
भद्रमस्तक पु० कर्म० | नागरमुस्तके | भद्रमुस्ताप्यत्र स्वी० ।
[ गाम्भार्थ्याम् ।
भद्रयव न० भद्रं यत्र । इन्द्रयवे । भद्रवतो स्त्री० भद्राणि पर्णानि मन्त्यस्या मतुप् मस्य वः ङीष् भद्रवम्मन् पु० भद्रं वृणाति -मनिन् | नवमल्लिकायाम् ।
भद्रवला स्त्री० भद्राय वलति चलति वल+अच् । (गन्वभादाल) लताभेदे गन्धिकायां, माधयोलतायाञ्च । [ गोपवत्राम् ।
भद्रवल्ली स्त्री० कर्मसंज्ञायां कन् हुखः तद्रत्त्वम् । (अनन्तमूल) । भद्रश्रय न० भद्राय श्रीयते श्री बच् । चन्दनरसे ।
भद्रश्रो पु० भद्रा श्रीर्यस्य । चन्दनदृच ।
भद्रालपत्रिका स्वी० भद्रायालति पर्य्याप्नोति अल - अच् तादृशं पत्र
यस्याः ऋजु अनत्वम् । गन्धात्याम् (गान्वाल) ।
For Private And Personal Use Only
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ८०२ ]
भद्राली स्वी० भद्रायालति पर्य्याप्रोति काच् गौरा० ङीष् । गन्
ल्याम् (गान्वाल)।
[ दीर्घः । कट्फलटते ।
भद्रावती स्त्री० भद्र-वस्त्यर्थं मतुप् मस्य वः भद्राश्रम ५० ६० | चन्दने ।
संज्ञायां पूर्वपद [ ट पासने ।
I
भद्रासन न० भद्राय लोकले मायास्यतेऽव व्यास - बाधारे ल्युट् । भम्भराली स्त्री० भमित्यव्यक्तशब्दस्य भरमालाति ग्टहाति बाला-क गौ० ङीष् । (डांश) मक्षिकायां । खार्थे कन् । तत्रार्थे । भय न० बिभेत्यस्मात् भी काच् । भयहेतौ । भावेऽच् । दैन्यात्मके, परतः स्वानिष्टसम्भावनारूपे वा चित्तवृत्तिभेदे, नाटक प्रसिद्ध रसभेदे च । [ डुण्डलविहगे च पु० | भयङ्कर वि० भयं करोति क - काच मुम् च । भयजनके, रसभेदे, भयनाशिनी स्त्री० भयं नाशयति नश णिच्-णिनि । लायमाया[ भयङ्करे त्रिः । भयानक पु० बिभेत्यस्मात् भो-यानक । व्याघ्र, राहौ, रसभेदे च | भर पु० म्ह- अप् । अतिशये । कर्त्तरि काच् । भरणकर्त्तरि लि० । भरण न० भ्ट· ऋ - घट् । बेतने, पोषण, धारण े च । अश्विन्यवधिके द्वितीये नक्षत्र े, घोषकलतायाञ्च स्त्री० ङीप् ।
लतायाम् ।
भरतवर्ष न०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भरण्य म० भरणाय हितम् यत् | मूल्ये, बेतनेच स्त्रीत्वमपि । भरण्यभुज् वि० भरण्यं वेतन भुङ्क्ते भुज - किप् । वैतनिके कर्मकरे । भरत पु० भरं तनोति तन-ड । ( जड़भरत) इति ख्याते मुनिभेदे,
नाट्यशास्त्र स्य, कालङ्कारशास्त्र स्य चकर्त्तरि सुनिभेदे । शवरे, तन्तुवाये, च्च ेत्र, केकयोसुते रामानुजेच । भरतेन प्रोक्तम् भारतं माट्यशास्त्रमधीयते यस् त लुक् । नटेषु । दुष्मन्तेन शकुन्तलायामुत्पादिते न्टपभेदे पु० तस्यापत्यानि इज् तस्य बहुषु लुक् । भरतवंश्ये न्टपे ५० ब०० |
भरतखण्ड न० भरतस्य न्टपस्य चिह्नितं खण्डम् | भारतवर्णान्तर्गते
कुमारिकाख्ये खराडे ।
ई | भारते वर्षे ।
For Private And Personal Use Only
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८०३ ]
भरताग्रज पु० ६ ० | दशरथज्य ेष्ठपुत्र श्रीरामे । त
जमिते मुनिभेदे |
1
भरदाज पु० ज्यष्ठस्य भ्रातरुतथ्यस्य पत्न्यां ममतायां वृहस्पतिना [ तस्य पत्वञ्च । भरिणी भरित ५० - इतच् हरिहर्णे । तद्दति त्रिः । स्त्रियां ङीप् भर्ग पु० भ्रज - वञ् भञ्जदेिशे कुत्वम् । शिवे, ज्योतिः पदार्थे,
च्यादित्यान्तर्गते ऐश्वरे तेजसि, "बादित्यान्तर्गतं वर्चो भर्गाख्यौं तन्मुमुक्षुभिः । जन्ममृत्यु विनाशाय दुःखस्य त्रितयस्य च ध्यानेन पुरुषैर्यञ्च द्रष्टव्यं सूर्य मण्डले” इति याज्ञवलक्यः तस्य तेन ऐश्वरत्वं " यदादित्यगतं तेजो जपद्भासयते ऽखिलम् । यञ्चन्द्रमसि यञ्चाग्नौ तत्ते जोविद्धि नामक मि” ति गीतायामुक्तम् । भावे घञ् [ धातरि च वि० । भर्त्तृ पु० मृ-ऋच् स्वामिनि, काधिपतौ भर्त्तृदारक उ० भर्तृ रधिपस्य राज्ञः दारकः पुनः । नाट्योक्तौ राजकुमारे | तत्कन्यायां स्त्री० कन् । भर्तृदारिका ।
भर्जने च ।
राजनि च । पोषके,
भर्तृहरि पु० भर्त्ता हरिरिव । स्वनामख्याते वाक्यपदीयादियन्य कर्त्तरि
विक्रमादित्यस्य ज्येष्ठे भ्रातरि राजभेदे |
भर्न्स' अधिक्षेपे, चुरा० उभ० सक० सेट् । भम् यत्ति ते अवभर्त्सत् त भर्त्सन न० भस -ल्य ट । काप्रकारवचने कधित मे तिरस्कारायापकारार्थक वाक्योक्तो | युच् । भर्त्सनाप्यत्र स्त्री० |
भर्त्स्यपत्तिका स्त्री॰ भयं निन्दनीय पत्र मस्याः कप् त इत्त्वम् ।
महानीलीटच ।
।
भर्भ हिंसायां वा० पर ० रुक० मेट् । भर्मति भर्म (न्) न० भृ-मन्, मनिन् वा १ स्वर्ण, तौ नाभौ, धुस्तूरे च । भर्व हिंसे वा० पर० स० मेट् । भर्वति भल बधे दाने निरूपणे च भ्वा० आ० सक० सेट् । भलते अभलिष्ट | भल निरूपमे चु० का० क० सेट् । मालयते कबीभलत ।
भवत् ।
भलता स्वी० भाति+मा-क कर्म० | राजवलालतायाम् |
भक्त दाने, बच्चे, निरूपणे च भ्वा० प० स० सेट् । भनति अभीत् !
For Private And Personal Use Only
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८.४]
भल्ल पु० भन्ल-अच् । मन के । अस्वभेदे पु० म० । स्वार्थ कन भल्ल के
पु० । वा गौरा० डीघ तलव | स्वार्थ कन् । भल्ल काप्यत्र । मनपुच्छी स्त्री. मल्लस्य पुच्छमिव पुष्पमस्याः डीम् । (गोरक्षतण्डु ला) ... क्ष पभेदे । भल्लात पु. भल्ल भल्लास्वमिवातति सर्शिनम् अत-अच। (भेला)
वृक्षभेदे स्वार्थ कन् । अलव । गौ० डीघ । भल्लातक्यप्यत्र । भल्ल (ल्लू क पु० भल्ल-उ(अ) क । (भाल क) जन्तुभेदे ।। भव पु० भ-भावे अप । जन्मनि, सत्तायाम, प्राप्तौ च । भवत्यस्मात्
अपादाने अम् । जलमति धरे महादेवे, जलस्य पृथिवी हेतुत्व न तद्रूपस्य शिवस्य जन्म हेतुतम् । प्राधारे छप । संसारे ।
कर्त्तरि अच् । भव्य, (चालता) क्ष, मङ्गले च । भवत् त्रि. भा-डवतु । युष्मदर्थे, सर्वमामता चास्य | भवान् भवत्याः
पुनः भवत् पुनः । भू-शट । वर्तमानकालार्थे भवन कर्तरि च
भयन् स्त्रियामुभयात्र डीम् शत्रतस्य नुम् । भवदीय त्रि. भवतस्तवायम् छ पदत्वम् जशभावः । त्वत्मबन्धिनि । भवन न• भू-आधारे ल्युट । ग्टहे। भावे ल्यु द भावे, जन्मनि,
सत्तायाञ्च । भवाहग(श क्ष नि. भयतस्त वेव दर्शनमस्य भवत् +श-किप ढन्, कस वा भयत्त ल्ये जने।
[दुीयाम् । भवानी स्त्री० भवस्य पत्नी भव+डोप प्रानुक् च शिवभार्यायाम भवाभीष्ट पु० भयस्य महादेवस्वाभीष्टः अभि+प्र-क्त: । गुग्गुलौ । भविक न. भवाय हितम् टन् | कुशले | अर्थ आद्यच् । तहति वि० । भवितव्य नभ-भविष्यति कर्तरि च नि० तव्यत् । अवम्य भय ___“भवितव्य भवत्यय यधेिर्मनसि स्थितमि”ति | भवितव्यता स्त्री• भवितव्यस्य भावः तल | अवश्यम्भावे, भाग्य च । भविष्णु त्रि. भू-दूष्णुच् । भवनशीले । भविष्य (त्) पु. भ-लुटः सति शट-स्य ट च ४० वा तलोपः।
भाविनि काले । तत्कालवर्तिनि पदार्थ लि । खियाम् डीप
For Private And Personal Use Only
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८०५ ]
नम् च "अव्या पोभविष्यन्त्या" इति रघुः । तलोप पजे क्ली. वता | उत्तरपदस्थः त्रि० । “यङ्गविष्यो विनश्यतीति पञ्च
तन्त्रम् । भविष्यमधिकृत्य कृते पुराणभेदे न। भय वि० भू-कर्त्तरि नि० यत् । भाविनि अवश्यमव्योवनवग्रहापति
नैषधं (चालत') फल भेदे मङ्गले च न । शुभे, सत्ये योग्य च
न० तद्दति त्रि | कर्मरङ्गे, गजपिप्पल्यां च स्त्री० । भष कुक्कुर यद भ्वा० पर० स० सेट । भषति अभीत-भाषीत् । भषक पु० भषः कुन् । कुक्करे ।
[अमसीत् । मस दीप्तौ अक० भीं सक०० पर० सेट् । बभस्ति । अभासीत्भस्त्रा स्वी० भस-वन् ! चम्म प्रसेविकायाम् अग्निसन्ध्,क्षणे चर्मनि
र्मिते यन्त्रभेदे । ( यांना ) गौ० डीम् । अत्र व | खार्थ कन्
टाप् न इत्त्वम् । भस्त्रकाप्यत्र व । भस्मक न० भस्म करोति क-ड । ( भस्म कीटे ) बहुभोजनकारके
रोगभेदे । भस्मेव इवार्थ कन् । कलधौते रूप्ये, बिड़ङ्ग च । भस्म गन्धा स्त्री० भस्मन इव गन्धोऽस्याः । रेणुकाख्यगन्धद्रव्य । स्वार्थे कन् यत इत्त्वम् । तत्वैव ।
[ गन्धद्रव्य । भस्मगन्धिनी स्त्री० भन्मन दूव गन्धोऽस्यस्था इनि । रेणुकाख्थे । भस्मगर्भ ५० भस्म गर्ने यस्याः। तिनिशवछे, कपिलशिंशपायां च ।
रेणुकाव्यगन्धद्रव्ये स्त्री० टाप् ।। भस्मन् न० भस-मनिन् । ( छार ) दग्धगोमयादिविकारे । भस्मरोहा स्त्री० भस्मनि रोहते रुह-अच् | दग्धिकायाम् । भस्मसात् अव्य० भन्म कामधन सम्पन्न करोति भस्मन् +माति ।
साकल्य न मसरूपकरण । भा दीप्तौ श्रदा० पर. छाक० अनिट । भाति अमासीत् । भा स्त्री० भा-काङ् । टाम् । दीप्तौ ।। भात त्रि० भक्तेः गौणीत रागतः श्रण । औपचारिक गौणीत्त्या
बोधितेऽर्थे । भक्तवावस्येदम् आग | अन्नसम्बन्धिनि वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[=4]
भाग पु० भज भावे छञ् । भजने । कर्मणि घञ् । श्रंशे दृष्टवस्तुनो
ऽङ्खे', एकदेश े, भाग्ये, 'त्रिंशांशकस्तथा राशेर्भाग इत्यभिधीयते इति ज्योतिषोक्त राशेः त्रिशांशके च |
भागधेय न० भाग+खार्थे धेय अभिधानात् नपुंनकत्वम् ।
भाग्य । भागेन धीयतेऽसौ धा यत् | राजदेये करे | भागो धीयते उम्म वा सम्प्रदाने यत् । दायादे सपिण्ड
و
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वोप
भागवत त्रि०भ गवतः भगवत्या वा इदम् सोऽस्यदेवता वा यण् भगवत: भगवत्या वा भक्त े, तत्सम्वन्धिनि च 'भग्ना: कृषेर्भागवता भवन्तीत्य जट: तयोः सम्बन्धिगुणवर्णने पुरा उपरा च न० 'यैर्न भागवतं पुराणमि” त पुराणम् तल कस्य पुराणत्व कस्य पुराणत्वं तदुगचस्पत्ये विस्तरेण निरूपयिष्यते । [ दानादौ । भागशस् अव्य० भागं मागं ददातीत्याद्यर्थे शसि | भागहर ति० भागमंशं हरति अधिकारित्वन गृह्णाति
For Private And Personal Use Only
ܪ
ग्राहिण |
भागहार पु० भज्यते इति भागोविभाज्यस्तख हारो हरणम् । हृघञ । ब्रङ्कशास्त्रोक्त भाज्यस्य विभाग कर ।
-
।
ל
एक क्रभागस्य
हृच् ।
ज-त्रिनुस् । 'शविशिष्ट ।
[ खो० ङोम् ।
भागिन् त्रि० भज-1 भागिनेय ५० भगिन्या अपत्यम् ढक् । सस्सृतं । तत्कन्यायां । भागीरथी स्त्री० भगीरथेन निरृत्ता आणी तत् म्बम्विनी वा अणु । गङ्गायाम् । ‘भागीरथी निर्भरशोकरा. "मति कु० । भागुरि पु० स्मृतिव्याकरणादिकर्त्तरि मुनिभेदे ।
भाग्य न० भज यत् कुत्वम् । शुभाशुभसूचके कमणि । जनमस्य यत् । भागवति त्रिः ।
[ भाजत् त ।
भाङ्गौन न० भङ्गायाः विजयायाः भवनं क्षेत्र खत्र भङ्गाभवनयोग्य क्षेत्र । यञ । भाङ्गयमप्यत्र । भाज पृथक्कर, काद० तु ० उभ० सक० सेट् | भाजयति ते यबभाजन न० भाज्यतेऽनेन भाज- ल्युट् । पात्र, ग्राधारे, योग्य च । भाजी स्वी० भाज- कवित्र नि० ङीप् । मृष्टव्यङ्कनमेदे ।
भागः प्रयो
( भाङ )
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८०७ )
भाज्य वि. भाज्यते विभज्यते भाज-कर्मणि यत् । विभजनी 'भाज्यो
हरः शुध्यति यद्गुप: स्यादिति लीलावती । भाटक न. भट-पोषणे । परग्टहयानादेरुपमोगार्थ तत् स्वामिने
दीयमाने धने | ( भाडा ) भाण पु० भण-धज । 'भाण: स्याइ चरित" इत्याद्य कलच्छणे दृश्य
काव्यभेदे साहि० ६५० । भाण्ड न. भा-अण्डच, अण-ड-खा अण् वा । पात्र, तैलाधारे
भाजने, ( भाड़ ) ग्टहभेदे, ( भाडार ) 'ब्रह्माण्डभाण्डीदरे' ति वीरचरितम् । वणिजां मलधने, अश्वभप्रायां, नदीकूल इयमध्ये पाले च । गर्दभाण्ड पु० । भण्डस्य भावः अण् । भण्ड चरि
त्रे न० ( भाडामि ) । भाण्डारिन् पु० भाण्डमच्छति ऋ-णिनि | ( भाण्डारी ) । अनादि
द्रव्यग्ट हेप कृताधिकारे । भाण्डि पाह पु० भाण्डि चुराद्याधारं ( भाड़ि ) वहति अम् । नापि
ते । भाण्डि+ अस्त्यर्थे लच् । माण्डिलोऽप्यन्त्र ।। भाण्डोर पु० भण्ड-ईरच ४० । वटवृक्ष, वृन्दाबनस्थे वटवनभेदे च | भाति स्त्री० भा-तिन् । शोभायाम् । भाद्र पु० भद्राभिर्य का पौर्णमासी भाद्रो मा य म न मामे । अग
चैत्रादितः पष्ठ चान्द्र मासे । तन्मासीयपौर्णमास्यां स्त्री० डीम् । भदेव स्वार्थ अण् । पूर्वोत्तरभाद्रपदाख्यनक्षले न० । 'भद्रहये
सागरे” इति ज्योतिषम् । भाद्रपदा स्त्री० ब०३० । भद्रस्येदं यण भाद्र भाद्रमिय पदमासाम् ।
अश्वि न्यवधिके पञ्च वंशप्रशियोर्न हा त्रयोः । तद्युना पौण मासी अगा डीप । भाद्रमासस्य पौर्णमास्याम् साऽत्र मासे प्रण । चान्द्र भाद्रे मासि ।
[पुत्र। भाद्रमातुर पु० भद्रायाः सत्या: मातुः अपत्यम् अण डरच । मतीभानु पु० भा-नु । स्वर्थ, अपक्ष, किरण, प्रभौ, राजनि च । भानुफला स्त्री० भानुरिव दीप्तिमत् फलं प्रतवी यथाः । कदल्याम्
For Private And Personal Use Only
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८०८३
तस्था: मोचकस्य सूर्यतल्यपर्णत्वात्तथात्वम् । [त्यन्यत्र | भानुमत् पु० भानु: किरणोऽस्यस्य मतम् । सूर्थे । भानुमालीभानुमती स्त्री० विक्रमादित्यपते: पत्न्याम् । भाम क्रोधे भ्वा० श्रात्म० अक० सेट । भामते, अभामिष्ट । भाम पु• भाम-घज । क्रोधे, दीप्तौ च । कर्तरि अच् । सूर्य ।
कोपवत्या स्त्रियां स्त्री० टाप् । .. भामिनी स्त्री० भाम-णिनि | कोपशीलायां स्त्रियां, स्त्रीमात्र च । भार पु. भ-घा । गुरुत्व परिमाणे, तहति द्रव्ये विंशतितलापरि
माणे ( अटसहस्रतोलकपरिमाण ) च पु० । भारत न० भरतान् भरतश्यानधिकृत्य कृतोपन्थ: अण भारः वेदादि
शास्त्रेभ्योऽपि सारांश अस्त्यस्य त वा । वेदव्यासप्रणीते लक्षश्लोकात्म के अन्धभेदे | भरतेन चिङ्गितं, तस्वदं वा अण.। 'हिमाई दक्षिण वर्ष भरताय ददौ पिता। तस्माच भारतं वर्ष"मित्य को जबवीपान्तर्गते वर्षभेदे । भरतस्य गोलापत्यम् अण । भरतपस्य वंश्य । भरतेन मुनिमा प्रोक्तमण । भरतमनिलते नाटकशास्त्रादौ
न० । सदधीयते पुनरण । नट, अग्नौ च | भारती स्त्री. भू-अतच स्वार्थ. प्रज्ञाद्यण । वाक्ये तदधिदेवताया
सरस्वत्या, पक्षिभेदे, 'भारती संस्कृतप्रायो बाग्व्यापारो नराश्रय'
इति सा. ६५० अलङ्कारोक्त वृत्तिभेदे च । भारद्वाज पु० भरद्वाजस गोलापत्यम् अण । गोत्रप्रवर्त के मुनि ते,
द्रोणाचार्थे, अगस्त्य मुनौ, व्याघ्राट विहगे, वृहसतिएन च । वनकार्पास्या स्त्री० डीप । पु० । भाबीजोत्यम्यान । भारयष्टि स्त्री० भारस्य वहमार्था यष्टि: शाम भारवहनदण्डे (वांक) भारवाह(ह) पु. भार वहति अण, वि वा । भारवाहिनि ।
ण्वुल भारवाहकोऽन्यत्र ।। भारवि पु० किरातार्जुनीयकाव्यकारके कविभेदे । भारतक्ष पु० भारीभूतो वृक्षः । काक्षीनामगन्धद्रव्ये । भारिक पु० भारं व हति भार-ठक् । भारवाहके ।
For Private And Personal Use Only
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८०९]
भार्गव पु० भगोरपत्यम् तगोत्वापत्य वा अण । शुक्राचार्य, परशुराम,
धन्विनि, गजे च । तेन प्रोक्ता तेनाधीसा जाता वा अण । वेद
प्रसिझे विद्याभेदे, पाव त्यां लक्ष्मयां दूर्वायां च स्त्री० डीप । ' भागों स्त्री० भर्गखे यभण । ( वामनहाटि ) वृक्षभेदे । ' भाय स्वो० भ-ण्यत् । विधिनोढायां स्त्रियाम् भरणीये त्रि.. भाल न० भा-लच । ललाट भुवोरूई भागे। भालदर्शन न० भाले दृश्यते कम्मणि ल्यु ट । सिन्दूरे ।
भा ननेत्र पु० भाले नेत्रमस्य । शिवे । भाललोचनादयोऽप्यन । भाल पु० भालसेवाको यस्य, भाले अङ्को यस वा | शाकभेदे,
कर पत्तेऽस्त्रे ( करात् ) रोहितमत्स्ये, महापुरुषचिह्नयुक्त , पुरुष
मदे, शिवे, कच्छ पे च | भाल (न)क पु० भन्म क-स्वार्थ अग्ण वा पाहुखः । जन्तुभे दे ___ भन्म के । ४० । माल कोऽप्यन । भाव पु. भावयति चिन्तयति पदार्थान् चुम-बच् । नायोलौ नाना
पदार्थ चिन्तके पण्डिते । माययति ज्ञापयति हृदयगतम् भू-णिच् अच् । हृतावस्थावेदके मानमविकारे खेदकम्पादौ, व्यभिचारिभावे । भू-घज । माध्यरूपे सिहरूले वा क्रियारूपे धातोरणे, रागे अाशये च ।
[च लि। भावक पु. भाव-स्वार्थे कन् । मानमविकारे । पदार्थचिन्तके उत्पादके भावत्क पु० भवतोऽयं ठक् । भवत्मम्बन्धि नि । चिन्ताभेदे च भावन न० भू विच-ल्य । ( चालता ) फलभेदे, भावे ल्युट ।
युच् । चिन्तायाम्, अधिवासने, ध्याने, पालोचनायां, वैद्यकोको
औषधसंस्कारभेदे स्त्री० । भावबोधक भावस्य रत्यादेवोधकः अनुमापकः । रत्याद्यनुमापके भ्रम
नादिदेहचे धाविशेष', मुखरागादौ च । भावानुगा स्त्री. भावं पदार्थमाशयं वागच्छति गम-ड । __ छायायाम् अभिप्रायानुगन्तरि नि । भावित त्रि. भू-णि च । वासिते, प्राप्त, रान चिन्ति ते मिश्रिते च ।
For Private And Personal Use Only
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८१० ]
·
भाविनी स्त्री० भाषः हृदयचेष्टाभेदोऽस्यस्या इनि । स्त्रीभदे, स्त्रीमात्रे च । भू-पिनि । भविष्यत्कालवर्त्तिनि त्रि० खियां ङीप् । भावुक न० भू— उकञ । मङ्गले, तद्दति वि० 'मुहरहो रसिकाभुवि भावुका” इति भागवतम् । [ न हखः । भाष वचने भ्वा० आत्म० द्दिक० सेट | भाषते श्रभाषिष्ट । चङि भाषा स्वी० भाषा | वाको, संस्कृतादिवाको च । श्रष्टादश भाषावार
विलासिनीभुजङ्गः” इति सा० १५० / व्यवहारे प्रतिज्ञास्त्र चकवाको 'यदावेदयते राज्ञे तद्भाषेत्यभिधीयते” इति स्मृतिः । [प्रथमेऽ ंशे | भाषापाद पु० क ० चतुष्पादव्यवहारे प्रतिज्ञास्तचके वाक्यरूपे भाषित न० भाष-भावे क्त । कथने । कमणि-क्त | कथिते लि० । “भाषितपुंस्का”दिति पाणिनिरुत्त्रम् ।
भाष्य न ० "स्वार्थो वर्णते यत्त्र पढ़ेंः खलानुसारिभिः | वपदानिच वर्ण्यन्त भाष्यं भाष्यविदो जना " इत्य ुक्त लक्षण सन्यभेदे । कथनीये लि० ।
सूत्रव्याख्या
भास दीप्तौ भ्वा० श्रात्म० अ० सेट | भासते मासिष्ट । चङि वा ह्रखः । श्रबीभसत् अवभासत् ।
भाग स्त्री० भास - सम्पदा० किम् । दीप्तौ, मयूखे इच्छायाञ्च ।
·
भास पु० भाव-घञ् अच् वा । दीप्तौ गोठ े, कुक्कुरे शुक्रे च | "यनार्थमददत् वस्तु मासः काकोऽथवा भवे ”दिति स्मृतिः ।
भासुर ति० भास - घुरच् । दीप्तिशीले, स्फटिके च । बीरे पु० ।
कुष्ठौषधे न० ।
मासुरपुष्पी स्त्री० भासुराणि पुष्पाण्यस्याः । वृश्चिकालौ (बिछाति) । भास्कर पु० भासं करोति भास् +क्ल - टच् कस्का० | सुर्यो, अग्नौ वीरे, प्रर्कटचे सिद्धान्त शिरोमणियन्यक्कृत्य गिड ते । स्वर्ण न० । भास्करप्रिय पु० त० | पद्मरागमणौ (चुनि) ।
भास्वर त्रि० भास-वरच् । दीप्तियुक्ते, सूर्ये, दिने, कर्कटच च पु कुछौषधे न० (कुड़) | [वीरे च । दीप्तिमति त्रि भास्वत् पु० भास् + अस्त्यर्थे मतुप् मय वः ।
सूर्य, ट
"
For Private And Personal Use Only
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११ ]
भिक्ष लोभे लाभायोक्तौ सक० याचने द्विक० क्लोशे अक० भ्वा०
श्रात्म • मेट् । भिनते अभिक्षिष्ट ।
०
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भिक्षा स्त्री० भिन्न- | याच्ञायाम् |
भिक्षाक लि० भित्र पाकन् । भिक्षाकारके । स्त्रियां ङीष्
भिक्षाशिन् वि० भिचालब्खमनाति श्रश - णिनि । भिचालब्धोपजीविनि भिक्षु पु० भिच - उ । सन्यासिनि चतुर्थाश्रमे |
भिक्षुक पु०स्त्रो० भिच-उकञ् | भिचोपजीविनि ।
भिण्ड पु०स्त्री॰ भग्य-ड ट० । कराकृतिरक्तवर्णपर्णे वर्तुलाकारवीजे पदे । खटाप् ।
भित्त न० भिद-क्त नि० तस्य न नः । खण्ड े |
भित्ति स्त्री० भिद- क्तिन् । ग्टहादेः
तत्व, पक्क्षत्रां च ।
कु ( देयाल ) | स्वार्थे कन् !
भिद किरणे, विशेषकरण े च रुधा उभ० सक० अनिट् भिनत्ति भिन्त े अभिदत् भैत्सीत् व्यभित्त ।
भिद अंशकरण भ्वा० पर०सक० सेट् इदित् । भिन्दति भिन्दोत् । भिदा स्वी० भिद - बङ् । विदारण, द्वैधीकरण, विशेषकर च । भिदुर पु० मिद-कुरच् । बज्न े । इरच् । भिदिरमप्यत्र न० लनटच े पु० |
भिन्दिपाल पु० भिदि - विदारण इन् भिन्दिं भेदन' पालयति पाल व्य् । हस्तक्ष ेप्य नालिकास्त्रे, हस्तप्रमाण ेऽस्त्रे च ।
भिन्न पु० भिद-त । विदारिते, मिश्रिते, सङ्गते, अन्ये, मस्फुटिते च । भिन्नगाचिका स्वी० भिन्न' विदारितं गात्रमवयवो यस्याः । कर्कोव्याम् भिन्न परिकर्मन् न भिन्नस्य शंसहितस्य परिकर्म संस्कारविशेषः | शास्त्रोक्त सांशस्य गुणभागादिसंस्कारे ।
भिन्नभिन्नात्मन् पु० भिन्नप्रकार प्रकारे द्वित्वम् तादृश श्रात्मा यस्य । चणके ( छोला ) | [ ङीप् । पाषाणभेद के बच्चे ! भिन्नयोजनी स्त्री • भिन्न युज्यतेऽनया युज करणे ल्युट् । मिल भेदने वा चु० उ० पते तु पर०सक० सेट । भेलयति ते भिलति
→
For Private And Personal Use Only
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१२ ।
अबीमिलन त अभैलीत् ।
["ति स्मृतिः । भिल्ल पु० भिल-लक । म्लेच्छजातिभेदे । ( भिल ) 'कैवर्त मेदभिल्ला भिल्लतक पु० भिल्लप्रियः तदुपजीव्यन्गत् तरुः । लोधे । भिल्लो स्त्रौ० मिल लक् गौ० डीष । लोधे । भिष रोगप्रतीकारे सौ० पर• सक० सेट । मे पति अमेषीत् । भिषकप्रिय पु० ६त० । गुडूच्याम् । भिषगभद्रा स्त्री० ६ब० । भद्रदन्तिकायाम् ।। भिषज् पु० भिषति चिकित्मते भिष-अजिक् । वैद्य रोगप्रतीकारेच | भिससटा स्त्री० भिरमामन टोकते ठीक-ड ८० । दग्धान्ने । ४ ।
मिनिटा मिस्मिटा भिमिटा भिमि का इत्यादयोऽप्य वार्थ । भिस्सा स्त्री० मिद् किप सो क ४० दस्य सः । अन् ।
भो भये जपर० अक० अनिट । बिभति अभैषीत् विभयामास बिभाय । : भौ भये अक० भरण सक० क्रमादि० वा पा०पर० अनिट । मीनाति
भिनाति | अभप्रीत् । भी स्त्री० भी-सम्प० किप । भये । भीति स्त्री० मी-तिन् ] भये, कम्मे च । क्त भीतः । भययुक्त लि . । भीम लि. विभेत्यस्मात् भी-मक् । भयहेतौ । भयानकरसे, महादेबे,
भीम ने, अस्तवेतसे च पु० । दुर्गायां स्त्री 'भीमा"देवीति वि
ख्यातं तन्मे नाम भविष्यतीति चण्डी ।। भीमरथो स्त्री. 'सप्तसप्ततिमे बर्षे, सप्तमे मासि सप्तमी । रात्रिभीमर
थी नामे त्यु नायां रात्रौ । भीमसेन पु० युधिष्ठिरानुजे मध्यमपाण्डवे, कर्पूरभेदे च । [स्थाम् । भौमैकादशी स्त्रो० भीमेनोपास्या एकादशी शाक • । माघ शुक्ल कादभीरु त्रि० भी-क्र+भयशोले । शतावर्या, कण्टकार्थ, शतपदिकायां
छायायां योषिति च । स्वी• वा जङ । भययुक्तायां योषिति । • भोरुक पु० भी-क्र कन् । शृगाले । व्याघ्र । इलुभेदे च | भययु के त्रिका भीरुपची स्त्री० मीरूणि पत्त्राणि यस्याः । शतमूल्याम् । भीलु त्रि० भी नु भयशीले । कुकन् । तत्र मल्ल के पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८१३ ]
भीषण पु० भीषयते भी- णिच् ल्यु भीषादेशः । भयानकरसे, कुन्दुरुके, हिलाले, शलक्याञ्च । महादेवे-कपोते च पु.। गाढ़े दारुणे च नि। भीम पु० भी-मक् सुक् च | भयानकरसे । भयहेतौ त्रि• गङ्गाग
जे शान्तनुसुते खनामख्याते कुरुवंश्ये चलिये पु० । भीष्मजननी स्त्री० ६ त । गङ्गायाम् । भीष्मस् प्रभतयोऽप्यन । भीष्मपञ्चक न० भीम नोपदिष्टं पञ्चकम् । कार्तिकशुक्ल कादश्यादिषु __पञ्चसु तिथिघु, तत्कर्तव्ये ब्रतभेदे च । भोपाष्टमी स्त्री० ६त.। भीमय देहत्यागदिवसे माघशुक्लाम्याम् ____ अतस्तसिन् दिने सर्च वणे तस्य तर्पण कार्यम् । भुक्ता लि. भुज कर्मणि क । भक्षिते । भावे-न । भक्षणे न० । भुक्त स मुमित त्रि. पूर्व भुक्न पश्चात् समुज्झितं त्यतम् । भोजनोत्तरं ___ त्यो अन्नादौ। भुक्ति स्त्री० मुज-किन् । भोजने भोगे, चयागमो निष्कलस्तत्र भुक्तिः स्तोकापि यत्न नो' इति स्मृति: ।
[मुढे । भुक्तिप्रद पू० भुक्ति भोग भोजनं वा प्रददाति खल्पायासमच्यत्वात् । गुग्नत्र • भुज-मोटने क । रोगादिमा कुटिलीयते । भुज मोटने तु. प० स.० अनिट । भजति अभौक्षीत् । क मुग्नः । भुज भक्षणे या पालने पर० सक० रुधा० अनिट् । भुते ऽनम्
अभासीत् । भूमि भुनक्ति पालयति । 'दिवं मरुत्वानिव भोच्हते म.
ही मिति रघु: भुक्तः। भुज पु० स्त्री० भुज्यतेऽनेन भुज-धज क । काहौ, करे, त्रिकोण
चतुष्कोणादिक्ष हस्यरेखा विशेषे लीलावत्यादौ प्रसिझे 'तथा यते
तद्भुज को टिघात" इति लीलावती । भुजग पु० भज-वक्रण क भुजः कटिलीमवन् सन् गच्छति गम-ड ।
मर्षे, अश्लेपानक्षत्रे च । भुजगान्तक पु० ६ त० । गरुडे | मुजगनाशनादयोऽन्यत्र । मुजगाशन पु० भुजगान् अनाति अश-ल्यु । गरुडे, भुजगभक्षकाद -
योऽप्यन ।
.
For Private And Personal Use Only
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८१४ ]
भुजङ्ग पु० भुजः सन् गछति गम- खचूडिच । सर्पे, जारें,
अश्लेषा नक्षत्र च ।
भ ुजङ्गप्रयात नं ० | दादशाचरपादके छन्दोभेदे |
भुजङ्गम ५० भुजः कुटिलीभवन् सन् गच्छति गम खच् मुम् । सर्पे, अश्लेषानचत्रे च | सोसके न० । [राक्षायाम् । भुजङ्गाचौ खो० भुजङ्गस्येति पुष्पं यस्याः षच् सभा० । ङीष् । भुजङ्गारा ए० भुजङ्गतुल्या व्याख्या यस्य । नागकेशरे | भुजशिरस् पु० ६ त० । स्कन्धदेशे ।
भुजान्तर न० भुजयोरन्तरं मध्यम् । कोड़े ।
भुजिष्य पु० भुज · किष्यन् । दासे, रागे, स्वतन्त्र, हस्तसूत्रे च | दास्यां वेश्यायाञ्च स्त्री० ॥
[ संख्यायाञ्च ।
1
भुवन न० भवत्यत्र भू-क्छन् । जगत, जने, ग्राकाशे, चतुईशभुव कोष पु० भुवनस्य कोष द्रव | भूगोले ज्योतिषग्रन्थभेदे च भुवर् काव्य० भू कारु वुन् किच्च । श्राकाशात्मके द्वितीये लोके | भुवर्लोक पु० क • । भुरादिसप्तलोकमध्ये द्वितीयलोके । भू प्राप्तौ चु० आ० सक० सेट । भावयते ब्रबीभवत | भू प्राप्तौ भ्वा० उ० सक० सेट् | भवति-ते प्रभूत् भत् भवि । भू शुद्धौ अक० चिन्तने मिश्रणे च सक० चुरा० उभ० सेट | भावयति ते वीभवत्-त ।
"
[यज्ञाग्नौ च । स्थानमात्रे
भू-संप० किप् |
पृथिव्याम्, एक संख्यायां
लकड़ि ) । महाश्रावणिकाटने ।
( कोकसिमा ) अलम्ब म
भू सत्तायां स्वा० पर० क० सेट | भवति प्रभत् । भू स्त्री० भूकन्द पु० भुवः कन्द द्रव | ( भूकदम्ब ए० भुवि कदम्ब दूव । भूकम्बक पु० भुवि कदम्ब द्रव कार्यात केक | यत्रान्याम् । भूकम्प पु० ० । लोकानामनिष्टस्तचके भूकुम्भी स्वी० भुवि कुम्भीव । भूमिपारुलौ । भूकुभाण्डो स्त्री० भुवि कुष्माण्डीव । वदर्य्याम् । भूकेग पु० भुवः पृथिव्याः के इन | बढे, शैवले च ।
तरूपे पृथिव्या स्वयं चलने
For Private And Personal Use Only
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१५ ]
भूखजरी स्त्री मुवि लग्ना खजूरी शाक० । क्षुद्रनाम् भूमि
__ खजादयोऽप्यन । भूगोल पु. भूर्गोल दूव । गोलाकारे भूमण्डले तत्प्रमाण स्वरूपादिक
वाचस्पत्ये 'मध्ये समन्तादण्डस्य भगोलो व्योम्नि तिछति ।
बिमाणः परमां शक्ति ब्रह्मणो धारणात्मिका"मिति सूर्यसिद्धान्तः । भू छाया स्त्री. भुव छाया । सूर्य किरणसम्पर्कवशात् । जायमाने
राहुन हाभिधाने तमसि अन्धकारे । भूजम्ब स्त्री० भयो जम्ब रिव खादुत्त्वात् । गोधूमे, विकतफले च ।
( बचि ) ६१० | ज द्रनम्बाम् । भूमिजम्वादयोऽस्यत्र स्त्री । भूत न० भु-क्क। न्याय्य, उचिते, पृथिवीजलतेजोवायुगगनरूपेषु
गन्धादिविशे घगुणवत्म, दयपु, जन्तुष सत्य, यथार्थ , वास्तविके, ‘भ तमप्यनुपन्यस्त हीयते व्यवहारत इति मतिः तत्त्वानुसन्धाने च 'छलं निरस्य भूतेने”ति स्मृतिः । पिशाचा दौ, कुमारे, योगीन्द्रे, कृष्ण पक्षे पाणिनि च पु० । अतीते वृत्त, सदृश, प्राप्ते, सत्ये च
त्रि । कृष्ण चतुर्दश्यां स्त्री० टाम् । भूतकेश पु. भूतानां केशव । ( भूत केश ) नाम के हगामे दे ।
स्त्रीत्वपि, साच तत्र, शेफालिकायां च टाप । नील सन्धुवारे डीप भूतगन्धा स्त्री भूत : प्रभूतः गन्धो यस्याः । मुरानामगन्धद्रव्ये । भूतघ्न पु० भूत हन्ति न टक । भूज पत्र तहारणे हि बालग्रह
भतादिनिवारणम् । भूत प्राकतं गचं हन्ति अधः करोति लशुने,
उने च । भूतनाश के त्रि० । जस्सा स्वी. डीम् । भूत चतुर्दशी स्वो भूतप्रि या चतुर्दशी तदुद्दे शेन तस्थां दोपदानात् ।
अाश्विन कृष्णपक्ष चतुर्दश्यां दीपान्वितामागस्या पूर्वतिथौ यमचतु
ई श्याम् । भूत जटा स्त्री॰ भूतस्य जटेव | जटामांस्याम् । भूतद्राविन् पु. भूतान् द्रावय य प नारयति दु-णिच-गिनि । रक्त
करवीरच, भूतापक्ष, शालोटक्ष च । भूतम • भूत इव दुनः । लेभातक हो । भूतनादयोऽप्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८९६ ] भूतधात्री स्त्री० भूताति जन्तन धारयति धा+टच् डीम् । प्रथि -
व्याम् । 1 [वटुकस्तोत्रम् | भूतेशभूतपत्यादयोऽप्यन । भूतनाथ पु० त० । शिवे, बटुकभैरवे च | "भैरवो भूतनाथचे"ति भूतनायन न• भूतान नाशयति नश-णिच् -ल्य । रुद्राक्ष । सर्षपे,
भल्लातके च पु० । भूतपक्ष पु० भूतप्रियः पक्षः अन्धकारवक्त्वात् । कृष्णपणे । भूतपत्ती स्त्री० भ त एव कृष्ण पत्र यस्याः । कृष्ण तुलस्याम् । भूतपुष्प पु० मतदूव कृष्णं पुष्म यस्य । श्योनाकक्ष । भूतभावन पु० भूतानि पृथिव्यादीनि भावयति जनयति भू-णिच्-ल्य ,
भूता सन्या यथार्था भावना यस्य वा । विष्णौ, वट कभैरवे च 'भ
तात्मा भ तभायन" इति । तयोः स्तोत्र । भूतयज्ञ पु. भ तान् प्राणिनो वायसादीन् उद्दिश्य यज्ञो बलिः |
नित्य ग्टहस्थकर्तव्यपञ्चयज्ञान्तर्गते बलिवैश्वदेव वर्मणि “भ तेभ्यो
बलिहरण म तय" त स्मृतिः । भूतल न० भ रेव तलम् । एथिव्याम् । ६न | पाताले म मेरधोभागे भूतलिका स्त्री. भूतल पाताल मूलत्वे नास्त्यस्याः ठन् । एकायाम्
(पिडियाक) बहुदूरगमूलत्वात्तस्यास्तथात्वम् | भूतवास पु० ६त०। (वयड़ा) विभीतको । भूता यासादयोऽप्यत्र । भूतशुट्वि स्त्री० भूतानां देहारम्भकथिव्यादीनां शुद्धिर्भावना विशेषात्
शोधनम् । तन्त्रादौ प्रसिद्ध देहारम्भक चतुर्विशति तत्त्वानां भा. __ वनाविशेषेण संस्कारेण देवरूपतासम्पादने । भूतसार पु० भूतव कृष्ण : सारोऽस्य । श्योनाकक्ष । भूतहन्त्री स्त्री. भूतान तनयं हन्ति हन-टच् डीम् । बध्या
कोश्यां, श्वेतदूर्वायाञ्च तद्धारणे हि स्त्रीणां प्रजाप्रतिरोधकभूत
भयनाशः । भूतहर पु० भ तान् हरति अपसारयाति हु-अच् । गुग्गु लौ । भूत हारिन् पु. भूतान् हरति स्थानान्तर नयति हन-णिनि ! देव
दारुच।
For Private And Personal Use Only
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१७]
भूताङ्गश पु. भूतानां पिशाचानामङ्कुशवापसारकत्वात् । स्वनाम
ख्याते वृक्ष। भूतात्मन् पु. भूतानि पृथिव्यादीनि पञ्च द्रव्याणि यात्मा स्वरूपं यस्य ।
देहे । मतानि पञ्च द्रव्याणि भूता: प्राणिनश्च यात्मा स्वरूपं यस्य । परब्रह्मणि, सव्वं खल्विदं ब्रह्म तज्जलामि”ति श्रुतिः । सवम तात्मके हिरण्यगर्भ', विष्णौ, यटुक भैरवे च 'म तात्मा भतभावन इति
तयोः स्तोत्र। भूतारि पु० ६त । हिङ्गो तगन्धेन हि मतापसरणम् । भताली स्त्रो. भूतानीव अखति पर्याप्नोति अालाच् गौरा० डीम् । . भूमिपारुलो, म पस्याश्च ।
[विभीतको च । भूतावास पु० भूतानां प्राणिनामावासः अधिष्ठामत्वात् । विष्णौ, भति स्त्री० म-लिन् । भवने, अणिमाद्यविधैश्वर्या, शिवाङ्गममनि, - भूटणे, सम्पत्ती, जात्या, पृद्धिमामौषधे च । भृतिक पु० भूत्या सम्म त्या कायति के-क । भूमिम्ब, यमान्याञ्च ।
चन्दने, कट फले कतणे च न०। ४०वा दीर्घः । अतीकोऽयत्र । भण न० भुवः सृणं गन्ध वयात् ( गन्ध सड) वृणभेदे । रोहिघटणे पु० ।
(उन्दुर कानि) भूदरीभवा स्त्री० भ दया भामिविले भवति म अच् । श्राखुकयाम् भूदार पु० भ बं ढणाति खनति मुस्ताद्यर्थम् दृ.अण् । भूकरे । भ देव ५० भुवि देव इव । विप्रे । भूधर पु० भुवं धरति -वाच । पर्वते ।
[ लक्याम् । भूधात्री स्त्री. भ.वि लग्ना धात्री ग्रामलकी पाक । भूम्यामभूनिम्ब पु• भघि स्वग्नः निम्बः शांक । ( चिराता ) चुप दे। भनौप पु० भु बि लग्नो नीपः शाक० । म मिकदम्ब । भूप पु० भवं पाति पा-क । भ मिपाले भ मिपादयोऽप्यत । भूपद पु० भ वि पदं मूलं यस्य । क्षमाल। मल्लिकायां स्त्री. ङीष् । भपलाश पु. भवि पलाशं यस्य । विशल्यकारके अपमे दे।
For Private And Personal Use Only
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[ ८१८ ]
भूपाल पु० भुवं पालयति पाल-अम् | भ ूपतौ |
भूपेष्ट पु० भपस्य ेष्टः । राजादनीवसे ( पियासाल ) तीस चिरचि इति ख्यातस्य राजप्रियत्वात्तथात्वम् |
www.kobatirth.org
भूभुज् पु० भव भक्त भुनक्ति पालयति वा भुज- किप् । भ्रपाले । भूभृत् पु० भवं बिभर्त्ति धारयति, पालयति वा भ्ट किप् | पर्व्वते, पाले च ।
3 मन् पु० बहोर्भाव: इमनिच् नि० बहोम्देशः । बहुवे । भूमि (मी) स्वी० भवन्त्यस्मिन् भतानि भ- मिक् या ङीप् । ष्टथिव्याम्, स्थानमाले, जिह्वायां योगशास्त्रोक्त योगिनां चित्तस्थावस्थाभ दे, एकसङ्घप्रायाञ्च ।
भूमिका स्त्री० भूमिरिव कायति के के । रचनायां ' म्रन्यरूपैर्यदन्यस्य प्रवेशस्तत्र भूमिकेत्य के नाथे - अभिनेयपालादिवेशान्तरग्रहणे पन्थे - માઁ वक्त व्यक्थोद्द्वाते, कक्षायाञ्च 'नैयायिकादिभिरात्मा प्रथमभूमिकायाभवतारित इति सांख्य प्रवचनभाष्यम् । भूमिचम्पक पु० भूमि लग्न: चम्पकः शाक० ] ( भूद्रचांपा ) वृक्षभेदे भूमिज पु० भूभेजयिते जन-ड | मङ्गलप्रहे, नरकासुरे, भूमिकदम्बे, मनुष्ये च । भूमिजातमात्र े वि० ।
.
भभिजगुग्गल पु० क ० | श्राशापुर जाते गुग्गुलौ ।
भूमि पिशाच पु० भूमौ पिशाच द्रव | ताल
|
भूमिमण्ड पु० भ ूमिं मण्डयति मण्ड- अण । (हापरमालि) लता भेदे । भूमिमण्डपभ षण स्त्री० भूमिं मण्डपद्रव भूषयति भूष-ल्यु | माध
ܬ
ܬ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
2
वीलतायाम् |
भमि (मौ) रुह पु० भूम्यां भूमौ वा रोहति रुह क । टते । भूरुहादयोऽभ्यन | [णिच्-ल्यु । शवे म्टते | भूमिवर्द्धन पु० भ ूसिं वर्द्धयति ख देहस्वपार्थिवांगोपचयेन, वृध भूमिष्ठ पु० भभूमौ तिष्ठति स्था- क ाम्ब० षत्वम् । भ ूपृष्ठस्ये । भूमिस्मश५० भ ूमिं स्पृशति स्मथ- किप । वैश्य, मनुष्य, खञ्ज, अन्त्र च ।
चौरदे
For Private And Personal Use Only
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१०] भूमीन्द्र पु० भ मौ रन्द्र इव । हपे । भूम्यामलकी स्त्री. भ. मिलग्ना श्रामलकी शाक ०। खनामख्याते हुपे भूम्यामली स्त्रो० भ म्या सह श्रामलति सम्बनाति या+मल अच् ___गौ० डीघ । भ म्यामलक्याम् । भूयस अव्य • भ में भायाय यस्थति यस.भावे किम् । पुनरर्थे । भूयम् त्रि. अतिशयेन बद्धः ईयर नि० बहोादेशः । ___ बहुतरे । स्त्रियां ङीप् । भूयिष्ठ लि. अतिशवेन बहुः इछन् नि० वादेशः । बढ़तरे प्रचुरेच । भूयुक्ता स्त्री० भुवा युक्ता संवड़ा । म मिखज्जाम् । भूरि पु० भ-क्रिन् । विष्णौ, शिवे, इन्द्रे च । खणे न० प्रचुरे वि० । भूरिगन्धा स्त्री• भरिः प्रचुरो गन्धो यखाः । मुरानामगन्धद्रव्ये । भूरिगम पु० भारि भारयुक्तत्वेऽपि बहु गछति गम-अच् । गई । भूरिदुग्धा स्त्री० भ रीणि दुग्धानि निर्यासा यस्याः । वृश्चिकालौ । भूरिपुप्या स्त्री० भ रोणि पुष्पाण्यस्याः । शतपुष्याम् | भूरिफेना स्त्री० भरीणि फेमान्य स्थाः । (चामकषा) सप्तमणे । भूरिबला स्त्री० भरीणि बलानि यस्याः ५५० । अतिबलायाम् । भूरिमल्ली स्त्री० भरि बहु यथा स्यात् तथा मलति मल-लच गौरा
डीघ् । यम्बटायाम् । भूरिमाय पु० भूरयः माया यस्य | गाले । भूरिशस अव्य भूरि-शस् । बहुप इत्यर्थे । भूरिश्रवस् पु० चन्द्रवंश्ये सोमदत्तनुते नृपभेदे ।। भूरु ण्डी स्त्री० भुवं रुण्डति आकादयति रुडि आइतौ (माधवत्तौ __ पठितः ) अण् । ( हातिएडा ) वृक्षभेदे ।। भूज्ज पु० जज-अच् ७ता स्वनामख्याते वल कप्रधाने पक्ष ।
भजवचः स्पर्शवतीर्दधामा इति कुमारः । भूज पत्त्र पु० भुषि-जज्न पत्र यस्य । स्वनामख्याते वृक्ष
भ जत्वचादयोऽन्यत्र । भूर पु० भू-रुक् । अन्तरीक्षलोकादधःस्थे चरणसञ्चारयोग्यस्थाने बोके ।
For Private And Personal Use Only
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२० ] भूलग्ना स्त्री० भुवि लग्ना । शङ्खपुष्पग्राम् । [दयोऽप्यत्र । भूवरी स्त्री० भुवि लग्ना वदरी । चु द्रकोल्याम् | भ मिवदाभूष मण्डने वा चु• उम° पचे म्वा० पर० सक० सेट् । भषयति ते ___भ पति अबूभुषत्त अभ.धीत् ।। भूषण न० भष्यतेऽनेन भ घ-करणे ल्युट । अलकार किरीटादौ । ___ भावे ल्य ट । म.षायामः । । भूषा स्त्री० भ ष-छ ! मण्डन क्रियायाम् । भूषित वि० भ ष-क्क ! अन्नङ्क ते । भूष्णु नि भ-गन्न । भवनशीले । भूस्त ण न० भुवस्त णम् ट० मुम् । भटणे । भृ भरणे भ्वा० उम० सक० अनिट् । भरति-ते अभाषीत् । भृ धारण, पोषणे च जु० उभ० सक० अमिट । विभर्ति विभते
अभार्षीत् अमृत | भिरामास-बभार । अशु भरथुः ।
कि-मम् च । भविमः। भृकुस (ग) पु० धुवा कुमा(शा) जितज्ञापनं यस्य ४० ध्रुवः
संप्रसारणम् । स्त्रीवेशधारिणि नटे। भृकुटि(टो) स्त्री० चवः कुटिः भङ्गिः संप्रसारण वा डीम् ।
भुभङ्ग । 'रचितमकुटिवभ्वं नन्दिना दारिरुछ इति हरविलासः । भृगु पु० मसज-कु ट० । मुनिमे दे शिवे, शुक्रयहे, पर्वतसानौ, जम
दग्नौ, उच्च प्रदेशे च । भगोर्गोवापत्यम् ाण बहुपु ल क ।
भगेर्विश्ये व०प० । . हैहयपतितो हि तेन रक्षा कृता । भृगुपति पु० भृगूणां भार्गववंशस्य पतिः । परशुरामे, तेषां । भृगुसुत पु० ६ त० । परशुरामे, शुक्राचार्थे च ।। भृङ्ग पु० -गन् कित् नुट् च । अमरे कलिङ्गविहगे, भङ्गराजे, ___जारे, भृङ्गारे, भङ्गरोले च । अभ्रके, गुड़त्वचि न०) भृङ्गजा स्त्री० मङ्गव जायते जन-ड । भाग्यम् । अगुरुचन्दने न० भृङ्गापर्णी स्त्री० भङ्गइव कृष्णं पर्ण यस्याः डीप । सूक्ष्म लामाम् । - खार्थ कन् । अत्रव।
For Private And Personal Use Only
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८२१ ] भृङ्गप्रिया स्त्री० ६ त०। माधवीलतायां प्रचुरमधुमत्त्वात् नप्रिय त्वम् । भृङ्गरज पु० भृङ्गान् रञ्जयति अन्तर्भूतण्यर्षे रन्ज-अच् ४०
नलोपः । भङ्गराजे (केशुरिया)। भृङ्गरजम पु० भृङ्गान् रजयति अत्तर्भूतण्टा थै रन्ज-असन् नलोपः । मगराज ।
[(केशरिया) । चुप दे । भृङ्गराज पु० भृङ्गान् रजयति रन्ज-विच --कनिन् नि । ६त । भृङ्गरिट(टि) पु. भगव रटति अच, दून बा ४० घता त्वम् ।
शिव पार्श्व चरभेदे । भृङ्गरोल पु० भङ्गद रौति रु-लच् । (भीमरल) ख्याते कीटभ दे । भृङ्गव नभ पु० त०। धाराकदम्ब', भूमिकदम्ब च । भङ्गदूब वल्लमः । भूमिजम्बाम् स्त्री०
[यूथिकायाम् (युइ) । भृङ्गानन्दा स्त्री० भङ्गान् कानन्दयति प्रा+नन्द+णिच्-अच् । भृङ्गाभीष्ट पु० अभि+इन क्त ६० । श्राक्षे ।। भृङ्गार पु० बिभर्ति जलं भ-बारक् नि | खसमयजलपात्र,
जल पात्रभेदे च (झारी) । भङ्ग व कच्छति -अच् । मङ्गराजे लवङ्ग, सुत्रस्य च न । झिल्लीनामकोट स्त्री... गौरा० डीम् ।
स्वार्थे कन् । तबध । भृङ्गि पु० म-गिक नुट च । शिवपार्श्वचरभेदे | भृङ्गिन् पु० भङ्ग अस्त्यर्थे इनि । शिवपार्श्वचरभेदे वटहने च । - भृङ्गी स्त्री० भ-गन् कित् सुट च गौरा. डीए । अतिविषायाम् । भृङ्गीफल पु० भात्रा. अतिविषाया इष फलमस्य । अानातके । भृङ्गेष्टा स्त्री० ६त । एतकुमार्थी, भायी, तरुण्या, काकजम्बाञ्च भृज मर्ज ने भ्वा० यात्म • सक० सेट् । भजते अभर्जिष्ट | निष्ठायां . नेट भताः।
[ (भाजनाखोला) मर्ज नपानभेदे । भृज्जन पु० भज्जातेऽनेन भ्रमज-ल्युट ४० सप्रमारणम् । भृतक लि. भ-क्त स्वार्थे कन् । वेतनेन कर्म करे, 'भतकाध्यापको - यश्चेति मनुः ।
मूल्य च । भृति स्त्री० भ-क्लिन् | मरण, पोषण च । करण तिन् । वेतने,
For Private And Personal Use Only
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८२२ )
भृतिभुज त्रि० भति वेतन भुले भुज-किय । वेतनोपजीयिनि कर्मकरे भृत्य पु. -क्यप तुक च। दासे। भरणीये त्रि. | भरवे क्यप ।
भरण स्त्री० टाप् | 'कुमारभृत्यावाशले रिति रघः । भृ(भ्र)मि पु• चम-इन् ४० वा प्रसारणम् । (पूर्णा) वायुभेदे,
भ्रमण च । “किस चक्रभ्रमिकारिता गुण" इति नैषधम् । भश अधःपतने दि० पर० अक० सेट, । भश्यति । अभयत् प्रभ
शीत् । का वेट । भृश न० मश-क | अतिशये । तहति लि। मष्ट त्रि. सम ज-त । जलोपसे विना वालुकाग्निस योगेन पके भ भर्जने भर्स ने भरणे च कपादि० पू० पर० सक० सेट | मृणाति प्रभारीत् ।
[ मण्ड कपी स्त्री० डीम् । भेक पु० भी-कन् कस्य नेत्वम् (व्याङ) जन्तुभ दे, मेघे च । भकपर्णी स्त्री. भेकडूय पर्णमस्याः डीप । मण्ड कपीम् । भेड पु० भी-ड तस्य नेत्वम् । मेषे, (भेडा) । भेद पु० मिद-घड् । पृथक करणे अन्यतो विशेधे, राजा विपन शास
नार्थं तत् पच्चीयामात्यादिभेदने, न्यायमतोक बन्योन्याभावे च
यथा घटात् पटस्य भेदः (तादात्मनाभावः)। भेदक त्रि. भिद-गवुल । रेचदो, विदारके, भेदकारके, विशेषण' च | भेदन त्रि. मेदयति भिद-णिच् ल्य । विरेचने, विशेषणे च हिजो
अन्न वेतसे पु० न० । मिद-भावे ल्युट् | विदारणे । भेदित त्रि. भिद-णिच्-क । विदारिते, भिन्न च । [यदि"त्यमरः । भेद्य नि० मिद-यत् । विदायें विशेष्य च । “विष्वघा में द्यगामि भेरि(रौ स्त्री० भी-क्रि यङ्कमा० नि० वा डीप् । वृहढ्ढकायाम् पटहे
'रव: प्रगल्भाहतमो रिसम्भवः” रति कुमारः इत्यु ज्ज्वलदत्तः ततः
शाच मर्य"ति गीता । भेल पु. भी-रन् रस्य लः । नद्यादितारणार्थ लवे (भेला) ख्याते, पदार्थ । स्वार्थ कन् तव ।
[चडि न हखः । भेष भये भ्वः . उभ० अक० सेट भे पति ते अभपीत् अमेघिष्ट |
For Private And Personal Use Only
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२३ ]
भेषज न० मेष - घञ् भोष रोगभयं जयति जि- -ड | औषधे । भेषजाङ्ग न० ईत । श्रौषधस्य चानुपेये वस्तुनि | भैचा न० भिचैव तत्समूहो वा ध्वण | भिक्षायां, भैक्षच या स्त्री० चर - भावे कयप् ६० । भिक्षाक्रियाकरण । भैन्य न० भिक्षाणां समूहः ष्यञ् । भिश्वासमूहे ।
भिचासमूहे
→
भैमी स्त्री॰ भीमेनोपासित तस्येद वा न्रत्यय् ङीप् । मा शुक्लै काकादश्याम्, भीमराजस्य पुत्रप्रां दमयन्त्याञ्च । “विहाय भैमीमपदर्पया कये" ति नैषधम् ।
भैरव न० भोरोरिदम् य् । भये, तद्दति लि० । माथादिप्रसिद्ध भयानके रसे । भयसाधने त्रि. स्त्रियां ङीप् । शङ्करे, तदवतार
भेदे रागभेदे, मदभेदे च पु० । शिवपत्न्यां स्त्री० ङीप् । भैषज्य न० भेषजमेव भिष्ाः कर्म वा ष्यञ् । औषधे । भी अव्य० भा डो | सम्बोधने ।
1
"
,
भाग पु० भुज - कर्मादौ घञ् । सुखे, सुखादुःखाद्यनुभवे, पण्य स्त्रीणां भाटकादिरूपे वेतने, सर्पस्य फणायां तत्काये, धने, पालने, बहारे च । अर्थं ब्राद्यच् । सर्भे । व्याधारे घञ 1 देहे, माने च | ज्योतिषोक्ते ग्रहार्णा तत्तद्रामिस्थितौ भम्यादिषु उत्पन्नद्रव्य - विनियोगे, यथेष्टविनियोगे च " बन्धुनामविभक्तानां प्रदापये" दिति स्मृतिः । भोगदेह पु० भुज्यते सुखदुःखादिकमत्र भज-आधारे घर्_ कर्म ० पुण्यपापफलभोगार्थे देहे, "प्र ेतदेहं परित्यज्य भोगदेन्हं प्रपद्यते”
भोग नैत्र
1
इति स्मृतिः ।
भोगभूमि स्वी० भोगस्य व भूमिः स्थानम् । भारतवर्षातिरिक्त वर्षे तल हि भोग एव न कर्म इति शास्त्रे स्थितम् ।
For Private And Personal Use Only
भोगवती स्त्री० भोगः सर्पशरीरं भम्नाऽस्त्यस्याम् मतुप् मस्य वः । पातलगङ्गायाम् “भोगवती च पाताले” इति पुषाणम् । भोगिन् स्त्री० भोग+अस्त्यर्थं इनि । सर्पे, न्टपे, यामाध्यच, नापिते च । भोगयुक्त लि० । भोगवदादयः सर्पे । भोगयुक्त लि० ।
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ८२४]
भोगिवल्लभ पु० ६ त० । चन्दने । भोगीन्द्र पु० भोगिनामिन्द्रः स्वामित्वात्, भोगी इन्द्र इव वा, अनन्त
देवे वासुको च भोगीशादयोऽप्यान ।। भोग्य न० भुज- ण्यत् कुत्त्वम् । धने, धान्ये च । भोगा, त्रि।
भोगार्ह स्त्रियां, वेश्यायाञ्च स्त्री० ।। भोज पु० भुज-अच् । स्वनामख्याते देशभेदे धारापुरस्य नृपभी दे ___धन्यः श्रीभोजराजस्त्रिभुवन विजयी" स्यङ्गटः । भोजकट पु. भोजाख्ये देथे । भोजन म० भज-ल्य ट । कठिनद्रव्यस्य गलविलाधः संयोजने | भोज्य वि० मज-गम भक्षणार्थवान कुत्वम् । भक्षणीयद्रव्यमाले । मोटाङ्क पु० (भोटान) देशभ दे । भोस् अव्य० भा-डोसि । सम्बोधने, प्रश्न विधादे च | भौतिक वि० भ तानि पृथिव्यादीनि पिशाचान वा अधिकत्य जातानि
ठक् । मताधिकारेण जाते उपद्रवे व्याध्यादौ । भौम पु. भ मेरपत्य तस्था इद वा अण् । नरकासुरे "त्वयि भौम . गते जे मिति माधः । मङ्गलग्रहे च । म मिभने त्रि० । भौमरत्न न० भौमप्रिय रत्न शाक० । प्रथाले । भौमिक वि० भ मौ अधिक्कतः ठक् । म म्यधिकारिणि । मौरिक लि. भरिणि स्वर्णे अधिात: ठन् | स्वर्णाध्यक्ष । भ्यास भये भ्वा० श्रा० अक० सेट, । भ्यसते अभ्यसिष्ट । भवण शब्द भ्वा० पर० स० सेट, । भणति अवाणीत् अधणीत् । भ्रक (श)स पु० वा कु. (शा)मा यस्य ४० नि० । भृकुमशब्दार्थ । नकुटि(टी) स्त्री• भुवः कुटिर्भङ्गः पृ० वा डीप् । भूभङ्गे । भ्रम चलने भ्वा० पर० स० सेट ।भ्रमति अभ्रमत् अनमीत् । भनम चलने दिवा. पर० सक० सेट शमा० । माम्थति अनमीत् । नम चलने, न्या. पर० अक० सेट । भ्रमति अनमीत् फणा.
भेमतः बभ्रमतः । चडि महखः । ज्वला भ्रमः भ्रामः । नम पु० भ्रम-धज । मिथ्यानाने ( अन्यथाभूतस्य वस्तुनोऽन्यथारूपए
For Private And Personal Use Only
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२५ ]
.. जाने ) जम्ननिर्गमस्थाने, कुन्दे, ( कुद ) भ्रमणे च | भ्रमर पु० भ्रम-करन् । मधुकरे | भ्रमरक पु• भ्रमर व कायति के-क । ललाटलम्बिते अमरतल्ये .. चर्गा कुन्नते । खार्थे कन् । भ्रमरे, घटङ्ग, बालमधिकायाञ्च । भ्रमरप्रिय पु० ६त । धाराकदम्ब । भ्रमरातिथि पु० भ्रमरः अतिथिर्यस्य । चम्पके ।
मरानन्द पु० भ्रमरान् यानन्दयति घा-नन्द-णिच -अच् | वकुले । भ्रमरालक पु० भ्वमर दूब अलति पर्याप्नोति अल खुल । ललाटस्थिते
चमरतुल्य चूर्ण कुन्तले | भ्रमरी स्त्री भ्रम-करन गौ० ङीष । जतुकायां धमरमार्थायाञ्च ।। भ्रमरेष्ट पु० ६ त ० । श्योनाकले । भावी भूमिजम्बाञ्च स्त्री० । भ्रमरोत्सवा स्त्री भ्रमराणात्मवो मोदोयन । माधवीलतायाम् । भ्रश वधःपतने दि० पर० सक० सेट । अश्यति अधाशीत् यमशी
स। का वेट । नष्ट वि० मश-क । च्य ते अध:पतिते । २ सज पाके तु.उ.सक अनिट । भज्जति प्रभाक्षीत् । बमर्ज-बधब्ज नाज दीपो भ्वा० श्रात्म० फणा. अक० सेट । माजते समाजिष्ट.
भेजे यमाजे । चङि वा हस्खः । अशु वाजयुः । माजिणु नि• बाज-इष्णु च । दीप्तिशीले । भ्राट पु. भाज-सच ४० । एकपिल जाते ( भार) इति ख्याते
स्वचा सहोती । वाटभगिन्योः वि०व० । नाटज पु० भातुर्जायते जन-ड । मातृष्णले । तत्कन्वायां स्त्री० ।। नाटव्य पु. भ्रातः पुत्रः भ्राट+व्यत् धातुष्य ल', अलौ च । नाट श्वशुर पु० भ्रातापि पत्य ज्येष्ठ भ्रातापि श्वशुरस्थानीयस्तत् । पिटतल्यत्वात् । (भासुर) भर्त ज्यश्चातरि भर्त श्वशरता व्धेठे
इति भारतान्तरम् । नानीय पु० भ्रातरपत्यमिदं वा छ | भानुष्यु ले नाटसम्बन्धि नि त्रिका भ्रान्त न० धम-भावे क । नमण 'जमस्थाने भ्रान्तमिति नाटकम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
2
[ ८२ ]
कर्त्तरि क्त । मिथ्याज्ञानयुक्त, भ्रमणयुक्त े च त्रि० । धुस्तूरे पु० | भ्रान्ति स्त्री० भ्रम - क्तिन् । भ्रमण, भ्रान्तिमत् पु० अलङ्कारोक्त अर्थालङ्कारभेदे ।
यथार्थमाने च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भ्रामक ५० भ्रामयति भ्रम - एव ल् | श्टगाले, धूत्तै, स्वर्य्यात् मणौ, यस्कान्ते प्रस्तरे च ।
भ्रामर न० भ्रमरेण संमृत सम्पादितम् पास्येदं वा
1
मधुमि । स्मरसम्बन्धिमि वि० वयस्कान्त' पु० । 'भ्रामरं रूपं कृत्वासं ख्ये यष्ट पद' मित्य ुपक्रम्य 'भ्रामरीति च मां लोक ” इति 'चण्डप्रामुक्त' चण्डीमूर्त्ति भेदे |
माश भासे स्वा० प० फणा० चाक ० सेट | स्वाति प्राप्यति चबाशिष्ट । भ्रशे बनाये । चङि न खः । थु भ्राशथुः । भ्रष्ट न० भ्ररखेदं तत्पचनसाधनत्वात् (भाजनाखोला) मर्ज्जन पात्रभेदे । अष्ट रिदम् छा | भ्राष्ट्रमित्यभ्यत ।
भ्रास दीप्तौ भ्राशवत् सर्वम् ।
भ्भ्रो भये चक० भरण सक० प्रा० वा पा० पर० अनिट् । श्रीणाति त्रिणाति छात्रषीत् ।
भुडीत्
भ्भ्रुड स ंवरण सक० संघाते वक० ० कु० पर ० सेट् । भ्रुडति (c) कुस पु० भ्रय: कुळसा यस्य पृ० वा खः । कुसवत् | (ञ) कुटि ६० । पृ० वा ह्रखः । भ्टकुटिवत् सर्वम् । भ्रू स्त्री० भ्रम-डू | नेत्रयोरुद्ध स्थायां रोमराज ।
a
भ्रू
चेप ० ६० । भ्रूभङ्गे सङ्केत ज्ञापनाय क्षेपमात्त्रानुमितप्रवेशामि” ति कुमारः |
व व
वोस्ति
क्वालने 'भ्रू
[णत |
भ्त्रण यशायां विशङ्कायाश्च चु० प्रात्म० सक० सेट् । ण्यते छाबु
भ्र ूण पु० त्र - घञ् । खोणां गर्भे, वालशे च ।
भ्र ू एकत्रि
भ्रूणं गर्भं हन्ति हन क । भ्रूणहत्याकारके | किप् भ्रूण हाप्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
भ्र ूभङ्ग पु० ६त० 1 क्रोधादिज्ञापनार्थं भ्रस्तिर्य चालने "भ्रूभङ्ग दुष्प्र ेचमुखस्य तस्य” ति कुमारः ।
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२७]
में ज भासि भ्वा० श्रात्म० अक० सेट् । भेजते अन जिष्ट । चडि
न (म्ले)ष पतने चलने च अक० भ्वा० उभ० सेट् । (क)पति ते
अम्बे (म्) पीत् अव ( )षिष्ट | चडि न हवः । भ्रष पु० श्रेष-घञ् | उचितस्थानात् पतने । वक्ष भक्षणे भ्वा० उभ०सक० सेट् । लक्षात ते । अलक्षीत् । अन्न
विष्ट । दुर्गमते पचवावरयम् । . लाश दीप्तौ वा दि• पच्छे भ्वा० प्रा० अक० सेट् फणा। माश्यते
हायते कान्हाधिष्ट बचा । (अ) बाराथुः । वोपदेवमते महाशधातुरयम् ।
म पु० मा-क | चन्द्रे, शिवे ब्रह्माणि, यमे समये, मधुसूदने च शिवे
हलन्तमकारोपि'मकारस्तु महेश्वर" इति प्रणवान्तर्गतमकारार्थोतो; मक भषे गतौ च वा० या• पक० सेट् इदित् | मकते अमङ्किष्ट । मकर ३० मनुष्य कृष्णाति हिनति कृ-अच् प० । जलजन्तुभेदे ।
मकराकारत्वात् मेषादितो दशमे राशौ च | मकि-घ ४० तं राति-रा-क | निधिर्मदे ।
[ कर्णभूषणे । मकरकुण्डल पु० मकराकति कुण्डलं कर्णभूषणम् | मकराततो मकरकेतन पु० मकरः मकरचिह्नित: केतनो ध्वजो यस्य । कन्दर्षे
मकरकेतप्रमतयोऽयल। मकरन्द पु० मकरमपि द्यति कामजनकत्वात दो-अवखण्डने क ४०
सम् । पुष्पमधौ, कुन्दने च । किञ्जरके न० । मकरन्दवती स्त्री० मकरन्द+बाहुल्ये मतप् मस्य यः डीए । पाठलायाम् । मविशिष्ट लि।
[कराम दे। मकराकार 3. मकरस्थेवाकारः फलस्य यस्य । ( काटाकरमचा) मकरालय पु० ईत ० । समुद्रे । मकरायामादयोऽप्यन । मकुट म. मकि+भ षण उट ४० । शिरोम षण सुकुट ।
For Private And Personal Use Only
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२८ ] मकुरोपु० मकि-उरच् ए० दर्पणे, वकुलवृक्ष, कुलालदण्ड, कलिकायाञ्च मकुल पु० न० मकि-उलच ए° | मुकुले, वकुलवृक्ष' च । मकुष्ठक पु• मकि -म षायां उ-पृ० मा भषां स्तकति प्रतिहन्नि
तक-अच् सुधामा० घत्वम् । वनमुर (मुगानि) । मकुष्ठ पु० कुत्सित तिष्ठति स्था-क अवठा० घत्वम् मीयते मा-ड
कर्म | व्रीहिमे दे, मृद्गामिनि त्रि० । स्वार्थ कन् । वनमुगु । मकूलक पु० मकि-ऊल व् ४० दन्तीष्टक्ष, मुकुले च । मक गतौ वा या सक० सेट । मकते अमविष्ट । मकल न. मक-उलच् । शिलाजतुनि । मक्ष रोघे इंघाते च भ्वा० पर०अक० सेट । मति अमक्षीत् । मक्षवीर्य पु. मज्ञ संहत बीयं यस्मातृ ५ ब . | प्रियालच । मक्षि(क्षी)का स्त्री० मक्ष-कन टाम् अत इत्वम् पृ० वा दीर्घः । __ (माचि) कीट दे । सिक्थकाधारे पदार्थ (मौचाक) । मक्षिकासन पु० त० मा सिकन् तया आखतेऽल ल्युट । मख पणे वापर०सक० सेट । मखति माखीत् अमखीत् । मख सर्पणे वापर० स० सेट इदित् | मकति कमसीत् । मख पु० मख - घ । यन्ने ।
[ मलजे फलभे दे । मखान न० मखकाले भोज्यमन सुन्यनत्वात् । (माखना) जलजाते मग सर्पणे वापर०सक० सेट, दित् । मङ्गति यमीत् । मगध पु० मङ्गते अधोगम्यतेऽनेन मगि-अच् ४० मग दोष पाप
वा दधाति धा-क । देशभ दे । तद्देशस्थ जने ब०व० । मगधोद्भवा स्त्री० मगधदेणे बाहुल्य नोद्भवति यच । पिप्पल्याम्
बद्देशाचुरभवत्वात्तथात्वम् । मध कैतवे, द्यूतक्रीडादौ अक० गतौ निन्दायां प्रारम्भ च सक भ्वा०
छा० सेट इदित् । मङ्घते अमविष्ट । मघ भ षणे मा०पर०सक० सेट इदित् । मङ्घति अमङ्घोत् । मघवत् पु० मह-धजय क हस्य घ: मघः पजा अत्यर्थे मतप मस्य
वः । इन्द्र मघवन्तौ मघवत: । तत्पत्न्यां डीप् मघवती ।
For Private And Personal Use Only
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२८ मघवन् पु० मह-कनिन् नि । इन्द्र भधवा मघवानौ मघोनः ।
तत्पनया डीप मघोनी । मघा स्त्री. मह-घ हस्य धत्वम् । पश्चिन्याधिके दशमे नक्षत्रे तस्याश्च
पञ्चसारात्मकत्वात् बहुत्वमपि “पितरः स हयन्त्यनमष्टकास मघास
नि" स्मृतिः । मां मूलञ्च वर्जये"दिति मचायां पिण्डदानञ्चेति - सतिस्तु समुदायस्थे कत्वाभिप्रायेण । भवात्रयोदशी स्त्री० मधान क्षण युक्का बयोदशी । भाद्रशणक्यो
दश्यां तत्र व मधानचनसंयोगसम्भवात् "प्रौपद्यामतीतायां मघा.
युक्ता योदशी ति ऋतिः । मबी पु० मधानक्षले भवः अण दृड्डौ पः इखः डीम् । मधानचन
स्थ रविम ज्वमानयुक्त काले मौरभाद्रमासे जायमाने (श्राउस)धान्ये मङ्गुर पु° मकि-उरन् । दर्पणे । मल, अन्य • मसि-उन् अध्य मृशार्थे च । ४. स्वस्थ जत्वमपि । मङ्गल पु० मगि-यलच । भ मिलते, पहमें दे प्रशस्त अभीटासिनी ___ च । तइति नि। दुईयां, हरिद्रायां, दूर्वायां, पतिव्रतायाञ्च स्त्री. मङ्गलचण्डिका स्त्री० मङ्गलवारे पूज्यायां चण्डिकायां दुर्गा दे। मङ्गलच्छाय पु० मङ्गला प्रशसा छाया यस्य | वटवृक्ष। मङ्गलपाठक पु० मङ्गलार्थ स्तुतीः पठति पठ-एल। स्तुतिपाठके
'नाथामङ्गलपाठक ! मैल पापसदेति वेणीसंहारः । मङ्गलप्रदा स्त्री० मङ्गलं प्रददाति प्र+दा-क हरिदायाम् । मङ्गल्य २० मङ्गलाय हितं यत् । चन्दने, मङ्गलागुरुणि, स्वणे, सिन्दरे,
दनि च । सचिरे मङ्गलकरे च त्रि.। “सर्वमङ्गलमङ्गल्ये" रति चण्डी । अश्वत्थे, बिल्व, जीरके, मसूरके, नारिकेले, कपित्य',
रीठाकरले, लायमाणौषधे च पु० । मङ्गल्य क पु० मङ्गलपहस्य प्रियः तद्दोषनिवारणार्थं दीयमानत्वेन
शाखविधानात् । मसूरे। मङ्गल्यकुसमा सी० मन्नल्य कुसम यस्याः । शतपुष्पग्राम् |
For Private And Personal Use Only
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१०]
मगला नी मालाय. हिवा अत् । जोत्या, मल्लिकागन्धयुक्तागुरुषि,
रोचमायाम्, अवाक पुष्पग्राम, शम्यां एकवचायां, मियौ, माघपवी, शतष्प्रयाम, द्धिमानौषधी, रिट्रायां, दूईयां, दुर्गा
याच स्त्रो मच दी भावे नाक्र० या का० सेट दित् । मते अमविष्ट मच उच्चताकरणे, धार, पूजायां - सक. दीप्ती सक वाचाम
सेट, अदित् | मञ्चले समाविष्ट । मचर्चिका स्त्री. चर्च-धात्वर्थ निई से खुल मस्य शमोरिख पचिका
ध्यानम् | प्रशस्ते । अव्युत्पन्नोऽमन्य के । मळावत् १० भज्ञानं करोति छ-किए । देशस्थे अस्थिरूपे कोने
नादिष भुकेषु रसादिपरिपान क्रमेण योणितमांसत्वगस्थि. मज्ज शुक्राणामुत्पत्त: अस्थः मज्जाकस्यम् । मज्जन पु० मस्ज-कनिन् । अस्थिजाते अस्थि मध्य नहाकार
पदार्थ, वृक्षाः सारां च । मज्जन न• मरज-खद । साने । मासमुद्भव न मनः समुद्भवति सम्+उ+भू-अच् ५.० । एजे
तस्य मज्जातवम् मजकच्छब्द द्रष्टव्यम् । मना स्त्री. मम्ज-अच् टाप । अस्थिसारे वृक्षादेः मारांश च । मज्जाजन मज्जातो जायते जन-ड । भूमिज गुग्ग लौ । मज्जारस पु. मनाया रस: परिपाकः । एक तस्य मज्जासम्भवत्व
मज्जकच्छन्द उक्तम् । मञ्च पु अधि-उच्छाये पञ् । खटायाम् (मांचा) वंशमिमिते उच्चायने
उच्चमण्डपभेदे “मञ्चस्थ रघुमन्द नमि"ति पुराणम् । स्वार्थ कन् ।
तलव वृद्धोऽन्ध: पहिरेष मञ्जकगतः" इति भा.द. ३५० । मञ्जर पु० मनन-अरच् । तिलकक्ष, मक्लायाश्च । मञ्जरि(री) सी• मन बह छति कट-इन-शक ० पर० वा डीप ।
अभिनवोहतायां सुकुमारायां पन्जयाङ्गुररूपायां कबाम् ङीवन्तख तल, मुक्तायां, तिलकलसायां, वलसाञ्च ।
For Private And Personal Use Only
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८३१.
मजरोनने पु० मार्थ व तदवस्यायामपि नमः । वैत । मजि(जी) स्त्री० भन्ज-न वा कोप । मनाम् । मञ्जिफला स्त्री• मञ्जिः मञ्जरी फले यथाः । कदल्याम् ।। मनिष्ठा स्त्री अतिथयेन मझिमती छन् । खनामयातायां बतायाम् मऔर न० मन्ज-ध्वनी रेरन् । पूरै, मलमणिमीर बलगम्भीरे".
इति सा. १०प० । दधिमन्यानदण्डबम्ब सम्म । मञ्ज वि० मन्ज-उन् । मनोहरें। मनुघोष पुतन्त्रोक' उपाथदेवभेदे । मजल वि. मन्ज-उखेच | मनीह, निकुञ्ज शपले च** मञ्ज.षा स्त्री मन्ज-अन् । (पेटरा) मेटिकावान मनिनवाच । मट सादे वा पर०स० सैट । मटति घमटी बभाटीत् । मचो स्त्री० मट-अचि डीम् । पाषाणदृष्टौ "मटचीहतेध कुरुष्विति
छान्दोग्यश्रुतिः । मठ बार अकम ने सवा पर सैट । मठति अमठोत्-अमाहीत् । मठ प्राध्याने या सक सेंट दित् । मण्ठते अति ।। मेठ पु० मठत्यत्व मठ-चय के । छावाधावा, देवगिरि, गन्नौर , मा भोदे चु० उम. अ. सेट दित् । मण्डयति-ते अमममहत्-त ।
विभागे भ्वा० अात्म.. मण्डते । मड भूघणे चुरा० उभं० पक्ष वा पर० सक० सेट् दित् । मण्ड____ यति ते मण्डति अभमत्-मण्डीत । मडक पु० मार-कुन ४. नलोपः । धान्यभेदै (मैडुया) । मड्डू पु० मन्जन्ति छान्य शब्दी व मज+उटा वाधर्म हैं (विपुल
डमरी) | खार्थ मन् व्यवंव। मण प्रयत्नापन्द भ्वा०प० अक० सेट । मणति अमाणीत् चमणीत् । मणि (ो) १०वी० मण-इन चीत्वपक्ष या डीम् । भुक्तादौ र
'मणिहारावलिरामणीयकामिति, अपनीलमणीग्टइतिषति च" मैषध मएमयपाल दें अखिजरे (जाला) निशाने, नागमे दे मणिबन्धे च । साथै कन् अलिबरे न ।
For Private And Personal Use Only
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८३३३
मणिकर्सिका सी० मणिकर्णः मणिमयकर्णभषणमस्वस्या ठन् विष्णु
तपस्यादर्थनात् विनयेन शिवस मणिमयकुण्डलपानस्थाने काशीस्थे
तीर्थभेदे । : : मणिकार ५० मणिमय भूषणं करोति क-अण् । (. हरि) मणि., मयम धाकारके प्रत्यक्षादिचतुःखण्डात्मकतवा चिन्तामणिनामक
पन्य तारे गधोपाध्याये च।. मणि कूट पु० मणीनां कूट व मचिमधुरकूटं शुज वारय । उत्तर... देशस्थे पर्वतर्भ दे। ... ... ... . [भारौषधे च । मपिच्छिद्रा श्री. मणिरिव विद्रमथाम। मेदामामौषधे, Tमपित-न०मप-क । रतिकाले स्त्रीणामव्यक्तगन्दभेदे । माणदीप पु० मणिमयः मणिप्रञ्चरः हीपः । शीरभद्रमध्यस्थे ध्येथे
दीप दे। मणिपर्वत पु० त० । पर्वतभेदे । मणिपूर न० मणिभिरिव पूर्थ ते प्रचुरदीप्तिमत्वात् । तन्त्रोतो नाभिः__देशसे सुषुमणानाडीमध्यगते पनाकारे चक्रभेदे । मणिबन्ध पु. भविध्यतेऽत्र बन्ध-धज् । प्रकोप पाण्योर्मध्यस्थे कर.. पन्थौ, संन्धवलपणाकरे पर्वतभेदे च । . . मणिभूमि स्त्री० ६० । मणौनामाकरे ।
मण्डपे । मणिमण्डप पु० : मणिमयः मणिप्रचुरः मण्डपः । मगि खचिते मणिमन्य पु० मशिमध्यने मिःमार्यतेऽस्मात् मन्थ-अपादाने घञ् ।
पर्वतमे दे | स कारणत्व नास्त्यस्य अञ्च । सैन्धवलवणे तस्य मणिबन्ध
( भन्य) सिन्ध देशान्तिकस्थपर्वतजातत्वात् । मणिमाला स्त्री० ६.० । मणोना मालेव | हारभेदे दन्त क्षतविशेषे, दीप्तौ, बच्याच..
पुल। मणिराग न० मरिय रागो वऽस्य | हिङ्गले । ३त. | मणिवर्ण मणिवीज पु० मणय व बीजान्यस्य । दाडिमे । मणिसर पु० मणीन् सरति कारणले न गच्छति सू-अच् । मणिख
चिते हारभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८३३ ]
मण्ड पु.न. मन-हु तस्य नेत्त्वम् | सावानामपरसे, (माड) सारे,
पिच्छे च | आमलक्यां, सुरावाञ्च स्त्री० । दधिमण्डे (मात्) न०
एरण्डो , शाकम दे, भषायां च पु० । मण्ड । पु० मडि- एषु ल । पिटकमे दे।.. [याम् न । मण्ड । पु. मण्डयति मडिल्य बलकारक-भाव ल्यर । भाषामण्डप १० १० मडि-ध मराई भषां पाति रक्षति पा-क मेडि-क
पन् वा । जनविश्रामस्थाने, देवादिग्टहे च । यथा चण्डीमण्डप विष्ण मण्डपरत्यादि । मण्डपानकलीर वि. । निमाव्यां (भूक
शिम्बोभ है) स्त्री०। मण्डल न• मडि-कलच । चक्राकारेण वेष्टमे, यथा सूयमण्डलभ
मण्डलम् चत: शतयोजनमिते-देशोंदे, मण्डलाकारेण विहिते पदार्थ, द्वादशपचक्रे, गोले, समूहे "अमण्डलमण्डल मिति धोपदेवः चक्र, “मसडलाकारपादाख्यं मण्डल स्थानमीरित"मि न्य त धन्विनां स्थान दे, मण्डल सर्वतोवृत्ति"रित्यु के सैन्य, ब्यूहमे दे, कश्चिमरेशासनिवेशेवरत्रित पदार्थ व यथा यामण्डल सर्वतोभद्रमण्डल मित्यादि । विश्व वि खियां गौ० कोष् । मा गण्डदूर्वायाञ्च कुकरे सर्पभेदे च ९० । ततः खार्थेकन् ।
बिम्ब, बुलभ दे, यादर्भ मण्डलाकरे, व्यू हे कुक्क रे च पु० । मण्डलनृत्य न० मण्डलाकारेण नृत्यम् । चक्राकारेण परिभ्रमणको नये । ....
. . मण्डल पत्रिका स्त्री मण्डलाकार पत्रमयाः । रक्तपुनर्गाकायाम् । मण्डलाधीश पु० मण्डल देशविशेषस्थाधीमः । महलेवरे चतः
शतयोजनमितदेशाधिपे । मण्ड लम् पु० भण्डलं कुण्ड्लनमस्त्यस्य पनि । सर्प, पिडाले वटवृक्षे च। मण्डित लि० बडिक । भू पिते । मण्डू क पु० मण्डयति वर्षासमयम् मडि-अक मेके, शोषके, ।
बश्वभेदे च । मण्ड कपणे पु० भण्ड क इस पर्वमस्य । श्योनाके, गोण च ।
For Private And Personal Use Only
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८३४ ]
मनिहायां ली• टाप जीप वा । प्राय (पामनहाटि) घोष
विभेदे (युलकड़ी) च स्त्री० कीम् । मण्ड को खो. मण्डल पनमल्यस्य अच् गौरा० कीम् । मलि.
हावाम् बादिग्बभनाया, हामायाम, बोधिमहे, प्रगसमाथि. ... कार्या, म काकोपिति सी० की । मारमा अडिचर । लोहमरे।
(कानिमा) मजोदक न. पारमोदकम् । भानपताल चूर्षभित्रितमले मत लि• मन- समाते, निते, जाते, अर्चिते च | भावे ।
सन्मती, अभिप्राये, जाने, अळयाच्च न० । मत १० माद्यति अनेन मद-चच दस्यत। मेघे, सुनिभेदे च । मतङ्गज० मतकात पातः जन-। मजे । मालिका सो• मवं मतिमवति भवति खुल् ४. प्रशते अव्य - पत्रोग्यमित्य के।
[चाक दे च । मति सी. पग-भागे गिन् । गाने, काया, तौ च । किच् । मतिदासी कति यति दो क । चोतिमतील तायाम् । (शिखंडी) । मतिमम पु० मतेनः पयपाविषयवन पमयम् । बुद्धिवंश
भान्तौ। मतिविभम • पति बुद्धि विषमयति नि+म-णिच् अम् ।
उन्नादरोगे, मरक पु• मद-लिप साफ कन् । मत्कु (कारपोका) गमेदन कन् ।
मसम्बन्धिनि “नेतनातं मस्कृमि ति भाष्टिः ।। मत्कुण • मद-किम् कुपवति कुण-पत्र कर्म । कीट दे (श
रपोका)। मत्कुणारि पु० देत. । (विधि) भावा तामण हि तख नाव: मत्त पु० मद-क | दुर्महे गजे । हीये, नदइने, टेन नि । मक्तकाशिसिनी स्त्री भनेर श्रीव कायते कसति गति का
णिनि ४० हवः । उत्तमयोप्रिति, स्त्रीमान छ । मतमयूर पु० मत्तो मयूरो यमात् । मेधे, छन्दोभे दे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ८३५
मतवार पु० कर्म० । मच तिमि । मतं वारयति तृ-विच्ल्यु ।
प्रासावरगहन । (धारेजा)। म तालम्ब ४० मत्त रालम्बाले श्रा+वनि-प। (बारेशा) माया
दवरण्डे । मत्र गुप्तभाषण सु. बा. सक० सेट् इदित् । मन्मयते बममन्चत । मसार पु० भद-पर। अन्य शुभईघे, परसम्पत्त्यसह ने, क्रोधे च -त
इति, कपणे लि• । मक्षिकार्या स्त्री०। [मत्सी । मस्य पु० मद-सन् । नमनन्तमे दे (माज) जातो सिवां सीम् । मास्यकवि का स्त्रो० मत्सरानां करण्डिकेवामारः। (सालु) मत्यारक्षणाधारे पान दे ।
[अब पल्याच । मास्यगन्धा स्त्री० महासव गन्धोऽथा | व्यासमातरि, सत्यवत्याम, मत्स्यण्डी खो० भन्दं स्पन्दते अच् पृ० । खण्ड विकारे (मिनि)
खार्थे कन् । कान। मत्स्यधानी स्त्री० मत्या पीवन इस भास्थ द डीम् । मबयरत.
साधारे ( साखुर) पाबमे । [खाम् (कटको) मत्स्यपित्ता पु० महास्य पित्तमित्र रोकायाः अन् । कटरोहिमत्स्यरत पु० मत्सन रजति रन्ज-कर्तरि संजाल पम् । (माक
राजा) पशि दे लिभ वनविदितो हा मत्यारा न्यु इटः । म.स्यराज पु. ६त | रोहितममा । . मत्स्य विधा बी० विद-मामे मन्योमाधारको विचो यवा तत्य.
शिलात् । कटु क्यान् ।। मत्स्यवेधन न. भगोविधतेऽनेन विध-साए । वडियो सीपमाफि
होम् । अनुमतिथि (पानकौड़ि) पु. । मत्स्यावी . मन्यसाचीव प्रमखाः। ब्राह्मयां (कामनहादि) को
मलतायां, गणदूर्यायां, हिबमोचिकायाञ्च । मत्स्याङ्गी स्त्री० मत्ााव नत्मिचभिवाङ्ग निकलात् यथा । हिलमोविकायाम् |
[पिपल्याम् । मत्स्यादनी स्त्री० मत्स्यवाद्यते आखाद्यते अद-क्रमण ल्युट् । जल •
For Private And Personal Use Only
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ८३६ ]
मत्स्योदरी खो. मत्मागन्धयुनामुदरममाः । व्यासमातरि, ममग___ धायां, काशीस्थे तीर्थभेदे च
[मथ: माथः । मथ विलोडने भ्वा०पर सर पेट । मयते अमचीत् ज्वला वा प., मथ बघे सक० क कन्या०पर० सेट् इदित् । मन्यति । धमन्योत मथन म० मथ-स्य ट । ब, , विलोड़ने च । 'जीरोदमथनोगत ति पुराणम् । .
कारिका । मथन पु० मध्यते :ग्निचयनार्थमनौ मथ-कमणि ल्य.ट । गणि मथिा न० मथक । निजलतक। पीड़िते, हते च त्रि। मथुरा स्त्री० मथ-उरच् । स्वनामख्यातायां नगर्यान् । मह हर्ष दि० पर० अ० सेट शमा० । माद्यति अमदत् अमादोत्
अमदीत् । मिठायामनिट पुषादिरयं तेन यमददित्य वेति पाणिभीयाः | घटा• मदयति।
[घटा० मदयति । मद गई दैन्य च वा. पर० कक० सेट् । मदति अमादीत्-श्रमदोत् मद तर्पणे चु० सक० सेट् । मादयते । अभीमदत । . मह जाय, वने मदे च । श्रामोदे स्तुतौ दीप्तौ यथायथं अशासक
च वा. अात्मदित् । मन्दते अमन्दिर । मद पु. .मद अच् । हलिगण्डजले, आमोदे गर्ने रेतसि, गमदे,
मत्ततायाम्, दे, कल्याणकरे वस्तुनि च । मदकट पु० मदेन कटति कट-अन् । पण्ड (बाड़) मदोत्कटे त्रि० । मद कल पु० मटेन कलति कल अच् । मतहस्तिमि-मदोत्कटे अव्य
नशब्दकारिणि च त्रि.. . [स्त्री. टाम् । मदगग्ध पु० सदस्य हसिदामस्येव गन्धस्य । सप्तच्छदवच मदिरायां मदनी स्त्री मदं मदिराजा मत्तता इन्ति-हम ट डीम् | पूतिकायाम् । मदन पु. माद्यत्यनेम मद-करो युट् । कामदे, हरायां स्त्री.
__ डीम्। मदनक पु० भदयनि मद-णिच्-ल्यु र स्वार्थे कन् । दमनकटचे । मदनचतुई शो ख.. मदनस्य तप मनार्था चतुर्दशी । चैत्र
राल तुर्दश्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८३७ ]
मदनत्रयोदशी स्त्री मदनमोपासमार्था त्रयोदशी। चैत्र शुक्लनयो___ दण्याम् । मदन तिथ्यादयोग्यत्र । मदनमोहन • मदनमपि मोइयति मुह-णिच् ल्यु । त्रीकणे ।
मदनसदन न० स० । स्त्रीचिनभदे । ज्योतिषोत. लग्नावधिक .. सप्तमे स्थाने च ।
.. . दशाभेदे । मदनावस्था स्त्री. मदनकृतावस्था | कामिना स्मरखते उन्मादादौ मदनी स्त्रो० माद्यय नया मद-ख्य ट । सरायाम, मगनाभौ, अति. " सनके । मदभचिनी स्त्री. मदं भमति मन्ज-णिनि । शंतमूल्याम् । मयन्ती सी. मद बिन्-झन् गौ• ही । वनमालिकावाम्
( काठमल्लिका ) स्वार्थ कन् इव: । तल धार्थे । मदयित्न, पु० मद णिच-पाच । कामदेवे, मेधे, गौण्डिके, च । " मद्य म• । भाटके त्रि. । मदतार पु. मदं पारवति गमयति सणिच-बाण उप० । ढलने । महाव्य पु• भदेन मदकारणेन ( ताडि ) रसेनाबः । ताल ।
रतझियाम् स्त्री० । मदालापिन् १० मटेनाल पति बा+लप-णिनि | कोकिले । मदिरा स्त्री. मद-किरन् । 'मानी पानसं द्राक्षं खार ताल
मैन्यम् । मैरेयं ।क्षिकं टाई मधक नारिकेलजम् । मुख्यमन्त्रविकारोश्यं मद्यान हादय वि"त्य के द्यामान्ये , मत्तमलने
च । रकखदिरे १० । मोत्कट पु० भदेन दानवारिणा एकटः उदृतः । मत्तगजे । मदिरायां
स्त्री० । मदोडले कि मदोदन पु० मदेन उदयः उपः । मत्त मदोदयाः ककुन त
रघु: । ना| स्त्री० । मदोवत वि. मदेन उदतः । मतं ।
[ पक्षिमे दे । मद् ए. मस्ज-उ-पृ. धातोर्मदादेश: गुक्च । ( पानिकौडि ) मह र पु० मद-उरच गुरु च । (मःगुर) मत्सादे खार्थे कन् वलय।
For Private And Personal Use Only
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८३८३
मध० मायायमेन करणे यत् । मदिरागद माध्वीकादिहादा
विधे मादकद्रव्ये । [ धातकीवी (धारफेस)| . मद्यबासिनी स्त्री० मधखेव वासों गन्धीविद्यतेसा रनि । मद्यवीज दत. किवादी ( वाकच ) मधे कारणे पदार्पजाते । मद्य मन्धान न. मद्याय मद्योत्पादनाय सन्धामम् अभिषयः । __मधोत्पादनब्यापार। मधम्मोद पु. मद्यस्व ग्रामोदः गन्धोऽसबकुल। मद पु• मद रक् । विराटपाण्धयोर्मध्ये पूर्व दक्षत्राभिवच । मद्रदेश:
समास्यात इत्य को देशे, ह, माले। मनु न० मन-ड नख धः । मद्य, गिज गज पडूढ ! मधु या
पिनाम्यहमति परणी । बौद्र, मधु बाती परतायते" रति अधुहनम् इष्परसे 'मधु हिरेफर कुटनकपाल रति कुमारी | जले मधुररसे च । 'मधु शरन्ति सिन्धव" ति मधु माम्। विष्ण वर्षमात देव । विष्णमोड तासरी मथ कैरभावित पुरा बॉम्बीनस्था भरि दैत्य दे वसन्तती, वे मासि, (मोल) वृक्षभदे, अशोकटो, यष्टिमधौ च पु• । प्रोपिना भाभकर्मणि
म. । जीवन्त्यां स्त्री० । खार्थे कन् । यतिमधौ, लपि च न । मधुकर पु. मधुनि करोति सजिन्य निष्पादयति ल-अच् । धमरे,
तयोप्रिति सो जीप । कामिनने, मराजे च पु० । मधु
नादादयोऽपि र मरे। मधुकर्कटी स्त्री• मधुः मधुरा कर्कटी । जम्बीरभदे, मिटस रिका.
वाच.। साथै कन इवः टाम् । बीजपूरे । मधुका स्त्री. मध्विय इवाथै कन् । यष्टिमधौ, मधुपी है। मधुकोष मध्यर्थं मनः कोप: । ( मौरा) मधिकामते कोषाकारें
पदार्थ । मधुक्षीर पु० मधु मधुरं चीरमस्य । । मधुखजुरौ स्त्री० मधुर्मधुरा बसे । अतिमिष्टरीभेदे । स्वार्थे । . कन् । तले।।
For Private And Personal Use Only
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८ ]
मधुज न० मधुनो जायते जन- ड | सिक्के ( मोम ) | मधुदैन्य मेदोजातायां भोखो० ।
मधुजम्वर ० मधुर्मधुरः जम्बीरः । श्रनिमिष्टलम्बीरे | (कमलो) | मधुजित् पु० मधुनाब जितान् जि-भ ूते किए। किसौ म धिषपुलि
मष्टतृण न० कर्म० । इतौ । पुंख्तमपि ।
[ मधुकम
मधुष्टतसितानां लये
मधुत्रय म० मधूनां मधुराणाम् त्वयम् । मधुदूत पु० मधोर्धसन्तस्य दूत इवाग्रसरतालु | ब्रान्त्रदृच्च े । पाटलायां स्त्री० ङीप् ।
मधुद्रम पु० मधुरो द्रवोऽस्य । रकथियौ ।
मधुद्रम पु० मध्वयं मद्यार्थ द्रुमः ( मौल ) दृचभ दे, तत्प ुष्प हि पौष्णमधुश्वम्भवः |
[ विकारादौ । मधुधूलि खो० मधुर्मधुरा धूलिरिय । खण्ड (खांड) गुड़मधुधेनु स्त्री दानायें कलितायां सघुप्रतिद्रव्यक्तधेनौ ।
O
•
मधुप १० मधु पिवति पाक । भ्रमरे । मधुपायिनि बि० । 'प्रार सरकारमहो
।
न० |
For Private And Personal Use Only
म ुपर्क म० पृच-त्रम् मधुनः घर्को योगो यत्र । मधुयुते कांस्यपात्त्रस्ये कांस्यपालान्तरेणावृते दक्षि 'दधिमर्पिल चौद्र सिता चय पञ्चभिः मोच्यते मधुपर्क" इत्युक्ते दध्यादिव्यपके च । मधुपर्णी स्त्रो० मधु द्रव हितकर पर्णं यखाः | गुडूच्यां गाया, क्रीलीदृच े, वराहक्रान्तायाम्, मधुवीजपूरे च | मधुपालिका स्त्री० मभूमि पालयति पाल-पव लु । ग्राम्भार्याम् । मधुपौलु ४० कर्म । मधुरपोखौ |
मधुपुरी स्त्री० मधोत्वस पुडी | मथुरायाम् |
मधुपुष्य पु० मधुप्रचुरं पुष्पं यस्य । मधुद्रुमे, (मौड़ ) शिरीषटूल",
अशोकष्टच े, वकुलथे च । दन्तोय, नागदन्तीयच च स्त्री० दाम् । मधुप्रिय पु० मधु मधुरं प्रियं यस्य । बलरामे । मधुद्रव मियः । भ ूमि ल ूटथे ।
[ टापु +
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६८४.1 मधुफल ७० मधुर फलं यस्य । मधुनारिकेले । मधुसज रिकायों स्त्री० मधुबडला स्त्री. मधु बहुलं यल । माधवीलतायाम् । मधुमक्षिका स्त्री. मधुसञ्चायिका मक्षिका ( मौमाधि ) परघायाम् ।
मजन पु० मधुरं मन मारोऽख बासोटकराई। मधुमत् वि. मधुर्मधुररसोऽस्त्वस्य मतप । माधुष बात 'मधुमत
पार्थिवं रज" इति मधुसकम् । नदीभ दे, योगशास्त्र प्रसिद्ध योगिनां चित्तवृत्तिभ दे, वैदिको 'मधु वाता" इत्यादौ -
ल, तन्त्रोक्ने देवी नायिकाभेदे च स्वी० डीप । मधुमर्कटौ स्त्री. मधुजाता मर्कटी शाक० 1 ( सिताखण्ड ) मधु___ जाते खण्डे । [ मालत्याम् | खार्थे कन् । तवेष । मधुमल्लि (लो) स्त्री० मन्न-इन् वा डीप मधुप्रधाना मलिः (सी) मधुमूल म० मधुर मूलम् । ( मौत्रालु ) बालुभदे । [ वा डीम् । मधुष्टि स्लो• मधुरा यष्टिः काण्डम् । इयो । यष्टिमधी स्त्री० मधुयष्टिका स्त्री० अधुरा टिरिय स्वार्थ कन् । यष्टिमधौ । मधुर पु० मधु माधुर्य राति रा-क, अत्यर्थ र वा । गुडादिस्थे मिष्ट -
रमे, माधुर्य रस-ति, इक्षादौ, मनोहरे, 'मधुरयामधुबोधिनमाधीति माधः प्रिये च वि• । रक्तशियौ, राजाने, रन जौ, गुड़, शालौ, जीरके च पु. । वङ्ग, सीसे च न० स्वार्थ कन् । नीरके शतपुष्पा यष्टिमधौ, काकोल्या, शतावा वृहज्जीबन्यां,मधुकर्कटिकायां मधूल्यां, मेदायां पाशङ्कशाके ( मौरी)
मिध्याञ्च स्त्री. । खर्थि कन् अत इत्वम्। मिश्याम् स्त्री०। मधुरजम्बौर • कर्म । ( कमलालेषु ) जम्बीरभेदे । मधुरत्वच पु० मधुरा त्वचा यस्य । धवटच । मधुरफल ० मधुर फलमस्य । राजबदरे । मधुरवल्लो स्त्री० कर्म० । मधुवीजपूरे, जम्बीरभेदे च । मधुरस पु० मधुन इव रसो यस्य । चो, जसे च । मायां, द्राचा
यां, दुन्धि कायां, गाम्भार्थ्याञ्च स्ती । मधुरस्रव स्त्री० मधुरं सवति सुअच् । पिण्डस्वर्थ्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८४१ ।
मधुराम्लक पु० कर्मः । बाम्रातके । मधुलग्न पु० मधुर्मधुररसो खग्नो यत । रक्तयोभाञ्जने ) मधुलिका ती मधु माधुये लिटनि गाहते लिटक पृ० । राज___कायाँ ( राइसा )।
[ मधुले होत्यस्यत्र । मधुलिह पु. मधु लेठि श्राखादयति लिह-किप । भमरे पिनि । मधुवन न• मधुदैत्याधिष्ठितं वनम् । मथुराचलस्थे बनभेदे किष्किन्धा. स्थे मधुप्रचुरे वनभेदे च ।
। मधुवल्लो स्त्री० मधुप्रधाना वल्ली । यष्टिमधौ। मधुवार पु० मधुनो मद्यस्य वारः क्रमः । पुन:पुनर्मद्यपानक्रमे । मधुवीज पु• मधु मधुरं वीज यस्य । दाडिमे । मधुवौजपूर पु० कर्म० ( लेवुभेदे ) मधुकर्कटिकायाम् । मधुव्रत पु० मधु तत्सञ्चयो व्रतं सततानुशीलनं यस्य । भमरे । मधुशाख पु० मधुर्मधुरा शाखाऽस्य । ( मौल ) वृक्ष' । मधुशिन पु० मधः मधुरः शियः। रतशोभाजनले । मधुशेष पु० न० मधुनः श्रेषः उछिष्टम् । सिक्के ( मोम ) । मधुश्रेणी स्ती० मधुनः श्रेणीव । मायाम् । मधुश्वाता सी० मधुन ब अमित्य मात् वस-कपादाने घञ् । जीव
तीय । मष्ठौल पु० मधु टोले गर्भऽस । ( मौज ) गुडपुश्मने। मधुमख पु. मधोवसन्तस्य सखा सहचर अच् स०। कामदेवे । मधु
सारथ्यादयोऽप्यन । मधुसूदन पु० मधुं तमामासरं सदयति, मधु, जीवानां रभाराभकर्म,
ज्ञानदानेन दयति वा सूद-ल्यु । श्रीकृष्ण । 'भकानां कम्म णा
ञ्चैव सूदनान् मधुसूदन" इति निरुक्त : मधु माध्वीकं वृदयति भक्षयति । श्रमरे | मधुरव सूद्यते भच्यते ल्युट् डीम् । पालङ्गीशाके । मस्रव पु • मधूनि मद्यानि सन्त्य मात् च-अप् । ( भौल पूछे) मधुस्रवस् पु० मधु स्ववति कामात सु-असन् । । ( मौल ) वृक्षे ।
For Private And Personal Use Only
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ८४२ ]
मधुस्वर पु• मधुर्मधुरः खरोऽस्य । कोकिले । मधुर स्वरपति वि०॥ मधु छन् पु०मधुनामासरं कर्म फलं वा ज्ञानहारा हन्ति छन् किप | विष्णौ मधूक न० मह-कक इस्य य: । यष्टिमधौ । ( मौल ) पृच पु० । मच्छिष्ट म. मधुन उच्छिष्टमवशिष्टम् । ( मोम् ) सिक् थके मधूमि
___ समयल। मधूपघ्न पु० न० मधुदैत्यस्योपनमात्रयः । महरानगरे । मधूल पु• मधु लाति ला क पृ• । जलजगिरिजमधूकरक्षयोः ।
मधुर्कोश्याम अाच च स्त्री० गौरा० डीघ् । स्वार्थे कन् अत
इत्वम् टाम् । मूर्खायाम् । र.ध्य पु. मम-यक् नस्य धः । देहस्थाश्यक दे । (माजा ) "मध्येन
सा वेदिविन्नग्नमध्योति कुमारः | त्यादौ-मन्दत्वशीघ्रत्वभिन्न व्यापारभ दे, पूर्वापरसीमयोरन्तराले, परार्म संख्या तोऽर्वाचीनायां सङ्घयायां, सत्म ख्याते च । 'अन्त्यं मध्य पराई"मिति लीला ज्योतिधोक्न पहाण गतिभ दे खो० तहति पहे पु० । न्याय,
अन्तर्वनिनि च त्रि.। - मध्यगन्ध पु० मध्ये फलमध्ये गन्धो यस्य | श्राक्ष । [यार्थे । मध्यतस् अव्य० मध्य+नसिल । प्रयमापञ्चमीसप्तम्यर्थ हत्त मध्यशब्दमध्यदेश पु० कर्म० । “हिमहिन्ध्ययोर्मध्य यत् प्राग्विनशनादपि ।
प्रत्यगेव प्रयागाच्च मध्यदेशः प्रकीति " इत्युक्त देशभेदे । मध्यन्दिन म० मध्य दिनस्य अलुक समा० । मध्यात्र । मध्यपदलोपिन् पु० मध्यपदस्य लोपोऽस्यस्य इनि । व्याकरण प्रमिञ
शाकपार्धिवादिके सभासभे दे। मध्यम नि० मध्य भवः म | मध्यभवे । सप्तखरमध्ये क्रौञ्वस्वरतुल्ये मञ्चमें खरे पु० ।
[ वत्तित्वात् । मध्यमपाण्डव पु० कर्म । अर्जुने तस्य पूर्वापरयोई योहयोर्मध्यमध्यमवक पु. कर्म । “मध्यमस्तु वषीयल" इन्य त' मध्यमे
दामे कृषीवलादौ । मध्यमलोक पु० कर्म० । पृथिव्याम् तस्याः पातालखर्गलोकयोमध्य
For Private And Personal Use Only
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८४३ ]
वर्तित्वात् “मध्यमलोकपाल" इति रघु: मध्यलोकोऽप्यन । मध्यमसंग्रह पु. कर्म | "प्रेषण गन्धमाल्यानां धूपभूषण याससाम् ।
प्रलोभनञ्चानपानमध्यमः संगहोमत रत्यक मध्यमे स्त्रीसं यह
रूपे विवादभेदे । मध्यमसाहस कर्म० “वासः पवनपामानां म्टहोपकरणस्य च । एते.
नैव प्रकारेण मध्यमं साहसं मत मित्य न परकीयवस्वादेर्भङ्गाहेपादिरूपे बलकरणककर्मरूपे माहमभेदे "पणानां ते साई प्रथमः साहसः मतः । मध्यमः पञ्च विजेय इयुक्त पञ्चपणा
मके दण्डभेदे पु.। मध्यमा स्त्री० मध्य+म । टरजखायो नार्थाम, नजन्यनामियों रन्तःस्थायामङ्गो, पमादीनी कणिकायाम् हृदयोत्पबासु बैख
ऑदिधु मध्ये वाणीभ दे नायिकाभेदे च । मध्यमाहरण न० वीजगणितप्रसिद्धे अव्यमानज्ञापके गणनाभेदे । मध्यरात्र पु०मध्यराये एकदेशि स० अच् ममा । निशीथे अर्द्धरात्र। मध्यवर्तिन् वि०मध्ये वर्तते इत-णिनि । वादिप्रतिवादिनोरन्धयोर्क ___ पक्ष प्रतिपक्ष योर्वाक्यादिविषयविमर्शपूर्वकं नवनिर्णायके, स्वार्थी -
विरोधेन परार्थसम्पादके, कार्य सम्पादो च मध्यस्थे । म यस्थ पु० मध्य तिष्ठति स्था-क । मध्यतिनि, उदाधीनेच ।
"माध्यस्थमिष्टेऽप्य बलम्बतेंऽ” इति कुमारः। मध्या स्त्री स्त्रियां टाप् । लावरपादके छन्दोमैदे नायिकाभेदे
मध्यमाङ्गलो च। मध्याह्न १० मध्य मनः एक० स• टच् समा० अनादेशः । त्रिधा
विभक्कदिनस्य द्वितीये भागे, "प्रातः कालो मुहत स्त्रीन् सं गवलाबदेव तु । मध्यानस्विसाहत या दित्य के पञ्चधाविभनदिनख सृतीये भागे, ।
[तलव । मवालुक पु• मधुर्मधुर अालः । (मौ शालु) मूलभेदे । तत: कन् । मचा नव पु० मधुना पुष्परसेन बत आसत्रः । (मौल) मधुदुमपुत्र• नाते मद्ये ।
For Private And Personal Use Only
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८४४]
मन पूजायां सक०गबै अक०वा पर मेट् । मनति । बमानीत् अमनीत् मन गर्च अक• चु• श्रा० सेट । मानयते अमीममत । मन बोधे तना० आ सक० सेट् । मनुते अममिष्ट । मन बोध दि० प्रा० सक० अनिट् । मन्यते । अमस्त । मन तो अद० चु० उ०सक० सेट् । मनयति ते श्रममनत् त । .मन पु० मन-छाच् । जटामांस्याम् । मन शिला स्त्री० मन: गन्दवाच्या थिणा ! (महल) रक्तवर्णे उप., भातम दे “मनःशिलादिच्छरिता निषेदुरि ति कुमारः । ४० वा
तुख पुस्वमपि । “टर्मन: शिलगुरविदार्थमाणे"ति । ममस् न० मन्यतेऽनेन मन-बसि । पर्वेन्द्रिय प्रवर्तके अन्तरिन्द्रिये, . तच्च वेदान्तमते मकाल्पविकल्पासकहत्तिमदन्नः करणं रुखदुःखाद्या
धारः "कामः संकल्लोविचिकित्सा प्रवाऽत्रा तिरितिहीं रित्यतत् सर्वमनएवेति ऋते. न्यायमते नउन्नानसाधन मिति भेदः ।
मन: चिलायाश्च । मनसा स्ली० मनम मन सनि सो-क। बासीकस्य हुने गरि
__वाकिभगिन्याम् जरत्कारुपल्यांम् । मनसादेवौ स्त्री० मनसा दीव्यति दिवः करणस्य कर्म वात् कर्मोपद___ त्वेन अण डीप अलकम । मनसाशब्दार्थे । मनसिज पु० मनसि जायते जन-उ सप्तम्या वा अनुक् । कामदेवे । - लकि । मनोजोऽप्यत्र । एवं चित्तजातादयोऽप्यन । मनसिश य पु० भनसि येते अन् वा अलुक् । कामदेवे । मनस्कार पु० क-वम् मनसः कारोव्यापारमे दः । चित्तस्य सुख
तत्परत्वे । मनस्ताप पु० मनसस्तापः अनुतापः । अनुतापे, मनःपीड़ायाञ्च । ममखिन् वि. प्रशस्त मनोऽस्यस्थ विनि । प्रशसममस्ते । स्त्रियां
डीए । “मनखिनीनां प्रतिपत्तिरीडशी ति कुमारः । मनाक अय० भन-पाकि । रेषद, मन्द च “कहनाक्रान्नमना
मनागभ दि ति नैषधम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८४५]
मनाकर २० मम्भक करोति क-अच् । मल्लिकागन्धयुके अधुरुमे दे !
करे लि। मनानी रखी: मनोः पत्नी वा डी. औच । मनोः पत्याम् । मनित लि. पा. मन-ल। ज्ञाते ।। मनीषा बी०रष-कामनस रेषा शक० । बौ।
' मनीषिन् ४० मनीषा अस्यस पनि । पण्डिते । बुलियुक्त लि० । मनु स्त्री० मन-उ । एक्कायाम् (पिडिङ्गयाक) मडपत्याच । प्रजा . पतिभ दे, धर्मा शास्त्रकर्तरि खायन वे अनि दे च पु• I : - मनुज पु० मनो। स्वायम् वात् जायते नन-| मनुष्ये खियां जातो डीप ।
जी । मनुष्य १० ममोरपन्च यत् छक्क मानके जानिदे। खियां जानौ मनुष्यधमन् पु० मनुष्यसेव धो यस नरबाइमलात अनिच्छ समा०। कुवेरे । . ...
गिलायाम् । मनोगुणा सी० मनमा मन: शब्दम तन्दबाच्यत्वात् सुप्ता । मनः ममोजा लि. ज अच् मनो नय वेगवत् नमनाय यझिन् । पिट
ये। मम व नको यम । अतिवेगवनि त्रि। अग्नि जिलामा सी० । ... .... - [वृक्ष । मनोजद्धि पु० मनोजस्य कामस्य विर्यमात् ५५० | कामद्धिमनोज्ञ लि• मनो जानाति ज्ञापयति बोधनाय प्रबपीकरोति अन्तर्भू
तण्यर्थ धा-क । मनोहरे । मनः . शिखायो, बन्धाकर्कोच्या, 'कटयां, जीरके, मदिरायाश्च स्त्री० ।। मनोमव १०, मनसि भवति भू-अच् । कामदेवे मनोजमनोभूम
भसयोऽप्यन । .. . [कत्वात् | छायाम् । मनोरथ पु० मनएष रथोऽल, मनमो रथाय वा दृष्यमाण प्रापमनोरम वि० मनोरमयति रम-णिच-अच् उप० । मनोहरे । गो
रोचनायां स्त्री०।मनोहत लि० मनो हतं यस्य । प्रतिहते, प्रतिवद्धध। . मनोहर वि. मनो हरनि स्वदर्शनाय ह-अच् । रुचिरे । कुन्दराचे
For Private And Personal Use Only
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८४६ ] पु० । जात्यां, वर्षयूथ्यां च स्त्री० । वर्षे १० । णिनि । मनो
हारोति मनोहरे । मनोखा स्वी० मनः मन्द नाहयते के-घोर्थे क । ममः शिखायाम् । मन्ज भाजने सक ध्वनौ अक ०या०पर० सेट । मन्नति श्रमजीत् । मत्तु पु. मन-हावट च । अपराध, मनुष, प्रजामतौ च । मन्त्र पु० मत्रि-अन् । गुप्तभाष, रहसि कर्तव्यावधारणार्थमुक्तौ ... देवादीनां साधना) तन्नाद्युके शभेदे, वेदविभागभेदे च । मन्त्रजित पु० भन्मएव जिहा बाखादनसाधनं यस्य । अग्नौ, मन्त्रण
दत्तहविरासादकावासस तथात्वम् । मन्नदार पु• दा-टच ६० | गुरौ । मन्त्रिन पु० मन्त्रयते गिनि । धौसचिवे येन सह रहसि कर्तव्यम
वसीयते सचिन अमान्य। मन्थ लेथे पक० विलोड़ने सक• वापर० सेट् । मन्थति अमन्धीत् । मन्य क्यिोडे क्य, पर• हिक० पेट् । मघाति घमन्वीत् । मन्थ पु० मन्य-करणे पञ् । मन्थनकरहे । “मभिः सर्मिषाभ्यक्त :
शीतवारिपरिमतः । नात्यको मातिमान्द्रव मन्य भिधीयते" इत्य के मेयभे दे, सूर्ये, अर्कवृक्ष, नेबमले, किरण च । भावे
अञ् । बालोडनादौ । मन्यज म. मन्यात् दधिमन्धनात जायते अम-ड । नवनीते । मन्यन पु० मयतेऽनेन करणे पद । मन्यानदहे। मन्थर न० मन्य-करप । कुसम्भवाम् । कोषे, फळे, बाये मन्यान
दण्डे च पु० वक्र, नीचे, बड़े, मन्दे च लि. | "मदर्थमन्देश
मणालमन्थर" इति +० । बकैयाः दायां स्त्री०। रपर्वते । मत्यशैल पु० ६० । समुद्रमन्चनाय मन्वनदण्डरूपेण कल्पिते मन्दमन्थान पु० मन्य-यानच् । मन्धन दण्ड, पारग् बधाचे च (मोन्दाड) मन्द लि. मदि-अच् । मई मदौ, अभाग्य, रोगिणि, अल्ले,
स्वतन्ले, खलेच । शनिपहे, हस्तिदे, यमे, प्रलये च पु० | न्योतिधोक्त रविसंक्रान्तिभेदे रही ।
For Private And Personal Use Only
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८४७ ]
मन्दग वि. मन्दं गच्छति गम-ड । मङगामिनि शनि, ज्ञानि, पुरुष, ____ वृष, हंस, गज, वरस्त्रिय रत्त्ये ते स्वभावान्मन्दगनयः । णिनि
मन्दगामीग्यष्यत्र नि० स्त्रियां छी । मन्दट पु• मन्दं टीकते टीक-ड | पारिभद्रच्छे । (पाल देमनदार) मन्दता स्त्री० मन्दस्य भावः तत् । बालसे, जाओ, मन्दभावे च ।
"उच्चरस्थति मन्दतामरसना"मिति चन्द्रालोकः । मन्दर पु० मदि-अरन् । समुद्रमन्याने पर्वतभेदे, मन्दारक्ष, वर्ग,
हारभेदे, दर्पणे च । बहले, मन्द लि० । मन्दाकिनी स्त्री० भन्दमकति अक-पिनि । स्वर्गगङ्गायाँ खर्गे मन्दा
किनी तथेति पुराणम् । मन्दा कान्ता स्त्री० सप्तदशाक्षरपादके छन्दोभे दे । मन्दाक्ष न० मन्दं सकुचितमचि यमात् प समा० । लज्जायाम् । मन्दाग्नि पुः मन्दः पचने बल्लयनिकः अग्निः अनलः स यमाहा )
देहस्से पाचनशक्रिकेऽनले सातौ रोगभेदे च । मन्दार पु० पदि-बारक । वनस्थ देवच दे, पारिभद्राक्ष । मन्दिर • मन्यतेऽत्र मदि-किरन् । टो, पुरे च । तस्स विलिङ्ग
त्वमित्य के । समुद्र जानुपवाड़ागे च पु. । मन्टुरा खी• मदि-उरच | अश्वशासायाम्, शयनीयकटे च । (मादुर) मन्दोदरी स्त्री० मयदानवकन्यायां रावणमहिष्याम् । मन्दोण न० मन्दमोषदुष्णम् । ईषदुष्ण सणे । नइति नि। मन्द्र पु० मदि-रक् । वाद्यमे दे, गम्भीरध्वनौ च । वर्शनाद्यच् त. इति लि।
[चिन्तायां, कपित्थवृशे च | मन्मथ • मननं मत् मन-किम् मथति अच् ६० । कन्द, काम: मन्मथालय पु० ६३० । सामने स्त्रीचि दे च ।। मन्या स्त्री० सेट-मन-क्यम् । ग्रीवाया: पचाशस्थायां गिरायाम् । मन्य पु० मन-युच् । शोके, दन्ये, तो क्रोधे, अहङ्कारे च । मन्वन्तर न० ममूनामन्तरमवकाशस्तदुपलक्षित कालो वा । स्वायम्भु
वादिमन नामधिकारे तदुपल चते काले च सत्ययुगमितवर्षाधिका
For Private And Personal Use Only
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८४.
एकसप्ततिचतुर्युगमिता ( २११४४८०.. ) एतभितवर्षास्तदवकाश
इति ज्ञाः । मन गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् । मभति अमनीत् । मम अव्य० मा-डम ।' अध्यर्थतः अस्मकस्थार्थे तेन ममत्वमिति । ममता स्त्री० मम भावः तत् । स्ने हे मदकारे मत्सम्बन्धे च । एवं मम
त्वमप्यत्र "तथापि ममतावः" इति “ममत्व ममरामस्य "ति च
चण्डी । मय गतौ भ्वा० प्रा० सक० सेट् । मयते अमथिष्ट । . मय पु० मय-अच् । उने अश्वतरे । दामयों दे च ।। मष्टक पु० मि+च मयं प्रक्षेपं स्तकते प्रतिबध्नाति स्तकअच् पृ.
षत्वम् । धनमुह । मयु पु० मि-उ । किन्नरे, मृगे । मयुष्टक पु० मिनोति मि-उ मयुः स्था कण स्थका कर्मः । ४० षत्वम् त्वम् वनमुझे ४० । मष्ठकोऽयल।
[याञ्च । मयूख पु० माङ-जख मयादेश। । विषि, किरण शिखायां शोभा मयूर पु० मी-अरन् । खनामख्याते खगर्भ दे । बाथै कन् । त
साञ्जने (तते) न० । अपामार्गे, मयूरशिखाटचे च पु० । मयूग्रौवक म० मयूरयोवेव बुन् । तस्ये (तते) । मयूरजङ्घ पु० मयूरस्य जव मूलमस्य । श्योनाकछे । मयूरतुस्थ न० म यूरदय तहण नुस्यम् | तुत्य (तते) । मयूरविदला स्त्री० मयूरैर्विदल्यते मयूर इव विशिष्टदलमस्या वा । . अम्बष्ठायाम् । (युद्ध) (श्राम रुल)। [मयूरचूड़ादयोऽन्यत्र । 'मयूरशिखा स्त्री. मयूरस्थव - शिखाऽस्याः । स्वमामख्याते जपमेदे मयूरिका स्त्री० मयूरो विद्यतेऽस्थाः तच्चन्द्र कतल्यदलत्वात् ठन् । : अम्बष्टायाम् (युए) (आमरुल)। मदक पु. म-बुन् । देविकभौतिकोपद्रवजन्य प्राणिनामकालमरण (मड़क) मारिभये ।
(पाना) । मरकत न० मरकं मारिभयं तरत्यनेन तृ-ड | हरिवणे मणिभेदे
For Private And Personal Use Only
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ८४८ 1
मरकतपत्त्री स्तो० मरकतमित्र हरिद्वर्ण पत्त्रमस्याः ङीप् । पाठा
याम् । ( निमुद्रा प )
मरा न०
म्रियतेऽनेन मृ-करण मुट् । वत्सनाभाख्य विषे । भावे ल्य ुट् । देहात्मनोविच्छेदरूपे प्रायवायोरुत्कृमणरूपे वा
व्याप रे ।
[ मुम् । मकरन्दे । मरन्द ५० मरं मरणं प्रति मराणां जीवनहेतुत्वात् दो-क पृ० म काली प्रो० मरो सरतकालिकं दुःखमित्राकति यात्यनेन मराको वृश्चिकः स द्रवालति पर्याप्नोति दुःखेदानाय काल - अच् गौ० ङोषू । वृचिकालौ (विछाति ) 1
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मराल पु० रू बालच् । राजहंसे, 'तत्वामराज्य मरालमराल के शीति नैषधम् । कव्जले, कारण्डवे, काश्वे, मेथे, खले, दाडिमीवने च | चिक्कणे वि० ।
मरि (रो) पु० च पृ० वा दीर्घः । स्वनामख्याते दृतौं | मरि (री) चपलक पु० मरिवत्र पत्त्रमस्य कम् | सरलहच । मरोचि पु० म्ह-ईचि । सप्तर्षिमध्ये ब्रह्मणो मानसें ज्येष्ठ पुत्र मुनि
भेदे, कृपणे च । किरणे पु०१० |
मरोचि का स्त्री० मरीचौ सूर्यकिरण कमिव जलमिव यत्र भ्रान्तौ । सूर्यकिरणे जलान्तौ मृगतृष्णायाम् |
[/ मरु पु० म उ । पर्व्वते, निर्ज्जलदेशे च कुरुवकट चे ( माडयार ) देश महज पु० मरुदेशे जायते जन-ड । नखीनामगभ्वद्रव्ये, निर्जल जाते वि० | मृगककथाम् स्तो
मरुत् पु० - उति । वायौ, देवे च । स्वार्थे प्रज्ञाद्यस् । भारतोऽध्यत्व । मरुवके, ग्रन्थिपर्खे च म० । पृक्कायां स्त्री० । पृ० दुखः । मरुतोऽपि वायौ ।
"
मरुत्कर पु० मरुतमपानवायु करोति - काच् । राजमाषे । मरुन्त पु० चन्द्रभ्य े न्टपभेदे । ततः संज्ञायां कन् । मरुवके । मरुत्पथ पु० ६ त० । श्राकाशे | मदद्दर्मादयोऽप्यत्र | मरुत्पाल पु० । मरुतो देवान् पालयति पाल का | इन्द्र े |
For Private And Personal Use Only
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५० ]
मरत्व पु० मरुत्पाल्य त्व नास्यस्य न पदत्वम मस्य यः इन्द्र। मरुत्सख पु० मरुतो वायो: सखा-टच । इन्द्र', यहौ, चित्रकलेच मरुदा दोल न• मरुतमान्दोलयत्य नेन करणे घञ् । व्यजने । मरदिष्ट पु० मरुतां देवानामिष्टः । गुग लो। मरुद्भवा स्त्री० मरुतो वायो भवति य ते भ-अच् । (तालमूली)
पे (खिराइ)। मरुद्रुम पु० मरोनिर्जलदेशस्य द्रुमस्तानातत्वात् । विटखदिरे । मरवाह पु० मरुत् वाह र यस्य धमे, वहौ च । मरु माला स्त्री० मरुतो मालेव । (पिडियाक) एक्कायाम् । मरुभू पु० त० मरुभूमियत्व (माड़ार) देशभ दे, कर्म । निजलभुवि मरु रुह पु० मरुभुवि निज लभूमौ रोहति रह-क । करवीरे । महव ए० मरु निर्जल देशं वाति कारणत्वेन वा-क । (मालदाना)
(मरुचः) वृक्षभेदे । स्वाथै कन् । तर, क्षभेदे, (मयना) खल्पपत्रतुलस्याम्, जम्बीरभेदे, पु प्रप्रधाने वृवभेदे, (मस्याफ,ल)
व्याघ्र, राहो, भयामके च । मरुभवा स्तो० मरौ सम्भवति अन् । जुदुरालभायाम् मरुस्थादयो ऽन्यत्र ।
[खदिरे च । मरूद्भवा स्ती• मरौ उद्भवति उद्+भू-अच् । कार्पास्या, क्षुद्रमर्क गतौ सौ. पर० स० सेट् । मर्कति कमीत् । मर्कट पु० मक-अटन् । पामरे । उर्णनाभे (माकड़सा) स्थावर विष
भेदे (हाडगिला) पनि मे दे च स्वार्थे कन् । तव । मर्कटतिन्दक पु० मर्कट प्रयविन्दु कः शाक• | कुपोलो । मर्कटपिपली स्ती० मर्कटप्रिया पिप्पली शाक० । अपामार्गे । मर्कटप्रिय पु० ६.० | क्षीरहने (खिकर) । मर्कटवासस् पु० ६.० । (माकड़माजाल) लूनासूतो। मटशीर्ष न० मकटस्य वानरस्य शौर्षमिव । हिङ्गले । मर्कटास्य मर्कटस्य वानरस्यास्यमिव रत्नत्वात् । साने तहति त्रि० । मर्कटी स्तोमर्कटोऽस्यस्याः स्निग्धत्वेन अच गौ० डीम् । अपामार्गे,
For Private And Personal Use Only
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५ ] अजमोदायाम, करञ्जभेदे (माकड़ाकरमचा) वानरयोघिति च । मटीजाल न० छन्दोमन्थोक्ने प्रस्तावे लघुगुरुस्थान विवेकज्ञानाय
चक्रभेदे । मर्कर पु० मर्क-अरच् । मृङ्गराजे (केशरिया) भाण्ड सुरङ्गायां,
बध्यायां - स्ति याञ्च ती. टाम् । मई ग्रहण चु० उभ० सक० सेट् । मर्चयति-ते अममर्चत-त । मत पु० मू-तन् । मनुष्य भूलोके च । तत्र भवः यत् । मयः ।
मनुष्य। मईन न० मृद-युट् । गात्रपादादिसंवाहने, चूर्ण ने च । मईल पु० मृद-धज मर्द लाति ला-क | वाद्यभेदे (मादल) । महित वि. धु० मृद-त । चूर्णिते पन्यिते च | मबै गतौ भ्वा०पर रुक सेट् । मति अमबीत् । मम्मच पु० मर्म जानाति ज्ञा-क | सत्वजे । मर्म विदादयोऽप्यन । मर्मन् न० कृ-मनिन् । जीवनस्थाने सन्धिस्थाने तात्पर्य च "अपि
धर्मागममर्मपारगैर"ति नैषधम । ममीर पु० मृ-अरन मुट च । वस्त्रपर्णामां शब्द (मड़मड़) इत्यव्या___शब्द । पीतदारुणि, हरिद्रायाञ्च ती गौ• डीए । मम्मस्य श् त्रि. मर्म प्राणस्थानं स्प.शति अश-किन् । अरुन्तदे __ मर्म पीडके ।
[ मर्मपीडके । मर्माविध, त्रि. मम मन्विस्थान विध्यति विध-किम् पूर्व दीर्घश्च । मा० अव्य. नियते-ऽवशिष्यतेऽत्र म-यत् । सीमायाम तीत्वम
पि ! कर्तरि यत् । मनुष्य पु० | "पेयो मर्या अपशसे' इति
के मन्त्रः मर्यामनुष्या इति सायनवेदभाष्यम् । मर्यादा ती मायां सीमायां दीयते दा-काच् पर्य्यादीयते वा
परि+या-दा-अ पृ० पस्य मः। न्याय्यपथस्थितौ, सीमायाम कूले च । मई पूर्ती भ्वा० पर• सक० सेट् । मति अमझेत् । मल तौ भ्वा० प्रा० अक० सेट् । मल ते अमलिष्ट । मल ए० एज्यते शोध्यते मृज-कल-टिलोपः । पामे, पुरीधे, लौहादीनां
For Private And Personal Use Only
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५२] किट्ट कलङ्क, मण्ड, रादौ, देहजाते, खेदल्लभादौ, कपर,
कपण, वातपित्तकफेषु च ।। मलन पु० मलं विष्ठां हन्ति रेचयति हम-क ! शाल्मलीकन्द किए ।
मल हास्यत्र । नागदमन्यां सी० डीम् । मलदूषित त्रि. ३त । मलिने 1 [तत्फलस्य रेचकत्वात् । मलद्राविन् पु० मलं द्रावयक्ति रेचयति हु-णिच् -अण। जयपाले मलपू ती० मलं मलस्थानं पुनाति पू-किम् । काकोडम्बरिकायाम् । मलभेदिनी सी० मलं भेदयति रेचयति मिद् णिच् । कटु कायाम् |
(कट की)। मलमास पु • मलो दुष्टोमासः । 'अमावस्याद्वयं यत्र रविसंक्रान्तिय
जितम् मलमासः स विज्ञेय' इत्य के रविसंक्रान्ति पुन्य राक्लप्रति
पदादिदर्यान्तरूपे चान्द्र मासे । मलय पु० मल-कयन् । दक्षिणस्थ पर्वतभेदे। यत्र चन्दनजन्म तत्पर्व
तान्निकस्थ देशभेदे, उपबने, नन्दनवने नयस दीपेषु मध्य द्वीपमेदे,
ऋषभदेवस्य पुत्रभेदे च । मलयज न० मलये पर्वते जायते जन-ड। चन्दने । मलयदेशजाते वायौ १० । तद्देशजाते लि
( तेश्रोडि)। मलया सी. मलयो देशोऽत्यस्याः कारणत्व न अन् । बितायां मलविनाशिनी स्ती मखं तहोषं विनाशयति वि-नश णिच्-णिनि।
शङ्कपुष्पयाम् । मलारि ५० मत्स्य कलकिट्टादेररिः । सर्वचारद्रव्ये । मलिन लि. मल+अस्य ये इमच् । मलयुक्त, दूषिते, कष्ण च इनि ।
मलीत्यप्यत्र, दोघे, टङ्कणे, ( सोहागा )। मलिनमुख पु० मलिनं मुखं यस्य । वङ्गी, तस्यादौ धमायमानत्वेन
कष्णत्वात् वानरे च । क्र रे, खले च नि मलिम्ल च पु० मली वैदिककमीमहत्व न दुष्टः मन् होचति गच्छति
म्न च-क | मलमासे, वायौ, अग्नौ, चौरे च । मलौमस त्रि. मल-ईम सच् । मलिने, लौहे, पुष्पकासीसे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५३ ]
मल्ल तौ भ्वा० प्रा० अ३.० सेट् । मल्लते मलिष्ट । मल्ल पु० मनं अच् । वायुयुवकारके नियोजरि, पात्रे, देशमे दे कपोले ची मल्लक पु० मलाते ध्रियतेऽत्र । दीपाधारे पात्र, नारिकेल फलजाते
पात्र च ( माला ) स्वनाम पुष्ये स्त्री० टाप अत इत्वम् । मलज न० मल्ल देशे जायते जन-ड । मरिचे। मल्ल भू स्त्री० मन क्रीडनस्य वायुइस्य योग्या म:स्थानम् देशभ दे । मलयु ६त० । बाहुयुद्ध।
. मल्लार पु० मल्ल इव ऋच्छति ऋ-अच् । रागभे दे रागिणीम दे मल्लिका
याञ्च स्त्री. डीम् । भल्लि ( ली ) ही० मल्ल-इन् वा-डीए । मल्लिकायाम संज्ञायां कन् । ____ कणवर्ण देहे बालोहितचञ्चचरणे हंसभ दे, मल्लिकाक्षोऽन्यत्र । मल्लिकापुय पु० मल्लिकाया इव पुष्पमस्य । कुटजरले करण वृक्ष
६० । मल्लिकाकुतुमे । मल्लियच न• मल्लिरिव पत्रमस्य । छलाके । मव बन्छ भ्वा० पर. सक० सैट । मवति अमवीत् अमावीत् । मञ्य बन्धे श्वा० घर० सक० सेट । मव्यति अमयीत् । [माशीत् । मश ध्वनौ अक० कोपे सक० भ्वा० पर० सेट् । मशति अमचीत्--- मशक पु० मश-वन् । कीटभेदे ( नशा )। मशकिन् पु• मशकोऽस्यस्य इनि । उदुम्बरवृक्ष। मशि ( सी ) स्त्री० मश (स ) इन् वा डीम् । ( काली ) पत्रलेखन--
द्रव्ये, नोखशेफालिकान्त च । मष बधे भ्वा० पर० सक सेट । मषति अमघोत् आमाषीत् । मस परिणामे परिमाण च दि० पर० अक० मेट । भस्थति धममत् ___अमसीत् अमासीत् । पुषादिरयं तेन अमसदित्य वैति पापिनीया मसन न० मस-ल्य । सोमराजोक्ष। मसरा स्त्री० मस अरच् । मनरे । मसिका ही मनीव दगार्थ कन् । नीलशे फलिफायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[ ८५४ ]
मसिजल न० मतिमिश्रित जलम् । ( काली ) लेखनद्रव्ये ।
मसिधान २० मसिधयतेऽत्राधारे ल्युट् । मस्याचारे ( दोखात
स्त्रीत्वमपि तत्र ङीप् |
मसिपण्य ५० मस्तिदुपलक्षितमचरमेत्र पण्य विक्रय यस्य । लेखनो[ लेखन्याम् ।
प्ररिव यस्याः ।
मस्तदारु मस्तिष्क
पजीविनि । नसिप्रसू स्त्री० मस्याः प्रस्तरिव । मस्याधारे । मसिः मसौना स्त्री० मस-ईनच् | तस्याम् ( तिथि ) |
मसु (रू) र पु० मस- उरच् ऊरच् वा । कलायभ दे ( मस्तूरी ) वेश्यायां, जीहिभेदे च स्त्री० टाप् I [ ग्रोटी । असूरविदला स्त्री० मस्तरस्येव द्विदलं यस्याः । कृष्णविवृति कालते - मसूरिका स्त्री० मस्टरेव द्रवार्थे कन् । वसन्तरोगे, कुट्टिन्याञ्च । मतूरो स्त्रो० मत-करच् गौ० ङीष् वसन्स रोगे, लिटति, रक्तबिट
ति च ।
[ तस्यां स्त्री० | मरण लि० मस ऋण, स्निग्धे, कर्कशे च । मक्क गतौ भ्वा० पर० मस्ष्टि । [ज्ञाने च । मकर पु० मस्क व्यरच् । वंशे, रन्ध्रयुक्तवंशे च । भावे अरच् । गतौ, मस्करिन् ए० मस्करो ज्ञानं गतिर्वास्त्यस्य इनि, मा कर्त्तुं कर्मनिषेद्ध शीलमन्य मा+क- इनि, मस्करमस्करिणाविति नि० । परिव्राजके विधानेन स्वकम्म परिवाजके मिचो । 'धारयन् मस्करिव्रत' मिति भट्टिः चन्द्र े च | [ अश्रु मज्जथुः मस्ज स्नाने तु० पर ० क० अनिट् । मज्जति यमाङ्खीत् । क्त मग्नः | मस्त (क) न० मम क । मस्तके । उच्च त्रि० । संज्ञायां कन् शिरवि ।
मस्तक ५० ई० । शिरः स्थितमज्जायाम् मस्तिष्क ।
यत परिणमते मस्तमुच कर्म • । देवदारुणि ।
म- क्तिन् मस्ति परिणतिभेदं मुष्कति मुष्क गतौ
नाकस्य स्न ेहाकारे पदार्थों ( मगज )
समस्तिष्क
>>>
[ याम् ।
इति प्र चन्द्रोदयम् । समय इवार्थे कन् । शिरोधरायास् श्रीवा
7
ग्रच्
पङ्क
मत्तमूलव
}
www.kobatirth.org
०
•
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मस् + ऋ - कष्ट० वा क्र० सेट् । मस्कति
For Private And Personal Use Only
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५५ ]
मह पूजायां भ्वा० पर० सक० सेट् । महति अमहीत् । मह दोप्तौ चु० उ० प्रक० सेट् इदित् । महयति-ते अममहत्-त । मह रट्वौ वा० प्रा० अक० सेट् इदिन् | मंहते अमंहिष्ट । मह पूजने अद• चु० उभ• संक० सेट् । महयति-ते अममहत् त । मह पु० मह-६ क । उत्मबे, सततानन्द जनकव्यापार, तेजति
यत, महिघे च | महत् त्रि० मह-अति । विपुले, दृड्वच स्त्रियां महती । राज्ये न।
सायोक्त महत्तत्व पु. 'प्रततेमहानिति" श्रुतिः । महती स्त्री. मह-अति गौ० डीष । वीणाभेदे नारदवीणायाम् । अ
जेक्षमा रण महती मुहुर्मुहुरिति माघ: । हत्या. वार्ताक्यां, वि
पुलायां स्त्रियाञ्च । महत्तव न० कम । सांख्योक्तप्रसत्यादिचतुर्वि गतितत्वमध्य प्रकृति
कार्ये अहङ्कारादिकारण निश्चयात्म कत्तिविशिष्ट तत्वभेदे । म हन् अव्य ० मह कारु । जईस्थ लोकभेदे । महर्लोक पु० कर्म. | मरादिष कई स्थ' सप्तलोकान्तर्गते चतुर्थ
लोके तत्परिमाणादिकं वाचस्पत्ये दर्शयिष्य ते । महर्षि पु० कर्म • । परमर्षिशब्दाथै वेदव्या सादौ । महम् न० मह असुन् । तेजति, यज्ञ, उत्सवे च | महा स्तो० मह अच् । ( मोरक्षचाकलिया ) गोपवचनाम् । मह। कण्टकिनी स्त्रो० महत् कण्टकम स्त्यस्य इनि डीप । फणिमनसा
ह नभे दे। महाक र पु० कर्म० । लगुने, राजपलाण्डौ, मूलके च । म हा माप । पु० कर्म० । विल्वर थे। माज पु. कम । करञ्जमेदे ( कांटाकरमचा ) । म त गातार पु० कर्म । पारग्वधे ( मोदाल । महाका पु० ६५० शिवानुचरमेदे नन्दिनि, हस्तिनि च | विपुलदे
हात त्रि. । कर्म • स्थूलदे हे पु• | महाकात्तिकी स्त्री० कात्र्तिकीमधिवन्य 'प्रजापत्य यदाक्षं तथैत
For Private And Personal Use Only
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५६ ]
या नसधिप !। सा महाकार्तिकी प्रोक्त" त्यक्तायां रोहिणीमहत्वयुक्तायां कार्तिकपौर्णमास्याम् । महाकाल पु० कर्म० । अमवकिने काले, शिवे च 'महाकालेन च स.
ममितिकालिकाध्यानम् ( माकाल ) लताभेदे, भैरवक्षेदे च 'महा
कालं यजेद्दे च्या दक्षिण धूम्रवर्णक मिति तन्त्रम् । महाकाव्यान. कवेः कर्म० काव्य कम । सर्ग बन्धरूपे असाधक
सर्गके अन्यभेदे तलक्षण साहित्यदर्पणे ६ प० । महाकुम्भी स्त्री० महती कुम्भीव ( पा) कट फले । महाकुल न० कर्म । 'देश पुरुषविख्यातं श्रोत्रियाणां महाकुल” मिति
___ मनुनोत दश पुरुषावधिवेदाध्य यव थे | महाकुलीन त्रि. महाकुले मन : खच । महाकुलोद्भने । महाकोश फला स्त्री० कर्म • । देवदालीलतायाम् । महाकोषातकी स्त्री० कर्म । हसिघोषायाम् । महागन्ध न ९. महान् गन्धोऽस्य । हरिचन्दने, वोले च । जलवेतसे ___ चे पु० । नागबलायां, कविकायां, कूटजे च स्त्री०। महागुरु पु० कर्म । 'त्रय: पुरुषस्याप्तिगुरवो भवन्ति पिता माता .
चाचार्य थे "ति स्मृत्य को पुरुषस्य पिखादौ पतिरेकोगुरुः स्वीगा." मित्य त दत्तकन्याया भत्तरि, अदत्तकन्यायाः पितरि, मातरि च |
महागुरुनिपाते च 'काम्यं किञ्चिनचाचरेद”ति स्मृतिः । महागुल्मा स्त्री० महान् गुल्मोऽस्य T: | सोमवल्लभाम् । महागुहा स्त्री० महती गुहेव मूलमस्याः निपाम् । महाग्रीव पु०. महती ग्रीवास्य ! उष्ट्र । दीर्घ पोवायु के त्रि० । महाघोषा स्त्री० घुप्यते कर्मणि धज कर्म • ! कर्कटशृङ्गयाम् । ( काक
डाशिडे)। कुन्दुरुक्याञ्च । महान् घोषोऽस्य । विपुलशब्दयति त्रि.
[वयवति लि। कर्म० । विपुलाङ्ग न० । महाग पु० महदनामस्य । उष्ट्रे । गोक्ष रके रक्तचित्र के च । विपला म हाच्छ द पु० महान् छदोऽस्य । देवदारुन । सहाच्छाय पु०महती छाया यस्य | वटव च । विपुलच्छायायुक्त लि.
For Private And Personal Use Only
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५७ ]
महाच्छिद्रा स्वी० महत् छिद्रमस्याः महामेदायाम् ।
महाजटा स्त्री० महती जटा यस्याः । रुद्रजटावृत । विपुलजटावति
त्रि० | कर्म० | बृहत्यां, जटायाम् स्त्री० ।
महाजन पु० कर्म्म० । वेदवाक्येषु श्रद्धावति जने । 'महाजनो येन गतः स पन्या' इति भारतम् ।
महाजम्बू स्त्री० कर्म ० राजजम्बाम् ।
महाजालो खो· कर्म० | पीतवर्ण घोषायाम् ।
०
महाज्य ठौ स्तो 'ऐद्र े गुरुः शशी चैत्र प्राजापत्ये रविस्तथा । पूर्णि मा रविवारेण महाज्यष्ठी प्रकीर्त्तिते” त्याद्य तलचणायां ज्येष्ठपौ
つ
णमास्याम् । ‘महाज्यैष्वां तु यः पश्येत् पुरुषः पुरुषोत्तमम्*
ु
इति पुराणम् |
महाज्योतिसती स्त्री० ( वडमालकाङ्गिनी ) लताभेदे |
C
महाठ्य पु० महेन उत्सवेनाद्यः । कदम्ब कम 0 महातरु पु० कर्म्म० न होवृक्षे विपुलवृच े च । महावल न० क ० । अधःस्थेषु पातालेषु मध्ये पञ्चमे पाताले । महातारा स्त्री० कम ० | तन्त्रोक्त तारिणीभेदे, जिनदेव्याञ्च । महाताली स्त्री० क ० । विपुलतालीभेदे राजताल्याम् I
महातिक्त ए० कर्म्म० । निम्बतृच । व्यतिशय तिक्तरस्वति लि० । यवः
For Private And Personal Use Only
महाधनवति त्रिः
तिक्तायां स्त्री० ।
महातीक्ष्ण स्त्री" क ० | भल्लातकच्चे ( भेला ) अतितीव्र त्रि० । महातेजस् पु० महत् तेजोऽस्य । पारदे । अतितेजखिनि विका र्त्तिकेये वज्ञौ च पु० |
a
महात्मन् वि० महान् व्यात्मा स्वभाव याशयो यख । महाशये । महादान न० कर्म्म० | विनायकादिक्कजपाने तुलापुरुषादि षोड़
शपदार्थदाने ‘अथातः संप्रवच्यामि महादानख लक्षण” मित्य ुपक्रम्य 'ब्राद्यन्तु सर्व्वदानानां तुला पुरुषसंज्ञक्रमित्यादिना षोड़शदानान्यभिधाय 'विनायकादिपन्ह लोकपाल वस्वष्टका दिल्यामरुङ्गणानाम् | 'ब्रह्माच्य शार्कवनस्पतीनां खमन्त्रतो होम चतुष्टयं स्यात् । जम्यानि
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५८ ]
सूतानि तथैव चैषामनुक्रमेणापि यथा स्वरूप"मिन्य क्तमात्मा ।
विस्तरस्तु मत्कृततुलादानादिपतो जयः । महादारु न० कम • देवदारुणि | महादेव पु० कर्म० । 'ब्रह्मादीनां सराणाञ्च भुनीनां ब्रह्मयादिनाम्
तेषां महत्त्वात् देवोऽयं महादेव : प्रकीर्तितः इति इत्य क्त, "महती पूजिता विश्न मनप्रकतिरीश्वरी तस्याः देव: पूजित
महादेवस्ततः स्मृत" इत्युक्तच शिवे । [वृहदच्छे च | महाद्रुम पु० कर्म० । अश्वत्यक्ष । तस्य विष्णुरूपत्वात् महत्त्वम् महाधन पु० महत् म ल्यरूम धनमस्य । बहुम ल्ये । सुवर्ण सिहके,
ममोजवस्त्र च कृषौ पु० । अतिधनवति विक। महाधातु पु० कर्म० । वर्ण । महानदी स्त्री० । प्रोडदेशस्थे नदीभेद, समुद्रगामिन्या नद्याञ्च । महानन्द पु० महान् अतिवृहत् अानन्दो यत्र । मोने कर्म • अति
शयानन्द पु० "माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिता । महानन्देति सा प्रोक्त" य कायां माघशुक्लन वम्यां मुरायां नदीमे दे
च स्त्री० । महानन्दि पु० कलौ यात्रान्तकरस्य महापद्मपमेदस्य पितरि । महानवमो स्त्री० कर्म० । आश्विन शुक्लप पिकत्य “ततोऽनु नवमी ____ यस्मात् सा महानवमीस्मते" त्यक्तायाम् अाश्विन शुक्लनवम्याम् । महानस न० महदनः संज्ञायाम् अन् । पाक स्थाने । महानाटक न० दृश्य काव्यनाट कभेद एतदेव यदा सर्वे त्यादि मा ० ६५० महानाद पु. महा-नादोऽस्य । गजे, गर्जना घे, सिंहे, उष्ट्रे च । महानिट्रा कर्म | मरण तल पुनः प्रत्य स्थामाभावात् । महानिम्ब पु० कर्म० । (घोड़ानिम) वृक्षों दे । महानिशा स्त्री. "मह निशा तु विनया मध्यमप्रहरदय"मित्य त रात्रेमध्यमप्रहरहये ।
[ तन्त्रभेदे न० । महानील ५० कर्म । ङ्गराज', मानभेदे, नागभेदे, महाजम्बाञ्च महानुभाव पु० महान् अनुभाब अायो यस्य । महाशये ।
For Private And Personal Use Only
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५८ ]
महापञ्चविष "फ़्ट गी च कालकूटश्च सुस्तको वत्स नामकः । शङ्गक
गीति योगोऽयं महापञ्चविषाभिध” इत्य के पञ्च विधे विधे । मह, पत्ता स्त्री० महत् पत्त्रमस्याः । महाजम्व वृक्ष । . [ च | महापथ पु० कर्म • | राजमार्ग, हिमाल योत्तरस्थ स्वर्गारोहण पथे महापद्म पु० कर्म० अटनागमध्ये, नागभेदे, कुबेरस्य निधिभेदे, “अ
चुटमज खर्व निखर्वमहापद्मेति लीलावत्य क्तायाम् अयुत कोटि
संख्यायां, तत्म ख्यान्विते, टपभेदे च ।। महापातक न. 'ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेय गुङ्गिनागमः महान्ति
पातका न्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चम इत्य त घु पञ्चसु पातकेष । .महापिण्डीतक पु० कर्म • 1 कृष्णवणे विपुलमदनकृक्ष । महापीलु पु० कर्म • | मधुपोलौ अतिमधुरत्वात्तस्य हि महत्त्वम् । महापुराण न. "सृष्टिश्चापि विसृष्टिच स्थितिस्तेषाञ्च पालनम् ।
कर्मणां वासना वार्ता मननाञ्च क्रमेण च | वर्णनं प्रलयानाञ्च मोचास्य च निरूपणम् | उत्कीर्तनं हरेरेव देवानाञ्च पृथक पृथक । महापुराणं विज्ञ यमेकादशक लक्षणमिणत्यु क्त व्यास
प्रणीते पुराणभेदे । महापुरष पु ० कर्म | सुरश्रेष्ठ, नारायण च । “चन्दे महापुरुष !
ते चरणारविन्दमि"ति भागवतम् । न्यस्य । शतमूल्याम् । महापुरुष दन्ता पु० महापुरुषस्य विष्णोः दन्ता दूब महत्त्वात् म ला. महापुष्या स्त्री० महत् यन्त्र पुष्यत्वेन प्रशस्त, पत्त्रापेक्षया स्थलं वा
पुष्प यस्याः । अपराजितायाम् । महाप्रलय पु० कर्म० । ब्रह्माणो दिनावमाने जायमानः सर्वभूत क्षयः
प्रलयः तस्य व स्वमानेन शतयर्घायसाने जायमानस्तु महान् प्रलयः तस्मिन्, तदुप लक्षिते, जन्य द्रव्यानधिकरणीभते काले च । जन्य
भावानधिकरणीभ ते काले इत्यन्ये । महाप्रसाद पु० “पादोदकञ्च निर्माल्य नैवेद्यञ्च विशेषतः । महा.
प्रसाद इत्यु का पाह्य विष्णोः प्रयत्नत” इत्य क देवनैवेद्यादौ विपुल प्रसन्नतायाञ्च ।
For Private And Personal Use Only
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८६० ]
महाप्राण पु० महान बहु कालस्थायित्वात् श्रेष्ठः प्राणोऽस्य | द्रोण
काके कम० । वर्णोच्चारणस्य वाह्यप्रयत्नभेदे, स च वर्व दितीयचतुर्थवर्णानां शपमहानामुच्चारण प्रयत्न : तेषामञ्चारणे हि प्राण
वायोभूयान् प्रयास इति तेषामपि महाप्राण त्वमपचारात् ।। महाफल पु० महत् पत्रामेचया दृहत् फलमस्य । विल्ववजे । इन्द्र
वारुण्यां (राखालशशा) स्त्री० । महादल पु० महत् बन यस्य । वायौ, बुद्धे च बनवति त्रि० महत्
बलं यस्मात् ५५० । सीस के न। पीतवाश्यालके स्त्री । महाभारत पु० न० “चत्वार कतो वेदा भारतञ्चैतदेकतः । पुरा
किल सुरैः सर्वैः समस्य तुलया पृतम् । चतुभ्य: सरहस्ये म्यो वेदेश्योऽभ्यधिक यदा । तदा प्रति लोकेऽस्मिन् महाभारतमुच्यते । महत्त्वात् भारतत्वाच महाभारतमुच्यते" इत्य क्तलक्षणे व्यासप्रणीते
लन्न श्लोकात्म के अन्यभेदे । महाभौता स्त्री० कर्म० । लज्जालुलतायाम् स्वयमा नेण हि सङ्कोचेन
तस्या अतिभीतत्वम | प्रतिभीते नि । महाभूत न० कर्म | सर्वेषां पञ्चात्मकता प्रात्या स्थूल तापन ए वृहतम,
पृथिव्यप्ते जोवायाका येषु पञ्चसु भूतेषु । 'तं धेधा विदधे ननं म.
हाभूत समाधिने”ति रघुः । महाङ्ग पु० कर्म • । नीलभृगराज । महामनस् त्रि • महदुदारं मनस्तद्व्यापारोऽस्य | महाशये । महामात्र पु० "मन्त्र कर्मणि भूषायाम् वित्त माने परिच्छादे | माला
तु महती येषां महामावास्तु ते स्मृता" इत्य के । प्रधानामात्य । महामाया स्त्री० कर्म० अन्यस्मिन् अन्य धर्मावभासो हि माया मई
जगन्मूलत्वात्तस्या महत्त्वम् । जगत्कारणभूतायाम् अयिद्यायां तदधिष्ठालयां दुर्गायाञ्च "महामाया हरेच पा यया संमोद्यते
जगदि"ति चण्डौ । महामाष पु. कर्म० । राजमाघे मुगाद्यपेक्षया तस्य हि महत्त्वम् । महामूल पु० महत् वीर्यकारित्वात् श्रेष्ठं मल मस्य । राजपलाण्डौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १ ]
महामृग पु० महान् म्मृगः पशुः । गजे, शरभे च तयोर्हि पशुषु
महत्त्वात् तथात्वम् ।
महामेद पु० स्त्री० ६ ० | वैद्यकम सहाष्टवर्गो के बोषुधिभेदे । महामोह पु० महान् मोह : मानिहेतुको वस्तुतोऽनिष्टेष्वपि रागः । संसारतद्विष्यकारणरूपेऽज्ञानभ दे "तमोऽविवेको मोहः खादन्तः करणविभ्रमः। महामोहस्तु विज्ञेयो ग्राम्यभोगसुखेषण त्यक्त` मैन नादिसुखभोगेच्छारूपे :करणतिभेदे च वैषयिक सुखस्य वस्तुतोऽनिष्टत्वात् तथात्वम् ।
महाम्ल १० कर्म० । अत्यन्त े, तित्तिड़ोफले च तच पु० 1 महायज्ञ पु० कर्म० | नित्य ग्टहस्थकर्त्तव्य वेदाध्ययनाग्निहोत्रयज्ञपितृतर्पणभूतबल्लिकम्मतिथिप्रजनरूपेषु पञ्चसु कर्मसु ।
महारजत न० कर्म० । काञ्चने | तस्य हि रङ्ककत्वात् महत्व, वृहद्रौप्य धुस्तरे च पु० ।
महारजन न० रजत्यनेन ल्युट् क ० | कुसुम्भपुय े, स्वर्णे च । महारथ पु० "एको दश सहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् । शस्त्र - शास्त्रमत्रोपच विज्ञेयः स महारथः " इत्युक्त े योधभ दे | [न० महार स पु० ६त्र० खर्जूरे, कशेरुणि, इक्षौ, पारदे च । काञ्जि महाराज जि) क पु० महान् सन् राजते वुन् पृ०इकं वा । विंशत्यधिकशतद्वय संख्याते गणदेवभेदे |
महाराज द्रुम पु० कर्म० । श्रारग्बधे (मोन्दाल) |
दात्
महारात्रि स्त्री० "ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप ! | प्रकीर्त्तिता महारात्रि रित्यक्त महाकल्पात्मके महाप्रलये "अर्द्धरापरं यत्त मुहूर्त्त इयमुच्यते । मा महाराविरुद्दिष्टे" ति तन्त्रोक्त अर्द्धरात्रोपरि हर्त्त द्वयात्मके रात्रिकाले । महाराष्ट्र पु० कर्म । ( महाराट्टा) देशभेदे । तद्देशः कारणत्व ेन वस्त्यस्या अच् गौ ङीष् । जपिप्पल्या शाकभेदे च स्त्री० | महारि पु० कर्म० । गिरिजाते निम्बमे दे | कात्यशुभे न० | महारोग ५० कर्म | "उन्मादो राजच्मा च श्यावस्त्वग्दो एव च ।
✓
For Private And Personal Use Only
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७
[८६२ मधमेहवाश्मरी च तथोदरभागन्दरौ । इत्ये तेऽष्टौ महारोगा
महापातकसम्भया' इत्य के महापातकजन्ये घु उन्मादादिघु रोगेछु । महारोरव पु० रुरोरयम् अण् कर्म । 'महारौरवसंज्ञस्तु ऊर्ध्वाध
स्तानसंपुटे । धम्यते दिरामारैः पच्यते काल मञ्चय मित्य को
नरकभेदे। महाघ वि. महान? मूल्य यस्य । बहुमूल्य । महार्णव ९० कर्म० । महासमुद्र । महाक न • कर्म० । इनार्दू के | महालय पु० महान ग्रात्यन्तिको लयो यत्र । परमात्मनि कम । वृहदालये तीर्थस्थाने, विहारे, . मौराचिनक षण प ३ च म० ।
"तम्यां दद्यात् न चेदत्त पितृणां वै महाल ये इति सतिः । म हाल मी स्त्री० कर्म । चण्डमाहितीय वरित देवता रूपे 'सेवे सैरिभ
नीमिह महालक्ष्मों सरोजस्थिता मित्यु क्तलक्षणे अदादशभुजान्विते दुर्गागतिभेदे, तन्त्रोक्ने लक्ष्मीभेदे च । महाल ध्र ५० कर्म• | लोध्रपदे (पाठिया लोध) । महा / स्तो० तृणोति विस्त,णाति तृ-अच् कर्म । दूर्वायाम् । महावराह पु० कम० । वृहद्दराहरूपधारिणि भगवदवतारभेदें । महावरीह पु० महान अबरोहोऽस्य | पटवृक्ष । महावली स्त्री कम० । माधवीलतायाम् | महावाक्य न० कर्म० । परस्परसंबदार्थ के वाक्य समुदायरूपे एकवाक्ये
"वाक्यानामेकवाक्यत्व पुन: संहत्य जायते” इति मीमांस काः । घेदान्तोक्त ब्रह्मविद्या प्रतिपादके 'तत्त्वमस्या पनि वाक्य , दा.
नादौ अभिलापवाक्य च । महाविद्या स्त्री० कम 0 1 "काली तारा महाविद्या घोड़शी भुव
नेश्वरी भैरवो, छिन्नमस्ता च f द्या धूमावती यथा । वगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमलामिका । एता: दश महाविद्या" इत्यता:
सु काल्यादिप दशसु देयीसु । महाविपत्र न. रवे संक्रमरी | तत्स क्रमपञ्च स्वरूपतः संक्रमार्ग,
For Private And Personal Use Only
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६३ ]
प्रभापुञ्जस्य संक्रमण वा। तत्र प्रमापुङसंक्रमणमयनांशानुसारेण अरमासाधिक षट्षष्टिवत्मरैरेकै कांश परित्यज्य ततः पश्चात्पश्चात्तरादौ स्थाने भवति इदानों च पश्चादय, पूर्वायने व पूर्व पूर्वतरादौ स्थाने भविष्यति । इत्यतस्तञ्चलमनियतस्थानत्वात् खरूपसंक्रमस्तु
स्थिरः सर्वदैकस्थाने जायमानत्वात् ।। महावीचि पु० नास्ति वीचिः सुखं यत्र स अधीचिः कर्मः । सुख
रहिते, “यत्र कल्लोलेन नीयते” इत्य तो वा नरकभेदे । महावीर पु० कर्म | गरुड़े, हनुमति, सिंहे, यज्ञाग्नौ, वन
श्वेततरङ्ग, कोकिले, धनुईरे, एकवीरजे, महाभूरे च क्षीरका
कोलीवच स्त्री० 1 महावीर्य पु० ६५० । वाराहीकन्द, परमात्मनि च । अतिषलवति
त्रि । वनकारियां, संज्ञायां सूर्य पत्नवाञ्च स्त्री० । महारहती स्त्री० कर्म 1 वार्ताक्याम् । महारक्ष पु० कम न हीजे, वृहत्तरौ च । महाव्याधि पु० कम । महारोगे, कुछादौ रोगे च | महाव्याहृति स्लो० कम । वैदिके भभवःस्वरात्मके मन्त्र नये । महाव्रण न० कर्म । ( नालिघा ) दुष्टवणे ।। महाव्रत न कम । अतिशयव्रते शारदीयदुर्गापूजादौ 'महाव्रतं
महापुण्यं शङ्कराद्यरनुष्ठितमिति पुराणाम् । हादशवार्षि के प्राय
चित्तात्मके व्रतभेदे च | महाशङ्ख पु० कर्म । तन्त्र वीराचारप्रसिद्दे टकपालास्थिजाते 'टल
लाटा स्थिखण्डेन रचिता जपमालिका | महाशङ्ख मयी माला ताराविद्याजपे प्रिये"त्य त माल्यभेदे, वृहच्छकच । 'पौण्ड'
दभौ महाशलमिति गीता । महाशठ पु० कर्म • । राजधुस्त रे । अतिधूर्त निन् । महाशा पुष्षी स्त्री० शाखब पुष्यनस्य डीप कर्म । यह मान
___ पताम् । साथै कान् । तलव । महाशता रही ० शतं मूलानि सन्त्य स्य व्यच् का बुर छताव र्याम्
For Private And Personal Use Only
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६४ ]
महाशतावरी स्त्री० कर्म • ! वृहच्छतावान् । महाराय त्रि. महान उदार ग्राशयो यस्य । महानुभावे । महाशाखा स्त्री० महती शाखास्योः । नागवलायाम् । महायालि पु० कर्म । स्थूलशालौ । शीतले वि० । महाशौता स्त्री० महतो शीता शीतला । शतमू ल्याम् अतिमहाशक्ति स्वो महती मुक्ताकारणत्वन प्राशस्त्यात् शुक्तिः । मुक्ताहेतौ
शुक्तौ । महाशूद्र पु० कर्म । आभीरे (अाहीर) जातिभेदे तत्पत्नवा डीम् । महाश्मशान न० कर्म० । काश्याम समल कर्म सहित सर्व जीवाना
पुनरनुत्पादनाय नाशाधारत्वात् तस्यास्तथात्वम् । महाश्यामा स्त्री० कर्मः । श्यामाल तायां, शिंशप में दे च । महाथाबणिका स्त्रो० कर्म । ( थुलकड़ी ) चा पभेदे । महावता स्त्री० कर्म • सरख त्याम्, कृष्णम मकुष्मा च । महाटमी स्त्री० कम । 'आश्विने शुक्लपक्षस्य भनेद्या तिथिरष्टमी ।
महाष्टमीति सा प्रोक्त 'त्य लायामाश्विन शुक्लाष्टम्याम् । महासज पु० कर्म । असभवृक्ष, पनसवृक्षच ( काटाल ) । महासह पु० कर्म• | पुष्प प्रधाने कुजकवृक्ष, माषपण्यम्, अग्नान___ वृचच स्ती० । अतिच्चमे त्रि० । महासान्तपन न० । कर्म ० 1 सप्ताहसाध्ये स्मृत्यु के व्रतभेदे । महासार पु• महान् सारोऽस्य । दुखदिरे । महासुगन्धा स्त्री सुष्टु, गन्धोऽस्साः कर्म । गन्धनाकल्यामु, अति
सुगन्धयुक्त त्रि। महासेन पु० महती सेनाऽस्य | कार्तिकेये । वृहत्सेनाधिपतौ त्रि! महास्कन्ध पु० महान् स्कन्धोऽस्य | जम्ब वृक्ष । महाहास पु० कम । अट्टहासे, उच्च हाँसे । महाहिगन्धा पु० अहेर्गन्धो हिंसा यस्मात् अहिगन्धो नकुलः सम
त्व नात्यल्य अच् कर्म • । गन्ध नाकुल्याम् । सहाहवा स्त्री० कर्म । कपिकच्छम् ( अालकुची ) अति खर्वे त्रि
For Private And Personal Use Only
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६५]
महि (ही ) स्त्री० मह इन् वा डीप । प्रथिन्याम् | डोबन्नस्तु मा.
लव देशस्थ नदीभेदेऽपि । महिका स्त्री० महाते मह-कन् । हिमे । महिमन् पु० महतो भावः इमनिच डित्त्व न टिलोपः । महत्त्वे, ईश्व
रैश्वर्य भेदे च । म ( मि ) हिर पु० मह-( मिह-) किरच । सूर्य । महि(हे)ला स्त्री. मह-इलच् । योषिति, प्रियङ्गखतायां, रेणुका
गन्धद्रव्य , मत्तायां स्त्रियाञ्च । एलच । महेलापि, योघिति । महिष पु० मह-'टषच । स्वनामख्याते पशुभेदे, महिषासुरे च । रा.
तः कृताभिषेकायां स्त्रियां, महिघजाति स्त्रियाम.: अोषधिभेदे च स्वी० डीप ।
[नादयोऽन्यत्र । महिषध्वज पु० महिषो ध्वजश्चिन्न वाहनत्वेनास्य | यमे | महियवाहमहिषमर्दिनी स्त्री० महि महिषासुरं मृगाति, मृद-णिनि डोम्
। ६० । दुर्गाभेदे । महिषान पु० महिपस्याचीव अच् । गुग्ग लभेदे | खार्य कन् तव । महिषासुर पु० रम्भासुरैण महिष्यामुत्पादिते कासुरभेदे, महिषाख्यगुग्गु लौ च |
[भूमिजगुग्गु लौ । महिषासुरसम्भव पु० महिषासुरात्तनमेटमः सम्भवति भू-अच् । महीक्षित् पु० महीं क्षयते ईष्टे शि-ऐश्वर्य किए तुक् च । कृपे । महौज न० मझा जायते जन-ड। बाद के। मङ्गलय, नर___ कासरे च पु० । महीध्र पु० महीं धारयति धु-क । पर्वते । अच् । महीधरोऽप्यत्र । महीप्राचोर न० मह्याः प्राचीरमिवावरकत्वात् । समुद्र । महीभृत् पु० महीं विभर्ति धारयति पालयति वा भृ-किए । पर्व
ते, भूमिपाले च । महीयस् त्रि. अतिशयेन महान महत्+यस । अतिमहति महतो
महीयानि”ति युतिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६६
महीय्यमान लि. महीयते मही+कण्डा• यक्-शानच । पूज्ये.
श्रेष्ठ च 'महीय्यामाना भवताऽतिमान"मिति भट्टः । . महीरुह पु० मह्यां रोहति रुह-क । क्षे, शाके च । महीलता स्त्री० मह्या लतेव । ( केचो ) किञ्चलके । महेच्छ त्रि• महती इच्छा यस्य । महाशये । महेन्द्र पु० महान् इन्द्रः इन्द्रस्यापि नियन्तृत्वात् । परमेश्वरे, महे
श्वर्थवति इन्द्र, नम्बु हीपस्थ पर्वतभेदे च । महेन्द्रकदली स्त्री० महेन्द्रप्रिया तदर्णा वा कदली । कदलीभेदे । महेन्द्रपुरी स्त्री० ६त | अमरावायाम् । महेन्द्रनगर्यादयोऽम्यत्र । महेन्द्र वारुणौ स्त्री महेन्द्रश्च यरुणच तयोरियं प्रियत्वात् । अगा देव
ताइन्हे उत्तरपदवृद्धिः । (माकाल ) लताभेदे । महेरणा स्त्री० महं गजोत्मत्रमोरयति ल्य । गल्ल की च्चे । महेश पु० कर्म । शिवे | महेश्वरोऽप्यत्र ‘महेश्वर स्वयम्बक एव नापर' __ इति रधः । महेशवन्धु पु० ६त० । विल्ववृक्षे । महेला स्त्री० कर्मः । स्थ लैलायाम् ( वड़एलाची ) महोक्ष पु० महान् उक्षा अच समा० । वृहद्दथे, 'महोच्च बा महाज
वा श्रोत्रियाय प्रकल्पयेदिति मनुः । महोटी स्त्री० महान्ति फलापेक्षया स्थ लानि उटानि पर्यान्यस्याः डीम् ।
वृहत्या उत्यले च । . महोत्यल पु० कर्म । पद्म, सारसपक्षिणि च । महोत्सव पु० कम्म । सन्ततसुखसम्पादकच्यापारे। महोत्साह वि० महान् उत्पाहो यस्य । अत्यन्तोद्यमयुक्त । महोदधि पु. कर्म । समुद्रे । महोदय पु० महान् उदयो वृद्धिराधिपत्यं वा यत्र । कान्यकुलदेगे ।
तद्देशस्थ पुरभेदे २० । स्टन्य कार्योदययोगात् ‘ामा पाते श्रवणमित्यादिलक्षणात् 'f चिदूने महोदय' इत्य न किञ्चिदूने योगभेदे पु० । नागबलायां स्त्री।
For Private And Personal Use Only
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८६७ ]
महोदरी स्त्रो० महदुदरं यस्याः । शतमूल्याम् वृहददरयुक्त त्रि। महोन्नत पु० कम • । तालवृक्ष । अत्यन्तोनियुक्त वि०। महोरग पु० कम्म० । वृहत्सर्पभेदे महोरगाकारोऽस्यस्य अच् । त
गरमले न । महोलका स्त्रो० कम । वृहदुलकायाम् । महौषध न० कम्म' । शुण्ठयाम, लशुने, बाराहीकन्द, वमनाभे विधे, ... पिप्पल्याम्, अतिविषायां, वीर्य दौषधमाव च। महौषधि स्त्री० कर्म । दू यां, लज्ज्वालु छुपे 'नहदेवो तथा
व्याघ्रो बला चातिबला तथा । शङ्खपुष्पी तथा सिंहो अष्टमी च सुवर्चला। महोषध्य टकं प्रोक्त"मित्युक्त देवादीनां स्नानद्रव्यभेदे ।
श्व त कण्ट कार्या डीप ।। मा शदे अक० माने सक० जु० प्रा० अनिट । मिमीते अमित । मा माने अदा०प० स० अनिट् । माति अमासीत् । मा माने दि. आ. सक• अनिट् । मायते अमात । मा अव्य० डिदनुबन्धात् देवादिकात् मा धातोः किम् । वारणे । धातो
त्व न शन्द डित्त्वव्यवहारात् न माड्योगे इति पाणिनिस्नम् । डि दनुवश्वपून्य धानिध्यवस्तु न डित् तेन तद्योगे अडागम: स्थादेव मा निषाद ! प्रतिष्ठां त्वमगम:" त रामायणम् । मा
क-टाप् । लक्ष्मपाम्, मातरि च स्त्री० माभावे किप । माने स्त्री. मास न० मन-स दीर्घश्च । 'मां स भन्नयितामुत्र यस्ख मांसमिहामाहम् ।
दूनि मांसस्य मांसद'मित्य तो प्राणिदेहस्थशोणित परिपाकजे धातुभेदे।
__. .रोहिण्यां खतायाम् । मांसच्छ हा स्त्री० मांस छादयति छद-णिच-अच् हवः । मांस मापन न, मांसाज्जायते जन-ड । देहस्थे मांसजन्य मेदसि । मालिन पु० मांत लोहात्मकं मांस दल यति दल-णिच् -ल्यु ।
प्लोहघातकवच। मांसदाविन् १० मांसद्रावयति णिच् णिनि । अम्लकेतसे । मांसपेशि स्त्री० ६० । गर्भस्थात्रयम्भेदे । वा डीप तव ।
For Private And Personal Use Only
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६८]
मांसफला स्त्री. मांसमिव कोमलं फलं यस्याः । वार्तायाम् । मोसमासा स्त्री० मस परिणामे घज मांसस्य परिणामो यस्याः ५ मा माघपण्याम् ।
[सुगन्धिद्रव्यभेदे (चामकप ) मासरोहिणी स्त्री० मांस रोड्यति रुह-णिच णिनि या न पुक । मांसल मांस-बलवत्यर्थ लच् । बलवति स्थ ले. पुष्टे च ।' मांसल फला स्त्री. मांसलं पुष्टं फलमस्याः । वार्ताक्याम् । मांससार पु० त० । मेदमि | मांस हादयोऽप्यन ।। मांसहासा स्त्री० मांसेन हरखते कर्मणि. घ । देहस्थ चर्मणि । मासिक त्रि. मांसं पस्यमस्य ठक् । मांसविक्रयोपजीविनि ! (कसाइ)। सांसिनो स्त्री० मांसस्तदाकारस्त हेतुत्व वाऽस्त्वस्याः इनि | जटामां
स्थाम् । मांसो स्ती माममस्त्यस्य अच् गौ० ङीष् । जटामांस्याम् । माकन्द पु० माति मा-किप मा: परिमित : कन्दोऽस्य | याम्छ । ग्रा
मलयां, पीतचन्दने, ( बहुमलो ) चन्दने, नगरभेदे च स्ती'
गौरा० डीघ् । माकही तीमकरस्य तत्स्थरविकालस्य दूयस् अण् । मकरस्यतर
काले तदार धमाघमारस्य शुक्लसप्तस्यां तन्म रोगञ्च शोकञ्च मा
हन्तु सप्तमी”ति हटतिः । माक्ष स्स हायां भ्वा० पर सक० सेट् इदित् । माइत अमाङ्गीत् । माक्षि(क्षी)क न० मक्षिका भि: सम्भ,त्य कृतम् अण ट० वा दीर्घ: ।
उपधातुभेदे मधनि तच ल्यगुणे स्वर्णमाक्षिके रौप्यमानि के च । माक्षिकज न० माचिका जायते जन-ड। सिक्थके (मोम) । माक्षिकफल पु० माचि कमिव मधुर फल मस्य । मधुनारिकेले । माक्षिक गर्करा स्त्री० ईत० । मधुजाते रुण्डभेदे (मिता गड) । मागध ए. मगधदेशे भवः अण् । श्वेत जीरके स्तुतिपा... ( .!
वर्णसङ्करभेदे च यूधिकायां, विप्पल्यां. सूक्ष्म लायां, शर्करायां,
सापाविशेघे च स्त्री० होम् । मगधदेश जाते नि . मागछ खारिका स्खो लीलावत्य को परिमार दे ।
For Private And Personal Use Only
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[ई]
माघ पु० मघानजलयुक्का पौर्णमासी माघी मात्र मासेऽय् । चैत्रावधि एकादशे चान्द्र मासे । तत्पौर्णमास्यां स्वी० ङीप् । शिशुपालबधकाव्य, तत्कर्त्तरि च पु० । “तावना भारखे र्भाति यावन्याघस्य नोदव" इत्य ुद्भटः 1
माय न० मा भवं यत् । कुन्दपुष्ये ।
मङ्गल्य न० मङ्गलमेत्र मङ्गलाय हितं वा ष्यञ् । मङ्गले, मङ्गलसा
धने च ।
[ याम् ।
वायमाखालता
साङ्गत्याही स्त्रो माङ्गल्यमर्हति बई - अच् । म चिकालो मच - एवल | अम्बडायां मचिकायाञ्च । मञ्जिष्ठ १० मङ्गिष्या रक्क्रमण् । रक्त । तद्वति त्रि० । माठत् पु० मन -अरन् ठान्नदेशः ततः खार्थे ण, सूर्यस्य पारि पार्श्वे महति चरण् वा । सूर्यस्य पारिपार्श्वि के गणभेदे ।
·
स्वनामख्याते कन्दभेदे
माया (ज) क न मारुच
www.kobatirth.org
मातङ्गए
अव
9
"हरिद्रा माया (न) कचुरिति
पत्रिकाप्रमाणम् ।
मात्र ५० मनोरपत्य था अल्पार्थे णत्वम् । अल्पभ्यस्क मनुष्य ! स्वार्थे कन् । तत्त्र, हारभेदे च ।
मागवीन लागवन्थेदम् खञ् । वालकसम्वन्विनि ।
मायव्य न० माणवानां समूहः यत् । बालकसमूहे ।
मणिक्य न० मगिरि कार्यति केक खार्थे ष्यञ् । (माणिक) रक्तवर्णे रत्नभेदे ग्टह गोधिकायाञ्च ।
[ लऩणे । मणिबन्ध (अव) न० मणिबन्ध ( मन्ध ) पर्वते मत्रः काण । सैन्द्रवमतङ्गस्य मुनेरयम् गा । गज, किरातजातिभेदे, ।
•
च । दशमहाविद्याभेदे स्त्री० ङीप् |
म त र प मातङ्ग दूव मकरो जलजन्तुः । महानत्स्यभेदे । मातरपि वा माता च पिता च द्वन्द मातुर्वा मातरादेशः । मालापिलोः | पर्ने मातुराङ् । तयं रर्थयोः ।
मातरिव ५० मातरि
श्राकाशे यति वर्द्धते वि-कनिन् चि
ग्रलब्६० । बायो
O
1
ट् गुट् वा ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
T
For Private And Personal Use Only
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८७० ]
मातलि पु० मत लाति ला-क मतलस्तस्या पत्यम् दूज। इन्द्रसारथौ माता स्त्री० मा-अतच । जनन्याम् । विश्वेश्वरी विश्वमाता मति दुर्गातयः ।
स्त्री० डीप । मातामह पु० मातुः पिता माट+डामह । मातुः पितरि । तत्पल्या मातुल पु० मातु/ता माट-डुलच । मातु तरि तत्पन्यां या
ङीप वा ग्रानुकच । मातुलानी मातुली मातुला च । मद
णिच्-उलच् ट० दस्य तः । धुस्त रे, मदनवृक्ष', सर्पभेदे च । मातुलपुत्त्रक न० मातुलस्य धुस्त रस्य पुत्र दूब काति के-क ।
धुस्त रे हत• कन् मातुलसुते । मातुलुङ्ग पु० मातुलौं गच्छति गम-खच् डिच्च ४० । वीज पूरे, मध -
कर्कोयाञ्च । संज्ञायां कन् । वनबीज चूरे । माट वि० मा-च ! प्रमाण करि परिमाण कतरि, जीवे अाकाशे
च ौ मातारौ । मा-ट । “बाहो माहेश्वरी चण्डी बाराही वैश्णयी तथा कौमारी चैव चामुण्डा चर्चि केन्यष्टमातर इत्य को, शिवसहचरीमे दे, जनन्याम् भ मौ, विभ नौ, वक्ष्याम्, रेवत्याम, याखुकयाम्, इन्द्रवारुण्याम् , (राखालशशा) जटामांस्थां, चण्डी
प्रसि वाघु देवीशक्तिषु च 'मातः कोपमयाविष्ट" इति चण्डी । माटका स्त्री० मातेव' कायति के-क | उपमातरि, ब्रह्मा गया दिघ्र
चण्डीप्रसिहदेवीम् तिषु सर्वशब्दोत्पाटके घ अकाराटि को न पञ्चाश
हर्णे घ, करणे, 'सरे च । नाट+स्वार्धे कन् । मान शब्दार्थ । माटबन्ध पु० ६त । मातुः पितुः ष्वरुः एवा मातुर्मातुः वसु:
सुताः । मातुर्मावलए त्वाय विज्ञ या माटबन्धय, इत्यो घु मातुः
पिलवसीयादिषु | मारवयवोऽप्यत्र । माटष्वस स्त्री० ६ त०। मातुर्भगिन्याम् “अलुकम०। मातः ध्वक्षा म्यान । माटष्वस्त्रेय पु० माटष्व सुरपत्यम् ठक । मात्तुर्भगिनीपुत्र तत्व.न्याबां
रखी० डीप । छण । माटवस्तीयोऽयत्र । मासिंही स्त्री. मातुः प्रमानुः सिंहोक) वास कर क्ष। मात्र न. भा-नन् । साकल्य अवधारणे च। अविच्छ दे, मल्म,
For Private And Personal Use Only
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७१)
परमाणे कर्णभूषायाम्, वित्त, लघुवर्णोच्चार गाकाले वर्णावयबभेदे, “कालेन यावता पाणिः पर्थेति जानुमण्डले | सा मात्रा कथमिः प्रोक्ता” इत्य के घु ह्रखदीर्घज नादिषु च स्त्री० ।। भीयन्तेइन या विण्या: मा-बन्। इन्द्रियवृत्तौ । “मानास्पर्शास्तु कौलेने” गीता ।
[ चक्र। मात्रायताका खो० छन्दोग्रन्थोक्त मात्रा प्रस्तावानुगुणे पताका कार मात्रामऊंटी स्त्री छन्दोग्रन्योत मालातग्रस्तावानुगुण मर्कटी
जालचक्रभे दे। मात्रामरु पु० छन्दोमन्थोक्त मात्रात्तप्रस्तावानुगुणे मेरुचक्र । । लावाटत न० मात्रया कृत वृत्तम् । अार्थ्यादौ छन्दोभेदे । मात्म यन. मत्सरस्य भावः व्यत्र । पर गुणवत्रे 'मात्मय सत्मार्थ
विचायति माहिः । माय बधे सक.. लोगे अकवा०प० मेट् इदित् | मान्थति अमान्योत् । माथ पु० भथ-घञ् । पथि, मन्थने च । मायर बिक मधुरायां भवो मथुरायाः अागतो वा अा मथरा नगरी
भवे, तत वागते च ।। माद पु० मद-घञ् दर्मे, हर्ष च । मादक त्रि० मा ट्यात मद-णिच एबल । मनताकार के द्रव्ये माद्यति __कर्तरि खुल । दात्य हे पु० । मादन न० मादयति मद-णिच-ल्य | लवङ्ग । कामदेवे, मदन वृक्षे
च पु० । विजयायां, माकन्द्याञ्च स्त्री० गौ० ङीष, मादृक्ष शशि) त्रि. ममेव दर्शनमस्य दृश-कमट किप, वा । नम तुल्य
दर्शने मत्सदृशे । माद्री स्त्री० मते भवा अण् । पाण्ड,राजस्य द्वितीय पत्न्यान् अति
विषायाञ्च । माधव पु० माया धवः । नारायो । मधु-स्वार्थे अण। वसन्ते स
माधवेनाभिमतेन सख्ये "ति कुमारः । मधुने पुष्यरसाय मद्याय या हितः अ । वैशाखे तस्य बड़पु भवत्वम् तद्धितत्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८६२ ]
मध वशे च तत्यष्यण हि मद्यान्भवः । मध. बाइल्य नास्यस्याः
या । वासन्ताल तायाम् वो सीप । माधवौलता स्त्री० कम्भ । स्वनामख्यातायां ल तायाम् । माधवेंटा स्त्री०माधवे वैशाखे माधवस्य कृष्णस्य वा इदा । वाराहोकन्द मावतोच न न० माघर उचितो यस्य | ककोलके । माधबोद्भव पु० माधव ये शाखे उद्भवति फलवत्त्वेन उद् भू-अच् । (पियाल) राजादन्याम् |
[ मल्लिका पुष्ये । माधुर न० मध - राति नमरेभ्यो ददाति रा क-खार्थे छमा । माधुरी स्त्री० मधु रस्य भावः ष्यञ् माधुर्य भित्त्वात् कलोत्वप ने डी
वलोपः । “माध ये, मध रत्व, सद्यस्व नन्दाध रोधारे" य झटः ।
मधुरम्वार्ध अग । मदिरायाम् । मा यन्दिन न० मन्वन्दिन मेक-अग्ण । मध्य मदिने त यसत्य कृतो
ग्रन्थ : अगा शुक्लयजुर्वेदीयशास्त्राभेदे । माञ्चोक स्त्री० मधु ना मधूक पु प्रण निर्वृत्तम् ईकक । मधूकपुष्यजाते
मद्य । मध एव स्वार्श कक द्राक्षाफले साध्वा माध्वीक!
चिन्ना विज हत्यति जयदेवः । माध्वीकफल पु० मा ध्वी मम व मध र फलमस्य | मधु नारि केले | माध्वीमधुरा पु० माध्वीकमिव मधु रा ट कलोपः | मधु रखजूरि - कायाम् ।
मासिट मान विचारे भ्वा० ग्रा० रूक सेट स्वार्थे मनु | मीमांसते अमीमान अचे वा चु० उ० पक्ष भ्वा० पर० सक० मेट । मानयति ते
मानति अमोमनत्-त अमानोत् | मान न० मा-ल्यः। परिमाण हस्तबलाप्रस्थाद्रि चपरिग्छ,
प्रमाणे गानाङ्ग बाल क्रियायां ताल विरामोपलक्षिते कालव्यापारे । मन-धज । आत्मनि उत्कर्षाभिमानात्मिकायां चितसमुन्नतौ। खाभीटल्ले घवीचादिविरोधी मान उच्यते” दून्यक्त अनुरक्तदम्पत्यो अवस्थाभेदे 'मुञ्च मयि मानमनिदानमि”ति जयदेवः सम्लाने च |
For Private And Personal Use Only
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ८७३ ]
मानग्रन्थि पु० मानस्य ग्रन्यिर्बन्धन' यस्मात् । अपराधे |
मानरखा स्त्रो० मानाय कालप्रमाणज्ञानावर
निम्मिते सच्छिद्रे कालज्ञानहेतौ घटीयन्त्रभेदे । मानव पु० मनोरपत्यम् अण् । मनुष्ये स्त्रियां जातौ ङोष् । मानस २० सन एव अण । मनति, कलासान्तिकस्ये ब्रह्मणा छते
सरोवरभेदे च ।
मानवत न० मनसा कृतं मानसं कसं० । श्रहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्म' मलुब्धता । एतानि मानतानि
हिंसादिषु ।
म
मानस पु० मानसनोको यस्व | हंसे ।
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्थ 'तानी' त्यक्त
मालिनी की मान-इनि । फनीच े, मानवत्यां स्त्रियां च । मानुष प० मनोरयम् ऋण खम् च | मानवे, ततोजाती स्त्रियां ङीप
मानुषी ।
माजुध न० मानुषस्य भावः यत् । मनुष्यत्व े |
मान्छ २० मन्दस भावः ष्यञ् । रोगे, मन्दतायाञ्च ।
"
यस्याः | तान
د
मान्धार ए० मामिन्द्र ं धयति चे- टच् । “सामयं धारयतीत्यतात् मावात सौ प्रकर्त्तित” त निरुक्तोः युवनाश्यराजपुत्रं न्टपकेहे ।
मान्य ५० मान- बयां कर्म ण ण्यत् पूच्चे ।
मामक लि० मऊ-इदम् ब्रह्मन् समादेशः । माम्बविनि खञ् । नामकीनोऽन्यल |
राजे पु० | कापल्यां स्त्री० ङीप् ।
2
माय। स्त्री० मान्य नेत्त्वम् | छद्मनि काप, इन्द्र जाबादौ, मियाबुविहेत्वज्ञानभोदे, रूपायां, दन्ते वच्झां बुद्धमातरि, ईश्वरखोपाध, ग्रघटनघटनाविकायां शक्तौ ।
"
[ कर ) |
जावा । पु० माया.मन्द्रजाल' करोति - किम् । मायाकरे (बाजी
-
मायादेवी सुत पु० ६ त२ | बुझ े ।
मायावत्
For Private And Personal Use Only
माया+अत्यय मलम् अस्य वः । मायाविशिष्ट कंस -
मायाविन् लि० साव+यस्पर्ट विनि | माया रे लियां ङीप् । माणिक वि० मायः स्त्यख छन् । माया रे । भूमि मायीयप्यत्र ।
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ८७४ ]
म
मायु पु० मा-यु | देहस्ये पित्त |
[सम्बन्धिनित्र 01
:
मायूर न० मयूराणां समूहः तखेदं वा ऋण । मयूरसङ्घ | मयूर - मायूरौ स्त्री० मयूरखेद मियत्वात् । काय् ङीप् । अजमोदायाम् । मार पु० मृ-घञ । मरण | मारयति - णिच्-अच् । कामदेवे, विघ्न े, धुस्तूरे च । [मारिभये । (बाज ) पचिभेदे च । मारक पु० म्ह- णिच् एव ल् म्ह- णिच् घञ् खार्थे कन् वा । मारणे म.रकस्थान २० मारणकारण स्थाने । " श्रष्टम चायुष: स्थानमएमादष्टमञ्च यत् । तयोरपि व्ययस्थानं मारकस्थानमुच्यते" इत्यको जन्मलग्नात् सप्तमे द्वितीये च स्थाने ।
मारि स्त्री० म्ह-चि-इन् । मारण े वा ङीप् मारोत्यभ्यत्र । 'मारीभये राजभये” इति वटुकस्तवः |
म. रिष पु० रिष हिंसायाम् निषेधार्थ कमाशदेन स० । नाव्योक्तौ बायें हिंसा निवारकतया तस्य तथात्त्वम् । तण्ड लोया के
"
दक्षमातरि च स्त्री० टाप् ।
चरंः
मारोच पु० तारकाराचतीपुले रावणानुचरे राक्षस विशेष े | मारुतद्रत न ० ' प्रविश्य सर्वभूतानि यथाचरति मारुतः । तया च प्रवेष्टव्यं व्रतमेतद्धि मारुतमित्य क्के राज्ञां धर्मभेदे | मारुतात्मज पु० ६ ० हनुमति, भीमे च दूज | मादतिरष्यत्र | मारुतापह पु० मारुतं वायुदोषमपहन्ति अप+इन-ड | वरुपटच े । वायुनाशके लि० ।
7
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मार्कण्ड पु० म्हण्डोस्पत्यम् अण पृ० । मुनिभेदे ढक् । शक ० मार्कण्ड योऽप्यत्र । तत्सृष्टे लताभेदे स्त्री० 1
Ta
०
कंत्र पु० मारयति किम् - मारि केशक्लेशे कूयते कू अच् । भृङ्गराजे मार्ग संस्कारे सर्पणे च चुरा० उम०सक० सेट् । मार्गय त व्यममार्गत् त मग अन्वेषण वा ० चु०उभ०पच स्वा०प० तक सेट् । मार्गयति - ते मार्गति अतमार्गत् त । अमार्गीत् । 'न्पतेरमा गदि"ति भट्टिः भ्वा० ब्रा० इत्यन्ये तेन मार्गते, मार्गमाण इत्यादि सिद्धम् । मार्ग ५० स्मृज- - शुड़ी - मार्ग- अन्यपण े वा घञ । पथि-तद्विशेष
For Private And Personal Use Only
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८७५ ।
प्रमाणम् वाचस्पतये धच्यते । ल्यू । याचके वि० शरे पु० । मार्गण न. मार्ग-ल्युट् । अन्वेषणे याचने, प्रणये च । कर्तरि म.गशिर पु० मृगशिरया युक्ता पौमासी अण मा यत्र मासे पुन
. रण । चान्द्र अपहायण' मासि तत्पौर्समाख स्त्री. डोप मार्गशौर्ष पु० साधन मार्गशिरवत् । अपहायणे मासि । तत्
पोस्मास्यां स्त्री० डीप । मार्गित वि० मार्ग-त । अन्वेषिते । [अममाजत्-त । माजमार्जने सक. ध्वनी अक• चुरा० उभ० सेट् । मार्जयति ते माज्जन न. माज-ल्य ट | प्रोनादिना निर्मलीकरणे । यु । सवार्थे स्ती• मा च सुरजध्वमौ च । करण ल्युट् । सम्मा
र्जन्याम् (झाटा | स्तो० डीप । मार्जारल) ए० मज-पारन वा रख नः | विड़ाले रक्तचिव के
खटासे च । ततः संज्ञायां कन् मयुरे। मारिगन्धा खो० मा रखेव गन्धो यथाः। मुजपीभेदे । ___खाथै कन् । तव । मार्जारी स्त्री० मुज-धारक गौ० डीम् । कल र्वाम् सटामजन्तौ,
मार्जारयोषिति च । मार्जारौ(ली)य पु० मारि+(ल)स्वार्थे छ, मृज-बारीयक रख
खत्वम् वा । विडाले, पुढेच काययोधने | . मार्जित पु. मान-क। शोधिते । दधि-खण्डमधुसर्पिर्मरि— चादिसते, करादिवासिते भयभेदे (रसा) । मार्तण्ड पु० मृते अण्डे भयः पण शक । सः । तस्य च मता. ण्डजन्म ‘मारितञ्च यतः प्रोक्रमेतदण्डं त्वयादितिम् तम अने !
तऽयं मार्तण्डाख्यो भविष्यतीति पुरायोलम् । मार्तिक २० मृत्तिकया निर्मितम् अण् । शरावे (शरा) एमये वि. माईङ्गिक वि० मृदङ्ग तहादन शिल्पमस्य ठक् मृदङ्गवादके । माईव न० मदोर्मावः । मृदुत्व', परदुःखासहिष्ण त याम् द्रवी- भावे च 'अभितप्तमयोऽपि माईवं भजते कैब कथेति रघुः ।
For Private And Personal Use Only
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
L८७६]
मार्ष पु० मष- क तमः खार्थे अण् । तण्डु लीयंशाके । माधि स्त्री. मृज-क्तिन् । शोधने । माल पु० मल-संज्ञायां च । "भिल्ला किराताचे"न्य ते जातिभेदे । मालक न. मल-एष ल । स्थापद्म (माला) मारिकेल पालभेदे च । मालती स्त्री. मां लची शोभा वा लतति बेहते लत-अण डीप ।
जातीलतायां, युवत्या, काकमाच्या, नदीभे दे, विशल्यायां, ज्योत्- .
सायांनिशायाञ्च । मालतौरज पु० मालत्या नदीभेदख तीरे जावते जन-ड। टङ्कणे
ठणे (सोहागा) मालतीतीरभवादयोऽप्यन ।। मालतीपत्नी एला • माल त्यातनामकजात्याइव पलमस्याः । जातीपत्त्रयाम् ( जयत्री)।
[फले । मालतीफल न० मालत्यास्तवामकजात्याः फलम् | (जायकल) जातीमालभारिक वि० मालानां भारोऽस्यस ठन पूर्वपद हस्खः मालानां
भारति। .. . मालव पु० अवन्तिदेशे (माल बोया देश) रागभेदे च । मालविका स्त्री. मालवे भवा ठक | बिति ( तेलोडि ) । मालसी स्ती भालं मलनं नटादिना दुष्टत्व स्थति सो-क गौ० डीम् । - केजपुष्टिकारके बच्च, रागिर्याभेदे च । मालाकण्ट पु० मालाकारः बटः कष्टको यख । अपामार्ग । मालाकन्द पु• मालाकारः कन्दो यस। मनभेदे । मालाकार पु० मालां करोति छ-अण् । (माली) वर्ष सङ्करभेदे।
माल्यकारके वि० । मालाग्रन्थि पु० मालया ग्रन्धिरत्न । मालादूर्वायाम् । मालाटण न० मालाकारणम् | भूटण । खार्थ कन् । तत्रैक। मालोदीपक न० अलङ्कारोको अर्थालङ्कारभेदे । मालादूर्वा स्वी० मालाकारा दूर्वा । (गाठिदुर्वा) दूर्गाभेदे । मालारिया स्त्री० मालाभतरिट यस्याः ५ ब० । पाबाम् । मालाली स्त्री० मालामलति भूषयति अल-अप डीम् । टकायो
(पिडिङ्ग शाके) स्वार्थे कन् । तव ।।
For Private And Personal Use Only
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७७). मालिक पु. भाला निर्माण शिसमय ठन् | मालाकार जानिये
पक्षिभेदे, रञ्जके च । माल्य कारके च नि । मालिका स्त्री० मालेध कन् बत लम् | मम्मलिकायां, पीवाल
करण, नदीभेदे खरायां बतखाम्, । पुण्यामाग्र, पम्पा
क्षमालिकाम्मोजति लक्ष्मीध्यानम् । . मालिन् पु० माला शिल्प मल्यस्य इनि । मालाकारे, माल्यवति त्रि०
मालाकारपत्त्यां पञ्चदशाक्षरपादके, छन्दोभेदे, गौर्थाम् चम्मान गा, मन्दाकिन्या, कण्वाश्रमान्तिकस्ये नदीभेद अम्मिशिया
दुरालभायां च स्त्री• डीम् । माल स्त्रो० मल-उग्ण । पत्रलतायां (पानेखता) मार्थाच । मालुधान पु० मा रिय पत्रसव धीयतेऽसौ धा-कर्मणि खुट् ।
(मालु पासाप) सर्पमैदे । लताभेद सी. डीम् । ... मालर पु मां लक्ष्यों परेषां लुमाति लू - रक् । विले, कपिणे । मालेय वि० मालायां साधुः - ठक् । मातारचमानिये। माख्य न० मालार्य हितं यत् । पुष्ये । खाणे बान । मध्यमाणानाम, ____ मूइिंस्थायां पुष्पमालाबाद। माल्यपुष्य पु० माखायै हित पुष्यमला। शवा शेषपुष्पग्राम स्त्री०
___ डीप । खार्थे कन् । तलव ।। माल्यवत् बि• माख मास मतप, माल का । माल युके केवमादिबायो बाभूते पतिदे, सशराक्षस प्रवे रावणमलिपि . राक्ष माशब्दिक लि. मेति शब्द निधैधाय करोति ।। शिषधकारके । माष पु० मघ-संज्ञायां धञ् । (भाषकला) ब्रीहिद ‘दशाई गुमं
प्रवदनि माघभित्यु के गुचभिःनिर्माण अन्य क्लो परिमाणमोद। माषकलाय पु० माषाख्यः कलायः । स्वनामस्माते श्रीहौ । भाषमाँ सी० मानव पर्णावया ने मामाने । .
For Private And Personal Use Only
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७८] भावभक्त बलि पु. भामिश्रित मनमेवबहिः पूजोपहार द्रव्यम् ।
माषभित्रिते भनपे पूजोपहारे ।। माषवर्धक पु० मा भाषपरिमित' स्वर्ण वर्ष यति बाझिमत्ति अप
- हरति ई-शेने व ब । खर्णकारे । माघीण पाषाणां भवनं चल रूम्। भाबोलिभवन योग्य
खेले । त् । माध्यमप्यत्र । मास १० भाति परिचित समस्या कालम् मा-असन् । चन्द्रे : नियदिनात्मकवावरूने भासे च। मास पु० माएर अण । चन्द्र विशहिनामके काले च । स च सौर
सावनचान्द्रनवलभेदाचवधिः । मासचन्द्रमकायम् अय् चान्द्र 'मामे तु मुख्यः । मस्यते परिमीयते मम-परिमाणे करण बञ् ..पञ्चरात्मके पदाणे भाष साथै कन् नव। . मासन • भासं नवति मी-छ । सोमरानीबतायाम् । मांसप्रमित पुरमा प्रभातमारबः । प्र+मा-न। काला: रति , । प्रतिपञ्चन्द्र।
[मयः । मासर पु०मस-परिणामे घमास परिणाम राति रा-क । भक्तमासान्त पु० मासस्य सौरस्य चान्द्रस्य वान्तः अवमानम् । मामाव
साने संक्रान्त्यादौ । मासिक वि. भास भवः कासार । नासमवे, मनोहन मतप
जातीथतिकी, प्रतिमाशम् अमावस्याबाब बारे म. । "मासिकामि वकीयेविति तिः । “पितृणां भाषिक श्राहम
न्याहार्य विदुर्घधा रति मतिः । माम अव्य. मर-विच भए । निवारण। माह माने मा० उम० स०पेट माहति ते बमाहोल बमाहिए ।
साहाकुल लिहारे पापा महायोगे । सञ् । महा. ___ कुलीनोऽयत्र । नाहान्य न • महात्मनो भायः ध्यन । महिमनि मन्त्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८७ ]
माहित न ० महिष्या रदम् अण् महिषीदुग्धादौ महिपय दम्
अम् । तचङ्गादौ त्रि। माहिय पु० महिघ्या भवः व्यञ्। शत्रण वैश्यायासत्पने सङ्क
रजातिभेदे । माहेन्द्र पु• महेन्द्र स्थायम अण । ज्योतिषोक्त महेन्द्रादिसम्ब धिनि
दण्डभेदे । पूर्वस्यां दिशि, इन्द्रपत्त्यां, गवि च स्त्रो० डीप । माहय पु० मया अपत्यम् महो । मङ्गले नरकासुरे च स्वीगव्यां
___ स्त्री० डीप । . माहेश्वर वि० महेश्वरादधिगतम् ततः छागत अण् महेश्वरत:
प्राप्न । यतिक्तायां स्त्रो० खीप् । तस्य दम् अप । 'माहेश्वरी
वृषारूढ़ा, इत्य के माटभेदे दुर्गामात्रे स्त्रो०डीम् । मि ने स्वा० उभ० सक० अनिट् । मिनोति मिनुते अमासीत् अमा- .
स्त । वि मप च मिनिमम् । मिच्छ बधे भ्वा० पर० सक० सेट । मिति अमिच्छीत् । मित लि. मि मा-चा-क्त परिमिते, शब्दिते. अवच्छिन्ने, जिने च । मितङ्गम पु० मितं परिमितं स्टु-गच्छति गम-खच च च | गजे
__ परिमित गामिनि त्रि. । मिनद्र पु० मितं दाति प्रति वा कु नि । समुद्र। [धके लि०॥ मितम्यच पु० मितं पचति पच-खच् सम् च । कपणे । परिमितपामिति स्वी• मा-मि-धा तिम् । ज्ञाने, माने, अवच्छ दे, विक्षेपे च । मित्व न• मिति नियति मिदन । स्नेहान्विते सुहृदि, राज्ञां वि
प्रयानन्तरित न्ट पाट्तिरथिन् राजमि तयोई योरपि मध्यस्थन्टपं
स्य राज्यहरणरूपैककार्य करत्वात् मित्त त्वम् । मि-। सूर्ये । मित्रयु पु० मित्रं याति या-कु । मित्ववत्मले । मिथ बधे मेधायाञ्च सक० भ्वा० उभ• सेट । मेथति-ते कामेथीत् अ
मेथिष्ट । चडि न हखः । मिथस् अव्य. मिथ-अमुन् । रहसि, अन्योन्यस्मिनित्यर्थे । मिथिला स्त्री. मिथ - किलच । स्वमामख्यातायां राजधान्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८० ]
मिथुन न. मिथ-उनम् विच । खोपुंसयो: मेषादितस्थ तोये राशौच। मिथ्या अव्यः भिथ-क्यम् । अयथार्थे असन्ये । मिथ्याष्टि स्त्रो मिथ्या-सफलखापि अफलत्व न दृष्टिः | नास्तिकता..
या सफलस्यापि वैदिककमणो निष्फलत्वज्ञाने । मिथ्याविरसन न. मिथ्या मिरसते नेन निर्+अस-क्षेपे कर
ल्युटे । शपथे। मिथ्याभियोग पु० मिथ्याभूतेमास काभियोगः राज्ञोऽन्निके वेदनम्
अभि-युज-धज शतं मे धारयतीत्यसत्यसका राज्ञोऽन्ति के अ
भियोगे । मिथ्याभिशंसन न० मिथ्याभतेनासत्य नाभिशंसमम् अपवादः । त्वया
वर्णमपहृतमित्यपवादकथने । मिथ्याभिशाप पु० मिथ्याभूतेनासत्ये नाभिशापोऽपवादः । मिथ्यापयादे । मिथ्यामति ती० मिथ्याभूतस्य पतिः मन-क्तिन् । भ्रान्तौ अतइति.
महत्व न जाने। मिथयोत्तर न० कर्म व्यवहारे 'मियतत् नाभिजानामि तदा नत्र न.
सनिधिः । अजातश्चास्मि तत्काले इति मिथ्या चतुर्विध"मित्य क.
कारे, उत्तरभेदे, ( मिथ्योत्तरे पूर्व वादे ) इति स्मृति: 1 मिद बधे मेधायाञ्च भ्वा० उ० रुक० सेट् । मेदति-ते अभेदीत् छ मे
दिष्ट | चडि न हखः। मिद ने हे वा० आ• लुडि प० अक० सेट् । भेदते अभिदत् भावादौ
के भिवं मेदितम् ।' मिदमोहे वा चु० उभ. पजे भ्वा०प० अक० सेट् इदित् । मिट्यति। - अमिन्दत्-त । पने मिन्दति अमिन्दीत् । मिद ने हे दि० पर०. सक० सेट् । मेद्यति-ते अमिदल अनेटीत् ! क्र. • मेदित मित्रम् । मिद नेहे चु० उभ० सक०, सेट् । मेदयति-ते अमीमिदत्-त । मिल थे तु० उम० सक० सेट् | मिलति अमेलीत् अमेलिष्ट कुटादि
रमित्य के तेन अमिलोत् ल्य टि मिलनम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८८१ ।
मिव सेके भ्वा० पर• सक० सेट इदित् । मिन्वति अमिन्वीत् ।.. मि ध्वनी कोमे च तु० पर० अक० सेट । मिति कामेशीत् ।। मिशि ( शी ) स्ती० मिश-इन् वा ङोप । मधुरिकायां, ( मौरी )
शतपुष्यायां, ( सलफा) नटामांस्थाच। छात्र ए० मिधि-मिषी ___ मिसि-मिसी इत्यादयः । उक्ता थे छ । मिथ ( स्त्र ) योजने अद० चु० उम० सक० सेट् । मिश्र (स) यति-ते!
अमिमित्र(स)त् त । मिश्र त्रि. मिश्र-अच् । संयुते उत्तरपदस्था श्रेष्ठार्थे । यथा भार्य
मिश्राः । गजजातिभेदे, ज्योतिषोत, कृत्तिकाविशाखा नक्षत्रग
च पु० । मिश्रकावण न मिश्रकनामक वन पूर्व दो? गत्वञ्च । इन्द्रोद्याने । मिश्रपुथा स्त्रो० मिश्र पुष्य यस्याः अजा • टाप् । मेथिकायाम् । मित्रवर्ण म. मिश्र चित्रो वर्णो यस्य । ष्णा गुरुति । मिश्रितपर्ण त्राले त्रि
। क्याम् ।
.
Po..
MERA
PEL
मिश्रवणं चित्तरूपान्वित फातं यया: 1 वाता
मिश्रव्यवहार पु. लोलावत्यु के गणम दे । भित्रिता स्त्री॰ मित्रिता चैव विने या मिश्रित स्तु संक्रम' इत्य क्त'
कत्तिकाविशाखानक्षत्रकाले रविसंक्रमणे । मिश्रेया स्त्री० सिथ अच् मित्रा ईयते ई-गतौ यत् एय कर्म० शक० ।
__ मध रिकायां ( मौरी ) शर्तपुयायाञ्च ( सुलफा ) । मिब मंचने बापर० सेंट मेधति अमेषीत् ( का वेट् ।। मित्र पराभिभवे छायाम् तु. पर० सक० सेट् । मिषति अमेषीत् । मिष न० मिष-क । छले, सईने पु०। मिषिका स्त्री० मिनी-कन् । जटामांस्याम् | . मिष्ट वि० मिष-न । सिक्त, पईि ते च | मधुररसे पु० तहति वि. मिह से चने भ्वा० पर० स० अनिट् । मेहति अमिचत् । मिहिका स्त्री० मिह-केन अत इत्वम् । नौहारे ।
For Private And Personal Use Only
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८२ 1
.
मिहिर पु० मिह-किरच् । सूर्ये, अहो, , मेघे, बायौ,
चन्द्र, विक्रमादित्यसमा पण्डितमेदे च । मी बधे दि० प्रा० सक. अनिट् । मीयते अभेष्ट । मी बधे क्या० उ० सक० मेट् । मोनाति भीगीते कामासीत् । अमा
स्त । कमीनः । मौ गया मत्याच वा चु० उ. पचे न्या. पर० सक सैट् । माययवि. ते मयति अमीमत्-त अमेषीत् । मौढ नि• मिह-क। मूलिते। मोष्टम पु० मीडस्+तम नि । शिके । मौढवस पु० मिह-कस नि । शिवे । मौन पु० मी-नक् । मत्स्ये, भेषादितो हादश राशौ भगपटवतारभेदे च । मोनकेतन पु० मोन: केतनो यस्य | कन्दपै । मीनध्वजादयोऽध्यत्व । मीननेता स्त्री० भीमस्य नेलमिय यन्थिरस्थाः । गण्डदूर्बायां मीना. चोत्यादयोऽध्यत्व । मौमाण्डा स्त्री० मीनस्साहस्तदाकारा रेणुकाऽस्त्यस्य अच् गौ० डीष । . शर्करायाम् ।
चङि न हवः । मोम शदे अक० गतौ सक० भ्वा० पर० सेट् । मीमति अमीमीत् । मीमांसक पु० मीमांसा वेत्त्यधीते वा वुन् । मीमांसाशास्त्रज्ञ, तदध्ये... तरि च । मान-स्वार्थ सन् एक ल । सिद्धान्तकारके। मौमांसा स्ती• मान-स्वार्थे सन छ । विचारपूर्वकतत्वनिर्णये तत्प्रति
पादकग्रन्थम दे च स च यन्य: कर्म ब्रह्मविषय भेदेन विविधसल - कर्मकाण्डविषयसंशयनिवारण प्रतिपादको पन्थो जैमिनिप्रणीत: सच पूर्व मीमांसात्वन प्रसिद्ध ब्रह्मविषयसंशयनिर्णायकश्वरमः सच वेदान्त त्वेन प्रसिद्धः ।।
[ह्रखः । मोल निमेधे भ्वा० पर० अक० सेट् । मोलति अमीषीत् । चङि वा मौलन न० भोल-ल्युट । मुद्रयो, सोचने च । मालित वि० मील-न । अप्रफुल्ले, मचिते च 'मीलितं यद भिरा
मताधिके, इदि काव्यप्रकाशः ।
For Private And Personal Use Only
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८३
मोव मुद्रीभवने भ्वा० पर• प्रक० सेट् । मीवति अमीवीत् । मु पु० मोचयति जीवान एवं सच ड | महेश । 'मुकदक पु० सुदः सुदे कन्दो यस्य कप ४० सुदो दलोपः । पलाण्डौ । मुकु पु० सुच-कु ४० चस्य कः । मोशे, उत्सर्गे च । मुकुट पु० मकि-उट ट. शिरोभषणे । .. मुकुन्द पु० मुकुं ददाति दा-क ४० मुम् । 'सुकुमव्ययमान्नश्च निम्बाल
मोक्षवाचकम् तद्ददाति च यो देवः मुकुन्द स्तेन कीर्तित" इति निरु.
के विष्णौ। मुकुम् अव्य • मकि उच् प० । निर्वाणमोजे । मुकुर पु० मकि उरच ४० । दर्पणे, बकुलन कुलालदण्ड, मलिका
, कोलीवच, चोरके च । मुकुल पु० न० मकि उलच् प० । ईप्रतिकाशितकलिकायाम् देहे, श्रा
मन च । मुकुष्टक पु. मुकुलोत्सर्गस्तं स्तकति सक-अच् प० घत्वम् | वनमुह
( मुगानी)। मुकूलक पु० मकि-उलच कन् । दन्नि क्ष। मुक्त लि• सुच-त । त्यक्त , प्राप्त मोने, आनन्दि ते च । मुक्तरसा स्ती० मुक्को रसो यस्खा। रास्नायाम् । मुक्तसङ्ग त्रि. मुक्तः मङ्गोविषयासक्तिन । त्यतसर्व विषयामङ्ग । परि
प्राजके पु० । मुक्त हल वि. सतत: दानाय प्रसारितः न व इति यावत् हस्तो येन !
बड़दानशीले । मुक्ता स्ती• सुच-त । रानायाम् ( मति ) एक्लिने रत्न हे च । । मुक्तापुष्प पु० मुक्त व शुन पुष्पमस्य । कुन्दने ।। मुक्ताप्रसू स्ती० मुक्तां प्रसूते प्र+सू-किप ६त । शुक्तौ। मुक्ताप्रालम्व पु० सतया मुक्काविशिष्टतया मालम्बते अच् । मुक्काहारे। मुक्ताफल न० मुक्ता फलमिय । मौक्तिके, लवली फले, (कोयाड़) कर्पू
रे, वोपदेवकते भक्तिप्रधाने अन्यभेदे च 'चतरेण चतुर्वर्ग चिन्तामणि
For Private And Personal Use Only
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| ८८४ ]
बणिज्य या हेमादियोपदेवेन मुक्ताफलम चोकरदिति तद् पन्धान्त श्लोक मुक्तालता ती सुकया लतते । सुजाहारे । मुक्तावली स्त्री० मुक्ताया श्रावनो हारमेल । लाहारे । ईत । सुः
कात्रेणी, भाषा. परिच्छदयत्व टोकायां सिद्धान्तमन यल्यां च । .. मुक्तास्फोट पु० मे० स्फ बाते विदीर्थ ते स्फोटः मुनाये स्फोटः । रातो। मुक्ति की सुई-लिन् । मोचने संसारबन्धनसहित्ये मतभेदेन अात्य... निकटुःखनिहत्तौ, ब्रह्मस्वरूपावाप्तौ च देहेन्द्रिमाभ्यामात्मनो बन्ध
शून्य त्वे च । मुक्तिमण्डप पु. सति पदो मण्डपः शाक. "कायोस्थ जगन्नाथ त्रस्थे च मण्डपभेदे तीर्थे । -
[सिसके ।। मुक्तिमुक्त पु० मुक्तर्मोचनं तेन मुक्तोरहितः संश्लिष्ट पूति यावत् । मुख. न० खन-अच् डित् धातोर्मुट च । 'प्रजासना यतः खातं तस्मा
दाहुर्मुखं बुधा इत्युक्त देहावयवभेदे । 'अोष्ठौ च दन्तमूलानि दन्तजिह्वा च तालु च । गलो गलादि सकल सप्ताङ्ग मुखमुच्यते" इसके गलादिसप्तात्मकावयवति वदने । टहस्य निःसरण वर्मनि, हट्टमण्डपादेः प्रबेशनिर्गमे, प्रारम्भ, उपाये, नाटकादौ सन्धिभेदे, नाटकादिशब्दभेदे, बाटो, प्रधाने, शब्द, नाटके बेदे च । नकुचट्टा
पु० ( डेश्रो ) । मुखगन्धक पु.. मुखस्य गन्धो यस्य सेवनात् कम् । पलाण्डौ । मुखचपला स्ती० श्रार्थावान्तरे छन्दोभेदे । । मुखजपु० ब्रह्मणो मुखाज्जायते जन-ड । विप्रे, ब्राह्मणोऽहमख - मासीदिति श्रुतिः ।
. [ण्डौ । मुखदूषण पु० मुखं दूषयति सेवनात् दुर्गन्धेन दूध-णिच् ल्यु । पला. मुखधौता स्त्री० मुखं धौतं यया धाव-क्त जठ पर नि० । ब्राह्मण__वधौ (बामनहाटि)। मुखनिरीक्षक लि. मुखमि सराय निरीक्षते. एव ल । अल से स.
हि अयोयदि ख कृत्य कुर्थात् तदा नाहं. करोमोत्याशयेन इत. . . रमुखं निरीक्षमाणः खकार्य न प्रवर्तते ।
For Private And Personal Use Only
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८८५ ]
मुखपूरण न० सुखं पूरयति पूर-ल्यु । गण्ड पमितजलादौ। त्रि. मुखप्रिय २० मुखं प्राणाति प्री-क उप० । लवङ्ग मुखरोचक मात्र मुखभूषण न मुखं भूषयति भूध-ल्यु । ताम्ब ले । मुखमण्डने वि० मुखमण्डनक पु० मुखस्य मण्डन मित्र इवार्थे कन् । तिल कहने ।
त० | स्वार्थ कन् मुखभषो न . | ५ ब० कम् । मुखभूषके वि. मुखमोद पु. मुखं मोदयति मुद-णिच् अग् । शोभाञ्जने । मुखर त्रि० मुख सुख व्यापारं कथनं गाँत प्रादत्त करोतीति यावत
रा-क | अपिप्रयवादिनि अग्रवादिनि : मुखरतबहन्यते इति
हितोपदेशः । काके, शझे च पु० ।। मुखरित वि. मुखर याचरति मुखर+कि-क्ल । शब्दायमाने । मुखलाङ्गल पु• मुखं लागल मिव भनिविदारकं यस्य | म्यूकरे । मुखवलभ पु० त० । दाडिमटने तरफलस्य मुखप्रियत्वात् । मुख
प्रिये त्रि! मुखवाचिका स्ती. मुखं वाचयति अजाडोंकरोति सेवनात् वच णिच
। अम्बष्टायाम् । मुखवास पु० मुखं वासयति सुरभीकरोति अगा। गन्धटय, क'
रादौ च । मुखवासन पु० मुखं वासयति वासि-ल्य । मुखसौरभकारके गन्ध ।
तति वि० । मुखविष्ठा स्त्री मुखं विठेव दुर्गध यस्थाः । तेल पायिकायां तन् -
खस्मार्थ मात्र हि द्रव्यान्तरे दुर्गन्धो भवति ।। मुखव्यादान न० वि+या+दा-ल्य ट ६त । मुख प्रमारणे । मखशोधन न० मुख शोधयत शुष-शि-ल्य त्वचे (दारचिनि)
कटरसे पु. 1 मुखशोधिन्पु ० मुखं शोधयति. शुध-णिच् -णिवि । जम्बीरे । मखस्राव पु० सपति -गा. ६ त । तालाख्ये मुस्खस्यन्दिजले । मुखाग्नि पु• मुख मेवा ग्नातल्य यापदानेव दाहकत्वात् यस्। विशे,
दावानले च।
५..
For Private And Personal Use Only
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८६ }
मुखा स्त्र पुं० मुखमेवास्त्रं यस्य । कर्कटे । मरय त्रि. मुखे प्राद्य भवः यत् । प्रथम कल्ले, च। मुग्ध त्रि० सुह-न | मढे । मोहयति अन्तर्भूतखय मुह-कर्तरि क ।
सुन्दरे । नायिकाभेदे स्त्री० । . मुच दम्भ शाक्ये वा० अात्म° सक० सेट् | मीचते अमोचिष्ट इदिद
प्ययम् । मुञ्चते । मुच त्यागे चुरा० उ० सक० सेट् । मोचयति-ते अमुचत्-त । मुच त्यागे तु. सुचादि. उभ• सक. अनिट् । सुचति-ते अमु
चत् अमुक्त।
कर्म कर्तरि अकर्मक: ‘मच्यते सर्व पापेभ्य, इति पुराणम् । मुचकुन्द पु. मुच-कु सुक्षुः कुन्द एव । स्वनामख्याते पुष्पक्ष, टप
मुज ध्वनौ अक० मार्जने सक० वा चुरा०पने भ्वा० पर० सेट् । मो
जयति ते मोजति अममुजत्-त श्रमोजीत् । इदिदप्यलार्थ ।
मुक्जयति ते भुञ्जति अमुमुञ्जत्-त अमुञ्जीत् । मञ्ज पु० मुजि-अ । (मुज) रज्ज साधने तृणभेदे । मुञ्जकेशिन पु० मुझइव केशः अस्यस्य इनिः। विष्णौ । मञ्जर न. मुजि-बरन् । शाल के । मुट मर्दने भ्वा०. पर • सक. सेट इदित् । मुण्ट ति अमुण्टीत् । मुट क्षोदे वा चु०उभ• पक्षे वापर. सक. सेट । मोटयति ते
मोटति अमूमुटत् त अमोटीत् | मट जोदने कामे च तु कु०पर०स०सेट, । मुटति अमुटीत मुमोट मठ पलाय ने भ्वा० प्रा० अक० सेट् दूदित् । मुण्ठते अमुण्ठिष्ट । मुड के शादिच्छ दे मई ने च भ्या• पर० स० सेट् इदित् । मुण्डति - अमुण्डीत् । मड मज्जने भ्वा० प्रा० अ०सेट इदित् । मुण्डते अमण्डिष्ट । सा प्रतिनाने तु. पर सका० सेट मुणति अमोणीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८८७ ]
मुण्ड पु० म० मुडि-कम्मणि घञ् | मस्तके, वोले, मुण्डायसे च दैत्य
भेदे नापिते, स्थाणुवच च पु० | मुण्डिते त्रि•| महात्राव
णिकायां, मुण्डरीकायाञ्च स्त्री• टाप् । मुण्डक पु० मुण्डयति मुडि-णिन्-एव ल नापिते । मुण्ड् चणक पु• मुण्डचणकाव । कलाये । मुण्डन म° मुडि - भावे ल्यट । केशच्छे दे वपने । मुण्डकल पु० मुण्ड शिरय फलम्स्य । नारिकेले । मुण्ड गालि पु० मुण्डः कशून्य : शालि: । निःशूके शालि भदे । मुण्डायस न० मुण्डमयः अच् समा० । लौहमे दे । मण्डितिका स्ती. मुण्डि-इत खाध कन् अत इत्वम् टाप । (मुण्डा
री ) वृक्ष भेदे । मुण्डिन् 'पु• मुख्यक्ति मुडि-पिच् णिनि । नापिते । मुण्डोरी स्त्री० मडि-ईरत् गौ० डोष् । खनामख्खाते वृक्षभेदे । मुद समाजने चु० उ०मक• सेट । मोटयति ते अमभुदत् त । मुद हर्षे भ्वा० प्रा० अक• सेट । मोदते अमोदिष्ट । सुद(दा) स्ती• मुद०सम्प० किप वा टाप । हर्ष, लायमाणोषधैा च। मुदिर पु० मुद-किरच । मेघे, भेके च । कामके वि० । मुग पु० सुद-गक् नेट । (मुग ) कलायभेदे, पच्चिभेदे, जलकाके च । मुगपर्णी स्त्री० मुद्गखेव पर्ण मस्याः । ( मुगानी ) वनमुहे । मुहर न० मुदं गिरति म-अच् । मल्लिकाभेदे, चोष्टभेदने, ( मुगुर )
पुष्पजे, कारटक्ष, ( कामराङ्गा) च पु० । स्वार्थे कन् । त.
बव। मुहल न० मुदं गिलति स्ट-अच् रस्य लः । बनणे, रोहिष टणे
च | गोप्रियटणे प्रवरकारके मुनिभेदे, नपभेदे च पु० | मुगष्ट पु• मुह स्तकति प्रतिवनाति तक-ड ४० घत्वम् । वनम हे ।
अन् । मुङ्गष्टकोऽप्यन । मुद्रा स्त्री• मुद-रक् । प्रत्ययकारिण्याम, ( मोहर ) अङ्गुलिस्थे । मु
द्राडून युक्ताङ्ग लीयके, स्वर्ण रौप्यादितङ्कायाम् अप्रकाये, भलिपिः
For Private And Personal Use Only
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८८
शिल्पलिपिलिपिलेखनसम्भवा । गुण्डिका धुणासम्म ना लिप: पहधा मता” इत्य तलिपिमध्य लिपिमेदे, 'तन्त्र प्रसिद्दे योराचारसेव्ये पृथुकास्तण्डु ला भ्रष्टा गोधमच णकादयः । तस्य नाम भवेन्मु दे” न्य क' पञ्चमकारादिद्रव्यभेदे, देवविशेषाराधनयागुल्यादिसनिवेश
विशेषे 'म द्रामक्षगुणमिति तन्त्रम् सङ्कोचे च । मुद्रालिपि स्वी० मद्रया लिपिः । पञ्च धा विभक्तलिपिमध्ये लिपिभे दे
( छापार अक्षर )। मुद्रिका स्त्री० भदव च द्रा बा म दा कन् । स्वर्ण रौप्यादि निमि ते ___ अङ्ग लिस्थे अङ्क नसाधनयोग्ये पदार्ट । मुद्रित त्रि• मुद्रा जाताऽस्य इतच । अप्रकाशिते, अङ्किते च । मुधा अव्य० मुह का ४• इस ध: ( मिथ्याशब्दार्थे । मुनि पु० मन इन् ट ० उक्वम् । नुःखेष्वनुहिग्नमनाः सुखेघ विगत
स्साहः। वीतरागभयक्रोधः स्थिरधीमुनिस्च्य ते. इत्य क्तलक्षणे स्थिरचित्ते वीतरागादौ जने । ते च मन्वनि विष्णु हारीतादयः।
सप्तसंख्यायाञ्च । मुनिखजूरो स्वी• ६२० । सनरीभेदे । मुनिच्छद पु० मुनिसंख्याताः सप्तसंख्याः छदाः प्रतिपर्ण यस्स! सप्तच्छदे
(बातिम)। मुनिता पु० मुनिरगमनामकारः वकचे। मुनिद्रुम • मुनिनां प्रियो समिनामको वा दुमः । श्योगावले वक
वृक्ष च। मुनिपुत्रक पु० मुनेः पुत्रः संज्ञायां कन् । दमनकहच , सञ्जने
च । ६त । ऋषिसते। . मुनिपुष्य न० मुनि मख पुष्पं मोमो भीमसेनवदुत्तरपदनोपः । .... वकमुष्मे । मुनिभेषज न० मुनीनां भेषजनिक हरीतक्या अगल्ये मुनौ, भोज
नाभावे च । मुनोन्द्र पु० मुनिः इन्द्र इव । बुझे । ७२० । अपि ।
.
For Private And Personal Use Only
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८८
मुन्थ गत्यो खा पर. सन सैट का वेट | सुन्धति असन्चोत् । मुन्था स्त्री• ताजप्रसिझे नम्मावर्षावधि पकैकवर्षे बग्नत एकैकराय____ मरे लग्नय गतिभेदे | मुथहाप्यन । मुन्यन्न न० सुनियोग्यमनम् । नीबारकन्दादौ । मुसुक्षु वि. मोन मिष्य : सुच-मनु-उ । मोक्षेच्छावति । संसारबन्ध
माभावेच्छावति । यतौ पु० । मुमूचान पु० मुच-कान पृ० दीर्घः । मेघे, “समवरि त्रि. । 'द्रुप
दादिव मुमचान इनि वेदमन्त्रः । मुमषु वि. म तुमिच्छ : म-सन्-छ । यासन्नमरण । मुर वेटने तु. पर. सक० सेट् । सुरति अमोरीत् । मर पु० सुर-क । दैत्यभेदे, 'पार्थ नाथ विषन मुर'मिति माधः । मर पु० सुर-क | वेदने । खनामख्याते गन्धद्रव्ये स्त्री० टाप । मरज पु० मुरात् बेष्टनात् जायते जन-ड । मृदङ्गे वाद्यभेदे । मुरजफल पृ० मुरज इव फलं यस्य । पमसरच्छे । मृदङ्ग फलादयोऽन्यत्र मररिपु पु० त० । विष्णौ । मुरारितरनयनादयोऽन्यत्र । भरला स्त्री० मुर लाति ला-क | नर्मदायाम् । 'मुरलामारतो तेति"
रघुः । वंशीनाम्नि वाद्ये गौरा• खीम् ।। भरलीधर मुरली धरति -च्छच । श्रीकण, सुरजीवादनादयोऽस्यत्व । मच्छ भोहे सुधौ च भ्वा पर सक० सेट् । मूर्च्छति अमीत् । भावे
न। मर्तम् मच्छिा तम् । मुमर पु. सुर-क | पृ. हित्वम् । सुषाम्नौ, कन्दर्पे, सूर्याश्वे च । मुर्व बन्धे स्वा. पर सक० सेट । मति अमति निघायामनिट । मल रोपणे १०उभ सक सेट । मानर्यात ते अनसुलत् त । मुशटी स्त्री० मुघ-काटच गौ कोष पृ० । सिनकङ्गौ । मुश (म)लो स्त्री० मुघ मुस या अलक ए• घस्य शः गौरा हीष । . तालमायाम् वल्लयाञ्च खार्थे कन् पल्लयाम् । मष बधे भा•पर मक सेट । मोप्रति छामोषीत् ।
७५
For Private And Personal Use Only
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८. ]
मुष छेदने दिवा०पर सकल्सेट । मुध्यति असुघत्-अमोत्रीत् । पुपादिर... यमित्यन्ये । मुष लुण्ठने क्या. पर० विक० सेट । मुष्णाति बमोषीत् । मघ(म)(श)ल पु० मुष कलन् | पृ० घस्य वा सः (शा) वा अयोपे . स्वनामख्याते धान्यादिकण्डन साधने पदार्थे । मषा स्त्री सुष-क-टाप् । धातुद्रायणे पात्रभेदे (सुची)। मषित वि० मुष-क्क । अपहृतद्रव्ये जने । मक पु० सुष-टाप् । पुरुषचिङ्गभेदे अण्डकोषे, (घण्टापारुल) छो'
तस्करे, मामले, च स्वार्थे कन् तत्र व । मुष्कशून्य पु० ३२० । वृषणरहिते राज्ञामन्तः पुररचके (खोजा)। मुष्टि पु० स्त्री. सुष-किच । बडूपाणी, पलपरिमाणे, कञ्चभागे
च । किन् । मोषण स्त्री. । मष्टिक पु. मुध्या कायति कै-क । कंसराजमल्लभेदे । मुष्टिमोषणं प्रयो
जनमस्य कन् । स्वर्ग कारे । मुष्टिकान्तक पु० ६ त• । बलदेवे तस्य मुष्टिकासुरहननात्तथा त्वम् । मुष्टिन्धय पु० सुष्टि धयति धे-खच मुम् च । बान्त के ।। मुष्टिवन्ध पु० मुष्ट बखो यत्र । संयहे । त• । मुष्टिबन्धने । मुस खण्डने दि.पर सक. ऐट । सुस्पति अमुमत् ग्रामोसीत् पुषादि
रयमित्यन्ये । सुस(घ)(श)लिन पु० सुम(घ)(ग)लअस्त्यर्थे पनि । बलदेवे । मुस (घ)(ग)शल्य वि. सुस(घ)(ग)लेन मेध्यः यत् । सुषलवेध्ये । मुस्त संहतौ चु० उभ० सक० मेट मुस्तयति ते. अमुसुस्तत् त । मुस्त पु. स्त्री. सुस्त अच स्त्रीवे टाप । मुस्तके । (मुता) स्वार्थे
___ कन् । अवैव अस्त्री. । स्थायरविषभेदे पु. । मुस्ताभ न० मुस्ते व भाति भा-क । (नागरमथा) सुस्तकभे दे। मुह मोहे वैचित्त्ये दि. उभ० अक० सेट् । मुहाति अमुहत् मोहिता,
मोग्धा, मोढा।
For Private And Personal Use Only
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८१]
मुहिर पु० मुह किरच् । कामे, मूर्खे च । मुहस अव्य मुह-उसिक । पौनः पुन्य । मुहर्त स्त्री हुर्छ-क्त धातोर्मुट च | हादशक्षणमिते काले, पञ्च
दशधा विभक्तस्य दिनस्य पञ्चदशभागे, किञ्चिन्न्यू नाधिकघटिका. . हयरूपे का च । मू बन्धे भा० आ. सक० सेट् । मयते अभविष्ट ।। मक पु० म-कक् । मत्म, दैत्यभेदे, दीने, वाक शक्तिरहिते च वि. मूढ लि° मुह-क्त | मखें, बाले, जडे, औरसे च । मूत लि. मत । वृद्ध, संयते च । मूत्र स्त्राने अद० चु° उभ° अक• सेट । मूत्रयति ते अमुमबत् त । मूत्र न° मूत्र- अच् प्रसावे उपस्थात् क्षरितजले । मूत्रदोष पु° मूत्रस्य दोषो यस्मात् दुघ-धज ५ त० । प्रमेहरोगे । मूत्रनिरोध पु. मूत्र निरुवि नि+रुध-अण् । मत्रपतिबन्धकरोगे । मात्रफला स्त्री० मत्रमेव फलं यस्थाः । वपुष्याम् (गशा) कर्को याञ्च । । मूत्राघात पुमत्रमाहन्नि या+हन-अण् । मत्रहननकारिणि रोगभेदे । मूत्राशय पु० ६त | भाभेरधोदेशे वस्तिनामकस्थाने । मूख त्रि• मुह--ख. मुरादेशः । मढे गायत्रीरहिते सार्थ गायत्री
हिते च । “क्रियाहोनस्य सख ये"ति म तिव्याख्यायां निबन्ध
कार तथार्थ कन या व्याख्यानात् । मूच्छना स्त्री. मुर्छ-युच । “स्वरः संमच्छितो यत्र रागतां प्रति
पद्यते । मूर्छ नामिति नां प्राहुः कवयो पामसम्मया मित्य तो
गानाङ्गभेदे “स्फ टोमवदुपामविशेषम→ ना मिति मावः । मी स्ती• मुच्छे-अः । मोहे, अनिद्रायापि वाटे न्द्रिय व्या
पारशून्यावस्थायां, इवौ च | 'मूर्खाल नि म +अस्त्यर्थे लच् । मूविशिष्टे ।
मच्छित त्रि. मॉ जातास्य इनच । मच्छों युक्त , जे, उच्छिते च । मूत वि मुर्छ-त । मन्विो , मढे, कठिने च ! मूर्ति र त्यस
For Private And Personal Use Only
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
८६२ ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
व्यच् । मूर्त्तिमति न्यायोक्तषु व्यवच्छिन्नपरिमाणवम् चितिजक्ष
पावकपवनमनःसु च ।
त्ति स्तो° मुर्च्छ-क्तिन् । देव्हे, काठिन्ये, व्याकारे, प्रतिमायाश्च । मूर्त्तिमत् पु° मूर्त्तिरस्यस्य मतुप् । देहे | व्याकारयुक्त, काठिन्यवति
च त्रि० ।
A
मईज प· मूहि जायते जम-ड | केशे | मस्तक जातमात्ले लि० । मूर्द्दन्यत्र भवः यत् | मस्तकजाते । शिक्षामन्योक्तषु ऋकारटवर्गषवर्थेषु प० ।
मूर्च्चन् पु° चर्व्वं-कनिन् षुट्, च । मस्तके |
मूहपुष्प पु० पित्त्रशिरसि पुष्पं यस्य | शिरोष्टुले ।
मूर्वा स्त्री० सुर्ख यत् । खनामख्याते धनुर्गुणोपयुक्त लताभेदे ! गौरा• ङीष् । मूर्वोत्यपत्र |
|
d
मूल प्रतिष्ठायां भा० उभ° व्यक• सेट । मूलति त्र्यमूलीत् असूलिष्ट । मूल रोपणे चुरा • उभ० मु० सेट । मूलयति ते प्रमूखलत् त । मूल न० मूल के | शिफायाम् (जड़) ( शिकष्ट) ग्राद्ये च निकुञ्ज, बाणिज्याद्युपयोगिनि मूलधने, अन्तिके, निजे, चरणे, म्यूरो, furerले, टीकादिना व्याख्येयमन्ये च । वश्विन्यवधिके ऊनविंशे नच्चले त्रि ।
.
मूलक न० मूल+संज्ञायां कन् । कन्दभेदे (मूला) "वमीयं सदा माघे मूलकं मदिरासम" मिति गौडीयम तिः । विषभेदे पु० । मूलकपर्णी स्त्री० मूलकटच्तस्येव पण यस्य । शोभाञ्जने । स्त्री० मूलकस्येव मूलमस्याः । चीरकञ्च ुकीच्च । मूलकमूला मूलकम्मन् न ० मूलेन मन्त्रौषधादिना यत् वशीकरणादि कर्क्स । श्रौवादिना वशीकरणकर्मणि ।
}
मूलक्कच्छ्र न.
मूलेन काथितच सूलेन कृच्छ्रम् । व्रतभेदे । तद् यस्य । “मूलकृच्छ्रः स्मृतो मूलै”। रति मृत्यु त तद्दति लि० [माले मूलज न० मूलाज्जायते जन-ए ! श्रार्द्र के । उत्पलादौ पु० मुस्तजात
For Private And Personal Use Only
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८३
मूलत्रिकोण न० सिंहोघश्च मेषश्च कन्या धन्वी घटोघटः । अकोदोनों
त्रिकोणानी"त्यु ते रव्यादीनां क्रमेण सिंहादिषु राशिषु । मूलद्रव्य न० कर्म । मलधने यदवलम्बध वाणिज्यादिकं क्रियते
तस्मिन् (पुंजि) मलधनादयोऽप्यन । मुलपर्णी स्त्री० मलमारभ्य पर्णान्यस्याः डीप । मण्ड कपाम् । मूलपुष्कर न० पुष्करस्य मलं रान• पर• । पुष्करमले | मूलपोतो स्त्री० पू-तच गौ• डीष मूलं प्रधाना पोती । पूतिकायाम् मुल प्रकृति स्त्री० मुलीभता सर्वाद्या प्रकृतिः । सांख्यमतोक्त मर्ने षी
कारणीभते साम्यावस्थापन सत्वरजस्तमोरूमे लिगुणात्मके प्रधाने ___ “मूल प्रकृतिरविवति"रिति सांख्यकारिका । दुर्गायाञ्च ।। मूलफलद पु • मलेऽपि फलं ददाति प्रसूते दा-क 1 पनसक्षे । मूलरस पु• मले रसो यस्याः । मोरटालवायाम् । मूलशाकट न० मूलाना क्षेत्र शाकटन् । मूलभवनयोग्य छने ।
शाखिन | मलशाकिनोऽपपत्र । मुला स्त्री० मूलानि बाहुल्येन नन्यस्याः अच । शतमल्याम् । मुलाधार पु० ६त । नाभिलियोमध्ये तर हि शरीरस्थ सकल
नाडीनां स लस्थानत्वात्तथात्वम् “मूलाधारे तिकोणाख्य इच्छाशानक्रियात्मके, मध्य स्वयम्भू लिङ्गन्तु कोटिसूर्य समप्रभमित्य नलक्षणे
तिकोणाकारे तन्त्रोक्त चक्रभेदे च । मूलिन् पु० मलमस्त्यस्य इनि । वृक्ष । ठन् । मलिकोऽप्यत । मूल्य न० मूलाय पटादिकारणतन्त्यादये इदम् यत् । तन्वाद्यादानाय
दीयमाने धने । मूष लुण्ठने भा० पर० सक सेट् । मति अभूषीत् । मूष पु स्ती भूष-क । मूषिके तैजसद्रव्यद्रावणपात, (सुचि) च | ____ गवाक्षे “एकदित्यादिमघावह ति लीला० देवताडच्चे च स्ती मूषक पु स्ती मष-खुल स्त्रीत्वे टाप अत इत्त्वम् उन्दरौ । सुषककी स्ती भूषककर्ण व पुष्याण्ट स्थाः । (उन्द, रकानी) श्रा
खुप लाम् मषाकक गदियोऽप्यत ।
For Private And Personal Use Only
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८८४] मूषिक पु • मघ-किकन् । उन्दु रौ। सषिकपण्या स्ती । मूषिकपी स्तो० मषिककर्षरव पोन्यस्याः जलजटणभेदे । . मूषो स्ती मध+गौ डीघ । स्वर्णादेवणपात (सची)। मूषोक पु० स्ती• कीकन स्तीत्वे टाप । उन्द रौ । मृ मृतौ त सार्वधातु के लुडि श्राशी लिङि च या अन्यत पर यक. ___ अनिट । मियते । अमृत | ममार | भत्तासि मृषीष्ट । मृकण्ड पु• सुनिभेदे । भृक्ष संघाते भा० प• पक सेट । मचति सम्रक्षीत् । भृग सान्व षणे याचने च य.च.या०सक सेट । मगयते यमगत । मृग अन्वेषणे दिवा० पर० स० सेट् मृग्यति अमगीत् । ' मृग पु. मृग-क । पशुमाते, हरिणे, गजभेदे, अश्विन्यबधिके पञ्चमे
मक्षत अ० चु• मग-भावे यच् ! छन्वेषणे, याचने, यज्ञभेदे च ।
अच। मगमदे, मकरराशौ च प . । मृगगामिनी स्ती म्हग व गच्छति गम, णिनि बिङ्गायाम् ।
मृगतुल्य गमनवति ति. स्तियां डोप् । मृगजीवन पु . मगैस्तन्मांसादिभिजीपति जीय-ल्यु । व्याधे । मृगणा स्तो• मृग+युच टाप । नद्रव्य स्यान्वे घणे ।। नगष्णा स्तो. मगाणां सृष्ण व तृष्णाहेतुत्वात् । सूर्य किरणे जल
धालौ, निजलदेशस्थ सूर्य किरणं दूरतो वीच्य मगैजेलभान्त्या तृष्णात्तै : सङ्गिः बम्भ म्यते न च जलं लभ्यते इति, पी मरुदेगे सिकतादौ पनितरविकिरणेघु जलधान्तिरिति च प्रसिद्धम् । खार्थे
कन् । ततव । मृगदंशक पु० मृगं दंशति दन्श गवु ल । कुक्करे । मृगधूत क पु० मृगेघु धूर्त्तकः । टगाले । मृगनाभि पु० मगस्य नाभिः नाभिजन्यः । कस्त र्याम् मगभेदे । मृगनाभिजा स्वी. मगस्य नाभेर्जायते जन-ड | कस्त र्याम् । मृगनेत्रा स्त्री. मगो मगशिरा नक्षत्र नेलमिव प्रकाशकं यत्र रात्रषु ।
For Private And Personal Use Only
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८५
सौरमार्गस्य किञ्चिदधिकलयोविंशदिनावधिमार्गशीर्षशेष पर्यन्त दिव
सीय रात्रिषु । मृगपति पु० ६त । मंगाणां पशूनां पतिः स्वामी । सिंहे मगेन्द्राद___ योऽप्यन । मृगप्रिय न• ६त• । पर्वतटणे । मृगबधाजीव मृगवनाजीवति जीव-अच । व्याधे । मृगबन्धनी स्त्री मृगोबध्यतेऽनया वन्ध ल्युट डीप । मगबन्धमार्थे
नाले । करणस्य कर्ता त्वयियक्षायां पिनि डीप । मुगवन्धिनीत्यप्यत्व मृगभक्ष्या स्त्री० मृग भच्यते च यत् । नटामांस्याम् । मृगमद पु० मगस्य मदो गर्यो यस्मात् । कस्त दाम् । मृगमदवासा स्त्री० मृगमदस्खेव वासः सौरभमस्याः । कस्त रीमसि
कायाम् । मृगया स्त्री. मग याव्यमया या घर्षे क।. (शोकार )।
पशुवध फलके व्यापारे ग्राखेटके । मृगयु पु० स्ग-व्यस्त्यर्थे यु | ब्रह्मणि टगालादीनां व्यापारभेदे, ध्याधे
च "गयमिव भगोऽथ दक्षिणेने”ति भट्टिः। मृगरसा पु• स्मृगो मगमांसं तस्य व रसोऽस्याः । सहदेवील तायाम् । मृगराज पु० मृगाणां पशूनां राजा ठच् । सिंहे स्मृगेण राजते
छन् । चन्द्र। मृगराटिका ती• मग रटनि जीव्यत्वेन रट-अप गौ० डीघ स्वार्थ
कन् । जीवन्त्याम् । मृगरिपु पु० ६ त । मिहे मृगशत्रुममतयोऽप्यत्व । मृगलक्षण पु० मृगो लक्षणं यस्य । चन्द्रे मृगाङ्कादयोऽन्यत्र । भृगवल्लभ न० ६त | कुन्दर टणे । मगवाहन पु० म गो वाहनं यस्य । वायौ धावन् हरिप्टष्ठस्थ' इति
वायुध्यानम् । भगव्य न० मृगान् व्यथतेऽव व्यय ड । म गयायाम् । मृगशिरस न० पु० । म, गर व शिरोऽख । याश्चिन्याधिक पञ्चमे
For Private And Personal Use Only
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८६]
. नक्षत्र म गशिराप्यत्र स्नी• टाप् । म गशीर्षन्, म गशीर्ष,एताव
प्थल पु० न० । म.गा स्त्रो• मृगो मगमांसतल्यरसोऽस्यस्य अच । सहदेवील तायाम् । मृगाक्षी स्त्री॰ म ग य वाक्षि पुष्प यस्याः घच समा. डोष । विश___ ल्यायां म गतुल्यनयनय त्या स्ति यां च । मृगाण्ड जा स्ती• म गल्याण्डाकारात् माभिस्थितमांस पिण्डात् जायते
जन-ड | कस्त र्याम् । मगादन पु. मृगान् यत्ति अद-ल्यु । क्षुद्रव्याघ्ने । मुगान्तकोऽप्यत्र । म गादनौ स्त्री मृग दूवाद्यते अद-कमणि ल्युट । सहदेव्याम्, इन्द्र___वारुण्याम्, (राखालशशा), कर्कोटी दे च । मृगाराति पु० ६त० । कुक्क रे, मग गलौ, सिंहे च | मृगारि पु० ६ त । कुक्करे, सिंहे, व्या, रक्त गोभालने च । तत्से- वने हि तस्य नाशः । मुगाविध् पु० मृगं विध्यति विध-किप पूर्व दीर्घः । व्याधे । मगित त्रिम ग-क्त । अन्वेषिते, याचिते च । मृगेन्द्र पु० म.गः इन्द्र इव । सिंहे । मगेन्द्रचटक पु० मगेन्द्रइव स्तिश्चट कः पक्षी । श्ये नपक्षिण । भगन्द्राशी स्त्री. म.गेन्द्र ण सिंहेणाश्यते भच्यते अश-कर्मणि यत् ।
वासके मंगवार स्त्री० म गप्रिया दारुः कर्कोटी । श्वेतायामिन्द्रवारुण्याम्
(मादा राखालशशा ) ! मृगेष्ट पु० ६० । सुगरक्षे । मगेक्षणा स्त्री० म.गस्य ईक्षण मिव पुष्पमस्थाः । म गेारौ ! मज शोधने भूषणे च वा च० उभ० पच्छे अदा. सक० वेट । मार्जयति-ते • : माटि अमीमजत्-न अममार्जत्-त अमाचीत् अम्बाक्षीत् अमृक्षत् । मजा स्त्री• मुज- अङ । माज ने । मृड तोषणे क्या. तु च पर० सक० सेट् । मृणाति मृडति अमर्डीत् । मुड पु० मृड क । शिवे तत्पन्याम् स्त्री डीप श्रानुक् च ।
For Private And Personal Use Only
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८८७ ]
'मृण हिंसेतु० प० सक० सेट् । ममृपति यमर्णीत् |
मृणाल न० मृण कालन् । पद्मादेनलस्ये स्वत्रे, वीरणमले च गौरा० ङीप् | म खालीयपि वितन्तौ स्वी० ।
मृणालिन् स्वी० मणालं विद्यतेऽस्य च मृणालं पद्म ततः समूहे तदेशे वा इनि । पद्मसम हे, पद्मयुक्तदेशे, तद्युक्तलतायाञ्च । - मृत न० मृ-भावे | मरणे । तत्तुल्यदुःखजनके याचितके वृत्तौ च । कर्त्तरि क्त | गतप्राणे त्रि । [वेति स्मृतिः । मृतक न० सृतेन मरणेन कायति कै क । मरणाशौचे 'स्तके मृतकेऽ मृतकल्प लि० ईषदसमाप्तो मृतः मृत+कल्पप् 1 मृतप्राये । मृतजीव पु० मृतः नष्टः सन् पुनर्जीवति जीव-अच् | तिलकदृच्क्षे | मृतवत्सा स्त्री० मृतो वो यखाः | सुनापत्यायां स्तियां स्त्री गव्याच 'वा च या नारीति' तन्त्रम् ।
ऽथ
तु
मृतसञ्जीवनी स्त्री० मृतान् संजीवयति सम् + जीव- णिच् ल्यु गौο ङीष | गोरक्षदुग्धायामोषधौ तन्त्रोक्त विद्याभ दे च ।
मृतस्नात लि० मृतं मरणं तन्निमित्तं स्नात: स्ना-क्त | मरणनिमित्तं
कृतस्नाने ।
तालक न० मृतमालयति भूषयति यल-विच्- ख ल । ब्राढक्याम् । मृत् मृत्तिका तालः प्रतिष्ठा यस्य । मृतालमप्यत्र । कन् तत्रैव । मृतफलो स्त्री॰ मृतेष्वपि फलमस्याः । कुछोपी । (कुड़ ) मृत्तिका स्वी० म्हृद+तिक्रन् टाप । म्मृदि (नाटि) मा क्षेत्रत्वे नाख्यस्य स्वच् टाप् । व्याढक्याम् ।
C
मृत्यु पु० मृत्यु क् । यमे, देहादिभ्यः प्रापवियोगे विजातीयात्ममन:संयोगनाश वा मरणे च ।
मृत्युनाशक पु० मृत्य ु नाशयति नाशि- खुल् | पारदे तस्य हि रसायनक्रियादिना शोधयित्वा सेवने मृत्यु नाशकत्वम् मृत्यु नाशक -
७
For Private And Personal Use Only
मालेति । मृत्युपुष्प पु० मृत्यवे स्वामिमरणाय पुष्पं यस्य । इच्क्षौ । तस्मिन् पुष्पिते हि तत्स्वामिनो नाशः |
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८८] मृत्यु फला स्ती मृत्यवे वनाशाय फलं यस्याः । कदल्या फलपाके हि तस्या नाशः |
[याङ्क रादेरुङ्गवः । मृत्य वीज पु० मय दाह एव वीजं कारणमस्य । वंशे तस्य दाहादेमृत्युसूति स्ती स्त्य वे स्तूतिः प्रसवोऽस्याः । कर्कटको मिति प्रसवादेष
हि तस्या नाशः 'यथा कर्कटको गर्भमाधत्ते मृत्यवे जिम्' इति घु राणम् ।
__अर्शबाद्यच । अाढक्याम् । मत्स. (क्षा ) स्ती० मद्+प्रशस्तार्थे सन, वा । प्रशस्तम्झन्तिकायाम् । मृद क्षोदे क्या० प० सक० सेट् । मृगाति । अमीत् । मृद् ( दा ) स्ती० रू द्यते क्षु द्यते मृद-सम्म० किप । मृत्तिकायाम्
(माटी ) टाप । कदाप्यत्र । मृदङ्ग पु० मृद-अङ्गच किञ्च । वाद्यभेदे । मदनफलिनी स्त्री. सदङ्गाकारं फलभस्त्यस्य इनि | घोषा तक्याम् ।
तत्फलं साम्यादरत्यस्य अन् । मृदङ्गा प्यत्र । मृदु वि मृद कु । कोमले । स्ति यां वा डीप स्हवी मृदुः । चित्रानुराधामगरेवती नक्षलेषु च ।
[पत्नवक्षे । मदुचम्मिन् पु० मृदु कोमलं चर्म त्वचास्यस्य बीहा. इनि | भूजमुटुच्च्छद पु० छाद्यतेऽनेन छदः त्वक ६ व• । भूर्ज । पर्चतजपीलु. क्षे, कुन्द रहक्षे, श्रीतालहक्षे च । मृदुताल स्ती कर्म० । श्रीतालहक्षे ( तेडेत )। मदुत्व च् ( च ) पु. मृदुः त्वक् त्वचा वा यस्य । भूर्जत्य चक्षे । मुटुपत्त्र पु . म दूनि पत्रागटास्य । नले । कर्म• । कोमलपणे न. ६ता।
तहत वि. | चिलीशाके स्ती• गौरा. डोष । मटुपव्व क प • म दूनि पा एटस्य । वेत्रे । मृदुपन्थियुक्त त्रि. । मृदुपुष्प पु • मृदूनि पुष्पाराटस्य । शिरीष क्षे । ६व० मृटुकुसुमबति . • त्रि। कर्म । कोमल पुष्पे न० | मटुफल न म दूनि फलान्यस्य । विकसते (बदचि) मधुनारि केले च ।
६ब० कोमल फलवति त्रि० । कर्म | कोमल फले न । मदुल न० मृद-कुलच् । जले । कोमलमाले वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८८] मदुलोमक पु • ६ब.। शशके | कोमललोमयुक्त लि। कर्म .
कोमललोम्नि न | मदत्पल न० कर्म । नीलोत्पले, नील पद्म च । मोका स्ती मृदु + स्वार्थे ईकन् । द्राक्षायाम् कपिलद्राक्षायाञ्च मध न० मृध्यतेऽत्र चञर्थे क । युद्धे ।
[ अमष्टि । मृध आदीभावे भ्वा० उभ० सक० सेट त्वा वेट् । मई ति-ते अमीत म श स्वर्ग ने, प्रणिधाने च तु° पर० सक० अनिट । मति धनार्जीत् ___अमात् अम्चत् । म.प इत्य के । माप क्षमायां तु० उभ° अनिट् । म पति ते अम्च त् त। म.ष मायां अ० च० उभ० सक० सेट । पयति त अममृषत् त । मृष क्षमायां अ० भा० उभ° सक० मेट । म,पति ते अमीत् । मष से चने मा० पर० सक० मेट । मर्षति अमत् । का वेट । मृष बनायां च० उ० सका० सेट । मर्षयति ते अनीषत्त अममर्षत्त । मृष क्षमायां भा० प्रा० सक० सेट । मर्षति अमर्षीत् । मप जमायां दिवा० उभ० सक सेट । म ष्यति ते अमर्षीत् अमर्घिट । मृषा अध्य० म.प्र-का । मिथ्याशब्दार्थे । मृषार्थक न० मघा अत्यन्तामा बोऽर्थो यस्य । 'कून लोमननुलाण
शशट धनुर्द्धर' इत्यादिवाक्ये । मृषालक पु म पालक इव मञ्जरी अस्ख । आम्म्रक्षे । मषावाद पु० सुधा+वद घञ । मिथ्यावाक्ये यथा हदो वञ्जिमा__ नित्यादिवाक्यम् । म.पोद्य न० मघा+वद-क्यप । मिथ्याकथने । मट न० सघ । मरिचे राष्ट्र शोधिते च लि. । म बधे कया० पा०प० समा० सेट । मणाति अमारीत् । में परीवत्ते भ्वा० यात्म सक० अनिट । मयते श्रमात । मेक(ख)ल पु० मि-कलच् खल च् वा ने त्वम् | ऋद्रिभेदे । मेक (ख) लकन्यका स्ती• ६त० | नर्मदानद्याम् । मेक(ख)लाद्रिजा स्ती मेक(स)लादूर्जायते जन-ड । नर्मदा नद्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[...]
मेखला तो. मि खमञ्च । जीकच्याभूषणे उपनयनकाले ब्रह्मचारि
धार्थे कटीसले, खङ्गादेर्मुध्याधारणार्थे उपखं धोभागेन बन्धे, शैलनितम्ब, नर्मदायां, निपल्याम्, होमकुण्डोपरिस्थे मृत्क ते
वेष्टनभेदे च ! मेघ पु० मिह-चञ कुत्यम् । धमज्योतिः पवनसलिलसंधातजन्य जल
धरे, मुस्तके राक्षसमेदे रागभेदे च । मेघजीवन पु. मेवो जीवनं यस्य । चातकपक्षिणि । मेघज्योतिस् न° ६त. मेघजन्य ज्योतिः । वजाग्नौ । मेघनाद पु० मेघस्य व नादोऽस्य । वरुणे, रावणस्य पुत्र इन्द्रजिति |
६त. | मेघशब्द । मेघनादानु लासक पु. मेघस्य नानानुलस्यति अनु+लस-एव ल । ___मयूरे । णिनि । मेघनादानुलामीत्यभ्यत्र । मेघनामन पु० मेघस्य नामेव नाम यस्य । मेघवाचक शब्दवाच्य सुस्तके । मेघपुष्पक न० मेघस्य पुष्पमिव | जले । मेघयोनि स्ती० ६त• । धुमे । मेघवर्णा स्त्री० मेघस्य व वर्णो स्थाः । नीलोखे । मेघवत्म न् न० ६त । अाकाशे | मेघवीथ्यादयोऽन्यत्र । मेघवह्नि पु० मेधजन्यो वङ्गिस्तद्धर्षणजातोऽग्निः । वजाग्नौ एवं
मेघानलादयोऽप्यन । 1 [वा वह-णिच-ल्यु । इन्द्रे । मेघवाहन प• मेघो वाहनमिव यस्य, मेघान् याहयति चालयति मेघसार पु• मेघस्य कर्प रस्य सारः । चीनकपरे । मेघस्तनितोव पु. मेघस्तनितादुद्भवति भयच् । विकण्टकष्ट छ । मेघागम पु • मेघानामागमो यत्र । वर्षाकाले वर्षतौ । मेघनन्दिन् पु० मेघेन तध्वनिना नन्दति णिनि । मयूरे। मेघान्त पु० मेघानामन्नो यत्र । शरत्काले मेघात्ययादयोऽप्यात्र । मेघास्थि न० मेघानामस्थीव संहतकठिनत्वात् । करकायाम् | मेचक न• मच-तुन् प० । छान्धकारे, स्नोतोऽनने च । मयूरचन्द्र के, .. मेघ , श्यामवयं च पु• तिहति वि.
For Private And Personal Use Only
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८०१ ]
मेठ(ड) उन्मादे म्या० पर० स० सेट चखि न लखः । मेठ(ड)ति
छमेठी(डोत्त मेठुला स्त्री॰ मेठ-उलच । आमलक्याम् । मेढ़ पु० मिह-इन् । मेधे, पुमोऽसाधारणचिङ्गे च । मेट्रशृङ्गी स्त्री० मेटरव टङ्ग यस्याः । मेषश्टङ्गयाम् (गाडरशिङा)। मेथ बधे मेधायाञ्च सक० मग अक० म्वा० उभ० सेट । मेथति ते ___अमेथीत् अमेथिष्ट | चडि न लखः । मेथि(धि) पु० मेथ(ध)-इन् । धान्य नई नाथै पशुवन्धनकाछे (मेडूकाठ) मैथिका स्त्री॰ मेथ-गव ल । (मेथि) शाकभेटे । णिनि । अत्र व स्त्री.
डीप । अच गौरा. डोष । अत्र वार्थे । मेद बधे मेधा याञ्च सक० भ्वा० उभ० सेट् । मेदति ते अमेदीत् अमे
दिष्ट | चडि न हवः । मेदःसारा स्त्री० मेदमः इव सारोऽस्याः । अष्टवर्गप्रसिद्धौषधिभेदे । मेदक पु० मेद-एव ल । जगले (मेया)। मे दज पु० मेदात् महिषासुरमेदसो जायते जन-ड । भूमिजगुग्गुलौ । - मेदोजासमात्र त्रि। मेदम् न० भेद-अनुन् । मासजन्ये धातुभेदे (वसा) अच् । अवैव पु० मेदस्कृत न० मेदः करोति स्वपरिपाकेश जनयति किम । मांसे । मेदा स्त्री० मेदः कारण त्वे नास्त्यस्याः अच। अष्टवर्गप्रसिद्धौपधिभेदे । मेदिनी स्त्री मेदः मधुकैटभमेदोऽस्त्यस्याः कारणत्वेन, नि । वसु
न्धरायाम् ‘मधुकैटभयोर सोन्मेदव परिप्लु ना । तेनेय मेदिनी
देवी प्रोच्यते' इति पुराणम् । मेदाय च । मेदुर त्रि० मिद-धुरच् । अतिशयस्निग्धे । 'मेधर्मेदुरमम्बर'मिति जय
देवः । कर्कोल्या स्त्री॰ टाए । मेदोज न० भेदसो बसातो जायते जन-ड। देहस्थ मज्ज हेतौ
अस्थिनामके धानौ । भेदोहदा स्त्री॰ मेदाढुद्भवति भ-अच् । अष्टवर्ण प्रमिद्रौषधिभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८०२ ]
मेध मेथवत सर्वम् । मेधति ते अमेधीत् अमेधिष्ट । मेधा स्त्री० मेध-अ । धारणावत्या बुद्धौ यया वुजवा ज्ञातस्य न विस्मरणं तन । अच । यागे पु० ।
(डीप । मेधाविन् पु० मेधा+अस्यर्थे विनि । शुकखगे । मेधावति वि० स्त्रियां मेधस् पु, मेध-छासुन् । स्वायम्भ वस्य मनोः पुत्लभेदे । मेधिर लि. मेधा+यस्त्यर्थे दूरच् । मेधावति ।
[जने। मेधिष्ठ त्रिअतिशयेन बेधावान् इछन् मतोल्क। अतिशय मेधावति मेध्य लि. मेध-रायत् । पवित्र, शुचौ च । मेधाय यज्ञाय हितः
यत् । छागे, खदिरे, यवे च पु० । केतकयां, शङ्खप यां, रक्त___ व चायाम्, रोचनायां, शम्याम्, मण्डू क्याञ्च स्त्री० ।। मेनका स्त्री० मि-नक । स्वर्वेश्याभेदे । मेनैव कन् । हिमालयपन्याम् मेनकात्मजा स्त्री० ६ त । हैमव यां दुर्गायाम् मेनासुतादयोऽप्यत्र । मना स्त्री० मि-न । हिमालयपत्वाम् पितणां मानस्यां कन्यायाम् । मन्धी स्त्री० मा लक्ष्मीरिय इन्धते इन्ध-धज गौरा० डीप । (मेइदी) । वृक्ष तत्पत्रमई ने, हि लक्ष्मोलल्यरक्त हस्तता । मेप गतौ भ्वा० प्रा० सक० सेट । मेपते अमेपिष्ट । चङि न हवः । मेय लि. मा-मि-वा यत् । परिच्छेद्य, ज्ञ ये च । मेर पु० मि-रु। सर्वयम्य उत्तरस्थ पर्वतभेदे, जपमालोपरिस्थ,
फनवीजादिके, कररूपमालायामङ्गलिप भेदे च । मेरक पु • मेरुरिव पीतवर्णत्वात् इवार्थे कन् । यच्चधूपे (धना)। मेरुसावर्ण पु • चतुर्दशतु मनुषु एकादशे मनौ । मेलक वि० मेलयति मिल-णि च-गवु ल । विवाहे-योटकभेदे । मेल. घञ् कन् । सङ्ग ।
[मेल ने च । मेला स्त्री० मिल-णिच-कच-टाप । मीलीक्षे, मस्खाम्, अञ्जने, मेलान्ध चु० मे लाया मस्या अन्धु रिख । मस्याधारे (दोघात)। मेव सेवने वा. आ. सक• सेट । मेवते अमेत्रिष्ट । चङि न हवः । मेष पु० मिन् अञ्च् । (मेडा) पशुभेदै, चक्रमर्दो , ज्ये तिश्चक्रस्य
द्वादशां ये अश्विनीभरणीमत्तिकानक्षत्रपदात्म के रयिभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८०३ ]
मेषकम्बल पु० मेघेण तल्लोम्ना निर्मितः कम्बलः । मेषलोमजाते वस्त्रा।
कारे पदार्थे । मेषलोचन पु० मेषस्य लोचनमिव पुष्यमस्य । चक्रमर्दै, मेषनेत्रादयोऽप्यल।
लताभेदे। मेषवल्ली स्त्री० मेघश्टङ्गाकारफलयुका वल्ली शाक• (गाडरशिङ्गा) मेविषाणो स्ली• मेषस्य विधागणं टङ्गमिव फलं यस्याः गौरा ।
___ डीप । (गाडरशिङ्गा) लसाभेदे । स्वार्थे कन् तत्र व । मेषशृङ्ग पु० मेघश्टङ्गमियाकारोऽस्तपख अच् । स्थावरविषभेदे (गाडर
शिङ्गा) अजष्टङ्गयां स्त्री. गौरा० ङीष । मेषा स्त्री० मिष-कर्मणि घञ् । (गुजराटी) सूक्ष्म लायाम् । मेषाक्षिकुसुम पु० मेघाजीव कुसुम यस्य । चक्रमर्दे । मेष पुष्पादयोऽप्यन्त्र ।
मेषाण्डेन तत्करणमिति पुराणम् । मेषाण्ड पु० मेघस्याण्ड एवाण्डोऽस्य । इन्द्रे तस्य हि दक्षयज्ञऽण्डनाशे मेषाल प० मेषाणामाल रिय प्रियः । वरीवघे । मेषी स्त्री मिघ-अच मौ. डीघ । जटामांस्थां, तिनिशचे, च ।
जातौ डीप । गेघजा तस्त्रियाम् । मेह पु. मिह--धज् । प्रस्तावे, प्रमेहरोगभेदे च । अत् । मेधे । मेहनी स्त्री मेहं हन्ति हन-ठक डीप् । हरिद्रायाम् आई तन्मूल
रसमे वनावि मेहनाश इति वैद्यक प्रसिद्धिः । मेहन न० मिद्यतेऽनेन मिह-करणे ल्युट । शिश्ने । कर्मणि ल्युट ।
मते । भावे ल्युट । लोत्सर्गे । मैत्र न. मित्रोदेवतास्य अण मैल पायुस्तस्य द प नरण । 'विष्ठोत्सर्गे
मैत्र कर्म समाचरेदिति स्तुनिः मित्रो देवताऽस्य, मित्रत कागतं, तस्य द वा अण । अनुराधानक्षले न० | तस्य हि मिलो देवता । मित्रतः प्राप्त , 'मैत्रमौ हाहिकञ्चति स्मृतिः । सुहृत्सम्बन्धिनि
च त्रि० । मित्रएव खार्थे प्रज्ञाद्यण । मि बे, ब्राह्मणे च ।।. मैत्रावरुण पु० मिलश्च वरुणश्च देवता इन्हे भान मितावरुणयोर
For Private And Personal Use Only
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८०४ ।
पत्यम् अण् । छागस्तये । इज । मैतावरूणिरप्यत । कल्पभेदे हि तस्य तयोः पुतत्व पुराण प्रसिद्धम् ।
मैचामान्य त । मैची न० स्त्री० मित्रस्य भावः अण स्वीस्वपक्षे डीप । सौहार्दे ष्यञ् । मैत्रेय पु. मिताया अपत्यम् ढक । सनिभेदे, घुडदे वे च । मैथिली स्त्री० मिथिलायां भया अण । सीतायाम् । मिथिलाया राजा ___अम मिथिलादेशाधिये पु. मैथन न० मिथुनेन स्त्रीपु साभ्यां नितम् अण् । अग्न्याधानादौ
कर्मणि 'सा प्रशस्ता विजातीनां दारकणि मैथुने' इति स्मृतिः अग्न्याधाने हि सपत्नीकस्य वाधिकारः इति तस्य तत्माध्यत्वम् ।
स्तीपुससङ्गमरूपे पाम्यधर्मे च ।। मैनाक पु. मेनकायां भवः अण् । पर्वतभेदे ।। मेरेय पु • मिरायां देशभेदे घोधिभेदे वा भवः ढक् । मिरा देश
जाते कासवे, 'मैरेय धातकीपुष्पगुडधानाम्नसम्भव मित्य के मद्यभेदे न।
[मोक्षति अमुमोक्षत् त प्रमोक्षीत् । मोक्ष क्षेचे वा चु० उभ. पचे श्वा० पर० स० सेट । मोक्षात ते मोक्ष प• मोक्ष-वज । मुक्को मोचने 'नीधिमक्षोहि मोक्ष' पति __मरणे च । [पाटलीक्षे, विड़ङ्ग च स्ही. प्राचीरे पु० । मोघ ति मुह-घ अच् या कुत्वम् । निरर्थके, हीने च । पारसिहते, मोघपुष्या स्त्री० मोघ पुष्पमार्त्तवं यस्याः । बन्ध्यायां स्त्रियाम् । मोच न० मुच-अन कदलीफले । शोभाञ्जने पु. । कदल्या, नीली क्ष, शाल मलिहक्ष च स्त्री टाप ।
[तः । मोचक पु • मुच-खु ल । मोक्षे, कदल्या, शोभाञ्जने च । वैराग्यवति मोचन न० मुच-णि च-या भावे ल्यु ट । कक्लो, मोचने, दम्भ, शान्ये
च । मुच्यते रोमात् अनया करणे ल्य ट । कण्ट कार्याम् । मोचरस पु. ६० । शालमलिनिर्यास स्वनामख्याते पदार्थे । मोचाट पु• मुच-णिच-अच् मोचाय रोममोचनाय अति बट - ... बच । कृष्णजीरके रम्भास्थि च । मोटक न सुट-शव लू । श्राद्दे पिटदानार्थ भुग्नकुशपचद्दये ।
For Private And Personal Use Only
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८०५ ]
मोटा स्त्री० सुट-अच । बलायाम् । मोडायित न० 'कान्न मरणवार्तादौ हृद तद्भावभावतः प्राकञ्चमभिः ____ लाघस्य मोडायितमि'न्य ते स्त्रीणामभिलाघभेदे । मोद प, मुद-घञ् । हर्षे ।
[जातिभेदे (भयरा)। मोहक पु . मोदयति सुद-णिच एव ल । खाद्यभेदे (मोया) वर्णसङ्करमोदमोदिनी स्ती• मोदइव मोदयति मुद-णिनि । जम्बाम् । मोदयन्नो स्ती• मुद-णिच-शर डोप । वनुमल्लिकायाम् (काठमतिका) मोना तो मोदयति अजान सुद-णि च-अच् । अजमोदायाम् । मोदाच्या स्ती• मोदः अजमोद नाद्या । अजमोदायाम् हर्षयुक्त ति० मोदिनी स्तो० मोदयति भुद णिच णिनि । श्रजमोदापाम् मका____ याम्, यूधिकायां, कस्त यां, मदिरायाञ्च । मोरट न० मुर-अटन् । इक्षुमले, अकोटपुष्पे, सप्तरातोषित क्षीरे च ।
माल तायां स्ती । क्षीरमोरटायां पु० । मोषक पु० सुष्णानि मुष--राबुल । तत्करे चौरे । मोषणा न० सुत्र--ल्युट । लुण्ठ ने, छेदने, बधे च । मोह तुत-बज । न वा अज्ञाने, मानिसावने, वेदान्तो बि
द्यापत्ति हे, दुःखे, हे हादिष्यात्माभिमाने च ।। मोहन पु.. मोहयति मुह-णिच-ल्य । सुस्त रे, कन्दर्पस शरभेदे
च । मोहकार के वि० स्त्रियां डीप मोहरालि रखी० ब्रह्म पो निजपरिमाणेन पञ्चाशदब्द गते प्रलयभेदे . 'कालरावि महाररात्रि मोहरात्रि'ति चण्डी । मौतिक न० मुक्त व खार्थे ठक | मुक्तायाम् । मौक्तिकाप्रसवा स्त्री० मौक्तिक प्रसूते प्रस्तू अच । शक्तिमात्र सुना
स्फोटे शुक्तौ च । मौक्तिकशुक्ति स्वी० ६त । मक्कास्फोटे शुक्नौ । मौजी रती• मुझखेयम् अण । कटिहले त्रिरात्तमुञ्चकतायां ख
__ लायाम् सुन एय अण । सुचत्रणे (कुज) स्त्री० । मौञ्जीपत्री स्त्री. मौनपाइब पत्रमस्याः । वल्वजायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
?
[ 20 ]
मौजीबन्ध (न)
प० मौना मेखलाया यन्वो यत्र । उपनयन संस्कारे ‘मौलीबन्धः शुभः प्रोक्तचते मीनगते रवावि'ति ऋतिः हृतः । वने न० | द्दितीय मौनीबन्धनमिति स्मृतिः |
www.kobatirth.org
मौट्य न० मूढस्य भावः ष्यञ् । मोहे, बाल्ये च ।
मौहल्य प० • मुलस्य मुनेरपत्य यञ् । गोतकारके मुनिभेदे । मोहोन न न० मुहानां भवन क्षेत्रं । खञ् । मुङ्गभवनयोग्य मौन न० मुनेर्भावः । वाग्व्यापारराहित्ये 'उच्चार वैथुने चैत्र प्रस्तावे दन्तधावने | स्नाने भोजनकाले च षट्सु मौनं समाचरेदिति स्मृतिः मौनिन् ति० मौनमस्त्यस्य इनि | वाग्व्यापाररहिते | मुनौ पु° | मौरजिक ति० मुजवादन शिल्पमस्य ठक् । म्टदङ्गवादनशीले |
1
A
मौख्यै न० मूर्तस्य भावः ष्यञ् । जाड्ये, मूर्खतायाञ्च । (ङ्गयाञ्च । मौर्वी स्त्री० मूर्खा लता तत्तन्तुना नित्ता अस् । धनुर्गुभ, अजश्ट्मौल लि० मूलं वेत्ति मूलादागतो वाऽण् । भूम्यादेरागमादिमूलसे, 'यं परम्परया मौलाः सामन्ताः स्वामिन विदुरिति स्मृतिः मूलादा
o
गते च ।
मौलि
स्त्री० ० मूलस्यादूरभवः इञ् । चूड़ायां, किरीटे, संयत क्रेशेषु च । छशोकन् पु० । भूमौ स्वी० वा ङीप ।
मौषल न० मुग्लश्य ेदम् सदृशमम् । मुत्रलतुल्यनिश्चेष्टे' 'गङ्गायां मौषल
ज्ञानं महापातकनाशन मिति पुराणम् । मुपलमधिकृत्य कृतो ग्रन्यः व्यण् । महाभारतान्तर्गते 'सुपलं कुलनाशनमित्यादिप्रतिपादक पर्व्वणि ।
मौहूर्त्त ·
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शास्त्रन्ते । ठक् ।
ना अभ्यासे स्वा० पर०
जतिपादक' शास्त्र ं वेत्यधोते वाऽय् | ज्योतिः
व ।
स० सेट् । मनति व्यम्न्नासीत् ।
म्रक्षं संयोजने स्नेहने च चु० उ०म० सेट । वचयति ते अमनक्षत् त स्वक्ष संवाते संयोजने च भ्वा० पर० स० सेट । मक्षति अमचीत् । स्त्र लगान० म्रन-ल्युट् । संयोजने, राशीकारणे, तैले यज्ञपाले च ।
W
ܢ
For Private And Personal Use Only
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ 2.9 ]
मत्रच गती भ्वा० पर० स० सेट का वेट । नचति अम्बचत् अम्मारीत् ___अम्न चीत् ।
अङ् सदा । सद क्षोदे भ्वा० या० सक० सेट घटा० । मदते अम्बदिट । म यति मदनन् प • मृदो वः मृद +निच बदादेशः । मृदुत्व । म्रदिष्ठ वि. अतिशयेन मृदु ः दूछन् सदा देशः । अतिमृदु त्यति । ईयसन् । स्वदीयानप्यत्र वि० । खियां डोप ।
[चीत् । र च गती स्वा० पर० स० सेट कावेट । बीचति ग्रन चत् अरोम न च गतौ सर्व सुचवत् । चञ्चति यम्मु तत् अमुञ्चीत् । मेट(ड) उन्मादे भ्वा० पर० सक० सेट । स्ने ट(ड)गि अम्बे टी(डी)त
चङि न हखः ।। म्लक्ष चु• कक्षवत् सलम् । स्हक्षति ते । मन्त्र क्षत् त । मलान त्रि० -क्क । मलिने, ग्लानियुक्त च । मला न स्त्रो० स्ला-तिन् । कान्तिक्षये । विष्ट न० रनेछ-हनि । अविस्पष्टवाये नहाक्ययुक्त , म्नाने च वि. स्ल च गतो भा० पर० स० सेट क्वा वेट । स्नोति । अम्ल चत--
अन्लोचीत् । म्ल नच गतौ ब्लु चवत् सर्वम् । म्ल प्रति अम्ल चत् अस्त चीत् । स्ले च्छ अपशब्दे वा० तु० उम० पच्चे खा पर० अदा० सेट । म्ले -
यति ते म्लेच्छति अमल च्छत् त अम्हे च्छीत् । कोछ पु० ग्ने छ-धज । अपशब्द 'क्लेच्छोह वा यदयशब्दः' इति
श्रुतिः । कर्तरि अच् । पामरजातो, नीचजातौ च प० पापरते
त्रि. हिगुले न० । मल्ले च्छकन्द पु० म्ले च्छप्रियः कन्दः । लशुने । स्लेच्छजाति स्त्री० म्ने छाभिधा जातिः | गोमासादिभक्षके किराता
दिजानिभ दे । म्ले च्छदेश पु • रो हाधारो देशः । चातुर्वगाचाररहिते देशे। ब्ले भोजन न स्ले च्छ प्याले कवि युट । यायके अन्नभेदे । ले च्छमण्डल न. ६ त । म्हः परदेशे ।
For Private And Personal Use Only
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८०८]
ग्लेच्छ मुख न० म्लेच्छानां मुखमिव रक्तत्वात् । ताम्ने कास्यमध्यन म्लेच्छित न० मेच्छू-क । व्यपगड़ असंस्कृत शब्द । म्ले ट(ड) उन्मादे भ्वा० पर० सक० सेट । म्लेट(ड)'त अमटी(डी)त् ।
चङि न हवः ।। म्ले व सेवने म्वा० श्रा० सक० सेट । मबते अमे विष्ट । चङि न हखः म्न कान्तिक्षये भ्वा० पर० सक. अनिट् । मायति मासीत् ।
य
य पु० या-ड । वायौ, यशसि, योगे, गतौ च । यम-ड । संयमे । __या कर्तरि ड । यातरि नि | यक्तत् न० यं संयम करोति क-किप तक च । कुक्षौ दक्षिणभागस्थ
मांसपिण्ड । तव के रोगे च । यकदात्मिका स्त्री॰ यकृत इवात्मा स्वरूप यस्याः वाम् । तेलपायका
याम् (तेलापोका)। यकह रिन् पु . यकृतो रोगभेदस्य वैरी महन्ना | रोहितने । यक्ष पूजायां चुः श्रा० सक० सेट् । यज्ञयते अयवक्षत । [ग्टहे च । यक्ष पु । यच्चय ते या-कर्मणि वञ् । देवयोनिले दे, नदीश्वरे कुवेरे इन्द्रयक्षकद्द म प यक्षप्रियः कर्दषः। 'कुङ्क भास्करत रोक र चन्दन
तथा नहासुगन्धमित्यु क नामतो यक्षकई भ' इत्युक्त समभागेन
निश्रिते कुछ मादौ । यक्षतरु प ० यक्षाणां वाम योग्य स्तरः। वट हो या लक्षादयोऽपपत्र । अक्षधूप पु • यक्ष पूजने योग्यो धपः । (धना) सर्जर से । यक्षराज प ० यक्षाणां राजा टच समाः । कुवेरे । यक्षेष्ठ राजते
राज-किप । यक्षराड़पपत्र पु० ।। यरात्रि त्रि. यक्षप्रिया रात्रिः । कार्तिक पूर्णिमारात्रौ । यक्षामलक न० यक्षाणामामल कमिय । पिण्डखज रफले । यक्षावास पु० ६त० । यक्षाणामावासः । वट पच्छ । यक्षोडुम्ब रक न० यक्षाणामुडुम्बर मिव इवार्थे कन् । अश्वत्थफले ।
For Private And Personal Use Only
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८.८
यमन्त्री स्वी० यक्ष्मागणं हन्ति हन-टक डीप । द्राक्षायाम् । य अन् प • यच -मनन् । रोगभेदे ।। यज देव पूजने, दाने, मत्क तौ च भ्वा० उभ• यजाद० अनिट । यति ते अयाक्षीत् अयष्ट।
[शुतः । यजति पु• यज-अतच । यागभेदे । 'यजनिष ये यजामहे' इति यजन न० यज- ल्यूट होवादिना पशुक्षीराज्यादिभः मन्त्रपूर्वक
वह्नौ प्रक्षेपरूपे यागे । ल्यु । उत्तरपदस्थः समभिव्याहृतदेवादेर्य
टरि बि. यथा देवयजन इत्यादि । यजमान पु० यज-शानच । होलादे नियोजारि प्रधान कर्मफल वति । यजि प • यज इन् । यष्टरि, यारो, यजधातौ च । यजर्वेद प० यजपा पर कसामभिन्नानां मन्त्राणां प्रतिपादको वेदः ।
___ वेदभेदे स च शुक्लकृष्णदेन द्विधा तहिवरणं वाचस्यत्याभिधाने । यजस न० यज-उमि । ककसामभिन्न पादच्छ दरहिते मन्त्रभेदे । यज्ञपशु प. दूज्यने, हयिदोयतेऽल वा यागार्थकयजेर्भा आधारे वा
न यतः यज्ञार्श: पशुः । अश्वे, छागे च । यज्ञपुरुष ५० यजरूपः पुरुषः । विष्णौ । यज्ञभूषण पु • यसम् भूषयति भूष-णि च-रत्यु । श्वेतदर्भ । यज्ञयोग्य पु• यज्ञ योग्यः । उडुम्बर ने तत्ममिदादिभि हि यजः
साध्यते । यज्ञवल्ली ती यज्ञार्था वल्ली । सेमवल्लयाम् । यज्ञवराह पु. यत्तरूपोवराहः । यादवराहे भगवदयतारभेदे । यज्ञवाट पु. ६त । यजस्थाने । यज्ञवक्ष प. यज्ञार्थः वृक्षः । यटरच। यज्ञश्रेष्ठा स्त्री यज्ञेषु तत्साधनेषु, श्रेया | सोमवल्लयाम् । यजसार प • यत्रेषु, यज्ञसाधने मारः श्रेष्ठः । यज्ञोडम्बरहरू । यज्ञसूत्र न. यसार्थ योग संस्कृत वा कल शाक• | उपबीते । यसाङ्ग पु. यसस्थान . साधन व नास्यस्य च । यसोड म्बरे, खदिरे,
ब्रह्वयष्टिकायाञ्च । ते हि समित्पत्रादिमा यज रुम्पादयन्ति ।
For Private And Personal Use Only
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१०]
यनान्त पु० ६न । अवमधे यज्ञसमाप्ती स्नानादिक्रियाभेदे, यज्ञशेषे च यनिक पु० यज्ञः यज्ञाङ्ग माध्यत्व नास्यस्य ठन् । पलाशे तत्समिदा
दिभिईि यज्ञोनिष्पाद्यते ।। यनिय त्रि. यज्ञाय हितः घ | यज्ञकर्मयोग्ये । हापरयुगे पु० । यजियदेश पुः कर्मः । यज्ञकर्मयोग्यदेशे 'कृष्णसारस्तु चरति मृगो यत्र
खभावतः । स ज यो यजियोदेश' इत्य त देशे । [वि. यज्ञीय पु• यज्ञाय हितः तस्य दं वा छ । यसोडुम्बरे । यागसम्बन्धिनि यज्ञीयब्रह्म पादप पु० ६त । विककृतशे (व.चि) 'वैकङ्क ती श्रुव
भादत्ते' इति श्रुतिः ।। यजेश्वर पु० यज्ञस्य प्रवर्त्तयिता ईश्वरः । विष्णौ । यज्ञेष्ट न० ७२० । दीर्घरोहित यणे । यज्ञोडुम्बर पु • यज्ञार्थ उडुम्बरः । स्वनामख्याते हन्न । यज्ञोपवीत न० यज्ञेन संखतमपवीतम् । यज्ञरूले उपनयन संस्कारेण
पवित्रीकते बिति ऊईकते वामस्कन्धात् दक्षिणकुक्षितो लम्बमान
तया ते हलभेदे । यज्वन् पु० यज--भने कनिए । विधानेन कृतयागे । यत ताड़ने उपस्कर च चु० उ० स० सेट । यातयति । अथीयतत् त यत यत्ने भ्वा० अात्म० अ० सेट । निछायामनिट । यतते अयतिष्ट यतस् अव्य. यद्+तसिल । यस्मादित्यर्थे । यतम त्रि एषां मध्य यः यद् :-डतमच । एषां मध्ये यदत्यर्थे । यतर नि छान योमध्ये यः यद्+डतरच । अनयोर्मध्ये यइत्यर्थे । यति प. यतते मोक्ष य यत-दून् । परिव्राजके संन्यासिनि । यम्यते
जिह्ना अब यम-किन् । छन्दोग्रन्थविख्याते जिह्वाया विश्रामस्थाने, उच्चारण कालविच्छ दे स्त्री० । सा च 'कचित् छन्दस्यास्त यतिरभिहिता पृय कतिभिः पदान्ने सा गोमा ब्रजनि पदमध्ये त्यजति चेत्याद्युक्ता सुपतिङन्त पदान्ने एव छन्दोपन्यानुसारेण जिह्वाया विचामरूपोचारणाभावरूपा । यद्-डति । यत्परिमाचे ब. वलि ।
For Private And Personal Use Only
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८११ ]
यतिचान्द्रायण न० यसिनेष कर्त्तव्य चान्द्रायणं इतभेदः । 'असावष्टों
समनीयात् पिण्ड न मध्यदिने स्विते । नियतात्मा हविष्याशी
यतिमान्द्रायणं चरमित्यु तो नसमे है । यतिन् पु • यमन यत यम-क यतमनेन इनि । संन्यासिनि परिबा
जके । विधवायां स्त्री. डीप । यत्न पु० यत-नङः । अायामे, उद्योगे, वैशेषिकोक्ने प्रवृत्तिनिवृत्तिजीव
नयोनिकपत्र विन्या पन्ने गुणभेदे च । स च यात्मगुणः इति नैया
यिकादयः चित्तगुण इति सांख्य वैदान्तिकाः । यत्र अव्य० यद् वल । यस्मिन्नित्यर्थे । यत्र सोचने वा चु० उभ० पन्चे स्वा० पर. सक० सेट इदित् । यन्त्र
यति ते यन्त्र त अययन्त्रत् त स्ययन्त्रीत् । यथा अव्य० यद्+प्रकारे थाल । येन प्रकारेणेत्यर्थे, मादृश्य, योग्य.
तायां, अानुरूप्य पदार्थानतिवृत्तौ च । यथाकाम अव्य. काममतिक्रम्य अव्ययी० । स्वाच्छन्द्य यथेष्टतायाञ्च । यथाकामिन् वि• यथाकामं खा च्छन्दमस्त्यस्य इनि । खेच्छाचारिणि
लने । स्त्रियां डीप । यथाक्रम अव्य क्रमस्य श्रानुरूप्य तस्यानतिक्रमो वा अव्ययी । क्रमा.
तुरूप्य, क्रमानतिक्रमे च । यथाजात त्रि० जात समयविशेषमनतिक्रम्य यथाजात तदस्यास्ति
अच् । मर्षे, नीचे च । यथातथ अव्य तथानतिक्रम्य अनतिमत्तौ अव्ययी। याथाय यय
वस्तुनो यद्रूप भवितुमुचित तथारूपभावे । यथायथमपत्रार्थे । यथार्थ अन्य अर्थमनतिक्रम्य अव्ययी० । सत्यतायाम् अर्थस्याव्यभिचारे
सत्य स्वरूपे अर्शश्राद्यच् । सत्य नि । यथाह अव्य० अहें योगपतामन तक्रम्य अव्ययी । यथायोग्य ततः
प्राद्यच । सत्यभूते पद र्थे वि० | यधाहवर्ण पु• यथाई यथायोग वर्ण यति वर्ग-अण । चरे !
For Private And Personal Use Only
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१२ ]
यथाशक्ति अध्य० शन रानरूपणम् श्रानुरूप ऽव्ययी । पक्राहरुथे, शतपनुसारे।
{नुसारे। यथाशास्त्र अध्य. शास्त्रस्यानुरूप्यम् अनतिक्रमी वा अव्ययी । शास्त्रायथास्थित अव्य• यथा येन रूपेण स्थानु योग तथास्थितम् ।
योग्यतायाम् अव्ययी० । सत्यतायाम् । अर्श प्राद्यच । सत्ये लि. यथास्त्र अव्यः स्वस्थानतिक्रमोऽव्ययीः । याथार्थे । अर्थ अाद्यच ।
यथार्थे नि । यथेप्सित काव्य० ईपसितस्यानतिक्रमः अव्ययी | खाच्छन्देव, अर्थ
__ याद्यच । यथाभीष्टे नि यथेटमपत्र । [उचिते त्रि । यथोचित अव्य. उचितस्यानतिक्रमः। औचित्ये, अर्श अाद्यच । यद् वि० यज्-अदि डिच्च । (ये) इत्येव बुद्धिविशेषविषये अस्य उक्तार्थे
सर्वनामता । यस्मादित्यर्थे अव्य० । यदा अव्य• यद्+दाच । यस्मिन् काले इत्यर्थे । 'यदि अव्य. यदु+बिच-दून् णिलोपः । पक्षान्तरे, सम्भावनायाञ्च । यद् प० ययातिन्टपतेः ज्येष्ठ पुतले, यस्य वंशे श्रीकृष्णावतारः तस्य गोत्रा
पत्त्यमण् । बहुषु तस्य लुक् । यदुवंश्ये दशार्हदेशे च ब० व० । यदुनाथ पु० यदूनां नाथो रक्षकत्वात् | श्रीकृष्ण, यदुपत्यादयोऽन्यत्र । यदृच्छा स्ली० यत् +ऋच्च-अ+टाप । स्वातन्त्र्य, स्वैर तायाम्, यह
च्छालाभसन्तुष्ट' इति गीता । यावा अव्य. यदि च उ च वा च ६० । यद्यर्थे पचान्नरद्योतने, - यावाल्पतरसम्भारस्तर्हि पशुनैवेति स्टतिः यावा उभय चिकीदिति च तिथ्यादितत्त्वम् ।
[हरिकारिका । यहा अध्य० यच्च वा च ६० | पक्षान्तरे 'यहाभ्य दययोगपति भर्टयन्त पु० यम-टच । सारथौ, हस्तिपालके च । संयमयुक्त नि। यन्त्र न० यत्रि-कच् । संयमने, तन्त्रोक्त देवाधिष्ठाने चक्रभेदे पात्र
भेदे, सुगमतया ज्योतिश्चक्राद्यवेक्षण साधने पदार्थ भेदे, मृतधाराहेर्दारवेध कादौ (तरविन्) (भमर) (कुन्द) पदार्थे ।
For Private And Personal Use Only
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२१] यन्त्रक न० वन्नमिव यार्थे कन् (कंद) दारुधामकयन्त्र भेदे । यन्वयह म० इत० । सैखिकयन्त्रालये (धानिधर)। यन्त्रगोल पु० यन्त्रमित्र ज्योमिश्चक्रावतिगोखयन्त्रमिव गोलः वर्चुलः । कलायभेदे (मटर)।
याम् स्त्री• टाप । यन्त्रगा न० यनि-ल्युट । नियमने, रक्षणे, बन्धने च । यु । पोडा. यन्त्रपषणी स्त्री• यन्त्र व पिष्यतेऽनया पिन- ल्युट । (याता) पेपणन
यभ मैथुने वा पर० स० अनिट । यभनि अयापसीत् । यम उपरतौ वा. पर० सक. अनिट् वावट । यच्छति अयसीत् यन्ता ।
व्ययीयमत् स अययामत् त यम परिवेषणे १० उ० सक• सेट या घटा० । यमयति यामयति यम दु० यम-घञ् । 'अहिंसा सत्यवचन ब्रह्मचर्य मकल कता । अस्ते ब
मिति पञ्च ते यमाख्यानि ब्रतानि चेत्य को अहिंसादौ, इन्द्रियादीना संयमने च । यमयनि च । पाणिनां शुभाशुभकम्मानसारेण दण्डविधायके ईश्वरानुयुक्त दक्षिणस्ये देवभेदे तत्स्वामिकत्वात् काके च । एक गर्मजायमाने यमजे लि। भारत्वेन यमन
सम्बन्धिनि शनी, हित्वसंख्यायां योगे च पु० । यमक न० 'मत्यर्थे पृथगर्थी याः स्वरव्यञ्चनसंहतेः क्रमेण तेनैवात्ति
यमक विनिगद्यत' इत्युक्त शब्दालङ्कारभेदे । यमकोटि पु० स्त्री० भूगोलस्य चतुर्थ पादान्तरिते लङ्कातः पूर्व स्या
स्थितरयां देवनिर्मि मायां पुर्य्याम् 'लका कुमध्ये यमकोटिरस्याः
प्रागि'ति सिजान्नशिरोमणिः । यमज त्रि. दि. ३० । यमः एकदा एकत्र गर्ने सहचरः सन् जायते
जन-ड । एकदा एक गर्भजातयोः । यमदूतिका स्त्री॰ यमस्य दूतीय दवा” कन् । तिन्निडीहरू । थमट्ठम पु० यमस्य द्रुमः । यमद्वारस्थे शालमलिच्चे तत्तुस्थलोहमय
कीलाकीर्णोण हि मारकिपीडनात्तस्य यमद् मत्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१४॥
यमद्वितीया स्त्री० त० । कार्तिकरालदिनीयायाम् 'तथा यमहिती
यायां यालायां भरण मिति ज्योतिषम् । यमदग्नि पु० मुनिभे दे। यमन न• यम-ल्युट । बन्धने, उपरमे च | यमयति ख्यु । यमे पु• । यमप्रिय पु० ६न । वटवृक्षे । यमराज पु० यमानां चतुर्दशानां राजा यमनियामको राजा या टच
समा० । मेतानां राजनि धर्मा राजे । यमेष राजते राज-किम् ।
यमराड़प्यत्र । यमल न० यम योग लाति ला क । युग्मे, इन्दावनस्थ पक्षभेदे च । यमलपत्र पु० यमलानि युग्मानि पत्त्राणि यस्य । अश्मन्नकक्ष । यमवाहन पु० यम वाहात स्थानात् स्थानान्तर नयति । वह स्वार्थे
णित-ल्यु । महि । यमानी स्त्री० यच्छति अग्निमान्दामन या यम-करणे ल्युट पृ.
प्रात्वम् । अजमोदायाम् । स्वार्थे कन् । तलव । यमुना स्त्री० यम उनन् । कालिन्दया नद्यां यमगिन्याम् सूर्य सुता
याम्, दुर्गायाञ्च । यमुनानाट पु० ६त | यमे ।
[भेदे । ययाति पु० यस्य वायोरिव यातिः सर्वत्र गतिरस्य । नहुधात्मजे राजययु पु• या-कु हित्वञ्च । अश्वमेधीयेऽश्वे, अश्वमाले च । यव पु० यु-प्रच। स्वनामख्याते शूकधान्य भेदे, 'यसन्ने सर्वशयानां
जायते पत्रशाननम् मोदमानाच तिष्ठन्ति यवाः कणिशमालिन:
रति मीमांसा | स्वार्थे कन् । अव । यवक्य न० यवानां भवन क्षेत्र यत् कुक च | यवभवने क्षले । यवक्षार पु• यवजातः चारः । यवजातक्षारभेदे लपणभेदे (गोरा) च यवज प• यवात् जायते ज्ञन-ड | यवतारे, यवान्याञ्च । यवतिता स्त्री० ययाकारं तिक्त फलं यस्याः । रानायां शखिन्याच्च । यवन पु यु-ल्यु । देवभेदे, तद्दे शस्थ जने ब० ब०। येगे, अधिक वेगयन
For Private And Personal Use Only
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१५]
स्यश्वे, गोधमे, गर्जर टणे, तरष्क जातो, ययाति शप्तम्य नत्पुत्च
बसोयंश्य जातिभेदे च । वेगवति नि । यवमाविष्ट पु० यवनाईटः विष-क । गुग्गुलौ । यवनप्रिय म• ६त । मरिचे। यवनाचार्य पु. ताजकादिज्योतिःशास्त्रकारके पण्डितभेदे । यवनानी स्त्री० यवनानां लिपिः डोप खानुक च । यवनानां - लिप्याम् । यवना र स्ती• यवन स्थारिः । श्रीलण । यवनाल पु • यवानामिय नाला (नाडा) यस्थ । (देधान) धान्यभेदे । यवनालज पु• ययानां नालात् काण्डात् (नाडा) जायते । यवक्षारे यनिका स्ती• युवन्त्य यां यु-ल्य ट डीप कन् यत इत्त्वम् ।
__ (कानात्) जवनिकायाम् । यवनी स्ती यु-ल्य ट छीप । यवानीनामकोषधौ यवनभार्थायाञ्च यव__नीमुख पद्माना मिति रघुः । यवनेष्ट न० ६त | सीसके । मरिचे, ग्टन ने लशुने राजपलाण्डौ
निम्ब च प । खयो स्ती टाप् । यवफल प• यवाकार फलमस्य । वंशे कुटजे च यस्य फलमिन्द्रयवः
लक्षवृक्ष, जटामांस्याञ्च । यवमध्य न० यवाति मध्य यस्य । चान्द्रायणभेदे प्रथम दिनादापञ्च
दश दिनमेकैकग्रामड्या , तदुत्तर च आपञ्चदश दिन' क्रमेणेकैक पास हान्या माससाध्ये बते तस्य मध्यदिवसानां हि बहुल
पासवत्वेन यषमध्य तुल्यत्वम् । यवलास पु • यवेन लस्यते संज्ञायां कर्तरि घञ् । यवक्षारे । यवशूक पु• यवानां शूकः कारणत्वेनास्यस्य अच। यवच्चार यवन
म्यूकजादयोऽप्यन्त्र । यवस न० यु-असच् । घासे, टणे च । यवागू स्वी• यूयते मिश्य ते यु-खागू । षड्गुणजलपके ध्यभे दे (थाउ) यवाग्रज पु.• यवस्थायात् कात् जायते जन-ड । यवक्षार, यवान्याच
For Private And Personal Use Only
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१ ]
एवानी ती दुष्टो यषः ङीष यानुक् च । (जोयानि) पदार्थे । यवापत्य न. यवस्थापत्यमिय तज्जातस्यात् । यवारे । यवाम्लज न० यवजासाम्लाज्जायते जन-हु । सौवीरके । थवास पु• यु-यास । दुरालभायाम्, खदिरभेदे च। मुण्डासिमो
टणे स्त्री• टाप । स्वार्थे कन् । तव । यविष्ठ लि. अतिशयेन युवा युवन+इछन् ययादेशः अतितरुणे ।। यवीयस् वि अतिशयेन युवा युवन्+यस ययादेशः 'अंशमंशं यवी_यांस' इति स्मृतिः । कनिष्ठे स्तियां डीप् । यवोत्य न० यवात्तिष्ठति उद्+स्था-क । सौ वीरके। यव्य न यवानां भवन क्षेत्रं यत् । यवभवनयोग्य क्षो । युतश्चन्द्रार्का
यत्र यत् । चान्द्रे मासे प० । 'यव्यद्दय श्रायणादि सर्या नद्योरज
स्खला' इति स्मृतिः । यशःपटह प• यशःख्या पकः पटहः । ढक्कायाम् याद्यभेदे । यशःशेष त्रि. यशएव शेषोऽस्य । मृते । कीर्तिशेषादयोऽप्यतयः । यशस् न. अस असुन् धातोः युच्च । शौ• दिपभूते ख्यात्य पर पर्याये
पदार्थे । यथस्या स्त्री. यशसे हिता यशस्+यत् । जीवन्त्याम् ऋद्धिनामोषधौ
च । यशःसाधने वि० । 'धन्य यशस्यमायुष्यमिति । यशस्वत् त्रि. यशस्+मतुप मस्य वः । यशोविशिष्ट । विनि | यशस्वी
त्यध्या स्त्रियां डीप । डीअन्तस्तु तत्व ज्योनिम यतिकायां, वन
कापायाञ्च । यशोद पु० यशो ददाति दा-क | पारदे । यशोदातरि बि. | नन्दगोप
पत्नयां स्त्री० । 'नन्दगोपटजाता यशोदागर्भयम्भवे' इति चण्डी यष्ट, प. • यज-टच् । यागशीले । यष्टि की यन क्तिन् नि । ध्वजादिदगडे, भुजाधवलम्ब ने दण्हे च
क्लिच । तन्नौ, हारलतायां, भायी, मधूकायां (यष्टिमधु) वा
डीप । शवभेदे च ।। ग्रीक म० यख्या कायति के-क । यष्टीमधौ, सताभ दे ।
For Private And Personal Use Only
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१७)
यष्टोपुष्प प • यष्टीव पुष्याण्यस्य । जीवसुने । यष्टीमधु पु.• यध्यां मधु अस्य । (यष्टिमधु) स्वनामख्याते लताभ दे । यस यत्ने दिया• पच्चे मा. पर० अ० सेट । यस्यति यसति संयस्थति __संयमति अनुयस्थति अयसत् अयासीत् अयसीत् । या गती अदा पर० स० अनिट । याति यासीत् । याग पु० यज-घञ् । मन्त्रकरणके ययायधिकरणे हविःप्रक्षेपरूपे यने याच याचने भ्वा० उभ० विक० सेट । याचति ते अयाचीत् अयाचिष्ट ।
चडि न खः । अथु याचथुः । याचित्रम् । याचक लि. याच-एषु ल । याच्ज्ञाकारके । याचन न० याच-ल्युट । याचजायाम् | युच । याचनाप्यत स्त्री० । याचजक लि. याच-ल्य स्वार्थे कन् । या चके । याचित न० याच भाषे त । याचन वृत्तौ याज्ञायाञ्च । कर्म रिण त । प्रार्थिते वि० ।
[(चाोया द्रव्य) याचितक न० याचितेनाधिगतम् कन् । याच्या धनस्वामिनो ग्ट होते याचना रती० याच-नङ । प्रार्थनायाम् । याजक पु० याजयति यज-णि च-एव ल । धनादि लाभा पराथं यज
___ कर्तरि हरिवगादौ ।। याज्ञवल्का पु० सुनिभे दे । याज्ञ मे नौ स्ती यमसेनस्य द्रुपदराजमापत्य स्ती० प्रत पूञ डीप ।
ट्रौपद्यां पाण्ड्यभार्याधाम् । याजिक पु० यज्ञाय हितः यज्ञः प्रयोजनमस्य वा ठक। दर्भमे दे,
खदिरे, पलाशे, अश्वस्थ, याजके, पत्विगादौ, यजमाने च । याज्य न दूज्यतेऽल यज गयत् । यागस्थाने देव प्रतिमायाञ्च 'बाजप
क्षेत्रमलङ्कार मिति स्मृसिव्याख्यायां दायभागे याजन यागस्थान'
देवता वेत्य क्तम् याजगीये लि° | करणे ण्यत् । विशेधे स्त्री० ॥ बातना स्ती चु० यत-युच । तीबदनायाम् । यातयाम लि. यातो गतो याम उचितसमयो यस्य । जीर्णे पर्दा पिते
'यावयाम गतरसमित गोता । उछि, परिभुक्त च ।
For Private And Personal Use Only
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १६ ]
यातय प० यायतेऽसौ या तव्य । नृपाणां युद्धार्थमभिगम्य शत्र
गन्तव्ये त्रिः ।
यातायात न° यातायातच या भावे क्त या+या भाषेत समाहार ६० | गमनागमनयोः ।
यातु पु० या तु । राक्षमे । गन्तरि कि० । [हनरिति । यातुघ्न पु' यातु' राक्षस गन्धेन हन्ति हन-ठक् । गुग्गुलौ, राक्षसयातुधान पु० यात इति धीयतेऽभिधीयते वा ल्युट् । राचसे । याट स्त्री० या तृच् । देवरपत्न्याम् (या) यातरौ । तृन् । गन्तरि लि० यातारौ ।
यात्रा स्वी० या छन् । नोत्सवभेदे रथयात्रादौ च ।
यात्रिक हि यात्रायै हितम् । उत्सबे, उपाये, गमनहिनेनवादी च याथातथ्य न तथा तद्रूपस्यौचित्यम् कव्ययी' तस्य भावः ष्यञ् । यस्तु यथा भवितुं युक्त तस्य तथाभावे |
याय न० यथार्थस्य भावः । सत्यत्वे वास्तविकत्व 1 यादः पति यादव पु० यदोगतापत्यम् | यदुबं
प • यादसां जलजन्त नां पतिः । वरुणे, सपते च । स्त्रियां ङोज् । तत्वधामे श्रीक्षणे पु० | यदूनामिदम् श्रण्, गोमहिपदिके ये न दुर्गायां स्त्री०प ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जिगीषया राज्ञां गमने, गमनमात्रे, देवोद्देशे
ܬ
"
A
यादर् न० या-अखन् टुक् च । जलजन्तुमाते । यादमांनाथ पु०त० | अलुक् समा० । वरुणे स यात्र(ग) (ग) ति यस्येव दर्शनमस्य यदु + द्वश्- म यत्सदृशे यथाविधे । ठान्तात्तु स्तियां ङीष् 1
,
यादृच्छिक ति० यदृच्छया ग्रागतः ठक् । यथेच्छया प्राप्ते ।
यान न० या भावे ल्युट । गमने उपचितशक्त ेः राज्ञः मूलराष्ट्रादिरस कृत्वा, रिपोरास्कन्दनाय गमने च । करणे ल्युट् । गमनसाधने रथादौ ।
यापन न' या णिच्-ल्यूट, 1 कालादी क्षेपये, निरसने व
For Private And Personal Use Only
चियादयोऽन
च । याद
1
किम वा !
→
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८१८ ].
याप्य ति. या-णिच-गयत् । निन्दये धमे, क्षेपणीये निशेषमप्रति
कार्य उपशमनीये रोगभेदे च । यापायान प.. याप्यं क्षेप्यं कुत्सित या पदन्यत्वात् इतरवाह स्वाहा _यानम् (महापाला) शिपिकायाम् ।
(सा.। याम पु० यम घञ । समये पहरे च 'यामोयातस्तथापि नायानइति यामघोष पु • या घोषोऽस्य | कुक्क टे । घटियन्त्रभेदे स्ती । यामल न• यमल स्वार्थे ऽम् । युगले, तन्त्र शास्त्रभेदे च । यामवती स्त्री यामाः वहयः तित्वसंकायुताः सन्यस्याः भूम्नि मतप
मस्य वः । रातो, हरिद्राञ्च । यामाट पु.• जायां माति टच ट• । जामा र शब्दार्थे । [मनुः । यामि ती यम-इन् । कुलम्लियां भगिन्यां 'यायोयानि गेहानीति यामित्र न० जातियोतो लग्नराशिभ्यां सप्त से स्थाने । यामिन वेध: पु० यःमिले मामस्थाने वेध : पाचसहयोगः वियाहाही
वज्ये पापात् सप्तमगरमोचाबको योगभेदे । यामिनी ही यामाः लिसंख्याताः सन्स व बाहुल्य इनि | रात्री,
हरिद्रायाञ्च । यामिनीवति पु० त० | चन्द्र, कर्पू रे च । रजनीशादयोऽन्यत्र । यामी को समस्ये यम् यमो देवतास्था वा अगा। दक्षण वां दिन
बमसम्वन्धियां याल नायां च । य भि+बा डीम् । यामशब्दार्थ यामनेष्टक न० यमुनायां भयं तदिवेष्टकम् । सीसके तस्य हि काल
त्वात् याएनजलतुल्य त्वम् । याम्य पु० यामी दिक निवासोऽस्य यत् । अगर, चन्दनवृच्चेच
यमोदेवतास्य । यमसम्बन्धिनि त्रि । दत्तिण देशस्थ वि० । याम्यायन न. याम्यायाम् अयन सूर्य नय गतिः । दक्षिणायने र __ मृगसंक्राजिनः परेषु षट् स मासेधु । याम्यो त पु• याम्ये दक्षिणदेशे उङ्ग त ? ! घीसाल बच्चे । यायज क 5• यज यड जक । एन:पुनर्वागणीले ।
For Private And Personal Use Only
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८२.]
यायावर पु० देशाद्देशान्तर याति था यडा-वरच । अश्वमेधीयावे,
जरत्कारममौ च । शवक्रगमनशीजे त्रि थाव पु यु-अप खार्थे अण् । अलने । खार्थे कन् । तत्र याव
इय कन् (कल्तीकलार) बीहिमे दे । यावत् नि यत् परिमाणमस्य मतप । यत्परिमाणे । यावति । साक
ल्ये, व्याप्नौ, सीमायाञ्च अव्य० । यावत्तावत् अव्य० यावच्च तायच ह । वीजगणित प्रसिद्दे अव्यक्तमामा
नयनाय कल्पर प्रथमे राशौ । यावतिथ त्रि. यावतां पूरणः यायत् +डट दूधक च । यावत् परि
माण पूरण । यावन पु० यु-णिच-त्य । मिलाख्य गन्धद्रव्य । थावनाल पु० ययनाल एव खार्थे अण् । धान्यभे दे । यावनालशर पु० यावनाल दूब शरभेदे । यावनाली स्त्री० यावलालस्य विकारः प्रण डीप । यायनाल भवायां , शर्करायाम् । यावशूक पु० ययश कस्य विकारः अण् । यवक्षारे । याष्टोक पु. यष्टिः प्रहरण मध्य ईकक । यष्टया यो धरि । यास पु० यस कर्तरि संज्ञायां धा । दुरालभायाम् । यु मिश्रण अमिश्रण च अ० पर० स० सेट । योति अयावीत् । यु बन्ध क्या० उ० सक० अनिट । युनाति युनीते व्ययौ सीत् आयोष्ट यु निन्द ने चु० यात्म सक० सेट । यावयते अयीयवत । युक्त वि० युज-न । मिलिले । अध्य स्तयोगे योगिनि पु० | उचिते,
न्याय गतद्रव्यादौ च न० । युक्तरसा स्त्री० युक्तो रमो यस्याः । रानायां (काटाग्रामकली) । युक्ति स्त्री० युज-किन् । म्याये, व्यवहारे, अनुमाने सत्साधक लिङ्ग
ज्ञानादौ, 'युक्तिरर्था वधारणमि'त्यु के नाटकाङ्गविशेष च युग वर्जने भ्वा० पर० स० सेट दित् । युङ्गति अयुङ्गीत् । शुग न युगि-अच् ए० नदोषः । युग्म, द्वित्वसं ख्यान्विते, सत्यवेता.
For Private And Personal Use Only
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२१ ]
हापरकलिरूमे कालयिशेषे सत्प्रमाण वाच सत्याभिधाने । वृद्धि नामौषधे, हाचतुष्क परिमाण च। रथ हलादेरङ्गभेदे पु०
(जोयाल)। युगकोलक पु. ६न । रथाद्यङ्गयुगधारणार्थे कीलकाकारे काष्ठखण्ड युगन्धर पु० युग रथस्य युगकाष्ठ धरति -खच | रथस्य युगकाष्ठा
सनने कुवराख्ये काठभेदे, पर्वतभेदे च । युगपद् अव्य० युगमिव पद्यते पद-किप । एककाले इत्यर्थे । युगपत्त्र पु० युगभिव संहत पत्रमस्य । कोविदारवृक्ष स्वार्थे कन् ।
सत्व । शिशपारने स्त्री० टाप । अत इत्त्वम् । [बद्धं घे । युगपाख ग पु० युगपार्श्वे गच्छति गम ड। अभ्यासार्थ लाङ्गल पावें युगल न० युगौं हित्व विद्यतेऽस्त्यस्य लच । युग्मे , हित्वसंख्यान्विते च । युगलाख्य पु० युगलेन वररूपेण व्यनन वर्ण हयेनाख्यायते या+ख्या-क ।
वर्वरवृक्ष। युगान्त पु० युगानां सत्यादीनामन्तस्तदुपलक्षितः कालः | प्रलये, तत्काले युग्म न० युज मक् प० जस्य गः । हित्वसंख्यान्विते (जोड।) युगले ।
'युग्माग्निकतम तानि घणसुन्योर्बसुरन्धयोः । रुद्रण हादशी युका चतुर्दश्याथ पूर्णमा । प्रतिपदाप्यमावस्या तिथ्योमुग्म महाफल
मि'न्यु त तिथिविशेषयोगे समरराशिघु च । युग्मपत्र पु० युग्मानि पत्त्वागयस्य । रक्त काञ्चनपक्ष । युग्मपर्णादयो
ऽप्यत्र । संजायां कन् । शिशपाया स्त्री० टाप अत दूत्यम् । युग्मफला स्त्री० युग्मानि फलानि यस्याः। इन्द्रचिर्भश्या, वृश्चिकालो च युग्य न० युगमर्हति यत् | वाहने याने | युग वहकि यत् । युग
याह केऽवादी लि० । युच्छ प्रमादे भ्वा० पर० सक• सेट । युच्छति अयुच्छीत् । युज संगमे युतौ च पा चु० उभ• पक्षे वा• पर० सक• सेट । योज. यति ते योजति कायूयुजत् त कायोजीत् । युज युतौ रु० उ० स० व्यनिट । युनक्ति युक्त उद्युक्त प्रयुद्धको
नियुक्ति । अयुजत् आयौ चीत् प्रयुक्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२२ ]
युज योगे समाधौ दिवा० अक यनिट । युज्यते अयुक्त । युज निन्दायां चु० प्रा० सक० सेट । योजयते अयूयुजत । युज पु० दि० युज-किप । समाधिमति । युक युजौ । रु० युज
किप । संयोगवति त्रि. युद्ध युनो युनः । युञ्जान पु० युज-शानच । योगविशेषति भावनासहकारेण सर्व पदा
र्थानां जातरि, रथसारथौ, विमे छ । युत दीप्तौ भ्वा० का अक० सेट । योतते । अयोतिष्ट । युत बि• युक्त । संयुक्त , मिलिते, अमिलते च । युतक न० यु त युत-क वा ततः स्वार्थ कन् । संशये, युगे, स्त्रीवस
नाञ्चले, चरणाये, यौतुके धने, मैत्री करणे, संश्रवे, शूर्पाग्रे च ।
संयुक्तो नि। युतवेध पु० विवाहादौ बज्यै चन्द्रेण सह पापग्रहयोगे । युछ न युध-क्क । शस्त्रादिच्छे पणव्यापारे, योधने, सदाधार संग्रामे,
ज्योनियोक्तो यहाणां गतिभेदकते, योधनरूपे परस्सरमिलनविशेधे
च।
युध युद्ध दिया. आ° सक० अनिट । युध्यते । अयुद्ध । युध(धा) स्त्री० युध सम्म किप वा टाप् । युद्धे । युधान पु० यु-कानच । क्ष लिये । युधिष्ठिर पु० युधि युद्ध स्थिरः गवियुधियां स्थिरः इति पत्वम् ।
पागड व मेले । युप विमोहे दिवा० पर० को सेट । युप्यति बयुपत् अयोपीत् । युयुधान पुयुध-कानच हित्वम् । इन्द्र, सायकिनामनि यादवे चलिय
भेदे, क्षत्रियमात्रे च । युवखलति स्त्री० युवतिरेव खलतिः । (टाक) रोगवत्याम् युयत्यां
युवजरतीत्यप्यत्र । युवति(ती) स्त्री॰ युवन्+ति डोप वा । यो वनवत्या स्त्रियाम् । युवन्___ होप । यूनीत्ययल । युवतीटा स्त्रो० युक्तीनामिष्टा । स्वर्ण यूथि कायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२३1 युवन् त्रि. यु कनिन् । श्रेष्ठ निसर्गवलपति । 'बाघोडशाङ्गयेवाल
रुणसत उच्यते' इन्य नवयस्के तरुणे च । युवनाख पु° सूर्यवंश्यो, मान्धारपितरि हपभेदे। [राजपुत्र। युवराज पु० युबैव राजा टच समा० । राजयोग्य कयत्कार्य करे युष भजने सौ० पर. सक० सेट । योपति अयोधीत् । युष्मद् वि• युध-मदिक । संबोध्य चेतने भवच्छब्दार्थे तस्य चोक्लाथै"
सर्थ नामता, विषु लिङ्ग, समरूपता च । यूक पु० स्त्री० यू-किप कन् । मत्कु णे, (उकुण) स्त्रीत्वे टाप ! यति स्त्री यु-क्तिन् नि' दीघः । मिश्रीकरणे । राथ न यु-थक् पृ॰ दीर्घः । सजातीयसमुदाये । यूधनाथ पु० ६१० । वन्यगजादीनां पधाने । यूथपादयोऽप्यत्र । यूयिका रखी० यु-थक ट० दीर्घः स्वार्थे कन् अत इक्वम् टाप ! _अज्ञानके, पाठायां, यथ्याच्च (युइफुन्न)। रथी स्त्री• यु-थक् प० दीर्घः गौ० डीप । (युइफुल) पुष्पप्रधाने वृक्षे । यप पु० न० यु-पक पृ० दीधः । यज्ञीयपशुबन्धन काष्ठभेडे, यागसमाप्ति
चिनार्थे स्तम्भे च । जयस्तम्से पु० । यपकटक पु° इत° | यजसमाप्तिसूचककास्य शिरःस्थे वलयाकार
___काष्ठमये पदार्थे । यूपद्रु पु. यूपाय द्रुः प्रतिविकृतिभावात् ४त | खदिरखने यूपनु ।
मादयोऽश्यल। यष वधे भ्वा० पर० सक० सेट् । यूपनि अयूधीत् । यूष पु° न° पूष क पृ° पस्य यः। मुहादिकाथे । ब्रह्मदास्ने पु. येष यत्ने भा० श्रा० अक० सेट् । येषते व्ययेषिष्ट । चडि नबस्वः । योन न० युज्यतेऽनेन युज-इन् । ईशादण्डादौ युगबन्धनार्थे दामनि
(योत)। योग पु० युज-भावादी घञ्। संयोगे, भेलने, उपाये, वमोदिधारणे,
ध्याने 'योगश्चित्तत्तिनिरोध' इति पातञ्जलोक्त सर्व विषयेभ्योऽन्न:करमाहत्तेर्निरोधे, 'मयोग योगमित्या हर्जीवात्मपरमात्मनो रित्यु हों
For Private And Personal Use Only
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
12२४ ]
जीवात्मपरमात्ममोरक्ये, युक्ती, छखे, असभ्यार्थलाभचिन्तायाम्, देहस्थ या शब्दादीनां प्रयोगे, समुदायशब्दसावयवार्थसम्बन्धे, योगबल समाख्ये ति मीमांसकाः । 'योगः कर्मसु कौशल मित्य को यथास्थितषस्तुनोऽन्यथारूपप्रतिपादने, यथा संसारवन्धहेतोरपि कर्मणोऽवन्धमोचहेत त्वम् । ज्योतिधोकघु रविचन्द्रयोगाधीनेषु विष्कुम्भादिषु , सप्तविंशती पदार्थेषु, सिथियारनक्षलाणाम् अन्यतरान्यतमानां योगविशेषे, अमतयोगः प्रोदययोग इत्यादि
उपाधौ च योगाधमन विक्रीमिति स्मृतिः । योगक्षेम न० योगच क्षेमञ्च समाहारः ६० । अलभ्य लाभचिन्तामहिते
लब्धपरिरक्षणे 'योगक्षेमं यहाम्यह'मिति पुरा । योगज न० योगात् जायते जन-ड अगुरुचन्दने । यो गजातमा त्रि० । - न्यायायुक्त प्रत्यक्षादिसाधने अलौकिक सन्निकर्षभेदे पु० । योगदान न० योगेन छलेन उपाधिना वा दानम् । 'योगदानप्रतिग्रह'
मिति स्मृत्यु के सोपाधिके दाने । योगनिद्रा स्त्री॰ योगरूपा निद्रा । प्रलये परमेश्वरस्य सर्वजीवसंहारे
छया योगरूपे व्यापारे ‘योगनिद्रा र पेयुष' इति चण्डी तदधि
ठात्यां दुर्गायाञ्च । योगपट्ट न० योगाभ्यासार्थं पट्टम् । योगिधायें पट्टसूबभेदे । योगपीठ पु० न० योगयोग्य पीठमासनम् । देवादीनामामनभेदे ।। योगमाया स्त्री॰ योगए माया । भगयतो जगत्सर्जनार्थायां शक्ती,
__ 'योगमायामुपाश्रित' इति भागवतम् । सदधिष्ठालमा दुर्गायाञ्च । योगरङ्ग पु० योगेन रङ्गोऽत । (नारङ्ग) जम्बीरभेदे योगरगाप्यत्र
स्त्री० । योगरूढ़ पु० योगोऽवयवशक्तिः रूढिः समुदायति : एते स्तोऽस्य च ।
अययवशक्तपा समुदायशक्तया च अर्थबोधके पङ्कजशब्दादौ अव हि उभयशनया पङ्कजन्मकर्तृत्वरूपाययवार्थविशिष्ट पद्मत्वविशिष्टस्य बोधः । उभयार्थबोधनाच्च पङ्कजाते-कुमुदादौ, स्थलजाते पच न बत्मदमयोगप्रसङ्गः ।
For Private And Personal Use Only
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८२५ ]
योगदाहिन् पु० योगेन वहति वह-चिनि । पारदे, शारभेदे च । योगाचार पु• योगेनाचरति बा+चर-व। बौबभेदे तन्मताचार
विवरणं वाचसायाभिधाने । योगाधमन न. योगेन बलेनोपाधिना वाधनम् । सोपाधिके इखहे.
तुकेच बन्धादाने। 'योगाधमनविक्रीत'मिति सतिः । योगारूढ पु. योग नाहङः पारिह-त। 'यदा तु नेन्द्रियार्चेषु न
कर्मखनुपज्जते । सकलसन्यासी योगाइवस्त होयते' इत्य को __ बोगिभे हे 'योगारूठख तप शमः कारणमुच्यते' रति गीता । योगासन न• योनार्थ मायनम् । योगशासो सक्षिकादौ बारन मेहें योगिन् लि. सुब-पितुए। ‘बामौ पम्येन बल त पखति यो
जैन ! असं वा यदि वा दुःसं व योगी परमोमत' वादि. गीताद्य आयोगयु संयोगवति च त्रि. स्त्रियां डीप । नाच सल, दुर्गा यो तत्थतिभेदेषु नारायण्वादिषु चतुःषटिप्रकारे,
प्रतियनवमी इत्य को पूर्वा दे दगभेदाद् तिथिमेहेषु च । योगोखर पु० ६न । वाजलक्यमुनौ योगिनां श्रेठे च । दुर्गा
सी. डीप् । योग खर पु० ६त.। श्रीगणे, 'योगेश्वर ! ततो मे व दर्शयामा
मिति गीता । दुर्गायाँ बन्ध्याकर्को यां च स्त्री० डीप । योगेष्ट न. योगाय योजनार्थभिष्टम् । सीसके । योग्य वि० योगमहति बत् युज-ण्यत् वा । योगाहें, उचित, निपुणे,
शक्त च । पुष्पन को पु० । विनामौषधे न० । योग्यता स्त्री. योग्यस्य भावः तत् । मामये, शाब्दयोसाधने
पदार्थे तल तवत्ता योग्यता परिकीर्तिते त्या सत्पदार्थे तत्पदा
वत्तारूपे, परसरान्वये बाधाभावरूपे वार्थे च । योगा। स्त्री० वोग मह त यत् युज-कुत्वम् ण्यत् वा । अभ्यासे शास्त्रान
भ्यासे, सूर्य स्त्रियाच । योगानुपलब्धि स्त्री योगपस प्रयवादिना उपलब्ध मईखानुपम
For Private And Personal Use Only
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८२६ बिरजामम् । न्यायाद्य ते अभावपाहक साधनभेदे । तथाहि घटादिसवे तत्ल घटाभावो नानुपलभ्यते तस प्रति योगिनो घटा ৰ যি নহ্মাম্বল স্বল সামান্য কিন্তু घटायाभावो ग्रहते पिशाचाद्यभापशन प्रत्यक्षता तत्पति
योगिपिशाचादेई मायोग्य त्यात् ।। भोजन + बुज-पावादी छुट । संयोगे । णिच-ल्युट । मयोग
करणे । चतुषु क्रोशेषु । प्रथममगमदका योजने' इति लीलावती योजनगन्धा स्वी• बोजनं व्याय गन्धो यस्याः । कसूर्याम् , सीतायां, . ध्यासमातरि सत्ययत्वाच । स्वार्ष कन छत पवम् । तदैव । घोजनपर्णी ली० बोजन' व्यापा पर्णा न्यस्याः विस्तीर्ण पर्णत्वात् । . मलिजायाम् ।
[बत इत्वम् । तत्र व । योजनघल्ली सी० योजन व्यापर वहीव । मनिष्ठायाम् । स्वार्थ कन् योन न. यु-न् । योक (योन)। ... योड, पु• युध-ट। युजकर्तरि । बोध पु० युध-अच्च । खुङ्ककार के । भावे घज युद्ध । योधन न० युव-भावे ल्एर । युद्धे । करणे ल्युट । अमाद्यायुधे । - कर्तरि ल्यु । युद्धकर्तरि पु० ।
परम्पराङ्खाने । योधसंराव प.. योवाय युद्धाय संराबः ग्राह्यानम् । योधानां युद्यार्थे यानल पु० यवस्य नल इय काण्डोऽस्य पृ० उक्यम् । (देधान) शस्यभेदे योनि पु स्त्री॰ यु-नि | मायादीनामु पत्तिस्थाने-माकरे, कारणे,
जले, स्त्रीणामसाधारणचिड़, तद्दे वताके पूर्व फल गुनीनक्षले च। __-स्त्रीत्व वा जीप । योनिज न योनिस्थामात् जायते जन ड । देशभेदे जरायुजेण्ड्जे योनिमुद्रा स्त्री. योन्या कारा मुद्रा । तन्त्रोक्त देवताविशेष पूजाङ्ग ... मदर्शनीये अङ्गुलीस'नवेशविशेधे लक्षणन्तु वाचस्पत्याभिधाने । योषा स्त्री• युध अच टाप । खियाम् नार्याम् । सोषित् स्त्री० युष इति । नाया॑म् हलन्नाद्दा टाप । योषितामाल । घोषिप्रिया जी. ६० । हरिद्रा याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२७ ] यौतिक वि• युजित बागतः ठक । युक्तिसिद्धे, योग्ये च । युक्ती
_ विज्ञतः ठक ! मर्मसधिवे पु. । यौगिक त्रि. योगात् प्रतिप्रत्ययार्थसम्बन्धात् अधिगतः ठक | प्रकृति
प्रत्ययलभ्यार्थवाचके गब्द यथा पाचयादिशब्दः पाककल याचकः । योगे योग्यः ठक् । योगयोग्य ।
[चखः । यौट संबन्ध वा पर• सक• सेट । यौटति अयोटोत् । चङि न यौड यौटवत् सर्वम् । यौडत अयौडीत् ।
धिने । यौतक न० युतकाले विवाहकालेऽधिगतम् कण । विवाहकाले लब्ध यौतव न० यु तु तख भावः अणं । परिमाणे । यौतुक न. योतुर्योगकालस्तत्र लब कण | वियाहकाले लो धने । यौधेय प ० योध एव ठक् । योद्धरि । ठ । यौधेयोऽपवन । यौन त्रि. योनित: योनिसम्बन्धात् अागतम् अण। पामे, योनेरय. __मण् । वैवाहिकसम्बन्धे पु० । यौवत न० युयनीनां समूहः अण् । युबनिसमुदाये। यौवन न० यूनो भावः अण। तारुण्य अवस्थाभेदे । 'धा घोड़शाद
भवेद्बाल स्तरुणस्तत उच्यते । हड्डः स्यात् सप्ततेरूङ्घ'मित्य त - वस्थाभ दे ।
[वणभेदे । यौवनकण्टक पु० न० यौवनस्य कण्टक एव चिङ्गम् । (वयम् फोड़ा) यौवनदशा स्त्री० कर्मः | तारुण्ये अवस्थाभेदे । यौवनलक्षण न० त० । स्तने, लावण्ये च । यौमाक त्रि• युमाकमिदम् युष्मद् अण युभाकादेशः। युभत् सम्ब
धिनि । खञ्ज । यौ भकीनोऽपपत्र लि• ।
र पु० रा-ड । वङ्गी, उये, कामानले च । रंहस न• रहि-सुन् । वेगे । रक खादे प्राप्तौ च ८० उ० सक• सैट । राकयति-ते अरीरकत् त । रत न• रन्ज-करणे क्त । कुक मे, ताने, सिन्द रे, हिङ्गुले च )
For Private And Personal Use Only
Page #934
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८२८ ]
शरीरस्थे रसपाकजन्ये मांसहेतौ धिराये धातभेदे च । भावे त । रागे। कुसम्मे हिज्जले रोहितवर्षे च पु० तदति लि. । कर्तरि-त । बमुरत क्रीडारले च वि । कर्मणि-क । भील्या. दिभिरश्चिते लि• । करणे त । मनिगयो, साक्षायां, गुमायात्र
की टाय । रताक पु. र रुधिरमिव कायति के-क, स्वार्थे कन् था। अम्बान
हक्षे, बन्धू कच्चे, रक्तशोभालने, रकरहे। रुधिरे रनवस्त्र
चन० । अनुरागिणि विनोदिनि च हि । रत कन्द पु० रक्तवर्ण : कन्दोऽस्य । विद्रुमे प्रबाले । रक्तकमल न• र कमलमिव । रक्तवर्णात्यो । ४० । रनकम्बल मप्यत रक्तकरवीर पु० कर्म • । रक्तवर्ण पुष्मक करवीरपक्षे । रतकाञ्चन पु० कर्म । रक्तवर्णपुष्पककाञ्चनाये। रनकाण्डा स्त्री. रकः काण्डोऽस्याः । रक्तपुनर्नवायाम् । रक्त कुमुद न• कर्म । रक्तवर्ण पुष्पककरवे । कर्म । रक्तकरयरनको.
कमदे अप्पल न । रक्त कुसुम पु० रनानि कुसुमाग्यस्य । पारिभद्रे (पालदामादार)! रक्तकेशर पु. रक्ता केशरा अस्य । पारिभद्रे, पुवागने च । रक्तखदिर पु० मारतो रक्तवर्ण : खदिरः। रनवर्णसारके सदिरहथे। रतगन्धक न. रतन गन्धकमिव । बोले (गन्धरस)। रक्तघ्न पु० रकहनि इन-टक् । रोहितकर क्षे । दुर्यायां स्त्री । रक्तचन्दन न• कर्म । खनामख्याते चन्दन दे । रक्तचित्रक न० कम ० । (लालाचता) चुपभेदे ।। रक्तचूर्ण न० कर्म । सिन्द रे। रजाझिण्टौ स्त्री० कर्म । (नालझाटि) पुष्पप्रधान कक्षभेदे । रक्ततण्ड ० रन तण्डमस्य । एकपक्षिण । रक्तटणा स्त्री० रक्तस्रण यस्याः । गोमलिकायाम् ।
रक्तत्रिहत्ता ) स्त्री० कर्म । (नालतेत्रो ड़) सक्षभेदे । , रक्तदन्ति का स्त्री॰ रक्का दन्ना अस्थाः डीप संज्ञायां कन् कत
For Private And Personal Use Only
Page #935
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८२८ ]
रत्वम् । दाडिमीस्थे दुर्भागक्तिभेदे 'भक्षय त्याच तानुग्रान् वैषधित्तान् महासुरान् । रक्ता दत्ता भविष्यन्तीय पक्रम्य ततो मां देवताः सर्वे मार्यलोके च मानवाः । स्तुवन्नो व्याहरिष्यन्नि सतत
रक्तदन्तिका मिति चण्डी। रक्तदला स्ती• रक्तानि दलान्यस्याः । नालिकायाम् (नालते)। रक्तदृश पु० रक्ता हक नेत्रमस्य । कपोते । रक्तनेत्रादयोऽप्यन । रक्तधातु पु० कर्म | गैरिके, तान्ये च । देहस्थ रुधिररूपे रमन
धातुकाते मांसधातु हेतौ धातुभेदे च । रक्तनाल ९० रक्तो नालोऽस्य । जीवशाके | रक्तप पु० रक्त पिवति पा-क । राक्षसे । रक्तपानकर्तरि नि । जलो___कायां, डाकिन्याञ्च स्त्रो० । [पृष्मजवायाम, रामायाञ्च । रक्तपचिका स्त्री० रनानि पुष्पपत्त्राण्यस्याः कप अत इत्त्वम् । रक्क रक्त पल्लव पु० ६५ | अशोकजे । रक्तपाको स्त्री० रक्तः पाकः फलं यस्याः डीप । हत्याम् । रक्तपाद पु० ६त । शुकपक्षिण | लज्जालौ लतायां, हंसपद्याञ्च स्त्री० डीप ।
[(जो क)। रक्तपाशिनी स्त्री. रक्त पातु शीलमस्याः पाणिनि | जलौकायाम् । रक्तपारद पु० न० कर्म० । हिङ्गुले । [काश' इति वैद्यवम् । रक्तपित्त न० रक्ताय दुष्ट पित्तम् यस्मात् । रोग दे रक्तपित्तात् भवेत् रक्तपुष्य पु० रक्त पुष्यमम्य । करवीरे, रोहितकक्षे, रक्तकानो ,
दाडिमटक्षे, रक्तव कबुझे, बन्ध बस्ने, पुन्नाग क्षे च स्वार्थे कन् । पलाशे । कर्म । रक्तवर्ण कुसुमे न । पर्पटे, शालमलित क्षे,
जवाहने च स्त्री० टाप । रक्त पुष्पिका स्त्री० रक्तानि पुष्यागि यस्याः डीप उत दूत्वन ।
लज्जालु ल तायाम्, रक्त पुनर्नवायाम्, मनिपाटलौ च । रक्त पुष्यो स्त्री० रक्तानि पुष्पा गट स्थाः डीप । पाटलिः क्षे (पारुल)
जवायाम्, आवर्त कोल तायाम्, नागदमन्याम् करुणहक्ष च । रक्तपूरक न० रक्तं विर पूरयति सेवनात् पूर-एव ल । शम्ने ।
For Private And Personal Use Only
Page #936
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- [ ८३० ]
. रक्त प्रसव पु० रक्तवर्ण : प्रसवः पुष्पमस्य | करवीरे रक्ताम्लाने च । रक्तफल पु. रक्तानि फलान्यस्य । वह उक्षे । थिम्बिकायां स्त्री टाप
(तेलाकुचा)। रक्तवालुक न० कर्म । सिन्दुरे रकवानु काप्यत्र स्ती । रक्तमञ्जर पु. रक्तवर्णा मञ्जरी अस्त्यस्य च । निचुलच्छे । रक्तमूला स्त्री० ६त लज्जालुलतायाम् । रक्तमेह पु. कर्म • ! रोगभे दे । रक्तमोक्षण न० ६ त° | रुधिरत्रावरणे । रक्तयष्टि स्ती रक्तवर्णा यटिरस्थाः । मञ्जिष्ठायाम् । स्वार्थे कन् तत्रैव रक्तरेणु पु. रक्ता रेणयोऽस्य । पलाश कलिका याम् । रक्त लशुन न० कर्म | (नालरशुन) मूल में दे । रक्तला स्ती रक्त रुधिर हेतृत्व नास्ट स्याः च तत् लाति मेयनात्
ला-क वा । काकतण्ड्याम् । रक्तवटी स्त्री० रक्तवर्णा वटीव । मस रिकायाम् । रक्तवगै पु. रक्तानां वर्ग: समुदायः । दाडिपकिंशुक लाक्षाबन्धक
हरिद्राजयाकुरुम्भपुष्यमञ्जिालहकरूपे. समूहे। [ रक्तवर्ण पु • रत्तो वर्णोऽस्य । इन्द्रगोपकीटभे दे । कर्म० । रोहित पे रक्तवईन पु• रक्त रुधिर यई यति वृध-गि च्-ल्यु । वाकौ । रक्तवर्षाभू पु० वर्धायां भवति भ किम् कर्म । रक्त पुनर्नवायाम् । रक्तवोज पु • रक्तानि वीजान्यस्य । दाडिमे । रक्त रूधिर मेव
वीजमुत्पत्तिः कारण यस्य । 'रक्तविन्दुर्यदा भमौ च तत्यस्य शरीरतः । समुत्पतति मेदिन्यास्तत् प्र नाणस्तदा सुर' दूत चण्डीप्रति
पादितेऽसुरभे दे। रक्तवन्ता स्तो० रक्तवर्ण वृन्न यस्याः । शेफालि कायाम् | रत वृष्टि ती० ६त । देवकृतो पद्रवों दे अधिरपर्षण । रक्त शालि पु • कर्म ' । (लालधान) धान्यभे दे । रशिय. पु. कर्म । (नालमजना) वृक्षों दे । रतशोर्षक पु र शी य कम् । सरलद्रुमे !
For Private And Personal Use Only
Page #937
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८३१ ]
रक्तशृङ्गिक न. रक्त स्टङ्गमिवास्तवस्य छन् । विषभेदे । रक्तसन्ध्य क न. रक्ता सध्य व कन् । रक्तवर्ण कद्वारे, पझेच ॥ रक्तसरोरुह न० कर्म । रकप । रक्त सर्षप पु.• कम । (राशी ) राजि कायाम् । रक्त सहा स्ती० रक्तसहते सह अन् । रक्ताम्लाने । रक्तसार न• रक्तः मारोऽस्य । रक्तचन्दने । अम्ल वेतसे प . । रक्तमोगन्धिक न• कर्म । (नालसुदि) रक्तवर्ण कलारे । रक्ताकार पु • रक्तवर्ण आकारो मर्शियस्थ । प्रबाले । रक्तान पु० रने अक्षिणी यस्य घ च समा० । पारायते, महिघे, 'चकोरे,
मार स च । रक्त नेत्रवति, करे, जने च नि० स्त्रियां डीप । रज्ञाङ्ग ना रकमङ्ग यस्य यस्माद्दा । कुल मे | मङ्गलग्रहे कम्पिल्ले
(ड हर करमचा) च प । पत्राले पु न । जीबन्याम्, मEिTयाञ्च स्ती डीप ।
रोगभेदे । रल्ला ति(ती)मार पु० रक्तमिश्रितोऽति(ती)मारः। वैद्यकसिद्धे रहाधार पु • ६न । देहावरके चर्मणि । रक्तापह न, रमा रुधिरमपन्ति अप+हन-ड । गन्धरसे बोले । रक्तापामाग प ० कम । (लाल अपाङ)। पभेदे । रक्ताम्लान प ० कर्म • । रक्तमहास हाल तायाम् । रताल पु. ० कर्म । (शकर कन्द) अालु भे दे । [माण में दे च | रक्ति का स्ती रक्त व कन् अत इत्त्वम् । गुञ्जायां, राजिका, परिरक्तोतु पु० कर्म० (काजला) ६. क्षमे दे । रक्त रण्ड पु कर्म । (लाल भेरगडा) सुन्नभे दे। रक्तोत्पन्ल न० कर्म । कोकनदे लोहितवणे -पद्म । रक्लोत्पल मित्र
पुष्यमस्वस्थ अच । शालमलिष्टक्षे (शिमुल) पु • रक्तमुत्पल मित्र ।
गैरिके न० । रक्तोत्पलाभ पु• रक्लोत्पलस्य को कनदस्खेवाभा यस्य | रक्तरूपे तहत रन पाल ने भ्वा० पर॰ सक० सेट् । रक्षति अरक्षीत् । र सभ न० रक्षमा राक्षसानां सभा । राक्षससमूह।
For Private And Personal Use Only
Page #938
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८३२ ]
रक्षक त्रि० रन-एव ल । रक्षाकत रि स्त्रियां टाप अत इत्त्वम् । रक्षागणी) स्त्री० रक्ष-अनि वा ङीर । त्रायमागाल तायाम् । रक्षस् न० रच्यते हविरस्मात् रज-अपादानेऽसुन् । राक्षस । रक्षा स्त्री० रक्ष अ टाप । रक्षण । रक्षति अच टाप । जतुनि,
भस्मनि च स्ती । रक्ष-छच । रक्षके वि० । रक्षापत्त्र प • रक्षार्थ पत्त्रमस्थ । भूर्जपचक्षे । रक्षित वि० रच्यतेऽत्र रक्ष-क्त । भाण्डे । उपाधि दे तदुपाधिविशिष्टः
___ जनकृते वैद्यकयन्य दे च । रक्षिवगै पु० रक्षिणां वर्गः । सैन्यादिर क्ष के (प्रहरि गगा) । रक्षोन न. रक्षो हन्ति हन-ठक । कान के, हिङ्गुन च । तइन्धा
ध्राणसम्बन्धादि रक्षसामपसरणम् । मल्लातकक्षे श्वतसर्षपे च पु. । कटग्वे दादिप्रसिधे 'क्क गुध्वपाज' इत्यादि के सूतभेदे न ° । वचायां
स्त्री । रासघातक द्रव्यमाले नि । रक्षोहन् पु० रचो हन्ति हन+किप । गुगगलो तहन्धप्राणादि राक्ष
मानाम पसरणम् । श्वेतसमे च। राक्षस हन्तरिलि'रमहा
वल गहन दूत यजुर्वेदः ।। रक्षण पु. रच-नङ् । लागे । रख सर्पणे भ्वा० पर• अक० सेट इदित् । रति अरसीत् । रख सर्पणे भ्वा० पर० सक० सेट । रखति अरखीत् अराखीत् । रग शङ्कायाम् भा• प. सक० सेट वटा एदित् । राति अरगोत् ।
रगयति । रग गतौ भा० पर० स० सेट इदित् । रङ्गति अर गीत् । रग स्वादे श्राप्तौ च चु• उम० स० सेट । रागर्यात अरीरगत् त । रघ दीपो च० उभ० भक० सेट ददन् । रङ्घयत ते अरर छत् । रघ गतौ भा० प्रा० रूक वेट इ'दत् । रङ्घते अरविष्ट । रघु पु० लघ-उ लस्य रत्वम् । सूर्य वंश्य दिलीपस्सनौ प.तभेदे रधो
रपत्य मण् बहुषु लुक । रघुवंध्ये अजामती क्षलिये ब० य. । तान् अधिकत्य कृतो ग्रन्थः अगर आख्यायिकायां तस्य लुक
For Private And Personal Use Only
Page #939
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८.३३ ]
का दासप्रणीते जनविशनिसर्गात्म के महाकाव्यभेदे ।। रघुनन्दन पु' रषन् नन्दयति नन्द णिच् ल्यु । दशरथज्य एवं श्रीरामे।
दयोऽप्यन । रघुनाथ पु • रघणां नाथः रजकत्वात् त्वाहा । श्रीरामे रघुपत्या. रघुवंश प० त• | रघकुले । तमधितन्य मतो ग्रन्थ : श्राख्यायिकायां
तस्य लुक । कालिदासः पीते जनविंशतिसर्गात्मके महाकाव्य दे । रघुवंशतिलक पु. रघुवंशे तिलक इव । दशरथज्ये छएत्रे श्रीरामे । रघुबर पु • रघुष वरः अतः । श्रीरामे । [ज्येष्ठपुले श्रीरामे । रघुबह पु. रघष उहहः रवादिभारधारकः उद+यह-अच। दशरथरङ्ग लि. रकि-अञ्च । कपणे, मन्द च । रख पु. रकि-उ । मगविणे । रङ्ग प• रगि-छ। धासभेरे, (राज.) रन्ज भावे घi ! रागे
अाधारे घञ् । रणभूमी, नाचलाने च । करण धञ् । नृत्ये, ____टण, (सोहागा) सादिरमारे । रङ्गज न० रङ्गात् रङ्गधातोजायते मन-। सिन्दूरे । रजजीवक पु. रोष रजनेन जीवति जोय- ख ल । (ग्रे ज)
शिलिमे दे, सिकर, नायजीविमि च । रङ्गद पु• र रञ्जन राग ददाति दा-क । टङ्कणे, खदिरमारे । रजन्दायक पु• रज ददाति दा-सुस् । कङ्ग छ, (काङ्गनी) धान्य
[हि नीलरागसम्भयः | रङ्गपत्ती स्त्री. जय पचास्याः डीप । नीलीचे तत्पनरमादिना रङ्गपुष्यो स्वी• रणाय पुष्पप्रति पण डीप । नीली क्षे । रङ्गभूमि स्त्री० रज्यतेऽत रन्ज-पञ् कर्म । नाट्यभूमौ 'रङ्गभूमि
समासाद्येति' सा• ६५० । मबभूमौ च । रङ्गमाट स्वी• रजस्य रागस्य मातेथोत्पादिका । लाक्षायाम् कुट्टिन्याच
सा हि नायकयोता दद्दारा राग वई यति । रङ्गालासिनी स्त्री० रङ्ग राग लामयत्य द्भासयति अन्तरसेन लस पिच
णिनि । फालिकायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #940
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८३४ ]
रङ्गवीज न० रङ्गस्य व वीजमुत्पत्तिसाधन यस्य । रूप्ये, रजते । रङ्गशाला स्त्री रज्यतेऽत्र कर्म । (नाचघर) नायग्टहे । रङ्गाजीव पु• रङ्ग रमन नाट्यस्थान' वा आजीवति श्रा+जीर.
अण। (ररेअ) शिल्लिभे दे, चित्रकरे, नट छ। (जीर्णता । रङ्गारि पु० रङ्गावारिरिव जारकत्वात् । करवीरे तद्रससंबन्धावि रजस्य रगावतारक घु• रङ्ग नाटयस्थानेऽवतरति वेशान्तरपरिग्रहेण यय
त- । नटे, शैनथे । णिनि । उतार्थे । रङ्गिणी स्त्री० रङ्गमिव शुभ्राणि मलानि सन्त्यस्याः दूनि । शतम___ल्याम्, कैवर्तिकासुस्तके च । रनयुक्त नि । रकम न• रघि-असुन् । वेगे ।
तत्रत्र न०। रचना स्त्री॰ रच-युछ। रचने, पुष्यपत्चादेविन्यासे । भावे ल्युट् । रच रचनायां अद० च० उभ० सक० सेट । रचयति ते अररचत्त । रज न० रन्ज क । स्त्रीकसमे | परागे, रेयौ गुणभेदे च पु०। रजक पु० रजति रन्ज-एव ल न लोपः । वस्त्रादेः रागकारके जाति
__ भेदे (धोपा)। रजत न• रन्ज-अतच नलोपः। रूप्य, गजदन्न, रुधिरे, हारे,
शैले, स्वर्णे, धवले च । शुक्ल गुणवनि लि. रजताचल पु. रजनकल्पितोऽचलः । दानार्थ कल्पिते, रजतमये
पर्वते । रजतमिव शुधोऽचलः । कैलास पर्थ ते रजतगिर्यादयो
ऽप्यल यु. ।
रजन न० रन्ज-ल्यु । रागे।
[जतुकायाञ्च । रजनि(नी) स्त्री० रज्यतेऽत्र रन्ज-कनि वा डीप । रालो, हरिद्रायां, रजनी कर पु• रजनी सतत करोति -ट । चन्द्र। [च्ने । रजनीगन्धा स्त्रो. रजन्यो गन्धो यस्याः । स्वनामख्याते पुष्पप्रधाने रजनोचर पु० रजन्यां चरति चर-ट । राक्षस, चौरे, य. मिकभटे च रजनौजल न० रजन्या जलमिव । नीहारे। किरन दे । रजनीपुष्य पु• रजन्या हरिदाया व पुष्पमस्य । (पूर्तिकरमचा)
For Private And Personal Use Only
Page #941
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८३५ ]
रजनोमुख न० त० । प्रदोघे सूर्यास्तकालात् चटईण्डात्मके, मुख
त्मिके वा काले । रजमोहासा स्त्री. रजन्यां हासो विकाशो यस्याः 1 शेफालिकायाम् रजम् न० रन्ज-असन् नलोपः । पुष्परेणौ, परागे, धूलो, मायोक्तो
चेष्टादिकारके प्रकतिगुग्गभेदे च । वयत्या स्त्रियां स्त्री । रजस्वल लि. रजोऽस्त्यस्य वल छ । रजोयुक्त । महिष पु बार्त. रज्ज स्त्री० सृज-उ नि० । बन्धनमाधने दामनि (दहि) वेण्याञ्च । रजक न• रञ्जयति रन्ज-णिच-एष ल । हिड प्रीतिकारके लि•i
काम्पिबाटो पु. (डहरकरमचा)। रक्षन म० रज्यनेन रन्ज-करणे ल्युट । रक्तचन्दने, मनियां,
भोल्यां, गुण्डारोघनिकायो, (कमलागु ड) ऐफ लिकायां, हरिद्रायां, पर्पटवाञ्च स्त्री. डीप । भावे ल्युट । रागे । ख्य ।
राशजनके लि। मुझटणे म. । संज्ञायां कन् । कटफले प.। रट भाषणे वा पर० स० सेट् । रटनि अराटीत् अरटीत् ‘माधे
मासि रटन्त्याप' इति स्मृतिः । रटन्तौ स्त्री० रद-कश् डीप । 'मावे मास्थमिते पच्ने रटन्त्याख्या
चतुर्दशी । तस्यां प्रदोषसमये पूजयेत् सुगड मालिनी'मित्युक्तायां
माघ कृष्ण चतुर्दश्याम् । रट भाषण भ्वा० पर० सक• सेट । रठति अराठीत् अरठीत् । रण गतौ वा. पर० सक० सेट् । रणति अराणीत् अरणीत् बटादि।
रणनि । रण र भ्वा० पर. अक० सेट् । रणति अराणीत् अरणीत् । रगा न: रण्यते शब्दयतेऽता रण-वार्थे क । युद्ध, भावे क । शब्दे, ___ करणे, गतौ च प
उद्देगे अतिशये च । रणरणक पु.• रणः पन्दनस् प्रकारः हित्वम् ततः संज्ञायां कन् । रण सङ्कल न० रणमेव मालम् । तसल युद्धे । एण्ड पु. रण-ड तस्य नेत्त्वम् । धूत, विफले अङ्गिविशिष्टतया
For Private And Personal Use Only
Page #942
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८३]
छिनायो वि० मषिकपर विधवावाञ्च क्षी! स्वार्धे कन् ।
अफलक्षादौ । रण्डामिन् पु• रण्ड: विफलः प्रजाहीनत्वात् श्राश्रमः बस्ट स्थ
रनि । चत्वारिंशहाराणा माटामात्र पर यदि । स्त्रिया वियु. ज्यते कश्चित् सत रण्डात्रमी मत' इत्य कावसि स्वीवियुके । पुरुषे ।
किसरिक अनुरले वि.। रत न० रम-भावे । रमये स्त्रीपुभयोः सभे, मैथुने, गुह्यो च। रति स्त्री. रम-निन् । रागे, गुह्ये, रमणे तदधिचालयो कामदेवपल्या
[पाध्ये मेधुने । रतिक्रिया स्त्री. रतये रतिरूपो वा क्रिया व्यापारः । सोमरतिपति यु. ६त० । कन्द रतिकानादयोऽथल । रतिप्रिय पु. ६त• । कामदेवे । ६० । रमणप्रिये लि। रतिमन्दिर न. ६त | रतिग्टहे स्त्रीणामसाधारणचिन्ने च । रतिरमण पु. रति रमयनि हाम-पिच ल्धु । कामदेवे । रतिलक्ष न. रतेर्लक्ष पदम् । मैयुने । [(पिडिङ्ग) शाके । रतिसत्वरा सी• रति सत्वरयति सत्वरा+करोत्यर्थे णिच-व्यण् । रत्न न• रमतेऽव रम-न तान्नादेशः । माणिक्यादिप्रस्तरे, स्वखजातिषु
श्रेष्ठ, माणिक्ये, हीरके च | रत्नकन्दल पु• रत्नेषु कन्दल व रक्तत्वात् । प्रबाले । रखकूट पु• रत्नमयकूट: टङ्गमस्य । पर्वतभेदे । रत्नगर्भ पु • रत्न युक्त गर्भ मध्य यस्य । ममुद्र, कुवेर च । पृथिव्या सत्य नायां नार्याचसी
[ये रत्नमयेऽन्तरीपे । रखदीप पु• न० । रत्नमयो द्वीपः । तन्त्रोक्तो सुधासमुद्रमध्यस्थततया रत्नधेनु स्त्री. रत्न कल्पिता धेनुः । ट्रानाथै कल्पिनायो रत्ननिर्मिनाया
• घेन्याम् । [धारे 'रत्नपारायणं नाम्ना सति भट्टिः । रखपारायण न• रवानां पारायणं साकल्यन स्थानम् । सर्वरत्नारबमुख्य म० रत्नेषु मुख्यम् । होरके ।
[युक्त नि । रनवती स्त्री. रत्नानि सन्त्यस्याः मतप मस्य वः। थिष्य म्, रा.
For Private And Personal Use Only
Page #943
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[2३७ ]
रत्नसानु पु. रत्नानि मानाक्ख । सुमेरुपर्वते । रबलू स्ती• रवानि सूते स-किप । पृथिव्याम् । रत्नाकर पु० ६ न• । स ट्रे रत्वोत्पत्तिस्थाने, मणि खनौ च । [पर्चने । रत्नाचल पु • रत्ननिर्मितः अचलः। दानार्थं कल्पिते रत्ननिम्मि ते रत्नाभरण न. रत्नघटितमाभरणम् शाक। (जड़ायो) भूषण भेटे । रत्नावलौ स्वी• ६२० । रबममहे, तहटितहार, वत्मराजपत्नीभेदे
च रत्नावलीमधिलत्य कसः ग्रन्धोऽण ग्राख्यायिकायां तख सुक ।
श्रीहर्षकृते चतुरङ्गात्म के माटिकाभेदे । त्रि पु. ती च-कनि च । बद्धमुष्टिहसपरिमाणे । स्तीत्वे पा खो । रथ पु. रम्यतेऽनेन यत्र वा रम-कथन् । स्वनामख्याते यानभे दे, देहे
च 'आत्मान रथिन विवि शरीर रथ मेव चेति गीता । पादे,
थेतम उक्षे, तिनिसा च । रथक या स्तो० रथानां समहः रथ+यच । रथसमहे । रथक(का)र प.. रथ करोति क+अच-अप वा । रथ निर्माणकारको
(सूत्रधार) वर्णसङ्करभे दे। रथकुटुम्बिन् पु• रथस्य कुटुम्बीय चालकत्वात् । सारथौ। रथ गर्भक पु. रथस्य गर्भमिव इवार्थे कतु । कीरथे, स्कन्धवाद्ययाने
(पालकी)। [नम् । रथस्य शस्त वारणार्थे गुप्तस्थाने । रथगुप्ति स्तो. रथस्य एप्तिः शस्त्रवारमार्थ रक्षा उपचारात् तत्स्थारथ चरण पु० रथ य चरण व गतिहेतुत्वात् । रथ चक्र, तनामनामक ___ चक्रवाकविहगे रथपादादयोऽपाव 1 रथद्गु पु. रथनिर्मा पाय दुः रथमामको या दुः । तिमिशछे । रथन्तर वि. रथेन तरनि त-खच् मुम् च । रथनेतरि । 'यभित्वा
पूर' इत्यम्यामचि गीते मामभेदे न० । . रथयात्रा स्ती. रथस्य यात्रा । आष! ढ शुलहिनीयायां कर्तव्ये उत्सव
भेदे । [शब्दः वाचकत्वेना स्त्यस्य च । चक्रवाके पु.। रथाङ्ग न' अङ्कयते गम्यतेऽनेन अपि-करणे घञ् ६तः । चक्र रथाङ्ग
For Private And Personal Use Only
Page #944
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८३८]
रथाङ्गपाणि पु. रथा चक्रपाणी यए । चक्रधर विष्णौ । रथाम्र प. रथ वाभियतेपो या+मूल' क । बेनमाने । रवानपुध पु . अमिव पुष्यमय रथनामकोमपुष्पः कर्म । देत
शिकारके च । रथारोहिन् पु. रथमारोहति या+ह णिनि । रचिति रथेन रथिक पु. रथो यासाधनाधारत्व नास्यस्य छन् । रधिनि । दर
रथिरः । एन । रथिनः । रमि रची एतेऽयल। रथोपस्थ न, रथय उपस्थ एव । रथमध्ये । रथ्य पु. रथ वहति यत् । रथाहके घोटके । रचोद यत् ।
रथम बधिनि लि. रथय महमनस्य योग्या गरणिः । प्रसस्त पथे,
अभ्यन्तरमार्गे', रथानां समहः यत् । रथसमहे च स्ती । पद उत्खाते बा. प, सक० सेट । रति अरादोत् नारदीत् । रद पु. रदति उत्खनति रद अर । दत्ने । भावे अच् । उत्खनने । रदच्छर प रदान छादयति छद णिच्-घ हवः । सोन्योः रदना
दिच्छदादयोऽथन । रदन प रद-ल्य । दने, भाव-ल्यद । विदारणे । रथ सिने फाके च दि, पर सक वेट । रध्यन अरन्बत् कविता रजा रन्ज रागे, (वर्णा नराधाने) स ० ग्रासको अ. भा. उभ० अमिट ।
रजति ते बरवीत अरव । घटा० रञ्जयति. मग भारत
रजयति । रनज रागे आस को दिया. उभ. सक. अनिट् । रन्धत रज्यते
सराचीन अरछन । घटा० रज्जयति । रजति । च । रन्तिदेव ५० रम-संज्ञायां तिक कर्म । चन्द्रवंश्य उपभेदे कुकरे रधन क, रध पा ल्युट नुमाम.मः । 'पाके मुरहर ! रन्धनमम ग्रे ... बद्भटः ।
नग्नतोऽष्टमस्थाने च । पन्ध २० रम-किया-भूल क कर्मः । छिद्र, दूधगणे, ज्योतिष के रघकण्ट पु. रन्ध रन्धे कण्ट: कण्ट कोऽस्य : जालवर्धरको । रखवग पु. रवबहलो पंशः शाक। (तलावाश) वंशभ हे ।
For Private And Personal Use Only
Page #945
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८३८ ]
रप व्यक्तया ये भ्वा० प. सक• सेट । रपति अरापीत् अरपोत् । रफ गतौ हिंसेच वा. प. स• से । रफति। अरको स्-अरा
फोत् । इदिदययम् । रम्फति अरम्पोत् । रब गतो सम• प. गन्द अक• बा. भा० सेट इदित् । रम्बति-ते
श्ररम्बील अरम्बिट। रभ औत्तुक्ये भा० श्रा० अक० अनिट । रभते अरब । रभ शब्दे भा० श्रा• अक• सेट इदिम् । रमते अरम्भिः । रभस पु• रभ-असच्। बेगे, हर्ष, औसत्ये , पौऑपविचार छ । रम क्रीड़ायां भा० ग्रा. ज्वला अक० अनिट । रमते विरमति उपर
मति अरंस्त उपारसीत् वा वेट । ण रामः। रम पु० रम-अच् । कान्ते, अशोकक्ष, कामदेवे च । रमठ न० रम-अठन् । हिनि । स्वार्थे ऽण् ! अब न । रमठध्वनि पु० रमठ इति शब्देन ध्वन्यते ध्वन-इन् । हिनि । रमण पु. रमयति--रम-णिच् ल्यु। कामदेवे, गई में, सुधाणे, महा
रिटे (निम) पत्यौ । 'रमण ! वामनु यामीति कुमारः । जम्बुहीपान्तर्गते रम्यकनाम्नि वर्षे च । रम-भावे ल्युट । सुरते । करणे ल्युट । पटोलमले, कन् । जघने च न० । रम्यतेऽनया ल्युद्ध
डीप । नायम्, उत्तमनार्थी, बालायचेच स्त्री। रमणीय त्रि• रम्यतेऽव रम-आधारे-ल्यु ट । सन्दरे । रमल म. ज्योति:शास्त्र में दे । रमा स्वी• रमयति रम-अच । लच्मयाम् । रमापति पु. ६न | नारायण रमानाथ तत्कान्नादयोऽन्यत्र। रमाप्रिय न• ६न । पझे । विष्णी पु० । रम्भ पु. रभि-अच । रेणो, महिषासुरजनकेऽसुरभेदे च | कदल्याम,
__ अपमराभ दे. वेश्यायां, गगां ध्वनौ, गौर्याञ्च स्त्री० । रम्भाटतोग स्लो. मार्गशोर्षे शुरूरतोयायाम, उपचारात्, तन ।
कर्तव्ये व्रतभेदे च । रम्य वि. रम्य ते ऽत्र यत् । सुन्दरे, बल करे घ । चम्मके, यकचच,
For Private And Personal Use Only
Page #946
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
|८४.]
दु• । पटोलमले न• । संज्ञायां कन् । जम्ब दीपस्य मास वर्षे धु मध्ये 'दक्षिणेम सुमेरोस्तु श्वेतस्य चौत्तरेण च वायव्य रम्यक
मामे'त्य क्त वर्षभे दे । रम्य पुष्प पु• रम्याणि पुष्पारायस्य । शासमलिने । एम्या स्त्री• रम्यतेऽव यत् । स्थन पनि न्याम, रात्रौ च । रय गतौ भा० आ. सक० सेट । रयते अरयिष्ट । श्य पु० रय यच । वेगे, प्रवाहे च । भल्लक पु० रम-किप मलोये तक ला-क कर्म · । मगभेदे ।
व गतौ वा प्रा. सक सेट इदित् । रणवते करविष्ट । रव पु० रु ध्वनौ अप् । शन्दे ।
[तीक्षणे च वि० । रवण पु० रु-युच । कोकिले, उष्ट्रे च | काश्ये न० । शब्दकारके, रवि पु० र-इन् । सूर्य', अर्कश च । रविज पु० रवेजोयते जन-ड । शनी, सावर्णिमनौ, वैवखते मनौ,
सुग्रीवे, वामरे, यमे च यमनाया स्त्री. रवितन यादयोऽन्यत्र । रविनाथ न. रवि थः प्रकाशकत्वात् यस्य । पझे, बन्धके च । रविनेत्र पु० रविर्ने र यस्य । विष्णौ । रविलोचनादयोऽन्यत्र रविप्रिय ३० ६त | रक्लकमले । करवीरे पु०। रविरब न० रवेः प्रियं रत्नम् । माणिक्ये, ताने च । रविलौह न० रवेः प्रियं लौह धातुः । ताने । रश स्वने सौ. पर० अक० मेट् । रति । श्रराशीत्-अरशीत् । रशना स्ती• रश ल्यु । काञ्चनाम्, जिह्वायाञ्च । [च पद्म न. । रश्मि पु० अश-मि धासोरुट रश-मि वा । किरणे, अश्वादि दामनि रम स्व ने भ्वा० प. सक० सेट् । रमति । अरासीत्-अरमीत् । इस आस्वादे अ. च० उ. सक० मेट । रमयति-ते छाररसत् त । रस पु. रयते रम-अच्च । आस्वाद्य, रसने न्द्र ययाह्य माधुर्था द्विगु.
पभेदे, देहस्थ भक्तानादेः प्रथमपरिणामे, 'सम्यक प कस्य भर म्य सारोनि गदतोरस इत्य क्त' धातुभेदे मानो दरसवान, गुड़ादो, प्रष्यस्य मधुनि, अलङ्कारोक्त सञ्चारि व्यभिचारिसहकारिव्यञ्छ
For Private And Personal Use Only
Page #947
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८४२ ]
रयादिस्थायिभावके श्टङ्गारादौ वृषे, वीर्थे, माधुर्यादिगुणे, रागे,
द्रवे, पारदे, जले च गन्धरमे पु० न० । रस कपूर न रसेन क' रमिव । (रसक पर) गन्धद्रव्यभेदे ।। रमके यर न० रमेन केशर मिव नागकेशरसुगन्धित्व त् । कर्पू रे । रसगन्ध पु० न० र से गन्धाऽय । बोले गन्ध र से स्वार्थ कन् तत्रव । रसगर्भ न० रसो गर्भ य य । पित नधातुद्र पजे रसाञ्जने, हिङ्गुले च । रसन्न पु० र मं पारदं हन्ति हन-ठक । टङ्कणे (सोहागा) रसज न० रसात् भ कानमारात् प्रथमधातोर्जायते जन-ड । रुधिर।
रसात् इक्ष प्रभ नेः द्यात् जायते जन-ड । गुड़े, मद्यकीटे च पु० । रसभवादयोऽन्यत्र ।
साधने जिह्वास्था नस्थ न्द्रि पे । रसज्ञा स्ती• रसं जानाति अनया जाड । जिह्वायाम् रमजान रमज्य 8 पु० रमेष ज्य छः श्रधः । मधुररसे ङ्गाररसे च । र तीजम् न० रस य भुक्तानमारस्य तेजः सारः । रुधिरे । रमदालिका स्तो रक्षार्थ द यते दल कमा घझ गो• कोष कन् । ..पुण्ड्र क्षौ (पुडि अाख) । रस धातु पु० रमाख्या दहपो, या धात्तः । पारदे । रस धेनु स्ती दानाथं कल्पितायाम् इक्षुर शनिस्सिायां धेनौ । रसन न० रस-ल्युट । स्वादे ध्वनौ च धारण लाट जिह्वायां पित्तेन
दूने रसने सितापी'ति नैषधम् ।। रसना ती रयतेऽनया । रस-करण ल्युट अजा• टाप । जिह्वायां,
रास्नायां, काञ्चयां, रज्जो च । रसनेत्रिका स्तो. रसो नेत्रभित्र अत्य या ठन् । मनःशि लायाम् । रसपाकज प रसपा केन जायते जन-ड | गुड़े । रसफल पु• रसो जलं फने यस्याः । नारिके लच्छे । र समाणिक्य न. रसेन पारदेन माणिक्यभिव तत् पाकजत्वात् । खनामख्याते पदार्थे ।
[पारदे रसनाथादयोऽन्यत्र । बसराज पु • रमेषु रमोबाराजेष श्रेष्ठत्वात् रसः ट्रा इत्र राजते या
For Private And Personal Use Only
Page #948
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८४२ ]
रसवतौ सी० रस आस्वाद्यद्रव्यमन्त्रादि अस्त ग्रस्थाम् मतुप मस्त वः । पाकस्थाने ।
णि च-ल्यु । टङ्कणे (सोहागा)। रसशोधन न• रस पारद द्रवीभतं द्रव्यं वदि वा शोधयति राक्षरसस्थान न• रसम्य पारदस्य स्थानम् । हिले । रसा ती० पाकजः रमो माधुर्यादिरूपोऽस्तपस्याः अन् । पृथिव्याम् । रसाग्रज न. रसस्य पित्तलधातद्रवस्थायात् जायते जन-हू । रमाञ्जने रसाञ्जन न० रमजातं पित्तलधाजमानम् । स्वनामख्यात 'रीत्यान्तु
मायमानायां सकिन्तु रमाअनमि'त्यु के पदार्थे । रसाव्य पु. रसेन मधुररसेनान्यः । अाम्बातक । रसवति लि. रसातल न० रमायास्तलम् । पातालभे दे सप्तमे भूमेरधोभागे । रसाधिक पु• रसाय द्रवाय स्वर्णादिद्रायणाय अधिकः आदीयमान
त्वात् । टङ्कणे । रसेनाधिका । काकोडुम्बरिकायां स्ती । रसान्तर म० अन्योरसः मयूर नि० | प्रातरसादन्यमिन् रमे। . रसाभास पु० रस व आभासते आ+भास-अच्च् । अलङ्कारोक्त 'अनौ.
चित्यपष्टत्तत्वे आभासो रसभावयोरित्यक्त पश्वादिपरनायव गन
श्टङ्गारादौ रसे । रसाम्ल म. रसेनाम्लम् । वृक्षाम्ले, सुक्रे च (चुकंपालङ्ग) अह वे तसे रसायन न० रसस्यायनमित्र | तक्र कश्याम, विषमे दे वैद्यक प्रसिद्धे
औषधभेदे च गरुड़े, विड़ङ्गे च पु | रसायनफला स्त्री० रसायनमौषधविशेष इय फलं व्याधि घातक'
यस्याः । हरितक्याम् ।। रसायनशेष्ठ पु. रसायनेषु औषधभेदेषु श्रेष्ठ: । पारदे । रसायनी स्त्री० रसायन रसस्थान मस्तपस्या अन् गौः ङीष् । गुडु
च्याम, काकमाच्या, महाकर , गोर क्षदुग्धायाञ्च । रसाल न० रसमालाति प्रा+ला-क । मिहके, मन्धरसे, शिखरिण्याम,
(पेयमे दे) रसमायां, दूर्वायां, विद यां, द्राक्षायाञ्च स्त्री• । रसा भूमिमालयति ा+ली-ड । अाने, रमाल: सालः समदृश्य: तासने ति नैषधम् इचौ, पनरसे, गोधूमे, पुण्डके क्षौ च पु. ।
[पु०।
For Private And Personal Use Only
Page #949
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८४३ ]
रसालिहा स्त्री॰ रसां भूमि लेटि स्म शति लिह-क। (चाकलिया) अपभेदे ।
इभेट रमालो स्त्री. रममालाति प्रा+ला क गौरा० डीघ । (पुडास) रसाव सा स्त्री० रसां भूमिमाश्वास पति दलैः श्रा-श्वस-णिच अन् ।
पलागीलतायाम् । रसास्वादिन् पु. रस पुष्परसमाखदते प्रा+खद-णिनि । धनरे,
मधरश्टङ्गारादिरसास्वादके लि. स्त्रियां डीप । रसिक प • रस वेत्ति अनुभवति ठन् । भारसप क्षणि, अश्वे, गजे __ च । रमजे, रमोऽस्तपस्य छन् । रसवति च त्रि। रसित न० चु० रस पास्वादे क । मेवागिब्द विहगादिशन्दे कतर
क्त । शब्दवति, कमणि-न । यास्वादिते च वि०। रसुन पु. रस उनन् । लसुने । योनन् रसोनः । मध। स्वार्थ
कन् । तत्रार्थे । रमेन्द्र प० रमः द्रवीभतः रन्द्र दुव श्रेष्ठत्वात् । पारदे । रसोत्तम प रस उत्तमो यस्य । मुहे । रसोङ्गव न• रसः पारदम् उद्गव य मात् उद्+भ-अच्च । हिङ्गुले । रसोपल न. रसः पारदमिध उपचीयते उप+नी- शुभमत्वात् मौक्तिके रस्य म• रसान कात्रपरिणामादागतः यत् । धिरे। रसते आम्खा
द्यते रस यत् । व्यास्वाद्य वि० । रस्याः, 'स्निग्धाः स्थिरा हृया'
इति गीता । पाठायां, राक्षायाञ्च स्त्री० । रह गतौ अ. चु० उभ० सक० सेट । रहयति-ते अररहत्-त । • रंहस् न० रंह-असुन् । वेगे। रह गतौ भ्वा० प. सक० सेट दित् । हमि अरंहीत् तदन्तर
प्रतिपत्तौ रंहति संपरिष्वत इति शारीर कस्तृतम् । रह त्य (गे भ्वा० प० स० सेट । रहति अरहीत् । रह त्यागे अद चु० उभ० सक० सेट । र यति ते अरर हत्-त । रहम न रह- असन् । निज ने, गोय, याथायें, रमणे च ।
निज ने चव्य..
For Private And Personal Use Only
Page #950
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८४४ ]
रहस्य वि० रहसि भवः यत् । गोय, रहस्य मन्याः स महदिति
नैषधम् । निज नभवे च | पाठायां, रामनायाञ्च स्त्रो• टाप । रहित त्रि. रह-त्यागे कर्मणि क्त । वजिते । रा दाने ग्रहणे च अदा० पर० स० अनिट् । राति अरासीत् । रा स्वी• रा-सम्प• किप । काञ्चने, रभसे, दाने च | राका स्त्री. रा-क | प्रतिपयुकायां पूर्णमास्यां सम्प गर्णेन्दु तिथौ,
नदीभ दे नवजातरजस्कायां नार्थाञ्च । राक्षस पु० रक्ष एव स्वाथ अण 'क'चत् खाथिका अपि प्रत्ययाः
प्रल ततो लिङ्गवचनान्य तिवतन्ने' इति भा यो के. पुस्त्वम् । स्वनामख्याते निकषात्मजे जातिभेदे । जातो डीप । रान सजातिस्त्रियाम् स्ती | रक्षम इदम् अगा। राचमसम्बन्धिनि लि. रिख यां डोप । 'राक्षसी रात्रिरन्यानि स्तः । दंष्ट्रायां, चण्डि
कायां चौरनाम गन्धद्रव्य च रस्त्री० डीप । राक्षसेन्ट्र पु० रात्तस इन्द्र इय छत्वात् । विश्वम्भ वस: ज्येष्ठ पत्रे निकषात्मजे रावण ।
लाक्षायाम् । राक्षा स्ती० लच्यतेऽन या रच-कम्मणि वञ ट० वृद्धिः । लस्य रश्च । राख शोधने भषण निवारण च सक० सामो अव.. भा० पर
सेट । राति अराखीत् । चडि न ह्रस्वः । राग पु० रन्ज-भावे घञ नि• नलोपकत्व । रञ्जने, वर्ण ने, प्रीती,
अनुरागे, पे, चन्द्रे च । करण घञ । करणे घञ् । हितवणे तविशिष्ट लाक्षादौ च 'तेन रक्त रागादिति पाणि निसूत्रम्
अाधारे घञ । वसन्तादनामभिः प्रसिद्ध स्वरविशेधे । रागचूर्ण धु० रागस्य रतेच र्ण इय । कामे | रागाय गर्य तेऽसौ
वर्ण-घञ् । खदिरे, लाक्षायां च | राग युक्तचूणे पु० । भागदालि पु० दत्य तेऽसो दन-णित इन् प० शिः रागेण रकतया __ युक्तो दालिः | मसूरे ।
[डीप । रागपुष्य पु० राग युक्त रक्तवर्ण पुष्म मस्य । बन्धू के । जवायां स्त्री. रागप्रसव पु • रागयुक्तो रक्त व समोऽस्य । बन्धू के, रक्त । म्लाने च
For Private And Personal Use Only
Page #951
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
युक्रेि
[ ८४५ ]
रागयज् प रागेगा रक्तवगन युज्यते युज- कर्माणि किम । माणि
को । रागस्त्र न० राग
सूत्रम् । पट्टतते ।
रागाङ्गी स्वी० रागयुकमङ्ग यस्याः ङीप । मञ्जिष्ठायाम् । १० । रागाद्याप्यत्र स्तो॰ ।
रागिणौ स्त्री० रागोऽस्त्यस्या इनि । गीत्य स्वरभेदे । रागवत, अनुरके, कामुक, रतियुक्ते चति ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रात्र शक्ती वा० आ० सक० मेट । रावते राषिष्ट । चङि न दुखः राघव पु० रवोवापत्यम् ऋण । रोये, तत्प्रधाने श्रीरामे च । राङ्कव न० रङ्कोर, विकारो वा तलोमजातत्वात् त्र्ण । म्टगविशेषरोमजाते वस्त्रभेदे ।
राज दीप्तौ भ्वा० उभ० अक० सेट
·
राजिष्ट रेजतुः - रराजतुः ।
फणादि० । राजति ते राजीत् चङि न हखः ।
समुदाये । राजेव कन् ।
राजक न० राज्ञां समूहः कन् ।
राजतुल्ये ।
० । चीनाकर्क च्याम् ।
2
पु० | राज- एव न् । दीि राजकल्प पु० ईषदसमाप्तो राजा राजन् +कल्पप् । राज कदम्ब पु· • कदवानां राजा राजद० पर० । कदम्बभेदे | राजकर्कटी स्त्री० राजते राज- अच्च् क राजकशेक प० कशेरुणाम् राजा राजद० राजको राज इदम् छ कुक् श्व | राजसम्ब न्विकार्यादौ । राजकुमार पु • राज्ञः कुमारः । श्रप्राप्तत्रयस्के युवराजकार्यांनारूढ
। भद्रमुस्तायाम् ।
राजपत्र ।
भेद ।
राजकुष्माण्ड पु० राज्ञः कुद्माण्ड द्रव प्रियत्वात् । वाक्याम् । राजकोषातको बी० राजप्रिया कोषानकी । (वियाकिङ्गा) लता[ राजसर्षपे (राम) । राजक्षवक प० च्यवत्यनेन -अप राजते राज-ग्रस कम • कन् । राजखज्स्ती राज प्रया सज्जरी | खरीदे । राजगिरि पु० राजाश्रमं गिरिः । मगधस्थे पर्व्वतभेदे ।
-
For Private And Personal Use Only
५
Page #952
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८४६ ]
राजघ लि. राजान हन्ति हन--क नि०। राजहन्नरि, तीक्षा
'रराज नीरज नया स राजव' इति नैषधम् । राजजम्ब स्ती• राज्ञः जम्ब रिव । पिण्डखरे राजते अन्
कर्म । महाजम्बाम् । राजज(य)क्ष्मन् प० राज्ञः चन्द्रस्य क्षयकारको ज(य)क्ष्या । रोगभेदे
"राजज(य)क्ष्म व रोगाणामिति माघः ।। राजतरु पु. तरूणां राजा राजद० नि० | वर्णिकारच। राजताल पु• राजस्ताल इय प्रिय: 'गुवाकवृक्ष । स्त्रीत्वमपि डीप । 'राजतालीवनध्वनिरि'ति रघुः ।
[दन्नद्दये। राजदन्त प• दनानां राजा पर• नि: । अर्द्ध पडक्तिस्थे मध्यवर्तिराजदेशीय पु • ईषदमाप्नो राजा राजन्+देशीयर् । राजतुल्ये राजकल्ले ।
[राजधस्त रकोऽन्यत्र पु. १ राजधुस्तूरक पु• धुस्तराणां राना राज. पर• कन् । सहस्त रे राजधम्म पु. राज्ञो धर्मः। राजामवश्यकर्त्तव्य प्रजापालनादौ कर्मणि ।
[वा से महानगम् । राजधानी स्ती राजा धीयतेऽस्या धा-आधारे ल्पट डोप । रानाराजधान्य न• धान्ये घु राजा पर• ! (श्यामा) श्यामाकधान्ये । राजन् पु. राज-कनिन् । कृपे, चन्द्र, शुचौ , क्षत्रिये, यच्च , इन्द्र,
च । पूर्वपदस्यः उत्तरपदस्थश्च समभिव्याहृतपदार्थश्रेट वाचकः ।
यथा राजमाषः मुनिराज इत्यादि । राजनीति स्ती राज्ञां नीतिः । राजज़ ये मामाद्युपाये, तत्प्रतिपादको शास्त्रे च ।
[अग्नौ, क्षीरिकारचे च । राजन्य पु• राज्ञोऽयम् यत्, राज-अन्य था। चलिये राजएवे, राजन्यक न राजन्यानां चवियाणां समहः कन् । भलियसमहे । राजवत् त्रि• प्रशस्तो राजाऽस्त्यस्य प्राशस्त्य मतप मस्य वः । सुन्दरराजति देश ।
[डोप । राजपटोल पु• राजप्रियः पटोन्तः । पटोले । मधुरपटोल्यां स्ती । राजपट्ट प. रातः पट्ट दूब । मणिभ दे ।
For Private And Personal Use Only
Page #953
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८४७]
राजपय प. पयां राजा राजगमन योग्यो वा पन्थाः अच । 'धमपि
दश विस्तारे श्रीमान् राजपथः महतः । नयाजिरथ नागानामसंवाध. सुसञ्चर इत्य तो राजमार्ग।
[पलाण्डौ । राजपलाण्ड प• पलाण्ड नां राजा श्रेष्ठत्वात् पर० । रक्तवर्णराजपीलु प• रान प्रियः पीलुः । महापीलुते । राजपुत्र पु• रामचन्द्रस्य, नपस्य या पुत्रः । बुधयहे, अपकुमार वर्णमधुरभेदे (रनपुन) वैधादम्बकवायां रामपुलस्य बना
इति पराशरः । राजपुत्री ती. रात्रचन्द्र प्य पुत्वीय । कटुतम्बयम् रेणुकायां अपरीतौ,
भास त्याञ्च | ६ | नकन्यायाम् । राजपुष्य प. राजा चन्द्र इव शवयात् पुष्पमस्य । मागकेशरश्छे।
करणीय छ । स्त्रो० डीर । राजफगिजाक पु• राज-कच्च कर्म । नागरने । रानफल न• रानप्रिय फलम् । पटोले । राजप्रिय फसमस्याः ।
जम्बाम ती• टाप । [राजद. प. | उत्तमकोलौ प. । राजबदर न. राज्ञो बदर मय प्रियवात् । रक्कामसके बदराणां राजा राजभद्रक पु. राज्ञो भद्र यमात् कम् । काठे, (ड) निम्ब', प्रारिभद्रच्च छ।
रामत्वे । गजभूय न• राधो भायः राजन् + भ-काप । राज्ञोऽसाधारण धर्म राजभोग्य न• राजा भोत योग्यम् भुज-यत् कुस्वम् । मातीकोघे,
प्रियालरने पु. । नपने भोग्य वस्तुमात्र लि। राजमार्ग राजयोग्य मार्गः । राजपधे । राजमाष प• मारेषु, कलायेषु राजा श्रेष्ठत्वात् । (वरवटी) बीहिराजमुद्र पु • मुहेषु राजा प• नि: । (मगानि) मुरमे दे । राजरङ्ग न० राजयोग्य रकम् । रमले । राजराज पु. राकानप राजा प्रतधनत्वात् टच समा० । अबेरे, सार्वभौमन्डपे. चन्द्रं च ।
यतात्मनि न च । राजर्षि पु • राजा फाभिरिव श्रेष्ठत्यात् संयतत्वाच। राजन,
For Private And Personal Use Only
Page #954
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ४८ ]
राजवंश्य वि० राजवंशे भवः यत् । राजवंशोजने ।
१
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जातिभेदे प ·I
2
राजवत्म न् न० राजयोग्य व
राजपथे । ६०
[लत. भेदे |
राज्ञः कर्त्तव्य कर्मणि च । राजबला स्त्री० राज- अच् राजं बलं यस्या: ५० : (गन्धादान ) राजबल्लभ पु० ६० । प्रियाले, राजवदरे, राजाने, द्रव्यगुणमतिपादके तन्नामद्दित्कृ ते धन्यभेदे च । रामः प्रिये लि० । राजपल्ला स्वा० राजते राज- काच् राजा बल्ली कम● लताभेदे |
० । (च्छा)
1 प्रागुक्तलच से
[ वति देशे ।
। राजमात्र
राजवत् त्रि० राजा राजमालं विद्यतेऽस्य मतुप भस्य वः राजवीजिन् त्रि० राजा वोजी कारण यस्य । राजवंश | राजवृक्ष पु० वृक्षाणां राजा पर मि० । श्रारग्बध (सोन्दाल) राजप्रियो वृचस्तत्फलवीक जातलड्डुकाया राजप्रियत्वात् । मिनाले । राजा पु० राज- अच् राजः शणः कर्म० पट्टे (पाट) | राजशाक पु· शाकानां राजा पर० नि० । वास्त कशा |
a
राजशृङ्ग न० राक्षां ष्टमित्र कई स्थितत्वात् । राजचिह्नच्छत्रे । राजस लि० रजसा निमितः ग्रण । रजसोगुणात् जाते कर्मेन्द्रियादौ
'येनास्मिन् कर्मणा बाको ख्यातिमाप्नोति पुष्कलाम् । न च शोच त्यसम्पत्तौ तद्दिज्ञ ेयन्तु राजम' मित्यु के ख्यात्य क्रियमाणे कर्मणि च । रजः प्रधानमस्य काण । रजः प्रधानं सर्वेष
"
वस्तूनां त्रिगुणात्मकत्व ेऽपि 'भूयस्त्वात्तदु व्यपदेशः इत्युक्तः कचित् तत्प्रधानत्वेन व्यपदेशः !
राजसभा न ० स्त्री० राज्ञां न्टपायां सभा | न्टपसमाजे |
N
राजरूपप सर्षपाणां राजा श्रेष्ठत्वात् पर० । ( राइस) सर्वप्रभेदे राजसूय पु० राज्ञा स्वयते क्यप । राजमात्र कर्त्तव्ये यज्ञ दे | राज व न॰ राजे देव स्व ं कररूपम् धनम् । रानंदये कर छत
>
राजधने ।
राजस्वर्ण
० प स्वर्णानां धुस्तूराणां राजा पर० । वृहत्धस्तर I राजहंस हंसाना राजा छत्वात् परः । रक्तयः चश्च चत्यप•
,
For Private And Personal Use Only
Page #955
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1८४८]
युके श्वेतवणे हंसमे दे, कलहंसे च । राजा हंस रेय सार
ग्रहणात् पत्र । राजहषण न० राजः कृपान् हर्षति हृष-णिच-ल्यु । नगरपुष्प . । राजासन पु. राजार्थमातनोति फल वीजम् ा+तम-अच्च । चीर
नीतिख्यातवीजहेतुफलवनि पियाले । राजादन २० राजा पद्यते नत् फलवीमजानलण्ड डु का अद कर्म 'ण
ल्युट । प्रियालट ने यस्य फलवीजं (चित्रलि) तेन हि बहादुका कत्वा राज्ञा भुज्यते । चोरिकायां (वीरर) किंशुक च ।
क्षीरिगट स्ती० डीप । राजार पु . अाम्राणां राजा श्रेष्ठत्वात् पर० मि० | यात्रभेदे। राजाम्न पु० अन्लानां राजा श्रेष्ठत्वात् पर० नि० । अम्बवेतसे । राजाक पु० अर्काणां राजा श्रेष्ठत्वात् पर० नि• | श्वेतार्क । (सादा प्राकन्द)।
[त्रि | जम्बो स्त्री । राजाह न. राजानमईति बई-आण । अगुरुचन्दने राजयोग्य राजाला स्त्री• राजते राजा अलाव: कर्म० | मिष्टालाबाम् । राजावत पु० राजानमावर्त्त यति अनुकू नयति व्या-वृत-णिच अस् । '
उपरत्नभेदे। रानि(जी) स्त्री० राज-इन् वा डीप । श्रेण्याम्, पडलो, रेखायाञ्च । खार्थे कन् । रेखायाम् । राजते राज-एव न । राजसमें
खी। राजिकाफल पु• राजिकाया इय फलमस्य । श्वेतसर्षमे । राजि(जी)फला स्ती राजिभूतानि श्रेणिभूतानि फलानि यस्याः । . चीनाकर्कश्याम् । राजिल पु• राज-इलच । हुण्ड भसर्प (डोड़ासाप)। राजीव म० राजी दलराजी अस्त्यस्य व । पद्म 'राजीवराजीवशनो ___लेति माधः । हरिणभे दे, मत्स्यभेदे, राजीवसिंहताहाचे ति
मनुः । गने, सारसपचिणि च पु.।
For Private And Personal Use Only
Page #956
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५.] -
राजेन्द्र पु• राज्ञा इन्द्रद्रव श्रेष्ठत्वात् । चतर्योजमपर्यन्तमधिकारी
मपो भवेत् । यो राजा लच्छतगुणः स एव मण्डलेश्वरः । तस्माद्द. - शगुणो रामा राजेन्द्र' इन्यु जाधिकारयति भूपतिभेदे । रात्री ती• राज्ञः पत्नी डीप स्वयं वा राजते रान-कनिन् डीप
वा । (राणी) राजपत्ल्याम् वयं राजकर्मकाया। राज्य म राज्ञो भावः कर्म वा राजन्+यत् । राजकर्मणि, राजभावे
[भादौ। राख्यधुरा.स्ती• इन० बच समा०। राज्धभारे सत्कर्तव्ये प्रजापानराज्याङ्ग न. ६त | खाम्यमात्य महत्कोषराष्ट्रदुर्गदलप्रतिरूमेघु घटसु
राज्यस्योपायेषु । राटि पु० रट-दूण् । (शराल) विहगे, युद्ध स्त्री वा डीप । पृ. __ टस्य डत्वम् । राडिरप्युनाथें । राढ़ पु. रह-धज पृ॰ ढत्वम् । देशभेदे (राड़) खार्थे कन् तत्त्व राढ़ा नी रह-धज ढत्वम् । पुरीभ दे गौड़ राष्ट्रमनुत्तम निरुपमा ___तत्रापि राढा पुरीति प्रबोधचन्द्रोदयः । राढीय त्रि. राढो निवामोऽस्य नाच्छ इति छ । राढदेशोङ्गवे । रात्रि(बी) की रा-विप वा डीप । रजन्यां स्वस्वदेशस्थ सूर्य
मण्डलस्य अदर्शनयोग्य काले, हरिद्रायाञ्च । रात्रिकर पु० रात्रि करोति क-अच, रात्री करः किरणोऽस्य बा ।
चन्द्र, कर्पूरे च । रात्रि(च) चर पु. रात्रौ चरति चर अच् वा मुम् । राक्षस, तजार तिस्त्रियां स्ती० डीप । रात्रिपुष्प न० रालो पुष्माति पुष्म-अच् ७२० । उत्पते । रात्रिमणि पु • रात्रौ मणिरिव दीप्तिमत्वात् । चन्द्र । शनिवासस न० राम इवाच्छादकम् । छन्वकारे । रालो परि. . धेय वामः शाक० । रात्रौ परिधेये पस्ने । रात्रिविगम पु. ६त• | रजन्यमाने तपलक्षिते प्रभातकाले च। रात्रिहास पु . रावेहोस दूव गुम्वत्वात् । श्वेतोत्पते ।
For Private And Personal Use Only
Page #957
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
८५१ ].
रात्रवन्ध वि• राबावन्धः दृष्टिक्षय युक्तः। निशाष्टिशून्ये काकादौ ।
रात्रौ रोगलतष्टिम्यून्ये (गतकाणा) च । राह लि. राध-कर्तरि कर्मणि वा क्त । सिझे , पके च। राडान्त पु • रागः सिद्धः अन्नो निर्णयो यस्मात् ५ ब । सिद्धान्ते
संशय्य वादिदर्शितपक्ष निराकरणपूर्व कयथार्थपक्ष प्रतिपादके वाक्ये । राध सिनौ अक• निष्पादने, पाके च सक. स्वादि० दिवा० च पर.
अनिट । रानोति राध्यति अरात्सीत् अरोड़।। राध पु • राधा विगाखा नद्युका पौर्णमासी अग् डीप राधी सा यत्र मासे पुनरण । चान्द्रे वैशाखेमामि । तत्पूर्णिमायां स्त्री. डीप ।
[पूजने स्त्री• टाप् । राधन न० राध-ल्युट । साधने, प्राप्तौ, तो च । राध-णिच-युच् । राधा स्त्री. राध-अच। विचामानक्षलेरिरसया रमणीदेहत्त्वेनाधि
भूते गोलोकस्थे परमेश्वरागिखरूपे शक्तिभेदे, तब व श्रीदाभशापात् पृन्दावने जातायां वृषभानुसताया प्रधानगोपिकायाम्,
कर्णस्य पालयित्रयां मातरि च। राधाकान्त पु० राधायाः कान्नः । श्रीकृष्ण राधावल्लभादयोऽप्यन । राधातनय पु० राधायास्तनयः । कर्णे स हि कन्यावस्थायां सूर्यात्
कुन्तीगर्भजातस्तया च त्यक्तः राधया स्तूतपन्या पालित इति भारतम् ।
[ठक । करें। राधेय पु० राधाया अपत्यम् पुत्रत्वेन परियहणेन सत्पालितत्त्वात् राम पु. रम-कर्त्तरि धनु ण था । परशरामे दशरथच्यठपुढे श्रीरामे,
बलरामे च । मनोहरे, शुभे च लि. यास्त के, कुठे (कड़) समालपले न
[ख्याते रणभेदे च । रामकपूरक पु० राम मनोहर कर्पू रमिव कन् । मौक्तिके, स्वनामरामगिरि पु० रामाश्रितः गिरिः । चित्रकूट पर्व से स हि रामेण
वनवासगमनकाले प्रथममाश्रितः । रामचन्द्र पु. रामचन्द्र पूवालादकत्वात् । दशरथज्य ठपुत्ते श्रीरामे
For Private And Personal Use Only
Page #958
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५२ ] बामच्छह नक पु० राममभिराम छ यति छुद-णिच-गवु ल । मदन
वृक्ष (मयनागाछ)। मामजननी स्त्री० ६न । वसुदेव पत्न्यां रोहिगयां, जमदग्नपल्या
रेणुकायां, दशरथपत्या कौशल्यायाञ्च । [च (तेद)। रामण न रमयति रम-णिच ल्यु-ट० सृद्धिः । गिरिनिम्बे, तिन्द के रामणीयक म. रमणीयस्य भावः रमणीयमेव वा रमगीय+बुञ् ।
रमणीयत्वे 'मणिहारावलिरामणीयमित नैपक्षम् रमणीये च । रामतरुणी स्त्री. रामा अभिरामा तरुणीव । (मेयोती) पुष्य न० । सीतायां, रेवत्याञ्च ।
लङ्कायां सीताया अाज हार । रामदूत पु० रामस्य दूतः वाक्ती हरः । 'हनमति, स हि रामयात्ता रामदूती स्ती• रामा अभिरामा दूतीव मन्धद्दारा प्रचारात् । तुलसी
भेदे । (रामतुलसी)। रामनवमी स्त्री० रामस्य जन्माधारो नवमी। चैत्र शुक्लनयम्याम् ।
चैतेमासि नवम्यान्तु जातो रामः स्वयं हरि रित्य गस्त्य संहिता रामपग प रामः अभिरामः पृगः । गुवाकों दे । रामभद्र पु० राम एव भद्रः मङ्गलदायकत्वात् । श्रीरामे रामेति
रामचन्द्र ति रामभद्रेति वा सारनिति' पुराणम् । रामलवण म० कर्म । शाम्भरिलबणे । रामवल्लभ म• रामस्य बल्लभ प्रियम् । भूर्जपत्रे सद्धि रामेण वनवासाश्रमे प्रियतया कृतम् ।
(मनोहरः। रामशर प.• कर्म० । शरपक्षभेदे स हि कागद्वारा याण हेतुत्वात् रामसख पु. ६त• टच | रुपीवे यानरराजे । रामा स्ती• रम-णिच् कर्तरि धञ्। गीतादिकलाभिज्ञायां नार्थी .. नारीमात्र, नद्याम् हिङ्गुनि, हिङ्गुले, श्वनकण्टकार्थ, ग्टह
कन्यायो, अशोके, गोरोचनायां, बलायां, गैर के च । रामायण न० रामस्यायनं चरितमधिकृत्य कृतोग्रन्थोऽण् । रामचरित -
प्रतिपादके वाल्मीकिकृते महाकाव्यभे दे। [रक्लाम्नाने । रामालिङ्गनकाम पु० रामाणाम् स्त्रीणामालिङ्गनस्य कामोऽत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #959
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ९५३ ]
राम्भ पु• रम्भीवेणुस्तस्य विकारोऽण । वनभेदे-धार्थ-वंशभवे दण्ड भेदे राल पु° रा-अलच । सालक्ष निर्यास (भुना)। राल कार्य पु• रालः कार्यो यस्य । साल पक्ष । राव पु • रु-घञ् । शब्दे । [वा, लङ्काधिपतो राक्षसे । रावण प रयण प्याप त्यम् शिया• अण रावयति शत्र न् णिच-ल्यु रास शब्द भ्वा० श्रा• सक० सेट । रासते अररासिष्ट चडि न हख: रावणगङ्गा स्त्री॰ रावणनिर्मिता गङ्गा नदी । सिंहलदेशस्थ नदी
मे दे। रावणारि पु० इन० । श्रीरामे रावणान्त कादयोऽथन । रावणि पृ० रायणस्थापत्यम् अत इञ्ज । मेघनादाख्ये रावणज्य छपुत्वे । राग चन्द भ्वा० प्रा० अक० स ट । राशते अराशिष्ट चडि न हवः । राशि पु० अन ते व्यानोति अश्-इन् धातोरुडागमश्च । धान्यादीनां
पुन, ज्योतिश्चक्रस्य द्वादशांशे मेषादौ, दृश्य राशिमसिड्ये' इति
लीला तोप्रसिद्ध व्यक्ता व्यक्तगणभेद । राशिचक न० राशिघटित चक्र' वृत्तम् । मेषादिद्दादश राशि युक्त
गोला हारे वायुवशेन पूर्वतः पश्चात् अलिश बनस्य माणे ज्योतिमये 'सविंशतिभिर्योतिश्चक्र स्तिमितका युग'मित्य क्त ज्योतिसके राशिभोग पु० राशी स्वस्वगत्या पौगः भज-घञ कुत्वम् ।
रव्यादीनां स्वस्वगत्य नुसारेण रागिषु गतिभेदे ।। राशी पिकत पु० अराशि: राशिः कृत: राशि+अभूतगावे चि, तदर्थ
समासो वा (ढेरी) पुनीकृते एकत्वस्यीकते ।। राष्ट्र न० राज-न् । जनपदे ‘गोडं राष्ट्रमनुत्तम मिति' प्रबोधचन्द्रो दयः। उपद्रवे च ।
[याम् । राष्ट्रिका स्त्री. राज-ट्रन पित्त्वात् डीप स्वार्थे कन् । कण्ट कारिकार राष्ट्रिय पु० राष्ट्र भवः घ । नाटयोक्लो राजश्याले । छ तलार्थे । उभान ___ वपि राष्ट्रभवे वि। रास पु० रम-घञ् रास धञ् वा । शब्दे, ध्वनौ, धवले श्टा लायन्यवत
थोई योर्मध्यस्थित्या क्रीडाभेदे, कोलाहले च ।
For Private And Personal Use Only
Page #960
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५४
रासभ पु राम-अभच | गई । रासभवन्दिनी स्ती• रासभस्य वन्दिनीव | मल्लिकायाम् । रासमण्डल नः रामार्थ फूट खलावन्ध यत् हयोई योमध्यस्थि त्या क्रीड़ा
भेदेन मण्डलं मण्डलाकारेण धमणं यत्र । रासकोड़ाधारस्थाने,
श्रीकृष्णस्य तदुत्मवाङ्ग मण्डपभेदे च । रामेश्वरौ स्ती त । राधिकायाम् । राना स्ती रस-मण | खनामख्यातायां लतायाम् (काटा ग्रामर ल.) राहु पु रह-उण । त्यागे, त्यक्तरि, जयोतिश्चक्रस्थ सूर्यकिरणसंप
र्याभावेण जायमानष्टथिवीच्छायाधिष्ठातरि ग्रहभेदे सिंहिकासते
दानवे च । राहुच्छत्र न० राहोर्यहस्य छत्रमिव । आई के | राहुदर्शन न. राहोर्दशन' यत्र । चन्द्रस्यं योरुपरागरूपे ग्रहणे
"स्नान दान तपः श्राद्धमनन्त राहुदने' दूति स्मृतिः तेन उप
रक्त एव चन्द्र सूर्ये च तस्य दृश्यता नान्यदा । राहुमूभिद पु० राहोः सिंहिकासुतस्य मनि भिनत्ति भिन्ट हिप ।
विष्णौ अमृतपान काले देवपक्रो देवरूपेण स्थिवाऽ मत विन्न
दृष्ट्वा विधाा स्तम्य शिरश्चिच्छे देति पुरा । राहुरत्न न राहोः प्रिय रत्नम् । गोमेदमणौ । राहस्यश प ० राहोः स्मशः खाविछितभछायाद्वारा यत्र । चन्द्र -
मर्य्य योः उपरारारूपे यहणे । राहच्छिष्ट पु. ६ त । लगने । राहत्सृष्ट पु. ६२० । लसुने । रि गतौ तु पर. सका अनिट् । रियति अरषोत् । [वि. रिक्त. लि. न. रिच-त । म्न्ये , वने, निरर्थके च | स्वार्थे कन् । तत्रैव रिक्ता स्तो० रिच-क्त । उभयपच योश्चतुर्थीनयमी चतुई शीति थप । रिक्तभाण्ड न० रिता भाण्डम् । तैलादिन्ये भाण्डे । रिक्तहमा लि. रिनो धनादिशून्योहस्तो यस्य । निर्द्ध ने, भरिदाना- '
दिना व्ययितधने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #961
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८५५ ]
रिक्थ न० रिच थक् । धने । मिताचरायुक्त प्रतिबन्ध दाये च 'स्वामी रिक्थक्रय संविभागेत्यादि स्मृतिः ।
रिक्थहारिन् वि० रिक्य दायं हरति ग्टह्णाति । दायग्राहि पुत्रादौ | अणु । रिक्थग्राहोऽप्यन |
रिक्थिन् दि० रिक्थं ग्राह्यत्वेनास्त्यस्य न । दायहारिणि दायादे 'उभयोरयमौ रिक्थीति ऋतिः ।
रिग्य सर्वसेवा पर० क० सेट इदैन् । रिङ्खति अरिङ्घीत् । निदिदमित्य के रेखति श्ररेखीत् ।
रिग गतौ वा पर० स० मट् इदि । रिङ्गति रिङ्गीत् । रिङ्गगा न० रिमि-ल्युट् । स्खलने । रिखि ल्युट् । रिङ्खणमपात्र । रिच सम्पर्के वियोगे च वा चु० उभ० पत्ते वा० पर० स० स ेट् 1 रेचयति ते रेवति । अरीरिचत् त रेचीत् |
रिच विरेक ( अतिशय पुरोपोल्स में ) रुपा उभ० सक० ग्रनिट । रिणक्ति रिक्त परिचत् अरैचीत् श्ररिक्त |
रिज गर्जने स्वा० आ० सक० सेट् । रेजते अरेजिष्ट ।
,
रिपु ए० रपट-पृ० । शत्रौ चोरनामगन्नद्रव्ये, ज्योतिषोक्त लग्नापेचया षष्ठयाने च । [घात के लि० । रिपुघातिनी रिपुं हन्ति हन - णिनि । (कुच्इ) लताभेदे शत्रुरिपुष्जय लि० रिपुञ्जयति जि-खच् । शत्रु जयिनि, न्टपभेदे पु॰ । रिन्क बध ७० प० क० सेट । रिम्फति अरिम्फीत् । रिफ्फ पु० रिफ अच् पृ० | लग्नापेचया द्वादशे स्वाने | रिफ कुत्सने सौ० पर सक० स ेट | रेफति रेफीत् |
-
रिफ हिंसायां निन्दायां बोधने च रुक० स्लावायाम् ० तु ० पर स्र ेट् । रिफति धरेफीत् ।
रिव गत्यां भा० पर० स० स ेट् इदित् । रिम्बति अरिन्बीत् ।
व
रिभर भा० पर सक० स ेट । रेभति रेभीत् ।
a
दिवसा पु० रम- सन्- । रसणे छायाम् ।
रिव गतौ भा० पर० स० स ेट इदित् । रिवति रिखी !
中
For Private And Personal Use Only
Page #962
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ५६ ]
S
रिश हिंसायां तु पर० स० कानिट । रिशति व्यरिचत् । रिश्य पु० रिश्ते रिश- क्यप् । मृगभेदे ।
रिष बर्ष भा० पर० क० स ेट | रेषति अरेषीत्
रिष्ट न० रिश-क्त | मङ्गले, अशुभे च । भावे क्त |
नाशे, पापे च । यशुभादिमति लि० | खत े, रक्तशिग्यौ च पु० | स्वार्थे कन् । तेषु रिष्टि स्त्री: रिष-रिश वा क्तिन् । अशुभ, शस्त्रभेदे च । क्तिच् रन्ध्र
पु० ।
रिह बध भा० पर० सक
स ेट् । रेहति अरेच्हीत् ।
रौ चरणे दि' आ° क०
अनिट् । रीयते वरेष्ट निष्ठातस्य न रोणः
रो गतौ बधे च सक' रवे ० क्या ० पा० अनिट् । रिणाति काषीत् रीठा स्त्री॰ रो-ठक ठस्य नेप्यम् । रीठाकरन ।
*
रोठाकरञ्ज पु° कर्म । स्वनामख्याते वृत्तं ।
9
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
,
रौढा स्त्री' रिह क्त इडभावः । अवन्नायास् ।
रोण वि० रीक्त | चरिते स्रुते ।
रोति स्त्री रो क्तिन् । पित्तले प्रस्रावे, चरणे, लौह किट्टे, सीमायां, गतौ, स्वभावे, अलङ्कारोक्ती गौड़ादिरचनाभेदे च ।
रीतिक न०
रीतिरिय कायति कै क । पुष्पाञ्जने स्त्रोत्वमपि साथै कन् । पित्तले न० I
रीतिपुष्प न० रोतेः पुष्पमिव । कुसुमाञ्जने ।
रोव ग्रहणे, संवरणे व भा
सक० सेट | रोति ते रोवीत्
"
रीष्टि । चङि न खः ।
1
रु ध्वनौ अदा० प० अक° वेट । रौति-रवीति अरावीत् अशेषोत् । द बध गतौ च ग० वा. सक० अनिट् । रवते रोष्ट |
4
रुक्प्रतिक्रिया स्त्री० रुजः प्रतिक्रिया प्रतिकारः प्रति+ल-भावेश |
चिकित्सायाम् ।
रुक्म न० रुच्-मन् नि० कुत्वम् । काञ्चने, वस्तू रे, लौहे नामकेशरे च रुक्मकारक पु० रुक्म' तन्निर्मित भूषणं करोति
वुल् । स्वर्ण
कारे जातिभेद ।
For Private And Personal Use Only
"
Page #963
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
[८५७ ]
रुकिन् १० स्कम द्यितेऽस्य दनि । राजभेदे । स्वर्ग स्वामिनि त्रि. ।
. कमर जक न्याय प्रीकृष्णपत्नयां स्त्री. डीप । करून वि रुह कस पृ० वा दीर्घः । अचिकणे, निस्ने हे, कठोरे छ रुगण ति° रुज-त । रोगान्विते, भुग्ने च । [चत् अरोष्टिष्ट । रुच प्रीती प्रकाश च ग्वा' आ° अक० सेट । रोचते लडि उ० अरूरुचक न रुच लन् । मर्जकाक्षारे, माङ्गल्ये द्रव्य, उत्कट, अश्वभूषणे,
माल्थ, सौ यई ले अास्वाधरसे, रोचनीयाम्, विडङ्ग, लवणे च ।
वीजपरे, दने, निष्क, कपोते च पु° । रुच (चा) स्त्री० रुच सम्म किप वा टाप । दीप्तौ, शोभाया, प्रकाशे कचि(ची) स्वी रुच कि वा डीप । अनुरागे, अासङ्ग, स्प हायाम्,
अभिलाप्रे, किरणे, शोभायां, बचायां, गोरोचनायां च । प्रजा.
पति दे पु. । रुचिर लि° रुचि राति ददा त रा क | मनोहरे, सुन्दरे, मधुरे च ।
मलके, कुहु मे लवङ्गे च न° | गोरोचनायाम् स्त्री० ।। रुचिरञ्जन पु० अजयतेऽनेन अन्ज करणे ल्यूट रुचिरशोभायुक्तो.
ञ्जिनः । शोभाल ने । रुच्य वि० रुचये हितः यत् । सुन्दरे, रुचिकरे च । सौ वर्चले न ।
पन्या , कतकवच, शानिधान्ये च पु. । रुच्यकन्द पु० रुच्यः रुचिकरः कन्दो मूल मस्य पूरणे (ोल) । रुज भने तु. प. सक० अनिट । रजति अरौक्षीत् निष्ठातस्य नः ।
रुगण: । रुज हिंसायां चु० उभ• सक० सेट । रोजयति ते अरूरुजत् । रुज (जा) स्त्री० रुज सम्प० किप या टाप रुज अङ् वा । रोगे, __भङ्ग, मेध्यां, कुष्ठे च (कड़) . रोगकारके वि | रुजाकर न' रुजां रोग करोति- क-अच । कभरङ्गफले (कामराङ्गा) रुट चौथे भवा. पर० सक० सेट दित् । रुट ति अरु ण्टीत् । रुट रोधे सक• दीप्तौ अक ८० उ० मेट । रोटयति ते अहरुटत् त ।
For Private And Personal Use Only
Page #964
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५८ ]
रुट दीप्तो प्रतिघाते च भा० प्रा० अक सेट । रोटते लुङि उभ.
श्रस्टत् अरोटिष्ट । कठ उपधाते भा• पर० स० सेट् । रोठति अरोठीत् । [ठि । रूठ प्रतीपाते भा० प्रा० सक० सेट । रोठते लुडि उ• अरुठत् । अरोरूठ गतौ चौथै सक० मन्दीभावे खमीभावे च अक• भा० पर• सेट
इदित् । रुण्ठति अरुण्ठीत् | रुण्ड पु० रुटि-कच् ट ठम्य डः । म शून्ये देहे कबन्धे। रुत न० रु.क्त । रवे पशुपक्षमभृतीनां शब्दे । रुद रोदने अदा० पर० रुदा० अक० सेट । रोदित अरदत् अरेदीत् रुदित न• रुद-भावे क । क्रन्दने । कर्तरि क । कनरोदने लि। रुड वि० रुध त | आवरणादिना वेटते सतगनिरोधे च । रुद्र पु• रोदिति रुद रक् । शिवमति भेदे 'मोऽरोदीत यदरोदीत् तत्
रुद्रस्य रुद्रत्वमिति वतिः । बजैकपादिनो विरूपाचः सरेश्वरः। जयन्तोयहुरूपश्च त्यम्बकोऽप्यपराजितः। वैवस्वतम सायियो
हरोरुद्रा रति' सता इत्य केषु एकादशभु शिवमतभेदेषु । रुद्रज प० रुद्रात् जायते जन-ड शिववीर्य जाने पारदे । रुद्रजटा स्त्री० रुद्रस्य जटे व पिङ्गत्वात् जटिलत्वात् । मनामनाते ___लनाभेदें। रुट्रपत्नी स्त्री० ६त० । दुर्गायाम् अत म्याच (मसिना)। रुद्रप्रिया ती० ६ न. हरितक्याम् दुर्गायाश्च । বৰি মনি দ্বী বালিকা ৰিযমি:। সপৰাচ্ছি, অতিষলৈ,
अन्तिमें विंशतिवर्षेषु । कद्रमावणि पु. चतुई शसु मनुष, मध्ये, हादशे मनौ । रुद्राकौड़ न० रुद्रस्थाक्रीड़ा यत्र । श्मशाने । कद्राक्ष पु० रुद्रस्याक्षीव पच । स्वनामख्याते वृक्ष । रुद्राणी स्ती• रुद्रस्य पत्नी रुद्र+डीप बानुक् छ । शिवपत्नयाम् । रुद्रारि पु० रुद्रः अरिर्थस्य । कामदेये ।। रुद्रावास पु० ६त । कैलासे, काग्याम्, श्मशाने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #965
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८५८ ]
बध कामे दि• प्रा० सक• अनिट प्रायेपासपूर्व: । अनुरुध्यते पर रुध प्रावरणे २० उभ• सक• अनिट । रणनि रन्धे अरुधत् घरोलीत् रुधिर म० बध-किरच् । 'गरीरखे रसपाकनचे धावभेदे । माद.
यहे' रक्तवर्णं च पु. तहर्षयति वि.। रुप बाकलीकरणे दि. पर० सक. सेट । स्वाति-वरपत् । बरोपौवं बमा सी' रु मा । उपोषवानरमायायाम् सवयस्थाने देशभेदे च । पर पु° रु-ऋ । मगभेदे । . [श्यकोग्यत्र । र पु° रु कु । एरण्डसके । कन् । नल, रक्त रहे पु. 1 र-बकः । कश हिंसायां त• पर° सक० अनिट । रुपति परवत् । रुष बधे वा. पर• सक° सेट । रोषति धरोपीत् । रुष क्रोध दि. पर० प्रक० सेट् । रुष्यति अरुषत् अरोषोत् । रुष क्रोधे घु" उभ० प्रक. सेट । रोषयति ते अकरमत्त । रूष (षा) स्ती• रुम संप० किप या टाप । क्रोधे । रूषित वि रुष-हा या रट् । क्रोध युक्ने इडभावपो रष्टोऽध्यान । कह उद्भवे भी पर• काक० अनिट् । रोहति अरुचत् । ज्वना । सह कि रुह-क । जाते । दुर्यायां स्ती छत्तरपदसः तत्प्रादुर्भूत
त्रि• यथा भूरुहः यारिरहम् । रून पारूष्य कठोरतायाम् नि:ने हे च। चु० प्रा. अक. सेट । रून यति ते अरुरुचत् त ।
[ई स्त्री। रूच पि० रूज अच् । अचिक्कणे, नेहान्ये च । वृक्ष पु० । दन्नीरूच गन्ध पु• रूक्षो गन्धो यस्य । गुग्गुलौ । रुक्षदर्भ पु. कर्म । हरिदमें कुशभेदे । रूक्षपत्र पु• रूक्ष पत्रमस्थ । शायोटरा । रूसप्रिय पु० रूक्ष प्रिय यस्य । भौषधे । रूढ त्रि कहक । जाते, प्रसिद्धे च 'रूढिरस्थास्ति च । प्रजाति
प्रत्ययार्थमनपेच्य समुदाययक्तवार्थबोधके शब्द यथा घटः गौरिज्यादि।
शब्देन समुदायशकवार्थ स्यबोधने च । रूढि खी• बह-लिन् । जन्मनि, प्रसिद्दौ, प्रकृतिप्रत्ययार्थमन प्रेस
For Private And Personal Use Only
Page #966
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६.]
रूप रूपावितकरणे अक० धुरा• उभ० सक सेट । रूपयति है . अररूपत् न । रूप न० रूप-क भावे बच वा। स्वभावे, सौन्दर्थ, पशौ, मानि,
शब्द, पन्थाहत्ती, दृश्यकाव्ये नाटकादौ, झोके, शब्दधानां विभक्तियोगेन निष्यत्रशब्द, राक्लादिवणे च तहति त्रि। उत्तरपदस्थः सदृशार्थे नि यथा पिटरूपस्तनयः माररूपा कन्या। एकसंख्यान्विते न० 'रूप भजेत् स्थान परिपूर्ति काल' रति लीलावती । एकाव्यक्त शोधयेदन्यपक्षात् रूपाण्यन्यस्येतरमाच पक्षादिति
यीजगणितोक्त अव्यक्तराशिसहचरितव्यक्तसंख्यान्विते च । रूपक न० रूपयत्यत्व रूप-अच कन् । अभिनयप्रदर्श के दृश्यकाव्यपभेदे,
रूपमस्त्यस्य वुण । मत्ते लि० रूप+खार्थे कन् । शुक्लादिवसें, याकारे च रूपक पितारोपादित्यलकारोक्त अर्था लङ्कारभेदे,
गुञ्जत्वयपरिमाण, रजते च । रूपधारिन् त्रि रूप धारयति धारि-णिनि । रूपयति, सौन्दर्या
विते, वेशान्तरपाहिणि नटे च । रूपवत् वि. रूप+मनुप मस्य यः | शुभ्वादिरूप विशिष्टे, सौन्दर्य - युक्त, याकारविशिष्टे च ।।
[थाम् । रूपाजौवा स्त्री॰ रूम सौन्दर्य माजीयति ग्रा+जीव- अच। वेश्यारूपिका स्त्री रूपमस्यस्य ठन् । श्वेतार्कवृक्षे । रूग्य न० रूपाय पाहन्यते स्वर्णादि यत् । अलङ्कारादिनिम्मायाय आह___ न्यमाने वर्षे रजते च स्वार्थे यत् । रमतमाले । सन्दरे नि । रू प्याध्यक्ष पु० रुप्यषु अध्यक्षः । कोषाध्यक्ष । रूष धूल्यादिना मिश्रीकरणे श्रद चु० उभ० अक• सेट । बषयति है ___अरुरूषत् त । रूषक पु० रूप-एव ल । वास हो । रूषित त्रि• रूघत | धूल्यादिभिर्मिश्रिते, अचिकणीकते च । रे अव्य. रु-के डिच्च । नीचादेः सम्बोधने । रेक शङ्कायां वा• श्रा० स० मेट । रेचते अरेचिष्ट । चडि म चखः ।
For Private And Personal Use Only
Page #967
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६०-क
रेक पु. रिच-धज । विरेचने । रेक-अच् । शङ्कायो, नीचे, भेके च । __रेक-छ । मन्दे हे स्त्री० टाप । रेखा खी लिख-अच् लस्य रः । छल्ले, कले, आभोगे, विन्दुपुञ्जलते
दगडाकारेण चिङ्गभेदे, पडतो ध। रेचक २० रेचनि रिच-णिच-खु ल । कछ, यवक्षारे, जयपाने,
मिलकरले च । पुरीषनिस्मारणकारके त्रि । रेचम न रिल्युट । मलभेदनेन तनिःसारणे । रेचनक पु० रिच्यतेऽनेन ल्युट संज्ञायां कन् । कम्पिल्सच्चे । कमभावे ___ वा डीप । रेचनी रेचनाऽन्यत्र स्त्री० ॥ रेची स्त्री० रेचयनि अच् मौ० ङीष । कम्पिक्ष, अकोठे च । रेज दीप्तो भ्वा० श्रात्म० अ० सेट । रेजते अरेजिष्ट । चडि न हवा रेट याचने वाचि च हि. बा. उभ० सेट । रेटति ते अरेटीत् अरे
टिष्ट । चङि न हवः । रेणु पु० स्त्री० रि-नु । परागे, धूलो, पाशौ च । पर्पटे पु० । रेणुका स्त्री॰ रेग्युना कायति के-क । मरिचालतो सुगन्धिद्रव्ये, जमा
दग्निपत्ता परशुराममातरि च । रेणुकासुत पु० ६त । परएरामे रेणुकात्मजादयोऽप्यत्र ।। रेणरूषित पु० रेणुभिः रूषितः । गई भे । धूलिधूम लि। रेणुसार पु० रेणुरिव सारोऽस्य । कर्पूरे । खार्थे कन् । तवा रेतस् न री-कासन तट च । सो रक्तादिपरिपाकजन्ये देहस्थ
मन हेतुके चरमधानी एक्र, शिववीर्ये पारदे च । [न खः । रेप शब्द अक• गतौ सक० भा० आत्म० सेट । रेपते बरेपिष्ट चडि रेप वि० रेप-अञ्च । निन्दिते, करे, कपणे च । रेफ पु० र+इफ । रकारात्मके वर्षे । रिफ अच । कुमिते लि• अमन
रेफम् । क्रूरे, अधमे, दुष्टे कपणे च त्रि। रेब(द) गतौ० सक• सुनौ अक भा० च्या० सेट । रेब(व)ते अरे वि (वि)ट पछि म दुखः।
८०-क
For Private And Personal Use Only
Page #968
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६०-ख }
रेभ शन्द भा• यात्म० अ० सेट । रेभते अरेभिष्ट । चछिन हसः रेवत पु० रेव-अतच । जम्बीरे आरग्वधे वलरामवारे राजभे दे । रेवती स्त्री. रेवतस्थापत्यमण् प० । रेवतराज कन्यायां बलदेवपत्नयाम् ।
रेव-अतच गौ० डीष । अश्विन्यबधितः सप्तविंशतिसंख्याते मचले,
तत्सख्यायां, माटकामे दे स्त्रीगव्याम्, नदोभेरे, दुर्गायाञ्च । रेवतीरमण पु० रेवती रमयति रम-णिच-ल्यु । बलरामे । ६ न. ।
रेवतो शादयोऽप्यत्र । रेवन्त पु. रेव-मच । गुह्यकाधिपतौ सूर्य पुत्रभेदे । रेवा स्त्री० रेव-अच । न म दाख्यनद्याम् । रेष हेषायां (घोटकशब्द) भा० आत्म० अक० सेट । रेषते अरेबिष्ट । - चडि न हवः । रै शब्दे भा० पर• अक. अनिट् । रायति अरासीत् । रै पु• रा-डै। धने, स्वर्णे च । रैत्य वि० रीतेः पित्तलस्य विकारः रीति-गयत् । पित्तलमये पात्यादौ । रैवत पु० रेवत्या नद्या अदूरो देशः अञ्। द्वारिकासमीपस्थे पर्वत
भेदे स्वर्णालुष्टक्ष, शिवे, दैत्यभेदे च । रेवत्यां भवः ण्य । चतु
ईशस मनुष ममुझे दे। रैवतक प • रैयतएव कन् । रेषतपर्वते ।
रोक न• रु-कन् तस्य नेत्वम् । छिद्रे, 'तन्मे रोक च शोकञ्चति' . तिः नौकायाम् च । रुच-चनि० कुत्वम् । क्रय दे, दीप्ती
रोग पु• रुज-धज । धातुघयनाते व्याधी, कुठौषधे च (कड)। रोगन न• रोग हन्ति हनक | औषधे, वैद्यकशास्त्र च रोगनाशके
लि। रोगराज पु० ६त• टच समा० । राजयच्मव्याधौ। रोगलक्षण न• रोगो लक्ष्यते ज्ञायतेऽनेन लह ल्युट । रोगानुमापके
धातुवैषम्य हेतुके चिज दे। रोगशिला स्त्री रोगाय बनिहत्तवे पिता | मनःशिवायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #969
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६०-ग ]
रोगह न रोग हन्न हन-ड । औषधे, हन-किप रोगहन् ।
रोगहनरि-वैद्यादौ नि । रोगहर वि. रोग' हरति हू-अच । व्याधिनाशक द्रव्यादौ । रोगहारिन् प० रोग हरति ह-णिनि । चिकित्मके वैद्य। रोगितरु प. र गिप्रियस्तरः शाक | अशोक वृक्ष । रोगिन् त्रि० रोग+अस्त्यर्थं इनि | व्याधियुक्त स्त्रियां डीप । रोचन प.. रुच ल्य रोचयनि या ल्यु । कूटशालमलिपक्ष श्वेतशोभा
अने, पलाण्डौ, करल, अङ्कोटे, बारगबधे दाड़ि मे च । उत्तमयां नार्थी, रक्तकार गोपित्ते, गोरोचनायाञ्च स्त्री॰ टाप् ।
रुचकारके त्रि। रोचनक प • रोचनाय चिजननाय कायति के-क | जम्बोर । रोचन फल पु० रोचन रुचिकर फलमस्य । वीजपूरक जम्बीरभेदे,
चिर्भटयां स्त्री । रोचना स्त्री० रोचयतीति कर्तरि संज्ञायां ल्युट अजा टाप मन:
शिलायाम्, गोरोचनायां, श्रामलक्य म्, श्वेतत्रिवृति, गन्धद्रव्यभेदे
(गुडारोचना) च। रोचमान पु० रुच-शानन् । अश्वग्रीवास्थरोमावर्ते' । रुचियुक्त नि । रोचिषणु त्रि० रुच-दूष्णु च । दीप्निशीले । रीचिम न रुच-दूसन् । प्रभायाम् । रोचौ स्त्रो० रोचयनि रुच-णिच् अच गौ० ङोष । हिलमोचिकायाम् रोटिका स्त्री० रुट-ल । गोधूमादिच पनिर्मिते पिष्टकभेदे (रुटी)। रोड अनादरे भ्वा० पर• सक० सेट् । रोडति अरोडोत् चडि न हवः रोदन न• रुद-ल्युट । क्रन्दने, करणे ल्युट डीप । दुरालभायां
संज्ञायां कन् । यवासायाम् । द्यावाभूम्योः स्त्री. वि. व. । रोदम् न० रुद-असुन् । सर्गे, भूमौ च गौरा. डीप रोदसीत्यम्यत्र रोध पु० रुध-घञ् । रोधने, अावरणे च ।
[न ! रोधन वि० रुचि रुध-ल्यु । रोधकर्त रि, भावे ल्युट । प्रतिबन्ध रोधम् न० रुध-असन् । नद्या.िकूते ।।
For Private And Personal Use Only
Page #970
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८६०-घ ]
रोघ्र न० रुध-रन् । पापे, अपराधे लोध्रले च । रोध्रपुष्य पु० रोभ्रस्य लोध्रस्येव पुष्पमस्य । मधकक्ष (मौल)। रोधपुष्पिणी स्त्री रोघदव पुष्पप्रति पुष्यविकाशे णिनि । धातकीटो
(धाइफूल)। रोष पु० रुह-णि च-हस्य पः कर्मणि अच। वाणे । भावे अन् ।
रोपणे, धान्यादेजननाय अङ्क रादेरारोपणे च | छिद्रे न । रोपण न० रुह-णिच-हस्य पः ल्युट । जमने, अञ्जनभेदे, रुप
. ल्युट । विमोहने, अन्यथाभूतस्य वस्तु नोऽन्यथा ज्ञापने । [पणे । . रोपित लि० रुह-णिच-हस्य पः क्व । वृक्षादेर्जननाय कृताञ्ज रारो
रोमक न० रोमेव निविडं कायति के-क । (रुम) नगरे, पांशुलवणेच रोमकन्द पु० रोमणा युक्तः कन्दो मूलमस्य । पिण्डालौ । रोमकपातन म. कर्म । (रुम) नगरभ,दे । रोमकूप पु० रोम्णा कूपडूव | रोमाधारे वियरे 'न रोमकूौघमिषा
दिति नैषधम् । रोमकेशर न० रोमभिः केशरः सिंहमटे व । चामरे । रोमगुच्छ न० रोमर्भिगुच्छ स्तवकभिव । रोमसदायात्मके चामरे । ___ कन् । व्याने वार्धे ।
रोया। रोमन् न० रु-मनिन् । देहजाते अकराकारे के शतुल्ये पदार्थे रोमन्थ पु० रोग मथाति मन्थ-अण् पृ० नलोपः । भुक्तस्य घास देः __पशुभिरुङ्गीर्य चल णे 'रोमन्थमभ्यस्थतीति' । रोमभूमि स्वी• ६त। चर्मणि । रोमलता स्त्री रोमाणि ल तेव । रोमराजौ। रोमविकार पु० ६ त । रोमोह से । रोमश त्रि० रोमा ण सन्त्यस्य श | प्रचुररोमयुक्त । मेषे, पिण्डालो,
भूकरे, कुम्भवाञ्च पु. (पाना) । रोमहर्ष पु० रोमगा: हर्षव नव्यञ्जकत्वात् । रोमाञ्चे, हत्सुक्या
दिभिः रोमकूपे जायमाने कण्टकाकारे पदार्थे । ल्युट । रोमरोमहर्षण मध्यन न
For Private And Personal Use Only
Page #971
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६०-पु.]
रोजहषण पु० रोमाणि हर्षयति हृध-णिच-ल्यु । विभीतकक्ष, __सुनिभेदे च । रोमा व पु० रोमणामञ्चः उगमः अन्च-अच । रोमहर्षे । रोमाञ्चित वि० रोमाञ्च जातोऽस्य तार० इतच । जात पुन के | . रोमाली स्त्री त• | रोमावली तदुद्भवसाधने तार टायस्थायाञ्च । रोमालु पु० रोम युक्त अालु : शाक० | पिण्डालो । रोमन अालु च ।
रोमति लि। रोम विटपिन् स्त्रो रोमाल: रोम युनः बिटपी। कुम्भीरक्ष । रोभ. वलि(लो) स्त्री० त० । रोमन णो नाभेरुङ्घ स्थरोमपङको, __ त दुपक्षिते तारुगड्यावस्थायाञ्च ।
योऽयल । रोमोहम पु० रोमगा। मुनमः उद्-गम-वञ् । रोमहर्षे । रोमोझेदादरोकदा स्व. रुद-यह-च टाप । अतिशयरोदने । रोल पु० रु-लच । पानी यामलके । रो नब्ज गु• रौति रु विच रौः सन् लम्बते गछति लम्ब-अच कर्मा __ रोड-अन्वच उस्य लो वा । भ्रमरे । रोव . ध घञ । क्रोधे ।
[वि. । रघा पु० रुध-युच् । पारहे, निकन प्रस्तर, उप रभूमौ च क्रोध के रोह पु. सह-यच । अङ्क रे । रोहा कतरि नि । रोहण पु० रहातेऽमो रु ह-ल्य ट । पर्वत दे । सीहत पु• छह मच । वृक्षसे दे, वृक्षमाले च । लतादे, लतायाञ्च
स्त्री० गौ डीघ्र । रोहि पु० रुह- दून् । वीजे, वृक्षे च । धार्मि के वि० । रोहिण न० रुह-इनन् । पञ्च गधा विभक्तदिनम्ब नबने भागे 'कुर्था
दारोहिणे बुध' इति मतिः रोहिणी देवताऽस्य अण् । रौहिमा -
मप्यत्र । यटर प्ते, रोहितकहने च पु० । रोहिगो स्त्री० रुह दूनन् गौ० ङीप । स्लोगव्याम्, अश्विन्या के
चतुर्थ नक्षत्रे, यसुदेवपत्नयां बलभद्रमातरि, विद्य ति, कटु यु म्या लत यां, सोमबल के च । रोहित+कि । डीप तस्य नत्व
For Private And Personal Use Only
Page #972
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८६०-च]
ण त्वम् । रक्तवर्ण व त्या स्त्रियाम् । सा च हरितक्याम्, काश्म
ाम्, मञ्जिष्ठायाञ्च । रोहिणीपति पु० त० | चन्द्र वसुदेवे च रोहिणीनाथादयोऽप्यत्र । रोहिणीव्रत न रोहिणीयुक्ताष्टम्यां व्रतम । रोहिगए पल जताया
भाद्रलष्टाष्टम्यां कर्तव्ये उपवासरूपे व्रते । रोहित पु० रुह-इति । सूर्यो', वर्ण भेदे च । लनाभेदे, मृग्याञ्च स्त्री. रोहित न० रुह-तच । रुधिरे, सरले, इन्द्रचापे, खनामख्याते __ मत्स्य भेदे, रोहितकच च । रतयणे पु० तहत लि. कन् ।
उक्तार्थे , मत्स्यभेदे स्वनामख्याते जे च ।। रोहिताश्व पु० रोहितवर्णाः अश्वा यस्य । वनौ । रोहितय पु. रोहित एव स्वार्थे ढ । रोहितकक्ष । रोहिन् पु० रोहति पुनश्छिन्नोऽपि प्रादुर्भवति रुह, गिनि । रोहित
कवच । रोहणवति वि० । स्त्रियां डीप । रोहिष पु० रुह-दूघन् । वन मख्याते जे । रौत्य न० रुक्षस्य भावः घ्यञ् । पारुष्ये चिकणतायाञ्च । रोचनिक लि. रोचन या रक्तः अए । रोचन या रक्त। [न हवः । रौट(ड) अनादरे भ्वा० पर० सक. सेट । रौटति अरोटीत् । चडि रोट्र न० रुट्रो देव नास्य अण । सूर्य तामे, उग्रर से च । तदति,
भीषणे च त्रि । दुईयां रुद्र जटा दो च स्वी. ङोप । रौप्य न० रूपयमेव अण । रजते ।
[नवार्थे । रोम न० रुमायां नद्यां भवः अण। शाम्भरिल वगणे । स्वार्थ कन् रौरव पु० रोरूयतेऽत्र रु-यङ्-शिप तेन प्राय तखद वा अण् ।
नरकभेदे लक्षणं वाचम्पत्याभिधाने । चङ्गले, धर्ते, घोरे च पु० । रौहिणा पु० रुह-दूनन स्वार्थ अगा । चन्दन वच्छे ।। रोहिणय पु० रोहिण्यां भवः ढक् । बुधय हे, बलरामे च | मरकत. - मणौ न । गोवत् से हि । [रोहिषस्मृग्याञ्च स्त्री० डीप । रोहिष न० रुह-दूपन खार्थे ऽण । मृगझे दे रोहित मत्स्ये च दूर्वाय,
For Private And Personal Use Only
Page #973
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ८६१ )
ल पु० ला-क। इन्द्र, तन्त्रोक्त भूमिदेव नाके मत्रभेदे न० लक आस्वादे प्राप्तौ च च० उ०स०सेट । लाकयति ते अलीखकत् त ' लकच ९० लक-चन् । लिकुचक्षे (मादार) । लकुच ए० लवा-उचन् । (मादार) वृच्चभेदे । ल तक पु० लक-न नि• संज्ञायां कन् । अलनके (मालता) लक्त कम्मन् पु० लक्त करोति -मनिन् । रक्तवर्ण लोधे । लक्ष दर्शने, अङ्कने घ चु०उभ०समेट | लच्च यति ते अलसक्षत् त लन न० लक्ष अच् । पदे, चिड़े, व्याजे, शरव्ये च ! दशायुतसंख्यायां स्वीन
[शब्दे । लनकवि लक्षय त लक्षणयार्थम तुज-ल । लक्षणयार्थ बोधके लक्षण न० वाच्यतेऽनेन लक्ष-करखे ल्युट । इतरभेद नुमा पके चिने,
यथा पृथिव्या गन्धोलावसं स हि दृथिवीं परमात् भिन्नतया अनुमाघ यति । 'खरूपं तटस्थ विधा लक्षण स्थात् स्वरूपे प्रविष्ट स्वरूपाविभिन्न" मितपत स्वरूपलक्षणे तटस्थ लक्षणे च यथा आकाशो विलम् सञ्चदानन्दो ब्रह्मेति । काकवत् गृहम्, जगजन्मादिक ब्रह्मेति । सरूपे, यथा पट खरूपं वस्तु । नाम्नि, व्यवहारोपयोगिनि चिड़े च । वर्तरि ल्य। स्वरूपप्रतिपादके नोदनालक्षणार्थो धर्म, इति जैमिनिस्वम् नोदना विधिवाक्यमेव लक्षणं स्वरूपशापिका यस्य तादृशोऽर्थः धमः इति तदर्थः । शब्दमाधनाप्रतिपादके बाकरणादिसूनच न. 'लक्ष क्नभिजाममिति । कर्मणि ल्युट । प्रतिपाद्य यथा 'दत्य द्वादशबक्षण्योति माधयीय न्यायमाला हादशाना लहवामा प्रतिपाद्यविघयाणां समाहारः इति तदर्थः । लक्ष-युच् । शब्दनिष्ठावाच्यार्थमंवड्वार्थबोधकतारूपे 'मुख्यार्थबाधे तद्योगे क्वान्योऽर्थः प्रतीयते रूढेः प्रयोजनाहापि सज्ञया शक्तिरर्पितेत्यु के” वृत्तिभेदे रखी । यथा गङ्गायां घोषः प्रतिवमती यादौ गङ्गाशब्दर जसप्रवाहरूपे
For Private And Personal Use Only
Page #974
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ८६२ ) स्वार्थे ऽन्वयासम्भवात् तत्सम्बद्धतीरादिबोधकता। सा च बहुधा
विस्तारो वाचस्पत्ये । सच्चमणे,सारस पक्षिणि च पु० तस्त्रियां स्त्री लक्षित नि सक्ष-कर्मणि न । लक्षणया बोधितेऽर्थे, जाते, अनुमिते
च कर्तरिता लक्षणाश्रये लचक शब्द च । लक्ष्मन् न० लक्ष-मभिन् । चिक्रे, प्रधाने च । स्वार्थे अप ट।
सारसपक्षिणि दशरथपत्न्याः सुमिलायाः ज्योडात्मजे च पु० । श्वे.
तकण्टकार्य सारसपक्षिस्त्रियाम, यौषधभेदे च स्त्री० लक्ष्मी स्त्री० लक्ष-ई-मुट च । शोभायां कान्ती, विष्णोः पल्याम्, सम्म
तौ, ऋयौषधे, दिनामौषधे, पलिनीबच्चे, स्थल पझिन्यास्, हरि
द्रायां, प्रयां, मुक्तायां, द्रव्ये च । लक्ष्मीकान्त पु० ६ त । विष्णौ. राजनि च बच्मीपत्यादयोऽध्यान ।
“विहाव समोपतिल चमति" भारविः । लक्ष्मीपुत्र पु० त० । कामदेवे, गोंदे, अश्वे, कुशे च । लक्ष्मीवत् पु० लक्ष्मीः शोभास्त्यस मलप भय वः । पन से श्रीयुक्त लि. स्त्रियां डीप ।
[उच्चैःश्रवसि च लक्ष्मोसहज पु लक्ष्या सह चीराब्धौ जायते जन-ड। चन्द्र, लक्ष्य न० लव-यत् । वेधार्थमद्देश्यमाने शरव्ये । लक्षणया बोध्य ऽर्थे ___ उद्देशेष, नये, अनुमे ये च वि। [इदिदप्ययम लकुति अलक्षीत् । लख गतौ भा० पर० स० सेट् । लखति। अलखीत्-अलाखीत् लग खजीमावे अक० मतो मा० सक० प० भेद । लङ्गति अलङ्गीत् । लग सङ्ग-भा० पर० स० सेट् एदित । सनति अल गीत घटा. लग ___यति । “छायेय तथा ल गति में 'ति नैषधम् । लग खादे प्राप्तौ च सक० ० उभ० सेट् । लागवति ते अलीलगत त लगित लि. लग-क्क । संसत ।
ते पदार्थे (लाठी)। लगुडील)(र) पु. लग-उलच लस्य इरौ या । दाहाकारे काधनिर्मित लग्न न० लस्ज-त तस्य नः। मेषादिराशीनासुदये लज्जिते वि।
लग-न ट• 1 संसक्त वि | स्तुतिपाठके पु० । वरन इव इवार्थ
For Private And Personal Use Only
Page #975
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८६३ )
कन् । प्रतिभुवि । (जामित) “खादको वित्तहीनः स्यात् लग्नको
वित्तवान् यदी ति मतिः । लग्निका स्त्री० मग्न व कन् प० । अष्टरजस्कायां स्त्रियाम् । लघ अभोजने सीमातिक्रमगतौ च भ्वा० प्रा० स० सेट इदित् । लवन्ते
अन्नविष्ट ! 'कल्लोलिनीवल्लभमनलङ्घ' इति नाटकम् । लघ शोधने वापर०सक सेट इदित् । लङ्कति अलङ्घीत् । लघ प्रकाशे च० उ०म०सेट् इदित् । लङ्घयति-ते अल लावत् त । लघ अाखादने चु०उभसक सेट । साधयति-ते अलीलवत्-त । लधिमन् पु० लबोर्भावः इमनिच डिच्च । लघुत्वे लाघवे, येनोई गति___सम्भवः । ईश्वरस्य ऐश्वर्थभेदे च ।। लधिष्ठ वि० अतिशयेन लघुः दृष्छन् डिगावः | अतिशय लघुत्व युक्त ।
ईयसन् । लघीयानम्या स्त्रियां डीप । लघु लि लधि-कु नि० नलोपः । शीघ्र कृष्णागुरुति, वीरशमले च ।
टकानामौषधौ स्वी० । निःमारे, लाघवगुणान्विते, हखे, मनोहरे च वि० । बधाकरणोक्त हस्व संज्ञके अकारादौ वर्णे, ज्योतिघोकेषु 'पुष्याश्विहस्ता लधु रित्य त पुषवादिनच्चलेषु च पु० । लघु
तावत्या स्तियां स्त्री० या डीप ।। लघुकाश्मयं पु० कर्म० । कट फले वृक्षे । लघुचिभंटा स्त्री० कर्म० । मृगेरौ कटीभेदे । लघुदन्तो स्त्री० कर्म० । क्षुद्रदन्ती । लघुट्राचा लो० कर्म• । काकलीद्राचायाम् । लघुनामन् पु. लघुवर्ण युक्त नाम वाचक शब्दो यस्य | अगुरु चन्दने । लघपत्रक पु० लपून हखानि एवाण्यस्य कप । (गुड़ारोचना)
__ लताभेदे । लघुपुम पु० लधु पुष्य यस्य । भूमिकदम्वे । लवबदर पु० कर्म । क्षुद्रकोलौ । भूवदाम् स्त्री' ङीष । लघुब्राह्मो स्त्री० कर्म । छुद्रब्राह्मयाम् । लधुमन्थ पु० । अग्निमन्थः मन्थः पूर्व पदलोपः कर्म । जुद्राग्निभन्थे ।
For Private And Personal Use Only
Page #976
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
( ८६४ )
लघुलय म० लघु शीघ्र चोयते लो-अच् | वीरणमूले ।
लघु सदाफला स्त्री० सदा फलं यस्याः कर्म • । छुटुम्बरिकायाम्
(छोट डुमुर ) |
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लघुहेमदुग्धा स्त्री० कर्म० । चुद्रोडुम्बरे (छोट बुडर) | लघदुम्बरिका स्त्री० क ० । (छोट डुडर) उदुम्बरभेदे । लङ्का स्त्री० लक-व्यच् मुम् च । खनामख्यातायां पुर्थ्याम् | लङ्गाधिप पु० ६० | रावणे लङ्कानाथादयोऽत्र ।
लङ्गायि (पि) का, स्त्री० लङ्कामयते आनोका खुल् । टक्काय (पिडिङ) शाकभेदे |
लङ्कावासिनि वि० ।
लङ्कास्थायिन् पु० लङ्कायां तिष्ठति स्थापिनि । ( लङ्का सिज) वृक्षभेदे । [ ङ (ङशाक) 1 लङ्कोपिका स्त्री" लङ्कायामुष्यते वप - एवुल् ष्ट० । पृक्कायाम्। (पिडिलङ्घन न० लवि-ल्युट् । श्रभोजने, अतिक्रम्य गमने, क्रमणे, लवने च } "लक चिह्नकरणे भा० पर० सक० सेट् । लच्खति लच्छीत ! लज व्रीड़ायाम् म्वा० ग्रा० क० सेट् । लजते बलजिष्ट । लज तिरस्कारे वा पर० स० मेट इदित् । लञ्जति अलखीत् । लज अन्तर्द्धाने चुरा० उ० मक० मेट | लाजयति - ते लीलजत् त । लज भाषणे हिंसायां दाने च सक० सामर्थ्य वामे च व्यक० चुरा सेट इदित् । लञ्जयति - ते अललञ्जत् त |
4
लज भावने ग्रद० चु० उभ० स० मेट् । लजयंति - ते काललऊत् त । लजकारिका स्त्री० लर्ज लब्जां करोति क- एवुल् अन इत्त्वम् # [ निरृत्तिसाधने चित्तवृत्तिभेदे ।
ल नज्जामुलनायाम् ।
लच्जा स्त्री॰ लब्ज-अ । कृत्य प्रवृत्तौ परदर्शने दृष्टत्वधिया ततो लज्जालु स्त्री० लब्ज-यालुच् । लताभेदे । लज्जावति लि० । लज्जाशील ति० लब्जां शीलयति शील- अण् । लज्जाविशिष्टे । लज्जित पु० लज्जा जाताऽस्य सार० इतच् । जातल े व्रीड़िते । लज्जिरो स्त्री० लज्जा अस्त्यर्थे र मौ० ङीष् । लज्जालुलताभेदे । लच्च भासने अद० चु० उ० प्र० सेट् । बञ्जयति ते अललञ्जत् छ ।
For Private And Personal Use Only
Page #977
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ८६५ ,
लट बांलभावे अक उक्तौ विभ्वा०पर मेट! लटति । अलाटीत् अलटीत् । लटपर्ण न• लट दुष्ट पर्णमय । त्वचे (दारचिनि) । लदा स्त्री॰ लट-व । (नाटाकरमचा) करञ्जभेदे, वाद्यभेदे, पाभचटके,
कुसुमो, व मरके च। लड विलासे भ्वा० पर अक० सेट् | लडति । अलाडीत्-अलडीत् । लड उत्पीड़ने जिह्वाचाल ने च स्वा० पर० स० सेट् । सडति अला
डीत्-अल्लडीत् घटा | लडयति । लड उपक्ष पे च उभ०सक सेट | लाडयति-ते अलील डत् त | लड व्याप्तौ च उभ०सक०सेट | लाडयति-ते पसीलडत् । लड भाषसे दि० वा ४० पक्षे मा० पर० सेट् इदित् । लण्ड यति ते
__ लण्डति । अललण्डत् त अलण्डीत् । लड उतो पणे वा चरा० उम० पक्षे भ्वा० पर० सक० सेट इदित् । ल___ण्ड यति-ते लण्डत | बललण्डत-त असण्डीत् । लड क्षेपणे अद० धु० उभसक० सेट । लडात ते अललउत् त । लडड क पु० लड-- तस्य नेत्त्वम् स्वार्थे कन् । गोधूमादिचूर्ण निर्मिते
(लाडु) मिटामभेदे “पृथु लड डु कस्तनीति' मैपदम् स्वीत्पपि । लण्ड, पु० लडरन् । (लण्डन) इति ख्याते नगरभेदे । लत श्राधाते मौ० पर० सक० लेट् । लतति अलातीत् अलनीत् । लता स्त्री० लत-बच । शासारहिते गुडू च्यादौ ।। लताकरञ्ज पु. लतारूपः करञ्जः । करञ्जभेदे । लताकस्त रिका स्त्री॰ लतायाँ कस्तूर्या दूब सुगन्धो यस्याः । कस्तू -
रीगन्धयुक्तपत्नय त्याम् लताथाम् । ताद्र मादयोऽप्यन । लतातरु पुः लतेव दीर्वस्तरः । तालरक्षे, शाल वृक्षे नागरङ्ग क्षे च । लतापनस पु० लतायां पनस मिव स्थ लं फलमस्य । (तरज) लताभेदे । लतापक्का स्वी० लतेव वितीर्णा एका । (पिडिङ्ग) शाकभेदे । लताफल न लतायां फनमस्य । पटोले । लतामकत स्त्री० लत यां मरुन् वायुयखाः । टकायां तलवासेवने हि
बाहिरिति वैवास्।
For Private And Personal Use Only
Page #978
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लतायष्टि स्त्री० लतापि यष्टिरिव । मञ्जिष्ठायाम् । लतायावक न० लतायां याव कमिव । प्रबाले । लताक पु० लतयाऽर्क इव । हरित्पलाण्डौ । लप कथने भ्वा० पर दिक० सेट् । लपनि ! अलापीत्-अलपीत् । चडि न हखः ।
कथने । लपन न० लप्यते उच्चतेऽनेन लप-करणे ल्युट । सुखे । भावे ल्युट । लपित त्रि० लप-कर्मणि-त । कथिते । भावे क । कथने न० । लब आलम्बने सक० शब्द अकम्वा अात्म सेट दित् । लम्बते अलम्बिष्ट लब्ध लि. लभ-कम्मणि क्त । प्राप्त । लब्धवर्ण पु० लब्धो वर्णो वर्णन' प्रशंसा ज्ञानवत्त्व न येन । पगिड ते । लभ शब्द अक० वा आत्म सेइदित् । लम्सते अल मष्ट । लभ प्राप्नो सम० बा० आत्म० अनिट । लभते । अलब्ध । लब्धि म: । लमक पु० रम वुन रस्य तः । घिने जारे ।
लि. लम्पट पु० रम अठन् पुक् च रख ल: । परलीषु लोलमे, आजको लम्ब पु. लबि-अच । नर्तके, कान्त, उत्कोचे,अशा लोको लिअजादिक्षले भुजकर्ण योर्मध्यस्थ लम्बमाने दूत्वे च “लम्वगुणं भन्बर्ष
स्पष्ट विभुजे फलं भवतीति लीलावती दीर्घ , लम्बमाने च नि लम्नकणे पु० लम्बः कर्णो यस्य | छागे, इसिनि, राक्षसे, प्रोपजि
णि, अझोटरच्छे च । लम्बोलकति लि। कर्म । त्वमाने
श्रोले पुल । लम्बकेश लि० लब्बः दीर्घः कोशः यस्य । दीर्घको शाखे। कुशमये विष्टरे ।
दीर्घकेशयुक्त वि० । लाम्म दो केशे । लम्बदन्ता नी० लम्ब दीर्घः दल व वीज कन्टको यस्य सिंहसही
पमय पिमल्याम् । दीर्घ नवति लि. काम दोघे दन्ने । लम्बन न० लम्बाले छु। निदेश पर्यन्त लवमाने मामा जे
ल्युट । कामपणे म । लम्बवोआस्ती नदी बीजं बयाः | सिंनाणदेश जान पिल्लान। लम्बा स्वी० र म्यते लबिच । ति उकया (नितलाउ) !
For Private And Personal Use Only
Page #979
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८६७ )
लम्बोदर पु० लम्ब दीर्घ मुदर यस्य । गणेशे, तारानाम्नयां देवयाँ
स्वी० डीप । दूष्य रोदरपति त्रि। लय गतौ भ्वा० अात्मसक० सेट । लयते । अलयिष्ट । लय पु॰ली-अच ! सल्ले घे, विनाशे, नृत्य गीतयाधानामेकतानतारूपे ___ साम्य च । लीयतेऽत्र । सर्वभूतचयकरे प्रलयकाले, ईश्वरे च । लवे गतौ वापर सक० सेट । लब ति अलीत् । लल इच्छायां च उभ०सक० सेट | लालयात ते अलीलल त् त लल इच्छायां अदउभ०सक० सेट । ललयर्यात ते अलल लत् त ललज्जिह पु० ललन्तो ग्राखावाख.दनाय चलनी जिह्वा यस्य ।
कुक्क रे, इले, हिंन्नसत्त्वे च । चल दूसनायुको त्रि० । ललन न० लड वुन् डण्य लः | चाल ने । केली, ताले,सालटचो, पिघाल
शे च पु० । लज-खा। जिह्वायां, नार्याञ्च स्त्री० । ललनासिव सु. कम । कदम्ब । छोरे न० । जिहानिये, रमणी
वल्लभे च लि। ललन्तिका जी० लड झाच साथै कन अत दूत्वम् उस्स ल : नाभिदे
शपथ्य ल कामाने माल्यादौ । ललाट न खल-अच डस्प लः ललमति अट-अण् । अलकाधःस्थे -
मेदे (बापाण) लताटन्तप पु० हजार ताप यति तप-णिच् खच् हु खः । स्वये ललाट
तापके त्रि. लिपिल लाटनपनिष्ठरेति नैषधम् । ललाटपट न ललाटं पद्धमिव वित्तीयम् । प्रशस्त ललाटे ललाटमलकादयोः पत्र ।
[चिङ्गे च । ललाटिका रूपी० ललाटे व्यावध्यते ठन् । ललाटभूषणे । ललाटस ललाम न० लज-अच तगति अन अण, प्रधाने, ध्वजे,हङ्ग, बालधौ,
चिझे , भघायां च घोटको पु. । भाजत्वमपि । ललामक न० लाम तिल कमिव बाथै कन । ललाटपथ्य न्न रूमा
खन्यस्ते मा भेटे। ललित र जन-ना । टङ्गाराजुलुशे याभेदे, रूरकहे पु० । सुन्दरे,
.
For Private And Personal Use Only
Page #980
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८६८ )
है सिते बि लड क ड य लः । चालने न० कस्तू व्यां नदीभेदे स्त्री.) ललितासप्तमो स्त्री० भाद्र शुक्ल सप्तम्याम्, नदिनकत वेध व्रतभेदे च । लव पु० लू अप । लेशे, विनाणे, छेदने, श्रीराम पुत्र , कालपरिमाण__ भेदे, गोलाङ्ग ललोम्नि, बाले च । लबङ्ग न० लू-अनाच । स्वनामख्याते पच्छे । स्वार्थे कन् तलव लवङ्गकलिका स्त्री० लवङ्ग कलि केव । लयो । लवण नलू-ल्युट् पृ०ण त्वम् । रसभेदे, तत्प्रधाने-सैन्धवसौ वर्षल विहा
दिरूपे पदार्थे च। तदुत्पत्तिस्थाने-सिन्धु देशे, समुद्र, मधुदैटरते असुरभेदे च पु० । लवणरसयुक्त, लाव एयवनि च लि । नदी..
भेदे महाज्योतिष्मत्यां, दीप्तौ च स्वी० । 'लवणकिंशुका स्त्री० लवणरमान्वितः किंशुकः तन्नामक पलाश
यसाः। महाज्योति अल्वाम् । लवणचार पु० लवणमयः हार | लवणरस युको चारे । लवगाखनि स्वी० ६त०। शाम्भरितवणोत्पत्तिस्थाने । लवण धेनु नी. दानार्थ कल्पितायां लपण निर्मितायां धेनौ । लवणाचल पु० दानार्थ कल्लिते अचलाकारे लवणस्त पे । [योऽभ्यता । लवणाब्धि पु० लपणमयोऽब्धिः । लबण प्रक्षुरसमुद्र । लवणसमुद्रादलवाधिज न लवणाचे आयते जन-ड । सामुद्रलवरो (बरकचलवण) लवणोत्तम न० लथणेष उत्तमम् । सैन्धवलवणे । लवणीद पु० लवणमयमुदक यस्थ उदादेशः । लवगासमुद्र । लवन न० लू ल्युट् । छेदने (लोना आता ) रक्षे रखी० डीम् । लवली रखी लव से लाति-ला-क गौ० डीम् । (नोयाड़) वृक्षे । लवित्न न० लू यतेऽनेन लू-इत्व | दाले ।
(घ) सत् त लश (ष) (स) शिल्ल योगे चु० उ० अब मेट् । लाश (घ)मयत ते अलीलश लशु (यू)न न० लश-उन न् अनन् वा । रशुने । लप स्प हायां दिवा० भ्वा० च उभ० स० सेट । लष्यति-ते लपति ते अलनीत् । अनाधीत् अविष्ट ।
अल भीत् । लस ले षे क्रीड़ या दीप्तौ च यम. भामर० सेट् । लमत-इलासीत्
For Private And Personal Use Only
Page #981
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८६८
)
लसा स्त्रीलमति लम-अच । हरिद्रायाम् । लसीका स्त्री०लस-ईका । इक्षुरसे। [मनिट तस्य नश्च । लग्नः । लमज बीड़ायां भा०या० अकल्सेट । लन्नते अलजिष्ट । निष्ठायालस्त वि० लस कनि० दुड नायः । लिष्टे, क्रीड़िते, शिल्प यु के च ।
__ संज्ञायां कन् । धनुर्भध्यभागे पु० । [वा ङीप । महातरङ्ग । लहरि (री) स्त्रो० लेन-इन्द्र गणेध लियते अईगमनाय हकर्मणि इन् ला अादाने अदा० पर०सक अनिट् । लाति अलासीत् । लाक्षणिक विलक्षण या बोधयति ठक । लक्षणया अर्थबोधके शब्द ।
अस्त्यर्थे ठन् स्वार्थे अण। लक्षणयुको । लाक्षण्य त्रि० लजणं वेत्ति जय। शुभाशुभलक्षणने । अस्त्यर्थे व्यज्ञ
यत् या। लक्षण युक्त (ला) खां स्त्रियमुद्दहे दिति स्मृतिः । लाक्षा हो० लव्यतेऽनया लक्ष-अ पृ० वृद्धिः । (ला) ख्याते पदार्थे । लाक्षातरु पु० लाज्ञयोनिस्तर: । (ला)द्रव्यसाधने व लानाक्षादयोऽप्य ल। लाक्षातैल न० लाक्षया पक तैलम् । वैद्यकप्रसिडे तैलभेदे । लाक्षाप्रसाद पु० लाक्षायां प्रसादो यस्य । पट्टिकालोधे । लाक्षाप्रसाधन न० प्रसाध्यते भूध्यतेऽनेन ल्य ट लाक्षा तद्रस एक
प्रसाधनम् । अलक्तके। लाक्षारस पु० लाखानि :सृतो रस: द्रवः । अलतकार से । लाख शोषे, भाषणे, दाने वारणे च सक० सामथ्र्य अक० भा० पर
सेट । लाखति अलाखीत् चडि न बखः । लाघ सामर्थ्य भा०या०यक मेट । लावते अलाविष्ट चडि न हस्खः । लाघव न० लघोर्भावः अण | लघत्व, आरोग्य च । लागल न० लगि-कलच पृ० वृद्धिः । म्वनामख्याते ममिकर्षके पदार्थे । लाङ्गलदण्ड पु० त० । लाङ्गलमध्यस्थ काठमये दण्ड (ईश) लागलपद्धति स्त्री० लागलखाता पञ्चतिः रेखा । सीतायाम् लागल
खातशेलस्थमभिरेखायाम् । लाङ्गलिको स्त्री० लाङ्गल मियाकारोऽस्यस्याः ठन गौ० ङीष् । ( विष
लाङ्गला) बच्च भेदे । तत्व भवः अण । विभेदे पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #982
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८७.).
लागलिन् पु० ला ङ्गाल प्रहरणसाधन नास्त्यस्य इनि । बलरामे __लागलदण्ड दूध दीर्घः आकारोऽस्त्यस्य इनि। नारिकेलरच्छे । लागलौ स्त्री० लाङ्गलाकारः पुष्पमस्यथाः अच गौरा डीघ ।
(काचड़ा) शाकभेदे । लाङ्ग ल न० लगि जलच ट• । पशूनां पश्चादतिमि रोमगुके। लालिका स्त्री• लाङ्गुलाकारोऽस्त्यस्याः ४न् । विपर्याम् लाङ्ग लिन् पु० लाङ्ग लमस्त्यस्य इनि । वामरे तदाकारपुष्यति ष
भौषधे च । लाछ अङ्कने भा० पर० सक सेट ईदित् । लाञ्छति अलान्छीत् । माज भन में भा०पर० स० सेट । लाजति अलाजीत् । इदि दयपत्र
यम् । लाञ्चति अलाञ्जीत् । लाज न० लाज-अच घञ था | उगीरे । आईतण्डले पु० । भरधान्ये
(खद) पु० ब० व स्त्रीत्व मपपत्र । [ भावे ल्यु ट । अङ्कने । लाञ्छन न० लाञ्छयते लाछि-कर्मणि ल्पट । चिने, नामनि च लाट पु०लट-संज्ञायां घञ् । देशभेदे, वस्त्र, जीर्णा ल कारे,विदग्ध पुरुषे च लाटानुप्रास पु० लाटस्य विदग्धस्य प्रियः कर्म । अलङ्कारोको शब्दा
लङ्कारभेदे लाड क्षेपे अद• चु०उभ० सक सेट । लाडघत ते अल नाइन् त लाभ पु० लभ्यते लभ-कर्मणि घञ्। मलधनादतोऽधिके लभ्य माने धने । भावे घञ् । प्राप्तौ ।
[ कप । बीरणमले लामन्जक न० लायते ला-किप लाः प्रादीयमानः मला सारोयख लालन नच० लल-ल्पट । स्नेह पूर्वक पालने । लालसा स्त्री०लस स्स हायां व अ। अत शये काम गर्भिणीशे हदे च लाला स्त्री० च० लल अ टाप् । सुखजज ल ल वे । लालाटिक पु० ललाट प्रभोर्भाग्य पम्यति ठञ । प्रभभाग्योपजीवि
नि-का-सामर्थे । ललाटात् ललाटस्थ भाग्यात् आगतः तरूद वा ठण् । भाग्याधीने त्रि प्राप्तिस्तु लालाटिकीत्य गटः ललारलम्बिनि वि।
For Private And Personal Use Only
Page #983
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८७१ )
लालाविष १० लालायां विषमस्थ । लू तादौ कीट । लालादाव लाला द्राययति द्रु-णिच-अण् । लूनाकीटे । लालि य न• ललितस्य भावः व्यञ् । सौन्दयो, मनोहरत्ये "नैपधे पदर
ललित्य,मि य गटः । लाव पु ल -कर्तरि पञ्। पक्षिभेदे। खार्थे कन् । तत्र व भावे धञ् । छेदने लावण न लवणे सस्कृतम् अण् । लयणसंस्मते औषधादौ । सावणिक न० लवणे संस्कृतम् ठण। लवणे संस्कृतौ षधादौ, लयम्
पाटामस्य ठण | लवणविक्रयोपजीविनि वणिगभेदे लावण्य न० लवणस्य भावः ध्यत्र । लवण त्वे, मुनाफलेष छायायात
रनवमियान्तरा। प्रतिभाति यदङ्गषु तलावणवमिहोच्यते,
इत्यु को देहसौन्दर्य मेदे च । लासिका स्वी• लस एव ल । नर्स क्याम् प० । लासकाऽप्यन । लास्य न० लस-णपत् । टत्ये , वायसन्दगीतित्रिके । 'स्त्रीन्टत्य बार
बचाते, इत्य के स्त्रीमधे चसाथै कन् तत्त्व । लि कुच पु० लकुञ्च+Y• इत्यम् (मान्दार) वृक्ष । लिक्षा (ला)स्ती• लक्ष- Y० या इत्त्वम् वा कच । यूकाण्डे, “जाला.
नरगते भानौ यच्चाबुरश्यते रजः । तैश्चतुर्भिर्भवेक्षिक्षत्य क्त परि
माणभेदे । लिख लेखने उदापर० सक सेट । लिपति अलेखीत् । कुटादिरप्ययम् लिख गतौ भा० पर० सकः सेट इंदित् । लिङ्गति अलिसीत् । लिखन न० कु. लिख-ल्युट । लेखने लिपो त्र, लिखित न० लिख-भावे त। लेखने । अाधारे न । लियौ, विवादे
___ अर्थसाधके पता च ‘प्रमाणं लिखित मितिम तिः लिग गतौ भा० पर० सक० सेट -इदित् । लिङ्गति लिङ्गीत् । लिग चित्रीकरणे चुरा रभसक सेट इदित् लिङ्गयति । अनि
लिङ्गत् त । लिङ्ग पु० लिगि-अच् । चिन्ने, पुसोमाधारणचिङ्गे, अनुमानसाधने
हेतो, सांख्याने प्रधाने, शिवमूर्ति भेदे, व्याप्ये, व्यक्त , शब्दनिष्ठ
For Private And Personal Use Only
Page #984
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ८७२ ) पद साधुताप्रयोजके धर्म भेटे, अर्थ प्रकाशनसामध्ये च 'क्षमता च
लिङ्गमिति' मीमांसकाः । लिङ्गक तु लिङ्गन कायति कै-क | कपित्य क्षे।। लिङ्गवद्धि नी स्त्रो लिङ्ग पुरुषचिङ्गभेद बर्ष यति वृध णिच णिनि । . अपामार्गे। लिङ्गवृत्ति पु० लिङ्ग संन्यासादिवेशधारण मेष वृत्तिः जीविका यस्म । . जीविकार्थसन्यासचिङ्गादिधारिणि कपटपरिव्राजके [ लताभेदे । लिङ्गिनी स्त्री लिङ्गमिवाकारोऽस्त्यस्याः इमि डीम् । (पंचगुरिया) लिडिन् त्रि. लिङ्ग मस्त्यस्य इनि | चिपति, जीविकायमंन्यासादि
चिङ्गवति, प्रशस्तलिङ्गवति गजे च पु० | [पत अलिप्त । लिप लेयने, उदा० उभ सुचा सकअनिट । लिम्पति ते अलिपत् अलिलिपि (पी) खी० लिप इक वा डी । लिखिताच्चर के पतो, लेखने च । लिपिक (का) र पु० लिपि करोलिक अद् वा । लेखके । लिप्त त्रि० लिप-क । भुमो, कतचन्दनादिलीपे, मितिते, विषदिग्ध च ।
ज्योतिषोत राशेः षष्ठिभागालाके कलाकमे भागे। 'लिप्नाशीन यदि पूर्णमेतदिति ताजकम् दण्डात्रककाले १० । खार्थे कन् ।
कत इत्त्वम् । तव । लिप्तक पु• कुमित लिप्तम् कन् विप्राक्तनाणे । लिप्सा स्त्री० लभ-सन्-अ । लाभेच्छायाम् । लिम्पाक पु० सिप आकन् पु० | अनारोदे (पानिले) खरे च । लिबि (पी) स्त्री लिप-इक पृ० पस ब वा ओम् । निशब्दार्थे . लिविकरादयोपि लिपिकराद्यर्थे । लिश ले घे आल्पीभावे च दि० प्रा० घामा० अनिट । लिश्यते अलिकत ! लिश गती तु०पर०सक अनिट । लिश्यति सिजन । लिह श्रास्वादने अदा० उभ० स० अनिट । लेढि खीढे । अनिमात् त । ली ले छे दिवा श्रा० अक० अनिट् । लोधते कलेए । निष्ठाता नः |
लीनः । लो क्षेत्रे पापा पर अक अनिट् । लिभाति असवीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #985
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७३]
ली द्रावणे वा चुउभ सकपक्षे वा०प०अनिट । वाययति ते वापति
ने लयति अलील यत् त अलीलपत् त अलषीत् । लौढ त्रि. बिह-आस्वादे क । अास्वादिसे, स्पृष्टं च । लौला स्त्री० ली-किप लियं लाति अच् । केली, विलासे, सृङ्गारादि
चेष्टायाम् क्रीड़ायाञ्च ।। लीलावती स्त्री० लीला+अस्त्यर्थे मतुप मस्य यः । पिलासवत्यां स्त्रियां, भास्कराचार्य स्य पुत्त्रयां, नस्व ते अनन्यभेदे, न्याय. शास्त्र प्रसिद्ध “नाथः सजतीत्यादिके' पदार्थ प्रतिपादके अन्य भेदे
पुराणप्रसिद्ध वेश्याभेदे च ! लोलोद्यान न० लोलार्ध मुद्यानम् । क्रीड़नार्थे आरामे, देववने च । लुकाथित त्रि. लुच्यते लुन्च-अपनयने किए लुक कायो यस्य तादृश
___ वा चरति लुकाय+किप-त । अन्तर्हितदेहे । गुप्नदेहे। लुज कथने अधातोरर्थे च चुरा उभ०सक सेट इदित् । लुञ्जयनि ते
अल लु अत् त। ल ञ्चित मि० लुनच थिचक्क । अपसारिते दूरीकते । लट दीप्तौ अक० प्रतिघाते सक भ्वा० आत्म सेट | लोटते लुडि उभ' ___ अलुटत अलोटिष्ट । ल ट हरणे वा पर सक गेट दित् । लुण्टति अलण्टीत् । लट दीप्तौ सु० उभ सक सेट | लोटयति ते अल लुटत् त । लठ विलोड़ने, हरणे च सकः पर सेट | लुठति अलुठत् । चद्धि
वा हवः । ल ठ विसोड़ने, बिमोटने च भ्वा पर मक सेट लोठति अलोठीत् । लठ गतौ चौर्ये च सक खञ्जीमावे आलस्य च अक वा पर• सेट
दिल् लुण्ठति अलुण्ठीत् । लुठ प्रतीपाते भाका-लुडि उ.सक मेट । लोठते । अलुठत् अलोठिठ । लु ठ उपधाते भा पर सक सेट । लोठति अलोठीत् । लठ लोटे तु कु. प॰ अक सेट् । लुठति अलुठीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #986
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[ ८७४ ]
लठ
चौ
०भ० सक• सेट् । मोठयति से ब्लूलुठत् त ।
ल ठन न० चु० लुठ-ल्युट । स्वश्वादेर्भूम्यादौ श्रमापनयनार्थं पुनः पुन
रङ्गचालने (लोटा)
ल ठित विलुट-क । भूरिकताङ्गपरावर्त्तने ।
लड' मन्धने भा०पर सक मेट | लोडति कालोडीत्
>
a
ल ुड संवृतौ सक॰ श्लेषे व्यक• तु०कु०पर सेट् । लुडनि लुडोत् ।
ल एट व्यवज्ञायां चौर्ये च वा चु० उ०पक्षे भा०प०सक०सेट् ।
د
www.kobatirth.org
लुण्टयति ते लुण्टति कालुलुण्टत् त अष्टीत् । | (नटिया) शाकभेदे ।
लु
एटक पु० लु एट - एव ल ल टाक वि० लुटि काकन् । चौरे खियां गौ० ङीष् । ल ुण्ठक लि० लुठि । व ल चौरे । लु ण्ड चौर्ये चु०उ॰स्क्र• मेट् ।
लुण्डयति ते प्रलुलुण्डत् त ।
S
लय बधे सक०क्ल ेशे व्यक० भा० पर०सेट इदि । लुन्धति लुन्धीत्
"
મ
लन्च अपनयने ग्वा॰पर०सक०सेट । लुङ्खति चत् ।
د
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लप केदने त्रिनाशने व तु० ४० २० स० अनिट् । लुम्पति ते व्यलुषत्
、
लुप्त | घडि वा हखः । छालूलुपत् ग्रलुलोपत् ।
लप व्याकुलीभावे दिवा पर०क० सेट । लुभ्यति ध्यलुपत् लोपीत्
नित्यमङ् इत्येके ।
C
ल त
न० लुप·क्त | व्यपहृतधने मष्टे । छिन्न वि० ।
•
लब ने या चु० उ०पले मा० पर० एक० सेट् पूदित् । सुम्बयति
लुम्बति । अलुलुम्बैत् त व्यलुम्बीत् ।
I
लब्ध पु० लुभक्त | व्याघ्रे । स्वार्थे कन् तत्रव । लम्पट े लोलुपे च त्रि० ल ुभ विमोहने तु॰ पर० अ० मेट | लुभति अलोभीत् ।
लभ ब्राकाङ्क्षायां दि० प० स० सेट् । लुभ्यति । लुभत् - प्रलोभीत्
2
'लले विभई मे सौ पर • सक० सेट ! लोलति । अलोलीत् ।
महिषे ।
ललाप पु० लुल-अर्धे क तमाप्नोति ण । लुलित मिलुल । ष्वान्दोलिते, चालिते च
66
'अथ लुलितपतत्रि
मालमिति भट्टिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #987
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७५ ]
लप चोर्थे वा घर०सक सेट । लोप्रति अलोषीत् । ल ष हिंसायां सौ. पर सक सेट । लोषति अलोषीत् । लह अाकाशायां भ्वा० पर सक० अनिट् । लोहति अलुचत् । ल छेदने क्रमः- पा० उभ सक० सेट | ल नाति लुनीते अलावीत् ला ता स्त्री० लू तक । कीटभेदे (माकड़ मा)। स्वार्थ कन् अतर त्वम् ।
ल न लि. भूक निष्ठातस्य नः | छिन्छे । ल म न० लू-मक् । लाजले ।। स ष बधे स्ते ये च चु० उभ• सक• सेट । लपति ते अस्तूलुषत् लेख पु० लिख्यते चित्रादि पटे ऽमौ लिख-कर्मणि घञ् । देवे भावे घञ्
लेखगे । कर्मणि घञ् । लेख्य नि । आधारे घञ । पत्रे लिपी
च निर्धारितेऽर्थ लेखे नेति माघ : । लेखक पु. निख-रावल । लिपि करे । लेखन न• लिख ल्युट । पत्रादौ वर्णादिविन्यासे, छर्दने च ।
ग्राधारे ल्य ट । भजपने नियतेऽनया ल्य.ट । लेखनसाधने
स्त्री. डीम् । मस्याधार लेखनीचे'ति स्म तिः । लेखनक पु. लेखन शिल्प भस्य छन् । लिपिकरे। लेखर्षभ पु. लेख अधम घ्य श्रेत्वात् । इन्द्र। लेख हार पु• खेख हरति ह अण । पत्रगइके। ख ल । लेख-' हारकोऽयल।
[ घञ् टाप । लिपौ । लेखा स्त्रो लिख-अटाप् । रेखायां, पकौ च । आधारे संज्ञायां लेख्य लि. लिख रणपत् । लेखनीये । व्यवहारे खत्वाद्यावेदके
पत्रभेदे म । लेखपत्र पु. लिख्यतेऽल णात् लेख्य पत्रं यस्य । तालरक्षे । लेप गमन भ्वा' यात्म सक० सेट पद्धि न हम्नः । लेपने अलेपिष्ट लेप पु० लिप लेप-या घञ् । भोजमे लेपने च । कर्मणि चञ् । सु
___ धायाम् ( कलिचन)। लेपक पु० लिम्प न चिप वु ल । लेपनकरे जातिभेदे । पलगण्डे !
For Private And Personal Use Only
Page #988
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७६]
लेपन न. लिप-ल्य ट । (लेपा) इति ख्याते व्यापारे । कर्मणि ल्यु ट ।
तरकनामगन्धद्रव्ये । लेलिहान पु. लिह-यङ् कानच् पृ. यलोपः। सर्पे, पुनः पुनः ले
हनकर तारादिदेव तापूजाङ्ग अङ्गुल्यादिसन्निवेशविशेमरूपे खुद्रा
भेदे स्त्री० । तलक्षण वाचस्पत्ये । लेश पु० लिश-अल्पीभावे घज। अल्ये, लवे च । लेष्ट पु. लेघ-तुन् ! लोटे। लेटघ्न पु० लेष्टु हन्ति हन क । लेोष्टभेदके मुहरे। लेष्टुभेदनोऽप्यन । लेह पु० लिह-घञ्। याहार, याखादे (चाटा) ययापारभेदे च । ___ भावे ल्युट । लेहनमप्यत्र न० ।। लेहिन पु० लिह दूनन् । टङ्कणे (मोहागा)। लेा त्रि लिह-णपत् । जिह्वया आस्वाद्ये। अमते न । लैङ्ग न० लिङ्गमधिकृत्य कतो पन्थः अण। अष्टादशसु, महापुराणेष
टतीये पुराणे, लिङ्ग सदाकारः कस्यया फलेषु यस्याः काण डीप।
लिङ्गिनी । तस्ये दमण । लिङ्गसम्बचे वि• | लेनिक त्रि० लिङ्गनानुमापचिङ्गादिना आपादितस्तत च्यागतो या
ठण । लिङ्गादिभिः कल्पिते । लोक दीप्तौ च ० उ० सक• सेट | लोकयति ते अलनु कत्त । लोक दर्शने भ्वा. आ. मक सेट । खोकते अलोकिष्ट । चडि भ
हखः। अलु लोकत। लोक पु० लोक्यतेऽसौ लोक-घञ् । भुवनेष, जने च । लोकपाल पु० लोकान् पालयति पा-गिच अण् । लोकपाल के म्फे,
इन्द्रादिदिक्पाले, विनायकादिषु पास । लोकरच कमाने दि.।
लोकनाथादयोऽन्यत्र । लोकबान्धव पु० लोकानां बान्धवः सर्वकर्मप्रवर्तकत्वात् । सूयें । लोकमार स्त्री॰ लोकानां मातेव रक्षिका । लक्ष्मयाम् । लोकलोचन पु• लोकेर्लोच्यतेऽनेन लुच-गएट । सूर्यो । ६न ।
सूर्य न० । लोकनेलादयोऽप्यत्र भ० ।
For Private And Personal Use Only
Page #989
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७७7
लोकवाह्य वि• यहिश्वरति यहिस+वटिलोपश्च ५ त । लोकवहिर्भूते । लोकायत न० लोकेषु अायतम् विस्तो गम् अनायासस ध्यत्वात् ।
चार्वा कमते । तो कावतिक पु० लोका यत तन्मतम् अस्यस्य छन् । चार्वाके । लोकालोक पु. लोक्यतेऽसौ लोकः न लोक्यतेऽसौ कम • स्वनामख्याते
सूर्य किरणसम्पफसोमा पर्वते । तस्य च पार्श्व योरातपानातपसम्ब
वात्तथात्वम् । लोकेश पु० त० । ब्रह्मण, टपतो, पारदे च । लाच दीप्तौ च • उ० अमेट | लोर्यात ते कालुलोच त चङिन हसः । लो दर्शने वा प्रा० स० सेट् । चडि न ह खः । लोचते अलोचिष्ट लोचक ज. लोच नवल! मांसपिन्डे , अनितारके, कजले, लीगणां '. ललाटाभरणे, नोलवस्त्र , कपर, कद यां, मया सर्पकचकच । लोचन २० लोचतेऽनन करणं ल्यूट | नेले । भावे ल्घट । दर्शन
fiयायाम् । गुच् । दर्शने झालीचशे च टाप । लोच नाहता सलो. त० | बलाने । ( ते )। लोचन सकपु० गोचते इति लोच मस्तकं यख । सा र शिखायाम। लोट(ड) उमादे खा. पर सक सेट चडि न तवः | खोट(ड)ति । ___अलोटी डी) ।
लोणालाम्बत्न स्त्रो । लोता तो लायसमेखले भन्छ यसमये अग्य पृ० । क्ष दान्तिकायास. लोणार न• ल वसा कति कारण स्पेन क-यण उप० । पृ । लवाजे क्षरभेदे।
[लवणे च पु० । लोत न० लू तन् । चौरमने, ला, (वमाज) चिड़े च । नेलान नि, लोत्र न ल-ट्रन् । चक्ष जले, चोरितवने च । लोच • रुध-अच् र य लः । स्वनामख्याने वृक्ष । लोध्र पु० रुध-रन् रम्य लः । (लोध) ख्याते पक्ष । होप पु. लप-घञ् । विमाशे, छे भने, या कुशीभावे, याकरणोक्त अद
नकपे नाणे च । लोपयति लोगां रूपगर्भन अच् । अगस्यमुनियां ली ।
For Private And Personal Use Only
Page #990
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८७८]
लोपामुद्रा स्त्री मुदं राति रा-क कर्म । अगस्त्यमुनि पत्न्याम् । लोप्त, ब लुप-ष्ट्रन् । स्ते यधने स्त्रीत्वभपोछति तत्पने डीष । लोभ पु. लुभ-याका छायाम् पञ् । परद्रव्य घु अनिगविताभिलाये । लोभिन् त्रि० लुभ-णिनि । परद्येषु अतिषणावति । लोभ्य पु० लुभ-यत् । मुगु । लोभनीयपदार्थे वि.। [ङ्गाले च । लोम न० लू-मा । देहजाते केशाकारे रोमाख्य द्रव्ये, तद्दति लालोमकण पु० लोमबहुल : कणों यख शाक० । शशके । लोमकूप पु० लोम्नां कूप दव । रोमाधारे विधाकारे, गर्ते लोमन न लोमानि हन्ति हन-टक (टाक) रोगभेदे । लोमन् ल-मनिन् । देहस्य केशवल्य (रोया) पदार्थे । लोमपाद पु० लोमयुक्तौ पादाथस्य । अङ्गदेना अपरहे। लोमश पु० लोमानि बामुल्येन सन्त्यस्य श । मुभिहे। लोग एक लि.
काक नवायां, जटामांयां, वचाया, शुकशिवधाम महानदायां,
बलायां च खो० । लोमशकागडा स्त्री॰ लोमा दय पाण्डोऽस्साः । कर्कशाम् । . लोमयपशिका स्त्री०लोनशानीय यर्यानि सव्वयाः ठन् । मायपादित लोमलपुष्यक पु. लोमश मिय पुष्ममा । शिरोतको । लोमहर्षगा न. लोन्नां हर्षवं हर्ष जनकव्यापार व उद्भेद इति
यावत् । रोनाञ्च । लोमाभि ह यति उनमकथया दृष-रिहन-ल्यु
व्यासशिध्ये जूतवं श्ये स्वनामाते पौराशि लोमत् पु० लोगानि हरति ह किम तुझ्न । करिकाले लोल लि. लोड अच हस्य लः। सरपण, बहाते च जिह्वाया ताच्या स्नी ।
कोपा टा)। लोलिका को न उति सेवने दलान् लोड-एव ल । वार्यान लोलित वि० जना विम रिणच ना । कालिले । लालप (अ) नि. लभ-या अच० भस्य का यः । अतिम युनो लोष्ट संहतो या शान सेट । होटते अलोष्टि । लोट पु०८ लोट पज असा । लिग (टेना) हमले च
For Private And Personal Use Only
Page #991
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[26]
लोष्टघ्न पु० लोट हन्ति मई यति हन-क । लोटभेदने सुद्गरादौ । लोष्टभेदन पु० लो भिनत्ति विमई यति भिद ल्य । लोटभेदनसाधके
मुहरादौ । लोह पु० न० लू-विच् लौ स्त जहाति हा-क । धातुभेदे, धातुनाल
सीसे च । अगुरु चन्दने न•। लोहकण्टक पु. लोहमिव कण्टको यस्य । मदनच्छे । लाहकार पु. लोहं तन्मयं शस्त्रादि करोति क-अण् । कर्मकारे रख ल।
लोहकारकोऽध्या । लोहकिट्ट न० न० । लौ हमले । (लोहार यु)। लोहनर्ग न० त० (लोहाचुर) ख्याते पदार्थे । हयजे कास्ये च । लोहज न० सोहात् लो हास्या वा जायते जन-ड। लोहनले, धातुलोहद्रातिन् पु० लोहानि धातुद्रव्याणि दाययति दु-णि च शिनि ।
टणे (सोहागा) । धाउद्रावके लि। लोहन पु० लोहमिय कठिन पृष्ठमस्य । कङ्कपचिणि । मिशाके । लोहमारक पु० लोहे भारति जारयति म्-णि च रख ल । शालिलोहल पु० लोहमिव लाति सा-क । काव्य काय च ने, लोहग्राहके त्रि. लोहवर न० लोकेषु सर्वधातुम मध्ये वरम् : स्वर्ण । लोहश्लेषण न० लोहानि खणादीनि सो प्रयति योजयति लिप-णिच ल्यु । टङ्को (सोहागा)।
[रीन्यादौं। लोहमङ्कर न० लोहानां धाबद्रभाग सङरो यत्त । मिश्रित धातो लोहाभिमा (हा)र पु० लोहेन अभिन्नि (सियतेऽत्र (ह)-वा ___घ । राज्ञां युजयाबादौ शत्खनीराजनाविधौ । लो हत न० रह-दूतच रस लः । कुन , रक्तचन्दने, कसे.
धिरे च । रसशोभालने, रावणे च पु० तद्दति नि । लोहितक न लोहितमिव कायति वौ-क | पित्तले । लोलित+इयाय
कन् । पहाराममणौ, सड़ गई व पु । लोहित चन्दन न० कर्म । वाइने रकचन्द ने च । लोहितपुयका पु० लोहितानि रक्तानि पुष्मा 'यस्य कप । दाडिमशे।
For Private And Personal Use Only
Page #992
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८०]
वायाञ्च ।
भेदे च ।
लोहितमृत्तिका स्त्री० कर्म । गैरिके (रिमाटी) । लोहिता स्वी० लोहित+अर्श अाचच । वराहक्रान्तायां, रक्त पुनर्न
[च । रक्त नेलपति वि० । लोहितान पु० लोहिते अक्षिणी यग्य घच समा० । विणो, कोकिले लोहिताङ्ग पु० लोहितमङ्गमय । मङ्गल के, साम्पिन्न उक्षे च । लोहितायस् न० लोहितवण मेति दूण असुन् । ताने । लोहितायस ब• लोहितमयः अच स । तान, रक्तवर्णा यो जाति
[लियाम् लोहिनी ली. लोहितवा ली उरोग तस्य नश्च । रक्तवर्ण युनायां लोहोत्तम न० लोप धावपतमम् । स । लोकायनिक न• लोकायतं चार्वा कशारल वेत्थापीते पा ठग । चार्वाकमताभिन ।
प्रमिले च। लौकिक लि. लोके विदितः प्रसिद्धो वा ठण । खोवापिदिते लोकलौकिकाग्नि पु० कर्म• | विधानेनासं रक्षाले बनी। लोङ उन्मादे भ्वा०पर०स० सेट चडि न सखः । लोडति अलोडीत् । लोह चु० खोह मेव स्वार्षे ऋण । (सोथा) धातुसे है । लोहज न० लौहाज्जायते जन उ । महङ रे । मये गाल में । लोहभाएड पु० लोहस्य विकारः अप कर्म । (हामा दिला) लोहलौहमल न• लोहस्य यमण अर्म । लो हवि। . लोहित्य न लौ हितस्य भावः ध्यञ् स्वार्थे यजमा। रकवणे, नदी
भेदे रखी । 'तीर्ण लोहिये' इति रथः । ल्पी लेने पापा पर सक अनिट् । पिनाति अल्पपीत् । त्वो गतौ या पा०प०सक चगिट । विनाति अवे भीत् ।
व पु० वा ड। यायौ, राहो, मन्त्र थे, सान्त्वने, कल्याणे बल पति,
वसती, मधुरे, व्याघ्र , वसने, शान को, यन्दने च वरुणे पु.... | साटो अन्य ‘नली बोट्रया लम्बे ते, इति
For Private And Personal Use Only
Page #993
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८१]
वंश • यश घ नि• तुम् । पुत्रपौवाद्यपत्यवर्गे तृणजाति भेदे (वांग)
पृष्ठावयवे, वर्गे, इक्षौ सालझे च ! पाद्यभेदे स्त्री. गौ• खीष ।
'वंशीकलेन डिशेने ति वृन्दावन चम्म । [मायाम् । वंश कपूररोच ना स्त्री० कर्पू रमिव रोचते रुच-ल्यु ६त | वंशरोपवंशलोरी स्त्री वंशस्य शीरमिवाल्यस्य अच् गौरा. डीए । संभरोध
नायाम् । वंशज पु० वंशात् जायते जन-ड । वंशवृक्षजाते यवाकारे द्रव्य । सत्क
लजाते लि• । वंगरोचनाय स्वी' टाप । वंशतण्ड ल पु० ६ त० । वेणुजाते तण्डुलाकारे पदार्थे । वंशधर त्रि. वंशं घर त । कुलाविच्छो दकारके वंशयनोऽप्यन्न । वंगनेत्र न संशस्येव नेत्रमस्य । रमले। वंशपच पु० वंशम्य पत्रमिव पत्त्रमस्य । नलनामके हणे इत• वंशदले
व । नाडीहिङ्गौ स्त्री गौडीष । स्वार्थे कन् सय वंशपत्रक न० | वंशपचमिव कन् । हरिताले । वंशपचपतित न० सप्तदशाक्षरपादके छन्दोभेदे । वंशपीत पु• वंशस्त तूपच मिय पीतः । कणगुगगुलौ वंशपुष्या स्त्री• वंशस्य पुष्पमिव पुष्पमस्याः । सहदेवीलतायाम् वंशपूरक न• वंशस्य व पूरक यस्य । इक्षमले । वंशरो(लो) बना स्त्री. वंशेष रोचते रुच-ल्य् वा रस्य लः । वंशपर्व
स्थिते श्वेतवर्णे कर्पूराकारे द्रव्ये । (वंशलोचन)। वंशश करा स्त्री॰ वंशस्य शर्करेव । (वंशलोचन) पदार्थे । वंशस्तनित न० । हादशाक्षरपादके छन्दोभेदे । वंशस्थविल म | हादशाचरपादके छन्दोभेदे । बंगाग्र क. वंशस्य अय मलम् । वंशारे । वंशाङ्कर पु० ६ त० । (कोड़) इति ख्याते पदार्थे । वंशिक न० वंयोऽस्यत्र ठन् वंशव या कन् । अगुरुचन्दने वंशीवर पु. वंशी बंशजवाद्यं धरति च । श्रीकृष्ण । वश्य लि• वंशे सत्कुले जानः यत् । सत्कुल जाते ।
For Private And Personal Use Only
Page #994
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[es]
वक कौटिल्ये अक० गतौ सक०स्वा० श्रा • सेट् इदित् । षङ्कते
'वक पु० कि बच् पु० मलोपः । स्वनामख्याते विहगे, स्वनामख्याते पुष्पटन्स े, कुबेरे, राजसभेदे, यो भीमेन हतः । श्रौषघादिपाचनयन्त्रभेदे, श्रीकृष्णेन हते दैत्यभेदे च ।
कजित् पु० वक' जितवान् जि-किप् उप०स० । श्रीकणे भीमसेने व वका नकादयोऽप्यत्र ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
षकधप पु० वक द्रव शुभ्यो धूपः । धूपे । वकपञ्चक न । कार्त्तिकशुक्लपच कादयादितिथिपञ्चके | वकपुष्प ए० षक द्रव कुटिलं पुष्पमस्य । स्वनामख्याते पुष्प उत कवृत्ति ए० वकस्येव स्वार्थपरा वृत्तिश्चेष्टा यस्य ।
'दृष्टि नैकतिकः स्वार्थसाधनतत्परः । शठो मिथ्याविनीतश्च कष्ट तिरुदाहृत" इत्य ुक्तलचणे परवञ्चके जने ।
वकव्रतधर पु० क इ व्रत धारयति
a
च । “अधोष्टि नैकृतिकः स्वार्थसाधनतत्परः । शठो मिथ्याविनीतच वकव्रतचरोद्दिज" इत्युक्त स्वार्थसाधनतत्परे पञ्चके विमादौ ।
कव्रतिन् (क) पु०वकव्रत+अस्यर्थे इनि ठन् वा । वकव्रतधरे |
वकुल पु०नकि- कुलच् नलीपः खनानखनाते पुष्पवृक्षे । कटकार्या स्त्री०टाप् । काकोत्यां ङीप् । ० | कूलोऽपि वकुले पु०
व्रक्क गतौ भ्वा० काम०स० सेट | वक्ते वटि ।
वक्तव्य न॰ यच-तव्य । कुमिते, होने, दुष्ट े च 'दिवा वक्तव्यता पाले, दूति मतिः । कथनीयेषि' | भावे । कथने न०
也
वक्त लि० उचित बच यति यच च् | उचितवादिनि
वक्त न० वक्ताऽनेन हुन् । सखे सगरमूचे, बस नभेदे, छन्द भेदे च
1
वृक्लभेदिन् पु०क्व भिनत्ति भिद चिनि । तिक्कर मे । सुखविदारके त्रि वासप्रति नोकरोति वास-अण् । नागरङ्ग ६तः ।
वनवासपुर व
मुखगन्धे ।
वक्त्रयोचिन् प्रवक्त गोत्र
वणिच खिनि । जम्बीरे मुखशोधके
ताम्बूलादौ ति° ! स्त्रियां ङीप् ।
For Private And Personal Use Only
Page #995
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८३]
वक्तासव पु० बलास्यासव दूव । छाधररसे । वक्र न० परिन् पृ० नलोपः । नदीवके । शनैबरे, मङ्गा नग्रहे रुद्र,
त्रिपुरासरे, पर्वते, कुटिमगतौ च पु० । सहति वि० 'राडकेट
सदा पक्राविति ज्योतिषम् । जायां कन् । खदिरटने । वक्रकण्ट पु• बक्रः कुटिल : कण्ट्र : कण्टकोऽस्य । वदरचे तत: संवमाखन पु० कम० । करताले । वक्रग्रोव पु०वक्रा पीया यस्व | उष्ट्रे । कुटिलग्रीवायति वि. वक्रपुच्छ पु० वक्र' पुच्छ यस्य । कुकरे वक्रलाङ्ग लादयोऽन्यत्र । वक्रपुष्प न० वक्राणि पुष्पारायस्य । वकरणे, पलाश च । वक्रशल्या स्त्री. वक्र शल्यमिव पत्रादि यस्याः । कुट म्बिनीबजे वक्राङ्गः पु० वक्राणवान्यस्य । हं। कुटिलाययवति वि० कर्म
कुटिलदे हे न । वक्रिम न० यक्रमा भावः रम निच । कौटिल्ये 'वशितवक्रिम प्रेक्षित मिहि
मालतीमाधवम् पृ० अदन्तोऽप्यत्र । वक्रोक्ति स्त्री० कर्म । कुटिलोक्तौ, वक्रोनिः वाक्यजीवितमित्य लङ्का
रोक्त काव्याङ्ग, काकुवचने च । वक्ष रोघे भ्वा० पर० स० सेट । वक्षति अयच्चीत् च । वक्षम न० वयसन् सुट् च । इद उरसि । वक्षः (क्षस्थल नव्वक्षःस्थल मिव वा विसर्गलोपः । प्रशस्तवक्षस वक्षोज पु० वच्चसि जायते जन-ड । तने “वक्षोजपानलादित्य नटः । वक्षोरुह पु० वचसि रोहति रह-2 | स्तने । बख गतौ था पर०सक सेट इदित् । वसति अवलीत् अनि दप्ययम् ____ वसति । अवखीत् अयाखीत् । वग गती वा० पर° सक० सेट पदित् । वङ्गसि अवङ्गीम् । वग वञ्ज भ्वा० पर अक० सेट् इदित् । वङ्गति अवङ्गीत् । वगाह पु० अव+गाह-धज अवातो लोपः | अवगाहने । वघ गतो, निन्दायाम प्रारम्भे च सक० जये अक० भ्वा० प्रा० सेद
इदित् । वङ्घते अष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #996
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८४]
व पु० कि बञ। मदीवके । पल्ययने (पासान) स्वी• टाप । व न• पनि च । धातुभेदे (राज) रखाकर समारभ्य ब्रह्मापना
न्तगं प्रिये ! वदेश प्रति प्रोक' युके देशभेदे पु. ब. ३० ।
चन्द्रवंशवपभेटे पु० । वङ्गज म० वङ्गात् जायते जन-। सिन्दूरे, वनदेशजाते त्रि. वन-शवज न० वङ्गराजाभ्यां रजताबाभ्यां जायते जन--। रङ्गता
बमितितेकाले धातो । खङ्गमन ए० दङ्गभिव शुभ्वा सेना पुष्पमस । वरचे । वजारि पु० ६० । हरिताले तस्य वङ्गधातुजारणात्तथात्वम् । वण पु० वज-खुट प• नुम् । जरुसन्धौ (कचकी) वच सन्द गे चु० उमस मेट । वाच यति ते अवीयचत् त । वच कथने अदा कि०पर अनिट् । वक्ति । अवोचत् । वक्ता । . वचन न० वच-ल्युट । कयने, वाक्ये, • शण्याम्, व्याकरणोत,
संख्यार्थ के सुपतिरूपे प्रस्थये न । यचनेस्थिते वयोभूते । वचनग्राहिन् वि० वचनं ग्टह्वाति तदनुसारेणाचरति ग्रहणिनि । वचनीय लि. पच-अनीयर् । कथनीये, निन्दनीये लोकापवादे च
“वचनीयमिदं व्यवखितमिति" कुमारः। वचनेस्थित लि० वचने वाक्ये तदपदिष्टाचार सिति स्था क अलुक्स
वाक्यप्रतिपाखके वशीभूते । बचम् न वच-असन् । वाक्ये । वचसांपति पु० ६त• चलक्स । वृहस्पती । वचस्कर त्रि वचः करोति क-अन् कस्कादि । वाक्य प्रतिपालके यस्य । वचा स्ती• वच अच i (वच) इति ख्याते द्रव्ये । वज गतौ भा• पर मक सेट । बजति । अवाजीर-अयजीत् । ब्रज शरसंस्कारे गतौ च चुरा० उभ० मक० सेट । वाजयति ते अवी
पजत् न । वज पु० न० वज-रन् । होरके, इन्द्रसास्वभेदे च तच्च दधीचि सय
स्थितो जातम् । बालके, धालयाम्, कालिके, वजपष्पे , लौहभेदे
For Private And Personal Use Only
Page #997
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८५
अन्नभेदे, ज्योतिषोन विष्कम्भादिषु सप्तविंशतौ योगेषु माथे - योगभेदे च न । कोकिलाचटक्षे, श्वेतकुशे श्रीकृष्ण य प्रपौत्वे
यदुवंशेक, न्टमभेदे च पु० । वन चम्मन् वजमिव काठिनं चर्मा यस्य । गण्ड के खद्भिनि । बचतुगह पु० वजाकारं तुण्ड मस्य । गोशे, गरुड़े, मशके, ग्टभ्रे च । वनदन्त पु० बजमिव कठिनोदलोऽस्य । भूकरे, मूषिके च यजदशनाः
योग्यत वट्ठ पु० वजाकारोद् । न हीबजे, वजद्र मादयोऽप्यन । वजवर पु० वज धरति अच् । इन्द्र वजन्दादयोऽन्यत्र । वजनिर्घोष पु० ६त | वजस्तमिनशब्दादौ, बजनिष्मे षोऽयत्व । वज्रपाणि पु० यज पाणौ यस्य । इन्द्र, वजहस्तादयोऽप्यत्र । बजपुट न० वज्रमिय कठिनं पुटमण्य | औषधपाचनपावभेदे वनपुष्प न• बज्राकानं पुष्पम् । तिलपुष्ये । वच पुष्या स्त्री जाति पुष्य यस्याः । शतपुष्पाषाम् । वनमय लि० वज त्मकम् मयट । अतिकठिने । वनमूली स्वी• वजमिव कठिन मलमस्याः डीम् । माघय एयाम् । वावल्ली स्त्री वनमिव कठिनर वल्ली (हाडजोड़ा)अस्थिसञ्चारल तायार । वजवीजक पु० वजमिव कठिम वीउमस । सताकरों। वचक्ष पु० वजनिक कठिनो क्षः। सेहुण्डठच्छे (साड़ा) वचा स्वी• यज-रक | गुडू बाम, नुबाइ, च या डीष नोऽपि ... बजाना स्त्री यजभिवा यथाः । गवेषु का (गड़गड़े) धान्यभेदे
(हाड़जोड़ा) लामालेदे च । . (कोकिलाक्षक्षे) ! बजास्थि शृङ्गला स्त्री. बाजजनसमशीय पटला बन्धन यस्याः । पजिन् पु० बजमस्या । इन्द्रः ।
[रके च लि. वञ्चका पु. कच-लिए-त ! टगाले ग्टह बसौ च । खसे, प्रता वचन म• वन व पद । गारो अन्य नास्थितस्य वयुगोऽन्यथा रूमेण
कथनादिमा ग्यमोहोरदो। रज । पञ्चनास्थल स्त्री०
For Private And Personal Use Only
Page #998
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
{ e८६ ]
वञ्च के लि० वन्च- उक्तञ् । वञ्चनाशीले एव ल
।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यत्रार्थे ।
वज्ञ्ज ल पु० वन्च - उलच पृ० चस्य जः । तिनिशष्टचे, अशोकटके,
झे
वेतसहते, स्थलपद्मवृच्च पतिभेदे च । वति । वञ्चलद्रुम पु० वञ्जु, लाख्यः द्रुमः । अशोक
।
वञ्ज
वदयति ते । श्रववदत् त
लप्रिय ५० व लं वक प्रीणाति प्री-क्र । बेतसे । वट वेष्टने भागे च द०चु०भ०स० सेट् वट वेष्टने भ्वा०पर०सक० सेट् । वति । व्ययटीस् वाटीत् । बट विभाजने वा चु० उभ० पक्ष स्वा॰पर सक०सेट । इदित् । वण्टयति ते वण्टति । व्ययवराटत् त वण्टीत् ।
4
-
वट कयते वा पर०हिक सेट घटा । वदयति । काबाटीत् ग्रवदीत् वट स्ते ये मौ०पर सक० सेट इदित् । दण्टति व्यवण्टीत् ।
वट पु०यट-काच्च । खनामख्याते दृच्ते शणनिर्मितन्तौ च । (ट) चटक पु० वट-कन् । पिष्टकभेदे (बड़ा )
पत्त्रमस्य । वितार्कज उच्छे, पाषाणभेदीलतायां
वटपत्र पु० वटस्येव स्त्री० ङीष् ।
बटी स्त्री० वट- यच् गौरा ङीष् । गोलाकारे (बड़ी) पदार्थ स्वार्थे कन् ह्रखः । वटिकाप्यत्र स्त्री० |
वटु पु० बट-उ माणवके, ब्रह्मचारिणि च |
वटुक पु० वट-उक । बालके, भैरवभेदे च ।
O
वठ অसहायकरणे भ्वा०श्रात्म०सक० सेट् इदित् । वण्ठते व्यवष्टि वठ सामर्थ्य वा० पर ० ० सेट । वठति । वाठीत् ग्रवीत् । वटर् पु० वठ-व्यरन् । मूर्खे, अम्बष्ठे च । शठे, मन्द च त्रि । वड विभजने च०एम०सक भेट दूदित् । वण्डयति ते । प्रववण्डत्त वड वेष्टने विभागे च भ्वा०ग्रा०सक०स्खेट् दित् । वराडते वडिष्ट वड बारोह सौ० पर ० क०सेट् । वडति । श्रवाडीत्-नवडीत् वडभि(भी) स्त्री॰ बद्यते श्रातेऽव वड-अभि वा ङी (मुनि) ग्टहचूडायाम् प्रासादामस्थग्टहे च (चिलेघर) |
वडा स्त्री० त्रड-बच । खनामख्याते पिकभेदे |
For Private And Personal Use Only
Page #999
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८७
धडिश न० यड इन् बडि श्यति शो-क । मत्स्यधारणार्थे पक्रलोह
कण्टकयुक्त पदार्थे, 'यडिशेन झपीरिवामानि ति वृन्दावनच म्यूः वड़ लि• वल-रक लस्य डः | बहति ।
[ वा हस्खः । वण शहे भ्वा०पर०स० सेट । वणति अवाणीत्-अवणीत् । चडि व विभाज ने अदचु उन०मक सेट । वण्टयति ते अववण्टत् त वण्ट पु० वगट अच । भागे, दालादेः धारणस्थाने (वठ) अक्षतोहाछे
वि। (डेङ्गो)। वण्टक पु० वण्ट-घञ् । खार्थे कन् । भागे एव ल । विभाजके । वण्ट नि० वरण-ठ तस्य नेत्त्वम् । खके (वे टे) वण्ड त्रि. वडि- अच । अकताबाहे, हस्ताद्यङ्गविकले (वेडे) च वत् अव्य० वा-डत । मादृश्ये यतिप्रत्ययान्नोऽस्यलार्थे अव्य० । वत अव्य० वन-क्क । खेदे, अनुकम्पायाभ, हर्षे, विस्मये, आमन्त्रणेच वतंस पु०अब+तनस-घञ् अवालोपः। कर्ण भूषणभेदे, शेखरे, शिरो
__ भूषणे, भूषणमाल च। वतण्ड पु० अव+नडि अच् अवाल्लोपः । सुनिभेदे। [स्त्रियाम् । वतोका स्त्री॰ अवगतं नोक' यस्खाः अबालोपः । अपत्यहीनायां वत्स न० वस-म । वक्षःखले । गवादिशिशौ दि. । वत्मरे पु० वत्सक न० वदा दूवार्धे कन् । पुष्प कासीसे । कुटजे, इन्द्रयवे च वत्सकबोज न० वत्मस्य कूटजस्य बीजम् । इन्द्रयवे । वतसतर पु०स्वी क्षदः वत्मः तरप । क्षुद्रवत्से, अप्राप्नदमनकाले
गवादौ । स्त्रियां डीप । वत्मतरी।। वत्सनाभ पु० वत्मान् पशुशिशून् नभ्यति हिनस्ति नभ-अण । विषभेदे । वतसपत्तन न० वत्मस्य वत्सराजस्य पत्तनम् । उत्तरदेशस्थायां कौशा
म्बना नगर्याम् । वत्सपाल पु० वत्मान् पाल यति पाल -अण | श्रीकृष्ण । वत्सर पु० यस-सरन् । हादशमासात्म के काले । वत्सराज पु० चन्द्रवंश्य टपभेदे । “वत्मराजचरितमि”ति रत्नावली 'वत्सरान्तक पु. वारखान्त करोति अत्त+ णिच्-खु ल । फाल्गुन
For Private And Personal Use Only
Page #1000
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८८]
भारी वत्मरस्य चैत्रादिकस्यात् फाल गुनस्य सदनकालन्यम् । वतसल लि. वत्सलाति ला-क स्नेहयुको वात्मल्ये रमे पु.। | মনি সি।
[(गोमक)। वत्साक्षी स्त्री. वत्मयथाशीवाज्ञि अस्थ घचसमा• | गोडुम्बायाम् । वत्सादनी नी• वत्स रद्यते प्रियत्व न अदल्युट ङीप् । गुडूचनाम् । बद हत्ये बका अभिवादने सक: भ्वा० श्रा० सेट इंदित् ।
वन्दते अवन्दिर । पद वाको सन्देशे च वा उभसक मेट । वदति ते अवादीत् अवदिष्ट वद वापि वा. पर० सक सेट यजा । वदति अबादीत् उबाद । वद काक्ये सन्देशे च सक चुरा उभ सेट । वादयति ने अयोवदत् । . वद लि० वदति वद-अच् । वनारि । वदन म उद्यतेऽनेन बद-करणे ल्युट । मुखे । भावे ल्युट कथने न• वदा(द)न्य पु० वद-अन्य पृ. वा दीर्घः । भरिदानशीले । वदाम न० वद-ग्रामन् (बदाम) फल भेदे । वदाल पु० वद-आल । पाठीनमत्स्य (वोयाल) स्वार्थे कन् तल . वदावद पु• अत्यन्न वदति वद-अस नि० बजवतरि । वध स्त्री. उह्यते पिटगेहात् पतिग्ट हं वह-ज धुकच । भार्या याम्
मबोढ़ायां' पुत्र जायायाम्' एकायां शव्याञ्च।। वधूजन पु• कर्म नारीजने ।
[ ले"ति भाषापरिः । वधूटी स्त्री• अल्पा वध: टी अल्लवयस्कायाम् ना- “गोपवधूटी दुदू वन मेवने सक० शब्द अभ्वा०पर सेट । वनति अवानीत्-अवनीत् । वन व्यापारे वापर•सक सेट ज्व घटा । वनति अवानीत्-अवनीत् ।
वनः वान: । वनयति । वन याचने विकतना आमेट वा वेट । वनुते अवनिष्ट । वन उपकारे उपताप च सक० शब्द अक• वाचु० उ०पक्ष भा. प.
सेट । वामयति ते वनति । अयीयनत् त । अवनीत् अवानीत् । वन न स्त्री. बम-अच । वृचा समुदायात्मके कर गये । स्त्रीत्व डीम् ।
"सुवनी सम्प्रवदत् पिकापिके ति नैपधम जले, निवासे, अालये च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1001
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८८.]
वनकदली स्वी० ७त | काश्कदल्याम् । वनकन्द पु. वनजातः कन्दः । अरण्यजाते शरण । वनकासी स्त्री० यनोड्या कार्यासी । (वनकापास) क्षु पभेदे वन कोलि पु० वनोद्भवः कोलि: । (वनकुल) ले । वनचन्दन न० वनस्थ चन्ट्नम् । कामचन्दने । वनचन्द्रिका स्त्री० बने चन्द्रि केव प्रकाशकत्वात् शुभत्वाच्च । मल्लिकायाम् । वनचम्मक पु. ७त० (यनचांपा) चम्पकाभेदे । वनज नबने कले अरग या जायते जन-ड। पझे । सुस्तकभेदे, वन
न्यूरगणे च पु० । अश्वगन्धायां, गन्धपत्चायां वनकारियां, मुह
पगंधा न स्त्री० । वनजातमाले नि । वनतित पु० यनेषु वनजातेषु मध्ये तिक्तः । हरीतक्याम्, पाठायां
(आकनादि) च रुवी । स्वार्थे कन् तलब । वनदीप पु० वनस्य दीप एव । वनचम्मके । वनपत्रव पु० वनमिव निड़िः पल्लयोऽस्य । शोभाञ्जने । वनपुष्पा लो० वनमित्र सहर पुष्मं यस्याः । शतपुष्मायाम् | वनपरक पु० पूरकः वीजपूरकः पूर्वपदलोपः वनोद्भवः पूरकः । वनपीजरे।
[नि । त्वचे न० । वनप्रिय पु० वन वनस्थ प्रीणाति प्री-क | बोकिले, अरण्यप्रियमावे वनज पु० वन भुतो मुज-किप । कघभे, तन्नामौषधे च | वनमक्षिका स्त्री० वनोगमा बक्षिका । दंगे, वीटभेदे (डांश) वनमलो ली. यगोगा मल्ली। अरण्यमक्षिकायाम् । वनमाला की० 'याजानुलस्विनी माला सर्व कुसुमोठवला मध्ये
स्थ लादम्बाछा वनमालेति कीर्शिते'त्यु झायां मालायाम[म्ही डीम् । वनमालिन् पु० वनमालाऽस्तस्य इनि । श्रीकृष्ण , वाराहील तायां वनभुग पु० बनोडवः सुरः। मुगभेदे ( सुगानि , मुगपर्णधा स्वी० गौरा की।
। कटटङ्गयाम् । वनमूई जा रही० दनस्य मूईज टङ्ग मिया सायरताः अद काकड़ाब्रिा ) वन मी दा रखी वनोद्भवा मोचा। काउदल्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1002
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[22]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वनलक्ष्मी स्त्री० वनस्य लक्ष्मीरिव तदधिष्ठानत्वात् । कदल्याम्
वनवर्वर पु० वनोद्भवः वर्वर | कृष्णार्जके । ( नया ) वनवासिन् पु० वन' वासयति सुरभीकरोति यासि णिनि ।
मुष्कक
वृच्च े, वाराहीकन्द े, शाल्मलीकन्द, नीलमहिष्कन्द, ऋषभनाva | य वसति वस-गिनि । वनवासकर्तरि । नवोज पु० वीजो वीजपूरकः उत्तरपदलोपः ६० । यनवीजपूरे | वनहन्ता की स्त्री० वनस्य हन्ताको वातकी । दृहत्याम् | वनव्रीहि पु० वनस्य व्रीहिः । नीवारे (उड़िधान) |
1
शनशूकरौ स्वी॰ वनस्य शूकरीव रोमशत्वात् । कपिकच्छाम् । ६० । वनकरयोषिति | वनवरा हे पु० | [ कन् । तत्रैवार्थे वनशृङ्गाट पु० वनस्य टङ्गाट इब कण्टकादृतः । गोक्षुरे । खार्थे वनशोभन न० वन जल शोभयति शुभ-चि
। पद्मे ।
वनसङ्कट पु० सम् +कट यच् ६त० ! मसूरे । [ वनकार्पास्याम् । वनसरोजिनी स्त्री० यनस्य मरोजिनी पद्मिनीव शोभाकरत्वात् । वनस्पति पु० वनस्य पतिः गि० सुट । पुष्पं विना जायमानफले
त्यादौ वृते ।
For Private And Personal Use Only
N
ग्रव
[ तलैव
खार्थे कन
वनहास पु० वनस्य व्हास दूध प्रकाशकत्वात् । काश बनाखाक पु० अव +नख - उञ् श्रवालोपः । मुहे । वनामल पु [० वनस्यामल इव । करमद्दे ।
वनाम्म्र पु० वनस्थ ग्राम्ब इव । कोशाम्र ।
बनायु पु० वन-आयुच् । प्रशस्तञोटकोद्भवदेशभेदे (चार) | वनायुज पुत्र वनायु जायते जन-ड | प्रशस्तघोटके i (यारवि) वनारिष्टा स्त्री वनश्य न रिष्ट यसाः । वनहरिद्रायाम् । वनालिका खो० नाति भूषयति अल- एव ल । हस्तिगुण्डी लतायाम् । वनिता स्त्री० नक्त नि-इट | योषित, अनुरक्तायां खियाञ्च बनिन् पु बनस् त्रायताऽस्त्यस्य पनि । वानप्रस्थाश्रममुक्त वनौयक स्त्री बन-इन् । ग्रात्मनो वनि' याचनमिच्छति का चल । याचके | ५० यतोपः | घनीकोऽप्यत्र |
७
Page #1003
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८१]
वनेक्षुद्रा स्त्री० ७त. अलु कस० । करश्ले । वनेचर पु० बने चरति 'चर-अच अलु क स | अरण्य चारिणि व्याधादौ वनेसज्ज पु० सृजति-सृज-अत् ७त. अलुक्स | छसनल क्षे । वनोद्भवा स्त्री० वन एव उद्भवति उद्+भू- अच् । वन कार्पास्याम् ।
वनजाते नि । वनौकस पु० घनमेव ग्रोकः स्थानौं यस्य । वानरे । वनवासिनि वि. वन्च प्रतारणे भा० पर० सक० सेट का वेट । वति अबञ्चीत वन्दन न. यदि-ल्ल्यु ट । स्तवने प्रणामे च । युच् । वन्दनायव ती. वन्द नौय लि. वदि-अनीयर । नमनोये, स्तवनीये च पीतमराजे
पु० । गोरोचनायां रही। वन्दा स्त्री॰ वाद-वार्मणि घञ। (परगाछा) लताभेदे । वन्दाका स्त्री वदि-प्राकन वन्दायाम् । गौ• ङीष् व दाकीत्यष्यत्र वन्दारु त्रि• वदि ग्रारू । वन्दनशीले ।
[चन्द ने च । वन्दि (न्दो) स्ली• यदि-इन् वा डीप । कारावडमनुष्यादौ (कएदी) वन्दिपाठ पु. वन्दिं स्तुतिौं पठति पठ- अण् । स्तुतिपाठक । वन्दिन् प० वन्दते स्तीति णिनि । राजादे: स्तुतिपाठके ।। वन्य नि० वदि यत् । वन्दनीये । गोरोचनायाम् रूती । वन्य न० वो भवः यन् । त्वचे (दारचिनि)। वनारणे वाराही
कन्द, देवनले च पु । वनजातमात्र वियनानां जलान
समुहः यत् । जलसमहे स्ली । वप वीजयपने, तन्तुबपने मुण्डो च सकभा. उभ० अनिट् यजा !
वपति-ते अदायमीत् अव । उप्तिमः | वपन २० वप-ल्युट । के शमुण्ड ने, तन्त्वाधाने च अपनी स्त्री० उपतेऽनया अत्र वा वप ल्य ट डीप । नापितारते,
तनुशालायां, (नान्तबर) यन्त्र भेदे (माकु) न । [ इति श्रुतिः । वपा स्लो० वपअन । सेसि (चरवि) छिट्रे च । 'यपाया हसिष' वपुर न० उपन्त देहान्तरभोगसाधनधी जीभ तानि कमाणम
१प-उमि । शरीरे, प्रास्ताकारे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1004
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
•
www.kobatirth.org
[ect]
वपुष्टमा स्त्री० अतिशयेन वपुः प्रशस्ताकृतिः तमम् षत्वम् । पद्मचारि
वाम् लतायाम् ।
वप्त, पु० वप-तृच् । अनके, कृषीवखे च । वीजादिवाप के त्रि । प्र पु०न० उष्यतेऽत्व रन् । दुर्गनगरादौ परिखाया उद्धतम्बृत्तिका -
पाचोरे,
स्पे । चत्रे, रेणौ, तट, सीसके च न० ! जनके,
a
प्रजापतौ च पु० | मञ्जिष्ठायाम् स्त्री० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वस्त्र गतौं भा० पर० स० सेट | वति व्यववीत् ।
वम उद्गारे भा० पर० स० खेट् फणा ज्वलाः । वमति व्यवमीत् ।
ट, वमघुः । ण वामः । वमथु पु· बम ऋथुच् । वधने ।
I
वमन न० वम-ल्युट् । मद्दने, अर्द्ध ने, ग्राहुती, व्यधिकनिस्पारणं च 'खर्गाभिस्यन्दवमन' मिति कुमारः । शणे पु० । जलौकायां
स्त्री॰ गौ० ङीष् ।
वर्मि स्त्री॰ वम-इन् छईने । अग्नौ पु० । धूर्त्तेति ।
वनित पु० बम णिन् क्त | कृतोद्वारे |
वय गौ मा० ०
ܢ
क० सेट । वयते श्रष्ट I
वयस न० अज-अतु वीभावः । बिडगे, वाल्याव्यवस्थायाम् 'वयोतियातोद्गतवाते 'ति नैषधम् यौवने च ।
वय (यः) स्थ पु०ली० । ' वयख्या नागरासङ्गादिति वैद्यकम् । वयस्य पु० वयवा तुल्यः यत् । समानवयरको । सख्यां स्त्री० । बयुन न॰ बय-उनन् । जाने देवतागारे पु० |
To
यो पु० वयो यौवन ं धत्ते धान्यसुन् । तरुणे |
Fo
वर प्ते अङ्ग०कु० उ०म० सेट । वरवति ते ववत्त |
बर न० ब्रियते उ-अप् वर घञ् वा । कुळसे, मनागभीडे "व" मा
S
णान् परित्यज्य' इति तन्त्रम् । भावे कयप् वर-घञ् वा । द्रच्छायःम् याच े, आवरणे,वेष्टने च । कर्मणि अम् । अभीष्ट, हि । जारे, गुग्गुलो, जामातरि, पाय च पु· |
ठेच
बरक पु॰ सृ-युत् । वनमुदुगे, पपेटे, गुणधान्यभेदे (चीना) वस्तुभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1005
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
{ee]
वरचन्दन न० कम्म । काली, देवदारुणि कुसुम्भवीजे च । वरट न०-अटन् । कुन्दपथ्ये । कोटभेद (बोलता) हंसे च पुस्ती वरण न० तृ-ल्युट । कन्यादिदानाय जामाबादेरभ्यर्थनानुकूले व्यापा
रभेदे (वेष्टने) त्वगादेः क्रियासु नियोगाय पूजनादौ, उट्ने, प्राकारे, वरुणक्षे च । काशीस्य नदीभेदे (सांको) ख्याते पदार्थे च स्त्री ।
[ मध्वे दौ च । वरण्ड पु० -अण्डच् (वयस फोड़ा) मुखरोग दे मातङ्गयुजार्थे वरण्डक पुन० -अण्डच । स्वार्थे कन् । घरण्डशब्दार्थेयर्नुले,
भित्तौ च । विशाले, कपणे, भीते च लि. । वरण्डाल पु० वरण्ड + अालु । एवण्टक्षे । वरतित पु० वरः श्रेयस्तिको रसी यस्य । कटजवच्छे । पाठायो
(आकनादि) स्त्री । स्वार्थे कन् तवैव । वरना स्त्री• -छात्रत्त । हस्ति कक्षस्थरजो । बरवच पु० वरा त्वचा यस्य । निम्बवृक्ष । वरद लि. वरं ददति दा-क । अभीष्टदातरि. प्रसन्न च । तचित
सूचके हस्तादिविन्यामरूपे मुद्रामेदे न० अभयं वरदञ्चैव दक्षिणे इति तन्त्रम् । कन्यायाम्, अवगन्धायाम्, आदित्यभकायां,
दुर्गायाञ्च स्त्री० । वरदाचतुर्थी स्त्री माघ शुक्ल चतुर्धाम् । तामधिकृत्य 'चतुर्थीवरदा
नाम तसां गौरी सुपूजिते' ति स्मृतिः । वरफल पु० वरं फलमस्म । नारिकेले हो । कर्म । श्रेठे फले न. वरमुखी स्त्री० वरं मुखं यस्याः डीप । रेणुकानामगन्धद्रव्ये । वरम् अव्य० -अम् । ईषदभीष्टे । [पतिम्बरायां कन्ययाञ्च वरम्बारा स्त्री० वरं बृणोति खच । (चाकुलिया) चक पर्दाम् । वररुचि लि. वरा रुचिर्य स्य । श्रेष्ठमीतिमति । पाणिनिसूत्र वार्त्ति
ककारे कात्यायनमुनौ, विक्रमादित्य सभास्थ पण्डित भेदे च, वरलब्ध पु• वरः उत्कर्षः पुष्येण लब्धो येन परनि । चम्पके प्राप्त
वरे लि।
For Private And Personal Use Only
Page #1006
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८४]
धरला स्त्री० वरटा+४० टस्य लः | हंसा (बोलता) कोटभेदे च . गौरा० डीप । हस्याम् ।
[मखियाम् । बरवर्णिनी स्वीवरः श्रेष्ठोवर्णः प्रशंसाऽस्यस्याः इनि । उक्तवरवाडोक न• कर्म० । कुङ्क से । घरा स्त्री॰ अध्। हरितक्यासलकीश्वस्थारूपे फल विके । रेणुका.
नामगन्धद्रव्ये, गुडूच्याम्, मेदायां, ब्राह्मयाम्, विडङ्ग, पाठा
याम्, हरिद्रायाञ्च । वैराक पु० दृ-प्राकन् । शिवे । युद्धे न० । अवरे, शोचनीये च लि. वराङ्ग न कर्म । मस्तके । डि.या श्रावियते गुप्यते शु-अप, करे ।
गुहा योनौ, गुड़त्वधि च । ६० । गजे विष्णौ कामदेवे च पु० । बेटावयवयुक्त लि. | संज्ञायां कन् । गुड़त्वचि (दारचिनि)
न हरिदायाम् स्त्री० गौ डीप । घराङ्गिन् पु०वराङ्ग मस्यस्या इनि । अम्नवेतसे । श्रेयाङ्गवति वि. वराट पु. वरमल्पमट ति अट-अण् । कपः । क्षुद्रो वराट: डीप ।
क्षुद्रक पद्दे , स्वार्थ कन् । तत्रार्थे 'वराट कानां दशकद्दयं यदि,ति
जीलायती अट- ख ल । पद्मयीजकारे फोघे, रजौ च पु० । घराटकरजस् प० बराटके इव रजोऽल । नागकेशरे वरादन न० वरै न पैरद्यते अद ल्युट । राजादने (पयासाल) वरात्र ५० वरः अान्न इव । करम । वरारोह प. वर ग्रारोहो मध्यं यस्य । हस्तिनि । प्रशस्त नतम्ब
वत्या स्त्रियां च स्ती । बराशि पु० वरमावरणम भने अश-इन् । स्थ ल र स्खे । वरासन न० वराय वरणीयायायते क्षिप्यते अस-साट । जयापसे ।
कर्सः । उत्तमे आसने न० | व पथिम यति असल्ए । घिड़े, जारे पुः । वरान् श्रेयानपि अति दुरोकरोति ल्यु ।
द्वारपाले पु० । वरासि तु. वरायावरणायान्यते लास-इन् । स्थ लवस्त । वराह पु. वराय अनोसाय सुस्ता दिनाभाय अाहनि खन त भ मिम
For Private And Personal Use Only
Page #1007
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[८८५]
श्रा+हन-ड। शूकरे, यजयराहाख्ये भगयतोऽवतारभेदे च ।
पर्वतभेदे, मुस्तके, शिशुमारे, वाराहीकन्द, हीपभेदे च । वराहकन्द पु० वराहस कं सुखं ददाति । खनामख्याते वृक्षभेदे । वराहकान्ता स्त्री. वर हाणां कान्ताऽभीष्टा । वराहकन्दे । बराहक्रान्ता स्त्री० वराहेण क्रान्ते व । लज्जालल तायाम् । वाहिका लीवराहो भक्षक त्व नास्त्यस्याः ठन् । कपिकच्छाम् [याम्वराही स्त्री वराहो पक्षकत्व नास्यस्या यत्त गौरा ङीष । भद्रमुस्तान वरिवस न. -यसन् नि. घट च । पूजने। [पूजते । वरिवसि (रिटा)त लि० वरिवः न्तुजनं करोति क्यच्च क वा यलोपः । वरिवस्या सो० वरिवस् कि यर्थ क्यच् अ। पूज ने शुभ प्राथाम् वरिष्ठ लि. अतिशयेन उरुः दूष्ठन् वरादेशः । उरुत मे । तित्तिर,
विहगे प० । आदित्यभनायां स्त्री | वरी स्ही. वरी शतावरी पूर्यपदलोपः । शतावर्याम्, सूर्य पन्याञ्च वरोयस वि. अतिशयेन उरुः श्रेष्ठः ईयस दरादेशः । उरुतमे
विष्कम्मादिषु मद्ये योगभेदे पु० । वरी (ली)बई प० वृध-यङ-लक अच् ट रस्य बाल: । वृषभे । वरुड पु. -उड़न । अन्त्यजजातिभेदे 'रजकश्चम कारञ्च नटोवरह ___एव चेति स्मृतिः ।
[जले, सूर्यो च । वरुण पु. वृ. उनन् । पश्चिमाशापतौ जलेशे स्वजामखबाते, देवभेदे, वरुणात्मजा स्त्री वरुणस्य जलस्वात्मजेय जन्यत्वात् । जलभने मद्य। वरुणानी वी• वरुणस्य पत्नी डीप आनुक च । वरुणपन्याम् । वरूथ न• -ऊयन् । तनुवाणे वर्म रिण । रथगुप्तिस्थाने परप्रहार
रक्षार्थमाटते स्थाने पु० ।। घरूथिनी स्वी. वरूथोऽस्तवमा इनि । सेन याम् । वरेण्य न• वृ-एन्य । कुङ्क मे । प्रधाने, प्रार्थनीये च त्रि. वरोट न० वराग्य टानि दलान्यस्य । मस्यकपुष्प । वर्कर पु. सुक-अरन् । तरुण पशौ, मेषशावके, छागमाले च । बर्ग पु०ग्रज-चञ् । सजातीयसभूहे यथा मनुष्यवर्ग : पशुवर्गः । श्रमान
.
For Private And Personal Use Only
Page #1008
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ८६६]
धर्माभिः प्रागट्यप्राणिभिः कृते संचे च यथा कायर्गः चवर्गः । पन्यपरिच्छे दे यथा वर्गवर्गः पातालवर्गः । अङ्कशास्तोत समाना
हयस्य परसरगुणने, यथा दिकस्य चत्वारि, निकस्य नव, चतुकस्य षोड़श, इत्यादि । “वर्ग नखं पदं कृति मिति लीलावती ।
त्यागे च । बंगमूल न० वर्गस्य समद्दिघातात्मककतेः मलम् । अकुशवस्व सिद्ध समा
ये हताङ्कसङ्घयायाः यग्म लं वातसाधनं तन। यथा घोड़शानां चत्वारि, भवानां त्रयः चतुर्णां द्वौ इत्यादि । वर्गोत्तम ए०वर्गेषु षट स च्वेत्यादिषु उत्तमः गयाथः । 'चराणां प्रथमे
चांशे स्थिराणां पञ्चने तथा यात्मकानाञ्च वषमे वर्गोत्तम इति - स्मृत, इति ज्योतिषोत लिशांशकात्मकराशेनवांशभेदे । वर्च दोनो भा०या अक० सेट । वर्चते अर्चिष्ट । विषायाम् । वर्चस न०वर्च-असन् । हो, शुक्र , तेजसि, विछायाञ्च, संज्ञायां कन् वच चित् वि. वर्चम्+अस्त्यर्थे विनि । तेजस्विनि । वजेन न० ज-ल्युट । त्यागे, मार थे, इिंसायां च । वस स्तुती विस्तारे राहलादिवर्ण करणे सयोगे दीपने च यद बु
उभ० स० सेट् । वर्गापयति ते वर्णयवि ते अववर्मत् त वसं वर्णने चु०उभ०सक सेट् । वर्ण यति ते अयवर्णत ब वर्ण न० वर्ण-धज । कुकुमे । ब्राह्माणादिजाती, एखादिरूमे, भेदे,
अकाराद्यक्षरे च पु० । करणादौ घज । यमि, गुणे, अङ्गरागे च । स्वणे, व्रतभेदे, विलेपजद्रव्ये च । भावे धज । विहेपने,
स्तुतौ , गीतक्रमे, चित्रे व बम क न० वर्ण यति बर्ग-एव ल । हरिताले, अनुलेपनयोग्ये पिष्टे
घटे वा चन्दनादौ द्रव्ये च । हिललादौ पु० रखी० मण्डने २० । एकस्यैव स्लादेः पछा। नरब्यायानरूपे यन्य भेटे न० 'लिपसालले हतीयवर्ग के, इति मिक्षा
कन् । स्थाधारे । वर्ष कूपिका स्त्री० वर्णनामाराया लेखनाय क्षुद्रः कूपः कूपी सेव वृष चारक पु० वर्ण एका र चारबाग चर णिय-खल चिलकरे।
For Private And Personal Use Only
Page #1009
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ EROT
व ज्येष्ठ घु० वर्षे जेवः प्रथममुत्पनत्वात् । अग्रजे, विमे । स्वस्खा
पेक्षया श्रध्वणे वि० वर्णज्ये छा च या नारी"ति मतिः व तृलि(बी) स्त्री• यर्थानां लेखनसाधनं दतिः । लेखन्थाम् स्वार्थे
कन् । अबव । वस द नवर्स ददाति दा-क । काली यके गन्नद्रव्ये । वर्णप्रदे खि व दात्री स्त्री०वर्ण रूपं ददाति दा-च डीप । हरिद्रायाम्
वर्ण दासरि त्रि। वर्म दूत पु० वर्णा एव दूतो यल । सिधौ वमेधर्म पु०म०६ त० | विप्रादीनामसाधारणे धम्ने यथा विप्रखं
याजनाध्यापन प्रतिमहादि, क्षत्रियस्य प्रजापालनादि । व मङ्कर पु० संकीर्य ते सम् + क-अप वर्णतः सङ्करः । विप्रादिभ्यो
वर्णे भ्योऽनुलोमप्रतिलोमजाते मभिषिक्तादौ जानिभेदे ‘जायते
वर्णसङ्करः, इनि गीता । वर्णा स्त्री प्रशस्तवर्णोऽस्यस्याः फलघुष्यादौ अच् । आटक्याम् । वर्णाङ्का स्वी० वर्णा अक्षराणि यन्ते ऽनया अक्ष-अच । लेखन्याम् । वर्णात्मन् पु० वर्ण अात्मा स्वरूपं यस्य । ध्वन्यात्म काहिलक्षणे अकारा__द्यचरे शब्दभेदे वर्णाई पु० वर्ण स्तुतिमहति अई- -अण । सुतें । वर्णिका रवी वर्ण अक्षराणि लेख्यत्वेन सन्त्यस्याः ठन् । लेखन्याम् वर्णित त्रि० वर्ण-क। स्तुते, कतवर्णमे, रूपान्तरमापादिते च वणिनी स्त्री प्रशस्तवर्णः अस्त्यस्याः इनि डीप ।हरिद्रायाम् वमिन् पु०वर्णोऽस्यस्य इनि । चित्रकरे, लेखके ब्रह्मचारिणि च
'व्यथाह व विदितो महेश्वर' इति कुमारः विप्रादि जातौ च
‘वर्णिनां हि बचो यत्रेति समतिः । वर्तक पु.त- गजु त् । (भारुड) पविभेदे । वर्त काम्यत्व अश्वस्थ
चुरे च। व्रत न न० त-ल्य ट । पुतौ स्थितौ । णिच्-भावे ख्युट । स्थापने ।
For Private And Personal Use Only
Page #1010
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
णिच-करण -ल्यु ट । जीवनोपाये न०। तपीठे स्त्री.
डीप । ल्यु । वृत्तिमति, वत्ति ष्णौ च वि० । वायसे पु० । वर्तनी स्त्री वय ते पादावत्व । इन-णि-आधारे त्य ट । पथि वर्तमान पु वृत-शानच । कालभेदे शब्द प्रयोगाधारे प्रारब्धा परि
_ संसाप्ने काले । तत्कालहत्तौ त्रि० । वत लोह न० वर्तवते वृत-णिच-बच कर्म० । यावर्त्तनयोग्य लौहभेदे वति (ली)स्त्री वृत-इन् व डीम् । लेखे, नयनाञ्जने, गात्रानुलेपने,
दीपदशायाञ्च । वत्तिक पु०कृत-तिकन् । (वटे र) विहगभेदे । वम नि वर्तते कृप्त, __अच वर्त: तत्र माधुः हितो वा ठन् । भारे । वर्तिन् नि वृत, णिनि । घर्त्त नशीले । वत्तिषण त्रि. वृत-इष्णु च | वर्तनशीने । [ तवृत्तौ त्रि वत्तिष्यमाण पु० पृत शानच टटः सद्देति स्पट । भविष्यत् काले । वर्तल लि. इत-उलच । गोलकारे पदार्थे । ग्टाने न० । कलायभेदे . पु° । तपीयाम् स्त्री॰ गपिप्पल्याम् स्त्री "डीम् । वत्मन् प० एत-मनिन् । पथि, अाचारे, ‘का मनोवन नः इति रघुः । __नेत्रच्छदे च । बर्मनि स्त्री० वृत-अनि मुट्छ । पधि । वर्द्ध छेदने, पूरणे च चु०उस सेट । वर्धयति ते अवर्बत् त । वर्द्ध पु० -अन् । ब्राह्मयाम् (वामनहाटि) धज । पूरणे, छेदे च । वर्द्धक पु० वृध एषु स् । ब्राह्मणयष्टौ (वामनहाटी) पूरके, छेदके च । वर्द्धकि पु० बुध अच् कष डि कर्मः । त्वष्टरि (छुतार)। वई किन् पु० वर्धकः वो स्त्यस्य इनि । स्वरि (छुतार) जातिभेदे । वर्द्धन न० वृध- ल्युट । छेदने, पूरण च । वृध-णि च्-ल्यु । द्धिकारके त्रि । 'करोमि शितिवर्धन मिति भट्टिा । ध-ल्यु । वृदियुक्त नि । बढे नौ स्त्री० वर्ष तेऽनया वृध-विचल्य ट । संमाजभ्याम्, समाला पात्रभेदे च (बदना) वर्षमान पु० वृध-शामच । एरण्डक्षे! निशीले त्रि.। शरावे
For Private And Personal Use Only
Page #1011
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ Ece ] (मृत्पात्रभेदे) विणो, धनिमा, ग्ड हभेदे, देशभेदे, नगरभेदे च
वृद्धियुक्त वि.। वापन न० व लेदं करति वई +णिच-बाप च ततोभावे ल्युट् । ___माडीच्छेदनकर्माण संस्कारभेदे । घड़ित न० वृध-णिच-त । छेदिते, परित, प्रस्तुते, च । वहिष्ण, त्रि. वृध-दृष्ण च । विशीले ।। व, न० वृध-न् । चर्मणि । चर्मरज्जौ स्त्री० ङीष । वफ गतौ वधे च भ्वा०पर०सक सेट् । वर्फति अवीत् । वम्मकण्ठक पु० वर्मा व कण्टकोऽस्य । वर्वरे । वम्म कषा स्त्री० वर्म कषति अच। (चामकषा) सप्लायाम् धमान् न वृ-मनिन् । करचे सन्नाहे । क्षत्रियोपाधौ पु. । . . वमहर पु० वर्म हरति हू-अच् । सन्नाहधारण योग्य अवस्थाभेदे
तरुणे।
वम्मित वि० वर्म करोति णिच्-का। कृतसबाहे, उद्युक्त च । वर्य वि० -यत् । प्रधाने, श्रेठे च । कामदेवे पु० | पीताम्बरायां । कन्यायाँ, कन्यामानेच स्त्री० वर्वणा स्त्री० वरिति वणति शब्दायते अच। (भणभणे) मक्षिकाभेदे । वर्ष(ब)र न० वर्व(ब)-अरच । हिङ्गुले, पीतचन्दने, गन्धरसे च । पा
मरे, मूर्खे च त्रि० गणत्वमि छन्ति वर्वरा' इत्य गटः । केशभेदे(वाउरी) देशभेदे कष्णार्जके । (कालतुलसी) वृच्चे च पु० । संज्ञायांकन् । चन्दनभेदे, शाकभेदे च घु० । पुष्प भेदे, मच्चिकाभेदे च स्त्री
(वावुद) वृक्षे स्त्री० टाप डीप वा । . वर्वा (l) स्त्री० वर्ष(ब) अच। (वायु इ) उच्च भेदे । वबुर पु० वर्व-उरच् । (पावला) वृक्षभेदे । वष पु० न० वृष-अच् । वृष्टौ जम्बुद्दीपावभेदे जम्बु दीपे च । करि ___ अच । मेधे, हादशमासात्मके काले च । प्रभवादिषु षष्टिबारेषु पु०॥ वर्षकेतु पु० वर्षस्य केतुरिव । रनपुनर्नवायाम् । वर्ष पव्व त पु० वर्षाणां चिङ्गभूतः सीमाभूतो वा पव तः । 'हिमवान
For Private And Personal Use Only
Page #1012
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
]
. हेमकूटश्च निषधो मेरुरेवच । चैत्रः कणी च की च सप्त ते वर्ष
पर्व ता' इत्यु के पर्वतेषु । . वर्षपाकिन् पु० वर्षे ण पाकोऽस्यस्य इनि । श्रामातकटने। तस्य हि _मुकुलोद्गमात् प्रायेण वत्मरानन्तरं फल पाकः । वर्षपुष्या स्त्री० वर्षकाले पुष्मनस्याः । सहदेवील तायाम् । वर्षप्रिय पु० वर्ष पियोऽस्य । चातकपक्षिणि । - वर्षवर पु० वर्षे रेतोवर्षणं वृणोति चासोति -अञ्च । 'ये त्वल्पसत्त्वा
पथममात्मीयाः स्त्रीखभाविनः । जात्या न दुष्टाः कार्थेषु ते व वर्षवराः स्मृता' इत्यु नलक्षणे राज्ञामन्त : पुररक्षके घरडे (खोजा.)
'नष्ट वर्षवरैरिति रत्नावली। वर्षद्धि पु० वर्षस्थ दृद्धिरधिकता यस्मिन। अन्मतिथी, सहिमकत्तव्ये
पूजादौ च । 'युगाद्या वनिश्चेति स्मृतिः ।। वर्षा स्त्री० ब०व० । वर्षन्ति मेघा अत्ल । श्रावणभाद्रात्मके मासइये क्वतों ___वर्षासु च मधातु चेति स्वृतिः । वर्षाङ्गी स्त्री वर्षाधु अङ्गमस्थाः । पुनर्नवायाम् । वर्षापगम पु० वर्षाणामपममो यत्त । शरत्काले इत० । वर्षासमाप्ती वर्षामव पु० वर्षाप भवति भू-अच । रनपुनर्नवायाम् । वर्षाभू पु० वर्षीषु भवति भू-किप । भेक, इन्द्रगोमे, महीलतायाञ्चः ।
पुनर्नवायां, भेक्याश्च स्त्री | वर्षाभवमाने लि। शयां पुनर्नवा- याम् स्त्री. डीम् । वर्षामद पु• यात्रु माद्यति मद-अच । मयूरे । वर्षिष्ठ नि अविशयेन वृद्धः इछन् वर्षादेशः । अतिशयष्ट वो यस् नि अतिशयेन शुद्धः। वृद्ध+ईयस वर्षादेशः। अतिक
स्त्रियां डीम् । वर्षक वि वृष-उकञ् । वर्षणशीले । वर्षीपल पु० वर्षस्य पृष्ट रुपलः प्रतर इव । करकेषु । (शिख) वर्मन् न वृष-मनिन् । देहे । । ब्रह बधे सक० दीप्तौ अक० चु० उभ० सेट् !, वर्हयति-तेः अश्व हत् व
For Private And Personal Use Only
Page #1013
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.०१ ]
बह उत्कर्षे मा० श्रा. सक० सेट् । वर्हते अवहिष्ट । . वह न यह अच् । मयूरपिच्छ, पन्थिपणे पृो, अग्नौ ,दीप्तौ,यज्ञेच वह (हि.)कुसुम न० वहिरिव कुरुममस्य पृ० सलोपः । ग्रन्थि पणे । ___वहिः पुष्पादयोऽप्य । यहि पुष्प न० वर्हिः वहिरिव पुष्पमस्य । प्रन्थिपणे । वहिशमन् पु• वहि कुश: शुभ बलमस्य । वह्नौ कुपोन हि वह्निरूहीप्यते।
[ हीवेरे। वहि(हिः)ष्ठ न० वहिरिव तिष्ठति स्था-क वा विसर्गलोपः षत्वम् । वहिण पु० बर्हमस्त्यस्य इन | मयूरे । इनि | 'वोत्यप्यत्र वहिज्योतिम् पु० वर्हिषा कुशेन ज्योतिरस्य । वनौ । धहिमुख पु० वर्हिव हिर्मुखं यस्य । देवे तवारैव हि देवा हविरनन्ति । वहिंघद् पु० ब० व० वर्हिषि विप्रपाणिस्थे ऽग्नौ अदन्ति बहिस अद
किप ट । पित गणभेदे ‘अग्निवत्ता वहिप्रदअपनपा आज्यपास्त
थे ति स्मृतिः । वहिक शपु० वर्ह-दीप्तौं दरुन् वर्हिः दीप्तिमान् के शो यस्य । वहौ वहिस् स्त्री० हि पसन् नि० नलोपश्च । वह्नौ वर्हिघि रजतं न देय'
मिति युतिः | पन्थि पणे, चित्रके च (चिते) कुशे पु. न । 'व
हिदेवसदन' मिति श्रुतिः वह-सुन्। दीप्तियुक्त त्रि वल संवरणे भा० अ० सक० सेट् वा बटा० । वलते अवलिष्ट वल न. वल्यतेऽनेन यल-क मैन्ये, बलशब्दार्थे च । वलक्ष पु० वल किप अक्ष-अच कर्म । धबले वर्णे तहति लि. वलभि(भी) स्त्री वल्य ते श्राच्छाद्यते यल-अभि वा ङीय। बहभी.
शब्दार्थे गोपालस्याम् । वलय पु• न० यल-अयन् । हस्तपादकटकादौ। उत्तरपदस्थः तदा
कारवेष्टने यथा भूवलयम् । वेष्टनभनौ, गोले च । वलयित लि• वलयमिव आचरितम् वलय-कि-क। वेटिते । वला नी• यल-अच् । (वेशाला) अोधिभेदे । बलाक पुस्खी वल-पाकन् । यकप(चणि स्त्रियां टाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1014
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Sh
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१.२
]
बलाहक पु० वारि वहति ट• । बलाहकशब्दस्यार्थे मेवादी वलिर वि० वल-अच वलं संघरणमस्त्यस्य दूरन् । केकरे । वलिय न० यलिना उपहारद्रव्ये ण श्यति मत्स्यान् । बडिशशब्दार्थे वलोक न० बल्यते संब्रियतेऽनेन ईक । वनीकशब्दार्थे पटले वलन नि बलं देहोत्थापनमस्त्यस्य अनच । बलविशिष्ट । बल्क माघणे चु० उ• वि० सेट् । वल कति ते अवबलत् त । वल्क न. यल-संवरणे कच कस्य नेत्त्वम् । वृक्षादीनां त्वचि, बलकले,
मत्स्वानां त्वचि शल्के (आइस) पण्डे च । वल्कतरु पु० वलकाय तरुः । पट्टिकालो, गुयाकयच्ने च । वल्कम पु० यल क प्रधानोद्रुमः । भजपत्रको। [(छाल) पुन० वल्कल न० वल-कलन् कस्य नेत्त्वम् । त्वचे ! (दारचिन्दि) वृक्ष त्वचि वल्कलोध्र पु० वल कभयो लोधः। पट्टिकालोधे। 'वला गतौ न लगतौ च भ्वा० पर० मक० मेट। यलगति अत्रल गीत् वला स्त्री. वलग-अ । (लागाग) ऋश्वमुखस्थे रज भेदे । वलिात न० वलग है । अवस्य गतिद, गाने, बढभाषणे च । वला पु० वल-संवरण उ-गुक् च । छागे । महोहरे नि । संज्ञायां
कन् । चन्दने, वने, पणे च न । चारणि सुन्दरे च वि० । वल्दा पत्त्र पु० वलगूनि यत्वाणि यस्य । वन सुद्गे । वल्म भक्षण वा० श्राल. सक० सेट् । यलभते अवलभिष्ट । वल्मिक पु० वल- दकि सुट च । ) कीटविशेषलते मत्तिका स्तूप वल मोक पु• बल ईक छट् च । । (उयेर डिप, वस्य (ला)ल छेदने पवित्रता करणे च अद० चुररा० उम• स० सेट् ।
वल्यु (ल्य) लयति ते अवयल्यु (ल्यू)लत् त । वल्ल संवरण भ्वा० प्रा० सक• सेट् । यलते अवलिष्ट । वल्ल पु० बल्ल-घञ् । गुञ्जनयपरिमाणे 'बारित तुझं प्रति लीला० वल्लको सी० व-हान गौ० डीप । वीणायाम सल की क्षे च | वल्लभ पु० वल्ल-अभच । दयिते, अध्यन्ते, उत्तमाचे च । वामपाल पु. वह पाल यति पाल-अण् । अश्वपाले ।
For Private And Personal Use Only
Page #1015
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१००३
]
वल्लर न० वल्ल-अरन् । कृष्णागुरुणि, गहने कुछ च। वल रि(री) स्त्री० वन अरिन् वा डीप । मञ्जों , मेधिकायां च । वल्लव पु० बल्ल अच तं वाति या-क | गोपे, पाचके, भीमसेने च । वाल्ह(लो) स्त्री• बल्ल-इन् वा डीप । ल तायाम् पृथिव्याञ्च दीर्घा नख ।
अजमोदायां, कवर्त्ति कायाम्, चव्ये च । वल्लीज न० वलयां जायते जन-ड। मरिचे । वल्लौदूर्वा स्त्री॰ वल्लिरूपा दूर्वा । मालादूर्वायाम् । वल्लोवहरी स्त्री. वझीरूपा वदरी । भूमिवदाम् । वललो नुन पु• वल्लोप्रधान : मुगः । वनमुङ्गे (मुगानि) वल्लोवृक्ष पु बल लीव दीर्वो रक्षः । सालच्क्षे । वल्लर न० वलल. उरन् । कुञ्ज, मञ्जों , क्षेत्र, निर्जन स्थाने शाहले,
गहने च । वल्ल र लि वलल-अरन् । अातपादिना शुष्क मांसे, शूकरमासे, वनक्षेत्र,
वाहने, उपरभमौ च । वल्लया स्त्री० वल्ल-यत् । धास्त्रीरो । वल्बज पु० बलते भवं वेष्ट यति वल-किप, तादृशः सन् यजति गति
वज अच । उलपे टणभेदे । (वायुद) वृक्षभेदे स्त्री । वलह दीप्तौ च उ॰अक सेट । वल्हयात ते अववलहत्-त । वलह उत्कर्षे भा• आ० अक सेट । वल्हते अवलहिष्ट । वव पु० वा-उ पकारे हित्वम् । ज्योतिषोतो तिथ्यात्मके पथ मे करणे । वश स्स हायाम् अदा पर सक सेट खपा० ! यष्टि अवाशीत् अवशीत । वग पु० न० वश-अच् । प्राय चत्वे, प्रभुपे च आयते त्रि। वर्धवद लि० वशं यशकर मधुरं, वशोऽहमिति वा वदति यद-अच्
मुम् च । पियवाक्यवादिनि, मधुरवादिनि, 'तवाहं वश इति
वादिनि च । वक्रिया ही० यशस्य किया करणम् क-श । वशीकरणे। वशग लि० वश गच्छति गम-ड । वशीभते । बशपतिन् हि यशे वर्तते स्त-णिनि । यशीभूते ।
For Private And Personal Use Only
Page #1016
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
५००४ ]
वया(सा) स्त्री॰ वश-(वस) अङ। बन्ध्यायां योषायां, कन्यायां,
- करिण्यां, स्त्रीगव्याज । वशिक त्रि० वशोऽस्त्यस्य छन् । शून्ये वायत्ते च अगुरुचन्दने स्त्री । वशित्व न० वशिनो भावः त्व । वातन्त्र्य, ईश्वरस्य ऐश्वर्या भेदे च ।
तल । वशिताऽप्यत्र स्त्री। वथिन् वि. वशोऽस्त्यस्य इनि । जितेन्द्रिये, साधीने, स्वतन्त्र च ! वशिर न• वा-यूरन् । सामुद्रलवणे मजपिप्पल्याम, चव्ये च । पु० वशि(सिष्ठ पु० अनिशयेक वशी इष्ठन् इनेलक पृ॰ या शस्य सः ।
अतिशयजितेन्द्रियतायुक्त मुनिभेदे। वशीकरण न० अवशः वशः कि यतेऽनेन बश-चि-क-ल्यट । तन्त्रा
दात वशनासम्पादके मणिमन्त्रादौ । बशीर पु० वश-दैरन् । गजपिप्पल्याम् । वश्य न० वश-यत् । लवङ्ग । प्रायत्ते वि० । वष बधे भा पर०सक सेट । वषति अवषोत् अवाघोत् । वषट् अव्य. वह-डटि । देवोद्देश्यक हविख्यागे । वषट्कार पु० वषट + पञ्। योद्दे श कत्यागरूपे यज्ञ । वषट्कृत त्रि० वष्ट इति कृतम् क-त । इते | वष्क गनौ भा यासक सेट । वकते । अवविष्ट । वष्कय पु० वष्क-अयन् । एकहायने वत्मे । घकयणी स्त्री० यष्कय मेक हायनबत्म नयति स्थानान्तर नी-ड गौ.
ङीष णत्वम् ! चिरपस्तृतायां गवि । [तायां गवि । बष्कयिणो स्त्री० वष्क य एक हायनो वमोऽस्त्यस्या इनि । चिरप्रस्तुवस नम्रतायां अक बधे सक० च• उभ० सेट । वासयति ते कावीवसत्त वस स्तम्भे दिवा पर सक० सेट् । वस्यति अवसत् अवासीत् वा घेट ! वप्ता निवासे भा० पर• सक अनिट् यजा•। वसति अवात्सीत् वस आच्छादने अदा० प्रा० सक सेट यजा० । यस्ते अयमिष्ट । वस वासने अद चु० उभ° सक• सेट । वसयति वे अथवसत् त । वमति (ती) स्त्री यम अति वा डीप । वासे यामिन्दार, वसतो.
For Private And Personal Use Only
Page #1017
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१००५
]
रुचित्वे 'ति रधु:, निकेतने, स्थाने च। वसन न० वस-ल्युट । बस्ते, छादने निवासे, वस्त्रभूषणे च वसन्त पु० वस-म । मधमाधवात्मके भतुभेदे, रागभेदे च । बसन्तक पु० वसन्त कायति के-क | श्योमाकटक्षे ।। वसन्तकुसुमाकर पु. प्रमेहरोगनाशके औषधभेदे । बसन्तजा स्त्री वसन्न आयते अन-ड । माधवीलतायाम् । वसन्ततिलक न. चतुई शाक्षरपादके छन्दोभेदे । वसन्तदूत पु० वसन्तस्य दूत इव | कोकिले, आम्रच्छे, पञ्चमखरे च ___ माधवीलतायाम्, पाटलीय, गणिकारिकायाञ्च स्त्री॰ डीप । वसन्नट्ठ पु० वसन्तस्य प्रधानः दू.: । प्रायहक्षे। वसन्तक्षादयोऽप्यन वसन्तसख पु० वमन्तख सखा अच् समा० । कामदेवे । वसा स्वी० यस, अङः । मांसजाते, देहस्थ, धातुभेदे मेदसि, मांसरो.
हिण्यां लतायाञ्च | वसु न० बस उ । धने, रत्ने, यौषधे, श्यामे, स्वणे, जले च । वो
सय, वनौ, रश्मी, गणदेवताभेदे, अष्टसङ्ख्यायाञ्च पु. | मधुरे, शुष्के च लि. | दीप्तौ, पृट्वौषधौ च स्त्री॰ । बरुदेवताके धनिया
नक्षत्र पुन वसुक • वसु दूध कायति के-क । अर्कहने वकवृक्षे च । वसुच्छिद्रा स्त्री वसुमनामानि छिद्राण्यस्याः । महामेदायाम् वसुदेव पु• वसुना दीव्यति दिव-अच् । श्रीकृष्णजनके यादवे क्षलियभेदे । वसुदेवभु पु० वसुदेवात् भवति भू.किप । श्रीकृष्ण वसुदेवसुतादयोऽप्यान वसुधा स्त्री• वसूनि धीयन्तेऽस्यां धा-क । पृथिव्याम् वसुधारा स्त्री. वमोश्चेदिराजस्य पियार्थ धारा तादिन्नवसन्ततिः। ____ माङ्गल्येषु चेदिराजबसद्देशेन दीयमानायां घृतादिधारायाम् । . वसुन्धरा स्वी• वसूनि धारयति -खच मुम् च । पृथिव्याम् वसुमती स्त्री० वस्तूनि सन्त्यस्यां मतम् । दृथिव्याम् । वसु हट्ट पु० वसूनां हट्ट इव । यकक्षे।
[यवस्तत् न वस्त बधे गतौ च सक याचने हिचु० उभ० सेट । वस्तयति ते .
For Private And Personal Use Only
Page #1018
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- [...
]
वस्त पु• वस्त्यते बंध्यने वस्त घज । छांगे । वस्तक न वस्त दूव कायति केक | कृत्रिमलवणे । वस्तकर्ण पु० वस्तस्य कर्ण व पत्त्रमस्य | सालच्क्षे । वस्तगन्धा स्त्री॰ वस्त सेव गन्धोऽम्याः । अजगन्धायाम् । बस्तमोदा स्त्री वस्तस्य व मोदो यस्याः | अजमोदावाम् । वस्ति ७० वसे अाहणोति मूत्रम् वस-तिच् । नाभेरधोभागे मूलाधार
स्थाने, वामे च क्सनदशाया स्त्री० ब० व० । वस्तिकढिय पु० बस्तिकर्मणा तच्छोधन व्यापारेणादयः। काम्बवने । वस्तिमल न० ६त । मत वस्तु न• वस-तन् । थ्ये । पदार्थे , सयपदार्थे च।। वस्तुक न० वस्तु+इवार्थे कन् । वास्तु के शाकभेदे, श्वेतयहीशाके च वस्य न• वस्तौ साध यत् । ग्टहे ।। वस्त्र न० वस-ट्रन् । परिधानाद्य पयुक्त कार्पासादौ वसने । वस्त्र कट्टिम न० वस्वनिर्मित कुट्टिमं यत्र । वस्त्रग्टहे ( ताव )। वस्त्रग ह न. वस्त्रनिर्मित गृहम् शाक• । (ता.) वस्वनिर्मिते गृहे । वस्त्रग्रन्थि पु० ६ त० नीव्याम् । वस्तपुत्रिका स्त्री० वस्वनिर्मिता पुत्रिका । वस्त्र निर्मितपत्तलिकायाम् । वस्त्र भूषण स्त्री वस्त्रस्य भषणं यस्याः ५ ब० । मञ्जिष्टायाम् । साक
- रण्ड वृक्ष पु०। वस्वरञ्जन पु• वस्त्र रञ्जयति रन्ज-णिच-ल्यु । कुसुम्भे । वस्त्र न० वस-नन् । वेतने, · द्रव्ये च । धने, त्वच स्यौ च मल्ये पुर वनसा स्त्री. वस्त्रस्यति धो-क । सायौ। [द्या कुवेरपुर्याञ्च । वस्वौकसारा स्त्री० बस्त्रनामोकख सारो यत्र । इन्द्रनग याम इन्द्र नवह दोप्तो चु० उ० अक० सेट इदित् । वंहयति ते अवहिष्ट । वह प्रापणे भा० उ० विक• यजा अनिट । वहति ते अवाक्षीत् उपाह। वह पु० उह्यतेऽनेन पह-अच् । कृषकान्वदेशे, थेटके, वाहो, पथि,
नदे च । वहल पु० वह अलन् । पोते, दृढ़े वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1019
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१०.७
]
बहलगन्ध न० वइलो दृढ़ो गन्धो यस्य । शश्वरचन्दने । [डरशिङ्गा । वहलचक्षुस पु० वहलानि चच्च घीब पुष्पाण्यस्य । मेघश्टङ्गयां (गावहलत्वच पु० वहसा कठिना त्वचा यस्य । श्वेतलोधे । वहला स्त्री० दहामि पुष्पादीनि सन्त्यस्य अर्थ श्राद्यच । शतपुस्मा__याम् स्यू लैलामाञ्च । वहित न• बह-इन । पोते जलयाने । स्वार्थे कन् । अत्रैवार्थे वहिरङ्ग न० यहिः प्रकृतेर्वा मङ्ग वस्त्र । व्यस्करणोले प्रत्ययादिनि
मित्तके प कत्त्य त्तरावययादिकार्थे । वहिरिन्द्रिय न० यहि हाहाह्यस्य पदार्थस्य ग्राहकमिन्द्रियम् । भान
ब्दादिवाह्यविषययाहकेषु श्रोत्रादिषु । वहिमुख वि० वहिः वाहाविधये मुखं प्रवणता यस्य । वाह्यविषया
सक्तमनस्के विघयासत जने, विमुखे च । वहिस छव्य. वह दूसन् । वाही । वहेड क पु० वह अच वहः एडुक इव वृहत् काण्डो यस्य विभीनको वति पु० बह-नि । अग्नौ, चित्रकवते, भल्लातके, निम्बू के तन्त्रो.
क्त रकारे च । “यर्गाधं वह्निसंस्थमिति श्यामातलम् । बङ्गिकरी स्त्रो० यङ्गि देहस्थवनि करोति उद्दीपर्यात क ट डीप ।
धात्री वृच्चे (धार फुल) वहुपदीपके लि० । वहिकाष्ठ न० वझेदाह्यदाहानुकूल काठम् । दाहागुरुणि। वहिगन्ध पु० वङ्गौ दाहकाले गन्धो यस्य | यक्षपे (धुना) वहिगर्भ पु. बहिर्गमें यस्य । वंशे, शमीच्चे स्त्री । वहिज्वाला स्त्री॰ बङ्गालेव पीडाकारकत्वात् । धातकीच्छे वह्निदीपक पु• वन्ति देहस्थवनि सेवनाद्दीपयति दीप णिच एव ल
वहिरिष दीति दीप-व ल वा । कुरुमा अग्न्य -द्दीपके लिए
अजमोदायाम् स्त्री० बहिनी स्त्री० वर्षि नयति नी इ गौ ङीघ्र | जटामांस्याम् वहिंपुष्प स्त्रो. बङ्गिरिव सापक पुष्य यस्य । धातकीच । वडिभोग्य न०६त । एते !
For Private And Personal Use Only
Page #1020
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१००८ . ]
वक्रिमन्थ पु० वये पनिजमनाय मध्यतेऽसो मन्ध-घञ् । गणिकारीले । वङ्गिमित्र पु० वनिर्मिचौं यस्य । बायो त । नव न. वरितम् पु० पङ्गी निषित रेती येन । शिवे । वह्नौ हि निषिकात्
शिवयोर्यात् गङ्गादिसंक्रमेण कार्तिकेयोत्पत्तिः । . वहिलोहक न० वळे पि य लोह धातुः स्वार्थे कन् । कांस्य वशिवधू स्त्री० ६न । अग्निभार्थायां साहायाम् नद्रामके मन्त्र ___ च । तजिजायादयोऽन्यत्र । वहिवर्ण नः वङ्गेरिव वर्णोऽयं रक्लोत्पले ।। वहिवनभ पु० बलेवल्लभ उद्दीपकत्वात् । सारसे, (धुना ) वडिवीज न० बङ्गः हस्थवजमिय उद्दीपकलात् । जोरके,वनिदेव___ताके तन्त्रोके रकारे च ।
[धालयाच्च स्त्री० । वह्निशिख न. यङ्गेरिव रक्ता शिखाऽस्य । कुसुम्भ। फलिन्या, वहिसख पु० त० । वायौ । देहस्थवरुद्दीपके जीरके । पच्या न. वह यत् । शकट, वाहनमालेच ते अवीवपत् न । बा सखाप्तौ अक० गतौ सेवने च सक० चरा उभ० सेट । वापयति वा गममे हिंसने च अदा. पर सक० अनिट वाति छावासीत् । वा . अव्य वा-का विकल्ले मारण्य, अवधारणे, समुच्चये, वितर्क,
पादपुरणे च । वांशिक पु. वंशी तहादन शिल्पमस्थ उक । वंशीवादनशीले वांशी स्त्री वशे भवः अण् डीम् । वशरोचनायाम् । बाक पु. वच-घञ्। वचने 'नमोवाक पशास्महे' इत्यु तरचरितम्
. पन्थभेदे च “याकोबाक्ये ति हासेत्यादि' छान्दोग्यम् । वकस्वेदम् - अण् । कमसम्बन्धिनि वि० [हाकुच ) औषधिभेदे । काकुचो . स्त्री वाति क्रिप वाः कुच-सोचे क गौडोष कर्म । वाकर्यात पु०६ता हसतो, याचः पतिरिव । निर्दोषोडत वचनयुनो। वाक्पष पु० वाचः पन्थाः विषयः अञ्च समा० । वाक्यविषये वाक्पारुष्य न० याचा पारध्यम् । 'देशजाति कुलादीनामा कोशोन्य
For Private And Personal Use Only
Page #1021
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[rooe]
अस ंयुतम् । यहुयचः प्रतिकूलार्थ वाक पारुष्य' तदुच्यते' न्य तलचणे अादविवादान्तर्गते विवादमेदे |
वाक्य न० क्व रायतु चकः । art खाद्योग्यताकाङ्क्षावत्ति युक्त पदोमय' इत्य ुक्त खार्थबोधसमाप्ते पदसमुदाये |
`
वात पहायां भा० पर० स० सेट इदित् । वाद्धति षाङ्गीत् वागीश पु० वाचामीशः । बृहतौ "कागीशाद्याः सुमनस इति न्या यमाता । सरखत्या स्त्री० 'वागीशा 'हृदये यथे ति श्रीधरः । बागीवर पु० ६० । ब्रहस्पतौ गुरौ च तत्पत्यां सरस्वत्यरं स्त्रीङोप 'वागीश्वरो मृतस्तातां फुल ेन्दीवर लोचनाम् । वागीश्वरेण संयुक्ता' मिति तन्त्रम् । वागुजी खो ०वाचा गुज्यते ध्वन्यते गुज क गौराङीष् । सोमराज्याम् ॥ वागुरा खी० वा हिंसने उर गन् च । मनवार्थ स्मृगवन्तपरशादी वागुरावृत्ति ए० वागुरा स्मृगबन्धन पाशादिदेव वृत्तिर्जीविका यस्य । व्याधें। वामुरिक पु० वागुरा पहरां यस्य वागुस्याचरति वा ठक । व्या बाग्डम्बर पु० ६० | वाक्यस्तो मे बहुलवाक्ये च ।
ब्राग्दण्ड पु० वाचो वागिन्द्रियस्य दण्डः संयमनम् । मितभाषये वासंयमे च । [यां कन्यायाम वाग्दत्ता स्वी० वाचा दसा | विधिना काव्ययात्रेण दातु areङ्कल्पावाग्दुष्ट लि० वाचा दुर्वचनेन दुष्टः । शुद्ध ऽपि वस्तुन्यशुद्धरूप तथा कथनेव दूषिते । 'बाग दुष्ट भावदुष्ट च वर्जयेदिति ति वाग्देवता स्त्री० बाचां देवता । सरखत्य वाग्देवता चरितचित - चित्तवद्म' ति जयदेवः । वाग्देव्यादयोऽयत्र ।
1
वामिन् मि० याश्व+अस्त्यर्थे ग्मिगि अस्य कः तस्य लोपः । प्रशस्तSaraft | हस्तौ पु० । [ रामनं चरेदिति स्मृतिः वाग्यत लि० वाचि प्रामिन्द्रियव्यापारो यतो येन । भौने 'वाग्यतस्तिवाङ्मय त्रि. वाक्स्वरूपम् मयट्चस्य कः । वाक्यखरूपे शास्त्रे । वाङ्मती श्री. 'हिमालुङ्ग शिवरात् बोना वाङ्मती नदी त्य नदीभेदे । सा च मिथित्वादेशसनिष्टतया वहति !
फ़्यू
For Private And Personal Use Only
Page #1022
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०११]
वाचंयम त्रि वाचा यच्छति वाचा+यम-ख मुम् एखञ्च | मितभा
पिणि । मौनावलम्बिनि सुनौ पु० । वाचक पु० वक्ति अभिधान्त्या बोधयति एषु ल । 'साक्षाए सङ्केतित
योऽर्थमभिधत्ते स वाचक' इत्यु के शब्दभेदे । कटके त्रि० । वाच
यति वच-णिच-एव ल । पुराणादिपाठके वि• 'वाचकः पूजितो - येनेति पुराणम् ।
[पठने नही । वाचन न० वच-णि च खार्थे या णिच-स्युट । पठने कथने च युत् । वाचनिक लि. बचनेन नितम् ठक | वाक्य निष्पादिते पापादौ । वाचस्पति पु० त० अलक समा० । हसतौ । वाच (चा) स्वी० उच्यतेऽसौ नया या वच-किप नि० वा टाप ।
वाक्ये, वागिन्द्रिये च। वाचाट लि. पाक + कुमायां बाहुल्येऽस्त्यर्थे अाटच भत्वात् न कः ।
कुत्मितबद्धभाधिणि । चालच । वाचालोऽप्यत्र । पापादौ । वाचिक वि० वाचा कृतम् वाच+ठक भत्वात् न कः । याक्यनिष्पादिते वाचोयुक्ति स्त्री० त० अल क स । वाचादर्शितयुक्तौ वाक्य नेमल्ये च वाच्य न वच-भावे ण्यत् न का। दूषणे, प्रतिपादने, कयने च ।
कर्म णि ण्यत् । दूष्ये, प्रतिपायो, छभिधया बोध्यार्थे च । वाछ कामे वापर०सक सेट दित् । यति अवाछीत् । वाज न यज-धज । अन्ने, से, जले, या च । शरपहे, वेगे च पुन वाजपेय पु० न० यायमन तं वा मेयमात्र । यागभेदे । वाजयिन् पु० वाजपेय-अस्वः इनि । वाजपेययागकतरि उपचा
रात् तद्दश्य च । वाजसनेयिन् पु० वाजसनेयः साध्ये यत्यै नास्यस्थ इनि । यजुर्वेद
___शाखामेदाध्यायिनि विप्रादौ । तदुक्तरीत्या का म्यूद न 'भूद्रा - वाजसनेयिनः इति स्मृतिः । वाजिदन्त पु० वाजिना दन्त इव पुष्यमस्य । वाशके । स्वार्थे कन् तलव वाजिन् पु० वाजः वेगः पच्चो वा अस्त्यस्य पनि । घोटके, वाणे, यासके
च वेगवति त्रि० । स्त्रियां जीप । सा च अश्वगन्धायाम् । '
For Private And Personal Use Only
Page #1023
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१.११]
वाजिन न० वाजिभ्योदेयम् अप । . श्रामिक्षानिःस्तनले 'तम पर्याय
दध्यान यति मा वैश्वदेव्यामिक्षा वाजिभ्यो वाजिनमिति ऋतिः । वाजिपृष्ठ पु० वाजिन इव पृष्ठमस्य । अम्लानक्षे । वाजिभक्ष पु० भच्यते भक्ष-कर्मणि चञ ६न० । चणके । याजिभोजन पु० याजिभिर्भुज्यते भुज-कमणि ल्युट । मुहे । वाजोकरण न० अवाजी वाजीव क्रियतेऽनेन याजिन्+चिक-लाट ।
'यद्रव्य परुषं कुर्यात् वाजिवत् सुरतच्चमम् । तद्दाजीकरणं
ख्यातमि'त्य के वीर्य निकारके औषधभेदे । वाञ्छ। स्त्री० याछि--अ ।। इच्छायाम् दूष्टसाधनताधीजन्ये ऽभीष्ट विषये . चित्तवत्तिभेदे । . बाट वट-घज । पथि, स्थाने,तिस्थाने च । गौ डीघ । वास्तभूमौ स्वीग वाटिका स्त्री. वट-एव ल । वास्तुममो (वेड़ियाला) क्षुपे, हि
पत्त्रया। वाट्या स्त्री० वाश्यै हिता तत्र साधुर्वा यत् । (बेड़ियाला) चुपभेदे । वाट्याल पुः वाटीमलति भूषयत्ति अल-अण् । (वेडियाला) सुपभेटे
गौरा डीम् नत्रैव स्वी० । एवम् । तत्रैवार्थे पु० ।वाड घालावे बाबा असेट चङि न हखः । वाडते अवाडिष्ट । . वाड़वेग पु० यड़यायां भयः ढम् । स उद्रस्थ अश्वीसुखजेऽनले ।। वाढ़ न वह-त नि० अतिशये, त धुके वि० । ४. मान्न त्वम् । प्रक्ति- ज्ञायां, स्वीकारे च अव्यः । वाण पु. वण-घन। शरे, गवांस्तने, दैत्यभेदे, केवले, पड़ौ, काण्डा
ययवे, भद्र्लो , कादम्बरीअन्य कारके-कविभेदे च 'पञ्च वाणा
गण इति प्रसन्न राघवम् । नीलझिण्टयां पु० स्त्री० । वाण पुर न० ६० । शोणितपुरे कोट्टरीपुराख्ये घुरभेदे । - वाणवार पु. वाणं परनगर बारात चु० -अण् । योधादेखोला- कारे सन्नाहे कवचे ।
[जिदादयोऽध्यान । वाण हन् पु० वाणं हतवान् हन-ताड़ने भूते किप । श्रीकृष्ण यात्र
For Private And Personal Use Only
Page #1024
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(१.१२]
मांणि स्त्री० वण-दूण वा डीप । कपने, वापदण्डे, वेमनि, डीप । ___ वाक्ये, तद्दे वतायाञ्च ।
[ ते अक्वातत् त । वात गतौ सेवायां रुसीकरणे च सक० अदचु उभ सेट । वातयति बात पु० वा-क्त । सर्शमालविशेषगुण के मतभेदे पयने, देहस्थ धातु दे
च । गन्तरि त्रि० । जारे,घटनायक च प्रभातवाताहतीति भट्टिः । वातक पुरु वात इव चच्चलः इवार्थे कन् । असनपण्टाम् जारे च । वातकिन् वि० वातोऽस्टस्य इनि कुक च । वासरोगयुक्तो । वातकेतु पु० ६त । धूलो रजसि । वातत्री स्वी० वात रोगभेद हन्ति हन-ठक डीम् । मालपण्डोम
(मालपानि) अश्वगन्धायां, शिमुद्धीक्षुपे च । वातध्वज चु०६त । मेधे । बातपोथ पु• वात रोगभेदं पुथ्यति हिनस्ति पुथ-अण । पलाशच्छे । वातप्रमी स्त्री वात प्रमिणोति प्र+मा-ई किच्च । शीघ्रगे मगे । वातमज पु० वातमनुलचा अति अज-अच् व्यभावः । मगभेदे । । वातमृग पु. वातानुगो मृगः शाक० । शीघ्रगे मृगभेदे। .. वातरत न• वातज दुष्ट रकम् रुधिर यल । रोगभेदे । रिसोडा)। वातरक्तघ्न पु: वातजरनं रोगभेद हन्नि ठक । कुक्क रहो (कुकु वातरक्तारि पु०६त । (गुलञ्च) ख्याताय तायाम् । वातरङ्ग पु. वातव सततं रङ्गश्चलनमस्य । चलदले अश्वत्यो । वातरायगा पु० वा-क्त ततस्तरप वातरमयन यस्य णत्वम् | उन्मत्ते,
प्रयोजनम्यून्य पुरुषे, कागडे, करपाल, कुटे, सरलद्रुमे च । . वातरूष पु० वातेन रुष्यते रूष-घञ् । वाढले, उत्कोचे, इन्द्रचापे च । वातल पु० वात रोगभेद लाति ला-क। चञ्चले । वायुकारके द्रव्य त्रि।
वातरोगे । वातव्याधि पु० वातेन कायस्थधातभेदेन जमितो व्याधिः शाक० । वाताद पु० वाताय वातनिवृत्तयेऽद्यतेऽसौ अद-धज (वादाम) फल हो । वातापि पु० जागरूटना शितेऽरुरभेदे । 'कानाधिक्षितो येन यात पिच
For Private And Personal Use Only
Page #1025
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०१३
महाबलः । समुद्रः शोषितो येन स मेऽगस्यः प्रसीदत इति भोज
नान्त पायमन्त्रः । वातापिसूदन पु० वातापि सूदयति हिनस्ति सूद ल्यु । अगस्य सुनो वातामोदा रत्री० वातेनामोदो यस्याः । कस्ताम् । वातायन न. वातस्यायन' गतिर्येन । गवाक्ष वातस्यैष शीघभयन
गतिरस्य । अश्वे पु० । वाताव पु वातमयते अय-उरण | हरिणे । वातारि पु० वातस्य रोगभेदस्यारिः । एरण्डहलो, शतमल्या, से फा
लिकायां, यवान्यां, भायां, स्नु यां, बिडङ्ग, शरणे, भल्लातके,
जतुकाया। वाताख पु. बात इय शीमगोऽश्वः । आज्यनेये अश्वोत्तमे । वाति प० का तिच् । यायो । वातिक पु• वातादागनः ठक् । देहस्थवायुधातुजन्य रोगभेदे । वातिग प• वात वायु गच्छति गम ड | वार्ताको गम अच याति. गमोऽन्यत्र।
वार्ताको । वाति दगा प • बासिं देहस्थयात सेवनात् गण यति गण-खच । सम् च वातीय न० याताब वातनिहत्तये हितः छ । काञ्जि के । वातुल पु • वातानां समहः उलच् । बाससमूहे । वातूल वि० वात+यस्त्यर्थे उलच । वातरोगयुक्त उन्मत्ते समहाथै अलच बातसमूहे प ।
[ वायुहीने त्रि. १ वातोना स्त्री० वातमन यति उन अम् । गोजिता चुपे यातेनोनः । वाल्या रस्त्री० यातानां समूहः यत् । वातसमहे विनत्य वात्यामय
चक्र'ति मैषधम् । वात्सक न० वत्मानां समहः वुञ्ज । वत्मसंघे । वातसला न० वहालस्य भावः ध्यन । पुनादिरले हानुगुणे रमभेदे । वात्स्य पु० यत्तस्थापत्य यज । गोत्रप्रवर्त्त के रुनिभेदे । वात्यायन पुरु वतास्य गोलापत्य युवा वत्म+यञ् ततोयूनि फक ।
वत्सगोलोत्पन्ने न्यायखलभाष्यकारके पचिलाख्य मुनौ ।।
For Private And Personal Use Only
Page #1026
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.१४ ]
वाद पु० बद-धञ् । तत्त्वजु भुत्य या कथने, 'प्रमाणतर्कसाधनोपालम्भः
सिद्धान्ताविरुद्धः पञ्चावयवोपपन्नः पक्ष प्रतिपच्च परियहो वाद' इति
गौतमोक्त विचारात्मके वाक्य भेदे च ।। वादन न० वद-णिच-कर्म णि ल्युट । मृदङ्गादिवाये। भावे ल्युट ।
मदनगदिताडनरूपे व्यापारे । वादर न० पदरायाः कार्पास्याः विकारः अण् । कार्पाससवनिर्मिते वस्तादौ ।
[डिच्च । अश्वत्यो । वादरङ्ग पु० वादर' बदरासंबन्धिपत्रादिसाश्य गच्छति गम खच वादरत लि. यादे विवादे रतः रम-त । अनुदिनविवादशीले । बादरा स्त्री॰ यात वायु राति ददाति रा-क पृ॰ तस्य दः ।
कार्पास्याम् । वादरायण पु० वदरीप्रधान स्थान यादरं तदयनं स्थानं या । नित्य
बदरिकाश्रमवासिनि वेदव्यासे | खार्थे दूज । वादरायणिरम्बत्व ।
अपत्ये इज । व्यास पुत्र शुकदेवे । वादल न० धान लाति र हाति ला क ४० नस्य दः । मध यष्टौ । वादाम न० वातममति हिनस्ति अम-अप ट• तस्य सः । खनामख्याते
फलभेदे । वादित न• वद-णिच-इन । म दङ्गादिवाये । वादिन् वि० वदति वद-णिनि । वारि-अार्थिनि, वियादकर्तरि,
विचारस्थले प्रथम पक्षप्रतिपादके च । वादा न• वद-णिच-यत्। वादनीये सदनादौ । वाद्यभाण्ड न• कर्मः । चादनीयपात्रे । [चडि म हवः । वा(बा)ध विधाते वा यात्मसका सेट् । वा(बा)वते अया(बा) धिट । वा(वा)व पु० या(बा)ध-वञ् । प्रतिरोधे, प्रतिबन्धे न्यायोक्त स्वभाव
वयन जाने, अया(बा)भाग्यन, पीडायाञ्च स्त्री० । ल्युट । या(वा)
धनमण्यत्रार्थे न । वान न० वन-घञ् । शुष्कफले, शुक त्रि०। वन खेद सम हो वा
यण | वनसम्बन्धिनि वि० तबघे न० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1027
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.१५ ]
वानप्रस्थ पु० याने वनसमू हे प्रतिष्ठति स्था-क | मधू कक्ष, पलाशझे,
नवप्रस्थएव स्वार्थ अण्। ग्टहस्थस्तु यदा पश्यत् वलि पलितमात्मनः । पुत्रेघु दारान् निक्षिप्य वन गच्छत् सहैव वे'त्युक्त अाश्रमभेदे।
[मख्याते पशुभेदे बानर पु० वान वनसम्बन्धि फलादिक राति ग्ट हाति रा-क खनावानरप्रिय पु० ६त. । क्षीरिक्षे । वानराघात पु० वानराणामाघातो यत्र । लोधवच्छ । वानरी स्त्री० यानरस प्रियम् भच्यत्वात् अण् डीप । शूकशिम्बयाम् ।
वानर+स्त्रिया डीप । वानरयोपित । वानरेन्द्र पु० वानर इन्द्र पूव । सुग्रीवे । ६० । वानरनाथादयोऽप्यत्व वानल पु०मान वनभाव निविडतां नाति ला-क । (वाद) टणभेदे । वानसात्य पु० वनसतेरयम् प्रतिरूपः पुष्पाजात फल त्वात् । पुष्पजात
फलके आबादौ कृच्छे । वानायु पु० वनायुदेशे ( श्रारय) । वानायुज पु० घानायुदेशे जायते जन-ड । चोट कभेदे । ( आरवी) वानोर पु० वन-देरन् रजाघे ऽण् । बेतमे, यजुजवा च । बानोरक पु० वानीर इय इवार्थ कन् । मुचलणे ।। वानिय न वने जले भव: ढक् । कैयीसुस्तके | वान्त लि• वम-हा । उगीणे, वान्ताशीत्य च्यते बुधैरित्य गटः वान्तिहत् पु० बान्ति वसनरोगं हरति ह किप । (मयना) हाते क्षे। वान्तिदा स्वी० वान्ति छहि ददाति दा-क | कट की । वाप पु० बप-घञ् । तन्वाकीजादेव वपने कुण्ड मे च । वापदण्ड पु० उम्यतेऽनेन वप-करण घञ कर्म० । वेमनि तन्तुवपन दण्डे वापि (पो) स्त्री कप-दूञ या डीप । 'ट्रोणात् दशगुणा वापी” त्यु क
लक्षणे जलाशयभेदे, जलाशयमात्रे च 'यापी स्नानुमितो गता- सीति काव्यप्रकाशः । वापौह पु० वापी तत्त्रस्यजल जहाति हा-क । चातके विहगे धाप्यन वायां भवः यत् । कुष्ठौ पभे। वापीभवे, वप ण्यत् । वपनीये चलित
For Private And Personal Use Only
Page #1028
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.१६ ] वाम न० वा-मन् । धने, वास्तू के च | मनोहरे, प्रतिकूले, सव्यभागस्य
अधमे च त्रिसयदे हे न | कामदेवे, महादेवे, तन्त्रोक वेदा
चारविरुड्के मद्यादिपानरूपाचारे च पु. । वामदेव पु० कर्मः । महादेवे । वामन त्रि. वम-णिच् ल्युट -ल्यु वा । दक्षिणदिगगजे, अङ्कोटसच्चे,
पलियञ्चनार्थे प्रादुर्भले हरेरवतारभेदे, पाणिनि सूत्रस्य का शिका. . तिंकरके पण्डितभेदे च | इखे वि. स्त्रियां डीप् । वामनों
मतिमाददे इति । वामलूर पु० वाम लुनाति लू-रक । यलमीके । वामलोचना स्त्री॰ बामे सुन्दरे लोचने यस्याः । स्वीभेदे । वामवेध पु० वामः प्रतिकू नो वेधः । ज्योतिधोको गोचर स्थ ग्रहाणां
व स्वराश्यवधिकस्थान विशेषस्थग्रहभेदकते योगभेदे 'वामवेधविधिना
त्यशोभना अप्यमो' इति ज्योतिषम् । [सेवनरूपे आचरणे । वामाचार पु० वामः वेदादिविरुद्ध अाचारः । तन्त्रोक्त मांस.दिवामापौडन पु• वाम यथा तथा पापीद्यते भष्यते ऽनेन श्रा+पोड
लुपट् । पील हो । वामावत वि. वामनावत ते आयत-अच । वाममार्गेणा वृत्तिमति पदार्थे । भावे घञ । वाममार्गेणात्तौ। वामी स्त्री० वाम-गौरा० ङीष् । अश्याम् ‘अथोष्ट्रयामीशतवाहितार्थ . इति रधुः । टगाल्यां रासभ्यां करम्याञ्च । नार्थाम् । वामोरू स्त्री• वामौ सुन्दरी जरू यस्याः ऊड । प्रशस्तोरुमत्यां वाय पु. वे-घञ् । वपने । वायदण्ड पु० वायतेऽनेन वे करणे घन कर्म० । वेमनि वापदाद । वायवी स्त्री० वायोरियौं यत् स्त्रियां डीप यलोपः । वायुसम्बन्धियां,
स्त्रियां तच्छतो, उत्तरपश्चिमायां दिशि च । वायच्य लि• वायुर्देवताऽस्य यायु+ण्य । वासुदेव ताके पश्वादी 'कायव्य
श्वत छागमालभेते ति श्रुतिः । वायस वि. वयएव अण् । काके, वायौं वपन स्पति प्रो-क | अगुरह
For Private And Personal Use Only
Page #1029
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०१७)
क्षे, श्रीवामे च वायसाराति पु. ६तः । पेचके । . [महाज्योतिभन्याञ्च । वायसादनी स्त्री यायमैः कारयते बद-ल्युट ङोप । काकतुगड्या वायसौ स्वी• वायसवमण प्रियत्वात् । काकोड स्वरिकायाम् । वायसेत् पु० वायसानाभिक्षु रिव प्रियः । काशतृणे । वायसोली स्त्री० यायसमोडते प्रोड-उत्क्ष पे अच् डस्य लः शक ।
___ काकमाच्याथाम् । खार्थे कन् । तर वन वायु पु० वा-उग्ण । स्पर्श गुण के पञ्चभूतमध्ये भूतभेदे, उत्तरपश्चिमविदि.
शाधिपती देवभेदे” देहस्थधातुमेदे च । वायुपुच पु० ६त° | हनुमति, भीमे च वायुरुतादयोऽप्यत्र । वायुभन पु० वायु भक्षति भक्ष-अण् । म । ल्यु । वायुभक्षणोऽन्यत्र वायुवत्मन् न. | वायोर्वम सझारमार्गोयल । आकाशे । वायुवाह पु. वायुना उहाते वह-वज । धमे । वायुवाहिनी स्त्री० वायु देहस्थ वायु वाहयति सञ्चारयति बह-णि
णिनि । वायुसञ्चारिण्यां देहस्थ शिरायाम् । वायुसख पु० वायोः सखा सहचरः अच् ममा० ।, अग्नौ । वायुमखि पु० वायुः सखा यस्य । अग्नो वाथ्वास्पद न०६० । वायुसञ्चारस्थाने आकाशे। वार न० च० -किप । जले । वार पु० -धन। सङ्घ अवसरे स्वयोग्यकाले ( पाला) 'यारोऽङ्गरा
जस्वसुरि'ति सा० ३५० हारे, शिवे, कुअच्छे , क्षणे, सूर्यादिग्रहाणां अधिकते दिने, यथा रविवारः रविवामिक दिनम् इत्यादि। यज्ञपाले च।
अश्वविषे च पु.। वारक लि. यारयति ह णिच-ल्यु ट । प्रतिनिरोधके । अश्वगतिभेदे, वारण न० कृणि च ल्य ट । प्रवृत्ति प्रतिरोधे, निषेधे हस्तादिभारणे च ।
गजे घु० । वाणयारे कवचे पु० न० | वाणवारे कवचे पु० न० । वारण बुषा (मा) वी० वारणं पु पण ति पुष-क पृ० । कदल्याम् वारणवल्लभा स्त्री० ६त कदल्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1030
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ २०१८ ]
वारaषा स्वौ बार जलं वर्षत्यव वृष । धान्ये । बारमुख्या स्त्री० बोरे वेग्यारन्दे मुख्या |
बारंवारम् अव्य॰ ट- रामुल् द्वित्वम् । पौनःपुन्ये । वारलीक पुवार्जलं अनीक ं यत्र । ( वावुद्र तुलसी) वारविटपु० चु० ट तृच् । पयौ । वारणकर्त्तरि वारयोषा स्त्री० वारस्य जनसमूहस्य योषा साधारणत्वात् । वेश्यायाम् ।
ܢ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
जनसत्तायां वेख्यायाम्
८
पे |
६० । बारबध्वादयोऽप्यत्व | वारवाण प • न० वा ते ट वञ् तारोवार्थो वाणो यस्य कवचे वारवाणि स्त्री॰ बार समूहं वणने वण-द्रण् या ङीप् । वेश्यायाम् वारांनिधि स्त्री० वारांजलराशोनां निधिराधारः नि+वा कि छाल
"
समाः । समुद्र ।
वाराणसी स्त्री० वरणा च असी च सीमा त्वेनास्त्वस्या व पृ० 1 काशीनगरे वराणस्यप्यत्र । [राहमम्बविनि वि० । वाराह पु० वराहस्येदं नियत्वात् व्यण् । महापिण्डीत वृक वाराहकर्णी स्त्री० वराहस्यायं वाराहव कर्णः पवमस्यांः ङीप् । अश्वगन्धायाम् । [ग्न्वःयाम् । वाराहपत्त्री स्त्री० वाराहस्तत्कर्णद्रय पत्वमस्याः ङीप् । अश्वः वाराहाङ्गी स्त्री॰ बाराहमित्राङ्गमख्याः ङीप् । दन्नीटश्च । वाराही स्त्री० वराहस्ये यमण् ङीप । काष्टमातृकामध्ये वराहयक्तौ, 'वाराही नारसिंही चेति श्यामास्तवः । वराहकान्तायाम् वराहयोषिति च ।
बारि न० यु-इन् । जले, खोवेरे च । वार्य्यतेऽनया
- णिच् द्रन् वा
ङीप् । गजबन्धन्याम् 'घार्थ र्गलाभङ्गदूव प्रवृत्त' इति रघुः 1 बासि० सरखत्याम् च स्त्री०
4
वारिकण्टक पु० न० वारिणः कण्टकद्रव । शृङ्गाटके |
बारिकर्णी स्त्रीयारिणि कर्ण द्रव पत्त्रन्याः ङीप् । कुम्भवाम् (पाना)
स्वार्थे कन् | तत्व ।
[ तत्रैष 1
वारिकुज पु० वारिणि कुल द्रव वक्राळ तित्यात् । शृङ्गाटके स्वार्थे कन्
।
Page #1031
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०१८
परिचत्वर ५ • वार्थे चत्वररूपमस्याधारत्वात् । कुम्भिकायाम :: वारिचर पु• वारिघु चरति चर-अच् । मत्स्य जलचरजन्तुमाल लि. वारिचामर न. यारिणचामरमिय योभा हेतुपुजाकतित्वात् शैवाले .. वारिज न. यारिणि जायते जन-ड । पद्म, चव, गौरसुवर्णे, ल.
वणभेदे च । शङ्ख, शम्ब के च ए० । वारितस्कर । पु० यारिणस्तस्करकापहारकत्वात् । सूर्य, मेधे च वारिना स्त्री. वारिणस्वायते बैक । छात्र । वारिद न• वारि ददाति दा-क | मेघे, सुस्तके च । जलदातरि निक बारिधि पु० वारीणि धीयन्तेऽस्मिन् धा-कि त । समुद्रे यारिनि
___ ध्यादयोऽप्यत्र । वारिपर्णी स्त्री० वारिणि पर्णा न्यस्याः लीम् । कुम्भिकायाम् (पांना) वारिपालिका स्त्री० वारीणि पापयति प्रास्त णाति पालखु ल ।
कुम्भकायाम् (पाना )। वारिपृश्नी स्त्री०वारिणि पृश्निः पर्णभस्याः डीप । कुम्भिकायाम् (पाना)। वारिबदरा स्त्री० वारिसमीपभवा बदरेय | प्राचीनामलके । वारिवालक न० वारिणो वालक इव । हीरे धारिभव न० वारिणे अति प्रभवति भ-अच । स्रोतोञ्जने । वारिमसि पु० वारि जल' मसिरिय नील तापादक यस्य । मेघे धारिनूली स्त्री० पारिणि मूलमस्याः डीम् । कुम्भवाम् (पाना) वारिरथ पुवारिणि रथ दूव्र गमनसाधनम् । भेलके । वारिराशि पु० वारीणां राशयोऽल । समुद्रे । वारिकह न० वारिवि रोहति रुह के | पद्म, नलजातमा लि. वारिवदन न• वारियुक्त बदन यमात् । प्राचीनामलके तत् सेवने हि
मुखे पारिनिनावः । वारिवर न० वारि वृणोति -अच | करमर्दके । वारिवल्लभा स्त्री० वारि वजभमस्याः उत्पत्तिहेतुत्वात् । वदाम् । वारिवाह पु. वारीणि वहति वह-अण । मेघे । बारिश पु. वारिणि समुद्रजले शेते शी छ । विशौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #1032
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १०२. ]
वारोश पु० ६० | समुद्र, बरुणे च । वारिनाचादयोऽप्यत्र ।
अरुणा न॰ वरुणस्य दमण । खले, वरुणस विनिवि । वारुणि ५० वरुणस्यापत्यम् ञ् । कागस्य मुनौ कुम्भजातत्वात् मैत्रावस
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
व्यापत्यत्वाञ्च तथास्वम् ।
वारुणी स्वी० वरुणोदेवतास्य वरुणस्येदं वा अण् ङीप् । पश्चिमदिशि, मदिरायाम्, शतभिषामन्त्रले. दुर्वार्या, गण्डदूर्खायाम् इन्द्रवारुण्यां शतभिषा नक्षत्र युक्त चेतक त्रयोदश्यां वरुणस्त्रियाञ्च । वारेन्द्रौ स्त्री॰ देशभेदे, (वारेन्द्रभूमि ) ( राजसाड़ी) वङ्गदेशम देशे वार्त्त २० वृत्ति + अ | आरोग्य | निरामये, वृत्तिशीले च वि०- 1 कृषिकर्म्मणि, वृत्ती, जनश्रुतौ, टत्तान्त, काल
·
दुर्गायां
करके भूतनाशने च स्त्री० 'अािन् महामोहमये कटाहे स्वर्य्य[+ ग्निना रात्रिदनेन्धनेन । मासतुःपरिघट्टनेन भूतानि कालः पचतीति वा इति भारतम् ।
2
स्वातक ए॰ वार्त्त सारोग्यमाकयति गमयति चाक-शिच यण् । यात कौ । स्विवामपि तत्पचे ङीप् । पृ० उच्चम् वास करण्यत स्त्री. 'ब्रात कुरेणा गुणसप्तयुक्त 'ति वैद्यकम् ।
1
वार्त्ता पु० वा मावहति द्या + वह कृण । विचिन्या जीविनि वणिग्भेदे । वृत्तान्तवाहकेति ।
वार्त्तिकनं वृत्तिरूपेण कृतो ग्रन्थः ठक् । उक्तानुक्तरुक्तार्थव्यक्त कारि तु वातिक " मित्युक्ते सत्वानुक्ताद्यर्याविष्कारके ग्रन्यभेदे ।
1
बाई र न० वारे जलाय दीर्यते दृ-प् । दक्षिणावर्त्त गल े, काकचिचांयाम् कृणलावीजे, कृमिजे, यानवीजे च । वारेव दरम् ! जले - वाईक नटानां समूहः तस्य भावः कर्म वा वुञ् । युद्ध समूहे वृद्धस्य भावे कणि च ।
4
वार्ड क्य न? टद्धस्य !भावः कर्म वा ध्यन्न कुक् च । बङ्गले 1 चाहि पु० वारि जलानि धीयन्तेऽत्र वा कि उप वार्ड भवन वा
समुद्र |
समुद्रे भवति भू-यच् । सामुद्रलषणे !
For Private And Personal Use Only
Page #1033
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०२१ ] वाई षि पु० दृष्ट्या जीवति इण् पृड्के वधुप्रिभावः । वृदयाजीवे । स्वार्थ कन् । तत्रव।
[जीविनि वाई षिन् त्रिवि+अस्त्यर्थे इनि प्रश्तेः नि• वा(षि भावः । अचमा वाईषा न० वाई घेर्भावः पञ् । धान्यादेवईनोपाये (वाडिदेवा ) वार्डीस्मस पु० वारि अलानि धयति धा-किप पानी मा नासिका
यस्थ णत्वम् पृ०। गण्ड के । पृ० वाघीणसः । 'विप्लवं विन्द्रियक्षीणं श्वेतं वृड्वमजापतिम् । वाणिसः । प्रोयोऽसौ” इत्य त पशभेदे
'बार्बीण सस्य मामेन तृप्तिदशवार्षिकी ति मनुः । वामण न० वर्मणां समूहः अण न टिलोपः । कवचसमहे ।। वाम्मिगा न० वर्मिणां समहः अया न टिलोप: । कवचिसमहे । वामे च पु० वारि जलानि मुञ्चति मुच-किप । मेघे । वार्षिक लि. वर्षे वर्षासु या भवः ठंज । वत्सरभवे, वर्षा कालभवे च ।
लायमागशालतायां न० स्त्री स्वीत्वे डीप । वर्षकर्त्त व्यायां पूजायाँ स्त्री० डीप । शरत्कग्ले महापूजा क्रियते या च वानिकी'ति
चण्डी । वाहत न० वृह थाः फलम् अण तस्य न लप। वृहतीफले । वाईद्रथ (थि) पु. वृहद्रथस्थापत्यमण, दूळ वा। वृहद्रथराजघुल्दै
जरासन्ध पे । वाहस्पत्य म° वृहस्सलिना प्रोतमधीते जय । चार्या के | तेन प्रोक्त त
स्य दया आ । नीतिशास्त्र , बौद्धाग मे च वृहस्पति सम्बन्धिनि नि। वाला पु० बल-घज वनश्चलनमस्यास्ति य । निथप्रर्धात्मके द्वितीये करणे वालक न• वलकन नितमण | वलकजाते वस्त्र । वाल्मिकि पु० वल्भिको भयः दूज । रामायणपन्यकर्तरि सुनिभेद वाल्मीक (कि) पु० वलमी के भवः अण इज वा । सुनिभेदे , वावदूक वि० वद-यङ् लुक्-ककञ् । वहुवदनशीले वक्तरि वावय पु•वय-यङ्लु क- अच । (वावु इ)तुलसीभेदे । वाहत सभलो दि• आत्म सक सेट या वेट् । वाहत्यते अवावर्तिट।
८६
For Private And Personal Use Only
Page #1034
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
" [ [०२२ }
"ततो वात्यमाना से 'ति भट्टिः ।
बावृत्त त्रि. वाटत त । कृतवरणे ।
बाथ तिरवां शब्दे काक• व्याखाने सक• दि० आत्म० सेद् चङि नखः । वाश्यते अवशिष्ट । 'उद्दाश्यमानः पितर' मिति भट्टिः वामा स्त्री. वां गतिश्यति शोक । वासके । स्वार्थे कन् तत्व वाशित नं० वाश भावे क्त । तिरश्वा शब्द, आह्नाने च । वाशिता स्त्री० वाश-क्त 1 करिण्याम्, स्त्रीमात्र च ।
*
वाशि (सि) ड न० वशि (मि) उदम् अण तेन प्रोक्त वा अण् । वशिछप्रणीते उपपुराणभेदे, योगशास्त्रभेदे च । वशि (सि) व संबन्धिनि त्रिः । गोमत्यां नद्यां स्त्री० ङीप् ।
वैश्रि न० वाश-रक् । ग्द हे, चतुष्पथे च । दिवसे पु० । वाष्प (स्प) पुश् बान्प षु(ख) क् च । ऊमणि, लोहे, चतुर्जवे च संज्ञायां कन् । मारिषशाके ( नटिया ) हिङ्गत्यां स्त्री० वा गौ० ङीष् । वाष्पी (स्पी) कन् । वाष्प (स्सि) काम्यत्र ।
वास सुरभीकरणे का. चु० उ०म० सेट् । वासयति ते व्यववासत् त वास पु०बस-षञ् । ग्टहे वस्त्र अवस्थाने, वास-अच् | वासत्रे, सुगखे चा वासक पु० वास-खु ल । स्वनामख्याते वृच्चे' येन तेन प्रकारेण वासकः कासनाशक, इति वैद्यकम् ।
७
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वासकसज्जा स्त्री० 'कुरुते मण्डन' या तु सज्जिते वासवसनि । मातु बासकसज्जा स्यादित्य नलक्षणे नायिकाभेदे त्रास सज्जाप्यत्र ।
वासगृह न. वासयोग्य म्हम् । सध्यगृहे ।
वासतेयो स्त्री० वस्तये हिता ढक् । रात्रौ । वसतियोग्येतिः 'वनेषु वासयेति भट्टिः ।
ब्रासन न. वास -ल्युट् । सुरभीकरणे धूपने, वारिधान्याम्, वस्त्र, वासस्याने, ज्ञाने च वस-पिल्युट् । निशेषाधारे, निचेपार्थे-मुद्राङ्किते च । [ भीकरणे च बासना स्त्री॰ बाच-युच् प्रत्याशायां ज्ञाने, स्मृतिहेतौ, संस्कारे, सुरवासन्त ए० वसन्तस्येदम् वसन्ते भवः वा अण् । वसन्तप्रिये उष्ट्र, कोकिले
For Private And Personal Use Only
Page #1035
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०३ ।
च । वसन्नभवे-मलयवायौ-मुद्रे, कृष्णं मुड़े मदभक्षे च । नस्कालभवे वि. | यथ्यां माधवीलसायां, पाटलायां नवम निकायां,
तत्काले पृज्यायां-दुर्गायरञ्च स्त्री वासयोग पु० बासेन गन्धेन योगो यत्त । (आविर) 'चर्ण मेदे वासर पुन | वस-अरन् । दियसे । नागभेदे पुः ।। वासव पु० वसुरेव स्वार्थे ऽरण वसूनि सन्त्यस्य वा अण। इन्द्रे यसोर
प्यत्य स्ती. अण डीप । व्यासमातरि मत्स्यगन्धायाम स्त्री. ।। वासवदत्ता स्त्रो. वासयदत्तामधिकृत्य कृतो गन्धः अण याख्यायि.
कायां तस्य लुक । वासवदत्ताचरिनाख्यापके पन्थभेदे । ३त• इन्,
इत्ते नि । वासस् न० वम-असि । वस्त्र । वासागार न० यासयोग्यमगारम् । पासयोग्य ग्टहे ग्टहमध्ये वासि(सौ) स्त्री. वस-दूज वा डीप । कुठारभेदे (वाइस) वासित लि. यास-क। सुरभीकते । वासिनी स्त्री. वासोऽस्यस्याः इनि | एकझिण्टाम् । वासु पु० वस उण । विष्णौ । बासुकि पु० वसुना रत्ने न कायति के-क सएव इञ् । सर्पराजे 'भगिनी
वासुके स्तथेति मनसास्तोत्रम् । वासुदेव पु• वसुदेवस्या पत्यम् अण् । विष्णौ । वासुदेवप्रियङ्कारी खो० ६ त• । शतावर्याम्, श्रीकृष्ण प्रियकारिण्या
खियाञ्च । वास स्त्रो. यास-ऊ । नाश्योक्ती बालायाम् । वास्तव न० वस्त्वे व अण् । सत्यभूते पदार्थे । वास्तविक वि. वस्तुतो नितम् ठक | खतःसिझे सत्यभूते पदार्थे । वास्तव्य त्रि. वमसि वस-तव्य नि• | वासकर्तरि, वासयोग्य स्थाने, वसतौ च पु. ।
[ कन् । शाकभेदे । वास्तु पु. वस-तण् । वामयोग्य भूमी, खन,मख्याते शाके च । खार्थे
For Private And Personal Use Only
Page #1036
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.२४ ]
बास्त क न• वास्तु-कन् ट• दीर्घः । वास्तुशाने चिलीगाके स्त्रो
गौरा• डोष्। बास्तेय वि. वस्त रिदम् वस्तये हितं वा ढक् । वस्तिसम्बन्धिनि यास
योग्ये च। वास्तोष्यति पु०३ त• अलुकममा० । इन्द्र, वास्तुभू मिपतौ च । वास्त्र पु• वस्त्रेणाहतो रथः अण । वस्त्रेण सम्यगारते रथे । वास्प य पु० बास्साय हितं ढक् । नागकेशरे । वाह यत्ने वा मा क मेट चङि म तस्वः । वाहते अवाहिष्ट वाह पु० उद्यतेऽनेन अमौवा गवादिना वा वह-घज । छश्वे 'वाहो
भारचतुष्टयमित्युक्त परिमाणभेदे च । वाहहिषत् पु०वाहं द्वेष्टि विष-शट इत० । महिषे याहरिपा
दयोऽन्यत्र वाहन न० वाहयत्यनेम बह-णिच-ल्युट । रथादौ याने । [शाके च । वाहस पु• वाहं गतिं स्यति घो-क । अजगरे, सुनिषस्य के (सुरुनि) वाहित्य न• बहतीति णिनि वाही-तस्मिन् तिष्ठति स्था-क पृ० । गज
कुम्भस्याधोभागे। वाहिनी स्वी० वाहोऽस्त्वस्थाः इनि डी । सेनायां, वहति यह
णिनि | नद्याम् 'वाहिन्यः पार्श्व मेना न जहतीति काव्यप्रकाशः । वाहिनीपति पुन | सेनापतौ, समुद्र च । माहौक पु. वह-कण् । जातिभेदे (जाट)। गौर्वाहीक इति अन
ङ्कारः । देशभेदे च। वाहु पु. वह-उण | भुजे अवयवभेदे, अङ्कशास्त्रोक्त चोत्रव्यवहारे भुजा
कारे रेखाभेदे च । बाहुमूल न० ६त । भुजद्दयस्य मले कक्षरूमे अङ्ग । वाहुवार पु. वाई वारयनि हरिषच-अण् । श्लेग्नातकव ने वासा न बाहं चालनमर्हति यत्, बह-गर हा । अश्वादौ याने, वामरे
च । वहिर्भवः ष्यञ टिलोपः । बहिर्भवे वि. ।
For Private And Personal Use Only
Page #1037
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१.२५
।
वाो न्द्रिय न० वाह्यपदार्थानां शब्दादीनां पहणयोगामिन्द्रियम् ।
शब्दादिमाह के श्रोत्रादौ इन्द्रिये । वाह्नि (डी) क पु० | बह-निण स्वार्थे कन् । देशभेदे । तद्देशजाते.
कु से, हिनि न० । वि अव्य वा-कि । नियोगे, विशेधे-निश्चये, असहन, निग्रहे, हेतो,
अव्याप्ती, प्रदर्थे, परिभवे, शुद्धौ, अवलम्बन, ज्ञाने ,गतो, श्रालस्य, पालन, च । विहगे पुल
निस्मिन् विश त्रि. विशत: पुरणः विशति+डट् । येन विशतिसङ्ग्या पूर्यते विशक न. विशतेरवयवः छन । विंशतिसंख्यायाम् । विशतिरधिका
दोयते ऽसिन् शते आयो लाभो व डि ड्डिन् । प्रतिशत बिशय
थिकलाभादौ सामुद्रा विशक शतमिति रस नि । विशति सी दे दशती नि हिदश कसख्यायां, तत्सवाते च ।
एक व० । समाविशेषार्थे उ सब्ब व.। वे विंशती विनः
यि शतय इति । विशतिक त्रि. विंशोग्यः । विंशतियोग्य । विंशतितम त्रि० यिशाः पूरणः तमट । विशशब्दार्थे स्त्रियां डीप । विकट पु० वि+ककि-ग्रटन् । गोक्षुरे । विकत पु० वि+ककि-तत् ! (बदची) क्षे, अतिवलायाञ्च । विकच पु० विगतः कचों यस्य । कपणे बुद्धसंन्यासिनि, विशिष्टः कचो
यत्र । ध्वजे के तौ। वि+कच-अच। विकशिते ६५० केशान्ये
वि० । महाश्रावणिकायाम् रखी। विकट पु० वि + कड-अच। विस्फोटके, साकण्ड्यो च । विन
कटच । विशाले, विकते, सन्दरे, दन्तुरे, च त्रि | विकण्टक पु• विगतः कण्ट कोऽस्य । ययासे । शव हीने वि० । विकत्यन न० यि+कल्य-ल्युट । अात्मश्लाघायाम् । युच, तत्क तरि त्रि विकतन पु० विकृत-त्यु । सूर्ये, अकक्षे च ।। विकम्भस्य पु० त्रि. विकन यि निन्दिताचारे तिराति स्था क कुत्सिता- चाररते।
For Private And Personal Use Only
Page #1038
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
विकल लि विरुद्धा कला व य । विह्वले, स्वभावहीने, कला हीने च । विकलाङ्ग त्रि० स्वभावहीनमङ्गमख्ख । स्वभावतो न्यू नाधिकाङ्ग । विकल्प पु० विभिन्नः कल्पः । भान्ति हेतौ कल्पने, विविधकल्प ने, संस
गौरोपणे, पक्षतः प्राप्तौ च ।। विकश्व(ख)र त्रि. वि+कश (स)-वरच । प्रकाशशीले रक्तपुनर्नवायाञ्च । विकषा स्त्री॰ विशेषेण कथ्यतेऽसौ कध-घञर्ये क । मनिछायाम् । विक शि)सित त्रि. वि+कश(स)-न । प्रकाशयुक्त । विकार पु० विघञ् । प्रकृतेरन्यरूपे परिणामे । विकाल पु० विरुद्धः दैवत्वादि कर्मानहः काल: । राक्षसो नामकवेला. याम्, दिवसान्यकाले । विकाश न० विरुद्धः काश: । रहसि, विशि का प्रकाशे च । विकागिन् लि० वि+का णिनि । प्रकाशशीले विक्रवरे। . विकिर पु० विक-कबिहमे, कुशे च । विकीर्यते घअर्थ क ।
विघ्नोपशान्तये उक्षिप्त तसर्पपादौ । विकिरण द. विकि-युट नि० इत्वञ् र परत्वम् । क्षेपणे हिंसने,जाने
__ च । अर्कटने पु० | ६० किरण न्ये त्रि। विकोण त्रि. वि-का-का । विचित ।
[ पान च । विकुर्बाण लि. पिकासानन् । हर्ष हेतुना जातरोमाया हो विकृतिविकुनि पु० सय वय इच्या राजपले पोहे । विकत त्रियि -कता । बीभत्से मलिकीचते, रोगयुक्त च । विकति स्त्री. विहिन । विकार ए हार्थे । विकृति पु० वि तिच् डीप् । रोगे, डिवे च । विक्रम पु० विशे प्रेस कामति वि-क्रम-घञ् अच् वा । लिविक्रभे,
विष्णौ, विक्रमादित्यान्टधे "नमानि वै वररुचिर्वत्र विक्रम ति' ज्योतिर्वि दाभरणम् । भावे घने । कमणे कारणे घञ् । चरणे, शौर्यातिशये, सामा च पष्टि वर्षमध्ये लवणं मधु गव्यञ्च महाध
विक्रमे प्रिये !' इत्यु लालक्षणे वत्सर दे च 1 [मार्कोयल। विक्रमादित्य पु० विभेणादिव्य इय । स्वनामयाले न्टपभेदे यिक
For Private And Personal Use Only
Page #1039
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
।
१०२७
]
विक्रमिन् पु० विकम-‘णनि । सिंहे, विष्णौ च विक्रम युको त्रि० । विक्रय पु० वि+क्री अच् । मूल्यग्रहणेन परस्वत्वा पाद के व्यापारे विक्रयानुःशय प० विक्रयस्थानुश यः पश्चात्तापः । विक्रीतपदार्थस्य परा
त्ति फलके अनुताये । विक्रयिक पु० विक्रयः अस्तवस्य छन् । विक्रेतरि । विक्रयिन् त्रि. यि+क्री-णिनि विक्रयकर्तरि । विक्रान्त पु• वि+क्रम-त । सिंहे, शूरे च । भावे क । यिक मे । विक्रिया स्त्री. वि-+क-श । विकारे अन्यघायितस्य वस्तुकोऽन्यथा
परिणामे। विक्रय लि० वि+क्री यत् । विक्रय योग्ये पदार्थे । विल्लव लि. वि+ल-अच 1 व्याकुलीमाये । विलिन्न लि. विलिद-तो । आई, शीग, जीर्णे च । विक्षाव पु • विक्षु घञ् । शब्द कासादिरोगकृतशब्दे च । विक्षीर प० विशिष्टं चीरमख । अर्क रक्ष विगतचीरे लि० । विक्षेप पु० विक्षिप-घञ् । त्यागे, प्रेरणे, दूरीकरणे च । विने पशक्ति स्त्री० विक्षेपस्य दूरीकारण स्य जनि का शक्तिः । वेदान्तोक्त
अविद्याशक्तिभेदे । विख लि• विगतो नालिका यस्य लादेशः। गतनासिके । ख्यादेशः ।
विख्योऽयल नि। विख्यात त्रि. विशेषेण ख्यातः प्रसिद्धः वि+ख्या-क्क । प्रसिद्ध । विगणन न० विशेषेण गणनम् गण-ल्यट । ब्रहण शोधनार्थे सलमागणने विगत लि० वि+गन हो । प्रमादर हते विशेषगते अपगते च । विगतात्तवा दली. विगतमात व रजो यहाः । सतरजस्कायो
लियाम् । विगन्धक पु• विरुद्धः गन्धोऽख कप । इक्षुदारुक्षे । वपुषाय
(शशा) स्वी० गौ० डोप । खार्थे कन् तत्रैव । विगम पु• वि+गम च । नाशे, अपाये च |
For Private And Personal Use Only
Page #1040
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१.२८
]
विगहण न० वि+गह ल्यु । निन्दने ।
निन्दायाम् । विगहित त्रि. वि+ग है त । निन्दिते निषिड्वे च । भावे क्त । विगाढ वि. वि+गाह-क्त । स्नाते, कृतावगाहने च । विगान न० वि+गै ल्युट । निन्दायाम् । विगीत त्रि. वि+गै-त । निन्दिते । विगीति स्त्री० वि+गै-तिन् । निन्दायाम् । विगुण लि विरुद्धो गुणोऽस्य । गुणरहिते । विगूढ त्रि. पि+गुह क । गर्हिते, गुप्त च । विरहीत वि. वि+यह क । ग्टहोते, व्याकरणोत विप्रहबायस्थ
पदे च । विग्र त्रि. विगता नासिकाऽस्य माहेश: । विगतनासिके । विग्रह पू० वि+ग्रह-अत् । दे हे, विभागे, युझे, समामादित्ति सम
नार्थकबाक्यभेदे, शिशेषनाने च । विघटिका रखी. विभागः घटिकायाः । घटिकापष्ठिभागे पलाल के काले विघटित त्रि० बि+चट-क्त । बियोजिते विशेषेण रचिते च । विघटित लि. बि+वक्त। चालिते, बियोजिते च । विषस पवि+अद-बञ् । भोजन शेषे या हारे च सिकथक नः | विघसाशिन् त्रि. विवस देवतादिद सावशेष मन्नाति यश-णिनि ।
दैवपत्र कार्यानन्तर तदशिष्टमोजिनि। विधात पु. वि+हन-त । व्यावाते, आपाते च ।। विघातिन् लि• वि+हन-घि नुण् । निवार के । नाशक , नष्ट ___ 'नित्यचायं वल निमित्तो विधातीति व्याकरणम् । एव ल ।
विधानकोऽन्यत्र । विध प० वि+हन-क । व्याघाते अन्तराये, कृष्ण याकफलायाञ्च । विघ्ननाशक पु. ६त । गणेशे विघ्नविनाश नादयोऽप्यत्र। विघ्नराज पु० बिन्ने राजते अच । गणेश । विघ्ने शादयोऽचत्र । विघ्नहारिन् प • विन हरति हृ-णिनि | गणेश । विनित वि० बिन्नो जातोऽस्य दूतच । जात बन्ने ।
For Private And Personal Use Only
Page #1041
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.२८
]
विघ्नेशानकान्ता स्त्री० ६त. श्वेतदूर्वायाम् । विच पृथक करणे रु० ज०च ड अम अनिट । विनति विक्ति बित
विबो । अबिचत् अक्षीत् । विचकिल प. विच+क किल-क कर्म • | मदनसुने। विचक्षगा पु० बि+चक्ष ल्यु । पण्डिते नागदन्त्यां, स्त्री० टाप । विचयन न० बि-चि-ल्युट । अन्वेषणे, पुष्पादिचयने च । विचचिका स्टी० बिच एय ल | पाममि रोगभेदे । विचार पु. वि+चर-धन् । सत्त्व निर्णगे, तदनुगुण वाक्य स्तोमे च । विचारण न० वि+चर-णिच-लाट | मीमांसायाम् । युच् । तत्रैव स्त्री० विचि (ची) पु • स्त्री० विच-दुक् । तरङ्ग स्त्रीत्वपच वा डीप । वचि विकत्सा स्त्री वि+किस-खार्थे सन् अ | सन्दे हे । बिचित्र न० विशेषेण चिलम् । कर्क रवणे । तद्दति, अाश्चर्य च । . त्रि० । खार्थे कन् । भुर्जपत्ररक्ष पु । विचित्रवीर्य पु• शान्तनुन्टपात्मजे टपभेदे । विचित्राङ्ग पु० विचित्रमग यस्य । (चिते)व्याधभेदे, आश्चर्य देहे वि. विचेतस् त्रि विरुद्ध दुष्ट विशिष्ट वा चेतो यस्य । दुष्टचिने विशिचित्ते च ।
[घेण चेष्टायाम् न । विचेष्टित त्रि० विगतं चेष्टितमस्य । चेष्टाम्पून्ये ,वि+चेष्ट भावे क्त । विशेविच्छ दीप्तौ चु० उभ० सक० सेट । बिच्छयति ते अविविच्छत् त विच्छ गतौ तु पर० श्रायपक्ष उ० सक० सेट । विच्चायति विच्छाय
ते यिच्छति । अयिच्छायीत् अविच्छाविष्ट अविच्छीत् । विच्छन्दक पु० विशिष्ट : छब्दो यत्र कप । ईश्वर ग्टहभेदे । विच्छाय म० बीना पक्षिणां छाया नपुसकत्वम् । पक्षिसमहछायाया
म् । विगता च्छाया यस्य। छायारहिते लि। विच्छित्ति स्त्री. वि+छिद-निन् । अङ्गरागे हारभेदे, छेदे, विनाशे, विच्छ दे, तीपणां चेष्टाभेदे च |
छदने न. विच्छिन्न त्रि. वि+छिद-क। विभक्त, समा लब्धं च भाई-क्क । विच्छेद पु० वि + छिद-घज । बियोगे, सन्ततिराहित्य, विभागे च
For Private And Personal Use Only
Page #1042
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१.३. ]
विज पृथक्करणे जु० उभ० सक०' अनिट् । वेवेक्ति येविक्त अबिजत् - अविचीत् अबिक्त । प्रेज भये कम्मे च रु० ५० अक० सेट । चिनक्ति अविजीत् ।। वेज भये कम्मे च त्व० श्रा० अ० अनिट् । विजते अविजिष्ट । क विग्नः विजन त्रि० विगतो जनो यस्मात् । निर्जने । विजनन न० वि+जन ल्युट । गर्भमोचने, प्रसवे, उद्भवे च । विजय प. बि+जि-कर्तरि अच । अज ने, विमाने यमे च | भावे
अच । जये, परिभत्रपूर्व कयहणे च ।। विजयकुञ्जर प• विजयाय कुञ्जरः । राजवाहन गजे। विजया स्ती० आश्विन शुक्लपक्षीयदशम्याम्, उमायाः सखीभेदे, ‘कथयत
विजये'ति मुद्राराक्षसम् । दुर्गायां, जयन्त्या, शेफालकायां, म. ञ्जिष्ठायां, शमीभेदे, अग्नि मन्थे, भायाम् (सिद्धि) अटहादशीमध्य, यदा तु शुक्ल द्वादश्यां नक्षत्र श्रवणं भवेत् । तदा मा तु म. 'हाप ण्या द्वादशी बिजया मते'त्यु के द्वादशीभेदे, शुक्लपक्षस्य सप्तम्यां सूर्य वारो यदा भवेत् । सप्तमी विजया मामे'त्य के सप्तमी
विजातीय त्रिबिभिन्नां जाति धर्ममर्हति छ । विभिन्न धर्मावलम्बिनि । विजिगीषा स्त्री विजेतुमिच्छा वि+जि-सन् अ। खोदर पूरणेच्छा
निन्दनीयकम्र्मादौ प्रहत्तौ त नन्दाऽगणने, विजयेच्छायाञ्च । उ ।
विजिगीषः । जयेच्छाति त्रि विजिन न विज-दून किच्च । वने वृक्षसमूहे । विजुल प ० बिज-उलच् किञ्च । शालमलीकन्द । विजाण न० बि-भि-ल्युट । विकागे, मुख विकाश हेतुभूते वायु
व्यापारभेदे (हाइतोला । विजमित त्रि. वि+भि-न । विकशिते भावे क। प्रकाशे विज्जल न• विज उलच जुट् च । त्वचे (दारचिनि)। विज्ञ पु० विशेषेण जानाति ज्ञा-क। प्रवीणे, पण्डिते च । विज्ञात वि. वि+जा-नख्याते, ज्ञाते च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1043
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[
१.३१ ]
विज्ञान न० वि+ज्ञा-ल्युट। ज्ञाने, कर्मणि, शिल्यादिज्ञाने, वेदान्तोक
अविद्यावृत्तिभेदे च । विज्ञानमयकोष पु० विज्ञानात्मकः कोघ वावरकत्वात् । ज्ञानेन्द्रिय
सहिते बद्धित्तिभेदे । विज्ञानिक त्रि. विज्ञानमस्त्यस्य उन् । विज्ञानयुक्त । विट आकोशे सक स्वने अकाभ्व पर मेट। वेटति अवेटीत् । विट पु० विट-क | घिडो, जारे, स्टङ्गाररस नायकानुचरे धूर्ते, विट !
विटपम"मिति माधः । पर्व तमेदे,लवणभेदे, खदिरभेदे, नारङ्ग
हजे, मधिके च | विटङ्ग न० वि-ट कि च, च । कपोतपालिकायां प्रासादाद्यपस्थे काठन
निर्मिते कपोतावासस्थाने । (पायराखोप) . विटप पुन• ! विदं विस्तार पाति पाक । शाखायां, पल्लवविस्तारे,
स्तम्ने, पल्लवे च विटपाल के निविट ! विटपममुन्ददखेति माघः। विटपिन् कु० विटप+अस्त्यर्थे दूनि । उले, वटहने च । पिट लवण न. विडिव लवणम् प० । विड लवणे । विटि(टी) स्त्री० विट कि या डीम् । पीतचन्द ने । विटखदिर पु० विडिय दुर्गन्धः खदिरः । (गुयेवावला) हजे विट्चर घु• विधि-विधायां चरति चर-अच | ग्राम्यशूकरे विटपति पु० विश्यते विच-झिप् विशः कन्यायाः पतिः । जामातरि विटसारिका स्त्री थिडिव दुर्गन्धः सारिका । (गुयेसास्तिक) पचिभेदे । विड त्राकोशे भ्वा० परसक० भेट । वेति अवेडीत् । विड न. बिड क। लवणभेदे । विडङ्ग पु० न० विड़ अङ्गच । स्वनामखबाते औषधभेदे । अभिनेत्रि। विडम्बन नः वि-डवि-ल्युट । तिरस्करणे अनुकरणे च। युच ।
विडम्बनाप्यत्र रखी. | 'दंयञ्च ते ऽन्या पुरतो विडम्बनेति कु. विडाल पु० बिड कालन् । खनामधाते पशुभेदे, नेत्रपिण्ड, नयनी
षधिभेदे च । विदार्थ स्त्री० ङीष । संज्ञायां कन् । हरिताड़े न। स्वार्थे कन् विडाले पशौ पु.।
For Private And Personal Use Only
Page #1044
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[ १०३२ ]
विडीन न० वि + डी-क्त । पचिणां गतिभेदे ।
I
www.kobatirth.org
0
विडुल प· बिड-कुलन् । वेतसदृर्त्तृ ।
इन्द्रे |
•
-
वि (डी) डौ जस् पु० विष किप् विट् व्यापकमोजो यस्य पृ० वा चौत् । विड्गन्ध्र न० विष दूव गन्धोऽस्य । विड्लवणे ।
विलवण न० विडिय दुर्गन्ध' लवणम् । स्वनामख्याते लवणभेदे । विड्वराह पु० विट प्रियो वराहः शाक• 1 ग्राम्यम्पूकरे 'लसुनं विड्वराहचे 'ति मनुः ।
तौ ।
वितंस · वि+तन्स- अच् । पचिणां चन्वनसाधने रज्जु प वितण्डा खो-तड- । स्वपचाव्यवस्थापन परपचमात्र निरा
करणे कथाभेदे, कलम्बीशाके च ।
वितय त्रिवि+तन कथन् । मिथ्याभूते पदार्थे, खार्थे यत् । तत्रैव वितदुखी. वि+तम रु टुङ् च । पञ्चावदेशस्य नदीभेदे |
वितरण न० वि+न ल्युट् । दाने ।
ܢ
ܬ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वितर्क • वितर्क वञ् । सन्दे हे, ऊहे च ।
वितर्हि स्वी० त्र+द-इन् या ङीप् । वेदिकायाम् । पृ० | वितर्द्धि
रम्यत्र स्त्री० या ङी ।
वितल न विशेषेण तलम् । पातालभेदे |
वितविस्त पुत्री वि+तस- क्तिन् । इाट्शाङ्गुलपरिमाणे विस्तृत सकमिष्ठाध्यान्नपरिमाणे ।
वितान न० वि+लन घञ् । छत्तिसे रे, छात्रसरे, वितानमूलक न० वितानं विस्तीर्ण मूलमस्य कप् । वितुन नवि-त । सुनिसके संज्ञायां कन् ।
यज्ञ, विस्तारेच !
उशीरे
[चन्द्रातमे पु०न०
1
वित्त त्यागे अद०चु०उभ० स• सेट् । वित्तयति ते व्यविवित्तत् त
वित्त न० वित्त्यते व्यज्यते वित्त घञ । धने । विद क्त । ख्याते, विचार
I
-
रिते, ज्ञाते, लख च लि० ।
"
वित्त खो० विद- क्तिन् । जावे, लाभे, विश्वारे च ।
For Private And Personal Use Only
वित्तेश पु०६० | कुबेरे ।
वि याचने वा० च्या डिक सेट चङि न हुखः । वेथते श्रष्ट
う
Page #1045
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०३३ ]
विद सुखाद्यनुभवे याख्याने, वादे च सक वासे अक० चु० उभ मेट ।
वेदयति ते अत्रीविदत् त । विद लाभे तु उभ०सक अनिट । बिन्दति ते । अविदत् अवित्त। . विद मीमांसे रुधा० श्रामक अनिट् । विन्न अवित्त । विद भावे, दिवा० प्रा० अक० कनिट । विद्यते अवित्त । विद जाने अदा० पर० सक० सेट् । वेत्ति-वेद । अवेदीत् । विदग्ध लि. वि+दहक्क । नागरे, निपुणे, पण्डिते च । नायिका
- भेदे ती । विशेषेण दग्ध वि०॥ विद् पु० विद किम् । पण्डिते, बुधग्रहे च । विद पु० विद-क | पण्डिते, बुधग्रहे च । विदथ पु • विद कथच । योगिनि, कतिनि च । विदर न० वि+ह-अप । (फणिमनसा) दृच्च विदलीकरणे पु.। विदर्भ पुस्त्री० विगताः दर्भाः कु गायतः । कुण्डिननमरे (नागप र) विदल न० विशेषेण दल्यते दल-धबर्षे क | विधाभूते दाडिम करके,
बंशादिपात्रे च । कलायादौ, रक्तकाञ्चने पिष्टके व पु. विति
(तेश्रोड़ि) स्त्री० ] दल-शून्य त्रि। विदा स्त्री० विद-अजुः । ज्ञाने बद्धौ च । विदार पु. वि+ह-घज । विदारणे जलोच्छासे च । विदारक पु: वि+ण्वु ल । जलमध्यस्थतरुशिलादौ बिदारण कर्तरि ___.. वि. शुष्कनदादेजलधारणयोग्य गत्ते न । विदारण न० वि+ह-णिच् ल्युट । भेदने, मारणे, विडम्ब च | युद्ध
प. स्त्री० । कर्णिकारहच प..। विदारी स्त्री० । विदारोऽस्त्यस्याः अच् गौ• डोष । शालपणाम्।
(शालपान) भनिसवार च । [पणम् (शालपान)। विदारीगन्धा तो विदामः अभियाण्ड स्खे व गन्धो यथाः । शालविदाहिन् ज० वि+द इ-रिण। दाहजनकद्रव्ये । विदित त्रि. विद का । नारे, पाधि ने च । भाये । विख्याती
For Private And Personal Use Only
Page #1046
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०३४] उपगमे, ज्ञाने च । तदस्यास्ति अच्च । ज्ञातरि । विदितः समाय
याविति भारविः । विदिश् स्त्री० विगता दिशम् । दिशोमध्ये (कोण) । विदु पु . विद कु । हस्तिकुम्भमध्यभागे । विदुर वि. विद कुरच । मागरे, धीरे, ज्ञानरि च । कौरवाणां म___ त्रिणि दासीगर्भजाते अम्र्भावतारभेदे च पु.। विदुल प • बिद कुलुच । बेतसे, जलवेतसे, गन्धतृणे च । विदूर न० विशिष्टं दूरम् । अतिदूरे तत्त्रस्थे पदार्थे लि• 'बिदूरे के
यूरे, कुरु, इति साहि०३पर । वैदूर्य मणिसम्भवस्थाने पु . वि.
दूरभूमिर्नवमेघशब्दा' दिति कुमारः । विदूरज न० विदूर देशभेदे जायते जन-ड । वैदूर्य मणौ । विदूरथ पु.। सूर्य वंश्ये नृपभेदे । विदराद्रि पु० विदूरे देशेऽद्रिः पर्चतः । पर्वतभेदे । यत्र वैदूर्य__ मणिरुत्पद्यते ।
परनिन्दके लि। विदूषक पु. विदूषयति वि+दूध-णि च - एषु ल । टङ्काररसस हायभेदे । विदेश प . विभिन्नो देशः । देशान्तरे, 'भृत्याभावे भवति मरणं सज्जा
___ मानां विदेशे' इत्य गटः । विदेह पु० विगतो देहः देहसम्बन्धो यस्य | जनकाख्ये पे, तद्दन्ये
- ‘च कैवल्य सुक्तियुते, देहसम्बन्ध शून्ये च वि. मिथिलायां स्त्री । विदेह कैवल्य न० कर्म० । 'न तस्य प्राया हा त्क्रामन्ति इहैव समव
वलीयन्ते, इत्याधुक्त जीवन्मुक्तस्य देह पातनान्तरं निर्वाणमोचो। विध त्रि. व्यव-न । छिद्रिते, क्षिप्त, दुर्गे, बाधिते ताड़िते च । विडकर्ण पु • विचः कर्ण इव पचमस्य । (आक नादि) पाठायाम् स्त्री
त्वमपि तत्र व डीप । विद्यमान पु. विद-शामच । वर्तमानकाले, तइत्तौ पदार्थे त्रिः । विद्या स्त्री० विद-क्यप । जाने । तस्वसाक्षात्कार 'विद्यया मृतमश्नुते'
इति श्रुतिः । दुईयां, गणकारिकाच,तन्त्वोक्त देवीमन्त्र छ । 'तम्म विद्या न सिध्यतीति श्यामानवः ।
For Private And Personal Use Only
Page #1047
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०३५ ।
विद्याच न(ण) त्रि. विद्यया ख्याते चन(ण)विद्यया विसपाते । विद्याचुञ्चु मु• विद्यया विख्यातः चुञ्च । विद्यया ख्याते । विद्यादल पु. विद्यायै ज्ञानाय दल्यतेऽसौ । भूर्जपक्षे । विद्यादान न० ६त० । अध्यापने, पुस्तकदाने च । विद्याधन न० विद्यया लब्ध' धनम् । विद्याया लब्धे 'उपन्यते तु
यल्लब्ध विद्यया पण पूर्ध्व कम् । विद्या वनन्तु तद्विद्यादि नि "शिष्यादावि ज्यतः प्राप्त मन्दिग्धप्रश्ननिर्णयात्, अज्ञानसंशयोच्छ दालब्ध माध्ययनात्तु यत् । विद्याधनन्तु तत् प्राहुरिति 'शिल्पिष्वपि हि धर्मोऽयमित्यु क्रम्य पर निरस्य वादेन विदाया इतपूर्व कम् । वि
‘द्याधनं तु तयादित्य क्त धने । विद्याधर पु० विद्या मन्त्र. दक धरति अच् । देवयोनिभे दे विद्य त स्त्री विद्यातते वि+दात-किप । तडिति, सन्ध्यायाञ्च विद्य प्रिय न० ६त । विदाकर्ष के काख, धातौ । विद्य न्माला स्त्री० अष्टाक्षरपादक छन्दोमे दे । विद्रधि प• वेत्त्यनेन विद् हृदय रुणद्धि रुव-कि पृ। हृदयरोग दें विद्रधिनाशन पु० विद्रधि नाशयति नश णिच ल्यु । शोभाञ्जने विद्र(दा)व पु०+द्र - अपघा वा । पलायने, क्षरणे, युद्धे च विट्ठत त्रि. वि+द्र-त । प्राप्त दवे, पलायिते च । जिद्रुम पु० विशिष्टो द्रुमः | प्रबालरत्न क्षे विशिष्टो द्रुमो यतः किसलये विद्रुमलता स्त्री० यि द्रमस्य लतेव । मलोनामगन्धद्रव्ये खार्थे कन्
तत्य । विहल्क ल्प त्रि. ईघदसमाप्रो विहान् विहस्+कल्पप । ईप्रदूने विदुषि । विहत्तम पु० अतिशयेन यिहान् विहस्तमम् । अतिपण्डिते तरप बिहत्तरोऽप्यन ।
[ देश्य । तत्र व । विद्दद्देशीय त्रि. ईदसमाप्नो विद्वान् विहस+देशीयर् । विद्वत्कलो । विदस लि. विद-कसु । प्राजे, पण्डिते, आत्मज्ञानयुक्त च । विदिष पु० विशे घेण द्वेष्टि विष-किप ! शती कविदिषोऽप्यन। विष पु० यि+विष-वज । वैरिभावे शत्रु तायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1048
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०३६ ]
• विद्वेषण न० वि+विष-णि च-ल्युट । तन्त्रोक्त अभिचारकर्म भेदे
येन शत्रू णां परसरविद्वेषो भवति तस्मिन् व्यापारे । वि+द्दिष
ल्युट । विहे घे । विध विधाने, तुपर०सकमेव । विधति अवेधीत् । विध पु० स्त्री० विध-क अङ्वा । विमाने, गजभच्याने, प्रकारे, वेधे, ___ वृद्धौ च । वेतने, कर्माणि च स्त्री । विधवा स्त्री० विगतो धयो यस्याः । मतपतिकायां स्त्रियाम् । विधाट पु० वि+धा- टच । प्रजापतौ, ब्रह्मणि, कामदेवे, मदिरायां,
भगुमुनिपुत्रभेदे । विधान कर्तरि नि । स्त्रियां डीप सा च
पिप्पल्याञ्च । विधान न० वि+धा-ल्युट । करणे, विधी, गजभच्याने च । विधानज्ञ पु० विधानं जानाति ज्ञा-क 1 पण्डिते । विधिज्ञ त्रि। विधायक वि. वि+धा-एव ल । विधामकत्तरि । विधि पु. वि+धा-कि । जगत्सरि ब्रह्मणि, भाग्ये, कमे, “चि कोर्षा
अतिसाध्यत्त्व हेतुधीविषयो विधिरि'त्यु के प्रवर्त्तनारूमे नियोगे, सज्जन के वाक्ये, विष्णौ, कम्मणि, गजभच्याने, वैद्य, अप्राप्तप्रापकरूपे वाक्यभेदे, संज्ञा च परिभाषा च विधिनियम एव च
'अतिदेशोऽधिकारचेति व्याकरणोक्ने सूत्रभेदे । विधिन लि. विधि कम जानाति ज्ञा-क | विधानकमा । . विधिमा स्त्री. विधातुमिच्छा वि+धा-सन् अ । विधानेच्छायाम् । विधिदेशक पु० विधि विधान दिशति दिश+ल्यट । विधिदर्शिनि
सदस्य, गुरौ च । विधिवत् अव्य. विधिमहति यिधि+वति । विध्यनुमारे । विधु पु० व्यध-कु । चन्द्र, कर्पूरे, विष्णौ, ब्रह्मणि, शङ्करे, पायौ च । विधुत लि• वि+-क्क । कम्पिते, त्यक्ते च । विधु नन न० वि+धु-णिच- नुक् च । चालने ।। विधुन्तुद पु० विधु तददि खद-खश कुम्च् । राहौ।
For Private And Personal Use Only
Page #1049
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०३७]
विधुर लि० कित. धर्यस्य अन समा० । विलिष्ट, विकले च पिंगता
ध: । वैकल्ये, विलेले च न । विधुवन न• वि+धु-ल्युट । कम्पने |
[स्मतिः । विधूत नि• वि+5 क । कम्मिते त्यक्ते च । 'विधूतपाणात स्थान्ती'ति विधेय लि विधा-यत् । विधात योग्य , वचनस्थ ायत्ते विधिना
बोधिते च । विध्वंस पु० वि+धन्स-घञ् । नाशे । विनत त्रि० वि+नम-त । प्रणते, भुग्ने, शिक्षिते च | गरुडमातरि ___कश्यपपत्नीभेदे, पिठकीभेदे च स्त्री । विनतासून पुन' । अरुणे, गरुड़े च । विननात्मजादयोऽप्युभयत्र । विनद पु० विशेषेण नदति नद अच । (छातियान) वृक्ष । विनम्रक न• विशेषेण नम्नमिव दूयार्थे कन् । तगरपुष्ये । विनय पु० वि+नी-अच् । शिक्षायां, प्रणामे, अनुनये च । वि+नी
कर्तरि अच । विनय युक्त, जने, निम्ते, क्षिप्त, जितेन्द्रिये च । विनयग्राहिन् लि• विनय शिक्षा ग्टह्णाति ग्रह-णिनि । वचन स्थिते ___यायते । विनयस्थ त्रि. विनये तिष्ठति स्था-क । वचनग्राहिणि आयते । विनगन न० विनश- ल्युट । यिनाशे, कुरुक्षेत्रस्य तीर्थ भेदे । विना अव्य वि+ना | वजने, अन्तरेणे त्यर्थे । पिनाकत त्रि. विनेति सतम् विना क क । त्यक्त, रहिते च | विनायक पु० वि+नी-एलु ल । गणेशे, गरुड़े, विन्ने , गुरौ च
विनययुक्त त्रि। विनाश पु० वि+नश-घञ् । ध्वसे, अदर्शने च । विनाशोन्म ख लि° विनाशाय उन्मुख उद्यतः | नष्टप्राये । वि(वी)नाह पु० वि+नह-धन या उपसर्ग दोघः । कूप मुख पिधाने । विनिद्र त्रि० विगता निद्रा यस्य । प्रकाशिते, निद्राही ने च । विनिपात पु० मिनिपतधज । निपाते देवादिकते व्यसने, अपमाने च
For Private And Personal Use Only
Page #1050
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[३८]
विनिमय पु० वि+नि+मि यच् । परिवर्तें तुल्यद्रव्यदानेन द्रव्यान्तर
महणे, बन्धके च ।
विनियोग पु० वि+नि+युज षञ् । क्रियासु प्रवर्त्तने 'अनेनेदन्तु कर्त्तव्य' विनियोगः प्रकीर्त्तित' इत्युक्त कानुष्ठानकुमविधाने च 'वा छन्दव देवत्यं विनियोगस्तथैव चे 'ति स्मृतिः ।
विनीत वि० वि+नोक्त | विनययुक्त, कृत- दण्ड, चिप्त, अपनीते, निम्टते च । सुशिक्षिताव, दमनदृच्ते च पु० । विनोय पु० वि + नी क्यप् । कलुके, पाये च । विनेट त्रिवि+नी-टच । शिक्षके । न्नृपे पु० । face of+ नी यत् । शिक्षणीये, माप्य च । विनो'त स्त्री' कालङ्कारोक्त अर्थालङ्कारभेदे |
विन्दु पु० विद- उ नि० । जलकणे
बिनोद पु० त्रि+डद-वञ् । कौतूहले, कोड़ायां, खण्डने च । कोर्मध्ये, रेखागणितोक्न विभागानर्हे चिह्नभेदे, अनुखारे च ! ज्ञातरि, दातरि, वेदितव्यं चि विन्दु जाल न० ६तः । हस्तिगुण्डावस्थिते विन्दुसङ चिनभेदे स्वार्थे कन् ।
/
विन्दुपत्त्र पु० विन्दवः पत्त्रे यस्य । भूर्जपत्रे । विन्दुसरन् न० विन्दुभिः कृतः सरः । सरोयरभेदे |
विन्धपत्री स्त्री० विध-क पृ० मुम् च । विन्वं पत्त्रमण्याः ङीप् । (वेलशुट) चुपभेदे | [लीवृत्त च (भोयाड़) जी० विन्ध्य पु० विव-यत् पृ० सम् च । पर्व्वतभेदे, व्याधे च । एलायां लवविन्ध्यवासिनी स्त्री० विन्ध्येोऽच वर्षात वसणिनि ङीप | यशोदा
गर्भातायां दुर्गायाम् ।
विन्ध्याचल पु० कर्म० । विन्ध्यपव्वते ।
1
विन्ध्याटवी स्त्री० विन्व्यस्था काथ्वी । विन्ध्यपर्वतस्ये वनभेदे । विन लि० विद-त । विचारिते, प्राप्ते, ज्ञाते स्थिते च । विन्याका वि+नि+अ-ब । ( छातियान) एच्चे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1051
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
{ १.३८ ]
विन्यास पु. विनि+अस धञ्। स्थापने, र चने, तन्त्रोक मन्त्रायु
वारण पूर्वक हृदयादिघु अङ्गुल्यादीनामर्पणे च । विप क्षेपे चु० उभ०सक० सेट । वेपयति-ते अवी विपत् त । विपक्तिम त्रि. विपाकेन नितः । वि+पच क मपञ्च । विपाकाधीन.
जाते ‘विपनिमज्ञान गतिरिनि' मट्टिः। विपक्ष त्रि विरुद्धः पक्षो यस्य । शत्रौ, प्रतकूमपक्षावलम्बिनि च ।
विरुद्धः पक्षः कुग०म० । प्रतिकूले पक्षे । [अत इत्वम् । तत्रैव । विपञ्ची स्त्री विन-पचि-अच् गौरा० डी। वीणायाम् स्वार्थे कनु विपणा पु० वि+पण घञर्थे कविये । विपगिा घु. स्त्री. वि+पण इन हीत्व रक्षे वा डीप । पण्यायिक यशाला
___ याम् (हाटचाला) हट्ट च । विपत्ति स्त्रो० वि+पद-तिन् । श्रापदि, नाथे, यातनायाञ्च । विपथ पु० विरुद्धः पन्थाः अच समा० । निन्दितमार्गे । विपद(दा) रखी. वि+पद-सम्प० किप वा टाप । विपत्तौ । विपन्न वि० वि+पद क । विपद्युमो, नष्ट च । सर्प पु० | . विपरीत नि० वि+परि+इण् का | प्रतिकूछ । विपर्णक पु० विगतानि पर्णान्यस्य कप् । पलाशवजे । विपर्यय पु० f+परि+इण-अच । व्यतिक मे। विपर्यस्त त्रि. वि+परि + अस-क्कत । व्यतिकान्ते परावृत्ते च । . विपर्यास पु० वि+परि+अस- घम् । वैपरी ये, व्यतिक मे उत्क्षेमे च । बिपल पु० विभागः पलस्य । पल्लषधिभागे कालभेदे । विपश्चित पु० विपक्ष चेतति वि++चित-किप पृ० । विपाक पु० वि + पच-भावे घञ् । पाके, खेदे च । कर्मणि वञ । - कर्मफलपरिणामे जात्यायु गरूपे पदार्थे । विपाश(शा) स्वी० विगतः पाशो यस्याः । खनामख्याते नदीभेदे । विपिन न० यप इनन् प० । बने । विपुल लि० वि + पुज-विस्तारे क । विस्तीर्णे, अगाक्षे, मेरुपश्चिमस्थे
भूधरे, रो, हिमाचले च । श्राच्छिन्दोभेदे स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1052
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०४०]
विपुलास्त्रत्र स्त्री० विपुलं रसौं सवति अण । घतकुमारी थे । विप्र पु० वप-रन् ४० अत इत्त्वम् वि + प्रा-क या । ब्राह्मणे । विप्रकार पु० वि+म+क-घज । अपकारे, तिरस्कारे । विप्रकाष्ठ न. विशेषेण प्राति प्रा-क यिन कार्ड यस्य । हूल छ । विप्रकाष पु० वि+प्र + कृष घज । दूरत्वे । विप्रकत त्रि. वि+प्र+क-त । उपते, तिरस्कृते च 'तस्मिन् विप्र
कताः काले' इति कुमारः । विप्रकष्ट लि० वि + प्र +- कृष-क्ल । दूरस्थे । खार्थे कन् सलेवार्थे । विप्रचित्ति पु० वि + प्र+चित-क्तिच । दानवभेदे । विप्रतिपत्ति स्त्री. वि + ति + पर-क्तिन् । विरोधे, 'परस्पर मनु
ष्याणां स्वार्थे विप्रतिपत्तिविति' स्मृतिः संशये, विकारे च | विप्रतिपन त्रि. वि +- प्रति + पदति । सन्दे ह युक्त कविरोधे च । विप्रति(ती)सार पु० वि + प्रति + तू घज् वा दीर्घः । अनुतापे,
__ अनुशये, रोषे च । विप्रयुक्त वि० विप्र + युज-क्क । वियुक्त , विरहिते च । विप्रयोग पु० वि++ युज-घञ् । विमलम्म, विरोधे विसंवादे
वियोगे च । विप्रलब्ध त्रि० वि + प्र + लभ-त । वञ्चिते, 'प्रियः कृत्वा तु सङ्केत
यस्या नायाति सविधिम् विपलब्धे ति मा जये' त्यु क्ललक्षणे नायि
काभेदे स्त्री० । विप्रलम्भ पु० वि + प्र + लभ-घञ मम् च । विसंवादे, वञ्चने, विरहे
च 'युक्ता युक्तायो यो युतयोथिवा मिथः अभीष्टालिङ्गानादी. नामनवाप्तौ प्रहृष्यते । स विप्रलम्भो विज्ञ य' इत्य को दङ्गारा
वस्था दे। विप्रलाय पु० वि + + लप-धज । विरोधोक्तौ परस्परविरुङ्गार्थ ककथने विप्रलोभिन् पु० विप्रलोभयति लुभ + पिच-णिनि । किरातच, प्रशोकबजे ।
[ज्ञायां स्त्रियाम् । विप्रशिका स्त्री. विशेषेण पन्नो यस्याः ५ ब• कम् अत इत्त्वम् । दैव
For Private And Personal Use Only
Page #1053
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०४१]
विप्रसात् अव्य० विप्रस्थाधीन करोति विप्र + साति । विप्रस्थाधीन
तायाम्। विप्रम्व न० त० । विप्रस्वामिके भने । विप्रिय पु० विरुवं प्रियं प्री-क। अपराधे, अप्रिये च कृतवानसि
विप्रियं न मे' रति कुमारः ब० विगत प्रये त्रि । विप्रष् वी० वि + ग्रुष-क्किम् । विन्दौ, बेदपाठकाले मुखनिर्गत
जलविन्दौ च । विप्रोषित त्रि० वि + अ + वस-त । गतप्रवासे । विप्लव पु० वि + प्ल-अप । परन्टपतिराष्ट्रादितो भये राष्ट्रोपद्रवे च । विप्लाव पु० वि + प्ल धज । अश्वस्य गतिभेदे समन्तात् जननावे च । विप्लु त त्रि. वि + प्लु-न । व्यसनयुक्त, उपद्रुते च 'विन तब्रह्म
चर्यः' इति स्मृतिः । विफल त्रि० विगत फलमस्य । निरर्थ के । केतक्या स्त्री० । विवध पु० विगतो बधो हननं गतिर्यस्मात् । संग्टहीतधान्यतण्डु लादौ
'निरुद्धविबधासार ति माघः पृ० दीर्घः भारे च । विबन्ध पु० विबध्नाति मलम् थि+बन्ध-घञ । रोगभेदे । [चन्द्र च । विध पु० वि+बुध क । पण्डिते, देवे, 'विबुधसख' इति भट्टिः । विभक्त कि० वि+भज-त । पृथक कृते, विभिन्न , कतविभागे च 'अधि
भक्ता विभक्ता वा भपिण्डाः स्थावरे समा, इति स्मृतिः । भावे क ।
विभागे न । विभक्ति स्त्री यि+भज तिन् । विभागे 'संख्यात्वव्याप्य सामान्ये शक्ति
मात् प्रत्ययस्तु यः । मा विभक्तिहिचा मोक्त'त्य क्तलक्षणे प्रत्यय.
भेदे च । विभव पु० वि+भू-अन् । धने, मोक्ष, सर्वमत संयोगरूपे, ऐश्वर्य पष्टि
संयत् सरम ये 'हृष्टा: पुष्टाः जनाः सर्वे विवेऽब्द वरानने !'
इन्यु तो वर्षभदे च । विभा स्त्री. विभा अच् । किरणे, शोभायां, प्रकाशे च | विभाकर पु० विभा प्रकाश करोति क अच। सूर्थे, अच्छे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1054
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०४२)
विभाग पु० यि+भज-भावे बंञ | भागे । कर्मण घञ्। अंगे, ख एड
पूर्वस्वामिस्खत्व नाशोत्तर तत्सम्बन्धाधीनजातस्य त्व व्यञ्जकव्यापारभेदे । विभाज्य त्रि. विभक्त मह त वि+भज-अर्थेि ण्यत् । विभागयोग्य ,
भजनीये धनादौ । . विभाण्डक पु० मुनिभेदे । विभात न fu+भाक्त । प्रभाते । विभाव पु० विभ घज । परिचचे, अलङ्कारोक्त रमस्योद्दीपके पालम्ब
. नादौ 'विभावेनादमावे। व्यक्तः सञ्चारिणा तथेति स:३५• I : बिभावना स्त्री. 'प्रसिद्ध कारणाभावात् कार्योत्पत्तिवि भावने' स्य ना.
लक्षणे अलङ्कारभेदे । विभावरी स्त्री विमा-कनिप डीप यनोर च । रात्री, हरिद्रायो,
कुट्टिन्याम्, अनुरक्तियोषिति, मुखरस्त्वियाम्, मेदीटो च । विभावसु पु० विभायुक्ता वसपोऽस्य । सूर्य, अर्कयक्षे, वनौ, चित्वक हे, * हारभेदे च । विभाषा स्वी• विरुद्धा भाषा वि+भाष ! व्याकरणोत पाचक प्रा- तिफन के 'नवेति विभाघे 'त्य क लक्षणे विकल्प विधाने । विभिन्न त्रि. वि+भिद-क्त । प्रकाशिते, विदलिते, विभक्त च । विमौतक पु० विशेषेण भीत व दूयार्थे कन् । (वयड़ा) वृक्षे । विभौषण पु० विशेषण भीषयते शत्रू न भी णिच सुक् च ल्यु । रावणवातरि राक्ष मे, नल टणे च ।
प्रदर्शने। विभीषिका स्ली विभो णिच् सुक च धात्वर्थनिर्देशे एबु ल । भयविभु पु० वि+भ डु। सर्व मत मयुक्त , प्रभौ, महादेवे ब्रह्मणि च । विभूति स्त्री वि+भ-तिन् । भस्म नि 'अणिमा लघिमा प्राप्तिः प्राका
म्य महमा तथा । ईशित्व च वशित्वञ्च तथा कामाबसायिते
त्य ते ऐश्वर्ये च । विभूषा रखी. वि+भूघ अ । शोभायां, भूषणे च | विनम पु० वि+भ्रम-धञ् । स्त्रोणां श्टन राङ्ग चेट भेदे “विश्वमस्व
रयाऽकाले मनास्थ नविपर्याय'इन्य के त्वरया भूधास्थानवैपरी त्यच
For Private And Personal Use Only
Page #1055
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.४३ ]
'यश्चापसारो विचममण्डनानामि ति कुमारः । विशेषेण, वान्ती,
शोभायां, सन्देह, भ्रमणे च । वित्राज त्रि वि+वाज किप । भूषणादिना दीप्त । विमत त्रि. विभिन-न । विरुद्धमतियुक्त । [लचित्ते । विमनस (क) वि० विक्षिा भनो यस्य या कप् । चिन्तादिना व्याकुल विमह पु० विमृद्यतेऽसौ यि+स्मृद-बञ । (कालकासुन्दिवा) वृक्ष।
चक्रमई के च । भावे घञ । महने । . विमर्शन न० विमृश ल्युट । परामर्श, न्यायोको साध्यव्याप्यतमः
त्व न पक्षनि शये वित" च । वञ् तत्र व पु० । विमर्ष ए० वि+प-धज । विचारे, नाटकाङ्गभेदे च । विमल त्रि. विगतो मलो यस्मात् । स्वच्छ, निर्मले, विगतो मलो यस्था:
५ब०। (चामार कषा) सप्लायाम् जगन्नाथक्षेतस्थ देवोभेदे च स्ती। विमाट ली. विरुवा माता । माटसप ज्याम् । विमाटज पु० विमाउर्जायते जन-ड । सापत्ने भ्वातरि । विमान पु० न• वि+मन घञ् वि+मा ल्युट वा । देवयाने, रथे, सार्व
भौ मम्ट हभेदे च । अश्वे पु० यानमात्रे परिमाणे च न० । विमार्ग • विरुद्धको मार्गः। कुपथे, निन्दिताचारे । विमुख लि. विरुद्धमनसुकूल मुखमस्य । वहिर्मुखे, निवृत्ते च । विमुद्र त्रि० विगता मुद्रा मुकुलीभावो यस्य । विकशिते, मुद्रारहिते च। विम्ब पु० नः। वी+वन-सुमह खो । दर्प पादौ भासमानप्रतिविम्बार
श्रये, कमराज लौ च । सूर्यादिमण्डले च ककलासे पु० । विम्बाया।
फलम् अण् तस्य लप । विम्बिकाफले । [( तेलाकुचा)। विम्बजा स्त्री विम्ब फल जायतेऽस्याः जन-ड़ । विम्बिकाचे विम्बट पु० विम्बमटति अट- अच शकः । सर्षपे । विम्बा (म्बी) स्त्री विम्बमस्त्यस्याः अच या गौ० ङीष । (तेचाकुचा)
__ सताभेटे स्वाथै कन् । तल, सूर्या दमण्ड ले च । वियत न० वि+यम किप भलोपे तुक् । आकाशे। वियहङ्गा स्त्री. वियत्स्था गङ्गा । स्वर्गङ्गायां मन्दाकिन्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1056
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०४४ ]
विद्यात त्रिवि+या त। घटे, निर्लजच । वियोग पु० वि+युज-धज । विच्छ दे । ६० । पक्षियोगे । वियोगिन् पु० वि+युज-धिनु । चक वाके, पहिण, विच्छो दवनि निक विरता त्रि. पि+रन्ज-ता । विच्छिन्ने , विरते च । विरङ्ग पु० वि+रन्ज-धज । कङ्गुठे । बिरचित त्रि. वि+ रच-त । इते, निर्मित च । विरजस्तमस् वि. विगते रजस्तमसी यतः । सत्त्वगुणप्रधाने । विरजस् विगत रजो यस्याः । गतात वायां स्त्रियाम् । रजोगुण,
होने त्रि। विरजा खो० विशेषेण रज्यते रन्ज-अ । दूर्वा यां, गोलोकस्ये राधा
सखीभेदे तच्छापाज्जायमाने नदीभेदे च । विर(अ)चि पु० वि + रच अञ्च इन् वा मुम च । जमत्स्रष्टरि । विरण न० विशिष्टो रणो मूलमय । उशीरे (वेणारमूल) । विरत त्रि वि+रम क्त । निवृत्ते ।
[हित्ये च। विरति रही. वि + रम-क्तिन । निवृत्ती, विषयसेवायां-व्यापाररा. विरल त्रि. वि + रा-कलन् । अग्रकाश, विच्छिन्ने, अनिविड़े च । विरह पु० वि + रह-धज । विच्छे दे, अभावे, हङ्गाररसस्य विप्रल
म्भाख्ये अवस्था मेदे च । विरहित त्रि. वि+रह क । त्यक्त ,हीने च। [शून्ये वि विराग पु• वि+ रन्ज-धज । रागालावे, विगतो रागो यस्य । राग विराज पु० विशेषेण राजते किम् । छलिये ब्रह्माण्डात्मकस्थ लदे हा.
भिमानिनि आदिपुरुष, छन्दोभेदे च । विराट पु० विशेषो राटो यत । देशभेदे, बद्देशाधिपे टपे च । विराध पु० राक्षसभेदे । विराधन न वि + राक्ष ल्युट । पीडायाम् । विराम पु० वि + रम-धज । अवसाने, विरतौ, निवृत्तौ च । विराल पु० वि + डा सञ् रुस रः । विड़ाले पराभेदे । विराव पु० वि + र धज । शन्दे ६५ । विगतरवे वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1057
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.४५ ] विरिञ्च पु० वि + रिच-अच् मुम् च । विष्णौ जगत्चष्टरि वेधसि, शिवे.
चाइन् । नवार्थे । विरूढ़ लि. विशेषेप रोहति वि+रहन। जाते, अङ्कुरित च । विरूप त्रि विष्टत रूपमस्य । दुरूपयुक्ने, 'निन्दिते च पिप्पलीमूले ___ न० । अतिविषायां दुरालभायाञ्च स्त्री। [विकटनेले नि । विरूपाक्ष पु० विरूमे विकटे अक्षिमी यस घच समा• । महादेवे। विरक पु० वि + रिच धज । मलादेरधोमिःसरणे, अतिरेके च । विरेचन वि+रिच-णिच ल्य ट । मलादेनि:मारो, ज्वरमध्ये विरेचन',
निति वैद्यकम् । विरेच यति वि+रिच-णिच-ल्यु । पीलुटो पु० ॥
भेदकमाने त्रि विरोक पु० न० वि + रुच-वज चस्य कः । छिद्रे, सूर्यकिरणे पु० । विरोचन पु० वि+रुच युच । स्र्थ अर्क रक्ष, बलिपितरि प्रहादत
नयेऽसुरभेदे, चन्ट्रेच रोचयति रुच शिच- ल्यु | रोहितकचे,
श्योभाकवले, तकरले च पु० । रुचिकरे नि । विरोध पु. वि+रुध-धज । बैरे, विरुजतायाम् न्यायोत साध्ये नामा
मानाधिकरण्यरूषे हेतुदोघे, यथा यतिमान जलादित्या अन्न
रूप हे तोर्वजिना सामानाधिकरण्यं नास्ति । विरोधन न• वि+रुष-ल्युट । नैरे । बिरोधिन् पु० विरुध-गिनि । रिपो, अष्टिसंयत्मरमध्ये "जायते
मानुषे कविरोधिनि न-संशयं इत्य तलक्षणे वत्मरभेदे च । विरोधोक्ति स्त्री० अर्था नङ्कारभेदे, परवचनविरोधिवचने च । बिल स्त तो तु०प०सक सेट 1 विज्ञति अवेलीत् । . विल न. विल-क। छिद्र, गुहायाच्च । यिल मुत्पत्तिकारणवे नाल्यख
बच । घोट केरतमे, वाजिनो विजयोनय' . इति कुमारः।
वेतसे च पु. । . विलच पु० पिन्जन-सच विस्मय युक्त । विलक्षण नि. विशिष्ट लक्षणमस्य । विभिन्ने, विशेषणयुक्त च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1058
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १.४६ ] निष्प्रयोजनस्थितौ च न. । दानार्थं काञ्चन पुरुष भर्ति युतशय्याभेटे
स्त्री० । 'अशौचान्तात् हितीयेऽङ्गि शय्या दद्यात् विलक्षणामिति .. स्मृतिः । विलग्न वि. विशेधेस सम्म सहन-क मस नः अस्स गः। संलग्ने ।
मध्यभागे, कटौ, उदितममादिराशौ च न । 'मोचरे वा विला
ग्ने वेति ज्योतिषम् । बिलम्व पु० वि + लवि-धन् । विलम्बने अशीयत्वे प्रतीक्षणीय काले । विलम्बित त्रि. वि+खविन । अशी , मन्द च मध्यन्न त्ये न. विलय पु० वि+ली-अच प्रलये, नाशे च ।। विलला स्त्री यि+लल-अच्च । श्वेतवलायाम्। [गोधाय च । विल(ले)शय पु० विले शेते-शी अच् वा अलुकम• सर्पे, मषिके, विताप पु. वि+लप-घञ् परदेयनोको । विलास पु० वि+लस धञ् । तात्कालिको विशेषस्तु विलासोङ्ग क्रया
दिघु' इत्य के स्त्रीणां टारचेष्टाभेदे, चेष्टाविश्वे', दीप्तौ च । । दिलासिनी स्त्री. विलायोऽस्त्वस्य इमि डीम् । नार्थी, वेग्यावाञ्च ।
भोगवति बि. सर्प, कष्ण, वहौ, मरे, महादेव चन्द्र च पु० । विलौन वि. वि-ली-क्त । प्राप्नद्रवीभावे इतादौ, विरते, नटे च
___विलीनाशेषपातके ति भागवतम् । विलेपन न० विधिपतेऽनेन करणे ल्युट । गावानुलेपनद्रव्ये पिष्ट पृष्ठे
वा चन्दनकुछ मादौ । कर्मणि ल्युट जीप् । यवान्का, सुवेशाई
स्त्रियान स्त्री०। . विलेप्य पु० वि+लिप-यत् । दबावाम् विलेपनीये वि.। बिलोचन न. वि+लुच-करणे ल्युट । नेबे, भावे ल्युट । दर्शने बिलोडित २० वि+लोड़-न । न । बारोहिते नि । विलोम वि० विगत सोम यत्र अच समा० । विमरीते, अरघट्टके न
___ सर्प, कुकरे वरुणे च पु. । पिलोमजित पु० विलोमा विपरीमा जिहा बस्य । गजे। विलोमवण पु० विलोमजः स्मृ यह कनया व्युत्क्रमजो वर्णः । उत्तर
For Private And Personal Use Only
Page #1059
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १.४७
मस्तियामवमवर्णेन जनिते सङ्कीर्णे यणे । [आमलक्याम् । विलोमो स्त्री० विशिष्ट' लोम बेशो यस्याः ५५० अच् गौरा० डीम् । विलोल वि. गि+लल अच । चञ्चले, विशेषम दृष्ण च । विल्ल म० विल-ल किच तस्य नेत्त्वम् । आल वाले । विनमूला स्त्री. विल्लनाल विलमिय वेष्टित भूलमस्था: बाराहीकन्दे । विल्ब पु० विल-वन् किञ्च । श्रीफलहक्ष, नत्फलादौ, परिमाणे च न० 1 विलपेषिका स्त्री पिलवस्य पेषोऽस्त्यस्य छन् । (वेलराठा) पदार्थे शुष्क
विचीत्वायत्र वि (वौ)वध पु० वि+वध-अच या दीर्व: । धान्यतण्ड लादेराहरणे भारे
स्कन्धवहनयोग्ये (वाक) काभेदे च । विवर न० वि+g-अप । छिरे , दोसे च । विवरगा न वि+व-त्य ट । व्याख्याने, तत्कारके पन्धाभेदे च । । विवरनालिका स्त्री. विवरयुक्त मालमस्त्यस्याः उन । वेणी (पांश) विवर्ण वि० विरुडो वर्णोऽस्य । अधमे, नीचे च । .. विवर्त पु० वि+रा घञ । न्ये , समुदाये, अपयत ने वेदाम्लोको का
रणात् विषमसत्ताकतया उत्पद्यमाने कार्यों च । यथा रङ्गात् र
जतम् ब्रह्मणों जगत् । विवश त्रि. विगतो वश वायत्तता यस्ख । अस्वतन्त्र, व्याकुले च विषशा
__ कामवरिति कुमारः कृतरोघे च । विवस्वत् पु० वि+वस किए अस्त्यर्थे मठप मस्य यः । सूर्यो, अर्को
अरणे, देवे च । विवाद पु० विरुडोवादः । 'फणादिदायकलहे इयो बडतरस्य वा ।
विवादो व्याहारचे 'त्य कलक्षणे व्यवहारे, कलहे, च । विवाह पु. वि+बह-घञ् दारपरियहे, तजमके व्यापारे च । विवाहित पु० विवाहो जातोऽस्य तार• इत। जातषिवाहे । विवाह्य वि. वि+वह ण्यत् । विवाहयोग्ये, विशेषेण वाह्य च विविक्त त्रि. वि+विच-क्न । निज ने पवित्र, असयुक्त च । कतरि
क्व । विवे किनि लि• । दुर्भगायां स्त्रियां स्त्री।
For Private And Personal Use Only
Page #1060
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०४८
विविध त्रि. विभिन्ना विधा यस्ख | नानाप्रकारे । युक्त देशे । विवीत पु० विशिष्टं वीतं गवादिप्रचारस्थान या । प्रचरतृणवासादिविकृत त्रि. वि+-क) विस्त ते व्याख्याते च ।। विवति स्वो वि+च-तिन् । विस्तारे व्याख्याने च । विवेक पु० कि+विच-वन । याथायेन वस्तुस्वरूपायधारणे, प्रकृति
घुरुषयोमैदज्ञाने च । विवोट • वि+वह-तृच जामातरि । विबोक पु० वि+वा-कु तस्य नोकः स्थानम् । 'गर्वाभिमानादिष्टेऽपि वि. ___ब्बोकोऽनादरक्रिये”त्य कलक्षणे स्त्रीणां टङ्गारचेष्टाभेदे । विश प्रवेशे तु पर०सक० अनिट् । विशति अविच्छत् । विश पु• विश-किप । मनुजे, वैशेष च । विशङ्कट वि० वि+शङ्कटच । विशाले । विशद पु• वि+शद-अच। शुधवणे । सहति विमले, व्यक्त च बिग विशय पु० वि+शी नाच । संशये 'विषयो विशय वेति' मीमांसा विशर पु० वि+श-अच । बधे ।
(हाफरमाली) तृच्छे । विशल्यकृत् पु० विशल्य तत्प्र हास्वेदनानिवृत्ति करोति छ-किप । विशल्या स्त्री० विगत शहं तत्प्रहारवेदना यस्याः ५ब० । अग्निशि
खडसे, दन्तीच्छे, गुडूच्याम्, निपुषायां अजमोदायाञ्च । विग
नशल्ये लि। विशसन न वि+शम-हिंसने ल्युट । मारणे। खङ्गस्तोत्रम् । विशसन पु० यिशस्यतेऽनेन ल्युट । स्वङ्गे, ‘असिर्विशसनः खग. इति विशस्त वि. वि+म-क्त । नाशिते अतीत च । वा इट् । नाल, मारिते विशाख पु० विशाखानक्षले भवः अण् । कार्तिकेये धन्विनां वित
___ स्त्यन्तरालपादावस्याने, पुनर्नयावां, याचने च । विशाखज पु. विशिष्टा शाखा यस्य तथा सन् जायते जन-क | नारङ्ग
विशाखानक्षलजाते वि। विशाखा स्त्री. विशिष्टा शाखा प्रकारो यस्याः । बहुलनक्षत्रालके -
विन्धवधि के घोड़शे नचले कठिन के च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1061
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०४८
.
विशारगा न० यि+ट-म्बार्थे णिच-ल्य ट् । मारणे । विगारद हु० विशाल ददाति दा-क लख रः । पकुलपक्षे छु दुराला भायां स्त्री० पण्डिते, प्रगनभे, श्रेष्ठे च त्रि। विशाल त्रि. विशालच । विस्तीर्णे, सहति च । मृगभेदे, पभेदें
च पु० । इन्द्रवारुगयाम् माहेन्द्रवारुण्यां नदीभेदे च स्ही
विशाला विरजा तथेति पुराणम् । विशालता स्त्री विशालस्य भावः नल। पार्श्व विस्तारे। [टरचे विशालतलगर्भ पु० विशाल विस्तीर्ण तैल गर्भ फतमध्ये यस्य अशो विशालत्वच पु० विशाला त्वक यस्य । सप्तच्छदे वृक्ष । विशालपत्र पु० विशाल पत्रमस्य । कासालौ, तालशे च । विशालान पु० विगाले अक्षिणी यस्य घचनमा० । महादेवे, गरुडे,
विपणौ च इन्ले, लि. पार्थत्यां नागदन्त्यां च स्त्री. डीघ । विशालो की वि + शालच गौरा डीप । अजमोदायाम् ।। विभिख ए. विशिष्टा विगता वा शिखा यस्य । शरहो, वाणे, तोमरे
च ६० शिखारहिते वि. नालिकायाम् रथ्यायाञ्च स्त्री । विशिष्ट वि. वि+ गिना । युतो विलक्षणे, विशोष युलो च । विशिष्टात न० रामानुजाचतो प्रकृति विशिष्टस्य ब्रह्मणोऽहयत्वे विशा त्रि. वि+श-क। शुनो, जरावस्थापन च । विशोगापर्ण पु० विशीणं पर्णमय । निम्बच्चे। विशुद्ध त्रि० वि+शुध-क्त । दोषरहिते, यिशदे च । विशुद्धि रखी पि-शुध-किन् । शोधने, दोषराहित्य च ! विज लि० विगता टङ्खला पति यस्याः। परिपाटीशून्ये विशेष प. वि+-शिप-नज । प्रमेन्दे, प्रकारे, व्यकी, तिलके, 'अन्य नि
व्यद्रव्यत्तिविशेषः परिकीर्ति । इति व पिकोको पदाधहे, अ
र्थालङ्कारभेदे च । विशेषक पु. म. विशेष यति यि+शिप-णिच् एव ल । ललाटकृते तिलके।
विशेपकर्तरि वि० “लिभियौं विशेषकमि" त्यो एकनाक्यतापचे भोकातये न.
For Private And Personal Use Only
Page #1062
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १.५० ]
विशषगुण पुकर्म । वैशेषिकोक्ने 'बुधयदिषटक रूपा दचतुष्क ने ह. - भाषने । स्वाभाविकद्वत्वञ्च अष्ट शब्दएव चे'त्यु के घ, गुणभेदेषु । विशेषण न० विशिष्यतेऽनेम वि+शिष-लपट् । भेदकधर्मे गुणक्रियादौ - यथा नीलम् उत्पल चलो गौरियादौ गुण क्रियादि: दकधम: । विशेषविधि प. विशेधे विधिः । सामान्य शेषयोमध्ये विशेषगोचरे
विधाने यथा ब्राह्मणेभ्यो दधि दीयता शाण्डिलाय तक्रमित्यत्र शाण्डिलास ब्राह्मण विशेषत्वे न तविषये दधिदानापमादेन नकदा
नविधिः । विशेषित वि. विशिष-णिच-क्त भेदिते विशेघरण युतीकृते च । विशेषोक्ति स्त्री० अर्शा नारभेदे । विशेष्या त्रि. विशिष्यते मद्यते गुणादिभिरमौ वि+प्रघ गट त् । गुणा
दिभिर्भय, व्यवच्छ धे, पदार्थे धर्मणि च । विशोक पु० विगतः शोव : यस्मात् यस्य वा । अशोकसन शोकहिते - वि योगशास्त्रोक्त चित्तत्तिभ दे रही विशोधनी स्त्री० विशुध्यतेऽनया शुध-ल्य ट ङीष् । दीरने __भावे ल्यं ट । शोध ने न० वि+शुध-ल्यु । प्रशोधन कार के नि । विशोधिन् त्रि. वि+शुध-णिच् णिनि । शोधन कार के लि० । नाग
दन्त्यां स्त्री० डीप। विश्र(श्रा) णन न० वि+श्रण-णि-ल्युट वा वृद्धिः । दाने । विश्व वि. विश्रनुभ-त । विश्वस्ते 'विश्वं परिचुम्बे प्रति सा । शान्ले , अनुवने, गाढे च ।
[खास ने च । विथ(श्राम पु० वि+श्रम-घन वा वृद्धिः । विरामे प्रवृत्त व्यापारविश्वम्भ पु० वि+अनुभ-धज । विश्वासे, प्रत्यये, केलि कल हे बधै च । विश्राव पु० वि+-धज । प्रसिद्वौ ख्याती च । विश्रुत-पु. वि+शु-त । विख्या। विशिष्ट वि० वि+लिष-त । वियुतो शिथिले च । विनष पु• वि+श्लिष-धज । वियोगे शैथिल्य च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1063
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०५१ } विश्व न. विश-व । उगति संसारे । तदभमानिनि जीवे पु० । श्रा
देवविशेघे घु० ब०३० । सकले वि. तदर्थे ऽस्य सर्वनामता । विश्वकर्ममन् पु० विश्वेष कर्म व्यापारो यक्ष्य । स्वयं , देवशिल्पिनि,
मुनि दे, परमेश्वरे छ। विश्वात् पु० विश्व कति क-किम् । विश्वकर्मणि, परमेश्वरे च । विश्व केतु पु० विश्व केतवोऽस्य । अभिरुड्डे । विश्व (प्व)क मेन f.(पु)ची सेनायस्य | विषयो, प्रियङ्गो स्वी विश्वगन्ध ए० विश्वतो गन्धोऽस्य । वेले गन्धर से, पलाण्डौ च । विश्वगन्धा स्त्री विश्वे साला गन्धा यस्याः । पृथिव्यात् । विखग्रन्थि स्त्री विश्वतो ग्रन्थि यस्याः । हम दीलतायाम् । विश्व (ब)च अव्य विश्वमञ्चति किप विशु(घ) श्रादेशः । सर्वत इत्यर्थे
विश्वगामिनि त्रि. अद्रयाग में विश्(व)द्रायन । विश्वधारिणी स्त्री विश्व धारयति धु-शिनि । पृथयाम् । विश्वपर्णी स्त्री विश्वतः पण न्याः । भूम्यामलक्याम् । विखप्सन् पु० विश्व पसाति भवति पसा-कनिन् । अग्नौ, चन्द्र देवे,
विश्वकर्मणि, भुमौ च । विश्वभेषज न मिश्वेषां भेषजम् । शुण्ठयाम्। [ पृथिव्यां स्त्री० । विश्वम्भर पु० विश्व विभर्ति भूअर मुम् च । · इन्द्रे, विष्णौ च । विश्वरूपक न० विश्व रूपनख कप । कृष्णागुरुणि | विश्वरेतस प० विश्व रेतीजन्य यस्य । चतुर्मुखे ब्रह्मणि । विखरोचन पु० विश्वान् रोचति रुचरिणच-ल्यु । नाडीच शाके । विश्ववेद म पु० विश्व वेत्ति विद अनुत् । इन्द्रादौ देणे, स च । विश्वसार न० विश्वेषां सारम् । तन्त्र भेदे । संज्ञायां कन् । (फरिण• मनसा) ने पुः । विखसज पु० विश्व सृजति सृज-किप् । चतुले बङ्कगि । विश्वस्त लि० वि + वस-क्ल । जात विश्वासे, विश्वसितोऽप्यन लि. या .. इट् । विधवायां स्त्रियां रही । विश्व स्था स्त्री• विश्वतः तिनि स्था-क | शतायाम्
For Private And Personal Use Only
Page #1064
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १.५२ ]
विश्वाची स्त्री विश्वमञ्च'त अन्च कि । व्यबसरोभेटे । विश्वात्मन पु• विश्वमात्मा यस्य । विष्णौ ।
[टमे । विश्वामित्र पु० विश्व मित्रमस्य घूच पददीर्घः । ब्रह्मर्पिभेदे गाधिसते विश्वामित्रप्रिय पु. ६त | नारिकेले श्रीरामे च । . विखाराज पु०विश्वेषु राजते राज-किन् । विश्वेषां राजनि, परमेश्वरे च विश्वावसु पु० विश्वेषां वम यस्मात् ४० दीर्घः । गन्धर्वभेदे । रात्रौ स्त्री० विश्वास पु० विश्वम-घञ । इदमित्य में वेत्याकारे चित्तत्तिभेदे, प्रत्यये,
श्रद्धाया। विश्वेदेव पु. ३०, य० कर्म• अलुकास० । 'क्रतुर्दचरे यसुः सरः काम
कालस्तथा ध्वनिः । रोचक याद्रवाशु व तथा चान्यः पुरूरवाः । विश्वे देवा भवन्त्ये ते दश श्राद्धेषु पूजिता' इत्यु को श्रावदेवभेदे ।
विश्वदेवस्तु वह्नौ पु.। विश्वेश पु० इतः । शिले, विश्वेश्वरादोऽध्याय । विश्वौषध न• विश्वेषु रोगेषु औषधम् । शुण्याम् । विष व्यानो ज उभसक अनिट । वेटि वेविट । अविषत् अविक्षत् न । विष विप्रयोगे क्यपर अक अनिट । विष्णाति अविक्षत् विष सेचने भा पर०सक अनिट । वेषति अविक्षत् । विष् स्त्री विष-किम् । विष्ठायाम् । विष न वित्र-क । जले, पद्मकेशरे, सुगाले, गबरसे, वमनाभ-विषे च गरलमा पुनः ।
[छाम् । विषक एटकिनो स्त्री• विषयुक्त कण्ट कमस्या अस्ति इनि । बन्ध्याकर्को. विषकण्ठ पु. विष' कण्ठे यस्य । शिवे । विषघा स्त्री विष हन्ति हन-ड नि• । कुत्वञ्च । गुद्ध चाम् । विषपातिन पु०विषं हन्ति हन-णिनि । शिरीषवृक्षे । विषनाशके लि. विषघ्न मु० विष हन्ति हन-क | शिरीषक्षे, ययामे, विभीतके. चम्म - कक्ष च हिलमोचिकायां (हेलेञ्चा) इन्द्र वारुणयाम्, वर्य रायाम,
भ म्यामलक्याम्, रक्तपुनर्नवायाम् हरिद्रायाम, वृश्चिकाल्याम्, महाकरने च स्त्री० डीप् । विषनाशके वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1065
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२०५३ 1
विषजित पु० विघ युक्ता जिह्वे व पत्नमथाः । देवता हो । विषज्वर पु. विघमिय प्राम्स इन्ता ज्वरो यस्य । महिये ।विषण्ड न० विशेघे ण प्रगडम् । भृगाले । विषतिन्दु पु० विधयुक्नस्तिन्दुः । कुपीलौ । विषद न० वि+द-अन् । पुष्यकासीसे शुक्लयले पु० । सहन वि. विषदन्तक पु विष दन्त यस्य कच् । सपे । विषधर पु० विघ्र धरति -अच् । सर्प', 'विषधर विधममि'न्यु झटः । विषधम्मन् पु० विषस्य व धर्मोऽस्य अनिच समा० । (याल कुशो) । लयायाम् । विषनाशन यु० विघं नाशयति नश-णिच-लुा । शिरीष जे बिषनुद पु० विषं नुदति नुद किम् । श्योनाकटचे। . विषपुष्य न० विघमिव नीलं पुष्पमस्य । नील पद्म । कप । मदमले।
कर्म । नीलपुष्ये न० । विषम लि. विगतो विरुद्धो वा समः । छसमे, अयुग्म उनतामते,
दारुणे, सङ्कट च 'भिन्न चऋचतुष्पाद विधर्म परिकीर्ति तमि'.. त्यक्त पद्यों दे न । विषमच्छद पु० विघमाः अयुग्नानि सप्त छदाः यस्य । सप्तच्छदे । विषमज्वर पु• विघम उग्रो ज्वरः । ज्ज्वरभेदे । विषमनयन पु. विधमाणि अयुग्मानि लीणि नयनान्यस्य । शिवे ।
विषमनेवादयोऽन्यत्र । लपाम् । स्वार्थे फन् । तव । विषमद्दनो स्त्री विघ मृद्यतेऽनया मृद-लुघट डीम् । गन्धनाकुविषमस्थ वि. विषमे उन्नतानते सङ्कटे वा तिजति स्था-क | उपद्रक
प्राप्त, सङ्कटस्थ, सचतानतदेशस्थ च । विषमशिष्ट न० बिधमं शिष्ट शासनम् । अनुचितशासने । विषमायुध पु० विमाण अयुग्मानि पञ्च आयुधानि वाणा वस्य ।
काभे । विषमे प्वादयोऽपात्र । विषय पु० विघण्वन्न स्वात्मक नया विषयिणं निरूपयन्ति सम्बध्नन्ति वा
बि+f-अच । इन्द्रियगोचरे शब्दादौ, देशे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1066
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०५४ ]
विष यन् न. विषयोऽस्त्यस्य रनि । ज्ञाने, सन्द्रिये च | विषयासको
लि। राति, कामदेवे, ध्वनौ च पु० । [विषायाम् (आतरच)। विषरूपा स्त्री विषं मूषकविघं रूपयति अतिक्रामति रूप- क ! अतिविषलता स्त्री. विप्र व्याप्त व लता। इन्द्रधारुण्टाम् । विषविद्या स्त्री विषाय तन्नित्तये विद्या। विषधमन्त्रज्ञाने । विषव द्य पु० यि विषापहारे वैद्यचिकित्मकः । विषमन्त्रविद्यावति विषालक पु० बिधस्थ मृणालम्य शालकः । पद्मकन्द । विषहन्त्री स्त्री विषं हनि हम-टच डीप । अपराजितायाम् । विषहारके त्रि।
[ हार के त्रि. । विषहरी स्त्री विषं हरति ह-अच मौ० डीप । मनसादेव्याम् विषविषहा स्त्री विषं हन्ति हन-ड । देवदालील तायाम् । विषा स्त्री विषं नाश्यत्वे नास्त्यस्थाः अच् । (प्रातच) अतिविषया____ याम्, बुद्धौ च ।
. क्षीरकाकोल्याञ्च । विषाण न• विष+कानञ्च । पशुष्टङ्ग, हस्सिदले वराहदन्ने , कुछौषधे विषाणिका स्त्री. विधाणमस्तखाः ठन् । श्टङ्गयाम् (गाडरशिङा)
कर्कटष्ट्ङ्गधाम, पामलक्याञ्च । [टके, ऋषभौषधे च दु । विषागिन पु० विघाणमसपस्य इनि । इङ्गिाणि, हस्तिनि च । दङ्गाविषाद पु० वि+घद-घ । अवसादे, जडतायाञ्च । [तायाम् । विषादनौ स्त्री० यिप्राय निवृत्त अद्यतेऽसौ अद-ल्यम् । पनाशीन. विषान्तक पु० विषस्थान्तक एक । शिये, विषहरे त्रि० । विषावह स्त्री. विषमपहन्नि अप+हन-ड । इन्द्रयारुण्यान, नागद.. मन्याम्, अर्क मूलायाञ्च (इशेरमल) । विधाराति पु० ६ त० । लष्ण धुस्तू रे । विषारि पु० ६त। तकरले, महाचन शाके च । विषास्य पु० विषमास्ये यस्य । म विधानमिवास्यमस्य । भल्ल त के । विष अव्य. विष-कु । साम्य, मानारूपे च । विषुव न० विषु दिनरात्रयोः साम्य वात या-क | ममरालि दिन
कालके अयमांशक्रमेण रवेः तुलामेषराशिसंक्रान्निभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1067
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०५५ ]
विषुवत् नायिषु साम्यमस्यास्ति मतम् यवादि मस यः । विषुवशन्दार्थे । विषौषधी स्त्री• ६त । नागदन्याम् । विष्क हिंसामा कु० प्रा० सक सेद । विष्कयते अविविकत । दर्शने
उभ० विश्कर्यात ते अवियिष्क त् । विष्कम्भ पु० वि+स्कन्म-अच् । स्वर्थचन्द्रयोगजातयोगमध्ये प्रथमे
योगे, विस्तारे, प्रतिबन्ध, रूपककाव्याङ्गभेदे, योगिनां बन्धक
वृक्षे, अवष्टम्म के कील कादौ च । विकिर पु. विकिरनि वि+-क सुट्च । विहगे । विष्टप म० विश-कपन् तट च । भु बने । विष्टब्ध लि• वि+स्तनभ-क्ल । प्रतिरछे खबर। विष्टम्भ पु• विस्त नभ पज । प्रतिबन्ने रोगभेदे च । विष्टम्मिन् वि. वि+स्तनुभ--णिनि । प्रतिबन्धक रोगविशेषजमके । विष्टर पु० वि+स्त -अप घत्वम् | "उड के शो भवेद्ब्रह्मा नम्बर
के शस्तु विष्टर' इति ‘वामावर्त स्तु विष्टर' इति + मत्यु के
दर्भकृते अासन दे, ग्रासनमाले, वृक्षु च । विष्टरश्रवस् पु० विष्टरः कुशमुष्टिरिव अवमी कर्णावस्य । विष्णौ । विष्टकहा स्त्री विष्टा भूमौ प्रविष्टा सती रोहति रह-क | स्वर्णः
केतक्याम् । विष्टार पु• वि+स्त -धन पत्वम् । पक्तिच्छन्दोभेटे । विष्टि स्त्री० विश क्तिन् निच वा । वेतनं विना भारादिय हनजन्य
क्लेशे, वेतने, कर्मशि, वर्ष यो, प्रेषणे, तिथ्यात्मककरणमध्ये सप्तमे
करणे कर्म करे त्ये , बेनन विना कर्म करे च पु.।। विष्ठा स्त्री• विविध तिष्ठनि स्था-क मत्वम् । पुरीधे विषण पु० विन-व्यापने नुक्र | व्यासके, परमेश्वरे, वनौ शुओं, धर्मशा.
स्वकारके मुनिभेदे च ‘मत्व निविष्णु हारीते ति स्मृतिः । 'यस्मात् विश्वमिद मञ्च तस्य शनया महात्मनः। तस्मादेवोच्यते विष्णु वि.
शधातोः प्रवेशनादित्य ने, वारुदेवेऽपि । न्वात्तथात्वम् । विष्ण कान्ता स्त्री. ३त० । अपराजितायाम् तस्याः विष्णु परियार
For Private And Personal Use Only
Page #1068
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 १०५६ ]
विष्ण गुप्त प. चाणक्ये पड़ते अयमेव यात्स्यायन पक्षिलत्वेन प्रसिद्धः
न्यायभाध्यकत्तौ । विष्ण तल न• वैद्यकप्रसि छ तैलभेदे । विष्णुधम्म पु० विष्ण पासनायोग्यो धर्मः शाक० । विश्ण प्रासनोचित ___नियमभेदे उपचारात् तत्प्रतिपादके भन्थे च। [संहिताभेदे । Rधर्मोत्तर न० विष्णु धर्म उत्तरः प्रधानः वयं त्वे न यस्य । विशा पद न. विष्ण: पदमिव व्यापकत्वात् । अाकाशे । विष्ण पदी स्त्री विष्णु पदं कारणत्वे नास्त्यस्याः अच गौरा० डीन ।
गङ्गाथाम् सिंहचिक्कू नाराशौ रवेः संकान्तौ च । विषा माया स्त्री॰ ६त । विष्णोः परमेश्वरस्थ माया । अघटन वटन
पटीयस्याम् अविद्याशनो, तदधिष्ठालमा दुर्गा वाच । बिहारथ प० विएँ : रथ दूब गत हेतुत्यात् । गरडे । बिष्ण रात पुविष्णु ना रातः विष्णु का राया जीवन मा रा-क त
वा । परीजिदाख्ये रपे सहि. नर्भस्थए। अश्वस्थामा ले ण दग्धः
सन् स्मृतः प्रसवानन्तरञ्च विपण ना पन जीवित इति भारतम् । विशावल्लभा स्त्री० ६ न । तुलस्याम्, अग्निशिखाबो 'च । बिण वाहन षु विष्णु वा हयति स्थानान्तर नयति वह-णिच
ल्य । गरडे । विष्य वाह्य पु० विश्ण यो होऽस्य | मरुडे । . [शब्द टङ्कारे । विष्कार प. वि+स्क र बिच अच श्रात् अच षत्त्वम् । धनुर्गु भाकर्षणविष्य लि. विशेषेण वध्यः विष + यत् । विप्रेण बध्ये । विष्वक मेन पु० विघु ची सेना यस्य । विष्णौ विष्णु निम्मा व भक्षके,
तगणभेदे च । प्रियङ्गौ स्टी० । विष्वक से नप्रिया ली• ६त. । ल च्याम् (चामर पाल) भेदे च विष्वगन न• वि+वन । एव ल प्रवण त्वं । भोजने । विष्वाण पु० वि+वन-वञ् षत्व मात्ो। भोजने । बिस न० विघो-क । स्हणाले । विसकण्ठिका स्त्रो पिस मग्नान शिव कण्ठोऽस्त्यस्याः उन् वडाकायाम
For Private And Personal Use Only
Page #1069
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०५७ ]
विस उत्म, दि० पर• सक सेट । विस्थति अवेसीत् । विसंवाद पु० वि+सम्+वद-घञ् । विप्रलम्भ, बच्चने, अन्यथा स्थित
स्य वस्तुनोऽन्यथा कथनादौ च ।। विस कुसुम न• विषयुक्त कुसुमम् । पझे। विसङ्कट पु० विशिष्टो सङ्कटो यस्मात् । सिंहे इङ्गदीक्षे च । विसनाभि स्त्री० विसं नाभौ यस्य । पद्मिन्याम् पझसमूहे च विसर पु० वि+सू अप । समहे, विस्तारे च । विसगे पु० वि + सृज धज । दाने, त्यागे, जलत्यागे, विसर्जनीयाख्ये
वर्ण भेदे, मोक्षे, प्रलये च भूतसर्गविसर्गादि नवलक्षणलक्षित मिति श्रीधरः ।
[लुघट । प्रेरणे । विसर्जन न० वि + सृज-ल्युट । दाने, त्यागे च । वि+सृज णिच विसप पु. वि+सृप-यच । रोगभेदे । विसपण न वि+स्प-ल्युट । प्रसारे । विसार पु० विसरति सर्पति वि+सृ-घा । मम ।। विसारिन् वि० वि+हणिनि । प्रसरणशीले । मत्ले व पु० माषपये ___ म्बी० डीप ।
[ पलतायाञ्च । विमिनी स्त्री. विसानां समहः तद्य को देशो वा इनि। पद्मसमहे विमूचिका स्त्री० विशिष्टा सचीव इवार्थे कन् । रोगभेदे । विमृत त्रि. वि+सृक । विस्तीर्णे । विसत्वर लि० वि +ह-वर प। प्रसरणशीले । खियां डीष । विस्मर त्रि. वि+स्कृ कारप । विसरणशीले । विकृष्ट त्रि. वि+सृज-त! प्रेरिते ‘रघवे बिसृष्ट, इति रघुः क्षिप्त ___ त्यक च |
[कापरिमाणे च । विस्त पु० न० विप्ल-उन्म त नि नट । स्वर्ण कर्षे , अशीति रत्तिविस्तर पु० वि+स्त अम् । प्राब्दसमहे, वाक्यमङ्घ, विस्तारे, प्रसने, समहे च । आधारे अप । पीठ ।
८६
For Private And Personal Use Only
Page #1070
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०५८]
8
विस्तार पु०वि+स्त -संज्ञायां कर्तरि घज । विठपे भावे धज । विस्ती
र्णतायाम् समासवाक्यस्ये पदसमहे च । विस्तीर्ण त्रि. वि+स्त -न । विपुले विस्तारयुक्त विशाले च । • विमोणपणं न विस्तीर्णानि पर्णा न्यस्य । मानके । विस्त त त्रि. वि+स्तक । विक्षारयुक्त। [कणे विभेदे च । विम्फ लिङ्ग पु० विस्फ रति वि+स्फुर-डु बाष: सद् लिङ्गमस्य । वनिविस्फोट पु० विस्फ दति वि+स्फुट अन् । (विषकोड़ा) पदार्थे, स्व.र्थे
कन् । स्फोटकभेदे विस्फोटकभया भेषपहेत शीतला स्तोत्रम् । विस्मय पु० वि+रिम अञ्च । आश्चर्ये, अन ते, रसभेदे च । विस्मयान्वित त्रि. हन । विस्मययुक्त, आश्चर्य युक्त च । विमापन पु० विस्मि-णिच-अच-यात् खुध । कुहके, कामदेवे च ।
___ गन्धर्व पुरे न | दिसायनमप्यत ।। विस्मित पु० वि+स्मि-क। विस्मययुक्त । विस्म त त्रि. विम-क। स्मरणाविषये । विमति स्त्री वि+सम -किन् । स्मरणाभावे । विस्र न. विस-रक । आमगन्धौ । विनस पु० वि+स्सन्स घञ्। पत ने, चारणे च । वित्रगन्धा खी• विस्रो गन्धोऽस्याः । । लपुषायाम । वित्र गन्धि पु० यिस्त्रस्येव गन्धोऽस्य इत्म मा० । हरिताले । विरम्भ पु० वि + नन्भ-घञ । विश्वासे, प्रत्यये, परिच ये च । विस्त्र म्मन् त्रि. वि+नन्भ-णिनि । विश्वास धुके, प्रणानि च विससा स्त्री० वि+स्सन्स-क । जरायाम् । विसमा स्त्री० वि + स्रसः श्रामगन्धोऽस्यस्याः अच | समयाम । विहग पु० विहायसा गच्छति गम-ड नि० | पक्षिणि पृ० विहङ्गोऽन्यत्र विहम पु० विहायमा गच्छति गभ-खच नि. पक्षिणि । विहङ्गाराज पु० ६त. अच समा० । गराई “विहङ्गाराजाङ्गर है त माघः ।
[ याञ्च । विहनन न• विहन्यते वि + हन-पट । तल पिच ले, वित्र, हिंसा
For Private And Personal Use Only
Page #1071
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०५८]
विहर पु० विहि-अप । वियोगे । लुट । तवैव म० । बिहमत न० वि+हस क । मध्यग हास्य । विहम्त वि. विगतो इस्तो हस्ताबलम्बन यस्य । व्याकुले । पण्डिते,
पण्डे च पु० । विहापित म० वि+हा-णि च क्त । दाने । विडायम पु० न० वि+हंय असुन नि वृद्धिः । आकाशे पति गिध
__ स्वार्थे अच् । विहायसमध्याकाशे न० । . विहार पु० वि + हृ-बज । क्रीडार्थ पादाभ्यां गमने, भमणे, स्कन्धे,
ली लाया, बौद्ध देवालये, वैजयने च । विहित वि. वि+धा-त । कते, विधिना बोधिते च । विहीन लि. वि+ हात । त्य, वर्जिते च । विहृत न० वि-ह-भावे ता । विहारे, स्त्रीणां चेष्टाभेदे च । . विह्वल त्रि. वि+ह्वल अच् । भयादिना व्याकुले, विली ने च | वौ का नौ जनने च अक० गतौ-व्याप्तौ च पे भोजने च सक• अदा
उम० अनिट् । वेति अवैषीत् । ती (वि)काश पु० विकाश घञ वा दीर्घ । रहमि, प्रकाशे च । वीक्षण न वि + रेल-करणे लाट । नेत्रे । भावे लपट । दर्पा ने । वीजा स्त्री॰ वि+इखि अच । शूक शिम्बधाम् । छ। गतिमेदे. सत्ये ,
अश्वगतिभेदे, सन्धौ च । [सुखे अल्पे , किरणे च । वौचि (ची) पु०सी० वे-डीचि स्त्रीत्व वा डीप । तरङ्ग, अवकाशे, वीचित रङ्ग पु० वीचेरिय तरङ्गो यत्र । वीचितो यथा उत्तरोत्तरं तर
अजननमेवं खजन्यजन्यादिरूपे साय भेदे यथा शब्दस्य ढकादिदेशे
उङ्गयस्त ज्जन्य शब्दपरम्परया श्रोत्रेण सह सम्बन्धात् श्रवणम् । बौचिमालिन् पु० वीचिनां मालाऽस्त्यस्य इनि । समुद्र । वीज व्यज ने अद० चरा० उभय सक० मेट । वीजयति ते अविधीजत्
न । “वीज्यते स हि मन्तप्त' इति कुमारः । वो ज न वो-किप जन ड कर्म । कारणे, शुक्र, अङ्गु रे, तत्त्वावधाने,
मज्जनि, अव्यकगणितभेदे, मन्त्रभेदे, धान्यादेः फलादौ च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1072
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१६]
चीजक पु० वीजे न कायति कै-क | मातुलुङ्ग के । वीजकोश पु • वीजाना कोश इवाधारः । पद्मवीजाधारे वराट के । , वीजगर्म पु० वीजानि गर्भे यस्य । पटोले । वौजगुप्ति स्त्री वीजानां गुप्तिर्यस्याम् । शिम्बग्राम् | वीजन न• वीज-लुपट् । व्यजने ! करणे लुट । चामरादौ । वस्तुनि, - चक्रवाके, जीयञ्जीवविहगे च प • | वौजपादप पु . बीजप्रधानः पादपः । भल्लातकवते । वोजपुष्प न० वीजात् पुष्य यस्य । मरुवके । [ीजपूर्णोऽप्यन्त्र वीजपूर प. पूर्य ते पूर-घज ३त | (टावा लेयु) जम्बीरभेदे । बौजफलक पु० वीजानि फले यस्य कप । बीजपूरे जम्बीरे । बौजमाटक स्त्री० वीजानां मातेय वार्धे कन् ! पद्मवीजे । वीजरुह प० वीजेन रोहति रुह-क । वीजमात्र जाते धान्यादौ । वीजरेच न न० वीजं रेचयति रिच लुप । वीजेधु मध्ये रे के जय- पालयीजे।
[त्पादनार्थ क्षेपणे । वौजवपन न० वीजानि उप्यन्ने ऽत्र वध-आधारे लुपट् । बीज स्य उ. वीजरत्न न० वीजं रत्नमियास्य । माषकलाये । बोजवृक्ष पु० वीजमात्राज्जातो क्षः । असनाने । बौजसञ्चय पु वोजानां वपनयोगप्रधान्यादीनां सङ्ग्यः संग्रहः सम् +
चि-अच् । वपनयोगप्रधान्यादिसंग्रहे । वीज पु० वीजं सूते सू-किप । पृथिव्याम् । [हेत्रे । वीजाकत त्रि० वीजेन सह कष्टम् डाच क-न । वीजेन सह कष्टे बोजाल न० वीजेनाम्नमिव । वृक्षाले । वोजिन् पु० बीजमस्त्यस्य इनि । उत्पादके पितरि । वीजविशिष्टे त्रि। वौज्य त्रि. विशेषेण दूज्यः वि+यज-क्यप् । कुलीने ।
वौटि (टी) स्त्री० वि + इट-दून् वा डीप । (पानेर वीड़ा) सज्जित. ताम्ल ले | स्वार्थे कन् । तत्रैव ।
कोणा स्त्री• अज-न यीभावः ट० ण त्वम् । स्वनामख्याते वाद्यभेदे । वीणादण्ड पु० ६ त• | वीणावाद्यस्थितालाबपरिस्थ काछदण्ड ।
For Private And Personal Use Only
Page #1073
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०६१
वीणावाद वि० वीणा यादयति वद-णिच् अण । वीणावादके । वोत न० वि-दूण क्त । युवासमर्थे हस्त्यश्वादिसैन्य, अङ्क शकर्मणि ___न्यायाधु के अनुमानभेदे च । शान्त, गते च त्रि० । वोतंस पु० वि-तन्म-घञ् वा दीर्घः । मृगपक्षिणां बन्धनोपकरणे दाम
प्रभृतौ, विश्वास हेतुप्रावरणे च । शोकहीने वि० । वीतगोक पु० वीत: विगतः शोको यस्मात् यस्य या | अशोकवृन्ने वीति स्वी० बी क्लिन् । गतौ, दीप्तौ, भोजने, याचने च । तिच् । घोटके पु० ।
[ वनौ । वीलिहोत्र पु० वीतये पुराडाशादिक्षणाय यन्ते देवा कात्र इबल । वीधि(थी) स्त्री० विथ इन् ४० वा डीप् । पनौ, श्रेणी, ग्टहाने,
वर्मनि, दृश्यसाव्यनाटकाङ्गभेदे च । वोश्यङ्ग पु० योथिरङ्गमस्य । दृश्यकाव्यभेदे । वध्र वि. वि-इन्ध रक् । निर्मले । नमि, वायौ च पु० । वौनाह पु• वि.नह-धञ्। कू दिसुखबन्धनसाधने (पाट) ख्याते
पार्थे । वीमा बली विन-अप - सन् अच ईत्-अ अभ्यासलो पश्च । व्यासो । वीव अद०चुअा का शेट । बीवयते अश्विीवत् । वीभ शौर्य हेतुके उद्यो विक स्थने च भ्वा अक सेट । चडि न हवः
वीभते अवी भिष्ट । वौर न० लाज-रक वीभावः वीर अच था । मरिचे, पद्ममले, काञ्जिदो,
शीरे च । संज्ञायां कन् । करवीरे, वेगवति शौर्य युक्त च त्रि तन्त्रोक्त कुलाचारे न० तवति वि• श्टयां स्त्री० । औरक प विईर-रघु ल । करवीरे । बौरण न० वि + ईर ल्यु । उशीरे (वेणारमूल) । धीरतर न० वि + ईर यत्त तरप । वीरणे, शूरतरे त्रि। बौरतरुप वि + ई ए अच् कर्म० । अर्जुनवृक्षे कोकिलाच्ने, भल्लातके,
(भेला) बिल्चोहे च वीरवृक्षादयोऽध्यत्र । बौरपनी सी० यीरः पतिर्य याः नुक ङोप् च । वीरभाऱ्यांयास् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1074
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०६२]
वीर पत्ता स्त्री॰ वीरयति वीर-अच् तथाभूतं पत्रं यस्याः । विजया याम् भङ ।
[पा सुरापानादौ । वीरपान(ण) न• वीराणां पानम् वा णत्वम् । युवाय युदखेदाप नुत्तये वीरभद्र पु० वीरो भद्रोऽस्य । अश्वमेधीयेऽश्व वीरेघ भद्रम् । वीर न । बोररजस् न• वीर व रजः रकत्वात् । सिन्दूरे । वीरस स्त्री वीरं सूते सू+किम् । वीरमातरि । वीरसेन पु० बीरा सेना यस्य । नलराजजनके पभेदे । वीरहन् पु० वीर य त शौर्यान्वितं करोति वीर गिच अन् । वीरो
यज्ञाग्निस्त हतवान् हन-किम् । नष्ट ग्नौ विप्रे । वीरा स्त्री. वि+ईर अच, वीर+अच वा । सुरानामगन्धद्रव्य , क्षीर
काकोल्याम्, यामल क्याम्, एलवाल कायां, पति पुलव या स्तियां, राया, 'बिदाऱ्यांम, दुग्धिकायाम, चीर पिदार्भा, काकोल्या, महाशतावर्या, पृतकुमार्थाम्, व्यतिविधायां, द्राक्षायाम, शिंप पावृधे च (शिशु)।
[अन्तु येतसे । वीरामल पु. वीरयति शौर्या चितं करोति वीर-णि च-च कर्मा । वीराशंसन न० वीरराशस्य तेऽत्र आश स--ल्यः । भयङ्करे युरो । वीरासन न० वीरस्य वासनम् । 'एक याद मथैव स्मि । विन्यसे र संस्थितम्
इतरस्मिन् तथा पश्चात् वीरासमिति महत' मित्य को आसनभेदे । वीरुध् (धा) स्त्री० वि+रु -किम् दीर्घः वा टाप। विस्त नानां
लतायाम् । वीरवर त्रित । वीरपतौ। काशीस्थ शियलिङ्ग भेदे पु० । वीर्य २० वीर-यत्, वीरस्य भावोयत् वा । देहस्थ चरमधातौ शुक,
पराक्रमे, बले, प्रभावे, तेजसि, दीप्तौ च । वीर्यवत् लि. वीर्य मस्त्यस्य मतप मस्य यः । बलवनि, वीर्य युक्ते च । वीवध पु० विशेघेण वध्यतेऽत्र वध-घञ् न वृद्धिः । नण्ड लादिसंपहे,
मार्गे, भारे च। वीवधिक ६० वीवधः भारवहन शिल्पमय ठन् । भारवार के ।
For Private And Personal Use Only
Page #1075
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Sh
[ १०६३ ]
वोहार पु० विहियतेऽत्र वि+हृ-घञ दीर्घः । बुद्धमन्दिरभेदे । भावें
घञ । विहारे । वुग योगे भ्वा०पर०सक मेट इदित् । वुङ्गति अवुङ्गीत् । वट हिमायां चरा उभ० सक० सेट् । वोटयति ते अब बुटत् त इदित्य के
वुण्ट यति ते अवरुण्ट त् त । वध हिंसायां चुरा० उभ०सक सेट इदित् । बुधयत ते अवन्धत् त । व ग(स) विभागे, पृथक करणे च दिपा०सक सेट । वुश्र (स्य) ति अवोशी(सी)त् ।
(बू)घत् त । व (व) हिंमायां चुर • उा. सा० सेट् । (ब)प्रयति ते अवु (बु)व व या रणे चु० उ० सक० सेट् । वारयति ते अवीवरत् त । होबायां क्या यासक मेट । तृणोते ‘णते हि विष्यकारिण”. मिति भारविः । अवरीष्ट-अरिष्ट अटत ।
[अटत । व वरणे भ्वा० उभ० सक० मेट । वरति ते अधारीत् अवरिष्ट अवरीष्ट वृ वरणे व दि० क्या० च उभ० सक• सेट । कृणोति वृणुते वृणाति
गीते अपारीत् अरिष्ट अवरीष्ट अत । इंहित न० वृहि-क्त । करिगर्जने । । वृक अादाने वा यात्मसक० सेट । यर्कते अपर्किष्ट । तक पु० वृक-क । कुक्क राकारे हरिणघातके व्यावभेदे । काके, वरने,
चलिये, अनेकद्रव्यजन्ये धूपे, सरलद्रवे, उदरस्थ वङ्गिभेदे च
अम्बायां स्त्री० या गौरा० डीम् । वृकस्त्रियां स्त्री० डीप । कदंश पु० वृकं दशति दनश-अत् । कुक्क रे ।
धिमे । वृकधप पु० वृक्यते वृक-धर्ये क कर्मः । नानाद्रव्यमिश्रिते दशाङ्गादौ वधूत पु० जुक इव धूर्त: । टगाले ।
काक्षी पु०करपेवाक्षि पुष्पमस्य घच समा० डीम् । वित्ति (तेश्रोड़ि) वृकाराति पु० ६ त० | कुकरे करिषादयोऽप्यन्त्र ।। वृकोदर पु• वृकनासाग्निरुदरे यस्य । 'यस्य तीक्ष्णो को नाम जठरे
हव्यवाहनः । मया दन्तः स धन मा तेन चासो वृकोदर' इत्यु को भीमे 'भूपमूचे वचन बोदर' इति भारविः ।
For Private And Personal Use Only
Page #1076
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६४ ]
वृकण वि० श्च क्त | छिन्न । वृक्ष बरणे वा श्रा०सक सेट । वृक्षते अक्षिट |
ज्ञ पु० वश्च कस । व्रश्चनेऽपि जायमाने Pो। हवार्थे कन् कुटजाये। हक्षचर पु० ४क्ष चरति घर-अच । वानरे। वृक्षच्छाय न० ६त | बहूनां वृक्षाणां छायायाम् । हक्षधप पु० वृक्षोऽपि धपस्तत् साधनम् । सरल दुमे । वृतनाथ पु० ६त | वट रन । वृक्षपाक पु० वृक्षम्य पाक: शिशु रख जटिक त्वात् । वटवृक्ष । तनभवन न० ७त । इनस्थ कोटरे ।
[(परगाछा)। चभक्षा स्त्री० जो भको वेदका त्वात् भोजनीध दूब यखा: वन्दायाम् वृक्षभेन्दिन् पु० उच्च भिनति भिद सिन । वृक्षभेदके अलभेदे । वनमा १० वृक्षस्य स्मृदि भूमौ भति -किप । जलवेत से । वृक्षरुहा स्त्री० वृक्ष रोहत रुह-क । बन्दायाम्, अरतनवा याच | वृक्षवाटिका स्त्री० हीटीव संवृतत्वात् दूवार्थे कन् । इमान्य गणि
कोप सेव्य ग्ट हसमीपस्ये उपबने । हक्षादन पु० वृक्षगति भिदत्त अद यु । कुठारास्ते (नेहालि) राना
न्तरमत्ति भिनति । अश्वत्य क्षे, मधु कुवे, पियाले विदार के च | वन्दायां स्त्री॰ गौरा० डीप ।
चक्राम्ले च । वृक्षाफल न० वृक्षजातमन्नन् । (ते तुल) वृक्षाचन प्रधाने हो, वृनोत्पल पु० वृक्षमादीयमानसुत्पल येन । कणिकाटने । हच वृतौ रु पर०शक सेट । दृक्ति । अवचौर । निछा अनिट । हज त्यागे अदा यात्म सक सेट इदिस् । राडतो अजिट नेदिदप्य
यम् । बने अवजिट । निठा अनिट । वृज त्यागे वा चु० उभ० पन वा. पर० मक सेट । वर्ज पति है
वर्जति । अवयर्जत्-अधीजत् । अवीत् । निष्ठा अनिट् । वृज तो, त्यागे च रु पर०सक सेट । वृणकि अब जीत् । निधा अनिट । घणः ।
:: त्रि. जन में इज्यतेऽत्र हज यु । पापे, आकाशे च केशे पु० कुटिले
For Private And Personal Use Only
Page #1077
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६५ ]
वृजिन न० ज इन च किच । पाये, मुग्ने त्रि० । देशे प० । वृण प्रीण ने, तू पर०सक सेट । तृणति अवीत् ।। वगा भक्षणे तना उभ० स क सेट । वृणोति योंति कृणुते अवीत ___अवष्टि । क्वा वेट । हत दीप्तौ चु०उसक सेट । वर्त्तयति है अबी तत् त अववर्त्तत् त । हत वर्तने भ्वा० श्रा० लुङ टि गुडिः च उभ० अक सेट् । वर्तते ।
अतत् अवलिष्ट वृत्स्यति वर्ति ष्यते ! वा वेट ।। हत संभक्ती, वरणे च दिया सा सेट । हत्यते उपटि । वा वेट । वृत वि. वृक्त । प्रार्थिते, कर्मादौ प्राथनादिना कृनियोगे च ।। कृति स्त्री तृ-क्तिन् । वेष्टने (बेड़ा) वृत्तिञ्च तत्र कुब्बीत'ति स्म । हतिङ्कर पु वृतिङ्करोति क-खच् । विकते (वचि)। वृत्त न० वृत-भावे क्त। 'गुरु पूजाटणा शौचं सत्यमिन्द्रियनिग्रहः प्रव.
तन हितानाञ्च तत् सर्व वृत्तमुच्यते' इत्य को चरित्र, पद्यभेदे, दृत्तौ च ! हत-कर्तरि क्त । अतीते दृटे, वर्नु ले अधीते मृते जाते
च त्रि• कूम्म पु.। । हत्तगन्धि न. वृत्तस्य पद्यभेदस्य एव गन्धो ले शोऽत्र इत् समाः । ‘भव
त्य कलिकाप्रायं समासाद्य डाक्षरम् । वृत्तं कदेशसम्बन्धात् वृत्त
गन्धि पुनः मत मित्य क्त गद्यभेदे । वृत्ततण्ड ल प • वृत्तो याल तगड लोऽस्य । यायनाले । वृत्तनिष्पाविका स्त्री• वृत्ता वाला निष्पा बका नखनिष्पाव्याम् । वत्तपर्णी स्त्री० वृत्तानि पर्णा न्यस्याः डीप । महाश ण प पिकायाम्,
पाठायाञ्च (आकनाद)। वृत्तपुष्प पु • वृत्तान पर्नुलानि पुष्यानाटयस्य । शिरीषने । वृत्तफल न वृत्त फलमस्य । मरी, दाडि, वदरे च । वाझ्यिाम्,
श्रामलक्याञ्च स्त्री टाप । वृत्तमल्लिका स्त्री० हत्ता भ'केव । श्वेतार्के । वृत्तवीज प • वृत्ता नि बीजान्ट, स्य । किण्डायाम् । प्रा ढक्याम् स्त्री ।
For Private And Personal Use Only
Page #1078
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६६ ]
वृत्तस्य पु० त्रिवृत्ते गुरुपूजादी चरित्र तिष्ठत स्था क | गुरुपूजा
दिचरित्ररते। वृत्तान्त पुत्तो ज्ञातोऽन्तोनिर्णयो यस्मात् । संयादे, वाचिक सन्देश च वृत्ति स्वी• वृत्त-क्लिन् । वर्त्तने, स्थिती, विवरण च करणे तिन्
जी कायात् । कौशिकीस त्वतीभारत्यारभयाख्य रचनाभेदे, वेदा नोक्त अन्न करणादेः परिणाम दे च । 'बुद्धित्तिचिदाभासाविति
बह्मण्यन ननाशाय वृत्तिव्य तिरिति च । वत्तिकर्षित त्रि. त्या कर्षितः । विघमस्य, अल्पमात्तिके च | बा पु० तृत रक । अन्धकारे, ‘र पौ, त्वष्टपुत्र दानव दे, मेधे पर्व ___तभेदे, मन्त्र शब्द च । वृत्रहिष पु० ६ त । इन्द्रे । त्वरि पादयोऽप्यत्व । व वहन् पु० वृत्त हतवान हन-किप । इन्द्र । व या अव्य. तु-थाल किच्च । निरर्थ के ।
कार्ये-दानभेदे । व यादान न० कर्म० । निष्फ नदाने स्मृति प्रदर्शिते देवपित्राद्यर्थ भिन्न व,थामांत न० वृथा भूत मा सम् । देवाद्यनुद्दे शेन हतपशूनां मासे । वड न० वृध-क्ल । शैलजनामगन्धद्रव्ये । वृद्धदारके वृझे पु० । वृद्धि
युत पण्डिते च त्रि० । व काक पु० कर्म । ट्रो काके । वगङ्गा स्वी० कर्म० । नदीभेदे । व इदारक पु० वृद्ध दारय त ड-णिच् एव न । वीरताडयते । व इफन्त पु० दृद्ध फलमस्य । हवदारके वृक्षे । व इनाभि वि. वृद्धा नाभिरस्य । (गोड) हन्ना भयुक्त । व प्रपितामह १० वः प्रपितामहात् राज | प्रपितामह जनके । वद्धप्रमातामह पु० वृद्धः प्रमातामहात् राज | प्रमातामहस्य
यितर। वरवल स्त्री० कर्न' । महासमझायाम् वृद्ध वलकरत्वात्तथात्वम् । वराज पु० वृष राजते राज-अच् । अन्न वेतमे । व विभौतक पु० हड्डः विभीतक इव । अाम्मतके ।
For Private And Personal Use Only
Page #1079
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १०६७ ]
ब्रहश्रवत् पु· वृङ्गेभ्यः शृणोति · असत् वृद्धेषु श्रवो यशो यस्येति
:
वा । इन्द्र े ।
वृद्धा स्त्री वृध-क्त । गतयौवनायां स्त्रियाम् ।
२
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वृद्धि स्त्री० [वृध - क्तिन् । सम्मृद्धौ व्यभ्युदये, सम्पत्तौ समूहे च । दृधकर्त्तरि क्तिच् । श्रौषधिविशंषे, कलान्तरे, (खुद) 'हरषि प वृद्धिरि'तिस्मतिः । शैलेयगन्धद्रव्ये पु१ ।
पन
वृद्धिका स्त्री० वृद्धि + स्वार्थे कन् । वृद्धिनामकौवे |
लाभपजीविकायाम् ।
जिविका स्त्री० वृद्धिरूपा जीविका । चणदानादिषु प्रयुक्तधनेभ्यो [ विधिके नान्दीश्राद्ध वृतिश्राह वृद्ध अभ्य ुदयाय श्राम् । पुत्रादीनां संस्काराङ्गो पार्वणप्राजोव लि° वृद्धिम् अवमर्णतः प्रयुक्तद्रव्याधिक लाभमाजीवति या + जीव- अण् । वार्बुषके ।
०
० भ० अ०मेट् । वर्द्धयति ते
वृध दीप्तौ चु० उ वृध वृद्धौ स्वा०श्रात्मः
यीवृषत् त ५००
लुङि लुटि लुङि च वृचत् अवर्द्धिष्ट `ष्ट वत्स्यति बर्द्धिष्यते । का वेट् 1 वृन्त न० वृत नि० मुम् च । (बॉटा) फलपत्त्रा दबन्धने ।
वर्द्ध त् त j
सेट् । वर्द्धते
वृन्ताक पु° स्त्रो॰ वृन्तमकति व्यक- अण् । वार्त्ताको स्वीले गौ० ङीषु वृन्तिता स्वी० दृन्तं जातमस्याः तारः इतच् । कट ुकायाम् ।
वृन्द् न॰ बॄन्यते वृणुते या वृग्ण वृत्त वा दन् नि० । समूहे दशार्बुदसंख्याने याञ्च, तुलस्यां, राधिकायां स्त्री० |
10
वृन्दार त्रि. वृन्दमृच्छति कह - अण् । मनोहरे ।
वृन्दारक पु° वृन्द+आर कन् । देवे | मुख्य, मनोहरे च त्रि० । वृन्दावन स्त्री वृन्दाया विहारस्थानम् वनम् । मथुराम चलष्ट वैष्णवे तीर्थभेदे | 'बृन्दावनं परित्यज्य पादमेकं न गच्छतीति पुराणम् । हृन्दिष्ठ वि० अतिशयेन वृन्दारको सुख्यः इष्ठन् वृन्दादेशः |
For Private And Personal Use Only
अतिशय मुख्य 'वृन्दिष्ठमात् वसुधाधिपानामि'ति भट्टिः ईयसुन् वृन्दोवान यत्र त्रि. स्त्रियां ङीप् । [मित्य के तेन वृगादित्येव । वृती दिवा पर सक० सेट । वृणप्रति अवृणत् श्रवत् पुषादिरय
Page #1080
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६८
हग पु. वृश क | वास कवचे, उन्हूरे च अोषधि भेदे स्त्री० । ... वृश्चिक पु. श्व-किकन् । (विछा) कीटभेदे, शुककोट, (शुयापोका)
मेघ दितः अट मे राशौ, ओषधिभेदे, मदनयक्ष, कर्कटे, गोमव
कीटे च । वृश्चिकप्रिया स्त्रो० वृश्चिकस्य शुककोटस्य प्रिया । पूतिकायाम् । वृश्चिककर्णी स्त्री० वृश्चक इब कर्णो यस्याः । श्राब कणाम् । हश्चिका स्वी• वृश्चिकः तद्विषमस्टस अच । (विछाती) क्षु पभेदे । वृश्चिकालो ली. वृश्चिक दवालति पानोनि वंदनाथै अच गौरा डी । (विछाती) शु पभेदे ।
तृझिकालयाम् । वृश्चि पत्तो स्ली• वृश्चिक इव पत्रं विषाक्तमस्य ट कलोप: डीप । वृश्चौर पु • व्रश्चकीर छ । श्वेतप नर्भबायाम् । व ष मे चने सकदा पर० प्रजननसामों' अक० मेट । वर्षति अव
पीत् । क्वा वेट । वष प्रजनन सामों चुरा यात्म अक सेट । वर्षयते- अबीघत-व्यय वर्षत व,ष प० वृषके। सृषभे पुङ्गवे, मेघादितो हितोये राशौ, पुरुष भेदे,
एकादशमनु शालिक इन्द्र, धर्मे, टाङ्ग माने, मायक, शुक्रयुक्त, वास कक्ष, वास्तुस्थानभेदे, शलो, काभे, बलयुक्त ऋघमनामौषधे,
मयूरपच्छे च । "वषण पु० दृष कय । अण्डकोषे । वृषदंगक पु. वृषात् मूघिकान् दशति दनश-खुल । विडाले वषध्वज ए० वषो ध्वजो यस्य । शिवे वृध केतनादयोऽपाल । वषध्वाझी स्त्री० वृषो बलवान् धानः काको यस्याः ५.व' । गौरा. ___ डीघ् । नागरमुस्तायाम् । वदन् पु० वृष-कनिन् । इन्द्र, करें, वृधे, अम्चे , दुःखे च । वषनाशन पु०व धान मष्क्यिान् नाशयति नश-णि च + ल्यु । विड़ाले । वृषपर्णी स्त्री व घम्य भूधिकस्य कर्ण इव पर्गमस्याः । (उन्दरकाणी) ___श्राखुकाम् । [पर्व यस्थ । भृङ्गारय ने, कशेरौ च । व.षपर्वन् पु० य.पर्व उत्सवो यस्य । शिवे, दैत्यभेदे च । वप्रं वलकर
For Private And Personal Use Only
Page #1081
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६८) वपन पु० घुष-अभच किञ्च । शुषे, श्रेये, जिनभेदे, कर्णच्छिन्द्र, क्ष
भनामौषधे च । वषभगति पु० वृषभेण गतिरस्य । शिवे वृषभयानादयोऽप्यत्र । वषभध्वज पु० वृषभो ध्वजोऽस्य | शिवे वृघभकेतनादयोऽपत्र । वषमाची स्त्री• वृषमस्य अक्षीव पुष्पाण्यस्थाः । इन्द्रवारुण्याम् । वषभानु पु० । राधिकायाः पितरि । वृषभानुसुता स्त्री० ६न । राधिकायाम् + [टपे च वृषल पु० वृध-कलच । शूद्र, ग्टनने, धोटके, अधामि के, चन्द्रगुप्त वषली स्त्री० "पित्तर्गे हे च यानारी रजः पश्यत्यसंस्कृता । भ्रूणहत्या
पितुस्त स्याः सा कन्या वृषली स्म ते'त्यु क्तायां पितृग्टहे दृष्टरजस्कायामनढायां कन्यायाम् । वृषल+भार्थ्यांयां जातौ वा डीप । वृघलजातिस्बियां, तद्भाायाञ्च, 'ब्रह्महा कृपलीपति' रिति' वृघली
फोन पीतये 'नि च म तिः । [६व० । प्रतुलानेले वि। अबलोचन पु० घस्य व लोचन यस्य । मूधिके । ६त । वृषनेने न । वृषवाहन पु० प्रो वाहनमस्य । शिवे सृषभवाहनादयोऽपान वृषस्यन्तो स्त्रो० वृघेणा जम्भन मिच्छति वृष+जाभार्थे क्य च सक च।
कामुक्या ‘लच्यणं सा घस्यन्तीति भट्टिः ।। वघा स्त्री० वृषः मषिक स्तदाकराः पर्णमस्याः । मषिकपाम् ।। वृषाकपायो स्त्री० शुषाकपेः पत्नो डीप ऐड च । लक्ष्मयां, गौाम्,
स्वाहायां, शच्या, जीवन्त्याञ्च । विष्णो, अग्नी, इन्द्र च । वषाकपि पु० वृषं धर्म न कम्पयति न+कपि-इन् नलोपः । महादेवे, वषाकर पु० जुषस्य सामर्थ्य स. करः क-अच् । माघे । वृषाङ्क पु० वृधः अङ्कोऽख । शिवे, भल्लातके, पण्डे च वृषि(षी) स्त्री• वृष-कि वा डीप । वतिनां कुशमयासनभेदे । बुषोत्सग पु० उत्+सृज-धञ् ६त० । मृताधु देशेन तत्प लादिभिः
क्रियमाणे विधानेन वृषस्य त्यागे 'धोत्सर्गश्च कर्तव्य' इति स्मृति: वष्टि स्त्री सुष-तिन् । वर्षणे । कर्मणि क्लिन् । मेघादिभिः वृष्य
For Private And Personal Use Only
Page #1082
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०७० ]
माणे जले।
[क्ष्म लायाम् । वृष्टिनी स्त्री कृष्टि' हन्ति कारणत्वेन जहाति न-क डीम् । . स्मूवष्टिजीवन त्रि.ष्टिः दृष्टिजलमेव जीवन पाल नोपायो यस्य । दृष्टि
जलमात्राजीविनि चातके । वष्टिभु पु० पृष्टौ तदुपलक्षिते काले भवति-भू-किम् । मेके । वृष्टिभ त्रि। वपित पु० वृष-नि किच्च । यादवे वंशे, श्रीकृष्णे, मेधे च । वृष्णिगर्भ पु० वृष्णिः यादवकुलं गर्भे यस्य । श्रीक्षण । वष्य पु० इघाय हितो यत्, वृष-क्यप वा। माघे । शुकह द्धिकारके वि.
__ वाजीकरणे न० आमलक्यां शताव-', कपभनामौषधे च स्त्री० । वृषाकन्दा स्त्रो• कृषयः शुक बर्द्ध कः कन्दो यस्थाः । विदायम् । वागन्धिका स्त्री॰षयः शुक वड़ को गन्धो यस्याः कप अत त्वम् । __अतिबलायाम् । वषवल्ली स्त्री० कर्म• । विदाऱ्यांम् | कन् अत दूत्वम् । तत्र य । वह दीप्तौ वा चु. उभ० सक० ५ने भा० पर० इदित् । हयति ते
अयह हत् त । हति अहीत् । वह तो शब्द च अक भा० पर० सेट । वर्हति अपहत् अवहींत वह ध्वनौ नौ च भ्वा० पर• सक० सेट् इदित् । हति अहीत् वह हडौ भ्वा० पर० सक० सेट् । वर्हति अवहीं । वह उद्यमे तु. पर अक० वेट । वृहति । अवा:-अक्षत् । वह रजौ वा आत्म० सक० सेट् दूदित् । हते अहिष्ट वहच्चञ्च पु० हहती चञ्च रिवै मञ्जरी थस्य । महाच शाके । वृहच्चित्त पु० वृहत् उदारं चित्त यरह्मात् ५ ब० । फलपूरे वृहत् त्रि तु वृह-अति । महति । स्त्रियां डीम् । वृहती स्त्री० वृहत्+गौ० ङीष् । महत्या स्त्रियाँ, क्षुद्रद्वा क्याम् । ___वारिधान्यां, वाच्चि, कण्टिकारिकायाम्, नवाक्षरपादके छन्दोभेदे, . उत्तरीयवस्ने च । खार्थे कन् । उत्तरीयवस्त्र स्त्री वहतोपति पु. हनीनां वाचां पतिः सती । व हत्कन्द पु० वृहत् कन्दा यस्य । ग्टझने, विष्णकन्दे छ ।
ho
po
For Private And Personal Use Only
Page #1083
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०७१]
व,हत्कन्द पु० कर्म । (खागड़ा) रणभेदे । वहतकालशाक पु० कर्म । (वड़ कालकासुन्दे) शाकभेदे । व हत्कुनि • वृहत् कुक्षिर्य स्य। तुन्दिले । व हत्ताल पु० कर्म। हिन्नाले । व हत्तिता स्त्री० कर्म । पाठायाम् (आकनादि)। व हत्त ण पु० वृहत्तण यत्र । वगे। व, हत्त्वच पु वृहती त्वक् यसप । (छातियान वृक्षे । व, हत्पत्त्र कु वृहत् पत्रमस्य । हस्ति कन्द । (हानिकान्दा) व,हत्पाटलि पु० चु० पट अलि कर्म० । धुस्सूरदृच्छे । वृहत्पाद पु० पृहत् पादोमलमस्य । बटवक्षे । व, हत्पालिन् पु० वृहतः पाल यति पाल णिनि । वनजीरके वृहत्पौलु पु० कर्म० । महापीलौ । व हत्फला स्त्री॰ वृहत् फल यस्याः । कटुतम्बधाम् । व हत्साम न० कर्म । “त्वामिद्धि हयामाहे" इत्यस्यामचि गोय.
माने साम्नि । व,हदम्ल पु० कम । (कामराङ्गा) दृक्षे । वृहदेला स्त्री० कर्म० । स्थलैलायाम् । व,हहाल न० कर्मः । (तरमुज) लताचक्षे । व हद्दल न० वृहत् दलमस्य । पट्टिकालोध्र, हिन्ताले च । व हद्दल न० कर्म० । महालाङ्गाले । व हदभानु पु० वृहद्भानुः किरणो यस्य । सूर्यो, चित्रकक्षे च व हद्रथ पुत्रहत् रथोऽस्य | इन्द्रे ,यन पात्रभेदे, मामा वयवभेदे च व हहल्लक पु० तृहत् यलकमस्य । पट्टिकालोधे । व, हहातपु• वृहत् यातो वातुभेदो यस्मात् ५ब० । (देधान) सच्चे व हद्दारुणी स्त्री० कर्म० । महेन्द्र बारुण्याम् । व हद्दीज पु० वृहत् वीजमस्य । आयातके । व हनल पु० एहत् नलो यस्य । महापोटगले । व, हबला(डा) पु० स्त्री हत् नलो यस्य या लस्य डः । अज्जु ने
For Private And Personal Use Only
Page #1084
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०७२]
वहस्पति पु० हत्याः वाचः पमिः ४० नि० । जीवे देवा चायें व, वरणे क्रया पा० उभ० स० सेट् । वृणाति वृणीते अयारीत् अव
रिष्ट-अवरीष्ट-अवर्त । 'वि स्त तौ भ्वा० उभ• यजा सक० अनिट् । वयति ते अवासीत् अवास्त विग पुः विज-धन् । प्रवाहे, जवे, रेतसि, मुत्नविष्ठादिनिःसारणयत्ने न्यायोत संस्कारभेदे, महाकाले च ।
[डीप वेगिन् पु० वेग+अत्यर्थे नि । ध्ये नविहगे, वेगवति वि० । नियां वेजाना स्त्री विज-अच् तमानयति श्रा-नी-ड | सोमराज्याम् वेण वाद्यादाने, गती, ज्ञाने चिन्तायाञ्च भ्वा० उमसक० रेट । वेणति
ते । अवेणीत् अवेणिष्ट | चडि न हवः । [टपभेदे च । वेण पु० वेण-अच् । वर्णसङ्करजातिभेदे, वर्णसङ्करकारके पृथुरा जपितरि वेणि णो) स्त्री० वेण-इन् वा ङीप् । केशरचमाभेदे, जलसमहे, तत्___प्रवाहे देवदारुरक्ष, नदीमेदे, गङ्गायमुनासरखतीमेलनस्थाने च | वेणीर पु० वेण ईरन् । अरिष्टवृक्ष (निम) । वेणु पु०वेण-उण । वंशे वहिकार वंशीवाद्ये च मा पूरय वेणु मित्यु इट! वेणक न० वेणु रिव वेणोर्विकारः वा कन् । तोत्रे (पाचनवाडि) वेणकर पु० वेणु रिय कर्करः । करवीरवृक्ष । वेणुज पु० वेणुतो जायते जन-ड | वेणुजाते यवाकारे तण्डु ले वेणुध्य पु• वेणु वंशी धमति मा-क | वेणुवादके । वेणुन न० वेण उनन् । मरिचे । वेणुपत्ती स्त्री० वेणोरिव पत्रमस्याः । वंशपत्री । वेणुयव पु० वेणु जातोयव इव । वंशजाते तण्ड लाकारे पदार्थ वेणुवाद वि. वेणु वादयति वद णिच. अण् । वेणु यादके एषु ल । तलव लि। वेणु वीज म० त० । वेणुजाते यवाकारे पदार्थे । वेतन न० अज-तनन् वीभावः । कतकर्मण भतौ। वेतनादान न० त० । व्यवहारभेदे । __ [तत्र डीम् । वे तस पु० अज-असुन तुक च वीभावः | (बेत) क्ष भेदे स्त्रं त्वमपि
For Private And Personal Use Only
Page #1085
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०७३)
वेतसाम्ल पु० वेतस एव अम्लः । अम्न वेतसे । वेतवत् त्रि वेतसोऽस्त्यस्य डतुप । बहुवेतस युक्त देशे। वेताल पु० अज-विक्ष वीभावः तल-घञ कर्म | मल्ल विशेषे, भूताधिष्ठित ___शवभेदे, शिवानुचरभेदे, हारपाले च ।। वेत्त त्रि. विद-टच । ज्ञातरि, वोढरि, लवरि च । वत्र पु० अज-त्रल वीभावः । (वेन) वेतसः । वेत्रधर पु० वेब धरति -अच् । हारपाले । वेत्रयष्टिधारके वि वेत्र (बा) वती स्त्री० वेतो बाहुल्येनास्त्यस्याः मतुप मस्य वः वा
दीर्घः। मालवदेशस्थे नदीभेदे 'शरावती वेत्रवती'ति पुराणम् । वेवासन न देवनिर्मितमासनम् । वेत्रनिम्मिते अासने (मोडा) वेथ याचने वा० प्रा० वि० सेट् चढि न हवः । वेथते अवेधिष्ट वेद पु० विद अच घञ् वा विष्णौ, ज्ञाने शास्त्रज्ञाने तत्साधने धर्मब्रह्मप्रतिपादके संहिताबाह्मणात्मके ग्रन्थ भेदे, शास्त्रोक्त चरित्रे च । वेदगर्भ पु. वेदोगर्भे यस्य । सर्ववेदस्मर्सरि हिरण्ट गर्ने । वेदन न० विद-ल्यूट ज्ञाने सुखदुःखाद्यनुभवे, विवाहे च 'वसनस्य दशा ग्राहाा शूद्रयोत्कृष्टवेदने इति मनुः । युच वेदनाप उतार्थे घ स्वी० । वेदपारग पु० वेदानां पारमन्त गीमां गच्छति गम-ड। समस्तवे
दाभिने । वेदमाट स्त्री० ६त० । गायलयां मन्त्रभेदे तस्या वेदरक्षकत्वात्तथा त्वम । वेदवास पु० ६त० । ब्राह्मणे तस्य तत्पाठतदुक्ताचाराश्रयत्वात् तथा
त्वम् वेदाबासादयोऽप्यत्र । वेदविद् पु० वेदं वेत्ति विद-किम् । विष्णौ । वेदज्ञ वि० । वेदव्यास पु. वेदान् व्यस्यति विभिन्नशाख त्वेन पृथक करोति यि+असअण् । पराशरपुतये सत्यवतीगर्भजे निभेदे । वेदस पु० यिद-असन् । वेत्तरि । वेदाङ्ग न० वेदस्याङ्गमित्र । 'शिक्षा कल्यो व्याकरण निरुक्त छन्दसा
.चयः । ज्योतिषामयनञ्चव येदाङ्गानि पडे व त्' इत्युक्त घु शिक्षादिनु घटस शास्त्र ।
[ोङ्कारे।
For Private And Personal Use Only
Page #1086
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०७४]
वेदादि पु० वेदस्था दिरिव तत् पाठे प्रथमोच्चार्य माणत्वात् । प्रणव वेदान्त पु० ६न । वेदशिरोभामे ब्रह्मप्रतिपादके उपनिषद् मे ग्रन्यभेदे
तदुपकारके शारीरक सूत्रभाष्यादौ च । वेदाधिप पु० त० । 'ऋग्वे दाधिपतिजीवी यजुर्वेदाधिपो भृगुः । सा
मवेदाधिपो भौमः शशिजोऽथर्ववेदप' इत्य के षु वृहस्सत्यादिषु,
विष्णौ च । वेदान्तिन् वि. वेदान्तो जयत्वे नास्त्यस्य इनि । वेदान्त शास्त्रज्ञ वेदाम्यास पु० ६त । वेदखीकरण पूर्व विचारोऽभ्यसन जपः ।
तहानञ्च व शिष्ये भ्यो वेदाभ्यासोहि पञ्चधे'त्यु क्त षु वेदपाठविचारा
रानुशीलनतन्यन्त्र जपपाठनेषु । बेदि न० विद-इन् । अम्बछायाम् (आकनादि) परिष्कृतायां भूमौ स्वी
वा डीप । 'मध्ये न सा वेदिविलग्नमध्ये 'ति कुमारः । बेदिश्च टम स्काकारपिण्डिकावती पशुबन्ध नार्थ होमीयद्रव्यासादनार्थ वा
कृतसंस्कारा परिष्कृता चतुरस्त्रादिरूपा भूमिः । पण्डिते पु० ।। वेदिका स्त्री वेदिरिव इवार्धे कन् । मङ्गल कार्थ ग्टहदारादौ चतु
रस्मादिमृत्तिकास्त पाकारेण निर्मि ते भखण्ड । वेदिजा स्त्री वेद्या होमवेदितो जायते जन है । द्रौपद्याम् । वेदिट लि. विद टच दूट च । ज्ञातरि । वैदिन् पु० विद-णि नि । पण्डिते, हिरण्यगर्भे च ज्ञातरि त्रि. वेध पु० विध-घने । (दा) वेधने, उन्माने (चाडा) 'परिधिनयमभागः
शूकधान्ये घु वेध' इति लीलावती । वियाहादौ बज्ये नक्ष विशेघ- स्थितग्रहभेदकतसंसर्गे च 'वेध सर्वत्र वज येदिति ज्योतिप्रम् । वधक न० विध ण्वु ल । कर्पू रे, छम्हवे तसे, धम्याक न० । वे धक
तरि त्रि। वधनी स्त्री० विध्यतेऽनया विध-ल्युट डोप । (भोमरी) मणिरत्नादि
वेधकारणे अस्त्रभेदे । तार्ये कन् । तत्रार्थे कन् । तत्रार्थे ,मेथि कायां, कस्तं यां च । मन्य पु० ७त । कर्पू रे । संज्ञायां कन् । हरिद्रायो।
For Private And Personal Use Only
Page #1087
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०७५
वेधस् पु० वि+धा-असुन् गुणः । हिरण्यगर्ने जगत्स्स्रष्ट रि, विष्णौ;
सूर्य श्वेतार्कने, पण्डिते च । वैधित पु० वेधोजातोऽस्य तार• इतच । विद्ध छिद्रिते । वेधिनी स्त्री० विध-णिनि | जलौकायाम् (जोक) वेधा स्त्री० वन ध | नदीभेदे । वेप कम्पने भ्वा० प्रा० अक० सेट् । वेपते अवेपिष्ट । चडि न खः । वेपथ पु नेप-उथुच । कम्मे । वेपन पु० वेप ल्युट । कम्पने । वेम पु० वे मन् न । आत्वम् । या पदण्डे । मनिन् । अव यार्थे पु० न०) वेर न• अज-रन् यीभावः । देहे, वार्ताको, कुङ्क मे च । संज्ञायां कन्।
करे। वेल चाल ने भ्वा०प० स० सेट् । वेलति अवेलीत् । चडि न हवः । वेल कालोपदेशे, अ० चु०उ. अक० सेट् । वेलय त ते अविवेलत त वेल न० येन अच् । उपवने । काले समये, मर्यादायां समुद्र कूने च
स्त्री० वेलामले विभावरी परिहीने ति भट्टिः । वेल्ल चालने भ्वा० पर० सक० सेट् चडि न हवः । वेल्लति अबल्लीत वेत पु० न० वेल्ल अच। विड़ङ्ग । चञ । चलने पु० ।। वेलज पु० वल्ल-अध तथाभतः सन् जायते जन-ड । मरिचे । वेल्लन न० घेल-ल्य ट् । अश्वादेर्भूमौ लुण्ठने काष्ठनिर्मि ते पदार्थ (य
लुन) च मालादूर्वायां स्त्री. डोप । वैल्लित न० येल्ल भाव त । सरो। कतरि-क्त । कम्पिते, कुटिले च विक वेल्लि (ही) स्त्री० ये ल-इन् वा डीप । लतायाम् । संज्ञायां कन् ।
(वे लसुठ ) हो। देवी कान्तौ गती व्याप्तौ चेपे भोजने च सक प्रजनने अक अदा
आत्म सेट जवादि० वैदिक एयायम् । वेवीते अ विष्ट वेश पु० विश-घञ्। अलङ्कारादिना कृतरूपान्तरे, नेपथ्य कर्मणि,
वे ज्याग्टहे, ग्टहमात्र, प्रवेश च | [झतपस्विप्रभृतौ । वेशधारिन् पु० वेश धरति चु० -णिनि । छलेन रूपान्तरधारिणि,
For Private And Personal Use Only
Page #1088
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०७६ ]
बैशन्त पु० विश-झच | क्षुद्रसरोवरे, अग्नौ च । वैशर पु० धेश राति रा-क | अश्वतरे । वेश्मन् न० विश मनिन् । ग्टहे । वेश्मभू स्त्री० ६त । ग्टहकरण योग्य स्थाने । वेश्य न० विश ण्यत् वेशाय हित वा यत् । वेशधालये पाठायाम् . (याकनादि ) वारयोपिति च स्त्री |
[लये च । वेष पु० विघ-अच घञ् वा । भूघ गणादिना रूपान्तर करणे, वेशा जनावेषण पु० विष ल्युट । कासम (कालकाकुन्दे (धन्या) वृक्षे च
ट बेष्टने भ्वा० ग्राम सकल सेट । वेष्टते अरिष्ट । वेष्ट पु० वेष्ट-घअ अच् वा । वेटने, श्रीवेष्टे, निर्या से च । वेष्टक न० वेष्ट-गवु ल । (पागडी) उष्णोप्रे । कमाण्डे ,प्राचीरे च पु० वेष्टन न० वेष्ट-ल्युट । कर्णशय कल्याम्, उपणी, सुकुटे च । वेहवंग पु० वेष्ट-अच कम । (वेडयांश) वंशभेदे । वेष्ट सार पु० वेष्टस्य सारः । श्रीवेष्टे । वेष्टित त्रि० वेष्ट-क । प्राचीरादिना घाइते, सङ्घ च । देस गनौ मा०प०मा० सेट् चङि न हस्खः । वे सति अमेसीन । वेसन न० वे स ल्युट् । विदले, दालय गण कानान्तु निस्तुपा यन्त्र पेषितम तबूर्ण वेसनमित्यु के चणकादि बदल चूर्णे च वेसर पु० वेम-अरन् । अश्वनरे । वैसवर पु० येसं वारयति -अच् । (वाटना) पिटवन्या कसबे पादौ देह यत्ने भा या अक सेट चडि न ह्रखः । ये हते अहिष्ट । वेहत स्त्री. वि+हन अति नलोपः । गर्मोपधातिन्या स्त्रियाम् । वेहार पु० वि+हृ-घज ट । खनामख्याते देशभेदे । वेत पतौ भा पर० स० सेट् । बहुति अबतीत् चडि न ह्रस्वः वै शोषे भा० प०सक० सेट अनिट् । वायति अवासीत् । निष्ठा तस्य नः।
यान: निर्वाणः । वै अव्य. वा-डै । पादपूरणे, अनुनये, संबोधने च । वैकच न० विशेषेण कक्षति व्यानोति अण् । तिर्थ ककक्षाव लम्बिनि
For Private And Personal Use Only
Page #1089
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०७७]
हारभेदे । बुन् । उरसि उपयोताकारेण ते माल्यभेदे । वैकवत पु० विककृत स्वार्थे ऽण् । (वैचि) वृक्षभेदे । तल्येदमण् । विक
तसम्बन्विनि लि. वैकल्पिक त्रि० विकल्पेन प्राप्तः भवो वा ठक् । पच्च प्राप्त वैकल्य न० विकलस्य भावः प्यञ् । विकलत्व । वैकुण्ठ पु० चिकुण्ठ भवः अण विविधा कुण्ठा माया यस्य स्वार्थे ऽण.
या। विष्णौ, गरुड़े, इन्द्रे, सिताज के च।। वैकृत न० विक्कतस्य भावः अण् । विकारे । बखरी स्त्री० विशेषेण ख राति रा-क खार्थे ऽण् । अर्थबोधके कण्ठ
स्थानादिष उच्चार्य माण वर्णात्मके शब्द विशेषे । वैखानस पु० वि+खन-ड अन-असु कर्म० स्वार्थे ऽण वानप्रस्थ तापस
भेदे 'वैखान सेभ्यः श्रुतरामवात्तो' इति भट्टिः । दैगुण्य न० विगतो विरुवो वा गुणोऽस्य तस्य भावः ष्यत्र । यत्र यदु
चित तस्य रूपान्तरतापादने, अन्यायत्व, असम्पन्न त्वं च वैचित्रा न० यिचित्रस्य भावः ध्यञ्। नानारूपत्वे विलक्षणत्वे । वजयन्त पु० बिजयते वि+जि-म स्वार्थे अण । इन्द्र प्रासादे, अग्निम___ न्धवृक्ष, दानयों दे च पताकायां, जयन्तीवजे च स्त्री. डीप । वैजिक न० वीजेन नित्त ठक् शिन तैले । वीजाय हितम् ठक ।
अात्मनि । खार्थे ठक | कारणे । तस्य दं ठञ् । वीजसम्बन्धिनिति वैज्ञानिक पु० विज्ञानाय साधु ठक् । निपुणे, विज्ञानमधिकृत्य कतो
ग्रन्थ : कि । बौवाग मे । तदध्य तरि, तत्सम्बन्धिनि च त्रि० वैडालव्रत न० विडाल दम् अण तदिव व्रतम् । 'यस्य धर्म ध्वजो
नित्य शक्रध्वज वोच्छ्रितः । प्रच्छन्नानि च पापानि वैडाल नाम तमित्य को प्रकाशेन धर्माचरणेन गुप्तपापाचारे । वैडाल बतिक पु० वैडाल बतमस्त्यस्य ठन् । छलेन धर्म चारिणि छद्म
तापसे । इनि । वैड़ाल व्रतीत्ययत्न । वैणव न० वेण नां फलम् अण, तस्य न लुप । येणुफले । वेणु सम्ब. धिनि वि० ।
[ वंशीवादके
For Private And Personal Use Only
Page #1090
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
दु
[ १०७८ ]
वैविक वि० वेणोर्विकारः व्रण वैणवं बेणुवाद्य शिल्पमंस्त्यस्य उन् । वैकि त्रिवीणा तद्वादन' शिल्पमय ठक् । वीणावादके वैणुक न॰ वेणोर्विकारः ठक् । गजचालनार्थे लौहमुखे वंशदण्ड | वेणस्तद्वादन' शिल्पमस्य ठक् । वेणुवादके वि० ।
वैण्य (न्य) पु० वेंण (न)स्यापत्यम् यञ् । बेणसुते पृथुनामके न्टपभेदे | वैतंसि विवित सेन मृगपच्यादिबन्धनोपायेन चरति ठक् । मांसविक्रयोपजीवके व्याधे ।
-
वैतनिक वेतनेन जीवति ठक | वेतनोपजीवके कम्मकरे म्यादौ । बैतरणी (णि) स्त्री० वितरणेन दानेन लङ्घयते अण् ङीप् वा पृ० ह्रखः । यमद्दारस्थे नदीभेदे, यमद्वारे महावोरे तप्ता वैतरणी नदी'ति पुराणम् ।
वैतस पु० बेनसएव स्वार्थेऽण् । अम्लवेतसे ।
वैतानिक पु० वितानस्यायम् । ठक् । श्रौतविधिनाऽग्निस्थापने दा हादूर्द्ध मशौचं स्यात् 'यस्य वैतानिको विधिरिति स्मृतिः वैतालिक offधस्तालः मङ्गलगोत्यादिशब्दस्त ेन व्यवहरति ठक् । मङ्गलस्तुत्यादिभिः राज्ञां प्रवोधकारके मागवादौ ।
वैतालीय पु० मात्रात्तमे ।
वैदग्ध न० स्त्री० विदग्धस्य चतुरस्य भावः काय् स्त्रीत्वपक्षे ङीप् । चातु, भङ्गौ च । ष्यञ् । वैदग्वयमप्यत्र न० ।
वं दर्भ पु० विदर्भाणां जनपदानां राजा अण् । विदर्भदेशाधिपे । वाकौटिल्ये । वृत्तिरपत्ति व वेदमौरीनिरुच्यते' द्रत्यक्त काव्यरचनाभेदे स्त्री० ङीप् । विदर्भे भवा व्यण् । नलराजपत्त्र्यां दमयन्त्याम् स्त्री ङीप् । [क्रभेदे पु० । वैदल न० विदलस्य विकारः अण् | भिक्षुकस्य भिक्षापात्मभेदे | पिटवैदिक पु० वेदं वेत्त्यधीते या ठञ् । वेदज्ञे ब्राह्मणे वेदेषु विहितः ठक् । वेदोक्त त्रिः । स्त्रियां ङीप 'वैदिकी तान्त्रिकी सन्ध्या यथानुक्रमयोगत' इति तन्त्रम् ।
न० विदुषो भात्रः विद्वस् + व्यञ् । पाण्डित्ये ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #1091
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०७८ ] वैदूर्य न विदूरे भवः ध्यञ् । कृष्णपीतवणे विडालनेलतल मणि भेटे । वैदेह पु.विशेष ण देह उपचयो यस्य स्वार्थे प्रज्ञाद्यण् । यणिगजने ।
विदेहे भवः अण ततः कन् । यणि गजने न्यूद्रात् वैश्याजाते आतिभेदे च । ठक । वैदेहिकोऽपि । वरिणजि । विदेहानां राजा
अण् । विदेहराजे जनके पे । वैदेही स्त्री विदेहेषु मिथिलादेशेषु भया गण । मीताथाम् जनकात्म
___ जायाम् हरिदायाम् पिप्पल्या, वणिक स्त्रियाञ्च वैद्य पु० विद्याऽस्त्यस्य अण । पण्डिते 'नाविद्यानान्तु वैद्य ने ति स्म निः
भिषजि, तदुपकारके-वासकटचे च | वैद्यक न० वैद्य चिकित्सकमधिक य कतो पन्थः कन् । यायुर्वेदे व द्यबन्ध पु० त० । अारगबधछे । वैद्यमाट स्त्री. वैद्यस्य मातेव । वसके तस्य वैदयजीविकाङ्ग रोग
शान्ति करत्वेन तत्पोषकत्वात् तन्मात तुल्यत्वम् । वैद्यमि हो स्त्री. वैदास्य सिंहीव । वासकर क्ष । वद्या स्त्री० वद्यस्यय प्रियत्वात् अण काकोल्याम् । वैध वि. विधित आगतः अण । विधिप्रतिपादेय। वेधात्र पु० विधातरपत्यम् अण् । सनत्क मारादौ सुनिभेटे । वधति पु० विगता ति यस्मात् प० वृद्धिः । विष्कम्भादिषु मध्ये व
न्तिमे योगे। वैधेय त्रि. विधीयतेऽसौ वि+धा यत् ततः स्वार्थे अण मखें वधम्य न विरुदी धर्मों यस्य तस्य भावः ष्यत्र । विरुद्धधर्मत्वे अन्यलक्षणे च ।
[कुमारः । वधिय न० विधवाया भावः ध्यञ् । पतिविरहे नववैधव्यमसहा वेदनमि'वि वैनतेय पु. विनतायाः अपत्य ठक् । गरुडे, अरुण च । वैनयिक वि. विनये रतः ठक् । शास्त्रज्ञानादिना विनयरते वनायिक पु० यिनाय खण्डनमधिकृत्य कृतो अन्यः ठक । बौद्धाग मे ।
उपचारात् तदभिन्न नि । नाशिक पु० विनाशमधिकृत्य कतो ग्रन्थः ठक । सबैघां क्षणभङ्कर
For Private And Personal Use Only
Page #1092
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.. [१०८०] ताप्रतिपादके बौद्धाग मे तदभिज्ञ त्रि. विनाशाय हितम् ठक् । ज्योतिप्रोक्त पडनाडीचक स्थे जन्मन चालावधित्रयोविशे नक्षले।
क्षणिके, परतन्त्रे च त्रि० । उर्ण नाभे पु० वनीतक पु० न० । विशेषेण नीयतेऽनेन करणे क्त ततः स्वार्थे ।
कन् । परम्परया वाहने शिविकादौ ।। बपरीत्य न० विपरीतस्य भावः ध्यञ् । विपर्याये । वैभव न० विभोर्भावः ाण । विभुत्वे विभूतौ । वाज नविनाज इदम् अण । देवोद्यानभेदे । व मुख्य न० विसुखस्य भावः व्यञ । विमुखत्ये ।। व मात्र पु० विमारपत्यम् अण् । सापत्ने वातरि तथाभत भगिन्या स्त्री० डीप ।
म्ती. डीप । व माने य पु० घिमात्र पत्यं ढक । सापत्ने धातरि नयाभूत भगिन्यां व याकरण त्रि व्याकरण वेत्त्यधीते वा अण । व्याकरणाभिने वयाघ्र पु व्याव्रचणा परितो रथः अण । व्याघ्रचर्मपरिहते रथे । वैयाघ्रपद्य पु० व्याघ्रपदस्या पत्त्यं यज । गोत्रकारके सुनिभेदेः 'वयाघ्रपद्यगोत्रायेति, भीमतर्पणमन्त्रः ।
[ति, मावः वयात्य न० वियातस्य भावः ध्यञ् । निर्लज्जत्व वयात्य सरसेप्वपी' वथासकि पु० व्यासस्याप यम् इज । व्यासस्थापत्ये शुकदेये । वयासिको स्त्री० व्यासेन प्रोक्ता ठञ् डीप । व्यासप्रणीतायां मंहि
तायाम् । बीर न० बीरस्य भावः अगा ! विरोधे विवे घे । नरकर त्रि. वर करोति क ट । विरोवकारके । वैरता न पिरक्तस्य भावः ष्यज । विरागे । वैरनिर्यातन न० वरस्य वरकतापकारस्य निर्यातनम् निर् यत-णिक _ 'ल्युट् । बरकतापकारप्रतीकारे ।
तस्य शोधने । वरप्रतोकार पु० न० । वैरलतापकारस्य बल्यरूपापकारकरणेन वरशुद्धि स्त्री० ६ त । वरप्रतीकारे। [भिकविषय रागराहित्ये च । बराग्य न विरागस्य भावः ष्यञ् । विषयवासनाराहिले ऐहिकासुः
For Private And Personal Use Only
Page #1093
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८९) बैरव,क्ष पु० वीरस्याय तन्नामकत्वात् कर्मः | अनुनयक्षे । बैरानुबन्धिन् नि वैर विद्देषमनुबध्नाति णिनि । विदेषानुरूपकारके
रागते च । वरिन् 'वि० वैरमस्त्यस्य इनि । शास्त्रौ। [वस्तुनो विकारे च । वैरूप्य न० पिरूपस्य भावः ध्यञ् । विरूपत्वे, अननुरूपत्वे, अयथाभावे वरच (न) नि पु० विरोचमस्थापत्यम् शिवाद्यण इञ् वा । अग्निपुत्वे
सूर्य पुत्रे, वलिराजनामके दानवे च । व लक्षण्य न• विलक्षणस्य भावः ष्यन् । विलक्षणत्वे वैशिय।' बलक्ष्य न० विलक्षस्य भावः ध्यज । लज्जायां, खभाववै लक्षण्यं च वै
. लच्यहेतोगति' मिति नैषधम् | वैल्व न० विल्यस्य फलम् अण तख न लप । विल्वफले तत्सम्बविनि वि.।
- [ममे (दोकानी)। वैवधिक त्रि. विवधेन धान्यादिसंग्रहेण व्यवहरवि ठक । वायहे वैवण्यं म० विवर्णस्य भावः व्यञ् । विपर्णो मालिन्ये । वैवस्वत पु० विवस्वतोऽपत्यम् तस्येदं वा अण् । यमे शनी, रुद्रभेदे च
नत्म म्बन्धिनि वि. 'वैवखतकरकियेत्यु गटः दक्षिणदिशि स्त्री०डीम् । वैवाहिक लि विवाहाय हित साधु वा ठक् । विवाहयोग्य 'वैवा
हिकी तिथि पृष्टा' इति कुमारः विवाहेन संबने कन्याएलयो। श्वशुरे, विवाहसम्बन्धिनि च वि० । पञ्चमे सप्तमे वापि येषां -
बाहिकी कि येति स्मृतिः । वैशम्पायन पु. व्यासशिष्ये भारतवतरि सुनिभेदे । वैशस न. विशसस्य भावः खार्थे वा अण | हिंसने हिंसके वा वैशाख पु० विशाखानक्षत्रयुक्ता पौर्णमासी वैशाखी सा यत्र मासे पुनः
अन् । स्वनामख्याते व मध्ये द्वितीये चान्द्रमासे तन्मासस्य पौर्ण
मास्यां स्त्री० डीम् । विशाखा प्रयोजनमस्य अञ् । मन्थनदण्डे।. ... असर्व राणामत्रस्थानभेदे न ।
९१
For Private And Personal Use Only
Page #1094
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १०८२ ] वैशिष्टय न० विशिष्टस्य भावः ध्यन् । विशेषधाविशेषणसम्बन्धे , विशिष्टबु
. शिनियामके सम्बन्ध, भेदे च । वैशेषिक न० विशेष पदार्थभेदमधिनत्य तो पन्थः ठ । कणादप्र
गीते शास्त्रभेदे । तदधीते अग । काणादशास्त्राभिन्न वि० । त.
स्वेदम् अण । काणादशास्त्रसम्बन्धिनि लि। वैशेष्य न० विशेषस भावः पयज । वैशिये भेदे च 'वैशेष्यात्तहाद' इति सायम् ।
[जरुजाते जातिभेदे वैश्य पु० विशति उपभुङक्त विश-किप स्वार्थे ष्यत्र । वर्ण भेदे ब्रह्मण वैश्यत्ति स्त्री० त० । कृषिवाणिज्यादौ । वैश्रवण पु० विश्रवसोऽपत्यम् अण् विनवणादेशः । कुवेरै । वंशवणालय पुत० वटवने कुवेरपुर्खाञ्च । वैश्रवणावासादयोऽप्यत्व । वैश्वदेव पु० विश्वभ्यो देवेभ्यो देयो वलिः अण । वैश्वदेवोद्देशेन दीय
माने बलौ। वैश्वानर पु० विश्वेषां नराणामयम् कुक्षिस्थत्वात् अण पूर्व दीर्घः । ___ वन्नौ, चित्रकक्ष, सामवेदावयवभेदे च । वैषम्य न विषमस्य भावः ष्यत्र । विषमत्वे व लक्षण्ये । वैषयिक वि० विषयेण निई तः ठक । विषयनिई ते सुखादौ वैधाव वि. विष्णुर्देवताऽस्य तस्येदं वा अण । विषम पासो विषण स--
म्बन्विनि च स्त्रियां ङीप् । वणव्या शक्ती वेषणवी समरे वैन मिति चण्डी । विष्णु सम्बन्धिनि त्रि. स्त्रियां डीप 'गायत्री वै.
थावी ह्ये घेति स्मृति: विष्णु धामनि न० वैसारिण पु० विमरति वि+ सृ-णिनि खार्थे अण् । मत्सेत्र । वहासिक पु० विहासेऽभिरतस्त करोति वा ठक् । नाटकादौ सिझे
. टङ्गाररसनायामाचरे विदूषके। वोढ़ पु० वह-तुन् । सुनिभेदे “वोढुः पञ्चशिखस्तथे ति स्मृतिः वोढ़ वि. वह-तच । वाह के स्थानान्तरमापके 'भागीरथी निर्भरग्रीकर
राणां वोढे ति” कुमारः । पाणिग्राहके पु० पिण्डदा वोटुरेव ते इति स्मतिः । भारयाहके मूढे च लि. वृषभे पु० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1095
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८
]
वोण्ट पु० या उण्ट । (वोटा) इति ख्याते इन्ते । वोरवं पु० वा-उर वोर वाति या-क । (बोरो) धान्यभेदे । वोल पु० वा-उलच । गन्धरसे गन्धद्रव्यभेदै । वौषट अव्य. वह-डौषट । देवोद्देशेन हविस्त्यागे । व्यं सक पु० विगतो सो यस्य कप । धर्ने 'मयूरव्य सकादयश्चेति पाणि
निस्सूलम् । व्य सित लि० वि + अंस-क्क । वञ्चिते । व्यक्त त्रि. वि-अन्ज-त । फटे प्रकाशित, दृश्य , प्राज्ञ, स्थ ले, च । ___विष्णौ पु०
[विशेषे च । वाक्ति स्त्री० वि+अन्ज-क्तिन् । प्रकाशे क्तित् । जने पृथगात्मक, एकैकव्यग्र लि० विगतमय यस्य । व्याकुले, व्यासन च । विशिष्टमय यस्य । वियणौ पु० ।
[अङ्गहीने त्रि। व्यङ्ग न० विगत विकलं वाङ्ग कर्मः । विकलाङ्ग, विगतमङ्ग यस्य । वाङ्गय लि. वि+अन्ज-ण्यत् । व्यञ्जनया वृत्त्या बोध्ये ऽर्थे, प्रकाश्ये व्यच व्याजे अक० सम्बन्ध सकत० कु. प० सेट् । विचति अविचीत्
विव्याच । व्यजन न० वि + अज ल्यट । तालवृन्तके । धाञ्जक पु० वि+अन्ज-णिच-एव ल । हृङ्गतभावादिप्रकाशके अभिनये,
व्यञ्जनयार्थबोधके शब्दे च । प्रकाशकमात्र त्रि व्यन्जन न० विशेषेणाज्यते वि+अन्ज-ल्युट । सूपशाकादौ औदनभोज
नोपकरखे । वि+अनज-णिच् ल्युट । अलङ्कारप्रसिद्ध वृत्तिभेदे ।
युच् । 'विरतास्वभिधाद्यासु ययार्थो बोध्यतेऽपरः । सा वृत्तियं अना ___नामेत्य को गब्दशनिभेदे । वाचित लि• वि+अन्ज-पिच क। प्रकाशिते 'अव्यजितहर्षल क्षरण
इति कुमारः । ध्यञ्जनात्या बोधितेऽर्थे च । पाडम्बक पु० वि+अड-अच डवि-एल कर्म० शक । एरण्ड च्च घातिकर पु० वि+अति-क-अप । सम्बन्ध, व्यसने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1096
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १८४ ]
वातिक म पु० वि+अति+क्रम-धज न वृद्धिः । विपर्याये "विवाहे च ____ व्यतिक्रम' इति मतिः।
[मिति कुमारः । वातिरिक्त त्रि. वि+अति+रिच-क | भिन्न 'शत्तियति रिक्ततानवातिरेक पु० वि+अति+रिच-घ । विशेषे, अतिक्रमे, अभावे, पिने
त्यर्थे, अर्थालङ्कार दे च । वातिषत लि बि+अति+पन्ज-क | मिलिते, पथिते च । वातिषङ्ग पु. वि+अति+अन्ज-घञ् । परस्परमेलने । - वाती (नि)हार पु० वि+अति+ह-धज वा दीर्घः । परीवर्ते परस्सरैकजातीयक्रियाकरणे ।
- [इति रघुः । वातीत वि वि+अति-इण-त । अतीते व्यतीतकाल स्वहमभ्यु पेन' वातीपात पु० वि+अति+पत-घञ् दीर्घः। महोत्मानभेदे, । विष्कम्मा
दिषु मध्ये योगभेदे 'श्रवणा च धनिधाा नागदेवमस्तके । यद्यमा
वरिवारेण व्यतीपातः स उच्यते” इत्य ते योगभेदे च । वात्यय पु० यि+अति+दण्-अच् । व्यतिक्रमे, विपर्य ये च । वात्यास पु० वि+अति-अम-धज । विपर्या ये । वाथ भये चलने दुखानुभये च भ्वा० प्रा० अक सेट घटा० । व्यथा
व्यथयिष्ट | अङ व्य था । वप्रथा स्त्री• वप्रथ-अङः । पीड़ायाम्, दुःखे च । वध ताड़ने दि०प सक० अनिट् । विध्यति अवधात्मीत् । वाध पु• व्यध अच । वेधे, छिद्रीकरणे, भेदने च । वाध्व पु० विरुद्धः ध्वा अचसमा । कुपथे । वाप शये चरा० उभ० सक० सेट् । यापयति ते अविवापत् त ।। वयपदेश पु० वि + अप + दिश-धज । कथने । स'ज्ञायां, का पर्थे । वापरोपण न० वि+अप+रह णिच-ल्य ट । छेदने । वापरोपित वि. वि+अप+रुह-णिच-न । छिने। [नि च । वापाकति स्त्री वि+अप+आ+व-क्लिन् । निराकरणे, अस्वीकारे, वापाश्रय पु० वि+अप+आ+थि अच् । प्राश्रये । [वार्थापेक्षणे च । वापेक्षा स्त्री॰ वि+अप + ईच-अ। अमेचायां धार णोक्त अवय
For Private And Personal Use Only
Page #1097
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८५ ]
वाभिचार पु० वि + अभि चर घञ । निन्दिताचारे खियाः परपुरु
संगमे, पुसश्च परस्त्रीसंगमे, न्यायादिप्रसिद्ध हेतुदोषभेदे च वभिचारिन् पु० वि+अभि + चर-णिनि | अलङ्कारोक्न रसाङ्गभेदे
निर्वेदादौ, न्यायोक्ने वयभिचाररूपहेलदोषवति पदार्थे च । पर
पुरुषगामिन्या स्त्रियां स्त्री० डीम् । बाय गतौ त्यागे अद० चु० उभ० सक० सेट् । वाययति ते अवव्ययत् । वाय गतौ भा० उभ० सक० सेट् । व्ययति ते अव्ययीत् अव्ययिष्ट । वाय नोदे च० उभ० सक० सेट । व्यययति ते अविवधयत् त । वश्य पु० विनइण-अन् । विगमे, धनादेस्यागे, ज्योतिधोने लग्नात् ___ द्वादशस्थाने च ।
[ शून्ये च । व्यर्थ त्रि. विगतोऽर्थः प्रयोजन वाऽस्य । निष्प योजने, विफले, अर्थव्यलोक न वि+अल-ईकक । अकार्ये, कामजे, अपराधे अप्रिये,
अन्ते च तद्दति वि । व्यवकलन न वि+अव कल-ल्हाट । वियोजने, विगमने, हीनतासम्पा
दने च । 'व्यवकलनमार्गेऽसीति लीलावती। व्यवकलित त्रि. वि+अव+कल-त । वियोजिते । व्यवच्छिन्न त्रि. वि+अब+दिन । छिद्र, विशेषिते च । [चने च । व्यवच्छेद पु० वि+व+छिद-धज । पृथक करणे, विशेषकरणे, मोव्यवधा स्त्री. वि+अब+चा अ। व्यवधाने । [स्याच्छादने च । व्यवधान न० वि+अब+धा-ल्युट । तिरोधाने द्रव्यान्तरेण द्रव्या जर. व्यवधायक त्रि. वि+अब+धा-एव ल। व्यवधान कतरि, आच्छादके च । व्यवधि पु० वि+अब+धा-कि । व्यवधाने । व्यवसाय पु० वि-+अय+घो-घञ्। उद्यमे 'मरण व्यवसाय जिम
ति कुमारः उपजीविकायाम् अनुष्ठाने, अवधारण च 'व्यवसाया
त्मिका बुद्धि'रिति गीता। . व्यवस्था स्त्री० वि० अवस्था छ । शास्त्रविहितस्य विषयान्नरपरिहारेगा
विषयविशेष स्थापने, शस्लमर्यादायाञ्च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1098
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 १०८६)
ज्यवस्थित त्रिवि + अवस्था का विषयान्तरपरिहारेण विषयवि
शेषे अवस्थिते-शास्त्रविहिते पदार्थे । व्यवस्थित विभाषा स्त्री० कर्म० ! व्याकरणोक्त विषयान्तरपरिहारेण
विषयविशेषे ऽवस्थितरूपे विकल्पे । व्यवहट वि. वि + अय+ह-त च । व्यवहारकर्तरि । व्यवहार पु• वि+अब+ह-घञ्ज । अर्थ विशेषबोधनाय शब्दविशेषप्रयोगे
कुणादानादिष्वष्टादशसु विवादेषु । ‘स्मृत्याचारव्यपेतेन मार्गेणाधर्षितः परैः। आवेदयति चेद्राने व्यवहारपदं हि तदिति स्मृतिः । 'परस्पर मनुष्याणां स्वाथै विप्रतिपत्तिष वाक्यात् न्यायायवस्थान
व्यवहार उदाहृत' इत्य तो विवादनिर्णये, सहासनभोजनादौ च । व्यवहारपद न० ६त । व्यववारविषये ।। व्यवहारमाटका स्त्री० व्यवहारस्य विवादनिर्णयस्य मातेव पोषक
स्वात् परिच्छेदकत्वाद्दा दुवार्थे कन् । व्यवहारनिर्णयार्थ प्राडिया
कादिकार्थे क्रियासमुदाये, विस्तरोवाचस्पत्य व्यवहारिक त्रि• व्यवहारः प्रयोजनमस्य ठक । व्यय हारयोग्य लोक
प्रमिड्के घट पटादौ, स्त्रियां डीप । इङ्गुददृशे पु.. व्यवहारिकप्तत्ता स्त्री• कर्म• व्यवहारोपयिके सत्त्वे वेदान्त कल्पिते
ब्रह्मा भिन्नपदार्थमावस वस्तुतोऽसत्त्वेऽपि व्यवहारयोग्य सत्य येन घटादि व्यववियते । वत्कार्य करणोपयोगित्वेन कल्पिते घटादेर
थकियाकारिवलक्षणे सत्व च ।। बा वहाय त्रि. वि-अय+हु-न्यत् । इदमित्यमेवेत्य व रूपेण व्यवहा.
रविषये येन सह भोजनादि क्रियते तस्मि । बावहित ति वि+अब+धान । व्यवधानवति पदार्थे ।। वावाय पु० वि+अब+इण घज । पाम्यधर्मे मैथुने, अन्न ने शुद्धौ
__ च तेजसि नः । बावायिन् पु० वि+अब+रण-णिनि । पाम्यधर्मकारके स्त्रियां डीप । वासन न• वि+अम-ल्युट । बिपत्ती, चशे, कामजाते, कोपजाते च,
स्त्रीभोगमद्यपानादौ दोधे, देवादिकते उपद्रवे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1099
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८७ ] वासनात्त त्रि वासनेनात : दैवाद्युपद्रवयुक्त । वासनिन् वि० वयसनमस्थास्ति इनि । व्यसनयुक्त कामजादि मद्यपानादिरूपदोषयुक्त , दैवाद्युपद्रुते च ।
[तिघम् । वासु त्रि. विगताः असतो यस्य मते, 'शेषे जातो भवेद्यसरि ति ज्योवास्त त्रि. वि+अस-क्त । व्याकुले, व्याप्त, विभक्त च ‘यास्त,रालि
दिवस्येति कुमारः विपरीते, 'व्यस्तविधिविलोम” इति लीलावती । समुदित पदार्थमध्ये एकैकस्मिन् । 'एते व्यस्ता समस्ता वेति स्म तिः ।
समस्तभिन्न च भावे-त । व्य तक्रमे न० । वधाकरण पु० व्याक्रियन्ते व्य त्पाद्यन्न अर्थवत्तया प्रतिपाद्यन्ते शब्दा
येन वि+आ+क-ल्य ट । वेदाङ्गो शब्दमाधुताबोधके शास्त्रभेदे,
वेदान्तो नामरूपाभ्यां जगतोविकाशने च । वयाकुल विवि+आ+कुल-क । रोमादिना इतकर्तव्यता निश्चयविहीन। वाकृति स्त्री. वि+आ+क-तिन् । भङ्ग प्रकाशने, व्याकरणे च । वधाकत त्रि. वि+आ+क-क्क । प्रकाशिते । वयाकोश (घ) त्रि. वि+या+कुश(घ) अच् वयागतः कोशा (पा)त् प्रा.
मवा | प्रफुल्ने 'बधाकोशे (प)न्दीवराच्च इति तन्त्रम् । [कथने च, वधाग्या स्त्री वि+याख्या-अच । विवरणात्मके शब्दममहरू ग्रन्थभेदे वास्यात त्रि विश्रा+ख्या-क्त । कथिने, विद्यते च ।। वयाघात त्रि. वि+आ+हन-वञ् । अन्तरम्ये, प्रहारे, अर्था लडारभेटे.
सप्रतिबन्ध कथने, प्रतिबन्धभेदे ‘व्याघातावधिराशङ्कति खण्डनख.
ण्डखाद्यम् । विष्कम्मा दिसा वंशतियोगमध्ये योगभेदे च । वधान पु० वि+आ+घा-क । जन्तुमेदे, रक्त रगडे, करछे च । वधायुदल पु• व्याघ्रपाद व दलमस्य शा• | एरण्ड क्षे। व्याघ्रनख न० व्याव्रस्य नखमिव ! नखीना मगन्धद्रव्ये व्याघस्य नख
इव दलान्यस्य । । न हीजे । इत० । व्याघ्रनखे । व्याघ्रपाद(द) पु० व्याघस्य पाद इव मूलमस्य वा अन्त्यलोपः । विकर
• सखचे । मुनिभेदे च । व्याघ्र पुच्छ पु० व्याघ्रस्य पुच्छदव दल मस्य । एरण्डचे ६त. व्याघला
For Private And Personal Use Only
Page #1100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८८ ]
व्यावादनी स्त्री व्याघ्रे पाद्यते अद- ल्युट् ङीप् । वितायाम् । वावास्य स्त्रो० व्याघ्रस्य षास्य यस्य । बिडाले । व्याघ्री स्त्री व्याघ्रस्तखाकारः कष्टनोऽस्त्यस्याः अच् गौ• ङीष् । कस्टकारिकायाम् | जातो ङीष् व्याघ्रयोषिति । ब्याज पु० वि + अज-धज्ञ वीभावाभावः । कपडे, वञ्चनाफले असत्यष्यबहारे कारणान्तरेण प्रवृत्तस्य कारणान्तरत्व नोङ्गवनरूपे अपदेशे च । व्याजनिन्दा स्त्री० त० | कपटनिन्दायाम्, अर्थालङ्कारभेदे च । व्याजस्तुति स्त्री० त० । कपटस्तुती, अर्थालङ्कारभेदे च । व्याजोक्ति स्त्री० इत० कलेनोक्तौ, अर्थालङ्कारभेदे च ।
་
ब्याड पु० वि+ग्रड-अच् । मांसभक्षके व्याघ्रादौ पशौ, सर्प, इन्द्र च वञ्चकेति । [खाख्ये गन्धद्रव्ये | व्याडायुध न० व्याडय व्याघ्रस्यायुधं नख द्रवास्त्यस्य भ्रच् । व्याघ्रनव्याडि पु० व्याकरणस्य संग्रहकार के कोषकारके च मुनिभेदे । वनाध पु० व्यध-ण । म्टगहिंसके जातिभेदे । वाधभौत पु० व्याधाद्भीतः भी- क्त । मृगे |
वधि पु० वि + आ + धां कि । रोगे, कुष्ठरोगे च । वाधित्रात पु० व्याधि ं हन्ति हन अण् । धारण्वते ( सोन्दाल) वाहिन् a० व्याधिं हन्ति हन तृच् । वाराहीकन्दे । वनाधित व व्याधिर्जातोऽस्य तार० इतच । व्याधियुक्त । वाधु (धू) वि. वि + आ + धु-धू-या-क्त । कम्पिते । वधान पु० वि + अन घञ ! देहस्ये सर्व्वशरीरव्यापके प्राणादिमध्ये वायुभेदे |
बापक वि० विशेषेणाशोति वि + आप एल् | अधिक देशटत्तौ, न्यायोक्त खाधिकरणदृत्त्यभावप्रतियोगिनि च पदार्थो T तन्त्रोक्त सर्वाङ्गसम्बन्धिनि न्यासभेदे च ।
नापन्न लि० वि + श्रा+पद-क्त । म्टते, विपद्युक्त च ।
वापाद पु वि + आ + पद-वञ द्रोह चिन्तने । वापादन न० वि + आ + पद-विच ल्युट ! मारो,
For Private And Personal Use Only
[[चिन्तने च ।
परा
Page #1101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८६ ]
वापार पु० वि+आ+टं घञ् । 'व्यापारोभावना सैवोत्पादना सेव
क्रियेत्य काय भावयितुः उत्पादन कियायाम् ।
वयापारिन् वि॰ व्यापारोऽस्त्यस्य इनि । व्यापारवति करणादी व्यव सायंबति वणिग्जने पु० ।
[व्यांतो धुमः
1
वनापिन् विवि+आप यिनि । व्यापके । विष्णो पु० 1 प्रालि वि+अ+ क्त | व्यापारयुक्त । वात वि. वि + आप क्त । पूर्णे, न्यायोक्त व्याप्तिमति पदार्थे यथा व प्राप्ति स्त्री० वि + आप क्तिन् । ईश्वरस्य ऐश्वर्य भेदे, न्यायमते तदभाषवति व्यविद्यमानत्वरूपे पदार्थे यथा वढेर भाववति जलादी धूमो नास्तीति धूमादौ वह व्यप्तिः ।
I
साधने नः ।
नाप्यल० वि पण्यत् । व्याप्ते । अल्पदेशटत्तौ पदार्थे अनुमिति[ परिमाणे | बनाम पु० वि+अम घञ् । तिर्यक्पार्श्व तोविस्त, तयो बहोरन्न राल - : वायत त्रिवि+या+यम-त । दीर्घे, श्रयते, दूरे अतिशये च । भा
N
८
-ता । देष्य', प्रायामे च नः ।
प्रायाम पु० वि + आ + यम घञ । श्रमे, श्रमसाधने वज्रापारे, मल्लानी श्रमकार के व्यापारे, पौरुषे, दुर्गम स्कार, विषये, व्यासपरिमाणे च । प्रायोग पु० वि+या+युज घञ । दृश्यकाप्रभेदे ।
•
वाल प्र० वि + ग्रेड - वञ उस्य लः । सर्पे । हिंसकपशौ, दुष्टगजे प बालगन्धा स्त्री० क्ग्रालस्य गन्धो लेशोऽस्याः । काकोल्याम्
बालग्राह पु० बालान् सर्पान् ग्टहाति मह खण् । (सापुडे) सर्पधारिणि । णिनि । कालेब |
बाल जिला स्त्री० त्रालस्य सर्पस्य जिह्न व पत्त्रमस्याः । महासमङ्गायाम् बालद ं टु पु० बालस्य व्याघ्रस्य दंष्टदेव कण्टकमस्य । गोच्छुरे वालनख पु० व्यालस्य व्याघ्रस्य नखद्रव । गन्धद्रव्यभेदे व्यालदलोऽप्यत्र । वालपत्ता स्वी० व्यालस्य पाद द्रव पत्त्रमस्याः । वरौ कर्कटीभेदे व्यालम्ब पु० विशेषेण श्रालम्बते वि+या+लवि+अच् । रक्तैरण्ड` ।
For Private And Personal Use Only
Page #1102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६.]
वयालायुध न० व्यालस्य व्याघस्यायुधं नखडूबे | नखीनामगन्धद्वेध
वपालनखाख्य गन्धद्रवेध पु• · बघावक्रोधी स्त्री यि + अव+क्रे श-घअ । खार्थे ऽण । परस्पराक्रोधे । वावहारी स्त्री वि+अब+ह-घन स्वार्थे अण् डीघ । परस्परहरणे वद्यावहामी स्त्री. वि+अब+हस-धज खार्थे ऽण । परस्परहसने वावृत्त त्रि. वि+या+कृत-न । वृत्ते, निहत्ते च ‘वधाष्टत्तगतिरद्याने,
इति । कुमारः। वराहत्ति स्वी० वि +आ+त-तिन् । निवारणे । वाम पु० वास्यति वेदान् वि+अस-धज । पराशरसुते मुनिभेद, समा.
सादिसमानार्थके वियवाक्य, विस्तारे, गोलवत्त क्षेत्रस्य मध्यस्थरे खायाम् “यएवं वाचयेदियो स ब्रह्मन् ! वयास उच्यते” इत्य को
पुराणपाठके विप्रेच वयासक्त लि. पि+या+- पन्ज-न ग्रासले तत्परे, सलग्न च बासङ्ग पु० वि +आ+धनज-धज । कार्यालरत्यागेनैकपरत्वे यासतौ ध। वासिङ्घ लि. वि+आ+घिध-क्क । राजनादिना रुझे निधि च वाहत त्रि० यि+आ+हन-त । ग्राघातयुक्त । ववाहार पु० वि+अब+ह धज । वाक्य उक्तौ । [भेदेषु च । घाहृति स्त्रीवि+या+हृ-किन् । उक्तौ , भूर्भुवःस्वरादिषु सप्तषु मन्त्रवधतकम पु• वि+उद्+क्रम-धज । क्रमवैपरी त्व, प्रतिक्र मे च वास्थान न वि+उद्+स्था-ल्खुट । विरोधकरभो, खातन्त्य करणे, प्र
सिरोक्ने, त्यभेदे विशेषेण उस्माने च । वि+उद्+स्था-तिन् ।
बुधत्यितिरप्यत्र स्त्री। वात्पत्ति स्त्री० वि०+-उद्-पद-क्ति 11 विशेषेण उत्पत्ती, शास्त्र जन्य
शब्दार्थ ज्ञानादिसम्पाद्ये संस्कारभेदे, शब्दानामावबोधकश की च । प्रत्पन्न त्रि. वि+उद्+पद-ल। पत्पत्तियु के शब्दे, तत्संस्कारयु
ो पुरुषेच घपदस्त लि. वि+उद्+अस-क्त निराकते। बादास पु० उद्+अस वञ् । निराकरणे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०८१]
बुधष त्यागे अद० चु० उभ० सक सेट । व्यु षयति ते अव व प्रषत् न पष्ट त्रि. वि+उघ-क्क । दग्धे, वि+वस-क्त इडभावः । पर्युषिते, प्रभाते
च। फले, दिवसे च नः | वुष्धि स्त्री० वि+यस-क्तिन् । समृद्धी, स्तुती, फले च । वुधस त्यागे दिवा० पर० स० सेट् । प्रस्थति अधसत् अवप्रसीत वधढ़ त्रि० वि+यह-क्त । निवेशनविशेषेण स्थिते सैन्यादौ पढां द्र पर
दपुर गणेति गीता | मंहते ‘ढोरको 'वृषस्कन्ध इति रघुः । मथुले, परिहिते विवाहिते च त्रि. व्य ढा काचन कन्यके'ति
प्रबोधचन्द्रोदयः । वाढकट त्रि• बूढःपरिहितः कङ्कटःवर्म येन | सनद्धकवचे वधत वि. वि+वे-न। तन्तुभिर्यथिते । वाति स्त्री. वि+वे-क्तिन् । वस्त्रादिवपनवार्मणि । यह पु० वि+जह-धज । समूहे निर्माणे च : सम्यक तर्के, देहे सैन्ये - युद्धार्थ सैन्यसम्निवेशनविशेषे च । पहयाणि पु०६ त । युवार्थमवस्थानविशेषेण स्थितसैन्यानां पञ्चाङ्गागे । वा स्यू तौ वृतौ च भ्वा० उभ० सक० अनिट यजा | वायति ते अन
वासोत् अवधास्त विधाय विवधतः । । वो अा. वेष-डो । लौहे, वीजे च । वीकार पु० वयो+क अण् । लौहकारके । वयोमकेश पु. व्योम्नि केयो यस्य । शिवे महादेवे । वधीमशिन् पु० वयोमाकारः केशोऽस्त्यस्य इनि | महादेवे । गोमचारिन् पु० वमोम्नि चरति चर-णिनि । विहगे, देवे, ग्रहन
चत्रादौ च । वयोमधूम पु. वयोम्न धूमइव नीलवात् । मेधे । वयोमन् न० वो भनिन् प० । आकाशे, (आव) अनके, जले च वयोममण्डल न९ वयोम मण्ड नमिव । मण्डलाकारे आकाशे त पताकायाम् ।
[ दुस्थिते बायोनिधाते च । बटोममुहर पु• व्योमोसहर इव अाधात हेतृत्वात् । गगनात् अकस्मा
For Private And Personal Use Only
Page #1104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Shri Kai
[ १.८२
वयोमयान न० ७१० । आकाशममनयोग्य वाहने विमान । घोष न० वि + उघ-बच 1 एण्टीमरिपिप्पलीरूपे विकटुनि व्रज गतौ वा पर० सक० मेट । अति सवाजीत् । ब्रज संस्कारे गतौ च चु० उ.सक सेट । 'ब्राजयति ते अविव्रजत् त ब्रज पु० व्रज-धजर्थे क | समहे, गोठे, पथि, मथुरासमीपस्थ देश
ब्रजनाथ पु० ६त । श्रीकृष्ण ब्रजपालादयोऽप्यत्र । ब्रजमोहन पु० व्रजान् व्रजस्थान् मोहयति मुह णिच-ल्यु । श्रीकृष्ण । व्रजवर पु० ब्रजानां वरः प्रार्थनीयः । श्रीकृष्ण । व्रजवल्लभ पु० त० । श्रीकृष्ण । व्रजाङ्गना स्त्री० ६त | ब्रजस्य स्त्रियां गोप्याम् । व्रज्या स्त्री. व्रज-क्यम् । पर्थ्य टने, गमने, जिगो?युद्धार्थ प्रयाणे च व्रण शब्दे भ्वा० पर० अक सेट । अति अवाणीत् अव्रणीत् व्रण अङ्ग चतौ अद चु.उ.सक सेट । व्रणयति ते अवव्रणत् त व्रण पु०न• चुव्रण-अच् । क्षते । व्रणकत् पु० व्रण करोनि स-किम् । भन्नातके, व्राकारके वि. व्रणहिष् पु० व्रण देष्टि विष-किम् । ब्राह्मणष्टिकायाम् । व्रणघा
तके लि। वह पु० वर्ण हन्त्रि हन-ड । एरण्डयने । मुडच्याम स्त्री । व्रणाश पु० ब्रणमन्नाति अश-अण। बोले, गन्धरसे वटवृच्चे च व्रत न० ब्रज-ध जस्य तः । भक्षणभेदे, पुण्यसाधने उपवासादि नियम
भेदे च । ततति(ती) रखी. वृत-अति टः वा डीप । लनायो विस्तारे - व्रतसंग्रह पु. ६ त । व्रतपणार्थ कनदीनायाम् । व्रतादेश पु. ६त । इपथासादिनतोपदेशे । जतिन् पु०. व्रतमस्सास्ति इनि । व्रतधारके, यजमाने छ । व्रश्च छेदे तुप-सक० वेट । श्चति अवचीत् अत्राचीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०८॥
व्रश्चन पु० दृश्यतेऽनेम वश्च-ल्यु । (छेनि) वर्णादिच्छ दनार्थे पदार्थे । ____ भावे ल्युट । छेदने न० । व्रात पु० -अतच् प० । ममहे । वातीन त्रि. वातेन संधेन जीवति । संघजीविनि व्रात्य न• वानात् समहात् चावति यत् । अव्यवहार्थ, संस्कारहीने,
जातिमानोपजीविनि, 'अत अर्द्ध त्रयोऽप्ये ते यथाकालमसंस्थाता ।
सावित्रीपतिता वात्या' इति मनुः । । व्रात्यस्तोम पु• वात्ययोग्यः स्तोमः । यज्ञभेदे । वी वृतौ क्या पा० पर०सक० अनिट् । विणाति-वीणाति अबधीत् वो गतौ दिवा यात्म सक० अनिट । दीयते अवेट-निष्ठा तस्य नः ।
वीणः। वीड क्षेमे मक०लजायाम् अक-दि० या० सेट् । बौद्यते वीडिष्ट वोड पु० वीड-धज । लज्जायाम् । अ । तत्रैव स्त्री । वीण बधे वा चु० उभ० पक्ष भ्वा०पर० स० सेट । बीणयति ते वी__णति अविधिणत् त अवीणीत् । वीहि पु० वी-हि किञ्च । धान्यमान, आशुधान्ये च । बीहिक वि० वीहिरस्यस्य ठक । धान्यवति । इनि तीहीत्यायन वीहि काञ्चन पु० वीहिषु काञ्चन तद्रूपमस्त्यस्य च । मसूरे वीहिपर्णी स्त्री वीहीणाभिव पर्णान्यस्याः डीप । (शालपान)
चुपभेदे । वीहिमय पु. वीहिप्रचुरः मयट । वीहिनिर्मिते हविर्द्रव्ये चर्बादौ । बौहिराजिक पु० बीहिषु राजते राज-अच् ततः खार्थे ।
(काङ्गनि) धान्यभेदे । ब्रुड संवरणे सक० संघाते अक० त० पर० सेट । डति अबुडीत् । ब्रश बक्षे या चु०उभपणे वापर०स०सेट । बेशयते अवुव शत् त ___ व शति अब शीत् । व हेय त्रि. वीहीणां भवन क्षेत्र ढक । वीहिभवन योग्य होते
For Private And Personal Use Only
Page #1106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०८४]
ली गतौ वरणे च क्या पा• परः सक० अनिट् । बीमानि विनाति
अवीषीत् ।
श न० शी-ड । मङ्गले । महादेवे, शस्त्रे च पु. । शंयु वि. शभस्त्यस्य शम्+युस् । शुभान्विते । शंव वि. शमस्त्यस्य शम्+य । शुभयुक्तो, मुघलानलौ हे वजे च पुर शंवर न० शंकृणोति शम्+तृ-अच् । जले । शंसा स्त्री० शन्स-अ । वाक्य, वाञ्छा, प्रशंसायाञ्च ।। शंसित वि० शन्स-क्ल । निश्चिते, हिंमिते, कथिते स्तुते च । शंस्य नि. शन्स एयत् । हिंस्य, स्तुत्य वाच्य, च ।। शक लासे अक० संशये सक भ्वा० अासेट दित् । शङ्कते अष्टि । शक सामथ अक० दिउभ० सेट । शक्यति ते अशा कीत्-अशकीत् ___कशकिष्ट ।
धादिरित्य के तेन अशकदित्य व । शक सामय स्वा० घ अक० अनिट् । शक्नोति अशकत्-अशाक्षीत् पुशक पु० शक-अच । जातिभेदे, देशभेदे, खराज्यावधि वत्सराङ्क प्रवर्त्त के
पभेदे यदीये वत्सरे च । कलियुगे शककत्त,युधिष्ठिरः विक्रम दित्यः शालिवाहनश्चेति लयोगताः । शकट पु० न० शक-अटन् । यानभेदे, असुरविशेषे, स्वल्पार्थे डीप ।
छु ट्रशकदे स्वार्थे कन् । शकटिका तव । शकटहन् पु० शकदमसुरभेद हतवान् हन भूते कि श्रीकृष्ण . . शकटाखा स्त्री० शकटाकार स्यात् तदाह्रा यस्याः । रोहिणी नक्षले
तस्थाः शकटाकार चतस्तारात्मकत्वेन तथात्वम् । [(स) च न शकल पु० न शक-कलच । खण्ड एकभागे, चि वलकले, शलो भकलिन् पु० शकलं शल्कमयास्त्रि इनि । मत्सेत्र। प्रकाव्द पु० शककर्त न्ट पसबन्धी अब्दः । शकप्रवर्तक्रन्टपराज्यावधि ____वारे नत् संख्यायाञ्च । प्रकार पु० ‘मदमुर्खताभिमानी दुष्कुल तैश्वर्य संयुक्तः । सोऽयमनूदा
For Private And Personal Use Only
Page #1107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १०६५ ]
भ्राता राज्ञः श्यालः शकार, इत्युक्तलक्षणे राज्ञेोऽनूढभार्याभ्रातरि । शकारि पु० शकानां म्लेच्छजातिभेदानामरः । विक्रमादित्य | शकुन न० शक्र-उनन् । शुभाशुभस्वचकनिमित्त - बाडस्पन्दन काकादिदर्शनादौ पच्चिमात्र, पश्चिमेदे, ग्टभ च पु० |
शकुनज्ञ त्रि० शकुन जानाति ज्ञाक | निमित्ताभिज्ञ, ज्य ेष्घ्य स्त्री० । शकुनि पु० शक- उनि । पचिमात्र, चिलपक्षिणि, सुबलराजपुत्रे दुर्यो - धनमातुले 'व । शप्रामापक्षिणि स्त्री० ङीप् ।
शकुनिप्रपा स्त्री० ६० । पक्षिणां पानीयशालायाम् । शकुन्त पु० शक- उन्न । पश्चिमात्र, भारपाणि, कीटभेदेच | शकुन्तला स्त्री॰ शकुन्तः लायते ला घञये क 1 मेनकागर्भजातायां विश्वामित्रखतायास् सा च जातमात्रा मात्रोत्स्सृष्टा शकुन्तलालिता पश्चात् करदमुनिना प्रतिपालिता दुशन्तन्टपेण गान्धर्वविधिना सूत्र - ढेति भारतम् ।
शकुन्तलाङ्गज पु०६० | भरतन्टपे ।
I
शकुन्ति पु० शक- उन्ति । पक्षिमात्र, भाषपचिणि च । शकुल पु० शक-उलच् । मत्स्यभेदे (शउल) |
शकुलाची पु० शकुनस्याच्चीय षच् समा० ङीप् । गण्डदूर्व्वायाम् । शकुलादनी स्त्री शकुल रहाते यद- ल्युट । ( कट की) शाकभेदे जटामांयां, जलपिप्पल्यां कट फले च । [ मत्स्ये ।
शकुलार्भक पु० शकुलस्यार्भक दूव च द्रत्वात्तदाकारत्वाञ्च । (गडुइ) शकृत् स्त्री० शक- तन् । विष्ठायाम् । [ ङीप् । शक्कत्करि पु० शकृत किरति कु-इम् । गवादीनां वत्स वायां स्त्री० शक्तद्दार न० ६० । मलद्वारे अपानस्थाने ।
शक्क (क) र पु०शक - किम् अच् कर्मः शक- करप वा । वृषे । चतुर्द्दशा - चरपादके छन्दोभेदे, नदीभेदे मेखलायां च स्त्री० ङीप् । शर्करीत्यपि चतुर्द्दशाच्चरपादके छन्दसि ।
शक्त वि० शक-क्त । समर्थे ।
शक्ति स्त्री॰ शक-क्तिन् । सामर्थ्ये स्त्रीदेवतायाञ्च | न्यायाद्युक्तकारण
1
For Private And Personal Use Only
Page #1108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०८६]
· निष्ठे कार्योत्पादमयोगेन धर्म भेदे, शब्दनिष्ठे अर्थबोधक नारूपे
वृत्तिभेद अस्त्रभेदे च । शक्ति ग्रह पु० ६त० । शक्त : अर्थ बोधकतारूपढत्ते ज्ञाने । शक्तिग्राहक पु० शनि ग्टह्णाति पह-एषु ल । कार्तिकेये किं या
हयति बोधयति पह-णिच् एव लु । 'शनियह बनाकरणोपमानात् कोषाप्तवाक्यात् यवहारतश्च वाक्यस्य शेषाद्विशतेर्वदन्ती'न्या
द्य के शक्तिबोधके हेतौ । शक्तिधर पु० शक्ति' धरति -अन् । कार्तिकेये सामर्था धरे त्रि० 'श
तिधरः कुमारः' इति रघः पक्किदादयोऽप्यन । शक्तिपर्ण पु० शक्निरिव पर्ण यस्य । सप्तपणे । शक्तिपाणि पु० शक्तिः पाणौ यस्य । कार्तिकेये शक्तिहस्तादयोप्यत्र । शक्तिहेतिक पु० शक्तितिः प्रहरणास्त्र यस्य कम् । शक्तया
योधरि । (स)क्त पु. भा(स)च-तुन् । (छात) भ्रष्टयवादिचणे । शक फला(ली) स्त्री० शक्तय इव सूक्ष्माणि फलान्यस्याः वा डोप ।
समोरक्ष । शकि(किथ) पु० वशिष्ठमुनेः पुल पराशरस्य पितरि मनौ । शक त्रि शक-नु । प्रियभाषिणि । [यितु योग्य, वाक्ये च । शक्य त्रि• शक-यत् । नियुक्त शनया बोध्येऽर्थे", समर्थनीये, साधशक्यतावच्छेदक वि० त० । शक्यपदार्थ स्य धम्मे येन धर्मेण अ
र्थस्य शब्दसतविषयता तस्मिन् धर्मे । यया घटशब्दः घटत्ववन्त ' पदार्थ बोधयति अतस्तनों घटत्त्व घटशब्दस्य शक्यतावच्छ दकम् । शक पु०शक-रक । इन्द्रे, कुटजवृक्षे , अर्जुन, जेठानक्षत्र, पेचके च । शकगोप पु० शक शवधनुर्गोपायति समवर्णत्वात् । इन्द्रगोपे । शकज पु० शनात् जायते जन-ड । काके । इन्द्रजन्य त्रि० शकजातादयोऽप्यत्व।
राक्षमे, इन्द्रजेतरि त्रि। शकृजित् पु० गक जितवान् जि-किप तक च । रावणात्मजे मेघनादे
For Private And Personal Use Only
Page #1109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०८७]
शवधनुस् नः ६ न० । मेघलाञ्छते शकधनुराकारे स्र्य किरणसम्पर्क में
पदार्थभेदे (रामधनुक) । शकध्वज पु०६ त०) भाद्र शुक्लद्दादयां पूज्य इन्द्रदैवते ध्वजाकारे पदार्थे । शकानन्दन पु० त० । अर्जु ने । इन्द्रानन्दके त्रि० । शकपर्याय पु० शकस्य पर्यायो नाम नाम यस्य शाक० । कुटजवले
६त० । इन्द्रस्त्र याचकशब्द । शकपादप पु. ६त । देवदारुते ।
[तत्रैव । शकपुष्पी स्त्री० शकस्य व पुष्पमस्याः डीप । अग्निशिखाटने स्वार्थे कन् । शकभवन न०६ त° । खगें । शकावासादयोऽस्यान । शक़भूभवा स्त्री० शकरूपभुवि भवति भ-अच् । इन्द्रवारुण्याम् । शकामाट स्त्री० शकस्य मातेय । भार्याम् । ६न• | इन्द्रजनन्याम् । शकमूह न् पु० शकस्य व शिखावान मूर्दा यस्य । वल्मीके । ६त ।
इन्द्रमस्तके शकशिर यादयोऽप्यत्र । शकवली स्त्री० शकप्रिया वल्ली। इन्द्रवारुपाम् । योऽन्यत्र शकवाहन पु० शक याहयति व ह णिच्-ल्यु । मेघे इन्द्रवा हनादशकवीज न शकस्य कुटजस्य बीजम् । इन्द्रयवे । शकगाखिन् पु० शक नामकः शाखी। कुटजवृक्षे । शकसारथि पु० ६ त । इन्द्रसारथौ मातलो। शक सुत पु• शक स्य सतः | वालिनामके वानरराजे । शकसुधा स्ती. शक स्य सुधेव । पालङ्कयाम् । शकस्रष्टा स्वी० ६त | हरीतक्याम् । शकाख्य पु० शक स्य वाख्या यस्य । पेचके ।
[व्याम् शकागो स्वी० जाक स्य पत्नी डीप आनुक च । पु लोमजायामिन्द्रपशकाशन न० शक नाश्यते अश-ल्यु ट । भङ्गायाम् | शकाशन पुः शक तन्नामानु ते अश-ल्यु । कुटजक्षे। . शकोल्यान न० शक स्य तद्ध्वजस्य उस्थानम् । शक ध्वजस्थोत्थाने,
नदुपलचिते उत्सवे च । ६० प्रकोत्सवोऽप्यन ।
For Private And Personal Use Only
Page #1110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१०८८]
शङ्कर पु० शं करोति स-अच् । महादेवे कल्याणकरे त्रि० । शिवपान्यां स्वी• डीप ।
[क परे । शहरावास प.त कैलासाचले शङ्करस्यावास व शुभत्वात् । शङ्का स्त्री॰ शकि-अ । लासे, वितर्के , संशये च । शशित त्रि• शङ्का जातास्य तार• इनच । भीते संदिग्धे वितर्किते च । शङ्ग पु• शकि-उण् । स्थाणौ, मत्सयभेदे, शल्यास्वे, कीलके, दश
कोटिसंख्यायां, तत्सङ्ख्याते, महादेवे, कलुपे, पत्त्रशिराजाले, मेढे, नखीनामद्रव्ये, छायापरिमाणार्थे काष्ठादिनिर्मिते, 'अर्कागाला सूच्यया काठाद्यङ्ग लमलिका। शक संज्ञा भवेदि'त्य के
कीलभेदे च । शक कण पु० शङ्ख रिय कर्णावस्य | गई भे। शन तरु पु० शङ्क योग्यस्तरुः । माल वृक्ष शङ्क वृक्षादयोऽध्यत्र । शाङ्कला स्ती. शकि-उलच । उत्पल पत्रिकायाम पूगच्छद कारतभेदे
(जांति) शङ्ख लाखण्ड इति सिद्धान्तको सदी । शल पु० म० शम-ख । खनामख्याते समुद्र जाते पदार्थे, ललाटा स्थ,
निधिभेदे, नखीनामगन्धद्रव्य, कर्ण समीपस्थ -अस्थिनागभेदे, ह
स्तिदन्तमध्ये , दशनिखळ संख्या यां, तत्संख्याते च । शक्षक न० शसस्य विकारः वुन् । शङ्खजाते वलयाकारे पदार्थे । शहकार पु• शाम तहि कार वलयाकार पदार्थ करोति क-कारण ।
वर्णसङ्करजातिभेदे (शाग्यारी) शाहचर्स न० ६त. । शङ्खजाते चणे । गहन्द्राविन् पु० शङ्ख द्रावयति द्-णि च-णिनि । अम्ल वेसमे । शङ्खधरा स्ती• ४ अच ६त | हिलमोचिकायाम् । शवम पु० शङ्ख धमति मा-क | शजयादके । किप । शलामा दू
[ तत्र डीप शङ्गनख पु० शसस्य नख इव । छुद्रशस (जोङ्गड़ा) स्त्रीत्वमपि शङ्खपुष्पी स्त्री शङ्ख इव पुष्यमस्याः डोप । (शङ्खाली) चे ।
त्यप्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #1111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १०८८ ]
I
शङ्खभृत् पु० शङ्ख ं विभर्त्ति ट किप तुक् च । विष्णौ । शङ्खमुख पु० शङ्ख इव मुखमस्य । कुम्भोरे ।
शङ्क्तिका स्त्री॰ शङ्खोऽस्त्यस्याः छन् । (चोरकाचका) क्षुपभेदे ! शङ्खिन् पु० शङ्क + अस्त्यर्थे इनि । विष्णौ, समुद्र च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शङ्खिनी स्त्री॰ शङ्गोऽस्त्यस्याः इनि । चोरपुष्पाम्, श्व ेतचुकार्या, यवतिक्तायां,, स्त्रीभेदे, उपदेवताभेदे, (शाकचिनी) शङ्खवत्यां स्त्रियाञ्च । शङ्खिनीफल पु० शङ्खिन्या द्रव फलमस्य | शिरीष्टते ।
शङ्खिनीवास पु० त०] । शाखोटकट |
शच गतौ भ्वा० आ०स०सेट इदित् । शङ्खते, अशञ्चिष्ट | शच वाचि स्वा० प्रा० सक० सेट । शचते अशचिष्ट । शचि (ची) स्त्री० शच-इन् वा ङीप् । इन्द्रपत्न्याम् । शचीपति पु० ६० | इन्द्रे । शचीभर्त्तादयोऽप्यत्र ।
་
शट (ठ) लाषायां तु० ० ० सेट् । शाट (ठ) यते अशीट ( 2 ) त । घट शादे गतौ भेदे च भ्वा० पर० स० रोगे अक० सेट् । शटति 1 काशाटीत्-अशटीत् ।
,
शट पु० शटति रुजति शट-अच् । कल सिंह केशरे, जटायाञ्च स्त्री। टि (टी) स्त्री० शट- इन् वा ङीप् । ( वन वादा) खनामख्याते यो
विभेदे |
[ अशठीत् शठ बधे सक० कैतवे क्लेशे च व्यक० वा० पर० स ेट । शठति अगाठीत् शठ आलस्य ཐཱུ༠ ० पर० क० स ेट् । शाठयति ते अशी ठत् त
S
शठ दुष्टवचने यद० चु० उ० स० सेट । शठयति ते अशशठत् त शठ न० शठ-ग्रच् । तगरे, कुङ्क मे, लौहे च । धुस्तूरे, मध्यस्थप रुने
० ।।
शठता स्त्री० शठस्य भावः तत् । शा
वञ्चनायाञ्च ।
शम्बा स्त्री० शट-अच् बिच् कर्म्म० सक० | अम्बष्ठायाम् ।
शड संघाते रोगे च अक० भ्वा० प०सट इदित् । शण्डति अशष्टि ।
पण दाने भा० पर० स० सेट । शणति ऋशाणीत् श्रशणीत्
-
•
For Private And Personal Use Only
Page #1112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
शण
[ ११०० ]
प०
० शण- अच् । खनामख्याते चुपभेदे |
[ रवत्रति फले । शणघण्टिका स्वी० शणस्य घण्टे व इवार्थे कन् । शतपुष्पजाते घण्टा शणपर्सी स्त्री० शणस्येव पण्यन्यथाः ङीप् । अशनपण्यम् । शणपुष्पो स्वी० शणस्येव पुष्पमस्याः ङोप ( झनझने) वनशणे स्वार्थे कन् । तत्त्रैव ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शणसूत्र न० शणाज्जात स्वत्वम् । शणजाते जाले । शणालुक पु· शण दश द्रवालुकः । खारेवत क्षे ( शोणालु) शणिका स्त्री० शणस्तत्प ुष्पमस्तप्रस्याः ठन् । शणप ुष्पायाम् | शगड न० शडि अच् । पद्मादिसमूहे, नपु ंसके, टषे च । शण्डिल प · शडि- इलच् । शाण्डिल्यस्य पितरि सुनिभेदे |
शराढ पु० शण ढ तस्य त्वम् | अन्तः प ररत के कृत्रिमक्लीवे ।
शत न० शो-डतच् । स्वनामख्या तसं ख्यायाम्, तत्म ख्याते बहुसंख्यायां च | स्वार्थे कन् । तत्रैव न० |
शतक लि. शत परिमाणमस्य कन् । शतसंख्यायुक्त शतकुम्भ पु· शतं कुम्भा यत्र । खर्णखनिपर्व्वतभेदे । शतकोटि प० • शत कोटयोऽग्राणि यस्य । वज्रे शाकः । शतगुणितकोटिसंख्यायां स्त्री० । शतकतु पु· शतं क्रतवोऽस्य । इन्द्र । शतग्रन्थि स्त्री० शतं ग्रन्ययोऽस्य । दूर्यायास् ।
5
शतघ्नी स्त्री० शतं हन्ति हन-ठक । अस्तभेदे, वृश्चिकाल्यां, करञ्ज ेच शततम वि० शतस्य पूरणः तमप् । शतसंख्यापूरणे । शततारा स्त्री० शतभिषक् तारा शाकः । शतभिषा नक्षत्रे | शतदन्तिका स्त्री० शत ं दन्ता द्रव सन्त्यस्य ठन् । नागदन्त्य म्
शतद्र पु° शतधा द्रवति कु-टु-नि० । नदीभेदे । [ तप्रकारे अव्य० 1 शतधा स्वी० शत ग्रन्यीन् धत्ते धाक । दूर्वायाम् | शत+वाच|श
3
14
शतधामन् पु· शर्त धामानि यस्य । विष्णौ ।
For Private And Personal Use Only
शतगुणिता कोटि:
शतधार पु० शत ं धारा अप्राणि यस्य । वेजे शतवारायुक्त वि ं 'वसोः पवित्रमसि शतधारमि'ति श्रुतिः |
Page #1113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११.१ ]
पतति पु. शत' कृतयोग्य । इन्द्रे, ब्रह्मणि स्वर्गे च'। शतपत्त न० शत बहूनि पत्राण्यस्य । पद्म । शतपत्ती स्त्री० शत पत्राणि दलान्यस्याः ङोप । (सेयोती) पुष्पक्षभेदे खार्थे कन् । तत्व।
[कपन्यभेदे। शतपथ पु.• शतं पन्थानो यत्र अच् समा० । यजुर्वेदीयब्राह्मणात्मशतपधिक त्रि. शतपथ वेत्त्यधीते या ठन । शतपथब्राह्मणात्मकग्रन्था
ध्यायिनि । शतपद न० शत पदानि यत्र । ज्योतिधोक्त मालपादानुसारेण नाम.
करणोपयोगिप्रथमवर्णसूचके चक्रभेदे । शत पादाः यस्याः पा.
भावः समा० डीपि पद्भावः । कीटभेदे (काण्डाइ) स्त्री० । शतपद्म न• शतदलयुक्त पद्मम् । शतदलकमले, श्वेतपद्म च । शतपवन् प शतं पर्वाणि पन्थयो यस्य । वंशे, इक्षुभेदे च कट कायाँ'
वचायां दूर्वायां च स्ती । कन् । तासु, यवे च | शतपाद् स्त्री० शत पादा अस्थाः पाद्भावः । कीटभेदे (काण्डाद) शतपादिका स्त्री० शत पादा मलानप्रस्थाः । काकोल्याम् । ' शतपुष्पा स्त्री• शत पुष्पाणि यस्याः । (सल फा) शाकभेदे (मौरी)
क्षुपभेदे च । कन् । तत्र व । शतप्रसूना स्त्री० शत प्रसूनानि यस्याः । (सुलफा) शाके । शतप्रास प. शत प्रासा दूये फलानि यस्य | करवीरचे ! 'शतभिषज स्त्री. शतभिषज इव ताराः यत्र । शततारात्मके अश्वि
न्यादिषु चतविशे नक्षले । शतभिषाप्यत्र स्त्री । शतभी स्त्री पत बहवो वियोगिनो भीरवो यस्याः ५त । मल्लिका.
याम् तदर्शने हि वियोगिनां कामोद्दीपनात् ततो भीरुत्वम् ।। शतमख प• शन मखा यज्ञा यस । इन्द्र । शतमन्य पु. शत मन्यवो यज्ञा यस्ख, गते दैत्येषु मन्यु : क्रोधो वा
यस्य । इन्द्रे । शतमान पु० म० शतेन मीयते मि-ल्युट । पले, तत्परिमिते च । शतमारिन् ५० शतं मारयति म-णिच-णिनि । वैद्ये, वशिष्ट चिकित्मके ।
For Private And Personal Use Only
Page #1114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११.२ 1 शतमुखी पु० शत' मुखानि यस्याः डीप । संमार्जन्याम् । शतमुखयुक्त वि.।
लतायाञ्च । तमूली। स्त्री० शत मूलान्यस्याः डीम् । दूर्वायां, खनामख्यातायां शतयष्टिक प. शत यष्टयो गुच्छा यस्य । शसं गुच्छके हारभेदे । शतमद्रीय न० शेत रुद्रा देवता यम्य । यजुर्थे दोन रुद्राध्याये । शतरूपा स्त्री० शत रूपाणपंस्थाः । ब्रह्मणः पत्ननाम् । शतबीया स्त्री॰ शत वीर्य्याणि यस्या: ५५० । श्वेतदुर्वाधाम् । शतवेधिन प. शत विधति विध-णिनि । अम्ल वे तसे । शतसहस्त्र न० शतयुणित सहस्त्रम् । शाक० | लक्षसलवायाम् । शतसाहस्र लि• शत' सहस्त्राणि परिमाणमस्य अण उत्तरपदवद्भिः।
लक्षस ख्याते । शतदा स्त्री० शतवादाः शन्दा यस्याः पृ० हवः । विद्युति । शताक्षी स्त्री० शतमक्षीणीय पुष्पाणप्रसाः घच समा० डीष । शत
___ष्यायाम् दूर्गायाञ्च 1 शताङ्ग पु० शतमङ्गान्यवयवा यस्य । रथे, तिनिसचे च । शतानन्द पु० शतमानन्दयति अण । गोतमप वे अहलमागर्भजे मु.
निभेद । शतजनानन्द के त्रि' । शतानीक पुशतमनीकानि यस्य ! व्यासशिष्ये मुनिभेदे । शतसैन्यवति लि. शतार न शतमाराणवस्य । वजे ।
[पुरूष” इति युतिः । शतायुस लि. शन मायुर्वर्ष कालोऽस्य । शतवर्ष मितवयस्क 'शतायुर्वे शतावरी स्त्रो० शतमातृणोति श्रा+ अच गौ० डीप । शत मूल्याम्
इन्द्रभाायाम् । शतावर्त प. शतमावर्ती यस्य । विष्णौ शतधा वर्तते णिनि । नत्र य । शताहा स्त्री० शत शतमली शतप ष्या वेति अाह्वा यस्याः उत्तरलोपः। - शतमूल्यां, शतपुष्मायाञ्च । शतिक त्रि? शतेन क्रीतः ठन् । शतेन क्रीते पदार्थे । शत्य त्रि. शतेन क्रीतः यत् । शतसंख्यातद्रव्ये ण कीते ।
For Private And Personal Use Only
Page #1115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११.३ ]
शत्रु पु • शद-बुन । रिपो, राजा विषयानन्तरस्थे नृपे, ज्योति धोनी
. लग्नावधि षष्ठस्थाने, कामादिषु च । शातके त्रि? शव घ पु • शच न् हन्ति हम-क । दशरथात्मजे सुमित्रागर्भजे लम
णानुजे। शद शातने भा० पर• सक• अनिट । शीयते अगदत् । शत्स्यति पद गतौ भा० पर० सक• अनिट शीयते यशासीत् । शनकावलि (लो) स्त्री० शनैः कायति के-क पु. तेषामावलियन वा
ङोप गजपिप्पल्याम् । शनपणी स्त्री० शणस्य व पर्णान्यस्याः ४० णस्य नः । कट क्याम् शनि पु. शो-अनि किच्छ । स्वयंप ले छायागर्भ जाते ग्रहभेदे, तत्खा
भिकदिने च । शनिवार पु• शनिखामिको वारः | सूर्य्यादिवारमध्ये सप्तमे वारे शनैश्चर प ० शनैश्चरति चर अच । शनियहे तस्य पहाण मध्ये सर्वो
परिक क्षस्थितत्वात् वड़कालेनैकराशिभोगात् मृदुगतित्वम् । शनैस् अव्य. शण डैसि पृ० नुक् च । मन्दे, अशध्य च । शन्स हिंसायां स्तुतौ कथने च भा० परः सक• सेट । ला वेट । शं.
सति अशंसीत् । शप याकोश वा भा० पो दिवा० उभः सक• अनिट् । शपति से
शयति ते अशाप-सीत् । शपथ पु• शप अथन । सत्यताकरणाय दिव्यभेद करणे यथा ।
एतत् यदि मिथ्या स्थात् तदा मे एतदनिष्ट स्थादित्यादि शपन पु• शप-ल्युट । शपथे। शप्त लि• शप-त । अभिशापग्रस्ते । उलपाख्य टपभेदे पु० । शफ न शम-अच् ४० मस्य फ्रः। गवादीनां खुरे, वृक्षमूले च । अफर पु० स्ती शर्फ राति रा-क (टी) मत्साभेदे स्वीत्व पक्षे डीप । शब्द शब्द करणे अ.चु• उभ० सक• सेट् । शब्दयति ते अशशब्दत् न शब्द पशब्द--मञ् । ध्वन्यात्मके, वर्णात्मके च श्रोलेन्द्रियग्राह्य आका
शादिस्थ गुणभेदे !
For Private And Personal Use Only
Page #1116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११.४ ]
शब्दग्रह पु. शब्द ग्टहाति पह-अञ्च | श्रोलेन्द्रिये घञर्थे क इस शब्दज्ञाने।
[शब्दरूपे ब्रह्मणि । शब्दब्रह्मन् न० शब्दात्मकं ब्रह्म । वेदात्मक, स्फोटात्मके च निलं शब्दभेदिन् पु० शब्दानुसारेण भिनत्ति लच्यम् णिनि । वाणभेदे । शब्दवेधिन् पु • शब्दानुसारेण विधति लच्य विध-णिनि । वाणभेद्रे, ____ अर्जुने च ।
1 [वृत्तिरूपे सामर्थे । शब्द शक्ति स्त्री० त० । शब्दानामर्थावबोधकतारूपे अभिधानक्षणादौ शब्दानशासन न• अनुशिष्यतेऽनेन अनुशास-ल्युट ६ त | शब्द - साधुताज्ञापके व्याकरणे ।
[सादी अलङ्कारे । अब्दालङ्कार पु० शब्दमालकतोऽलङ्कारः। अलङ्कारशास्त्र प्रसिद्धेऽनुपाशब्दि त त्रि० शब्द-क। अाइते | शम शान्तौ अक० शानी करणे सक० दि. शमा पर० सेट् । शाम्यति
अशमत्-अशमीत् | वर वेट । शम आलोचने चु० उ०सक सेट । शाम यति-शमयति ते अशीशमत्-त शम प• शम-ध । शान्तौ अन्तरिन्द्रियदमने । थामथ प• शम-अघन् । शान्तौ ।। शमन पु० श प्रयत शम-णिच-ल्यु । लोकानां पु गया गयफलदार
वन दण्डकार के यमे । शम-णित-भावे ल्युट । शान्तीकरणे ना शमनस्वसू स्त्री० त० । यमुनायाम् । शमल न० शम-कलच । विटायाम् । शमि(मी) स्त्री० शम-न् बा डोप । (शांक्षभेदे (शुटि) शिम्बाया। शमिन् वि० शाम्यति शम-णिनि । शान्ते । शमौक प• शम-ईकक । मुनिभेदे । शमोगर्भ पुशमीगर्भ आधारत्व नास्त्यस्य अच् । वजौ, विप्रेच शमोधान्य नशमी शिम्ब व धा चम् | शिम्बात्मक माषमुनादौ धान्य प्रमोपत्री स्ती• शम्या इव पत्रमस्याः डीप । लज्जालुक्षे शमीर पु. अल्पा शमी अल्प र्थे र कचित् स्वार्थिका अपि प्रत्ययाः प्र
कृतितो निङ्गवचनान्यतिवर्तन्ते' इति भाष्योत : पु०स्त्वम् । क्षुद्रायो म्य म्।
For Private And Personal Use Only
Page #1117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११०५ ।
शम्या ती पाति पा-क | विद्युति । शम्माक घु • शं शिवं पाके फले यस्ख । आरग्वधै । शम्ब गतौ भ्वा० सक० सेट् । शम्बति अशम्बीत् । शम्ब पु. शम्ब अच। यजे मषलाग्रस्थि तलौहे चौहकाञ्चयाम् ।
अनुलोमकर्षणे, दरिद्रे च । शम्बर न० शम्ब-अरन् । जले धने, व्रते, चित्रे च । मृगभेदे दैत्य
भेदे, मत्स्यभेदे, पर्वतभेदे, युद्धे, चित्रकले, लो, यर्जुनवृक्ष
च प० । श्रेछे त्रि शम्वरकन्द प ० शम्बरः श्रेष्ठः कन्दो यस्य | बाराहीकन्दे । शम्बर चन्दन न. ६त० | शम्बरपर्च तनाते चन्दनभेदे । शम्वरमदन प• शम्बरमसुरं सूदति हिनस्ति चाहद- ल्यु । कामदेवे । शम्वरारि पु• ६त० | कामदेवे शम्बररिभादयोऽप्यन । अम्बरी स्वी• शम्बरं जलं बाहुल्ये नास्त्यस्य अच गौरा. डीष । श्राखु___पणाम् । शम्वल पनि अम्ब-कलच । कूने, पाथेये, मत्सरे च । शम्बाकत लि. शम्ब कष्टम यनुलोममाप्यते शम्ब+कर्षणार्थे डाच+
न। अनुलोमेन हिराहत्ते कष्टे क्षेत्र। शम्ब (म्ब ) पुस्ती० शम्ब-उन् कू वा। जलगत्तौ (शामुक) गजकु___म्भान्तभागे च । रामायण प्रसिद्धे शूद्रतापसे, शझे दैत्यभेदे च पुन शम्भ त्रिशमस्त प्रस्य शम्भ । कलपाणयुक्त । शम्भल प• शम्भ कलयाणदायक तीथं लाति-सा क । पाम दे यत्र ___ कल की भविष्यति तस्मिन् । कुदिन्या स्त्री॰ गोरा डी शम्भु पु • शम्भू - डु। महादेवे । शम्भ तनय पु. ६त । गणेश, कार्तिके ये च शम्म सतादयोऽयत शम्भ प्रिया स्त्री. इत। ग्रासन्न काम दुईयाञ्च । शम्भ वल्लभ न त । श्वेतपद्म । महादेव मि ये नि। अम्बा स्त्री॰ शम-यत् टाप । युग की लो।
For Private And Personal Use Only
Page #1118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शय पु • शी-अच। हस्ते, सर्प, निद्रायां, शय्यायां, पथे च । शयथ पु • शी-अधच । अजगरस, मृत्यौ, वराहे, मत्स्य च नि
द्राशीले लि। शयनी न० शी-लुपट् । निद्रायाम् शय्यायां, मैधुने छ । शयनीय न० शी-अनीयर् । शय्यायाम् स्वार्थे कन् । तलव । शयनैकादशी स्त्री० ६त.। आषाढशुक्ल कादश्याम् । ययालु नि. शी-शालुच। निद्राशीले । अजगरे, कुकरे च पु . । शयित त्रि० शी- करि क्त। निद्रिते । भावे-ल । निद्रायां न. शयु प. शी-उ। अजगरे म । उनन् । युनोऽप्यत्र । शय्या स्त्री॰ शी-क्यप् । खड्वायाम् । भर न० श-अच। जले । वाणे दधिदुग्धापसारे, इषुसाधने तणभे दे शरकाण्ड पु. ६त.। शरस्तम्ब, तनिमित्तकवाणे च । शरज न• शरात् दधिदुग्धसारात् जायते जन-ड । हैयङ्गवीने । शरव
णे-जाते कार्तिक ये प० । शारजन्मन् प० शरवणे जन्म यस्य । कार्तिकेये । शरठ पु० श-अटन् । ककलामे, कुम्भशाके च । शरण न० श-लपट । ग्टहे, रक्षक, रक्षणे, बधे, घातके च प्रसा
रणवां स्त्री० टाप । शरणागत त्रि० शरणमा गतः श्रा+गमक। शरणापन । शरणा पत्र लि० शरणमापनः प्रा+पद के । शरणागते । शरणार्थिन् त्रिशरण रयते अर्थ-गिनि । शरण कामे । शा(स)रणि (गो) स्त्री० पा(स)-अनि वा डीप । पथि, ङीबन्तस्तु
जयन्त्याञ्च । शरण्य त्रि० शरणाय माधु: यत् । शरणागतलाणकरणयोग्ये । शरत्कामिन् प. शरदि कामयते कम णिनि । कुक्करे । शरत्पम न० शरदिन शुभ प्रभम् । श्वेतपद्म। शरतपय न् न० ७२० । कोजागर पूर्णिमानिमित्तोहये । पर ती श-अदि । वत्सरे, आश्रिनकार्तिकमासात्मक तौ च
For Private And Personal Use Only
Page #1119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११.७ ? शरधि प.. पारा धीय नेत्र धा-कि । णे । शरपुडा स्ती• शरस्येव पङ्खा यस्य । नीलीक्षाकृतौ काण्डप सार। शरभ पु. श-ध्यभच । 'अष्टपादूई नयन अङ्घ पादचलष्टय' इत्यु कल____ क्षणे मृगभ दे, करमे , वानरभेदे, उष्ट च । शरभू पु. शर शरवणे भवति भू -किप । कार्ति के ये । शरमब त्रि० शरस्य विकारः मयट । शरजाते पदार्थे । श(सग्यु(यू) स्ती श(स) अयु वा अङ् । . अयोध्यानिम्नबाहिन्यां नद्याम् |
[क्षभेदे च । श(स)रल वि. (स) अलच । सुगमे, अकुटिचित्ते (सरल) शरवणोद्भव पु. शरयणे उद्भवः उत्पत्तिस्था नमस्य । कार्तिकेये शरवा न० शरवे वाणशिक्षायै हितं शरु+यत् । लच्छ, शरेण वेधना
योद्दे ण्य । शराटि(डि)(लि) स्ती० शरमनुलक्ष्य बटति अठ-इन पृ. उस्य डल
बा। (शराल) पक्षिभ दे । शराभ्यास प • ६त. ! वाणमोचन शिक्षायाम् । शराक वि० श-श्रार | हिंन्ने ।
धनुषि । शरारोप पु. शरा: आरोप्यन्ने जन आ रुह णिच पडः च अच् । शराव प. शरद यादिमारमयति छात्र-अण । मृणमये पाव-भेहे,
(शरा) कलबद्दयपरिमागणे च | शरावती स्त्री० शराः सन्त्यस्याम् मतुप मस्य यः पूर्व दीर्घश्च । नदीभे? शराश्रय पु. ६ त• । तुणे। शरासन प• शराः अस्यन्तेऽनेन अस ल्युट । धनुधि शराणामास
नम् । लूण। शगै स्त्री. शोर्य ते -ई । एरकारणे । शरीर न० फूट-ईरन् । प्रतिक्षण क्षोयमाणे देहे ।। शरीरक प शरीर कायति श्रात्मत्व नाभिमन्यते के-क। जी ।
स्वार्थे बुन् । शरीरकोऽप्यन्त्र । शरीरज पु. शरोरात् आयते जन ड । रोगे देहजातमाल वि.
For Private And Personal Use Only
Page #1120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११०८ ]
शरीरावरण न० शरीरमाणोति बा+युच । देह व्यापिनि च___ मण । देहावरके लि० लपट । देहाच्छादने न० शरीरिन् पु• शरीरमात्माभिमानात्रयत्वे नास्त्यस्य इनि । जीवे शरु पु. • पट उन् । क्रोधे, वज, वाणे, बायुधे च । शरेष्ट पु. शुणाति कामिन स्ट, अच् शरः कामातस्य इष्टदूष-न ।
आने । शकरक प. शकरायाः रसः छण राज्यभावः करः रस एव का___यति मधुरत्यात् क क । मधुरजम्बोरे । शर्करजा स्त्री. शर्करात् जायते जन-ड । मिताखण् । शर्करा ही श्ट करन् कस्य नेत्वम् । खण्ड विकारे (चिनि) उप. लखण्डे, कपरखण्डे च । शर्करा अस्तवस्य मतप लख लक ।
शर्करावति देशे, रोगभेदे, शकले च । शकराचल पु• दानार्थ कल्पिते शर्करामये पर्चते । शकराधनु स्ती दानार्थे कल्पिते शर्करामये धेन्वाकारे स्तू पे शर्करावत् त्रि० शर्कराः सन्त्यस्मिन् मतप मस्य वः । शर्करायुकदेशे परिक त्रि० शर्कराः सन्त्यस्य ठक । शर्करायुक्नदेश इलच । नौव शव घु • ध-धज । अपानवायूत्म । लाट । तलव नः । शई नहा पु, शङ्खमपानवायूत्मगं जहाति हा-खशमम्च । माघे शब हिंसायां गतौ च वा०प०म सेट । शर्वति अशवीत् । शर्मद त्रि. शर्म ददाति दा क । सुखदायके । विष्णौ पः । शमन् एट-मनिन् । सुखे, तहति वि• ब्राह्मणोपाधौ प० । प्रमरा स्ती शर्म-राति रा-क । दारु हरिद्रायाम् । सुखदायक लि. शयाति प० वैवखतमनोः पुत्त्रभेदे । शव हिंसे भ्वा० पर० सक० सेट । शति अशर्षीत् । शव पु • शर्व-अच् । महादेवे । शवर पु. शर्व-अरन् । कामदेवे तमसि न । सन्ध्यायां च शर्वरी स्ती श-वनिप् डीप वनो र च । रात्रौ हरिद्रायां, शब्बला स्ती शर्य-धज तं शर्व लाति ला-क | तोमरास्त
For Private And Personal Use Only
Page #1121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[११.८ ]
शव्यांणी स्तो० शवस्य पत्नी डीप आनुक् च । भवान्याम् शल चालने भ्वा पा सक सेट । शलते अशलिष्ट । शन्न गतौ भ्वा• पर• सक० सेट ज्वलादि० । शलति अशालीत् । शल श्लाघायां चु० प्रा०सक सेट । शालयते अशीशलत । शल वेगे भा० पर० स० सेट् । शलति अशालीत् । शल न. शल अच् । शनकोलोम्नि (सजारकांटा) शलभ पु० शल-अभच । कीटभेदे पतङ्गे। शलन्ल नः स्त्री० शल कलच् । शलकीलोम्नि (माजारकोटा) स्त्रीले
गौ० डीघ । शलाका स्त्री० शल-आकन् । शल्ये, मदनच्छे (मयना) शारिकायां,
शल्लक्याम्, शरे, बाले ख्यतलिकायां, अस्थि च । शलाकापरि अव्य. अव्ययी शलाकासाधनक्रीड़ायां पराजये शलाट त्रि० भाल याटु । अपक्रफले मूलभेदे । विल्वे च पु० । शलालु पु० शल अालु च । सुगन्धिद्रव्यभन्दे । शलालक त्रि. शलालना क्रीत कन् । शलालद्रव्येण क्रीते पदार्थ शल्क न. शन क कस्य नेत्त्वम् | खण्डे , वृक्षवलकले, मत्मप्रवचि छ
( स)। शल्कल न० शल कलन् कस्य नेत्वम् । मत्स्यवल कले, वृक्ष त्वचिच शलकलिन पु० शल कलमस्त्यस्य सनि । मत्स्ये। शल्किन् पु० शल कम त्यस्य दूनि । मत्स्ये । शलभ प्रशंसा पां वा यासक सेट । शल्भते अशभिष्ट । श(शा)न्नमलि पु० गल-मलच स्वार्थ इन् इज या । शान्मलित के
(शि उल)। शान्तमलि स्त्री० शल-मलिन् स्वार्थ इज वा डीप ! (शितल कृती शला न० शल- यत् । वाणे, तोमरे, वेडे, वंशकविकायां कीलके छ शलाक पु• शल्यरव कायति के-क । मदनच्छे (मयना) शल्यलोमन् न० शल्यमिव लोम | शल्लकीलोम्नि । शल्ल गती वा० पर सक सेट । मल्लति अशलीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११० ]
शल्ल न० शब अच । त्वचि, भेके पु० | स्वार्थ कन् त्वचि म. शण
प.. । (सजारु) पक्षिभेदे स्त्री गौ० डीप । शल्लकद्रव पु० शल्लकोद्रव इव स्वादुः । सिके । शल्व शल-व | शालुदेशे। शव विकारे गतौ च भ्वा०पर० स०सेट । शवति-अशावीत्-अशवीत् शव प० न० । शव-अच्। मतदेहे गतप्राणे देहे | जले न० | शवकाम्य पु० शय काम्यात शव+काम्यच । कुक्करे । शवयान न० शववाह्य यानम् । मृतदेहवाहनार्थे तल्पे । शवर न० शव-अरन् । न च्छ जातिभेदे । पानीये, शिवे च पु. सत्
पत्त्या स्त्री. डीप । शवरथ प. शववाहनार्थ रथः । शववाहनार्थे याने । शवरलोध्र पु० शवरप्रियः लोधः। श्वेतलोधे । शवरालय पु. ६त । शवरावासस्थाने । शयल पु० शव-पलन् । क' रबर्णे तद्दति नि । तहर्णवत्यां धेनौ स्ती। शश प्लुतगतौ भा०पर० स० सेट् । शशति । अशाशोत्-अशशीत् । शश पु. शश-अच् । मृगभेदे (खरगोश) खार्थे कन् । तत्रैव । शशधर पु• शश मगभेद धरति -अच । चन्द्र, कर्पूरे च शशदादयोऽप्यत्र ।
[ योऽप्यन शशलाञ्छन पु• शशः मृग दो लाञ्छन यस्य चन्द्र, शशाबादशशविन्टु पु• राजभे दे, विष्णौ च । शशिम्बिका स्ती शर्श शिम्बीतया कायति के-क । जीवन्नप्राम सशस्थली स्ती० शशवासयोगघा स्थली । अनर्वे द्याम् देशभ दे शशाण्ड लि पु • अडि-उलि ६त० । कर्क टीभेदे । शशाद पु. शशमन्ति अद-अण् । श्ये नविहगे, ल्यु । तलव । शशिकला स्ती• ६त | चन्द्रस्व षोड़शभागे । शशिकान्त न० शशी कान्तो यस्य । कुसुदे । चन्द्रकान्तमणौ पु० शशिन पु• शशोऽस्तास्य इनि । चन्द्रे । शशिप्रभ न• शशिमा प्रभा यस्य । कुमुदे ६त ज्योत्स्ना यान् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११११ ]
शशिभूषण पु० शशी भूषणं यस्य । महादेवे, शशिमण्डनादयोऽप्यत्र
शशिलेखा स्त्री० शशिनो रेखा रस्य लः |
चन्द्रकलायाम् | शशिनो
1
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लेखेव अमृतास्पदत्वात् । गुडूच्याम् । शशिवाटिका स्त्री० शशिनोवाटीव हवा | पुनर्नवायाम् |
शशिशेखर पु· शशी शेखर यस्य । शशोर्स न० ६न० | शशस्य लोग्नि । शखत् अव्य० शश–वति । नैरन्तर्ये पुनः पुनरित्यर्थे च ।
शष बते भ्वा० प० क०सेट । शषति प्रशाषीत् श्रशषीत् ।
d
सिष्ट ।
महादेवे शशिमूर्द्धादयोऽप्यत्र
शष्क ुल पु॰ शष—कुलच् कय नेत्यम् । (डहरकरमचा) वृच्च े अपूपमेदे, कर्णरन्ध्रे, ‘अवलम्बितकर्णशष्कुलीति नैषधम् मत्स्यभेदे च दन्नमध्योऽयमत्रार्थे ।
शप न० शष पक् । बालटणे घासे । प्रतिभाच्चये
० 1
शस बधे भ्वा०प०स०सेट, क्का वेट् । शसति प्रशासीत् अणसीत्
शस व्याशिषि भा०या०सक० इदित् सेट् । प्रायेणाङ्पूर्वः । ब्बाशंवते
शस व अदा。खपा पा० सेट् इदित् । शंस्ति अशंमत् शसन न० शस बधे ल्युट् । यज्ञार्थ' पशुहनने ।
शस्त न० शन्य क्त | कल्याणे तद्दति, स्तुते, प्रशस्त े च लि. ।
शस्त्र न० शस-ष्ट्रन् । लोहे, खङ्गादौ मस्त च स्वार्थे कन् । तत्रैव शस्त्रकोषतरु पु० शस्त कोषस्य हितस्तरुः । महापिण्डीटच
शस्त्रजीविन् पु· शस्त्र ेण जीवति णिनि । शस्तजीविनि ।
4
शस्त्रपाणि पु० शस्त्र' पाणौ यथ । शस्तुधारक वाततामिभेदे 'शस्त्र - पाणिर्धनापह' इति स्मृतिः ।
[ नकरे शिल्पिभेदे
1
शस्त्रमाज्ज पु० शस्त्र ं मार्टिम्टज अण् । ( शिकलकर ) शस्तमा शस्त्राभ्यास पु° ६० । शस्त्र प्रयोग शिक्षायाम् । शस्त्रायस शस्तु योगप्रमयः श्रच्समा० । लोहभेदे (इष्यात) | शस्तिन् त्रिः शस्तु मस्तप्रस्व इनि । शस्त विशिष्ट 1 शृस्ती स्त्री० स्वल्प शस्त्र द्वीप | कुरिकायाम् |
For Private And Personal Use Only
Page #1124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११२ ]
शस्य न० शम-प | वाल तणे घासे । शस्य न० शम-यत् । वृक्षादीमा फले । 'शस्यं क्षेत्रगत प्रोक'मिन्यु क्त क्षेलस्य धान्यादौ च ।
[ शस्यनाशके वि० । शस्यध्व सिन् प० शस्य ध्वसयति ध्वन्स-णिच् णिनि । उचक्ष शस्यमञ्जरी स्ती० त० । अभिनवधान्यादिशीघे । शस्यशूक न | धान्यादेः शीर्षे । शस्य सम्बर पु • शस्थ संघृणोति मम्+बु-अच् । सालबचे । शस्यारु प • शस्यमृच्छति ऋ-उरण । बुद्र शमीने (सगुन) हो च शाक पुन० शक-घ । पत्नपुष्पादौ वृक्षाभेदे पु. शक्तौ शिरीष
वृक्ष, स्वराज्यावधि वहमर प्रवर्त्त के राजभेदे, तदीये वारे, च 'प. हरितक्यां न० । श्यति सामर्थ्य शोक नस्य नेत्वम् । 'मलपत्रकरीराग्ने फल काण्डाधिरूढ़कम् । त्वक् पुष्य कय कञ्चव शाक दशविध स्त'मित्य को षु छक्षादीनां पत्रादिषु न. 'अशा
कामुक मोऽगिन्यु नटः । शाकचक्रिका स्ती शाकेषु मध्ये चक्रिका | चिशायाम् । शाकट न• शकटाय हितम् कण् । शकटसम्बन्धियुमादौ । श्ले यात्मक
, धवच च पु० । शाकटायन पु• व्याकरणकारके सुनिभेदे । शाकटिक पु. शकट न चरति ठञ् । शकटन गन्तरि । शाकटोन पु• शकटः परिमाणमय खन्न । विलितलापरिमाणे शाकतक पु. शाकाख्यः तसः । (सेमुग्ण) तुच्छे । शाकयनादयोऽप्यत्व शाकपत्र प. शाकः पञ्चमस्य । शिम वृक्ष । शाक बालेय पु बन्नये हितम् टक शाकप्रधानो बालेयः । ब्रह्मयष्टि
कियाम् । शाकम्भरी ती• शाविभर्ति -खन सम्च । “भरिष्यामि सुराः !
शाकैरादृष्टे : प्राणधारक': । शाकम्भरीति विख्यातिमि”ति चण्डी
निरुक्तायाम् दुर्गायाम् | शाका योग्य पु. शाके तद्भवणे योग्यः । भन्याके ।
For Private And Personal Use Only
Page #1125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११३ ]
शाकराज पु० शाकेषु राजते यच् । शाकानां वा राजा टच् । वा
तू कशा
शाकविल्व पु० शाकोऽपि विल्व द्रव । यातको स्वार्थे कन् "तत्रैव शाकवीर पु० शाकेषु वीरः बीवायकत्वात् | वास्तू कशा | शाकशाकट न० शाकस्य त ेषं शाकटच । शशकच्चले । शाकटिनच । त्रार्थे ।
शाकश्रेष्ठ ५० शाकेषु श्रेष्ठ: । वास्त कशाक 'जीवन्त्यां वातको शाकाङ्क न. शाकस्य तद्भचणस्याङ्गसुपयोगि । मरिखे ।
1
शाकाम्ल न० शाकमेवम्
। यांकाम्लभेदन न० शाकरूपम् व्यन्त भिनित्ति दि ल्यु | चुक्रे (चु
कोपालङ्ग) |
स्त्री
शाकालावु स्ती. शाकप्रधानालाबुः । श्रन्तात्रुभेदे ।
शाकिनो स्त्री० शाकोऽस्तस्याः ट्रेनि । शाकभवनयोग्यायां भूमौ देवीसहचरीभेदे च ।
शाकुन पु· शकुन शुभाशुभचक' निमित्तमधित्य कृतो ग्रन्यः ॥ शकुनज्ञानसाधने ग्रन्थे ( काकचस्ति) |
शाकुनिक पु० शकुनेन पचित्रधादिना जीवति ठञ् | पक्षिघात | शाकुन्तलेय पु० शकुन्तलाया अपत्य ढक । दुग्नन्तात्मजे शकुन्तलागभजे भरते न्टपे ।
-
For Private And Personal Use Only
शाक्त लि० शक्तिर्देवताऽस्य ण । तन्त्रोक्त शक्तिदेवतोपासक शाक्तीक पु० शक्तिः प्रहरणमस्य कक । शक्तप्रा योरि शाक्य बु० शक- घञ तत्र साधुः यत् । बुद्ध े ।
शाक्यमुनि पु० शाक्यो रुनिः । बुद्धभेदे |
शाक्यसिंह पु शाक्य वंशे सिंह दूव । बुद्धभ है | शाख व्याप्तौ भ्वा० पर• सक० सेट् चङि न ह्रस्वः । शाखति शाखीत् शाख ए· शाख-अच् । कृत्तिकाले स्कन्धानुजे गणभेदे, पन्यपरिच्छोदे, सर्गस्थानीये ग्रन्थांशभ दे, दृतस्यावयवम दे च ( डाल) पक्षा करे, राहौ, खतायाम्, अन्तिकेो वेदैकदेश च स्त्री
Page #1126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११४ ।
शाखाकण्ट घु • प्रशाखाम्यापी कण्टः कण्टको यस्य । न हीवो शाखानगर न० शाखेव नगरम् । मूलनगरसमीपस्थ क्षुद्रपुरे शाखा
परादयोऽप्यन । शाखामृग पु • शाखास्थो मृगः पशुः वानरे । शाखाम्ला स्ती० शाखाप्याला । चामे । शाखारण्ड प. पाखायां वेदशाखायां रण्डः तद्विहित कर्मानाचर___णात् । खगासात्यागेम कर्मकर्तरि । शाखाल पु० शाखाः वाढलन सन्त्यस्य लच । वानीरहने । शाखाशिफा ती शाखारूढा शिफा मूलम् शाक• | वटादीनां शा__खाजाते मले । शिफामारभ्य शाखा । गुडच्यादि लसायाम् । शाखिन् प• शाखाऽसाथ रनि । हच्छे । वेदैकदेशवति, नृप्रभ दे,
ग्ले च्छभेदे च । शाखोट प शाखा-व्याप्तौ श्रोटन् (श्याोड़ा) बच्चे स्वार्थेकन् । शाजिक पु० शङ्गस्तहिकारवलयनिर्माण शिल्पमस्य ठअ । जाति . भेदे (शांखारी)। शाङ्गाष्ठा स्त्री० श्यति शो-क श: अङ्गुष्ठ एव यस्याः । गुमायाम् । शाट पु. शट-घञ् । वस्ने । स्वीस्वमपि गौ. डीष । शाटक पु० २० शट-एव ल । वस्त्रे स्त्रीत्वमपि टाप । शाटगायन पु० हनिभेदे, तेन प्रोनम चरण । प्रकत होमकर्मभिा गु
ग्यसमाधानार्थ विहिते होमभेदे न । शाठा न० शठस्य भावः ध्यअ । शठतायाम् । शाड लावायां वा पाल्म सक० सेट् । शाइते अशाष्टि शाण न० शणेन निवृत्तम् अण । शशस्त्बनिमिते वस्तादौ । शरण.धज । (कटिपाथर) कम पाषाणे शस्त्रादीनां निकर्षणेन तीक्षणीकरण यन्त्र भेदे ।
_
[शिल्पिनि । शाणावीव पु० शाणमाजीवति आ+जीय-अण । अस्वतीक्षण ताकारके शागि पु० शण इण । पज्ञ शणेन निता दूज वा डीप । श
ण निर्मिते पट्टिका बस्ने छिद्रवस्त्रे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११५ ] शाणित नि. शण णिचक्क । तीक्षणीकते । शाण्डिला पु. शशि लखापत्यम् यज । गोलपवल के भक्तिशास्त्रका
रके सुनिभेदे, सप्रियत्वात् विल्वे यतिमेदे च । [धुस्त रे पु० । धात न० शो-त । सुखे, तहति, छिन्ने, कथे, दुबले, निशिते च लि. शातकुम्भ न० शतकुम्भे भवः अण । हिरण्य । भुस्त रे करवीरे
[स्त रे पु० । थातकौमा न० शतकुम्मे भवम् अण हिपदवृद्धिः । हिरण्य धुपातन न. शो-णिच-तच ल्युट । तनकरणे, विनाशने च 'आयते
पत्तशातनमिति भीमांसा । शातभोरु पु. शाता दुर्वलाः पान्था भीरवो यस्याः । मसिकाभेदे शातनौ स्त्री. शात कार्य लाति ला-क । (चामकषा) दक्षे । शात्रव पु० शव रेख स्वार्थे ऽण् । रिपौ । तस्य भावः संघोवा अण् ।
बैरे, रिपुसमहे च न । शाद पु० शद घञ् । कई मे, बाल टणे च । शादहरित पु० शादेन हरित त्तहर्ण युक्तः । शाहले देशे । शाहल पु० शादाः अन्त्यन डलप । बहुल रणयुक्त देशे । शान भेदने भ्वा० उम० सक सेट स्वार्थ मन् । शीशांमति ते अशी
शांसीत् अशीशामिष्ट । ' शानं पु० शान-अन्च । अस्त्रादीनां तीक्ष्णयाकारके यन्त्रभेदे । । शानी स्तो० शान-इन् डोप । इन्द्रवारुण्याम् । प्रान्त वि० शम-त । प्रमयुक्त, अभियुक्त च शाम-णिच क्त नि.
शान्नि गमिते वि० । निर्वेदस्थायिभावके रसभेदे पु० | लोमपा
दराजकन्यायां, फायष्टङ्गपन्यां, शमीभेदे च स्त्री० । शान्तनव पु. शान्तनोरपत्यम् अण् । भीमे 'भीष्मः शान्तनव इवि
सत्तर्पणमन्यः । भालानु पु. द्वापरयुगभ चन्द्रवंश्ये प्रतीपरांजपुत्र नपभेदे । शान्ति स्वी• शम-निन् । कामकोधादिजये, विषयेभ्यो मनमो निवार,
उपद्र्वनियारणे, निधारणे च !
For Private And Personal Use Only
Page #1128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११६ ] धान्तिक वि० शान्तये हिमम् ठक् । शानिकारके होमादौ । शाप पु० शप-बञ्। 'अनिष्ट भूयादित्य वम् आक्रोशे, शपथे च शापास्त्र पु० शाप एवास्त्र' यस्य । मुनी। भाब्दबोध पु. शब्देन निg: अण् । अन्वययोधे शब्दज्ञानजन्य
पदार्थ प्रतिहारके ज्ञानभेदे । [व्याकरणशास्त्राभिज्ञे । भाब्दिक पु० शब्द शब्द साधुनाज्ञापक शास्त्र वेत्त्यधीते वा ठक । भामित्र न० शम-णिच इलच् । प्रबन्धनस्थाने । [जालादौ । थाम्वरी स्त्रीः शम्बरेण निकृ त्ता अप डीम् । मायायाम् इन्द्र शाम्बविक वि• शम्कु : पण्यमस्य ठक । शाद्धिके । (शंखारी) शा(म्ब)म्व क पु० श(म्बु)म्ब कनखार्थे ऽण् । शम्ब के (शामुक) शाम्भव पु० शमोरयम् अण। गुगयुतर, कपरे, विषभेदे, शम्भु पुत्र,
मल्लिकामे दे, देवदारुणि च । शिवसम्बन्धिमि, तदुपासके च विका
दुर्गायां स्ती शाम्भवी कुपिता तस्येति तन्त्रम् । शा(सा)यक पु० शो(प्रो)-एव ल । वाणे, खड़े च । शार दौलो अद० चु उभरक० सेट् । शारयति-ते अशशारत शार न० शार-अच, श्ट-घञ् वा । कवरवर्णे । तद्दति नि । भारङ्ग पु० शारकर्व रमङ्ग यस्य शक | चातक पक्षिणि, हरिणे,गजे,
भङ्ग, मयूरे च भारद न. शरदि भवम्-अण। श्वेतपद्म । कामे, वकुले, हरिन्म के
च पु० शरद्यमाने लि• शार वेतपद्ममस्यस्याः अच् । सरखत्याम् स्त्री० .
तत्कालजे रोगे पु० । शारदिक न. शरदि भव बाई रोगो वा ठञ् । शरत्वाले भवे श्राद्धे शारदीया स्त्री. शरदि भवा छण् । शरत्काले कर्तव्यायां दुर्गा पूजायाम शारि(री) स्ती• पृ-दूज वा होप । पाशकादियुटिकायां, पक्षिभेदे च
'शारौं चरन्ती सखि ! मारये'ति नैवधम्। युद्धार्थ गजपयाणे,
व्यवहारभेदे, कपटे च । स्वार्थे कन् पक्षिभेदे । तारिफल पु० न० शारः फचमाधारः । शारिपट्टके पाशक-क्रीडासा
धने द्रव्ये (छक) खार्थे कन् । तव ।
For Private And Personal Use Only
Page #1129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ 2220 ]
शारिवा स्वी० शारिरिव वनति वन-ड 1 श्यामा लतायाम् ।
शारीर बि० शरीरस्य दं कारण । पुनः अण् । वृषे पु· । शरीरमात्मत्वे नाभिमन्यते बस् | जोड़े | खार्थे क । जीये | शाखेर दुःखं जीव वा अधित्य तो यन्यः: ब्य व्यासकृते बेदान्त चिकित्साङ्ग सुश्रुतयन्याद्येकदेशे च । शारीरिक बि. शरोरे भवः ठक् । देहजाते दुःखादौ ।
#
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
देहसम्बद्धे सुखदुःखादी तत्मोदनस्य
शारुक वि० ट उकञ् । हिंसके |
शाकैर त्रि॰ शर्करा कास्त्यस्य ब्रण् । शर्करायुक्त देशे शर्कराया विकारः अण् । फाणिते, दुग्धफेणे च पु० ।
3
आङ्ग लि० श्टङ्गस्य विकारः अस् ।
हङ्गजाते पदार्थों । विष्णु ध
बुधि, धतुर्मात्रे च पु० कार्द्र के न० |
1
शार्ङ्गिन् पु० शार्ङ्गः व्यस्तस्य इनि । विष्णौ धन्विमात्र त्रि । शार्दूल पु० ८ – अलञ् टुक् च । व्याघ्रभेदे, पचिभेदे, राक्षसभेदे, व उत्तरपदस्यः । ठर्थे ।
८४
शार्दूलललित न० अष्टादशाचरपाद के छन्दोभेदे । शार्दूलविक्रीडित न० जनविंशत्यतरपादके छन्दोभेटे |
शावर न० शर्व इदम् काण । व्ात्यन्ततमभि । रात्रिसम्बन्धिनि, धातुके च वि० । [ व्यशालिष्ट | शाल कथने भ्वा० ग्रा· सक० सेट चङि म हखः । शालते शाल पु· ग़ल-घञ्। ममप्रभेदे, प्राकारे, स्वनामख्याते, टच दें वृच्तमात्रे, दन्त्यादिस्तु वृत्तमाले 'रसालः सालः समदृश्यतासंने' ति नैषधम् । [जातः काण् । तत्र जाते विष्णोर्मूर्त्तिभदे | शालग्राम पु० शालानां वृत्तायां यामः समूहो यत्र । पर्व्वतभेदे तम शा (सा) लज पु० शा (सा) लात् जायते जन-ड | सर्जरसे (धुना ) शालनिर्य्यास पु० हृतः । मञ्जरमे (धुना ) |
·
1
शालपर्णी स्त्री० शालस्येव पर्णान्यस्याः ङीप् । (शालपानी) उच्चभ दें ।
-
For Private And Personal Use Only
Page #1130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
१११८
शालभञ्जिका स्त्री० शालेन भज्यते निर्भीयते भन्ज- एव ल् । काष्ठनि
तिपलिकायां, व व्यायाञ्च ।
शालब पु०शालः तनियम व वलति वहिर्गच्छति वल-ड / लोधे । शालवेष्ट पु० शालस्य वेष्ट दूव । बञ्जरसे (धुना) ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
शालसार पु० ० शालस्य सारः । हिङ्गुनि शालेषु सारः । वृक्षश्रेष्ठे I शाला स्वी० शाल-कान् । ग्टहे, हास्य स्कन्दस्यशाखायाञ्च । शालाच्चि पु. शाल हवाञ्चति अन्य-इन् । शाकभेदे ( शाञ्चा) झालातुरीय पु· शालातरे भवः । तामवासिनि । शालानी स्त्री० शालमानयति श्रा+नी-ड गौ० ङीष् । विद यम् । थालामृग पु० शालायां ग्टहे मृग द्रव | टमाले । शालाष्टक पु० शालायां ग्टहे, शाखायां टक दूव वा । कुक्छ रे, गाले, विडाले, मृगे, वानरे च ।
,
[मानारे च । शालि पु. शल-इञ् । कलमादिधाम्ये । षष्टिकादिवान्ये, गन्त्र शालिका स्त्री शालिनिय कार्याति के के । विदार्थ्यांम् | शालि पु० शालि धर्मति चम- पृ० कम् | शाकभेदे | शालिपर्णी स्त्री० शाळेरित्र पर्णान्यस्याः ङीप् । माश्रपर्ण्यम् शालिवाहन पु० | विक्रमादित्य हत्वा शकाब्दप्रवर्त्तके म्हपभेदे शालिहोत्र पु० शालयो हूयन्तेोऽत्र 'ड छन् । घोटके | शाली स्त्री० शाल अच् गौ० ङीष् । कृष्णजीरको । शालीन लि० शालामर्हति । ष्टष्टे सलज्जे, मित्रे याञ्च |
A
~
शालु न॰ शाल-उद्य् । शीलूक े, कषायद्रव्ये, चौरनाम गन्धद्रव्ये
भके पु० ।
शालक न० शाल ऊकअ । कुमुदादिमूले उकञ् । तत्र जातीफले !
शालूर पु० शाल-ऊरच । भोको
शा [लेय पु. शालायां भव ढक् । मधुरिकायाम् |
शालोत्तर पु० ग्रामभेदे | शालोत्तरीय शाल्मल पु० शाल-मलच | ( ( शमुल) हो त विदे
पु. शालोत्तरे भवः । पाणिनिसुनौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #1131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १११८ ]
शाल्मलि(लो) पु स्ती० शाल-मलिच् वा डीप (शि मुल) के शालमलिक पु. शालमलिरिव कायति क क । रोहितको शाल्मलो फल प. शाल्म त्या इव फलमस्य । तेज फलपक्ष।. शाल्मलौवेष्ट प• शाल्मली वेष्ट यति वेष्ट अच् । शाल्मलीनिर्यासे ___व ल । तत्र व । शाल पु • शाल व । देशभेदे । शाव पु • शव-घञ् । शिशौ स्वार्थे कन् । तत्व शवस्वेदम् अण । शव
सम्बो 'विरात्र शावमाशौ च'मिति स्मृतिः। शाबर प ० शावति विकारयति शव णिच् कारन् । पामे, अपराधे,
लोधद्रुमे च शवरेण प्रोक्तमण । शवरकते मीमांसाभाष्ये । शवर
स्य दम् अण । शवर सम्बिन्धिनि त्रि० । शावरी स्ती० शवरस्य प्रिया अण् । कशिम्बयाम्, विद्याभेदे च शाश्वत वि. शश्वद् भवः अण । सतते नित्य । शाष्कुलिक न शक लीनां सङ्घः उन । शएक लीसमूहे । शाम आशंसायां भ्वा आ सक० सेट क्वा वेट । प्रायेणाङ् पूर्वकः अाशंसते अाश सिष्ट ।
[आशास्ते आशासिष्ट शास आशीर्वादे अदा० श्रा° सक० सेट क्वा वेट । प्रायेणाङ् पूर्वः । गास शामने अदा०प०हिक सेट क्वा वेट । शास्ति अशामत् । शासन न० शास-ल्यट । निकृष्टस्य हितसाधनादौ प्रवर्तने । शासनहर पु० शासन हरति हृ-अच् । अाज्ञाहारके दूते । शामिट त्रि. शास-टच् इट् । शासनकर्त्तरि। शास्त, त्रि. शास-टच इडभावः । शासन कर्तरि । शास्त्र न० शिष्यतेऽनेन शास टन् । हितानुशासने पन्थे । . शास्त्रदर्शिन् वि. दृश णिनि ६त० । शास्त्रज्ञे शारूयिदादयोऽप्यन
शास्त्रिन् लि. शास्त्र वेत्त्यधीते वा इनि । शास्त्रज्ञ । शास्त्रीय त्रि शास्त्रण विहितः छ । शास्त्रोक्तो धर्मादौ ।' शास्य वि० शास-यत् । अनुशासनीये शिष्यादौ । गि छेदने भ्वा० उभ• भक० अनिट् । शिनोति शिनुते अशेषीत् अशेष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #1132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११२० ] शिंशपा स्त्री शिव पाति पा-क ४० । (शिर) हुशे । थि(सि)कच न० सिच-थक् कुक् च पृ• सस्य शोवा । (मोम) मच्छिा
है। खार्थे कन् । तलव । शिक्य न स्वीशिक यत्, शि-यत् कुक च । (सिका) रज्जु कते पदार्थे शियित वि. शिक्यं शिक्यस्थ करोति शिक्य+पिच-कर्मशिल शिक्या
धारे स्थापिते पदार्थे । शिक्ष स्त्री. अभ्यासे भ्वा० श्रा. सक० सेट । शिचते अशिशिष्ट शिक्षा स्त्री शिक्ष-अपथ । अभ्यासे वर्णानामुञ्चारण प्रदर्श के वेदाले प
___ स्वभेदे 'शिक्षा कल्लो व्याकरणमिति पु० । 'शिक्षागुरु पु० ७त । विद्यादातरि । शिक्षित वि. शिक्षा जाताग्य नारइनच शिव-कवा। ताभ्याने
निपुणे विजेच। शिख गतौ भा० पर. सक• सेट इदित् । शिति अशिजीत् शिख(खा)गड़ पु० शिखाममति अमड तस्य नेत्वम् इत. या शक । - मयूरपिच्छो, घड़ायाञ्च । [नत्र, सा च चूड़ायाञ्च । 'शिखण्डक पु. शिक्षण्ड एक कन् । कापते (काणजुस पी) स्त्रीत्वमपि शिखण्डिक पु० शिखण्डोऽस्यय ठन् । कुकटे । शिखण्डिन् पु० शिखण्डोऽस्यय इनि । मयूरे पदराजस्य पुत्त्रभेदे,
विष्णौ । यूथिकायां, गुलायां च स्त्री शिखर न• शिखा अस्तपस्य बरच खालोपः । पर्वताये अन्नमात्रेच'।
वृक्षाये पु. न. । पुलके, शुकटणादौ, रनभेदे च मयां ही शिखरिन् पु० शिखरोऽस्तपस्य दनि । पम्बते, कोयष्टौ' पन्दाके, ने,
अपामार्गे, कुन्दुरुके, यावनाले च । रमालायां खाद्यभेदे, सपद
शाक्षरपादके छन्दोभेदे, मल्लिकायां रोमावल्टा च स्त्री डीम् । शिखलोहित पु. शिखापस अच तथाभूतः सन् लोहितः (कुकुर
सड़ा) पभेदे । शिखा स्त्री. शी-खक तस्य नेत्वम् पृ.। ग्निज्वालायां, मस्तकमध्यस्थ
केशगुच्छो च 'कोपस्थशिखां विहिरिति स्मृतिः
For Private And Personal Use Only
Page #1133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११२१
1
शिखाकन्द न० शिखेव कन्दोऽस्य । म्टज्ञ्जने । शिखातरु पु० शिखायादीप शिखायास्तरुरिव । दीपट | (हेलकी ) : शि खाधर पु " शिखा चूड़ां धरति टच् । मयूरे, शिखाधारके नि शिखामूल न० शिखेव मूलमस्य । ग्टञ्जने, (गाजर) । शिखालु पु० शिखास्तास्य बालुच । मयूरशिखाद्यते । शिखावत् पु·
• शिखा ज्वालाऽस्तस्य मतुप मस्य वः । वौ, केतुग्रहे चित्रकटु च । शिखावति लि० मयां स्त्री० ङीप རྒྱ शिखावर पु० शिखां वृणोति हृ-अच् । पनसंवृतं । शिखावल पु० शिखास्तस्य बलच । मयूरे मयूरशिखाट च शिखिकण्ठ न.शिखिनो मयूरस्य कण्ठस्तद्ददुवर्णोऽस्तस्य अर्श 'आद्यच् । (d) शिखिग्रीवादयोऽपाल ।
ܕ
शिखिध्वज शिखिनो व शिखिन् ० शिखा अस्त
इंनि । मयूरे, वौ, चित्रक हत
केतुग्रहे, कुक्क ुट े, बच्चे, अश्व, अजलोमि पर्वते, ब्राह्मण, मेथि, कायां, मयूरशिखाटले च । शिखायुक्ते दि
शिखिप्रिय ए शिखिन' प्रीणयति प्री-क | लघुदरे ।
Q
O
-
N
शिखि मण्डल पु शिखिनां मण्डलभिव यत्र । वरुणवृते । शिखि मोदा स्त्री शिखिन मोदति खुद णिच् श्रच् । अजमोदायाम् गिखिक पु० शिखिन वईयति - पिच एव ल् । कुष्माण्डे । शिखिवाहन पु० शिखी मयूरो वाहन यस । कार्त्तिकेये । मिस पु० शि-रुक गुरू च । (मजिना) वृच्छे शाकमात्र च । शिवा भा० पर० स० सेट इदित् । शिङ्खन्यति अशिङ्खीत् शिक्षाण न० शिवि-आनच पृ० सत्यम् । काचपात्रे लोहमले, नासि कामले, सोमणि च । स्वार्थे कन् । नासिकामले न० । शिज स्टध्वौ इदित का चु० उभ० पच अदा० ग्रा० स० शिक्षयति ते शिक शिशिञ्जत् त अशिञ्जिष्ट भादिरपत्र्यं पर इत्य के तेन शिञ्जति
1
सेट
-
शिक्षीत्
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
र्ध्वज द्रव । धूमे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १९२२ ]
शिक्षा नी० शिजि-अ भूषणशब्द । शिजि-अच । धनुगु
शिञ्जिनौ स्त्री शिजति शिजि-णिनि । धतुर्गणे । । घिट अनादरे भा० पर० सक० सेट् । शेटति अशेटीत् । शित वि० शो-न । दुर्वले, शाणिते च ।। शित पु० शत द्रवति हु-कु-नि. । (शतलुज) मदीभेदे । शितशूक पु• शितस्तीक्षा: यूको यस्य । यवे । शिति पु. शि-विच । भूर्जपत्रक्षे, शुक्लवणे कष्णवणे, च । सद्दर्ण
पति वि. शितिकण्ठ पु । शितिः कण्ठो यस्य । शिवे, दात्य हविहगे च । शितिचार पु. शिनिः सन् चरति घर-घञ् । (सुनि) शाके शितिसारक पु. शितिः शुभ्धः सारो यस्य कप् । निन्द कहने शिथिल वि० लथ-किलच ४० श्लथे, अढ़े संयोगभेदे, मन्द च शिनि पु. शि-निक । यदुव श्ये, चलियभेदे यस्य मात्यकिर्नता शिप्र पु. शि रक् प क च । सरोवरभे दे, नदीभेदे रही । शिफ पु. स्त्री शि-फक । वृक्षाणां जटाकार मले । शिफाक पु. शिफेय द्वार्थे कन् । पद्ममले । शिफाकन्द पु. शिफय कन्दः । पद्ममले । शिफाधर पु. शिफां धरति -अच । शाखायाम् । शिफारुह पु. शिफायां रोहति रुह-क । घटष्टक्ष। शि(मि)म्वा स्त्री० शाम्यति समति वा शम (सम) डम्बच पृ० (किमी)
ख्याते पदार्थे चक्रम च । शिम्बि (म्बी) स्त्री० शम-वि नि• वा डीप । शिम्बायाम्, (गिम्) ल
तायां एरकायाञ्च, स्वार्थे कन् तलव । शिम्विपर्णी स्ती शिम्बिरिव पर्ण मस्याः । मुगपण्याम् सार्थे कन् नत्र।। 'शिर न० स्ट-क | मस्तके, पिप्पलीमले, शय्यायाम् अजगरे च । शिरःफल पु० शिर इव फलमस्य । नारिके ले । शिरःशूल न शिरसः शूलमिव तापकत्वात् । रोगभेदे । शिरज ५. शिरे जायते जन-ड । के थे।
७
For Private And Personal Use Only
Page #1135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
।
(२२ ।
शिरस् न• स्ट- असन् नि । मस्तक, अग्रे च । शिरसिरह पु• शिरसि रोहति रुहक-अलुक स० । केशे । शिरस्क न० शिरसि कायति प्रकाशते के-क | शिरस्ताणे । । शिरस्त्र न० शिरस्त ायते -क । शिरोरक्षक उणीधे । शिरस्य पु. शिरसि भवः यत् । निर्मल के शे शिरोजातमाले वि. शिरा स्ती० फूट-क । नाद्याम् (शिर) शिरापत्र पु. शिरव पत्रं यस्य । हिन्दालहक्षे । शिराल न० शिराऽसदस्य लच । कर्मा रङ्गे शिरायुक्त लि० । शिरावृत्त न० शिरवे वर्तते वृत-क । सीसके । शिरीष पु• स्ट, ईन् । स्वनामख्याते हो। [शालायाम् । शिरोग्टह न• शिरःस्थ सुपरिस्थ ग्टहम् । (चिलेघर) चन्द्रशिरोधरा जी. शिरोमस्तक धरति ४ अच। ग्रीवायाम् । शिरोधि ती० शिरो धियते ऽल धा-कि । पीवायाम् । शिरोमणि ए स्ती शिरसि धाय्यो मणिः । शिरोधार्य रत्ने च डामणी
स्तीपच्छे वा डीप । शिरोरत्नादयोऽप्यन । [मस्तकरोगे शिरोरुजा स्ती शिरो रुजति व्यथति रज-क । सप्पच्छष्टक्षे । हत० । शिरोरुह पु • शिरसि रोहति रुह-क । के थे। शिवल्ली स्ती• शिरमः वल्लीव | भव रच डायाम । शिरोवृत्त नः शिर एय वृत्त पर्व लम् । रिचे। पामार्गे शिरोहत्तफल पु. शिरो वृत्त' मरिचमिव फलमस्याः । रक्तशिरोवेष्ट पु० वेष्ट-घन शिरसो वेष्टः । उष्णीधे ल्य र । तलव न । शिल उञ्छे कणश आदाने तु० पर० सक• सेट । शिलति अशेलीत् शिल न शिल-क । ग्टहीतशस्यात् क्षेत्रात्कणश आदानरूपायां वृत्ती,
पाषाणे, हाराधःस्थितकाठखण्डे च स्ती । शिलाकर्णी स्ती शिलेव कर्षमस्य डोप । शल्लकीहक्षे । शिलाकुट्टक पु. शिला कुट्टयति कुट्ट व ल । पाषाणभेदके अस्त
भेदे । शिलया कुट्टति वितुषीकरोति । तापनभेदे । शिलाज न शिलातो जायते जन-ड। शैलेये गन्धद्रव्ये ।
For Private And Personal Use Only
Page #1136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११२४ ]
शिलाजतुं न० शिलाजात जत । पर्वतजाते उपचाउभे दे । शिलानी स्तो० शिला अज्यतेऽनया अन्ज ल्युट । कालाननीचे। शिलात्मन न० शिलाया श्रात्मज इव । लोहे । शिन्नादद्रु पु • शिलायां दद् रिव । शैलेग्रे गन्धद्रव्ये । शिलाधातु प • शिलाया धातुश्चरमधातुरिव शुभत्वात् । श्वेतोपले,
(खडी) पीतवर्णे-गौरिकों हे च। शिलापुत्त्र पु. शिनायाः पुत्र इव । (लोड़ा)। प्रस्तरखण्डे । शिलापुष्प न शिलायाः पुष्पम् । शैलेथे गन्धद्रव्ये । शिलाभेद प० शिलामपि भिनत्ति भिद-अण् । पाषाणभे दि वृक्ष, पा.
पाणभेदकास्त च । शिलाव्याधि प ० शिलाया व्याधिरित । शैलेग्रे गन्ध द्रव्य । शिलासन न० शिलाया आसनम् । प्रौलेये गवद्रव्ये । शिलासार न० शिलायाः सार इव । लौहे । शिलि पु० शिल-कि भू जपत्रज्ञे हारस्थ काधे (गोवराट) भे त्याच ___छत्राका प्मे च स्ती• डीप । शिलौन्ध न शिजी धरति ४-क पृ॰ सुन् । कदलीप प्पे । शिलोन्धक न० शिलीन्ध दूब कै-कन् । गोमयच्छवाफ । शिलोपद पु. शिलीय पदमस्य । रोग दे (गोद)। [ भते च । शिलीमुख पु. शिली शल्यं मुखमस्थ । भ्रमरे, वाणे, युद्धे, जडीशिलोचय प. शिलानामुच्चयो यत । पर्वते । शिलोञ्छ पु०शिलेनोञ्छ: उछि-धज उया तश सात् क्षेत्रात् शेषायचय ने। शिलोत्थ शिलाया उत्तिष्ठति उद+स्था-क । शैल ये गन्धद्रव्ये शिलो छ___वादयोऽप्यत्र । शिल्प नशिल-पक । चित्रकलादिकर्मसु ।
[ दिकर्तरि । गिज्यकारिन् वि० शिप चित्रादिक तां करोति क- णिनि । चिलाशिल्पशाला स्त्री॰ ६त । चित्रकरादीनां चिलकरणग्टहे ।। शिन्त्यशास्त्र न. शिल्पज्ञापनं शास्त्रम् | वास्तुविद्यादि सापके शास्त्र । शिलपिन् नि शिल्यं वेत्त्यधीते वा इनि । चित्र दि.मकरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११२५ ] शिव म० शो-वन् । मङ्गले, सुखे, जले । मैन्धवे, सामुद्रे, क
खवणे, श्वसटङ्कणे च । मङ्गलवति वि० । महादेवे, मोच्छ बालपहे, बालुके, गुगगुलौ, वेदे, पुण्डरीकच्छ, कृष्णधुस्त रे, पारदे,
देवे, लिङ्ग, विष्कुम्मादिषु मध्ये विंशतिनमे योगे च पु० । शिवक पु० शिक-दूब इवार्थे कन् । कोलके गर्वा गायकण्डूयनार्थे
गोष्ठे निखाते काठे। शिवकाची स्त्री• ६न । पुरीभेदे । शिवधर्मज शिवधर्माज्जायते जन-3 | मङ्गलयहे। शिवचतुह भी स्त्री शिवप्रिया चतुर्दशी। फालगुन कृष्ण चतुर्दश्याम् । शिवदारु नः शिवो देवस्तदादिकं दारु । देवदारुक्ष । शिवदूती स्वी• शिवो दूतो यस्याः । दुर्गामतिभेदे । शिवद्रुम पु० शिवप्रियः द्रुमः | विल्ववृक्ष । शिवद्दिष्टा स्ती• ३त• । केतक्याम् । शिवधातु पु० ६त । पारदे । शिवपुरी स्ती• ६त । काश्याम् । शिवप्रिय न० त० । रुद्राशे, महादेववल्लभे नि । वकष्टो, धुस्त रे,
स्फटिके च पु० । दुर्गा यां स्ती | शिवमल्लक पु० शिवः कल्याणकरः मइय कायनि केक | अज नहो शिवमल्लो स्ती• शिवस्य मल्लीव प्रिया । वकच । शिवरात्रि स्ती० शिवप्रिया तदुपासनार्था राषिः । शिवचतई श्याम्
माधीतः परस्यां कष्ण चवई याम् । तद्राला हि शिवपूजन व्रता
दिकं क्रियते इति तस्या रात्वेस्तप्रियत्वम् तद्दियसकर्तव्ये ब्रते च । शिवलिङ्ग म०६न | शिवस्य लिङ्गाकारे प्रस्तरादिमये पदार्थे । शिवलोक पु० त० कैलासनामके स्थाने । शिववल्लभ लि. ६त । महादेवप्रिये । शतपचयां सी. । शिववल्लो स्ती• शिवप्रिया यल्ली । लिङ्गिालतायां, श्रीवल्लयाच्च । शिववाहन न० शिवं वाहयति वह-णिच-ल्यु । बुधभे । शिववौज न० ६त• | पारदे शिववीर्यादयोऽप्यन ।
For Private And Personal Use Only
Page #1138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११२६ J
शिवशेखर पु० शिवस्य शेखर द्रव । धुस्तू रे, वकपुष्प च ।
शिवसुन्दरी स्त्री० ६० | दुर्गायाम् |
शिवा स्त्री० शी-वन् नि० । मङ्गलवत्यां स्तियां, दुर्गायां, मुक्त, पूटगाले, हरीतक्याम्, शमीटच्च े, ग्रामलक्यां, दूव्र्व्वायां, गोरी
चनायाञ्च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शिवानी स्त्री० शिवं कल्याणमानयति ग्रा+नी-ड गौ० ङीष् । जयन्तीह | शिवस्य पत्नी ङोप चानुक च । दुर्गायाम् |
ܢ
शिवापीड़ पु० त० । वकरच । शिवाफला स्त्री० शिवाया द्रव फलं यस्याः | शमीवृते । शिवालय न० शिव बालीयतेऽत्र ली - अच् । श्मशाने छतः । रक्त तुलस्यां महादेवग्टहे च पु० ।
शिवास्मृति स्त्री० शिवायाः स्मृतिर्यस्याः । जयन्तीच तनामोच्चार हि जयन्तीनामदुर्गायाः स्मरणम् |
शिवावाद पु० शिवमाह्लादयति श्रा+ हृद- णिच्-अण् । वकटच्ते शिवाह्वा स्त्री० शिवस्येवावा यस्याः । रुद्र जटाहा । शिवि पु० शि-विनि० न गुणः । हिंरूपशौ, भूर्जर उशीनरराज)
सुते न्टपभेदे च ।
शिविका स्त्री० शिवं करोति शिव + णिच् ण्ख ल् । यानभेदे (डुली) । शिविर न० शो + किरच वत्र च । कटके सैन्यनिवासस्थाने ।
७
शिवेष्ट पु० ६० | कच्च े दूर्वायां स्त्री | महादेवप्रियेति । शिशिर न० शश-किरच् नि० । हिमे, माघ फाल्गुनमासहयात्मको ऋतुभेदे शीतले स्पर्शे च तद्दति लि० !
शिशु पु० शो - कु मन्वद्भावः द्वित्वम् । वालक स्वल्प च । शिशुक पु० शिशुरिव इवार्थे कन् । जलजन्तुभेदे ( शुशुक) । शिशुगन्धा स्त्री० शिशुः स्वल्पो गन्धो यस्याः । मल्लिकाभेदे । शिशुचान्द्रायण न० चतुरः प्रातरश्रीयात् पिण्डान् विप्रः समाहितः चतुरोऽस्तमिते स्वर्ये शिशुचान्द्रायणं स्मृतमित्यक्त े व्रते । शिशुत्व ० ६० | शिशोर्भावः त्व । वाल्ये तल शिशुताम्यत्र स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
の
Page #1139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११२७ ।
शिशुपाल पु० चे ददेशीयराजभेद दमघोषात्मने । शिशुपालहन पु• शिशुपालं हतवान् हन-भूते किप श्रीकृष्ण । शिशुमार पु• शिशु मारयति म-स्विच । जलजन्तभेदे गगनस्से नारा.
चक्रभेदे छ । शिश्न पु० शश नक नि० । भेटे पुचिङ्गभेदे । शिखिदान वि० विद कानच हित्वम् । पापकारके । शिष वधे वा पर०सक सेठ । शेषति अशेषीत् । शिष परिशेधीकरणे वा च.उ.पने भ्वा०प०स०सेट । शेषयति ते
शेषति अशीशियत् त अशेषोत् । शिष विशेधे रुपा०प०सक अनिट् । शिनष्टि अशिषत् । शिष्ट लि. शास-क्क । शाले, वेदवाक्ये विश्वासकर, सुबोधे धीरे च । शिष्टाचार पु. शिष्टानामाचारः सद्यवहारे । शिष्टि स्वी० शास-किन् । आज्ञायां, शासने, ताड़ने च 'शिष्य शष्टिरव.
धेने ति स्मृतिः। शिष्य त्रि० शास-क्यप । शिक्षणीये, छाये, उपदेश्य च । गि(मि)ल पु. सिह-लक निः सस्य शो वा । गन्धद्रव्यभेदे स्वार्थ ... कन् । तवैव । शो शयने अदा० प्रा० अक सेट । शेते अशयिष्ट । अशोकिष्ट । शौक से के सर्पणे च भ्वा० सासक मेट चखिः' न हखः । शीकति शोक आम सेके च च उभ० पक्षे भ्वा०पल्सक सेट । शीकयति
से शीकति अशीशिकत्-त अशीकीत् ।। शीकर न० शोक अरन् । सरलद्रवे, जलकणे, धायौ च । शीघ्र न शिघि रक पृ. । विलम्बाभावे त्वरिते च तद्दति लि। शोघ्रजन्मन् पु० शीघं जम्म यस्य । करमचे। घौघपुष्प पु० शोधू पुष्य यस्य । वककृत । शौघवेधिन पु० शीघ विधति विध-णिनि । शीघ लक्ष्यवेधनकर्तरि । सोत न० श्य-त । शीतले, जले, हिमे च । बहुवारच्छे अमनवृक्ष
वेतमबच्चे च पु० । शीतसर्शवति त्रिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #1140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११२८ ]
शतक पु० शीतमिव करोति । दीर्घत्रिणि त्रालस्य हेतुना कायकरणाय शीतवाधामभिनीय सुस्थिते घो+स्वार्थे कन् । शीत पदार्थे, शीतकाले, हसि च ।
शीतकर पु० शीतः शीतलः करो यस्य । चन्द्रे । कर्पूरे च । गीतकिरणादयोऽस्यत्व लि० शोतकारके ।
शीतकाल पु० ६० हिमऋतो मागपौषमासहयात्मके काले !
शीतकुम्भ पु ̈ शोत ं कुम्बाति स्कन्भ- काच् मि० | करवीरे | शीतकृच्छ्र पु० 'वाहं शीवं पिवेत् तोयं वाहं शीतं पयः पिवेत् ॥ हं शीतं पीत्वा वायुभचपरस्त्व हमित्युले व्रते । शीतचार न० कर्मः । श्व ेतटङ्क । शीतगन्ध नः शीतः शीतलः गन्त्रो यस्य । श्वतचन्दने । शीतगु पु० शीता गावः किरणाः यस्य । चन्द्रे, कर्पूरे च । शीतपर्णी स्त्री० शीत पर्ण बस्याः ङीप् । अर्कपुष्पिकायाम् । शीतपल्लवा स्त्री० शीतः पद्मवो यस्याः । भूमिजम्बाम् । शीतपाकिनी स्त्री० शीते पाकोऽस्त्यस्याः इनि । काकोल्याम् । शीतपाको स्वी० शोतेन पाको यस्याः ङीप । वाद्यालके, काकोल्याञ्च श्रोतपुष्प पुशीत शीतवीर्यकर पुष्प यस्याः । शिरीषटत स्वार्थे कन् । शैलेये । व्यर्कटच ।
शतप्रभ ५० शीतस्य हिमस्खेव प्रभा यस्य । कर्पूरे ।
शीतप्रिय पु. ६ | पटे ।
शोतफल पु० शीव शीतलवीर्य कर फलमस्य । उदुम्बरे, शेलौ च । शीतबला खो० शीत बलं च यस्याः | महासमङ्गायाम् |
शौतभानु पु. शीताः शीतला भानयोऽस्य । चन्द्र, कर्पूरे च । शौतभोरु खी ६० | मल्लिकायाम् शोतील ।
शौतमज्जरौ स्त्री॰ शीतकाले मझरी यस्याः न कप् । शेफास्तिकायामु शौतमूलक न० शीत शीतवीर्य्य कर मूलमस्य कप् । उशीरे | शीतरश्मि पु० शीतारश्मयोऽस्य । चन्द्र, कर्पूरे च ।
शीतल पु० शीत लाति ला क शीतमस्त्यस्य लच् वा । शीतस्सर्भे वृद
al
For Private And Personal Use Only
Page #1141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११२८ ति त्रि० । मलयोद्भवे-चन्द ने, शैलेथे, पद्मके, मौक्तिके वीरणमले, , शैलेये च न० । अशनपण्या बहुधार, चम्पके, चन्द्र, कर्पूरे,
राले च पु. । शोतलक न० शीतलमिध वाथै कन् । श्वेनोत्पले मरुयके पु० । शीतलच्छद पु० शीतलः शीतलस्पर्शवान् छदोऽस्य । चम्मके कर्मा | शीतलपत्वे पु० ।
[न । शीतलजल न० शीतलं जलं यस्यात् । उत्पले कर्म । शीतलवारिणि शीतल वातक पु० शीतलो वातो धातुभेदो यस्मात् । अशुनपाम् ।
तत्र वने हि यायोः शीतलता । शीत ना रखी० देवीभेद जलजवृक्ष भेदे च । तल डीप च ।। शीतवाक पु० शीत: शीतकरः वल कोऽस्य | उडम्बरे । शोतीथक पु० शीत शीतलकर वीर्य' यखात् । लक्षवृक्ष । शीतशिव न• शीतं शीत नुमपि शिवम् । सैन्धवलवणे । मित्रकायां । ___शमीवृक्षे च स्वी० । मधुरिकायाम् पु० । शीतसह पु० शीत सहते सह-च । पीलुच्छ, नीलसिन्ध वारे च ____ वासन्त्याम् स्त्री।
[म्विन्या, दूर्वा याञ्च । गीता स्त्री. श्य-क । लाङ्गलपवतो, रामपन्याम, अतिबलायो कुटशीतांशु पु० शीताः अंशवो यख । चन्द्र, कर्पूरे च । शोतागो स्त्री० शीतमङ्गमस्याः डीप । हंसपदीच्छे । शीतलदेहे त्रि. शौतात वि० शीलेन कृतः । शीताली । शीताल त्रि. शीत+अस्त्यर्थे आलुच । शीतबाधायुक्ते । [याम् । शीतावला स्त्री० शोकमावलयति ा+वल-णिच-अण् । महासमङ्गाशीत्कार पु० शीदित्यस्य कारः शीत्+क-घन । स्त्रीणां रतिकाले
ध्व नभेदे । शो(सी)त्य त्रि. शी(सी)ताम् 'अर्हति यत् । हलष्टे क्षेत्रादौ । शोधु पु० नः । शो-धुक । इच्छु रमजाते मदामेदे । शोधुगन्ध पु० शीवोरिव गन्धोऽस्य । वकुलच्च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३० ] शौन लि. शक | धनीभूते एतादौ । मखें, अजगरे च पु. । शोभ कथने भ्वा०पास सेट चडि न हखः । शोभते अशोभिष्ट । शोर पु० शी-रक । अजगरम । शौर्ण लि. श-न। कशे, शुष्कताप्राप्ते च । शौणपत्र पु० शीणं पत्रमस्य । कर्णिकारब, निम्ब, पट्टिका लोने
च। विशीर्ण पत्त्र युक्त वि० । कर्मः विशीर्ण पणे न९ शौर्णपर्ण पु० शीर्ण पर्णमस्य । निम्ब, विशीर्ण पत्त्रयुक्त लिकर्मः । विशीर्ण पणे न ।
। कन् । तत्रत्र । शौणपुष्पो स्वी• शीणे पुष्पमस्याः डीप । अयापुष्पग्राम खार्थे शौर्णमाला स्त्री॰ शीर्णानां मालेव । एनिपाम् । कर्मः । विशीणे
माल्ये। शीर्णवृन्त न० शीण इन्तमस्य । (तर मुज) फलो । शीर्ष न शिरम वा शीर्णदेशः । मस्तके । शमादौ शीर्ण : इत्यादि । शौर्षक न० शीर्षे कायति के -क । शिरस्त्राण (टोपर) शिरोस्थि
जयपराजयपत्रज्ञाप्यदण्डभेदे 'शीर्षकस्थेऽभियोकरीति तिः ।
खार्थे कन् । मस्तके न० । तेने कायति के-क । राहुग्रहे। शोषच्छेद्य वि० शीर्ष च्छेदमर्हति यत् । वध्ये 'शीर्षच्छे द्यमतोऽह
त्वा'मिति भट्टिः। शोषण्य पु० शीर्षे बध्यते शीर्ष या शीर्षनादेशः । शिरखाण । शो
घे भवः यत् । विशदकोशे पु० केशज़ाते वि० ।। शौर्षरक्ष न० शी रजति रक्ष-यण । शिरस्त्राण । शौल ममा भ्वा० पर० अक० सेट् । शीलति बशीलीत् । “सरसी परिशीलित"मिति नैषधम् ।
ते अशिशीलत् न ! शौल अभ्यासे अतिशायने च अदचु• उभ० सक० सेट । शील यति शौल न: शील-अच । खभावे, सत्त, चरिम च । अजगरम पु शीलन न० शील-ल्य टु । अभ्यासे, अतिशायने, प्रवर्तने च । यौलित लि• शील-क। अभ्यस्त , चीर्णे च । शुका गतौ भा० पर० सक० सेट । शोकति अशोकीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३१ ] शुक न शुक क । पन्धिपणे, वस्त्र, वस्त्राञ्चले च । व्यासरुते, पक्षि
भेदे शोमकवृक्षे च पु० । शुकच्छद न० शुकस्य छद दव छदो दलमस्य । पन्थिपणे । शुकजिला स्त्री० शुकस्येव जिह्वा पर्णमस्थाः । (शयाठोवा) च्चे । शुकतक पु. शुकप्रियस्तरुः । शिरीषक्षे शुक मादयोऽप्यन । शु कदेव पु० व्यासपुत्र । शुकनाशन पु० शुक नाशयति नश-णिच-ल्यु - द्रद्ने । शुकनास पु० शुकस्य नामेव पत्रमस्या । श्योनाका शुकतुल्यमासा
युक्त नि । कादम्बरीयन्थ प्रसिझे तारापीडन्टपमन्त्रिभेदे पु० । श कपिण्डो पु० शुकानां प्रिया पिण्डीव । शुकशिम्बनाम् । शु कपच्छ पु० शुकस्य पुच्छ दव | गन्धके ६१० । शुकथ पुच्छ पु० । शकपध्य शुके इष हरित् पुष्यमस्य । शिरीषक्षे । शकप्रिय पु० ६त | शिरीषच, जम्बा स्त्री । शुकफल पु० शुकदूर्व फलमस्य । अर्कच ।। शकवल्लभ पु० ६त | दाडिमरक्षेत | तस्य प्रिये वि० । शकशि(मि)म्वा स्त्री० शुक व शि(सि)म्बा । कपिकच्छाम् । श कादन पु० शुकै रद्यते अद ल्युट । दाडिमे । श कानना स्त्री० शुकस्यान नमिव पचमस्याः । (रायाटोठी) वृक्षे । शु कोदर न• शुकस्योदरमिव । तालीशपचे ६त. | शुकस्योदरे । शक्त न० शुच-न । मांसे, कालिके, यद्रव्यभेदे, 'शुक्त यन्मधुर काल
वशादम्नत्वमागत' मित्य ते पदार्थे च 'दधि एक षु भोक्रयमिनि मनुः । निष्ठुरे' पूते, लि, दुञ्जने, अन्ने, च त्रि• चु
फ्रिकायां स्त्री० । शनि स्त्री० शुच-किन् । जलजन्तुभेदे (झिनुक) कपालखण्डे, शङ्ख,
गनखे, नख्याम् अर्भारोगे, अश्वावर्त के, चक्षुरोगभेदे च । . शक्तिका स्त्री० शुक्तिरेव कन् । (झिनुक) सकास्फोटे, चुक्रिकायाञ्च । शुक्तिज न० शुक्तो जायते जन-ड । मुक्तायाम् । शुक्तिमत् पु० शक्तिरस्यस्य मतम् । पर्वतभेदे । नदीभेदे स्त्री० डीप ।
For Private And Personal Use Only
Page #1144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३२ ]
शुक्र न० शुच रक नि• कुत्वम् । मज्जजाते चरमधातौ, नेत्ररोग दे
च । ग्रहभेदे, दैत्यगुरौ, अग्नौ, चित्रकक्षे, ज्य धमासे, विष्कम्भा___दिषु योगेषु मध्ये चतुर्विशे योगे च पु० ।
[वि.। शुक्रकर पु० शुक्र वीथ करोति क्ल-अच । मज्जधातौ । वीर्य कारके शुक्रभुज स्त्री० शुक्र भुक्त भुज-क्किम् । मयूरजातिस्ति याम् । शु कला स्ती० शुक्र लाति ला-क । उच्चटाक्ष । शु कशिष्य पु० ६ त । दैत्ये अरे । शुक्रिय त्रि० को देवताऽस्य तस्वेदम् वा घ । शुक्सम्बन्धिनि तद्देवते, __यजुर्वेदीये 'कचं वाचमित्यादिके पति शत्तमे शान्त्यदाये न । शुक्ल न० शुच-लक कुत्वम् । रजते, नवनीते, अक्षिरोगभेदे च । श्वेत ., वणे पु० । श्वेतवर्णवति शुद्धे च लि । शल्लकन्द पु० शुक्लः कन्दो यस्य । महिषकन्दे । अतिविषायां स्ती ।
कर्म । ते कन्दे । शुक्लकम्मन् त्रि० शुक्ल शुद्ध कर्म यस्य । पविले शुभचरित्र । शुक्लकुष्ठ न० कर्म । श्वेनकुठे (धवल)। शुक्लदुग्ध पु० शुक्ल दुग्धमस्य । टङ्गाट के । श्वेतनिर्यासति नि । शुक्ल धातु पु. कर्म० । कटिन्याम् (खडि) । शक्लपक्ष पु० कर्म० । धनुगुण चन्द्रकलाकि यापञ्चदश कात्मके चान्द्र
. मासाद्दे काले, श्वेतच्छ दे. काके, पके च ।। शुलपुष्य पु० शुक्ल पुष्पमस्य । छवाकक्ष, कुन्दने, मरबके च ।
" श्वेतपुष्पवति त्रि० नागदन्त्यां स्ती० डीप । कर्म० शुभ्वे पुष्ये न० । शुक्लपृष्ठक पु• शुक्ल पृष्ठमस्य कप । सिन्धुकक्ष । शक्लरोहित पु० वर्णो वर्णे नेति कर्म । श्वेतरने वणे, तद्दति नि । शलला स्ती शुक्ल लाति ला-क | उच्चटायाम् । शलवायस पु० कर्म । वके, श्वेतकाके च । श लशाल पु. कर्म० । गिरिनिम्बे श्वेतवर्णपक्ष च । शुका स्ती शुक्ल +अर्श आद्यच् टाप । सरखत्यां, शर्करायां, का, कोलयां, विदार्थी, स्नह्या, श्वेतवर्ण वत्या, स्त्रियाञ्च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३३ ] शुक्लाङ्गो स्त्री शक्ल मङ्गमस्याः ङोप । शेफालिकायाम्, श्वेताङ्गयुक्त त्रि। शुक्लापाङ्ग पु० शुकः अपाङ्गो यस्य । मयूरे । श लाल न० कम० । अम्बशाके । शु किमन् पु० शुक्रस्य भावः भनिन् । श्वेतवर्ण । श कीपला स्तो० कर्म• स अस्त्यस्याः अच् । शर्क रायाम् । शुङ्ग पु. शमग तस्य नेत्त्व नि• अत उत्त्वञ्च । वटवले, आम्नातक, __ शूक च । पर्पटीक्षे धान्यादिम्पूक च स्ती । श गाकम्मन् न शुङ्गः वटपल्लवैः आ सम्यक कर्म यल | पुसवना
संस्कारभेदे । श गिन् पु० शुङ्गोऽस्यस्य इनि | वटवृक्ष । राङ्गवति नि । भ च खो० शुष-किम् । शोके । वा टाप । सत्र व । श च शोचे लदे च दिवा० उभ० नक० सेट । शुच्यति ते अशुचत्-अ.
शोचीत् अशोचिष्ट । श च शोक स्वा० पर• सक० सेट । शोचति अशोचीत् । श चि चु० शु च-किन् । वङ्गो, चित्रकदृच्छे , ज्यघमासे, आघाढमासे
शुवाचरो, नीम, करतो, शुद्धमन्त्रिणि, अग्निभेदे श्वेतवर्णा" च । ___ नवति त्रि। श चिदुम पु० कर्म० | अश्वत्यो । श चिमलिका स्ती० कर्म | नवयहिकायाम् । शु च्य अभिषवे भ्वा०पर० सक० सेट निष्ठा अनिट् । शुच्यक्ति अशुच्यीत् शठ गतिविघाते भ्वा० पर• सक० सेट । शोठति अशोठीत् । शठ आलस्य चु० सभ• सक० सेट् । शोठयति ते अ ठत् । । शठ शोधने वा० चु० उभ० पजे चा• पर० सक० मेट इदि । शुण्ठ- ।
यति ते शुण्ठति अशुशुण्ठत् त अशुाहीत् । - श ण्ठि (गठी) स्तो० शुठि-इन् वा डीम् । (शुठ) । हो । शण गतौ तु• पर०सक सेट । शुणति अशोणीत् । श ण्ड पु० शुण-ड तस्य नेत्त्वम्। मनिलरे, गगहने पु० स्ती ।
For Private And Personal Use Only
Page #1146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११५४ ]
स्वोपच टाप् मद्यपानग्टहे वेशप्रायाम् सुरायां नलिन्यां कुट्टिम्याम् जलहस्तिन्याञ्च स्त्री० । शुण्डार पु० शुण्डा अस्त्यर्थे र | शौण्डिके, हस्तिनि च । अपकर्षो र । अपकृष्ट गुण्डायाम् । लच् | हस्तिनि । [टच । शुण्डी स्त्री० शुण्डाकारोऽस्त्यस्याः अच् गौ० शुद्ध न० शुव-क्त | सैन्धवलवणे, मरिचे च ।
I
ङीष | ( हातिशुण्डा)
केवले, निर्दोष, पवित्रे,
शुभ्त्रे च त्रि ।
वल्ली ल े० कर्म० । गुडूच्याम् पत्रिवाटां लतायाञ्जु । शुद्दान्त पु० शुद्धः अन्तः पर्य्यन्तो यत्र । अन्तःपुरे, उपचारात् तत्र स्थितायां राजयोजित पुस् । 'शुद्धान्त संभोगनितान्तुष्ट इति
नैषधम् !
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शुद्दापति स्त्री. कर्म० ! अर्थातङ्गारभेदे |
शुद्धि स्त्री० शुभ - क्तिन् । माने नैर्मत्वसंपादने वैदिककर्म योग्यता
सम्पादक संस्कारभेदे च ।
शुद्धौदनि ए॰ बौद्धभेदे |
शुध शौचे शोधने, निःशेषभवने च दि० पर० स० अनिट् । शुध्यति शुवत् । 'भक्तो हरः शुध्यति यह्नणः स्यादिति दी। शुन गतौ तु॰ पर॰ सक० सेट् । शुननि अशोनीत् ।
शुन पु० शुनक | कुक्क ुरे । इक । तलेव । शुनः
[भेदे |
७
पु० शुन दूव शेफोऽस्य लुक् । विश्वामित्रशिष्य सुनि शुनक पु० शुन द्रव कन् । मुनिभेदे स्वार्थे कन् । कुतरे । शुनी खो० वन्+स्तियां ङीप । कुक्क, रयोषिति, कुशाण्डयां च । शुन्ध शुद्धौ चु० उ०सक० सेट । शुवत ते व्यशुशुन्धत् त । शुन्ध शुद्धौ अक० शुद्धीकरणे सक० भा० उभ० सेट | शुभ्वति * आपः शुन्धन्तुमैनसः' इति वेदमन्त्रः । अशुन्धीत् । अशुन्विष्ट ।
વ
:
शुभ दोप्तौ अक० मर्दने च सक० तु० पर० भेट् । शुभति अशुम्भीत् 'प्रागप्राप्तनिशुम्भशाम्भव' रिति वीरचरितम् ।
शुभ दीप्तौ अक० हिंसने स॰ तु० उचा॰प॰ भेट् । शुम्भति श्रशोभीत्
ܢ
For Private And Personal Use Only
Page #1147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३५ ]
शुभ दीप्तौ भा० श्रा० अक० सेट । शोभते अशुभत् । शुभ न० शुभ क | मङ्गले, पद्मकाठे च । शुभयुक्त लि• । विष्कम्भादिषु मध्ये बयोपियोगे पु०।
"[ भट्टिः । श भंयु लि• शुभम्। अस्त्यर्थे युस् । शुभान्विते “चितिपः शु भयु"रिति श भगन्धक न० शु भो गन्धोऽस्य । बोले । श अग्रह पु० शुभः मा भदायकः ग्रहः। सौम्यग्रहे गुरौ शुक्र अर्धा
धिक चन्द्र, पापमहायुक्त बुधे च । [ दुर्गायां स्त्री । शभकर लि० शुभं करोति क-अच् सुन च । मङ्गलकारके । शुभद पु० शुभ ददाति दा-क । अश्वत्थरो मङ्गलदातरि लि । शुभपत्रो सूनी• शुभानि पत्ता यस्याः डीप । (शालमान) क्षुपे । शमा स्ली• शुभ-क । शोभायां, कान्तौ रोचनायां, गोरोचनायां,
शम्या, प्रियङ्गो, श्वदूळ यां, देवसमायाञ्च । . श भाजज पु० शुभ-क शुभम् अञ्जन यस्मात् । शोभाजन राजे । शस्त्र न० शुभ-रक । अचके, रौधे, कासीसे च । चन्दने, श्वेतवर्णे __च पु० । तदति वि०।।
[शुप्रभतयोऽप्यन । श कर सु० एनः कशेरा। रन्द्रे, कर्पूरे च । शुभ्रकिरण शुभांश बदन्ती स्त्री शुभ्नो दलो यस ङोप । पुष्पदन्तदिग्गजयोपिति । शुभाल पु० कर्म० । महिघकन्दे । श भ पु० शुम्भ अच् । दानवभेदे । शम्भमर्दिनी स्त्री० शुम्भ मङ्गाति मृद-णिनि । दुर्गायाम् । श र मारणे स्तम्भने च दिल्यास मेट । पूर्थ ते अशोरिष्ट । शल्क कयने, सर्जने, वर्जने च चु० उभसक सेट । शुल्कयति ते
अशुशलकत् त । शुल्क पु० न० शुलक्यते अतिसृज्यते कर्म ण घञ् । बट्टादिदेवे राज
पाहाकरभेदे, वरपक्षात्, कन्यापक्षीयैः पाहो धने स्त्रीधनभेदे, 'भगिनी शुल्क मोदछणा मिति स्मृतिः स्त्रीभ्यः सम्भोगार्थ देये धने, ‘ा शुलकोपहृतायान्तु पिण्ड दावोटुरेव ते' म तिः पणे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३६ ]
शुल्कस्थान न. ६त । (घाटि) घट्टे, भूपानां क्रर्यायक्रययोग्य -
द्रव्यकरादानस्थाने । शुल न० शुल्व-अच् प० । ताने, रज्जौ च ।। श ल्व माने दाने च च उभ•सक सेट । शुल्ववति ते अशुशुल्वत त । श ल्व न० शुल्व-अच् । ताने, रज्जो च। जलसमीपे, प्राचारे,
यज्ञकाय च । श ल्वारि पु० त० । गन्धके तस्य ताम्बादिजारकत्वात् तथात्वम् । श श्रषण न० श्रु-सन्-ल्युट । सेवायाम् । युच । तलेय स्त्री । श श्रषा स्त्री० श्रु-सन्-अ । श्रवणेच्छायाम, उपासनायाञ्च । श ष शोषे दि०प०सक अनिट् । शुष्यति अशुषत् । श ष पु० शुत्र-क | गते, विले च । शु षि स्त्री० शुध-दूक् । शोषणे, विले च । शु पिर न• शुष-किरच । हिड्र, वंशवादियाधे च । सच्छिद्रे त्रिक
भूप्रिक, अग्नौ च पु० । नद्या, नलीनामगन्धद्रव्ये च स्त्री । श क त्रि. शुष-त । प्रातपादिना कृतशोघ । [पणे न । श कपत्त्र न० शुश्क पत्र मस्य । (नालता) शाकभेदे । कर्म० । शुष्क शकल न० शुष्क शोषणं लाति खा-क। शुष्क मांसे । शकवृक्ष पु० कर्म । यवक्षे । शुकवर न० शुष्कं फलम्यून्ध वैरम् । उद्देश्यपून्ये कलहे । श कत्रस पु० कर्म । (घेटा) किणरूमे व्रणे । शकाज पु० शुष्कमङ्गमस्य । धवक्ष (धगाछ)शुष्काययवे लि• स्त्रियां
डीप । सा च गैरिकायाव। श काढूक न० शुष्कमाई कम् । शुण्याम् (शुट)। श म न० शुध-मन् किच्छ । तेजसि, पराक ने च । सूर्ये, अग्नौं,
चित्रकले, वायौ, पचिणि, अर्धिषि च पु० । [च पु० । श मन् न० शुष-मनिप । तेजसि, शौर्य च । अ॒ग्नौ , चित्रको शूज पु० न० शो-अका । (शुङ्गग) ती म्हण ग्रे, शिखायाञ्च । । शूककोट पु० न्यूकाकाररोमयुक्तः कोट; । (श्यापोका) कोटभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1149
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[ ११३७ ]
शूकधान्य न० म्यूक युक्तधान्यम् शाक० | यवादी धान्ये । शूकपिण्डि (गडी) स्ली० म्यूकस्य पिण्डीव । भूकशिम्बधाम । शूकर पु० पू इत्यव्यक्त शब्दं करोति क-अच शूक+अत्यर्थे र वा।
स्वनामख्याते पशौ। शूकरकन्द पु० शू कर इव रोमशः कन्दोऽस्य । वाराहीकन्दे ।। शूकरपादिका बी० शू करस्य व पादाः मूलान्यस्याः जीप संज्ञायां कान् । कोलशिम्बधाम् ।
[ क्रान्तायाम् । शूकराकान्ता रत्री० श करेगाक्रप्यते स्म अः+क्रम ला २२ । बराहशूकरी रखी शूकर आक्रामसत्वे नास्य व्याः अच गौ डीघ्र । वराहक्रा.
लायाम् । शूकर+पुयोगे डीप त जातिस्त्रियाम् । शूकरेष्ट पु० ६त । कसे रुनामकन्दे । वराहप्रियद्रये त्रि। शूकवती स्त्री० शू कस्तीक्ष्णायक लस्याः मतुप मस्य यः । कपिकच्छाम् । शूक शिम्वा स्त्री० श क युक्ता शिवा । कपिकच्छाम् । . शूकशि म्ब (म्बी) स्त्री० शू कयुक्ता शिम्बिः वा डीप । कपिकच्छाम् । शूका स्त्री० शू कोऽस्त्वयाः अच । कपिकच्छाम् ।। शूद्र पु० शुच-रक् प० चस्य दः दीर्घश्च । चतुर्थे वर्णे । शुचाद्रवति पृ ।
शोक हेतु कति युक्तो 'अह हारे त्वा शूद्र'ति श्रुतिः शुचा द्रवणात् क्षत्मिपस्यापि त्वमिति शारीरकभाष्यम् । टाप शूद्रा शू ट्रजातिस्त्रियाम् । पुयोगे डीप । श द्रभार्थ्यायाम् ।। शूद्रकम्मन् न श द्रग्य शास्वविहित कर्म । शुद्र कर्तव्ये हिजसे वादी
शूद्रकृत्यादयोऽप्यत्व ।। शूद्रप्रिय पु० ६.० | पलाण्डौ । शूहार्ता स्त्री० शू देणा" पीड़िता । प्रियङ्गौ । शूद्रादिन् स्त्री• शू दां विन्दति विद-णिनि उप० | शू ट्रजातिस्त्रिया
विवाह कर्तरि । 'शू ट्रावेदी पत यत्र रिति स्म ।। शद्रासुत पु० श द्रायाः द्विजातिभिः अढायाः सुतः। द्विजातिजाते
शू द जाति स्त्रिया स्वते पुत्त्रभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३८ ]
शना स्त्री०श्वि-अधिकरणे व । प्राणिबधस्थाने 'पञ्च श नाग्टहस्थ स्यै ति
- साप्तिः (आलजिभ) अधोजिह्वायाञ्च । शन्य त्रि. श नार्य प्राणिबधाय हितम् रहस्यस्थानत्वात् यत् । निज___मस्थाने, आकाश, विन्द माने, अभावे च । असम्म णे, ऊने, तुच्छ - च त्रि। श न्यमध्य पु• शून्यमाकाशो मध्ये यस्य । नले । शून्यमध्ययुक्त निकम शून्यवादिन पु. शून्यमभावमात्र मर्यकारणतया वदत वद-णिनि । - बौद्धभेदें।
(फागमनमा) । श, न्या स्त्री० शन्य मस्तपस्याः अच । नल्याम् महाकण्टकिन्याञ्च । शूर हिंसे स्तम्मे च दि० अात्म• सक० सेट् । शू यंते अश रिष्ट । शू र विक मे अ० चु० उभ सक सेट । शूरयति ते अशुश रत् त । भर पु० श र-अच । वीरे, विक मवति, वसुदेवनामके, यादवे, स्थै,
सिंह, शू करे, चित्रकक्षे, साले, निकुचे, मत्स्यभेदे च । शू रण पु० शू र ल्यु (ोल) मूलभेदे, श्योनाक सच्चे च । शरसेन पु० श रा मेना यत्र, यस्य वा । देशभेदे, पभेदे च । शूप माने चु० उ० सक० सेट् । शूर्पयनि ते अशुशू पत् त । शू पं पु० शू र्घ ते धान्यादिकमनेन श 4-घञ । (कुजा) धान्य स्फोटके,
वंशमयपाने, द्रोणयपरिमाणे च । शूर्पकर्ण पु० श प इव कर्णो यस्य । गजे। शूर्पणखा (खी) स्त्री. शूर्प एव नखा अखाः णत्वम् वा ङीप ।
रावणभगिन्याम् । . शूपर्णी स्वी० शूर्प दय पर्णान्यस्याः डीप । शिम्बीभेदे । शू म्म प० सुष्टु, अनि रस्त्यस्याः पृ० । लौहप्रतिमायाम् । श (स्त्र)म्मि (म्मी) स्त्री सुषु जर्मिः यस्याः वा शत्वम् वा डीप ।
'लौहादिप्रतिमायाम् । शूल रुजायां भा० प० अक० सेट् । शू लति अशू लीत् । शूल पु. न. शूल-क | रोग दे, व्ययायां, सुतीक्षणे अयः फाले, लि
शू ले च । चिन्है, मुनिभेदे, विष्कम्भादिषु नवमयोगे च पु. ।
For Private And Personal Use Only
Page #1151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११३८ ]
लग्रन्थि पु० शलाकार : ग्रन्थिरस्य । मालादूर्याथाम् ।
हन - 1
शूलघातन नः शूल' रोगभ ेद' घातयति शूलघ्न पु० शूल' हन्ति हन-क | तुम्ब ुरष्टक्ष
लक्षिष् पु० ६० | हिङ्गो ।
श ूलधन्वन् पु० शूल' धनुरायुधमस्यानङ समा९ । शिवे ।
a
श ूलधर पु० शूल धारयति धारिच् । शिषे । शूलदादयोऽभ्यन ! शूलधारिन् पु० शूल' धरति - णिनि । शिवे दुर्गायां स्त्रीः | I शूलधृष पु० गलेन धर्षतः ष- किम् । शिवे | दुर्गायां स्त्री• |
1
་
शूलनाशन न० शूल नाशयति नश- णिच-ल्य } सौवर्चलवणे 1 शूलपाणि पु० शल' पाणौ यस्य । शिवे । शलहस्तादयोऽम्यत्र । शूलगत, पु० शूलस्य शत्रुः । एरण्डवते !
S
शूल इन्त्रो स्वी० भूल' हन्दि हन-टच् ङीप् । यवान्याम् ! शूलहृत् पु० शूल' हरति - किप । हिङ्गौ ।
"
शूलाकृत वि० शूलेन विद्ध्वा त पकस शूल+डाच् + क्त । लौहादिकीलकेन विद्धा पक्के मांस । (कावाव) | शलिकति शूल पाकसाधनत्वे नास्तास्य ठत् । शूलाते । शृ'लन् पु० शूलमस्त्रस्य इनि । शूलरोगयुक्त शूलास्त्रधार के लि लिन पु० लकार फलमस्तस्य इनन् । भाण्डीरवृक्ष !
,
लात्खा स्त्री० ० शूलेन उत्खन्यते उद् + खन-ड | सोमराज्याम् । शूल्य त्रिशूले संस्कृत ं यत् । शूलाकृते मांस ।
षीत् ।
For Private And Personal Use Only
- णिच्-ल्यु | मण्डू रे |
शूष प्रसवे भा० प० स० स ेट |
प्रतिषं
મ
(ट) गाल पु० स्टल लाति ला - क पृ० (शयाल) पशौ दैत्यभेदे, वासुदेवे, निष्ठुरे, खले च ।
[क्षुषभेदे ! शृगालकण्टक ए· गालस्तद्दन्त इव कण्टको यस्य । ( शेयालका ट मालकोलि पु० हगाल इव कण्टकितः कोलिः । (से याकुल) चुपभेदे | [पभेदे | शृगालघण्ठी स्त्री टगाल व कष्टकिनी घण्टी । कोकिलाक्षे च ख़ालजम्बु स्त्री० म्टगालप्रिया जम्बुः । गोड (गोक) । गोडुम्ब !
*
Page #1152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[११४० । शृगालवित्रा स्त्री० टंगालै विद्यते विद-क्क । नपणीम् । शृगालिका स्त्री० टमाल स्य भार्या डीप स्वार्थ कन् । टगालयोथिति
श्टगालीव इयार्थे कन् । भयात् पलायने । शृगाली स्त्री• टगालस्तत्पलायनं सादृश्य नास्तास्य अच डीम् । पलायने ।
[पादवन्धले च । शृङ्गल पु . ट जगत् प्राधान्यात् स्वल्यतेऽनेन पृ० , निगडे, लौ हमये शृङ्खलो स्त्री० स्टलल : तदाकारोऽस्त्वरयाः अच गौ ङीष् । कोकिलाच्छे
ने पुकटीवस्वबन्धजे च । रीनी स्त्री० टाप । शृङ्ख न ट -गन् ४० हवः । पर्वतोपरिभागे, प्राधान्ये, कामोठे के, .. पश्वा विधाणे, वाद्यभेदे च । (ङ) मग रस्त्रियां स्वी० डीप । शृङ्गक पु० टङ्ग भव इवार्थे कन् । जीरकवृक्ष। शुकन्द पु. ङ्गानिय कन्दोऽस्य । टङ्गाट के (पानीफल) । शृङ्गज न० श्टङ्ग पर्वताये जायते जन-ड । अयुश्चन्दने सरलच्हे
पु० ! श्टङ्गजातमात्रे वि० । शृङ्गमूल पु० टङ्गमिव मलमस्य । श्टङ्गाटके ।
[चम्पके । श्रृङ्गमोहिन् पु० हङ्गाय कामोठे काय मोहयति मुह-णि च णिनि शृङ्गला स्त्री० टन तदाकारकलं लाति ला क । अजश्टङ्गयाम्
(गाडरशिङा)। शृङ्गवत् पु० टङ्ग प्रशस्त प्रनास्वयग्य मत्युप मस्य वः | भारत वर्षस्य
'नीलः श्वेतश्च श्टङ्गी च उत्तरे वर्ष पर्वता' इत्य क्त सीमापर्यतभेदे ।
श्टङ्गयुक्त त्रि.। . शृङ्गवेर न. टङ्गमिव बेरमययको यग्य | आईके, शण्याम, रामन
मिलगुहचण्डालस्य पुरे च | स्वार्थे कन् । अाई के । शृङ्गवेराममूलक पु० श्ट्ङ्गवेरेण तुल्यं मलमस्य कप । एरकारले । शाट पु० टङ्ग प्राधान्यमटनि अट-अण् । उत्तरस्थ पर्वतभेदे चतु,
ध्यधे, जलकण्टकिन च तत्फले न । (पानीफल) स्वार्थे कन् ।
तल, चतुष्पथे, अलङ्कारोनबिन्धभेदरूपे शब्दालङ्कारे च । स्पृङ्गार पु० टङ्ग' कामोठे कम्मकन्यनेन -अण्ण | भायोले रसभेडे,
For Private And Personal Use Only
Page #1153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११४१]
लवङ्ग सिन्दूरे । चूर्णे च टङ्ग कारण त्वेन फाच्छनि अण। कालागुरुणि बाई के च । टङ्ग प्राधान्यमृच्छत्यमेन अण | भूषणे,
जभूषणे च स्वार्थे कन् । सिन्द रे । शृङ्गारिन् पु० श्टङ्गारः जन्यत्व नास्तपस्य इनि । पूगे। सत्फलभक्षणे
हि कामोद्रे करति तथात्यम् मजे च । सुवेशे वि० । शृङ्गिक न० श्टङ्गाकारोऽस्तास्य ठन् । विषभेदे । प्रतिष्ठायां स्त्री । शृङ्गिण पु० टन प्राधान्ये नास्तपस इनन् । मेषे ।। शृङ्गिन् पु० प्रसङ्गमस्तप्रय रनि । मेषे, भारतवर्षस सीमापर्वतभेदे, पर्व
तमाले, मुनिभेदे, वृक्षे च । टुङ्गयुक्त त्रि• धेन्वा स्त्री० डीप । शृत लि• ट-क्त । पके । शृध कपानशब्द भ्वा० आ. लडि स्वटि लखि च उ० अक. सेट क्वा
वेद वृता | शई ते अश्वत् शर्क्स प्रति शद्धि ष्यते । शृध के दजे भा० उ० स० सेट् कावेट । शई ति ते अशवीत् अशर्दिष्ट शु हिंसने क्रया पा०प०९क० मेट । श्टणाति अशारीत् । शौर्णः शखर पु. शिखि-गतौ अरण् प० । शिखायो, मूर्ड स्थितमाये च ।
पन्दायां स्त्री। शेप पु० शी-पन् । शेफे शिने । शयनकर्तरि लि। शेफ पुन । शी-फन् । शिने शी-असि फुक् च शेफोऽप्यन न. शेफालिका स्त्री० शेरते इति शेफाः अलयो या कप । (शिउलि) पुष्यत्रक्षे ।
[लिकायाम् । शेफाली स्त्री शेफाः शयनशालिन: अलयो यत्र डीप । शेफाशे मुषो तो शी-विच् शेः मोहस्त मुष्णाति सुध-क । बद्धौं । शेल गतौ चालने च सा०पर मक० सेट् । शेलति अशेलीत् चडि न .. हवः । शेल पु० शेल-उण । बहुबारक्षे ।
व पु० शी-वन् । पुचिने शिने । वधि पु० शेः धनादिमोहस्तस्य अवधिः । ‘पद्मोऽस्त्रियां महापद्मा
For Private And Personal Use Only
Page #1154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[११४२ ] शङ्खो मकरकच्छपौ । मुकुन्दकुन्दनीलाच खर्वश्च निधये नये'त्य को
नवविधे निधौ। शेवल न० शी-विच् तथाभूतः सन् वलते अन् । शेषाले । (येोला) शेवाल न० शेते विच शेः मन् वलते पञ्। शैवाले । शेष पु० शिष-अच । अनन्ते सर्पराजे सर्प भेदे, अवशेषे च । शेषा स्त्री शिष-धज । निर्माल्यमालपादौ ‘शेषामिय भन्तु राज्ञामिति
कुमारः। शैक्ष पु० शिक्षा तन्नामयन्धमधीते वेत्ति या अण । शिक्षाग्रन्थाध्यायिनि,
तहतरि च | कन् । शिक्षकोऽयल ।। शखरिक पु० शिखरे प्राचीराद्य भवः ठक । अपामार्ग, शखरेय पु० शिखरे भवः ढक । अपामार्ग । शत्य न० शीतस्य भावः ष्यन । शीतलत्वे । शथिल्य न० शिथिलस्य भावः ध्यञ् । अहम योगभेदे । शैनेय पु• शिने गोलापत्यम् टक् । साकिनानि यादवे । शल न० शिलायां भवः अण् । शैलेये गन्धद्रव्यभेदे । स्वार्थे कन् ।
तत्र, शिलाजनि च । शिलाः मन्त्यस्य प्रज्ञा० अण । पर्वते पु.। शैलगन्ध न० शैलस्य शैलजस्य व गन्धोऽस्य । शावरचन्दने । भलज न० शैले पर्वते जायते जन-छ। खनामख्याते गन्धष्ट्रव्यभेदे
राजपिप्पल्याम् दुर्गायाञ्च स्त्री शलधर पु० शैलं गोवर्धन पर्वतं धरति -अच। श्रीकृष्ण । शैलपत्र पु० शैलमिव सुगन्ध्रि पन्त्रमस्य । विल्वष्टक्षे । शलभित्ति पुशैलं भिनन्ति भिद-हिच । टङ्क पाषाणदारणास्त्रे । शैलराज पु० शैलानां नगानां राजा टत्त समा० । हिमाचले शैलवीज ० शैलं तत्पर्यन्त दूरं धापति अण शैलं वीजं यस्य ।
भलातके । शलशिविर न० शैलाना नगानां शिविर मिव । समुद्र शीलसार पु० न० शैलस मानव । शिलाजतनि ।
लसुता स्वी०६त० । पार्वत्याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११४३]
शैलाग्र न० शैलस्याग्रम् । पर्वतश्टङ्ग । गलाज न• शिलायां जायते जम-ड स्वार्थे ऽण । शैलजे । शै लाट पु. शैलं पत्र तमति अट-अण् । सिंहे, किराते, शुक्लवर्ण
काचे, देवले च। . शलादि पु० शिलादस्यापत्यम् इज । शिवपार्श्वचरे नन्दिनि । शैलालिन् प• शिलालिना सुनिन ' प्रोत नटसूत्रमधीयते णिनि ।
नटे शल। पली स्त्रीगील नेव स्वार्थे अण डीप । चारित्र, 'आचार्याणा मियं
लो यत्मामान्य नाभिधाय विशेषेण विटणोतीति प्राञ्चः । शैलूष पु० शिरूष स्थापत्यम् अण्ण् । नटे, विल्व क्षे, धूर्ते, तालधारके च शल षिक पु० शलघं तत्तिमन्चेष्टा ठक । 'वृत्त्यन्वेषी नटानान्तु म
त शैलपिकः स्मृत” इत्यु के नटत्त्यन्वे षिणि नट प्रधाने, तत्पन्यां रही• डीप 'नटी शैलूपिकी चैक रजकी वेणु जीविनीम् । गत्वा
चाट्रायणं कुर्यादिति स्मृतिः । . शलेद्र पुशैलः इन्द्र दूव । हिमालये । ६त । शैलेशादयोऽन्यत्र अलेन्द्रज पु० शैलेन्द्र हिमालये जायते जन-ड । भूजपक्षे । शलेय न० शिलायां भवः ढक । शैलजाख्ये गन्धद्रव्यभेदे पर्वतजात. माले वि० । मिहे, भमरे च पु० । शलोनवा स्त्रो० शैलं पर्वत दुङ्गिद्य भयति भू-अच । क्षुद्रपाषाणभेदि
नि दृच्चे पार्वत्याञ्च । शव न० शिवर्मा क र कृतो पन्धः अण। वेदव्यासप्रणीते शिवप्रभाव
वर्णनात्मके महापुराण भेदे । शियो देवताऽस्य अण् । शिवभक्त
वि० । तस्येदमण । शिवसम्बन्धिान त्रि० ] शयले न० । शवल न० शी+लञ् । पद्मकाछे, शैवाले च ‘वहतो बहुशवलक्ष्म___तामिति नैषधम् । शैवलिनी स्त्री. जयलानि सन्त्यस्याः इनि । नद्याम् । [र्थभेदे ।
बाल न. शी-वालन् स्वार्थे अण् । (शेलोयाला) जलजाते पदाशव्य पु०शिवेर्गौलापत्यम् जय। शिविगोलजे राजभेदे 'शैव्यश्च नर पुः
For Private And Personal Use Only
Page #1156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११४४ ]
गव' इति गीता। शियितोऽधिगतः ज्य! घोट कमाने, शील
ष्णस्य घोटके च। शैशव न० शिशोर्भावः यण । शिग काले अवस्थाभेदे । शशिर पु० शिशिरं प्रियं यस्य अण। श्यामचटके | शिशिरे भवः ।
ऋत्वण् । शिशिरजाते मि । शो तीष्णीकरणे दिवा०प०सक अनिट् । यति अशात्-प्रशासीत् । थोक पु० शु च-घञ् । इष्टवियोगजाते दुःखानुगुणे चित्तत्तिभेदे । शोकनाश पु० शोकं नाशयति मश-णिच-अण । अशोकहे।
६० । शोकध्वसे । शोकहारी स्त्री शोकं हरति हृ-अप डीप । वनपर्व रिकायाम् शोकारि पु.६त । कदम्बहले। शोचिष्केश पु. शोचिः केशव यस्य । बगौ, चित्रकले च । शोचिस् न० शु च-दसि | प्रभायाम्, रोचिघि च । तत्व । शोच्य वि• शु च-यत् । क्षुद्रे, अवरे अनुकम्पनीये च | खार्थे , कन् । शोण गतौ सक०वणे अक० वा. पर• मेट । शोणति अशोणीत्
चङि न हवः । शोण न० शोण च । सिन्दरे, रुधिरे च । रक्त चौ, मङ्गले, पहे, अग्नौ, चिलके, श्योनाके वृक्ष, मदभेदे, रक्तवणे, च पु० तहति लि. । ___ वनहरिद्रायां स्त्री। शोणक पु० शोणइव कन् यीनाको । शोणझिण्टिका स्त्री० कर्म । शोण झिणयाम्, रक्तसैवेये च । शोणझिण्टी स्त्री. शोया झिण्टीव । कुरुबके, कण्ट किन्याञ्च । शोणपत्र पु. शोण पत्रमस्य । रक्तपुनर्ण वायाम् । शोणपुष्पक पु० शोण पुष्पमस्य कप् । कोपिदारे । शोणपुष्पी स्त्री० शोण पुष्पमस्याः डीप । सिन्दूर पुष्पग्राम् । शोगरत्न न० कर्म । पद्मरागमणौ । शोगाक न• रक्तवर्णमकति अण् (गोना)। क्षुपभेदे शोणित न० शोण इतच । रुधिरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११४५
शोणितचन्दन न. शोणित रुधिरमिव चन्दनम् | रक्तचन्दने शोणितपुर न• भोणि तमिय रक्तं पुरम् । वाणासुरनगरे । शोणोपल पु० कर्म० माणिक्ये मणौ ।
तत्व । शोथ पु० शु-थन् । हस्तपादादेः स्फीतताकारके रोगभेदे । स्वार्थ कन् । शोथनी स्वी• शोथ हन्ति हन-क । पुनर्णवायाम् शालपाञ्च ।
शोथनाशके औषधमा त्रि। शोथजि(ह)त् प० शोध जयति हरति वा जि-ह-किप भल्लातके शोथ जिह्म घु० शोथे जिसः विपरीताचरणशाली । पुनर्णवायाम् शोधन न० शुध-णिच न्युट । शौचे, विष्ठायाम् मन्नादेविरेचने दोष
निवारणे, ऋणादिनिर्यातने च । शुध-णिच् ल्गुट । निम्बु के, पु. । शुदिकारके लि। शुध्यत्व नया करणे ल्युट ङीप ।
सम्माजन्याम्, ताम्ब लवल्यां, नील्याञ्च स्त्री० डीम् । शोधनाधीग न ६त | जयपाले । शोधित वि० शुध-णिच-ती । मलाद्यपमारणेन कृतसंस्कारे, मार्जिते । शोफ पशु-फन् । शोथे । शो फन्नी स्त्री० शोफ हन्ति हन क | शालपर्साम्, रक्तपुनर्ण वाटाञ्च शोफ नाश न पु० शोफ नाशयति नन-णिच-ल्यु। नीलो । शोफ हृत् प० शोफ हरति हन-किप । भल्लातके । शोभन न शोभते शुभ-ल्यु । पद्म, विष्कम्भादिषु पञ्चमे योगे यु० शो
मायुक्त नि। शोभनक पु. शोभनाय काय त के-क | शोभाञ्जनवृक्ष। शोभना स्त्री. शोभयति लेपनात् शुभ-णिच-ल्यु । हरिद्रायां, गेरो
चनायाञ्च । शोभा स्त्री॰ शुभ-का। दीप्तौ । शोभाञ्जन पु० शोभाय अज्यते अन्ज ल्युट । (शजना)हने शोष पु० शुष-वञ् वातादिना जलायपहारेण कठिन करणे शोषयति ___ शुष-णिच् अच् । यक्ष्मरोगे । शोषण न० शुष-ल्युट । चोषणेन, रसाखादने, शोषे च शोषयति शुष
For Private And Personal Use Only
Page #1158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११४६ ]
णिच-ल्यु । उन्मादनः शोषणचे त्य के परशरभेदे, श्योनाक पक्ष
च पु०। शोषसम्भव न• सम्भवत्यस्मात् मभू-अप ६त । पिप्पली मले शौक न० शुकानां समहः अण शुकसमुदाये । शौकर न० शू करस्य वराहस्य दम् अण् । तीर्थ भेदे । शौक्तिकेय न• शुक्तिकायां भयम् । ढक । मुक्तायाम् | शीत य न० शुक्तौ भवम् ढक । मुक्तायाम् । भोकर पु० शुक्लस्य भावः ध्यञ् । श्वेततायाम् श्वेतवर्णे। . शौच न शुचेर्भावः अण | श दौ, पवित्रताथाम् 'अभयपरिहारञ्च संस
गशाप्यनिन्दितैः खधरमे च व्यवस्थान शौचमियभिधीयते इति सा
त्य के धर्म विशेषे च । शौट गर्छ भ्वा० पर०सका० सेट । शोटति अगौटीत् । तडि न हवः शौटोर पु० शौट-ईरन् । त्यागिनि-वीरे च । गर्यान्विते त्रि. यौटौर्य न० शौटीरस्य वीरस्य भावः घ्यज । बीर्थ, पराक मे,ग' च। गोड गर्थे भा० पर० सक० सेट डि न हखः । शौति अशोडीत् । शौण्ड नि. गुण्डायां सुराधामभिरतः अण् । मत्ते, दक्ष च । शौण्डिक पु० श ण्डा सुरा पायमस्य ठक । मद्यविक तरि जातिभेदे। शौण्डी स्व. प्राण्डा करिकरस्तदाकारः अस्तास्य अण गौ• डीघ ।
चव्य, गजपिप्पल्याञ्च । शौण्डीर पु० शु ण्डा गर्यो ऽस्त पस्य ईरन् खार्ये ऽण् । गर्वान्विते त्रि० । शोट पु० श दायां दिजातिभिरूड़ायां भवः अण । हादशपुत्त्रमध्ये श - ___द्राजाते ट्विजातिप त्वभेदे । शौद्धोदनि पु शु डोदन स्थापत्यम् इज । बौद्धमुनिभेदे । शोधिका स्त्री • शोधः शोधन मलविरेकस्ता हितः ठक । रताकङ्गगे। शौनक पु• शु नकस्याप यमरण । मुनिभेदे 'नैमित्रे निमिषक्षेत्र ऋषय:
शौनकादयति भागवतम् । शौनिक य श ना प्राविध स्थान प्रयोजनमस्य ठक । मांसविक तरि ... (कसाइ) मृमयायां मृगयाशीले च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११४७ ]
शौभ न शोभायै हितम् अण। व्योमगामिनि पुरभेदे । देवे पु. शौभाजन पु. शोभाञ्जनएव स्वार्थे ऽण् । (शजना) वृक्षभेदे शोभिक लि. शोभा शिल्पमस्य ठक। इन्द्रजालिके । शौरि पु श रस्य यादवभेदस्य वसुदेवस्थ सूर्यस्य वा गोलापत्यम् इज ।
विष्णौ, शनैश्चरे च । शौय्यं नः शू रस्य भावः यज । वीर्थे शक्तौ च । शौलिक पु • शुल के राजादिदेये करे तदादाने अधिकृतः ठक् । शुल
कादानाधिकृते । शौल्कि य प • श न किकः देशभेदः नत्रः भवः ढक । विषमे दे। शौलिकक प ग ल कः कांस्यस्तन्मयपालादि पण्यमस्य ढक् । कांस्यकारे
(कामारी) जातिभेदे । शौवस्तिक वि. अः परदिने भवः श्वस् + ठक तुट च । भाविदिनस्था
यिनि पदार्थे । शौकल पु० शकल शुष्कर्मास पण्यमस्य अण् । शुष्कामांसविक
सरि । तन गमख अण । श क मांसभक्षके लि। श्शत क्षरणे भा० पर० अक० सेट । श्चोतति अञ्च नत् ग्रश्चोतीत श्च प्रत क्षरण भ्वा० पर० छक० सेचने सक. सेट । श्योतति च पतत्
अचयोतीत् । योत पु० श्चुअत-धज । समन्तात् सेचने । श्मन् न• शेते शो मनिन् डिच्च । मुखे, शये अदत्तोऽपपत्र । श्मशान न० मानः शवाः शरतेऽत्र शीआनच डिच्च । प्रसन् शब्देन
शयः प्रोक्तः शान तत्स्थान मुच्यते' इति निरुक्तं । शवदाहस्थाने श्मशान काली स्त्री० ५मशानस्था काली । कालिजाभेदे । श्मशानवासिन् पु० श्मशाने वसति वसे णिनि । महादेवे वट कभैरवे
च। प्रमशानवासकसरि चण्डालादौ त्रि. श्म शु न० मा पुमुख श्रूयते लच्यतेऽनेन श्रु-डु । पुरुषसुखस्य लोम
[पोटाख्यायां स्त्रियाम् । श्मश्रुमुखो रूती प्रमठ सुखे यस्याः डीप । पुरुषलक्षणयुक्तायां
For Private And Personal Use Only
Page #1160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११४८ ]
प्रम थुल पु० श्मशु विद्यतेऽस्य लच । श्मश्रुयुक्त 'श्मश्वलैर्मुखै रिनिरधुः । श्मश्रुवईक पु. श्मश्रु वई यति किनत्ति ध-घु ल । नापिते हुरकर्म___कारके। श्मील निमेषे भा. पर• अक० सेट् । श्मीलति अम्मीलीत् । श्यान वि० श्य-क्त सङ्कोचविशेष प्राप्त धनीभूते ‘पथश्चाशमानकई मा
निति रघुः । श्याम पु० श्य-मक । वृड्वदारकक्षे प्रयागतीर्थस्थे वटे, कोकिले, पु.
स्तू रे, पीलुटने, शयामाके, गन्धरणे , कृष्णवणे, हरिहर्णे च ।
तहति वि० मरिचे, सिन्ध लवण च न• । श्यामक न० शयाम+सज्ञायां कन् । रोहितणे शयामाके (शामा)
धान्य दे पु० । श्यामकण्ठ पु० धामः कण्ठोऽस्य | मय रे, शिवे, नीलकण्ठ विहगे च श्यामकन्दा स्त्री॰ श्यामः कन्दोऽस्याः अतिविषायाम् । श्यामकाण्डा स्त्री० शयामः काण्डोऽस्याः | गण्ड दूर्वा याम् । श्यामग्रन्थि स्त्रीश्यामो ग्रन्यिरस्थाः । गण्ड दूर्वायाम् । श्यामपत्र पु० शप्रामानि पत्त्राणि यस्य । तमाल हो । श्यामल पु० शयामवर्ण लाति ला-क । पिप्पले कृष्णवर्ण युक्त त्रिः ।
अश्वगन्धायां, कटभ्यां जम्बां, कस्तू ाञ्च रखी । श्यामन्तच डा स्त्री० शमामला चड़ाऽस्याः । गुआयाम् । श्या लता स्त्री० कर्म० । खनामख्याते लता दे | प्रामलस्य भाव:
तल । कृष्णवर्णे, हरिहर्णे च । श्यामलिका स्त्री० शयामलोवर्णोऽस्तस्याः उन् । नील्यामौ धौ श्यामलेरु पु० कर्म • (काजला) इक्षुधे दे ।। श्यामसुन्दर पु• शवामीऽपि सुन्दरः । श्रीकृष्ण श्यामसुन्दर ! हे
दास्य इति भागवतम् ।। श्यामा स्त्री॰ शेव-मन् । शारियौषधौ, प्रियङ्गो, यमुनायां, रावी,
कृष्ण वित, नील्याम्, गुग्गुली, सोमलतायां , गुन्द्रायाम् कणायाम्, अम्ल कायां गुडूच्यां, कस्त र्याम्, वट पत्यां वन्दायां, नोन्त पुन
For Private And Personal Use Only
Page #1161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Sh
[ ११४८ ]
वायां, प्रिप्मल्या, हरिद्रायां, नीलदूर्वा यां, दल यां, पद्मवीजे गवि, छायायां, शिशपायां पक्षिमे दे (शामा) स्त्रीला 'शीतकाले भवेदुष्णा ग्रीमे च सुखशीतला । तप्रकाञ्चनवर्णाभा सा स्त्री
श्यामेति कीर्तिते"त्य कलक्षणे स्त्रीविशेषे च । श्यामाक पु. पामेव इयार्थे कन् । (ग्यामा) धान्य दे । श्यामाङ्ग पु० शाम हरिदर्ण मङ्गमस्य । बुधग्रहे, कृष्णहे हे लि.
स्त्रियां ङोप 'शपामाङ्गी विगताम्बरा मिति तन्त्रम् । श्यामाम्ली स्त्रो० कर्म | नीलाम्ली क्षु मे । श्याल पु० शय कालन् । पत्नीभातरि स्वार्थे ठक् बालिकोऽपपत्र । श्यालिका स्त्री० शैव-कालन संज्ञायां कन् । अत इत्त्वम् । पत्नी. ___ भगिन्याम् । श्याव प. व-वन् । कृष्ण पीतभित्रवर्णे । तद्दति नि । श्यावदत् नि पावो दन्तो यस्य दलादेश : शप्रामवर्णदन्तयुक्त' श्यावदन्त पु. कर्म । स्वभावतः कृष्णवर्ण युक्त दन्ते, न० कप ।
तधु के लि. 'सरापः शायदलक' इति स्म तिः । श्येत प ० शैव-इतन् । शुक्लावणे तद्दति नि. स्तियां डीप नस्य नश्च ।
शेषनी। श्येन पु. शैव-इनन् । पक्षिभेदे (याज) पाण्डुरवणे च तद्दनि त्रि.। श्येनघण्टा स्त्री शेषना धण्ट व । दन्तीयक्ष । श्य गतौ भा. प्रा. सक० अनिट । शमायते अशधास्त । श्य नम्पाता स्त्री० शेधनस्य पातो यत्र ग्राण मुम् च । मृगयायाम् । श्यो(णा)नाक पु. शध-ना(णा)क । (शोणा) क्षुपभे दे । थक सर्पण भ्वा० प्रा० मक० सेट इदित् । श्रङ्कति अवङ्किष्ट । श्रग गता भ्वा० पर० सक० सेट दित् । श्रङ्गति अनङ्गीत् । श्रण दाने भ्वा० पर० सक० सेट् । श्रणति अत्राणीत् अश्रणीत् घटा. दि. श्रणयति । श्रण दाने चु० उ० सक० सेट । श्राणयति ते अशिश्रणत् त ।
For Private And Personal Use Only
Page #1162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११५० ]
थत् अव्य० श्री-डति । श्रङ्खायाम् ।
[थत् श्रथ यत्ने अक० प्रतिहर्षे सक- चु० उभ० सेट । प्राथय त ते अशिश्रथ दौर्बल्ये छा० च० उभ० अक० सेट । प्रथयति ते अगथत् त । . श्रथ वधे भ्वा० पर० स० सेट । अथति अथोत् अत्राथीत् । श्रय बन्धे मोक्ष बधे च वा चु० उभ० पक्षे भा० पर० स० सेट ।
श्राथयति ते प्रति शिथत् त अथीत् अत्राथीत् । श्रथ शैथिल्ये अक० तत्करणे सक भा० प्रा० सेट इदिम् । श्रन्थ ते
छमन्विष्ट । श्रवन न• श्रथ ल्युट । बधे यने प्रतिहप॑ च । श्रद्धा ही अत्-धा अङ । अादरे, गुरु वेदान्तवाक्यादिषु विश्वासे,स्प -
हायां,शु छौ, चित्तप्रसादे प्रत्ययो ‘धर्म का सा त्रत्य भिधी
यते' इति स्म त्य, ते धर्गा कार्येषु प्रत्यये च । श्रद्धालु स्त्री० श्रधा + अालु च । स्म हावत्या स्त्रियाम् श्रद्धा युक्त त्रि. श्रन्थ पन्थ ने बधे च वा चु उ० पक्षे भा०पर० सक० सेट, । श्रन्थयति
ते श्रन्थति अशश्रन्थत् त । अश्रन्यीत् । श्रन्थ मोचने प्रति हर्षे च क्या पर० सक सेट । श्रयाति अनन्थीत श्रन्यन न० श्रन्ध-ल्य्ट ग्रन्यने । थपित लि. पु० श्रा त-णिच पक् हखश्च । पके । श्रम तपसि. अायासे खेदे च अङ्गभा शमादि०प सेट क्वावेट ।
श्राम्यति अश्रमव अश्रमीत् । अन्त्वा श्रमित्वा । श्रम पु० श्रम-घञ न वृद्धिः । तपसि, खेदे, यायासे, शस्त्रास्यासे च । श्रमण पु० श्रम-युच । यतिभेदे । भिक्षाजीविनि त्रि० । जटामांस्खां, ___सुण्ड्यीयों, शरीरभेदे, सुदर्शनायां स्त्रियां च स्त्री । श्रमिन् वि• श्रम-इनि । श्रमयुको । श्रम्भ प्रमादे भा• प्रा० अक सेट । श्रम्मते अम्भिष्ट । श्रय पु• श्रि-अच । श्राश्रये । ल्युट । तत्र व न. । श्रव पु • स्टणोत्यनेन शु-अप । कर्णे, ख्यातौ च । श्रवण न• टणोत्यनेन -ल्युट । कर्णे शब्दया हकेन्द्रियमे दे भावे
For Private And Personal Use Only
Page #1163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११५१ ]
ल्युट् । श्रुतौ | अश्विन्यादिषु द्वाविंशे मचले पु० [स्त्री० क्लीवत्वमपि 'मार्कपाते श्रवणं यदि स्यादिति' स्मृतिः मुण्डरिकारचे स्त्रो श्रवणद्वादशी स्त्री० श्रवणेन युक्ता द्वादशी शाक० । 'मासि भाद्रपदे
शुक्ल द्वादशी श्रवण न्विते' त्यक्तायां भाद्रशुक्लद्दादश्याम् । श्रवणशोर्षिक स्त्री० श्रवणमित्र शीर्षमस्या : कप् त द्रवम् ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रावणीदृच्ते ।
श्रविष्ठा स्वी० श्रूयते श्रु-अप यः प्रसिद्धिरस्त्यस्याः मनुष व्यतिशयेन तीन मतृपो लुक् । धनिष्ठानक्षत्रे ।
}
कमणि यसि ।
श्रासीत् श्रपयति ।
श्रविष्ठाज ए० श्रविष्ठानले जायते जन-5 | बुधग्रहे । श्रवस् नः श्रूयतेऽनेन श्रु-मि । कर्णे । या विकत्तौ श्रदा०प०अनिट् । स्वाति श्रासीत् । श्री पाके प्रदा०प०मक० अनिट् घटा० । श्रानि प्राण लि० श्रा । पके । यवाग्वां स्त्री० । श्राद्ध न• श्रद्धा हेतुत्वेनास्त्यस्य काण् । 'श्रद्धया दीयते यस्मात् श्राद्ध' तेन निगद्यते' इत्युके पित्रादिभ्यः श्रद्धया देये द्रव्ये वास्त्यर्थे व्यण् । श्रद्धायुक्त लि० ।
T
श्राद्धदेव पु° श्राद्धोद्दे श्यानां पिमुखां देवः शाक० | यमे, मनुभेदे च | श्राह देवता स्त्री० श्राद्ध देवता त्यक्तद्रव्यस्योद्दे श्या । ' पितरः बाल
है
देवता' इति वक्रेषु पितृषु ।
ान श्राद्धयोग्य' शाकम् । कालशाके ।
कोत
वाहिक त्रिया देयं बाजं तद्द्रव्यं भच्यत्वेनास्त्यस्य वा ठन् । श्रादेये भच्ये, प्राइदेयद्रव्यभोक्तरि च 1
श्राह्निन् त्रिः श्राद्धं सद्द्रव्यं भक्ष्यलेनास्त्यस्य इनि । श्रादेयान्नभोक्ऋरि शान्त लि० श्रम-त । श्रमयुक्त, शाले, जितेन्द्रिये च ।
श्रान्तस वाहन वान्तस्य श्रमस्य संवाहः दूरीकरणम् । पाद्यासनादिना । श्रमनिवारणे ।
श्राम मन्त्रणे अ॰सु॰उभ० क० सेट । श्रामयति ते व्यशश्रामत् त । श्रावण पुः श्रवणेन युक्ता पौर्णमासी श्रावणो सास्मिन् मासे काथा ।
For Private And Personal Use Only
Page #1164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[.११५२
वैशाखादिषु चतुर्थे चान्द्रे मासे उपचारात् कर्कटस्थ रविश औरमासे, पापण्डे च श्रवणेन कर्णेन निर्टसः अण् । कर्ण साध्ये प्रत्यक्षभेदे । श्रवण नक्षत्रेण युक्ता पौर्णमासी अण् । चान्द्रश्रावण.
मासीयपौर्णमास्यां स्वी• डीप । (थुलकुड़ि) वृक्षभेदे च । श्रावणिक पु० श्रायणी शुवणनंशात्रयुक्ता पूर्णिमाऽस्यमिन् मासे ठन् ।
चान्द्रशवणमास । श्रावन्ती स्त्री० श्रु-झिर पृ. डीप । धर्म पत्तनाख्ये नमरीमे दे । थि सेवने भ्वा० उ०सक सेट । शयति ते अशिशि यत् न । चित लि• शिक्न । मेविते, आशि ते च। श्रिय दाहे भ्वा०पर सक०सेट का वेट । यति अशयो । श्री पाके क्या उसक० अनिट । शीणाति शीणीते अशघीत् । श्री स्त्री शि किए नि० । लक्ष्मयां, लवङ्गो, शोभायां, बाण्यां, वेश
रचनायां, सरलो , धर्मार्थकामेघ सम्पत्ती, प्रकारे, उपकरणे, बुद्धौ, विभूती, अधिकारे प्रभायां कीत्ती, वृद्धौ, मिडौ, कमले, यित्वजे वृद्धिनामो प्रधौ, देव गुरु गुरुस्थानं जोत्र क्षेत्राधिदेवताम् । मिङ्ग सिवाधिकारांश्च शीपूर्व समुदीरयेदित्य नेघु देवा
दीमा नामोच्चारणायोपाधिभेदे च । रागभेदे पु० । श्रीकण्ठ चु० शी शोभा कण्ठे ऽस्य शिवे, श्वेतस्य कशासनिकर्षे शोभा.
धिक्यातत्त्व। हस्तिनापुरस्थ उत्तरपश्चिमस्य कुरुजाङ्गलाख्ये
श्रीकन्दा स्त्री० शीः शोभा नया युक्तः कन्दोऽस्याः । बन्ध्याकर्कयाम। श्रीकर न• शिय शोभा करोति -अच। रतोत्पले, विष्णौ, दाय
निबन्धकारके पण्डितभेदे च । शोभाकारके लि। श्रीकान्त पु० ६व विश्णौ । शीनाथशीपत्यादयोग्यत्र । श्रीखण्ड न० शियः शोभायाः खण्ड इव यत्न | चन्दने । श्रीगर्भ पु० शीर्ग:ऽस्य । विष्णो, खरे, च 'शीगर्भो विजयश्चैवेति
खङ्गनामाष्टकम् । श्रीग्रह पु० शियः यह इव यत्र । पधिगणां पानीयशालायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११५३ ]
श्रीधन पु० शिया बुद्धया धनः । बुद्धभेदे । दनि न० ।.. श्रीचक्र न० शियाः चक्र यन्त्रभेदः। 'बिन्दु त्रिकोण बसुकोणदशार
युग्म मन्वस्त्रनागदल सङ्गतषोड़शारम् । वृत्तलयञ्च धरणीसदनत्रयञ्च शीचक्रमेतदुदित परदेयतायाः' इति तन्त्रोक्त त्रिपुरासुन्दरी
पूजाने यन्त्रमे दे। श्रीज पु. शि यो जायते जन-ड । कामदेवे । शीनन्दनादयोऽप्पल । श्रोताल पु० शीयुक्त स्तालः । तालच तुल्ये वृक्षभेदे । श्रीद पु० शियं धनं ददाति दा-क । कुवेरे । धनदा तरि लि• । श्रोधर पु० शि यं धरति अच । विष्णो, 'अनिच्छुद्र विचक्रञ्च वन__मालाविभूषितम् । शीघर देवि ! विज्ञ य'मित्य तो शालग्राम
मन्ति मे दे न० । স্বীনিন্ধনল ঘূ• যি নিজনানি নিন। ৰানি নি।জিন-বি
ल्य । विष्णौ । ६त° | शीवासे न० । श्रीनिवास पु. निवस यस्मिन् नि+घस घञ् त । विष्णौ । श्रीपथ पु० शीयुक्तः पन्थाः । राजपथे । श्रीपण न० शीर्ल भयोः पर्षे दलेऽस्य । पद्म। शीघुक्त पर्णम स्थ ग्निनन्थच पु.।
[कट फलपक्ष। श्रीपणिका स्वी० शीयुक्त पर्णमस्याः संज्ञायां कन् अत इत्त्वम् । श्रीपर्णी स्त्री० शीयुक्तानि पर्णान्ययाः ङीष । गामारीच्च, कट -
फलो, शाल्मलीचे अग्निमन्थवृक्षे च । श्रीपिष्ट पु. शिये शोभायै पिथ्यते पित्र-त । सरलक्षरसे । श्रोमुत्र पु • ६ स• कामदेवे शियः पुत्रो भ्राता सहजत्वात् । अवे,
उच्चैःश वसि च । श्रीपुष्य न• शीयुक्त पुष्पम् । लवङ्ग । पद्मकाठे च । श्रोफल प० शी युक्त फलमस्य । बिल्वपचे राजादन्याच श्रीभद्रा स्त्री० शीयुक्त भद्रमस्याः । भद्रसस्तके ।
For Private And Personal Use Only
Page #1166
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[ ११५४ ]
श्रीभागवत म० श्रीयुक्त भागवतम् । अष्टादशपुराणेषु मध्ये द्वादश
स्कन्धयुक्त अष्टादशसाहस्रं व्यासप्रणीते पुरा ।
www.kobatirth.org
श्रीम्राट पु० शियः लक्ष्मया भ्राता बनुजत्वात् । व्यश्वे, चन्द्रे च | श्रीमत् पु० श्रीरस्तस्य मतुप् । तिलकटचे, अश्वत्थर, विष्णौ, शिवे, कुक्करे च । शोभायुक्त त्रि. स्त्रियां ङीप् सा च राधिकायाञ्च । [पत्त्रायां लतायाम् । श्रीमलापहा स्त्री० शिया शोभया मलमपहन्ति अप +-हन- ड | धूम श्रीमूर्ति स्त्री० शोपूर्वककथन योग्यामूर्त्तिः । देवतातिमायाम् । श्रीरङ्गपत्तन न० शिया रङ्गस्य पत्तनमिव । दक्षिणस्य देशभेदे । श्रीरस प शिये रसोऽस्य । श्रीवेष्टे गन्धद्रव्ये । श्रीराम पु श्रीशब्दयुक्तो रामः । दशरथात्मजे न्टपभेदे ।
4
०
श्रील त्रि० शी+अस्तप्रर्थे' लच् । शोभायुक्त सम्पदादियुक्त च । श्रीलता स्त्री० श्रीर्युक्ता लता | महाज्योतिमत्यां लतायाम् । श्रीवत्स · वदति महत्त्व' वद- श्रीयुक्तो वत्सः । रोम वर्त्त विशेषे । स व्यस्तस्य अच् । विष्णौ ।
A
महत्वलच्तग्यश्वेत
1
श्रीवत्सका · श्रीवत्सः चिह्नभेदः तेन कार्याति के क । हृदयस्थ
घ
श्वेतरक्ताकारलोभयुक्त श्रवभेद |
श्रीवत्सभृत् पु० शीवत्स' बिभर्त्ति ट किप । विष्णो ।
'श्रीवत्सलाञ्छन पु॰ श्रीवत्सोलाञ्छनं यस्य । विष्णौ । श्रीवत्साङ्का
दयोऽप्यत्र ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
4
श्रीवराह पु० शिया युक्तो वराहः विष्णोदेशस्ववतारेषु वराहावतारे । श्रीवाटी स्त्री० शिया वाटीव | नागवीभेदे |
1
ܢ
श्रीवारक प° शियं वारयति कामयते एवुल् । सितावर के ।
1
G
4
वास · शियैव सः सौरभमस्य । सरलदृचर (टारपिन्) | श्रीवासस न० शियै वासयति वस- णिच् असि | सरलहचरसे ।
1
1
वर्त्तभेदे ।
श्रौदिया स्त्री शिये विवर्गीय विद्या । त्रिपुरासुन्दर्य्याम् ।
4
श्रीवृक्ष त. शियः शोभायाः हृच्च इव । श्वस्य हृदयस्य वेतरोमा
4
For Private And Personal Use Only
Page #1167
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
श्रीवेट पु श्री पु० ६० | विष्णुौ ।
A
www.kobatirth.org
[ ११५५
शिवेयतेऽसौ वेट-चञ् । सरनवृच्च निर्यासे ( तारदिन ) |
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रसहोदर पु. ६० । चन्द्र े, उच्च शवसि अश्व च । श्रीहस्तिनो स्वी०शीयुक्ता हस्तिनी । (हातिशुडा) | वृक्षभदे | श्रु गतौ भ्वा०पर०सक० अनिट । शवति अशोधीत् ।
न
4
श्रु शूव स्वा॰ पर" सक० अनिट । गोति शौषीत् ।
श्रु (स्रु) निमा स्त्रो० श्रु (त्रु) नः देशभेद: झारणत्वेनास्त्यस्य छन् सञ्जिकाचारे ।
:
श्रुत नः श्रूयते श्रु-क्त | शास्त्रे, तज्ज्ञाने च 'श्रुतान्वित' इति भट्टिः ! शव ेन ग्टड़ीते अवष्ट चत्रि ।
4
श्रुती' । कुशध्वजकन्यायां शत्रुघ्नपत्न्याम् । श्रुता विख्याता कीर्त्तिरस्य । विख्यातयशसि त्रिः |
O
श्रुतदेवी स्त्री० श्रुतस्य शास्त्रस्य देवी | सरस्वत्याम् !
श्रुतबोध पु· श्रुत मात्र बोधयति दुध - णिच्-यत् । कालिदासकते छन्दोग्रन्थभेदे |
श्रुतश्रवस् पु° श्रुत ं शवो यशोऽस्य । शिशुपालपितरि 'निर्वर्त्यतेऽरिঃ क्रिया से श वसः सुत' इति माघः ।
1
श्रुति स्त्री० क्तिन् । कर्णे, शवणेन्द्रियजन्य, ज्ञाने, वेदे च । - शास्त्रोक्त त्रिभुजक्षेत्रादौ भुजकोन्योः संयुज्यमानरेखाभेदे च । श्रुतिकटु प० श्रुतौ वर्ण कटुः कठोरः । अलङ्कारोक्त कठोर शब्दविशेषरूपे काव्यदोषभेदे |
न
श्रुतिजीविका स्त्री० श्रुतिं जीवयति
- ल्युट 12 1
शवण
मूलतयानुसरति जीवस्मृतिशास्त्र । [मात्रेण धारणायुक्त । श्रुतिधर व त्या [वणमात्रेण धरति धारयति ष्ट अच् । श श्रुतिमूल न० श्रुतिरेव मूलं धर्मप्रामाख्य कारणम् । वेदरूपे धर्मबोधनप्रमाणे ६त॰ । यज्ञादौ, वेदशास्त्रबोधिते धर्मादौ च हृतः । कर्णमून्ते । [ वेदपाठहीने बधिरे च । श्रुतिवज्र्जित त्रि० या वेदाध्ययनेन कर्णेन वा वजितः वज-क्त |
For Private And Personal Use Only
Page #1168
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११५६ ]
श्रुतिवेध प श्रुतेः कर्णस्य वेधो यत्र । कर्णवेधाख्य संस्कारभेटे । श्रुतिस्फोटा स्ती• शुताविव पत्रे स्फोटो यस्याः । कर्ण स्फोटानतायाम् ।
शब्दालङ्कारभेदे । श्रुत्यनुप्रास पु• शू यते इति श्रुतिः शब्दस्तस्यानुप्रासः । अलङ्कारोने श्रुत्युक्त लि° श्रुतौ वेदे उक्त विहितः । वेदविहिते धर्मादौ । श्रु(स्)वा स्ती (च) क स्त्र चायां यजपावभेदे । शु(स)वावृक्ष पु (ख)वार्थो दृक्षः । (बचि) विकङ्कत क्षे । श्रेढी स्ती० शण्ये राशोक रणाय ढोकते ढौक ड पृ० गौ• डी ।
भिन्नजातीयद्रव्याणां मिश करणाय अङ्कशास्तोत गणनाप्रकारभेदे श्रेढीव्यवहार पु . या व्यवहारः । दीगरपनार्थे लीलायन्यु तो ___ उपायभेदे । श्रेणि(णी) स्ती शि-नि वा डीप । छिद्ररहितायां पङको । येयम् न अतिशयेन प्रशस्यम् ईयसः श्रादेशः | धम्म', मोजे, शुभे
च। अतिप्रशस्त वि. स्त्रियां डीप । सा च हरीतक्या, पाठायां,
गपिप्पल्यां, वालायाञ्च । श्रष्ठ पु० अतिशयेन प्रशस्यः इष्ठन् श्रादेशः । कुबेरे, नपे, विप्रे, विष्णो
च। गोदुग्धे न० अत्य नशस्ते त्रि० । स्थल पद्मिन्यां, मेदायाञ्च स्त्री० श्रेष्ठकाष्ठ पु० श्रेष्ठं काश्मस्य । शाकक्ष (गे गुन)। थेष्ठान्न न० श्रेष्मम्लमस्य । पृच्चाम्ले । श्रेष्ठिन् पु. श्रेष्ठ धनादिकमस्य रनि । शिल्पिवणिजां श्रेष्ठे 'महि
चत्वरे प्रतिवसतीति मच्छकटिकीका। त्रै खेदे भ्वा० प• अक० अनिट । श्रायति यत्रासीत् । विक्ल ती घ
टाद अपयति । श्रीण पु. श्रोण-अत्त । पङ्गौ । कालिके स्त्री। श्रोण संघाते वा० प०अक० सेट | चडि न हवः। श्रोणति अश्रोणीत् श्रोणि(णी) स्ती• श्रोण-इन् या ङीप । कन्याम् पथि च । श्रोणिफलक न० श्रोणिः फल कमिव । प्रशस्तकटौ ६० । कटिपार्थे । श्रोणिसूत्र न० श्रोणौ स्थित सूत्र शोणिस्थ खङ्गादि बन्धनसूत्रे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1169
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रोत न० शु-यसुन् तर च । कर्णे, नदीवेगे, इन्द्रिये च ।. श्रोत्र न० श यतेऽनेन श्रुष्ट्रन् । शब्दज्ञानसाधने कर्णरूपे इन्द्रिये श्रोत्रिय पु० छन्दो वेदमधीते वेत्ति वा छन्दस+घन । वेदाध्ययन'न:
रते, 'एका शाखां मकल्यां वा घडभिरङ्गरधीत्य च । घट कर्मनि
रतो विप्रः शोत्रियो नाम धर्मविदित्य को विप्रे च । श्रोत वि. श्रुतौ विहितमा । वेदविहिते धर्मादौ शौत कर्म स्वयं
कुर्यादित स्मृतिः । गाई पत्याहयनीयदक्षिणाग्निषु पु.॥ श्रौत्र न० भोत्र खार्थे अण । कर्णे । भोत्रियस्य भावः कर्म वा अप ।
बैदिकस्य भावे शौचाहन्नीचरिति' मिद्धान्त कौ० । श्रौषट ज्य० शु 'डोटि यज्ञादौ हषिर्दा ने। सस सस वा प्रा. सक० सेट इदिन् । अङ्कते अन्नङ्किष्ट सहा यि स्लिप-करन नि । अल्पे, चिक्कणे, लौहे च । हामानव प० सादा। त्व गस्याः । अश्मन्नकक्ष । लग गतौ स्वा० प० सक० सेट् इदित् । सङ्गति अलङ्गीत् । लप दो बल्ल अद० चु० उभ. सक० भेट । नथति ते अशलयत् त ग्ला प ५० मा अत् । विरल संशोगे, शिथिने, दुवैले च । लाख व्यापो वा प० सक सेट । चङि न हवः । माति अलासी ।
मापिट शाध प्राधागुणाविष्करणे भा पा सक० सेट चडि न हम्सः । पात्रते शाघा स्ती० माघ-अ । प्रशंसायां, निजगुणाविष्क रणे परित्तोयाम,
अभिलाप्रे च । शाध्य त्रिलाय गत्यत् । प्रशम्य 'साध्य वन्य रावयं "शिति चण्डी शिष दाहे भ्वा०प० सक• सेट क्वा वेट । पति अश्लीत् । शिष आलिङ्गने ससमें च सक. दि. अनिट । सिध्यति अनिषत् श्रा
लिङ्गने तु सिनन् । । शिष लेघे च ० उ० सका थेट । शेषति ते अशिशत् त । भिना
र्थ के भिन्नश हे ‘गापि न शुषकावेरिरात, नैपधन् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1170
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११५८ ]
शुिष्ट लिक शिष-ता । प्रालिङ्गिते, मसृष्ट, शेषरूपशब्दालङ्कार युक्त शब्द च ।
[ युक्त नि । श्रीपद मशीयुक्त वृद्धियुक्त पदमस्मात्. ४० । (गोद) रोगभेदे तद्रोगशीपदप्रभव पु० शीपदाय रोगाय प्रभवति प+भू-अच् । आनष्टक्षे । शीपदापह पु० शीपदं रोगमप हन्ति अप+ हन-ड । पुत्र जीवरक्ष । शील वि० श्रीरस्तप्रस्थ लच ४० रस्य ल: | शोभायुक्त नहिपरीतोहि
अशीलः । शप पु० शिघ घा । स सर्गे, दाहे, आलिङ्गने, शब्दालङ्कारभेदे च शमना स्त्री से मारा हन्ति हन- ल टाप । मसिकायां, के तक्याच । __ज्योतिमत्यां की। शमण पु० भेषा स्तपख न । कफयिशिष्टे । श्रेष्मन् पु० शिष-ममिन् । कफे । मन त्रि० + अत्तवर्षे लच । कफयुक्तो (बजयार) चे पु० मह पु० भाभाणं हन्ति | कट फलपक्ष । शरमात पु० जाणे अतति अत- अत् । अमातको । क्षमे दे । श्रेष्मातक पु नपणा सेवनजनितक फेन अनि अप्त एव ल (बहुयार) मान्तक पुमणा सेवन जकझेन अन्तक दूब नाश करदात् (वद्यार) क्षभेदे ।
[प्रशोकिष्ट । शोक वई ने संघाते च भ्वा० प्रा० सक० सेट् चङि न हखः । गोकते शोक पु० शोक-अच। चतुःपद्यात्म के कविकृते वाक्य भेदे, यश स च । श्लोण सधाते भ्वा०प०सक सेट चङि न हवः । यो गति अभोगीत् । श्वःश्रेयस न. श्वः परदिने भाविकाले श्रेया यस्मात् अच् समा० ।
मङ्गले, सुखे परमात्मनि च । कल्याण युको लि। भनक गरर्पणे न्या. आ. सक० सेट इंदित् । श्ते अश्वशिष्ट । श्वच गतौ भा० श्रा• सक० सेट् । वचते अश्वचष्ट इदिदध्ययम् । श्वठ गतौ संस्कारे स च • • सक• सेट । श्वठयति-ते शिवठत् त।
इदिदध्ययम् श्वण्ठति ।
ल
For Private And Personal Use Only
Page #1171
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११५८ ]
खठ दुर्वचने अद० च० उभ० स० सेट । श्वठयति ते अशवठत् त श्वदंष्टक पु० शु नो दंष्ट्र व कण्ट कोऽस्य कन् । गोक्षुरे क्षुमे । खदया स्त्री. शु नोदंष्ट्र व कण्टकाटतत्वात् । गोक्षुरे क्षुपे । वधूत पु. श्वे व शुना वञ्चनार्थ वा धूर्त: । टगाले । पूछन् पु० वि कनिन् नि । कुकरे तज्जातिस्त्रियां डीप । शु नी । श्वनिश न०म्बी०४ मां कुक्क राणां निशा वा हवः । का रमादकरात्रौ। श्व पच पु. श्वानः पञ्चले य: भोजनाय.पच घञर्थे क। चण्डाले । श्व पाक पु० श्वान' पचति कर्तरि घज । चण्डाले । खफल पु० शुभः प्रिय फलमस्य । वीज पूरहने । श्व फरक पु० । दृष्णिय ये अक रपितरि पभेदे । श्वभोरु पु. श्वभ्यो भीरुः। श्टगाले । [ते अशु चत् त । श्वस्त्र गतौ छिद्रकरणे सया दौ:स्थ अक० च० उ० सेट । नयति श्वस्त्र न• श्वभ्व-धञ् । छिद्रे । श्वयथ पु० वि-अथ च । शोथे । स्वल येगे भा० पर० अक मेट । श्वलति अश्वालीत् । श्वल्क भाष हे च० उ० स० सेट । श्वलकयति ते अशश्वलकत् त । शल्ल बैंगे स्वा० प. अक० सेट् । श्वङ्गति अश्वलीत् । वहन्ति पु० भ न भूय पराधीना हत्तिः । दास्य न बत्त्या कदाचने ति सतिः ।
, भार्थायाः पितरि च । खश र पु० शु आशु अव ते आश +अश-उरच ए । पत्य : पितरि, श्वशु य पु० स्मशु रस्सापत्यम् यत् । देवरे, श्वाले च । श्शशू स्तोश्वशु रस्य पत्नी जड उकाराकारलोपश्च । श्वशु रभार्थ्यायाम् । श्वस अन्य अागामि अहः ४० नि० । अागामिनि दिवसे । खस जोपने अदा० जना प० सक० सेट । ऋमिति अश्वसीत् । श्वस स्वप्ने अदा० ५० अक• बैदिकयोऽयम् । श्वस्सि अश्वसीत् । श्वसन पु० श्वमित्यनेन श्वस-ल्य ट । वायो, मदनच्चे च । भावे ल्युट ।
निश्वास न । खसनेश्वर पु० श्वसनो वायुरीश्वरोऽस्य । अर्जुन ।
For Private And Personal Use Only
Page #1172
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११६. ] श्वसित न श्वस क निश्वास, मुखनासिकाम्यां वहिर्गमनशीले हृदय
स्यमाणवायौ । श्वसुन पु० श्वस-उनन् । (ककरमोगा) वृक्षे । श्वस्तन वि० श्वोभवः श्वस +य ल ट च । भाविदिनस्थ यिवस्तुनि । श्वस्त्य वि. श्वोभवः श्वस +त्यप | भाविदिनस्थायिवस्तुनि । श्वागणिक पु • श्वगणेन चरति ठक् नि० दी । कुक्क रादिना मगया
कर्तरि व्याधे । खादन्त त्रि• शुम दूव दन्तोऽस्य दी. | कुक तुल्यदशने । प्रवान पु० श्वे व अण । कुक्करे तज्जानिस्तियां डीप । श्वापद पु० शुन वापदम्मात् अच् । हिंसपशी, व्याघ्र च । . खाविष् प० शना प्राविध्यते या व्यध किप ६त । शल्यके । (श
जार) क । श्वाविधोऽप्यत्र पु० । खास प • वस-घञ । बायौ, कासरोगभेदे, शितोके वो धारणा
वाह्यप्रयत्नभेदे च । प्रदासधारण न० श्वासः प्राण वायुः ध्रियतेऽनेन । पाणायामव्यापारे । श्वामारि प० श्वासस्य रोगभेद खारिः नाशकत्वात् । पल्क र मले खि गतौ सक वृद्धौ अक० मा०प०अजा. पेट । अनि अशियत् - अश्वयीत्-अश्वत् ।
[तत् अनिष्ट। वित शुक्लतापादने भ्वा० श्रा. लुडि उ० सक• सेट । श्वेतते अश्विशितल नशित-रक । श्वनकुष्ट रेदे (धवल)। स्वितन्नो स्त्रो चित्र हत्ति हन-ट ङोष । पोलप म् (विकुनो)। बिनिन् वि. श्चितम स्तव य इनि । श्वेत मठ युक्त ।। विद शुक्रताधाद ने भा० प्रा० सक सेट छदित् । विन्दनि अञ्चन्दोत् । श्वेत पु. श्चित-अच घञ वा । दीपभेदे, पर्वत भेदे, पदे के, शबार हे,
श, शुभनाने, जीरके, शुक्लागणे च। तति वि०। रौप्य
न । स्वार्थ कन् । रोयन । वराट के प.. । खेसकराए कारो स्त्री० ० । शुनवर्ण कराट वारिकायाम् । खेतान्दा स्वी० श्वेतः कन्दोऽस्थाः । अतिपिपायास् (यात)
For Private And Personal Use Only
Page #1173
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७
UG
[ ११६१ ] व तञ्जर प० कर्म० । ऐरावतगजे, श्वेतगजमाने च श्वेनगा
दयोऽप्यत्र । श्वेत कश प. • कम्मे । शुक्लवणे कुशभेदे । श्वेतकेतु प ० कर्म० । केतुग्रहभेदे, सामवेदप्रसिद्ध कृषिभेदे च । खेतकेश प. श्वेतः केश इव य प्य । रक्तशियो । शु क वर्ण के शवति
वृद्धे त्रि० । कर्म० । शु के केश पु | . श्खे तखदिर प ० कर्म० । शु के पदिरभेदे । प्रवेत गरुत् प • श्वे तोगरुदस्य । हंसे । श क पचयुक्त नि । श्वेतगुजा स्ती० कर्म० । शुभ्र जायां पृ॰ अदन्नोऽप्यन ।
तचिल्ली स्ती• कर्म० । शाकभेदे, (शादाचिरुद)। खे तच्छद पु. श्वेतः छदः पक्षोऽस्य । हंसे । श कपक्ष पुक्त त्रि० । श्खे तजौरक पु. कर्म० | शु कजीरके । शेतटङ्गण न० कर्म० । शु कटङ्गणे मालतीनदीतीरसम्भत्रे क्षारभेदे । शेतदूर्वा ती कर्म• । शु कटूर्खायाम् । शे तहोप पु० कर्म० । वैकुण्ठ (ख्य विष्णु धाम्नि, दीपभेदे च । शे तधातु पु. कर्म० । खटिकायाम्, शु कवर्णधातु द्रव्ये च । श्वेतधामन् पु० श्वेतं धाम यस्य । चन्द्र, कर्पूरे, समुद्रफेणे च श्वेत
करादयोऽन्यत्र । श्वेतपत्र पु० श्वेत पत्र पक्षोऽस्य । हंसे । शुक्ल पक्षायुक्त वि. श्वेतपद्म न० कर्म । मितकमले । श्वेतपर्णास पु०कर्मः । शुभवतुलस्याम् । श्वेतपाटला स्त्री० कर्मः । शुकपाटलाचे (शादापारुल) श्वेतपिङ्गल पु-देहेन श्वेतः जटया पिङ्गाल: वर्णोवणे नेति स० सिंहे श्ते तपिण्डीतक पु० कर्म० । महापिण्डीत कक्षे । श्वेत पुष्य पु० श्वेतं पुष्प नम्य । सिन्द वारसले । शुक्लवर्ण पुष्पयुक्त त्रि
कम । शुभ्र पुष्मे न० । संज्ञायां कन् । शुक्ल करवीरे पु. ना.
गदन्त्यां, कोषातक्यां मृगेरौि च वी. । खेतपुष्पिका स्त्री० श्वतं पुष्यमस्थाः कप अत इत्वम् । महाशणपक्ष।
For Private And Personal Use Only
Page #1174
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
खेतभण्डा स्त्री० कर्म• श्वेतापराजितायाम् । खेतमन्दार पु० कर्म० । शुक्लमन्दारे । श्वे तमरिच कर्म० । शोभाजनबीजे शुक्लमरिचे च ।
ख तरक्त पु० श्वेतो रकः वर्णो वर्णे नेति म.। पाटलवणे । तहति वि. श्त रञ्जन न० श्वेतं रौप्य रज्यतेऽनेन रन्ज-ल्युट् । सीसके श्वेतरथ पु० श्वेतो रथो यस्य । शुक्रग्रहे कर्म । शवे रथे । श्वेतलोध्र पु० कर्म । पट्टिकालोधे । खेतवचा स्त्री॰ श्वेता वचेव । अतिविषायाम् (आतइच)। खेतवल्कल पु० श्वेतं वल्कलमख्ख । उडुम्बरबछे । खेतवाजिन् प० श्वेतो वाजी यस्य । चन्द्र, अब्ज ने च । श्वेताश्वा.
दयोऽप्यत्र । श्वेतवासस पु. श्वेतं यासोऽस्य । संन्यासिभेदे । शुक्रवस्त्र युक्त नि। खेतवाह पु • श्वेतेन श्वेताश्वे न उहते वह-रिख । इन्द्र, अर्जेने,
चन्द्र च । श्वेतवाहन पु० श्वेतं वाहनमस्य । चन्द्र, इन्द्र, अन्ज ने च । श्व तवना स्त्री० कर्म’ | वननिकायाम् । श्वेतवृक्ष पु० कर्म० । वरुणने । खेतहतौ स्त्री० कर्म० | शुक्ल वर्ण क्षुद्र हन्याम् । श्वेतशिंगपा रखीकर्मः । शुक्ल शशपायाम् । खेतशिव पु० कर्मः । सितशोभाञ्जने । श्खे तशुङ्गा पु० श्वेता शुद्धोऽस्य । यवे । शुक्लवर्णशङ्गायुक्त वि. व तशूरण पु. कर्म । वनशूरण ।
[शलभुजगे । श्वे तमर्प पु. श्वेतः सन् सर्पति सूप-अच् । वरुणचे। कर्म खे तसर्ष प पु • कर्म। गौरसर्च पे । प्रवे तसार यु • श्वेतः सारोऽस्य । शुक्लखदिरे । स्वतसुरसा स्त्री० कर्म० । शुकशे फालिकायाम् व तस्पन्दा स्त्री श्वेता सती सन्द ते सन्द अच् । मितापराजितायाम् अखे तहय पु• कर्म • उच्चैः श वसि, मितवर्ण युक्त हये च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1175
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११६३ ]
प्रखे ता स्त्री श्विन अन् । वराटिकायाम्, काठपाटलायां शङ्खिम्याम्, छ
निविषायाम् सितापराजितायाम्, शुक्लाक गट कार्या, पाषाणभेद्याम्,
शुलदूर्वायां वशरोचनायां, शर्करायां, शिलावल्कलायाञ्च । श्वेतार्क पु० कर्मः । शुक्लपर्ण पुष्पके अर्क हो। खेतावर पु. श्वेत श्वेतवण मावृणोति ा+व.अच् । सितावरशाके खेतक्षु पु • कर्म० शुक्ल इक्षौ । श्व तौही स्वी• श्वेतो हः पत्नी डीप । इन्द्राण्याम् शच्याम् । व त्य ये तस्य भावः ष्यत्र । शुक्लवर्णे । श्खे तसोयस न• कातिशयेन वरु : प्रशस्तम् वसीयस नि० परदिने भावि
काले प्रशस्त मन ले । तति नि ।
a
ष प • षो क पृ० पत्यम् । केश । गर्भविमोचमे, मानवे च सर्वे', छे, विन च वि।
[ असगीत् । सगयति । पग संवरणे भा० पर० स० सेट घटा मिचि न द्धिः । सगति षध हिंसायां वा. पर०मक सेट मिचि न वृद्धिः । सन्नोति असघोत् । घच सेचने भा० प्रा० सक० सेट | सचते अमचिष्ट । षच सम्बन्धे भा० परब्सक सेट । सति । अमचीत्-नसाचीत् घट विभाजने भा० पर० स० सेट । सटति अमटीत् असाटीत् षट कर्मन् म. घट प्रकार कर्म । तन्त्रोक्त घु शान्तिवशीकरणस्तम्भनवि
दे घोच्चाटनमारणरूपेषु घटस प्रयोगभेदेषु यजनयाजनाध्ययनाध्या पनदानप्रतिग्रहरूपेषु घट सु विप्रकर्मसु च । षट् कर्माणि यस्य
यागादियुक्त विप्रे पु.। षट कोण न० षट् कोणा यस्य । बजे, तन्त्रोक्त अधिःस्थे विकोण
इयरूपे यन्त्रभेदे, ज्योतिबोतो लग्नतः षष्ठस्थाने च । घट चक्र न घसां चक्राणां समाहारः पात्रादि । तन्त्रोक्तेषु देह
स्थे घु घुम्नानाडीमध्यवर्तिधु हिदल चतई लादिषु घट सु पभेषु । दधिकत्म कतोपन्थ : अण तस्य लुक । षट् चक्रमतिपादकग्रन्थभे दे।
For Private And Personal Use Only
Page #1176
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
घट चत्वारिंशत् स्त्रो० षड़धिका चत्वारिंशत् । (छयालिग) मजया-- ___ भेदे तत्संख्या न्वते च । षट चरण पु. घट चरणा यस्य । भमरे घट पदादयोऽन्यत्र । घट्ट निवास बले च अक० हिंसायां दान च सक० घरा• उभ.
मेट । सट्टयति ने असमत् त । षतिलिन् पु० घट तिलाः तिलोइतनादयः कर्मा गयस्य । 'तिलो
ही तिलस्नायी तिलोहोमी तिलप्रदः । तिल भुक तिनवापी
च घट तिली नाउमीदतीय के तिलोहत नादिकारिणि । षटलिशात् स्त्री० प्रधिका त्रिंशत् शाम । (कविश) सङ्ख्याभेदे त.
मलयान्विते च । घट्पञ्चाशत् स्वी• पत्रिका पञ्चाशत् शाक० । (छापान) सङ्ख्या भेदे, तत्मज्या बते च ।
[यित्वम् षटपदप्रिय पु० ६त । गागो शरे तस्य हि प्रचुरमधुत्वात् नमरषटपदातिथि पु० घट पदः अतिथिरिय यस्य । अान्चक्षे । पट पदानन्दबद्ध न पु० पट पदयानन्द वर्ष यति वृध णिच-ल्य
उप० । अशोकाक्षे । षटपदी रखी घट पादा अस्याः पादख पानावः कीषि पद्भावः । यू
कायां नमरयो पति स० विगुः । षट चरण युक्त छन्दोभेदे च ।
घट स्लोकात्मकपद्यसंधाते । षट्प्रत पु० घट सु प्रना यस्य । 'धर्मार्थकाममोक्षेघु लोकतत्त्वार्थयोरपि। घट तु प्रज्ञा तु यथासौ घट प्रज्ञः परिकीर्ति त' इत्य को धर्मार्था
धभिन्न बौछ । षडङ्ग न० पगाभङ्गानां समाहारः पात्रा० । 'जङ्घ वाहू शिरो मध्य
पडङ्गमिदमुच्यते' इत्य के देहावयव दे तन्त्रोक्त हृदयाचवथभेदे यत्र हृदयादिषु षट सु अङ्गघु मन्त्र विशेषोन्यस्य ते तेषु । घट अगानीव यस्य । 'शिक्षाकल्पोव्याकरण निरुक्त छन्दसां चितिः । 'ज्योतिघामयनञ्च व घडङ्गो वेद इष्यते' इत्यु के वेदे, क्षुद्रगोक्षुर. तुमे च पु०।
For Private And Personal Use Only
Page #1177
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९६५
षड़भिन्न पु० षट अभिन्ना 'दिव्य' चक्षुः श्रोम', परचित्तज्ञान पूर्वनि
`
वासानुस्मृतिः, आत्मज्ञानम्, वियङ्गतिः कायव्य हसिद्धि त्येतानि व्यमिशा श्रभिज्ञायमानानि यस्य । वौद्धभेदे ।
षडशीति स्त्री० षड़धिका अशीतिः शाक । (देवासि) सङ्ख्याभ दें, तत्मङ्क्षप्रान्विते च । षड़शोतिमुखवत्सु मिथुन कन्या धनुर्मीनेषु रवेः संक्रान्ती च 'व्ययनविष्णु पदी षडशीतयो विषुव विष्णु पदडग्री - तय इति ज्योतिषम् ।
1
•
षडशीतिमुख न० षडशीतेः तत्रामसंकान्ते र्मुखम् । 'तुलादिषडशी - त्यां षङ्गीतिमुखम् कुमात् । तच्चतुष्टयमेव स्यात् द्विस्वभावेषु रा - शिषु' इति षड्विंशे घनुषो भागे, द्वाविंशेऽनिमिषस्य च मिथुनाष्टादश भागे कन्यायास्तु चतुर्दश, इति सूर्य सिद्धान्तोक्त तुलादितः षडशीतिदिनान्नरितकाले ।
·
षडानन पु० षट काननानि यस्य । कार्त्तिकेये षड्वदनादयोऽप्यत्र षडूमिं पुषट् जय ऐश्वर्खाणि यख । षडैश्वर्थे परमेश्वरे
0
षड्गव वि• षड्भिर्गोभिरायुक्तः शकटः हलो वा शाक० यच् समा० । षड्भर्गोभिराकृष्ट इलादी 'अष्टाग व हलं षड्गभं जीविकार्थिना ंमिति स्मृतिः । वां गां समाहारः द्विगुः । षट्सु गोषु न० । [गुणेषु । षड्गुण प· षड्भिः गुणिता गुणाः शाक० । रानां मन्वादिषु षट्सु षड्ग्रन्या स्तो. पन्यः यन्यिः षट् ग्रन्वा यस्याः । वचायां शयाम्,
महाकर च |
•
इग्रन्थि न० षट् ग्रन्ययोऽस्य । पिप्पलीमूले, षट् पर्वयुक्त वि० संज्ञार्या कन् । शय्यां स्ती' टाप् । चत इत्त्वम् वा ङीप् वचायां स्त्री० | षड्ज प० षड्भ्यो नामादिस्यानेभ्यो जायते जन-ड | ‘मासाक एल पुरःस्तालु जिह्वां दन्नांश्च संशितः । षड्भ्यः संजायते यस्मात् तस्मात् जति स्मृत' इत्यक्त स्वरभेदे 'घड जसंवादिनी: केका' इति रघुः ।
"
For Private And Personal Use Only
Page #1178
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'[ १९६६ । 'षड्दीध पु. घड भिर्गुणिता दीर्धाः । तत्त्रोक्त घु आ, ई, ऊ, ऐ,यो,
अः इत्येवं रूपेषु घट र दीर्घघु । षड्धा अव्यः षष+प्रकारे धान् । घट प्रकारे। [स्तयुक्त नि। षड्भुजा स्त्री॰ घट् भुजा इव यस्याः (खरमज) फललताभेदे घड् ह. षड्रस न घरमा रसानां समाहारः पा० । 'मधुरो लवणस्तितः कषा.
योऽम्लः कट स्तथा' इत्युक्त षु ‘मधुरं लौल्यमित्याहुरिच्यादौ स च लच्यते । लवणस्तु पटु : प्रोक्तः मैन्धवादौ म इष्यते । तिक्रस्त पिचुमादी व्यक्तमाखाद्यते रसः । कषायस्तुवरस्त क्रः स च प्रगीफलादिषु । कट स्तु तीज्ञा संन्नः स्यात् मरीचादौ स चेप्यते' इत्यु
कास्थानेषु लच्ये घु घट स रसेषु । पड वगै पु. ६००। 'कामक्रोध लोभगोहमद मामर्थे"घु 'व्याजेष्ट
घड मिति भहिः। 'क्षेत्र होरा च तद्रवाणं नवांशहादशके विंशशिकञ्चेति विजैः घडर्गः समुदाहृतः' इति ज्योतिषोहप क्षे
लादिषु घट सु विस्तरो वाचस्पत्ये । असनीत् असानीत् । षण संभन्नौ भा० पर० सक० सेट । घग्य सत्वे पस्य मत्वम् । सनति षण दाने तना० उभ० मक० सेट् घन्टा सखे णस्य नत्वम् । मनोति
असमीत्-असानीत अरमिष्ट असत । प(श)ण्ड पु षण-ड डस्य ने त्यम् ४० घत्व शत्व वा । वृषे, नपुंसके, .. पनादिसमूहे पु० न०।। घण्ढ पु. षण-ढ तस्य नैत्यम् ४० घः । नप सके। षण मुख पु० घट मुखाणि यस्य । कार्तिकेये ।। षद गतौ चु• उ• सक० सेट् । सादयति ते असीषदत् । षद विषाद अक• हिंसायां गतौ च चक• तु पर. अनिट उपला . सीदति, असदत् । सदः सादः। पन्च गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् । सञ्चति असञ्चीत् । पन्ज सङ्ग, संबन्धे च भा० पर० स० अनिट । मजति असावीत पप सम्बन्धे भ्वा० पर० सक. सेट । सपति अमापीत् अमपीत् । बम वैक ले अर० चुः उभ अ० से। समयत ते असम न त
For Private And Personal Use Only
Page #1179
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- [ ११६७ ] ..
पम्व सर्पणे भा० पर० सक• मेट । सम्बति असम्बोत् । . षज्ज अर्जन भा० पर० सक० सेट् । सञ्जनि असति । षड्च अपानशब्द वा. पर सक सेट । सई ति असीत् । पर्व (4) गतौ न्या. सक० सेट । सर्ब (ब)ति असी (ब)व । षल गतौ भा० पर• सक० सेट । मलति असालीत् । षष वि० ब० व० । घो किप पृ० । (छय) सङ्ख्याभेदे व्याकरणोक्त ___ सङ्खयाबाचके धान्ने नान्ते च शब्द च ।
[न्विते च । पष्टि स्त्री०पड गुणिता दशतिः नि । (घाट) सङ्ख्याभेदे, तत्सत्राः षष्टिक पु० घध्या अहोभिः पच्यते कन् । (पाटिया) धान्यभेदे . मष्टिक्य न० प्रष्टि कधान्यस्य भवन क्षेलम् यत् । पष्टिकधान्योत् पत्तियोग्य क्षेत्र।
[डीप . पष्टितम त्रिषटे पूरणः तसट । येन षष्टिसङ्ख्या पूर्वा ते तस्मिन् स्त्रियां अष्टिमत्त पु० प्रष्टिव मत्तः । अर्ब वयस्क गजे तदुत्तर हि तस्य मत्तता
योग्यत्वात् तथात्वम् । घष्टिसंवत्सर पु० ब०व० घष्टिगुणिता संवत्सराः । ज्योतिषप्रसिद्धेषु प्र.
भवादिषु षष्ठी वत्मरेषु तद्विषो वाचस्पत्य । षष्टिहायन पु० घष्टिायना वयोऽस्य । घष्टिय वयस्क गजे अष्टिदिन
पच्योहायनी व्रीहिः शाक० | षष्टिकधान्य । षष्ठ त्रि० घणां पूरणः घष + डट थुक् च । येन घटसंख्या पूर्यते तरिम
न। स्त्रियां डीप । पाठक त्रि० घठो भागः कन् । षष्ठे भागे । [षष्ठांशरूपे टपकरे। षष्ठांश पु० कर्म । रक्षण प्रतिरूपनया प्रजाभ्यो साये उत्पन्नशस्वस्थ षष्ठान लिघठो दिवसस्य षष्ठ कालः अन्नस्य तगोजनस्य वा कालो यस्य ।
दिवसस्य षष्ठभागे अन्न भोजन कालवति पुरुषे । पठानकाल पु० षष्ठे दिवसे भच्यान्नकाला यत्न । ब्रतभेदे । षष्ठी स्त्री• घणां पूरणी डट थुट डीप । चन्द्रमसः षष्ठकलाया हास
वृद्धिरूपक्रियारूपे सिथिभेदे” स्कन्दभार्थारूपे माटकाभेदे, माकासु पूज्यत ना सा च षष्ठी प्रकीर्तिता । शिशू नां प्रति विश्वेष
For Private And Personal Use Only
Page #1180
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११६८ ]
प्रतिपालनकारिणी तपखिनी विष्णु भक्ता कार्तिकेयस्य कामिनी'नि
पुराणम् । घस खने अदा० पर० चक० सेट वैदिकः । सस्ति अशासीत् कासमीत् षस ज मर्पणे भा० पर० स० सेट । सज्जति असज्जीत् । अयमात्म
नेपदीत्यन्ये “वचोपि परुषाहर न च पदेषु ससज्जते इति
शकुन्तला। षस्त खप्ने अदा० खपा० पर० अक० सेट वैदिकः इदित् । सस्ते असं स्तोत् ।
सहति अमीसहत् असहीत् षह क्षमायां वा चु• उम० पजे दि. पर० स० सेट् । साहयति से यह क्षमायां भा० प्रा० सक० सेट ज्जला | सहते असहीत् । पाड् गुण्य न० घट गुणा एव ध्यञ । राज्ञां सन्धिविग्रहादिषु षट् सू
पायेषु 'घाड्गुणमुपभ अते' इति माधः । पाण्मातुर पु० घण्णा मारणामपत्यम् अण् उदादेशे रपरः । कार्ति
केथे तस्य कत्तिकालिक, गङ्गा,टथिवी, पार्वती चेति घट मातरः पुराणेषु प्रमिताः ।
[पादके ग्रन्थे ।। पात्वणत्विक त्रि• पत्वणत्वे अधिक्षय कनो ग्रन्थः ठक । प्रवण त्वप्रतिपाण्मासिक न० प्रठे मासे भवः ठज । मृतस्य एका होन घमासे क- .
व्ये शाजभेदे 'आद्यं पाण्मासिके तति' स्मृतिः 'एकाहन्य - - मघणमासे तस्य विधानमिति स्मार्त लेखः बाध सिद्धौ खा. दि० च पर० अक० अनिट । सानोति साध्यति । चासात्सीत् ।
[असमान्त्वत् त । षान्व सामयुक्तसम्पादने अद• चु० उभ० सक० सेट् । सान्वदति ते षि बन्धे खा• क्रया उभ० सक० अनिट । सिनोति सिन्नुते सिनाति सिनीते असेषीत् । असष्ट ।
[। सेना षिच आद्रकिरणे तु. सु. उभ० सक० अनिट् । सिञ्चति ते कसिचत् पिट अनादरे भा० प० सक० सेट । मेटति अटीत् । षिङ्ग पु० पिट-गन् ४० विटे (लम्पट) कामुके । [त्सीत् । विध माङ्गल्य अक• शामने सक• वेट । संपति छसधीत् असे.
For Private And Personal Use Only
Page #1181
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १९६८
विध गतौ भा० पर० स० सेट । सेधति असे धीत् क्वावेट । . विध सिद्धौ दिवा० पर• अक० अनिट् क्त्वावेट । सिध्यति असैत्मीत् । षिम्भ हिंसने सक० दीप्तौ अक० भा. पर० सेट वावेट । सिम्मति
असिम्मीत् । षिम हिंसने भ्वा प० स० सेट् । सेमति असे मीत् । [असे लोत् । षिल उद्य,तशस्यक्षेत्रात् कणश आदाने खदा. पर०सक सेट । सिलति षिव तन्तुबिस्तारे दि. पर० सक० सेट क्वा वेटे । सीव्यति असे वीत् । षु (सुराच्य वनरूपे सन्धाने सोमादेः पीडन मन्यने च स्वा० उ० शक०
स्नाने अक० अनिट् लुङि पर० सेट् । सुनोति सुजुते असावीत असोष्ट ।
[सोष्ट । घु गतौ भा० ग्रा० सक० अनिट लडि प० बेट, । सवति कासावीत षु प्रसवे ऐश्वर्या च भा. पर० स० अनिट मयति असौषीत् । ष ऐश्वय्ये प्रसवे च अदा• पर० स० वेट लिटि मेट । सौति असा
वीत् असौषीत् । सुसुविध । षुटट अनादरे मा० चु० उ० मक० सेट । सट्टयति ते असुषुट्टत् । घुन्भ दीपने अ० हिंसने म मा० पर० सेट सम्मति अधुम्भीत् । षुर दीप्ती व्यक० ऐश्वर्या सक• तु प० सेट् । सरति असोरीत् । । षुह टप्तौ च्चमायाञ्च सक० दि० प• सेट । सुह्यति अाहत् । , ष प्रसव अदा० खा सक० सेट् । सूते अस विष्ट ।। ष प्रसचे दि. ग्रा. सक० सेट । सूयते अमविष्ट-अगोष्ट । षू क्षेप तु प° सक० वेट । सुवति असावीत् । घूद निबारणे भा० ग्राः सक० मेट । सूदते असदिष्ट । घूद मारणे भा०प० सक• सेट् । सूददि अरतूदीत् । षद जरणे अक० प्रतिज्ञायां निरासे च सक० चु० उ० स० सेट् ।
सदयति ते असुषुदत् । षर स्तम्भे अक० हिंसने सादि० प्रा०सक० सेट् । सूर्यते अहरिष्ट पूर्व अनादरे भा० प० सक० सेट् । सर्वाति अतीत् । पूर्व वायां भ्वा० प० स० सेट् । यति च्यसूची ।
For Private And Personal Use Only
Page #1182
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
4
[ ११७० J
षूष प्रसवे भा० प० सक० सेट । सूषति
षत् ।
이
N
वन्भ हिंसने भा०प०सक० सेट । सम्भति प्रसृम्भीत् ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बृक्ष हिंसने वा०प०सक०३ ० सेट् । सर्भति मत् ।
षेक सर्पणे म्वा०आ० सक पेल चालने गतौ च कासेलीत् ।
षेत्र वाराने उपभोगे ग्राम्ये च भ्वा० उ०म० २ सेवीत् यसेविष्ट |
सेवति सेव
-
पे चत्रे ला०ए०यकव्यनिट । सायति व्यमासीत् । षो नाशने अक० दि०प०यनिट । स्रुति कसात्- असामीत् । षोडत् पु० दन्ता यख दन्तस्य दर नि । वृष आदौ । षोडशन् लि० ब० व पडधिका दश नि० | (बोस) षोडश पु० षोड़शानां पूरणः डट । येन पोडनसंख्या पूर्यते तखिन् । चन्द्रमण्डलस्य कलात्मके षोडशभागरूपकलायां, बिउरान्दर्याच
०केट चङि न हखः । कति व्यसेकीत् 1 भ्वा• पर०सक० सेट चङि न ह्रखः । सेलति
• सेट चङि न खः ।
For Private And Personal Use Only
षड्दन्नयोग्यवयस्क [न्विते च ।
संख्याभेदे तच
स्ती' ङीष् ।
बोल्यक १० षोडश परिमाण कन् । पयसंखाते वस्तुनि 'भूम्यासन' अजं वख प्रदोषोऽख ततः परम् | ताज्जूल छत्रगन्धाश्च माल्यं फलमतः परम् । शय्या च पादुका गावः कान रजत तथा । दानसेतत् षोडष मेतमुद्दिश्य दीयते' इति षु सम्बादिषु प्रेतोद्देशेन दीयमानेषु पोडथड | 'खरी रौम' तथा ताम्ब' कांस्यं गावो गजा हयाः । ग्टहं भूमिर्हो बल' शया शेतचपामहौ । दाखा पिटयनेषु दान घोषत्रय मतमिति बायुपुराणोक्तेषु पिल्कृत्ये देवेषु स्वर्णादिषु षोडशसु च । षोडशमातृका स्त्री० ब०० पोडशसंख्या मातरः | 'गौरी पद्मा शब्द मेधा सावित्री विजया जया । देवसेना स्वधा खाहा मातरो लोकनातरः । शान्तिः टिवस्तुष्टिः कुल देवात्मदेवता' इत्यु का तु गोर्खा दषु षोड़श भादकाख ।
Page #1183
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११११ ]
षोडशाङ्ग पु० षोडश द्रव्याणि ग्रङ्गान्यस्य । 'गुग्गुलु ं सरलं दारु पत्रं मलयसम्भवम् । ह्रीवेरमगुरु ं कुष्ठ' सर्जरस ं घनम् । इरीतकीं नखीं लाक्षां जटामांसीञ्च शैलजम् षोडशाङ्ग' विदुधूप देवे चकमणी'त्यो गुग्गुल्ला दिषोडशद्रव्यरचिते भूपे । षोडशाडि, पु० षोडश अञ्जयश्वरथा यश । कर्कट । षोडशार न० षोडश ग्राराणि कोणा
। षोडशदलयुक्त कमले,
तन्त्रो यन्त्र दे च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पेडमिन् ए० षोडका विद्यइनि । मोने | यज्ञाङ्ग ताससोलर सस्थापन पाले च'ले पोडरिन हातीति शतिः । बड़गोपचार पु० ०० घोड़श संख्याता उपचाराः । 'शासन जागतं पाद्यमाचमनीयम् । यधुषको मस्तान' वसनाभरणानि च गन्धूपदीप नैवेद्य वन्दन तवषु षोडशषु, पूजा
39
क द्रव्येषु ।
षोढ़ा पत्र प्रकारम् पाच् नि० पट खु प्रकारेषु । षोढ़ान्यास ५० घोड़ा षट् प्रकारों व्यासः । तन्त्रो ष्ट प्रकारन्यास
ओई विश्तों पाचये ।
•
टक प्रती
ष्टग संपरणे आवशक सेड सिचि न वृद्धिः वटा० । स्तगति व्यस्तगोत्
·
$
टन शब्द गान्पर० एक०
सेद् वा घटा० । स्तनति व्यस्तानीत्-कस्तनीत्
여
टभ स्वज्य स०खने अ०आ०या०स्ट इदित् । स्तम्भते अस्तष्टि ।
ष्टम वैकल्ये ग्रद०० उम०सक० मोट । स्तमयति ते स्वतस्तमत् त । ष्टम वैकल्ये भा०प० पट् । स्वमति अस्तमीत् ।
टिव ग्रभियोगे स्वा० आ० एक स ेट । सिष्टि ।
७
भासक से घटा० स्वऋति अस्ताकीत् ।
ष्टिपर भा०या०क०स ेट चङि न ह्रखः से पते अस्तेपिट | ष्टिम छोटे दि०प०ग्रक०स ेट । स्तिम्यति स्तमीत् ।
टीम दे दि०० स ेट | स्तोम्यति । अस्तीमीत्।
For Private And Personal Use Only
ष्ट स्तुभौ यदा० उ०म० श्रनिट् सिचि सेंट लुङि प• बेट् स्तौति स्तीति स्तुते इत्यन्ये प्रस्तावीत् यस्तोष्ट |
Page #1184
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११७२
ष्ट च प्रसाद अकवा पा सेट । स्तोचते अस्तोचिष्ट । टु प उच्छाये श्रदचु उ०सक सेट । स्तूपय यि ते अनुचापत् त । टप उच्छाये दि०प०सक सेट । स्तू प्यति अस्त पत् । [भिष्ट ष्ट भ रमे अक• स्तम्भने सक०स्वा. ग्रा० सेट का वेट । स्तोभते अस्तोष्टक्ष गतौ वा०प०सक सेट । स्त पति छस्त क्षीत् ।। ष्ट ह बधे तु०५०सा वेट । स्त हति अस्तीत् अस्त क्षत् । शह बधे तु या सक० बेट । स्त हति अस्त हीत् छस्त क्षत् । टेप क्षरणे भा०या० अक० सेट चङि न व खः । स्ते पते । अस्ते पिष्ट । ष्ट संघाते सम ध्वो अक भ्वा०प०अनिट् स्तायति । अस्तासीत् । ध्ये वेटने सक• दीप्तौ अक भा०प०अनिट । स्त्यायति अस्यासीत् । मतान्तरे पत्यायति ।।
गीत् । छग सम्बरणे भ्वा०प०सक सेट घटा० सिचि न वृद्धिः । स्थगति अस्यछगा स्थिनो भ्वा०प०अक०सेट ज्वला | स्थति अस्थाणीत् । ठस निरासे दि०प०सक सेट । स्थस्यति अस्थासोत्-अस्यसोत् । ठा गतिनित्तौ वा प०का अनिट । तिष्ठति उ. स्थात् । ष्ठिव निरास (रुखेन से प्रादेवभने) स्वा०प०सद से छीति अष्ठे बीत् । छ वनम् ।
बीत् छीवनम् । ठीव निरासे ( शादे खेन यमने) भ्वा० ए० अक० सेट । टीयति अटीठात वि. वि-क्ल । निरस्ते, वाको च। षणस निरासे दिय!०प० नक लेट वा वेट वा घटा० । स्वस्यति अस्तषणा शोधने अदाय यक अनिट । स्नति अनासीत् । । ग्धा । णिह प्रीतो दि०प०सक०वेट । स्निनाति अक्षेत् । स्नेहिता-वा-- शिह स्नेहयुन्न भयो चु०उ० अक सेट । ने हयात ते असिष्णिहत् त पाए स्नाने आउ०अक० सेट् । सौति असावीत् अनोट । ष्ण च से चने मा शासक सेट । स्नो वते को चष्ट । पण म मच्चे दि०प०सकोट । नु स्वति अहोसीत् । ष्ण ह उगारे पिसकोट । नु यति कास्न रत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1185
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११७३ ]
णं वेटे भ्वा०प०सक० अनिट् । स्नायति अनासीत् । षण्य इत्य के :
ष्णपायक्ति अष्णवासीत् । मि रेषड्वास्ये भ्वा०ा अक अनिट । स्मयते अस्मेट । प्वक सर्पणे वा यासक सेट । प्वकते अवकिष्ट । व्वद खादे छेदने च चु उसक सेट | खादयति ते असिवदत्त | बद प्रीतौ लेहने च भ्वा० प्रा०सक सेट । खदते अस्खदिष्ट । बन्ज आलिङ्गने भ्वा यासक अनिट् । स्वजते । अखड्न । वप शयने निद्रायाञ्च अदा० खपा० जक्षा० प. अक• अनिट । ___स्वपित अस्वाप सीत् ।
[अषवर्त्तत् न । व्वत गतौ सक० दुःखेन जीवने अक चु० उ० सेट । वर्त यति ते । वष्क गतो वा० प्रा० सक० सेट् । ध्वष्कते अवष्किष्ट । विद मोहे स्ने हे, च अक० मोचने सक० भ्वा० प्रा० बुडि उ० सेट ।
अखिदत् अखे दिष्ट । विद गालमधरणे क० दि० प० अनिट । खिद्यति अखिदत् ।
स पु० सो-ड़ विष्णौ, सर्प, ईश्वरे, विहगे च । सक्षेप पु सम्+क्षिप-चज । भूयसोऽर्थस्याल्पवाक्यादिना प्रकाशने । संबोभ पु० सम्+शुभ-घञ् । चाञ्चल्ये, शोभे च । सग्राहिन पु० सम् +ग्रह-णिनि । कुटजन । सञ्चयकारके वि० सध पु० सम्+हन-टु नि समहे, जन्तुसम हे च । घञ । संधातो
sपि समहे दृढ़संयोगे च प० । संघर्ष पु० सम् + ष ज । अन्योन्य संयोगे । सज न० सम्+ज्ञा-क । पीतकाष्ठे कालीयके गन्धद्रव्ये । सम्+ज्ञा
व्यङः । चेतनायाम् बुद्धी, आख्यायाम, हस्ताद्यैरर्थस्तूचने, गा
यत्नयां, सूर्य पत्नवाञ्च स्त्री। स(क्ष)ज्ञापन सम्+ज्ञा-णिच-पुक मारणे हखः ल्यु ट । मारणे ।
अन्यार्थे न हस्खः । ज्ञाने । तिन् । सञप्तिरयल स्ती. सज्ञासुत पु • संज्ञायाः सूर्य पत्न्याः सुतः । शनैश्चरे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1186
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११७४ ]
सज वि० संहते जानुनी यस्य जानुस्थाने तुः । संन्तजागुके । सज्वर पु० सम् + ज्वर-अप । अग्निाजाते तापे । संमह पु० सम्+मृद-धज । अन्योन्यदृढ़संयोगरूपे सङ्घः ।। संयत त्रि० सम् + यम-त । बचे कतशास्त्रोक्तनियमे च+ संयत् स्त्री०. संयस्यतेऽत्र सम्+यम-किप तक च। युद्धे ।। संयन्त वि० संयच्छति सम् + यम-टच् । नियन्तरि । सय(या)म पु० सम् यम-धज वा वृद्धिः । ब्रत तया पूर्वदिन क
व्ये नियमदे, इन्द्रियनिग्रहे, बन्धने च । संयमन न० सम् +यम-ल्युट । बन्धने, व्रते, चतुःशाले ग्टहे च सयमनी स्तो० संयम्यते बध्यतेऽत्र सम् + थम-ल्यु ट । यमाधिसंताम् ।
[वति त्रि। संयमिन् पु० सम्+राम--णिनि न इङ्गिः सुनिभेदे इन्द्रियसंयमसंयाव पु० सम्यक् एतादिभिy यते भिशय गोधूमञ्चरो दल सम् + यु
बञ् । संयावस्तु इतक्षीरगुडगोधूमपाकज' इत्यु ले तादिना
पक्कगोलमचूर्ण । संयुज त्रि० सभ्यक युनक्ति सम् + यज-किन् । गुणाद्य, संयुक्तो च) सयुक्ता वि० सम् + युज-ना । स योगवति पदार्थे । संयुग न• सयुज्यतेऽल सम् +युज-क ट० जस्स गः | युद्ध । संयुक्त वि० सम् + यु ल । सयुक्त । संयोग पु० सम् +युज-धञ् । मेलने क्रियाजन्य व्यागिते गुणभेदे,
सबन्धमा च । संयोगपृथकत्व न० सयोगेन फलमबन्धभेदेन पृथक्त्वं नानारूपत्व
यत्व । एकस्य व कर्मणो नित्यानित्यत्वप्रतिपादक मीमांस कोत न्यायभेदे ।
... [ योजने पदार्थे । संयोजित त्रि० सम्+युज-णिचक्क । कृतमेलने पदार्थान्तरेण कृतसंरम्भ पु सम् + रभ घञ सम् च । कोपे, आक्रोश, उत्साहे.
वेगे च “अष्टिस रम्भभिवाम्बु वाहमि"नि कुमारः। सराधन न सम् + राध-ल्य ट । सम्यक सेवने, सम्यक चिन्तने घ
For Private And Personal Use Only
Page #1187
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Acharya Shrik
[ ११७५ 1
सराव पु सम्+रु-धज । शब्द । सरूढ वि० सम् + रुह-क । प्रौढे, जाताङ्करे च । सरोध प ० सम् + रुध-धज रोधने, च । संलग्न वि० सम् + लग-न । मिलिते ।। सलय पु • संलीयते इन्द्रियव्यापारोऽत्र सम् + ली-अच् । निद्रा
याम्, मलये च । स'लाप पु० सम् + लप घज । परस्सरकथने प्रीत्या अन्योन्योक्तिमत्य •
तिभ्यां भाषणे, रहसि कथने च । सवतसर प ० सवसन्ति ऋद्रतवोऽत्व सम्+वस सरन् । यत्मरे, ज्योति
घोक्ने समादिपञ्चकालगते वत्सरोदे च । संवत् अव्यः सम् + वय-किप यलोपे तुक । विक्रमादित्यराज्याव:
के तत्कनशकवत्मरे । संवदन सम् + घर-युट । अालोचने, वशीकरण, च। सम् + वन
ल्युट । संवनन मन्यत्र । संवर न० पम् । वृ-अप् । जले, दै यभेदे, मत्स्यभेटे, मगभेदे च ।। संवत्त प. सम्यक बवते परावर्त्य तेऽत्व सम् + वृत-णि च घञ ।
प्रलयकाले, सतिकारकमुनिभेदे, कर्ष फलों , मेधे, 'संवर्तश्च व
हदक' इत्व के मेघनायकभेदे च । सवत्तक न० सम् + कृत-णि च-गवु ल । बलदेवलाङ्गले । नतः अस्वर्थे
च । बलदेवे, वाड़बामले च पु.। संपत्ति का रखीः सम् + कृत-एषु ल टापि अतत्त्वम् । दीपादेः शि___ खायाम, प मादेः केशरसमीपस्थे दले, नवपचे च [रके च सबक वि स + वृध-णिच् एव ल । सम्माननाकारिणि वृद्धिकासंवलित लि. सम् + वल-त । मिलिते।
सिस्थाने सवमथ पुसवत्यस्मिन् सम् +वस-अर्थच् । पामे जन-समूहनिवासंवह पु० सम्यक वहति सम्+वह-अच । सप्तवायुमध्यवर्ति वायौ । सवार पु० सम्व-घा । शिक्षामन्योले वर्णोच्चारणार्थे वाम प्रय
नभेदे, मङ्गोपने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1188
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११२६ ]
संवास पु० सवसत्वत्र सम् +वस धज । ग्टहे, पुरवाशिना पुराइहिवासयोग्ये अनाहते स्थाने च।
नवव। संवाह पु° सवाहयति सम्+वह-घञ् । अङ्गसमई के । बुख । संवाहम न० सम्+वह-णिच्-ल्युर । भारादेव हने, अङ्गसमई ने च सविग्न त्रि० सम् + विज-त । उदिग्ने इष्ट वस्तु लाभाय तद प्राप्तिहेतुना भयादिना वा जातौ कण्ठ, ।
[ङ्गीकारे च । सवित्ति स्त्री० सम् +विद-तिन् । ज्ञाने, प्रतिपत्ती, बुद्धौ, असंविद स्त्री सम् + पिद सम्म किप । ज्ञाने, प्रतिपत्तौ, बुद्धौ अङ्गी___ कारे, समाधौ, नामगि, याचारे, सके ते, युद्धे, तोषे च । संविदा स्त्री० विद्यतेऽनया सम् +विद-किप टाप । भगायाम्
(सिद्धि) 'सविदासवयो मध्ये सविदैव गरीयसीति' तन्त्रम् सवितिक्रम पु० स विदोऽङ्गीकारस्य व्यतिक्रमो यत्र। छताङ्गीका.
रस्योबचनहेतुके विवादभेदे । सविदित वि० सम् +बिद-क । अङ्गीमते, सम्यगनाते च । संविधान न० सम् + वि+धा-ल्युट । उपाये, प्रायोजने रचनायाञ्च । सविषा स्त्री० समदित वित्रं यया धातुजन्य उत्तर पदोपः । अति.
विषायाम् (अानइच)। संवीक्षण न० सम्यगवीच्यते अन्विष्यते वा सम्-वि+डव ल्वट । इष्ट.
___ वस्तुनो लाभाय छान्वेषणे सम्यगदर्शने च ।। सवीत त्रि० सम् + व्यञ-मा। आते, सङ्घ, च-सम्+वि+Tण-त । __ सङ्गते ।
खेति” रघुः । संवृत लि. सम् + क्त । प्रारते, कसगोपने च तस्य सहनमन्त्रसग पु० सम्+विअ-धज । भयादिना त्वरायाम्, सम्यग वेगे च । संवेद पु. सम् + विद धञ् । जाने । युच । स वेदनाथा स्त्री । स वेग पु० सम्यविशत्यत्र सस्+विश धज्ञ । निद्रायाम् म पूर्वकस्य तस्
निद्राथकत्वात्तथात्वम् । तथाच संविष्ट : बुश शयने निशा निनाये ति रघुः पीठे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1189
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११७७॥
सवैगन न• सम् + विश णिच् ल्पर । रतिक्रियायाम् । तदुसर हि
निद्राधिक्येन तथा निद्राहेतुत्वात् तथास्वम् । संव्यान न० सवीयते सम्+व्येन-कर्मणि ल्युट् । उत्तरीय वझे,
वस्वमात्रे च । संशप्तक पु० सम्यक् शप्तमङ्गीकारो यस्य कप । प्रतिनाय संग्रामाद
निवर्तिनि सैन्ये 'सशप्तकगणैरभूदिति' रघुः । संशय पु० सम्शी अन् । मन्द हे एकचिन पर्मिणि भावाभावयोः,
विरुङ्गवर्मा यस्य वा सन्द हे । यथा पर्वतो वह्निमान वा, अय स्थाणुर्वा पुरुषोनि । यो भवेद्याधीरेका मात्रयोरिति”
भाषापरिच्छ दः। सशयस्थ लि. सशये तिष्ठति स्था-क । संशययुक्त । संशयात्मन् पु० सशय यात्मनि यस्य । सदिग्धान्त करणे “संशयात्मा
विनश्यतीति,, पुराणम् । संशयाल वि. संशय+अत्यर्थे थाल च । संशययुक्तो । संशयिट वि० सम्+शी-टच । संशयकर्तरि । सशरण न० संशीर्थ ते ऽनेन सम्+क्ट, ल्यू ट । रणार सशित लि. सम्+शो-त । सम्पादित विषयकयत्ने । संशितव्रत लि. मशित सम्यक सम्पादिन बनमनेन । सम्यकसम्मा
दितव्रते । संशद्धि स्त्रो० सम्+शुध-निन् । सम्यक शोधने' देहादिमानने च । संश्यान वि० सम् + श्य-क्त । शीतादिना सङ्घ चिते । . संजय पु• सम्+षि-अच् । पात्रये संश्रव पु० सम्+शु-अप् । अङ्गीकारे। घञ् । घावोऽपपल । पु.। संश्रुत लि० सम्+शु-क । अङ्गीलते। संश्लिष्ट लि. मम+सिषक्क । श्रालिङ्गिन्ते, सबवे च । सनष पु० सम् + शुिस-धन । आलिङ्गन्ने, सबन्धमात्र च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1190
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
. [ ११७८ ]
ससक्त वि० सम्+सज- मिलिते, सबङ्घ, समन्तादुतणेच
"प्रान्त ससक्तन मेरुशाख मिति" कुमारः । संसद् स्ली. संसीद त्यस्याम् सम् +सद-सम्म. किप । सभायाम् । ससरण न० सम् + स्टू-ल्युट । स्वादृष्ट निबद्धदेहस्वीकाररूपे संसारे,
व्यसवाधम नागमने, रणारम्भ, घण्टापथे, सगतौ च । ससग पु० सम+सृज-घञ । सम्बन्ध, विभागानन्तर' “यत्तव धन
तनामेति” कृतसमयेन एकलावस्थानरूप सम्बन्चे च । सौंसर्गाभाव पु० संसग स्व सम्बन्धस्याभावः । ध्वसप्रागभावान्यन्नाभा
__ वरूप-भेद भन्ने भावे सम्बन्धाभावे च । ससगिन् वि० सम्+हज-घिणुन् । संसर्ग युक्त विभागानन्तर “यत्
नव धन तन्म मेति, कतसमयेन एकलावस्थानरूपस मर्ग युक्तो बा
बादौ, सम्बत च । ससार पु० संसरत्यस्मात् समहू-घञ । मियाज्ञानाजन्य संस्काररू
पवासनायां, देहारम्भकादृष्टभेदे, “खादृष्टोपनिबङ्ग देहपरिपके च।
साधारे धन । विश्वे । भावे घज । सङ्गतौ । संसारमार्ग पु० त० । योनिद्वारे तत एव हि वहिनिगमने माया.
मुग्धतेति तस्य तथात्वम् । संसारिन् नि ससरति अदृष्टभेदेन देहेन संयुज्यते सम्-स-शिनि ।
शरीराभिमानिनि जीवे । संसिद्ध नि. सम्यक सभावेन वा सिङ्गः सम् +सिंध- । खभावमिझे, __सम्यगनिष्पन्ने च ।'
[व्यत्तौ च । संसिद्धि स्त्री० सम्+सिध-निन् । स्वमावे, प्रक्षतौ, सम्यग् निस'मृति स्त्री० सम् +सृ-क्तिन् । ससारप्रवाहे, सङ्गतौ च । संस्कृष्ट पु. सम्+सृजन । विभागानन्तर मैलयात् पुनः स्वखधनेव
कृतसमर्गयति मात्रादौ “ससृष्टस्य तु ससृष्टीति स्मृतिः वमनादिना
सशुद्धे, सयुक्त च । भावे क । सबन्धे संसृष्टिन पु० संसृष्टमनेन इनि ! संसृष्टधाबादौ । 'अन्यौदर्थख
सृष्टीति' मालिक
For Private And Personal Use Only
Page #1191
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११७८]
संस्कत्तु पु० सम्+क-च-सुठ च । सस्कारकारके, पाचके च । सस्कार पु० सम्+क-वज सुट च सतोगुणान्तराधानहमे प्रतियत्ने,
यथा चलङ्कारादेरस्वादेव स्वादेश्च उद्दीपननिशानमाजनादयः, श्री. हादेव यज्ञाङ्गतासम्पादनाय वैदिकमार्गेण प्रोक्षणादिः दपणादेनिमलीकरणादिः । म तिहेतो अनुभवजन्ये आत्मवृत्तिगुणभेदे, थिध्यादिचतुष्टयस्थ वेगाख्य गुणे, यथावस्थिततयास्थापनप्रयोजके स्थितिस्थापनाख्ये गुणभेदे, शास्त्राभ्यासजन्यव्य त्पत्ती, व्याकरणोनदिशा शब्दानां साधन प्रकारे, विप्रादीनां वैदिककहित्यसाधने
गर्भाधानादौ क्रियाकलापे, पाके च । संस्कार वर्जित लि. ३त० । गर्भाधानादिसस्कारहीने शास्त्राचे न्यु •
त्पत्तिहीने च सस्कारहीनादयोऽप्यन । संस्कृत वि० सम् । क-क सुट् च । कृतसकारे पदार्थ, व्याकरणादि
लक्षणाधीनसाधनयुक्त शब्द, पके, भधिते, शोधिते च | संस्तर पु० सम् + स्त,-अप । यज्ञ शय्यायाम् पल्लवादिरचित-शय्यायां
च 'नवपल्लवसस्तरे यथेति' कुमारः । सस्तव पु सम् +स्तु अप् । परिचये, सम्यक स्तुतौ च । सस्ताव पु० सस्त यतेऽत्र- सम स्तु धज । यज्ञार्थं सस्तावकविप्राणां __वासभूयो । संस्तुत वि० सम्+स्तुती । परिचिते, सम्यकस्तुते च । संस्तवाय पु० सम् +स्त्य -धञ् । संचाते, निविड़म योगरूमे सनिवेशे,
विस्त तौ, ग्टहे, संस्थाने च । सस्थ लि. सम्+स्या-क । अवस्थिते, मृते च । सस्था हो० सम् + स्था-श । न्यायपथावस्थिती, स्थिती, नाशे, य
ज्ञभेदे, व्यवस्थायां, व्यक्ती, सादृश्ये, प्रान्ने च। संस्थान न० सम् + स्या ल्युट । चतुष्पथे, श्राकारे, अवयव्यारम्भक___संयोगभेदे, चिन्ने, मनिवेश, सम्यस्थितौ च | सस्थित त्रि• सम् + स्था क । मते, सम्यस्थिते च । सस्पी स्त्री. संस्म श्यते सम्+स्स श-धज टाप । रजनीगन्धाक्षे
For Private And Personal Use Only
Page #1192
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११८० ]
सस्फ ुट लि० सम् + स्फुट-क । विकशिते ।
3
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स ंस्फेट न० सम् + स्फिट-घञ् । युद्धं ।
स ंस्फोट पु० सम्+स्फ ुट-घञ । युद्ध े ।
-
स ंहत त्रि॰ सम्+हन-क्त | दृढे मिलिते, परार्थं मिलिते
"सहन[इये |
शर्धत्वादिति साङ्खयम् दृढस योगयुक्त सम्यगहते च । सहतल पु॰ स ंहत' स ंहनन सवात लाति-ला-क | मिलितपाणिसतपुष्पिका स्वी० महतानि दृढ़ संयुक्तानि पुष्पा गयस्याः कप
व्रत इत्त्वम् । मिश्रॆ यायाम् ।
संहति स्त्री सम्+हन क्तिन् । समूहे, सम्यग् हनने च । स ंहनन न॰ स ंहन्यते परार्थं स ंसृज्यते सम् + हन ल्युट् । देहे,
स ंघाते, बधे च |
स ंहर्ष पु॰ सम्यक 'हर्षः सम् + हृष घञ् आनन्द, स्पर्शांयाञ्च संहृष्यत्यनेन वञ । वायौ ।
स ंहार पु० सम्+हृ-वञ् । प्रलये, नाशे, संच्च पे, नरकभेदे, विसनने, भैरवभेदे च ।
संहारमुद्रा स्त्री० संहाराय स्थानान्तरनयनाय मुद्रा | तन्त्रोक्त मु ट्राभेदे तल्लचण' वाचस्पत्ये
I
संहिता स्त्री० सम्यक् हितं प्रतिपाद्यं यस्याः । मन्वादिप्रणीते,
धर्म
शास्त्र े, पुराणे, इतिहासादौ, कर्मकाण्ड - प्रतिपादके वेदभागे च } स्र ंहूति स्वी० सम्+ञ् क्तिन् बहुभिः कृते ग्राङ्खाने । सहृत वि० सम् + क्त । कृतसंहारे, स चिते च । संहृति स्त्री० सम् + हृ-क्तिन् । सहारे सहादि पु० सम् + हृद घञ् । शब्दभेदे । सौंहादिन् त्रि॰ सम् + हृद - णिनि । शब्दायमाने |
सह्लाद पु० सम्+हुद-घञ् । श्रानन्दभदे ।
सकण्टक पु० सेन्ह कण्टकेन महस्य सः । करञ्जभदे,
(नाटाकरना) [युक्त च ।
शैवाले च । कण्टकयुक्त त्रिः ।
o
C
सकर्स लि. सह कर्णेन शवणेन तदुब्यापारेण वा । श्रुतिशीले, कर्ण
For Private And Personal Use Only
Page #1193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८१]
सकम्भक वि. सह कर्मणा कप । व्याकरणो के कर्मयुक क्रिपाबोध के
धातो ‘फल व्यापारयोरेकनिष्ठतायाभकर्मकः । धातुस्तयोर्धर्मिभ दे
सकर्मक उदाहृत' इत्यु तदिश धातोः सकर्मकत्वमवसेयम् । सकल लि. सह कलया, अवयवमात्रया, चतुःषया कलामि ा सहस्य
सः। स पूर्ण समग्रे, कलासहित च । सकारगा लि. सह कारणेन । का।
[समीपे । सकाश पु० कर्शन पीड़न काशः कश-घञ सह काशेन । अन्तिके सकुरुण्ड ए० सह समानः कुरुण्डन । साकरुण्डने । सकुल पु० स ह समान कुलमस्य । शकुलमत्स्य (शल) स्त्रीत्वमपि ।
समान वशे लि। सकुल्य वि० समाने कुले भवः यत् । अशौच विषये स्वावध्य बिस्तना. ___ष्टमपुरुषावधिदगमपर्यन्ते पुरुषवर्ग, दायग्रहणे स्वावधिपञ्चमोद्धा
धस्तन पुरुषमाले “विभक दायादान् सकुल्यानाचक्षते' इति स्म तिः। सकत अन्य एक+नि । एकबारे विष्ठायाञ्च तत्व स्वीत्वमिति केचित् । सकृत्पज पु• सकृत् एकवार प्रजायते प्र+जन-ड । काके एकवार जा.
तापत्य वि। सकतफला स्त्री० सकृत् फलति फल-अच । कदलीबजे सक्त वि० सन्जका । अामत, अविरते च । सक्त पु. सच-तुन् । भ्रष्टययादिचर्णे (छात) “मेषादौ सक्यो देयाः" इति स्म तिः ।
[५. भीक्षे। सक्त फला(लो) स्त्री. सक्रवव क्षुद्राणि फलान्य स्थाः वा डीप । सकथि न• सन्ज-कथिन् । अरौ, शकटावयवभेदे च । सखि लि• सह समान ख्यायते ख्या इन् नि ! सौहाई युक सखी स्त्री० मखि+डीप । सहचां, वयस्यायाञ्च । सख्य न० सख्य भर्भावः यत् । मिलतायाम् सौहार्दै । सगर पु• सह गरेण विषेण जातः । सूर्य व श्ये नृपभेदे 'मगरात्
सारो जात” इति पुराणम् । विप्रयुक्त वि।
For Private And Personal Use Only
Page #1194
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १८२ ]
सगर्भ प० सह समानो ऽस्य । सहोदरे तर
गर्भयुक्त, मध्यवर्त्ति स्वच्मपत्त्रयुक्त कुशद्वर्यादौ च सगर्भ्य पु० समाने गर्भे भवः यत् । सहोदरे भ्रातरि । सगोत्र न० सह समान गोत्रम् | कुले 1 सह समं गोत्रमस्य । ज्ञातो लि० सग्धि स्त्री० प्रदचिन् नि० सह विः । सहभोजने | सङ्कट लि. सज् + टच् । ग्रल्पावकाशे स्थाने, संबाधे । सम् +कटअच् । दुःखे "नरो मुचेत सङ्कटादिति” चण्डी । देवीमेदे, ज्योतिषोक्त दशाभे च स्त्री०टाप् ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मङ्कटाच पु सङ्घट संबाधमत' त यक्ष-अण । धवटते ।
•
सङ्घर् ९० सस्+छ । सकार्जन्यादिभिः चिप्ते रजसि | सेलने, इतर जातिपुरा इतरजातिखियां जाते जातिभेदे “मङ्करस कस्यामुपहन्यामिमाः प्रजा" : इति गीता त्यायो जातिवा के परसराभावसमानाधिकर ओरेकाधिकर पत्चित्वरूपे a विशेषे च । तदुदाहरणादि वाचलत्ये I
च
सह गर्भे
।
सहनीयारण न० संकरः क्रियतेऽनेन चि+ ल्युट् । "खरा बोटुटजानाण्याविकत्रवस्तथा । सहरीकरणं ज्ञेयं मीनाहिमहिषस्य च " मूल सरादिबधजन्ये पाये ।
3
•
सजसे ए संक्षष्यते गर्भात् गर्भान्तरं नीयतेऽसौ सम्+कृष युक्त्
देवें | भावे ल्युट् व्याकर्षणे, स्थानान्तरनयने च न० ।
फिलन १० रम्+कल ल्युट् । एकलस्थीकरणे, योजने, (ठिक देखोया)
For Private And Personal Use Only
संग च ।
66
सङ्कलित वि० सम् + कल त । योजिते, रेखादिना संहते, संहीतेच सकुल्य पु० षञ्+कृप - वञ् । अभीष्टसिद्धये "दमिषमेव कार्य " मित्यंचरूपे मनसो व्यापारभेदे, कम साधनाय अभिलापवाक्ये, “मङ्गलेन विना राजन् ! यत् किञ्चित् कुरुते नर" इति पुराणम् तब विशेष वाचस्ये । [ ऽप्यत्र । 'सङ्कल्पजमन् ८० एवात् जन्म यस्य । कारादेवे । सङ्कल्पभवादयो
1 बल
Page #1195
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८३ ]
योनेरभिमानभूतमिति” कुमारः ।
सङ्कल्पयो न पु० सङ्कल्पो योनिरुत्पत्तिकारणं यस्य । कामदेवे “मङ्कल्प[वादशीले । सङ्गसुक वि० सम् +कस उकन् । अस्थिरे, मन्दे, दुर्जने, सङ्कीर्णे, छापसङ्काश त्रि० सम्यक् काशते काश-च्यच् | सदृशे “तरुणादित्यसङ्काशमिति" तन्त्रम् | निभादिवदस्य नित्यसमास्ता ।
सङ्गिल यु० सम् + किल्ल क । बरुल्कायाम् । सङ्कीर्ण कि० सम् + क्त | बहुजनसंघर्षेण निरवकाशे स्थाने, मिलित
नानाजातौ, व्याप्ते, मिश्रिते सङ्कटे, एकत्र मिलितयोः परारविजातीययोश्च । इतरवर्णेन इतरवर्णस्त्रियां जाते जातिभेदे प सङ्कुचित लि० सम् + कुचत । क्कतम कोचे, संक्षिप्ते, व्यप्रफुल्ल च | सङ्क ुल न० सस्+कुल- क । परस्परपराहते, “यावज्जीवमहं मौनी ब्र चरी च मे पिता । माता तु मम बन्ध्यैव पुत्रहीनः पितामहः" इत्येव वाक्ये, परसर हनन रूपे युद्ध बहुजनादिभिः संबाधेन निरवकाशे स्थाने च सङ्गीर्णेति ।
66
सङ्केत पु० सम् + ति घञ् । मनोगत भावव्यञ्जनाय कृते हस्तादिचालनरूपे व्यापारे (इसारा ) "ब्रह्माच्छादयमर्थो बोध्यः, वयं शब्दः तुमचें बोधयतु वा" इत्येवं शब्दनिष्ठे अर्थबोधनाशक्तिविशेषे, प्रिरुङ्गमार्थे गुप्तस्थाने च ।
सङ्गतितति सके तो जातोऽस्य तार• इतच् । सङ्क ेतवति वाच्ये अर्थे “ साक्षात् सङ्केतितं योऽघम निघत्ते” इति काव्य०० । सङ्कोच पु० सम्+च - घञ् । बहुविषयक वाक्य स्यात्यविषयकतया व्यवस्थापने, सामान्यशब्दस्य विशेषपरतायाम्, जडीभावे, बोधे, बन्धे च्च । सभ् + कुच अच् । मत्स्यभेदे पु० कुङ्क मे न० | सङ्कोचनी स्त्रो॰ सस्+कुच ल्यु - गौ० ङीष् । लज्जालुलतायाम् । सङ्क्रन्दन पु॰ सङ्क्रन्दयत्यसुरान् सम् + क्रन्द- णिच्-ल्य् । इन्द्र े । भावे लुट | सस्यक्रन्दने न० |
सङ्क्र (का) म पु० सकामत्यनेन सम् + क्रम घञ् या दृद्धिः जलबन्ध
For Private And Personal Use Only
Page #1196
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
__ [
१८, ]
मस्थाने (सांको) “श्रात्मानं सङ्क्रम कत्व ति” म तिः भावे घञ् । रव्यादेः रायन्नरसञ्चारे च ।
[नरगमने च । सङ्क्रमण न• सम् + क्रम ल्युट । सङ्क्रान्तौ, रव्यादीनां राशपसक्रान्त वि० सङ्क्रान्तिरस्थास्ति अच, सम् + क्रम त वा । सडः
क्रान्तियुक्त सङ्क्रमण कर्त्तरि, प्राप्त, दायरूपेण पिटभर्चा दतः
भागते स्त्रिया प्राप्तधने च । सङ्क्रान्ति स्त्री• सम् + क्रम किन् । सग्यकक्रमगो, रव्यादीनां राशप
न्तरसञ्चारे च । तल विशेषो वाचस्पत्य वच्यते । सवय न• संख्यायते परस्सरनामोच्चारणं क्रियतेऽत्र सम्+ख्या घअर्थे
क । युद्धे । अङ् । विचारे, बुयौ, द्रव्याणिते एकत्वदित्वादौ गुण
भेदे, च स्त्री० टाप । सङ्ख्यात वि० सम् +ख्या-क्क | कृतसङ्गो, गुणिते-सस्यकख्याते च । सहयावत् पु० सङ्ख्या विचारणा सास्त्यस्य मतप मस्य वः । पण्डिते समायुक्त वि।
योग्य। सवय त्रि० सङ्कवायतेऽसौ सम् + ल्या-यत् । गुगय सङ्कयाकरणसङ्ग पु. सन्ज-घञ्। मेलने, सम्बन्ध, विषयादिरागे च “ध्यायतो
विषयान् पुसः सनस्ते घपजायते” इति गीता । सङ्गत न• सम् + गम-भावे क्त । सौहाई सङ्गतौ च कर्तरि क ।
मिलिते त्रि सङ्गति स्त्री० सम् + गम-निन् । सङ्गमे, मेलने, न्यायोक्त अमनरा
भिधान प्रयोजकजिज्ञासाजनकज्ञानविषये, “स प्रसङ्ग: उपोह तो हेतुतावसर स्तथा । निर्वाहकै ककार्थत्वे घोढा सङ्गतिरियते” इत्य न
प्रसङ्गादौ पदार्थं च । सङ्गम पु. सम्+गम-धज न धिः । सङ्गती स्त्रीपुसयोः संभोगे, नद्या
देनदादियोगस्थाने च “गङ्गासागरसङ्गम” त पुराणम् । सङ्गर पु० संगोर्थ ते सम्+ग अप । आपदि, प्रतिज्ञायां, क्रियाकारके,
__विषे, शमीटने च । सङ्कन पु० सङ्गता गावोदो हनायात्र काले नि । “प्रात:का तो मह.
For Private And Personal Use Only
Page #1197
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८५ ]
तीस्त्रोत् मङ्गवस्तावदेव तु इति स्म त्य के प्रातःकालानन्नर मुह
तलयात्मके कालभेदे । सङ्गिन लि. मन्ज घिणुन् । सङ्गयुक्त । स्त्रियां डीप । सङ्गीत न० सम् + गैन । दर्शनार्थे नाट्यगीतवाद्यविके, नत्प्रतिपाद
कयन्थे च । कर्मणि क्त । सम्यगगीते लि. | सङ्गोमा वि० सम् + ग्ट-क । स्वीकृते । [ सङ्कलने च । सङ्गह पु• सम् + यह-अप । सञ्चये, संक्षेपे, बह्वर्थ कवाक्यानामेकल सङ्गहणी स्त्री०मञ्चिता यहणी । ग्रहणीरोगभेदे । [ङग्रामत् त । माम युद्धे अद चु० उभ० सक० सेट् । सयामयति ते अस स. सङ्गाम पु• सङ्गाम-धन । युद्धे । सङ्गामपटहं पु० त० । रणवाद्यभेदे । सङ्गाहिन् पु० सम्यक् ग्रहाति मलम् सम्+ग्रह-णि नि । कुटजचे।
मलावष्टम्भके सपहकारके, च वि सङ्घ पु० सववत् सर्वम् । सजा ीयसमहे, सम्हे च । सङ्घचारिन् पु० सङ्घीभूय चरति चरणिनि । मत्स्य । सङ्घोभय
चारिणि जन्तुमात्रे वि० । सङ्घजीविन् पु० सङ्घन जीव त जीव-णिनि । सङ्घोपजीविनि वानीने सङ्घट्ट पु० सम्+घट्ट-वज । परस्परमङ्घपणे गठने च । 'सङ्घन न सम्+व-लुपट । मेलने, गठने, रचनायाञ्च । युच । तब व स्त्री।
__ (योडहात)। सङ्घतल पु० सङ्घौ सहते मिलिते तले यत्र । संयोजितप्रतलहये सङ्घपुष्पी स्त्री सङ्घीभूतानि पुष्पाण्यस्याः ङीप् । धातकी पुष्पग्राम् । __(धाई फुल) । सङ्घर्ष पु० सम्+धज । परस्परघर्षणे, स्पर्द्धायाञ्च । सङ्घशम् अव्य सङ्घ+वीपसार्थे शम् । भूरिशः इत्यर्थे । सङ्घाटिका स्त्री० सङ्घटयति-सम् +घट-णि च एव ल। युग्म, जलकण्टके, धाणे च ।
संयोगे कफे च । सङ्घात पु० सम्+इन-घन । समूहे, नरकभेदे, सम्यगहनने, दृढ़
For Private And Personal Use Only
Page #1198
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११५६)
सङ्घातपत्तिका स्त्री॰ सङ्घात युक्ता पंचमणाः कप लत इवम् । .
तपुष्यायाम् । सचि(चौ) स्त्री० सच-इन् वा डीप । इन्द्रायाम् । सचिल्लक पु० सह चिकेन । त्रिनेत्र (पि चुटियुक्त नेत्र)। सचिव प. सच-दन् तथा सन् याति या-क। सहाये, मन्त्रिणि, छ.
प्णधुस्त रे च । सचेतन वि० सह चेतनया। विशिष्ट ज्ञानयुक्त ।। सचेष्ट पु• सचते सचे-अच तथाभतः सन् दृष्टः । पाने । सह थे
ष्टया । चेष्टान्विते वि.। सच्चारा स्त्री॰ सनु चारो गात्नानुलेपने विध्वग्ग तरस्थाः । हरिद्रा याम्। सच्चिदानन्द पु० सन् नित्यः चित् चैतन्यमानन्दः विपदकर्म । नि__ त्यज्ञानसुखमये ब्रह्मणि। • [पिताविति'' स्मृतिः। सच्छ ट्र पु० कर्म । सहोपनापितादौ म्यूमेदे । “सच्छ द्रौ गोपनासजम्बाल वि• सह जम्बालेन । पङ्कयुक्त देशे।। सजाति पु० समाना जातिरस्य । समानवर्णन ममानवा यामहायाम
उत्पादिते पुत्र । तुल्यजातो त्रि। सजातीय वि. समाना जातिमह त छ । समानधर्म युक्त । सजु(जू)म् अव्यः सह जुसते किप् प० वा दीर्घः । सहार्थे “मजु:
त्य रतिं वसेदित"। भाष्टिः । सज्ज त्रि० सस्ज-अच । उद्युक्त , संनद्धे, सम्म ते, मिझते च । अ।
आयोजने, वेशे, च स्त्री० । मतो जायते जन-ड । साधुजाते लि। सज्जन लि. समज णिच ल्युट् । रक्षार्थ सैन्यस्थापने, घट्टे च ।
समज-ल्युट । आयोजने । सन् जनः । सौजन्य वति जने, “कुरु
सज्जनरञ्जनमिति" सत्कुलोद्भवे च पु० । समज-णि च ल्युट । - मृपादीनामारोहणार्थं गजभषाकरणादौ । सज्जित वि. सज्जा जातास्य तार० इतच् । कतवेशे, भूषिते संनद्रं च सञ्च सञ्चीयतेऽव सम्+चि-ड। लेखनार्थे पत्रभेदे (सांच)
For Private And Personal Use Only
Page #1199
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८७ ]
सञ्चय पु० सम्+चि-अच । समूहे, संगहे च । ल्युट । सञ्चयनम् । सयहे न ।
[ पुराणम् । सञ्चयिन् पु० सम्+चि-इनि । संग्रहकारके, “सञ्चयी नावसीदतीति" सञ्च(ञ्चा)र पु० सञ्चर य नेन सम्+चर बञर्थे क घञ् था। सेतो,
देहे, यहादे। राश्यन्तरगमने च | भावे क । सम्यगगतो सञ्चाय्य पु० सञ्चीयतेऽग्निरत्न सम् चि-गयत् । यतभेदे । सञ्चारिका स्त्रो० सञ्चारयति नायकयोर्वार्ताम, सम्+चर-णिच ख ल । - दूत्यां कुट्टिन्याम्, युग्म, घ्राणे च । सञ्चारिन् पु० सम्+चर-णिनि । धूमे, वायो, अलङ्कारोको टङ्गारा
दिरसाधनगुणे भावभेदे च । “व्यक्तः सञ्चारिणा तथेति, साहित्य सञ्चारकारके लि. स्त्रियां डीप । “सञ्चारिणी दीपशिखेवेति" रधः ।
सा च हंसपद्याञ्च । सञ्चालो स्त्री० सञ्चलति सम्+चल-ण गौ ङीष । गुञ्जायाम् । सञ्चित वि० सम्+चि-क्क । संग्टहीते । सञ्जवन न सम्+ज-युच । परस्पराभिमुखतया स्थिते चतःशाले ग्टहे। सञ्जीवन न० सम्+जीव-ल्युट । चतुःशालग्टहे सम्यकप्राणधारणे च ।
संजीवति णिच -ल्युट । औषधिभेदे स्वी० डीप । सट न० स्त्री० सट- अच । वतिनां केशसङ्घाते, जटायाम्, शिखायां,
सिंहादेः केशरे च "मटाच्छटाभिन्नघनेनेति" माघः । सटि(टी) स्त्री० सट-इन् वा डीप । शश्याम् । कन् । गन्धपत्र
वृक्ष । सठ-इन् डीम् । सठी त्याल । सण्डौन न० सम् +डी-त । पशिणा सङ्गत्य गमनरूपे गतिभेटे । सत् वि. यस-शट । सत्य , साधौ, पूजिते, धोरे, प्रशस्त , विद्यमाने
च । स्त्रियां डीप सा च पतिव्रतायां, स्त्रियां, दक्षकन्यायाञ्च । “मती सती योगविसष्टदेवेति' कुमारः । ब्रह्माण न० को तत्मदिति निर्देशो ब्रह्मणस्त्रिविधः स्टत" इति गीना । श्रादरे काव्य. 'सद
सती आदरानदरयोरिति” पाणिनिः । सतत न० सम्+तन-क्त पृ० समोऽन्त्यलोपः । निरन्तरे तहति लि।
For Private And Personal Use Only
Page #1200
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ११ ]
सतव
न० यह ग्रदृशं नत्वेन । खभावे |
सतानन्द पु० गौतमपुत्त्रं अहल्यागर्भजे सुनिभेदे ।
सुतौन पु॰ सतीं नयति नो-ड | वंशभेदे, (क्षुद्रमटर) कलायभेदे च |
स्वार्थे कन् तत्रैव ।
सतौर्य पु· समाने तीर्थे गुरौ वसति यत् समानस्य सः । परस्परव : कसु• रुके छात्ते`, निर्यकारोऽप्ययुभित्यन्ये ।
Q
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
• सतीं लचयति
। (क्षुद्रमटर) कलाये |
सतौल पु० सतोलक पु· सतील दूब कार्यात के क, सह तिलेन तिलचिन क पृ० दीर्घः । वंशे, (जुद्रमटर) कलायभेदे च 1
सतोला स्तो? सह तिलेन तिलचिनेत पृ० दीर्घः । कलायभेदे । सत्कर्तृ पु० सत् + कृ तृच् । विष्णौ । सत्कार के लि० । सत्कर्मन् न० कर्म • । वेदादिविहिते यागादौ कम्मणि । सत्काञ्चनार प्रु॰ कम्म । रक्तकाञ्चने ।
सत्कार प० सत् +क घञ् । सम्मानने, पूजने च । सत्कृत त्रिः सत्+ल-क्त । पूजिते, कृतसमाने च । सक्किया स्त्री० सत् + अ श । सत्कारे, सम्मानने, पूजने च | सत्तम त्रि० अतिशयेन सन् तमप । प्रतिज्ञाय साधौ । सत्ता स्त्री० सतो भावः तल । द्रव्यगुणा वृत्तौ जातिभेदे, विद्यमानः सत्त्र न० सद त्रल् । स्थाने, यन्ने, सदादाने आच्छादने, बरण्य कैतवे, धने, ग्टहे, दाने, सरसि च ।
[तायाञ्च !
मैं
सत्त्रम् अव्य॰ सद-त्रमु । सहार्थे । व । मत्वाम्यवार्थे काव्य. सत्तगाला स्त्री०६ | अन्न जलादेदोनार्थे कल्पिते ग्टहे । सत्राजित् पु० मन्त्रणाजयति लोकान् बा+जि- किप् । श्रीकृष्णव शुरे सत्यभामाजनके राजभेदे !
सचिन् पु०सत्त्रं ग्टहं यज्ञो वा विद्यतेऽस्य इनि । ग्टहपतौ म्हस्य च । स्वत्तु न० स्तोभावः त्व । सांख्यसि प्रक शादिसाधने प्रक्कव्यवयवे पदार्थे, "तत्व सत्त्व' निर्मलत्वात् प्रकाशकमनामयमिति” गीता | जय हि तकारः । पृ० एकत्रकारः स्वभावे द्रव्य, प्रायेषु, छावसावे, रुपे
For Private And Personal Use Only
Page #1201
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८८
धात्मनि, चिने, घायुषि, धने च । न्यायोनी सत्तारूपे नाति है,
विद्यमानतायाञ्च हितकारः । जन्तुषु पु० न• । सत्पत्र न. सत् योभन पत्रम् । पद्मस्य नवदले ६ । सदले लि. सत्पथ पु० कर्म । शोभनमार्गे, वेदादिविहिताचारे च । सत्प्रतिग्रह पु. सद्भवः प्रतियहः । साधुदत्तधनस्य प्रतिग्रहे "सप्न वि
त्तागमा धा दायो लाभः क्रयो जयः । विभागः संप्रयोगश्च सत्प्र
तिपह एव चे ति” म तिः । सत्प्रतिपक्ष पु० कर्म० | तुल्यविरोधिनि, न्यायोने हेतुदोषभेदे च । सत्फल पु० सन्ति शोभनानि फलान्यस्य । दाडिमच्चे सफलवति वि. सत्य न० मते हित यत् । सत्य युगे, शफथे, सिद्धान्त, याथार्थे च
तद्दति त्रि० । अश्वत्थश्वक्ष नान्दीमुखशानदेवे च पु० | सत्यक्षार पु० सत्य+-घज नि• मुम् । मयतत् अवश्य क्रयमित्यय'
सत्यकरणे, सत्यापने (वायनादेोया)। सत्य पुर न० सत्ययुक्तं पुरम् । विष्णु लोके । सत्य फल पु० सत्य फलमस्य । विल्वा । सत्यभामा स्वी• सत्राजितोपसुतायां शोकष्णस्य भार्थ्यांयाम् । सत्यम् यव्य सत्+यसु । खीकारे। सत्य घुग न• सन्यप्रधान युगम् शाक | सत्यप्रचुरे प्रथमे युगे । सत्यलोक पु० मध्यप्रचुरो लोकः । अद्ध स्थसप्तलोकमध्ये , सर्वोपरिस्थ - __ लोके ।
[दयोऽपात्र । सत्यवचस पु०सत्य वचोऽस्य । मुनौ । सत्यवचनयुक्त नि सत्यवचनासत्यवत् पु• सत्य विद्यते ऽस्य मनुप मस्य वः । साविलीपनौ नृपभेदे
सुनिभेदे च । सत्य युक्त वि. खियां डीप सा च व्यासस
मातरि च । सत्यवतीसुत पु० ६त० । मत्स्यगन्धापुत्त्र व्यासे सुनिभेदे । सत्यवाच पुसत्या वाक यस्य । कषौ, काके च तस्य शब्देनहि रामा. - भनियेन तस्य तथात्वम् । सत्यवदनशीले लि ।
For Private And Personal Use Only
Page #1202
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८० अत्यवादिन् त्रि. सत्य वदनि बद-णिनि । यथार्थवाक्य वक्तरि । सत्यव्रत पु.सत्य व्रतमस्य । विशङ्क नामके राजभेदे । सत्यतत् परे लि. म त्यसङ्गर सत्यः सङ्गरः प्रतिज्ञा यस्य । कुवेरे सत्यातिने वि. सत्य सन्ध वि. सत्या सन्चा सन्धान यस्य । 'सस्याभिसन्धौ । सत्याकति स्त्री. सत्य+डाचनक-क्तिन । व्यवध्यमेतन्मयाक्रेय मि
त्ये य” प्रतिज्ञारूपे सत्य करणे (वायनादेबोया)। सत्यानृत न• सत्यहितमन्तं यत्र । वणिग छत्तौ वाणिज्छ। सत्यापन न० सत्य+णिन-पुक् च ल्युट । सत्याकतौ । युच्च । सत्यापनाप्यत्र स्त्री।
[वाक्ये न. । सत्योद्य वि० सत्य मुद्य यस्य पद-यप । सत्यवादिनि । कर्म• सत्यसत्र सम्बन्ध मन्नतो च अद० चुः पा सक० सेट । सत्यते असम
बत । सत्रापयते इत्यन्ये । मत्र न• सलाते सन्तन्यते घञ् । यज्ञभेदे, श्रीकृष्णखशुरे मपभेदे च । सत्राजित पु० सोणाजयति लोकन् । श्रीकृष्णश्वशुरे । सत्वर न. सह स्वरया शीघ्र स्वरान्विते लि। सदंशक पु० सह दंशेन कप । कर्कट के । दंशक युक्त वि० । सदंशवदन पु• सह दंशेन दंशाकारेण तथाभूतं वदनमस्य । कङ्कविहगे अदजन न० कर्म । पुष्पाञ्जने रीतिजाते अननभेदे । सदन न. सीदत्यस्मिन्+सद-युट । ग्टहे, जले घ । सदय पु० सन् अयः साधु शुभावह विधौ । सह दयया । दयान्विते त्रि. सदर स्त्री० न० । दीदत्यस्याम् सद-अनि 1 सभायाम् । सदस्य पु. सदसि साधुरीमति वा यत् । न्यू नातिरिक्तताविपर्यायपरिक
हाराविधानदर्शिनि । सभासद लि. । सदा अव्य. सर्वस्मिन् काले दाच सादेशः । सर्वस्मिन् काले इत्यर्थे । सदागति पु. सदा गतिरस्य । वायौ सदागनियुक्त नि । सदाचार पु० कर्म • ६त• वा “मरस्त्रमोहत्योर्देवनद्यार्यदन्तरम् ।
त' देवनिर्मिन देशं मनायत्त प्रचक्षते । तस्मिन् देशे य आचार: पार मर्यक्रमागतः । वीना मान्मराजाना स सदाचार इष्यते ।
For Private And Personal Use Only
Page #1203
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ Rece]
इति मनूत देशप्रचलिताचारे "साधवः चोणदोषाच सच्छेद, साधु वाचकः । तेषामाचरणं यत्तु सदाचारः स उच्यते” इत्युक्त े साधूनामाचरणे च |
सदातन पु० सदा भवः सदः + त्रुल् तट्च् । विष्णौ । नित्ये लि स्त्रियां ङीप 1 [ग्यच
सदातोया स्त्री० सदा तोयानि यस्याम् । करतोयानद्याम्, एलापसदात्मन् त्रि॰ सन् साधुरात्मा चित्त' यस्य । साधुचित्ते 1 सदादान पु० सदा दान मदजलं त्यागो वा यस्य । ऐरावते गजे + मदात्यागिनि त्रि० ।
सदानन्द पु० सदा व्यानन्दो यस्य सदाशिवे । कानवरतानन्दयुक्ते त्रि. सदान पु सदा नृत्यति मृत - श्रच् । खञ्जनविहगे सदा नृत्यवति वि० ।
सदानीरा स्त्री० सदा नीरमस्थाम् । करतोयानद्याम् ।
सदापुष्प पु० सदा पुष्पं यस्य । नारिकेलटते । रक्तार्के स्त्री० ङीप् । सदापुष्पयुक्त त्रि० ।
सदाप्रसून पु० सदा प्रस्नमस्य । रोहितकवृच्चे, कर्कट, कुन्द्रे च । सदाफल पु- सदा फलमस्य । नारिकेलटच े, उडुम्बरदृच्च े च वार्त्ताकुभेदे लि० स्त्रियां टाप्_ 1
सदाभद्रा स्त्री० सदा भद्रमस्याः गाम्भारीटच सदाशिव पु० सदा शिवमस्मात् । महादेवे । सदुत्तर न० कर्म्म' • व्यरहारे, प्रतिज्ञापत्त्वानुसा गुत्तर े च ६० तहत लि० ।
सहक्ष त्रि० समान दर्शनमस्य दृश + कम समानस्य सादेशः । तुल्यरूपे । सदृश् त्रि समान दर्शनमय समान +उ- किप सादेशः । तुल्यरूपे । सहश वि. समानं दर्शनमस्य समान + उश-टक् । ब्रूमे स्त्रियां ङीप
मदेश ० मह देशेन । निकट | देशान्विते त्रि ।
सङ्केतु ए० कर्म • न्यायोक्त हेत्वाभासदोषरहिते हेतौ ।
For Private And Personal Use Only
रिय
-
त्तरे पृष्ठस्य सम्य
Page #1204
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८२ ]
सगाव पु० सतोभावः, सन् वा भावः । विद्यमानत्वं साधुभावे च ।
सहावमागत" इति भाष्टिः । सद्भत न• असत् सत् भतम् । सत्+च्चि-भ-क । यथार्थे । तहनि लि. सझन् न• सीदत्यसिन् सद-मनिन् । ग्टहे, जले च । सद्यःकत वि. सद्यस्तत् क्षणात् कृतः क-न । तत्क्षणकते । सद्यःप्राणकर बि. सद्योहठात् प्राणं बलम् अायुर्ट विञ्च करोति
क अच् । “सद्योमास नवान्न च बाला स्त्री वीरभोजनम् एत
सुष्णोदकञ्च व सद्यःप्राणकराणि घडित्य तो" द्रव्यसमहे । सद्यःप्राणहर लि. सद्यः प्राणमायुर्वलं वा हरति ह. नाच । शुष्क
मांस स्ति यो घट्वा बालास्तरुणं दधि । प्रभाते मैथुन निद्रा
सद्यःप्राणहरामि घडित्य ते" शुष्कमामादिद्रव्यसमूहे। सद्यःशोथा स्ती. सद्यः शोथोयस्थाः । कपिकच्छाम् । सद्यःशौच न० सद्यः शीधमपनेयमशौचस् । स्मृत्य ते शीघनाश्ये ___अशौचे ६ ब° । नत शिल्पन्ट पशोत्रियादौ नि । सद्यम् अव्य. समेऽनि नि । तत्क्षणे, समान दवसे इत्यर्थे च । । सद्यस्क त्रि. सद्योभव: कन् । सद्योजाते । सद्योजात पु. सद्योजायते जन-कर्तरि न । वत्से, शिवमूर्तिभेदे च
अाशुजाते त्रि। सद्योभाविन् पु० सद्योभवति भू-णिनि । वत्से । . सह,त्त न० वृत-क्त-कर्म • | साधुस्वभावे सानुवर्त्तने । ६ब० सञ्चरित्रवति
त्रि० । 'सवृत्तमनिर्घोहि क्षणाई मपि शस्यते इति पुराणम् । सह, त्ति स्त्री० कर्म । उत्तमचरित्वे उत्तमव्याख्यानरूपे गन्थे च
सती वृत्तिः यस्य । सत्तिमति वि• ‘मत्तिः सनिवन्धनेति' माधः ।
[वा डाप । सधम्मन् लि. समानोधर्मोऽस्यअनिच समानस्य सः । सदृशे । स्त्रियां सधम्र्मचारिणी स्त्री सह धम्म चरति चरणिनि । मह धर्म
चारिण्यां भार्थायाम्। [डीप । सा च पत्नवाञ्च । सधमिन् नि समान धर्म चरति । तुल्यधर्मचरणकर्त्तरि । स्त्रियां
For Private And Personal Use Only
Page #1205
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८३ ] सधवा स्त्री सह धवेन । जीवत्पतिकायां स्त्रियाम् । सध्राच् त्रि. सह-अञ्चति अन्च-किप सहस्य मधिः । सहचरे खियां
डीप सध्रीची सा च भार्या याञ्च । सन पु० सन अच् । घण्टापालिने । सनक पु० सन वुन् । सुनिभेदे 'मन कश्च सनन्दश्चेति' तर्पणमन्त्रम् । सनत् पु० सन अति । चतुर्मुखे ब्रह्मणि, सदेत्यर्थे भव्य । सनत्कुमार पु० ६न | ब्रह्मणः पुत्र सुनिभेदे । सनग्द ४. सह नन्देन । सुनिभेदे । यानन्दयुक्त वि० । सनपर्णी स्त्री० समस्येव पर्णान्यस्याः डोप । असनपाम् । सनसून न० शनस रत्नमस्त्यस्य अच ट• । मत्स्थधारणार्थ खवलते जाले सना अा. सदा-नि दय नः । रादेत्यर्थे । सनातन वि. मदा पल तुट च नि । सदाभवे वस्तुनि निश्चले च रियां गेप साच शरखत्यां, लायाञ्च । शिवे ब्रह्मणि, दिव्य
मनुष्य च पु० । सनाभि गु० समान: नाभिर्यख । जातौ तस्य एकदेहोत्पन्नत्येन तुल्य
नामिता इति तथा त्वम् । मध्ययुक्त , स्नेहयुक्त च त्रि। सनानक पु० सना सदा अनयति अम-एव ल । शोभायना सस्य पलादिगोजन स रोगहेतवा तथा त्वम् । सह नाम्ना कप । नामयुक्तो लि.
[डीप् । रानि दु० सन इन् । पूजायां, दाने च । सत्कारपूर्व कनियोगे स्ती० वा सनिष्ठो(उ)व न० स ह निजी( )वेज । कुरखध्य तवारिकणे (मथुस्कारे) सनौड लि. समानां नीड' सह नीडेन वा । निकटस्थे, भीड़ के च । सन्तत न सम् + सन-क। सतते निरन्तरे। नैरन्नर्यावति विस्तीर्ण
च त्रि। सन्तति स्त्री० सन्नन्यते सम् + तन-किच । गोले, मुले, कन्यायाञ्च ।
भावे-तिन् । पिस्तारे, पडतो, अविच्छिन्न धारायाञ्च । सन्तप्त विसम्+तप-त। अध्वगत्यादिना परिश्रान्त, अग्नितप्त, . तेन विराधे च 'सन्तप्तचामीकरवलवज मिति भट्टिः ।
For Private And Personal Use Only
Page #1206
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। ११८४]
सन्तमस म० सम्नत तमः अच समा० । गाढावकारे, मोहे च सन्तान प. सम्+तन-धज । वंशे, अपत्य, विस्तारे, कारचे च । सन्तानिका स्त्री० सम्-~~-मन एव ल टाप अत इत्वम् । क्षीरसरे, ___कर्कटऊाजे, फेने, कुरिकाफले च । सन्ताप पु० सम्यक् तापः प्रा० । वणिजाते तामे । सन्तापन पु० सन्तापयति सम्+तप-णिच-ल्यु । कामदेवस्य पशरा. ___ न्तर्गते शरभेदे । सन्तापकारके वि• सन्तोष पु० सम्+तुष-घञ् । धैर्य, खाये च ‘सन्तोषमल हि सुखमिति मः।
[शिकायत स्त्री० । सन्दंश पु० सम्+दन्श-अच। (सांडाशी) यन्त्रभेदे । एव ल । सन्दसन्दशपतित प० सन्दथे तन्मध्ये पतित इय । मीमांसकोक न्यायभेदे सन्दर्भ पु० सभा उभ-धब् । रचनायां, ग्रन्थने, प्रबन्ध “ग ढार्थ म्य
प्रकाशच भारोक्तिः श्रेधता तथा | जानार्थयत्त्व पंद्यत्व सन्दर्भ:
कय्यो बुधै' रित्य के कथनभेदे, यस तात्पर्यविशेघे च । सन्दान न० सम् + दो-खुट । बन्धगे, दाम्नि, सत्यकखण्डने च दा
ल्युट । सम्यग दाने न० गजस्याठोवतोरधोभागे पुः । सन्दानिका स्त्री॰ सन्दान संखण्डनमरत्यस्य ठन् । विटदिरे सन्दानित त्रि. सन्दान जातमस्य तार इतन् । वधे रसनासन्दानि
तचरणे ति मालविकाग्निमित्रम् । सन्दानिनी स्वी• सन्दान बन्धन गवामला इनि डीप । गोन्ट हे सन्दाव धु० सम्+दु-वज । पलायने । सन्दाह पु० सम् + दह धज । सुखादिशोषे, सम्यादाहे च । संन्दिग्ध लि. सम + दिह-कर्त्तरि न । सन् हयुत । कर्मणि क । ___सन्देहविष्ये । सन्दित लि• गम्+दो-त। बचे । सन्दिष्ट स० सम् + दिश-भावे-त। वाचिकार्थकथने यातायाम् कर्म- णि-त। उपदिष्टे वि० । सन्दिहान वि० सम्+दिह-मानर । सन्देहयुक्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #1207
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८५ ]
सन्दी स्त्री० सम् +दो-द गौ डौष । खटायाम् । सन्दौम्य पु० सन्दीप्यतेऽसौ सम्+दोप-कर्त्तरि यत् । मयूर शिखायो । सन्देश पु० सम्+दिश-घञ्। वाचिकार्थकथने वातायाम् । . सन्देशहर पु० सन्देशं हरति अभीष्टस्थानं कथनाय नयति ह-अच ।
दूते ‘तवय सन्द शहरादिनि' रघुः । ख ल । सन्दे शहारकोऽप्यन । सन्देह पु० सम्। दिह-धज । संशय शब्दस्यार्थे । सन्दोह पु० सम्+दुह-घञ् । समूहे। सम्याग्दोहे च सन्द्राव पु० सम+द्र -धज । पलायने । सन्धा स्त्री सम्+-धा-यड । स्थिती, प्रतिज्ञायाम्, सन्धाने, सुरोत्पाद
नाशुणे व्यापार भेदे, अनुसन्धाने च | सन्धान न सम्-वा-ल्ह्याट । तुरादिसम्पादनानुगुणे व्यापारे सोमरस
काण्ड नासाके अभिपये, अनुसन्धाने रावने च सन्धाने स्त्रीत्वमपि
तत्र ङीप । सा च कुयशालायाञ्च सन्धि पु० सम्। बा कि । न्टपाणां पड गुणान्तर्गते भेल नार्थ मैत्रीकर
णरूपे व्यापारे, संयोगे, . अस्थिध्यस योगस्थाने, चौरादिक्षतसुरड्रायां 'सन्धि सम्वा तु चौध मिति रतिः भगे, सट्टने, नाटकाङ्गविशेषे, व्याकरणोक्त वर्ण यजाते वर्ण विकारभेदे । सन्धिचौर पु० सन्धिना कतरङ्गया चौरः | सन्धिं कृत्वा चौर्य का
रके (सिन्धल)। सन्धिजीवक पु० सन्धि जीवति जीव-एव ल । साच्चन परार्थहारके सन्धित बि. सन्या जानाऽस्य तार दूतच । कृतसन्धे, मिलिते च -सम्धिनी स्त्री० सन्था वृषभसंयोगतज्जगर्भोऽस्त्यस्याः इनि डीप | वृष
भसंयोगेन त गर्भायां गवि । सन्धिपजा स्त्री सन्धी अष्टम्याः येषे नवम्याच आद्य दण्डे पूजा ।
याश्विन शुक्लाष्टमीनवमीसन्धिकाले विहितपूजायाम् । सन्धिबन्ध पु० सन्धि'वभाति संयुननि सम्वन्ध-अच् । भमिच
म्मके। तत्से बने हि भग्नसन्धियोजनं वैद्यके मसिजम ।
For Private And Personal Use Only
Page #1208
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
•
[११८६ ]
सन्धिला स्त्री० सन्त्रि छाति बाक | नद्यां, मदिरायाञ्च । स्वार्थे
लच् । खरङ्कायाम् ।
सन्धिविग्रहाधिकारिन् पु० सन्धिविग्रहेषु व्यधिकरोति व्यधि + 5पाणां सन्धिविग्रहाद्यधिकारिमन्त्रिभेदे
पिनि । सन्धिवेला स्त्री० सन्धियुक्ता वेला समयः । अहोरात्र सन्धिसमये । सन्धि हारक त्रु० सन्धिना सुरङ्गया हरति
परद्रव्यम् हृ एव सन्धि
चौरे । (सिन्ध ल)
सन्धुचित वि० सम् + घुच्च क्त । उद्दी पते । सन्धय वि० सम् + धा-यत् । संयोञ्च मेलनीये |
सन्ध्या स्त्री० सम्- ध्य-कड डवा | एक रूपकालोत्तरभाविप ररूप कालस्यावकाशे, दिवारात्रस्य मध्यवर्त्ति काले, स च दिवाशेषदण्ड सहितरातिप्रथम (ण्डात्मकः कालः तयोश्चतुर्दण्डात्मककालश्च 'त्रियामां रजनीं प्राहस्यक्काद्यन्त चतुष्टये । गाड़ीनां तदुभे सन्व दिवसाद्यन्नमज्ञिते इति स्मृतिः । अहोरात्रस्य यः सन्धिः सव्य नचलवर्जितः । सा च सभ्वप्रा समाख्यातेति खातिः | सायान े, सन्धयाकाले उपास्य देवताभेदे च । सन्नमुपासते ये तु नियतं शंसितव्रता इति स्मृतिः | 'प्रातः सन्ध्यां ततः कृत्या सौंकल्प ं बुध व्याचदिति स्मृतिः । एतद्विशेषो वाच } 'चत्वार्यांड: सहस्त्राणि वर्षाणान्तु कृतं युगम् । तस्य तावच्छती सन्धप्रा सन्
८
शव प्रकीर्त्तित ‘इत्युक्ते युगसन्धिकाले, नदीभेदे, ब्रह्मपत्नीभेदे च | सन्ध्यांश पु० सन्वप्रायाः सत्ययुगादेरंश: 1 सत्ययुगादेरंशभेदे तत्प्रमायम् सन्वप्रार्थे द्रष्टव्यम् । 'सन्त्रासन्प्रांशसहितं विज्ञेयं चतुर्थगमिति मनुः ।
सन्ध्याचल पु० 'मन्वयां वशिष्ठः कृतवान् तत्र यस्माद्दिधः सुतः | ततः सन्वप्राचलं नाम तस्य गायन्ति देवता' इत्यतो पनभेदे | सन्ध्यानटिन् सञ्चप्रायां नदति नट- यिनि । शिवे । सन्ध्या पुष्पो स्त्री० सन्वत्रायां उप्यमथाः ।
जातिवृचे ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
C
O
Page #1209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८७ ]
सन्ध्याबल पु० सन्ध पायां सन्धयोपलक्षिते रात्रिकाले बलं यम्य । रालो बलयुक्त राजमे ।
[कमेघे च । सन्ध्याम न० सन्धयाकालिकमधमिव । सुवर्णगैरिके । सन्धमाकानिसध्याराग न• सन्धधाया इव रागोऽस्था सिन्दूरे ब्रह्माणि । सन्ध्याराम पु० सन्धयायां तदाख्यभार्या रमते रम-घ । चतुर्मुख सन्न पु. मीदति सद क । पियालवृक्षे अवसने विस्वार्थे कन् । सर्वे . सन्न कद्र प• सन्न एव सन्नकः कर्म | प्रियाल ने खर्वोच सत्रत लि. सम्+नम क्त। प्रगाते, शब्दायमान च । सन्नति स्त्री० सम् +नम-क्तिन् । प्रणाले, ध्वनौ, नम्रतायाञ्च । समद्ध लि. सम्+नह-त । तमन्नाहे कृतवर्मणि, व्य ह रचनयाव:
स्थिते सन्यादौ, आततायिनि, मन्त्रादियुक्त च । सन्नय प० सम्+नी-अच। समहे, पृष्ठस्थिने बले च । मन्त्रहन न० सम् +नह-ल्युट । वर्म ग्रहणे, उद्योगे, सम्यग् बन्धने च। सन्नाह पु० मचाते सम् + नह-घञ् । (सांजोया) धर्मणि । सन्निकर्ष पु०सम्+नि-कृष-धज । मानिध्ये 'महत्तमत्रिकों हि क्षणा
मपि शस्यते” इति पुराणम् । विषयेन्द्रियसम्बन्धे, न्यायमते ज्ञानलक्षणा सामान्य लक्षणायोगजधर्मविशेष.त्म के अलौकिकप्रत्यक्ष
माधने उपायभेदे च । सनिकहंगा न० सम् +नि+कृष-रत्य ट । सबिधाने । सनिकृष्ट त्रिसम्+नि+कृषक । निकटस्थ ] सविध न० सम्+नि+धा-क । नैकश्ये समीपस्थिते लि। सन्निधान न० सम्+नि+पा-ल्युट । नैकश्य, सामीप्य। सन्निधि पु० सम्+नि+धा-कि । सामीये । कर्मणि कि। इन्द्रियवि
घये । कर्म• । साधु निधौ।। सनिपतित लि. सम् + नि-पत-त । मिलिते, उपस्थिते. ते च सन्निपात पु० सम् +नि-पत घञ् । मेलने ‘सन्निपात लक्षणोविधिर
मिमित्त तद्विघातस्य ति" व्या० परि० । क फादिधातवयस्य विजातीयवैषम्यरूपत्रिदोषजे विकारे, नाशे, उपस्थितौ च ।.
For Private And Personal Use Only
Page #1210
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८८
सन्निपातज्वर पु० सत्रिपातस्य तदर्थों ज्जरः । बैद्यकोत । त्रिदोषनविकारसाधने ज्वरे ।
[पालनिम्ब। सन्निपातनुद् पु० मचिपात विदोषजविकार तुदति तुद-किप । नेसन्त्रिबन्धन न० सम्यक निबन्धन प्रा० | नानास्थानस्थवाक्यानामेकाल
सङ्कलने, तदुपयोगिग्रन्थ भेदे च । ७व० । सम्यग्निबन्धति त्रि. 'म
ह,त्तिः सचिवन्धनेति" माधः । सत्रिभ त्रि० सम्+न+भा-क । सशे । निभादिवदम्य नित्यसमासता । सनिवेग पु० सम्+वश-अाधारे घज । पुरादेर्वाह्यस्थ देश । भावे धन ।
सम्यक स्थितौ । सन्निहित लि० सम् +नि+धा-क्त । निकटस्थे “कसिविहित
नैवेति" मीमांसा । सग्यक स्थापिते च । भावे क । नैकश्ये न• सजास्त त्रि० सम्+नि+अस-क । निक्षिप्त जतसम्यक त्यागे, युक्त , अ. ‘ र्पिते च। सन्नवास पु० सम्+नि+अस-घञ् । 'कास्यानां कर्मणां त्यागं मन्यानं
कवयोविटु” रित्य को विहितकर्मणां विधानेन सम्यक त्यागे, तदु.
पयोगिचतुर्थाश्रमे, चैत्वे - कर्तव्य पुराण प्रसिद्ध शिवव्रतभेदे च । सन्नमासिन पु० सम्+नि+अस-णिनि | सन्यासपति, चतुर्थाश्रमवति,
चैत्र कर्तव्यशिवद्रत करि च । भपक्ष पु° समानः पक्षः | तुल्टा रूपे साध्यसाधनाचये पक्ष च । सपनाकरण न सह पत्र ण पच्छेण सपत्र तथा क्रियते सपत्र+डाच
क-ल्युट । पक्षण सह शरवेधनरूमे अत्यन्तव्यथने । कर्मणि-म।
सपत्रातः । तथा पीड़िते त्रि। सपत्न पु. सह एकार्थे पति यतो पत-न महस्य सः । शटौ । सपत्नारि पु० सपत्न: अरिरिव । (वेडवाश) वंशभेदे । सपत्नी स्त्री०समानः पतिर्यस्याः डीप न च । एकभर्ट कायां स्त्रियाम्,
समस्खामिकायां भूम्यादौ तु सपतिरित्यपि । सपदि अव्य. सह पद्यते पद-दून् सहस्य सः सत् क्षण इत्यर्थे 'सपदि
मुकुलिताचीमिति" कुमारः |
For Private And Personal Use Only
Page #1211
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[११८८]
सपर पूजायां कण्डादि पर० सक० सेट । सपर्या नि असपर्यो । सपा स्त्री० सपर-यक - का टाप । पूजायाम् 'मोऽहं सप विधि__भाजनेनेति रघुः ।
[शविशिष्टे च । सपाद स्त्री० सह पादेन चरणेन चतुर्थांश न था | पादसहिते,चतुर्थीसपिण्ड वि• समानः पिण्डः खदेहारम्भ कदेहोयस्य । एकदेहारस्यदेहे
जातिमेदे "असपिगडा च या मानरिति” स्मृतिः जातीनाञ्च साक्षात् परम्परया अतिपरम्मरया वा एकदेहारभ्यत्वात्तथास्यम् । तल च दाये अशौचे च सापिण्ड्यविशेषो माचस्पत्ये यच्यते । “दातृत्वभोक्त त्वे नेकपिण्डवात दायग्रहणोपयोगि सापिराध" मिति
दायभागः । सपिण्डीकरण न. सह पिण्डे न ततः अभनतद्भावे चि+क-लुपट ।
प्रेतत्यविमोचनाय तोहे शेन कर्तव्ये पिलादि पिण्डसमन्वयकरण
त्राभेदे “सपिण्डीकरणादूर्द्धन दद्यात् प्रनिमासिक"मिति स्मृतिः । सपिण्डौकत लि. सह पिण्ड: पित्त्रादिपिण्ड : सपिण्डः ततः चि-छ
कर्मणि क्त । यदुद्दे शेन सपिण्डीकरणं त्राङ्गलत तस्मिन् मते
नने 'ये सपिण्डीलताः प्रता" इति म तिः। सपीतक पु० सह समानः पीतकेन । राजघोषातकीच । सपीति स्त्री० पा तिन् पीनिः पानम् मह एकत्र पीतिः । ज्ञात्यादीनां
सह भोजने ।। सपीतिका स्त्री॰ सह पीतेन का यतत्वम् । हस्तियोषातकी वृक्षे । सप्तक न० सप्तानामवयम् कन् । सप्तसङ्ख्यायाम् । सप्त प्रमाणमय कन्
सप्तसहयान्विते नि । सप्तको सप्तभिः स्वरिव कायवि शब्दायते क-क मेखलायाम सप्तचत्वारिंशत् स्त्री० सप्ताधिका चत्वारि शत् शाक. (सातचमिथ) , सङ्घत्रायां, तत्मवान्विते च । एवं सप्तदशादयः समाधिक तत्तत्
। मझवायां तत्मयान्विते च । समच्छद पु० सप्त सप्त छदाः प्रतिपञ्चम् यस्य हत्ती सच्याशब्दस वी
समार्थता भाष्योना । (छातिम) छने ।
For Private And Personal Use Only
Page #1212
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सप्तजित पु. भात जिह्वा इव आस्वादसाधनानि पर्धिषो यस् । बड़ी
"काली कराली च मनोजवा च सुलोहिता चैव सन्चो । इया प्रदीप्ता च रूपीटयोनेः सप्त व कोला: कथिताच जिहा"
इत्य तानां सप्तानामग्निज्वालानामेव तज्जितात्वमुक्तम्। [योऽप्यता सप्तज्वाल पु• सप्त कालीत्यादयः ज्वाला यस्य । वनौ सप्ताचिराद. सप्ततन्तु सप्तभिः भूरादिभिर्महाव्याहृतिभिस्तन्यते नम तुन् । यते । प्तप्तति स्त्री सप्तगुणिता दशतिः नि०। (सत्तर)सङ्ख्यायां तमयान्विते च । सप्ततितम वि. सप्ततेः पूरणः तमप । थेन सप्ततिसवायूर्यते तस्मिन
[तस्मिन्नर्थे। सप्तदश त्रि• सप्तदशानां पूरणः डट । येन सप्तदशमङख्या पूर्यते सप्पीपा स्त्री० मप्त जम्ब प्रभृतयोद्दीपाः यस्थाः । जम्ब प्रतिसप्रदीप.
वयां पृथिव्याम् । सप्तधा अव्य. सप्तन्+प्रकारे धान् । सप्तप्रकारे । सप्तधात पु० य ५० । सप्तगुणिता धातवः । देहस्थेषु 'रसास मां
समेदोस्थिमज्जानः शुक्रसयुताः । शरीरस्था इमे ज्ञयाः पण्डितः
सप्त धातव” इत्य के षु रसादिषु धातुषु । सप्तन ५.लि. | सप-तनिन् । (सात) सङ्ख्यान्विते । सप्तनामा खी० सप्त नामानि यस्याः डाप । श्रादित्यभक्तायाम् सप्तपत्र पु० सप्त सप्त पत्राणि पतिपत्र यस्य । सुरक्षे, सप्तच्छद
वृक्ष च। सप्तपदी स्वी• सप्तानां पदीनां समाहारः ङीप् । विवाहकाणे मण्ड..
लिकाह गन्तव्य घु सप्तस पदेषु । सप्तपर्ण पु० सप्त सप्त पर्णा न्यस्य प्रतिपर्णम् । (छातिम) छ । समान
लुलतायां स्त्री । सप्तपाताल न० समाहारवियुः पानादि । अतल वितलञ्चव नितला
क्रमादधः । महातलञ्च सुतल पाताल सप्त कीर्तित' भित्य को
सप्तम भूमेरधःस्थलोकेषु । । प्रप्तसकति स्त्री व ब० सप्तसंख्याताः प्रातयः । लालसिले मादक
For Private And Personal Use Only
Page #1213
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२१] रहितसूक्ष्म पञ्चभूत हेतशब्दादिनमात्वात्मके पदार्थ सहये - हदाद्याः प्रातिविकतयः सप्त इनि साहयकारिका घोड़शपदार्थ
हेतुत्वात्प्रततित्वम् प्रतिकार्यत्वाञ्च विकनित्वमामाम् । सप्तभद्र पु• सप्तस स्थानेषु भद्रमस्य । शिरीषवृक्ष । सप्तम वि. सताना पूरणः मट । येम सप्तसंख्या पूर्यते तस्मिन्नर्थे
स्ति यां डीप | सा च चन्द्रस्य सप्तमकलाया ह्रासद्धि रूपाया
तिथौ च । सप्तरल प• सप्त रक्तानि प्रशस्तान्यस्य । “माणिपादतले रके नेता
नरनखानि च । तालुकाघरजिह्वाश्च प्रशस्ता सनरत ते 'त्यु का . स्थानेषु रनतावति बने । सप्तषि पु. ब. य. । सप्त पाप यः कर्म । मरीचिरलिः युगह
पुलस्त्यः क्रतुरङ्गिराः वशिष्ठश्च न्यु ले घु सप्तस का षिषु । सप्तर्षि मण्डल लि. ६त । अाकाशे निथ ध्र वनक्षत्रपरिभ्रामके
नक्षत्रसप्तकात्मके नक्षत्रमराह लभेदे "सप्तर्षिमण्डलं तस्माद्य ते सर्च कोपरीति" प राणम् ।
[गुनाया, पाटलायाञ्च । सप्तता नी० सप्तधा लाति ला-क | नबमालिकायां चर्म क पाया, सप्तशती स्ती. समानां शत नां समाहारः । मार्कण्डेय पुराणान्त
ते सप्तशतमन्त्रसमुदा यात्मके देवीमाहात्मप्रबोधक ग्रन्थ भेद। 'मध्ये सप्तशती जपेदिति” पुराणं तद्दिभागो वाचस्पत्ये
वच्यते । [यज्यं दोषसूचक सप्तशलाकाकारितचक्रभेद। सप्तशलाक प. सप्त शतकाकारा रेखा यत्र । ज्योतिषोत विबाहेसप्तशिरा स्ती• सप्त पिरा अस्याः । ताम्बू लव लवाम् । [दयोऽप्यता सप्तसप्ति पु • सप्त सप्तयोऽवा यस्य । सूर्य, अर्कने च । सप्ताश्वासप्तसागर पु• ब० १० समसंख्याताः सागराः । “नवनीतसरामर्पि
दधिदुग्धजसान्तका" इत्य कषु सप्तर सागरेषु । सप्त हतादिकल्लिताः सागराइव देय पदार्था यन्त्र । पुराणोक्त सनामख्याते महादानभेदे सक्षणं वाचसत्ये ।
For Private And Personal Use Only
Page #1214
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२.२ . सप्तांशु पु० सप्त अंशयोज्वाला यस्य । “कालीकरालीचेत्वाद्युक्त" भात
ज्वालावति वङ्गो। सप्ताश्ववाहन पु० सप्त अश्वाः वाहनान्यस्य । सूर्यो, अर्को च।। सप्ति पु० सप-ति । अश्वे । [सफरीविघट्टितोर्विति" माघ । सफर पु० सप-अरन् प० पस्य फः । (पुटी) मत्स्ये स्तीत्वमयत्न “चलसफल वि. सह फलेन सहाय सः । अव्यर्थे , फलयुक्त च । [च । सबल लि• सह बलेन सामथ्र्य न सैन्य न वा । सामान्विते अन्य युक्त सब्रह्मचारिन् पु० समान ब्रह्म वेदग्रहणकालिक व्रत चरति चर
शिनि । एकगुरुसकाशात् वेदाध्ययन काले निबन्धनसमानता
चारवति । सभर्ट का स्ती सह भर्ना पत्या। विद्यमानपतिकायां स्ति याम् । सभा रही• सह भान्ति अभीटनिश्चयाच मेकल स्टहे यत्र । बइना सक
मावेशनस्थाने, नदधिछाबिजनसमले च । समाज सेवने दर्गने च सक• प्रीतौ अ० अद• चु० उभ० सेट् । स .
भाजयति ते समभाजत्-त । सभाजन न० सभाज-ल्युट । गमनागमनादिकाले मुखानन्दप्रीतिसाधने
सम्माघरखे, पूजने च | सभासद् पु• सभायां सीदति-किप । सामाजिके सभ्य । सभाम्तार पु० सभा स्त णाति सा प्रण । सभ्य । सभिक पु० सभा हातसमावण्य उन् । द्यूतकारके सभोक पु. सभा दातं प्रयोजनमस्य क । नकारे । सभोचित पु. सभा उचिता परिचिता यस्य | पण्डिते। सभायोग्ये वि. सभ्य पु० सभायां साधुः यत् । सामाजिके, हातकारे च वित्रब्धे लि। सम् अव्य मो-कम । सम्यगर्थे , प्रकर्षे सञ्जतौ शोभने, समुच्चये च । सम लि. सम-अच् । समाने, तुल्य , सर्वे, साधौ च (योड़)युग्म,
“समेऽर्खि ते वर्ग" ति लीलावती । समतयाख्यातेन हितीयचतुर्थघटादिषु राशिषु च । अतुल्ये ऽस्य सर्व नानता । गीतवाद्ययोएक कालभवे गायकहनादिचार नरूपे ताले म ।
For Private And Personal Use Only
Page #1215
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२.३ ]
समक्ष अव्य. अक्षणः समीपम् अव्ययो अच् । चनुःविकर्ष तद्
स्थास्ति च । प्रत्यक्षविषये वि० । समगन्धक पु. समास्तुल्यभागेन निवेशितागन्धाः गन्धयुक्तद्रयाण्यव ___ कम् । त्रिमपभेदे ।
[(वेनारमूत) समगन्धिक पु० समः सर्वदा तुल्यरूपः गन्धोऽस्यस्थ ठन् उशीरे समग्र त्रि० सम सकलं यथा स्यात्तथा ग्टह्यते पह-ड | सकले । समगा स्त्री० समज्यतेऽनया सम्+अनज-धज । मनिटायाम्। समचित्त स्वि. सम सर्वत्र समभाव चित्तं यस्य । सर्वल तुल्यदर्श के
तत्त्वज्ञानि नि। समज न समजत्यत्र सम् +अज-अप व्यभाव: | वने, समूहे पम्पूनां संघ,
मखंडन्देच । समज्ञा स्त्री समस्मिन् सर्बल जायते ऽनया ज्ञा-कए । कीर्ती समज्या स्त्री. सम् + अज-क्यप न वीभावः । सभायाम, कोत्तौ च । समञ्जस त्रि० सम्यक अञ्ज औचित्य यल । सचिते, युक्ने च प्रा० | . औचित्य न० । समदशिन् वि० समरिमन् सवव ब्रह्मभावेनाऽभिन्नतया पश्यति श
णिनि । सर्वत्र समदर्श के तत्त्वज्ञानिनि । “विद्याविनयसम्म व ब्राह्मणे गवि हस्तिनि । रानि चैव श्वपाके च पण्डिताः समद
शिन" इति गीता । समदृष्टि स्त्री० कर्म | सर्वत्र तुल्यदर्शने । ६ व• । समदर्शि नि त्रि. समधिक त्रि० सम्यक अधिकःप्रा० । अत्यन्ताधिके । समन्त पु० सम्यक अन्तः स यल या । सम्यगन्ते , सीमायाम् च : समन्ततस् अव्यः समन्त+तसिल । सर्वत्र विस्तारे । समन्तदुग्धा स्त्री समन्ततो दुग्धमस्याः । स्नु होछ । समन्तपञ्चक न. समन्तात् पञ्चक नदपञ्चक यल । तीर्थभेदे । समन्तभद्र पु० समन्तात्भद्रमस्य । बुद्ध । समन्तभुज पु० समन्तात् भुङको भुज-किप । वह्नौ । समन्तात् अध्य० समन्त। याति । समन्तत इत्यर्थे सर्वल पिसारे चा .
For Private And Personal Use Only
Page #1216
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1°४]
समन्वित लि. सम्+अ+पूण-क। महन्त । समद न. समं पदं यस्मिन् । धन्विना समपदनिवेशनपूर्व के "स्थानानि
धन्विनां पञ्चे” त्युपक्रम्य “अन्वथं स्यात् रूमपद मित्यु क्त" कायस्था
मभेदे । समभिव्याहार पु• सम्+अभि + वि+आ+घञ् । साहित्ये । समभिव्याहृत वि. सम् + अभि+वि+या+ह-त । माइते ।। समभिहार पु० सम् +अभि+ह-घन । पौनःपुन्य “क्रियासभिहारेण
विराध्यन्त"मिति माधः । समम् अव्य० सम-कमु । साहित्ये , एकदेत्यर्थे , “सममेव समाक्रान्त
इयमिति"रघः समय पु• सम्+रण अच् । काले, शपथे, याचारे सिद्धान्त निद्देशे
सङ्के ते, भाषायां, अङ्गीकारे च । समया अव्य. सम+रण-का। नैकये ,मध्ये, च । समयाध्य षित पु० समयः प्रध्य पितो यत्र । सूर्य तारारहितकाचे . उदितेऽनुदिते चैव समयाध्य षिते तथेति" मनुः । समर पु• न० सम्+-अप् । युद्धे । समरमूर्छन् • ६त | समरस्याये। समच्चन न सम्यक् अर्चनं प्रा. | सम्यकपूजने । समण लि° मम्+अई-त । सम्यकपीड़िते । समर्थ हि सम्+अर्थ अञ्च । शक्त, हिते च । सम्यगर्थःप्रा० | प्रश
ताभीष्टे पु.। . समर्थन न० सम्+अथ ल्युट । इदमित्यमेवेति निश्चय हेलपम्यासेन ___ निश्शायकव्यापारभेदे युच् । अशक्येऽध्यवसाये स्त्री. समईक लि. समई यति सम्-ध-णिच- ए ल । इष्ट फल दातरि, . पादौ । समयाद लि. सह मर्यादया । सीमायाम् । समीपे पु. । समल नः सम्यक् मलम् । विष्टायाम् । सह मलेन । करु नि
For Private And Personal Use Only
Page #1217
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- [१२.५
समवतार पु० समवतीर्यते ऽनेन सम+ अव+त-घा । जलावतरण
सोपाने । समवत्तिन् पु० समं वर्तते कृत-खिनि । यमे धर्मराजे । समकार पु० मम्+अब+क-। नाटकभेदे । समवाय पु० सम्+अव-दूण-अच । समते, मेलने, न्यायोक्तो नित्य
द्रव्यादिप नात्यादीनां संबन्धभेदे च । समवेत त्रि• सन् अय-पूण-त । मिचिते, समहान्विते न्यायोक्त
समयायसम्बन्धेन स्थिते च । समष्टि स्ली० सम्+अश-निन् । सम्यगव्याप्ती, समस्ततायाञ्च । कर्त्तरि तिच । संघीभूते समस्त पदार्थे ।
[शाके । समष्ठि(ष्ठी)ल पु० समं तिछति स्था-इलच ए• वा दीर्घः । (गुडिया) समसन न• साम्+अस-ल्युट । समासे, संक्षेपे । समस्त वि० सम् +अस-क। संक्षिप्त, सकले, व्याकरणो कतसमासे ____शब्दभेदेच । समस्थ त्रि० समंतिधति स्था-क | समभावेन तुल्य तया स्थिते समललो रखी. कर्म · । गङ्गायन योर्मध्यस्थे अन्नर्वेदिदेशे । समस्या खी० समखते संचिप्यतेऽनया सम् । अस-यप् । संक्षेपेण
उहास्य लोकपदादेः परकतेन सकतेन वा अयशेधेय भागान्तरण
संघटनाधं कृते प्रश्ने । समा रखी० समयति विकलयति भावान् सम-अप-टाम् । वत्सरे अम
रहातास्य नित्यबद्धवचनान्तवाङ्गीलता पाणिनिना तु समासमा वि
नायतेशि रहले एकवचनान्नता निर्दिटा । समांसमोना स्त्री० समांसा विजायते प्रहते ख नि. अल सनांस
मामित्यात्र कालाधारे द्वितीया । प्रतिवर्ष प्रस्तायां गवि । समाकषिन् पु० सम्--या+कृष-शिनि । अतिदूरगामिनि गन्धे । सम्यगाकर्षणकर्तरि वि० ।
[जायाञ्च । समाख्या सी० समाख्या यतेऽनया सम्+आ+ख्या अझ् । कीत्तौ, मंसमाघात ए० समाहन्यरोऽत्र सम्-आ+हन-घञ् । युद्धे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२.६ ]
समाज पृ• सम् +अज-घम व्यभावः । पशुभिनानां समूहे, सभायाम,
निनि च । समाधा स्त्री• सम्+या+धा अङ् । निष्पत्तो, विवादभजने, पूर्व प
जस्य सम्यगुत्तरामुगुणसिद्धान्तानुकूलतादिना सम्यगावधारणे । ल्युट । समाधानमप्यत्व म। तच्च चित्रे काग,ध्ये यवस्तुनि
निरन्तरस्थापनरूपे समाधौ च । समाधि पुलसम्+आ+धा-कि। समाधायां, ध्ये यवस्तुनि एकापतया ___ मनसःस्थापनरूपे ध्यानभेदे, वचनाभावे, नियमे च | समाध्यात लि. सम् +आ+भा क्त । सम्यगगर्विते, सम्यकशब्दिते च । समान त्रि० सममानयति अन-अण । तुल, माधौ, एकस्मिन्नित्यर्थे
यत् समानाधिकरणमितिचिन्तामणिः । समानोदक पु० समान मेक तर्पणादौ देयमुदक यम्य । “समानोदक
भावस्तु निवर्तेताच तुई शादित्य नो" एकादशावधिचवई शपुरुष
पर्यन्त ज्ञातिभेद । समानोदय पु. समाने उदरे भवः यत् वा न सादेशः । एकोदर
वालादौ । भगिन्यां स्वी० । समाप पु० सम्यक छापोयल अन समा० नि० । देवयजनस्थाने । समापन न० सम् + बाप-ल्युट । ममाप्तौ, परिच्छ दे, पोधे च । समापन लि. सम्+या-पद-क्ल । समाप्त, प्राप्त, लिष्ट च । भावे
त । समाप्तौ न । समाप्त लि० सम् + बाप-त । अवमानप्राप्ने, सम्यक प्राप्त च । समाप्ति स्त्री० सम्+आप-तिन् । अवसाने, समथ ने, प्राप्तौ च समायोग पु. सम्यान्युज-धज । संयोगसमवायरूपादि सम्बन्ध
“कर्ट टिममायोगादिति पुराणम् प्रयोजने च । समालम्विन् पु° समालम्बते सम्+या+लबि-णिनि | अचम्मके ।
समालम्बनकर्तरि नि । हमालम्म पु• सम्+'श्रा+लभ-धज्ञ मुम् च । कुमादिना गाव
लेपमे । ल्युट । तलैवार्थे म ।
For Private And Personal Use Only
Page #1219
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११.०]
समावर्तन म. समावर्तते गुरुकुलादनेन सम्+मा+त-प्युट ।
वेदाध्ययनानन्तरं गार्हस्थपाय गुरुकुलादागमन हेतुके संस्कारभेदे । समाविष्ट वि• सम् श्रा+यिश-क युक्त, मनोभिनिवेशवति, . अभीष्ट___ कर्तध्यकर्म णि चित्तैकापयविशेषयुक्तो । समावृत्त पु० सम्+या+कृत क्त । कतसमावर्त्तनसंस्कारे । समावेश पु० सम्+या+विश घञ बहनामर्थानामेकल . वाक्यादी
अवस्थापने, कर्तव्ये ऽभिनिवेशे च । समावेशित वि सम्+या+यिश-णिचक्क । कतसमावेशने । समाम पु० सम्+कास घज । संचे पे, समर्थने, समाहारे, व्याकरणोतो
धादिपदानामेकपदतासम्म दके पदसाधतार्थ के संस्कारभेदे च । समासता त्रि. सम्+आ-सन्ज-घञ । संयुक्त , अत्यन्तासक्त, अभि
निविष्ट च । समासङ्ग पु० सम्स न्ज-धज । संयोगे, सस्य गाभिनिवेशे च समासवत् पु० समास+चामत्यर्थे । तुप मम्य यः । व्याकरणोत स
मासयुक्त शब्द संक्षेपयुक्त च समासेन तुल्य वति । समास तुल। समासादित वि० सम्+या+सद+णि चना । सारभाण्ड, निकट__स्थिते लि। समासार्थी स्त्री समासेन संक्षेपेणार्थोऽभिहितोयथाः । समस्यायाम् । समाहित लि० सम्+या + धा-त । पृतसमाधौ, आहिते, प्रतिज्ञाते,
निष्पन्न, शुद्ध च। समाहृत लि. सम् +या+हृ.क्त । संग्टहीते, एकत्रस्थीकते । समाहृति स्त्री० सम् + आ + हृ-क्तिन् । सो मे, सपहे, समुच्थे च समाहय पु. समाजयते सम्+या+हे-अच् आत्वाभावः । युछे आ
हाने माणिकरणकदाते च, 'माणिभिः क्रियमाणस्तु स विज्ञेयः
समालय' इति स्मृतिः । समाह्वा स्त्री॰ सभा आह्वा यस्याः । मोजिह्वाहच्छे । समित् स्त्री० समीयतेऽत्र सम् + दूण किप । युद्धे । समिता स्त्री सम्+ण-क्त ! गोध मञ्चर्णे सङ्क्ते लि• !
For Private And Personal Use Only
Page #1220
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१२.८ ] समिति स्त्री सम् + रण-क्तिन् । सभायां, बुद्धे । समिध स्त्री समिन्ध ने ऽमया सम् - अन्ध-किम । का, होमीय काष्ठ
__ भेदे च विस्तरो वाचस्स त्ये समिध पु० समिध्यते सम्+इन्धक । काठे वङ्गौ च । समिन्धन न० सम् + इन्ध- ल्युट । काठे सम्यगदीप्तौ च । समीक न० सम् + बैंकक । युद्धे । समीकरण न० असम:समः क्रियतेऽनेन सम-चि+ कला ट् । बीज
गणितप्रसिधे अज्ञातसंख्यानां यावत्तावता मड्डयानानार्थ प्रक्रिया
भेदे, उल्ह्यरूपतापादने छ । समीक्ष न० सम्यगीतेऽनेन घञ । झापान । भाये घज ।
पोलोचने, सम्यगजाने च । अ । समीक्षाप्यत्र सत्त्वे बो, सो
मांसाशास्त्र, यत्ने च स्त्री० टाप । समीक्ष्यकारिन लि. समोज्य पर्या लोच्य करोति ल-णिनि उप० ।
वस्तुस्वरूपपालोचनपूर्व कशार्थ कारके । समीचीन लि. सम्यम्भवः सम् + अन्नपि ततख समः समः
अञ्चरकारलोपे पूर्व पददीघः । यथार्थे, साधी च सत्य न. सब
वति त्रि। समीप लि. सकता यापोडल अच समा० अत ईत्वम् । निकट समीर पु० सम्यक ईरांत मोदयति सम् + ईर- अच् । वायो पृ० समि
रोऽयल। समीरण पु० सम् + ईर-ल्यु । वायौ, मरुवक, पथिके च समीरिता लि. सम्+ईर-ती । कथिते, उच्चारिते 'चतुर्मुख समीरिते'. ति कुमारः।
[वामिनि च । समोहित लि. सम्+ईह-त । अभीष्टे ।
[दूके। समुख,त्रि सह सुखेन सुख व्यापारेण वा सहस्य सादेशः । वावसमुचित लि० सम् + उच-क्ल । सम्यक उपयुक्त समास । समुच्चय पु० सम् + उद्+चि-अच । विवादीनां राशी, परसरनिर
पेचाणामनेकेषामेकसिन् क्रियादावन्वये च । यथा देवदत्तो यन
For Private And Personal Use Only
Page #1221
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२०८ ]
दश्च गच्छतीत्यत्र देवदत्तयज्ञदत्तयोः परस्परसापेक्षताभावेऽपि एकचित् गमने नान्वयः । तद्दाचकच प्रायेण चकारः कचित् तथादिशब्दोऽपि ।
समुचित त्रिः सम् + उ +चित । कृतसमुच्चये "समुचितफरा कामनाना'मिति विधिस्खरू मे गदाधरः ।
समुच्च (चा) र पु० सम् + उदु+चर अप् घञ् वा । सम्यगुच्चारणें, सस्यकत्यागे च ।
-
। [ध च ।
समुच्छेद पु० सम् + उ + छिद चञ् । समुच्छ्र (च्छा)य पु०सम्+उद् + श्रि अच् घञ वा । श्रत्युद्वतौ विरोधे समुच्छित लि० सम् + उ + श्रित । यते ।
>
समुच्छलित लि० सम्यक् + उच्च लितम् सम् + उद्+श्वल्-त । समन्तात् विस्तीर्णे (कलापि) (समुच्छ सितविभ्रमागतिरिति काव्य म० |[च
a
쇠
२
समुच्छ्रसित त्रिःसम्+उद्+श्वख क्त । समग्रगुच्छ्वासयुक्त प्रत्य ुज्जीविते समुच्छास पु० सम्+दु+वस-घञ । मुखनासिकाभ्यां प्राण वायो पारे । समुज्झितलिः सम् + उज्झत त्यक्तते । [समगुहमने च । समुत्कम पु० सम् + उद् +क्रम - वञ म वृद्धिः । कई गमने, समुत्कोश पु०समयक् उत्क्रोशति उच्च ः शब्दायते सम् + उ + क्रशव्यश्च । कुररीबिहगे । भावे घञ् । व्यत्य समुत्य वि. समप्रगुत्तिष्ठति सम् + उद् + स्था त सख थः । सम्प्रयुत्पन्न | समुत्थान न० सम्+उदु+स्था करणे ल्युट् सस्य यः । समुद्योगे,
त्यचः शब्द ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ܬ
लोलने च ।
समुत्पत्ति स्त्री० सम्+उद् पद क्तिन् । सङ्ग । समुत्पन्न लि.सम् + उदु+पद-क्त समुद्भूते ।
For Private And Personal Use Only
सम् ुत्पाट पु॰ सम्+उद्+पट घञं । उन्मूलीकरणे । समुत्पाटित लि॰ सम्+उद-चु-पट-क्त 1 उन्मूलीकृते । समुत्पिञ्ज वि० सम् + उद् + पिश्झ बच । यत्याकुले | व्याकुलसैन्ये ५० समुत्सर्ग ५० समग्रक उत्सर्गः । रुक्+ष्टु+सृज—घञ् । चकाकत्यागे
Page #1222
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ 20 ]
समुत्सुक त्रिः सम्यगुत्यु कः प्रा० । कात्यन्तोत्यु के इष्टवस्तुबाभाय त्वरा
न्विते ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समुत्सृष्ट ति सम्+उदु+सृज-क्त । सम्यक त्यक्त ।
समुत्सेध पु० सम्+उद् + विध- घञ् । व्यत्य, खतौ, कातिस्फीततायाञ्च । कूपादेरुज तजलादौ |
समुदत लि० सम् + उद् +अन्च क्त समुदय पु० सम्+उद् + ण काच ।
समूहे, युद्ध, सह मे, दिवस च ज्योतिषोक्त लग्न न० । वजन्तः समू हे पु० ।
समुदाचार पु•सम् + उद् +या+चर घञ । ग्रभिप्राये, ममप्रगाचारे च सम ुदित लि० सम्+उद् + क्त । प्राप्तसंहतौ पदार्थे, सम् +त्रद-कमक्ति । समयक कथिते ।
समुदीरण न. सम्+उद्+ईर-ल्युट् । समप्रकथने । समुदीरित वि० सम्+उद् + ईर-क्त । सम्यक्कथिते ।
समुद्र प·सम् + उद्+ गम-ड | सम्प ुटको सम्प ुटाकारेण स षकारक पदार्थे | स्वार्थे कन् तव ।
•
सम ुद्रम प ु॰ सम्+उ+गम घञ ्मन बृद्धिः । ऊर्द्धगतौ, समुद्भवे च समहीत वि० सम् +उदु+रौ-क । उच्च ग
ટ્
समुङ्गोर्ण त्रि॰ सम्+उद्+ ग्टत । यमिते, उत्तोलिते कथिते च समुद्दिष्ट वि० समग्रक् उद्दिष्टम् उद् + दिश-क्त | समगुद्द शवति
पदार्थे ‘तत्सम ुद्दिष्ट ं कम्मति स ंक्षिप्तसारः |
सम ुद्देश समग्र उद्देशः उद् + दिश-घञ् । समप्रनभिसभ्वौ ।
ममुद्दत लि० सम्+उदहन-क्त । अत्यन्त प्रगल्भे, व्यत्यन्नाविनीते, समुगीर्णे च ।
समुद्धरण न॰ सम्+उद्+हृ-ल्युट् । उत्तोलने कुराहेर्जलोचयने, भुनानस्य त्रमने, उन्मूलने च । कर्माणि ल्युट् । वाले-नादौ,
सन्मूलिते च ।
•
[उन्मजिते च ।
समद्दत लि० सम् + उद्+हृक्त | अपनीते, वान्ले, उत्त
सम ुद्दत्त, लि० सम् + उद्+हृ-तृच् । } वमनकारिणि उन्मूलयि
.
तर, उत्थापके, हृद्रव्यस्य मुनरादानकर्त्तरि च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1223
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२११]
समुद्भव पुं• सम् +उद्+भ काम । समुत्पत्तौ । समुत वि• सम+उद+भू-क्क । समुत्पने । सम द्यत वि० सम +उद + यम-क्त । समगुद्यमवति । समद्यम लि. सम+उद+यम-घञ् न वृद्धिः । समयक प्रयत्ने । समुद्र प. सम् +उन्द ल दने र, सम् +उद्+रा-क वा । स्वनामख्याते
प्रचरमले पदार्थे । सह सद्या मुद्रासहिने त्रि• 'बभौ मरुत्वान् विकतः समुद्रः बभौ मरुत्त्वान् विनतः समुद्रः इति भकि।
शयां, शमवाञ्च स्त्री० टाप् | समद्रकफ प • सम दृस्य कफ इव । अलधिफे ने । समुद्रकान्ता स्त्री॰ ६त. । प्रकायां, नद्याश्च । समुद्रप्रियादयोनद्याम् । समुद्रगा सी• समुद्र गच्छति गम-ड़ | नद्याम् । 'सर्वा मद्यः समुद्रगा'
इति पु राणम् । समुद्रग्रह न• ससद एव प्रचुरजल रहम् | जलयन्त्रगेहे । समुद्रचुलुक पु • सतुष्द्र श्च न कः गगडू पमितजलामिव अनायासेन पीतन
त्वाद्यस्थ । कागस्त्य मुनौ। समुद्र नवनीत न० समुद्रस्य नवनीतमिव । समुद्रमन्य नाङ्ग तसारांशे असते समुद्रफेन पु० ६ त• | समुद्रस्य फेने । समदमेखला स्वी० समुद्र : मेखलेव व नाकारत्वात् यस्याः । पृथि
व्याम् । सहारसनादयोऽप्यन । . [ नौकाभेटे । समुद्रयान न० यायतेऽनेन या ल्युट ६त | पोते समुद्रतरण साधने समुद्रलवण न० समुद्रजल जात लवणम् । (करकच) लवरले समुद्रङ्गि पु. ६त । समुद्रस्थे अग्नौ वाडवानले । समुद्रवेला स्वी• ६त । समुन्स्य कूले । समुद्रान्त न. समुद्रस्थान्तः पर्यन्तदेशः गाधमत्व मास्यस्य अन्त समुद्र ... अन्तो यस्य वा । जातीफले । दुरालभायाम, कापसा, टकायांक
यवाये च स्त्री० । समुद्रपर्यन्न निः । समुद्राम्बरा स्त्री० समुद्रः यम्बरभिव वेष्टनाकारः यस्याः। दृधि.
न्याम् । सागराम्बरादयोऽप्यन ।
For Private And Personal Use Only
Page #1224
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १९१२ ]
समु(द्रि)ट्रीय वि० समुद्र+भवार्थे च छ वा । समुद्रभवे. पदाचे समुहह त्रि० सम्+उ+यह अच । श्रेठे, सम्यगुवहनकर्तरि च समुन्दन न० सम्+उन्द-ल्यट । सम्यगाद्रीभावे (भिला) । समुन्न न• सम् +उन्द-क । किने प्रार्दै । समुन्नत वि० सम् +उ+नम-क। छान्य चे शस्त्र भेदे पु० । समुन्नति कि० सम्+उ+नम-क्लिन् । उच्चतायाम् 'प्रायः पयोधरम
मुत्रतिरल हेतुरि'त्य गटः । समुन्नड वि० सम्+उद्+नह क्त । गर्विते पण्डिसम्मन्ये , प्रभौ समु.
गते च । कर्मणि क । उत्तोल्य बढे । समगावने च । समुन्नय पु० सम् +उ+नी-अच् । कई न यमे, सम्यग्नीती, उत्क्षेपणे. सम्पचित लि. सम्यक् उपचितम् उप+चिक्क। सुबली कते
सबद्धिते च । सम्पजोषस अव्य. सम+उप+जुष-अम। अत्यन्तामन्द । समपेयिवस् त्रि० सम्+आप+रण-कतु । समीपगते । समुपोढ़ लि. समउप+यह-त । सङ्ग-ते में जाते च । समल्लेख पु० सम्+उ+लिख-घञ् । पादादिना भूम्यादेः खनने समूढ त्रि० सम+अह-वा वह-ल | राशीकते, अन पल ते 'समढमख
पांसुरे इति' फग्वेदः भुग्न, दमिते, कवविधाहे, शोधिते च ।
सह मन महिते लि• । समूल पु० सङ्गतौ सन्धिहीनौ अरू यस्य । मृगभेदे । समूल लि. सह मूलेन भूतहिते 'समल धान म्यवधीदिति भट्टिः समूह पु० सम्+अह-धज । समुदये । समूहनी स्त्री. समातेऽनया ल्युट । सन्मानन्वाम् भावे ल्युट ।
समाज ने सम्यगूहकर चम०। समुद्घ पु० सम् + सह-ण्वत् | यज्ञियाग्नौ । समृद्ध वि० सम्यक परः काध त । अधिकसम्पत्तियुक्त, अति युद्धे समृद्धि स्त्री० समयक द्धिः सम+ध-हिन् । अतिसम्मत्तौ, हौ ... 'मधुसमृद्भिस मेधिते ति माघ ।
For Private And Personal Use Only
Page #1225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १२१३ ।
समित त्रि० सम+आ-दूण क्त । समागते, सङ्गन्ते च । समेधित त्रि० सम् + एध-णिच् + । 'संकाईते मधुसम्मजिसमेधित
मेधघे"ति भावः । समोदक म. समम अभागेन लुल्यमदक यत्र । अर्जाम्ब संयोगेन माथ
तदधिजाते तक्रभेदे । सह मोदकेन, मोदकसहिते त्रि० । सम्पत्ति स्त्री० सम्+पद-निन् । अतिविभवे, अनुरूपात्मभावे यस्थ यद्न
रूपता सचिता तस्य तथाभयने च । सम्पद स्त्री० सम+पद सम्म किप । विभवे, सम्पत्तौ च । सम्पन्न वि० सम् + पद-क्त । साधिते, सम्पयुक्तो छ । सम्पराय पु० सम-परा+रण-अञ्च । युद्धे, ग्रापदि उत्तरकाले च । सम्परायिक न• सम्परायाय अापदे हितम ठन् । युद्धे । ठण
साम्परायिकमप्यत्र । सम्प के पु० सम्+च-घञ् । सम्बन्धे । सम्पलिन् वि• सम एच-घिणुन् । सम्बन्धयुक्तो । सम्या स्त्री. सम्यक अतर्कित पतति पत-ड | विद्युनि । सम्पाक पु० सम्यक पाको यस्मात् ५ ब० । · अारगबधचे तगोजने हि
भुलाबादेः सम्यक्पाको भततीति वैद्यके प्रसिद्धम् एष्ट, अल्पे,
अनके, लम्पटे च लि. सम्पात पु० सम् + पत-घञ्। पच्चिगतिभेदे सम्यक पतने च। . सम्पाति पु, सम् + पत-णिच-इन् । जटायुसो ज्येष्ठमातरि, पक्षि . भेदे। स्वार्थे कन् । तत्र व ।। सम्पुट पु • सम+पुट-क | कुरुवकट सम्यक पुटमिव उभयपार्श्व
वर्ति यस्य । एकजातीयपदार्थे भिन्नजातीयस्य उभयतो व्याया
स्थित लि. 'सकामैः सम्म टोनाम्य' इति तन्त्रम् । सम्पुटक पु • सम्म टयति सम + पुट अच खार्थे वुन् । समुगके मझु'
प्राख्ने (पेटरा) पदार्थविशेने ।
नन् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1226
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२१४ ]
सम्परा वि सम् + पूर-क्त । परिपूणे, समय च श्रादित्योदयवेलाया: . प्राङमहहयान्विता एकादशोहि सम्पूर्णेति स्टाय तो एकादशीभेदे. सम्म त त्रि० सम् + एच-क्त । मिश्रित , सम्बने च । समाण यन न० सम् + + पी-लुपट । सम्यगवङ्गितादशोधनाय.
संस्कारविशेघे, विधाने च । सम्पति अव्य सम+पति+समाहारहन्छः । इदानीमित्यर्थे । सम्प्रतिपत्ति स्त्री० सम+प्रतिपद्यते तिन् । वाद्युक्तार्थविषयस्वीकरणे
'श्रुत्वाभियोग प्रत्ययों यदि तं प्रतिपद्यते सा तु सम्प्रतिपत्ति:
स्यादिति सत्य को व्यवहारे उत्तरभेदे च । सम्पदाट त्रि० सम+प्र+दा-टच । दानकर्तरि । सम्प्रदान न० सम्+प्र+दा-मावे लुपट् । सम्यक् प्रदाने । सम्प
दीयते ऽमै लुट् । 'कर्मणा यमभिमति स सम्प्रदान"मिति पाणिन्य क्त दानकर्मोहे श्ये तच विविधम् । 'यनिराकरणात्क - स्त्यागाङ्गकर्मणेप्सितम् प्रेरणानुमतिभ्याञ्च लभते सम्प्रदानताम्' इति । तत्व विष्णवे वस्त्र ददातीत्यादौ अनिराक सम्पदानम, याचकाय धन ददातीत्यादौ मेरायट सम्प्रदानम्, गुरवे धन ददातोत्यादी अनुमन्त सम्प्रदानम्।
[नार्थसमर्थने । सम्प्रधारणा स्त्री० सम++ध-णिच-युच। युक्ता युक्तत्वविवेचनेसम्प्रयोग पु• सम् + प्र+युज-घञ् । यादिलाभेच्छया धनादिविनि
योगे । 'विभागः सम्प्रयोगो"ति स्म निः रमणे, सम्बन्ध' च । सम्प्रयोगिन् वि. सम्++ युज घिणुन । कासके कलाकेलिकारके,
सम्यगलामाथं धनादिविनियोजके च। सम्प्रसाद पु० सम् + प्र+सद-घञ् । योगादिशास्त्रोके चित्तस्य नैर्म
ल्य सम्पादके प्रयत्नभेदे । भावे धज । सम्यकम सनायाम् । सम्साधन न० सम् + प्र+साध-णिच-करणे ल्युट । कटकादौ • भूषणे । भावे ल्यु ट । भूप्रक्रियायाम् । सम्प्रसारण न• सम्++ह-णिच-ल्युट । सम्यगविस्तारणे सम्पादने, ... व्याकरणोक्त यणः स्थाने नायमाने सजवणे च
For Private And Personal Use Only
Page #1227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९१५]
सम्पहार पु० सम्म हिवतेऽत्र सम्+:+घन । युद्ध भावे वञ् । ___सम्यका हरणे, गमने च । 1 [वस्थाभेदे च । सम्प्राप्ति सी० सम् ++आप-तिन् । सम्बक प्राप्तौ वैद्यको रोमा सम्प्रेष पु. सम् +अ+दूष-घञ् या वृद्धिः । नियोगे। . सम्प्रोक्षण न० सम् ++उन ल्युट जलादिसे चनेन संस्कार भेटे । सम्मोचित वि० सम् ++ उच-क। जलादिसेधनेन कृतसंस्कार
पदार्थे । सम्फान्त पु० सम्+फल +घञ । मेधे। सम्फल लि• सम् +फल्म-अच । विकसिते । सम् +फल- सत क्वम् ।
सम्फुलत इति तकारमध्योऽपि तत्र व । सम्व सर्पणे भ्वा०प०मक सेट । सम्बति असम्बीत् । सम्व सम्बन्धे चुउभ०मक सेट । सम्बयति ते अससम्बत् त सम्ब ना सम्ब अच । अष्टक्षेत्रम्य प्रतिलोमकर्षणे । सम्वह वि० सम्+अन्व-क । सबन्धिनि । भावे का । सम्यगबन्धने न. सम्बन्ध पु० सम्बन्ध-धज । संसर्गे, संयोगादौ, न्याये, समृडौ,
सम्यगबन्धने च सम्यगबन्धो यस्मात् । समर्थे ,हिते च बि. सम्बर न० सम्बअरन् । जले, वो अबतभेदे च । सेतो, दैत्यभेदे,
म्हगभेदे, मीनभेदे, पर्वतभेदे च पु० । सम्बरारि पु० सम्बरख दैत्यविशेषस्य अरिए। कामदेवे। सम्बरी स्वो सम्ब-अरन् डीप । मकिपाम्, शतायाञ्च । सम्बल न० म्व-कलच । जले । पाथेये पु०न । स(श)म्बाकत वि•स (श)म्बन प्रतिलोमेन कष्टं क्षेत्रस (५०म्ब : डा+
कृ त । प्रतिलोमकृष्ट त्तेनादौ । भावे घञ्। प्रतिलोमकर्षणे सम्बाध न० सम्यक वाधा यत्न । नरकम नि सम+बाध भावे
घज । अन्योन्यमधर्षे पु०। सम्वद्ध स्त्री० सम्+बुध-किन् । सम्बोधनार्थे । सम्बोध पु० सम्+बुध-धज । क्षेमे, नाशे, सम्यक्क्षाने च | सम्बोधन न० सम्+युध-लाट । सम्यक ज्ञाने । बुध-णिच-लाट ।
For Private And Personal Use Only
Page #1228
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२१६ ]
सम्यगज्ञापने 'स्थितस्याभिमुखीभावमा सम्बोधनं विदुः । प्राप्ताभिमुख्यः पुरुषः क्रियासु विनियुज्यते इति व्याकरणोके अन्यलास कसाभिमुखीकरणाय · अभी क्रियास विनियोगाय ज्ञापना
दिरूपे व्यापारे च । समाली स्त्री सम्यक भलते सम्+भल-अच् गौ डीघ । कुट्टिन्धान .. परपुरुषेण सह अन्यस्त्रिया योजयित्वाम् । सम्भव पु० सम्+भू-अप । उत्पत्तौ, प्राधेयस्याधारे समावेशमयोग्यत्व
रूपे व्यापारे, उत्कटसन्देहे च अपादाने अप् । हेतौ । कर्तरि । अच् ! मेल के लि। सम्भव्य पु • सम् भू-कर्तरि यत् । कपित्थे , सम्यगभाविनि लि. समभाव प.सम्+भ-धज । परिपूर्ण तायाम्, समहे, सामग्रमाञ्च सम्भावन न० सम्+भू-णिच-ल्युट । अर्थालङ्कारभेदे, व्याकरणोनो
क्रियासु योग्यताध्यवसाये लिङथभेदे, उत्कटकोटिक संशयरूपे ना
नभेदे च युच् सम्भावनापि उक्कार्थे स्वी० । सम्भावित वि० सम्+भू-णिच-क्त । सम्भवयुक्त पदार्थे । सम्भाषण न० सम्+भाष-ल्युट । सम्यककथने च परस्पर कथने च सम्भिन्न त्रि० सम्+भिद-न । विदलते भेदान्विते सम्यग् विकसिते ,
'सम्मिन्नसुकुल' इति वेणीसंहारः । सम्म ति स्त्री सम्+भू-त । विभवे. इश्वरवैश्वर्य में दे च । 'सम्मति
य उपासते' इति श्रुतिः । सम्म यसमुत्थान न० सम्भूय+मिलित्वा सम्यगुत्तिछन्त्यनेन । मिलित्का
बणिजां बाणिज्यादिकर्मकरणे विवादों दे सम्भ,ति स्त्री सम्-म-क्तिन् । सम्यकपोषरमे । सम्भे द प • संभिद्यते मंश्लिष्यतेऽल सम्+भिद-अाधारे घञ । मद : 'सङ्गमस्थाने | भावे धज नाङ्गमे, सम्यगर्भ दने, स्फटने मिलने
ऐकरूये च । 'मम्मे दे नान्यतरवैयर्थमिति मीमांसा । सम्भोग यु • सम्भु ज-घञ् । सम्यगभीगे, सुरते, हर्षे, के किनागरे,
दर्शनसर्शनादीनि निषेबेते विलासिनी । यवानुरक्तावन्योन्य स
For Private And Personal Use Only
Page #1229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १९१७ ] भोगा समुदाहृत' रचललक्षणे नारयावस्थाभ दे । सम्म म पु सम्+श्रम-वञ् म वृद्धिः । भयादिजनिते वेगे, त्वरायां,त.
बेतुके भग्रे, श्रादरे, अतिशयश्चमे, सूले च। सम्मति स्वी• मम्-मन-किन् । अनुमती, अात्माभीष्टे अभिलाषे च । सम्मद प ० सम्-मद-घअर्थे क । हर्षे । अच् । हर्षयुक्त त्रि० ।। सम्म पु संम्बतेऽल सम्+मद-घञ् । युद्धे । भावे धनु ।
अन्योन्टसंघर्ष च । सम्मान पु० सम् +मन-घन । श्रादरे । समानित स्त्री० सम्+मन-णिच -क्व । कतगौरवे, समाइते च सम्माजेन म० सम्+ज-ल्य , संशोवने । समानी स्ली० संस्र ज्यते ऽनया सम् +-ज-करणे ल्युट, डीप । धू
ल्याद्यपसारगार्थे पदार्थे ( झाटा ) सम्मित लि० सम्+मा-क। सदृशे, तुल्यपरिमाणे च । सम्भुख वि० सङ्गत मुखम् प्रा. | अभिमुखागते । सम्म खोन लि० सम्म खपतति ख | अभिमुखे पातिनि । सम्झ च्छ ज न० सम्म रोत् जायते जन-ड । स्वरभेदे । समा च्छन न० सम्म छ ल्युट । सम्यग्वितारे, उन्नतौ, मोहे च । सम्म ट लि. सम-मज-- | माननयुक्त । मक्षिकाद्यपसारणेन
शोधितेऽन्नादो च। सम्मोद पु० सम् + सुद-घञ् । हर्षे, गीतौ च । सम्यच व्य• सम-ऋन्च-किप सम्यादेशः । शोभने, सङ्गते मनोने
च लि° | सच वाके न० । तइति लि। सम्बाज पु. सस्यक राजते राज-क्रिप नानखारः | छतराजरूय
अज्ञे सर्वभूमीश्वरे न्दपतौ । सर न. सरति हाच । सरोवरे,जले च । लवणे, दध्यग्रे, दधि
मस्ती , नजाते नवनीते, वाणे च निर्भरे स्त्री० भावे अम् । भेदने गमने च ।
[ त्याल, अविरलपथिक पतौ च । सरक प नर वुन् । मद्यपानमात्र, मद्यपरिवेशमे, क्षु जमद्ये, क.
For Private And Personal Use Only
Page #1230
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२१८ ] सरधा स्ती सरं मयभेदं हन्नि इन-नि.। मधुमक्षिकायाम् सरज न० सरात् जायते अन ड। नवनीते । सरजस् ती सह रजसा। तुमत्या स्त्रियाम् अव्ययी० रजोयुक्त
लि• अच समा० । रजःसाहिये ।। सरट पु. स-कटन् । कफलासे (कामलास)। सरण न० सृ-ल्युट । गमने, लोहमले च ( गन्धभादाल ) लतायाञ्च सरणि (णी) स्त्री सृ-अनि । पथि पक्तौ प्रसारिण्टाम् । सरपत्रिका स्त्री॰ सरे जले पत्रमस्यस्याः ठन् । पद्म । सरमा स्त्री सह रमते । कुक करयोषित, विभीषण पत्न्याञ्च । सरयु पु० स अयु । वायौ । अञ् । अयोध्यान्तिकवाहिनदीभेद स्त्री। सरल पु. सू-अलच् । पीतदारुणि धूपकाष्ठभेदे | उदारे, काजौ च नि । विपुडायां रही ।
[आया। सरलट्रव पु० त| सरल वृक्षनिर्यारो, (टारपीन) नदीभेदे, लिपु. सरलाङ्ग पु० सालो एक्षोऽङ्ग साधन यस्य । श्रीवेटे गन्धद्रव्ये । सरस न० स-असि । जले, सरोवरे च । गौरा. डोत्र । सरसीव्ययात्र
स्त्री० 'सरसीः परिशीलितमिति नैषधम् । सरस न सह रसेन जलेन अास्वादेन च । सरोवरे, रसान्विते, साढ़े च
त्रि । 'सरमां सरसां परिसच्चति भट्टिः । श्वेतवितायां स्त्रो। सरसम्प्रत न० सरमिव निर्यास' सम्मतनोति सम् +प्र+तन-ड । लिकण्ट कक्ष (नेकाँटासिज) ।
[विद्यमति शकुन्नन्ता । सरसिज न० सरसि जायते जन-ड अलुक स० । पद्म ,सरसिजमनुसरसोरह न सरखा सरोवरे रोहति रुच-क । पद्म। सरस्वत् पु० सहांसि जलानि सन्त्यस्य मनुप मस्य वः | सरोवरे सागरे
च नद्याम्, नदीभेदे, वारयां गवि, ज्योति मत्या बाहयाम्, शनी, • देवीभेदे, सोमलताञ्च स्त्री० डीप । सरा स्वी० सृ-अच् । निर्भरे । सराव पु० सर' सलमयति लाय अण। जलाधारे म्हणमये पालभेदे
(शरा) । सह रावण, स५.ब्दे वि० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1231
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२१८ ]
सरि पु० स्त्री० स-इन् । स्नीत्वपक्षे या डीप । निर्भरे । सरिका स्त्री सरोऽत्यस्याः स वुन् वा । हिरत्रिकायाम् । सरित् स्त्री० सति । नद्याम्, सूत्वे च । सरित्पति पु० त० । समुद्र ।
न तस्य दः समुद्र सरिवत् पु० सरित स्वामित्व नास्तवस्य मतुप मस्य यः पदत्वाभायात् सरित्सुत पु० ६ त• । गङ्गापुचे भीमे । सरिताम्पति पु० ६२० अलुक स० । समुद्र सरितां नाथादयोऽप्यन । सरिदरा स्त्री• चरित्र वरा श्रेया। गङ्गायाम् । सरिल न० टू-इलच । जले । सरीसृप पु० व सर्पति । रूप-यड तस्य ल क , सच । सर्पे वृश्चिका
दौ, ज्योतिषोतो वृश्चिकादिराशौ च ।। सरु ९० स्ट-उन् । खड़ गादिमुष्टौ । सरूप लि० समान रूपमस्य समानस्य सः । खल्य रूपे सदृशे । सरोज न. सरमि जायते जन-ड | पझे सरोजातमाले नि । सरोजन्मन न सरस जन्म यस्य । पझे । तडाग जासभाले लिन सरोजिनी स्त्री० सरोजानां समूहः सनिलष्ट देशो वा इनि । पइस हे
तद्य लादेशरूपायां पद्मलतायाम्, पद्मा धारदोषिकायाञ्च । सरोरुह (ह) सरसि रोहति रुह-किप क या । पद्म । सरोवर पु० सरोभिर्ज लैत्रि यते ऽसौ कृ-अप । तडागे । सग पु० हज-घञ्। सभाये, सृष्टी, निर्मोने काव्यादे: परिच्छ दे
'सर्गोऽयमा दर्गत' इति नैषधम् । निश्चये, “यदि सर्ग एष ते” इति रघुः । मोहे, उहाहे, अनुमतौ च।
[स्पत्ये । सर्ग बन्ध पु० सगैबध्यतेऽसौ मध्य-वञ् । महाकाव्ये । लक्षणं याचसज्ज अज ने भ्वा पर सक सेट । सञ्जनि असजीव पोप देशत्वा
भावान्न षत्वम् । सज्ज पु० सू-अच् । शालवृक्ष, नद्रसे, (धुना) पीतमाले च । सज्जक पु० सृज-गवु ल । पीतसाले, शाल वृक्ष छ । सज्जगन्धा स्वी० सजय व गन्धो यस्थाः । रावायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1232
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२२० ] सज्जन न सूझ-त्यु ट | सैन्यपश्चादुभागे, खूधौ च । सज्ज निर्यासक पु• सञ्जस्य निर्यास इव कायति के-क । राले। . सर्जमणि पु० सर्जस्य शालवृक्षस्थ मणिरिव । (भुना) मर्जरमे। सज्ज रस पु० त० | शालटारसे (धुना)। सज्जि (न्झी) स्त्री० सृज-इन् वा डीप । मदीभेदे, तत्कूल ने सर्जि
का चारे (माजिमाटि)। सज्जिका स्त्री सृज-एष ल टाप । अत इक्वम् । मर्जकाक्षारे, नदीसजिकाचार स्त्री. सर्जिकायाः चारः। खनामलाते चारभेदे,
(सालिमाटि)। सर्जिक्षार पु० ६त । (साजिमाटि) सर्जिकाचारे । सज्य पु० सर्जस्यद यत् । सर्जरमे । सज्ज - यत् । सर्जनीरे नि । सप पु० रूप-अच' । नागकेशरे, भुजङ्गमे च सपोपसर्प भद्रम् इति
. भारतम् तजातिस्त्रियां ङीप् । भावे घङ् । गमने । सपैकशाली स्त्री० सर्पस्य व कङ्काल मङ्गविशेषो यथाः गौ० ङीय ।
सर्पविषवातिन्यां लतायाम् ।। सर्पगन्धा स्त्री० सर्याणां विषस्य गन्धो गन्धन हिंसनं यस्याः ५ व० । विघह रिण्यां लतायाम् ।
[ल तायाम् । सघातिनी स्त्री• स सर्प विषं हन्ति हन णिनि । सर्प विष हरीसपटण पु० सर्प स्त णमिवानायाप्तच्छे द्यो यस्य । नकुले । सर्पदंन पु० सर्प रख दंष्ट्रेव पुष्पमस्य । नागदन्नीच्छे । सर्प स्व दंष्ट्रेव _स्पर्शनात् दुःखदत्वात् । पृश्चिकालीलतायां स्त्री० । सर्पदंष्ट्रका स्त्री॰ सर्प दंष्ट्राकारोऽस्त्यस्याः टन् । अजश्टङ्गयाम् । सपैदण्डी स्त्री. संबं दण्डयति दण्ड-अण् । गोरक्षीक्ष। [न्तीक्षे । सर्पदन्तौ स्वी• मर्प य दन्त एव पुष्पाणवस्थाः गौ• ङीष । नागदसपदमना स्त्री० सान् दमयति दम-णिच् ल्युट् । बन्ध्याकर्पोयाम् । सपपुष्यो स्त्री० सर्पस्य सर्पदन्त इव पुष्याणास्याः ङीप् । नागदन्त्याम् सर्पभुज पु० सर्प भुडको भूज-किम् । मयू रे ।। सर्पराज पु० सर्माण राजा टच सभा० । वासुको नागभेदे ।,
For Private And Personal Use Only
Page #1233
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १२२१॥
सर्पलता स्त्री. सांख्या. बता | ताम्ब बीसतायाम् । सपसत्र न० रूर्षे होम्यद्रव्ये गा तवाशमार्थ बा मलम् । अनमेजया
तुष्ठिते महाभारतसिहे सर्प माशनार्थे यमभेदे । सर्पसहा स्त्री॰ सर्प सहते सह-अच्च । सर्पक वीरतायाम् । सर्पहन् प.• सर्प हान्न हन किप । बकुले । . सर्पाक्षी स्वी• सर्पस्येवालि यस्याः पञ्च् समा० । गन्धनाकुल्याम् ।, सर्पाख्य पु• सर्प स्माख्या यस्य । नागकेशरे, महिमकन्दभेदे छ । सर्पाङ्गी स्त्री सर्प स्थेषाङ्ग यस्याः डीय । सर्प कहालीलतायाम् । सदनी स्त्रो.सर्प : सर्प विषमद्यतेऽनया अद लुट डीप । नाकल्याम् साराति प.त | गरुडे, मकुठे च सारिनयोऽप्यत्र । सवास न० सणामावासो यल । चन्दनः । ६त । सर्पवासे पु० साशन पु सर्प मन्नाति अश- ल्युट । मयूरे, गरुडे च ।। सपम न० सृप इसि । ते । सर्पिणी स्त्री० सूप-णिनि । सायोघिति, तु पभेदे च । गमनकारक लि सर्पोष्ट न० सपणां भुजगी नामिदम् । । चन्दन वृक्ष। सपैष्ट न० सोणमिष्टम् । चन्द ने । सब साणे वापसहसेट । सर्वति असन अषोपदेशत्वान पत्वम् । सब प• सर्व च । शिवे, विष्णौ च । सम्प णे, सकले घ लि. | __असायामस्य सर्वनामता ।
[ लि। सबसहा स्त्री० मई सहते खच स्म् च । पृथिव्याम् । सर्वकोढरे सबकत्तं पु• सर्व करे त ल टच । बर्स ने ब्रह्मण, परमेश्वरे च सर्वकर्माण वि. सर्वकर्मभ्योऽलं छ । सर्वकरणसमधे पदार्थे 'संयामे
सर्वकर्माणाविति भट्टिः । सर्वक्षार पु० सर्वः क्षारमयः (सामान) । ख्याते पदार्थे । सर्वग न० सवें गच्छति गम-ड । जले । शिवे, परमेश्वरे, यायौ, बामनि ___च पु. सई गामिनि वि.। प्रियजयक्ष स्त्री० टाप । सर्वगन्ध न० सर्वे गन्धा यत्र । “चातुर्जातककर्पूरककोलागुरुकुल मम्
लवजमारत चैव सर्वगन्ध प्रकीर्तित मित्यु के गन्धद्रव्यसमा
For Private And Personal Use Only
Page #1234
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 १२२२ ।
संवग्रन्थि पु • सरल पन्विरिवान । पिष्मलीम् । सर्वकष पु. सर्व कपति कष-खच् सम्च । पापे । मोतिरेकिषि लि. सबैजनीन लि. सर्वजनेषु विदितः स । सर्वत्र विख्याते । सर्वज्ञ पु. सर्व जानाति जा.क शिवे, बु, परमेश्वर च । सर्वधान
कर्तरि वि. । दुर्गाया स्त्री० । पर्वतस अव्यः सर्व+तसिल । समन्तत इत्यर्थे । सर्व तिन्ना स्त्री• सर्वतः तिता । काकमायाम् । सर्वतोभद्र पु.न. सर्व तो भद्राणि मुखानि यस्य । चार युजे ग्र
हभेदे, प्रतिष्ठादौ पूज्यदेवतानां मण्डलभेर्दै ज्योतिषोक्त शुभाए. भज्ञानार्थे चक्रभेदे, अलङ्कारोको बन्धभेदात्मके चित्र काव्य च ।
सर्वतोभद्रमस्य । निम्बई पु० । गाम्भाव्य, नटयोपिति च स्त्री सर्वतोभद्रचक्र न. सर्वतो भद्र यत्र ताश चक्रम् । ज्योतिषोतो
शुभाशुभज्ञानार्थे चक्रभेदे । - ..सर्वतोभद्रबन्ध पु० सर्व नोभद्राकारेण बन्धः । चिलकाव्यभेदे । सर्वतोभद्रमण्डल न. सर्वतो भद्रनामक' मण्डलम् । शारद तिल.
काद्य के प्रतिपादौ--पूज्यदेवतामण्डलभेदे । सर्वतोमुख न. सर्वतोमुखमस्य । जले। याकाशे, शिवे, ब्रह्माणि, पर___मेश्वर, यात्मनि बामणे अग्नौ च पु. । सर्वत्र अव्य. सर्व-बल सर्यस्मिन् काले, देशे, दिशि वेत्यर्थे । सर्व वगा पु. सर्वत्र गच्छति गम-ड | वायौ । सर्वब गामिनि लि. सर्वत्रगामिन् पु०सर्व व गच्छति गम णिनि । वायौ सर्वत्र गम्नरि त्रि सर्वथा अव्य. सर्व प्रकारम् थाच । सर्वप्रकारे, म प्रतिज्ञायां, हेतौ च। सर्वदमन पु० सान दम यति दम णि च - ल्युट । दुश्मन्नपुले भरतन्टपे । ___सर्वदमनकर्तरि बि। सर्वदर्शिन् पु० सर्व समभावेन पश्यति दृश-णिनि | बुद्धे, परमेश्वरे च । सकलद्रष्टार लि।।
दावित्यर्थे । सर्वदा अव्य सर्वस्मिन् काले देशे दिशि या दाच । समि कालासर्वधुरीण लिमबी धुर वहति ख । सालभारवाहके पादौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #1235
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२२३ ]
सर्वनाम पु० सर्वेषां नाम | व्याकरणोक्ने कार्य विशेषार्थ कतमंचावति
___ सर्वादिशब्दभेदे। सर्वभक्ष स्त्री. भक्ष-अण उप । व्यजायाम् सर्वभक्षके लि। सर्वमङ्गला स्त्री सर्वाणि मङ्गलान्यस्याः ५ व• । दुर्गायाम् । समय लि. समकः मयट । सर्वात्मके । परमेश्वरे पु० । सर्वमुषक पु० समुष्णाति सुष-उकन पृ. । काले।। सर्वरस पु० सर्वोरसमयः । (धुना) शालरसे वीपादेर्वाद्ये, पण्डिते च।
कर्म । लवणे रस । सवरसोत्तम पु: कर्वेषु रसेन उत्तमः । लवणे रसे।। सवरात्र पुः सर्वा राषिः यच समा० । रामानान्नाः पुसीति पुस्वम् ____ सकलरात्रौ। सर्वरी स्त्री सृ-वनिप डीप र च । रालो । सर्वत्त परिवत्त पु० सय नां परिवर्तों यत्र । वत्सरे । सर्वना(ली) स्त्री० सर्व लाति ला क वा गौरा. डीप । तोमरान सर्वलिङ्गिन पु० सर्वेषां लिङ्गानि सन्त्यस्य पनि । वेदविरुवाचारिणां ___ बौद्धादीनां लिङ्गवत्स पाण्डेघु । सवलोह पु. सर्व लोहमयोऽवयवो यस्य । सोहमये वाणे । सर्ववणिका स्त्री० सर्व वर्ण यदि वण-ख ल अत इत्वम् । गाभारी;
७
सर्वविद् पु० सर्व वेत्ति विद किम् । परमेश्वरे । सर्वज्ञातरि वि. सर्ववेद पु.सर्वे मेदा अधीतत्त्वे न सन्न्यस्य च । सर्व वेदाध्ययनकर्तरित
विद-अण उप० । सर्व वि। . सर्ववेदम पु० सर्वाणि धनानि वेदयते लाभयते पात्राय ददाति विद... . माझे णिच्-असि । सर्वस्वदक्षिणकविश्वजिनामक यागकर्तरि । सर्ववैशिन् पु० सर्वेषां वेशो धार्य व नास्तास्य इति । गटे । सर्वसङ्गत पु० सर्व सङ्गतमुचितं यस्य । पष्टिधान्ये । सर्वलोचिते: . वि।
[ सैन्यसब्जीकरणेन युजयालायाम् । सर्वसबहन न. सर्वेश मन्त्रहनं अर्थ सब्जीकरणं यन। सर्व
For Private And Personal Use Only
Page #1236
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
१२२४ ]
सर्वसह पु॰ सर्य' सहते अच् । गुग्ग ुलौ | सर्व सहिष्णौलि
सर्वसिद्धि पु० सर्वोष सिद्धिरस्मात् । श्रीफले । सकतसाधने लि
C
सर्वस्व नः कः । सकलधने ।
इ
सर्वस्वदक्षिण पु० सर्व दक्षिणायन । विश्वजिम्नामक यागभेदे
1
सर्वहित म० सर्वेषां हितम् | मरिचे ५० | सहित हेतौ वि' | अर्वाङ्गीण त्रि• सङ्गाणि व्याप्नोति ख । सर्वावव्यापके " सर्वाङ्गीचे [ दुर्गायाम् ।
तरुवचे" इति भट्टिः |
सर्वाणी स्वी० सर्वेभ्य श्रानयति मोक्षं ग्रा-नी- पूर्वपदादिति णत्वम् । सर्वानुकारिणो स्त्री० सर्व मनुकरोति अनु+ल पिनि । शालपर्णांम् । सर्वानुभूति स्त्री०सर्वे भूनिर्यत्र । श्वेतत्तायाम् तत्त्वज्ञानिनि त्रि सर्वानभोजिन् लि० सर्वेषामवानि वा भुङ भुज-चिनि ।
सर्वाच्च के !
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सर्वान्नोन लि० सर्वेषामन्नं सर्वमन्न वा भुङ्क्ते स । सर्वान भक्त के सर्वाभिसन्धिन् पु० सर्वत्र व्याचरणे अभिमन्वास्तस्य इनि 1 सर्वा समिति जने । [ सैन्यसन्नाहेन युद्धयात्राभेदे |
सर्वाभिसार पु० भित्रियते श्रत्र व्यभि +स्ट वञ् ६त॰ | चतुरङ्गसर्वार्थसिद्ध पु॰ सर्वेषु व्यर्थेषु सिद्धः । बूजे सकलाभीष्टसिद्धिमति लिए सर्वात पु० सर्वमहः टच् समा? ड्रादेशः सत्वम् । सकलदिने सर्व्वव पु० सर्वेषां चतुरङ्गसैन्यानामोघो वृन्दमभिसारो यत्र थ्योघोभूतसर्वस'न्याभिसारे कर्म० । सर्व्व डालवेगे |
सर्वोषधि स्त्रो० कर्म । " कुष्ठमांसी हरिद्राभिर्व चाशैलेयचन्दनैः । सुराः चन्हमकर्पूरर्मुस्तः ः स्वाषधिः स्मृतः इत्यक्त े कुष्ठादिद्रव्यवर्गे । साधिगण पु० सर्व सामोषधीनां गणः । मुरामांसी वचाकुष्ठ
तः,
लेथ रजनीद्वयम् । गठीचम्पकस्तञ्च सर्वौषधि गणः त्यु द्रव्यगणे |
6
सर्षप पु०ट-अप क च । (मरिया) सस्यभेदे ।
[ तैलभेदे समवेत न० सर्वस्य हे सर्षप त्रहार्थे तलच । सर्षपने हरूप
सन्त ज. सब अच । जले
J
For Private And Personal Use Only
Page #1237
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२२५]
सलिल न सस्त-दलच् । जले सलिल कुन्तल पु. सखिलस्य कुन्तल इय । शैवाले । सलिलराशि पु०६१० । समुद्रे सलिलनिध्यादयोऽप्यन । सलिलेन्धन पु० सलिलमिन्वनमिव दाह्य यस्य । बाडवानले । सलको स्वी• शल- बुन् लाच ४० गौरा० डीष । शल्लक्याम् । सब पु० सूयते स्तू-अप । यज्ञ, सन्ताने च | अच्। सूर्ये', अर्को च सवन न० सु ल्युट । यनाङ्ग माने, सोमनिष्पादनव्यापारे, सोमपाने, यज्ञ, सोमनिष्पीडने, प्रसवे च ।
[इति रघुः । सवयम विममान वयो यस्य समानस्य सः । वयसेघ“मत्रयो मिरन्वित'' सवर्ण F० समानोवणौँ यस्य । तुलारूपे, एकजात्याश्रये यथाविप्रस्य वि
प्रजातिः क्षत्रियस्य चलियज़ातिः | “तल्यास्य प्रयत्न सवर्णमिति व्याकरणोक्त स्थान प्रयत्नाभ्यां तुल्यवर्णे च यथा ककारस्य स्थानेन तुल्यो गकारादिः, प्रयत्न साम्यन चकारस्य ककारादिः जकारस्य सकारः सकारस्य षकारः 'हकारस्य वर्गीय चतुथीं वर्णः । सह वर्णेन
वर्णसहिते लि. 'सवहा स्त्री सह वहेन । बितायाम् । सवासस वि स ह वासमा | वस्त्रत्यागविलम्बस्याक्षसे वेगवति सविकल्पक न० सह-विकल्प न कप । वेदान्तोको ज्ञान यभेदादिकल्प
नामहिते ध्यानभेदे, न्यायोको एकमिन् धर्मिण्यपरसंसर्गावगा• हिनि ज्ञानभेदे च । सविकाश वि०सह विकाशेन । प्रफुल्ल , विकशिते, असङ्कोचे च शविर पु. सू-टच | जमत्स्रष्टरि परमेश्वरे 'तत् सवितुर्वरेण्य, मिति श्रुतिः स ये च ।
[सूक्ष्म साक्षिणी, इति नैषधम् । सविध त्रि• सह विध्यति विध-क सहस्य सः । निबट 'मविध्य ऽपि न सविस्मय त्रि. सह विस्मयेन । विस्मयापन्ने । सवेश वि• विशत्यत्र वेशोदेशः सह वेशेन । निकट , वेवान्विते च सव्य नि स +प्रेरणे यत् । वामे दक्षिणे, प्रतिकूते च विष्णौ पु.
For Private And Personal Use Only
Page #1238
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२२६]
ने
सव्यसाचिन् पु० सव्येन वामेन मचति सच णिनि । चन्तु सञ्येष्ठ पु० सध्ये तिष्ठति स्था-क अलुक् स अम्बटादि• षत्वम् । सारथौ
बारथौ 1
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सत्र्येष्ठ पु० मध्ये तिष्ठति स्था छन् किञ्च अलुक ्मस॰ षत्वम् । समस्या स्त्री सह सम्झेन | नागदन्त्य म् । मस्ययुक्त लिए । ससत्वा स्त्री० सह सत्वेन । गर्भवत्यां स्त्रियाम् प्राणयुक्त लिन
,
असत्वेषु गते`ष्विति मनुः |
ससन न० सस-व्हिंसने ल्युट् । यज्ञार्थं पशुहनने ! सस्य न० सस यत् । वृचादीनां फले वेलगते धान्ये च | सस्यसंवर पु० सस्य दृणोति सन् + यत् । शालष्टते । सस्यसंवरा पु० सस्यं संष्टयोति स + ट ल्यु । श्रश्वक
सह ग्रव्य सह-चच् । साहित्ये, साकल्ये, साहक्षेत्र, योगा, विद्य मानत्व, सम्टड्डौं, सम्बन्ध, सामर्थे च ।
सह पु° सहते सह अच् । अग्रहायणनामे भारादिसहिष्णौ लि सहकार पु० सह युगपत् किरति सौरभम् दूरादौ कु ण् । रामिसौरभान्विते ग्राम् । भावे घञ सहकरणे पु०
सदू -
1
सहकारिन् वि० सह सम्भूय करोति काव्य पिनि । हेतु भेदे ख
जिन स्वरुप कारके देतौ ।
सहगमन २० सह + गम ल्युट् । सहमरणे, सह गनने च | सहवर पु० सह चरति चर-अच् । पोतयां नील ि प्राञ्च । वयस्य, प्रतिजन्यके, सहाये, अनुचरे च नि 'सहचरमहस्त्रेति, कुमारः खियां ङीप् ।
सहचरी स्त्री सह चरति घर ट । पोतगटांसह चरति धर्मस् चर-ट । धर्म व्यम् ।
•
सहज पु० सह जायते जन-ड । सहोदरे, निसर्गे च स्वभाव मिझे 'सहजप्राकृतावपीति माघः सहोत्थिते च त्रिः ज्योतिषोत जन्मलग्नात् तृतीयस्थाने न० ।
For Private And Personal Use Only
सहजमित्र न० सहज स्वभावसिद्दम् प्राकृत' मित्रम् । भागिनेयादौ सत्र जारि पु०वसृजः स्वभावसिङ्गः श्ररिः । सापत्ना रपित्रव्यपुत्त्रादौ !
Page #1239
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२२७] सहदेव पु . सह दोयान दिय-अच । माट्रीसते पाण्डयभेदे । बला
याम् दगड त्पले, शारिरोषधो च स्त्री• गौ० ङीष । सर्प व्याम्।
पीतदण्डोत्पनायाश्च स्त्री• टाप । सहधन्मियो स्त्री सह समानो धोऽत्य त्या इनि । पत्न्याम् सहन न• सह-ल्य ट । क्षमा यां, तितिक्षायाम् शीतोष्णादिहन्ध
धर्म सहने । सह-युच । सहिशो, क्षमाशीले च लि। सहपान न० सइ पानम् । एकत्र मद्यादिपाने । सहभाविन् वि० सह भवति भ-चिनि । सहाये । सहभोजन न० सह एकल भोजनम् । एकत्रस्थानाशनादौ । सहमरण न० सह तेन पत्या सह एकचितारोहणेन मरणम् । - हतपतिचितारोहणेन तत्महितमरणे । सहरसा रखो. सह रसेन | सुगपणम् । रसान्विते त्रि० । सहम न० सह-असि । बले, ज्योतिष च मार्गशीर्षे मासे पु० ॥
- 'सहसा सहसा सतपथरिति' माघः ।। सहप्ता अव्यः स ह सो-डा। हठादि यर्थे, अकलादित्वर्थे च । सहस्य पु म हसे बलाय हितः यत् । पौघमासे ।। सहस्त्र न. सनानं हसति हस र । दशशतसझवायां, वहुसङ्ख्यायां, तत्मयान्विते च ।
[दयोऽप्यता सहस्रकर पु• सहन कराः किरणा अस्य । सर्थे सहसकिरणासहस्रकाण्डा स्ती० सहसं काण्डा यखाः । श्वेतदूर्यायाम् । सहस्र इंष्ट्र पु०सहन बड़सया दंष्ट्रा अस्य । पाठीनमत्स्ये (वोयाल) सहस्रनिन् पु० सहन दंष्ट्राः सन्नवस्य इनि | पाठीनमत्स्ये सहस्त्रधारा स्ती० स इन युरिणता धारा । देवतास्नानार्थ बड़च्छिद्र
यन्त्र नहतबड़जल दिवारायाम् । सहस्त्रनयन पु०सहस्र नयनान्यस्य । इन्द्र । सहस्रनेत्रादयोऽन्यत्र । सहस्त्रपत्र न. सहस्त्र बनयकानि पत्राणि यस्य । पझे सहस्र
पदियोऽयत्र । सहस्राद् पु० सहन बहवः पादा अस्य पाद्भावः । विष्णौ, परमे
For Private And Personal Use Only
Page #1240
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( १२२८]
वरे च । 'सहस्राक्षः बहसपादि ति पुरुषसूक्तम् । सहस्रपाद पु० सहन पादाः किरणाचरणा वा सन्त्यस्य अच। विष्णो, सूर्ये बहले । .
[ ने च । सहस्रमुज पु० सहन बहवो भूजा वस्य । विष्णौ, कार्तवीर्य्यासहस्रमूईन् पुः सहस्र बहवो मानोऽस्य । विष्णौ, सहस्र शीर्षादयोऽप्यत्र ।
[विष्णौ च । सहस्रवाहु पु० सहन बाहवोऽस्य । वाणासुर, कार्तवीर्थार्जुने, सहस्रवौर्या स्त्री सहस्र बनि वीणवस्थाः । दूर्वायाम् महाश
तावञ्चि। सहस्रवेध न० सहस्त्र वहयो वेधा अस्य । चक्रे । सहस्रवेधिन् न० सहस्र विध्यति विध-णिनि ! हिङ्गौ । अम्बु ।
वेत से, कस्त यांच पु० । सहस्रवेधकर्तरि त्रि० । सहस्त्रशिखर पु० सहस्रबहान शिखराणवस्य । विन्धधपर्वते सहस्त्रा स्त्रो सहस्र बलानि सन्तपस्याः अच। अम्बछायाम् । सहस्रांशु पु० सहस्त्रमंशयो यस्य । सूर्ये ,अच्छे च । सहस्राक्ष पु सहसमक्षोणि यस्य षच समा० । इन्द्र, विष्णौ, ईश्वरेच सहस्रार न महसमारा: कोणा अस्य । शिर स्थिते रुघुम्ना बाडीमध्यस्थे सहस्त्रदलकमले ।
[पाठीने च । सहस्तिन् पु. सहस्र सैन्यानि सन्त्यस्य दनि । सहस्त्र सैन्य युको ढपादौ सहा स्त्री॰ सहते सह-अच् । मुझप गयी, त कुमार्यो, दण्डोत्पलायां,
थिव्यां, शुकुझिण्टंयाम्, रानायां, स्वसंक्षीयां, सर्पकङ्काल्या, मारीपुष्प च । सहाचर पु० सह प्राचरति या+चर-अच् । पीतझिण्याम् । सहाय पु० सह एति इण-अच्च । सहचरे, अनुकुले, 'असावनुको फि सहाय एवेति' कुमारः ।
[यसमुदाये च । सहायता स्त्री• सहायानां समूहः तभावो वा तत् । साहाये सहासहार पु० सह एकदेव कच्छति दूर गच्छति सौरभेण च च ।
चाने । हारोहरणं सह हारेण । महाप्रलये।
For Private And Personal Use Only
Page #1241
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२२८ सहारोग्य वि० सह आरोग्य व रोगशून्ये । सहासन न• सह आयतेऽत्र लास ल्युट । एकासने । सहित वि. सम्यक हिरा: ४. समोऽन्त्यलोपः | सम्यगहिते सहभ ___ या इट , सह-इतन वा । समभिव्याहृते । स्त्रियां डीप । सहिट वि० सह-तच या इट । सहनशीले । दूडभावे । सोढायल सवित्र न• महातेऽनेन सह-इन । सहनसाधने धर्म भेदे ! सहिप्स लि. सह-इष्णु च । सहनशोले ।' [यिरुधर्मवयसहने । सदिया ता स्त्री. सहिष्णोमो वः सस् । क्षमायाम् शीतोष्णादिसहदय लि. सह-हृदोन । प्रशस्तचित्ते, काव्यार्थभायनाधीनपरिपक
बुद्धौ ‘सहृदयधुरीयाः कतिपये' इति रसगङ्गाधरः । सहलेख पु० हृदयम्य लेख: काल ध्यकरणं हद्भाव: सह हृल्ले खेन । ___ पिचिका व हृदये अब यस्मिन् प्रजायते । सहल्ले खन्तु विज
यमित्य क दूषितान्न । सहोला स्त्री सह उक्तिः । सहकथने, एकोको, सह शब्दकोक्तियल । अर्थालङ्कारभेदे ।
शालायाम् । सहोटज पु. न० सहते आतपाधव सह अच कर्म• । सुनीनां पर्णसहोढ़ पु० सह ऊटा येन । 'या गर्भिणी संस्ति यते जाता जातापि
या सही। बोट: स ग भवति महोढ दूनि चोच्यते' इति मन के अज्ञात गर्भायां परिणीतायां सियां जाते पुत्रभेदे. महोटः सन् जायते जन-ड । सहोढ जोऽप्य तार्थे ।
[ही । सहोदा न राह समानदर यस्य । एक गर्भजाते घातरि । भगया सय २० सहा धस्य भावः यत् नि । साहाय्य, 'तत्रार्थे सहा मकरो
दिति' पुराणम् सह भाले यन्। यारोग्य, साम्ये मातशे च ।
कमणि यत् । सोडव्ये नि पुनारत्वदेशसनीय थे पर्वतभेदे एक है। सा स्त्री॰ सो-ड । गौ थी, लक्ष्ायाञ्च । सांगव्य न० संख्याय तेऽल संख्या सम्यगमानं सायल ऋण । सस्पगदर्शने
'एषा तेऽभिहिता सांव्ये इति गीता संख्यां सलपक या दपदार्थाना
For Private And Personal Use Only
Page #1242
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२३. ]
गणनमत्र प्रज्ञाद्यण् । कपिलाणीते दर्शनशास्त्र, पर सवर्णे साय.
मप्यु भयत्र सासयोक्तयोगे पु० । सांघातिक वि० संघाताय हितम् ठण । सङ्घातकारके । ज्ये नियोको
जन्मनक्षत्राधिघोड़शनच्चले च 'देहविण बन्धूनां नाशः साङ्क:
विके तथेति ज्योतिषम् परमवणे सङ्घातिकमपि उभयत्र । सांदृष्टिक न• संदृष्ट प्रत्यक्षदृष्टमनुसरत ठण् । दृष्टानुसारि न्यायभेदे
संदृष्टो दृष्टमात्र : फलंति ठण । सद्य फले । परसवणे सान्दष्टि कम
प्यु भयत्र । सांयानिक पु० सम्यक यात्रायै अलम् ठगण । पोतेन वाणिज्य कारके । सांयुगीन वि० संयुगे युद्धे साधुः ख । रणकुमले । सांराविण न० सम्+रु-भावे णिनि ततः स्वार्थे ऽण व्याप्त हट्टा दको
[ज्यो नई तरि, गणके। सांवतसर पु० संवत्सर तजज्ञानोपयोगिशास्त्र वेत्ति अधीने वा छण । सांवत्सरिक वि० संवत्सरे भवः ठञ् । प्रतिवर्षकाव्य श्राद्धे । . सांबादिक ० सम्यगवादायालं ठण । नैयायिके । सांशयिक त्रि० संशयमापन्नः ठण् । सन्द हाने, संशय के , संशयविषये सांसारिक वि० संसाराय हितम् तत्र भयो वा ठग । संसारभवे,
संसारोपयोगनि वा पदार्थे । सांसिद्धिक ल० संसिद्धिः स्वभाषसिद्धिः ल्या नि स ठम् । स्वभाव
सिद्ध । सांसिद्धिका कारहत मति भाषापरिच्छदः । साकम् अव्यः सह अकति अक-अम् सादेशः । साहित्य । साक यन. सकल ज भाव : घ्यञ् सदाये। स्वार्थ व्यज । स कले, ___ होमाथें मियो शिलादिद्रव्येषु च | साा त्रि० सहाका इया । साभिलाषे, शाब भोपयोग्या काक्षायुक्तो
पदभेदे च । साकार त्रि. सह प्राकारेण रच्यो । मत विशिष्ट, सावयवे च । साकुरुण्ड पु सरुगड एवं स्वार्पण । सकुरुण्ड हो । साकेत न० आकित्यते याकेतः महाकेतेन । अयोध्यापुरे 'जनस्य माके
For Private And Personal Use Only
Page #1243
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२३१ ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तनियामिन:' इति रघः ।
साक्तक पु० भकवे हितः ठक् । यत्रे । सक्तनां समाहारः तस्येदम् वाठक । सक्त समूहे न० | तत्सम्बन्धिनि त्रि ।
-
साक्षात् अव्य० सह यचति यच श्रति सादेशः, यह अक्षमततितकिप वा । प्रत्यक्ष तद्विषये च 'यत्साक्षात् अपरोक्षाद्ब्रह्म 'ति
★
श्रुतिः ।
इनि वा नि० 1
साक्षात्कार पु० साचात्+श - घञ् । प्रत्यक्ष । साक्षिन् वि० सह--अचि ख इनि साचात्ट्रा माजात्द्रष्टरि । स्त्रियां ङ I परमेश्वरे ० 'साक्षी देता: केबलोनिर्गुणश्च'ति श्रुतिः । अयमेव साचिचैतन्यत्व ेन वेदान्तपरिभाषादौ स्वीकृतः |
1:
साक्ष्य न० साच्चियो भावः कर्म वा ष्यञ । क्षण, व्याहारविषय सत्तान्तकथनरूपे तङ्गात्रे च । 'यः सान्यमन्दत' बदे दिति स्ऋतिः ।
सागर पु० मगरेण निवृत्तः ण् । सउद्रे, मृगभेदे, रुङ्ख्याभेदे च । सागरगामिनी स्त्री सागर गच्छति गर्न +যেনি न गत्वम् ।
नद्यां, स्वच्मैलायाञ्च ।
सागरनेमि स्त्री० सागर: नेमिरिव वेष्टनाकारो यस्याः । पृथिव्याम् । सागरमेखला स्त्री. सागरो मेखलेव यथाः । ष्टथिव्याम् ।
सागरालय पु सागर बाबयो यस्य । वरुणे ।
समय २० सागरात् उत्तिष्ठति उद्+स्या क | सामुद्रलयणे । सानिक पु० सहाग्निना व्यग्निहोत्रेण वा कप । श्रौतारग्नियुक्त, अग्निहोल जे च ।
साङ्कय्यै न° सङ्करस्य भावः ष्यञ् । परस्पराभावसमानाधिकरण वृतित्वरूपे न्यायोक्त जातिबाधके दोषभेदे, पूर्वोक्तङ्करस्य धर्मे च । साङ्ग त्रि' सहाङ्गेन । अङ्गयुक्त 'साङ्ग तत् क्रियते पुनरिति । साङ्गतिक लिङ्गत्या निवृत्तः ठय् । खङ्गते ।
:
For Private And Personal Use Only
Page #1244
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१२३२ ]
सानामिक बि. संयामाय प्रभवति ठट् । सेनापतौ, युद्धोफ्योगि
रथादौ च । साचि अव्य. सच-दूण् । बक्र, तिर्थ गर्थे च ।
[याम् । स विवाटिका स्त्री. साचि यथा तथा वटति एव च । श्वेत पुनर्णयासाचोकत वि. असाच साचि क्रियते स्म चि--नि दोघः । वकीलते
‘साचीकता चारुतरेण तस्थाविति कुमारः। साट प्रकाशने अदच उसनेट । सारयति ते असमाटत् न । साटोप लि. सहाटोपेन । सगर्ने, विकटे च ।। सात रुखे अचु० उभ० अक मेट । सासर्यात ते असमान त । सात न० सात अच् । सुखे । सन क । दा, नष्टं च । सातला स्त्री० सात सुखं लाति लाक। चमक पायाम | साति स्त्री. सन किन् । अबसाने । दाने, तीनपीड़ायाञ्च । सातौनक यु. सतीनएन स्वार्थे अ । सुतीगका (तद्रमटर), सात्यकि पु० सत्य कस्य दृपिणश्यन्ट पस्या पत्यम् अण । शिनेने तरि म्हना
मख्याते वृष्णिवंश्य लयमेटे। सात्वत् पु० सत्यमेव साव मनति चात किप प्रक० । यादवासियान देशोदे सात्वत पु. सत्व मे व सात्य मस्तपस्य त सत्वगुणोपाधिके विणी । सात्वतो
देशख राजा ग्रण । विष्णो, सात्वशादिमे मे पड़प तस लुक 'भगवान् सात्वतां पति रिति पुराणम् । 'मत्वं सत्वाश्रयं सत्य णं सेवेत के शवम् । योऽनन्य त्वेन मगररा सा त्यतः ससुर हृत' दूत्यत वैरण यी अंगुहे न्टपभेदे च । वदुर्वघटोत्पनत्वेन शिशु पाल
मातरि स्त्री० डोप । मा च भाटकस्य निभेदे च । सात्विक पु० मत्वात् सत्वगुणाधानात् विलोभवति ठण। चतुर्भुखे
ब्रह्माणि तख विष्ण नाभिकमल जत्वात् तथा त्वम् । सल नेव सात्वमस्तवस्य ठन् यिष्णौ। सत्त्वगुणेन तत्कार्येण मनसा वा नित्तः ठगा । सत्वगुण जाते, सत्व प्रधान मनोविशेषजाते च ट ङ्गारादिरसानुगुणे भावभेदे च । सत्व पक्षाने ज ने वि । श्राहराः स किक प्रिया' इति गीता ! दुर्गावां स्त्री. डीप ।
For Private And Personal Use Only
Page #1245
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२३३ ]
सादनी स्त्री. सायन्ने रोगा अनया सद- णिच् ल्युट् । कटुक्याम्
सादि पु० सद-द्रण । सारथौ, योर च । अवसन्ने त्रिः । सादिन् पु० सद- णिनि । अश्वारोहणकर्त्तरि, गजारोहिणि, रथारोहिणि च । वसति ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सादृश्य न० सदृशस्य भावः ष्यञ् । तङ्गित्वे सति तद्गतभूयोधर्म समानधर्मे, येन सह यस्य साहय्य प्रसिद्धं तत् वाचस्पत्ये वच्यते । साधक वि० मध खल, विध- णिच एवल साधादेशः वा । साधनकर्त्तरि तन्त्रोक्त मन्त्रादिसिद्धिकारके शिष्य च । साधकः मिद्धिमाप्नुयाद'ति तन्त्रम् ।
साधन न० साध्यतेऽनेन सिध- णिच् ल्युट् साधादेशः । करणे, क्रियोत्पादके हेतुभेदे 'क्रियायाः परिनिष्पत्तिर्यद्यापारादनन्तरम् । विवच्यते यदा यत्र करणं तत्तदा स्मृतमित्युक्त क्रियासाधक व्यापारवतिकरणे, सैन्य, युद्धोपकरणे पुंचिह्न, कारकभेदे, प्रमाणे, चानुमापके हेतौ च | भावे ल्युट् । मारणे, मृतसंस्कारे, अग्नि
ल्युट
दाने, गतौ निष्पादने, अनुगमने, सिद्धौ च । कर्मणि
,
द्रव्य, धने, मैत्र च ।
साधम्यै न० मधर्मस्य समानधर्मस्य भावः ष्यञ् । स्वकीयासाधारणधर्मरूमे लच्तणे 'यदुक्त यस्य साधर्मप्रमिति भाषापरिच्छ ेदः । समानो धर्मोस्य तस्य भावः ष्यञ् । समान धर्मे यथा पद्ममिव सुन्दर मुखमित्यादौ सौन्दर्य्यम् ।
,
"
साधारण त्रि. वह धारणया स्वार्थे ऽण् । सडशे, अनेक स्वत्ववत्य क स्मित् धने 'साधारणं समाश्रित्य यत्किञ्चिद्दाहनादिकमिति'
स्मृतिः । स्त्रियां गौरा• ङोप । सा च कुञ्चिकायां, वेशयादिना - विकायाञ्च न्यायोक्त 'यः सपच्छे विपच्च च । भवेत् साधारणस्तु स' इत्युक्त हेत्वाभासभेदे पु० । यथा वह्निनान् द्रव्यत्वादित्यादौ द्रव्यत्व हेतुः सपचे पचते, विपक्षे हृदादौ च । स्थित प्रति
For Private And Personal Use Only
साधारणः | साधारणधी पु० कर्म० । 'अहिंसा सत्यमस्त यं शौचमिन्द्रिय निग्रहः ।
Page #1246
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१ १२३४]
दमननार्ज दानं धर्म साधारणं विदुरित्य त' अनि सादौ सर्व वर्णाश्रमतुल्य धन्म । न्यायाधु के संशय हेतौ समानधनसंच रङ्ग रजतं नवेति संशये रङ्गरजतयोः सामान्यधर्मशाकचिक्यत्य गु
वत्वादिः । साधित नि. सिध गिच-त । दापिते, प्रमाणादिना उद्भाविते च ‘साधि
तात् दशकौं शतमि त स्मृति: निमा दते' शोधिते च । साधिदेव त्रि० स ह अधिदेवेन स्वार्थे ऽण् विपदजः । यधिदेव तास
हिते साधिभतसाधय नायपि परमेश्वरे । साविष्ठ वि. अतिशयेन साधु : वाढो वा इछन् साधादेशः टि लोपो वा
अन्यन्नहटे, अतिसाधौ, अतिशोभने च । साधिष्ठान लि• सह अधिष्ठानेन । सन्निहिते तन्त्रोत घट चक्रमध्ये
रुघुम्नामध्यस्य चक्रभेदे न० । साधीयस् त्रि. अतिशयेन साधुः याढो वा साधादेशः टि लोपोवा ।
अत्यन्त ढे, न्याय्ये, साधुतरे च । स्त्रियां डीप । साधु वि० साध उन् । उतम कुलजाते, सुन्दरे,मनो हरे, उचिते च ।
स्त्रियां वा डीप । कुनौ,जिने च 'न प्रहृष्यति सम्माने नावमाने न कुम्यति । न क छः परुषं ब्रु यादेतद्धि साधुलक्षण मि चाद्युक्लधर्गपति
जने वाम पिके च पु. 1 साध पुष्य न० साधु पुष्य यस्य । स्थल पद्म । कर्म | उत्तमकुसुमे । साधुवाह पु० वान । यिनीने सुशिक्षिते घोटके । साधुवाहिन् मु. साधु यथा तथा वहति णिनि । विनीतेऽन्ये मुन्द
रवहनकर्तरि त्रि। साधुनच पु०कम । कदम्बजे, यरुण ने भोभन नसावे च। साध्य घु० मिध-णि च्-यत् । मनोभन्ता तथा प्राणो नरोऽपानश्च वीथ
वान् । निर्भयोनरक व दंशो नाराययो वृन: मभ शति कामाख्याताः साध्या द्वादश देवता' इत्य के द्वादशसंख्य को गरग दे बताभेदे, विश्वमा दिष योगेषु एकविंशे योगे च । साधनी त्रिअष्टादशविषादेव प्रमादिना उद्भाव्ये पदार्थ । 'प्रतिमाहोपनिर्मुन साध्य
For Private And Personal Use Only
Page #1247
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२३५ ]
सत्कारणान्वितम् । निश्चितं लोक सङ्घञ्च पक्ष पञ्चविदो "रित्यक्त व्यवहारे माधान है प्रतिशे ये पते पु० । कानुमित्या साघनीये वा
च यथा वह्निमान् धूमादित्यादौ सिषाधयिषितः यद्भिः साध्यः । श्चाध्यमस्यास्ति वर्ण ब्राद्यच् । साध्यषति पचे दु० 'साध्यनिद्देशः प्रतिज्ञ 'ति न्यायतत्त्रम् साध्यवत्तया पञ्चनिर्दोश इति दीधितिकारः संस्कार्थे, तन्त्रोक्त मन्त्रमात्रे, ग्राहामन्त्रस्य स्वानुकूलताग्राहक चक्रस्य द्वितीयमादिके 'सिद्धः माध्यः सुसिद्धोऽरिः क्रमात् ज्ञेया मी भक्ति मन्त्रभेदे च विस्तरो वाचस्पत्ये । साध्यता स्त्रो साध्यस्यानुमितिविधेयस्य भावः तल । अनुमितिविधेयतारूपे न्यायोक्त विषयताभेदे |
साध्यतावच्छेदक पु० साध्यतामवछिनत्ति विशेषयति काव+च्छिदएव ुल् ल् । येन रूपेण यस्य साध्यतारूपा विषयता तस्मिन् धर्मे यथा वह्निवान् घुमादित्यव वह्निः साध्यः तस्य साध्यतां त्व अनितीति वह्नित्वं साध्यतावच्छे दकम् ।
सध्यसिद्धि स्त्री० साध्यस्य सिद्धिः विनिर्णयः विध-क्तिन् । साध्यस्य
प्रादेः अनुमित्यादिना साधनाधीने निखये, निष्पत्तौ, साध्यस्य प्रतिज्ञेयार्थ सिद्धिर्निर्णयो यत्व | व्यवहारे प्रतिज्ञातार्थस्य प्राङ् विकाकादिभिः विनिर्णयरूपे व्यवहारपादे च ।
माध्वस न साधु+अस्थति कम अं । भये ।
साध्वी स्त्री' सात्र ङीप् । मेदायां, 'माते सुदिता हुने प्रोषित मलिगा लगा । स्मृते स्त्रियते या पत्यौ साध्वी से या पति, तें त्यक्त लक्षणायां स्त्रियाच । [ मालती माधवम् । श्वानन्द त्रि॰ ग्रह आनन्देन | आनन्दसहिते 'मानन्द ं नन्दि हस्ते 'ति सानु पु० न॰ सन् जुण्ा । पर्वतस्य समभूमिदेशे मस्य, बे, वातरुमूहे, पथि, ग्रे, कोविदे, वार्को, पल्लवे च ।
सानुज न० सानो जायते जन-ड । मपौण्ड रोके । तुम्बुर रच ५० सहानुजेन अनुजसहिते त्रि ।
सानुभत् ए० सानुररस्त्यस्य मतुप । पवते ।
For Private And Personal Use Only
Page #1248
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
I १२३६ ]
सान्तपन न० सन्नापयति सम् +तप०णिच् युट
स्वार्थेऽय् । ‘गोमूत्ल’
गोमयं चोरं दधि सर्पिः कुशोदकम् । एकराबोपवासच सान्तपनं विदुरित्युक्ते ग्रहःसाध्ये व्रतभेदे 1 सान्तर न० यह नान्तरेण सादेशः । विरले व्यवधानसहिते च । सान्तानिक वि० बत्तानः प्रयोजनमस्य ठक । सन्तानसाधने विधान
भेदे | [न्त्रत् सान्त्वापयतीत्यन्ये । सान्त्व आकूत्यकरणे अद०० भ• मक० सेट् । सन्त्वयति ते अस्सासान्त्वन० सान्त्व-व्यच । छात्य र्थमधुर े, च्यानुकूल्ये, श्रोत्रमनः प्रीतिदवाक्य मियवाक्यादिना क्रोधोपशमनरूप, सान्त्वने च
T
सान्त्वन न० सान्त्व लुट 1 आनुकू प्रकरणे मियवादादिना क्रीधाद्युपशमने च । युच् । अव स्त्री॰ ।
सान्दीपनि पु० सन्दीपनस्यापत्यम् इञ् । रामकृष्णयोराचार्यो
-
न्तिपुरवासिनि मुनिभेदे ।
[च वने न० ।
सान्द्र त्रि० अदि-रक् सह कान्ट्रेप | निविडे, म्हदो, स्निग्ध, मनोज्ञ सान्द्रपुष्प पु० सान्द्र पष्पमय । विभीतकर !
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सान्द्रनिग्ध वि० सान्द्रं स्निग्धः प्रतिहृये अतिमनोहर च
०
साविक पु मन्वासुराच्यायनं शिल्प वेति ठक् । शौण्डिको सन्धिः प्रयोजनमस्य ठण् । सन्धिकर्त्तरिति ।
·
सान्ध्य वि० सन्ध्यायां भवः काण् । सन्ध्याकालिक 1
मात्रास्य न० मन्त्रीयते सम् + नी - ण्यत् नि० । मन्त्रादिना संस्का दौ । [दुर्गात्रवाहनमन्त्रः । सानिध्य नः सन्निधिरेव ष्यञ् । नैकय, सान्निध्यमिह कल्पयेति, सान्निपातिक त्रिः सनिपातात् त्रिदोषविकारात् आगतः तेन निवृत्तिो वा ठक् । सनिपाताज्जाते रोगे 'विकारे निपातिके' इद्धि
कुमारः ।
* सन्यासः प्रयोजनमस्य ठक । सन्धासिनि ।
सानासिक पु सपना पु· • सपत्न एव स्वार्थे ञ । शत्रौ सपत्न्यां भवः तया अपन्य ं वा यञ् । सपत्नीपुत्रे ! अब । सापत्त्रोऽप्युभयत्व है
'
For Private And Personal Use Only
Page #1249
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२३७ ]
सापिडा म. सषि एड य भावः म । दायायौ चग्रहणाद्य प यो
गिन नातिधर्मे सापिगडय सातपौरुषमिति स्पति: [हाई साप्तपदीन न. साभिः पदैः उच्चारित नित्तम् खा । सख्ये मोसापपौरुष ल• सप पु रुपान् व्यानोति अग्ण् । सप्तप रुषव्या पके । साफल्य न० सफ नस्य भावः प्यत्र । सार्यक्र, सम्म र्णताथाच । सामसान्त्वरे अदः च • उ. स. सेट । सामयति ते अमानत रा। सानग ए साम तवेदं गायति । सामवेदाध्यायिनि । सामगर्भ पु• साप गर्भ यस्य । विष्णो । सानग्रो स्त्री. न मम जस्य भावः पाञ् स्त्रीत्वरच्छे डीप डी नि वलो.
पः । समस्त तायाम् 'प्रायेण सामपपविधा विति कुमारः स्वार्थे
पपञ् । कारण मग हे, द्रव्ये च समी० । सामजस्य न० सम अमन्य भावः पपञ् । यौचित्य । सामन् न० -मनिन् । “अग्नि दूतं वृणीमहे, इत्यादिके वेदभेदे, तबो
का इ. गानभेदे 'कच्यध्य ढं साम गीयते इति' छान्दोग्यम । रानां “साम भेद स्तथा दनं दण्डचे' युक्त शत्रुवशीकरणोपायभेदे,
प्रियथाश्यादिना सान्व। च । पशुवन्धनरज्जो स्त्री० डीप ।। सामन्त पु० मलिटोऽन्तः एक देशो यस्य समारत हो धरः अण । स्वविष- यान जरवर्तिदेगाधिपे न्टपे। समन्ताङ्गवः अण टि लोपः ।
| छमजास (अडल)य पायरया मौलाः सामन्ना वेति गम।। 'सामयिकत्रि० समये भयः उचितो वा ठञ् । समयभवे, कालोचिते च । सामयोनि पु० साम योनिग्यत्तस्थानं यस्य । हस्तिन, तेषाञ्च सा
मयो नित्वमुक पाल काये 'वर्थ वाण्डकपाले के समानीय प्रजापतः । हस्ताभ्यां परिग्टद्याथ सप्त सामान्य गायत । गायतो
ब्रह्माएम्त गात् म मुत्पतङ्गजा' इति । चतुर्ग ने ब्रह्मरण च । सामर्थ्य न• समर्थस्य भावः ध्यञ् । देहजे बले शक्तौ योग्यताया, म. ङ्गतार्थतायाञ्च ।
[समवायसम्बन्वनि वि.। सामवायिक पु. समयीये प्रसृतः टन । मन्त्रि प | तस्य दम् उज ।
For Private And Personal Use Only
Page #1250
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२३८ ]
सामाजिक पु० समाजः सभावेशन प्रयोजनमत । सभ्ये । सामान्य न० समानस्य भावः ष्यज । सादृशषप्रयोजकधर्मे यथा रुख
पद्ममिव सुन्दरमियादौ सौन्दर्यादि। समानमेव खार्थे प्पा ।
द्रव्यगुण कर्मसु तुल्य नया स्थितायां जाती। सामान्य लक्षणा स्त्री० सामान्य साधरणधर्म: लक्षण यस्याः ।
न्यायोलो अलौकिक प्रत्यक्षसाधने उपायभेदे | यथा एकघटनाने.
घटत्वरूपमामान्यधर्म ज्ञानात् स मला स्व घ: त्वरतो ज्ञानम् । सामान्या रही समाव हार्थे व्यञ अजा० टाप । साधारण क्खियां
.. वेशमायाम् । सामि अव्य० साम-इन् । अइँ "सामिघटि"ति न धम् । सामिधेनी स्त्री सम्-इन्ध करणे ल्युट नि । अग्नि समिन्धनसाधने ___ऋगर्भ दे, समित्काछे च ।। सामीप्य न० समीप य भावः स्वार्थे वा व्यञ् । नैक के निकटे च
'सामीप्यारो पविषयायाधार चतुर्विध' इति व्याकरणम् । साम टु न० समुद्र भवः अगा । (करकच) लबो । सामुद्रक न० समुद्रण पोलादा वुण् । हस्तादिरे व दिना स्तीपुसशुभा
भन्न ज्ञापके पन्थोदे. 'वामभागे उ नारीणां दक्षिगो पुरुषस्य च निहि लक्षणं तेषां समुद्रण यथोदितनिति, ‘स मुद्रय, सारमु.
द्रण ति नैपदम् । सामट्रिक लि. समुन्द्र ण प्रोक्तम् ठञ । स्त्री सशुभाशुभला नमजा पके पन्य ।
[युद्धे पर लोकसाधने त्रिः । साम्परायिक न. सम्परायाय वापदे परलोकाय वा हितम् । ठरण । साम्प्रतम् अय. म++वन अमयुभो । चिते ।। साम्बर न० सम्बरदेशे भवम् अगा । सम्बरदेशोद्भवं लवणे साभवा स्वो• सम्भवः अस्त्वस्य प्रज्ञायण गौ• डीप । रक्तलोधे । साम्य न. समस्य भावः ष्यत्र । तुल्य त्यप्रयोज के साधारणधर्म साम्राज्य न० सम्माजः भावः ध्वज । साध भौमत्वे 'भेजे सामाज्यू.
For Private And Personal Use Only
Page #1251
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२३८]
दीक्षितमिति रघः 'लक्षाधिपत्य राजंत्र सात् साम्राज्य दशलक्ष
दन्त दशलक्षयोजनाधिराज्य च । साय पु० मो-वञ् । दिनान्त, वाणे च । सायंसन्ध्या स्त्री. सायम् दिनान्ते सन्ध्या, तल सन्ध्यायते सम+ध्य
घअर्धे क वा । दिनान्तसन्ध्यायाम् दिनान्ते-उपास्यदेवताभेदे च ।
भावे अङ । तत्रोप सनाधाम् । सायक पु० सी-एव ल । धागो-खङ्ग. च ।। सायत्तन नि सायम्भाः यु ल तुट् च । दिनान्तभवे । स्त्रियां डीम्।
___ “सायन्ती तिथिमाय” इति भट्टिः । साय पुसा लो० सायकस्य पुखोयस्याः ५ बा | शरपुङ्खायो । सायम् अन्य० सो-ञ । दिनाने “सायं सम्प्रति वर्तत" इत्य गटः । सायान पु० सायोऽङ्गः एक त टच लादेश: । दिनान्ने, “मायाङ्ग
स्त्रि मुत: स्यात् श्रात्र तत्र न कारये दति” म त्य नो पञ्चधा विर
भदिनस्य लिमुर्तात्म के पञ्चमे शेषेऽशे च । सायुजा न० स इ युक्ति-युज किप सादेशः सयुड तस्य मायः ष्यन् ।
सहयोगे, पञ्चविध सुशिमध्ये एकत्र समवस्थानरूपे मुक्ति दे च । सार दो बल्थे अद० २० उभ० सक० सेट् । सारयति ते स सारत् त सार न० लू घज, सार यच या। जले, धने, न्याय्ये, नवनीते,
लौहे, यने च । वले, स्थिरांशे, मज्जनि, सर्जक्षारे, वायौ, रोगे,
अतिढे दध्यग्रे च पु. न० | छे, वरे च वि. त्रि. सारक पु० सारयति रेच य त सृ-णिच्-एव ल | जयपाले । रेचकद्रव्ये सारख दिर पु० कर्म• 1 विट खदिरे । सारगन्ध पु० सार: छोगन्धो यस्य । चन्दने ।। सारघ न• सरघाभिनितम् अगा । मानि क्षौद्रे । सारङ्ग पु० सृजच । चातक खरो, हरिणे, गजे, भङ्ग छले, राज
हंगे, चित्रगे, वायभेदे, वस्त्रे, नानावणे, मयरे कामदेवे, चामे, के शे, आभरणे, पझे, शङ्ख, चन्दने, कर्पूरे, पुष्पे, कोकिले, मेधे,
For Private And Personal Use Only
Page #1252
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१२४. ]
सिंहे, रालो, भमो, दीली च । शारमङ्गमस्य शक० । चारङ्गोऽपि
चित्र स्टगादौ । सारङ्गिक पु० मारङ्गमगं हनि ठक् । व्याधे । सारज न० सारात् दध्यगात् जायते जन-ड 1 नवनीते । सारण न सृ-णि ल्यु । गन्धदे, छतीसाररोगे, रावण सचिवे च ।
भद्रपलायाम्, ग्रानातके च पु० । सारगि(गो) स्त्री० स-रणच अनि वा डीप । क्षुद्रनद्या, प्रसारि
रहाम, सङ्कपेण ग्रहगत्यादिवोधके ज्योतिघनन्य भेदे च । सारतर पु. सारप्रधानः जल प्रधानस्तरु । कदली । सारथि पु० स्टू-अथिए, सह रथेन सरथः घोटकः तत्र नियुक्तः ए.
या | रथादिवाहनप्रेरके नियन्तरि । सारदा सी० सार ददाति दा-क । सरखत्याम् "लिखति यदि ग्टही.
__ त्वा सारदेति" शियस्तयः । सारदातरि लि. | सारद्रुम पु० मारायो द्रुमः खदिरहने । सारभाण्ड न• कर्म । अकलिमपाने, श्रेयपाले च | सारमूषिका स्त्री॰ सारे मषिके दापहारकत्वात् । देवदाली हो । सारमेय पु० स्त्री० सरमायाः करायपपल्याः कपत्यम् ठक् । कुकुरे ।
तयोति स्त्री । सारलौह न• नौशेष सारः राज । लोहमारे (इपात) । सारवल. सरवां भव: अण नि० । सरमनदीभवे ।। सारस न० सरोऽभिजनो नियतवसतिरस्थ करण । पद्म, कन्याभरणे
च । सह रसेन स्वार्थे अण । चन्द्र, खनामख्याते पक्षिणि च
पु० । तद्योघिति स्त्री• । सरस इदम् अण् । सरोवरसम्बनि लि. सारसन न० सार मनोति सन-अन् । स्त्री कथाभरणे, काञ्चनम्,
कञ्च कदाद्याथै मध्यकाये निबद्धे, पट्टिकादौ च ।। सारस्वत पु• सरस्वती देवताऽस्य, सरसल्याइदं वा छ, । बिल्वदण्डे
देशभेदे, पञ्चगौडमध्ये प्राणभेदे सरस्वती प्रतिपालि नरनिकोदे, नामदिनहमे कल्प मेदे च “सारख तस्य वल्लर ति” पुराणम् । सरसनी
For Private And Personal Use Only
Page #1253
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
०
[ १२४१ ]
.
सम्बभ्विनि “तस्यां पूर्वाह्नसमये कुर्य्यात् सारस्वतोत्सवमिति” पुरा णम् । सरस्वतीदेवताके च लि. "तत्पावनाय निर्वाव्यश्वरुः ৰ-ি खतो हर्जेरिति मतिः । [भेदे, तनाम के ब्रह्मदिने च । सारस्वत कल्प पु० कम तन्त्रोक्त सरखत्या उपासनार्थके विधानसारा स्त्री० मारयति - च्-िअच् । कृष्ण त्रिष्टतायाम्, दुर्व्वायाञ्च । साराल पु० सारखालाति बा+ला-व । तिलटच्च ।
ટ્
सारि (रों) पु० सी० - इण स्त्रीत्यपक्ष वा ङीप् । पाशक “मार्री चरन्तीं सखि ! मारयेति” नैषधम् पचिभेदे च । सारिका स्त्री० सरति गछति सृ-रख ल | पचिभेदे (शालिक ) । सारिणी स्त्री० पिनि | सहदेवीलतायाम् कार्पास्यां, दुरालभार्या, कपिल शिंशपायां, प्रसारियां, रक्तपुनर्ण वायाञ्च ।
मारिता स्त्री० सारिरिव वातिया - | (अनन्तमूल) लताभेदे | साराष्ट्रिक ए० सारः श्रेष्ठ उष्ट्रोयत्र सारोद्रः देशभेदस्तत्रभवः ठक्
विषमेद ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
साथै पु० - यन् खार्थे ऽण् । समूहे, जन्तुसमूहे" स जयत्यरिसार्थसार्थकोति” जैषधम् सह अर्थेन वाध्येन वा । बखिक रुमूहे । धनिनि लि० । कन् । सार्थकः । कर्थसहिते जने लि" शब्द । पु० “सार्थकः सार्धबोधक दिति” शब्दशक्तिमकाशिका” । सार्थवाह ए० वा वहति वह-ग्रण । बणिग्जने । सार्द्र लि॰ सह कार्टून | बर्द्रतायुक्त |
[वि०
सार्द्धम् अव्य॰ सह + - सार्प १० पदेवतास्य काग् ।
| साहित्य | सह अर्जेन | सार्द्ध: । शेषान्चले ।
C
मार्पिक सर्पिणा संतम् ठ । एतसंस्कृते व्यञ्जनादौ । [विदिते। साव्वजनीन विषु जनेषु विदितः खञ् द्विषेददृद्धिः । सर्वलोकसाव्वत्रिकल सर्व्वत्र भवम् ठक् । सकिन् कालादौ भवे !
ग्रार्व्वधातुक न० सर्वधातून् व्याप्नोति ठक् । व्याकरणोक्त सर्ववादप्रकृति तिङादौ प्रत्यये । सार्व्व भौतिक वि० सर्वाणि भूतानि व्याप्नोति ठञ् द्दिदबुद्धिः । सर्व
[भूतव्यापके |
For Private And Personal Use Only
Page #1254
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२४२ ] साव्व भौम पु० सर्वथा भूरीश्वरः सासु भूमिषु विदितो वा अण्
चक्रवर्तिनि पे, उत्तरदिवस्य गजे च । सावलौकिक लि. सर्वेषु लोकेषु विदितः ठञ् हिपतिः । सर्वर___ लोकेषु विदिते “स रामः सा लौकिक" ति मट्टिः । साव विभक्तिक त्रि. स्वातु विभक्ति तदर्थे भवः-ठञ्ज । सर्वविभ
तवर्षे विहिते तसिलादौ प्रत्यये । सार्षप त्रि. सर्षपस्य विकारः अण। सर्प पविकारतेलादौ ‘अदुष्ट साप
तैल मिति, स्म निः। साल पु० सल-घ । क्षमात्र, “रसाल : साल: सम ग्यतेति" परम् खनामख्याते हुच्च भेदे, प्राकारे च।
[(धुना)। लालन पु० सालः कारणत्वेनारू.त्य परमादित्वात् न । सालानते सालनिर्वास पु० ६० । (बजा) सजन से । सालपर्णी रसी० सालय पर न्यिस्याः जीप । (मालपानि) रक्षे । साल पुष्प न० सालस्य व पुष्प यहा । स्वल पो । सालभञ्जिका स्त्री. सालं भक्ति भन्ज-गत रा । काष्ठादिमि ने
ललिमक्रीडासाधये पुत्तलिकायाम् , के. याच । राालरस पु० ६ त० (धना) राले । सालदेष्ट घु० साल वेष्टयति वेष्ट इण । राखे (ना) । गाला . हालः प्राकारोऽसावा: अच् । ग्टहे। सालासक • सालायां टकडक । फुकरे । सालूर पु० सल कर चच्च । के मण्डू के । साले व पु • शालायां भवः ढक । मधुरि कायाम् । सालोक्य न० सामानोलोकोऽरस तस्य भावः ष्यञ् । पञ्च विधक्ति मध्य
एकलोकसहवासरू सक्तिभेदे । साल्ट प• य०३० सौभदेशे । तेषां राजा यम् । तद्देशाधिपे न्टपे । साल्वहन् पु. साल्व स्पं हतधान् हन-किप । विष्णौ । सावधान दि सह अयमानेन । सचेतने, र तर्को, मनोऽभिनिवेश युके घ
For Private And Personal Use Only
Page #1255
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२४३ ]
सावन न स्वन ं । सोमयागाङ्ग स्नान ं तखेदम् काग् । “होरात्रेण
1
चैकेन सावनो दिवसः मन” इति ज्योतिषोक्त बहोराला क दिवसे, सवनत्ववस्य ग्रहोरात माध्यत्वादङ्कस्तत्सम्वन्धित्यम् । तचिं विसालको मासभेदे च प० व पु० "विवाहादौ तः सौरः :शेषेषु साधनोमत इति” अ. तिः । "तकादिपरिच्छेदो दिनमासादया - स्तथा । मध्यमग्रहभुतिश्च सावनेन प्रकीर्त्तितः" इति सूर्यसिद्धान्नः ।
८
सा (शा) वर पु० (४) बरे निर्हतः अण् । पापे, अपवादे च । सावर्ण • पत्त्यां संज्ञायां भवः ग्रग्ण । सगा गर्भजे सार काम समा
पु·
सूर्य जे अष्टमे मनौ । इञ् । साथ सार्णिर्भविता मनुरिति" च े 1
सावित्र पु० सविता देवताऽस्य वा । विषे । ऋग्वशेषे, स्त्री० ङीष् । तिः । सा च सत्ययतोयाञ्च । यज्ञोपवीते न० | स्वार्थादौ कण |
"सालिनासारोऽपीति"
सवि देवताको चर्या
सूर्य्य' । तखे दम् अण् । महादेवे, गर्भे दसौ च प० । सावित्री न० सालीजनस्य कर्त्तव्य' व्रतम् ।
ی
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
C
चतुईशांतिनार्थे व्रते ।
सावित्रीसूत्र न० सावित्रीकाकालिक सृतम् शाकः । यज्ञोपवीते । साखा स्वी० सम न खिच्च । गोगलस्थिते लोमसंघातात्मको कम्बले ।
सास्रलि० सह यक्षेण । चकुर्जलान्विते ।
साजच न० सहचरख भावः ष्षञ । समभिव्याहारे, माहित्ये, सामानाधिकरण्ये च ।
साहश्च न० सहसा चेज निर्ऋत्तम् ग्रय् । बलेन कृते चौर्य स्त्रीसंयहादौ दुष्कर्म कि, "सहसा क्रियते यत्त यन्तु तत् माहममिति अतमिति" स्यतिः तच पञ्चविधम् "मनुष्यमारणा' स्तेयं परदा
८
८
राभिमर्षणम् ।
तिः । साहसमनुसरति
तिः | सहसा अविवेचनेन कृतम् कर्म ।
पाण्यमन्टतचैव साहम पञ्चधा स्मृतमिति”
विषनकर्मणि,
। प्रत्युक्त े दण्डविशेषे, “साशीति
कृष्ण
For Private And Personal Use Only
1
Page #1256
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२४४ ]
पणसाहस्रो दण्ड उत्तमसाहसः । तदई मध्यमः मोक्तस्तदई मधमः ऋत" इति मतिः । " पाकयज्ञे तु साहस" इत्युक्तो अग्निभेदे
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
च पु० ।
साहसिक लि. साहसे प्रसृतः ठन् । मनुष्यमारणाद्यभिरते चोरे, पा रदारिके, मिथ्यावादिनि, परुषवादिनि । साहस्र न० सहस्राणां समूहः सहस्रमङ्खप्रायाम् न० । सह
। सहस्रसमूहे | स्वार्थे व्यम् । परिमाणमस्य कय् । सहम संख्या
4
A
न्विते लि० । सहस्रसंख्यक गजसम हे पु० । साहायक न० सहायस्य भावः बुण् । साहाय्ये |
साहाय्य न० महायस्य भावः व्यञ । सहायतायाम् ।
साहित्य न० महितस्य भावः । ष्यञ् । मेलने परस्यरसापेचाणां वल्यरूपाणामेकक्रियान्वयित्व, तुल्यवदेकक्रियान्वयित्व, एकक्रियाबुद्धिविशेषविषयत्व, काव्य च ।
व
साह्य न० महास्य भावः श्रम सह-ण्यत् वा । सत्वे सहनीये ि साहृय पु० सह आह्वयेनाभिधानेन । ग्रभिवानसहिते “जगाम गज
साह्वयमिति” भारतम् । नेषादिमाणिकरणद्यूमरूपे खनाहृये च । सिंह पु० हिम- च पृ० पर्यविपर्ययः । स्वनाभख्याते पशुभेदे, रक्तशोभाञ्जने, मेषादितः पञ्चमे राशौ च । पदान्तस्यः । ष्ठार्थे । सिंहकेशर पु० सिंहस्व केशरोऽस्य । बकुले ।
सि ंहतल पु० सिंहस्येव तलमत्र । करइयमेलनरूपे अञ्जौ । सिंहतुण्डपु० सिंहसेव ढण्डः पुष्पमस्य । डण्ड | सिंहद्वार न० सिंह चिह्नित' द्वारम् । पुरप्रवेशनयोग्यं द्वारे | सिंहध्वनि पु० सिंहयेष ध्वनिः । सिंहनादे सिंहनादादयोऽप्यत्र । [ भेदे |
. । ( मिङ्गा ) वाद्य
७
दुराव
६व॰ 'संहख शब्द ।
--
सि ंहदर्दिका पु' सिंहद्रव नर्दति नर्द--- सिंहनादिका स्त्री० सिंहमपि नादयति
नद णिच् एव ल् ।
- ७
भायाम् ।
सिंहपण स्त्री० सिंहस्य प्रच्छद्रव पर्णमस्या ङीष् । वामकच्चे
For Private And Personal Use Only
Page #1257
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२४५ ।
सिह पुच्छिका सी. सिंहस्य पुच्छरब पचागयस्या:-कप , अस इत्वम् ।
(च द्रचाकुले) वचो । सिहपुच्छो स्त्री सिंहस्य पुच्छ्व पुष्पाणि पणानि यास्याः डीप ।
चिलपी, पिपराम, म घोच्च । सिंह पुष्पा स्त्री० सिंहस्थ पुच्छदय पुष्प रायस्याः । एनिपगम् सिहं मुखा स्त्री सिंहस मुखनिव रुक्षस्थदन्न य गुप्ममरमाः डीम् । . वासके ।
(दयोऽप्यन । सिहयाना मुबी सिंहोयान वाहन यहा: दुर्गायाम् सिहबाहनासिहल पु० सिंहोऽव ल च । देशभेदे । तशाभव त्वात् रङ्ग,
रीती त्वचे च न । सिहला रयान पु सिंह त अास्थानौं यस्य । नालासरशे वृक्षभेदे । सिहवाहिनी रखी. सिंहस्पो याहो विद्यतेऽस्या इनि । दुर्गा माम् । सिहविकान्त पुल सिंह व विक्रानः । श्वे । सिंहतुल्य विक्रमे वि. सिहविना स्त्री सदय विदा यिद ता । माष पराम् । सिंहसहन न त्रि. सिंहस्य व सहगनमङ्गमस्य । वराङ्गयुक्त सिंह
तुल्य दृढ़ा, च । 'सिंहसहननो युति" रघः । सिहा(पान न. शिघ-यानच् प० । लौसले । सिंहासन न० सिंहचिङ्गितमा सनम् । राजाम ने चराजी क्रीड़ाया
___ जयदे, योगासन भेदे च लचर या वस्याये । । सिहास्य ए० सिंह यादव मिवार स्यदन्न व पुष्प यश्य । वासके । मिहिका स्त्री० । कात्रप पत्न्यां राहुमातरि । सिंहिकासुत पु. ६० | राहौ सिंह का पत्रादयोऽप्यन । सिही स्त्री हिनस्त रोगान् हिन्स अच पृ० । वार्ताक्यां, कण्टका__-रिकायाम्, वासके, हत्या, मुगपगम्, राइमातरि, च ।
सिंह+जानो डीप । सिहयोगिति । सिक से चने सौत्र० पर० सक. सेट से या त अमेकीत् । सिकता स्त्री० ब० व• । सिक-अतच विच्च । वालकायाम् । सिकता:
सन्त्यत्र श्रण तस्य लुप । सिकता युक्त देशे स्त्री० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1258
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२४६ ]
सिकतामय वि• सिकता+मयट । वालुकामये तटादौ सिकतावत् वि. मिकताः सन्त्यत्न मतप मस्य वः । वालुकायुकदेश । सिकतिल त्रि• सिकताः सत्यल इलचे । वालुकायुक्तदेशे सिक ध न• सिच-थक् । मच्छिष्टे, (मोम) नील्याश्च । खार्थे कन् ।
तब, भक्तप लाक, यासे च पु. । सिक्य न० सिक यत् । (सिक) रख्न निर्मिते पद थे सिद्धा(धा)न न० शिव-यानच ए० । नासिकामले । (सिकनी)। सिच त्रि• सिच-किप । सेवनकर्तरि, कर्मणि किम । वस्ने । सिंचय पु• सिच-अयच किच्छ । वस्त्र । सिञ्चिता स्त्रीः सिघ एतच ट। पिमल्याम् सित न• मोक्ता । रौप्ये , मलके, चन्दने च । शरे, शुक्र पहे, शुक
वर्णे च पु. । तति, समाप्त, बद्धे, जाते च त्रि। सितकण्ठ पु. सितः कण्ठोऽस्य दात्य हे, प.क्षणि। सितकर पु० सितः करः किरणो यस्य । चन्द्र, कपरे च सितमयूखा- दयोऽध्या। सितकर्णी स्त्री० सितः कर्ण इव प ष्पमस्याः डीप । वास के सितकुञ्जर प• सितः कुअरोऽग्य । इन्द्र । कम | ऐरावतगजे सितगुञ्जा स्वी• कर्म | श्वेतगुमायाम् । सितच्छला स्ती• सित छतमिव पुष्पमस्याः । श्वेत पुष्पायाम् । सितच्छद प • सितम्छदः पच्चोयस्य । हंसे । श्वेसर्वायां, स्ती। सितदर्भ प • कम वेसकुशे । सितदीप्य पु • दीपय यग्निम् दीप-णि च यत् कर्म | श्वेतजीरके । सितदूर्वा स्ती• कर्म • | श्वेन वाम् ।। सितगु पु • कर्म • । मोरटभेदे, शुक्लावाटचे च । सितधातु पु. कर्म | कठिन्याम् । सितपक्ष पु • सितः पक्षोऽस्य । हंसे । कर्म । चन्द्रस्य सङ्गिकारक
पञ्चदशतिथ्यात्मके शुक्ल पक्षे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1259
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२४७ ]
सितपर्णी स्त्री मितानि पर्णान्य न्याः डीप । अर्क पुष्मिका दृच्छे । सितपाटलिका स्त्री कम । (श्वेनगारु ) वृधे । सितपुडा स्ती• सितः पल्लो ऽस्या: । श्वतशरपसाच । सितपुष्य न सतानि प ध्यागय न | कैच ती उस्त के । तगरच्छ, काशे
श्वेतरोहितकडच्चे च पु० । श्वेतापराजितायां सीडीप । मजि
कायां तो टाप । कर्मा । श्वेतपुध्मे न । सितमरिच न० कर्म | शुभमनारचे । सितमाष प ० कर्म । राजमाघे (यर वटी) सितवर्षाभू ती वस्तु भवति भू-किप् कर्म । श्वेतप नणवायाम् । सित सायका ती मितः माययो यस्याः ५ ब० । शुभ्वर पुजारने । चितमिम्बिक पु० मिना शिम्बिर्यस्य कप् । गोधने, सितशूक पु. मितः रामः पूको यस्य । यवे । सितागा पु. कर्म । वन भूरणे (वनोल)। सितसर्षेप प• कम । गौरसर्च पे । मितसार(क) पु• सितः सारोनिर्यासो यस्य या कप । शालिगाके । सिता स्ती० सो त । शक रायाम् । मित खगड़ ५० सितायाः खराड इव । मधुजातशर्करायाम् । मितान प० सितमय यस्य । कण्ट के सितादि पु० सिताया आदिः कारणम् । गुड़े । सितापान प० सितम पाङ्ग यत्य | मयूरे सिताज न० का । श्वेतकमले । सिताम्भोजादयोऽयत्न । सिताभ प • मिता आभा यस्य । फर्पूरे, चन्द्र 'च! तक तीः । सिताख प ० अधइव सितः शुभः राज. । कपरे । पितानक न. अभ्भकमिव सितम राज । करे । सितार्ज क प • कर्म । श्वेततुलसमाम् । मिताल क पाल यति भूषयति अत्त-च-एव क्षा कर्म । श्वेतमन्दारे । सितालता स्त्री० मिता सती पालतते त्रा- लत-अच्च । श्वेमदूर्वायाम् । सितावर पु० गित श्वेतता मारणोति श्रा+अच (रूसनि) शाकभेदे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1260
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२४८ ]
[शार्क ।
सिति पु० मोति । शुक्रार्गो, कृष्ण च । तद्दति वि० । सितिमन् पु० सितस्य भावः इमनिच् । शुभ्वतायाम् । सितिवार पु० सिति श्वतां वृणोति यण् । उनिषण े (सुचुनि) सितिवासस पु० सिति कृष्ण' वासोऽस्य । बलदेव । सितेतर पुसितादितरः । थामशालौ कुलत्थे पु तद्दति लि० ।
च वामेतरवर्षे
.
सितोपल पु· कम | स्फटिक | दिन्यां न० । शर्करायां ली. सिद्धन सिय-ता । मैन्दवलवणं अत्रमत्वाच्थात्वम् निष्यते, पक्के, नित्ये च । सिद्विरस्यस्य अच् । व्यास दो देवयोनिभेदे
•
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७
चप | निचिविभा दषु मध्ये द्वाविंश्योगे, गुड़ कष्णुत्रुस्तूरे व पु० | ज्योतियोक्त योगिनोदशामध्ये सप्तम्यां दशायां स्त्री० । तन्त्रोक्त सिवादिचक स्थे सावकनामादद्याच्चरक्ता द्याक्षरयुक्त मन्त्रभेदे पु० ।
4
सिडक पु० सि द्रव थे कन् । सिन्धुवारे, शालउने च । सिद्धजल न० सिद्धं प ं जलम् । काञ्जि | सिद्धतोयादयोऽप्यत्र । सिहदेव पु० सिद्धानां देवः । महादेव ।
सिधातु प· सिद्धः प्रसिद्बोधातुः । पारदे |
•
सिद्धपीठ प न० कर्म •| जातोलच्चवलिर्यत्र होमोवा को टिक महाविद्याजपाः कोटयः सिद्धपीठः प्रकीर्तित, इति तन्त्रोक्त स्थानभेदे |
सिद्धपुर न कर्म• । “लङ्कामध्ये यमकोटिरभ्यः प्राक् पश्चिने रोमकपत्तनञ्च । अधोगत ं सिद्धपुर वेत्य" भूगोलस्ये पु पु भूवृत्तपादान्तरितदेशस्यषु चतुर्षु देवनिर्मितेषु पुरेषु मध्ये नाधोभागस्ये पुरभेदे |
सिद्धे दुष्प पु सिद्धं नित्यं पुष्पं यस्य करवीररते |
.
सिद्धप्रयोजन पु" सिद्धं प्रयोजन' यस्मात् ५० | गौर वर्ष मे सिद्धरस पुचिः मसिरसः । पारदे सिद्धरसोऽव घातुमाले वि
For Private And Personal Use Only
Page #1261
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२४८ ]
सिइविद्या स्त्री० सिहा विद्या मन्त्रोयसाः। “काली नारा महाधि
द्या घोड़शी भुवनेश्वरी। भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या भूमावती तथा । बगसा सिद्ध विद्या च मातङ्गी कमलात्मिका । एता दश महाविद्याः सिविद्याः प्रकीर्तिताः” इति तन्त्रोकास दशम
काल्यादिषु । सिइसाधन न० सिङ्गस्य निश्चिनस्य साधन मनुमानम् । न्य.योलो
सिप्राधयिषायिर हकाले साध्यबत्त्वेन मिचित्तस्य पुनरनुमानरूले
दोघे । सिद्ध साधयति ल्य । श्वे तसर्प पे पु० । सिद्ध साध्य पु० सिङ्गादिच क्रस्थ साधनामाद्यानरयुक्तकोष्ठावधिहिती.
यको स्वाद्याक्षरयुक्त तन्त्रोक्त मन्त्रभेदे । मिसिद्ध पु० तन्त्रोक शिवादिचक्रस्थे साधकनामाद्यचरयुक्तकोष्ठस्थि.
साद्याक्षरयुक्त मन्त्र भेदे । सि इसिन्धु रती० ६त० । गङ्गायाम् सिद्धनद्यादयोऽप्यत्र । सिद्ध सुसिद्ध पु० तन्त्रोक सिङ्गादिचक्रस्थे साधकनाम द्याचरयुक्त कोठा
वधिरतीयकोछस्थिताद्याक्षरयुक्त मन्त्रभेदे । सिद्धान्त पु० सिवः निश्शिनोऽलोयस्मात् । प्रमाणादापन्यासेम पूर्वपच्च
मिराम के सिवपक्षश्य स्थापनरूप वाक्यस्तोमे, ज्योति शास्त्रभेदे च
स च सूर्य सिद्धान्तः सोमसिद्धान्तादिः । सिद्धारि पु० तन्त्रो के सिद्धादि चक्रस्थ साधकनामाद्याक्षरयुक्तकोछाव
धिचतुर्थ कोठस्याद्याक्षरयुक्त मन्त्र भेदे । सिद्धार्थ (क) पु० सिद्धः अर्थो यस्मात् ५५० वा कप । श्वेतसर्षपे क्टी
पृच्छ च । ६१० | प्रसिद्धार्ने लि। "सिवाय सिकसम्बन्धमिनि"
प्राञ्चः। सिद्धि स्त्री० सिद-निन् । विनामौषधे, योगभेदे, यन्तर्धाने, निष्पत्ती,
पाके, पादुकायाम्, मोक्ष, सम्पत्ती, अणिमाद्यष्टविधेश्वर्यो, बुडौ,
साध्यक्त्तया निश्चये छ। सिहिद पु• सिद्धिं ददाति दा-क । बटुकभैरवे । सिद्धिदातरि वि.।।
For Private And Personal Use Only
Page #1262
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२५० ]
सिद्धियोग पु. सिबिहेबयोगः । “शुक्र भन्दा बुधे भद्रा जनौ रिका
कुजे जया । गुरौ पूर्णा च संयुक्ता सिनियोगः प्रकीर्तितः" रति
ज्योतिषोत एकादिवारयुक्तनन्दादौ । मिध्य न सिध-मन किञ्च । किलासरोगे । सिधन् न० सिध-मनिन् किञ्च । किलासरोगे नहेगवति वि.। सिभल बि सिनन्+अत्यर्थे लच् । किलासरोगवति । विकारे स्त्री । सिध्य पु० कार्थे साधयति सिध-णिच-कर्तरि यत् निः । पुष्यनक्षत्रे सिधक पु० मेधति रोगान् सिध-रक् स्वार्थे कन् । (सुध) पृक्षभेदे
"वनगिर्यो"रित्यादिसूलेण सिध्रकशब्दस्य पाणिनिना दीर्घविधा
नात् पुस्वमेवारसा, अमरोक स्त्रीत्वन्यपाणिनीयम् । सिनकावण न० सिधकप्रधान वन गत्वम् दीर्षश्च । देवोद्याने । सिन पु० सीयते बध्यते न सि-पासे तस्य न: । यामे, काणे च । सिनो स्त्री० सि-क तस्य नश्च स्त्रियां डीप । शलपण स्त्रियाम् । सिनीवाली स्त्री सिनी श्वेता चन्द्रकला वलति धारयति अण डीप ।
चतुह पीयुक्तायाममावास्थायाम् । सिन्दु(न्धु)क पु• स्यन्दते स्यन्द-उ सप्रसारणञ्च ४० दस्य वा घः खार्थे
वा कन् । सिन्दुवार । सिन्दु(न्ध वार पु• सिन्धु गजमदं वारयति मिकत्वात् वृ-अग्ण ।
(निसिन्दा) वृक्ष । “सुनाकलापीकृत सिन्दुवारमिति” कुमारः
तम्य च श्वेतपुष्प त्वात् मुक्ताब न्य त्वम् । [भेदे, वृक्षों दे पु० । सिन्द र न० स्यन्द-ऊरन् संप्रशारणम् । खनामख्याते रतपणे चूामिन्दरकार न० ६ न. | मीसके ।
[चायाम् स्त्री० । सिन्दूरतिलक पु० सिन्दूरवर्णस्तिलकचिङ्गभेदो यस्य । हस्तिनि सधसिन्दूरी स्टी० सिन्द रवर्णानि पुष्पाणि सन्त्यस्याः अच गौ• डीष ।
'मिन्द ररोचन्या, धातक्याञ्च । सिन्ध पु० स्यन्द-उ प्रसारणं । दस्य धच । समुद्र, नदभेदे, ले,
वेतटङ्कणे, रागभेदे, गजमदे, देशभेदे च । नद्देशवासिनि पुश्व । नदीमे दे दी।
For Private And Personal Use Only
Page #1263
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १९५१
सिन्ध कफ पु० सिन्धोः कफदव । समुद्रफेने ।
[रणे। सिन्ध कर न सिन्धु देशे कीर्य ते क्रियते वा क-क-वा छप । तटसिन्ध खेल पु० सिन्धु सभी खेलति खेल-अञ्च । सिन्धु देशे। . सिन्ध ज न• सिन्ध देश समुदे का आयते अन-। सवषलवणे ।
चन्द्र, कर्पूरे च पु० | सच्मा स्वी० । सिन्धनातादयोऽप्यन । सिन्ध नन्दन पु० ६त । चन्द्रे, सिन्धु सतादयोऽप्यन लच्या स्त्री । सिन्ध पुष्प पु० सिन्धौ पुष्पपति विकाशते पुष्प अञ्च । राई । सिन्ध मन्यज न० सिन्ध मन्बात् जायते जन-ड। सैन्धवरावणे, अमृते च ।
[ति गङ्गास्तवः । सिन्धु र पु० सिन्धु मंदजलमस्यास्ति र । हस्तिनि “मदान्धसिन्धु रघटे - सिन्धु लवण न० सिन्धु देशजात लवणम् । सैन्धवखवणे । सिन्ध वरित पु.सिन्धु : मदजलं वारिततिरस्कृतो येन अनितिमत्वात् । ___ सिन्ध वारदच्छे । (निसिन्दा) सिन्ध वेषण पु. विष- ल्यु ६त० | गाम्भारीपक्ष । सिन्ध सङ्गम पु • सिन्धोः नद्योः नदीसमुद्रयोर्वा सङ्गमः । मद्योः नदी: समुद्रयोर्वा, मेलने । स यन्त्र । तदाधारदेशे लि। सिन्ध व न० सिन्धोः रगयति उद्+भू-अच । सन्धबलवणे सिन्ध पल पु. सिन्धोरुपलव । मन्ववलवणे | कीवमित्यन्ये । सिप्र पु • सप-रक ए. | सरावरभे दे, चन्द्रे, निदाघजले, धम्मच .. उन्नयिनीसमीपस्थनदीभेदे स्त्री. "सिप्रातरङ्गानिलकम्मिता स्वि
ति" रधुः । सिम पु० सि-मन् किच्च । सर्वस्मिन् इत्यर्थे, तदर्थे ऽस्य सर्वनामताः । सिम्बा(म्बि) नी• शाम्यति वृद्धिरनया शम-अच् इन् वा ए० (छटि)
थिम्बायाम् इनन्तः । नखीनामगन्धद्रव्ये या डीप् । जीवन्तः ।
निष्याव्याञ्च । सिम्बिजा स्त्री० सिम्बेजोयते जन-ड । शमीधान्ये कसायादौ । सिर हि-रक् । पिप्पलीमले | नाद्याम् अम्बु वाहिन्याञ्च खी। हो। सिलकी स्त्री० सि-किप तक अच् गौरा० डीष कर्म । सलको
For Private And Personal Use Only
Page #1264
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२१२ ]
सिहुण्ड पु. सो-वि सिः छ दस्त इण्डते कण्टकावृतत्वात् इडि-अण] स्नु हीहो।
लिय। सिव पु. नित-लक ट• । कपाख्य गन्धद्रव्धे । स्वार्थे कन् । त. सितको स्वी• निह-लका पृ० गौ• डनेत्र । मल्लकीच्छ । सिङ्गभूमि स्त्री० सितस्य गन्धद्रव्यस्य भूमिः । सन्म कीटक्षे । सोक सेचने भ्वा० प्रा० सक. सेट । सो कते असेकिष्ट । चडि न
हखः । अघोपदेश स्वान त्वम् । सीक स्पर्श वा चुः उभ० पक्षे वा. प. सक० सेट । मोकयति ने सी.
कति इसीसिकत् त कसीकीत् । न त्वम् । सोकर पु० सीक्यते सिच्यतेऽनेन मीक-अरण । जलकणे । सौता स्त्री० सि त पृ. दीर्घः । लाङ्गल पजतौ, जनकराज हितरि,
भद्राश्ववर्षस्थितगङ्गायाञ्च । सोलापति पु० त० । श्रीरासे । सौताया:पति पु० तः अलमासमा । श्रीरामे “सीतायाः पतये नमः
दूति पुराणम् असमस्तत्व पत्य इति हात् । सतकार. सीदिल व्यह स्य कारः सीत्न क-अ । अर,रागजे शब्दे । सीत्कृत न० सीत्-क भावे क । सीत्कारे, अनुरागजशब्द । सोल्य न. सीतया लागल पद्धत्या नित्त यत् । धान्य । सीतामहनि
___ यत् । हलकर्ष गयोग्य क्षेत्रादौ लि. । सौधु पु० सिध-उ ४० ! मधे “दूक्ष.: पकर सेः सिद्धः सीधरिटधी .
यते” इत्य को मद्यभेदे च । सोधुगन्ध प० सीधोरिव गन्धोऽस्य न इत् अनित्य स्वात् । बकुसे । सोधुपुष्य पु• सो गन्ध युक्त पुष्यमस्य | कदम्वे, बकुले च । तयां
स्त्री. डीप । सीधुरस प • सीधोरिव रस आस्वादोऽस्य 1 आम्चो । सीमन्त प. सौम्नोऽन्तः शक । (सिंति) केशान्तर्गतयो कारे पदार्थ
"घठेऽष्टमे वा सीमन्त” इत्य के गायिधिक षष्ठे अष्टमे या से कर्तव्ये संस्कारभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1265
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२५३ )
सीमन्तक न० सीमन्ने कायति के-क | सिन्दूरे । नरकावासे पु. समन्तिनी स्त्री• सीमन्त+अत्यर्थे इनि । योषिति नार्याम् । सीमन्तोन्नयन न० सीमन्तस्य नदाख्य गर्भसंस्कारस्य उन्नयनसद्भावन
मन । म त्यु के गर्भसंस्कारककर्म भेदे । सोमन् स्त्री० सि-मनि पृ० न गुणादि। मादायाम, अवधौ,
स्थितौ क्षेत्र, अण्डकोघे 'सोम्नि पुष्यलकोहतः” इति सिद्धान्तको मुदी । वेलायाञ्च ।
[ब्दार्थे च । सीमा स्त्री॰ सीमन् +ढाप । मादायां, ग्रामादेरनभागे, सीमन्शसोमाविवाद पु० सीमायां विवादः । अष्टादशस विवादेषु मध्ये खना__मख्याते विवादभेदे । सौर पु० सि-रक पृ० । सूर्ये, अशे, हले च ।। सीरध्वज पु० सीरो हलः तञ्चिङ्गितो ध्वजोयस्य । चन्द्रवंशपे जनकप सौरपाणि पु० मीर: हलः पाणौ यस्य । बलदेवे । सीरिन् पु० सीरोहलोऽस्त्यस्यायुधत्वेन इनि | बलरामे । सो सेवन न० सिय-ल्युट नि० वा दीर्घः । सेवने तन्तुसन्ताने (सत्रो__ यान)
__ [कन् । तत्रार्थे । सीस न० सि-किप पृ. सो-क कर्मः । (सीसे) धातुभेदे खार्थे सीहुण्ड पु० सिद्धण्ड+४० दीर्व: । न हीजे, [अनायासे च । सु अव्यस.डु। पूजायाम्, अतिशये, कच्छ्रे, अनुमती, सम्झौ , सुकण्टका स्त्री सुष्ठ कण्टकोऽरयाः । घतकुमार्याम् । सुकण्ड स्ही० सु+कण्डयक डु । कण्डु रोगे (चुलकोना) सुकन्द पु० शोभन : कन्दोऽस्य । काशेरौ, शोभनकन्द युको वि० संज्ञायां
कन् ! पलाण्डौ ! धरणीकन्द, पूरणे, च । (ोल) सुकन्दिन् पु० शोभन: हितकारः कन्दोऽस्यस्य इनि । वाराहीक न्दे, सुकरा स्त्री. सुखेन क्रियते दुयते वा सुक-खल । सुशीलायां गयि । - रुखसाध्ये वि० । ।
[युक्त वि०। सकर्षक पु० शुधु, कर्ण इव कन्दोऽस कप । हस्तिकन्दे । शोभनकर्ष
For Private And Personal Use Only
Page #1266
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२५४ }
सुकणिका वी• मुठ-कर्माविव पां न्यस्थाः कप प्यत इत्वम् । मूपिकपणाम् ।
[(राखालथगा)। सुकर्णी स्त्री सुषु कर्णाविव पचागटस्थाः डीप । इन्द्रयारुगटाम् भुकम्मन् पु० सुष्ठ कर्म यखात् ५व । विष्कम्भादिष मध्ये सप्तमे
योगे । शोभन क यति लि• । प्रादि । शोभने कन्ये न | सुकल पु० सुष्ठ कल्यते ख्यायतेऽसौ रु+कल+घञ्। दाट त्वभो कृ त्या
दिना विख्याते जने सुन्दरमधर व्यहाशब्द च । सुकाण्ड पु० सुछ कागडोऽस्य । कार वेल्ल , सुन्दरकागड युके वृक्ष च
काण्डीरलतायां स्वी• खार्थे कन् अतत्त्वम् । सवव । सुकामा स्त्री सुष्टु काम्यतेऽसौ सु + कम-घज । बायमा या लता____ याम् । शोभन कामवति वि.। सुकाष्ठ न० सुष्टु का प्रा. । देवदारुकाष्ठ, पोभनका च | सुष्ठ काठा स्त्री सुष्टु काठ यस्याम् । काछ कदल्याम्, करक्याञ्च सुकुन्दक पु० सु + कुदि-एव ल । पलाडौ । सुकुन्दन न० सु+कुदि-ल्यु- | दवरे सुकुमारा स्वी० छु + कुमार-कच् घञ वा । जातीने, नयमालि
कायाम, कदल्या, एलायां, मालत्याञ्च । अतिकोमले लि• | प्रा. ।
सुन्दरामारावस्थान्विते लि० स्तियां डीम् सुकत् वि.स+क-किप । पुण्यकारके, धार्मि के जने ।. सुक्कत न सु+--क्त । पुण्ये , वो . शुभे च । कर्मगि नः । सुक्कति स्त्री सु+क-लिन् । पुण्य , मङ्गले, सत्करण च । सुवातिन् लि. सुकतमनेन पूनि । पारशी, शुभयुक्त, सत्कर्माये च । सुके सर पु• सुठ केसरो यस्य । वीजपरे । सुकोली स्त्री० प्रा० । चोरकाकोल्याम् । सुकोषक पु० सुत्र कोशोऽस्य काम् । कोषाने । सुख सुखसम्पादने अद० ० उभ० सक० सेट । सुखयनि ते असुसु
__ खत्त । अघोपदेश त्वान्न पत्यम् । मुख न० सुख-बञ् । पुग्गजन्धे गुणभेदे श्रागन्दे अनुकू उवेदनीये
For Private And Personal Use Only
Page #1267
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२५५
यदनुभवाय चित्तमनकूलं भवति तस्मिन् अर्थे । सच ब्रामधर्म इति नैयायिकादयः। चित्तधर्म इति सामधादयः । सुस्मयतीति
काच, सुख मस्यास्ति च वा । सुखकारके, सखिनि च वि.।' सुखकरो सी० सुखकरोति क-खच् सम् च डीप । जीवनी वृक्ष
सुखकारके लि। सुखजात त्रि० जातं सुखमय परनिपातः । जातानन्द “सुखजात:
सुरापोत" इति भट्टिः ।। सुखदोह्या स्त्री. सुखेन दोह्या दुह-यत् । केशं बिना दोहनीयायां
गवि-सुखसंदोहाप्यत्र । सुखभाज त्रि सुखं भजते भज-रिख । सुखयुक्त । सुबमोदा स्त्री सुखः सुखकरोमोदी वयाः । मल्ल की रक्षे । सुखदात्रि दली. उखा सुखकरी रात्रिय खाम् । आश्विनामावास्यायाम
दीपावितानावास्यायाम् । सखरालिका स्त्री सुखा बर्यस्याः ५ च० कप । दीपा न्वितामाया. स्थायां-पूजायां लत वाम् दीपान्वितार पक्राम्य “पूजनीया तदा ल
दी व जेया सुखरात्रिोति” ज्य निर्वचनम् । कवभावे सुखरात्रिरयता “अायाता तजे देवि ! कुखरात्रि ! नमोऽस्तु ते' इति
दीपान्वितामायसायां लक्ष्मीपजनमन्त्रः । मखवर्चक पृ० सुखं वयति उद्दीपयति वर्च रिणर. एव ल । कजि काम
क्षारे साजिमा ट। सुखवचेश पु० सुख सुखकर ब! यस्य । सर्जिकाचारे (साजिमाटि)। सुखवाम पु० सुखः सुखकर वालो गयो यस्य । (तर सुज) फल वने ।। सबजासन प• मुखं सुख कर वासनं मन्यो यख । सुखवास नगन् द्रव्ये सुखाधार प• सुखानामाचारः । खर्गे । कर्म । सुख करायासे । सुखायत प.. सुखेनायम्यते या+यस क्त । विनीता। सखायन प.. शुखापोन अथ-ल्पट । मुविनीताश्च । सुखावह नि सुखमावहति जनयति प्रा बह-अच । सुखजनके । सुखाय • सुखा सुखारी आशा यस्य । वरुणे । सुखेतायते अश
For Private And Personal Use Only
Page #1268
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२५६ ]
घञ् । राजतिनिशे दृच्व े । खार्थे कन् । सुखाशने, (शशा) राजतिनिशटचे च प . 1 भावे घञ् । सुखभोजने ।
1
सुखोत्सव पु० सुखकर उत्सवो यखान् ५०० | पत्यौ । कर्म० । यानन्दकारके, उत्सवे प० । [ ( साजिमा टि) | सुखोजिक प • सुखस्य उनः वृद्धिरस्तस्य छन् । सर्जिकाचारे सुग न० सुष्ठ ु गच्छति निर्याति गम-ए । विष्ठायाम् । सुगमे बि० । सुगत पु० ष्ठ गच्छति जानाति गम- कर्त्तरिक्त । बुद्ध ।
७
सुगन्ध नः सुष्ठु, गन्वोऽस्य न इत् । गञ्श्वतैले, क्षुद्रजीरक े, नीलोत्पले, चन्दने, ग्रन्थिपर्णे च । रक्तशियौ, गन्धक, चणक े, भूतृणे च प• । सगन्धद्रव्ययुक्त व्यापणादौ वि० । [रन े, कर्कोयाञ्च । सुखगन्धक प· सुष्ठु गन्धोऽस्य कर । रक्ततुलस्यां गवक, न.गसुगन्धपत्ता स्वी० सुगन्धं पत्त्रमस्याः । रुद्रजटायाम् | सुगन्धभूतृण न० कर्म० । गन्धणे,
०
सुगन्धमूला स्त्री० सुगन्धं मूलं यस्याः । स्थलपद्मिन्याम्, रास्नायाश्च । सुगन्धा स्त्री॰ सुष्ठ ु गन्धोऽस्याः । राज्ञायां शद्यां, बन्ध्याकर्को घाम, रुद्रजटायां, नाकुल्यां, शतपुष्पायां, नवमालिकायां, स्वर्ग यूधिकायां, टक्काय, सक्यो, गन्धपत्त्रप्राम्, अनन्तायां, तुलयां, मात्लुङ्गको च ।
·
सुगन्धामलक न० सुगन्धेः सचैौषधिगण र्युकमामलकम् । “सर्वौषधिसमायुक्ताः शुष्कास्त्वामलकत्वचः । यदावदायं योगः खात् सुगन्धामलकाभिव” इत्युक्त संवैषधियुक्त शुष्क ग्रामलकचल्कले । सुगन्धि पु० सुत्र गन्धः समाः । दृष्टगन्धे सुरभी । सुगन्धोऽख । सुगन्धशुक्त लि० एलवालुके, सुस्तायां, कशेरौ, गन्ध उणे, धान्यक, पिप्पलीमूछे च प· स्वार्थे कन् । कलारे, गौरवर्णे पुष्करमर्चे, उशीरे, सुरवर्णे, महागालौ, गन्धक, तुरस्क च ।
०
For Private And Personal Use Only
सुगन्धिकुसुम पु० सुगन्धि कुसुम ं यत्र । प्रीतकरवीरे । महन्धयुक्त
पुष्पवति लि० ।
•
सुगन्धित्रिफला स्त्री यत्र त्रिशिरा या फलं त्रिफलं सुगन्धि
Page #1269
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२५७ ]
लिफलभस्थस्थरः साडण्येन च । जाती फले, पूगफो, खबर
कलिक फले च । सुगन्धिमूल न० मन्धि मलमस्य । उशीरे (वेना) सुगृहीत नामन् पु० सुग्टहीत प्रातःकाले मरणोयं नाम यस्य । ___प्रातःस्मरणीये पुगटाकी. जने । सु ग्रन्थि पु . सृटु पन्धिर्यस्य । चोरको । सुन्दरन्धिमनि नि । सुग्रीव प• सुष्ट ग्रीवाऽस्य । श्रीकृष्णस्थाश्वे, सूर्य पुत्चे दानरेश्वरे च ।
सुन्दरग्रीवाति लि। सुचक्षुस पु • कुछ चक्षुरिव फल्लमख्य । उहुन्बरे, शोभनलोचनयुक्त
त्रि० । प्रा० । शोभने नेले न । सुचञ्च का स्त्रो० कुछ चञ्चुरिव शिखा यस्याः कप । महाचञ्च शके। मु चरित्रा स्त्री सुधु परिवं यस्याः । पतिव्रतायां स्त्रियाम् । सञ्चरि
त्रवति त्रि० । प्रा० । सञ्चरित्र न० । सूचम्मन् पु. छु चमे व यल कन्नमस्य । भूहले सुन्दर चर्म वति
लि. | प्रा० । सुन्दरे चर्मणि न । सुचित्रवीजा स्त्री सचित्र विचित्र वीज यस्याः । बिडङ्गामाम् । सुचित्रा स्त्री० प्रा० ॥ चिर्भटायाम् । यिचित्रे त्रि० | सुचिर प्रा । अत्यन्नचिरकाले, बद्धकाले च । बहुकालभ वे नि । मुचिरायुस प. रूचिर बढ़कालिकमायुर्यस्य । देवे । बहुकालजीविनि त्रि।
[लि. | सुचेलक प० प्रा० । सूक्ष्म वस्त्र । रुष्ट लोऽस्य कप । सूक्ष्मवस्त्रधरे सुजल न. शोभन जलं यस्मात् ५५० | कमले । प्रा० । सुन्दरे जले न. सुजाता स्त्री० +जन-क्क । त्वाम् । मनोज लि। सुजीवन्ती स्त्री• प्रा० | स्वर्ण जीवन्तरम् ।
त्वाम्न पः । सह अनादरे सु. २. सक• मेट । सट्टयक्ति ते असुट्टत् त अमोपदेशसुत प, स्त्री० स-क | पुचे तनयायां । स्वो० मा च दुरालभा- याच्च । उत्पन्ने, सम्बद्ध, निष्पीड़ते च वि० । म (स )तक न. । तु-(स)-गवे क्त (स)त अनन' तस्मादः मतम्
For Private And Personal Use Only
Page #1270
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
।१२५८ ]
कन् । जननाशौचे, अशौचमात्त्रे च "सनके मृतके तथेति “मातुर मूवक तत्स्यादिति" च मतिः ।
[जीवकष्टा । सुतजीवक पु • सुत जीवयति धारणात् जीव-णि च एव ल । पुत्रम तनु(नू) पु • स्त्रो• सुष्ठ तनुर्यस्थाः वा अङ् । नार्याम् । “सुतनु !
सत्यमनलङ्करणाय ते" तिमाधः । सुतपस् पु० छु नपति + तप-कसि। सूर्यो । तपोस्थ
सुनौ पु | रुन्दरतपोयुक्त वि• प्रा० | सुन्दरे तपसि न । सुतपादिका सुताः संहताः पादाः मलान्यस्याः कप न पानावः कपि
अत इत्वम् । हंसपदीलतायाम् सुतराम अव्य. स+ अतिशयेऽर्थे ग्राम सरप। अवधारितार्थस्य अ.
तिशयोचितत्वे “धन्वा तदध्यामितकातराळा निरीच्यमाणः सुतरां दयालुरिति” रघुः अत्र कातराच्या धेन्वा दृश्यमानत्वेन दयालु स्वस्थ
अनिश यौचित्यम् सुतर्कारी स्त्री• सुतर्क मच्छति -अण् डीप । देवदाली लतायाम्। सुतल पु० न० सुष्टु नलं यत्र । पातालभेदे अट्टालिकाभेदे पु० । सुतहिवुकयोग पु• सुते हिवुके च योगः पहविशेषस्य । “हि.
सुकविहिलग्नधर्म ध्वमरगुरु दि दानवाचितो वा । यदशुभह
पयाति तच्छ भं स्यात्" इत्यक योगभेदे । मुतित पु० प्रा० । (क्षेतपापड़.) पर्पटे अत्यन्नतिक वि० कोषातक्या - स्त्री. संज्ञायां कन् । पारिभद्रे निम्ब निम्ब' च पु० । सतौहा पु. मा०। शोभाल न ले, श्वेतशोभालने, सुनिभेदे च - सतीक्षामुनिकेतन" मितिभट्टिः । अत्य पनि । सुतुङ्ग पु० प्रा० । नारिकेलच ज्योतिषोतो यहाणाम् उचराशिघु
वंशभेदेषुच विस्तरो वाचस्प ये । अतिशयोचे वि. सुतेजन पु• +तिज-ल्यु । धन्वनि, वृच्चे । सुतेजम् पु. सुष्टु, तेजोऽस्य । आदित्यभक्तायाम् । शोभमतेजोयुक्त वि. सुतैला स्त्रो० सुष्ठ तैलं यस्याम् ७० । मह ज्योतिष्मती सतायाम् सु(मूत्रामन् पु • सुष्ठ वायते स+-निन् पृ• । इन्द्र
For Private And Personal Use Only
Page #1271
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri G
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२५८ ]
मुवन् पु० सुनोनिस सु-कनिए । कताभिषेके कतयज्ञार्थनामे कतलो.
मनिष्पीड़ने च । भुद शोभायां सौ. प. सक सेट इदित् । सन्दनि असुन्दीत् । अयो
पदेगवान पः। मुदग्धिका पु• सुष्टु दग्धमत्त्यस्य ठन् । सदग्धानामहरू । सदण्ड पु० सुष्ठ दगडो यस्मात् ५व० । वेले सुदण्डि का स्त्री॰ सुदण्ड यति रोगान् एल् । गोरल्याम् । (गोरा
चाकुले) सुदण्डवत्या स्त्रियाञ्च । मुदत् पु० सुछ, दन्नोऽस्य वयसि दरादेशः । शोभनदन्तयुक्तवयस्के
गजादौ युवत्या स्त्रियां डीप । “सदनीजनमज्जनापि तमिति :
घधम् । वयो भिन्नत सदन्तइत्येव भटादौ । सुदर्भा स्त्री. सु+भ-घज। इक्षुदर्भाचे। सुष्ठ दर्भो यत्र सन्दर..
___ कुश युक्रे लि। सुदर्शन पु० सुष्टु, दृश्यते खलर्थे युच। विष्णु चक्रे (पद्मगुलुच्च) खना.
भेदे, इन्द्रपुरे च अमरावत्या स्त्री. डीम् । सुदल पु० सुछ दलान्यय । शीरमोरटाटचे । शालपर्णयां स्त्री सुदामन् प • सुष्ठ ददाति दा-मनिन् । मेघे, पर्वतभेदे (इरावत् प.
वत ) गोपभेदे, समुद्र, ऐरावते गजे, पुराणप्रसिधे श्रीकृष्ण मिले विप्रभेदे च शोभनदातरि वि.। नदीभेदे स्त्री० तत्र वा डीप ।
सुदानी। सुदाय पु० तुष्टु दीयते स+दा-धज । यौतुकासादादिना देये धने ।
मुष्ठ दायो यस्य । पिप्रभतौ ज्ञातौ। सुदि अव्यः सुष्ठ दीव्यति सु+दिव-डि । शुकपचे ।। सुदिन न• प्रादि । प्रशस्त दिवसे । प्रशस्त लि। सदिनाह न• सुदिनं प्रशस्तमहः टच समा० । प्रशस्त दिवसे । सुदौर्घधर्मा स्त्री० सुदीर्घः अतिविस्तीर्णो धम्मो गुणविशेषो यस्याः के
बलत्वाभावावानिच् डाप । असन पर्याम्
For Private And Personal Use Only
Page #1272
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२६० ]
सुदूर वि• प्रादिः । यतिदूरे । सुद्युम्न पु० वैवस्वतमनुपुत्वे । सुधन्वन् लि. सुरु, धतुर्यस यनङ । सुन्दरधनुर्जरे। राज यथेषे,
धनन्ने नागे, विश्वकर्माणि च पु० । सुधर्मन् सी• + मनिन् । देवसभायाम् । खुटुम्बिनि पु। . सुधर्मात्री सुष्ठ धर्मो यस्याः तमिच समा० या छाप । देवसभा.. याम् । गौ० डीप । सुधर्मा गीत्यन्यत्र ।
सुधा स्त्री॰ मुत्रु धीयते पीयते अर्थ ते वाधे, धा याक । अमृते । लेप... नद्रव्ये (कलि चुन) मूर्वायाम्, स्नु हां, गङ्गायाम, इष्ट कायां, नि. द्युति, रसे, जले, धालयाम् हरीतक्याम् मधु नि , शाल पाच । सुधांशु पु • सुधेवालादकाः अंशवोऽस्य | चन्द्रे, कपरे च । सुधाका
रादयोऽन्यत्र । सुधांशुतैल न० सुधाएना कप रेण यासितं तेलम् । कप रवासिते तेले । सुधांशुरत्न म० ६त । मौक्तिके नस्य चन्द्रप्रियत्यात्तथा त्वम् । सुधाङ्ग घ • सुधेयाम्यायनमङ्गमख । चन्द्रे, कपरे च । सुधाज़ोविन् पु० सुंधां लेपनद्रव्यमाजीवति श्रा--जीव-णिनि । पल- गण्डे (राज)। सुधाधार पु० ६त । चन्द्र, करे, अमृताधारपाले च। सुधानिधि पु. सुधा निधीयतेऽव नि+ धाकि । चन्द्र, कर्पूरे च । सुधापयस् प सुधा लेपनद्रव्यमिय शुभ्र पयो निर्या सोऽस्य । न हीटो। सुधाभुज पु • सुधा भुक्तवान् भुज-भते क्रिप । देवे। सुधाभृ(सूर)ति पु. सुधा धियते पुष्यते सूयते वाऽनेन भ-सवा
लिच । यज्ञ, चन्द्र, कर्पूरे च । सुधामय न० सुधात्मक लेपनद्रव्यात्मक वा प्राचुर्ये भयट । राजभवने
सौधे । मनवदासादकवाक्यादौ नि । स्त्रियां डीप ।। सुधामोदक पु• सुधेब मोदयति सद णिच-एछु ल । यवासशर्करायाम्,
कपूरे च । सुधार्षिन् , सुधां वप्रति दृष-चिनि ! चन्द्र, कर्पूरे, नमणि च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1273
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२६१]
स धावास पु. ६त.। चन्द्र, कर्पूरे च । सुधाया इव पासो गन्त्री
यस्थाः । वपुषधाम् । स धासिन्ध प• सुधामयः सिन्धुः । अमृतसमुद्र। [(बालजिभ)। सुधास्रवा स्त्री सुधा नवनि नछन् । दन्तीले मुद्रजिह्वायाच सुधाहर पु० सुधां हरति ह-अच । गरुड़े सुधाहारकादयोऽप्यत्र । स विति पु. • स्ती• मु+धा-क्लिच न ह्यादेशः । कुठारे । स धो पु• मुटु धीयस्य । पण्डिते । सुछ धीः । सुन्दरबुद्धौ स्ती ।
सुष्ठ, ध्यायति सु-ध्य किप नि. | सुबुद्धियुक्त त्रि. ।' स धोद्भव पु • सुधया सह उद्भवति उद्+भू- अच । धन्वन्नरिवैद्यराजे ___५.त० । हरितक्या स्ती। स नन्द न• सुषु नन्दयति मु+नन्द-अच् । बलराममुघले श्रीकृष्णपार्श्व
चरभेदे, राजग्टहभेदे च । आनन्दजनके त्रि. गोरोचनायाम, उमायाम, उमासखीभेदे, नायम्, अर्क पत्त्रीने च (पेरमल) स्त्री० स नयन पु० सुछ नयने अस्य । मंगे। नार्या सी. । शोभनने. वयुले नि ।
युक्त त्रि। स नालक पु. सुष्टु नान कायति के-क। वकले सुन्दरनालस नासिका स्त्री सुछ नासाऽस्त्यस्य ठन् । काकनासायाम् । प्रा० । _सुन्दरनासिकायाम् स्त्री० । स नासौ(शी)र पु० रुषु नासी(गो)रः अग्रगसैन्यं यस्य । इन्द्र स नासौ(शी)यं पु• सुना(गी)मीरो देवताऽस्य यत् । यज्ञभेदे। छ । सुनार्म (गो)रीयोऽप्यन ।
[खार्थे कन् तवैव । सुनिषण न० सुष्ठ निधम्म स्वप्नो यस्मात् ५५० । (सुमुनि)शाके । सुनिष्टप्स लि. +निस +तप-क्ल चत्वम् । अत्यन्तोद्दीप्त, सन्तप्ते प सुनौति स्त्री सुष्टु नीतिः यस्याः । ध्रुवमातरि, सन्दरनीतियुक्त लि
| प्रा. । सुन्दरनीनी स्त्री । सुनौल न• प्रा. | मणिभेदे (नीलम) । दाडिमे, सन्दरनीलवर्णे च
पु.। तइति लि । अतस्याम्, अपराजितायाम्, जरतीतृणे च स्त्री।।
For Private And Personal Use Only
Page #1274
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
स पत्रक पुरु ष्ठ पत्र मस्य
स्त्री | तत्त्वम् ।
O
www.kobatirth.org
[ १२६२ ]
नौलक पु० सुनीलमिव इवार्थे कन् । नीलम्टङ्गराजे, नोवासने,
नीलरत्ने च ।
स ुन्द पु० । दैत्यभेदे, धानरभेदे च ।
T
·
२०
स ुन्दर लि. सु + उन्द- वरन् शकः । मनोहरे । स्त्रियां ङीप | साव उत्तमस्त्रियां त्रिपुरसुन्दरीदेव्याञ्च । कामदेवे, ष्टच्च भेदे च (सुदरि) | सुपक्क पु० सुन्दरं पच्यते न पच-क्त तस्य वः । शोभनाको सुन्दरपरिणते लि० सुपच लि.भुक्त' सत् सुखेन पचप्रते पच घञर्ये क । लघुपाके द्रव्यमाले ! सुपत्त्र न० ष्ठ, पचमस्य । तेजपत्रे व्यादित्यपत्र पु० सुन्दरपत्र युक्त वि. रुद्रजटायां, शतावर्थ्या, पालङ्कां शालपञ्च स्त्री० । शोभाञ्जनटचे जलुकाय
स्वार्थे कन् ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सुपथ ए० कुष्ठ, पन्याः प्रा० यच् मा | सद्दर्त्मनि सदाचारे च रुष्ट, पन्या यत्र अन्त् समा० । सुन्दरपथ युक्त लि० ।
स पथिन् पु० प्रा० समासान्ताभावः । सत्पथे ।
७
पद्मा स्त्री सुष्ठ, पद्यते पद-म | वचायाम् । सझिन्यां स्त्री॰ |
स ुपर्ण पु० कुष्ठ, पं पत्त्रं पच्चो वा यस्य | गरुड़े सुन्दरपर्ययुक्त लि० नागकेशरे दु० | बहुव्रीहा कप । यारग्वधे हजे, सप्तच्छदथ्यो, गरुडे च । शालपत्रा, रेणुकाय, पलाश्यां स्वर्णजीवन्त्याञ्च
2
O
कापि कात दूवन् ।
स ुपर्णाकेतु 50 सुपर्णो गरुडः केतुर्यस्य । विष्णौ ।
स पण स्त्री० सुष्ठु पन्यस्याः गोल्ङीष् । पद्मिन्यां, गरुड़मातरि च । सुपर्णीतनय ०६ । गरुड़े । [पर्व्वणि न० !
सुपर्वन् ० ४ पर्व यस्य । देवे, वाणे, वशे, भूमे चमा । सुन्द सपर्वा स्त्री पर्व यस्याः डाम् । तदूर्वायाम् | पाक्य • पाकमर्हति यत् । विहलवणे ।
..
सृ,पार्श्व पु० छष्ठ, पार्श्वेऽस्य । पुट (पाकुड़) वृत्तभेदे, सम्पातिषुच्त्रे विहगभेदे च सज्ञायां कन् । गई भागड
पुन्दरमण
शान्विते लि
For Private And Personal Use Only
Page #1275
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२६३ ]
से पिङ्गला स्त्री प्रा. । ज्योतिनं यां, जीवन्त्याच्च । स.पौत न० प्रा० । गजरे (गाजर)। सुन्दरपीतवर्षे पु.। तहति स पुट पु० सुषु, पुटमस्य । कोनकन्दै, विष्णु कन्दै च । स पुत्रिका स्त्री सुतु पुत्रः पच्चः यस्याः कप अत इक्वम् । अलका _याम् (तेन्तापोका) । सुप करा स्वी• सुष्टु पुष्क रमस्तपस्याः अच। स्थलपद्मिन्याम् । स.पष्प न० प्रा० । लवङ्गकुसुमे, प्रपौण्डरीके, ढले, स्तीणां रजसि च ।
'सुपुष्यैराकीर्ण' कुभुमधनुषो मन्दिरमिति रहामास्तवः । सुषु पुष्पमस्य । (पाल्दामान्दार) हछे । कप । पाटलायां स्ती. अत इत्वम् ।
[पुष्यायाम, मित्रे यायां, द्रोणपुष्पग्राञ्च । स पुष्पो सी मछु, पुष्पमस्याः गौ० डीप । श्वेतापराजितायां, शनस पूर पु० मुष्ठ पूर्य ते सु+पूर-क./ वीजपूरे । सु पूरक पु० सुष्टु पूरयति पूर-एयु ल । वको । सप स्त्री० व्याकरणपरिभाषिते सुप्रभातौ प्रत्यये । निद्रिते त्रि। सप्त न• स्वप-भावे त संप्रसारणम् । निद्रायो, शयने च । कर्तरि क्ला सप्तजन पु. सुप्तो जनो यत्र । अर्द्धरात्र।। म नि ती स्वप क्लिन् । शयने, निद्रायाम, वने च करोति सुप्ति- जनदर्शनातिथिमिति नैषधम् । म प्रतिभा स्ती छु, प्रतिभा यस्था: ५व. । सुरायाम् मा० । उज्व
लबुद्धौ । ६० । नवति त्रि। [पादक छन्दोभेदे स्ती स प्रतिष्ठा स्ती० प्रा० । प्रशमायाम् । ६५० तहति वि । पञ्चाक्षरस प्रतीक पु० सु, प्रतीकं यस्य । ईशान कोणस्थिते दिगगजे शिवे, कामे ___ च कुन्दराङ्ग त्रि. । प्रा• | सुन्दरेऽङ्ग न । स प्रभा स्ती सुषु, प्रभा यस्याः । अग्निजिह्वाइछे । सुन्दरदीप्तिमति
वि०। प्रा० । शोभनदीप्तौ स्ती । सुप्रभात न• प्रा. | शुभसूचकप्रात:काले, तत्र पायमाङ्गल्यवाक्ये घi सुप्रयुक्तशर पु० सुप्रयुक: शरो येन । शीघ्रहस्ते वाणमोचनाभ्याचा.
टवयुक्त।
For Private And Personal Use Only
Page #1276
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२६४
सुप्रयोगविशिख पु० सुधु, प्रयोगो निक्षेपो यस्य तादृशो विशिसो यस्य । .. शीघ्रहने वाणमोक्षशीघतारूपपाटय युक्त। . स प्रलाप पु. सु++लप-घज । सुवचने । स प्रसव पु० सु+प्र+सद-त। कुवेरे । प्रसादयुक्त लि. | संज्ञायां कन् । कृष्णार्ज के पु.।
[युक्त लि। स प्रसरा स्त्री सु+म+सू-अन् । प्रसारिण्यां-लतायाम् विस्तार• सं प्रसाद सुखेनानायासेन प्रसादो यस्य । शिवे । प्रा० । सुन्दरप्रसन्न
तायाम् । स फल पु० सुषु फलमस्य । दाडिमे, वदरे, मुझे, कर्णिकार, कपित्थे . च । सुन्दरफलवति त्रि० । इन्द्रवारुण्टा कुपाण्ड्या , कदल्या,
कपिल द्राक्षायाञ्च स्त्री० । स बन्ध पु• सुखेन बध्यते असौ वन्ध धज । तिल हो । सु भग सुष्ट, भगः माहात्म्यादिः यस्य । चम्पके, अशोके, रक्ताम्लाने,
टङ्कणे च । सुदृश्य , प्रिये, शोभन श्वर्य युक्ने च त्रि.। कैवतीमु. स्तायां, शालपोम्, हरिद्रायां, नीलदूर्वायां, तुलखा, प्रियङ्गो,
कस्तयां, स्वर्ण कदल्या, वनमझिकायां, पतिप्रियायां स्त्रियां च स्त्री । सुभगम्भावुक लि. असुभगः सुभगोभवति भू-चपथ खुकञ् मुम्च ।
प्रियम्भविष्णौ । स भगामुत पु० सुभगायाः पतिप्रियायाः सुतः । सौभागिनेये । स भङ्गाः पु० सुखेनानायासेन भज्यते नि:सार त्वात् भन्ज-धज ।
नारिकेलरचे। स भट पु० प्रा० । रुन्दरयोगरि । स भद्र पु० सुष्ठ भद्र यस्मात् । विष्णौ । ६० । शोभनमङ्गन यति . लि । पामाल तायाम् श्रीकृष्णय भगिन्याञ्च स्त्री० | कप । देव
रथे, विल्ववच्छे च पु० । [गत्वम् । लायन्तील तायाम् । सभद्राणी स्त्री सुभद्र सुमङ्गलमानयति या+नी-ड गौ० डीष । मुभद्रेश पु. ६त । अर्जुने । भद्रा पत्यादयोऽन्यत्र ।
For Private And Personal Use Only
Page #1277
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२६५ ]
स भाञ्जन पु० रुठु भाति भा क कर्म० । शोभाञ्जनपच्छे । स भिक्ष वि० सुखेन लभ्या भिक्षा यत्र पर्या तान्नत्वात् । प्रचुरानयति कालादौ ।
[कायाम्न सभिचा स्त्री सुष्ठ मिन्यते याचतेऽसौ भिक्ष-अ। धात पुष्मिस भौरक पु° सुछ भीः सुभी: तामीरयनि विरहिणाम् ईर-खुल ।
पला हजे। स भूति • सुजु भवति । स भू-निच् । पण्डिबभेदे । प्रा | रुन्द
विभू तो स्त्रो• ६५० । तहति त्रि० । विल्वचे पु० ।। स भृश न० सुषु भगम् । अतिशये दाद्ये । तदति त्रि। [वि. | सम्र (5)स्तो सुष्टु, म यस्याः वा जङ् । नार्याम् सुन्दरभु युक्त । स म न० सुष्ठ मीय ऽदः सु-मा-घञर्थे क। पुष्पे । चन्द्र, कर्पू रे,
नभसि च ० । स मङ्गला तो कुछ मङ्गलं यहाः ५ च. (माकड़हागा) वृो सुम
अल युके त्रि. स्तियां डीप । 'सुमङ्गली इयं वध रिति श्रुति म मदन पु० सुजु मदय त कोशिलान् मद-गच ल्यु आम्बने । स मधर न० प्रा० । अ यन्न पयवाक्य, सान्त्व वाक्ये च । अतिमधर __ रलचुजे हि । स मन ए० २, मन्यते मन अप । गोषणे, धुस्तरे च । समनः एलिका स्त्री॰ सुमनसः जान्याइव पत्रमस्थाः कप अत इत्वन् । जातोपत्रिकायाम् ।
जातीफले । स मनःपाल ९० रुष्टुमको यग्मात् लाहक् फलम ख । कपित्थे, ६२० । स मनस् न० सुरु मनो यस्मात् यस्य वा । पुष्प । अ.य० इत्यन्ये "किं
मेव्यते मनमा मनमापि गन्ध दूत' रसगङ्गाधरः। मला त्यो
रूखी । प्रशस्तचित्तयु के हि० | प्रा० । ममान्ने मनसि न० । स मना रखी० सुन्छु नन्य ने मन अप । चालतोक्षे । स मनोरजन न. ६० । पुज्यूलो परागे । स मित्रा लो. लक्ष्मण नान र दशरथपत्नी मेहे। रुन्दरमित्रको विक स मुख चु० सुख सुख मसात् अस्य वा । गणेश, पण्डिते शाकमे दे,
For Private And Personal Use Only
Page #1278
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[2244J
नागभदे, सितार्जके, वर्वरे, वनवरिकायाञ्च । सुप्रसन्नवदने,. मनोहरे चति । स्त्रियां ङीप ।
सुन्दर-
स मूल पु० सुष्ठ मूलमस्य । श्वेतशोभाञ्जने । शालपणत्री पृनिपणी च स्त्री॰ । सुन्दरमूलयुक्त त्रि । संज्ञायां कन् गजरे नः । स मेखल पु० सुष्ठु मेखला यस्मात् ५६० | उझरचे, ६० । मेखलान्विते लि० । [याम् ६० । सुन्दरमेधायुक्त लि सुमेधस स्त्री सुष्ठु सेधा ५० असिच् । ज्योतिमत्यां लतासुमेरु पु० प्रा० । पर्बतभेदे, जपमाला सीमास्वगुटिकायाञ्च । सम्भ(ख) पु० शुभ यच् ट० | देशभेदे | तद्द प्रवासिनि पुत्रष० । सवामुन पु० यमुनाया इदम् सुषु यातुभं प्रियत्वेनान्यख अच् । विष्णौ, घमराजे, प्रासादविशेषे, पर्वत है, भेघभेदे च । सुबोधन पु० सुखेन युध्यतेऽसौ छ।युत-युच् । धृतराष्ट्र राजप
I
दुर्योधने ।
[च 1
स र पु० पृष्ठ, राति ददात्यभीष्ट सु+राक । देवे, खर्थे, पण्डिते
ु
सुरकता त्री० श्व० 1 गुडूच्याम् । देवनिर्मित लिए।
सरताक पु० सुरक्फ़ द्रव प्रायति य क । कोषा खरके च ।
सुरगुरु पु० ६० | छहस्पती |
सुरग्रागयौ पु० उराणां ग्रामणीः नेता | इन्ह े ।
रङ्ग न० छ्ज्, रङ्गो यात् ५ । हिङ्घले (वर्णकमादि) भेदे ।। प्रा० | नागरङ्ग े, गद्दे च ।
म रङ्गधातु ए० ७४
रङ्गो रञ्जनं यखात् कर्म । गैरिके ।
स रङ्गिका स्त्री उष्ठ रङ्गो रञ्जन यस्या: ५०, कप् ग्रत इत्रम् |
U
सूयाम् ।।
रक्तशोभाञ्जने च ।
स ुरङ्गा स्त्री० ष्ठ रङ्गों यदद्याः ५० मौ० ङीष् । स र ज्येष्ठ पु०. ७० । चतुर्मुख ब्रह्मणि ।
For Private And Personal Use Only
काकनासायामः
स ुरज्जन पु० सुरञ्जयति सु+रन्ज शिच्-ल्यु । गुवाके |
सुरतन +रम-भावे क्त । स्त्रीपुंसयोः सङ्गमरूपे रमणदे सुरम: कर्त्तरिक्त 1. त्यन्नरते लि!
Page #1279
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२६७ ]
सुरता स्त्री. सुराणां समूहः भावो वा त, तल वा ।। देयसमहे, देवत्व
च । स+रम-त । अत्यन्तरता स्त्रियाञ्च । स रथ पु० सुष्ठ रथोऽस्य । चन्द्रवंशेध पभेदे 'सुरथो नाम राना भूदिति चण्डी सुन्दररशयुक्त नि ।
दारुष्टक्षे। सरदार न• सुरप्रिय सुरलोक पर्यन्तमच्छ्रित वा दारु | देवसुरदीर्घिका स्त्री सुराणां दीर्घिकेव । गङ्गायाम् । सुरवाष्यादयोऽप्यना सुरदुन्दु भी तो सुराणां दुन्दुभीयालादकत्वात् । तुलस्याम् सुरहुम पु० स रप्रियो दमः । देवदारण, देवगले च । सुर विष पु० सुरान् हेष्टि विध-किम् । असुर देव हे सरि नि । सरधनुस न० ६न । इन्द्रधनुधि । म र य प पु० सुप्रियो धपः । राले (धुना) । सुरन()हो रली न० बा ण त्वम् । गङ्गायाम् तुरधुन्धाट्योऽयत्र । सुरजाल ४० सुरप्रिय नान्न मन्स । देव नाल हो । सुरपति पु• ६२० । इन्ट्रे सुरेश दयोऽप्पा । सुरपथ मु० शुराणां पन्या यत्र अच समा० । अाकाशे । सुरवर्ग न० सुरप्रिय पर्ण मस्य । सौगचके ओषधिभेदे । [नागे ! सुरपणिक पु० स्त्री । सुरप्रिय पर्ण शाक० तदप्रय ठक । सुरपुसु र पी स्त्री मुरलिय पर्ण चरखाः ङीष । पलाशीने । सुमपाइप पु० त० । कलय सुरक्षादयोऽप्यन । सुपुछाग पु० सुरप्रियः भागः । पुन्नागमे दे । सुरपुरी स्ती त । अमरावया सुरनमर्यादयोऽवत्र । सु र प्रिय गु० ६न० । अगरूक्ष, वृहसतो, इन्द्र र । जात्यां स्वर्ण
कदलाच रूजी। सुरभि न० छ+रभ-कून् । खगो, सुन्दरें, गन्धानि च । चम्पके,
जातीफन्तुलच, यमच्ने कातो, “स सुरभिं सुरभि हमणोभरैरिति माघः । सुगन्ध, शगीजे, कदम्ब , कणयुगालो, राधाटणे, वकुलसक्ष, राले, चैत्र मासि, पण्डिते, गन्ध फखे च घु: + शक्यांत रुद्रजटयां, मात्र काभेदे, गति, सुरायां, नवमालिकायां, उलट
For Private And Personal Use Only
Page #1280
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२६८ ]
पृथिव्यां, गवां मातरि च स्त्री० वा डीप । धीरे, मगन्धयुके,
मनोहरे, विख्याते, च वि | सुरभिका स्त्री० सुरभि +स्वार्थे कन् । (चापाकला) । दृच्छे । सुरभित्वच स्त्री. सुरभिः त्वा यस्था: । स्थ ले लायाम् । . सुरभिदारु पु० सुरभि दारु यस्य । सरला । सुरभिपत्ता स्त्रो० सरभि पत्रमस्याः । जम्ब हो, राजऊ म्ब सच्चे च । सुरभिवल्कल न पुरभि वल्क नमस्य । गुड़त्वच (दारचिनि)। सुरभिनवा स्वी० सुरभिः स्त्रयो निष्यन्दो यस्याः । शक क्याम् । सुरमतिका स्ती सुर प्रिया टरिका । तुयर्याम् । (वर्णकमाटि)। सुरमेदा स्त्री सुरप्रियो मेदोऽस्याः । महामेदायाम् । सुरषि ए० वरप्रियः मषि: । नारदादिन ऋषिप।। सरलता रही सुरप्रिया लता । महाज्योतियत्याम् । [योऽयल । सुरलोका पु० सुराणां लोकः वासस्थानादिः । स्वर्गे । सुरभवनादसुरतमन् न० सुराणां वम यत्य । बाकाये । सुरवलमा स्वी० ६ । श्वल दूर्वायाम् । सुरवल्ली ली. सुरप्रिया वली । तुलस्याम् ।
[तयोऽपत्र । सुरवैरिन् यी ६ त० । अमरे सुरविरोधिनि त्रि० । सुररिपु सुरस न० सुखेन रसते सु+रस अच । वोजे, त्वचे, गन्धरणे, सिन्धु ।
वारे मोचरसे च । प्रा० खादौ रसे । ६व० । कुम्वादुरस को लि तुल म्यां पु० स्ती । राहाय', नागनातरि, निश्रेयायां, बाहयां,
महानायां च रही। सुरसुन्दरी हो खुरप्रिया सुन्दरी। मेनकाबप सरन्म , यो गलीसुरा स्वी० सुर-को सु-रक वा । नद्य, चपको द ।.. सुराकर पु० सुराया अाकरः । मद्योत्पत्तिस्थाने । सुराचार्य पु० ६० । रहातो। उन्दरराजाको वि० । सुराजक पु० सुख, राजो राज गनु ल । मराजे । ६० कम् । सुराजन् पु० सुष्टु पूजितो राजा न च । सुन्दरे राजनि । ६व० ।
सुन्दरराजस्व निके देशे वि. ।
For Private And Personal Use Only
Page #1281
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
| १२६८ ]
सुराजविन् पु० सुरां सुरासम्पादन माजीवति आ + जीव णिनि । श
ण्डिके ।
इति स्मृतिः ।
सुराप विसुरां पिवति पाक | मद्यपानकार के 'सुरापः शत्रावदन्नक' सुरापगा स्तो० त० | गङ्गायाम् । खरतरङ्गिणादयोऽप्यत्व | सुरापान न॰ खरा पीयतेऽनेन पा करणे ल्युट् । अवदंशे (चाटनी )
सुरायाः पान येषां गत्वम् । माच्यदेशस्य जने पु० | सुराभाग पु० सुराया भागः व्यप्रभागः । सुरामण्ड े ।
ܢܪ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सुरामण्ड पु० ६० | सुराया अग्रभागे ।
ટ
सुरारिहन्त पु० सुराणामरिं हन्ति हन-तृच् । विष्णो । सुरार्ह न० सुरान् देवानर्हति कार्ह अण् । हरिचन्दने ।
सुराष्ट्र पु० ६ब० देशभेदे (सुरट) ।
सुराष्ट्रज न॰ स्त्री॰ सुराष्ट्रदेशे आयते जन-डं । तुवरिकायाम् । कृष्णामुझे, विषभेदे च पु० । तद्देशजातमाले वि।
सुराख पु० सुरपूर्विका व्याह्ना यस्य यूरान् श्राह्वयति गन्धेन या + - क वा । देवदारुते, मरुवके, हरिद्राक्षं च ।
सुरुङ्ग पु० सु+रुज- अच् पृ० । शोभाञ्जनवृक्षं ।
सुरूप न० सुन्दर रूपमाय | तूले । सुन्दररूपवति वि० पण्डिते पु० शालपर्णयां भार्ग्याम् च स्त्री० । प्रा० सुन्दर रूप न० ।
सुरूहत्रा पु० सु+रुह कुन् पृ० | गहू भाण्डे | सुरेन्य पु इज्यते पूज्यते यज- क्यप् ६० । सुरेन्द्र पु० सुराणामिन्द्रः श्रेष्ठः राजा वा । इन्द्रे सुरराजे । सुरेभ न॰ सु+रेभ यच् । रङ्ग े । (रांग) ।
I
सुरेवट पु० पृष्ठ रेवट : सु+रेव श्रटन् वा । रामपुगे ।
स ुरेश्वर पु० खराणामीश्वरः । रुद्रे, इन्द्रे च । स्वर्गगङ्गायां, दुर्गायाच स्त्री॰ ङीप् ।
सरेष्ट पु० ६० | शाले, सुरपुन गे, शिवमनाम् च ब्राह्मयां स्त्री० सुरोत्तम · सुरेत्तमः । खय्यै, देववष्ठेति।
सुरोत्तर पु० सुरेषु त.पू जनेषूत्तरः श्रेष्ठः । चन्दने ।
For Private And Personal Use Only
[स्त्री० |
बृहस्पतौ । तुलस्यां
Page #1282
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२७० ।
सुरोद पु० सुरेव उदकमस्य उदादेशः सुरासस । सुलभ लि. मुखेन लभ्यते मु+लभ खल् । छानायासलयं । माघपण्य
धूमपचायाञ्च स्त्री। सुलोचन पु० सुषु, लोचनमस्य । हरिणे । सुन्दरनेत्रयुक्त वि• । [लि. सुलोमशा स्त्री० सुलोमानि सन्न्यस्याः श । काकजङ्घारच्चे मुलोमयुक्त म लोमा स्त्री सुष्ठ लोमास्यस्याः डीप । ताबवल्याम्, मांसच्छदायाञ्च सुलोहक न० प्रा० 1 पित्तले । स्त्रियां डीप तस्य नश्च । सुलोहिता स्त्री० प्रा० । अग्निजिहादच्छे । सुरक्तवर्णे पु• तहति लि. सुवन पु० मुष्ठ वल सेवनात् यस्मात् । वनवाम् ६ब· । मुन्दरान
नयुक्त वि० । प्रा० । सुन्दर सुखे न० । सुवचस् लि• सुष्ठ वचोऽस्य । वाग्मिनि । सुवचैक पु० सुष्ठ वर्चयति सु+बच-णि च-गवु ल । मर्जिकाक्षारे । सुवर्चला स्त्री सुष्टु, वर्चयति वर्च-णिच-कच। सूर्य भार्थायाम, ..छतहाम्, ग्रादित्य भलायो, बझायव । देशभेदे १० । सुवचिक पु० सुवर्च+यस्तपर्थे ठन् । सर्जिकाचारे । नतका स्त्री सुवचिन् पु० कु+मच-णित णिनि । मजिकाचारे। सुवम न० मठ वर्णोऽस्य । खनामख्याते धातुभेदे, हरिचन्दने, स्वर्ण
गैरिके, धने, नागकेशरे । 'कर्ष सुवर्णस्य सुवर्णसंज्ञ' मित्यु के कर्ष मिते काञ्चने च यज्ञभेदे, धुस्त रे करण गुगगुली च पु० । सुछ, वो रूपमक्षर वाख । सरूपे मुन्दराक्षरयुक्त च त्रि• । 'न सुत्र
र्णमयी ननुः पर नल वागपि तावकी तथेति नैषधम् । सुवर्णक न सुवर्ण मिद इवार्थे कन् । पित्तले, मुष्ठ वर्णोऽस्य कम् । सुन्दरवर्णयुक्त लि।
[(चांपावला)। सुवर्णकदलो स्त्री० सुत्र, यो यथाः कर्म । वर्णवर्ण कदल्याम् सुवर्णकार पु० सुपर्ण सुवर्ण मयभूषणादि करोति क अच् । (सेकरा) . स्वर्णकार जातिभेदे । सुवागरिक सुवर्षभित्र पीत गैरिकम् । (वर्ण कमाटि) गैरिकभेदे । भुवनकुलो लो सुरमिर पीता न कुली । महाज्यो तम याम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1283
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १६७१ ]
मुवा प्रसव न० सुवर्णस्य प्रसव दूध । एकवाल के । सुवर्गाणिज् पु० मुवर्णस्य बणिक् क्रयविक्रयादिकर्ता । जातिभेद
(सोनारवेने) वर्णणिकाटतयोऽप्यत्व । सुवर्णधी स्त्री० सुवर्य मिन पीता यथी। पीतवर्ण यथिकायाम् । सवर्णवर्गा स्त्री सुवर्णस्य व वर्णो यस्याः । हरिद्रायाम् स्वर्णतल्य
वर्ण युत्तो कि सुवर्णा स्त्री: सुछ वर्णो यस्या: । कालागुरुणि, वाघ्यालके च । स्वर्ग
जी , हरिदायाम, आखकर्यां च स्त्री० डीप । सक्यस स्त्री सुष्ट वयोऽस्याः । प्रौढ़ायां स्त्रियाम् । सुबल्लि (नी) स्वीः प्रा? | भोमराजील तायाम् । सुव हा स्त्री सुखेन उहाते वायुनासो सु+वह-खल | शेफालिकाया,
रानायां, गोधापद्याम्, एलाप गम्,ि शसक्यां, वीणायां, विध. तायाम, रुद्रजटाया, हंगपा, गन्धनाकुला, मुसल्या, नील
सिन्धुनार च । मुख्वाह्य वि० । सुवास पु० सुर, वासः । सङ्गन्धे सुखनिवासे च । ६० । मुगन्धयुक्त,
सनिवासान्विते च त्रि। सुवासिनी लो० मुखेन वसति सु+वरा-णिनि । चिरण्या चिर'
पिकुलवासिन्याम् स्विथाम् । सुविद् पु० सुष्टु, वेत्ति विद्-झिप । पण्डते । मुष्ठ विद्यते लभ्यते ___विद-लाभ किप । गुणाद्यायां स्त्रियाम् । सुविद ए० गु+विद क । कञ्चु किनि । सुविदत् ए० सुविद गुणाद्या स्त्रियमति अत-किप । न्टपे । सुविदल्न पु• सुविदत राजान लाति ला. क । छन्तःपुरेकताधिकृत. ___ वञ्च किनि च । सविदता राजा लीयते ला-क । अन्त: पुरस्थनाम् स्तो।
[त्रि। सुविनीता सी. सु+वि+नी-त । सुशीलायां गधि । सुविनययुक्त सुबीज पु० सुछु वीच्यतेऽसौ वीज-क । (खसखसे) दृक्षभेदे ६ब ।
सन्दरयीजवति वि० । प्रा० । सुन्दरे वीजे न ।
For Private And Personal Use Only
Page #1284
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२०२]
स वीरक न• सु +बीर-गवु ल । मौ वीराजने । . स वीरान न० सुबीरयति वीर्यान्वितं करोति सु +धीर-अत्त कर्मः। कालिके ।।
[उत्तमे वीर्य न० । स वौर्य म० सुषु वीर्य यस्मात् । वदरीफले । वन कार्यास्था स्वी., प्रा. सुवृत्त पु० सुष्टु वृत्तः वर्नुलः। भरणे (ोल) सुन्दरहत्तान्विते त्रि. शतपत्त्रयां, काकल्या द्राक्षाय ञ्च स्ती ।
[मत्याम् । स वगा स्त्री सुष्ठ वेगो वायुनिमारण वेगो यस्याः ५ त० । महाज्योति स वेल पु • स गता वेला समुद्रकून येन । त्रिकूट पर्वते । सुषु, वेला
- मर्यादा स्थितिः यस्य । शान्त, प्रणते च लि. । सुवेश पु• सु खेन विश्यते उपभुज्यते सु +विश घञ् । श्वेक्षौ सुन्दर- वेशयुक्तो त्रि। सुब्रतो ती० सुषु व्रत नियमो यस्याः । सुशीलायां गवि सुन्दर. - व्रतयुक्त त्रि।
[सुखवति त्रि। सुशमन् पु • शह-मनिन् सुछ शर्म सुखं यस्य । न्दपभेदे सुन्दरमशल्य पु० मुष्ठ दृढ़ शल्यं यस्मात् । ख'दरे । सुशवौ स्ती• सु +शव-अच गौरा० ङीष् । कारवेल्ल , कृष्णजीरके च सशाक न सुष्ठ शाको यस्मात् ५व० । भाद्र के । तत्म योगे हि शा
कस्य सु स्वादुता । म छ, शाको यस्य । चञ्चु शाके, नण्डलीये, (नटे
शाक) भिण्डायाञ्च पुः ।। सुशिख पु० सुन्दरी शिखा यस्य । बङ्गो, चित्रकरणे च । शोभन
शिखायुक्त लि । मयूरशिखायां स्त्री। सशीत न० प्रा० । पीतचन्दने अतिशीतन्नम्पर्श । तद्दति नि । मशीतल न० प्रा० । गन्ध टणे अनिशीतगुण युके त्रि० । सुगीता स्ती• प्रा९ । शतपत्त्रयाम्, शीतगुणवत्या स्ति यां च । सशोम पु० स+श्य मा सम्प्रसारणञ्च । शीतस्पर्श । तद्दति हि । सुगोल पु० सुन्दर-शीलमस्य । विष्णु पार्श्वचरभेदे शोभन चरितान्विते लिए सुश्रीक स्त्री सुन्दरो श्रीरस्य कप । सक्षकीच । सुन्दर श्रीयुक्त वि. मुश्रुत पु• स यते +-त । विश्वामित्रसनिपने चिकित्साशास्त्र -
For Private And Personal Use Only
Page #1285
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
1
[ १२७३ |
कर्त्तरि सुनिभेदे, तत्कृतयन्ये च । सुन्दरवते वि० | 'देवाण सुसेन तरकस्यो नेति, नैषधम् ।
सुश्लिष्ट लि० सुक्ति | संयुक्त दृमिलिते ।
सुषम पु० सुन्दरः समः प्रा० चत्वम् | शोभने, समे च परमायां शोभायस्तो [कृष्णजीरके च ।
,
सुषत्री स्त्री-सु-पु-अच् गौ ङीष् । कारवेल्ल े, क्षुद्रकारवेल्ल, जीरके, सुषमन् त्रि० सुष्ठ, खाम यस्य सुपामादि षत्वम् । सुसान्त्वने स्त्रियां
वाडा ङीप च ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सुषिस्त्रो० शु इन् ट० शस्य सः । शुचौ छिद्र ।
सुषिर न० शुत्र तिरच् पृ० शङ्खमः । छिद्रे |
सुपौम पु० सुष्ठ, सोगा यस्य । शीतलन्सर्शे । तद्दति, मनोशे च । वि सुषुप्त न० स व भावे 'यत्र सुप्तो न कञ्चन कामं कामयते न
J
कञ्चम स्वप्न ं पयति तत् सुषुप्तमिति श्रुत्युक्त ज्ञानशून्यावस्याभेदे । कर्त्तरि । तदवस्थान्विते त्रिः ।
सुषुप्तिसु + प-- क्तिन् । पुरीतति नाड्यां मनसः संयोगरूपे सर्च' ज्ञानम्शून्ये बेदान्तोक्त सर्वपदार्थशून्ये च अवस्थाभेदे 'सुषुप्तिकाले सकले प्रतीने' इति श्रुतिः |
सुषुम्ना स्त्रो० सुए, इत्यव्यक्त शब्दं स्नायति यत्र म्ना क । तन्त्रोक्त - मेरुदण्डबाह्यस्य दूडाविङ्गलानाद्योर्मध्यस्ये हृक्ष्ये नाडीभेदे ।
सुषेण पु० गु, नयति सेां करोति काच् षत्वम् । करमई के ( करमचा) वेतस े, चिकित्सके वानरभेदे च, लिति स्त्री॰ ङीप् । कन्॥ तदूप्त स् । कृष्णत्रिति स्वी० ।
d
स ुर् अव्य॰ सु + स्था कु । अतिशये, प्रशस्ते, सत्य च ।
}
स ुसंस्कृत वि० सु + सम्+क्त क्त सुम् च । प्रयत्नेन टतादिनानाद्रव्ये
पक व्यञ्जनादौ ।
सम्पद स्वी० प्रा । सौभाग्ये मुष्ठ सम्पद् यस्य । सुसम्मृद्ध लि० !
J
1
सुसार पु० सुष्ठु सारोऽस्य । रक्तखदिरे ।
२०७
For Private And Personal Use Only
Page #1286
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १२७४ ]
सुसिकता स्त्री० प्रा० । शर्करायाम् । उत्तमयालुकायां ब० व० ! सुस्थ लि. मुखेन तिष्टति स्था-क । अारोगेषण युको सुखित्ति च । सुना स्वी• सु+न-क । (खेसारी) शमीधान्यभेदे । मुस्मात वि. सुख, स्नातः मु+स्त्र-क्क । मङ्गलद्रव्येण कृतस्नाने । सुहित लि० सु+धा-क्त । तृप्त, विहित च । प्रा० । मुन्दहिते न ।
५व० । अग्निजिहाभेदे स्त्री० . लग्नाञ्चत्त र्थस्थाने च । सुहद पु० सुछ हृदय' यस्य मित्रार्थे 'हृदादेशः । मित्र ज्योतिधोकस हृदय वि. सछु, हृदयं यस्य प्रशस्तम नरक । प्रा० । सुचित्ते न० । स हृइल न० सु हृदय बलम् । मित्ररूपे से न्ये ।। स स्त्री० स्तू-किम् । स्रुतौ, प्रसवे, क्षेपे प्रेरणे च । स क न० सू-प्रेरणे किप स्वार्थे कन । उत्पले, वागणे, बाते च । सकर पु० सू- इत्य व्यक्त प्राब्द करोति क-अच। वराहे, भकारे,
मृगभेदे च । वराहकान्तायो, वराहयोनिति च ती डीप । सूक्त न० सु +३च-क्क । सुन्दर कयो, एकार्थ प्रतिपादके एक दैवत्य वेदम
न्त्रम गुदाये च । यथा प्रस्टका पुरुप्रस्तूत गियादि तानि च वंदे बनि सन्ति तत्र महादानोपयोगी न कवयित् मज्ञानि तुलादानादिपद्धती अस्माभिः उद्ध,तानि । “जपपानि स्रज्ञानि तथैव
चैषा मिति वहिपुराणम् । सक्षम न० सूच-सान् । के तत्रे, अध्यात्मपदाथै, अलङ्कारभेदे च । कतक.
वृक्ष पु० । अपरिमाणवत्ति अल्प च लि। साकशाफला रती रूम कृष्ण फल यस्याः । मध्ट मजम्ब हो । स मतण्डल पु० सूक्ष्मस्त एड लोऽस्थ । (खसखस) दुनिख्याते, पिण्यल्या स्ती।
गोयबुद्धौ । स मदगिन् त्रि. सूक्ष्म पर प्रति हम-गिनि । अत्यन्न सुचुडौ कुशासहा पत्त्र पु० सूक्ष्म पन्त्रमस्य । धान्य के , वन जीरके, देवसर्पगे, लघु
वदरे, सुरपणे, वनव यां, बावल क्षे, लोहिते क्षौ च । शत. पुष्पायां, शतावर्थ्य , लघुनाहावां टुरालभायां, घा काशमस्याच भनी । कम् अत इत्वम् । तत्रंथ ।
For Private And Personal Use Only
Page #1287
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८५
भूक्ष्म पिप्पली ती कर्म । वनपिप्पल्याम् । मुक्ष्म पुष्या स्ती सूक्ष्माणि पुष्पागट स्या: । यतिक्लायाम् । मूक्ष्मफला स्ती सूक्ष्म फन मस्याः । भम्यामलक्याम् । सूक्ष्मबदरी ती कर्म । भमिबदाम् । सूक्ष्म भूत न० कर्म । वेदान्त प्रसिद्धे अपञ्चीकते भूम्यादीनां पञ्चानी
भूतानां स्तूहमांशभे । भक्षामूला स्ती स्तूक्ष्म मलमस्याः । जयन्याम् । स मवलो सती० कर्म । ताम्बवन्जयां, जतुकायाञ्च । स हा वीज पु० सूक्ष्म वीजमरस 1 (खसखस) ख्याते बच्चे। स क्ष्म श करा स्ती• कम० । बालुकायाम् । स च्म शाख पु० स्वच्हमा शाखाऽस्य । जान्तवर्धरे। स क्ष्म गानि पु० कर्म । अगाधान्य शत्रामा कादौ । सूक्ष्मा स्ती सूच-स्मन् टाप । यूथिकायां, क्षुद्र लायां, करुण्यो, ___वालुकायाञ्च । सूक्ष्म ला स्ती० कर्म० । क्षुद्र लायाम् (गुजराटी एलाच)। स च पैशुन्रो (अन्तदोहे) अदचु उभसक सेट । सूचयति ते अतु,
सूत् त । सूचक लि. सूचयति अन्तर्दु हानि सूच-ल । पिशुने अन्नर्दोहबति,
बोधके च । काके, कुकरे, विडाले, पिशाचे, सिजिगणे, वृद्ध,
नाटक प्रसिद्धे सलवाराख्ये प्रधाननटे, कथके, सूक्ष्मशालौ च पु. स च न न• सूच ल्युट । हिंसने, ज्ञापने च । युच। तत्र, दृष्टो,
पीड़ायाम् अभिनये च ती । सचि(चो) तो सच-इन् वा डीम् । शिखायां, सीवनसाधने खनामख्याते लोहमयपदार्थे च ।
[(दरजि)। स चिक लि. चिः तया सीवन शिल्पमस्त्यस्य छन् । सूच्याजीविनि स.चिका स्ती सूचि+स्वार्थे कन् । च्याम् शुचिरिय इवार्थे कन् । __ हस्तिशुण्डायाम् ।
[सेव्यत्वात्तथात्त्वम् । स.चिकाभरण न• वैद्यकोत अौषधमेदे तस्य च सूच्यपमिततया
For Private And Personal Use Only
Page #1288
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२७६ ]
स चिकामुख पु० चिकेय क्रमसूक्ष्म मखमस्य । पास । स चिक्षेत्र न सूच्याकार क्षेतम् । लीलावत्या प्रसिङ्गे सू च्या कारक
क्षेत्रभेदे । सूचित वि० सूचक्क । कथिते, बोधिते, हिंसिने च । [दयोऽयत्र । स चिवत्तक ५० सूचिरिव पत्र मस्य कप । सितार्जकशाके सूचीदलास चिपुष्य पु० सूच्याकार पुष्य पुष्पाग्य यस्य । केतकरचा सूची
पुष्पादयोऽप्यत्व । सचिशालि पु० कर्म० । स्वच्म धान्ये शयामाकादौ । स चौपत्ता ली. सूचीव पत्त्रमस्याः । गण्डदूर्वायाम् । स चौमुख सूचीव मुखमस्य । सितकुशे । हीरके न | भेदे । स चग्रस्थ ल क पु० रूच्यामिव स्थ लः खार्थे कन् । (उलुखड़) रणसूत पु• सू-प्रसवे प्रेरणे ऐश्वर्या वा क । सूर्य, चल यजाते ब्राह्माः
णीगर्भजे वर्णसङ्करभेदे, त्वष्टरि, सार घौ, यन्दिनि, मागधे, लोमहर्षणाख्ये पुराणवतरि च पारदे पु० न० । प्रहते, प्रेरते
च लि.। स ततनय पु. सूतस्य तनयः । भारतप्रसिझे राधेये कणे" रूतपुत्रा
दयोऽप्यन । तस्य सूतपालितत्वात्तथा त्वम् । सू ति स्ती सू-हिन् । प्रसवे प्रबलः सूतिमारुतैरिति' समतिः सूयते ___ कण्ड्यते सोमोऽत्न सू आधारे तिन् । सोमाभिषय मौ । सूतिका स्ती• स्मू-क्क कन् अत इत्त्वम् । नवप्रसृतायां स्तियाम् 'उद
क्यां सूतिका विनि' स्मृतिः । स तिकागार न० स्तूतिकाया निवासयोग्यमगारम् । सूनकारट है ।
सूति काग्टहादयोऽप्यन । स.तिकारोग पु० ६त । वैद्यकोत रोगभेदे । सतिकाषष्ठी ती० सूतिकाग्टहपूज्या घष्ठी शाक• । सूतिकागारे___ प्रसवावधि षष्ठे दिवसे पूज्यायां षष्ठीदेव्याम् । सन्थान त्रि० सुष्टु, उत्स्यानम् उद्योगो यस्य । चतुरे, कर्म कुशले । स त्या स्ती स-क्यप मि० । यत्नाङ्गस्नान दे, अभिषवे, सोमरसपाने के
For Private And Personal Use Only
Page #1289
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२७७ ]
स त्याशीच न० स्त्रवानिमित्तभमाशौचम् । जननाशौचे 'शावाशौच'
न कर्त्तव्य स त्याशौच विधीयते' इति सूतिः । .त | सूत्र ग्रन्थ रे वेटने च अद• चु उभ० स सेट् । सूचयति ते असुसूत्रत् सूत्र न स प च । वस्त्रसाधने तन्नो, व्यवस्थाया, नाटस साधने,
प्रस्तावे 'खल्पाक्षरमसंदिग्ध मारवत् विश्वतोमुखम् । यस्तोभमन
वद्यञ्च खूब खलयिदो विदुरि'त्यु को शास्तभेदे च । सूत्र कण्ठ पु० स्मृतं कर यस्य । त्रिन, कपोते, खन्नरीटे च । स त्रधार पुः सत्व नायसाधन' धारयति णिच -अण । नाञ्याङ्ग
साधन युक्त नाटक प्रस्ताव के प्रधाननटे, 'सूलधारेण सहिताः
संलापं या कुर्वते' इति दशरूपकम् इन्द्रे , शिल्पिभेदे (कुतार) च म व पुष्य पु० रत्वगर्भ पुष्य यस्य । कापसे । सबमिटु पु• स्वत्र भिनत्ति सूचना, भिद किए । सूचनाजीवे (दरजी) स त्रयन्त्र न. सूत्रवापनं यन्त्रम् । (लांत) हलवापनयन्त्रे । सत्रला स्त्री॰ सूत्र लानि ला-क। तकुटाम् (टेको)। सद पु० स्न्दयति छागान् सूद अच् । सूपकारको, व्यञ्जनभेदे भूपे,
__ सारथ्ये, अपराधे, लो, पामे च । स दन न० रखद ल्युट । हिंसने, निःचे थे, अङ्गीकारे च । स दशाला स्त्री० ६त० । पाकशालायास् । स न न स्सूक तस्य नः । पुष्य, प्रसवे च । कर्तरि त । विकशिते, __ जाते च लि. स ना स्त्री सूक्त तस्य नः । प्राणिबधस्थाने “पञ्च सना ग्टहस्थस्ये ति' ___ मनुः तनयायां, गजशुण्डायाम् मारूविक्रये च । [ज । स नु प स तु । पुत्चे अनुजे, सूर्य, अर्कचे च क न्यायां स्वी० वा स नृत न० सुन्ला त अमेन सु + मृत-घअर्थे क । सत्य - प्रिये-याक्ये,
मङ्गले च तदति लि। स प पु . मुखेन पोधते न +पा-धजघु क ट। (दालि) व्यञ्जनभेदे सुव
पनि म +-यप-क ट• | रूपकारे पाचके । अाधारे । भाराडे । करणे का । सापके।
For Private And Personal Use Only
Page #1290
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२७८ ]
स.पकार पु० सूपं करोति क-अण् । पाचके । सू पधूपन न• सपो धूप्यतेऽनेन । हिङ्गो, स्वपपाके हि हिलधूपदानं
पाकशाने प्रसिद्धम् । स पपर्णी स्त्री स्तूपसाधनस्य मुझस्थेव पर्णमस्थाः डीप् । सुङ्गपर्याम् । सपशेष्ठ पु० स्पेषु नत्माधनेषु श्रेष्ठः । सके । सू पाङ्ग न० स्पस्य तत्सस्कारकममुपकरणम् । हिौ । सूर पु० सवनि मेरयति कर्मणि लोकान् सूक्रन् । स्वर्थे', अर्कवृक्ष
च । सूर-क । पण्डिते । स रण पु० सूर ल्युट । शू रणे (ोल) । सूरत वि० सु+रम-क्त ट० | दयालो । स रसूत पु० ६त | अरणे, गरुड़ायजे । सूरि पु० खू-क्रिन् । सू ये", अपक्ष, यादवभेटे, पशिडते च 'मदा ___ पश्यन्ति सूरय' इति श्रुतिः राजसघ ये स्त्री० ङोप । स रिन् पु• मूर-णिनि । पण्डिते ।
अघोपदेश त्याम्न षः । मक्ष (क्षर) अनादरे भ्वा० प०सक सेट । सूक्षय )ति असूी (ति) सः (य)ख न• स चा-य) ल्युट । अनादरे । सू 4 पु० न० 1 शूर्प ट० शयमः । शू प शहार्थे । [गरि.न्याम् । स पंगाखा ली. शूर्प एव नखा असाः पृ० शख घ: गुखम् । रावणसूम स्त्री० शामिनटशस्य सः । शर्मि शब्दार्थे वा डीप । स य पु० सृ-क्यप नि० दोघे श । दिवाकरे, अर्क , दानवभेदे च । स यकान्त पु० सूर्य स कान्तः प्रियः । स्फटिक मणौ सूर्य सम्मान
यत्राग्निसमावस्तसिन मणौ च (प्रातसी) । स व्यग्रहण न० स र्यस्य राहणा तदाक्रान्त मच्चायया ग्रहणमा क्रम
हणम् । ज्योतिषोले रामविटामिछायया सर्य मण्डलस्य
आक्रमण रहो. सासे । स यज प ० स द त् िजायते जन-ङ | निग्रहे, वी, वैवस्वते मनौ,
सनीयवानरे च मूर्य पलादयोऽन्यत्र । यमुनायां स्त्री । स र्यभक्त पु० सूर्य स्थ भन्न इव प्रियः । बन्ध का छ ।
For Private And Personal Use Only
Page #1291
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १२७८ सूर्य मणि पु० सूर्यप्रियः मणिः । सूर्य कान्त मणौ । स य लता स्त्री• सूर्य भक्ता कता । आदित्यभक्तायाम् । सू व्य वल्लो स्त्री० मुर्थ तुल्यपुष्पिका यही । अर्कपुष्पकाइने । सु य॑सारथि पु० ६ त । अरुणे गरु डायजे । सूर्य सू नादयोऽन्यत्र स - स्त्री सूर्य व भार्या टाप् । अमानुष्यां सजानाम्नयां सूर्य___ भायां याम् । मानुष्यां कुत्यान्तु ङीप । म रीत्येव । स यालोक पु० ६त० । प्रातमे रौद्रे । सू वित्त पु० सूर्य वावर्त ते आ + वृत-अच् । (हुडहुड़िया) क्षु प
भेदे (स लफिया) शाके च यादिन्यभन्नायां स्त्रो० । स ाश्मन् पु० सर्व प्रियः अश्मा । सूर्यप्रकानमणौ । सू-ढ प• सूर्येवण सूर्यास्तकालेन ज ढ: पापितः यह त स यस्ति___ समये आगतातियो । सृकाल पु० स्टु-कालन् कस्य ने त्वम् । टगाले । हकरन) न• सृज-कन् पानिन् या कख ने मम् । श्रोष्ठप्रान्तभागे 'स्कृत
णी परिलेठि .ति, स्म तिः । ‘महासकाय शोभितो सिह
वदिति । श्ले पात् कमध्य ताप्यस्य । हान् न' रज-छानिए । अोष्ट प्रान्तमागे । पृ• हकिन अप्यत्व सृग पु० स-गक गस्त्र नेत्वम् । भिन्दिपाला हो ।। सूमाल पु० टू गालन गस्य ने त्वम् । जम्न के, दैत्यभेदे च । सकाक्षार पु० सृजति वर्च खिल्य मज-क नतः स्वार्थे कन कर्मः । सज्जि काझारे ।
[त्यपि । सृगि पु. स -निक । शानौ । अङ्घ, शास्त्र स्वी• तत्र वा डीप । मणीसृ(णि)णीका ती• स.
णिकन ईकन वा। लालावाम् । मृति स्वी० स.-भाये क्लिन् । गमने । . करणे तिन् । पथि । मृत्वा लिम, करप । गमनवारि स्त्रियां जीप साच मातरि छ । सृप गती वा पर स क अनिट् । सुर्यति श्रष्ट्रपत् । अबोपना त्याच ष: सभ हिंसे म्या०पर मुक मेट वा वेट । सर्भनि असीत् । अभइत्य व . भालः अयोपदेशत्वमण्य चिन्त्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1292
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८० ]
समर पु० स्तू-कारच । गभेदे, गमनशीले नि । । सृष्ट लि. स्टूज-न । निर्मिते, युक्त , निश्चिते, बहुले, भघिते त्यत च मुष्ट स्त्री० हज-किन् । निर्माणे, विश्वस्य निर्माण, स्वभाजे, च।
कर्मणि क्लिन् । सृज्यमाने 'या सृष्टिः सधु राोति' शकुन्तला । सृष्टिप्रदा स्त्री सृष्टि सननं गर्भ प्रददाति प्र+दा क । गर्भदाबी छुपे सेक पु० मिच घंञ्। सेचने जलादिना याद्री रणे। [भेदे । से कपात्र न० सियतेऽनेन सिव करणे घञ् कम । (मेकोनी) पात्र. सेत, पु० सिञ्चति रेतः सिच- च । पत्यौ । के त्रि। [त्रि । सेचक पु. सिञ्चति तोपेन पृथिवीम् सिच-एव ल | मेघे, सेककर्तरि सेचन न० सित्त-भावे ल्युट । जलादिना आकरणे करण ल्युट । ___मेचन्या, तु द्र रोकपात्या स्त्री॰ डीप । मेटु पु० सिट उन् । (तर सुज) वृक्ष । सेतु पु • सि तुन् । क्षेलादेजलधारणार्थे (बाल) (जागाल) पदार्थे,
वरुणरक्ष, तन्त्रोक्त प्रगावात्मको मन्त्रे च खार्थ कन् । वरुण क्ष । सेतुबन्ध प. ६त । लयाग मनाथं श्रीरामेण नल कपिद्वारा कारिते
सट्रोपरि बालीवन्धे, चोलादेरालीबचे च । सेतुभेदित् पु • से भिनत्ति भिद-णिनि । दन्नीर क्षे। .. मेतहक्ष प. सेतुनामको वृक्षः । वरगाने सेट परिस्थ तच च । मेत्र न० सि-पन् । (वेडि) निगडे । सेना स्त्री० सि.न, सह इनेन प्रभुणा वा सैन्ये । सेनाङ्ग न त । हत्यश्वर थपदालिसंधाते, सेनाया उपकरणे । सेनाचर पु० सेनायां चरति चर-ट। सेनागामिनि ‘से नाचरीभवदिशाननेति' मेघधन ।
[पतौ च | सेनानी पु • से नां देवसेना वा नयति नी-शिप । कार्तिकेये, सेनासेनापति पु • ६त० । कार्ति लेगे, से न्याय जे च ।। सेनामुख न० ६न । सेवाये, इत्ववादिसरह्माविशेषे, 'कतिनः
लयः रथाः लयः वा नव पहातयः पञ्चदश एतत् स् मुदाथे' । सेनारच पु सेना रचत रच अण् । म नारक्षाकारके यामिके सन्ये
For Private And Personal Use Only
Page #1293
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
{ १३८१ ]
सेफ प०मिक । शेफे पुंसोऽसाधारण चित्रे ।
सेमन्ती सम-भि गौ० ङीष् सेलु पु· सि–लु । श्लेष्मातकटते । सेवक पु० सीव्यत मित्र - एवुल् । सोवनकर्त्तरि (दरजी) सेव रात्रु ल् । भृत्य े, दारो, बनुचर च त्रि० ।
सेधि० सेवन दधाति धाकि । शङ्खप्रभृतौ निधौ । सोवन न० मित्र-स ेव-वा ल्युट | सूचनादिना वस्तादेर्योजने श्राश्रयणें, उपभोगे, बन्धन, पूजन, भजने त । सीव्यतेऽनया ल्युड | सूचत्रां स्त्री० ङीप
सेवा स्त्री० अ । भजने, बाराधने, उपभोगे, ग्राश्रयणे च सेवित लि०-क्त । पूजिते, आराधिते, ग्राशिते, उपभुक्त च । सेस न० सेव वात् । वीरमले । वत्य, हिज्जलदृचच पु सेवा ति । यदाह स्त्री ।
मैं हिकेयोऽयनृत्य |
सहली स्त्री० सिंहवे देश े भवा अण् ङीप । सिंह पिप्पल्याम् । संहिक पु· सिंहिकायां भवः ठक् । राहो, तस्याः अपत्यम् ढक [प्रचुरदेशे त्रि। सैकत न० सिकताः सन्त्यत्न । काण् । बालुका म चुरे नद्यादिवटे सिकतासंकष्ट न कत' स्थानमिष्ट' यस्य । याद्र के । तवाहिनी स्त्री० सितायाः शर्करायाः
0
(सेती) पुष्पक्ष ।
श्रण सेतो मधुरर
कायस् अण्
For Private And Personal Use Only
०
सन्त वहति वह गिनि । वाडदायां नद्याम् । से हान्तिक पुत्र सिद्धान्न' वेति ठक ठक् । सिद्धान्ताभिजे । सैनापत्य न० सेनापतेर्भावः कर्म वा यञ् । कर्मणि च सैनापत्यमुपेत्य व इति कुमारः । सैनिक पु० सेनायां समति ठक् । मिलिते संन्धव न० सिन्ध नदीसमीपे देशे भवम् ण ।
श्रादौ ।
लवणभेदे सिन्धोररभवः । ब्रण् । घोटके, तस्य सिन्धु देशसमुद्रसमीपस्यारव्यदेोङ्क
यत्वात् । तथात्वम् ।
सेनापतिधर्मे, तत्
Page #1294
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२८२ ]
• सैन्यमिव घनः । संन्वशिलावत् समन्नादेकरसात्मके
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सैन्धवधन
सैन्य प० सेनायां समवैति जय । मिलिते हस्तप्रवादौ । सेनानां
७
स ंघः ष्यञ् । सेनासमुदाय नः ।
च
सैरन्ध्री स्त्री॰ मीर' हलं धरति - मूल० कृषकस्तस्येदं शिल्पकर्म ण तदस्यास्ति ग्टहस्थ स्ववशे शिल्पकारिणि स्त्रीभेदे पृ० सरिभ सोरे हवे तद्दहने इभदूव शूरः शक्र० महिषे, 'सेवे सेरिभमद्दिनीमिह महालक्ष्मी मिति' महालक्ष्मी[खार्थे कन् ध्यानम् ।
ततः स्वार्थेऽण् ।
प
मै रोय प· सीरस्येदम् व्यण और इलाकाश्मर्हति छन् | झिण्टप्राम्। सैरेय स्त्री॰ खैर खोराकारमईति ढक् । झिष्टयाम् । ढकञ् । सं
पु चिदानन्दस्वरूपे परमेश्वरे ।
क मुम् च मोरन्ध्र
गौ० ङीष् । पर
सैरिन्ध्रीयभ्यत्र ।
ܢ
रेयकोऽप्यत्र ।
सवाल न० सेवायै मीनादीनामुपभोगाय अलति पत्रोति श्रच्से - वालः ततः स्वार्थे ण् । शैवाले स्वार्थे कन । तत्रैव । वा इडभावः । चान्ते तितिचिते । कतरिक्त ।
सोढ़ त्रि• सह-क्त
For Private And Personal Use Only
शीत दिसहनशीले लि० ।
सोढ़ वि॰ सत्र-तृच् वा इडभावः । सहनकर्त्तरि क्षमाशीले | सोत्कण्ठति मह उत्कण्ठया । श्रौत्सु क्यान्विते अभीष्टकामेच्छया विलम्बासहिष्णु त्वयुक्ते ।
•
ु
सोत्प्रास न० उदु/य श्रम घञ सह उत्प्रासेन । सोने, अन्याकस्य वाक्यस्य व्यन्धार्थकत्वकल्पनया तदुत्तरार्थके, वाक्य, प्रियवाक्ये
च । सगब्दहास्य प० ।
सोद्रय न०वि० सह उदयेन प्रादुर्भावना, वा । मादुर्भूते - जियुक्त, लाभयुक्त (स ुदयुक्त) च । [स्त्री०
सोदर प सह समानमुदर ं यस्य । एकोदरभवे भ्रातरि भगिन्यां सोदय्य प· सह समाने उदरे शयिता यत् स देशः । एकोदरजाते भ्रातरि | भगिन्यां खो |
Page #1295
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८३]
मोनह न• सु-विच् सवे नहते नह वअर्थे क । लशुने । मोन्माद पु० सह उन्मादेन । उन्मत्त , उन्मदिष्णौ । सीपप्लव पु० सह उपलवेन | समाक्रान्तभच्छायेन राडणा योगरूपोप्लव
सहिते चन्द्र तथाभत चन्द्रच्छायायोगयुक्त सूर्या च । सीपाधि(क) सह उपाधिना वा कप । उपाधि युक्त प्रतिलाभाशया
कृतदानादौ । सोपान न. उप-अनभाने घञ् सह विद्यमानः उपानः, उपरि
गतिरनेन । अारोहणसाधने काशादिनिम्मिते (पै ठा) भनौ पदार्थे सोभाजन प• शोभा सम+पृ. । (शजना) पक्ष । सोम ५. स्त्र-मन् । चन्द्र, कर्पू रे, कुबेरे, यमे, वायौ, वसु भेदे, जले,
सोमलतोषधौ, तद्रस, अमते, दीधितौ च । सह उमया । शिवे,
वानर-म यीवे च । सोमगर्भ प • सोमस्य तदात्म कामतरूपमोच्च स्य गर्भस्थानम् । विष्णौ । सामज ना सोनात् तत् क्षरितोधिस्थ रसपानात् जायते जन--5।
दुग्ध चन्द्रजाते त्रि० । बुधे पु | सोमतीर्थ न० सोमेन तपस्तत्वा कृत तीर्थम् । प्रभासतीर्थे । सोमप पु० सोम तद्रस पिति पा-क | यजे-सोमरसपान कर्त्तरि
पि गण भेदे ब• व० । पा-किप सोमपा व्ययत्व ।। सोमपच प ० सोमस्य गोपविनिशेषपेय पत्र मस्त (डस्नु खड़) टणभेदे । संभव तिथन पु • पीतम नेन इनि सोम पीतो ४० वा तस्य थः ।
___ यजे-सोमरसपायिनि । पा-कनिप । सेमपोवायल ।। सोमबन्ध प ० सोमस्य बन्धुः, सोमो बन्धुरस्य या । सो तद्धि
करत्वात् तस्य तथात्वम् चन्द्रजे बुत्रे पकामु दे न । सोमभू पु० सोम एव भूरुत्पत्तिस्थान यस्थ । बुधग्रहे, चन्द्रवंश्य
चलिये च । सोमयाग पु • मोन यागः । हिमवर्ष मध्ये सोमरसपानाङ्गके यागभेदे सं'म जिन् प० को मेन यजते यज-णिनि । सोमयागकर्तरि । सीमयोनि न० सोनः रिस्य । चन्दन में दे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1296
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 १२८४ ]
सोमराजी स्त्री सोमेन राजते राज अच गौ० डीघ । (सोमराज)
अोधिभ दे । स्वार्थ कन् । सोमराजिकाम्यत्र । राज-णिनि ।
सोमराजीत्ययात्र पु । सीमलता स्त्री॰ सू-मन् कर्म । स्वनामख्याना लतायाम् । सोमलतिका स्त्री. सोमल तेव टूवार्थे कन् अत इस्त्वम् । गुह चनाम् । सोमवंश प • सोमस्य वंशः । चन्द्रवंशे चन्द्रावधिक गोत्र परम्परा जाते क्षत्रिये च ।
मटफले च । सोमवल्लो घ• सोमस्येव वन्न कसण्य । करजे, रीठाकर , श्व त खदिरे, सोमवल्लिका स्ही० सोमवसीय पूवार्थे कन् । सोमरराज्याम् स्वार्थ ___कन् । सोमल तायाम् । सोमवल्लो स्त्री सोमायामृप्ताय वल्ली। गुड चयाम् । सोमरूपा बनी।
सोमलना याम् सोमराज्या, बह्मयां, म दर्शनायाञ्च । सोमवार पु . सोमस्वामिको वारः। चन्द्र स्वामिक दिने । सोमविक्रयिन् प • सोम विक्री गणति वि+क्री-गानि । सोमलतायाः
तमस्य वा विक्र तरि ।। सोमवन पु० सोम इव वृजः । कफल र क्षे, श्वेता दर च । सोमसार प ० सोम इस शुभः सारोऽस्य । श्वतखदिर' । सोमसिद्धान्त पु सोमकृतः सिमान्नः । चन्द्रप्रोक्त ज्योतिष ग्रन्थों दे । सोमस त् पुमोग सु तवान् सु - भू ते किप । यनाथं हाता समलता
निष्पीड़ने । सोमसत्वन् प० सोमं सुनपान् भने कनिम् । तसोमरसपाने । सोमस ता स्त्रो० ६२० । नर्मदान द्याम् । बुधे प० । सोमोझ पादयोऽ.
प्यत्र पु० स्त्री• यथायथरम् । खोममूत्र न० सोमस्य जलस्य सू त्रमिय प्रगाली । जल निर्गमानणाल्याम्,
शिवलिङ्गस्यगौरोपट्टस्य जलनिर्गमस्थाने च । ‘सोमसू लं न लङ्घ
येदिनि' तन्त्रम् । झोल गठ त्रि• सह उच्नु ण्ठे न । भू मौ पार्श्व परिवर्त्तादियुक्त अश्वादी
अन्यार्थवाक्यस्य अन्य परत्व युक्त वाक्ये च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1297
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८५]
सोल ण्ठ न न पर उगढनेन । अन्यथास्थितख अन्यरूपेण परिक
तैनासहिते वाको (स्तुतिपरय निन्दापरता निन्दायरस च स्तुति
परना हत्येवरूपे वाक्य) । मौकर्य न० सुमारस्य भावः ध्यञ् । कनाथास माध्यत्वे । सोख मुशिक लि. सुखसुप्ति सुखेन शयनं पृच्छति ठ । प्रातःकाले '
सय शयन मटके वैवालिकादौ ।। शोध्य न० मुख नेव च । व्यञ् । सुखे । सौगात पु. सुगत एव अण् । सुगरे बुद्ध नेदे तसे दमण । सुगतसम्ब
विनि लि. सौगन्ध न० उउ गन्दोऽस्य रहार्ये अण। कत्तु णे रामापरे । शौगन्धिक न सुश, गन्धः सुगन्धः तख दम् ठण् । कलारे । सौगन्धा न० मुग वष्य भावः प्यञ् । सहन्थे । खार्थे घण् । सुगन्धौ। सौचिक पु० साचों तत् कम्य सोवननुपजीवति ठन् । (दरजी) सीवन
कारके । सौजन्य न..मजना भारः ष्यञ् । सुजनतायां सद्यवहारे च 'मौज
न्य जन्य पश' इत्यङ्गः । सौण्डो रखी० शुण्डाकारोऽस्य रखाः अप डीप प्र० शस्य सः । गज
पिप्पयाम् । सौत्र पु० पाया न्यादिभिः सूत्रण कर्म विशेषाय पठितः अप । चा
द्यादिमागणीयभिनेषु सूत्र गाल पठितेषु धातुषु । सौत्रामगी स्त्री० मूत्रामा न्द्रो देवताऽस्य पण मपूर्व त्वात् न टिलोपः
.ण त्यम् । इदे तत्र हि मुरापानं विप्राणामपि विहितम्
'सौ बामगा। मुरां पिबेदिति' श्रुतिः । सौदामनी स्त्री सुदामा पर्चतभेदस्ते नैका दिक् तत्प्रान्तभवत्वात् अण । विद्युति | मा हि स्फटिकमयस्य सुदाम्नः पर्व नख कदेशे जाता। अपमरोभेदे त्व । सुदामा ऐरायनगजस्तस्य पत्नी डीप । ऐराबतयोपिति । जब डीपि अतोरजोवे । बौदाम्नीत्यपि।
१०५
For Private And Personal Use Only
Page #1298
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२८६ ]
सौदायिक न० सुदायात् बन्धुकुलात् श्रागतः ठण् । “ऊढ़या कन्यया
:
वापि पत्युः पिटग्टहेऽथ वा । भर्तुः सकाशात् पित्रोर्वा ल सौदायिकं स्मृतमिति” स्वत्युक्त स्त्रीधनमेदे "सौदायिकं धनं प्राप्य स्वातन्त्र परिकीर्त्तितमिति स्मृतिः ।
मौदास पु० चन्द्रश्ये कल्माषपादे न्टपतौ 1
सौध पु० न० सुधया खेपनद्रव्येण रक्तम् अण् । राजसदनभेदे सुधावर्णमर्हति यण् । रूप्ये न० । स धान्यविनि लिए।
५
सौनिक पु० मना बध्यस्थानं
तदुपलक्षितमांसादि
पुण्यमस्य ठ ।
मांस्क्रयविक्रयोपजीविनि व्यावे (कला) | सौन्दर्य न० सुन्दरत्र्य भावः व्यञ् । चारुतायां, श्रङ्गमङ्गकानां यः सन्निवेशो यथोचितम् । सुशिष्टः सन्ववन्धः स्यात् तत् सौन्दर्य - मुदाहृतमि”त्य तो अङ्गादीनां मनोहरत्वे ।
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सौपर्ण न० स ुष्ठ, पर्णानि नम मर्हति अण् t भरतमण 1 सौपर्णेय पु० सुपट विनतायाः व्यपत्यम् टक् । गरुड़ें ।
U
सौप्तिक वि० सप्तिकाले रात्रौ भवम् ठञ । | रात्रिषु
↓
कृतो ग्रन्थः ठञ । महाभारतपव्य भेद |
सौभ न० सुष्ठु सर्व्वत्र लोके भाति भाक स्वार्थे ग्रम् । कामचारिणि,
पुरे, हरिश्चन्द्रन्टषपुरे च ।
सौभद्र पु० सुभद्रायां भवः व्य । सुभद्रापुत्त्रे असभ्यो ।
V
सौभद्रेय पु० सुभद्राया अपत्यम् ढक् । सुभद्रास्त अभिमन्यौ । सौभरि पु० मुनिविशेषे ।
66
For Private And Personal Use Only
सुप्तानविक्रय
·
सौभागिनेय पु० सुभगाया अपत्यम् ढक् इनादेशः द्दिपदवृद्धिः । रुभपुत्रे | तत्कन्यायां स्वी० ङीप् ।
!
. सौभाग्य नः सुभगस्य भावः ष्या द्दिपद्धिः । प्रियत्वे खार्थे पञ सिन्दूरे, ढङ्कणे च । विष्कम्भादिषु मध्ये चतुर्थे योगे पु० । [लिके। सौमिक पु० सौभ कामचारिषुर तनिम्मां शिल्पमस्य उण् । ऐन्द्र आ सौमनस्य नः सुमनस्रो भावः ष्यञ । प्रशस्तश्चित्तत्वं ।
Page #1299
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८७
सौमनस्यायनी स्त्री. सौमनस्यमयतेनिया अय-ल्य टू डोप इत० । __मालत्याम्, तत्कलि कायाञ्च । मौमित्र(लि०) पु समिवायो भवः अण, वाह्वादि० इज था । लहाणे। सौम्य वि•सोमो देवताऽस्य श्यण । सोमदेवताके दित्वात् स्त्रियां डीप।
सेम व शाखादित्वात् य खार्थे अण् । मनोहरे प्रियदर्शने अनुपंच वि• बुधे पुः । ततः खार्थिक प्रत्ययाभावे सोम्योप्यु भयन । 'मदेव सोम्य दमय बासी दिति श्रुतिः ज्योतिषोत शुभयहे वृषा
दिसमरागो, उडुम्बर क्षे, सोमपायिनि-विन प । सौम्य च प ० कर्मसोमदेवताके कच्छ्रसाध्य व्रतभेदे । शत पत्याम । सौम्यगन्धी स्त्री० सौम्यः अनुमः गन्धो यस्याः गौ० डीप। सौम्यग्रह पु० फर्म ज्योतिधोक्त चन्द्रबुधगुरुशुक्ररूपे शुभग्रहे । सौर ५ • सू रस्य इदम् मूरो देवतास्य अग्ण वा । मूर्यपुते शनैश्चरे यमै
च । सूर्य देवताके त्रि. स्तियां डीप । सरेण निवृत्तः अण । ए कराशी तदंशे घु, सूर्य गनिसाध्य दिनमासादौ वि० । “विया.
हादौ स्मृतः मौरः' इति स्म तिः उडम्ब रहने पु.। सौरज पु. सू रस्चेदं मौर आलोकस्ततो जायते जन-ड । नुम्बु रुने । सौरभ न० सुरभेर्भावः अण् । सहन्धे, मौरभमस्यास्ति अच् । सरभि
रहास्ति यण् वा । कुछ मे, बोले च न० । सौरभेय प • सुरभेर पत्यम् ढक । गवि खियां डीप । 'सौरभेयीभ्य ____एप चेति' गोदानमन्त्र : नया इदम् ढक । सुरभिसम्बन्विनि त्रि। सौराष्ट्र प० रुच राष्ट्रमन्यास्ति प्रज्ञा अण । (सरट) देशभेदे । सुराष्ट्र
___ भयः अग् । रुराष्ट्र देशभवे त्रि. । विभेदे न० । सौराष्टिक न० सुराष्ट्रदेशे भनः क । विभेदे । तिघम् । सौरि प ० स रस्यापश्चम् इञ् । शनैश्चरे, सौरिवारेऽमृतानीति' ज्योसौरिरत्न न० सौ रिप्रियं रत्नम् शाक० । नील के मणौ । मौरव पु सुरायै हितम् ढक । शुक्ल झिगटयाम् स्वार्थ कन् तत्रैव । सौल्विक हि मुल्व साबपानादिनिर्माणं शिल्पमय ठक । ताममयपा
मनिमगिकर्तरि (कासारि) ।
For Private And Personal Use Only
Page #1300
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८८ ] सौक नि स्वस्खे दम् अमान वृद्धि वात् पूर्व प्रौत् । आत्मसंवन्धिनि । सौवग्रामिक लि. स्वपामे भवः ठक् न वृद्धिः वात् पूर्व प्रौत् । ख
यामभवे पदार्थे । सौवर्चल न• सुवर्चलदेशे भवम् कण | कृष्ण लवगणे । सौवणभदिनी स्त्री. सुवर्णस्य विकारः अण सौवर्णमिय भिनत्ति .
काशते भिद-णिनि । प्रियङ्गौ । सौवस्तिक पु • स्वस्तिकरणे कुशल : ठक न वृद्धिः वात् पूर्वोत् । पुरोसौविद पु • सुविदन्ति सु+विद-क खार्थे ऽण् । अन्न युररक्षके । सौविदल पु० सुष्टु, विदन्न' विद्वांसमपि लाति ला-क स्वार्थे ऽरण !
अन्तःप ररक्षक। सौवीर पु. सुषु वीरो यत्र सुधीरो देशभेदः तत्र भषः अरण । स्रोतोऽ
ञ्जने । काञ्जिके वदरे च न० स्वार्थे कन् ! कानिक भेदे न.
यदरवृच्च पु.। सौवीरसार ५० न० कर्मा । सोतोऽसने । सौवीराजन न• सौवीराख्यामञ्जनम् । अञ्जनमें दे 'सौवीरन्तु यवैरामः
पक वा निस्तु षैः कृतम् । गोनैरपि सौवीरमि' त्याहाको अञ्जनभेदे। सौष्ठव न० कुष्ठ भद्र तस्य भाव : अ टिलोपः। यातिशय्ये 'स
सौष्ठवौदार्य विशेषशालिनी नि”ति भारथिः । सौहाद न सुहृदो भावः अण् । र हे, मिक्तत्वे च । सोहित्य न• सुहितस्य तृप्तस्य भायः यज । टप्लो, 'नातिसौडिय
माचरेदिति' म तिः । सौहृद न० रुहृदो भावः अप । मित्चत्व बन्धुतायाम् । स्कद उत्त्य गती, अक• उद्धृतौ, आप्लावे च सक० स्वा० या सेट
रदित् । कन्दते अस्कन्दिष्ट । । वन्द समाहारे अद• चु.उ.सक सेट् । स्कन्दयति ते अचस्कन्दत् त । स्कन्द गतौ शोषण च बा• पर० सक• अनिट । स्कन्दति अस्क'
दत् अस्कानमीत् । स्कन्द पु • स्कन्दते उत्प्त त्य गच्छति अच। कार्तिकेये ।
For Private And Personal Use Only
Page #1301
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८८]
स्कन्दन न• स्कन्द ल्युट । रेचने, क्षरणे, गतौ शोषणे च । स्वान्दोगक प. खान्दस्यांश पवांशो यस्य कप | पारदे । तयोः शिववी
यंजत्वादे कांश त्वम् । स्कन्ध पु. एक द्यते आरुद्धाने कर्मणि घज प्र.। अंम (कांध) वृक्षय
काण्ड (गुडि) पे, व्यू हे, युद्धे, समूहे, काये, भद्रादौ, छन्दोभेदें, सौगतमिद्धेषु विज्ञानादिषु पञ्चसु 'मुक्ताङ्गस्कन्धपञ्चकमिति माघः । पथि, ग्रन्थपरिच्छ दे च । स्कन्ध हादशभिर्युकमिनि
भागवतविशेषगणम् । स्कन्धत प. स्कन्धप्रधानस्तरुः । नारिके लबचे । स्कन्धफल प० स्कन्धे फलमस्य । नारिके लहजे, उडम्बरहने च । म्कन्धमन्धना स्त्री० स्कन्धे बन्धनमत्याः । मधुरिकायाम् ! स्कन्धकह प• साम्बात् रोहति रुड़ क । वटता । स्कन्ववाह प. लखेल बाहयति वह णिच अन् । शकटादि द्वारा स्कन्थयाह के पादौ । ल्प । तत्रैव ।
[याम् । स्कन्धगाखा रती० स्कन्धात् प्रति शाखा । वृक्षस्य प्रधानशाखास्कआङ्ग प• मान्यपर्यन स्टङ्ग पस्य । महि । ल्कन्धाकार पु.. स्कन्धार्थ नावारः आ + वृ-धञ । युद्धार्थमुहकसैन्यानां ____ स्थापने, तदाधारे-कटयो च ।
वक्त क्षरणे न। रकन वि. कन्द-न । च्य ते, गजिते, क्षरिते, शुष्क, गते च । भास्कनभ प्रविबाते कया. स्वा० उ. सक० सेट् । कम्नाति स्कम्भीते स्क.
नोति स्काय ते । अलसीत् अरमिट । कभ स्तम् न्वा० या• •० मेट इदिर । स्वम्सने अस्कमिभट । स्क उन नौ अामायने च क्रमा० खा० उ. सक० कानिट । स्क नानि __ नीते एक नोति स्कु नुते । अस्कोपी अस्कोट । [न्द्धि । स्वा, ग्राारने उहतौ च स्वान्यामकल्सेट इदत् । स्कन्दरी अस्कस्क नभ रोधले मो. हा हा कार्यभागी प० सकसेट । स्कभाति स्तनोति । अस्ता मीत् ।
[ दयनि । स्वद विहार दि.आ. सा० सेट। स्ख धते अस्व दट बटादि० सत्र
For Private And Personal Use Only
Page #1302
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२८० ]
सवल चले भ्वा० प० स० सेट वा घटा० । स्खलति बरख चीत् ख
लयति स्वालयति ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्खलन न० खल-भावे ल्युट । चलने पतने ।
खलित न० स्खल - भावे क्त । कू' युद्धादौ प्रष्टत्त्या वीरमर्थ्यादातः पतने खनमात्रे च । कर्त्तरि क्त । चलिते लि० ।
स्तन मेघशब्द बद० ० उभ० रुक० सेट् । स्तनयति ते यतस्तनस् त । स्तन पु० स्तन-कान्च् । (माइ) स्वीणाम् अङ्गभेदे ।
19
स्तनन न० स्तन-ल्युट् । ध्वनिमाले, मेघशन्दे, कुन्य शब्द च । स्तनन्धय पु. स्वी० स्तन' घत्रति मुस् च | प्रतिशिश
の
स्त्रियां ङीप् ।
[टाप् ।
•
[रोगे च ।
स्तनप पु० स्त्री० स्तन पिवति पाक । यतिशिधौ बालके । स्त्रियाँ स्तनभर पु० ६० । स्यूलस्तनभारे तदाभोगे च । स्तनयित्नु पु० स्तन - इनु । मेघे, मुस्तके, भेष शब्द, विद्युति, मृत्यौ, स्तनवृन्त पु० स्तनस्य छन्त इवाग्रम् | स्तनाये स्तनशिखादयोऽप्यत । स्तनान्तर न० स्तनयोरन्तरम् । हृदो, रतनमध्ये च । स्तनाभोग पु० ६० | स्तनस्य परिपूर्णमायाम् ।
स्तनित न० स्तन — भावे क्ता । भेषराब्दे, सुरतादिशब्द े च । कर्त्तर क्त । शब्दिते त्रि । [ अस्तभत् स्तम्भीत् । स्तम्भ रोधने
क्या० स्वा०प्र०सक० नेट का वेट | स्तनाति स्तभ्नोति स्तन्य नः स्तने भयम् यत् । स्तनजाने दुग्ध । स्तब्धरोमन् पु० तचानि रोमाथि यस । शूकरे | स्तुभ सम्मने जडीभावे क
तत्करणे, क्रियानिरोध व सक स्वा [रणादौ, गुच्छे च |
चा० सेट् इदित् । स्तम्भो व्यस्तभिष्ट । स्तव पु० स्थाः ज्ब किञ्च पृ० 1 कारहिते टिकादी वृत, स्तम्ववारि प • साम्ब गुच्छ करोति इन् । ब्रीहिधान्ये | [वाद | स्तम्बधन पु० साम्बो हन्यतेऽनेन इन नि । स्तम्बोमलके खनिलम्वप्न तः स्तम्बो हन्यतेऽनेन न वर्पे क । स्तम्बोल
ख. नि
For Private And Personal Use Only
Page #1303
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १९८१]
खादी।
अलक म. । गर्जे स्तम्बे रम पु • स्तम्ब बचादीनां काण्ड गुच्छ गुलमे वा रमते बच् स्तम्भ पु स्तम्भ चच् । (थाम) स्थ णायाम् । भावे वञ् । जडीमावे पु. स्तम्भन न स्तम्भ-नडीकर भावे ल्युट । जडीकरणे । करणे ल्युट ।
तन्त्रोक्त जडीकर णसाधने प्रयोगभेदे । [मध्ये वाणभेदे । स्तम्भन पु • स्तम्भ यति स्तम्भ-णिच् ल्यु ! कन्दर्पस्य पञ्चसु वाणेषु स्तव पु स्तु अन । प्रशंसायाम्, स्तुतौ च । सावक प. स्तु-उन्, स्या अवक पृ० वा । गुच्छ । स्तावक लि स्तु-गव ल । रतुति कार ।। स्तिमित न० स्तिम भाये क । याताधास्, चाञ्च ये च । वातरि
क्न । अच इले, श्राद्रे च वि। स्तुत गु० स्तुती | सतस्तवे । रतुति स्त्री० स्तु-हिन् । स्तवे । स्तुतिपाठक प ० रतुति पति एट एव न । राजादेन्दिनि । स्तनम रोधने सौ. पा. स्व० कार्यभागी पर० सक० सेट कावेट ।
स्तुभो त स्तुनाति । अस्तु भीत् । [वले, निष्प योजने च । स्त प पु • त परै मत प-अच् या । राशीकते थलिकादौ । सघाते, स्तुभ पु • सुन्भ-मन क । छागे ।
अस्त त अस्तरिष्ट । स्तु विस्तारे खा० उ० सक० अनिट । स्त णोति स्त गुते अस्तात स्त प्रीतौ अक० रक्षण सम खा० ५० अनिट् । स्त णोति अस्तार्षीत् । अनोपदेशवान षः ।
[त्वान्न धः । स्तक्ष तो म्वा० पर० स क सेट स्त चति अस्त चीत् । अघोपदेशस्त ह बवे तु. प. म. वेट । स्त हति अतहत् अस्त जत् ।
अघोपदेशात्वान्न च । स्त आच्छाट्ने क्रमा० खा० उ. सक० सेट । स्त णात स्त,णीते - अतारीत् स्वरिष्ट असारीष्ट अस्तीत । [स्ते नत्- ता ही नये छद. . . एक सेट् । सोनयत-त असि
For Private And Personal Use Only
Page #1304
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८२
स्तन पु. स्तन-धज । चौथे । अच । चोरे लि। स्तप क्षेपे चु० उभ• सक० सेट् । स्ते पयति-ते अतिस्तिपन्-त । अषो.
पदेशवानं घः । स्तम पु• स्तिम-धज । बाभावे, हे च । स्तय न० स्ते नस्य भावः यत् नि । चौथे “प्रत्यक्ष वा परोन' या
रालो वा यदि वा दिवा । यत् परदृव्य हरण स्तयं तत्परिकी
ति" मिय हो परद्रव्यापहारे। स्ते यिन् त्रि० स्ते यमस्तवास इनि । परद्रव्यापहारक । स्त्रियां-डीप । स्तन(न्य) न० स्तेनस्य भावः अण, पञ् वा । चौव्य" परद्रव्यापह___ रणे । स्तन एव स्वार्थे गय । घोरे त्रि। स्तमित्य न० स्तिमितस्य भावः ष्यत्र । जान्छ, स्ने हे, श्राद्रीनावे च । स्तोक पु० स्तुच-घञ् । चातक, जलविही च । यो नि | स्तोकक पु० स्तोकाय जलाय कायति शहायते -क। चातके। स्तोत्र न. स्तु-न् । स्तये-गुग कहादिभिः प्रशंसने । स्तीभ पु० रतुभ-घज । अर्थ शून्य' गानादिस्वर परिपुरणार्थ शब्दभेदे,
यथा सामवेदे इडा, होर, प्राथः । हेल ने, स्तम्मने च | स्तोम ग्राम गुणाविष्कार बद० चु० उभ० अक० सैट । स्तोमयत-ते
__ अतुस्तोमत्-त । स्तोम पु० स्तोम--धम स्तु--मन् वा । सराहे, या, स्तबे, च, मस्तके,
धने, शमय, लौहदाडे. च न० । वन लि. } स्त्यान न० स्य-भावे का दस नः । स्ने हे, घनत्व, सहनौ, ग्रानन्या,
प्रतिशब्द च । कर्तरि ता । राहतिकारक, ध्वनिकारने च स्त्यं सहतो ध्वनौ मा. प्रका० अनिट । स्थावति अरसात् ।
अमोपदेशात्वान्न पः। स्त्री स्त्री० स्तु-जट । योषिति मार्याम् । स्तोगवी स्ली० स्ती चाही गोश घर समा० । (गाभि) रोहिगाम् । स्तौचित्तहारिन पु० स्लिाश्चित्तं हरति हृ--गिनि । शोभाञ्ज।
स्त्रीमनोहार के त्रि।
For Private And Personal Use Only
Page #1305
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८३ ] स्त्रीचित न० स्तिया अमाधारण चिजम् । योनौ । स्त्रीचोर पु० स्त्रियाः चोर इव | कामुके । स्त्रीजित पु. स्त्रिया जित: जि-क । स्त्रीवश्य । स्त्रीधन न. ६त। स्त्रीखत्वाश्रये द्रव्यमान इति मिताक्षरादयः ।
"अध्यग्न्यध्याबाहान भटायं तथैव च । चालादत पिटमाञ्च घड विध' स्त्रीधन सत” मित्येव परिगणिते स्त्रीवत्याश्रये धने
इति दायभागादयः । म्वोधम्म पु० ६८० । ऋतौ नारीकुसुमत्रिका रजसि ! स्त्रीधभिगो स्त्री० स्त्रीधर्मोऽस्त्यस्या दूनि । ऋतुमत्यां स्त्रियाम् । स्त्रीपुधमा पु० स्त्रियाः पुसश्च धर्मः तमधिकृत्य व्यवहारो वा । स्त्री
पुमयोः यथाशास्त्राचाररूपे धर्म तडिघय के अष्टादशसु विवादेष
मध्ये विवादभेदे "स्तीपुध विभागये ति” स्मृतिः। षयोः । स्त्री पुस पु० दिव० स्त्री च पुमांच अच् समा० । मिलि तयोः स्त्रीपुरस्तोपु सलक्षणा स्त्री स्वीप'सयोल क्षण मस्याम् । स्तनश्मश्रुतिस्त्री____पुरुष चिङ्गधार गटां स्तियान । स्त्रीप्रिय पु० त० । अाम्रो । नारीप्रियमाले त्रि । खोलिङ्ग पु० मिख या इव लिङ्ग तत्कायं यस्य । स्त्रीलिङ्गविहिनव्या
वारगोजमस्कार युके शब्दमे दे । ६त. स्त्रीचि न० । स्त्रीवश पु० त० । स्त्रीयशीभूते । स्त्रो विधेय पु० त० । स्त्रीचशीभते ।
[भदे। स्तोम ग्रहण न० स्त्रियाः संग्रहण यत्र । परस्त्रीहरणरूपे विवादस्त्रीसम न० स्त्रीणां सगा क्लीव त्वम् । स्त्रीसमाजे । स्त्री वा स्त्री० ६त । स्वीसम्भोगे, व्यवायधर्मेण नारीसे बने । स्त्रीखभाव पु० स्त्रिया इव स्वभावो यस्य । अन्नःपुररक्षके महल के
६त० । स्वीपां शीले ।। स्वेगा न० स्त्रिया इदम् अण नञ् । स्त्रीखभावे, “स्त्र गणेन नीता विकृति
लघिम्नति” मट्टिः । स्त्रीविधेये, स्त्रीसम्बन्धिनि च वि. !
For Private And Personal Use Only
Page #1306
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२८४ ]
स्थलि स्वाक | स्थितिशीले प्रायेण उत्तरपदस्थित एवायं प्रयुज्यते
यथा पदस्थ ः मार्गस्यः निकटस्थ इत्यादि ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
i
स्थग संवरणे भ्वा० पर० स० सेट घटा सिचि न दृद्धिः । स्थगति, ब्यस्थगीत् । अषोपदेशत्वान्न षः ।
स्थगन न० स्वग - ल्युट् । आच्छादने ।
स्थगित लि० स्थग-क्त । आटते तिरोहिते ।
स्थगौ स्त्री॰ स्थग्यतेऽनया घञर्थे क गौ० ङीष् । ताम्बूलपात्रे करङ्ग । स्थण्डिल न० स्थल इलच् नुक् लस्य ड । चत्वरे, उन्नत्यवनति शून्य ममीकृते प्रदेशे “निषेदुषी स्थण्डिल एव केवले" इति कुमारः | यज्ञार्थं परिष्कृतस्याने, होमार्थे कुण्डप्रतिनिधित्वेन बालुकादिभिः कर्त्तव्य मण्डलभेदे च " नित्य नैमित्तिकं कर्म स्य'ण्डले वा समाचरेत् । हस्तमात्रं तु तत् कुर्य्यात् बालुकाभिः समन्तत" इति तन्त्रम् । स्थण्डिलशायिन् पु० स्थगिडले चत्वरे शेते व्रतवशात् शी विनि । तार्थ चत्वरे शयितरि । “स्थण्डिलशायिनञ्च ति” भट्टिः | स्थ रिड ले गय पु० स्यण्डिले शेते ऋच् अलुक् समा० । व्रतार्थ चत्वरे शयितरि ।
स्थपति पु० स्था के तस्य पतिः । कञ्च किनि, शिल्पिभेदे, ( कुतार ) कुवेरे, अधीशे, वृहस्पतिसवनामकयागकर्त्तरि च । मुत्तमे । स्थपुट वि तिष्ठति स्था- क स्यं पुट यत्र । त्रिमोन्नतप्रदेशे, "स्वपटगतमपि क्रव्यमव्यग्रमतीति" मालतीमाधवम् । विमस्थाने- मजारिणि- जीवे पु० | [छलधातुनैत्राय गतार्थ इत्यन्ये । ज्वला० । स्थलति अस्थाकीत् । विमे - भूमागे । स्त्रीत्वप
इति कुमारः । कतिमालि -
स्थल स्थाने स्वा० पर० क० सेट स्थल न० स्त्री॰ स्थल-अच् | जलम्पून्य - ङीप "वनस्थलीर्ममरपत्त्रकोचा मप्रदेशमाले, कृत्रिम भूभागे च न० । स्थलकन्द पु० स्थलजः कन्दः । ( वनोल) स्थल कमल न० स्थलजातं कमलम् | स्थलपद्म े ।
39
साम्यक कन्दे 1
For Private And Personal Use Only
Page #1307
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १९८५ ]
स्थल कुमुद पु० स्थले कुसुदमस्यस्य सादृश्य न च । करवीर । स्थल पन न० स्थल जात पद्म शाक• खनामख्याते पुष्पष्टच । स्थलज'
पझमित्र | मानके पु० ।। स्थल पद्मिनी स्त्री स्थल पद्माना समहः तेर्षा सचिवदेशो वा इनि ।
स्थल पद्मसम हे ताकटन च । “ददश दूनः स्थलपद्मिनी नल:
इति नैपधम् । स्थलमजरो स्त्री. स्थ सस्य मञ्जरीव । अपामागें । स्थल शृङ्गाट पु० स्थाल जातः टङ्गाट: शाक | गोक्षरे तस्य कण्ट का
__ वृतत्वात् तथा त्वम् । स्थले रहा स्तो० स्थले रोहति रुह-क अनुक्स | एतकुमार्थ्याम् स्वले शय पु० स्पले शेते शी-अच् अल क स । वराहरुरुप्रती पशौ
स्यानुशायिनि वि. । स्थविर न० स्था-किरफ स्थवादेशः | शैलेये गन्धद्रव्ये । चतुर्मुखे ब्रह्म
णि पु० । अञ्चले, स्थिरे, वृद्धे च लि. { महामावण्यां स्त्री । स्थनिष्ठ लि. अतिशयेन स्थ लः इछन् ललोमे गुणः । प्रतिद्धेई यस
स्थषीयानपि । अनि । स्त्रियां डीप् । स्थाणु पु० स्था न ४० णत्वम् । शिवे, शाखान्यक्षे च । वस्त्रभेदे
पु० स्थविर त्रि.। स्थाण्डिल पु० स्थण्डले शयिताऽण । ब्रतार्थ स्थण्डिले शयिसरि । स्थान न० स्था ल्युट । स्थिती, सादृश्य , अवकाशे' मनिवेशे, वसतो,
मन्थहन्धौ, माजने, निकट, व्याकरणोक्त प्रसङ्ग, (आदिश्यमानस्य यगाद: कारण भते गादी) । नीतिवेदिनामुपचयापचयहीने साम्यावस्थाने च ।
[चञ्चलत्वात्तस्यास्तघात्वम् । स्थानचञ्चला स्त्री स्थाने स्थितायपि चञ्चला । वर्वरीचे अल्पवातेन स्थानाध्यक्ष वि० स्थाने अध्यक्षः । स्थानरक्षक। स्थानिक नि• स्थाने ऽधिकतः ठक । स्थानाध्यच्चे । स्थानिन् नि स्थानमस्सास्ति रक्ष्यत्वेन । स्थामरक्षक । स्थान प्रसङ्गः
For Private And Personal Use Only
Page #1308
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२८६ ]
स्थान
स्त्यर्थे इनि । व्याकरणीक्के श्रादिप्रमानयतादेः कारणे दगा दी "स्थानिवदादेशो ऽनल्विधाविति पाणिनिः । स्थानीय न० स्थीयतेऽस्मिन् स्वा-व्याधारे ग्रनीयर् । भगरे । वासमर्हति स्यानस्य दम् वा छ । वासयोग्य, देशे स्थानसम्बन्धिनि चलि० । [ सन्निति" रघुः । सत्ये साध्य करणार्थे च । स्थाने अव्य० स्थान | योगत्व, औचित्य च "स्थाने भवानेकनराधिपः स्थापत्य पु० स्थपतिरेव खार्थे । ष्यञ् । सन्तःपुररथ कञ्जु किमती । तस्य भावः ष्यञ् । स्थपतिधर्मे न० !
o
स्थापन न०
स्या-णिष्व् ल्युट । श्रारोपणे, समाधी, पुसानाख्य गर्भसंस्कारे च युच् । स्थापनापत्र स्वी० सा च नियेन च । स्थापनी स्त्री॰ स्थाप्यतेऽनया स्थायिभ्य्- करणे ल्युट् | पाठावाम् | स्थापित त्रिस्थाविष्क्त । निश्चिते, निवेशिते, न्यस्ते स्थामन् न० स्था-मनिन् । सामर्थ्यो, बले च । स्थायिन् वि० स्याणिनि । स्थितिशीले वालङ्कारो
न्च |
रसानु कुठे त्या दिभावे पु० | विभावेनानुभावेन व्यकः सञ्चारिणा तथा । रत्यादी रसतामेति स्थायी भाव : सचेतमा मिति" माहित्य | स्थायुक लि. स्याउकञ । स्थितिशीले । एकसामाधिकृते पु० | स्थाल नः स्वलति तिष्ठत्यज्ञाद्यत्र बाधारे घञ् । ( घाल) पाकपाले (हाड़ि) स्वी० गौ० ङीष् ।
पाले
स्थालीपाक पु० स्यात्यां पाकः । गष्यग्न स्थाल्यां कृते पाकभेदे धानं यावत्यो ।
स्थाली पुलाक पु० स्यालीस्याः पुलाकास्तण्डुलाः सन्त्यव एक धर्मनोलायक़त्वेन व्यच् । मीमांसकोक्त 'स्थली स्थास्तराला एते सर्वेतिभागिनः । समकालाग्निसंयोगभागित्वात् प्रतिपन्नव" इत्यनुसान• कल्पक न्यायभेदे यथा एकच पाकदर्शनेन अन्येषां पाकज्ञानम् एत्र एकरूपाणां सर्वेषामेकधम्मक्रान्तत्वमित्य व रूपोद्भावनम् । [ वृच्चभदे ! स्थालोटन पु० स्याल्यै दृचः । कश्वित्याकार स्थालीनिक स्थावर लि॰ स्था+वरच् । ध्यचञ्चले स्थिरे, वृचादौ, भूम्यादौ च स्था
साधने
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
((
For Private And Personal Use Only
Page #1309
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८७
वर जङ्गमञ्चैव यद्यपि सयमजितमिति" म तिः । पर्वते पु० । धमुर्गुणे न०।
वाचस्पत्याभिधाने । स्थाविर न स्यविरस्य भावः अण् । सृद्धत्वे तच्च सप्ततिवर्णपगमे भवतीति स्थासक पु• स्था-स-स्वार्थादौ कन् । अलङ्कारे, चार्चिक्ये अलबह दे च । स्थान त्रि• स्था-स्न । स्थितिशीले, "स्थास्नु रिवाचिरप्रभेवि भट्टिः । थित वि० स्था-ला । स्थिते, ऊस्थतया दण्डायमाने, स्थितायां स्था
नपाचरे रिति” रव : निश्चले 'प्रतिज्ञायुक्त स्थितिशालिनि च । स्थिति स्त्री० स्था-क्तिन् मदिायां, न्यायपथावस्थाने, स्थाने च । स्थिर पु० स्था- किरच्। पर्यते, देवे, वृक्ष, कार्तिकेये, शनौ, मोक्ष,
ह' धवक्ष, ज्योतिषोतो षु दृषसिंहपृश्चिककुम्भरा शिषु च । कf, निचले च वि० । शाल्मलो, काकोडा, पृथिव्यां, शालप
राशि वी० । धिरगन्ध पु० स्थिरोगन्धो यष्य । चम्पकचे। पाट लायां, केतक्याञ्च
स्ती• । स्थिरगन्वयुक्त द्रव्यमान लि. स्थिरच्छद पु० स्थिर छ दोयस्य । भूजपचः छे । स्थिरच्छाय • स्थिरा च्छाया यस्य । वृह मात्रे छायाप्रधाने वटादौ स्थिरजिह्न पु० स्थिरा अचञ्चला जिह्वा यस्य । मत्स्य । स्थिरजीविता स्त्रो. स्थिर जीवित मायुघंध यस्याः । शाल्मलीक्ष स्थिरतर लि. अतिशयेन स्थिरःतरप । अत्यन्नस्थिर । ईश्वरे पु० । स्थिरपत्त पु० स्थिराणि पत्त्राग्यस्य । हिन्ताले, । थिरपुष्प पु० स्थिर पुष्पमत्य । चम्म कक्षे बकुलहने च । स्थिरपुष्पिन् पु. रिसर पुष्पमस्त पय दनि । तिल कक्षे । स्थिरफला रही स्थिर फल यस्याः । कुशाण्याम् । स्थि रमति स्त्री स्थिरा-मतः । स्थिरचित्ते, स्थिरा मतिर्यस्य । स्थिर
बुनियुके वि० "अनिकेतः स्थिरमनि रिति” गीता । स्थिरयौवन म• पु• स्थिर योयनमस्य । विद्याधरादौ देवयोनि भेद,
चिरस्थायियोवन युक वि. ।
For Private And Personal Use Only
Page #1310
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२८८ ]
स्थिररङ्गा स्वी• स्थिरोरङ्गो रागोयस्याः । नील्याम् । स्थिररागा रखी० स्थिरोरागोरञ्जन' यस्याः | दारुहरिद्रायाम् । स्थिरसाधनक पु० स्थिर साधयति ल्यु ततः कन् । सिन्द वाररक्षे । स्थि रसार पु• स्थिरः सारोयस्य । (झे गुण) शाकहछे । स्यिया जि प पु० कर्म० । हिन्ताल हो । स्थिरायुस पुस्विरमायुर्यस्य दीर्घकालस्थायित्वात् । शाल मलिच्छ ।
चिरजीविनि नि। स्थ ड वरणे उदा. कुटा० पर० सक• सेट । स्यु डति अस्य डीत् तुस्थो.
ड। अषोपदेश त्यान्न यः | स्थ णा स्त्री० स्था-नक उदन्तादेशः पृ० । (खुटी) स्टहस्तम्भ स्थ नावशेषं
ग्टहरि ति" साहि लोहातिमायाञ्च । स्थ रिन् पु० स्था-अरन् किञ्च स्थ रो पृषादि रवाह कः स्य रोऽस्तवण्य
सादृश्यन इनि । धादिवत्प्टछे न भारवाह के ऽश्वे । स्य रस्त भाव:
अग्ण होतदस्यास्थि पनि । स्थौरीय प्यत्र । स्थल 'हणे अद० चु० उभ० अक सेट स्यू लयति-ते अस्वस्थ लत्-त । स्थू ल त्रि. स्थू ल-अन् । पीवरे, (मोटा) कू, सम हे च न० पन से
पु० । गजपिमल्याम्, एरौि, सहदे लायाञ्च स्त्रो० । स्वार्थ कन् । . घोषरे वि० । संज्ञायां कन् (उत्ल खड़) रणभे दे पु० । पण त कङ्ग पु कर्म । वर कधान्ये (धोरधान) । स्थ लकणा वी० कर्म० । स्यू लजीर के ६३०। पीनकशवति नि । स्थ ल करण्टक पुः स्थल: कण्टकोऽस्थ । जालवञ्च रे । झज्ञायां ६ ____ अत दूत्वम् । शाल महीने स्त्री । स्थ लकण्टा वी० स्थ लः कण्टः कण्ट कोऽस्त: । वृहत्याम् । स्थ लकन्द पु० स्य ल: कन्दोऽस्य । रतल र ने, शूरणे, हस्तिकन्द, • मानके च |
[च्चकौ लि स्थ लचञ्च पु० । स्थ ला च रिव शिखाऽस्य । महाचञ्च शकि । बहुस्थ लजीरक पु० कर्म । जीरकभेदे (काल जिरा)। 'स्थ लताल पु० कर्म । हिन्ताले
For Private And Personal Use Only
Page #1311
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२८८ ]
स्थूलदण्ड पु० स्थूलोदण्डोऽस्य । देवनले | स्थूलनालोऽपत्य | स्थूलदर्भ पु. स्थूल दृढ़ हभ्यतेऽनेन हम - ञ । मुझे (भुज ) । स्थूलदला स्त्री. स्थलानि दलानि यस्याः । घृतकुमार्य्याम् । स्थूलनास पु० स्वला नासाऽख 1 म्यूकरे, स्थूलनासिकोऽपल । ह नासावति लि० । [ त्वात्तथात्वम् ।
ܬ
a
स्थल
स्थलपट्ट पु० स्थल पट्ट यस्मात् कार्पास तम जपट्टस्य ू स्थूलपाद पु. स्थूला : धीनाः पादा अस्य न पोद्भावः । गजे श्रीपदरोगे च । [यवतिकायां स्त्री० ङीप 1 पुष्पपुल पुष्प यस्य । वक्रते । पर्वतजातापराजितायां खी स्थलफल पु० स्यलं फलमय । शाल मतोष्टच्चे | बृहत्फलान्विते त्रि० शणकां म्लो० ङीप् । [व्यादौ भूते । स्थूलभूत ज० कर्म० । बेदान्नोक्त प्रत्ये कम कात्मकतामापत्रे पृथिव स्थूलमरिच न० कर्म । ककोले ।
ललच (च्य) वि० स्थल' लचयति दानाय स कल्पते, स्थल
वासं । दारि ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्थूलवत्म कृत् पु०स्थूल व करोति किप् । ब्राह्मणयष्टिकायाम् । स्थलवल्कल पु० स्थल वल्कमस्य । रक्तलो । स्थूलत्वचान्विते स्थूलत्रफल पु० स्थूलस्य दृत्तय व फलमस्य । सिपिण्डीतकट
A
भदे (मयना) |
स्थूलवैदेही स्त्री० विदेहे भवा य कर्म० । गजपिप्पल्याम् । स्थूलशाटक पु० कर्म० । स्वस्वं स्थूल लाटिकादयोऽपावली | स्थूलगालि पु० कर्म० | महाशालौ | [पीलिकायाम् ।
स्थूलशर्षिक स्त्री० स्थूलं शीर्ष ं यस्याः कम्
च्यत इत्त्वम् । च्क्षुद्रपि
1
a
་
↑
लक्ष्य।
स्थूलषट्पद् पु० षट् पद द्रव स्थलः राज० । वरेलायाम् (बोलता ) |
स्थलस्कन्ध पु० स्थूलः स्कन्धोऽस्य । नकुचे |
स्थूलांशा स्त्री॰ स्थूलः श्रंशोऽवयषोऽस्याः | गन्धपत्त्रायाम् ।
स्थूला · कर्म • | म्रभेदे |
For Private And Personal Use Only
Page #1312
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १३०० ]
स्थू लेला नी. क. । दृहदेलायाम् । स्थू लोचय प • स्थ लामामुपलानामुच्चयो यत्र । गण्डौले । स्थ लस्त्र
गजस्य उच्यः। गजमध्यगतौ । वरण्डे, गजदन्तच्छिद्रे च । स्थे य पु०स्थीयते विवादनिर्णायकतयासौ स्था-यत् विवाद संशयनिर्णायके
(जुरी) पुरोहिते च । स्थिरे वि० । स्थे यस वि० अतिशयेन स्थिर: ईयरु स्थादेशः । स्थिरतरे त्रि. स्त्रियां . ही । इष्टन् स्थे छोऽपपल त्रि० । सान्त्वने न । स्थ यं न० स्थिरस्य भावः ष्यञ् । स्थिरतायाम् । द्रव्य । होणेय(क) पु० स्थ णायां तत्समीपे भवः दक् । अन्थि पर्ण नामगन्ध । स्थौल्य न० स्थ लस्य भावः पाञ । पीवरत्वे । सपन पु० सा-णिच-पुक ल्यु ट । जलादिनाऽभिषे ककरणे . सव पु० स्त्र -अप । सपणे, क्षरणे च ।। नसा स्त्री सम-अच । सायो । स्नातक पु. सा-भाये क्त गान वेदाध्ययनानन्तर सगावताना
सान तदस्यास्ति कन् । वेदाध्ययनानन्तरं गार्हस्थ प्राय कृतसमावर्त्त
नाङ्गमाने। स्नातकव्रत न० ६त । स्नातककर्तव्य परत्यु तो व्रतभेदे, “अलाभे
चैव कन्यायाः स्नातकजतमाचरेदिनि” म तिः । स्नान न० का- ल्युट । शोधने, अवगाहने गजने, च तच्च । मन्त्र दि
कारणभेदादष्ट विध विस्तारो वार सत्ये । स्नानग न• स्नानार्थ टणम् कुशे । स्मानीय त्रि• स्नानाय हितम् छ । स्नानसाधने तलोहर्तनादौ । स्नायु की नति-शुध्दति दोषोऽनया स्ना उम्। शरीर स्थ वायु__ बाहिनाडीभेदे । निग्ध त्रि. क्षिह-त । स्नेहयुक्त, वयस्य, मरणे, चिकणे च ।
रक्त रण्ड, सरला च पु० | भक्तमण्ड म. मेदायां स्त्री । स्निग्धतण्ड न्त पु• कर्म । अष्टधान्ये । स्निग्धता स्त्री क्षिाधस्य भावः । स्नेहे, मियत्वे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1313
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३.१ ]
स्निग्धदार पु• सिग्ध दारु काठमय । सरसच , देवदारुचे। स्निग्धपत्रक पु० सिग्ध पलमस्व कप । एतकरञ्ज, गुलकरने, गर्ज___रटणे घ । पदये, पालक्या, काश्मीर्याञ्च स्त्री । स्निग्धपिण्डीतक पु० कर्म । मदनक्षभेदे, पिण्डीतकभेदे । निग्धफला स्त्री॰ सिग्ध फलमस्याः । माकुल्याम् ।। निट सहे चु० उ० सक. मेट । मेटयनि-अमिमिटत्-त । अषोप
देश त्वान्न पः। स्न पु० सानु+न, अादेशः सा-कु वा । पर्वतस्य समभूभाग्य ऽस.ग्यौ स्त्री सुकन्द पु० रुनु ह्यति किन् कुत्वम् स्नु क, छदोऽस्य । क्षोरकञ्च कीवो । स्न त पु० स्त्र-त । क्षरते जलादौ । स्न षा स्त्री० स्नु - सक । पुत्रवध्वाम्, न हीच च । स्न हा) स्वो० न ह-किन् वा टाप । स्नही थे । स्न हि(हो) स्वी० स्त्र ह-इन् वा छीप । (मनसासिजु) वृक्ष।
_“स्त्र हीविट पश्रितानिति” पुराणम् । ने ह पुरा सिह घञ । प्रेमणि, तैलादिरसोदे, न्यायोको गुण दे च
यद्दशात् दाहानुकूल्यम् । स्ने हन न० सि.ह-णिच् ल्युट । तैलादिमईने अभ्यङ्गे । स्न हप्रिय पु० सहा तैलादिः प्रियोऽस्य | प्रदीमे । स्ने हभू स्त्री० ६त । ले माये देहस्य धातुभेदे, सहपात्र च । . सहरङ्ग पु० महेन रज्यते रन्ज-कर्मणि घञ् । तिले । स्नेहवत् त्रि. स. होऽस्त्यस्य मतप मस्य वः । सहयुक्त स्त्रियाँ
डीय । सा च भेदायां पु० स्त्री० । स्नेहविद्ध न• नेहेन विद्धम् । देवदारुणि । स्नेहवीज पु० मुहाच्य वीजमस्य । प्रियालहक्षे । ६त० से ह कारणे न' स्नेहाश • मेहमभाति अश-अण् । प्रदीपे । स्नेहिन पु० मिह-णिनि । वयस्खे बन्धौ, से हयुक्त नि. रिखयां डीप स्पद ईप्रत्कम्मे भ्वा० का अक० सेट इदित् । सन्दते अस्सन्दिष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #1314
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१३.२]
सन्द पु० स्पदि घञ् । रेषञ्चलने, कम्मे, क्रियाभेदे च मेल सन्रादौ .:: शुभाशुभविवेचन वाचस्पत्ये:
विस्मदि। स्पर्द्ध संहर्षे (पराभिभवेच्छायाम्) या० अात्म० व्यक• सेट । सई ते स्पड़ा स्त्री सर्च-छ । सहर्षे पराभिभने छायां, साम्ये, क्रमोन्नती च स्पर्श पहणे, स्ते वे च चु• उ० सक सेट । स्पर्शयति ते अपस्सत् व स्पर्श पु० स्पर्श-स्मश-वा अच् घज वा । न्यायोको त्वगिन्द्रिययाहो
गुणभेदे, यहणे, रोगे, युद्धे, गुप्तचरे, उपतापके च । वायौ पु० स्पर्श के लि० । स्य_श-णित अच् । दाने स्पश्यन्ते । बायुना जिहा
पादयोऽप्यत्र, घज । कादिषु मायमानेषु, यऱ्या वरघु पु० । स्पशन न० स्पर्श-स्मश-वा ल्युट । ग्रहणे, लणे च । पिच ल्युट । ___स्पर्शने, दाने च । स्मृश-कर्तरि ल्यु । वायौ पु. । स्पर्शलज्जा स्त्री॰ स्पर्शमात्रण लज्जते लज्ज अन् । लज्जालु छ । स्पर्शशुद्धा स्त्री॰ सणे शुद्धा । शतमल्याम् । साष्ट,न् लि• स्पश-टच । उपतापयितरि । रोगे पु० । अमु स्य टायल स्पश अन्य बाधने च व • उभ० सक० सेट । स्पशति-ते स्वत. यास्पाशीत् । अहाशिष्ट ।
[वशेति” मावः । स्यश पु० स्पश-अच । चरमात्र, युद्धे , गदचरे, च । “राजनीतिरपस्पष्ट वि० स्वर-क्त नि० इडभावः । व्यक्त , स्फट च। स्प प्रीती अक• पीणने रक्षणे पालने च सका. खा. पर० अमिट ।
स्प योति अस्साघोत् । स्पक्का स्त्री. सपा-कक'० शस्य कः एलायाम् । अस्प क्षत् । स्पृश स्पर्थे तु. पर. सक) अनिट । स्प शनि यस्माक्षी छस्साचीत् स्य,शा स्वी० स्पश-क । सर्पधातिनीक्षे। कगटकार्यां रखी० डीप । स्पष्ट वि० स्मशता सातशे । भावे क । साथै न । स्पष्ट स्पष्ट न• स.टेन या सम्यक स टम् । परस्सर स्पर्शने । स्प टास्पष्टि न स्मशाल नत्र +स्प.श-हिन्, सा टश्च अत्यधिक
योः समाहारः । स सर्शयोः । “नगरे पामदाहे च स्मष्टा
For Private And Personal Use Only
Page #1315
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३.३ ।
स्सष्टि न दुष्यतीनि स्मृतिः ।
[हत् न । स्प ह रच्छायो घद चुर। • उभ० सक सेट । स्म हयति-ते अपस्म । स्म हणीय लि. सह-अणीयर् । याञ्छनोये, साध्ये च "अहो ___ मतासि स्प हणीययौर्य” इति कुमारः । स्प हयालु त्रि० स्प ह यालुच । स्प, हामीले । स्प हा स्वी० स्स ह-अङ् । इच्छायाम् “मिथुने स्स हायतीति” कुमार स्प हा पु० स्फ,ह-यन् । मातुलुङ्गकक्षे । काञ्छनीये वि०। स्फट विशीर्ण तायाम व्यक० भ्वा० पर. सेट । स्फटति छस्फटीत
__ छस्फाटीत् । इदिदयमभ्ययमलार्थे स्प.एट त छस्कएटीत् । साट पु० स्त्री. स्फट अच । सर्प फणायाम ।। स्फटि(टी) खी० स्फट रन् वा डीप । (फट किरि) वरिणगद्रव्यभेदे । समाटि(टी)क पु० स्पाटिरि(टी)स्वार्थे कन् । स्वनामख्याते मणी स्वार्थेऽम् । स्माटि कमप्यत्व न०।
समयपर्वते च । स्फटिकाचल पु, स्फटिक एव शुनः अचल: । कैलासपर्वते, स्माटिस्फटिकाद्रिभिद(द) पु० स्फटिकादि स्फाटिक पर्वत भिनत्ति सादृश्यात्
भिद-चिप क वा करे । साटिकाम पु० स्फाटिकावर्ण: अझ इव करे। साटिकारि पु० ६० (फट किारि) बणि गद्रव्यभेदे तस्य स्फटिक तुल्यदीप्तिमत्त्वात्तथात्वम् ।
स्फण्डत् त । सफड परिहासे चु० उभ० अक. सेट इदित् । स्फण्ड यति-ते छपस्फर चले एक च तदा० प० व्यक० सेट । स्करति यस्फारीत् । स्पारगा म• स्कार-ल्यूट । स्फुरण । स्कल चले स्तौ च तुदा० पर० अक• सेट् । स्कलति अस्फालीत् । सफाटिकोपल पु० स्फटिकमेव गुण कर्म । स्माटिके | स्माति स्त्री• स्फाय-निन् । एनौ। [निहायामनिट स्फीतः । स्फाय हवौ भ्वा० प्रा० अक० सेट । स्फाति छस्फायि-च स्फ.विष्ट । स्फार पु . स्फाय रक । स्वर्ण बुद्ध दे । विपुले, मिकिट', प्रचुरे च त्रि स्फारण भ० स्कुर-णिच स्फारादेश: ल्युट । विकाशने ।
For Private And Personal Use Only
Page #1316
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३०४] स्काल प• फल-घञ् । स्फूहो। स्फिग्धातन पु • फिच घातयति इम-खार्थे णिच-ल्यु । कट फले । स्फिच् ती स्फायडिच् । कटिपोधे, तर स्थे वातजे गभेदे च । स्फिट वृतौ हिंसे घनादरे च . उम• पक सेट । केटपति ते
अपि स्कटत् त। स्फिर त्रि. स्काय-किरच । प्रचुरे, वृद्ध च । स्फात लि• स्फाय-क स्फोभायः । छह-समझे च । स्फुट भेदे चु० उभ० सा० सेट् । स्फोटयति ने अपुस्फ टत् त । . स्फुट विकाशे वा• प० अक० सेट । स्फति उस्फत् अस्फोटीत् । स्ट विकाशे तु० कुटा०प यक सेट । स्फटति राम टीत पुस्फोट । स्पाट विदलने भ्वा० यात्म० अका सेट् । स्फटते च,स्फे टिष्ट । स्फुट हावे चुरा० उभ• उ.क. सेट । दित् स्फ गट यति ते अपुस्कु ण्ट त् त ।
[आपुस्फ टत् त । स्फट हिंसे चु० उभ• सक० मेद प्रायेणाङ पूर्ण: । आस्कोटयति ते साट विकाशे अद० . उभ• सक० सेट् । स्फटयति ते अपुस्फ टत् त साट त्रि• स्फुट-क । विकशिते, व्यक्त , भिन्न, शुक्ल च । ज्योति.
धोक्लेघु मेघादिराशिघु अंश विशेषस्थितेषु सूर दिरहेघु पु० तेषां तत्तदंशकलादिषु गतौ स्त्री० । उत्प्रे चाया द्योतने न० । सर्प
फदायां स्ती। एक टन न• स्फुट ल्युट । विकशने, विदलीभावे च | फटबन्धनी स्त्री० एफट बन्धनं यस्याः गौ। डीघ । कपोतपद्याम् । फ टित वि० स्फुट-न । विकशिते, भिन्ने “दगधे या स्फटितेऽथ ____ ति” पुराणम् व्यकीकते, परिहासिते च । स्या टि(टी) स्तो० स्ट-इन् वा डीप । पादस्फोटरोगे (फोड़ा) . कर्कशीफले च (फुट)। . स्फ अनादरे चु० ख० सक० सेट् । स्फ दृयत ते अस्फ दृत् त । रूफ ड़ वरणे उ० कु. पर० स० मेट् । स्फ डति अस्फ डीत् पुस्कोड़। स्रूड विकाशे भ्वा० आत्म० अक० सेट् पदित् । स्फुण्डते अस्फ ण्डिष्ट ।
For Private And Personal Use Only
Page #1317
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
स्फड परिहास
ु
स्फुर एफ
स्फुण्डत्त ।
د
r
रु०
स्फ ुरण न० एक
४०
सु० कुटा•
'चारु पुस्कोर वाहुरिति” भट्टिः ।
www.kobatirth.org
2
[ १३०५ |
सक० म ेटदित् । स्फ
क ु र स्युट् । ईषत्स्पन्दने । युच् 1
चक सेट् । स्फुरति व्यस्कीन पुस्कर |
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
• स्फ ुर्जक | पातशब्द |
N
स्फ च्छे विखारण` भ्वा० प० म० सेट् । एफ ईति कस्फ औन ।
A
今
V C
स्फ जंग खा प०
क० सेट । स्पार्जति यस्त
स्पाल स्फ त चले च
A
काक० सङ्खये सक० तदा कुटा० प० सेट् स्फलति कस्फलीत् । पुस्फोल ।
- | वस्त्रागारे (ताँ) |
७
एकल न० स्फ स्फुलन न. स्फटुट | स्फ रो | फ लिङ्ग पु० स्त्री० स्फ स्फ ुल-रङ्कः च्, द्रव्यव्यक्तः शब्दो लिङ्गति गच्छति यस्मात् लिगि बञ पृ० वा | अग्निकण े । [ङ्गयुक्त हि ।
लिङ्गिनी स्त्री० एफ लिङ्ग +
स्यर्थे दनि । व्यग्निज्वालायाम् स्फ लि
1
·
U
डयति ते पु
य
For Private And Personal Use Only
स्त्री० ।
.
ु
ु
ु
स्फत्ति स्त्री. स्फई स्फ र-या क्तिन् । स्फ रणे विकशने प्रतिभायाञ्च । स्फूर्त्तिमत् पु० स्फ र्त्तिर रिख्यस्य मतुप् । पाशुपताख्ये शैवभेदे प्रतिभायुक्त
विकाशयुक्तते च लि० ।
स्फे यस वि० कतिशयेन स्फिरः, ईयसु स्कादेशः । श्रतिप्रचुरे, स्त्रिय
·
ङीप् । इष्ठन् । स्फेोऽप्यत्र लि० ।
-
स्फ़ोट पृ॰ स्फुटत्यर्थों यस्मात् स्फुट - घञ् । व्याकरणोक्त वर्स् ति के
पूर्वपूर्ववर्णानुभवसहितचरमव्यङ्गार्थ प्रत्यायके व खण्ड े -
"न स्फोटः
ब्दभेदे “ोति य इमं स्फोटमि त ” भागवतम् । प्रतीत्यमतीतिभ्यामिति शारीरकसूत्रम् यथा यमुनां नार्थबोधकत्व ं तथा प्रपश्चितमस्माभिः, शब्दार्थरत्त्रे | व्रणभेदे च (फोड़ा) ।
U
स्फोटक पु० स्फ ुट - एव स । ( फोडा) व्रणभेदे विदारके च । स्फोटन न० स्फुट - ल्युट् । विदारणे, विकाशच ।
Page #1318
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १३०६ ]
नया स्मट + ल्युट् ङीप् । मणिवेधन करणे
७
པ་
स्फोटनी स्त्री. एक यन्त्रभेदे (भोसरी) । [भल्लातके । स्फोटवीजक पु० स्फोटस्य व्रणभेदस्य बीजम् ततः स्वार्थे कन् । स्फोटायन पु. स्फोटएवायनं कार्थबोधकतया श्रयणं यस्य । वर्थवोधकत्वेन स्फोटाभ्युपगन्तरि वैयाकरणे मुनिभेदे चवड स्फोटायनस्येति" पाणिनिः
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्फाट स्काय यत् निः । खड़ाकारे यज्ञार्थं काष्ठभ दे । स्म व्य० मिड | अतीते, पादपूरणे च ।
स्मय पु० स्त्रि-काच् गर्ने,
ते च ।
I
स्मर पु० स्मरति प्रियमनेन स्टाप् । कामदेवे । भावे प 1 कारणे । सारगृह न० अरव ग्टहमिव । स्त्रीचिह्नभेदे खारमन्दिरादयोऽपपत्र | सारगान० . -- ल्य ुट् । ज्ञातवस्तुनोऽनुभवाधीन संस्कारजन्ये उद्बोधक - महकारेण जायमाने ज्ञानभेदे बाध्याने चिन्तने च ।
सरदशा स्त्री' स्मरलता दशा । कामिनां स्रक्कतासु नयनमीत्यादिषु । दश दशा । विस्तरो वाचस्पत्ये ।
सारप्रिया स्त्रो० ६० | मरभार्य्यायाम् रतौ । मारवीथिका स्त्री' स्मरस्य वीथिकेन प्राप्तिहेतुत्वात् । वेश्यायाम् । सारहर पु० स्मरं हरति नाशयति ह अच् । महादेवे रमईनादयोऽपत | [स्वीणां रोपनम् । स्मराङ्क ुश पु० सारस्याङ्क द्रव उत्तेजकत्वात् । नख्ने, नखाघातेन हि स्मरात्र पु० मरमिय बाम्म्रः । राजाने ।
दिति च स्मृतिः स्मि अनादरे विमये च
रासव पु० मरोद्दीपक आसवः । लालायाम् कामिनां तत्पाने हि स्मरोद्दीपनात्तस्यास्तथात्वम् ।
.
स्मार्त्त त्रिस्तो विहितः स्मृति वेत्यवीते वा अण् | फ·ति विहिते नादौ "अन्योऽपि स्मार्त्तमाचरेदिति' मा वैदिकवत् चरे
तिशास्त्राभिज्ञे च ।
ट
० ग्रा० सक० स ेट् । प्रापयते श्रपित |
For Private And Personal Use Only
Page #1319
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३.७]
अघोपदेशत्वात् न घः । व्यन्यतोविस्मये स्माययनीत्येव । अयं भ्वादि रपि अनिट । मते असोष्ट ।
[टत् त । स्मिट अनादरे सक• से हे अक चु० उम० सेट । मेटयति ते असिरिममित न० स्मि-क्त । ईअड्डा “गुखं विकशितस्मि समिति" मालतीमा
धवम् । विकगिते, विस्मिते च नि। स्मोल निमेषणे वा. पर अक० सेट् । नीलति असीलीत् आमा, कारणे स्वा० पर० सक• अमिट । रमरति अस्मात् । स्म औत्सुक्ये भ्वा० प० स० निट घटा• स्मरति यस्मात् । मा त लि• रमा - क । कृतस्मरणे म्म तिविधये । स्म ति स्त्री० स्म-क्लिन् अनुसुगवस्तुन उद्दोधकसहकारेण सकाराधीने
जान दे । सायं ते वेदधर्मोऽनेन करणे तिन् । धर्म शासन शास्त्र वेदार्थानुभवजन्ये वेदा नुवादके सुनिप्रणीते वाक्य रूपे शास्त्र ।
"वेदोऽखिलो धर्म मल मतिशीले च विदा मिति' मनुः । सम तहेतु पु० ६त । सस्कारे वासनारूमे गुणभेदे । स्मर नि रिम-रन । विकशिते ईघद्धास्यान्विते च "महाजनः मेरमुखो
भविषप्रतीत” कुमारः । स्यद पु• स्यन्द-घञः क | बेगे । स्यदत् अस्यन्दिन । व्यस्यन्त । स्यन्द ग वो वा. या लङ, टटि टुङि च उभ० अक वेट । सन्दते स्पन्द पु० खन्द-धज । क्षरणे, प्रसवे ।। स्यन्दन न स्यन्द-भावे ल्यु ट । क्षरण । कर्तरि ल्यु | जले न० । रथे, तिनि मष्टक्षे च पु० ।
[रोहेण योद्धरि । स्यन्द नारोह पु० दयन्दनमारोहति युद्धार्थम्, चारुह अण् । रथास्यन्दनि पु० स्यन्दनि । तिनिशवने। डीप । लालायां स्त्री० । स्यन्दिन् वि० स्यन्द+रिपनि | । पस विणि । लालायां स्त्री. डीप । स्यन्न त्रि० स्वन्द-क्क सुते जलादौ । स्यमध्वनने भ • र असेट । नाघेट फणादिः । श्यमति व्यस्थमीत्। स्यम वितर्के • उ० मक-सेट । सामयात ते असिसमत् त । सम ध्वाने द. ० उभ सक• सेट । रूमयति असिसमत् त ।
For Private And Personal Use Only
Page #1320
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १६०८]
स्थमन्तक पुल सम+माच संसावां कन् । श्रीकणय हनश्ये मणिभेदे ।
मस्व गुणादिक वाचस्पत्याभिधाने पच्यते ।। . स्यमीका स्त्री॰ स्यम ई का । यलमीके । काले, मेधे च पु० | स्य त नि मिय-क्ल । सूच्या दना ग्रथिते वकादौ । सूत्रावित पात्र
पु०। पृ• प्रोत् । खोनोऽपपल । स्य ति स्वी• सिव-क्लिन् । सूच्यादिना वस्त दिसीयने । स्य न पृ० सिव-नक । सू थे, किरणे, सूच्यादि म्यून खगड वस्त मिते
पदार्थ (भुकड़ी) च । नसन न० सन स-णि च - ल्युट । अई गतस्थाधोनयने पातने । युच् । __स्रसनापणच मी । स्न सिन् वि. सनस-णिनि | अधःपतनशीले । पीलुटने पु० । स्रक गतौ भा० अात्स. सक० सेट दित् । स्त्राने अवशिष्ट । सम्बत् वि० स्नक माल्यमस्त्यस्य मतुप मन्य वः कुत्यम् । माल्यः ।।
विनि । जग्वीत्यन्यत्र । उभयत्र । स्तियां डोप । स्रज स्ती० सृज्यत स्ट्रज क्विन् नि । माल्ये। स्त्रन्स पतने भा० अात्म• लुडि उ० प्रक० सेट क्वावेट । गते - ___समत् अस सिष्ट। “नास्त्र सत् करिणां पंव मिलयवः । सन्म प्रमादे भा. प्रा. अक० सेट छाये । नसते ल समिट । स्रम्भ अनवधान भा. या• अक० सेट क्वावेट । म भने अरून्भिट । सम्म विश्वास भा० छालाः लुडि उ• रुक सेट क्व चेट । सम्भते अ.
सत् व्यस भिष्ट । स्त्र(स्राव पु• स्व-अप धन व | चरणे । कर्तरि अच् । निर्भरे। स्रवण न० स - ल्यु । मलजले, धम्ने च । भावे ल्युट । रणे । स्रवन्ती ती. सु-मिच डीम् । नद्याम् योधिभेद, गुलपस्थ ने
च । शर । सपविशिष्ट वि० । स्ति या डीम् । सवा ती सु-ाच । मायाम् ।। स्रष्ट, पु. सम-न छ । जगत्कर्म रि, चतुर्भुखे, शिव च । सृष्टिकर्स
रिलि. स्ति यो डीप !
For Private And Personal Use Only
Page #1321
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
[epie 1
स्त्र स्तंलि० मन्स त ! च्यते पतिते ।
स्रस्तर पु० सन्म-तरत् किञ् । आमने । स्राक काय · नु-हाक | त्वरित द्रागित्यर्थे ।
1
स्रावक न० स्रावयति स्रु- णिच् - वल् । मरिचे । निःसवके वि० सिन्भ हिंसे भा० प० क० स ेट क्लावट् । सम्मति भित्
"
1
व
www.kobatirth.org
स्त्रिभहिंखे भा० प० मु० सेट क्लावेट् । सुभति अस्रेभीत् ।
दिवा० प० गती
स्रिव शोषे छत्रम ेवीत् ।
1
चाक० भा० प० कानिट् ।
1
सवति विकङ्कत वृत्ते |
स्स्रु गतौ मक० चर स्त्र,ग्दारु पु० सुचे यज्ञपात्राय दारु यस्य । स, न पु· देशभेदे | खोऽवनिषासः प्रच् गौ• ङीष् । सर्जिकाचारे स्त्री स्र ुच् स्त्री० स्रु- किप् चि च । वदपचालतो विकङ्कतकाष्ठजे बाहुमाल. यज्ञपात्रभेदे ।
/
C
ان
2
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्रत त्रियुक्त | चरिते जलादो, गत च । हिप
स्त्री
→
पु० स्त्री० सुक । खदिरकाष्ठभवे हस्तमितं यज्ञपात्त्रभेदे ! मद्भक्याम् सर्वायाञ्चस्ती |
०पि विज्ञपात्त्रभेदे । निर्भ
T
-
स्त्र विक्ल तो भा० पर० क० कनिट । सायति अ स्रोत न० सु-तच् । तसि वेगेन खतोजल निःसरणे वेगेन स्वतजल निःसरणे रेतसि च |
1
सक० मढ़े लावट | सिव्यत
-
सुस्रुवत् ॥
For Private And Personal Use Only
खातस न.
•
स्रोतस्त्रत् त्रि॰ स्रोतोऽख्यस्य गढ़प मधः । सीतोयुक्त | नयाँ स्त्री० ङीप् ।
[वि० 1
स्रोतस्विनी मोतस् + स्थर्थे दिन ङीप् । नद्याम् । स्रोतोयुक्ती स्त्रोतोञ्जन न० स्रोतसि यचनामोतोजलसन्निकृष्टसौवोरदेशे भवम् । ञ्जनम् । सौवीरदशजेऽञ्जने ।
स्रोतोवहा स्त्री स्रोतमा वच्छति परति बह काच् । नद्याम् ।
११०
Page #1322
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३१- J
स्व नः स्वन-ड | धने, व्यात्मनि सातौ च पु० । बालीये बि
स्वात्मनि वात्मोगे, चार्थेऽस्य सर्वनामता ।
स्वकम्पन पु० स्वनैव पराप्रयुज्यमान एवं कम्पते स्वकमन् न. स्वय कर्मा । स्ववर्णोचिते
कपि युक्त् । वायौ । ये । "स्वक निरतः
[ व्यक्क् युक्तप्रयोगस्तु
पाणिनीयः ।
नित्यमेव कु
मदेति” गीता | स्वकीय त्रि• स्वस्येदम् व कुक् च । आत्मोये । स्वग सर्प भ्वा० पर सक सेट इदित् । खङ्गति व्यसङ्गीत् । स्वगत लि० स्वस्मिन् मनसि ग्रात्मनि वा गतम् गम त । मनोगते आत्मगते च । नाटकाभिनये म पादपुरुष वयित्वा रङ्गभूमिस्थमाना जिकजन श्रवणयोग्य वाक्ये | लचणं वाचत्वाभिधाने । स्वगुप्ता स्त्रो• खेनैव गुप्ता | शिम्बाम्, लब्जातुततायाश्च ।
"
स्वच्छ त्रि० पृष्ठ, ग्रष्यः प्रा० । प्रतिनिम्न ले कानुयइते | गुक्तायां, स्फटिक च पु० । श्व ेतदूर्द्धायाम् स्त्रो' |
स्वच्छन्द त्रि。खस्य छन्दोऽभिप्रायः छन्दोऽभिप्रायः स्वकृते यस्य । खाधीन ख्रच्छपच्च न· ख पत्त्रं यस्य । वके ।
स्वच्छमणि पु० कुर्मः । स्पाटियो ।
स्वजन. स्वणात् देव्हात् ब्रात्मनो वा जायते । रुधिरे । पुत्र पु० कन्यायां स्त्री० द्यामजातेति । [ म्बम्बिलोक 1. स्वजन पु॰ स्वस्यैव जनोजननभेककुल यथ । सातौ । ६० । ध्यात्म सठ गतौ संस्कारेऽसंस्कारे च हु० एम० मक सेट । खटयति-ले
-
विवठत्-त !
स्वतन्त्र वि० सस्य तन्त्र वशीकारो यन्थ । स्वाधीने अपराधीने स्वतम् ग्रव्यः स्व+सिद् । श्रात्मन इत्यर्थे ।
स्वता
स्त्री०
० खस्य स्वकीयस्य भावः तत् । स्वकीयत्व | "कामः खतः पश्यतीति शकुन्तला |
स्वत्व न स्वय भावः । व्यादिषु यथेष्ट क्रयविक्रयादिक्रियासु नियोजक धभेदे, स्वामित्ये च तच्च द्रव्यगतप
।
स्वदम न० स्वद- ल्युट् । व्यास्वादे बेहने च । सुष्ठु वादनम् । खभच्तये ।
For Private And Personal Use Only
Page #1323
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १२११]
स्वधम व वेदादिविहितो धर्मः । स्वानुरूपे वेदायुक्त व्याचारादिव । स्वधा अव्य० स्वद या ट० दस्य धः । पितृदेवोद्देशेन हविख्यागे | वन घयति धे-क आप 1 मात्रकाभेदे स्वी० " नमः स्वधायै स्वाहायें" इति पितृगाणा |
د
स्वामिव पु० स्वधाशिनां प्रियः शाक० | कृष्णतिले, स्वधोप खचितावादप्रिये पित्रादौ च । [देवे च । स्वधाभज स्वर्धेत्यनेन त्यक्तद्रव्य भुङ्क्ते भुज - किप । पितृगणे, स्वधिति (तो) स्त्री० स्वम धीयते धा- क्तिच वा ङीप् । कुठारे परश्वधे । [ कायं भूषणे वा घटा० । खन शब्दे श्वा॰पर०क०स ेट - फणा० । स्वनति । व्यस्वनीत् काखानीत् खन ध्याने बद० च० उम० अ० मट् । स्वनयति - ते नासस्वनत्-त | खन पु० खन-अप । शब्द | [च न० !
पृ । श्वधितिरष्यत्व 1
N
वनित लि० स्वन कर्त्तरि-त । शब्दिते । भावे क्त 1 शब्द, मेघगर्जिते लिपन न० खपत्युट् | शयने, निद्रायाञ्च । [र्ज्यम् । स्वपिण्डा स्त्रो० ख नैव पिण्डः पिण्डाकारोऽस्त्यस्याः चच् । पिण्डख - स्वप्न पु० खष-नन् । निद्रायां शयने, सुप्तस्य मानमिकज्ञानभेदे च । स्वप्नक्कृत् न० स्वप्न' निद्रां करोति व किप् । (सुखनि) शाक े ।
स्वप्नज लि० खप नजिङ् | शयनशीले |
स्वभाव पु० स्वस्य भावः । निसर्गे, नैसर्गिक - स्वकीये- धर्मे च । स्वभावोति स्त्री स्वभावयोक्तिरत्र | अलङ्कारोक्त अर्थालङ्कारभेदे छत स्वभावस्य कथने । [ कामे च । स्वभू पु० स्वेनैव भवति भू-किप् । ब्रह्मणि, विष्णौ, शिवे, ईश्वरे, स्वयंवर पु० स्वयमात्मना वरो वरण्यम् । “ कन्ययात्मनैव स्वपतेर्वरणे, सदसि स्वयंवर” इति नैषधम् । स्वयं ष्टणुते पतिम् । ष्ट-व्यच् । प्रात्मनैव पतिवरणकर्त्तनां कन्यकायां स्त्री० ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्वयङ्ग ुप्त
स्वथङ्क त पु० स्वयमात्मना कृतः । कृमिमे पुत्र, त्रात्मकते लि० । “पूजुष्टः स्वयंकृत" इति स्मृतिः ।
प्रा स्त्री० स्वयमात्मनैव गुप्ता | शुकशिम्बाम् ।
For Private And Personal Use Only
ܢ
Page #1324
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-[ १३१२]
खयन्दत्त पु० स्वयमात्मनैव न पितृमातम्या दत्तः । दत्तात्मके पुत्त्रभेदे
___ “दत्तात्मा तु खयन्दत्त" इति सहनिः । स्वयम् अव्य सु+अय- असु । छात्मनेत्यर्थे । स्वयमा पु० स्वयम+भू-डु । ब्रहणि । स्वयम्भ वा पु० खयम्भवति भू-क धूम्रपत्तायाम् । खयम्भू पु० खय' भवति भू-किम् । चतुर्म खे ब्रह्मणि, कुचे च । स्वर बाच्थे मे अद० चरा० उभ० मक• सेट । स्वर यति-ते छ सस्वरत्-त । खर अव्य. स्व-विच । स्वर्गे, “यत्र दुःखेन भिन्न न च ग्रस्तमन
जरम् अभिलाषोपनीतञ्च तत्म खं स्वःपदास्पद” मित्य को दुःखास
भिन्ने सुखसन्ताने, परलोक, देवावा, शोभने च । । स्वर पु० स्वर-अच्, स्व, अप वा । उदात्तानुदात्तस्वरितरूपे वर्णोच्चारण
यत्नभेदे, सादृशस्वरवत्ता च अकारादिषु व्यञ्जन भिन्नपणे घु शिक्षा यामुक्ता । तन्त्रोक्त प्राणा दिवायो पारभेदे, काकादिकते वए।
द्यच्चारणध्वनि विशेषे, निनादादिषु गानजध्वनिषु च । विस्तये याचस्पत्याभिधाने। खरपत्तन न० स्वराणां निषादादी नां गानध्वनि विशेषाणां पत्तनमा
श्रयः । सामवेदे । स्वरभङ्ग पु० खरस्य कण्ठ ध्वनिभेदस्य भङ्गो यस्मात् । रोगभेदे । स्वरमण्डलिका स्वराणां मण्डल मस्त्यस्य ठन् । वीणायाम् ६ त• । खरसमहे।
एव न । वीणायां, वश्याञ्च । स्वरलासिका स्त्री० खैरैः निषादादिभिः लस्थति ऋत्यतीय लमस्वरस पु० स्वेन स्वभावेन रसः शास्वाद्यः । शिलापिष्ट कल कमे दे,
काथभेदे च । स्वस्य रमः रामः । स्वाभिप्राये, स्वतात्यय्ये',
घाक्यादौ रचनाभङ्गयां च । स्वरांज . खेनैव राजते राज किप । ईश्वरे "अर्थ प्वभिन्नः स्वरा
डिति,, भागवतम् । वैदिकच्छन्दोभेदे च । स्वरापगा स्त्री व स्वर्गस्खापगा। गङ्गायाम् खर्गा पगादयोऽप्यत्व ।
For Private And Personal Use Only
Page #1325
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३१३ ॥
स्वरित पु स्वरजानोऽस्य इतन् । उदात्तानुदाससमाहाररूप वरस भेद स्वर त । स्वरयुक्त वि०
[भेदे च । व र पु० स्त्र -उ। यज. यूपखण्डे, वाणे, यज्ञ, मूर्य किरणे, चिकन स्वरुचि वि० स्वस्थ व रुचिः प्रर्तिका समस्ये यस्य । सतन्त्र, ६०५
स्वस्याभिलाघे रखी। स्वरूप न• खस्य रूपम् । स्वभावे । स्वमेव रूपम् । खात्मके पदार्थ
व यथाख रूपयति रूप-व्यण । यथाखरूपाभिन्न-पण्डिते पु०।
खेन खभावेने यरूपमम्य । मनोजे, लि। स्वरूप संबन्ध प० स्वरूप सम्बन्धः, खरूपयो सम्बन्धः | न्यायोतो,
खान के सम्बन्चे, घट पदार्थातिरिक पदार्थभेदे, यथा प्रतियोगित्वम्
विषवत्यमित्यादि ! खरोश्य स्वरायाऽदयो यत्त । खरस्य श्वास विशेषस्य शुभाशुभत्वज्ञान
साधने तन्त्रमा दे। स्वर्ग पु. स्वरिति गीयते ग का सु+फज घञ वा । दुःखास मित्र,
खस चाले, देवानामावासस्थाने च । खगनाथ पु० न० । इन्द्र । रूर्ग पत्यादयोऽप्यन । स्वर्गवाध रही ६२० । अपसर । खांचल ए० स्वर्गलोकस्थोऽचलः । सुमेरुपर्वते । स्वर्गिन् पु० खोऽस्त प्रस्ता भोग्यत्वेन नि । देवे । स्वर्गवासिनि लि। खगौकस पु० वर्गोको वस्य । देवे । खर्जिक ए, तु+अज वज व्यस्तवर्षे छन् । सजि काक्षारे । कर्म । ___ स्वर्जिशाचा राद मोऽपाल । खस न० मुष्ठ नौ दोबस्य । काञ्चने, पुस्त रे, नागकेशर, गौरव
स्वमा कणा न० समिर पीतःकलो स्य । कागलो ६त | सुवर्णस्य स्वर्णकाय ए० स्वर्गमित्र पीतः कायोऽस्य । गरुड़े । ख कार ए० स्वर्ग स्वर्णमयमलद्वारादि करो त क-अण् । (सेकरा)
जातिभेदे।
For Private And Personal Use Only
Page #1326
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १३१४ ]
स्वर्गकेतकी स्त्री स्वर्णमिव पीता केतकी । पीतकेतक्याम् । स्वर्णक्षीरी स्त्री स्वर्ण मिव पीत क्षीर निर्यासोऽक्ष्यस्य च गौडी । . योषधिभेदे मा च मालयदेशे जायते । स्वर्गगरिक न० स्वर्ण भिव पीत गैरिकम् । (वर्णकमाटि) पदाथ भेदे । खाग्रीवा स्त्री॰ नदीभेदे । कणचूड़ पु० वर्णमिय पीता घड़ा यस्य । चापपक्षिणि । स्वर्णज न० खणात् जायते जन-ड । बङ्ग । वर्मजातमाले बि• । स्वर्णजीवन्ती स्त्री. सर्ण मिव पीता जीवन्ती। पीतपुष्यजीवन्त्याम् । वर्णदो स्त्री• मर्ण द्यति अपसारयति तुल्यवर्णत्वात् दो क गौ० डीम् । ___श्चिकाल्याम् । ६त० | गङ्गायाम् । वर्णदीधिति पु०सर्णमिव भामरा दीधितिरस्य । अग्नौ, चित्रकक्षे च । वर्णदु पु० सूर्णमिय पुष्पादौ पीतो द्रः । अारग्वधे । खर्णपक्ष पु० सर्गमिव पीतः पक्षोऽस्य । गरुड़े। स्वर्ण पाटक पु० सूर्ण पाटयति पट-णि-एषु ल । टङ्कणे । रूण मुष्य पु० सर्ण मिय पीत पुष्पमस्ख । चमके, पारग्वधे, पु० स्त्री ____ स्त्रीत्व डीप । मा च सर्प केतक्याञ्च । सातलायाम् कलिकारी स्त्री० टाप ।
ल्याम् । स्वर्णफला वी. सर्णभिव पीत फलमस्याः । (चांपाकला ) सण कदवर्णभृङ्गार पु० सर्णमिव सूर्णमयो वा भृङ्गारः । पीतमराजे सर्ण__मयकलसे च । वर्णमाक्षिक न० मणमिय पीत माज्ञिकम् । स नामख्याते उपधातुस्नायूधी स्त्री सुमिव पीता यूधी । पीतयूधिकाया । स्वर्णलता सी० ममिय पीता लता । ज्योतिष्यन्याम् । सईवर्णा खी० ममिव वर्णोदयनन्या : हरिदायाम् । खविल्काल पु • सर्णमिव पीतं वलकलसस्य । श्योनाकछे । खोपालिका स्त्री०समिव पीता फालिका | पीतशेफालि कायाम्। स्था का पुनर्णमिवाण पत्रपुष्पादि-यस्य । कारग्ज घे। पीतवर्ण देहे लि। वर्णारि पु. ६त० । गन्धको तस्य वर्णमार कत्वात्तथात्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1327
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १३१५ ]
स्वतं गतौ सक दुःखेन जीवने व्यक०चु० उ०मट् । सुर्त्तयति ते स्वद्दं प्रीत अक° प्रीणने लेहने च सक० भ्वा• ग्रात्म० स ेट
O
सर्द्दिष्ट ।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्वर्भानव पु० सुरिव भूमौ भानुदीप्तरस्यस्य यच्। गोमेदमणौ ।
d
स्वर्भानु प ° स: सर्गे भानुदी प्तरस्य । राहौ ।
a 예
I
स्वर्लोक पु० सुरेव लोकः भुवनम् । सुर्गे, छत । वर्गस्यलोक े । स्वर्वापी स्त्री० सः सर्गस्य वापीव । गङ्गायास् |
4 여
स्वया स्त्री० म: सर्गस्य वेश्या । सेनकाद्य सर ।
1
स्वस्त्री' सु । यस ऋन् । भगिन्याम् ।
सत् त
ई
स्वल्पविष्ट, अल्यम् प्रा० । ग्रत्यल्प मुद्रे ।
वल्पकेशरिन पु०सल्यः केशरोऽस्तस्य इनि । कोविदार | स्वत्पपत्त्रक पु॰ मुल्य पत्वमस्य कप् । गौरशाओ ।
स्वपासिनी खी. समिन् पित्रालवे वसति इस णिनि । चिर' पितृग्ट हादिवासिन्यामूढायायनूढायाँ वा स्त्रियाम् ।
प
स्वरूप गवाँ ཅུ་
• उ० क० स ेट । सुस्कति ते प्रसस्कत् न ।
स्वस्ति श्रव्य-यस तिच्, अस्तीति विभक्तिरूपकम् अव्ययं प्रादिव्वा । मे, काशिषि, पुण्यादी, स्वीकारवचने च ।
"
स्वस्तिक ए० न० | स्वस्त शुभाय हितम् उत् । ' स्वस्तिक' प्राङ्मुखं यत् स्यादविन्द्यानुगतं भवेत् । तत्पार्श्वानुगतो चान्यौ तत्पर्य - गतोऽपर” इत्युक्तलक्षणे ग्टहमेदे, सितावर शाक े, व्यसनत्रन्त्रभेदे, तण्डुल पूर्ण निर्मिते- त्रिकोणाकारे द्रव्यभेदे च “टत ं स्वस्तिकसिन्दूर' " भित्यविवासनद्रव्यज्ञापक वाक्यम्” चतुष्पदे पु| स्वरितमुख स्वस्ति गुखे याद यस्य । लेख्ने पत्त्रादौ । वि
For Private And Personal Use Only
पु । स्वस्तिवादिनि त्रि ।
प•
स्वस्तिवाचन नखति शुभस्य विप्रद्वारा वाचनम् । कर्मारम्भ विनोपशान्तये ब्राह्मणद्दारा कर्त्तव्यकर्मणां शुभतावाचने ।
स्वस्तिवाचनिक लि. स्वस्तिवाचनाय हितं तत श्रागतम्, तत्रभव वा उन् । स्वस्तिवाचनसाधने, तदुतिलब्ध, तत्सस ंबन्धिनि च ।
,
Page #1328
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १३१६ ]
खस्त्ययन न. स्वस्ति शुभस्यायन लाभो यस्मात् । शुभार्थं क्रियमाणे __ वेदादिविहिते ययागादौ । स्वस्थ वि स्वः परलोके तिति खेन स्वभावेन सुखेन, वा तिष्ठति
स्था-क विसर्ग लोपः । स्वभावश्ये, सर्भस्थिते, विनायासेन सुखेनावस्थिते च । “सस्था भवन्तु मयि जीवति धार्तराष्ट्र।" इति वेणी
संहारनाटकम् । स्वस्रीय पु० स्वरपत्यम् छ । भागिनेथे भागिनेय्या स्त्री० । खागत न० सुखेनागतम् छाया+गम्-क। सुखे नागमने “म्वागत
खानधीकारानिति, कुमारः नदसारित अन् । काशले । खाच्छन्न न सच्छन्द रहा भावः व्यञ् । वाधीनत्व , स्वास्थये च । स्वातन्त्रा २० स्वतन्त्रस्य भावः पत्र । खाधोगत्व परानवीनत्वे । खातिती) पु० स्त्री. खनेव अत'त प्रत पून् तीजपच्ने वा डीप ।
अधिग्यादिषु राञ्चो नवले, सूर्य पत्नीले च । खाद प्रीतो अक० प्रोणने लेइने च सक• या चा० सेट । स्वादते
अाखा दट । खाद पु० सद-खाद वा धञ् । रसानुभवे, पोतो, प्रीयने, ले इने च । स्वादु पु० स्वर-कारण । मधुररणे, गुले, जीवकोपही च | इटे, मधुरे,
मनोने चलखियां या डीप । खाद कागद का पु० स्वादः कण्ट कोऽत्य । विश हुन । जादुकान्दा स्त्री॰ स्वादुः कन्दोऽसाः । विदार्थाम् । खादुका झी० स्वादुना मातुररसेन कायति कै-या । नागदत्वाम् । सादुखएड ए० स्वादः मिष्ट : खण्डोस्य | गुड़े कर्मः । मधुशाले । स्वाटु गधा स्वो० स्वादुरिधः गन्धेऽस्याः । रक्तमोमाजो, मि
स्मारकमा ती स्वादूनि पर्णान्यस्याः डीप । दुग पिकाचाम् । खादुपाकर ही स्वादु ः पाकोऽल Tः । काकमाच्छाम् । जादुपिण्डो की स्वादुः पिण्डः पिलाकार फसमस्याः । पिएड
खजयोस् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1329
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३९७ ]
स्वादुफल स्त्री० स्वाद फलमस्य । कोविदार्याम् कर्म । मिष्ट फले न० स्वादुमज्जन पु• स्वादुः मज्जायस्य । पर्व तजे पोलौ । स्वादुमांसो स्त्री० स्वाद मांस मिव फत्तमस्याः । काकोल्याम् । माटुनुल न० स्वादु मलमस्य । गर्जरे (गाजर) । खादुरसा स्वी• स्वादुर सोयस्याः। काकोदाम्, मदिरायाम्, शता.
यथ्य, ट्राचायाम, प्रामासके च । स्वादुलता स्त्री॰ खाद्दी लता । विदार्याम् । वाहम्ल पु० खादः अम्लः । दाडिमे । स्वाधीन लि. स्वस्याधीनः । स्वायत्त स्वतन्त्र । स्वाधीनपतिका स्त्री. खाधीनः पतियस्याः कप । नायिकाभेद
खाचीनभल कादयोऽप्यत्र ।। खाध्याय पु• स्वःस्व कोयत्वेन विहित अध्यायः विजानाम, अधि+
इङ-कर्मणि घज । विजैः पाये वेदभागभेदे “खाध्यायोऽध्ये - नव्य” इति निः । भावे घज । अवश्यपाथ वेदाध्ययने “खाध्या
योज पदत्युको वेदाध्ययनकर्मणीति” सतिः । स्वान्त न खन-त । मनमि-सहाये च । स्वाप पु० खप-घञ । निद्रायाम् शयने, अज्ञाने च । स्तापतेय न० खभ्य धनस्य पतिः तसेदम ढज । धने । स्वाभाविक त्रि• स्वभावादागतः ठञ् । स्वभायसिने, स्त्रियां डोप
("स्वाभाविकी खच्छते'त्य द्भटः)। स्वामिन् वि० स्वत्रिस्यर्थ सिनि दीर्घ श्च । अधिपती, ईश्वरे च ।
स्त्रियां डीप् । हरे, विभौ, नपे कार्त्ति के थे, भर्तरि, वात्स्या
यनमुनो, गाड़े, परमहंस च पु. । स्वायम्म व पु० स्ववम्म वोऽपत्य, तस्ये दम् वा अण बोरोदिति वक्तव्ये
श्रोण इनि संज्ञापूर्व कविधानादनित्य त्याच गुण : उपङ । स्वयः म्म पुत्त्रे प्रथमे मनौ, स्वयम्भ सम्बन्धिनि वि० । “धाम स्वायम्भव
ययुरिति” कुमारः । स्त्रियां डीप । सा च ब्राह्मयाश्च । स्वार्थिक वि० स्वार्थे विहितः ठरण । खार्थ विहिते व्याकरणोतो प्रत्यये ।
For Private And Personal Use Only
Page #1330
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३१८]
खाराज पु• स्वः खर्गे राजते राज-किप । इन्द्र। स्वाराज्य न• स्वराजः स्वाराजो वा भावः पयज । ब्रह्मत्वे, इन्द्रत्वं च खारो चष पु० द्वितीये मनौ । “सारोचिषेऽन्तरे प्राप्ने” इति चण्डी । खार्थ चु० खस्य अर्थः प्रयोजनम् अभिधेये वा । स्वप्रयोजने खाभिधेये • च "सार्थकः स्वार्थबोधक्षदिति' शब्दशक्तिः । सास्थ्य न० स्वस्थस्य भायः यज । चारोग्ये, सन्तोषे, रुचे च । स्वाहा अव्य स्+या+ो-डा नि• । देवोद्देशेन हविस्यागे । अग्नि__ भार्यायां “खाहयेव हविर्भुजमिति' रघुः माष्टकाभेदे च स्त्री.
"नमः स्वधायै स्वाहाय' इति पि गाथा । खाहाप्रिय पु० ६त• | अग्नौ । वाहापत्यादयोऽयल । स्वाहाभुज पु० स्वाहेतिमन्त्रेण त्यक्तद्रव्य भुङको भुज-किम् । देवे ! स्विद् अव्य खिद-किए । प्रश्ने, वितर्के, पादपूरणे च 1 खिन वि० खिद-क्त धर्मयु त , प्रखेदान्विते च । स्वीकार पु० असस्य खस्य कारः करणं स्व+चिक-घज । व्यङ्गीकारे खीय त्रि० स्वस्य दम् छ अपाणिनीयैरत्र न कुगिति मन्यते । रूसम्ब
विनि । नायिकाभेदे स्त्री० । स्वच्छ विस्मृतौ भ्वा० प० सक सेट । स्वच्छति अस्वच्छीत् । [ीत् । स्व शन्दे अक• उपनामे सक० भ्वा० प० वेट स्वरति अखारीत् अवाव हिंसने पपा. प॰सक सेट । खणाति अस्वारीत् । [किए । खेक गतौ वादि० आत्म. सा. मेट चडि न हुखः । खेकते अखेखेच्छा स्त्री स्वस्य च्छा । स्वाभिलाये । खेच्छामृत्य पु० खच्छ पा मय यस्य । भीने खेच्छाधीन मन्य युक्त वि. खेद पु० खेद-खिद-वा, घञ । पाकभेदे (मेका) घमें गात्रादितो . जलादेः निष्यन्दने ।
जातमात्रे लि.. । स्वेदज पु० स्वेदान्जायते जन-ड। खेदाजाते दंगादिजनौ । खेदखेदन न० स्विद-णिच-ल्युट । पाबदतो घर्मादेनिस्सारण व्यापारे। _ (भापरा)।
For Private And Personal Use Only
Page #1331
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ११८ ]
खेदनी स्त्री. खिद्यते पच्यतेऽनया खिद-युट । चौहयाव है
(तयोया) संज्ञायां कन् टापि चखः । खेदनिका । कन्दुरूमे डपावे भजन पाने स्त्री ! म्वर न सस्य वरम् ईर-वाच पृद्धिः। सेच्छायाम् । तहति गन्द, च वि. स्वरिन् ति से नैव ईरयित शीलमस्य दर-शिनि जिः । मेछाचा
रिणि सतन्त्र । व्यभिचारिस्त्रियां स्त्री० डीप । खोपाजित नि से न उपार्जितम् । सयममिलते धनादौ ।
ह ग्रन्या चा-डे । पादपूरणे, सम्बोधने, नियोगे, क्षेमे, निग्रो, प्रसि
धौ च, । शिवे, बले, शून्य, मङ्गले, याकाशे, रक, सर्गे, पाप
हरणे, चन्द्र, सकोषवारणे, शुष्फे घ पु० । हंस पु० हर-अद-४० । सनामख्याते पविभेदे, निलौगन्टपे, विष्णौ,
सूया , परमालानि, “हंस तनौ सनिहितं चरन्नमिति" नैषधम् । मत्सरे, यतिभेदे, मन्त्रभेदे० देहस्य यायुचेष्टाभेदे, अश्वभेदे, सुमेरुपर्वत, शिवे, उपस्थिते, श्रेठे, विराओं, अजपामन्तरूपे वर्णे च "कारण वािति सवारेण विरेत्यु नः, इसे ति सतत मन्न'
जीवो जति सर्व देति" तन्त्रम् । हंसक पु • हंसव कायति शहायते के-क । पादकट के नूपूरादौ । हंसगामिनी स्त्री० सदय मृद गच्छति गम-णिनि । स्टुग्रामिया
सियाम् । सेन गच्छति णिनि डीप । ब्रह्माण्याम् । हंसनादिनी स्त्री. “गजेन्द्ररामना तन्वी कोकिलालापसंयुता । नितम्ब
गुर्बिणी या स्यात् सा स्मृता हंसनादिनी"त्यु कलाणायां नार्याम् हंसपदी स्त्री हंसस्य व पादाः मूलान्यस्याः पाडावे स्तियां । कीपि
पङ्गायः । गोधातकीलवायाम् । छन्दोभेदे तु हंसपदा । हंसपाद मासस्य पादः तदर्थोऽस्यस्य अन् । हिले । इंसमाला स्त्री• ६ न• पक्रयाकारेश स्थिते इंससमूहे, कादम्बे -
For Private And Personal Use Only
Page #1332
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १२२० ]
हंसरथ पु• हंसः रथोवाइन यस्य । चर्स खे ब्रह्मणि हंसवाहना
दयोऽन्यत्व । हंसलोमर न० हंस दूध लोमशं लोम पुलम् । कामीस उपधातील हंसवती ती. हंसस्तत्पादाकारः अस्यस्याः मतम् मस्य वः । हंस
__पद्याम् । हंसवीज न• हंसस्य वीजमन्त्र । हंस डिम्बे । हंसाविर पु . हंसस्थाङब्रिरिव लोहितत्वात् । हिटले । हंसारूढ़ पु. हंसमारूढ़ः च्या+रुह-त । ब्रह्माण सच्चयां ब्रह्माण्टी स्तो ।
[छन्दोदे च । हसौ स्ती• हंसस्य भार्या डीप । इंसयो मिति द्वाविंशत्यक्षर पादके हहो अव्य. हमितत्यध्यक्त जहाति हा-डो। सम्बोधने “हो
चिनाचित्तचन्द्र मणयं चन्द्राति दर्षे, दम्भ, प्रने च । हजे जा) अव्य. हमित्यव्यक्त जप्यतेऽत्र जप-डे डा बा । नाश्य
क्रियाया नटाभिने यकृते चेटीसम्बोधने । हट दीप्तौ दा. प० अक० सेट् । हटति का हटीत-हाटीत् । हह प• हट ट टख ने त्वम् । क्रायविक्रयस्थाने “तिहट्टपथे धरजादिति” नैषधम् ।
चोर) चौरभेदे । हवौरक पु . हट्टे प्रकाशिते स्थाने एव चौरः स्वार्थे कन् । (हाटहविलातिनी सी हट्ट विडामयति वि+लस-णिच-णिनि डीप गन्धद्रव्य दे, हरिद्रायाञ्च ।
[अाठीत् अहठीत् । हठ कीलबन्धे वलात्कार 'लुप्तौ च म्या• पर• अक० सेट । इति । हठ पु. हठ-अच् । वखात्कार - प्रश्नमाञ्च ।। हठपर्णी ती• हठते लवते हठ-अच् छठ ग्लवमान पर्ण यथा
डीप । शैबाले, कुम्भिकायाञ्च ।। हठयोग पु. हठात्कारेण योगः। प्राणायामा दिक्रियाभ्यासजे राजा
योग बिनैव परमात्म साक्षात्काररूमे चित्ततिरोधात्मके योगे । हठाल प• हठः लवमानः अालुरिव । कुम्भिकायाम् (पाना)। ठही स्त्री० हठ-ऋच गौ० ङीष । वारिपाटम् (पाना)।
For Private And Personal Use Only
Page #1333
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३२१ ॥ इडि पु. हठ इन् प० । पशुमारपसाधने काध्यन्ने (हाका) । इडिक पु• हठ-इक पृ० । नोच जातिभेदे (हाड़ि)। इडड न० इड ड ड य नेत्वम् प० । अस्थि (हाड) मनायो कन् ।
नीचजातिभेदे (हाड़ि)। हण्डा सो० इन डा डस्य नेत्यन् । वृहनि मत्पावभेदे (हाड़ा)
नायोको नीच सम्बोधने अव्य । हण्डि का स्ती शुदा हण्डा कन् । छुट्टै मृत्पाले (हाड़ि)। हगड़े अव्य. हन-डे डस्य नेत्त्वम् । नायोको नीचसम्बोधने । हत वि. इन ना । नापिते, प्रतिहते, प्रतिव, पाया रहिन,
गुणित च । भावे ना, हनने, गुणाने च न । हतक लि. हतइव नष्ट गायत्वात् कन् । नटमा (मड़ा)। हताश वि. ना प्राधा या । आशाम्पू ये, बन्ध्य, निर्दये, पिएने , इति स्ती• 'हन-किन् । हनने, मारणे, व्याघाते, अपकर्षे, गुणने च । हत्या की. हन-क्रयम् । मारणे, व, पापवियोगानुकूल व्यापारे
___ “ब्रह्म इत्या सुरापानमति” हतिः ।। हद विछोत मर्ग भ्वा० प्रा० अक ० सेट । इदते छह दिष्ट । हन व गतौ च भ्वा० प. सक• अनिट । हन्ति छाबधीत् । "कुञ्ज
हन्नि समोदी"त्यादापालङ्कारिकास्तु गती निहतार्थतामाङ्गः । हनन न• इन ल्युट । “सात् प्रागविछ दफल व्यापारोइनन करत,
मित्य के , व्यापारे गुगने च । हनोल प• इन-इन डोप ज्या बीयते ली ड ! कोतकीटक्ष । इनु(न) पु • स्ती• इन-उन् वा कड्। कपोलद्दयोपरिस्थ सुखभागे,
दृषिक्षामन्यां रोगे, अभेदे, मृतौ च नी । इनु(नू)मत् पु • हनु(न)+य दर्थे मनुप । रामा अतुचरे, अञ्जना
गर्भ जाते पवनतनये वानरभेदे । हन्त अव्य. इन न । इर्षे, अनुकम्पायां, विषादे, छातौं, बाहे
सम्भारे, वाक्यारम्भे सेदे, परिका दे, कल्पने च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1334
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३२२ ]
हन्तकार पु. हन्न हर्षस्थ कारः करणं, उन्न त्यस्य कारः चा
रणम् वा क-धज । अतिथये देये- कने, हन्नशब्दप्रयोगे च । . इन्तु लि• हन-टच् । हननकर्तरि सततहन नानुशीलयित र च
स्ति यां खीए । “महिषासुरहन्त्रवानि पुराणम् । हन वि• हद-क्क । सतपुरीपोत्सर्ग । हम् अव्य. हा- हम् । रुषोतो, अनुनये च ।
प्यत्र । इम्भा(म्मा) की. हम्+भा-हम्म- अड् वा । गया ध्वनौ पृ. । हम्बाहम्म गनौ भ्वा० ५. सक सेट । हमाति । अहमीत् । हय गतौ सक० लानौ अक• बा• ५० सेट । हयात अत्यीत् । हय पु• हय-हि-या अच् । घोटके। [मोदायाञ्च स्ती । हयगन्ध प. इयस्येव गन्धोऽस्य । काचलयणे । अश्वगन्धायाम्, अजइयग्रीव पु• हयसेव दीर्घा पीवाऽस्य । hिषण रवनार भेदे, दैत्यभेदे ____ च, “हयग्रीवयधोपेतं तद भागवतं विदुरिति” पुराणम् दुर्गायां
ती।
हयग्रीवहन् पु • हयग्रीवाख्य दैत्य इतवान् हन किम् । विष्णौ । हयन न० हि ल्युट । कीरथे ।
[माघ पर्साम् । इयपुच्छो ती. हयस्य पुच्छाकारोऽस्त्यस्याः अच् गौ० डोष ।
यप्रिय पु० ६त. अवे, अश्वगन्धायां, खाञ्च स्ती• अश्वयन में । वि० हयेष्टादयोऽध्यान ।
व ल । सवैष । इयमार पु• हय मारयति निघेवणात् म-णि च अगा। करवीरे, हयमारण पु० हय मारयति स्म-णि च-ल्यु । अश्वत्यष्टक्षे । इयवाहनसङ्कर पु• हयस्य वाहन चालन सकिरति सम्+क-अन् ।
रककाञ्चने । हया स्त्री॰ हयः हयगन्धोऽस्तपस्याः च । छाश्वगन्धायाम् । हयाध्यक्ष पु० इयेषु तदक्षणेषु अध्यक्षः । अश्वरक्षणाधिक्षते । हयानन्द पु० हयमामन्दयति या+चन्द-णिच-अम । सरे । हयारि पु० ६त । करवीरे । च्यायना स्वी• हयैर श्यते अश-ल्युट । मलकी.थे।
For Private And Personal Use Only
Page #1335
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३२३ ]
होत्तम पु० हयेषु उत्तमः । अश्वरने बाजानेयेऽश्वे । हर पु• हृ-अच् । रुद्रे, अग्नी, गईभ, विभाजके च "अन्योन्यहारा
भिहतो हरांशा विनि” लीलावती। -भावे काप । करो,
विभ.जने च। हरगौरौ स्त्री. हरदेहारा गौरी । अर्धनारीश्वररूपे शिवपार्व
त्योतिभेदे हुन्छ । शिवपार्वत्योः दि. . । हरण न• ह-भावे ल्युट् । स्थानान्नरकरणे, विभाजने च कर्मगि
ल्युट । यौलकादौ देये धने । हरतेजस् न• इत. | पारदे शिवयीय च । हरवीजादयोऽप्यन । हरशेखरा स्त्री. हरस्य शेखरमावासत्व नास्पस्थाः अच् । गङ्गायाम् हरि पु० हू-इन् । विष्णौ, सिंहे, सर्प, वानरे, भेके, चन्द्र, सूर्ये,
वायौ, अश्व, यमे, हरे, ब्रह्मणि, किरणे, नववर्षमध्ये वर्षभेदे, मयूरे, कोकिले, हंसे, शुकपक्षिाण, भर्तृहरिनामके वाक्यपदीयपन्थकारके पण्डिते, इन्द्रे, पीते, पिङ्गलवणे, हरिहर्णे च ।
तइति वि. “इरि विदित्वा हरिभिश्च वाजिभिरि ति रघुः । हरिकेश पु• हरिः पिङ्गलः के शोऽस्य । शिवे, शिवभक्त यक्ष भेदे च ।
स एव तत्प्रसादात् काश्यां दण्डपाणत्व माप्तमान इति काशीखण्डे स्थितम् ।
[पुरीभेदे च । हरियह न• ६२० । हरेविष्णु मर्नेहम् । हरिमर्तिम्ट हे एकचक्रहरिचन्दन न. हरिन्द्रस्य प्रियं चन्दनम्, चन्दयति चदि-ल्लू त.
या। देवतभेदे । हरेविष्णोः प्रियं चन्दनम् । श्वेतचन्दने गोशी. नामके-मलवैकदेशे-जाते चन्दनभेदे, ज्योत्स्नायां, कुङ्क मे,
सुन्दराले घन। हरिण पु० ह-इनन् । सनामख्याते पशो, पिवे, विष्णो, से, एल
वर्षे पाण्डु वर्षे च । तदति लि। हरिण हृदय पु• हरिणस्य व भीत हृदयमस्य । भीरौ । हरियादी रखी. चरिणवाक्षि यस्याः ५.३० बच समा० कोष ।
For Private And Personal Use Only
Page #1336
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[१३२४ ]
विलासिनीनाम गन्धद्रव्ये हरिण तुहाने लवति हि. स्त्रिया, डीप । “हरिणाक्षि ! कटाक्षेणे'त्युगटः । हरिणाझ पु० हरिणः शशनामको मृगोऽङ्कश्चिन, अङ्क कोड़े या
यस्य । चन्द्र। हरिणी स्त्री. हरितवर्णा स्त्री डोप तस्य नः । हरिहर्णायां स्त्रियां,
खर्ण प्रतिमायां, स्वर्ण युथ्या, मनिष्ठायां, वरु गठा, वराहस्तियां,
सप्तदशाभरपादके छन्दोभेदे च । हरिणस्य रखी. डीप । मृग्याम् हरित् पु० ह-इति । नीलपीतमिश्रितवर्णे (पाताररङ्ग) पलाशवणे
च तद्दति लिहीश्व, मुझे, सिंहे, रू, विष्णौ च | हरित पु. हू इन च। सिंह, मन्थानाटणे, हरि द्दणे च। तद्दति
वि• । स्त्रियो डीप तस्य नश्च । दूर्वाया, जयन्या, हरिद्राया,
कपिल द्राक्षायां नील दूर्वायाञ्च स्त्री टाप । हरितक न० हरितेन वर्णेन कायति प्रकाशते के-क । शाके । हरितशाक पु० हरितं शाकमस्य । शोभालने । हरिताल न• हरियर्णस्य पीतवर्णस्य तालः प्रतिधा यत्र । पीलवणे
उपधातुभेदे ‘स हरिताम्न समानना शुकमिति' माधः | पीतवर्ण
पक्षिभेदे पु० सार्थे कन् । 'हरिताले । हरितालिका स्त्री. हरेस्तालो हस्ततालो यस्यां कप अत एक्त्वम् ।
सौरभाद्रशुक्लचतुर्थ्याम् । हरितवाय अलति पर्यानोति,अल. एव ल । दूर्वायाम् । अण डीप । हरिताली । दूर्वा यार, माघ
श्राकापरेखायो, खङ्गल तायाञ्च । इरिताश्म न० हरिनवर्णमाम अच् समा० (पेरीना) मामाभेदे, तस्थे ,
(तु ते) उपधातुभेदे च । हरित्पणं न• हरिहर्ण पर्षमस्य । मलके (मूला) हरिपर्णादयोऽप्यन हरिदर्भ पु० हरिः हरिहर्णो दर्भः । हरिहर्षे कुथे । हरिदश्व पु. हरिनामकोऽश्वो यस्य । सूर्थे । हरिदेव पु. हरियोऽधिष्ठात्री देवता अस्य । श्रवणानचाये । हरिहर्भ पु. हरिहर्णो गर्भो यस्य । हरिहर्णे कुशे ।
For Private And Personal Use Only
Page #1337
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३२५ हरिद्रव पु. हरिवर्ण : पिङ्गल वर्णो द्रबद्रव्यः । नागकेशररजसि । हरिद्रा स्त्रो० हरि पीतवर्ण द्रवति द्रुड । सनामख्याते ओषधिभेदे हरिद्रागणेश पु० हरिद्रावर्ण युक्तो गणेशः । पीतवर्णे गणेशभेदे । हरिदाभ पु० हरिद्र व आभाति प्रा+भा-क | पीतमाले (पियासाल) ___ कर्बुरके, पीतवणे च । तद्दति नि । हरिदाराग त्रि. हरिद्राया इव रागः रञ्जनमनुरागोऽस्य । अस्थिरानुरागे सौह दे।
" [हरिद्रायाञ्च । हरिद्रु पु० हरिः हरिहों दलादिद्दारा, छुः। वृक्षमात्रे, दारहरिहार न० हरेस्तत्प्राप्त: हार मेवनात् । सनामख्याते तीर्थ भेदे । हरिनामन् न• हरे म तदाख्यान वा । हरिमामनि तदा ख्या ने
च हरेरिव नामास्य । मुहू पु०। हरिनेत्र न० मेलमिव । श्वेतपद्म ६त | विष्णोर्लोचने । हरेः
सिंहस्य व नेत्रमस्य दीर्घत्वात् । पेचके पु० । हरिन्मगि पु० हरिदों मणिः । मरकते मणौ । हरिन्मुग पु० हरिहर्णो मुगः । शरदि पक्क मुगु । हरिप्रिय न० हरे विष्णोः प्रियम् । काजीयके पन्दने, उशीरे च ।
कदम्बे , पीतभृङ्गराजे विष्णु कन्द, करवीर, शङ्ख, बन्धूके, शिके, बातुले च पु० । लक्ष्मयां, तुलस्या, थियां, हादश्यां नियो च
स्त्री० | हरिवन्मभे लि। हरिबालुक न: हविष्णोः प्रियम् बालुकम् । एलबालुके। हरिभक्त वि. हरौ विष्णौ भक्तः । विष्णु भक्तिमति 'सर्च जीवेषु यो
विष्णु भावयेत् समभावनः । हरौ करोति भक्तिञ्च हरिभक्तः म
च सूत' इति पुराणो के सर्वत्र समष्टिपूर्व कहरिसेवक पु. । हरिभद न• हरि भन्यति स नर्पयति अच् । हरिवालु के । हरिमुज पु० हरि भेक भुडन भुज-किप । सपै । हरिमन्य पु० मथ्यते मन्धः एकदेशः हरिःपीतो म यो यस्य । चणके,
तस्य बहुमन्य नेऽपि पीतत्वानपायासथात्वम् । हरि सर्प माति भन्थ-अण् । गणकारिकायाम् देशभेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1338
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १३२६ ]
हरिमन्थक पु० हरिः पीतो मन्थ एकखुण्डो यस्य कप । चणक . हरिमन्यज पु. हरिमन्थे देशे जायते जन-ड। चपके, कृष्ण मुहे च हरिवंश पु० ६त । विष्णु वंशे, हरेव यो आख्येयत्वे नारूटव अच्
महाभारतान्तर्गते खिलरूपे पन्थभेदे ।। हरिवष न• हरिनामक वर्षम् । जम्बुद्दीपस्य नववर्षमध्ये वर्षभेदे । हरिवासर न• हरिप्रिय बासरम् । एकादशीदिवसे, द्वादशी प्रथम
पादे च । 'अन्नमाश्रित्य पापानि तिन्ति हरिवासरे इति,
हादश्याः प्रथमः पादो हरिवासरसंक' इति च पुरा । हरिवाहन पु० हरि वाहयति स्थानान्नर नयति वह+णिच ल्यु ।
गरुडे ६त. वारिवाहनमप्यत न० । हरिवीज न० हरेवींजमुत्पत्तिकारणत्वे नास्ट स्य अत्त । हरिताले
'हरितालं हरेज लक्ष्मयावीज मनःशिले नि वैद्यकम् ।। हरिशयन न हरे। शयन निद्रा 1 विष्णु निद्रायाम । हरे: शयन
यत्र तदुपलचिते काले स च मैत्राद्यपादे खपितीह विष्णु 'रित्यपक्रम्य 'प्रबध्यते मासचतुष्टयेने'त्यन्ते न दर्शितः आषाढस्य शुक्लाद्वादश्यवधिकार्तिक शुक्लद्दादशीपर्यन्तरूपोमासचतुष्टयामकः । विस्तरो
वाचस्पत्याभिधाने। हरिश्चन्द्र पु० हरिः चन्द्रइव ऋषौ सुट । सूर्य व शेष लिश पुले
न्टपभेदे । ऋषिभिन्न तु न सुट । हरिचन्द्र एव । हरिश्चन्द्रपुर न० ६तः । सौभन गरे। . इरिसङ्कीतन न. हरेहरिनाम्नः संकीर्तन कथनम् । श्रीविष्णोनी
मोच्चारणे ‘सकल' निघ फल राजन् ! हरिसङ्कीर्तन विने'ति
पुराणम् । हरिहय पु • हरिवों हयोयस्ता । इन्द्रे ‘हरि विदित्वा हरिभिश्च
पाजिभिरिति रघौ तस्य हरिवर्णतुरगत्वमुक्तम् । ह रहर पु• हरियुक्तो हरः । हरिहरयोः संश्लिष्टाई देहतया स्थिते
मन्देि । ६. | शिवनारायणो ६ि० व० ।
For Private And Personal Use Only
Page #1339
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३२७ ।
हरिहरक्षेत्र न. हरिहरयोः प्रिय नेत्वम् । गङ्गागण्डकी-सङ्गमा
लिकदेशस्थ पाटलिप लादुत्तरवां दिशि स्थिते नोर्थभेदे । हरीतको स्वो हरि पीतवर्ण फल द्वारा दूता प्राप्ना दूण-त । संज्ञायां
कन् गौ• डीप । सुनामख्याते वृक्ष तस्याः फलम् अण तस्य लुप । हरीतको फले स्ती.। कदाचित् कुपिता माता नोदरस्था हरीतकी'
ति वैद्यकम् । हरेणु स्ती ह एन । रेणुकानामगन्धद्रव्ये, कुलस्ति याञ्च । (मटर) _सतीले पु• | स्वार्थे कन् तत्र व । हत्त, त्रि. हृ-तृच । हरण कारिणि चौरे, सूर्ये च पु. । हम्यै न ह यत् मुट् च । धनिनां ग्टहभेदे 'रम्य' हम्य तल मिति
प्रबोधचन्द्रोदयः । हा लमे अक० गतौ सकः वा. पर० सेट् । हर्य ते अहोस् । हय्य क्ष पु • हरि पिङ्गलमक्ष यस्य घच समाः । सिंह, कुवेरे च । हय्य व पु • हरिवर्णोऽश्वोऽस्य । इन्द्र । हर्ष पु० हृप्र-धञ् । उखे, इष्टाधिगमजन्यानन्द । हर्षण पु • हर्ष यति अभीष्टदानात् हृष-णिच् ल्यु । विष्कम्भादिमध्ये
चतुर्द शे योग । हर्षकारके लि• । हष- ल्युट । हर्षे न० । हर्षमाण पु. हृष ताच्छीले चानश् । श्राद्धदेवभेदे हृष्टचित्त लि. हर्षिगो ती हृष णिच णिनि डीप् । विजयायाम् । हर्ष कारक लि. हर्षित वि० हर्षोजातोऽस्य इनच् । जातानन्द । हल विलेखे वा० पर• सक० सेट् ज्वलादि । हलति अहालीत् । हल न हल्यते कष्यतेऽनेन हल-घज र्थे क । लाङ्गले । हलद्दो स्ती हल-शत हलन्न झाष वा मपि दायति शोध त दै-क गौ. ___ डीप । हरिद्रायाम् ।। हलधर प• हल धरति आयुधले न -अच | बलरासे । कृषक लि.
'उन्मूलिता हलधरेण पदावधातैरि' त्यु भटः । इलभूति स्वी० हलेन हलसाध्या भूतिः पित्तौ ।
For Private And Personal Use Only
Page #1340
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
,
[ १३२८ ]
हला व्य० हेति लीयते ला का । माटो सम्बोधन, सख्या'
पृथिव्यां जले च ।
www.kobatirth.org
हलायुध पु० हलेन श्रायुध्यति ग्रा+युध क । बलदेवे |
हलाहल पु० हलेनेव बाहलति विलिखति ग्रा+हब यच् । विषभेदे हलि पु० हल-इन् । बृहद्धले ।
हलिन् पु० हलोऽस्त्यस्यायुधत्वेन इनि । बलरामे । लषके लि० । हलीन पु० इलाय हितः ख । शाकवृत्ते । (शेगुन) । हलीशा स्त्री॰ हलस्य ईशा शक० । लाङ्गलदण्डे ।
'हल्य लिहल हलकर्षणमर्हति तस्येद वा यत् । हलक्कष्टे से बादी, हलसम्बन्धिनि च । हलानां समूहः यत् । हलसमूहे स्त्री० ।
हल्ल विकाशे स्वा० पर० क० सेट । हति ग्रहीत् |
ܢ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। रक्तकद्वारे ( हेला) ।
हल्लक न॰ हल्ल-एषु ल इल्लोष न॰ हल्ल किप वष-अच् ट० कर्म० । स्त्रीणां मण्डलिकाकार
·
5
नृत्ये । ततः कन् । सत्रव ।
हव पु० · अप व काप् पृ० वा । यज्ञ, श्राज्ञायां, होमे व्याह्नाने च हवन न०ड ल्युट् | होमे देवाद्युद्देशेन मन्त्रपूर्वक वौ हविःप्रक्षेपे ! हवनी स्त्री॰ इंयतेऽस्यां ङ-ल्युट । यज्ञकुण्डे ।
हवनीय त्रि० ड कम्मणि कानीयर । होमद्रव्ये ।
हवा श्रव्य० हच वाच इन्च० प्रसिद्वार्थे ।
हविरशन पु० हविरति व्यश-युच् । वङ्गौ ।
हविर्गन्धा स्त्री हविषो गन्धो यस्याम् । शभ्याम् । (शांद्र) ।
हविहम हविषो ग्टहम् । यज्ञमण्डपस निकटस्थ हवनीय द्रव्यस्थापनार्थे गेहे ।
हविर्मन् पु० हविषे मय्यतेऽसौ मन्य घञ् । गणिकारी । हविथ न० हविषे हितम् यत् । टते, मृत्यु को हैमन्निकादाव “चेरुर्हविध्य ं भुञ्जाना” इति भागवतम् ।
हविष्यान्न न० कर्म• । "हैमन्तिक' सिताऽखिन धान मुद्गास्तिलायवाः कलायकडनीवारा वास्तक हिलमोचिका । मटिका कालशाकच
For Private And Personal Use Only
Page #1341
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३६८ ]
भूल' के केमरत् । लवणे सिन्धु समुद्रे गव्ये च दसिपिपी। पयोऽनुज, तसारञ्च पनसामहरितकी । तिन्डिो जीरकञ्चय नागर
वपिप्पली। कदली लवली धात्री फलान्यगुडमैक्षयम् ! कतैलपक मन यो हवियान्न प्रचच्छते” दून्य को बतादौ भच्यद्रव्यभेदे । . इविम् न• इाते हुकमणि असुन् । एते, हपनीयद्रव्यमा च
बपाया दसो हविषो नु व ही त' श्रुतिः । भावे असुन् । होमे । हव्य न० हु कर्मणि यत् । देवयोग्याने हयनीयद्रव्ये नि । वे यत् होम न ।
[खिन्ने यन्ने चरौ । हमपाक पु. हव्याय होमाय पाको यस्य । होमार्थ तादिमिश्रिते । हव्यवाह पु० हव्य वहति देवान् बह-अण् । अग्नौ । हव्यवाहन पु० हव्य याहयति वह-णि च ल्यु । वहौ । 'हव्याश पु० हव्यानाति अश-अण् । वनौ । लय । हव्यायनोऽप्यत्र पु. इस हासे भ्वा० प० यक. सेट मिचि न विः । हसति अहसीत्
दोषदर्शनपूर्वक हामे | तु सकर्मकः “स्थिताय हस्ये व पुर मधोनः"
इति भट्टिः । ह(हा)स पु० हस अप धज पा | हारो मुख विकाशनभ दे । हसन न• हस-ल्युट । प्रीत्यामुखकपोलादेविकाशने हास्य । हसन्ती स्वी० हस झ डीप । व्यङ्गारधानिकायां मलिकाभेदे, शाकि
नीभेदे च । इस शट डीप । हामिनि वि० । स्त्रियाम् डीप । हसित न हस-भाव त । हास्य, कर्तरि क । सतहास्य विकशिते च । हस्त पु. म. तन् नइट । देहावयवभेदे (सात) चर्षि शल्य ङ्गुल परि
माणे यवोदरैरङ्गुलमष्टसख्य हस्तोऽङ्गुलै : घड गुणितैश्चम्मिरति' लीलावती । हस्तिशुण्डे च | अश्विन्यादिष त्रयोदशे नक्षले पु• स्त्री. । जाह्नवी हस्तयोगे, रति पुराणम् । 'पुष्या हस्ता
तथा स्वातिरिति ज्योतिषम् । हस्तामलक न० हस्त स्थितमाम लकम् अामल क्याः फल । मदिय वा । कराव एषतामलक फचे, नहत् अनायास उश्ये पदार्थे वेदान्त प्रसिद्धपन्यभेदे च । करामल कादयोऽयल !
For Private And Personal Use Only
Page #1342
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३३० ]
हस्तिक न० हस्तिनां समहः कन् । इस्तिसमहे । हस्तिकर्ण पु. हस्तिनः कर्ण एव पर्ण मस्य अच्च । एरण्डशे, पलाश___ मे दे, गणदेवता दे हस्तिकन्द, रक्त रण्डे च । कन् कि एकमे दे । हस्ति कन्द पु• हस्तिन: पदमिव कन्दो ऽस्य । खनामख्याते कन्दभेदे । हस्तिकरञ्ज पु० हस्तीव महान् करनः । महाकरले । हस्ति कर्णदल पु० हस्तिनः कर्ण दूध दल मस्य । पलाशभेदे । हस्तिकोलि पु० हस्तीय कोलिः ! वदरीभेदे । हसिघोषा स्त्री हस्तीव हतो घोषा। हद्दोषायाम् । हस्तिघोषातको स्त्री हस्तीव वृहनी घोषातकी । इस्तिघोषायाम् । हस्ति चारिणी स्त्री हस्तीव चरति चर-णिनि । महाकरने । हस्तिदन्त पु० ६त । करदन्न । तदाकारोऽस्त प्रस्य च । मूलके नग
ग्टहभित्तिनिखाताई काहनिर्मितकलिकाकारे पदार्थे नागदन्ता
दयोऽप्यन । हस्तिदन्तफला स्त्री हस्तिदन्त इव इव फलमख्याः । एरौि कर्कटी. हस्तिन् पु० हस्तः शुगडादाडीऽसप्रस्थ । गजे चन्द्रवन्य नपभेदे च हस्तिनख पु. हरितनो नख दू इस्तिना न खन्यते ना+खन
वा । पुरद्वारस्य , मृत् कूटे, दुर्गद्वारावरोधनार्थे निम्नोचते खातोड़ते मृद्राशौ च ।
[अलु कम । (दिल्ली) पुरभेदे । हस्तिनापुर न० हस्तिना तदाख्यन्टपेगा चिन्तित तत्कृतत्वात् पुरम् हस्तिनी सी हस्तियः योधा डीप । करिगयाम् गजयोधिति स्त्री
भेदे च । इम्तिप पु. हस्तिन पाति पा-क । हस्तपारोहे । स्वार्थे कन् तर हस्तिपत्त्र पु० हस्तिकर्ण एव पत्चमम्य । हस्तिकन्दवृक्षे । 'हस्तिपणिका स्त्री० हस्तिकर्णइव पर्णमस्याः कप अत त्वम् । राजकोषातक्याम् |
• किया । हस्तिपर्णी स्त्री. हस्तिकर्ण एव पर्ण मस्या डोष । मोरटालतायो, हस्तिमद ५० ६त। करिकरनिःसृतमदजले । स इव । गन्धद्रव्य
भेदे च ।
For Private And Personal Use Only
Page #1343
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३३१ ]
हस्तिरोहणक पु. हस्तीव रोहते ल्यु कन् । महाकरले। इस्ति लोध्रक पु० हस्तीव लोधः सार्थे कन् । लोभ्रभेदे । हस्तिविषाणो खी० हस्ति विधारण गजदन्तस्तदाकारः मध्यभागी __ (थोड़) यस्याः गौ० डीघ । कदल्याम् । हस्तिशु गडा(ण्डी) स्त्री. हस्तिशुण्ड स्तदाकारोऽस्तायाः अच् वा गो. ___डीघ । हातिगड़ा) वृक्षे । हस्तिश्यामाक पु. हस्तीत्र स्थल : श्यामाकः । स्थ लण्यामाके । हस्त छाव्य• हस्त+ए | पाणी इत्यर्थे मीकारे च । हस्यध्यक्ष पु. ७त० । गजाध्यक्ष गजराणादौ नियुक्त च । हस्तपारोह पु०हस्तिनमारोहति या+रह अण । हस्तिपके । हहा पु० हेनि शब्दं जहाति हा-किप । मन्ब मे दे। हा त्यागे जु. प. स• अनिट । जहाति अहासीत् मिछातस्य नः । हा गतौ ज० ग्रास. अनिट । निष्ठात नः । जिहीते अहामिष्ट । हा अव्य. हा का । विधादे, शोक, पीडायां, कुत्मायाञ्च । हाङ्गर पु० हा विषादाय पीड़ाय वा अङ्ग राति रा-कस्वनामख्खाते जलजन्तुमे दे ।
[मिते fir | हाटक न. 'हट ल्यु ट । देशभ दे । तत्रजे-खणे, धुस्त रे च वर्णनिहान न. हा भावे क । परित्यागे, “हमहानकता न तेति" भट्टिः हानि स्त्री. हा-निन् नि• निः । क्षती अपचये । हायन पु० स्त्री. अम्बु जहाति हा ल्यु नि । बोहो । भाव जहाति
हा ल्यु नि | वारे अग्निशिखायां स्त्री। हार पु. हकर्मणि धज । मुक्तामालाभेदे “हारो नारोपितः।
कण्ठ, रति सीतावाक्यम् । हरनीति कर्तरि घञ् ण वा।
भाजके, 'न्य न्यहाराभितौ रांशा विति लीलावती। . हारक पु० ह-एव ल । चौरे, कितवे, यासोटकभेदे, भाजकाच हरणकर्नर वि।
[दाक्षायाम् । हारहारा स्त्री० हार इव हरति अाखादनात् ह-अण् । कपल
For Private And Personal Use Only
Page #1344
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १३३५ ]
हारहरा खी' है'- किप् हः हारद्रव इयं राति रा-क । द्राच्चायम् । मद्ये पु० । [गङ्गास्तवः | पुरुषोत्तमते कोषभेदे च । हारावली खी० हार इथली | मुक्तावल्यां 'ष्टङ्गारहारावलीति' हारि (री) स्त्री० - खिच् - इन् वा ङीप् । द्यूतादिभङ्ग तत्पराजये, पथिकसमूहे च | [त्वात् तथात्वम् । हरिद्वारा लि० । हारिद्र पु० हरिद्रया रक्तः श्रं । कदग्वस तत्पुष्यस्य पीन प्रायहारिन् लि० हारोऽस्य इमि है-शिनि वा । हारके, हार वि.गटे, मनोहारिणि च । 'हारीण्यवलानां हारी प्रवलाना' निति भट्टः । [ति च ।
०
हारौत पु० हृ–णिच्–ईतच् । ऋतिकर्त्तरि सुनिभेदे । पाँचदे, हाई न० हृदयस्य कर्म युग का हृदादेश: । न हे प्रमाण, हृदि भवः विदितो या अण् । हृदयस्ये, हृदययेद्येव हि । हा तिसौ स्यन् । विभीतकटच । हरी ि हाल ५० हलोऽस्यस्य यण् हल एन वा वय् । वलरामे, हले च । हाला स्त्री० रूल - वञ् । म तालरमजे मद्ये च ।
?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
हावाहल पु० न० हालेव हलत हल-अच । विषमे दे, कोटदे च मदो स्त्री० तत्र ङीष् ।
10
हालिक लि. इलेन खनति हलः प्रहरणामस्य तस्देद् वा ठक्ठञ या । हलकर्षके, हलेन योद्दरि, हलवन्वनि च । म्हाव ५० ह े घञ् नि० । ब्राह्नाने स्त्रीणां शृङ्गारभावले चेष्टाच हास्तिक न हस्तिनां समूहः ठस् । हस्तिसमूहे ।
हास्तिन न० हस्तिना नृपेण निरृत्तम् नगरम् अय् संयोगा देखादिनो न टिलोपः । हस्तिनापुरे |
हास्य न० हस-रात् हासे, हमने, अलङ्कारोक्त, रसभेदे च । हाहाकार प० हाहाइत्यस्य कारः कृ घञ् । युद्धशब्द े, शोकध्वनी हिवर्द्धने गतौ च सा० पर ० अनिट् हिनोति हैषीत् । विव्य हा-हिया डि । हेतौ अवधारणे, विशेषे, मन,
रुम्भ से,
हेतुपदेश,
के, न्यस्त्रयायां खोजपूरये च ।
ܐ
For Private And Personal Use Only
Page #1345
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १३३३ ]
हिंसक ए· हिन्स--स्व ल् । व्याघ्रादौ हिंसे पशो, शत्रौ च हिंसा
कारक वि० ।
हिंसा स्त्री० हिस्सा । बधे, घातने, चौर्यादिकर्मणि च ।
हिंस्र लिहिनस-र । हिंमाशीले घोरे, भये, मांस्यां, काकादय,
नामस्यां गवेधुकायां, शिवायाश्च स्त्री० ।
,
हिक्क कूजने भ्वा० उ० का० सेट् । हिति ते हिक हिंसायां चु० ग्रा० म० सेट् । हिक्कयते हिक्का स्त्री० हिका । रोगभ दे (हेचकी) ।
हिङ्ग, न० हिम ं गच्छति गम-हु नि० । (हिङ्) रामउदेशोद्धये छ.
ु
यस्य निर्यासो हिङ्गुद्रव्यम् ।
[हि ।
,
د
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
हिङ्ग नाडिका स्तो. फिङ्गनो नाडीव दूवार्थे कन् ह्रस्वः । नाहीहिङ्ग ु निर्यास पु० हिङ्गुन द्रव निर्यासोऽस्य | निम्बच्चे, इतः हिङ्गुवृत्तनियस (हिङ) ।
हिक्कीत् हिष्टि ।
जिकित |
हिङ्ग पत्र पु० हिङ्गुन द्रव पत्त्रमस्य । इङ्गदीटचे । (हिप) वृत्त भेदे स्त्री॰ ङीप् ।
हिङ्ग पर्णी स्त्री हिन दूत्र पमस्याः ङीष। वंशपत्त्राम् |
हिङ्गल पु० न॰ हिङ तद्वगों लाति ला क । रक्तवर्णे वर्णकद्रव्यभ दें, वाक्यां, वृहत्याञ्च त्री० ङीप् ।
हिङ्ग ुलु ए० न॰ हिङ्गु तद्दर्ण' ल.ति ला-हु, । (हिङ्गुल) वर्णकद्रव्य हिङ्ग ु शिराटिका स्त्री० हिङ्गन द्रव शिरस पत्र शिरामटति -- ल त द्रवम् । देशपत्त्रयाम् ।
राव ल्
हिङ्ग ल न० हिङ्गुल+ष्ट० | मधुरभूले | (आलु) | हिज्ज पु० हिनोति हि-किम् तथा सन् जायते हिज्जलध्वे ।
जन- ड कर्म ०१
[(व्हिजल) | हिज्जल पु० हि-पि हित् हितकारि जलं यस्य । वृजभ हिड गतौ भ्रमणे भ्वा० श्र० स० मेट् इदित् । हिण्डते अहिरिट | हिडिम्ब पु० रातसभ दे स हि भीमेन हतः तद्भगिन्यां स्त्री० ।
•
११२
For Private And Personal Use Only
Page #1346
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३३४ ] .
हिडिम्ब जित् हिडिम्ब राक्षसभेदं जितवान् जि-किप । भीमसेने
हिडिन्वशत्र प्रस्तयोऽप्यन । हिडिम्बापति पु० ६त । भीमस ने । हिण्डन न. हिडि-लट । भ्रमण, रमण, लेखने च । दिण्डि(ण्डी)र पु० हिडि-दरन् ईरन था । समुद्रफेने, वान्को, ( पुरुष', रुचके च । हित विधा-क हि-त वा । गते, पथ्य', दृष्टसाधने. मखले च। . हितकारिन् त्रि. हितं करोति कृ-णिनि । शुभकारके । हितैषिन् त्रि. हितमिच्छति इष-णिनि । हितेच्छाकारिधि | हितोपदेश पु० हितस्य इष्टसाधनस्त्र उपदेशः । हिन.थै उपदेणे,
विष्ण शर्म कृते नीतिग्रन्थमें दे च । हिन्ताल पु० हीनतालो यस्मात् प० । (ताल) । हिन्दील पु हिलोल --बजट । दोलने, श्रावण शुक्लपक्षविहितदोश्च. बयन्त्रेय भगवतो दोलनरूपे उत्सवभेदे रामभेदे च । हिम न० हि-मक । काकाशच्य नजल कयो, शीतलपणे, तहति वि० ।
सूक्ष्म लाया, रेणुकायां, भद्रमुस्तायाम्, नाजर मुस्तायां, स्कायाञ्च , स्त्री० । अग्रहायणपो प्रमासात्मके तुभे दे, चन्दनक्ष, चन्द्र,
कर्पू दे, च पु० । हिमक पु० हिमम्मि कायति के-क । विकतने । हिमकर पु० हिमा करः किरखो यस्य हिम करोति निवशात् रू
___ अत् । चन्द्र, कर्परे च हिमकिरण दोऽन्यत्र । हिमगिरि पु हिममयो गिरिः हिमप्रधानो वा गिरिः । हिमालय
पर्वते हिमप नादयोऽप्यत्र । हिम तेल पु० हिमयीय मेलम् । क— रजाने तैले । हिमग्या स्त्री हिमवीर्य कर दुग्धमस्याः । शी रगटाम् । हिमदुहित जुर हिमछेवक दुई नम् । हिमातेन दुःखकरे दिने ___कुजमा झुकायुक्त दिले. हिमम • हिस्प्रधाने जायमान: कभः । निम्बबई ।
For Private And Personal Use Only
Page #1347
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३३५ )
हिमप्रस्थ पु० हिमः शीतलः प्रस्थो यस्य । हिमालयपर्वते । हिमवत् पु० हिमानि प्राचुर्थे ण अस्त्यत्र मतुष मस्य वः । हिमालय
पर्वते । हिमबालक पु० हिममयो बालु केव ग्रंशो यस्य । कर्पूरे। हिमसंहति स्त्री॰ ६त । हिमसम हे हिमेन वनसङ्घाते (वरक)
पदार्थे च । हिमहामक पु० हिम हसति शीतवीर्यत्वात् एव ल । हिन्तालवृक्षे । हिमांशु ५० हिमाः अंगवोऽस्य | चन्द्र, कपूरे च । हिमांश्वभिख्य न० हिमांशोरिवाभिख्या शोभा यस्य । रौप्ये तस्य
अतिशुभ्नत्वात्तथा त्वम् । हिमागम पु० हिमस्यागमो यत्र । हेमन्ने अग्रहायण पौघमासात्मके ऋतौ ।
[गङ्गायाञ्च । हिमाद्रिजा स्त्री॰ हिमाद्रौ जायते जन-डें । क्षीरिणयां, पार्वत्या, हिमाद्रितनया स्त्री० ६० । दुर्गाथा हिमाद्रिसुतादयोऽप्यत्र । हिमानी स्त्री हिमानी संहतिः हिम+डीप श्रानुक् च । हिम__समहे 'यागता वत जरेव हिमानीत्य 'गटः ।। हिमराति पु० त० । मस्र्थे, अर्कक्ष, वङ्गौ चित्रको च। .. हिमालय पु० हिमानामाल यः । हिमवत्पर्वते हिमप्रधाने बालयो
यस्य । शुक्लखदिरे, भूम्यामल क्यान । हिमाल न हिमकाले जायते जन-ह । उत्पले । हिमाबती स्त्री हिम सेवने हिमयीय विद्यतेऽस्य मतुएं मस्य व ___ संज्ञायां दीर्घः । स्वर्ण क्षीम् ।। हिमाश्रया स्त्री हिम हिमवीथ मात्रयति ा+श्रि-अच | स्वर्णजीवन्याम् ।
[ट्राक्षायाम् । हिमोत्तरा स्त्रो. हिममुत्तर यस्याः सेवने शीतवीर्यकरत्वात् कपिलहिमोगवा स्त्री॰ हिमप्रधानस्थाने उद्भवति उद्-भू-अच । शयाम् ! हिरण न० इ-लाट नि० । रेतसि, वणे, वराटके च।।
For Private And Personal Use Only
Page #1348
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३३६ ]
हिररामय लिहिण्यात्मकम् मयट नि० । हिरयात्मके स्त्रियां ङीप । 'हिरण्मयी शाललतेत्रेति' भट्टिः | नववर्षमध्ये वर्ष मे दे म० श्रादित्यमण्डलस्थे' परमब्रह्मणि य एष हिरण्मयः पुरुषो दृश्यते हिरण्याक्षः' इति छान्दोग्यम् ।
हिरण्य न० हिरणमेव स्वार्थे यत् । सुवा, घुस्त रे, रेतसि, द्रव्य, वराटके, व्यच्तये, मानभेदे, व्यकुप्ये, रजते, धने च । हिरण्यकशिपु पु० दैत्यविशेषे । स तु कशापात् दित्यां जातः । हिरण्यकशिपुहन् पु० हन- किप् इत० । विष्णौ । हिरण्यकामधेनु स्त्री० विधानेन हिरण्यरचिता कामधेनुः । तुखादिषोडशमहादानमध्ये दानार्थ हिरण्येन कल्पितायाम् धेनौ, उपचारात् तद्दाने च |
हिरण्यगर्भ पु· हिरण्यं स्वर्ण मयाण्ड' गर्भ उत्पत्तिस्थानमस्य । चतुर्मुखे ब्रह्मखि तस्य हेमाण्ड प्रभवत्वात्तथा त्वम् ' तदण्ड समय म सहस्रांशुसमप्रभम् । तस्मित् यज्ञे स्वय ं ब्रह्मा सर्व्वलोकपितामह इति' मनुः । तुलादिषोड़शमहादानमध्ये दानायें स्वर्णादिना कल्पिते हिरगयगर्भे, उपचारात्तद्दाने, शालग्राममूर्त्तिभेदे च । हिरण्यवाह (ङ) हिरण्य वाहयति प्रापयति भक्तान् हिरण्यवर्णो वारिव तरङ्गी वा यस्य । महादेवे, शोण नदभ दे च । हिरण्यरेतस् पु० हिरग रेतो यस्य । यौ, चित्रकटले च स्वर्णस्य वद्भिरेतोभयत्व' भारतादावुक्तम् ।
हिरण्याक्ष पु· कश्प्रपत्र दैत्यभेदे ।
हिरण्या पु०हिर निर्मितोऽश्वः ! तुलादिषोड़शमहादानमध्ये दानार्थं स्वर्णादिकल्पितेऽश्व े तद्दाने च ।
,
हिरण्याश्वरथ पु० हिरण्येन निर्मितः श्वः तद्युक्तरथश्च । तुलादिषोडशमहादानमध्ये दानार्थस्वर्णादिना कल्पिते सुवर्ण' मयाश्व
युक्तरथे, तहाने च ।
हिक्क् अव्य० हि-उकिक् रुट च । वन ने
हिल कर तु० प० क० सेट | हेलति हेलीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1349
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ १३३७ ]
चा) शाके स्वार्थ कन् तत्रैव ।
हिलमोचि (ची) स्वी० हिल - क मुच - इनि कर्म० वा ङीप । (हेलें: [हल्लोलत् त । हिल्लोल दोजने ग्रद० चु० उभ० सक० सेट । हिल्लोलयति ते जिहिल्लोल पु० हिल्लोल - अच् । तरङ्ग । षञ् / । दोलनें । हिव प्रीणने खा० प० स० सेट इदित् । हिन्वति हिम्बीत् । हिवक न० वि उक्क नि० । ज्योतिषोक्त लग्नाच्चतुर्थे स्थाने | हिस बधे वा चु० उ० पते रुवा० प० क० सेट् इदि । हिनस्ति हिंसयति ते हिंदीत् बजिहिंसत् स |
हो ब्रव्य० हि-डी । विस्मये दुःखे, विषादे, शोके च । वीप्साय हि । विप्रादाद्यतिशयें । [व्यवहारे प्रतिवादिभेद पु० | हौन त्रिप हा-त तस्य नः ईत्वम् । ऊने, निन्देन अधमेव । हौनवादिन् पुं० कर्म० 'पूर्ववाद' परित्यज्य योऽन्यमालम्बतें पुनः । वादसंक्रमणाज्ज्ञेयो हीनवादी स वै नर' इति सत्यक्त व्यवहारे वादिभेदे ।
ટ
हौनाङ्ग त्रि० होनसङ्ग यस्य । खभावतो न्यूनाङ्गबति 'हीनाङ्क' विकलाङ्क'चेति स्मृतिः । स्त्रियां वा ङीम् ङीवन्तः । क्षुद्रपि
ܢ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
n
प्पख्याञ्च ।
होन्ताल पु० हीनस्तालो यस्मात् पृ० | हिन्तालवृत्ते (हेताल) हर न० ह क नि० । वज्रे, होरके च । शिवे, सर्पे, हारे, सिंहें च पु० । लक्ष्मयां पिपीलिकायां काश्मीर्याञ्च खी० । खार्थे कन (हीरा) मणिभेदे |
हौरान ए० हीरमिव दृढमङ्गलस्य । इन्द्रवज्रे । होल न० ही विधं लाति लाक | देखि |
न्हु होमे, ग्रह च ० ० ० अनिट् । जुहोति हषोत् । हुङ्गार पु० इमित्यत्र्यकरण कारः है- वञ् उप० । हमित्य व्यक्तस्य प्रतिषेध सूचक शब्द खोच्चारणे | 'मौनत्रतं महाकष्ट इङ्कारेणापि नश्यतीति' पुराणम् । [ इति ऋडीत् जुहोड | हुड राशीकरणे सुरु• मज्जने संघाते च क ० तु कु० प० सेट्
Page #1350
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
। १३३८ ]
हुड राशीकरणे भ्वः प्रा०मा० सेट इदित् । इण्डले अडण्डिष्ट । हुड गतौ वा. ग्रा. सक सेट चङि न वस्वः । होडत अहोडिष्ट । हुड पु. हुड-क। मेघे, चौरनिवारणाधे भूमौ निखासे लौ हकीलके च । हुत वि० हु-क्त । देवोद्देशेन मन्त्रहाराऽग्नौ प्रक्षिप्ते तादौ भावे क । होमे न० ।
[ अग्नौ, चिलकहने च । हुतभुज् पु. हुतं मन्त्रेण प्रक्षिप्त एतादि भुत भुज-किप । हुतवह पु० इतं तादिकं वहनि प्रापयति देयान् प्रीत्यर्थम् । यह___ अच् । अग्नौ, चित्रकक्ष च । हुताश पु० इतमन्नाति अश-अण । वङ्गो, चिलकच्चे च । ल्यु।
हताशनोऽस्यत्र । स च कर्म विशेषविहितवङ्गौ च । हुति स्त्री हु-तिन् । होमे। [इत्य तक,न्ये ति' स्मृतिः । हुम् अव्य. इ-डुमि । स्मरणे, प्रने, अनुज्ञायां च निवारणे, ‘गुरु हुच्छ कौटिल्य भ्वा० प० सक० सेट । हर्छ ति अच्छी । चस्वपाठवशात् हुर्छ तीत्ये वेत्यन्ये ।
[लीत् । हुल इतौ संवरण च भ्वा० प० सक० सेट ज्वला. । होति अहो. हुलहुली स्त्री हुल- अाभीक्षण हित्वम् डीप । स्त्रीणां मङ्गल___ ध्वनिभेदे (उलुउल)। हुहु(हू) हे-डु नि० । गन्धर्व भेदे ४० हरियष्यत्र । हङ्गार पुः हम् + -घञ्। अवज्ञाहेतुके शब्दभेदे 'हङ्कारेणैव न
भस्म मा चकाराम्बिका तन' इति चण्डी । इड गतौ भ्वा० प्रा० सक• सेट चडि न हवः । हूडते अडिष्ट । इत नि खेल संमसारणम् । आहते कृताह्वाने । इति स्त्री० हे-तिन् संप्रसारणम् । श्राओं ने । इन, पु• -नक सम्प्रसारणम् च । म्नेच्छजातिभेदे, तहासस्थान
देश दे च 'हनवङ्ग खसेप्वे व नान्यदेशे कदाचनेति ज्योतिषम् । तत्र प्रचलिते स्वर्ण मुद्रामे दे दूत्यन्ये ।
[अवज्ञायाञ्च । हम अव्य. हु-ड्रम् । प्रन , यितक, सम्मनी, क्रोधे, भये, निन्दायाम हछन न. इच्छु-ल्युट । कौटिल्ये।
For Private And Personal Use Only
Page #1351
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३३८ ] ह हरण भ्वा० उभ० विक० अनिट । 'हरति ते अहापोंत् अहत । हृ बलात्कारहरणे जु० पर० स० अनिट् वैदिकः । जहर्ति अहापौत् । ह छय पु० हृदि शेते शो-अच । कामदेवे । हृदयशायिनि बि. ।' ह छल न० ६ त• । पूलरोगभेदे ।
वीरवतीति' भट्टिः । हणी कण्डा० श्रात्म० अक० सेट् । हणीयते अहणीयत ‘हणीयते हृगौया स्त्री हणीय-अ । निन्दायाम् ।। हत्कम्प पु० ६ त° भया द हेतुके हृदयकम्मे । हत वि० हक्क । अपहृते, स्थानान्तर गमिते च । हत् वि० ह-किप तुक च | हारिणि । ४० तस्य दः, हृदयस हदा
देशो वा । हृदये मानसे च न । हृदय न. ह कयन् टुकच । 'मनसि, वक्षसि च । हृत् एति रण
वाच । परब्रह्माणि हृद्यय नम्माड, दयमिति' श्रुतिः । हदयग्रन्थि पु० हृदयस्य पन्थिः । अविद्यासम्बन्धरूपे संसारबन्ध
'भिद्यते हृदयपन्थिरिति भागवतम् । हृदयङ्गम म० हृदयं गच्छनि गम-ख मुम् च । युक्तियुक्त वाक्ये।
मनोहरे वि• 'हृदयङ्गममूर्ति स्त्वमिति भट्टिः । हृदयस्थान न• हृदयस्य मनसः स्थानम् हृदयरूपं वा स्थानम् । हृदयिक लि. हृदय प्रशस्तमनोऽस्त्यस्य ठन् । प्रशस्तचित्त । इनि
तत्व । हृदयेश पु० ६२० । भर्तरि ।
[रोमसंघे । हृदावर्त पु० हृदिस्थ आवर्तः। अश्वस्य हृदयस्थे श्रावतीकारे हृदिका स्त्री॰ द्रोण स्याल कस्य कृपाचार्थस्य मातरि । हृदि कासुत पु० ६० । द्रोण स्यालके रुपाचाये ।। हृदिस्य,श लि हृदि हृदये स्प श्यतेऽसौ कर्मणि किन् अलुक स.।
हृद्ये मनोस । कतर किन् । मर्मस्प शि, दुःखदे च । हृदोल पु० पर्वतभे दे । दृध न ह'द स्प शयते भनो त्यात् हृद्+यत् । गुडत्वचि (दारचिनि
मनोज लि. सद्धिनामोषधौ स्त्री.। .
ले
For Private And Personal Use Only
Page #1352
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३४० ]
हृद्यगन्ध २० हृयो गन्धोऽस्य । क्ष द्रजोरके, बिल्व टच्च पु० । जात्यां __ स्त्री० । इत् समा० । हृद्यगन्धी यपि च द्रजीरके न० । हृद्रोग पु० ६त. हृदयस्य रोग दे, कामे च । हृद्रोगरिन् पु० त० । अर्जुनवक्ष । हृहण्टक पु० ६त० । हृदयस्य विभाजके, जठरे । हल्लास पु० हृदयस्थ लामो यत्र हृदादेशः । हिलारोगे सैन हि
हृदयस्य स्फूर्तिरिव भवति । बल्लेख पु० हृदय लिखति स्म शक्ति निख-अ हृदादेशः । ज्ञाने, तर्के,
तन्त्रोक्त-मन्त्रभेदे च । औत्सको स्तरे । हृष चित्तोत्साहे न्वा० पर० अक० सेट । हर्षति अहर्षीत् । हष हर्षे चित्तोत्साहे, दि. प. अ. सेट । वृति का हघ्रत् अहीत हृष मियाकरणे भ्वा० पर० स० सेट का ये । हमेत अहमी ।। हषित वि० हृष-क्त । प्रीते, विखिते, प्रहले, पण ते, यर्मिते, जात
रोमाञ्च । हषीक न हृष-ईकक । विषयग्राहके-चक्षुरादौ--इन्द्रिये । हृषीकेश पु० ६त । विष्णौ ‘अन्तयाँ मब्राह्मणे तस्य सव्व नियन्न त्वोत्र ... सर्वे न्द्रिय प्रवर्तकत्वादीशत्वम् ।। 'हृष्ट त्रि. हृष-क्त । प्रीते, जात हर्षे, जातरोमाने, विमिते, प्रति हते हृष्ट मानस त्रि. हट प्रीत मानस भम्य । हष्टचित्ते । [किते । हृष्टरीमन् नि हृष्टमिय जाताङ्ग र रोम यस्य । जातरोमाञ्चे, पुलहृष्टि स्त्री हर-क । अानन्द, हर्षे, जाने च । हे अव्य. हा-डे । सम्बोधने, ग्राङ्गाने, अस्तू यादौ च । हेठ विधाते म्बा. य. सक० सेट । हेटत अहेटोत् । अहेटौत् । हेठ भतौ उत्पत्तौ च अका पवित्रीकर ये स तु प० मेट । हेठ त हेठ बाधने भ्वा० प्रा० सक० मेट चडि हवः । हेटते अहेठिय ! हेठ पु० हेठ-बञ | बाधायाम, विवाते च । हेड अनादरे बा० प्रा० सक० सेट् च न हाः। हेडते अहेडिष्ट । हेड वेष्टने भ्वा० प० सक० सेट घटा० | हेडत अहेडीत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1353
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३४१ ]
हेति ती. हन-करणे तिन् नि । अस्त, अग्निशिखायां, सूर्य । ___किरण', तेजोमाने, साधने च । हेतु पु. हि-तुन् । कारणे, अनुमित साधने याप्य, फले च ।' हेतुता स्त्री० हेतोर्भारः तत् । हेतुत्वे, कार्या व्यवहितपूर्व क्षणे
नियत कार्याधिकरणत्तित्वरूपे कारणत्वे, सङ्ग त विशेघे च 'हेतु
तावस रस्तथेति' प्राञ्चः । हेतुमत त्रि. हेतरस्यस्य मतम् । कार्थे । स्त्रियां डीप । हेत्वाभास पु० हेतु रव अभासते श्रा+भास-अच हेतोयाँ अाभासः
श्रा+भास-घञ् । दुष्ट हेतो, हेतूदोघं च । स च दोषः पञ्चविधः व्यभिचारः, विरुवता, अमिधः, सत् प्रतिपक्षता, बाधवः ताश.
दोघेघ सत्तु अनुमितिनोंति एतल्स क्ष गोदाहरणादकं वाचस्पत्ये । हेम न० हि-मन् । स्वर्णे, धुस्त रे, माधक परिमाणे च । कृष्णवणाचे, . बुधे च पु० । हेमकन्दल पु० हेमवणं कन्द लाति ला-क | प्रचाले । हेमकान्ति स्त्री. हेम्न व कान्तिरस्याः । दारु हरिद्रायाम् स्वर्ण तल्थ
द्युतियुक्त वि० ६ त० । स्वर्णस्य दीप्तौ स्त्री । हेमकार पु• हेम तन्मय भषणं करोति क-ग्रण। स्वर्णकारे । वर्ण
सङ्करभेदे । (में करा) हेमकिचल्क न. हेमेव पोतं किलक यस्थ । नागकेशरे । हेमकूट पु० हेममयः को यस्य । किंपुरुषवर्षस्थे पर्चतभेदे । हेमकेतकी स्त्री नेमबर्गा केतकी । स्वर्ण केतक्याम् । हमक्षीरो स्त्री० हेम इय पीत क्षीर यस्याः । स्वर्ण क्षीर्याम् । हेमगन्धिनी स्त्री हेम्नः नागकेशरस्येव गन्धोऽस्त्यस्याः रनि डीप ।
रेणु काख्य गन्धद्रव्ये । हेमगौर पु० हे मेव गौरः पीतः । अशोक, स्वर्ण तुल्यपीते वि.। हेमतार न• हेम तारयति उत्कष्टं करोति तु-णिच-अण्ण् । तत्ये हेमदुग्धक पु० हेमवणं दुग्ध निर्यासोऽस्य का । उडुम्बरे । वर्ण
क्षीयां स्त्री० वा डीपि अत इत्वम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1354
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३४२ ]
हेमदुग्धिन् पु० हेम करणं दुग्ध निर्यासोस्यस्य इनि । उडुम्बरे । हमन् न० हि-मनिन् । सणे-घातौ, धस्त रे, नागकेशर, हिमे च । हेमन्त पु० न । हि-झ मुटच । अग्रहायण पौधमासात्म के घटतौ । हेमलनाथ पु. हेमले नाय ते याच्यते नाथ-कमणि बञ् । कपित्थे । हेमपुष्य न० हेमवणं पुष्यमस्य । अशोकचक्षे । चम्मकचे पु० साथै
कन् । तल, लोनं च। हेमपुष्पी स्त्री. हेमवर्ण पुष्पमस्याः डीप । मञ्जिष्टायाम्, सूर्ण जोय
त्याम, इन्द्रवारुण्याम्, सुषल्याम्, कण्ट कार्याञ्च । संज्ञायां.
कन् हसः । सर्ग यूथि कायाम् स्त्री। हेमफाला स्त्री. हेमव फलमस्याः । सर्ण कदल्याम् (चांपाकला) हेममालिन् प० हेमेव किरणानां मालास्तवस्य इनि । सूर्ये ।. हेमयथिका स्त्री॰ हेमवर्णा यूथिवा | सण यथिकायाम् । हेमरागिणी स्त्री. हेम्न इव रागोऽस्तास्था इनि डीम् । हरिद्रायाम् हेमलता स्त्री हेमवर्णा लता । सर्णजीवन्त्याम् ।। हेमशिखा स्त्री॰ हेमवर्णा शिखा यस्याः । सर्ण क्षीर्याम् । हेमसार न० हेम सारयति निर्मलीकरोति सृ-अण् । तत्थे । हेमहस्तिरथ पु. हेमनिर्मितहस्तियुक्तो रथः । तुलापुरुधादिषोड़श___महादानमध्ये दानाथं कल्पिते सर्ण मय हस्तियुक्त रथे, तहाने छ । हेमाङ्ग पु . हेमेव पीतमङ्ग' यस्य | गरुड़े, सिंह, सुमेरौ, ब्रह्मणि,
चम्मकक्ष, विष्णौ च । सर्णवर्णाङ्ग युक्त वि० हेमवल्येऽङ्ग न०। .. हेमादि पु० हेममयोऽट्रिः । सुमेरौ पर्वते। मनयोग्ये वि० । हेमाद्रिजरण पु• हेमाद्रौ जीर्थति ज-ल्यु । सुर्ण क्षीर्याम् । हेमहेय वि० हा यत् । त्याज्य ।। हेर न० हि-रन् । हरिद्रायाम, मुकुटभेदे च । हेरम्ब पु . हे शिवे रम्बति रवि-अच् अस्तु क समः । गोथे । हेरम्बजननी स्वी• ६२० । दुर्गाथाम् ।
[चकायाम् । हे लञ्चा स्त्री हिल-चञ् हेलं चिनोति चि-ड टाप ट | हिलमोहेलन न० हिल-ल्युट । अवज्ञायाम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1355
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३४३ ]
हेला स्त्री. हेड-अनादरे भावे य इस्य लः। स्त्रीणां शारभावजे
'प्रौढे च्छा याऽतिरूढानां नारीणां सुरतोत्मवे । सृङ्गारशास्त्रत
चनैः हे ला सा परिकोर्तिते'त्य कचेष्टा विशेधे ।। हेलि पु • हिल-इन् । सूर्ये'अर्कट र घ । णिनि | हेलीत्यप्यन्त्र । हेष अश्वशब्दे भ्वा० प्रा० अ० सेट चलि न हसः । हेषते अहेषिष्ट । हेषा स्त्री. हेध-अ | घोटकानां शब्द । हेह अव्य. हेच हेच इ. । सम्बोधने । है अव्य. हा-कै । सम्वोधने, आह्वाने च । है तुक त्रि. हेनौ प्रकृत: ठरण । हेतवादरते, सयुक्तिकवाक्यवादिनि
विद्यो हेतु कस्ती निरुतो धर्मा पाठक' इति स्मृ । हम लि. हिने भयम् गण । हिमजातमात्रे भूनिम्बे पु हेम्बी
विकार : अण टिलोपः । सर्ण विकार समयपदार्थे । हैमन प ० हेमन्त एव हेमन्ते भवो वा अग्ण तलोप: । हेमन्ने काले ।
लल जाते लि। हमवत न• हिमवतो दूरभवो देशः तस्येदं वा अमा । भारतवर्ष भेदे
हिमालयसवः स्वनि लि• विघभेटे पु० तस्यापत्यं नत्र भवो या प्रण।
पार्वत्या, हरीतयां, सर्ण क्षीर्थ श्वेतबचायाच्च स्त्री० डीप । हैमा(मी) तो हम तदर्णो स्तवस्य वाण था डीप । सणं यूथिकायाम् हैवङ्गवोन लोग दोहाद्भवस् हास-गो+ख नि• | नवनीते, पूर्व
दिनतम्बोझये सद्योजाते एते च । हैहय प ० देशविशेषे । तेषां राजा ऋण । इहयेश्वर कार्तवीर्थे । हो व्यव्य. हे-डो नि । सम्बोधने ।
[अहोडिष्ट । होड गतौ अनादरे च भ्वा० प्रा० सक० सेट् चडि न हखः । हहते होड पु० होज-अच् । हुड-अच वा । समुद्रगामिनी काभेदे (रि)
चौरचित च । होट पु. हु-टच । फग्वे दाभिने । होम कर्तरि नि स्त्रियां छीप
'या हविर्या च होती ति शकुन्तला । झोत्र न० इ-ट्रन् । होमे, हविधि, घतादौ च । स्वतौ स्त्री• टाप ।
For Private And Personal Use Only
Page #1356
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३४४ ]
होधिन् पु० होन होमोऽस्त्यस्य इनि । होमकर्तरि । होत्रीय न० होत्राय हितम् होरिद वा छ । हबिट है । होट
सम्बन्धिनि वि. । होम पु० इ-मन् । देवतोद्देशेन बङ्गी एतादित्या गरूपे हयने नित्य . ग्टहस्थ कर्तव्येषु पञ्चसु यज्ञेषु मध्ये देवयज्ञ, श्राजीयविप्रपाको
श्रावीयाग्रभागस्य मन्त्र म्प दाने च । होमकुण्ड न. होमार्थं कुण्डम् । होमार्थे कुण्डे । होमधान्य न. होमोपयुक्त धान्यम् । तिले, यवे च । होमधूम पु• होमजः धूमः । होमार्था ग्नजाते धमे । होममम्मन न० होमज भस्म । इतव्यजाते भसनि । होमिन् पु० होमोऽस्त्यस्य इनि | होमकर्त्तरि । होम्य त्रि• होमाय हितम् यत् । होमोपयुक्त धनादौ । होरा स्त्री हु-रन् । ज्योतिषोक्त लग्न, राश्य भागे, होराज्ञ पक___शास्त्रभेदे, रेखाय च । होलका स्त्री हु-विच ल कति लक-याच कर्म । 'अई पके शमी- धान्य स्त एवष्टच होलका' इत्य के हलादना अई पक्के प्रामीधान्ये ।
[व्योति, कल्पवश्रुतिरिति' दायभागः । होलाका स्वी• इ-विच लक-वञ्। वसन्तोत्मवभेदे, ‘होलाका कर्तहो अव्य. हे डौ नि । सम्बोधने, लाहाने च । अहौ हिष्ट । होड अनादर गतौ च भा० प्रा० सक० सेट चढि न हवः । हौहते ङ्ग चौये अदा श्रात्म• सक० अनिट । गते अङ्गोष्ट । ह्मल चलने भा० प अक० सेट घटा । झलति अमातीत् । प्रम- लयति अनुपसर्गस्य वा हस्तः । ह्यस अव्य० गतेऽहनि नि० । गतदिवसे । हाम्तन वि० ह्यसभिवार्थे क्यु ल तुद् च । गतदिवस भवे त्यम् । . झस्त्योऽप्यत्र लि।
[अहुगीत् । गग संवरणे भा. पर•. सक० सेट, घटा• मि च न वृद्धिः । व्रगति हद पु. द्वाद-अञ्च नि• । अगाध जलाशये ।
For Private And Personal Use Only
Page #1357
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ३४५ ]
इदिनी स्त्री सदस्यस्याम् पनि । मद्याम् । प भाषणे चु• 'उ• सक० सेट । हापयति ते अजिहपत् त । म रखे भा० प• सक- सेट । हसति अहसीत् हासीत् । . हसिष्ठ लि• अतिशयेन वस्खः छन् हमादेशः । व्यतिहखे । हसिमन् पु" हस्वस्य भावः इमनिच चमादेशः । हसतायाम् । इसौयस् वि. अतिशयेन इस्वः ईयसु खसादेशः । यतिवखे ।
स्त्रियां डीप । इस्व न• हस-वन् । परिमाणभेदे सहति । सर्वे च हि एकमाला___ कालोचार्ये लघुवर्णे पु । स्वकुश ५ • कर्म० । श्वेतकुशे हस्खद दियोऽप्यन । स्वगर्भ पु• सो गर्यो यस्य । कुशे ।
खगवेधुका स्त्री० कर्म० । नागयलायाम् । हखजम्ब स्त्री० कर्म । क्षुद्र जम्बू बने । इस्खदा यो छ मेरपि दीयते छिद्यते दो-क | शसक्याम् । व पञ्चक पु. हम पत्र नस्य कप् । मगज मधूके (मौल) अश्वस्थ्याम्
स्त्री• टाप अत रत्वम् । हखफला स्त्री छत फलमस्याः । भमिजम्बू च । ह्रस्व मूल पु . ह मलमरू । रक्त क्षौ । हस्वाग्नि पु. हमः अग्निरस्मात् ५ व० । अर्कष्टो । हवाङ्ग पु • हममङ्गममात् ५ ब० । जीवकोषधे ६ब• | वामने, खर्वे
त्रि । कर्म । हसे अङ्ग न । हाद सने भा. रा. पाक रोट । लादते अद्रादिष्ट । हाद पु० हाद-धञ्। शब्द । अच् । हिरण्यकशिपुपु लभेदे प..। ___शब्द कार के वि। . [क्याच्च । हादविशिष्ट वि। हादिनी स्त्री हाद रिणनि डीए । विद्युति, बजे, नद्याम्, शक्लहास पु. इस घi । शब्द, अपच्ये च । 'हिणो लन्जायाम् कण्डा० च्छा० अ० सेट् । हिणीयते अहिणीविष्ट ।
१९३
For Private And Personal Use Only
Page #1358
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३४६ । हिणीया स्त्री॰ हिणी यक् अ । लज्जायाम् । हो ल मायाम् जु. ५० अक० अनिट । जिह ति ग्रह पीत् । ही स्त्री हो किम् । लज्जागाम् । होच्छ लज्जायाम मा० प० व्यक० सेट । होच्छति अहीच्छीन् । होजित त्रि० श्त । लज्जाशीले । हो(न) त्रिहीत वा तस्य नः । लज्जिते। (वाला) क्षु पदे । होवेर(ल) न० हिये लज्जाय वेरमङ्गमस्य चुनु द्रत्वात् पृ० या रस्थ ल इड गतौ भा० प्रा० सक० सेट चडि न हसः । होडते छहोडिट । ड्रड गतौ भा० प्रा० मक० सेट् चङि न हसः । हडति छह डिट । हैप गतौ भ्वा० प्रा० स० सेट, चडि न हसः । हे पते अहे पिट 1 हे ष सर्पणे भ्वा० प्रा० सक• सेट चडि न हसः । हेपते अहे घिष्ट ! हषा स्त्री० हेघ-अ । अश्वशब्द में दे । होड गतौ वा श्रा० स० सेट चड न हमः । होडते अहौघिष्ट ।' हग संघरणे भ्वा० प० सक० सेट घटा० मिचि न वृद्धिः । श्रगति ____ अङ्कगीत् । ह्वप भाषणे २० उ० कि० सेट । सापयति ते अजिसपत् त । बस रवे भवः• प० अ० सेट । हमति अलसीत् छह सीत् । साद शब्द वा• अात्म० अक० मोदने सक० सेट निष्ठायामनिट ।
बादते असा दिट । द्वाद प ल द धञ् । अाजादे, अानन्द , सन्तोषे । हादिनी स्ती हाद-णिनि . डीप । विद्यु ति, वजे, ईश्वरशक्ति भेदे
च । हदविशिष्ट त्रि। हल चलने वा• प० अक. मेट घा० । हनति अह्वलीत् । प्रहलयति
. अनुपसर्गस्य वा हसः ह नयति ह्रालयांत । हान न० ह्वे-ल्युट । बाहाने । ह्व कुटिलीकरणे भ्वा० प० सक• अनिट । हरति अह्वात् । सयां शब्द च का आह्वानार्थे सक० भ्वा० उभ० यजा. अमिट । हायति अत्-छह्नत । ह्वास्त ।
For Private And Personal Use Only
Page #1359
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ १३४७ ]
ये शब्दाम्बु धिपारमापुरमल प्रज्ञानरी वैभवात् । तानुद्दिश्य नमस्कि यैव सततं तेभ्यो न चे षा क्रिया । ये शास्तकितबुद्धयो निजधिया व्यु मित्मषो मानया नानाकोषनिरीक्षणे अभियस्तभ्यो ममैवा क्रिया ॥
गदरत्नमयः कोषो मोघदे धमयोज्झितः । नानार्थोऽव्ययरूपाद्यो बहुधातुर्जयत्ययम् । पदानुशासने रतौं फनित्रय हदानतम् ।
यसष्य भूमिमगडले करोत सुप्रचारणम् ॥ इति श्रीतारानाथ तकयाचस्पतिभट्टाचार्य सङ्कलितः शब्दस्तोममहानिधि
समाप्तः ।
श्रो तत्सत् ।
For Private And Personal Use Only
Page #1360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only