Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi.saM. 2069 uttarAyaNam w kIrtitrayI saGkalanam zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarurnandanavana - satko'yaM-nandatAt suciram //
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 30 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // vi.saM. 2069 uttarAyaNam saGkalanam : kIrtitrayI Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 29 saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2069 I.saM. 2013 mUlyam : rU. 100/ jAlapuTasaGkettaH prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASaH 079-26622465, 09408637714 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981 M. 9979852135 mudraNam : 'kriSnA grAphiksa' nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 dUrabhASa : 079 - 27494393 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anucc subite: nandanavanakalpatarorekonaviMzI saJcikA prAptA / vividhaviSayakairlekhaiH kAvyaiH kathAdibhizca zAkheyaM manojJA supaThanIyA ca jAtA / tatrA'pi kASThacchidaH kathA'smabhyamadhikataraM rucitA yatastatrA''dhunikajanocitAM vicAradhArAM prati, manuSyasya saGgrahavRttiM prati ca suSTha vyaGgaH kRto'sti, Ahatya kiJcannUtanaM cintanaM prastutamasti / etasya sarvasyA'pi ca kRte bhavadbhayo bahuzo dhanyavAdAH / iti zam - upA. vizrutayazavijayaH pAdalipta(pAlItANA)puram * * * nandanavanakalpataruzAkhA ekonatriMzI labdhA, kIrtitrayI jayatu vidvadabhISTadAnAt lokasya sadviSayadarzanakAriNIyam / kAzmIrameruzikharAt sahakSindhupUrvakAmbhojinI bharatavarSakumArikAntA // prAkRtaprakRti cA'pi saMskRtaM saha yacchatu / SaTprAkRtasya zikSAyai kvacit kalpatarussvayam / / iti vijJApakaH araiyar zrIrAmazarmA Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH sanmAnyAH, namo namaH / bhavadbhiH preSito'nvarthanAmno nandanavanakalpataroH 29tamaH aGko samprAptaH / bhRzamupakRto'smi / asminkhalu mahati viSame kAle surabhAratIsevAvrataratebhyaH pUjyapAdazrImadvijayazIlacandrasUrimahArAjebhyo me praNatitatayaH / nIrakSIravivekazIlebhyastapasvibhyo granthasampAdanakartRbhyo vandanApuraHsaraM granthe kecana mUlalekhagatAdoSA mudraNadoSA vA adhastAnirdizyante / 'lalitakathA'stambhe zrIdevarSikelAnAthazAstriNaH 'chandazchaTAcamatkArAH' iti lalitanibandho (pR. 39-45) vartate / tasmin 42 tame pRSThe lekhakena 'TiDDhANaJ' iti zloka uddhRtaH / tasmin zabdacamatkRtilakSmaikacakSuSkena kenacit kavinA bhagavataH pANineH aSTAdhyAyyAH paJcadazasUtrANi zArdUlavikrIDitachandobandhena grathitAni vartante / tatra prathame caraNe catvAri sUtrANi santi yathA 4-1-15, 1-3-7, 61-110, 3-4-78 iti / iha tRtIye sUtre 'GasiGayo'riti (7-1-15) apapAThaH, chandobhaGgadoSAt / atra 'GasiGaso'riti (6-1-110) zuddhena pAThena bhAvyam, chando'nurodhAt / asminneva caraNe 'tipatassi0' iti pATho'pyazuddhaH / ihA'pi 'tiptassi0' iti (3-4-78) zuddhaH pAThaH / dvitIye caraNe'STAdhyAyyAH paJcasUtrANi saMgRhItAni santi / tAni yathA 6-1-114, 8-4-41, 4-1-95, 8-4-63, 1-1-64 iti / atra 'STunASTarata' iti apapAThaH / iha 'STunASTurata0' iti (8-4-41) zuddhena pAThena bhAvyam / tRtIye caraNe pANineraSTakasya SaT sUtrANi gumphitAni vartante / tAni yathA 6-1-66, 1-1-88, 1-4-18, 11-20, 6-1-73, 6-4-143/155 iti / atra 'dAdhAdhvadApa' ityapyazuddhaH pAThaH / atra 'dAdhAdhvadAp' iti (1-1-20) zuddhaH pATho bhavitumarhati / bhAvatkaH kizoracandrapAThakaH amarelI 365001 * asmAkamanavadhAnAt pANinIyavyAkaraNAnabhyAsAcca pramAdo'yaM jAto'stIti kSantavyAH vayam / aparaM ca vAraM vAramasmAbhinivedite satyapi kecana lekhakAH jherokSa(Xerox)pratimeva preSayanti, tatra ca bahuzo'kSarAstruTitA bhavanti / tatazca mudraNe prUphavAcane ca kAThinyaM bhavatyeva, phalatazcedRzyo'zuddhayo'pramArjitA avatiSTheyuH / ataH kRpayA svacchAkSarailikhitA pratireva preSaNIyeti paunaHpunyena nivedayAmaH / Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH samAdaraNIyA kIrtitrayI, sAdaraM praNatayaH / prAptiH nandanavanakalpataroH aSTAviMzyAH zAkhAyAH / prasannAH smaH / sanniSThayaiva saMlagnAH, sAdhye sArasvatArcane / samAH sAdhavaH saumyAH, zreSThasaMskRtisAdhakAH / / sampreSitasya sadbhAvaiH, sAhityasya samantataH / sammArjanaM yathAyogyaM, sampAdakairnibhAlyate / / gurucaraNAnAmAzIrvAdaiH, pratizAkhAM vizeSopakramaH nandanavanakalpataroH / pratyekaM zAkhA, navaM navamAnayati phalam, ityataH sAmayikasya nAmAbhidhAnamapi critaarthiikriyte|. etadarthaM sapraNAmamabhinandanAni / saMskRtabhASAyAH pracAra-prasArArthaM bhavadbhiH kRtA cintA sthAne eva / (gUrjarabhASA'pi nAmazeSA syAditi cintA kriyate bhASAvidbhiH / ) saMskRta-saMrakSaNArthaM shcintnmaavshykm| bhAratIya-saMskRti-pakSapAtibhiH prayatnAH vidheyAH / saMskRte lekhakAH, pracArakAH, prakAzakAH, saMskRtipoSakAzca sarve sammilitA bhaveyurityAvazyakam / sarvakAreNA'pi etadarthamanudAnarUpeNa viziSTaH sahayogaH kAryaH, yadi bhAratasya bhA-ratatvaM apekSitam / / saMskRte saMgRhItaH saMskArasaMgrahaH nA'lpaH / samRddhireSA vyApakatvena vistaraNIyA maanvtvrkssnnaarthmpi| __bAlAnAM citte saMskRtasya saMskArA dRDhAH syurityetadarthaM vidheyAH prayatnAH / prAthamikakakSAsu yadi, sarvakArasyA''dezena, anivAryatayA saMskRtasya pAThanaM bhavettarhi sarvaM sukaraM syAditi / / mUlataH, saMskRta-saMskRti prati, asmadrASTrasya udAttatAM prati ca, bhaktirbhavettadaiva tat zakyaM bhavet / sAphalyaM syAtprayatneSu, ityarthaM prArthyate prabhuH / / bhavadIyaH DaoN0 vAsudevaH pAThakaH 'vAgarthaH' amadAvAda-15 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam "kucha bAta hai ki hastI miTatI nahIM hamArI... vivacakayA dRSTyA yAda vayaM bhAratadezasya paristhitiM samavalokayema tadA prAyaH sarvatra dAridyamajJAnaM mAlinyaM sattvahInatA'ndhazraddhA bhraSTAcAraH - ityAdibhirvyAptAvevA'smaddeza-kAlau dRzyete / etacca sarvathA satyaM tathyaM cetyasmAbhiH sarvairapyanicchadbhirapi svIkartavyameva / evaM satyapi tAdRzaM kimapi tattvamasti deze'smin yena paGkAt kamalamivA'niSTaprAcuryAdapi kAle kAle'tra mahAmAnavAH samudbhavanti / gataM zatakameva vilokayema cet samagre'pi bhAratavarSe bahavaH sva-parakalyANakAriNo mahApuruSAH saJjAtA yathA - zrIramaNamaharSiH, zrIaravindaH, vinobA, mahAtmA gAndhiH, ravizaGkaramahArAjaH, rAmakRSNaparamahaMsaH, svAmirAmatIrthaH, svAmivivekAnanda ityAdayaH / tathA pratyekaM dharma-sampradAyeSvapi mahAprabhAvakA bahavaH satpuruSAH saJjAtA yairdharmakSetre, samAjakalyANakSetre, jJAnaprasArakSetre, tIrthoddhArAdikSetreSu ca satkAryANAM paramparaiva pravartitA / evameva yeSAM nAmAni bahuprasiddhiM naiva prAptAni tAdRzA api bahavaH sajjanAH sujanAzca saJjAtA eva deze sarvatra, ye hi nairAzyatamasA''vRte samAje sadAzAdIpAyitaM samAcaran / ekata eteSAM mahApuruSANAM satpuruSANAM sajjanAnAM ca jIvane dRzyamAnA parAM koTi prAptA sattvazAlitA paropakArakAritA saGkhyAtItaguNaprakarSavattA ca, anyatazca prAyo bahusaGkhye samAje parisphurantI bhraSTAcArAjJAnadhanalAlasA-durAcaraNAdibhizca sudADhya prAptA sattvahInatA svArthavRttizca / mahadAzcaryaM nAmedameva yat, tat kiM tattvamasti - yatprabhAvAdetAvatsvaniSTeSu satsvapi deze'traitAdRzA mahAjanA janiM prApnuvanti, pratizrotastaraNamiva ca satkAryazreNi samAcarantaH paropakAraM kurvanti khalu ? etadeva manasi nidhAya kavi-ikabAlaH svIye "sAre jahA~ se acchA...' gIte likhati yat "kucha bAta hai ki hastI miTatI nahIM hamArI" "kucha bAta" nAma "kiJcit tattvaM" tAdRzaM kimapyatratye vAtAvaraNe prasRmaramasti yenaitAdRzairapyaniSTaiH paripUrNA'pyasmAkaM sattA khaNDitA vinaSTA vA naiva bhavati / taddhi tattvaM kim ? iti sarvairapyasmAbhiranveSTavyamupAsitavyamAtmasAcca kartavyam / adyatanIyo yuvasamudAyo hi satatamupabhoktRvAdaM samarthayannapi kiJcidiva vicArazIlavastu vartate eva / tena tvetattattvagavepaNAyA'vazyaM cintanaM kartavyameva / kevalaM tadgaveSaNArthaM pravarttanenaivA'niSTAnAM baDhI mAtrA svayameva hAsaM prApsyati kramazazca dezasya samAjasya cA''ntaro bAhyazcetyubhayathA'pi vikAso bhaviSyatyeva / kevalamaidamprAthamyena tat tattvaM - yadasmAkamAntarikavAtAvaraNAd viluptamiva jAtamastiavazyaM gaveSaNIyaM yena vayaM sarvathA vinAzaM naiva prApnuyAma / kiM vayaM tadanveSaNe pravartemahi khalu ? caitra zuklA pratipat, 2069 godharAnagaram kIrtitrayI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvIracitrASTakam zrImahAvIracitrakASTakam zrImadRSabhadevastavataraGgiNI svAmirAmakRSNaparamahaMsacaritam kavikulatilakebhyaH praNatyaJjaliH durjanaza zrIbhaktAmarastotra-stotram hitArthaM tavaiva hAIku kAvyAni satyasyA'nuvAdaH antarAlApAH AsvAdaH kRti: pazu-pakSiNAM smaraNazakti: nIrogitAyA rahasyam patram Jain Educationa International anukramaH 7 kartA pravarttakamunizrIyazovijayaH pravarttakamunizrIyazovijayaH DaoN. AcArya rAmakizoramizraH DaoN. AcArya rAmakizoramizraH devarSikalAnAthazAstrI ec. vi. nAgarAjarAv Do. vAsudeva: pAThakaH 'vAgarthaH ' Do. vAsudeva: pAThaka: 'vAgartha:' DaoN. harSadeva mAdhava: DaoN. vAsudeva: pAThaka: 'vAgartha:' Do. vAsudeva: pAThakaH 'vAgarthaH' munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijaya: munidharmakIrtivijayaH For Personal and Private Use Only pRSTham 1 3 4 6 8 9 2 2 2 2 a 17 18 20 21 23 28 30
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitakathA vaividhyamayI vyasanavIthikA granthasamIkSA zrIgosvAmitulasIdAsacaritam (mahAkAvyam) bAlakRSNacampvAkhyaH prabandhaH vicAraNam anuvAda: bhojarAjasarasvatItvena prasidvaiSA pratimA kimambikAdevyA: ? kIrtitrayI yadi .... kaH puTIkaroti perAzuTacchatram ? marma gabhIram satyaghaTanA sAmrAjyasthairyamUlam yogakSemaM vahAmyaham vyaGgyakathA kathA bhikSukANa dezasya jAto'sti pratizyAyavyAdhiH : Izvarasya manuSyAvatAraH laghubAlakasya nibandhaH saMskAratulyaM dhanamasti nA'nyat kaH prabhubhaktaH ? yathA dAnaM tathA phalam marma - narma maunaM sarvArtha : zAdhanam prAkRtavibhAgaH kathA pAiyavinnANakahA uvaesAo vi AyaraNaM vaDDayaraM Jain Educationa International devarSikalAnAthazAstrI DaoN. rUpanArAyaNa pANDeyaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH muniratnakIrtivijayaH muniakSayaratnavijayaH sA. dhRtiyazA zrIH sA. dIprayazAzrIH kIrti adhyakSa saMskRtavibhAgaH AcAryavijayakastUrasUri : munikalyANakIrtivijaya: 8 For Personal and Private Use Only 36 44 47 51 52 53 55 57 59 61 64 66 68 69 72 73 74 76 77 85
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International zrIvIracitrakASTakam AcArya zrIvijayanemisUrIzvaraziSyaH pravarttakamunizrIyazovijayaH atha cchatrabandhaH (padmabandho'pi ) aviditaguNamAnaM sarvadA bhAsamAnaM akalitamahimAnaM dhvastamohAbhimAnam / vihitamadanamAnaM zAntisaMzobhamAnaM / prakaTitapaTimAnaM naumyahaM vardhamAnam // 1 // 1 For Personal and Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dhanurbandhA vasantatilakA vIraM namAmi vipadAdalanaM dayAlu ghorAndhakAravidhurAn vividhopatApAn / pApAna samuddharati yo jitabhAvavairI darpodgamaprazamanaM jagadekasAram // 2 // atha khaDgabandhaH dhIraM dhIraM vandeva, devamAvasathaM zriyAm / yadarzanamaghadhvaMsi sarvadA taM jinaM stuve // 3 // atha dvAbhyAM zlokAbhyAM khaDgabandhaH sArazauryAptamokSazrIrjitakAmamahAripuH / puNyakeligRhaM vIra: krAntavizvaH svatejasA // 4 // sAnukampo bhavacchedI zakrasandattavAsasA sAraM saMzobhamAno mAM pAtu pApAt prabhadrakaH // 5 // atha zarabandhaH sarvadA dAritonmAdaM sarvarddhidhiSaNairnutam / vande vIraM mahAdhIraM bhavasatratrasannatam // 6 // __ atha trizUlabandhaH uddAmatejasAbhAsadehasaundaryabhAsitam / taM sadA dAsataM devaM vande taM viditaM divi // 7 // ___atha zakti bandhaH varaM tattvavidAmIzaM taM zaM saukhyadadaM varam vagAmbhIryasamrAjaM saMsaMdhyAyAmi sarvadA // 8 // itizrInirupamaprauDhasAmrAjyarAjavirAjamAnatapattapastejaHprakaraprakIrvamAnakIrtinikarasvacchatapagacchagagananabhomaNIyamAnasakalajanaprArthitArthasArthacintAmaNIyamAnazrImadvijayanemisUrIzvarAcAryacaraNacaJcarI kAyamANapavartakayazovijayaviracitaM zrIvIracitrakASTakaM samAptam // Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIracitrakASTakam AcAryazrIvijayanemisUrIzvaraziSyaH pravartakamunizrIyazovijayaH bhagavAn bhuvanAdhIzo dhIzo dhairyaguNe nagaH / gabhastirmohavidhvaMse pApAdvIro'vatAt sa mAm // 1 // atha halabandhaH vIraM namAmi vizvezaM taM zaMvaprabhumIzvaram / ramyasUktijagadbodhaM sarvajJaM varakevalam // 2 // atha halabandhaH vIraM dharmapradAtAraM vAraM doSatatervaram / roddhArakaraM vizve vande'haM devadevanam // 3 // jaya bhavabhayaharaNacaraNakamala jaya kanakabha jaya vajanazaraNa / jaya samasahamadadavadahanadaka jaya varajanabharanatatatapadaka // 4 // atha samAsaguptaM prabalamadanadAvaM ghoramohapratAnaM, prakupitamadakAlavyAlasaGghapracAram / bhavavanamadhibhavyazreNisaukhyAya yasyA'bhibhavati zaraNaM sa trAyatAM vo'tha vIra: // 5 // atha gomUtrikAbandhaH sampadAnaparaM vande lokajAlasya pAlinam / vipanmAnaharaM mande zokajAlasya pAtinam // 6 // atha gadyabandhaH (ayaM gomUtrikAbandhe'pi) jina zrIna ghanadhyAna cchinnamAna ghanasvana / dhanadInajanaglAnajanasannatanandana // 7 // atha prathamAntabandhaH vizvavayatrANanibaddhacetAH kubodhavidhvaMsanavAgvilAsaH / tRSNAtamassaMharaNo munIzaH zrIvIradevaH sukhadaH sadA'stu // 8 // itizrIsahRdayahRdayAravindavikAsanasavitrIyamANasakalajanamano'ntastApaprazamanaprapIyUSAyamANabhISmabhavavanabhrAntiklAntimacchAntidAnaikakalpataruyamANazrImadvijayanemisUrIzvarAcAryavaryacaraNacaJcarIkAyamANa pravartakayazovijayaviracitaM zrImahAvIracitrakASTakaM samAptam // Jain Educationa Intemnational For Personal and Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadRSabhadevastavataraGgiNI AcAryarAmakizoramizraH vande jinaM jagati jainasamAjapUjyam, tIrthaGkareSu RSabhaM jinadharmadUtam / yaM jainadharmajanakaM manasA smarAmi, tasmai namo bhagavate RSabhAya loke // 1 // zvetAmbara: prathama AdigRhasthabhogI, pazcAdayaM svatapasAtra tapazcaro'bhUt / yaM jainadevamadhunA hRdaye bhajAmi, tasmai namo bhagavate RSabhAya loke // 2 // Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASopadezakavarAya samatvadAya, sAdhAraNAdijanazarmasamIkSakAya / viprAdizUdrajanatAsamatApradAya, tasmai namo bhagavate RSabhAya loke // 3 // yaH karmaNA ca manasA ca hRdA ca vAcA, jIvasya pIDanavirAma ihetyahiMsA / tatpAlakaM yamatha zarmakaraM smarAmi, tasmai namo bhagavate RSabhAya loke // 4 // yaH svIcakAra jaDacetanamUlarUpam, tasmin kadApi na ca yo vikRtiM cakAra / yaM satyavAdinamahaM hRdaye bhajAmi, tasmai namo bhagavate RSabhAya loke // 5 // satyaM tvasaMgrahamahiMsakatAM ca vizve, kalyANahetava itIdamupAdizad yaH / yazcA'bravIdiha sadAcaraNaM vidhAtum, taM jainadharmajanakam RSabhaM namAmi // 6 // zrIhotilAla iha yasya kalAvatI ca, mAtA pitA ca janibhUnagarI ca soroM / devaM ca yaM namati rAmakizoramizraH, tasmai namo bhagavate RSabhAya nityam // 7 // 295/14, paTTIrAmapuram, khekar3A (bAgapata) u.pra. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmirAmakRSNaparamahaMsacaritam DaoN. AcAryarAmakizoramizraH kAlIbhakto rAmakRSNaparamahaMsastvabravIt / Izvaro'sti sarvavyApI satyo nityaH sanAtanaH // 1 // sa sUryaH sa eva vahniH sa AkAzaH sa mArutaH / sa jalaM sa pramAtmA yo vasati sadAtmasu // 2 // gurudeva ! kaH puNyAtmA ? narendra iti pRSTavAn / paropakRtaye yastu pIDyate sa kRtI janaH // 3 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathyate'tra sa puNyAtmA paratApaM chinatti yaH / tasya gurU rAmakRSNo narendramityuvAca saH // 4 // yo duHkhI paraduHkhena sukhI parasukhkhena ca / yo haret parakaSTaM sa puNyAtmA'sti sumAnavaH // 5 // ko'sti dharmo manuSyANAM? vivekAnandaH pRSTavAn / na kasyA'pyahito bhAvo manasA vAcA karmaNA // 6 // damanamindriyANAM ca maunaM ca satyabhASaNam / pAlanaM sadguNAnAM ca dAnaM dayA manaHzamaH // 7 // cittena karmabhirvANyA na kasyA'pyahitaM kuru / pratADayerna kasyApi zarIraM hRdayaM manaH // 8 // samaya eva sampattirvyarthaM talahi yApaya / samayenaiva siddhyanti kAryANi nahi vetasA // 9 // AlasyaM hi manuSyANAM zarIrastho mahAripuH / saMtyajya tasmAdAlasyaM karmaniSThaH sadA bhava // 10 // nirAzo no bhavestvaM hi, hatAzo'pi ca no bhavaH / kAlavyayI nA'tra bhUtvA saMyamI ca sadA bhaveH // 11 // nidraaluno bhava tvaM hi, tandrAluzcA'pi no bhavaH / satsamayaJca vijJAya mitavyayaM tvamAcareH // 12 // kuryAH paropakAraM ca yena puNyaM sadA bhavet / ziSya ! kAryA sAdhusevA rakSAmIzaH karotu te // 13 // gurudeva ! namastubhyaM vivekAnanda ityavak / namaH paramahaMsAya rAmakRSNAya svAmine // 14 // varSe SaDazItyadhike tvaSTAdazazatAbdake / SoDazeDagastye paJcatvaM rAmakRSNo jagAma hi // 15 // 295/14, paTTIrAmapuram, khekar3A (bAgapata) u.pra. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavikulatilakebhyaH praNatyaJjali: devarSikalAnAthazAstrI ajarAmarakAvyasya prathamaH kaviH Aditya-maGgalaiyoM dyAvAbhUmI kavirhi jagrantha / tadanu nirantara-sargakramabaddhAM kAvyapaddhatiM suSuve // koTikalpazatakeSvapi yala mriyate na jIryate jAtu / AdyaM hi racayitAraM vande taM devamasya kAvyasya // vAlmIkiH krauthIkAruNikAntarotthitamahat-saMvit-prakAza-sphuranmaryAdApuruSottamIyacaritA''lokairjagad bhAsayan / sItAyAzcaritAmRtaM prakaTayannubhAvayan mArute zcAritryaM pratibhAMzubhirvijaye vAlmIki rAdyaH kaviH // kAlidAsa-bhAravi-mAgha- vaiduSyasya draDhimne suragirisudhiyo'dhIyate naiSadhIyaM jayadeva-zrIharSAH zRGgArotkarSasiddhyai surasikajayadevasya gItINanti / yAnti prauDhArthabhaGgIradhijigamiSavo bhAraviM vA'tha mAghaM kintu drAkSAmradIyaHkRtiparicitaye kAlidAsaM zrayante // bilhaNaH kAvyajJAH kalayantu karNakuhare mocArasaspardhinIH zItAzmapratibimbitAumalakalAnAthaprabhAsodarIH / phullat-pallava-sauvidalla-visarallolambakallolakUt kaDUllipratimalla-bilhaNa-vacovaidagdhyavistArikAH // jagannAthaH lalitAM kavitAM sahaiva gumphan rasagaGgAdhara-siddhazemuSIbhiH / laharISu layaM girAM vivRNvan sa jagannAthakRtI vilakSaNo'mi / maJjunAthaH zrIkRSNakavervaMze tailaGgAnAM vidAM jani lebhe / mathurAnAthakavIndro jayapuravidvat-kulA'gragaNyo yaH // sa hi maJjunAthanAmnA nUtanachandaHsu navyakAvyabhidAH / lalitanibandhakathopanyAsAdInyadbhutAni jagrantha // nUtanapathapravartaka-kRtaye tasmai sva-nAmadhanyAya / kavivRndaziromaNaye zraddhAsumanAMsyabhIkSNamarpyante // __ -C/8, pRthvIrAja roDa, sI.skIma, jayapura 302001 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ durjanazatakam ec. vi. nAgarAjarAv jinA jayanti jIvebhyo jAtebhyo jagatItale / durmadairdurjanairdattaM duHkhaM dagdhuM dhRtodyamAH // 1 // kRSNaH karotu kuzalaM kAlindIkUlakesarI / tarjayantazca garjanto durjanA yena bharjitAH // 2 // durjanAnAM svabhAvaM ca satAM klezaM ca tatkRtam / vivarItuM nAgarAjo vidvAn zatakamabhyadhAt // 3 // brahmA viSNuzca zambhuzca vilasanti divaukasaH / vihAya tAn durjanAnAM kAvyaM kasmAccikIrSasi // 4 // iti pRcchanti vidvAMsaH saprazrayamahaM bruve / yannivAraNamiSTaM syAt te jJeyA AmayA iva // 5 // samAjasyA''mayA duSTA varNyante te mayA'dhunA / tatsvabhAvaM vijAnanto janAstiSThantu jAgRtAH // 6 // hetuH sajjanaduHkhAnAM ketuH kalithasya ca / otuH saujanyadugdhasya durjano vardhate'nizam // 7 // durjanAH kapaTATopapaTavaH kaTubhASiNaH / / kaThorAH kaSTajaladhau sajjanaM majjayantyamI // 8 // Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarjayanti girA mugdhAn bharjayanti suhRdvajAn / varjayanti sudhIvRndaM durjanAH pApakAriNaH // 9 // durjanAH paNDitaMmanyAH khaNDayantyakhilAn kavIn / satyavAco daNDayanti maNDayantyasatIgira: // 10 // varNayan mUrkhadhaninaH sarvadA kAryacAturIm / AkarNayaMstatpralApAna durjano'rjati bhojanam // 11 // kAryaM yadA sAdhanIyaM gRhNanti caraNau tadA / kArye siddhe vikarSanti durjanAstau vinA trapAm // 12 // nArikelasya kAThinyaM durgandho lazunasya ca / kAravellasya tiktatvaM durjane'sti guNatrayam // 13 // pUjayanti prazaMsanti satkurvanti ca paNDitam / durjanAH svArthasiddhyarthaM tadbhaGge dUSayanti tam // 14 // parjanya iva bhUteSu samadRSTirhi durjanaH / niSpakSapAtau tau yasmAjjalaM hiMsAM ca yacchataH // 15 // parjanyarahite deze nirjane durjanaM sRja / ityuktaH padmajaH prAha sa mAM tarhi vihiMsati // 16 // purohito vA rAjA vA dAso vA gaNako bhaTaH / durjano yadi dUrAttaM tyaja mitra sukhaM bhaja // 17 // yebhyo'zikSata zAstrANi yebhyo'labhata jIvikAm / kaSTaM duSTaH sa tAn ziSTAn kRSTvA piSTvA ca nandati // 18 // audAsInyaM svadAreSu rAsikyaM ca pastriyAm / dhanotsargo vAranAryAM durjane dRzyate dRDham // 19 // mitraM zatru taTasthaM ca vaJcayitvA'rjitaM dhanam / durjano dyUtageheSu nirlajjaM vyayati svayam // 20 // yasya krIDA ziSTapIDA toSaNaM paradUSaNam / vinodo mitravidroho vedhAstaM nirmame kujaH // 21 // vAcaMyamaH kaviguNe kavidoSe tu vAkpatiH / svoktistutau caturvaktro durjano jJAyate na kaiH // 22 // durjano gRhamAyAti dadhAno'tithikaitavam / labdhAvakAzo harate vittaM gehaM ca gehinIm // 23 // 10 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ andhakArasya hetutvAt samau durdinadurjanau / mitradarzanavighnau tau parihAyau~ prayatnataH // 24 // kRpaNo dAnavelAyAM nipuNaH svArthasAdhane / vicakSaNastathA'nyeSAM durjano lAbhanAzane // 25 // vRkodarAyate duSTaH paragehAnnabhakSaNe / satAM ca prANaharaNe nityaM kAkodarAyate // 26 // mandahAso'pi duSTasya cetastudati dhImatAm / lAvaNyamiva vezyAyAzcorasyeva ca kauzalam // 27 // araNyaM jambukai hInaM nagaraM mazakojjhitam / so durjanazUnyazca vidhAtrA kiM na sRjyate // 28 // bhaJjayanti satAM yatlAn raJjayanti nRpAdhamAn / vyaJjayanti gurordoSAn prakRtyA hanta durjanAH // 29 // nA'strANi na ca zastrANi na zAstrANi na nItayaH / trAyante durjanAllokaM bhekaM sarpAdivotplavAH // 30 // paizunyaM yasya mRSTAnaM ziSTapIDA ca pAyasam / pIyUSaM parivAdazca duSTaM taM varNaye katham // 31 // zaizave cauryamabhyasya yauvane pAradArikam / durjano vArdhake drohaM kRtvA'nte yAti nArakam // 32 // puSTA dhRSTAzca ye duSTAH ziSTAn kaSTeSu yuJjate / garviSThAn lokavidviSTAn tAn daSTvA'znanti kukkurAH // 33 // suhRttamA yasya viTAH zaThA yasya ca bAndhavAH / yasyopadezakAcorA durjanaM taM vivarjayet // 34 // kATavaM vacane yasya pATavaM paradUSaNe / cATavo yena racyante duSTaM taM dUratastyajet // 35 // durjano rAtrivelAyAM ghUkavad ghoradarzanaH / divA sa eva raTati kAkavat karkazasvara: // 36 // nivAryamANA api ye gAyanti mazakA iva / karNAbhyarNaM samAgatya vadhyAste durjanAdhamAH // 37 // randhrAnveSaNaniSNAtA AdhivyAdhiprasArakAH / sadvicchedanavidvAMso durjanA mUSikA iva // 38 // Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRdhavatsUkSmadRSTizca gomAyuriva vaJcakaH / kAkavatsarvabhakSazca durjanaH kena varNyate // 39 // saMnivezAnuguNyena varNasya parivartane / kRkalAsAn hepayanto vijayante'tra durjanAH // 40 // siMhAyate durbaleSu durjanastarjayan bahu / sArameyAyate dhunvan pucchaM prabalasammukhe // 41 // vidhAtardurjanaM sRSTvA kRtArtho janapIDane / mazakAn matkuNAn AkhUn kimarthamasUjaH punaH // 42 // cipiTairaaligrAruidaraM paripUryate / durjanAH kiM nu kurvanti tadarthaM pApasaMcayam // 43 // nA'nlena na ca gItena strIsaGgena na durjanaH / tathA tuSyati lokAnAM mugdhAnAM pIDayA yathA // 44 // pIDanAya ca sAdhUnAM poSaNAya ca duSkRtAm / durjanAH pAparakSAyai sambhavanti yuge yuge // 45 // durjanaM nItivAkyena sajjanaM yazcikIrSati / kSIrasnAnena sa zilAM mRdvI kartumihecchati // 46 // pareSAmavamAnena mAtApitroravajJayA / guruNAM khaNDanenA'pi modante durjanAssadA // 47 // virAjate durjaneSu dvayamanyonyasalibham / krauryamatyantanizitaM tIkSNaM cA'satyabhASaNam // 48 // rAmo rAma iva zlAdhyaH pitRvAkparipAlane / durjano durjana iva nindyo vizvastavaJcane // 49 // kSudhArtavyAghavatkrUro durjano jJAtimAraNe / jAlanirbaddhamRgavad dInaH sAhAyyayAcane // 50 // meSe yathA meSapAlaprItiH svArtheritA sadA / tathaiva durjanapremA mitreSvapi ca bandhuSu // 51 // yathaiva mRgayordRSTilagnA lakSye pazau sthirA / durjanasya tathA cittaM vaJcanIye nare sthitam // 52 // vidyAhIno durjanaH syAnmanAga lokApakArakaH / vidyAvAn durjano bhUyaH sarvalokabhayaGkaraH // 53 // 12 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International rAjAnaM vaJcayitvA ca trAsayitvA ca durbalAn / durjano'rjati yattasya tatpApaM vardhayiSyati // 54 // niSkAraNaM hasan dantAn darzayaMzca kRtAJjaliH / svArthaM saMsAdhayan zveva dvAri tiSThati durjanaH // 55 // dveSe kAraNe zIghraM kAraNaM tannivArayet / niSkAraNadveSiNaH kA durjanasya pratikriyA // 56 // antaraM sajjane nA'sti namaskAre kRte'kRte / akRte durjanaH kupyettadAdau nama durjanam // 57 // zivAlayaM samAgatya durjanairbhASitaM mithaH / zrutvA hAlAhalarasaM devaH smaraharo'smarat // 58 // agniM viSaM khaDgadhArAM sarpadaMSTrAM ca padmajaH / smAraM smAraM durjanasya jihvAM rama sRjati dhruvam // 59 // pitaraM mAtaraM patnIM bhrAtaraM suhRdaM gurum / yo hanti durjano'rthAya kca tasya narakaH kRtaH // 60 // paNDitAn avajAnIte yAcakAn avamanyate / atithIn hrepayatyuktyA durjano mAnuSAdhamaH // 61 // ekacakrapure yena pANDavA bhikSukAH kRtAH / duryodhano durjanAnAM guru: kenA'tra varNyatAm // 62 // durjanatvamahAvArdhestaraGgAH sarvatomukhAH / kAmakrodhadveSalobhA durnivArAzca duHkhadAH // 63 // durjanAgnimahAjvAlA dandahIti jagadvanam / siktaM sajjanameghAdbhistat kathaJcit prarohati // 64 // rUpaM vastraM vaco'pi syAt samAnaM duSTaziSTayoH / vyaGktaH kintu tayorbhedaM kRtaghnatvakRtajJate // 65 // samastalokopakArI sajjanaH kvA'mRtapradaH / samastalokApakArI durjanaH kva viSapradaH // 66 // sajjanasyA'vamAnena bhUyastuSyanti durjanAH / haMsa vidrAvya saraso bakA hRSyanti sarvadA // 67 // kairvinA saro bhAti vinA sarpaizca candanaH / doSairvinA bhAti kAvyaM durjanaizca vinA sabhA // 68 // 13 For Personal and Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItAzlokAMstricaturAn kaNThasthIkRtya durjanaH / pratArayatyacaturAn sabhAyAM zukravat paThan // 67 // vRSabho nirviSANo'yaM pucchahInazca jambukaH / adaMSTraH kAlasarpazca durjanastarjanassatAm // 68 // yojayatyeva kapaTaM pUjayannapi durjanaH / bhojayalapi mRSTAnaM cAmarairvIjayalapi // 69 // yasya roSAjjagatploSo yasya dveSAjjanakSayaH / yasya doSAt satAM klezo durjano durjayo hi saH // 70 // avajJA sarvavidvatsu prajJA pavinAzane / pratijJA zAntibhaGge ca khyAtaM durjanalakSaNam // 71 // niSkAraNaM prajAyante keSucid druSu kaNTakAH / durjaneSu ca mAtsaryadveSakrodhamadAH sadA // 72 // mayUradurjanau loke khyAtau prakRtigarviNau / cAreNA''dyo dhinotyasmAn dhunotyanyo manassadA // 73 // danujendro rAmajAyAM jahAra janakAtmajAm / cauryaM caJcalacittAnAM durjanAnAM nisargajam // 74 // kaMso jighAMsuH zrIkRSNaM nijaghAna bahUn zizUn / durjanaH kasyacicchatrurmugdhAn anyAn vihiMsati // 75 // viSTape duSTabhUyiSThe kaSTaM ziSTasya bhASaNam / loke kAkaiH samAkIrNe kathaM kUjatu kokilaH // 76 // sarvo garvo'pi te'kharcaH parvatAyaiva zAmyatu / kAThinye tvAdRzA duSTAH santi sarvatra bhUtale // 77 // bobhUyante vacassA durjanAnanakAnane / nindA teSAM tIkSNadaMSTrA dveSaH kSveDastu mArakaH // 78 // paranindA svaprazaMsA dAnAbhAvaH pratigrahaH / paurobhAgyaM guNe maunaM spaSTaM duSTasya lakSaNam // 79 // sajjanAH sabhayAssanti durjanA bhAnti nirbhayAH / nilIyante kvA'pi haMsA vijRmbhante ca vAyasAH // 80 // jijJAsayA na pRcchanti prAjJaM kiJcana durjanAH / anicchannapyacchamatiH sa yacchatyuttaraM zuci // 1 // 14 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSTo duSTa iti brahmA na phAle kRtavAn lipim / guNena karmaNA vAcA tau vijJeyau prayatnataH // 82 // siMhAn vyAghAMzca kurvanti vidheyAn kuzalA janAH / durjanAn sajjanAn kartuM kathaM te nahi zaknuyuH // 83 // duSTo'pyaGgulimAlo'bhUcchiSTo buddhopadezataH / mahAtmanAM sannidhAnaM sAdhayatyadbhutaM bhuvi // 84 // nara: prApnoti duSTatvaM samAjasya prabhAvataH / vyAdhagehazuko vakti "jahi mAraya coraya" // 5 // viziSTairupadiSTazced duSTaH prApnoti ziSTatAm / saptarSibodhito vyAdho babhUvA''dikaviH kila // 86 // durjanebhyo namo yeSAM kAraNAd bhagavAn hariH / sarveSAmapi bhaktAnAM bobhavItyakSigocaraH // 87 // dhika ziSTAnu yeSu sarvatra virAjatsu dharAtale / kAryAbhAvAt sadA nidrAM cA''lasyaM zrayate hariH // 8 // kiM bhAni bhAnti gagane bhrAjamAne prabhAkare / duSTAnAM kaH prabhAvaH syAcchiSTe rAjani rAjati // 89 // divAcarA ivolUkA dvipadA iva markaTAH / savastrA iva bhallUkA durjanAssanti bhUtale // 10 // duSTA evA'tra vandyA ye kaSTaM pratyasya santatam / iSTAn devAn smArayanto dhRSTatAM vArayanti naH // 1 // kAruNyaM na vyaJjayanti grAhanetrAzrubindavaH / sUcayanti na saujanyaM duSTavaktreSu sUktayaH // 12 // AcAryAn ye vaJcayante vinindanti jinAnapi / munIn ye ca vighAMsanti te vinazyantu durjanAH // 13 // paThanti bhagavadgItAM gaGgAmbhasi luThanti ca / tathA'pi durjanAH svIyaM na muJcanti kaThoratAm // 4 // vidhervaktrANi catvAri rAvaNasya dazA'bhavan / sahasramAdizeSasya parArdhaM durjanasya tu // 15 // kadAcicchatrurUpeNa kadAcinmitrarUpataH / kadAcitputrarUpeNa janAn hiMsati durjanaH // 6 // 15 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ duryodhanasya daurAtmyAt pANDavAH prApnuvan yazaH / satAM kIrtarnidAnAya durjanAya namo namaH // 17 // mahatAM nAma bibhrANo duSTo na sujanAyate / khadyotanAma bibhrat kiM sUryati jyotiriGgaNaH // 8 // sajjanA yadi dRzyante jagannandanasalibham / durjanA yadi vIkSyante savyAghragahanopamam // 79 // mAyAvinAM mAtrikANAM tAtrikANAM ca sannidhau / sajjanA yAnti vilayaM labhante durjanAH zriyam // 10 // durbalo durjano brUte pIyUSamadhuraM vacaH / sa eva prabalo bhUtvA vakti vAcaM viSopamAm // 101 // sarvebhyaH pratigRhNAti kasmaicila prayacchati / bhuGkte 'nyeSAM gRhe kintu na bhojayati durjanaH // 102 // mitradroho niSThuratvaM nirlajjatvaM nRzaMsatA / vAcATatvaM vaJcakatvaM durjanAbharaNAni SaT // 103 // na kazcidasti loke'smin durjanoM na pIDitaH / adaSTo mazakaiH kazcidasti kiM vasudhAtale // 104 // IrSyAsUyA ca dambhazca krodho dveSazca durjane / paJca doSAH sadA santi vyAghrapAde nakhA iva // 105 // rAmo virAmaH pApAnAmArAmo guNabhUruhAm / daNDayatveSa kodaNDI durjanAkhyadazAnanAn // 106 // vItarAgo mahAvIra: kAmakrodhau nivArya me / tanutAM maGgalaM dhIro hIropamaguNArNavaH // 107 // racitaM durjanazatakaM vidvanmodAya nAgarAjena / bhavatAd gaNezakUpayA sakalAnAM prItibhAjanaM sudhiyAm // 108 // iti zrInAgarAjaracitaM durjanazatakaM samAptam / 90, 9th Cross, Navilu Rasta, Kuvempunagar, Mysore 570023 Ph. : 821-2542599 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International zrI bhaktAmara stotra - stotram // DaoN. vAsudeva: pAThakaH 'vAgarthaH' saralatvaM svabhAvasya viziSTasiddhikAraNam / viziSTasiddhi siddhAnAM prasAdaH syAtpade pade // vinA svArthaM, parArthaM hi vinopakSAM vizeSataH / sahajaM sravate tatra stotraM mantrAtmakaM hitam // bhedabuddhiM vinA ziSTA viziSTA vandya-vandanA / dRDhayeddhi vinA''yAsaM sameSAM dharmadhAraNAm // mudA manISibhirbhaktyA nirvyAjaM ca jitendriyaiH / yadeva gIyate gAnaM tanmantrAtmakamucyate // hRdyaM hitakaraM stotraM mAnatuGgAhvasUribhiH / bhaktAmareti nAmAnaM kRtaM kalmaSahArakam // sarvathA saMskRtaM stotraM paThitaM pAThitaM param / paramArthaM dizatyeva paramonnatisAdhakam // bhaktAmarasAsvAdaH kasya nonnatikArakaH / stotraM mantrAtmakaM caitannUnaM patitapAvanam // prAkRtaM parihRtyaiva saMskRtaM sAdhayatyanu / prAsaGgikaM tathA'pyetat stavanaM siddhidaM zivam // pUjAtmakaM parezasya yadyapi syAt sahetukam / nirADambaratAyuktaM nigaDabandhanacchide // bhaktAmarastavaM bhavyaM bhAvairbhadrAtmakairyutam / bhUtidaM hRdgataM kurvan jIvanaM dhanyatAM nayet // 17 For Personal and Private Use Only 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, amadAvAda - 15. ( guja.) phona : 079-26745754
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitArthaM tavaiva DaoN. vAsudeva: pAThakaH 'vAgarthaH ' hitArthaM tavaivA'rakhalaM cintayAmi namaste namaste navAmi namAmi / bhavantaM bhavantaM bhavantaM bhajAmi mudA bhAvabhAvairbhavantaM namAmi // na me prItimattvaM, na me zatrumattvam sadA sakSamatvaM tathA'pi dayatvam; zubhArthaM samatve manaH saMdadhAmi hitArthaM tavaivA'rakhalaM cintayAmi // virodhe na vIrA vipakSe vasanti nu viSaM vairabhAvena vANyA camanti; sadaudArabhAvena tad vismarAmi, hitArthaM tavaivA'rakhalaM cintayAmi // ahaM, 'bhAva - jetA zubhAnAM praNetA vijetA'zubhAnAM, vinamro'smi netA; tvadIyAya kAryAya sattAM smarAmi hitArthaM tavaivA'skhalaM cintayAmi // gate'pyatra nirvAcane sammatirvaH nirvAcane''gAmini syAttathA vaH; tvAM sevituM jIvanaM dhArayAmi hitArthaM tavaivA'skhalaM cintayAmi // dambhazchalaM kaitavaM naiva kAryam jAneH tavA'rthaM tathA'pyAvakAryam; kRtvA'pi * pApaM, sukhaM te sRjAmi hitArthaM tavaivA'skhalaM cintayAmi // 1. ahaMbhAva (garva) jetA | ahaM bhAva-jetA = sadbhAva-jetA / astittvam / Izatvam, sattA - Adhipatyam / Jain Educationa International -- - -- namaste namaste namaste namaste namaste - For Personal and Private Use Only - - - - ba " // // 2. sattAm = 3. sammatiH = 'mata' iti bhASAyAm / 4. atra kAvye, rAjakIye kSetre, yena kena prakAreNa, pareSAM paropakArasya chalena, ye nijaM svArthaM sAdhayanti, te sahAsaM nirUpitAH / 18 "
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAIku-kAvyAni DaoN. harSadeva mAdhavaH (1) AgneyakITAH paThituM prayatante tamo-hRdayam // (6) manaH kUrdate zarIrarelayAnAt prabhraSTasmRtyai // (11) savaste pure kasmai pRcchecchalabhaH puSpasaGketam // (2) kAMzcit pAdapAn vihAya parakIyaM sarvaM hi mahyam // (7) zRGgaM cAlaya nmeghapaGke nimagnaM candra-vatsakam // (12) vRSTiH / pAdapAn unmUlitAn me manaH . prarohayati // (3) gRhaprAGgaNe meghasya patrakArA indragopakAH // (8) pRcchati bhekaH kuzalaM palvalAya grISmazuSkAya // (13) kurvanti bhekAH zrAvaNapuNyasnAnaM kroDaiH palvale // (4) vRSTiH / mAtaraM mArgayati prabhraSTaM kapi-zizukam // (9) purANI khaTvA yauvanonmAda-ramRtau sajIvA jAtA // (14) asurAkrAntA rakSAdhInA vasanti devAlayezAH // vRSTiH / koTare vidyunmUkaM vepate zuka-mithunam // (10) matto'nviSyati pazeSa palvalaM vRSTau varAhaH // (15) nA'bhijAnanti rAjamArgAstimiraM pura-rathyAnAm // 8, Rajtilak Bunglow, Nr. Abadnagar, Bopal, Ahmedabad-380058,M. 9427624516 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ *satyasyA'nuvAdaH DaoN. vAsudevaH pAThakaH 'vAgarthaH' vacmi vinamrA prajApateduhitA, ahaM kavitA / vacmi vedanAMkurvanti kaluSitAM mAM kavisutAm / zRNvantvadhunA madIyaM nivedanam vihAya garvam / zuNvantu sarve kavikarmadAkSiNye bhrAntAH bhavantaH / kathayatyekaH samartho mahAkaviH ahamevA'smi / yathAkathaJcit zabdajAlaM kurvANAH naiva kavayaH / akhile vizve kavistu prajApatiH satya-sarjakaH / kathayatyanyaH ahamahamikayA vaiziSTyaM nijam / yAce'tra kSamA, sarve'pyatra bhavantaH anuvaadkaaH| tasyaiva kAvyaM na kadApi jIryati nityanUtanam / jAnantu sarve bho AtatAyinaH ! trastA'ramyanena / anuvAdakAH, satyasyeva kAvyasya anuvAdakAH // evaM satyapi, kavikalpAnAM vAntaM kAvyasarjane / * atra kAvye 'hAIku' iti kAvyaprakArasya paramparayA dazabhiH padyaiH kavayaH(?) bodhitAH sahAsam // 20 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ antarAlApAH // DaoN. vAsudeva: pAThakaH 'vAgarthaH ' [saMskRtasAhityasya vividhAsu vidhAsu, 'antarAlApAH' ityasti vizeSaH prakAraH / tasyA'pyanekeH prakArAH / " atra, ekaprakAre, prastUyante katipayAni subhASitAni eteSu paGktitrayI praznarUpA, caturthI tAvat zabdatrayImayI uttararUpA / caturthI tu, sUktirUpA'pi bhavati, ityasti vizeSa: // ] rAse hatAsu kA mugdhA ? dhanyA kA dhAraNe varA ? sItA tuSTA kadA prItA ? rAdhA dharaiva vatsalA // ahiMsAdezikaH ko'sti ? prasannaH sajjanaH kadA ? kazca sAphalyamApnoti ? mahAvIraH zubhe rataH // prAthamyatazca kiM sevyam ? svAsthyaM kasmAcca labhyate ? kadA sevA samarcyAnAm ? ArogyaM bhAskarAt sadA // satkAryaM kAryamadyaiva ? mahattvaM kasya jIvane ? prANAnAM prati ko dharma: ? kAryaM svAsthyasya rakSaNam // Jain Educationa International 21 rAdhA kasya priyA proktA ? bhaktAH jAnanti kiM varam ? kIdRzaM devarUpaM bhoH ? kRSNasya zaraNaM varam // kiM kAryam uttamaM dRSTvA ? kAryaM kasya ca rakSaNam ? dhanyaM janaizca kiM kAryam ? icchet jIvasya jIvanam // prItyAH phalazrutiH kA'sti ? loke rakSati kaH sadA ? jitendriyaH kathaM loke ? ahiMsA dharmaH acyutaH // kurvanti kiM sadA bhadrAH ? sAdhakaH kiM karotyaho ? Izvarasya priyaH ko'sti ? bhadraM sAdhnoti bhaktimAn // For Personal and Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sajjanAH kIdRzAH santi ? nityaM pUjyAzca ke matAH ? ke sadA hitamicchanti ? zAntidAH guravaH priyAH // kayA saMvardhate prItiH ? jJAnena vardhate ca kim ? kiM karoti zivasyA'rcA ? prItyaiva paramaM zivam // Jain Educationa International Ban 22 vinA bhItiM nu kA sevyA ? kA pUjyA prItitaH parA ? kalyANI syAtkathaM mAtA ? zivA mAtA svabhAvataH // [zivA = For Personal and Private Use Only kalyANadA, haritakI, pArvatI ] jIvane karaNIyaM kim ? kasya sevA ca bhAvataH ? AzIrvAdAtmakaM kiM syAt ? kAryaM pUjyasya pUjanam // 354, sarasvatInagara. AMbAvADI, amadAvAda - 15. ( guja.) phona : 079-26745754
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH pazu-pakSiNAM smaraNazakti: munikalyANakIrtivijayaH pUrvatanyAM zAkhAyAmasmAbhiH keSAJcana prANinAM pakSiNAM ca vilakSaNAyAH smRtizakterudAharaNAni parizIlitAni / tadanusandhAna evA'trA'pi keSAJcidito'pi vilakSaNAnAM jIvinAM smaraNazakterudAharaNAni vilokayAmaH / guJjakaH pakSI (Humming bird ) hi kevalaM grAmacatuSTayaparimANa evA'sti / tatazca tasya dehasyA'tyantaM laghutvAccayApacayakriyA'tIva vegena pracalati / yadA sa niSkriyo bhavati tadA'pi svIyazArIrikabhAraparimANamadhikRtya pratigrAmaM 16-ghanasenTimiTaramitaM prANavAyuM vyayIkaroti, yato nije laghAvudare saJcitasya puSparasasya sa tena prANavAyunA'tizIghratayA dahanaM karoti / yadA sa uDDayanaM karoti tadA pratikSaNaM ( per second ) navatiM vArAn pakSAvAsphAlayan pratigrAmaM 85 - ghanasenTimiTaramitaM prANavAyuM vyayIkaroti / tatazca tena pUrNodaraM pItaH puSparasastasyodare nimeSatrayamapi nA'vaziSyate / evaMsthite tena pakSiNA puSparasasya caSakA vAraM vAramudarasAt kartavyAH / dIrghamantarAlaM yadi vinA''hAreNa vyatItaM syAt tadorjAyA adhikavyayena sa pakSI kAbhizcid ghaNTAbhireva mRtyuM prApnoti / asya vivaraNasya sAro'yamasti yat - satataM puSparasaM gaveSayatastasya pakSiNa UrjAvyayabhayena teSAmeva puSpANAM sAkSAtkAraH kartavyo yAni puSparasazUnyAni na bhaveyuH / 1 yadyapi, puSpANAM rasaM pAyaM pAyaM tAni tacchUnyAnyapi sa eva pakSI karoti / tathA, rasazUnyAnAM puSpANAmapi punastadrasotpAdanArthaM kazcana kAla AvazyakaH / evaMsthite guJjakapakSiNo laghuni mastiSke sthitAyAH smaraNazakterupari praznadvayasya nirvahaNamApatati - puSpasya jAtimAzritya nUtanasya puSparasasyotpAdanArthaM kiyAn samayo vyatIyAt ? tathA, kasya puSpasya sAkSAtkArastena kiyataH kAlAt pUrvaM kRtaH ? iti / Jain Educationa International 23 For Personal and Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ praznadvayasyA'pi samucitamuttaraM guJjakapakSiNA nirNetavyamanyathA tasya vyartha UrjAvyaya udarapUraNArthaM cA'nyatra bhramaNamityAdyAH samasyAH samApateyuH / yadi ca tasya smRtiretat sarvaM jJAtuM sakSamA syAt tadA tasyorjA'pi rakSitA syAt puSpasAkSAtkArazca saphalaH syAt / guJjakapakSI praznayoranayoH samucitaM samAdhAnaM prAptuM paryAptAM smaraNazaktiM dhArayati / kintu prAyogikavRttyA tatpramANaM prAptuM briTanadezIya-eDinabargavizvavidyAlayasya saMzodhakaiH phebravarI(2006)madhye kecana prayogAH kRtAH / tairhi guJjakapakSibhiH saGkIrNe sthAne zarkarArasabhRtAni kRtrimapuSpANi paGktibaddhAni sthApitAni, sUkSmanalikAdvArA ca teSu punarapi rasapUraNasya vyavasthA'pi kRtA / taiH puSpANi vividhavarNayutAni sthApitAnyAsan rasapUraNasya samayo'pi ca pRthak pRthak nizcitaH / atha ca godhUmabIjaparimANaM mastiSkaM dhArayatA guJjakapakSiNA'lpenaiva kAlena puSpeSu gamanAgamanaM kRtvA tat samayapatrakaM samavagatya svIyasmRtau saGgrahItam / tataH sa tatsamayapatrakAnusAreNaiva svodarapUraNakAryakramaM pravartitavAn / prayogasya sAphalyamevaM jAtaM yat - katamaM puSpaM kiyatA kAlena rasapUritaM syAt, tathA katamasya puSpasya rasastena kiyataH kAlAt pUrvamudarasAt kRtaH - ityetad dvayamapi svAnubhavena tena nirNItamAsIt smRtau ca sagRhItamapi / etat kAryaM kartuM prAsaGgikI (episodic) smRtirAvazyakI, yA cA'dyAvadhi manuSyezveva bhavet - iti vaijJAnikAnAM mantavyamAsIt, sA godhUmabIjaparimANe guJjakapakSiNo mastiSke'pi vidyate iti jJAtvA te saMzodhakA mahAntaM vismayaM prAptAH / madhumakSikAviSayikI vicAraNAM kuryAma tAvat / tucchatayA parigaNyamAnasyA'sya kITakasya mastiSkaM kevalaM 0.00007 grAma parimANamasti / tasmiMzca koSANAM saGkhyA 95,000to'dhikA nAsti / (manuSyamastiSke tu 100 arbudato'pyadhikAH koSAH santIti manyante vaijJAnikAH / ) atha ceyadalpaparimANe madhumakSikAyA mastiSke kiyatI vA smaraNazaktirbhavet ? vayaM cintayema yadatIva tucchA syAt / kintu naiva, AhAragaveSaNArthaM bhaugolikacihnAnAM yathArthamAlekhaM kurvatyA madhumakSikAyAH smaraNazaktirnUnaM balavatI bhavati / kiyatI balavatIti cet saMzodhakAnAM prayogAnubhavaM pazyAmaH / uttaraamerikAyAmagastamAsAnantaraM puSpodgamasya pramANamatIvA'lpIbhavati / etena madhumakSikANAM paryApta AhAro na prApyate / tadAtve jemsa-golDanAmakena kITakazAstriNA prayogakaraNArthaM vane ekatra sthAne zarkarArasasya bhAjanamekasya madhukozasyA'natidUraM nyastavAn, svayaM ca kutracinnilIya tannirIkSaNaM kRtavAn / alpenaiva kAlena kAzcana madhumakSikAstatra samAgatyA''hArArthaM madhunirmANArthaM ca tameva zarkarArasaM gRhNanti sma / ayaM ca teSAM nityakramo jAto yataH agastamAsAnantaraM tu kutrA'pi puSpANAmudgama naivA''sIt / itazca jemsa-golDaH pratidinaM tat zarkarArasabhAjanamadhikAdhikatayA pazcimAyAM dizi agre'pasAritavAn, prAnte ca sa tad bhAjanaM madhukozAt 150 miTar-dUre sthApitavAn / kintu tasya cintanAnusAraM madhumakSikANAM tad bhAjanaM prAptuM na kadA'pi kAcana bAdhA samutpannA, yatastAbhiH pratyahaM pazcimadizyeva kiJcanA'dhikamuDDayanaM kartavyamAsIt zarkarArasaprAptyartham / api ca, bhAjanaM tu sadA'pi teSAM dRSTiphalake tiSThati smaiva / 24 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH sa madhumakSikANAmadhikaparIkSaNArthaM kAzcana madhumakSikA ekasmin pihite bhAjane pUrayitvA madhukozAt 150miTar-dUre naiRtyadizi prApitavAn, bhAjanaM codghATitavAn / asmAt sthAnAt zarkarArasabhAjanaM draSTuM zakyaM nA''sIt, madhukozastu samyaktayA dRzyamAna AsIt / tatazca tAsAM madhumakSikANAM kRte sarvo'pi bhaugoliko vinyAsaH parAvartitaH / idAnIM tA madhumakSikAH zarkarArasapAtraM zodhayituM kena mArgeNa gaccheyuriti draSTavyamAsIt / golDasya cintanamAsId yat kila madhumakSikAH prathamaM purato dRzyamAnaM madhukozaM prati gaccheyustatazca nityAbhyAsavazAt pazcimadizi sthApitaM pAtraM prApnuyuH / yadi ca tAsAM tAdRzI kalpanAzaktirna syAt tadA tA abhyAsavazAt sAkSAt pazcimadizyevoDDayanaM kuryuryatra zarkarArasaprApteH sambhAvanaiva nA''sIt / kintu, golDasyA''zcaryaM jAtaM yat tAbhirmadhumakSikAbhirdvayorekataro'pi sambhAvito mArgo naiva citaH / bhAjanAd bahirAgatya tA madhumakSikAH katicana kSaNAni yAvat tu dizAzUnyA iva saJjAtAH / parantu tadanantaraM tA ekaikazo vAyavyadizo mArga nizcitya zarkarArasapAtraM prati prasthitAH / tacca pAtraM yadyapi tAsAM dRSTigocaraM jAyamAnaM nA''sIt , tathA'pi ekenaiva prayatnena kathamiva tAbhistad bhAjanaM gaveSitaM nAmeti jemsa-golDasya mahadAzcaryaM jAtam / pihitena bhAjanena sthalAntaraM prAptAstAH kathaM nAma jJAtavatyo yat tAsAM lakSyamidAnI 45-aMzIyakoNe'sti na tu 180aMzIye koNe ? atra tarkasaGgataM samAdhAnamevaM syAt - purA hi madhukozAt zarkarArasabhAjanaM prati pratyahaM gacchantInAM tAsAM mastiSke vRkSAdInAM bhaugoliko vinyAso'Gkito jAtaH / tatazca yadA sa vinyAsaH parAvRttastadA tAbhiH purANena vinyAsena saha nUtanavinyAsasya vaisadRzyaM yathAvadavagatya zarkarArasabhAjanaprApaNArthaM nUtano mArgo gaveSitaH / arthAt sarvA api madhumakSikAH svIye sUkSme mastiSke daizikI smRtizaktiM (Spatial memory) dhArayanti sm| madhumakSikAto'pyadhikarasapradaM vRttaM tu sAmanajAtIyamatsyAnAmasti / madhumakSikA hi svIyasmRtipaTe bhaugolikaM vinyAsamAlekhayanti, sAmanamatsyAstu tattadgandharUpeNa tattadvastu-sthAnAdIni smarantItyayamasti dvayovizeSaH / janmanaH samanantarameva yo bodhastasya jAyate sa AjIvanaM tanmastiSke smRtirUpeNa sagRhIto bhavati / ayamevA'sti tasyA'nyamatsyebhyo vizeSaH / tasyA'nyadapi vaiziSTyamasti yaditareSu mIneSu sAmAnyatayA na vidyate / sAmanamatsyA hi nadyA madhure jale yathA vasituM zaktAstathA sAmudre lavaNAMzayukte jale'pi vasanti / prAya: 50-75senTimiTarapramANo'sau mIno hi mukhyatayA amarikA-keneDA-grInalenDanorve-skoTalenDAdidezeSu vahantInAM nadInAmudgamasthAneSveva svIyAnaNDAn prasavati / nadyAstale yuktaM gartaM khanitvA samakAlameva prAyazo daza sahasrANi aNDAn prasUya, taM gataM ca sikatayA pUrayitvA mIno'sau sAmudraM jalaM pratigacchati, na kintu svIyAnaNDAn rakSituM tatrA'vatiSThate / mAsacatuSTayAnantaraM tebhyo'NDebhyo ye zAvA jAyante te svIyajIvanasya prAyaH sArdhatrayavarSANi tatraiva nadyA mUle vyatikrAmyanti, kintu tadanantaraM te'pi samudraM prati gantuM sajjIbhavanti / ekasminneva divase lakSazo mInAH samakAlameva samudrajalaM prati 25 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasthAnaM kurvanti / nadImUlAdArabhyamANo'yaM pravAso nadIpramANo dIrghastu bhavatyeva khalu ! / amerikAyA uttarapradeze sthitasyA'lAskArAjyasya yukonanadI prAya: 3200 kilomiTar-pramANA'sti, atastanmUle sthitAnAM sAmanamInAnAM pravAso'pi taddI| bhavatyeva / sAmudrajalaM prApya te mInAH sAmAnyamInavadeva sapta varSANi yApayanti / tadanantaramakasmAdeva teSAM smRtizakteH prabhAvo'nubhUyate / sarvAsAmapi tAsAM mInAnAM manasi samakAlameva 'pratibhAti' yadidAnI tairapyaNDAni prasavitavyAnIti, tathA tAnyapi teSAmevA'lAskA-grInalenDa-norve-skoTalenDAdidezAnAM tattannadInAmudgamasthAneSu, yatra varSadazakapUrvaM svayaM jAtA Asan ! pratyekaM sAmanaH svasvadezaM tatra pravahantIM ca nijanijanadImanviSya pratizrotastI| kutracicca prapAtamapi samatikramyotkaTaM pravAsaM kRtvA nadyAH mUlaM prApnuvanti / yukonanadyA mUle jigamiSuNA mInena tu punaH 3200 kilomiTarapramANaH pratipravAsaH kartavyaH / atra vismayAvaho vRttAntastvayaM yat pratyekaM sAmanamIno jAnAti yat tenA'mukanadyA eva mUle gantavyaM yatra varSadazakAt pUrvaM tajjanmA'bhavaditi / kathametat saMbhavet ? saMzodhakai rahasyametadevaM prakaTIkRtamasti - sarvo'pyayaM camatkAraH sAmanamInasya janmakAle tanmastiSka saGgrahItasya nadIjale vidyamAnasya vilakSaNagandhasyA'sti / nadyA jale hi vividhA vanaspatayo, vRkSaparNAni, sevAlaH, jalajajIvAnAmavazeSAH, bhRgubhyaH sammizritAni khanijadravyANi - ityAdIni vilakSaNaM gandhaM prasArayanti / yadyapi sa gandho'tyalpapramANa eva bhavati tathA'pi navajAtaH sAmanamInastaM gandhaM smRtau yAvatkathikatayA saGgrahNAti / tataH smRtisthena tena gandhena nadImUlasthajalIyagandhasya sAmyaM vinizcitya svIyaM janma sthAnaM ca jJAtvA sAmanamInastatraivA'NDAni prasavituM yAti / yadi gandhasAmyaM na nizcIyeta tadA so'nyAnyanadImUlaM gatvA gandhasAmyaM ca vinizcitya janmasthAnamanviSati tatazcA'NDAni prasavati / ___yadyapi sAmanamInAyA'NDaprasavArthaM svIyajanmasthalIyaM nadImUlameva kimapi rocate iti tu saMzodhakai va jJAyate, tathA'pyetat tu spaSTaM yadiyaccirakAlInasmRtizakteranyadudAharaNaM prakRtau na kvA'pyavApyate / / atha, kenacidrUpeNa sAmanamInato'pi viziSTA smRtistu amerikAdezasthAyA rokIparvatamAlAyAH nivAsinaH prAyazaH pAdamitadairghyayutasya naTakrekara(Nutcracker)pakSiNo'sti / vihago'yaM svIyAbhidhAnAnusAraM kavacayuktaphalasya kavacaM bhittvA tadantaHsAraramudarasAt karoti / zItakAle raoNkIparvateSu kavacayuktaphalAni kASThaphalAni cA'tyalpatayA prApyante / ato yadA tAni saulabhyena prApyante tadAtve samUhacArI vihago'yaM yathAzakyamasya saGgrahaM kRtvA sthAneSu pratisthAnaM tri-caturANi phalAni nidhAnatayA nikhAtayati / (ekena naTakrekarasamUhena svIye'dhikRte vAsavistAre ekadA pRthak pRthak 5000 sthAneSvAhatya 33,000 phalAni nikhAtAnIti saMzodhakainirIkSitam / ) nikhAtasthaleSu kutrA'pi na kiJcidapi cihna te'Gkayanti tathA'pi bahumAsAnantaramapi te svayaM nikhAtAni sahasrazaH phalAni saralatayA'nveSTuM zaktAH, tatra ca te pratizataM navatyA api adhikatayA sAphalyaM prApnuvanti / 26 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ amerikIyasaMzodhakaistvito'pi kAMzcana prayogAn kRtvA pakSiNAmeteSAM smRtizaktiH parIkSitA / tairhi samatalabhUmau catasRSu dikSu pI.vI.sI.dravyasya caturaH khaNDAn nikhAya tanmadhyabhAge itastataH kAnicana kASThaphalAni nikhAtAni tadupari ca mRttikA vikIrNA / tato bubhukSito naTakrekarapakSI tatrA''nAyitaH / tena ca tatkSaNameva sthalavizeSa khAtvA kavacayuktaM phalaM niSkAsitam / idameva sthalaM tena kimarthaM citamiti saMzodhakA nirNetuM naivA'pArayan / kintu taiH pI.vI.sI.khaNDAnAM sthAnaM parAvRtya prayogaH punarAvartitaH / tatrA'pi yadA pakSiNA sthalavizeSe eva khAtvA phalaM niSkAsitaM tadA saMzodhakarjAtaM yat pI.vI.sI.khaNDAn yojayantyau kalpite rekhe yatra parasparaM chinattaH sma tat sthAnaM naTakrekarapakSiNo'bhISTamAsIt / tarkamimaM pramANayituM taiH punarapi pI.vI.sI.khaNDAnAM sthAnaM parAvartya pakSisamakSaM kAvacikaphalAnAM rAzirevopasthApitaH / pakSiNA ca te eva kalpite rekhe yatra parasparaM chinattaH sma tatraiva nikhAya tri-caturANi phalAni sthApitAni / etaiH prayogaiH pakSyayaM svasthApitanidhAnaM kathamivAganviSatIti tu jJAtaM sphuTatayA, kintu tenA'nyaH prazno'yamupasthApito yannidhAnatayA sahasrazAH phalAnAM sthApanAnantaraM kasmin sthale kairvA bhaugolikacidvaistAni sthApitAnItyAderbodhasya saGgrahArthaM kAle ca tadudbodhanArthaM pracurA cirakAlikI tIkSNA ca smaraNakSamatA''vazyakI. sA kathamasmina laghau pakSiNi cakAsti ? - iti / saMzodhakairanumitaM samAdhAnaM tvevamasti - naTakrekarapakSiNo mastiSke, cirakAlInasmRteH saGgrahArthamupayujyamAnaM, 'hipokempasa'nAmakamaGgamadhikatayA vikasitamasti, tatazca tasya smRtistIkSNA sUkSmagrAhiNI cA'sti / tasyAzca kAraNAdasau pakSI phaladaurlabhyaparItaM zItakAlaM nirvighnatayA yApayitvA svIyamastitvaM rakSati / ataH smRtestIkSNatvaM cirakAlInatvaM prAcuryamityAdayaH sarve'pi guNAstadastitvarakSaNe (Survival) eva paryavasyanti / evamevA''phrikIyavanakhaNDeSu dvizatAdhikavanaspatInAmupayogaM kurvANasya cimpAnjhIvAnarasya tIvrA smaraNakSamatA'pi svAstitvarakSaNArthameva, yataH katamo vanaspatiH kiM prayojanaH kiMguNazceti sarvaM vAnaro jAnAti kAle ca smaratyapi / tathaiva bhramaryapi svabilAdAhArArthaM bahiH prayAti tadA punarAgamanArthaM bhaugolikacihnAnAmabhilekhaM mastiSke racayatyeva / etadapi svAstitvarakSaNArthameva / kiM bahunA ? samagrAyAH pazujAteH pakSijAtezca smaraNazakterekameva prayojanamasti svasya svAnvayasya cA'stitvasya rakSaNam (Survival) ! na kiJcidanyat !! (AdhAraH gUrjarabhASIyaM vijJAnasAmayika saphArI) 27 For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIrogitAyA rahasyam AsvAdaH munikalyANakIrtivijayaH aisavIye dvAdaze zatake hAritanAmaka AyurvedAcAryo babhUva yena hAritasaMhitetyabhidhAno grantho likhito'sti / ayaM granthastena svajIvane kRtasyA'viratasyA''yurvedAbhyAsasya cirakAlaM ca prAptasya cikitsAnubhavasya ni:SyandasvarUpo'sti / granthe'smin tena pratipAditamasti tena yanmanuSyasya ye rogA jAyante teSAM bhUyAMso rogA tena kRtAnAM vividhAnAM duSkRtyAnAM pApakarmaNA vA kAraNAjjAyante / duSkRtyaM pApakarma vA kurvato manuSyasya cittavRttiSu nizcitaM parivartanaM jAyate'thavaivamapi vaktuM zakyaM yat prathamaM tu manuSyasya cittavRttAveva duSkRtyakaraNamArabhyate, tadanantarameva tad duSkRtyaM bahirAvirbhavati / yadyapi manuSyaH svasyaM duSkRtyasya janamadhye tvastu svamanasyapi pratiSedhanaM karoti, tad yathArthamevA'sti kAlocitameva vA'sti - ityAdi svayamapi vicArayati janAnAM madhye'pi ca pramANIkartuM prayatate / evaM satyapi tasyA'ntaHkaraNe yo durbhAva utpannaH sa tasya vaicArikabhUmikAM rudhirAbhisaraNaM ca dUSayatyeva / tadanu yathAkAlaM zarIrasyaikasmin niyate bhAge tad dUSitaM bIjaM duSkRtyatIvratAnusAraM yena kenacid rUpeNa prakaTIbhavati / yadA ca tat prakaTIbhavati tadA vayaM - rogo jAta iti kathayAmaH / udAharaNArtha, hArita evaM kathayati - yo janaH prativAkyaM vAraM vAraM vA'pazabdAn gAlizabdAn vA prayuGkte tasya zarIre piTakAnAM vraNAnAM votpatteH sambhAvanA'dhikA bhavatIti / evaMrItyA tena prAyaH pratyekaM duSkarmaNo rogasya ca tenA'nusandhAnaM kRtamasti / sa kathayati yad - yaM kamapi vicAraM bhAvaM saMvedanaM vA manuSyaH sAtatyena svacitte bhAvayati tatprabhAvastasya dehe vAci karmasu cA'nubhUyata eva / yatastattadbhAvasya prAbalyena dehe niyatAni rAsAyaNikasaMyojanAni jAyante, teSAM ca saMyojanAnAM kAraNatare manuSyasya zarIraM tadanurUpaM bhavati, vAgapi tAdRzyeva jAyate, karmANyapi tadanurUpANyeva karoti saH / ___ yasya manasi sadaiva krodhasya dvaiSasya vairasya vA bhAvaH prAbalyena saMvedyate tasya mukharekhA: yAdRzyo bhavanti tato yasya manasi prema kAruNyaM satyaM dharmo sAmyamityAdayo bhAvAH saMvedyante tasya mukharekhAH sarvathA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhinnA eva dRzyante / yadyapi krodhI janaH kadAcidatyantakuTilasvabhAvavazAt premNaH kAruNyasya vA dambhaM kRtvA svIyamukharekhAH parAvartayedapi, kintu tasyA'ntaHkaraNe tu krodhena saha kauTilyaM dambho'pi ca sammIlito bhavati / tatazcaitad vikRtitraividhyaM taddehasya rAsAyaNikasaMyojanAni mahatA pramANena kSubdhAni karoti / etAdRzIH kSubdhatA manasikRtyaiva hAritena vividhalakSaNAnAM gabhIramadhyayanaM kRtaM, tata eva ca teSAM niSedhAtmakAni vidheyAtmakAni ca lakSaNAni vargIkRtAni / sa kathayati yat - kazcana jano yadi satataM dveSabhAvaM dhArayet svamanasi, tena bAhyajagato na kazcid vizeSaH syAt / parantu dhAtupAtre sthApitamamladravyaM tat pAtrameva nAzayed yathA, tathA satataM bhAvyamAno dveSaH svIyazAntimeva vikSipet kAlAntare ca zArIrikI mAnasikI cetyubhayathA hAni prakalpayati / etAdRzA bhAvA avazyaM tyAjyA eva / ___ etadvaiparItyena kecana bhAvAstAdRzAH santi yeSAM satataM bhAvanena manuSyasya daihikI prakriyA nirmalImasIbhavati kramazazca sarvathottamA bhavati, tathA tasya mAnasikaM staramapyuccatvaM prApyamANaM krameNa tathA sabalaM bhavati yathA tanna kenA'pi vikriyeta / __ atra pakSadvaye'pi sthUlalAbhasya sthUlahAnervA na kimapi mahattvamasti / kazcana krodhI dveSI vA janaH svIyakSetre pUrNaM sAphalyaM prAptaH syAt, bhautikI sampadapi tasyA'pArA syAt, samAjAdiSu ca tasya pratiSThA'pi syAt / etadviparItatayA satya-prema-karuNAdayo bhAvA yadastitvaM vyAptA bhaveyustAdRzo janaH samAjenopekSito'pi syAt, bhautikI paristhitirapi tasya nimnastarIyA syAt / evaMsthite'pi sthUlA paristhitiH kadA'pi zAzvatamAnadaNDo na bhavet / tasya tasya janasyA''ntarikI paristhitiyathA manastoSaH santApo vetyAdaya eva mAnadaNDAyeran / ____ atraitat tu svAbhAvikameva yat sarve'pi vidheyAtmakAn bhAvAn prazaMsanti, ete eva bhAvayitavyAH sadA'pi - ityAdi kathayanti, svIyaM sarvamapi kAryametaibhAvairvyAptamiti yojayituM prayatante'pi; tathA'pi vastutastu vidheyAtmakA bhAvA AtmasAt kartuM duHzakA eva / kazcana viziSTo jana evaiteSAM kenacana bhAvena svasya samagramapyastitvaM vyApayituM zakto bhavati tadA ca sa mahApuruSo bhavati / yadi ca tattadbhAvasya prAkaTyamatizayena prabalaM bhavet tadA sa mahApuruSo yugapuruSatvamAsAdya jagaduddhAraM karoti / athA'laM vistareNa, hAritasya mukhyaM kathayitavyameva punaruccArya viramAmastAvat / "manuSyasya jAyamAnA rogAstena manovAkkAyaiH kRtAnAM vividhAnAM duSkRtyAnAM pApakarmaNAM caiva pariNAmo'sti / " ato yadi vayaM rogebhyaH svaM rakSitumicchAmaH svasthatayA jIvituM cecchAmastadA mano-vAkkAyAni nirmalIkartuM duSkRtyebhyaH pApakarmabhyazca dUrIbhavituM ca prayatemahi khalu ! / 29 For Personal and Private Use Only Jain Educationa international
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmIyabandho ! cetana ! patram munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye // dharmalAbho'stu / bhagavatkRpayA'smAkaM sarveSAM dehaH samIcIno'sti / tavA'pi deho nirAmayaH syAdityAzAse / bhAvanagare caturmAsIM samApya sthaMbhanatIrthe (khaMbhAtanagare) Agatavanto vayam / asminnagare'sya sthaMbhanatIrthAdhipateH zrIsthaMbhanapArzvaprabhoH pratiSThAyA varSANAM sapta zatAni pUrNAni jAtAni / tannimittIkRtya pArzvaprabhoH surendra-vidyAdhara - nRpatyAdibhiH pUjitA, prAcInA'laukikA nayanaramyA yA pratimA yaiH pUjyaguru bhagavadbhiratra pratiSThitA, teSAmAgamanavAGgIvRttikAra - pUjyapAda zrI abhayadevasUrIzvarANAM bhavyapratimAyAH Jain Educationa International 30 For Personal and Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratiSThAmahotsava Anandena saMpanno jAtaH / tato vihRtya karNAvatInagare kiyatkAlaM sthitvA godharAnagare prabhupratimA-gurumUrtipratiSThAmahotsavArthaM gurubhagavatA sAkaM vayaM vihariSyAmaH / bandho ! adya mohaviSayakaM kiJcillekhitumicchAmi / vizvamidaM raGgamaJcarUpamasti / asmin raGgamaJce mohanAmA digdarzako hAsya-rati-arati-bhaya-zoketyAdIni vividhAni svarUpANi racayati / atraika eva jano'varNanIyAni bahUni svarUpANi bhajati / kadAcid hAsayati, kadAcid rodayati, krIDayati, udvejayati, bhApayati, pramodayati, klezayati cetyAdi / atrA''zcarya tvetadeva yad - eka eva janaH kSaNe kSaNe'parApararUpeNa parivartate / pUrvakSaNe yo jano hasati sma, sAnandaM janaiH saha yaH krIDati sma ca, sa evA'parakSaNe tu svasmin yathA duHkhasya giriH patitaH syAttathA rudyAt / bandho ! cintaya - ekena janena vyApAraH prArabdhaH, daivAd jhaTiti bahu dhanamupArjitam / tathA parIkSAyAmuttIrNo bhavenna veti cintayA vyAkulitena tena bhAgyodayena parIkSAyAM navatiH pratizataM (90%) prAptA / evamakalpanIyalAbhe prApte sati pronmattIbhUya pramoda kurvati satyeva tena samAcAraH prAptaH - putreNa vANijye rUpyakANAM lakSadazakaM nAzitam, uta putrasyA'paghAto jAtaH, iti / kiM bhavettadA ? kSaNArdheneva sa duHkhito bhavati / AnandaH sukhaM cA'pi duHkharUpeNa parivartitaM bhavati / evaM deva-devInAM bahvIbhiH prArthanAbhiH putro'vAptaH / tatputreNa patnyA ca saha pUrNimAcandrodaye jAte sati saptabhUmike prAsAde krIDate sma saH / sahasaiva putrasya dehe vyAdhiH prakaTitaH / AhUtai rAjavaidyairbahava upacArAH kRtAH kintu sarve'pi niSphalA jAtAH / na ke'pi putraM rakSituM zaktA jAtAH / sa putro yamarAjasa 'tithirjAtaH / evamAnandagRhamapi zmazAnagRharUpeNa parivartitamabhavat / kuTumbe zokaH prasRtaH : evamekasyaiva putrasyA'bhyAsArthaM rUpyakANAM koTiLayitA / rUpavatyA suzIlayA ca kanyayA saha vivAhaH saJjAtaH / durbhAgyAd dvitIye mAse eva mAtR-pitRbhiH saha klezo jAtaH / tatastRtIye mAse tu patnyA saha putro'nyagRhe vastuM gatavAn / pitA''krandate, vyAkulitA mAtA cA'pi roditi / cetana ! tayoH pitroH kA sthitirbhavet ? iyameva saMsArasya vAstavikatA'sti / saMsAre kasyacidapIpsitaM na bhUtaM, na bhavati, na ca bhaviSyati, kintu moharAjo yat kArayati tadeva bhavati / vayaM sarve'pi moharAjasya kiGkararUpA eva smaH / RSimunayaH sAdhakapuruSAzcA'pi mohAdhInAH kiM na jAtAH ? yadi teSAmapIdRzI gatiH saJjAtA tarhi kiM bhavedasmAkam ? tathA'pyetattu nizcitaM jJeyaM yad mohasya parAjayo nA'zakyaH / bho ! mokSamArgo vidyate, tIrthakarA jAtAH, aneke jIvAH siddhigati ca jagmuH / etadeva pramANIkaroti yad, moharAjaM vijetuM puruSArthaM kuryAstahi sa puruSArthaH saphalIbhavedeveti / bandho ! vigate patre icchAviSayikI carcA kRtA''sIt / icchA'nantA'sti / sA na kadA'pi pUrNIbhaviSyati / vayaM sarve'bhilASAyAH zaraNIbhUtA eva smaH / azubhecchaiva na duSTA api tu zubhecchA'pi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAnikaraivA'sti, yata icchaiva moha:, mohastu hAnikara evA'sti / kiM jAnAsi tvam - kIdRzI kiyatI cecchotpadyate ? iti / icchAyA Arambho'pi bAdhArUpa:, icchAyAH pUrtirapi bAdhArUpA'sti yata icchAyA mUlamastyatRptiH, tacchikharamastyahaGkAraH / evamatRptirahaGkArazcaiva vividhecchAnAM janmadAtryasti / icchApUrtI satyaM jano hasati pramodate ca tadapUrtau ca roditi udvijati ca / evamicchApUrtI satyAM citte'haGkAraH prakaTati- mama sadRzaH kaH ? yadicchAmi tad bhavatyeva, iti / ata icchAyA upari vivekarUpo'Gkuzo bhavettarhi keSAJcidapi sAmarthyaM nAsti yattvAmudvejayet / I viveko nAmA''tmano hitAhitayornirNayanam / tvaM yatkimapi kAryaM kuryAstatraitatkAryaM me hitakaraM naveti vicintya kAryaM karaNIyam / ahitakarapravRttestyAgaH karaNIyaH, AstAM tat kAryamIpsitamapi syAt / icchAM ruci bAhyasukhaM ca gauNIkRtyA''tmahitameva pradhAnIkRtya pravartanIyam / vastutaH kasminnapi kArye vivekaH kendrIkaraNIyaH / vivekastu dIpatulyo'sti / eka eva dIpako'pi bahUn dIpAn pradyotayati, tathaiva vivekarUpo dIpako'pi sadguNarUpAn bahUn dIpAn prakaTayati / bho ! yathA pragADhAndhakAraM vinAzayituM sahasravolTapramANavidyudgolakAni nA''vazyakAni, kintu kevalamAvazyako'sti laghudIpaH; tathaiva citte pravartamAnaM mohAndhakAraM saMsAra-dhana-snehijanAnAM gADhAsaktiM cA'pAstuM vairAgya-jJAna- kriyA- tapaityAdikAni AvazyakAni, kintu tatrA'tyAvazyaMko'sti vivekarUpa eko'pi dIpakaH / yato vivekazUnyA dharmakriyA'pi nirarthikA / ata eva lokairdIpakasadRzo viveko varNitaH / viveko nAma prakAzo bodhazca / moho nAmA'ndhakAro'jJAnaM ceti / bho ! Atmano'hitakarI yA kA'pi pravRttirajJAnamevocyate / ajJAnyevA'hitakaraM kAryaM kartuM prayatate, na ca vivekI / uktaM ca - jJAnasya phalaM viratiH / viratirnAma tyajanam, azubhakAryAd viramaNaM ca / azubhasyA''caraNamajJAnAd jAyate tathaiva zubhasyA''caraNaM na karaNIyaM tadapyajJAnAdeva jAyate / ata eva moho'jJAnamucyate / pUjyapAdazrIharibhadrasUrIzvaraiH yogazatake kathitam - aNNANaM puNa moho // 51 // atropari varNitenA'rtharUpeNA'jJAnazabdaH svIkaraNIyaH, kintu na kimapi jJAnaM, na ko'pi bodhaH ityapyajJAnamucyate, tadatra na svIkaraNIyam / etayordvayorajJAnayormadhye mahadantaramasti / ekamajJAnaM jJAnAvaraNIyakarmAdhInamasti, anyacca mohanIyakarmAdhInamasti / etadajJAnaM tvatIva hAnikaramasti, tathA'nekabhavaparyantaM pIDayati / Jain Educationa International 32 For Personal and Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyacca, jagati tattvadvayamasti - sat asacceti / tatra vivekaH sat-zubhaM-hitakaraM ca gRhNAti / moho'sat - azubham - ahitakaraM caiva gRhNAti / mahopAdhyAyazrIyazovijayaiH proktam - guruprasAdIkriyamANamarthaM gRhNAti nA'sadgrahavA~stataH kim / drAkSA hi sAkSAdupanIyamAnAH kramelakaH kaNTakabhuG na bhuGkte / / __ (adhyAtmasAre 4-159) kramelako drAkSaM vihAya kaNTakameva bhuGkte tathaiva mohavAn - ajJAnI jano jinazAsanaM tatra prarUpitamuttamabhAvaM saddharmaM sajjJAnaM satkriyAdikaM ca vihAya saMsAravardhakamazubhaM pApaM caiva svIkaroti / bandho ! asmin jagati zreSThaH sAttvikaH zubhazca dharmo'sti, tasyA''rAdhakaH sukhyeva bhavati, sadgati caivA'vApnoti / api ca, taM dharmaM yo virAdhayati tathA dharmavighnakarAn mahattvAkAGkSA-dambha-abhimAnAdikAnasadbhAvAn gRhNAti sa duHkhyeva bhavati, ante'jJAnamaraNamevA'vApnoti / evaM vivekazUnyo'jJAnI mohavAna saddhamArAdhanaM kRtvA'pyazabhaM phalaM prApnoti / tvaM jAnAsi kila ! asmAkaM zAsane ye sapta nihnavA jAtAste sarve'pi jJAninastapasvino bhaktiparAyaNAzcA''san / sadgatiprApakAnyAtmakalyANakarANi sarvANyapi sAdhanAnyupalabdhAni tairAsan / tathA'pi teSAmakalyANaM jAtam / katham ? iti praznasyottaramekameva asadgrahayuktatvAt / jamAlinAmAnaM nihnavaM smara / prabhodharmadezanAM zrutvA kSatriyANAM paJcazatyA saha jamAlitaM jagrAha / adhItaikAdazAGgIko jamAliH prabhuNA saha vijahAra / ekadA saparicchado'haM pRthag vihAreNa vihartumicchAmIti jamAlinA prabhurbhUyo bhUyaH prAthitaH / prabhu!datarat / aniSiddhamanumatamiti matvA jamAliranyatra vihRtavAn / jamAliviharan zrAvastI nagarI prApa / tasya dehe pittajvaro jAtaH / tato munIn saMstArakakaraNAyA''dizat / saH / te tatkartuM prArebhire / tato jvarapIDitAH saH punaH punaH saMstArakaH kRto na veti papraccha / saMstArakaH kRta iti nizamya jamAlistatra gatavAn / tatra saMstArakaM kriyamANaM dRSTvA prAptamithyAtvaH sa krodhAdabravIt - saMstArakaH kva kRtaH ? tairuktaM - siddhAntAnusAraM kriyamANaM kRtaM bhavatIti ato'smAbhiruktaM - kRtamiti / tataH sa kathitavAn - kriyamANaM na kRtaM kintu kRtameva kRtamiti mayA'dya jJAtam / tato bhavadbhiH kriyamANaM kRtamiti siddhAnto yat svIkRtaH sa mithyA / jinezvarA utpadyamAnamutpannaM kriyamANaM ca kRtamiti kathayanti, tat pratyakSaviruddhamasti / evaM tatra jamAlermunInAM ca madhye vizeSatazcarcA pravRttA / munibhiryuktibhiH prabodhito'pi sa svAgrahaM na tyaktavAn / ante AgrahiNaM taM kecid munayaH tyaktvA vIraprabhumupajagmuH / anyadA campAyAM prabhuH samavasRtaH / garvonmatto jamAlistatra gatavAn / prabhuNA saha vivAdaH kRtaH / prabhuNA'pi sa jamAliH punaH punaH prabodhitaH / tathA'pi mithyAtvodayena sa na prabuddhaH, tathA samavasaraNAd Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahirjagAma / tata: saGkhena nihnavarUpeNa ghoSayitvA sa jamAliH saGghAd bahiSkRtaH / cetana ! jJAtaM kim ? sa jamAli: prabhorjAmAtA, tacchiSyaH, bhagavaddhastena dIkSitaH, anekaziSyANAM guruH, prabhornizrAyAM sthitvaivA''gamavid jAtaH / evaM sarvamapi dharmArAdhanAnukUlamAsIt / tathA'pi kevalamekasya matasyA''grahavazAttasya bhavabhramaNaM vRddhiM gatam / asadgraho nAma'jJAnam, ajJAnaM nAma mohaH / eSa moha eva janAn saMsAre bhrAmayati / I kiJca - moha evA'hitakaro'sti tathA'pi yadA moho mUDhatArUpeNa parivarteta tarhi sarvato'hitakaro bhavati / yato mUDhatAprabhAveNA'neke doSA udbhavanti / vastu sthAnaM ca prati, vizeSatazca vyakti prati ca mohAndhIbhUto jano vivekaM lajjAM cA'pi vismarati / mUDhatayA samAje ahaM me kuTumbazca kalaGkito bhavatItyapi na jAnAti / mUDhIbhUto jano'haM kaH ? mama kartavyaM kim ? mama pUjyAH ke ? samAje me pUjyAnAM pratiSThA kA ? etAdRgvartanaM me zobhate ? iti sarvamapi vismarati / moho - rAgastu chadmasthAnAmasmAkaM sarveSAM citte vidyate eva, kintu sa mohaH kSamyo'sti paraM mUDhatA tu na kSamyA'sti / yato mohaH kevalaM svasyaivA'zubhakaro bhavati kintu mUDhatA tu svasya svakuTumbasya cA'pyahitakarA bhavati / tato moho mUDhatArUpeNa na parivartitaH syAditi sadA smaraNIyam / bandho ! mohaM vijetumAvazyako yathA vivekastathaiva samabhAvo'pi / samatA nAmA'nukUlAyAM pratikUlAyAM ceti sarvasyAmapi paristhityAM rAgo dveSo vA na karaNIyaH, kintu samAnabhAvena vartanIyamiti / moha AtmanaH zuddhaM vAstavikaM svarUpamAcchAdayati sadguNAn ca nAzayati, kintu samatA''tmasvarUpamudghATayati, samataiva mokSadvAramasti / yataH sarvasyA apyArAdhanAyA mUlamasti samataiva / samatAM vinA tu dayA- tapo - dhyAnAdikaM sarvamapi niSphalamasti / adhyAtmasAre uktaM ca - kiM dAnena tapobhirvA yamaizca niyamaizca kim / ekaiva samatA sevyA tarI saMsAravAridhau // 3 - 39 // bhoH ! zAstreSu tu tAvaduktaM - dhyAna - tapo - dIkSA - dayAdikamanuSThAnaM vinA'pi kevalaM samatayaiva bahavo jIvAH zivasukhaM prApnuvantaH / uktaM cA'dhyAtmasAre Jain Educationa International Azritya samatAmekA nirvRtA bharatAdayaH / na hi kaSTamanuSThAnamabhUtteSAM tu kiJcana // 3 - 43|| bhagavata RSabhasya mAtA marudevI smRtipathamAyAti / 34 For Personal and Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSabhadevaprabhuNA dIkSA'GgIkRtA / tadviyogena me RSabhaH RSabhaH, RSabhaH kva gataH, RSabhaH kadA''gamiSyati ? iti vilapantI nirantaraM mAtA roditi sma / putravirahodbhUtAzrupravAhaiH tasyA nIlikArogo jAtaH / tena sA luptalocanA saJjAtA / evaM mohavazAt sahasraM varSANi yAvat putraduHkhena mAtA ruditvtii| yadA kevalajJAnamavApya prabhuvinItApuryAM samavasRtastadA bharatena vArteSA jJAtvA jhaTiti mAtuH pAdayonamaskRtya kathitaM - mAtar ! tava putra RSabhaH Agata, tvaM taduHkhena sadA roditi sma, kintu pazya, pazya, te putrasya sampat, iti / tato bharato mAtaraM gaje ArohayAmAsa / tato gajaisturagaiH syandanaiH pattibhizcA'nusriyamANo bharato dUrAd ratnadhvajamapazyat / bharato marudevImuvAca - devaiH prabhoH samavasaraNaM nirmitam / tatra devAnAM jayajayArAvaH zrUyate / divi gambhIra-madhuraM dundubhirdhvanati / devavimAnAnAM kiGkiNInAdaH zrUyate / gandharvA gAyanti / devAzca svAmidarzanahRSTAH siMhanAda kurvanti / etannizamya marudevyA jAtairAnandAzrubhirnayanayornIlikA naSTA / nirmalanayanA sA mAtA putrasya devarddhi pazyantI manasi cintitavatI - aho ! etAdRzaH svArthI saMsAraH ! yasmin putraviyoge'haM sadA rodimi sa putrastu sAnandaM devasukhamanubhavati / saMsAre'smin kaH kasya ? sarve'pi svArthinaH santi - iti samabhAve ramamANA sA putrasyA'tizayAnvitAM tIrthakRllakSmI pazyantI ca tanmayA jAtA / tatkSaNameva sA'pUrvakaraNakramAt kSapakazreNimAruhya yugapat kSINakarmA kevalajJAnaM prAptavatI, gajaskandhArUDhaiva cA'ntakRtkevalitvena mokSapadaM prpede| . bandho ! pazya, marudevyA na kimapi tapodhyAnAdikamanuSThAnamAcaritaM, kintu kevalaM samatayaiva zivasukhaM prAptavatI jAtA sA / samatA vivekasya sahodarA bhaginyasti / yatra vivekastatra samatA'sti na vA, kintu yatra samatA tatra viveko'styeva / vivekastu zubhAzubhayoH kAryayonirNayaM vidhAya zubhamAcarituM prerayati / samatA tu vivekadvAreNa zubhakArye svIkRte sati tatra kadAcinmanaHskhalanA syAttadA manasi samAdhAnaM kRtvA punaH svIkRte zubhakArye mano niyojayati / tatastatkAryaM saphalIbhavati / ato mohaM parAjetuM vivekena saha samatA'pyAvazyakI / yadi tvaM dvayoretayoH sAhAyyaM prApnuyAstahi moharAjo vividhAni svarUpANi tvAmAcarituM na nirdeSTuM zaktaH syAt / ante, etajjJAtvA jIvane viveka-samatayoH prAptyarthaM vizeSaH prayatna: karaNIyastvayA / yato'smin saMsAre eva sthAtavyamasti asmAbhiH / kSaNe kSaNe moharAjasya nimittAni svAgataM kartumAgamiSyanti, iti nizcitamasti / evametadapi nizcitamasti yadasmin saMsAre sthitvaivA''tmakalyANaM sAdhanIyamasti, iti / atastvamapi dvayoH sAhAyyena jhaTiti kalyANaM sAdhayitvA'vicalaM sukhamadhigaccha, ityAzAse / Jain Educationa Interational For Pers4 and Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitakathA vaividhyamayI vyasanavIthikA / devarSikalAnAtha zAstrI grISmAvakAzaH khalu zikSaNakarmaNAmasmAkaM bahumUlyo nidhiH / ayameva cA'nyeSAM prazAsanAdiSu zikSetarakarmasu niyojitAnAmasUyAkAraNam / te na jAnanti yad vayaM zikSaNakarmANo grISmAvakAze'smin vyastatarAstiSThAmaH / parIkSANAmuttarapustikAnAM mUlyAGkanaM, yojanAnirmANAdIni kAryANi, prAzAsanikAdIni ca vividhAnyanyakAryANyeSu divaseSveva kriyante / aiSamastAdRzAnyanyakAryANi nA'patanmamopari / ato'hamasmin grISmAvakAze nA'bhUvaM vyastaH / asmanmitrANi bhavyezaH, upamanyuH, zrautAyanaH, cAtaka ityAdayo'vazyaM kAryavyApRtA bhaveyuH / tata eva tu te'smin grISmAvakAze parvatavilAsAya na gatAH / anyathA tu pratyabdaM kasmiMzcana zItale girizikharasthale (Hill Station) saparivAraM gacchanti te / ahamapi prAyazo gacchAmi / kintu vayaM na gatA asmin varSe / svagRhe sthito'haM kAryavihInamAtmAnamanvabhavam / kintUktameva bhagavatA kRSNena "na hi kazcit kSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt' / aparaM ca, akarmaNyAmimAM sthitimasahyAmanvabhavam / ato yathaiva bhagavAn bhuvanabhAskaro'stAcalamaspRzat, ahaM suhRtsaMlpapAdikarmakANDAya pro.bhavyezasya bhavanaM prati prtisstthe| ___ tatra gatvA kiM pazyAmi yadanye suhRdastu pUrvameva bhavyezasya gRhe kRtopavezanA Asan / mayA pRSTam - "are yUyamapi sarve karmavihInAH, svatantrAH stha kim ? yadyevaM tarhi kimiti na sUcito'ham ?" bhavyezaH prahRtavAn - "bandho ! asmAbhizcintitaM yattvaM grISmasyA'syA'parAhne nidrANaH syAH, ato vayamevA'tra samavetAH" / mayA pratiprahAraH kRtaH - "are, nidrayA, kalahena vA samayayApanasya tu yuSmAkameva pravRttinimittam / uktameva, "vyasanena mUrkhANAM nidrayA kalahena vA' / mama tu kAvyavinodaH, zAstravinodo vA..." | madhyevAkyameva kavipravaro'smanmitraM cAtakaH provAca - "sAdhvanumitaM tvayA / adya tvasmAkaM prayojanaM vyasanena kAlayApanasyA'bhUt / " "kIdRzaM vyasanam ?" iti pRSTena cAtakena sumahatI zAbdabodhaprakriyA prasAritA - "are ! vyasanAnAM prakArAn, saMkhyAM vA ko'pi parimAtumarhati kim ? kArDa(tAza)krIDA, dyUtam, akSakrIDA, cesa(zataraMja)krIDA, caturaMgaH(caupar3a), kairamakrIDA ityAdayaH krIDAH, surApAnaM, dhUmrapAnam ityAdIni pAnAni, tAmbUlacarvaNaM, tamAlacarvaNam ityAdIni carvaNAni tu gRhAntaH karaNIyAni vyasanAni / baiDaminTanaprabhRtayaH krIDA gRhaparisare'nuSThAtavyAH / calacitrapaTadarzanam, patagikoDDAyanaM (Kite-flying), golphaprabhRtayaH krIDAzca gRhAd bahiranuSThAtavyA iti na jAnItha kim ? ?" 36 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayoktaM " tadeva tvahaM kathayAmi / vyasanaiH kAlayApanaM mUrkhANAM lakSaNamiti prAcAM siddhAntaH / dhImantastu kAvya-zAstravinodaiH kAlamanayan / teSAmapi bhUyAMsaH prakArA iti vayaM bhAratIyAH sahasrAbdIbhyo jAnImahe | vAtsyAyanena hi catuHSaSTikalAnAM yat pAregaNanaM kRtaM tatra kIdRzA utkRSTA vinodA varNitA iti tu tvAdRzA api jAnantyeva / " - bhASAzAstriNA bhavyezena zAstrajJatAM pratiSThApayiSuNA vinodAnAM bhedAH prapaJcitAH " are ! sarvaM mam / pUrvaM tu spaSTamavagacchatha yad vinode vyasane ca sumahadantaram / tato'vagacchatha yad vinodaH khalu dvividhaH - buddhivinodaH, manovinodazceti / prAcAM kalAsUcISUbhayavidhA api vinodA Asan / prahelikA, samasyApUraNaM, mAtrAcyutakaM, padacyutakam ityAdayo buddhivinodA eva tu santi / citrakalA, saGgItakaM, vAdyavAdanaM, puSpagumphanam ityAdayo manovinodA: santi / kAlayApanasya kutra labhyerannetaditarANi sarvathotkRSTAni sAdhanAni: ? vyasanAnyapyAsan, kintu tAni parastAd vyAkhyAsyAmaH / " tadaiva vinodAnAM vyasanAnAM ca bhedo vivecitaH sarvaiH / vinodA: sAMprataM hobI (Hobby), abhiruciH ityAkhyAyante, vyasanam eDikzana (addiction ) ityAdi / cAtaka udIritavAn - "vAtsyAyanena yAnyanyAni sAdhanAni sUcitAni tAni tu tvaM vismarasyeva / te vinodA Asan na vyasanAni, parasparaM gRheSvApAnagoSThIsamavAyAH, madhurabhojyAsvAdAdIni ...." madhya evopamanyuH zrautAyanaH parihAsApahnutaM prahAramAdhAt - "tattu kathamuddhared bhavyeza: ? tatra tu bhUyAn vyayoM'pekSyate, ayaM kRpaNaH svagRhe kimiti tatsarvamanumanyeta ?" idaM tu vayaM sarve jAnImaH smaiva yadasmAsu bhavyezaH sutarAmakRpaNo vadAnyazcA'bhUt / tasya gRhajanA api vadAnyAH / kintu cAtakaH pratirakSAyai tvaritaM mudatItarat "are bAlizAH ! yadi manAk zodhAnusandhAna- dRzA pazyetha cettvaritamayaM niSkarSaH samuttiSThed yadasmin deze bhArate prAcInakAle'pi vividhA vinodA Asan, madhyakAle'pi vyasanAnyalpAnyAsan / kintu yadavadhi vaidezikAnAmAkramaNAni prArabhanta taiH sva-svadezAd vibhinnAni vyasanAnyAnAyya bhArateM tyaktAni, tadArabhya vayaM sarve tAdRzeSu durvyasaneSu vyApRtAH smaH / yadItihAsaM sUkSmadRzA pazyatha, tatsarvaM jJAsyatha / " etadupari kSaNadvayAya tu sarve vayaM gahana cintanaratA atiSThAma / itihAsasya pRSTheSu mAnasIM dRzaM pAtayatA mayA proktaM "bandhavaH ! cAtakasya sthApanAyAmasyAM satyAMzastu pratIyate / atha yairdurvyasanairvayaM subhRzaM pIDitAH smaste sarve'pi videzebhya '"AyAtitAH" iti zodhaviduSAM sthApanA / hyeo'haM dvicakrikAM skUTara - ityAkhyAM cAlayan rAjamArge sarabhasaM gcchnnaasm| madagre'nyaH skUTaracAlako gacchannabhUt / nA'hamajAnAM yatsa satamAkhukaM tAmbUlacarvaNaM kurvANo'bhUt; gacchatA tena mArga eva kiJcinmukhaM parArvartya tamAkhuniSThIvanaM tathA kRtaM yathA pazcAdAgacchato mama tena raktavarNena niSThIvanena sacailaM snAnamivA'bhUt / raktAkteneva mayA gRhaM parAvRtya zuddhodakasnAnaM sacailaM kRtam / yenA'tra tamAkhusevanaM pracAritaM tamupakrozato me sumahAn kopo'pyabhUttasmin duSTe yena niSThaTyUtaM, kintu kiM kuryAm ? evaM niSThIvanaM bhAratIyadaNDasaMhitAyAM kIdRzo'pyaparAdho na bhavatIti kathaM tamabhiyuJja ? tadaiva matpanyA Jain Educationa International - - 37 For Personal and Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaSTIkRtaM yattamAkhorasya vyasanaM videzebhya AyAtitamasti / sA hi vizvetihAsAdhyApikA'stIti tayA sUcitaM yat Tubeko ityAkhyaM tamAlapatraM spenadeze samutpadyate / tena ca vividhAni vyasanAni saMbaddhAni / sigAra, sigareTa ityAdayo dhUmavartikAprakArAH pAzcAtyeSu lokapriyAH / yadavadhi vaidezikAnAmAgamanaM bhArate prArabhyata, dhUmapAnasya vividhAH prakArAH, tamAkhucarvaNasya ca vibhinnA vidhAH prAdurabhUvan / " bhavyezo madhya eva pRSTavAn - "are, nedaM kSodakSamaM pratIyate yad videzeSveva dhUmapAnaM prasRtaM syAnna bhArate / mayA tu bAlye zrutamAsIdidaM padyaM yatrendro brahmANaM pRcchati - kiM vastu bhUmau sarvAtizAyi ? brahmA cottaraM dadAti "tamAkhuH" iti / idaM tu sUcayati yad bhArate'pi tamAkhuravagato'bhUd yatastat padyaM saMskRte'sti / " cAtakena kathitaM yattat padyaM jAnAti saH / tvaritaM tenoddhRtamapi tat padyam / "biDaujAH purA pRSTavAn padmayoni, dharitrItale sArabhUtaM kimasti ? catubhirmukhairityavocad viraJciH, tamAkhustamAkhustamAkhustamAkhuH" / / etadupari sarve vayamahasAma kintu cAtakena spaSTIkRtaM yat "tAdRzAni padyAni tu madhyakAlikAni santi yadA bhArate vaidezikAnAM vastUnAM vyasanAnAM ca prasAraH samajAyata / kenacana tamAkhuvyasaninA paNDitena padyamidaM nirmAya prasAritaM syAt / " bhavyezoM'pi samarthayAmAsa - "satyam / tamAkhuzabdaH saMskRtazabdakoSeSu nAsti, ataH so'yaM vaidezika ev|" upamanyurapyuvAca - "etAdRzAni tamAkhuvarNanaparANi padyAni tu subhASitaratnabhANDAgArAkhye sUktisaMgrahe bahUni santyuddhRtAni / eko'dhyAya eva tamAkhave samarpito'sti tatra / sarvaM tAdRzaM sAhityaM vaidezikAgamanottaravatryevA'sti / tamAlapatramatra deze bhavati sma kintu na tasya dhUmapAnAya carvaNAya vA kadA'pyupayogo'kriyata / bIDI-nirmANamavazyaM bhArate madhyapradezAdiSu vRkSasya kasyacana patrANyupayujya prArabdhaM kintu tadapi madhyakAlikameva / " cAtakenA'pi sUcitaM yadbhUmavartikAsevanaM videzebhya evA''gataM syAt / yadyapi bANena kAdambaryAM rAjJaH zUdrakasya varNanaM kurvANena madhyAhne tasya dhUmavartiprayogo'pi varNitaH, kintu tadAnIM hUNAdInAM sumahAn prasAraH saMjAto'bhUt / tena hi harSacarite vaidezikAnAM vilAsavastUnAM varNanaM kRtamevA'sti / sarveSAmidamevA'bhimatamabhUd yadadyA'pi dhUmavartikA-sigArAdisevanaM yatpAzcAtyAnAM carcilasadRzAnAM priyamabhUd, bhArate sarvataH pramukhaM vyasanamasti / idaM mukhakarkaTarogAdIn (Throat Cancer), uccaraktacApAdIn, hRdayarogAdIMzca janayatIti vaidezikAH svadezeSu tu tadidaM nirodbhumicchanti kintu bhArate prasArayanti / sigareTasevanamatra mahimAspadamiva manyate iti pratyahaM pazyAma eva / ___ mayA'pi sUcitaM yad hUNairidamAnItaM syAd bhArate / tadanu mogalAnAM vilAsinAM sAmantAnAmuccavargIyANAM ca gRheSu hukkA-dhUmanalikAdIni vyasanAni surabhitamAkhusaMvalitAni prAsaran, asmAbhirapyanukRtAni / idaM zrutvA cAtakena tu suspaSTameva ghoSitaM yad - yAvanto vyasanavilAsAH, vilAsitAyAH prakArAzca mogalakAle 38 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ samupalabhyante tAvantaH kutrA'pyekatra na syuH sulabhAH / mogalavilAsisAmantAnAM prAsAdeSu caturaGgakrIDA (caupar3a, causara ityAdivAcyA), zataraMjAdayaH krIDAH, akSAdibhi tAni, vezyAnartanAdIni, kukkuTAnAM yodhanam (murgA lar3AnA), zuka-sArikA-pArAvatAdInAM krIDAH kAlayApanasya vyasanAnyabhUvan, tAmbUlavITikAvilAsA, hukkAdayo dhUmapAnaprakArAzca, madyapAnaprakAzazca vaibhavapradarzanasya sAdhanAnyabhUvanniti dRSTameva syAd yuSmAbhizcalacitrapaTAdiSu / / tadaiva bhavyezena prakSepaH kRtaH - "are hUNairmogalairvA yadanyadekaM vinAzakAri visphoTakamAnItamasmin bhArate, tattu tvaM vismarasyeva / tad visphoTakaM dhvaMsasya tu nUtanamitihAsaM prArebhe eva, kintu vyasanAnyapi tena bahUni prAsAryanta / tad visphoTakamasti agnicUrNaM, bArUda, gana pAuDara (Gun Powder) ityAkhyAtam / kutra, kenedamAviSkRtamiti tu na jJAyate kintu mogalairevedamatrA''nItaM, samrAjA bAbareNa ca prathamato yuddheSu prayuktamitItihAsavido vadanti / tena zataghnI-bandUkaprabhRtIni zastrANi prAbalyaM nItAni / ' mayA madhye sUcitaM yat - "cInadezIyaiH visphoTakacUrNasya bArUdAkhyasya prathamato'vatAraNA kRteti zrUyate kintvatra tu tad mogalairevA''nItaM syAd yato'dyApi tavaMzajA eva dIpAvalyAdyutsaveSu agnikrIDanakAnAM, prakAzakrIDAnAm AtazabAjI iti khyAtAnAM nirmANe vikraye cA'gragAmitvaM nirvahanti / bhavyezo'bhASata - "tadeva tvahaM kathayAmi yad bArUdAkhyenA'gnicUrNenA'nena yuddhastu vizvasya vinAzaH kRta eva, kintu bhAratAya tvayA sUcitAnAmagnikrIDanakAnAM, paTAkhA-kraikarsa-havAI ityAdInAM yad vyasanaM samarpitaM tena pratyabdaM paraHkoTimudrANAM vinAzaH kriyate / uttarabhArate dIpAvalyutsave bAlakAH kizorAzca parolakSamudrANAM vyayena tAdRzAnAmagnisphoTakAnAM vyasanena varAkANAM vRddhAnAM zizUnAM ca karNakuharANi sphoTayanti, svayaM dagdhA jAyante, agnikANDAni gRhadAhAMzca janayanti / ko lAbhaH, kIdRza Anando vA tena jAyate iti na ko'pi vetti / kevalamapavyayaH, ahitamazAntizca niyataM bhavantyeva / ". ___ cAtaka Uce - "na kevalamuttarabhAratameva, api tu dakSiNabhAratamapi vyasanasyA'sya saMvardhane sumahatIM bhUmikA nirvahati / dakSiNabhAratIyaM zivakAzInagaraM sphoTakrIDanakAnAM nirmANe'gragaNyamiti kiM na jAnItha ?" upamanyuruvAca - "satyamidam / prativarSaM dIpotsave tvanena vyasanena para:koTimudrANAmapavyayaH kriyata eva / idaM cA'pi vaidezikairevA''nItamiti nizcapracam / yato'smAkaM zAstreSu yAni vyasanAni parigaNitAni teSvidaM nA'sti / jAnItha eva manorvyasanasUcI - "mRgayAkSA divAsvapnaH, parivAdaH striyo madaH / tauryatrikaM vRthA'TyA ca, kAmajo dazako gaNaH / " mRgayA, dyUtakrIDA, dinanidrAgrahaNaM, paranindA, strIprasaGgaH, madyapAnaM, calacitrAdidarzanavilAsAH, paryaTanaM cetyetAvatyeva sUcI vyasanAnAmabhUdasmAkam / " mayA'pi vaizaMpAyanasya nItiprakAzikAyAM sUcitA vyasanasUcI smRtA - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ "strI dyUtaM mRgayA madyaM, nRtyaM gItaM tathA'Tanam / / vAdyanindA divAsvApo, vyasanAni nRNAM daza / / anena ca pratIyate yat pUrvaM paryaTanamapi vyasanamAsIt / idaM tu vartamAnakAle kiJcidarthAntareNA'nveti yat tadAnIM divAsvapnasyA'rtho divAnidrA'bhUt, sA vyasanamAsIt / ajha tu mithyApratyAzA divAsvapnapadenocyante, tAdRzamadhurakalpanAnAM svapnadarzanamadyA'pi vyasanamastyeva / " ___ bhavyezena saMzodhanaprastAvaM prastuvatA parAmRSTaM yad nUtane bhArate divAsvapnadarzanaM, paryaTanaM ceti vyasanadvayaM vyasanasUcIto niSkAsanIyam / adya hi dvayamapIdaM bhUyo lAbhakAri paridRzyate / cAtakena viziSTAM pratibhAM pradarzayatA proktaM yad - "iyaM sUcI puruSasulabhAnAM vyasanAnAmAsIt / strIprasaGgo madyapAnamityAdIni puruSocitAni vyasanAni / strINAM vyasanAni tadAnImabhUvan zuka-sArikAdInAM pAlanam / kAlidAsena meghadUte mayUraM nartayantyAH, sArikAM pAlyantyAH, tayA sahA''lapantyAzca yakSapatnyA varNanaM kRtamastyeva / tanmogalakAle kukkuTa-pArAvAtAdi-pAlane viparivRttam / tadupari bhavyezaH sphuTIkRtavAn yad - "asmAkaM vsanasUcyAM strIprasaGgasya, gaNikAnAM, madyapAnasya ca vivaraNamasti / etAdRzA doSAH sarveSu dezeSu bhavantyeva / gaNikAnAmupasthitirmAnavasamAje sadaivA''sIt, madyamapyatra bhArate viditamAsIt, dyUtamapi / kintvetAdRzAni vyasanAni sadaiva garhaNAyAH pAtramabhUvan, varjitAnyAsan, vilAsitAyAH sAdhanatvena, vaibhavapradarzanasya pratIkatvena vA na kvA'pi svIkAryatAmabhajan / vedeSu somapAnasya yAvanmahattvamasti tAvadeva surAyAH, madyasya, maireyasya ca garhaNamasti / akSarmA dIvyaH ityAdi suviditameva / yAvadavadhi vaidezikA nA''gatAvastadavadhi vAravanitA api samAje svIkAryatAM nA'bhajan, pragalbhA vAravanitAH kuTTanyo vA vilAsibhya: zikSA pradadhurityAdi prathAjAtaM sarvaM vaidezikAnAM sahavAsasyaiva phalamabhavat / mugalakAle tu vastuta eva sarvANImAni vyasanAni vaibhavasya pratimAnatvena mAnyatAM prApnuvannityatra tu nA'sti sandehaH / zuka-sArikAdInAM pAlanaM tu bhAratIyA gRhiNyaH kurvanti sma kintu kukkuTAnAM parasparaM yodhanaM, tatra ca yasya kukkuTo vijayI syAt sa vijitakukkuTasya svAmino dhanaM haredityAdidyUtakrIDA mogalAnAmeva divyAvadAnam / itthamAlapatAmasmAkaM suhRdAM madhyata eva katipaye kizorA dhRtamArjanIhastA dhAvanto bhavanATTAlikopari sahasA''roDhuM prAyatanta / kimidamatyAhitamiti jijJAsamAnebhyo'smabhyaM bhavyezasya suto'sUcayad yat - "prativezinaH katipaye kizorAH patagikAnAmuDDAyanaM kurvANAH santi / tatra prativezina ekasya patagikA (Kite-pataMga) apareNa kenacit kizoreNa svapatagikAdorakeNa kartitA, sA coDDIyA'smadgRhATTAlikopari samapatat / tAM luNThitumime kizorA Arodumicchanti / " cAtakena kathitaM - "pazyantu, patagikAvyasanamidamanyA ekA sumahatI piiddaa| hyo madgRhasamIpastheSu vidyutatantreSu (Wires) sahasA visphoTo'zrUyata, tadanu ca vidyutprakAzo viluptaH / kimidamiti jijJAsAyAM sUcitA vayaM yad vidyuttantragateSu tAreSu (Wire) yadA patagikAnAM dorakANi nahyante, vicchinnatvAt, tadA ca yadi vRSTirbhavati tarhi laghuparipathottho (Short Circuit) visphoTo bhavati, sarvasyA api vasatevidyutpradAyazca vicchidyate / tadeva saMjAtam / " 40 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavyeza uvAca - "dRzyatAm / patagikAvyasanamapIdaM sarvathA vaidezikameva / cInadezIyaiH sarvaprathama patagikAyA AviSkRtiH kRteti zrUyate / cInadezIyAzca phAhiyAna-yAnacyuvAnaprabhRtayo bhArate samAyAnti smeti jAnIma eva / kadA kena tadidaM vyasanamatrA''nItamiti tu na jJAyate kintu tadidaM vyasanaM subhRzaM pIDAjanakaM, vyayakara, vighnasyA'hitasya cA''kara iti spaSTaM jJAyate / " upamanyunA zrautAyanena sahasaiva sUcitaM yad - "mogalakAle patagikAvyasanasyA'sya sarvatrollekha upalabhyate / nedaM vyasanaM bhAratasyeti tu spaSTameva / hanta, bahuvidhA vaidezikA atra nirantaramAyAnti sma, sarvavidhAni vyasanAni cA'smAkaM kizorAn zikSayitvA parAvartante sma / "katipaye tvatra sthAyirUpeNa nivasanti sma / ato bahuvidhAni vyasanAnyapi sthAyirUpeNA'tra nivastumArabdhAni / " mayA pAdapUrtiH kRtA / tadaiva bhavyezasya bhAryA cAyacaSakAnAnItavatI / cAtakena TippaNI prastutA - "bandho ! vastutastvidaM cAyavyasanamapi vaidezikairupadiSTam, sAmpratamatraiva sthAyirUpeNa nivasati / pratyahaM bhAratIyA vayaM pratigRhaM yAvatIzcAyapatrI: kvathayAmastAsAM saGgraheNa droNAcala eko nirmAtuM zakyate, vArSika-cAyapatrIsaGgraheNa ca sumeruparvata ekaH / " ____mayoktaM yat - "cAyaparNIkRSistu bhAratasya pramukho vyavasAyaH, prAgjyotiSa(asama)-prabhRtiSu prAnteSu sA kRSivaibhavazikharaM spRzati / vayaM hi vizve cAyaparNotpAdakeSu dezeSu prAmukhyaM bhajAmaH / cAyaparNIniryAtenA'pi subahu dhanamarjayAmaH / kintu bhavyezabhAryayA spaSTIkRtaM yad - "mUlatazcAyapAnavyasanasyA'vatAro vaidezikAnAmeva camatkAro manyate / cInadezAdanyasmAdvA dezAdAgatya cAyakRSiratra susthirA'bhUditi tu kathAntaraM, kintu mayA paThitamasti yadaSTAdazatAbdyAM sarvAdhika lokapriyaM peyaM cAyamevA''sId iMgalaiMDadeze / tatratyo vidvAn koSakArazca DaoN. jaoNnasana ityAkhyaH zatazazcAyacaSakAn pratyahaM pibati smeti sAhityetihAsavido vidanti / ___ etadupari prArabhyata sudIrghaH zAstrArthaH / "sarvasya cAyaM hRdi saMniviSTaH, yadA saMharate cAyaM kUrmo'GgAnIva sarvazaH, vedAntakRd vedavideSa cA'ham' ityAdayo gItAMzA apyuddhRtAH / bhAratIyaiveyaM cAyaparNIti sAdhayituM kenacana cAyastotraM saMskRte likhitamapi gItaM; kintu paryante niSkarSo'yameva sthApito yad vyasanamidaM bhArate'tithirUpeNa, abhyAgatarUpeNaiva videzebhyaH samAgatam, samprati sudRDhayA prANapratiSThayA'traiva baddhamUlaM virAjate / yadIdaM bhAratIyamevA'bhaviSyat, asmAkaM vipule sAhitye kutracana tasya, tAdRzasya vA peyasyollekho'bhaviSyadeva / asmAkamAyurvedagrantheSu vividhAnAM pauSTikapeyAnAM svAdupAnakarasAnAM ca varNanamasti, cAtakasadRzAnAM kavInAM kAvyaM tu pAnakarasanyAyenaivA''svAdyate iti rasasiddhAntavido vadanti, kintu cAyakvAtho'tratya iti na kenA'pyuktam / ___ "bhavatu tatkimapi, kintu sAmprataM cAyamasmAkaM nidhiH / bhavAdRzAM kathanena kiM vayaM vimokSyAma eta?"miti kathayatA upamanyunA cAyacaSakadvayaM pItam, asmAbhizca sva-svaruceranusAramAsvAditaM tat peyam / grISmakAle zItalapeyamapi svadate iti saMketayadbhirasmAbhirardhahorAnantaraM zItalapeyaM (zarbata, kokAkolA ityAdi) kiJcana pAsyAma iti sUcitA bhavyezabhAryA / "kokAkolA" prabhRtInAM vyasanAnyapi tu videzajAnIti 41 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ parihasantyA tayA sUcitaM yad yadi bhavadbhyo vijayA(bhaGgA)pAnaM rocate tarhi tasyA'pi prabandhaH kartuM shkyte| anyathA zatapuSpIprabhRtivanaspatinirmitaM ThaMDAI ityAkhyaM suruciraM, susvAdu, suzItalaM peyaM tu bhavyezo hya evA''nItavAn / tasya parIkSaNaM kriyatAm / " etadupari suhRdAM sudIrghA vivecanA prAsarad yad - vijayA, bhaGgA vA kathaM bhAratIyAn kavIn kAvyapraNayanAya prerayati sma, kintu sA'pi paravartini kAle eva prAsarat / bhAratIyAnAM pratIkabhUtaM mahimazAli divyaM peyaM tu somarasa evA''sIditi niraNIyata / taccA'dya sutarAmalabhyaM, somalatAyA vilopAt / "atastasya cAya-kAphI-kokAkolAprabhRtayo vikalpA api svIkariSyante'smAbhiH, te dezajA bhavantu videzajA vA / yathA "strIratnaM duSkulAdapi" pUrvaM svIkaraNIyaM ghoSitam, evaM "vyasanaratnaM videzAdapi" iti prasAryatAM ghoSaNA" iti mayA nirNayaH prattaH / etasya khaNDanaM kenacana kriyeta tatpUrvameva punarbhavyezasya putraH svapitaraM sUcayitumAgato yat - sa svasuhRdA jaoNnI ityAkhyena saha jantucikitsAlayaM gacchati, ekahorAvadhau pratyAvartiSyate / bhavyezaH parihAsavidhayA svasutamapRcchat - "are tvaM tu mAnavo'bhUH, jantucikitsAlaye kimarthaM gacchasi ?" hasatatA kizoreNa sUcitaM yat sa nA'sti rugNaH, prativezinAM priyaH zvA pappI ityAkhyo'svasthaH saMjAtaH / sa 'pAmeriyana' ityAkhyajAtivizesya zunako'sti, sA jAtirutkRSTA manyate / taM kukkurazAvakaM jantucikitsAlaye ninISati jaoNnI (tasya mitra), yasya priyaH, utsaGgalAlitazcA'sti pappI / 'laipaDaoNga' iti saMjJayotsaGgalAlitA ete'bhidhIyante / tena saha gacchati saH / / sarvamidaM zrutvA punaH pazupAlanavyasanasya vizleSaNamArabhyata / upamanyurudIritavAn - "zRNuta / kukkuTapAlanavyasanasya carcA tu samAptaiva nA'bhUt, kukkurapAlanavyasanasya pratyakSaM prmaannmtraa'dhigtm| gRhe gRhe vaidezikAH zvAno bukkanti, sasnehaM kukkurazAvakAH paripAlyante, zuddhaM dugdhaM pibanti, utsaGgeSu khelanti / kenedaM zikSitam ?" ___ mayoktaM yat - "kukkurANAM vRttAni tu bhArate'pi zrUyante sma / pazyata, mahAbhAratakathAyA avasAne yudhiSThireNa saha kevalamekaH zvA svargamAruroha / vizvAmitreNa ca durbhikSakAle zuno'ntrANi pAcitAni khAditAni c| "avA zuna AntrANi pece" iti zrutiH / " etadupari zrautAyana upamanyurAkrozat - "are'lpajJa ! kimetena tadidaM sidhyati yad yudhiSThirasya vizvAmitrasya votsaGge kukkurA akhelan ? kukkurA api bhavante sma grAmeSu nagareSu ca, kintu te gRheSu pravezamalabhanta iti kutra likhitam ? te tvaspRzyA evA'manyanta / zmazAnAdiSu catuSpathAdiSu vA nyavasaMste, surakSAdikarma cA'kurvan / kiM ca vizvAmitro bubhukSitaH san zuna AntrANi pece, cakhAda ca iti kutra likhitam ? are vaidheya ! durbhikSanivAraNArthaM yA parjanyeSTiH kriyate sma tasyAM kadAcana kenacana zuna AntrANAmAhutirapyupadiSTA'bhUditi jAnAsi kim ? tasyaivA''khyAnamatra zrutau yad vizvAmitraH zuna AntrANAmAhutibhiH parjanyeSTiM cakAra / 'na khalu vizvAmitra: kukkurapAlanaM karoti sma / kukkurANAmidaM pUjAvidhAnaM tu vaidezikAnAmevopadezaH / " 42 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamanyuH zrautAyano vedamanISI vartate, atastasya vacanamArSatvena svIkRtaM sarvaiH / idamapi sarvasammatyA niraNIyata yad bhArate zuka-sArikAdInAM pAlanaM tu kriyate sma, te gRhiNInAM kAlayApanavinodA apyAsan, dinacaryAyA aGgamapi, yathA kAlidAso meghadUte brUte 'prAyaiNaite ramaNaviraheSvaGganAnAM vinodA" iti / kintu zunakAnAmutsaGgalAlanaM pUrNataH pAzcAtyA paramparaiva / pAzcAtyeSveva dezeSu vividhAnAmAkheTakakukkurANAM prajAtayaH prathitAH / kukkurarSabhaH (bula DaoNga), alasezaH (alseziyana), DAmaramAnavaH (DaoNbaramaina), pAmareNiyanaH (pAmeriyana) ityAdayaH kulInAH zvAnaH sarvatra pUjyante, teSAM saMkarajA (kraoNsabrIDa) api bahumAnyAH iti zunakazAstraM savistaraM pratyapAdyata sarvairapi suhRdbhiH / tadanantaraM zItalapeyamAgataM, sarvaiH sAnandamAsvAditaM ca / asmin vinoda-vyasana-vizleSaNAtmake kAvyazAstravinode horAtrayaM vyatyagAditi yathaivA'hamajAnAM, suhRdgoSThI visarjitA, sarve ca svagRhAn parAvartanta / kintu tadArabhya madIye mAnase vicAracarvaNeyaM satatamanuvartate yadayamasmAkaM bhArato dezaH purAtanyAH saMskRtenidhirakSako'stIti suviditameva / asmin deze yAvanto videzajA AkramitAro, vyApAriNaH, paryaTakA vA samAyAtA, yAvatsaGkhyAkebhyo vividhebhyo dezebhyo'smin deze vaidezikA AyAtA gatasahasrAbdISu, tAvanto na kutrA'pyanyatra gatA bhaveyuH / yathA'dya vizvasya sarvebhyo'pi dezebhyo janA amerikAM gatvA vasanti, bhrAmyanti vA, tathaiva pUrvaM bhArate'bhUditi tu spaSTameva / etebhyo videzajebhyo bhAratIyaiH subahu zikSitamadhigataM cetyapi spaSTam / yaccaitebhyo vaidezikebhyaH zikSitaM tanmadhye kiyadutkRSTamAsIt, kiyannikRSTaM, kiyaddhitAvahaM, kiyadahitam, iti kiM kenacanAdyAvadhi vivecitam ? adyA'smAkaM suhRdgoSThayAM yannirNItaM yad yAvanti vyasanAnyadya deze pracalitAni tAni prAyazaH sarvANyApi videzavilAsivaMzairatrA''nItAni, kiM tatra kazcana satyAMzo'sti ? yadyasti tarhi tAdRzaM vizleSaNaM kimasmAkaM kartavyatAM nA'dhigacchati ? yadi nA'sti tarhi kimasmAbhirna spaSTIkaraNIyaM yadevaMvidhA vinodAH, evaMvidhAni vyasanAni ca bhArate pUrvamapyavartanta, adyA'pi santi / teSu vyasaneSu kiyatI bhAratIyatA, kiyatI ca pAzcAtyatA, kiyatI mogalIyatAH kiyatI cA'merikIyatA adhyetuM zakyate ? bhavanto yadi viSaye'smin kiJcinmArgadarzana kuryustahi rAtrAvadya sAnandaM svapsyAmi / (lekhako'yaM mahAmahopAdhyAyaH rASTrapatisammAnitaH, adhyakSa, Adhunika saMskRta pITha, jagadguru rAmAnandAcArya rAjasthAna saMskRta vizvavidyAlaya, pradhAnasampAdaka "bhAratI" saMskRtamAsika, bhUtapUrva adhyakSa, rAjasthAna saMskRta akAdamI tathA nivezaka, saMskRta zikSA evaM bhASAvibhAga, rAjasthAna sarakAra) C/8, pRthvIrAja roDa, sI-skIma, jayapura-302001 -0181-2376008 43 For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSA zrIgosvAmitulasIdAsacaritam (mahAkAvyam) samIkSakaH DA. rUpanArAyaNapANDeyaH racayitA paM. hariprasAdadvivedI zAstrI, AyurvedAcAryaH sampAdako bhASAntarakArazca paM. rAmajIvanadvivedI prakAzakaH rAmajIvanadvivedI, kRSNAsadana, 70-vivekavihAra, jvAlApura, haridvAra-249407 (bhArata) prathamasaMskaraNam 2010 / pR.saM. 20 + 432 / mUlyam 146 rU0 44 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedoktasya dharmasya saMskRtezca vigrahabhUto'sti bhagavAn zrIrAmacandraH / tasya prAmANikamaitihAsikaM yogacakSuSA ca dRSTaM samagracaritaM maharSiNA vAlmIkinA 'rAmAyaNe' varNitam / lokamatena tasyaivA'vatArabhUtena gosvAminA tulasIdAsena hindIbhASayA bhagavataH zivasyA'nukampayA paramparayA ca samprAptaM 'zrIrAmacaritamAnasam' iti mahAkAvyaM 1631tame vikramAbde praNItam / surabhAratyAM paNDitapravareNa hariprasAdadvivedinA zrIrAmacarita mAnasasya praNeturgosvAminaH tulasIdAsasya caritaM 'zrIgosvAmitulasIdAsacaritam' iti mahAkAvye prastutam / asyaiva mahAkAvyasya hindI-AGglabhASArUpAntareNa sAkaM prakAzanaM tatsuputreNa zrIrAmajIvanadvivedinA vihitm| asmin mahAkAvye ekAdaza sargA vilasanti / prathame sarge - gosvAminaH tulasIdAsasya janmasthalasya sUkarakSetrasya varNanaM vidyate / dvitIye sarge - tasya pUrvajAH varNyante / tRtIye sarge - 1568tame vikramAbde hulasI putraM (tulasIdAsaM) prasUyate / caturthe sarge - pitRvihInaH pitAmahyA ca poSitaH sa nRsiMhasya gRhe vidyAdhyayanaM karoti tatazca ratnAvalI pariNayati / paJcame sarge- sa jAyayA saha sukhena nivasati vasantAdiSvRtuSu / SaSThe sarge - patnyAdibhiH sAkaM so'yodhyAM prayAgaM kAzI ca gacchati / saptame sarge - kAzyAM tasya pitAmahI divaM prayAti / aSTame sarge tasya putraH tArApatiH divaM prayAti, so'pi 'samatAri madIza jAhnavI bhavatA premamayoDupena me / prataranti janA bhavArNavaM bhagavatprematariM samAzritAH // ' (zrIgosvAmitulasIdAsacaritam 8/52) iti jAyayA'bhihito gRhaM parityajati / navame sarge - viraktaH sa nAnApurANanigamAgamasammataM zrIrAmacaritamAnasaM vinayapatrikAdIn granthAMzca praNayati / dazame sarge - sa rAjApuraM rAjAkhyayatinA sAdhU gacchati / ekAdaze ca sarge - tasya vizvavizrutAM kRti (zrIrAmacaritamAnasam) bhagavAn zaGkaraH pratiSThApayati, sa cA'dbhutayogasiddhIH pradarzya 1680tame vikramAbde sAketalokaM prayAti / granthAt prAg DA.viSNudattasya 'bhUmikA', sampAdakasya cA''tmanivedanaM hindIbhASayA, granthAnte pariziSTabhAge kAvye'smin prayuktAni chandAMsi, 'kavivaMzasaMkSiptaparicayaH', citrANi ca zobhante / gosvAminaM tulasIdAsamadhikRtya praNIte mahAkAvye'smin pade pade karuNopetAni nitarAM ramyANi mArmikANi ca varNanAni vidyantetarAm / sthAlIpulAkanyAyena kAnicana padyAni darzanIyAni santi / divaGgatAyAM tAtAmbAyAM tulasIdAsaH tajjAyA ratnAvalI ca vilapataH / 'mama tvaM sarvasvaM bhagavati samaste tribhuvane, na kaJcit pazyAmi tvayi hi gatavatyAmiha nijam / aho zUnyaM jAtaM hitakaradRzA me jagadidaM, tadadyatve dhairyaM kathamapi na badhnAni hRdaye // ' (tadeva, 7/59) 'videzaM kalyANi svajana iha yAte hitavahe, dhRtiH zakyA dhartuM bhavati punarAyANaviSayA / 45 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayANaM te puNye dhruvamapunarAvartanapathe, kathaM dadhyAM dhairyaM janani tava yAne niravadhau / aho te pArve'haM vyathitahRdayA rodimi bhRzaM, dayAhnayAM kasmAnmayi na dayase'nugrahavati / tathA dehyAdezaM yamanuvidadhAnA pratidinaM, labheyaM loke'smin sukhamatha paratrA'mRtapadam // ' (tadeva, 7/64-65) vividhAnAM chandasAM, rItinAmalaGkarANAM rasAnAJcA'pi prayoge kavenipuNatA, udAttabhAvAnAmabhivyaktau padAnAM manoramasamAvezaH, rAmAdivandanAyAM ca vaidikagranthAnAM pANDityaM, tIrthasthAnAnAM ca citraNe purANAnAM parijJAnaM zAstrANAJcA'dhyayanaM sarvathA'bhinandanIyamasti / asya mahAkAvyasya bhASAdvaye rUpAntaraM sampAdakasya bhASAtrayasyA'dbhutamadhikAraM vizadIkaroti / sthAna-sthAne pAdaTippaNyo'pi granthasyA'syA'vabodhe'sandigdhaM sahAyikAH santi / tad yathA 'kamanIyakalevaraM zizuM caturaM saumyaguNAkaraM yadi / hRtavAn svasanADhyavaMzajaM bhavituM paJcasanaH catuHsana // ' (tadeva, 8/22) *catuHsana - sanaka sanandanaH sanAtanaH sanatkumAra iti catvAraH sanayuktAH putrAH yasya sa catuHsano brahmA tatsambuddhau he catuHsana ! / kamapi hindIbhASAyA mahAkavimAzritya praNItamidaM mahAkAvyamatitarAM vidvajjanAn prasAdayati surabhAratIkAvyavaibhavaM ca saMvardhayati / gosvAminaM tulasIdAsaM parihAya khalveSa sammAno kenA'pi na samprAptaH / mama matau - kAvye'smin gosvAminaH tulasIdAsasya janmasthAnaM sUkarakSetramasti, sa zuklAspado brAhmaNo'sti, nandadAsastasyA'nujo'sti ityAdi yat kathitamasti, tatparamparayA yad manyate, rAmacaritamAnasasya pramukhaprakAzanakendrataH (gItApresa, gorakhapurataH) prakAziteSu sakaleSu grantheSu ca mahAkavikulamaulestulasIdAsasya ca yaccaritaM prastUyate, tasya sarvathA viparItamasti / tatra gosvAmino janma bA~dAjanapadasya 'rAjApuram' iti grAme'bhidhIyate / tasya janakaH AtmArAmadUbe sarayUpArINo brAhmaNo'bhUt / nikhilA sAdhuparamparA tasya janmasthAnaM sUkarakSetramastIti vacanaM nA'GgIkaroti / kimapi syAt / mahAkavi tulasIdAsamadhikRtya praNItaM mahAkAvyamidaM sarvaiH vidvadvaryaiH mAnasAnurAgibhizca sarvathA saGgrAhyamasti / x tasmin rAmapure kila bhAradvAjAnvayaH paramavidvAn / zuklAspadaH sanADhyo nyavasannArAyaNo vipraH // ' (tadeva 2/4) 'tataH samAvartya samApya vidyAM prapUjya bhaktyA gurupAdapadmau / jyeSTho'vasatsaukarake svagehe laghustayo rAmapuraM jagAma // ' (tadeva 4/49) sanADhyaH = sanena sambhaktyA, dAnena, tapasA ca ADhyaH bhaktaH dAtA tapasvI cetyarthaH / brAhmaNAmako vargo'pi snaaddhyH| 46 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlakRSNacampvAkhyaH prabandhaH granthasamIkSA | samIkSakaH DA. rUpanArAyaNa pANDeyaH granthakAraH zrIjIvanajImahArAjaH / . TIkAkAraH AtmArAmazAstrI khADilkaraH prakAzakaH zrIgovardhanezaprakAzamaNDalam, zApa naM. 41, zrIgokulanAthajI mahArAja lena, mumbaI 400002, pR. saM. 14+532 / pra0 va0 vi.saM. 2067 / mUlyam niHzulkavitaraNArtham / / __ vaidikadharme vividhAH sampradAyA vilasanti / teSu sauraH zAktaH zaivo gANapato vaiSNavazca iti paJca sampradAyA mukhyAH santi / vaiSNavasampradAyasya vividhAsu zAkhAsu puSTimArgasya saMsthApako vallabhAcAryo 47 Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvavizruto'sti / tasyA'nvaye samutpannena zrIjIvanajImahArAjena zrImadbhAgavatamAzritya 'bAlakRSNacampU:' iti granthaH praNIta: 1913tame vikramAbde / asya granthasya maJjaryAbhidhA TIkA khADilkaropAbhidhena zrImatA''tmArAmeNa zAstriNA kRtA / 1925tame vikramAbde TIkeyaM zrIparamAnandadAsena prAkAzyaM nItA mumbayItaH / TIkopetasya bAlakRSNacampUkAvyasya 1925tame vikramAbde prakAzitasya punarmudraNarUpo'yaM granthaH / granthe'smin SaT stabakAH zobhante / prathame stabake devakIgarbhAd bhagavataH zrIkRSNasya prAdurbhAvaH, nandagRhe ca putrajanmamahotsavaH, pUtanAvadhazca / dvitIye stabake zakaTabhaJjanalIlA, tRNAvartavadhaH, mRdbhakSaNalIlA, yamalArjunabhaJjanalIlA, vRndAvanagamanaM, vatsAsuravadhaH, bakAsuravadhaH, aghAsuravadha-vatsAharaNa-dhenukAsuravadhalIlAH, kAliyamokSaNam, agnipAnaM, vasantavarNanaJca / tRtIye stabake pralambavadhaH, dAvAgnipAnaM, varSAvasaravarNanaM, rAdhAviyogaH, rAdhAdigopikAbhyo dadhiyAcanalIlA, zaradi veNugItaM, hemante cIraharaNalIlA, viprapatnIbhyo'nnayAcanaM, govardhanoddhAralIlA, nandasya pratyAnayanaM ca / caturthe stabake veNuvAdanena gopInAmAhvAnaM, rAsakrIDArambhaH, antahite bhagavati gopInAmunmAdaH, AvirbhUte tena sAkaM rAdhAdInAM praNayapralApAH, mahArAsavarNanaM, tadupasaMhArazca / paJcame stabake sudarzanoddhAraH, vRSabhAsuravadhaH, vyomAsuravadhaH, kezidaityavadhalIlA, kaMsAjJayA'krarasya rAmakaSNayornayanArthaM gokalagamanama, akrareNa sArdhaM tayoH prasthAnaM, mArge yamanAjale tasyA'GkarasyaM snAnaM bhagavato darzanaM matsyAdyavatArarUpeNa stutizca, mathurAvarNanaM tatra pravezazca / SaSThe stabake raGgakAravadhaH, mAlAkArAnugrahaH, kubjAyA vakratvanivAraNaM, dhanurbhaGgaH, kuvalayApIDavadhaH, cANUrAdimallAnAM vadhaH, kaMsavadhaH, pitRvimocanam, ugrasenAbhiSekaH, pRthvIparipAlanaJca, granthakAraparicayazca / granthAt prAg hindIbhASayA go0 gokulanAthasya 'asti kiJcit vaktavyam' iti paricayAtmako lekho vilasati / . bhAgavatapurANasya dazamaskandhasya pUrvArdhabhAgasya kathAmanusRtya praNIte'smin campUkAvye prAyazaH tAni sarvANi vaiziSTyAni vidhante, yAni sahRdayahRdayAni nitarAM prabhAvayanti / tad yathA - samAsopetAnAM padAnAM saMghaTanA, zleSopamotprekSAdInAmalaGkArANAM prayogaH, zRGgArAdirasAnAM samyag nivezaH, sAbhiprAyavizeSaNairvyajhyArthasya prAdhAnyaM, zliSTapadAnAM samupayogena camatkRtiHduSyapradarzanaM vA, bhaktisudhArasasya pAnasyA''nandAnubhUtizca / yadyapi bhAgavatapurANe gopIjaneSu rAdhikAyA nAma na vidyate, tathA'pi granthAntarollekhAdatra dadhiyAcanalIlA varNitA'sti / prasaGge'smin granthakArasya bhASAyA mAdhuryaM prItezca pUtatvaM draSTavyamasti / vRSabhAnusutA zrIkRSNAya takrakalazaM rAgarasopetaM cittamiva prayacchati / "evaMvidhavividhavicitravacanavilAsasudhAsArasammelananiHsImasaMvRddhasulalitaprItipravAhaplavanaparavazIkRtamAnasA sA vRSabhAnusutA nijakaratalakalitakAlazeyakaladhautakalazaM svAnurAgarasapUritaM ceta iva tasmai prAdAt / " (bAla0 stabakaH 3, ga. 13, pR. 183) TIkAkAreNA'sya campUkAvyasya tAtparya vizadatayA pratipAditamasti / sthAlIpulAkanyAyenaikamudAharaNaM prastUyate / 'arAlAlakAsye marAlAgatiste marAlAsanenA''hitAbhyAsato vai / mukhe pautrasAmyaM kuce putrataulyaM 48 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare tAtasAdRzyamArye pade ca / / ' iti padye TIkA draSTavyA'sti / "atha brahmaNA tvannirmANavelAyAM sannihitasvIyahaMsAdInAM gatyAdyAdhAnaM tvadaGgeSu kRtamiti aparAM pratyAha / arAleti / he arAlAlakAsye arAlA: kuTilA ye alakAstadyuktam AsyaM mukhaM yasyAstatsambodhanaM he Arye ! zreSThanAyike ! marAlAsanena haMsAsanena brahmaNA vai nizcayena abhyAsataH abhyasanAddhetoH yadvA abhyAsataH sAmIpyAddhetoH / bhAvapradhAno nirdezaH / abhyAso'bhyasane'ntike - iti medinIkozAt / te tava, marAlAgatiH, marAlavaddhaMsavat A ISat mandeti yAvat evaMvidhA gatirgamanam AhitA kRtA tathA / mukhe pautrasAmyaM pautrasyA'triputrasya candrasya sAmyam Ahitamiti liGgavyatyeyenAnvayaH / kuce stane putrataulyaM rudrataulyaM tacca nIlakaNThatvAdisAdharmyAd bodhyam / AhitaM - kare ca pade ca tAtasAdRzyaM kamalasAdRzyam Ahitam / brahmaNaH kamalodbhavatvAt kamalasya tattAtatvam / bhujaGgaprayAtaM vRttam / " (bAla0, stabaka: 4, pa073, pR. 316) asya granthasya padyabhAge sragdharA, zArdUlavikrIDitam, AryA, vasantatilakA, upajAtiH, pRthvI, paJcacAmaraM, bhujaGgaprayAtam, indravajrA, zAlinI, mAlinI, maJjubhASiNI, vaMzasthaM, sragviNI, rathoddhatA, zikhariNI, drutavilambitam, upendravajrA cetyAdIni vRttAni ramyatayA prayuktAni / gadye bANAdInAM padye ca mAghAdInAM pratibhA'tra kAvyarasikAn prasAdayati, bhaktAMzca kRSNabhaktirasAmRtaM pAyayati / granthakAraH satyaM vakti vakSyamANe padye - vyaJjanayA svakIyaM pANDityaM kAvyapraNayanapaTutAM naisargikIM pratibhAM ca pradarzayati / saMgrathite'tra nibandhe rasikaiH kAvyajJazikSitairnipuNaiH / saMzodhyaM zodhyaM cedetadbodhyaM na cetarairvibudhAH // gorasametaM gorasalipsorlIlAsuzarkarAmiSTam / rasikAH pibantu tuSTyai puSTyai sovarNapAtrastham // ' (bAla0 6, pa. 82-83, pR. 529) prAstAvike yadyapi granthakArasya vividhazAstrapAraGgatatA pradarzitA, tathA'pi tasya janmAdiviSaye kimapi naivoktam / eSA sthitiH TIkAkArasya viSaye'pi vidyate / granthasya mudraNaM bhavyaM ramyaM ca vartate / kAJcanaiva mudraNatruTayaH syu / ( dra0 pR. 107, 228, 233, 352, 402 ityAdipRSTheSu) jagadguru- zrImadvallabhAcArya-vidyAlakSmIsaMvardhana - saGkalpAntargate prAkAzyaM nItaM grantharatnamidaM vidvajjanaiH, zrIkRSNabhaktirasAmRtapipAsubhiH satkAvyasevanatatparaiH sajjanaizca sarvathA saGgrAhyaM samArAdhyaM ca / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / Jain Educationa International 49 For Personal and Private Use Only manI kA pUrA sorAmaH prayAgaH (u.pra.) 212502
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraNam bhojarAjasarasvatItvena prasiddhaiSA pratimA kimambikAdevyAH ? briTizamyujhiyam-sthitAyA bhojarAjapratiSThitasarasvatItvena ca prasiddhAyAH pratimAyAstatpAdapIThasthasyA'bhilekhasya ca chAyAcitre / (saujanyaM - briTiza-myujhiyam-jAlapuTam[ vebasAiTa ]) 50 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAraNam bhojarAjasarasvatItvena prasiddhaiSA pratimA kimambikAdevyA: ? kIrtitrayI __ pUrvatanyAM zAkhAyAM viduSaH zrIrevAprasAdadvivedimahodayasya bhojarAjasya sarasvatI' lekhaH prakAzita AsIt / tatra pratipAditamAsId yadiyaM pratimA nAsti sarasvatyA na cA'pi bhojeneyaM sthApitA, api tu yakSyAH kasyAzcidastIyaM pratimetyAdi / etadevA'nusandhAya kiJcidadhikamapyatra pratipAdyate / bhojarAjasarasvatItvena prasiddhAyAstasyA pratimAyAH pAdapIThe pradatto'bhilekha evamasti - auM / zrImadabhojanarendracandranagarIvidyAdharI dharmadhIdhIro yo'khiladehinAM khalu sukhaprasthApanAyA'psarAm / vAgdevIM prathamaM vidhAya jananIM pazcAjjinAnAM trayI mambAM nityaphalAdhikAM vararucirmUrtiM zubhAM nirmame // iti / atra lekhe ullikhitaH 'ambA'zabdo dhyAnA:'stIti pUjyaguruvaryairAcAryazrIvijayazIlacandrasUribhiH kathitam / jainazAstrAnusAraM tu ambA athavA ambikA nAma devI dvAviMzatitamasya tIrthakarasya zrIneminAthabhagavatastIrthasyA'dhiSThAtrI devyasti / mukhyAni tallakSaNAni tvevaM santi - tasyA anyatamasmin haste AmraphalaiH sahitA sahakAravRkSopazAkhA syAt, tatpAdayoH samIpe ekasmin pArzve bAlakau syAtAM, tadvAhanaM ca siMho bhavet / anyAnyAyudhAni vastrAbharaNAdIni tu yathArha vidyante eva / idAnI pratimAyAzchAyAcitraM pazyAmazcet tatra pRSThasthe kiJcitkhaNDite vAmahaste AmraphalopazAkhAyA avazeSo dRzyate, vAmapAdAsanne siMhapratikRtirapi dRzyate, dakSiNapAdasamIpe ca bAlaka eko dRzyate / anyacca, sarasvatIdevyA mukhyalakSaNAnAM vINA-pustaka-kamaNDalu-japamAlAdInAmekatamadapyatrA'vazeSarUpeNA'pi nA'valokyate pratimAyAzchAyAcitre / ato'smAkamanumAnaM tvevamasti yadiyaM pratimA zrIneminAthabhagavatastIrthAdhiSThAtryAH zrIambAdevyA eva syAt yAM kazcana vararucinAmA dvijazrAvako nirmApitavAn syAt / tathyaM tattvaM ca purAtattvavidaH prAcInazilpajJAH zilpazAstrajJAzcaiva prakaTayitumarhA ityalaM vistareNa / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAda: yadi.... - anuvAdakaH - munikalyANakIrtivijayaH yadi... tava paritaH sthitA janA yadi kopAkulAH syustatkopasya nimittaM ca te tvAmeva manyeran tadA'pi tvaM zAnta eva tiSThe:, sarve janAstvayi zaGkeran tadA tvaM svasmin vizvAsaM dhArayesteSAM zaGkAzIlatAM cA'pyudAramanasA sahethAH, pratyekamapi kAryaM tvaM dhairyeNa kartuM zaknuyAstathA na kutrA'pyadhRtiM samAcare:, tvAM prati janA asatyamAzrayeyustadA'pi tvamasatyaprayogaM na kuryAH, janAstvAM dhikkuryastadA'pi tvaM tAn naiva dhikkuryAH, janAn prati tvaM dambhaM nA''care:, mukhe madhuro kArye ca viSatulyo na syAH, svapnAn pazyeH, athA'pi vAstavikatA bhUmau satkAryaM kuryA:, vicArAMstu kuryA eva kintvAcAramapi samAcare:, jaya-parAjayau tvaM samAnabhAvena svIkuryAH, tvaduktaM satyamapi khalAH vikRtya janasamakSaM kathayeyustadA'pi tvaM nirAkulIbhUya tacchRNuyAH, yadarthaM tvaM jIvanameva samarpitavAn tAdRzamapi kAryaM ko'pi vinAzayet tadA nirAzo na bhUtvA sotsAhaM sollAsaM ca tat punaH kartumArabhethAH, AjIvanamarjitaM sarvamapi helayaiva paNIkartuM zaknuyAstvaM, taddhAnau ca vinA vacanaM punararjanamArabhethAH, janasammardamadhyasthito'pi tvaM saujanyaM na jahyAH, rAjabhizca sahA'pi sahajaM saralaM ca vartethAH, zatrurmitraM vA tvAM vyAkulIkartuM samartho na syAtAM, kenA'pi saha ca te gADhasamparko naiva syAt, kaThinamapi kAlakhaNDaM tvaM svasAmarthyena sArthakIkuryAH Jain Educationa International jagat sarvamapi tavaiva, tvameva sarvasya svAmI vizeSatazca tvaM yAthArthyena mAnavo jAyethAH ! | Xin 52 For Personal and Private Use Only AGglamUlam ruDayArDa kipliMga
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdaH kaH puTIkaroti perAzuTachatram ? munikalyANakIrtivijayaH cArlsa-plambo'merikIyanaukAdalasya zUraH sainika AsIt / yuddhavimAnasya cAlakaH saM viyeTanAmadezIyayuddhakAle 'kiTi-hoka'-yuddhanaukAtaH svIyaM jeTavimAnamuDDAyayan zatrudaleSu zastrANi varSayitvA pratyAgacchati sma / paJcasaptativArAn sa saphalo'bhavat / SaTsaptatitame vAre tu svayuddhanaukAM pratyAgacchatastasya vimAnaM zatrudalIyazastrAhataM kSatigrastamabhavadagninA ca jvalitumArabdham / sadya eva svIyaM perezuTacchatraM gRhItvA sa vimAnAdutpatitavAn, bhUmau samAgatazca zatrusainikairbanditayA gRhItaH, SaD varSANi yAvat kArAgRhe sa nirdayatayA pIDitazca / tato mukto bhUtvA svadezamAgataH sa yuddhaviSayakAn kArAvAsaviSayakAMzcA'nubhavAn janebhyaH pravacanarUpeNa kathayati sma, lokapriyatvaM cA'bhajat / __athaikadA sa nijapatnyA sahopAhAragRhe upaviSTa AsIt tAvatA kazcana janaH samAgatastatpArve pRSTavAMzca - 'bhoH ! bhavAn kiTihoka-yuddhanaukAto vimAnamuDDAyayitvA viyeTanAmIyasainikeSu zastrANi prakSeptuM gacchati sma khalu ? bhavato nAma cArlsa-plamba eva khalu ? ekadA ca zatrudalIyazastreNa bhavadvimAnamAhataM khalu ?' 'sarvathA'vitathaM tat', sAzcaryaM cArlsaH kathitavAn, 'kintu bhavAn kathametajjAnAti nanu ? kiM bhavAn Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadAcinmama pravacanaM zrutavAn vA ?' 'naiva bhoH !', sa uttaritavAn / 'ahaM tu bhavataH perAzuTacchatraM puTIkRtavAnAsam / manye tat samyaktayA svakAryamakaronnanu ?' 'aho ! tat sarvathA samIcInamAsIt / tatkAraNata evA'hamadya bhavatpurastiSThAmi khalu ! anyathA vimAnena sahaiva mamA'pi...... / bhavato bhRzamAbhAraM manye....' cArlsa: nitarAmabhibhUta AsIt / 'AbhArasya nAsti kAcidAvazyakatA, tat tu mama kartavyamAsInnanu ! bhavatu, punarmiliSyAmaH' ityuktvA so'bhivAdanaM kRtvA nirgatastataH / atisaGkSipto'yaM saMvAda AsIt tayoH, kintu tena cArlsasya cittaM sarvathA kSubdhaM jAtam / tasyAM rAtrau sa kSaNamAtramapi naiva nidritavAn / tena cintitaM - 'yuddhavimAnasya saphalacAlakatvAbhimAnapUrNo'haM kiM kiTihokanaukAyAM sthitena mayA na kadA'pi gajanimIlikayA'pi jano'yaM parilakSitaH / kiyato'pi vArAn sa mama samakSamapyAgataH syAt kintu na mayA kadA'pyeSo'bhivAditaH sambhAvito vA / parantu evaM satyapi yadi tena mama perAzuTacchatraM samyaktayA puTIkRtaM nA'bhaviSyat tadA mama kA gatirabhaviSyat ? naukAyA Antare bhAge ghaNTA yAvadupaviSTaH perAzuTacchatrANAM kRte dRDharajjUH praguNIkRtya samyaktayA puTIkurvannasau jano manye sainikAnAM jIvanarakSAvasaramapi puTIkurvan syAt, tAdRzAH sainikA, yAn sa na kadA'pi jAnAti sma pazyati sma vA' / tataH svIye pratyekaM pravacane cArlsaH praznaM pRcchati sma janAn - 'kiM bhavanto jAnanti - ko bhavatAM perAzuTacchatraM puTIkaroti ?' iti / kiM vayamapi jAnImahe khalu - svajIvane vayaM kati perAzuTacchatrANAmupayogaM kuryAma - iti ? zArIrikaM perAzuTacchatraM, mAnasikaM perAzuTacchatraM, saMvedanAnAM perAzuTacchatramAdhyAtmikaM perAzuTacchatram - ityAdIni kiyantyapi !! eteSAM perAzuTacchatrANAM puTIkurvANAn vayaM jAnImahe khalu ? teSAM viSaye kiM kadA'pi vayaM cintayAmo vA ? jJAtvA'pi teSAM hArdikamAbhAraM vayaM manyAmahe khalu kadA'pi ? tadarthaM tAnabhinandayAmo vA ?.... eteSAM sarveSAmapi praznAnAmuttaraM 'na' - ityeva khalu sambhavet ? evaMsthite'smAbhirasmAkaM samagro'pi vyavahAraH pariSkaraNIya evA''mUlAt / tasya prArambhaM caivaM kuryAma -- dainandine jIvane etat sadA'vadhArayema yadasmAkaM perAzuTacchavaM kaH puTIkarotIti !! (jAlapuTAd gUrjarabhASAyAmavatArakaH 'motIcAro' pustake DaoN. AI.ke.vIjaLIvALA) Jain Educationa International For Perso &d Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma gabhIram munikalyANakIrtivijayaH (1) dviguNo varNaH bAdazAha jahA~gIraH kadAcit svIyaprAsAdasya gavAkSe upavizya nagarAvalokanaM karoti sma / tAvatA sundaramuSNISaM zIrSe dhArayan kazcanA'zvArohI tato nirgataH / tasyoSNISaM sundaratayA varNitaM dRSTvA jahA~gIro vismayamugdho'bhavat / azvArohiNamAkArya pRSTavAn sa: - 'bho ! uSNISamidaM kutra kena vA varNitam ?' tenA'pi varNaraJjikAyA kasyAzcit striyo nAma niveditam / jahA~gIrastatkAlameva tAmapyAhUtavAn pRSTavAMzca - 'aye ! mamA'pyetAdRzamuSNISaM varNayitvA dadyAH kila ?' tayoktaM - 'sUkSmaM paTTasUtravastraM yadi prApyeta tadA varNayeyaM, kintvetatsadRzo varNastu naiva syAt !' 'kathaM na syAt ?' sAzcaryaM jahA~gIraH pRSTavAn / 'yata uSNISamidaM dviguNitena varNena raJjitamasti' / 'evaM vA ? tahi maduSNISaM caturgiNitena varNena raJjayeH' / _ 'prabho ! nA'tra mApanena dviguNito varNa upayukto'sti, kintu... prathamastu yo'yaM dRzyamAno'sti sa varNaH, anyastu raGgaH praNayasya... ! praNayaraGgaH kila sarvatra raJjayituM na zakyaH !!. (2) svadeze pUjyate rAjA, vidvAn sarvatra pUjyate ___ maisUrurAjyasya mahArAjaH kRSNarAjo'tIva vidyApriya AsIt / ekadA sa bhramaNArthaM yoropIyadezeSuH gataH san jarmanIdezaM prAptaH / tatra ca vividhA vidyAsaMsthAH vilokayituM gataH sa kasmaicidadhyApakAya svaparicayaM yacchan kathitavAn - 'ahaM bhAratadeze maisUrArAjyasya mahArAjo'smI'ti / Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ tacchrutvA tenA'dhyApakena sahajatayA pRSTaM - 'katamaM maisUrurAjyam ? yatra vidvAn DaoN. rAmazAstrI vasati, tad vA ?' mahArAjena namratayA 'Am' iti kathitam / tatazca sarvAsvapi vidyAsaMsthAsu mahArAjasya bhRzaM satkAra-bahumAnAdikaM jAtam / yadA mahArAjo maisUruM pratyAgacchat tadA sa rAmazAstrimahodayamAkArya tasya sammAnanaM kRtavAn kathitavAMzca - 'atra bhavAn me prajAjanaH, kintu paradeze tu ahameva bhavataH prajAjanaH !!' (3) uSNIkartum !! ekadA kAryavyagrasyA''cAryakSitimohanasya gRhAgamane vilambo jAtaH / hastAdikaM prakSAlya sa yAvada bhojanArthamupaviSTastAvat tatpatnyopAlambhapUrNasvareNoccaiH kathitaM - 'kimityetAvAn vilamba kRtaH pazyatu, bhojanamapi zItaM jAtam !' tannizamya mandamandaM smitaM kurvatA''cAryeNa bhojanasthAlI patnyA mastakopari sthApitA / 'adhunaitat kimAdRtaM bhavatA ?' gRhiNyA'marSeNa pRSTam / 'naiva kiMmapi bhoH !, kevalaM bhojanamidaM kiJciduSNIkaromi kila !!' ___ (4) na kutracit, na kiJcit 'bhavAn guroH pArzve kimarthamAgataH ?' kazcana janaH ziSyamekaM pRSTavAn / 'yato me jIvanaM dizAzUnyamiva na kutracid gacchati sma, mahyaM ca na kiJcid dadAti sma' / 'evaM vA ? tAtrA''gamanAnantaraM bhavato jIvanaM katamAM dizaM gacchati kila ?' 'na kutracit ?' 'kiM tad bhavate dadAti ?' 'na kiJcit !!' 'tarhi ko vizeSo jAto nanu ?' 'adhunA'haM na kutracid gacchAmi, yato matkRte nA'vaziSTaM kiJcid gantavyaM, tathA na prApnomi kiJcit, yata idAnIM nA'sti kiJcit prApaNIyam !' Jain Educationa Interational For Persons and Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyaghaTanA sAmAjyasthairyamUlam / munikalyANakIrtivijayaH samagrasya dRzyamAnajagataH paJcaviMzati pratizataM bhAgaM svIyasAmrAjye sammelitavata iGgaleNDadezasya ghaTaneyam / tadAtve ca tasya dezasya sAmrAjJI vikToriyA''sIt / sA hi gabhIraprakRtikA dharme dharmAcAryeSu ca zraddhAvatyAsIt / tatrA'pi khristamatasya mahAgurau popamahodaye tasyA mahatI zraddhA''sIt / athaikadA sA popamahodayasya darzanArthaM gatA / aupacArikavidheranantaraM sahasA mahAguruNA sA pRSTA - 'rAjJi ! bhavatyAH sAmrAjyaM kiyatkAlaM yAvat sthirIbhaviSyatIti praznasyottaraM dAsyati vA bhavatI ?' tayA kiJcid vicintyoktaM - 'Am, ahaM dAsye' / 'kadA kila?' punaH kiJcidiva cintayitvA sA kathitavatI - 'mAsAbhyantare' / etannizamya popamahodayaH santuSTo jAtaH / kAnicana dinAni tvevameva vyatItAni / athaikasmin dina laNDananagarasyaikasya vittakoSasya mukhyadvAre rAzyA aGgarakSakANAM samudAya upasthitaH / tad dRSTvA dvArapAlenA'ntargatvA vittakoSasya nirvAhakaH (Manager) sUcito yat 'sAmrAjJI vikToriyA'tra samAgacchatIti pratibhAti' / 'kim ? vittakoSe'tra sAmrAjJI svayaM samAgacchati khalu ?' nirvAhakena jhaTiti samuttiSThatA pRSTam / 'Am ! sA svayaM samAgacchati' / 'kiM vA kAraNaM syAt' - iti svagatoktiM kurvANena nirvAhakena samagro'pi karmacArigaNaH sAmrAjJyA svAgatabahumAnAdi kartuM sUcitaH / ___ tato prAyo dazakSaNAnantaraM sAmrAjJI vikToriyA vittakoSe samAgatAH / nirvAhakAdikarmacAribhistasyA yathocitaM sammAnanAdi kRtam / tataH sarve'pi 'sAmrAjJI kiM vA''dize'diti tarkayantastUSNIM sthitAH / rAzyA nirvAhakamuddizya pRSTaM - 'kiM bhavAnevA'sya vittakoSasya nirvAhakaH ?' 'Am ! mahodaye !' / 'mama kiJcit kAryamApatitamasti' 'Adizatu kRpayA' / 'idamidAnImeva mama dazasahasrapauNDamitadhanasyA''vazyakatA'sti / bhavato vittakoSo yadi tAvanmitaM dhanaM me dadyAt tarhi dinAbhyantara evA'haM taddhanaM pratyarpayiSyAmi' / dezasya vidhizAstre iyaM vyavasthA''sId yad - 'rAjJI yadA kadA'pi yasmAt kasmAccidapi vittakoSAd yathepsitaM dhanaM grahItuM zaktA''sIt, kintu taddhanaM tayA dinAbhyantara eva pratyarpayitavyam / ' zIghrameva nirvAhakenA''vazyakAni patrANi rAjyai pradattAni / tayA'pi hastAkSarairaGkayitvA pratyarpitAni / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ tato nirvAhakena sarvamapi vidhi samApya rAjyai dhanaM pradattam / sA'pi tad gRhItvA prasthitA / ghaNTAbhyantara eva samagre nagare samAcAro'yaM prasRto yad rAjJI vikToriyA'dyA'mukAd vittakoSAd dhanaM gRhItavatIti / sarveSAmapi janAnAmAzcaryaM jAtaM - rAjyA kimarthamevaM kRtaM syAditi / ___ dvitIyaM dinamabhavat / adya rAjyAH dhanapratyarpaNaM kartavyamAsIt / nirvAhakenA''dinaM pratIkSA kRtA kintu na kimapyAgatam / tRtIye dine prAtareva tena patramekaM likhitvaiko vittakoSIyaH karmacArI rAjyAH prAsAde tat patramarpayituM preSitaH / tenA'pi gatvA yathAvidhi rAjyai patraM samarpitam / rAzyA tat paThitvA kathitaM - 'atra likhitaM satyamasti / kintvidAnIM dhanaM pratyarpayituM nA'haM samarthA'smi' / tenA'pi pratyAgatya nirvAhakAya kathitaM tat / tacca jJAtvA sarveSAM manAMsi punarapyAzcaryavyAptAni jAtAni - 'ki sAmrAzyAH sakAze etAvaddhanamapi nAsti vA?' atho vidhizAstre spaSTatayollikhitamAsId yathA - yadi rAjJI gRhItaM dhanaM yathAkAlaM vittakoSe na pratyarpayet tadA vittakoSIyanirvAhakeNa nyAyAlaye'bhiyogaH kartavyaH / ayamapi nirvAhako vidhi-niyamAderyathAvad jJAtA pAlakazcA''sIt / tena sAmrAjyA bhayaM manasi akRtvaiva nyAyAlaye rAjJI virudhyA'bhiyogaH kRtaH / nyAyAlayAdapi rAjyai AdezaH samAgato yad - 'amukatithau bhavatyA yathAkAlaM nyAyalaye'bhiyogottaradAnAya samAgantavya'miti / iyamapi ca vArtA samagre deze prasRtA / yasmin dine rAjyA nyAyAlaye gantavyamAsIt tasmin dine yathAkAlaM vittakoSasya nirvAhako nyAyAdhIzo nyAyavAdI cetyAdayaH sarve'pi samAgatya pratIkSAratAH sthitAH, kintu rAzyAH sakAzAnna ko'pi samAgataH / dvitIyadine'pyevameva jAtam / tatastRtIye dine nyAyAdhIzenaikapakSIyo nirNayaH kRto yat - 'rAjyA zIghrameva dazasahasrapauNDamitaM dhanaM savRddhi vittakoSAya pratyarpaNIya'miti / __ atra niyama evamAsIt - nirNayavidhAnAt pUrvaM tatra popamahodayasya hastAkSaraH kArayitavyaH, tadanantaramevA'grimo vidhiH pravarteta iti / nyAyAdhIzena vittakoSanirvAhaka eva popamahodayapAi~ nirNayapatraM hastAkSarAGkitaM kArayituM preSitaH / popamahodayastu tannirNayapatraM paThitvaiva cakito jAtaH / zIghrameva sa rAjJImAkAritavAn nirNayapatraM ca darzayitvA pRSTavAn - 'kimidam ?' iti / tayoktaM - 'bhavatA yat pRSTamAsIt - rAjyamidaM kiyatkAlaM yAvat sthirIbhaviSyatIti - tasyottaramidamasti' / 'tat kathaM vA ?' 'prabho ! yAvatkAlaM mama rAjyasya karmacAriNo vidheniyamasya ca yathAvat pAlanaM kurvanti, bhraSTAcAriNa utkocagrAhiNaH pakSapAtino vA na bhavanti, vidhipAlane ca na kuto'pi bibhyati tAvatkAlaM mama sAmrAjyaM nirvighnaM nirAbAdhaM nirApadaM ca sthirIbhaviSyati / yadA caitadviparItaM bhaviSyati tadA tannaMkSyati' / popamahodaya etacchrutvA santuSTo jAtaH / rAjyA'pi ca vittakoSe dhanaM pratyarpitam / 58 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyaghaTanA yogakSemaM vahAmyaham muni kalyANakIrtivijayaH relayAne upaviSTasyaikasya yuvasaMnyAsinaH samIpa evaiko vaNigupaviSTa AsIt / saMnyAsino mukhaM sarvathA nirvikAraM svasthaM zAntaM cA''sIt, tacca darzaM darzaM vaNig asvastho jAtaH / sa hi 'sAdhava ete parAnnapuSTAH paropajIvinaH santi, samAjasya ca bhArabhUtA vartante' ityAdikaM dRDhatayA manvAnaH kazcana samAjasevakammanya AsIt / enaM yuvasanyAsinaM ca dRSTvA tajjihvA parAmarzadAnAya kaNDUyate sma yathA 'janAnAM vaJcanaM tyaktvA parizrameNa dhanamarjayitvA jIvananirvAhaH kartavyo bhavAdRzairdRDhakAyairyuvabhiH' ityAdi / vRttAnto'yaM prAyaH sapAdazatavarSebhyaH pUrvaM ghaTitaH / saMnyAsI AsIt svAmI vivekAnandaH / amerikAdeze pravRttAyAM sarvadharmapariSadi mahat sAphalyaM prApya sa nacirAdeva bhAratadeze samAgata AsIt / deze sarvatra tasya sammAnanaM jAyate sma / idAnImapi sa rAjasthAnapradeze kasyacana nRpaterAmantraNaM prApya tadrAjadhAnIM gata aasiit| tato nirgatya sa relayAnenA'nyatra gantuM pravRtta AsIt / rAjJA tasmai bahu dhanamarpitaM kintu tena relayAnasya tRtIyavargasya yAtrApaNAdRte na kiJcidadhikaM gRhItamAsIt / -- grISmartuH pravartamAna AsIt / vAtAvaraNaM gharmamayamAsIt / jalamapi mUlyadAnenaiva labhyate sma / svAminaH pArzve kimapi dhanaM nA''sIt, ataH sa jalaM kretumasamartha AsIt / tatsamIpa evopaviSTaH sa vaNigidaM lakSitavAn kathitavAMzca - 'kimetat ? bhavatpArzve'nna - jalAdikaM kretumapi dhanaM nAsti !' / svAminA svasthatayaiva pratyuttaritaM - 'mahodaya ! bhagavAn eva sadA mama nirvAhaM karoti sarvavidhamapi ca sauvidhyaM pUrayati, ato'haM vRthaiva kimarthaM dhanAdibhAraM vaheyam ?' Jain Educationa International vaNijA cintitaM 'enamudvejayitumayaM zreSTho'vasaro'sti' / tasya pArzve zItalajalabhRto ghaTo miSTAnna-phalAdibhiH pUrNazcaikaH karaNDaka AsIt / sa vAraM vAraM karaNDakAt khAdyaM gRhItvA khAdati sma, ghaTAcca jalaM pibati sma, svAminaM copAlambhate sma 'bhavato bhagavAn kIdRzo yaH svIyabhaktasya kSuttRSAdipIDAmapi na haret ?' svAminazcittaM svasthaM nirAkulaM cA''sIt, taiH kimapi na pratyuttaritaM na cA'pi kopaH kRtaH, ataH 59 For Personal and Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa vaNigadhikaM kopAkulo jAtaH / madhyAhnasamaye relayAnaM kiJcana saGgamasthAnakaM (Junction) prAptam / atra taiH yAnaM parAvartitavyamAsIt / anyasya relayAnasyA''gamane ito'pi velA''sIt / ataH sarve'pi yathArha bhojanArthaM pravRttAH / sa vaNigapi kasyacid vRkSasyA'dhastAt svopaskaraM sthApayitvA bhojanaM prArabhata, svAminaM copAlabdhumapi pravRtto yathA sarvathA'zakto'sti bhagavAn yo nijabhaktAya jalabindumapi naiva prApayati !' svAmI tu kamapi pratikAraM na kurvan pratibhAvaM cA'yacchan mandamandaM smitvetastatazcaGkramaNaM kRtavAn / acirAdeva kazcana jano bRhadAkAraM karaNDakamekaM jalapAtraM ca gRhItvA dhAvaM dhAvaM samAgataH / vRkSasyA'dhastAdevaikatra svacche sthAne tenaikaH kaTaH prasAritaH, karaNDakAcca sthAlakamekaM niSkAsya tatra pUrikAH zAkaM miSTAnnaM ca pariveSitam / tataH jalapAtraM haste gRhItvA svAminaM niveditavAn - 'kRpayA'tropavizya bhojanaM svIkarotu svAmin !' / svAmI sAzcaryaM taM nirIkSitavAn / itazca vaNigapi sa sotkaNThametad vilokayati sma / svAminA samArdavamuktaM - 'bandho ! ko bhavAn ? nA'haM bhavantaM paricinomi jAnAmi vA / manye bhavato bhramo jAto'stIti, yato'hamaidamprAthamyenA'trA''gato'smi, tatkathamiva bhavAn matkRte bhojanamAnItavAn ? nUnametadanyasya kasyacit kRte syAt' / / ____ aparicitena tena janena namratayoktaM - 'svAmivarya ! bhojanamidaM bhavadarthamevA'hamAnItavAnasmi vastuto'haM bhojanavikrayiko'smi / adyaH prAtaHkAle mayA pUrikA-zAka-miSTAnnAdikaM bhojanaM praguNIkRtamAsIt / tacca madhyAhnAt pUrvameva vikrItaM mayA / tatazca pratyahamivA'dyA'pi zayito'haM sukhanidrayA sapto'haM svapne daSTavAna yada bhagavAna mama samIpamAgatya svIyacaraNasparzena mAM jAgaritavAna / 'svapno'ya' miti cintayannahaM punaH zayitaH pArvaM parAvartya / tato bhagavatA'haM pAdena mRdutayA prahRtya jAgaritaH kathitazca yad - "bhakto me ekaH sanyAsI relasthAnake Agato'sti, sa ca bubhukSitastRSitazcA'sti / atastasya kRte bhojanaM jalaM ca gRhItvA gaccha satvaraM, bhojaya taM, jalapAnaM ca kAraya' / tato'haM bhagavadAdezaM zirodhAryaM kRtvA jhaTiti bhojanaM nirmAya zItalajalena sahA'trA''nItavAn / kRpayA hasta-pAdAdikaM prakSAlyA'tra kaTe upavizatu, AtRpti bhojanaM ca karotu / bhavatkAraNata evA'dya me bhagavaddarzanaM jAtaM tatpAdasparzAnugrahazcA'pi sampannaH' - evaM kathayanneva sa svAminaM sASTAGgaM praNatavAn / / ___etat sarvaM nirIkSitavAn sa vaNik sarvathA lajjAvanatazirAH svAminaH pAdayoH patitvA kSamAM yAcitavAn, svAminazca hRdayaM gAdIbhUtaM netre ca premAzruklinne AstAm !! (gUrjaramUlaM - zyAmakumArI saujanyaM - bhUmiputraH) Jain Educationa Interational F . For Personal and Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaGgyakathA bhikSukANAM rAjA munikalyANakIrtivijayaH __eko rAjA''sIt / popaTasiMha iti tasyA'bhidhAnamAsIt / rAjatvasya mahAbhimAnameva vahati sma saH / prajAzca tRNAya manvate sma vividhAbhirbhaGgIbhizca pIDayati sma / prajAnAM sarvamapyadhikAraM sauvidhyaM ca sa nirmUlitavAnAsIt / sa kathayati sma - 'ahaM rAjA'smi / sarvamapi vastu prAptuM bhoktuM ca mamaivA'dhikAro'sti sarvathA / sarvamapi mamaiva bhaviSyati, prajAnAM kRte na kiJcidapyavazekSyati' / / etena sarve'pi prajAjanA bhRzaM duHkhitA Asan / etAdRzo rAjJo'vabodhanArthaM tato vA muktiprApaNArthaM teSAM pArve na ko'pyupAya AsIt / ataste nirantaraM duHkhamabhAvAMzca sahamAnA Asan / rAjyasyaikasmin dUrasthe pradeze kazcana mahodyamaH svAbhimAnI ca karSako vasati sma / sa rAjyasya kimapi sauvidhyaM nopayunakti sma / kevalaM svabalenaiva sa kRSikarma kRtvA dhAnyaM ca prApya vikrINAti sma sasukhaM ca jIvati sma / ___sa svagRhasya bahibhittau phalakamekaM lambitavAnAsIt yatra tena bRhadAkArairakSarailikhitamAsIt - 'ahaM mama gRhasya rAjA' iti / ekadA rAjJaH kecana sainikAstadgRhAbhyarNato nirgacchantastaM phalakaM dRSTavantaH / tat paThitvA te cakitA jAtAH - ko'yaM re rAjA ? rAjyasya rAjA tu jJAtacaraH, kintu 'gRhasya rAjA' ityasya ko'rtho bhavet ?' taihi satvaraM rAjJe popaTasiMhAyaitat sUcitam / so'tIva kruddho'bhavat, taM kRSikaM ca rAjyasabhAyAmAhvAyayat / so'pi ca kRSiko nirbhayatayA rAjJo'gre upasthito'bhavat / taM dRSTvaiva rAjA bhatsitavAn - 'rAjyamidaM mama, tadantaHsthitAni sarvANyapi gRhANi cA'pi mamaiva / tatazca kathaM tvaM tasya gRhasya rAjA jAtaH ?' kRSikeNoktaM - 'prabho ! ahaM rAjyasya kimapi sauvidhyaM na gRhNAmi, kevalaM jena kaThoraparizrameNa mayA gRhaM tannirmitamasti / ato'haM tasya rAjA'smi' / __rAjJA kathitaM - 'vRthA vacAMsi mA vada / asmin rAjye yat kimapi pRthvI-jala-mRttikAdikamasti tanmamaivA'sti / tava gRhamapi tenaiva nirmitamasti, atastatra mamaiva svAmyaM, nA'nyasya kasyacit / jhaTityeva 61 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tat phalakaM niSkAsaya, anyathA te prANAn hariSyAmi' / agatikatayA kRSikastat phalakamapasAritavAn / kintu sa dhairyaM nA'tyajat / anantaradina eva sa tatra dvitIyaM phalakaM svagRhabhittau lambitavAn, yatra likhitamAsIt - 'ahaM mama manaso rAjA' iti / zIghrameva rAjJaH sainikairetajjJAtam / jJAtvA ca rAjJe sUcitamapi / rAjA kopAkulo bhUtvA punarapi kRSikaM rAjasabhAyAmAhUtavAn phalakaviSaye ca pRSTavAn / naktaM 'prabho ! ahaM madIyamanasaH svAmyasmi, madicchAnusAraM ca vartituM svatantro'smi / yataH kadA'pi kasyacidapi manasi nA'nyasyA''dhipatyaM bhavet, rAjJo'pi ca naiva' / rAjoccairjagarja - 're ! asmin rAjye mayA vihitA vidhi-niyamA AcArAzca pravartante iti mA vismArSIH / tava manastadeva vicArayiSyati kariSyati ca yad vidhi-niyamAnusAraM bhavet, tatazca tavA''caraNamapi mama niyamAnusAraM bhaviSyati na tu tavecchAnusAram / ataH satvaramevedamapi phalakamapasArayA'nyathA me sainikAstvAM nadyAM prakSepsyanti' / - duHkhIbhUya kRSikaH svagRhaM nyavartata phalakaM cA'pAsArayat / tena cintitaM yat kathamapi rAjJo'sya kazcana pATha: zikSayitavya eva / etadarthamupAyAnanviSan sa bahucintanAnantaramupAyamekaM kalpitavAn / gRhe vAsaM tyaktvA sa nijakSetre evaikatrA'saMvRte sthAne vasanamArabdhavAn phalakaM caikaM nivezitavAn yatra likhitamAsIt 'ahaM me AkAzasya rAjA' iti / yadA ca rAjJA nUtanaphalakaviSaye zrutavAn tadA'marSeNa tanmastiSke visphoTo jAta iva / satvarameva tadAdezAnusAraM sainikAH kRSikaM samAkRSya rAjasadasi samupasthApitavantaH / taM dRSTvA netrAbhyAmaGgArAn varSayanniva rAjA kathitavAn - 'manye tvaM mamA''dezamevameva naiva maMsyase / adya tvAM hastipAdatale eva mardayAmi tAvat' / -- kRSiko'pi dhairyamatyaktvA kathitavAn - 'prabho ! vAyurAkAzaM prakAza Atapazca bhagavatA pradattamasti / teSu yAvAn bhavato'dhikArastAvAnevA'smAkamapi sarveSAm / tatazca tadrAjatvena yadyahaM svaM gaNayeyaM tadA bhavataH kA vA''pattiH syAt ?' rAjJA kathitaM 'naiva !' ------ kRSikeNa pRSTaM - 'kiM vayamasmAkaM parizramasyA'pi svAmitvaM na dhArayAmaH ?' rAjA 'na hi' / kRSika: rAjA -- - Jain Educationa International 'na kadA'pi ' / kRSiko'ntimatayA'pRcchat - 'kiM vayaM nijAtmano'pi svAmyaM na dhArayAmo vA ?' 'kiM svIyazarIrasyA'pi svAminaH smo vA vayam ?' - 62 For Personal and Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA - 'mayoktaM khalu - naiva naiva naiva !' kRSikaH svagRhaM prAptaH / purA likhitaM ca phalakamapasAritavAn / kintu tataH kiJcid vicintya so'nyadekaM phalakaM svagRhabhittau lambitavAn, yatra likhitamAsIt - 'ahamasya rAjyasya bhikSukaH' iti / yadA'nyairjanaidRSTamidaM phalakaM tadA taiH pRSTo'yaM - 'kimarthaM bho ! etAdRzaM likhati bhavAn ?' tenoktaM - 'yadA'smadIyaM kimapi nA'styeva tadA tu vayamasya rAjyasya bhikSukA eva jAtAH khalu !' sarveSAmapi tadvacanamucitaM pratibhAtam / tatazca sarvairapi svasvagRhabhittiSu phalakAni lambitavantaH - 'vayamasya rAjyasya bhikSukAH' iti likhitvA / karNopakarNatayA vaatessaa prativezirAjasya sadasi prAptA / tAM zrutvA sa sATTahAsaM hasitavAn / hasanneva sa svIyasabhAsadaH pRSTavAn - "kiM sa popaTasiMho bhikSukANAM rAjA'sti vA ?' sabhAsada uktavantaH - 'popaTasiMhaH svayaM sarvasyA'pi vastuno svAmyastIti tena khyApitamasti / AsarSapa-parvataM vastUnAM pRthivyAdibhUtAnAM, kiM bahunA ? prajAjanAnAM manaso hRdayasyA''tmano'pi ca sa eva rAjA'sti / phalatastasya prajAjanA bhikSukA eva jAtAH khalu !' cirAya tadupahAsaM kRtvA sa rAjA popaTasiMhAya sandezamekaM preSitavAn - 'popaTasiMha ! kiM bhavAn jAnAti yad - bhavAn bhikSukANAM rAjA'sti - iti ? yadi vayaM bhavadrAjyamAkrAmyema tadA'smatpurataH kiM bhavAn bhikSukasainyaM gRhItvA yoddhamAgamiSyati vA ?' sandezamenaM paThitvA popaTasiMho lajjayA'dhomukho jAtaH / svakRtaM doSaM satvaramevA'vAbudhyata saH / tatazca jhaTiti sa taM kRSikamAhUtavAn / sadasi samAgatasya ca tasya sAnunayaM kathitavAn - 'bho bhrAtaH ! bhavatA'haM samyak pratibodhito'sti pramAdamAcaran / adhikaM kiM kathayeyam ? sarve'pi janAH svIyasvIyAdhikAre rAjAna eva santi / rAjyasya rAjA tu na kasyacidapi vastuno janasya vA svAmI rAjA vA / sa tu kevalaM rAjyasaJcAlako niyAmakazca / sarveSAM svAmI tu bhagavAn eva janatA vA / bhavAn svagRhe yathecchaM likhitvA phalakaM lambayatu nAma, mama nAsti kA'pi vipratipattiH' / etannizamya sahastatAlaM kRSiko rAjAnamabhyavAdayat / sarve sabhAsado'pi viSaye'tra svAM sammati darzayanto harSadhvanimakurvan / evaM ca sa popaTasiMhastu svadoSaM jJAtvA parihatya ca zuddho'bhavat kintu asmAkaM durbhAgyAdasmadIyaH zAsako vargaH svaM dezasya rAjatayaivA'vabudhyate, na tu saJcAlakatayA niyAmakatayA vA, phalatazca janatAM sa satataM bhikSukIkurvan naiva viramati / hindyAM mUlalekhakaH jJAnadeva-mukezaH saujanyam navanIta hindI DAyajesTa disambara 2011 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaGgyakathA dezasya jAto'sti pratizyAyavyAdhiH munikalyANakIrtivijayaH ekasmin vane ekadA camatkAro jAtaH / kasyacana siMhasyaika uSTraH, ekaH zUkaraH zazakazcaika iti trINi mitrANi jAtAni / AraNyakavanaspatiriva teSAM maitrI nirargalaM pravRddhA / siMhasyA''dhipatye trayo'pyete nirbhayaM nizcintaM cA'TATyante sma sapramodaM ca samayAkurvanti sma / pratyahaM sAyaGkAle te catvAro'pi bhojanAnnivRttAH santo vizAlasya kasyacana vaTavRkSasyA'dhastAt samagatyopavizanti sma vividhaviSayAMzca carcayanti sma / madhyabhAge siMha upavizati sma, tadvAmapArve uSTraH, dakSiNe zUkaraH, tatpuratazca zaza upavizati sma / athA'nyadA siMhenaiko mahAkAyo vRSabho hatvA bhakSitaH, tatazca tRptaH san sa vRkSasyA'dhobhAge svasthAne samAgatyopaviSTaH / sadya eva uSTro'pi tRNa-patrAdibhiH svodaraM pUrayitvA tatrA''gataH, zUkaro'pi svamukhaM parAvartayan huGkAraM ca kurvan samAgataH, sollAsaM kUrdan zazakazcA'pi tatraivA''gataH / goSThyArambhAt pUrvameva siMhena vAmato mukhaM kRtvoccairugAraM kRtavAn / etena sagandho vAyuruSTrasya mukhopari nipatitaH / tatkSaNamevoSTreNa tadurgandhamasahamAnena svamukhaM parAvartitam / etad dRSTvA siMhena sadarpa pRSTaM - "kiM re uSTra ! ? svamukhaM kimiti tvaM parAvartitavAn ?' uSTeNA'pi sanarma proktaM - 'evamasti siMhamahodaya ! yad bhavAn na kadA'pi svIyaM mukhaM prakSAlayati, na cA'smadvacchAkAhAraM karoti, adhunaiva cA'pakvaM mAMsaM khAditvA samAgato'sti / phalatazca bhavadudgArAd durgandho yadi prasaret tatra nA'styevA''zcaryaM kila !' etannizamya kruddhena siMhenoktaM - 're uSTrahataka ! mamaivA''zraye uSitvA mamaivA'varNavAdaM karoSi vA ? mama mukhAd durgandhaH prasarati khalu !... gRhANedam' ityuktvoccaizca garjitvA tatkSaNamevaikenaiva prahAreNoSTro vinipAtitaH / mRtamuSTaM dRSTvA zUkaraH zazakazca bhayena kampete sma / zUkareNa cintitaM - 'nanu kIdRzIyaM maitrI ? uSTreNa satyamevoktamAsIt kila? rAjJe satyazravaNaM kimarthaM na rocate khalu ! evaM sthite tena saha maitryamapi bhayAvahameva kila ! zatrutA tu daurgatyakaryastyeva' / sa bhayavazAt tUSNImeva sthitaH / / 64 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ uSTrabhakSaNAnnivRttya siMho dakSiNato mukhaM kRtvA punarapyuccairudgAraM kRtavAn / ataH pUtigandhapUrNo vAyuH zUkaramukhaM yAvat prasRtaH / kintu zUkaraH zvAsaM nirudhyA'pi tathaiva citravadupaviSTaH / etad dRSTvA siMhena sagarjanaM pRSTaM - 're zUkara ! kathaya, kiM durgandhaH prasarati vA ?' zUkareNA'pi jhaTiti kiJcid vicintya - ' nahi nahi prabho !', tato mukhamitastatazcAlayitvA kathitaM - 'prabho ! kimityevaM vadati bhavAn ? bhavAnasti vanarAjaH bhavato mukhAdapi kadAcit durgandho niHsaret khalu ? nahi nahi, bhavataH puNyamukhAt tu sugandhaH prasarannasti sugandhaH, elAyAH sugandhaH prabho !'... / etacchrutvA kupitaH siMhaH bhrukuTiM kRtvA garjitavAn - 'adhama ! zUkaraputraka ! kiM mAM mUrkha manyase vA ? mama mukhAdelAyA gandhaH samAgacchati khalu ? duSTa ! mithyAbhASin ! cATukArin !....' evaM ca kathayanneva sa tadupari kUrditvA kevalamekenaiva prahAreNa tamapi yamasadanaM prApitavAn / etad dRSTvA'vaziSTaH zazako bhItyA zuSkaparNavat kampitumArabdhaH / tena cintitaM 'rAjJA saha maitrI hi durgatireva / ekena satyamuktaM, phalato maraNaM prAptam / anyo hi svAtmAnaM rakSituM mRSA kathitavAn, athA'pi paralokaM gataH / idAnIM mayA kiM vA kartavyam ? kiM satyAnRtayormadhye'pi kiJcanA'sti yat kathayitvA svaM rakSeyam ?' asyAmeva cintAyAM patitaH zazakaH zUkaradurgatiM nirIkSitavAn / zUkaraM samApya siMhaH punarapi vAyumudgIrNavAn / tataH zazakaM prati dRSTvA garjitavAn - 'kathaya re ! zazaka ! tvaM kathaya, kiM durgandho niHsarati sugandho vA ? ' zazako'JjaliM kRtvA siMhaM praNamya kampamAnena svareNa kathitavAn - 'prabho ! yadi me'bhayadAnaM dIyeta tadA kiJcinnivedayeyam....' siMhaH sadarpamuktavAn - 'bhavatu nAma, vada yat te roceta, yataH prathamaM vRSabha: pazcAduSTrastatazca zUkaraH - iti trayastu tvaM tu kavalamAtramapi na bhaveH / dattaM te'bhayaM nAma, vada, kiM vaktavyamasti ?' zazaka uktavAn 'prabho ! AsaptAhAnmamogratayA pratizyAyavyAdhirjAto'sti / tena ca me nAsA siGghANAdiklinnA satI na sugandhaM nA'pi ca durgandhamavaboddhuM samarthA sarvathA .... !!' evameva, manye yat samagrasyA'pi dezasya pracaNDaH pratizyAyavyAdhirjAto'sti, tatazca na ko'pi sugandhaM durgandhaM vA paricetuM samarthaH !! Jain Educationa International 65 For Personal and Private Use Only (marAThImUlam : bAbA nAgArjunaH hindyAM prastutiH niveditA varmA saujanyam : navanIta hindIDAyajesTa sitambara, 2011)
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA Izvarasya manuSyAvatAraH mU. le. Do. AI. ke. vIjaLIvALA anu. muniratnakIrtivijayaH kutracit pravacanaM pravartamAnamAsIt / vyAkhyAtA mahAtmA janAnuddizya kathayati sma yad - asmAkaM sarveSAmapi satyadharmaH satyamArgazcopadeSTuM bhagavAnasyAM pRthivyAM manuSyarUpeNA'vatarati svakIyaM ca kArya samApayati - iti / kathanametacchrutvA jana eka utthAya pRSTavAn - mahArAja ! sarvaM samyagavabuddhaM mayA, kintvetadvacanaM kathamapyabhijJAtuM na zaknomi, yad bhagavAna hi mahAzaktisampanno'sti / sa ca kimapi svarUpaM grahItuM zaknotyeva / evaM satyapi sa kimarthaM manuSyarUpeNaivA'vatarati ? bhagavadrUpeNaivA''gatya sa kiM nA'smAkamupadeSTuM zaknuyAt ? iti / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAtmA provAca - bhrAtar ! tasya lIlAM tu sa eva jAnAti, kintu nA'kAraNaM sa evamAcarediti satyam - iti / kintvetena pratyuttareNa tasya janasya santoSo na jAtaH / nA'pi tasya manaH samAhitaM jAtam / vicAraM kurvanneva sa gRhamAgataH / kAryavyApRtaH sa sarvaM vismRtavAnapi / sAyaMbhojanaM samApya yAvat sa nidrito'bhUt tAvad ghaNTAmitena kAlena jhaMjhAvAto varSAyAzca viplavaH samudbhUtaH / dhaDadhaDAyamAnAni vAtAyanAdIni pidhAtuM sa utthitaH / vidyullekhAyAM sa vicitramekaM dRzyaM dRSTvAn / tasya gRhasya pRSThadeze rAjahaMsAnAM vRndamekamavatIrNamAsIt / jhaJjhAvAtakAraNAdeva kadAcideSAmavataraNaM syAditi vibhAti sma / tatra gRhasya pRSThadeze ghAsabhRtaH surakSitazca vizAla eko'pavaraka AsIt / sarve'pyete rAjahaMsA yadi tatra gaccheyustIvazyaM teSAM rakSaNaM syAd, anyathA satataM pravardhamAnavege pavane raudrarUpeNa ca varSati parjanye rakSaNaM teSAM duHzakamevA''sIditi tena vicAritam / __ atha teSAM kRte'pavarakamudghATayituM sa bahirAgataH / dvAre codghATite / kintu rAjahaMsAnAM teSAM lakSyameva tatra na gatam / sa hi teSAM samIpaM gatvA saGketena zabdena ca tAnapavarakaM prati netu prayAsaM kRtavAn / kintu, evaM hi te'dhikaM bhayamApannAH / atha gRhAntargatA sa roTikA AnItavAn / apavarakAd rAjahaMsAnAM sthAnaM yAvat sa roTikAnAM khaNDAni vikIrNavAn yema bhojyalobhAt te'pavarakaM prApnuyuH / kintvetAvatA'pi rAjahaMsA na kiJcidapi jJAtavanto yadeSa kiM saGketayati ! pavanaH satataM pravardhamAna AsIt / ataH khinnAH sarve'pi te rAjahaMsA itastato dhAvitaM lagnAH / evaM ca sarve'pi tasya prayatnA viphalA jAtAH / sa hi sarvathA nairAzyaM gataH / aho ! sundarAkArA ete pakSiNaH kimatraiva madgRhAGgaNe mRtyuM prApsyanti ? - iti vicAreNa so'tyantaM duHkhito'bhUt / sahasaiva tasya vicAraH sphurito yad - ahaM manuSyastaibhinno'smi, ataH kathaM te mAmanusareyuH? iti, ataH sa gRhAntargatvA zvetavastrayugalaM dhRtavAn daNDasya zvetavastrasya ca sahAyena mastake haMsatulye grIvA, mukhaM ca nirmitavAn / evaM haMsAkAro bhUtvA'vanamya ca so'pavarakaM prati calitaH / haMsasadRzo bhUtvA sa yadA tavRnde gatastadA sarve'pi te tamanusRtavantaH / apavarake ca surakSitasthAnaM praaptvntH| atha bahirAgatya sa yAvad dvAraM pidadhAti tAvad mahAtmanA saha jAtaH saMvAdo mahAtmanA ca nirUpitaM vacanaM tasya smRtipathamAyAtam / sa tatraiva sthitaH / AkAzaM prati dRSTavAn / bhagavAn mAnavAn rakSituM kimarthaM manuSyarUpeNaiva pRthivyAmavataratIti sa samyagavabuddhavAn / bodhadAnasya ca bhagavato rItiM vicArya tasya netre Ardra jAte / 67 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA laghubAlakasya nibandhaH mU. le. DaoN. AI. ke. vIjaLIvALA anu. muniratnakIrtivijayaH prAthamikazAlAyAH zikSikA vidyArthino nibandhaM likhitumAdiSTavatI / viSayaM ca sUcivatI "bhagavataH kIdRzI kRpA tubhyaM roceta ?" ___sarve'pi vidyArthina ekAgreNa svakIyAn vicArAn likhitavantaH / zikSikA hi tAn sarvAnapi nibandhAn gRhItvA gRhamAgatavatI / divasAnte ca nibandhAn paThitumupaviSTA sA / tataH kasyacid bAlakasya nibandhaM paThitvA sA bADhaM ruditavatI / tadaiva tasyAH patiH kAryAlayAd gRhaM pratyAgataH / patnI ca rudatIM dRSTvA pRSTavAn - bhoH ! kiM jAtam ? kimarthaM tvamevaM rodiSi ? - iti / 'asya bAlakasya nibandhaM paThatu nAma' - rudatyeva zikSikA patyurhaste nibandhapatraM dadatyuktavanI / patistaM nibandhaM gRhItvA paThitumArabdhavAn / kenacid laghunA bAlakena tatra likhitamAsIt - "bho bhagavan ! mayi bhavAnekAM vizeSakRpAM karotviti me prArthanA'sti / bhavAn mAM dUradarzanayantraM karotu / dUradarzanayantrarUpeNaiva gRhe'haM sthAtumicchAmi / yena samagro'pi parivAro mama parita eva tiSThet / ahameva ca teSAM sameSAmapi rucerAkarSaNasya ca kendraM bhaveyam / mama sambhASaNasamaye na ko'pi madhye kimapi bhASeta praznayedvA / mama samyakparicaryAM ca sarve'pi vidadhyuH / mama mAtApitRbhyAM bhrAtRbhyo bhaginIbhyazcA'pyadhikamahameva mama roceya / madIyaM caitat kuTumbaM mayA saha kAlaM gamayituM kAryANAM sahasramapi tyajet / mayA sArddha kAlAyApanAya te sarve'pyutsukAH syuH / aparaM ca he bhagavan ! ahamapi tAn sarvAn sukhinaH prasannAMzca kuryAm / ato mamecchA'sti yanmAM sundaraM dUradarzanayantraM karotu / etAvatImeva kRpAmahaM tvatto yAce / " - iti / __etatpaThanAnantaraM patiH zikSikAM prati dRSTvA proktavAn - 'he bhagavan ! kIdRzo duHkhito'yaM bAlakaH ! kIdRzaM ca virUpaM kuTumbaM tena labdhamasti ! nUnaM dayaivodgacchati tadarthaM mama hRdaye' - iti / azrupUrNanetrAbhyAM zikSikA svakIyaM patimuddizyoktavatI - 'eSa nibandha AvayoH putreNaiva likhito'sti !' 68 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA saMskAratulyaM dhanamasti nA'nyat muniakSayaratnavijayaH yathA manujadehazcAruvastrairuttamabhUSaNaizca zobhate, tathA manujajIvanaM susaMskAraiH sadguNaizca zobhate / tatazcaiva yAvatI satarkatAM mAnavo nijadehasaundaryAya rakSati, tAvatI tato'dhikA vA jAgarUkatA tena jIvanasaundaryAyA'pi rakSaNIyA / yadyapi, vastrairalaGkAraizcA'GgazobhAkaraNaM yAvatsukaramasti, tAvatsaralaM susaMskAraiH sadguNaizca jIvanazobhAkaraNaM nAsti / tattu bahuduSkaramasti / ata evAmuSmin subhASite kathitamasti yad - 'sulabhA ramyatA loke, durlabhaM hiM guNArjana'miti / yadyapi, duSkaramapyatyantAvazyakamasti jIvanazobhAkaraNam / kathamAvazyakaM tad ? iti ced jJAtumicchatha, ta_Sad hAsyaprerakA'pi bodhapradeyaM kathA nUnaM paThanIyA / vizAlamekaM nagaram / vizAlanagarasya paNyavIthikA'pi sahajatayA vizAlA / tasyAM paNyavIthikAyAM nikaTavartigrAmasyaiko dhImAn zreSThivaryo'pi vANijyaM karoti sma / tannAma 'buddhirAjaH' iti / sa 'yathA nAma tathA guNAH' ityuktiM caritArthAmakarot / yathA cA'yaM buddhinidhAnastathA lakSmInidhAno'pyAsIt / madhyepaNyavIthikaM tasya bhavyapaNyazAlA virAjate sma / nagare'pi mahApaNyapatirUpeNa zreSThino vikhyAtirAsIt / ___ pratyahaM madhyAhne svagrAmAt sa nagaraM pratyAgacchati sma / sAyaM cA''paNaM saMvRtya nagarAnnijagrAmaM prati gacchati sma / aharahaH prAtastasya gaNaka ApaNodghATanaM karoti sma / ____ athaikasya dinasya katheyam / sandhyAyAM jAtAyAM paNyazAlAM pratiSidhya zreSThivaro nagarAt svagrAmaM vyAvartate sma / araNyapradezasya nirjanamArgeNA''paNikaH prasRtaH / samIpasthAd gulmAccatvAraH pATaccarAstasminneva samaye bahirAgacchan / svagrAmaM gacchataH zreSThinaH pRSThabhAge nirgataizcaurairApaNikaH samAhUto yathA - "bhoH ! ko'si tvam ? tatraiva tiSTha / anyathA tava kuzalaM nAsti / " * pUjyAcAryazrIdharmasUrIzvarasamudAyavartI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ caurAdezaM zrutvA zreSThI tatraiva sthitavAn / cauranetA samIpamAgataH punazcAdiSTavAn - "zreSThin ! yAvanto dhanaM syAt tat sarvaM joSaM mahyaM yaccha, anyathA'saya ime tava svajanA na bhaviSyanti / " ___caurasya bhayAd vimanasko jAta ApaNikaH kSaNamAtraM tu vepathumanvabhavat / kintu so'tinipuNa AsIt / kIdRzyapi vipad bhavet, tathA'pi dhairyamavalambya rakSitvA kuzalatayA mArganiSkAzanakalAM vetti sma / ataH kiJcidiva vicArya svasthatAM ca prApya zreSThI prAha - "bhrAtaraH ! idAnIM mama pArve kiJcidapi nAsti, vittavihIno'smi / sarvaM dhanaM paNyazAlAyAM muktvA nirgato'smi / ato yuSmabhyaM kiM dadyAm ? kRpayA kSAmyata mAm / " ApaNikasyottaraM zrutvA cauranetA tatkozamanvaiSyat / paraM, kiJcidapi na prAptam / tadAnIM zreSThinA kRtrimahAsyapUrvaM kathitaM - "bhrAtaraH ! yadi prAgavadiSyata tarhi kiJcid dhanaM yuSmabhyamAneSye / ..." taskaranAyako'vadat - "na ko'pi bAdhaH / evaM kuru, tava gaNakasyopari lekhapaDheM vilikhya dehi yad 'asmabhyaM dhanaM deyam' iti / evaM lekhanIyaM yadasmadabhidhAnamapi na praSTavyam / maunenaiva dhanaM dAtavyam / " ___ ApaNikaH patraM lekhituM yAvat sajjo'bhavattadaivaiko dasyuruvAca - "zreSThin ! patramadhye tvayA dhanasaMkhyA na lekhitavyA / asmAkaM kathanasyA'nurUpaM dhanasaMkhyA lekhyA / " ApaNikaH 'om' ityuktvA patraM lekhituM lekhyaM lekhanI ca nirakAzayat / patre dhanasya koSThakaH saMkhyAhIna AlekhitaH / grAmINacaurA anyonyaM 'kiyaddhanaM yAcitavyamiti cintitavantaH / ekazcauro'bravIt - "aye ! zataM rUpyakANi grahItuM kiyanti zUnyAni lekhyAni ?" teSvanyatamazcauraH pAThyapustakAni trINi paThitavAnnAsIt / sa 'adhunaiva kathayAmi' ityuktvA vicAritavAn pazcAcca kathitavAn - "ekasmin zUnye kriyamANe sati bhaved dazakam, dvayozca kriyamANayoH zatam / " ataH prathamacaureNoktaH ApaNikaH - "zreSThin ! dve zUnye kriyetAm / " zreSThinA dve zUnye kRte / "zreSThin ! ekamadhikaM zUnyaM kartavyaM" dvitIyacaureNoditam / ataH zreSThI tRtIyaM zUnyaM kRtavAn / tatkSaNaM tRtIyacauro'vadat - "madIyamekaM zUnyaM kuru / " "madIyamapyekamadhikaM kartavyaM / " caturtho'pi prAha / itthaM patramadhye cauraiH paJca zUnyAnyakAryanta / ApaNikena ca tAvanti zUnyAni kRtAni / pazcAcca prajJAbhimAnena zmazru vyAvartayannApaNikaH patre svacihnamakarot / patraM ca caurahaste'dadAt, tasminnitthaM likhitamAsIt - "priya gaNakavarya ! praNAmo jJAtavyaH / vizeSato jJApayAmi yadidaM patramAnayaTyo bhrAtRbhyaH kiJcidapyanApucchya rUpyakANi 00000 deyAni / 70 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSatirna kartavyA / - bAlasAsanagrAmAt zreSThibuddhirAjadalasukharAmeNa likhitaH patrAdezaH, praNAmaH puna pAThyaH / " caurA harSapurassaraM patraM gRhItvA nijagRhamagacchan / rAtrirabhavat / 'zvaH pracuraM dhanaM prApsyAma' iti kalpanAyAM malimlucA nimagnAH saJjAtAH / te gaNayitumArabdhavantaH - "ekaM zUnyamarthAd daza rUpyakANi, dve bhavetAM tarhi zataM rUpyakANi, tribhiH zUnyai rUpyakasahasraM, caturbhirayutaM rUpyakANi paJcabhizca lakSaM rUpyakANi bhaveyuH / ahoho..." caurA vicAramAtreNaivA'tiprasannA jAtAH / lakSaM rUpyANi prApsyanta iti pramodena nizAyAM nidrA'pi nA''gatA / aparedhuzcauranetA'nyatamena caureNa saha nagaraM gatavAn, naigamagaNakAya ca pANau patramarpitavAn / gaNakastat paThitavAn / itastatazcA'bhramayat / vastusthitimanumAtuM prayatnazIlo gaNakaH zreSThinaipuNyamavAgacchat, svAnte'hasat, pazcAccA'pRcchat - "bhrAtaH ! patramidaM kena lekhitam / " cauranAyako'caSTa - "asmAbhiH / " "dhanasaMkhyA ca ?" gaNakaH punaH pRSTavAn / caurA AkhyAtavantau - "sA'pyasmAbhireva lekhitA / " "dhanasaMkhyAM lekhayituM yUyaM kimuktavanta Asan ?" gaNakena punaH pRSTam / asmAbhiruktaM yad - "zreSThin ! patramadhye paJca zUnyAni lekhanIyAni, ataH zreSThinA paJca zUnyAni likhitAni, asmAbhiH kimapi na likhitam / patre zreSThicihnamapyasti / ataH sadyo lakSaM rUpyakANi gaNayitvA dehi / " cauranetA'vadat / / atha gaNakena tattvamuktaM yad - "bhrAtaH ! paJcasu zUnyeSu likhiteSu satsu lakSaM rUpyANi bhaveyustat satyam / kintu, tatpUrvameko'Gko'vazyaM lekhanIyaH / kevalAni zUnyAni tu nirarthakAni santi / etAdRzAni zUnyAni bahUnyapi syuH, paraM tAni kiJcidapi dApayituM na zaknuvanti / " gaNakavacanena caurau nijamUrkhatAM jJAtavantau, hasitavantau svagrAmaM ca pratyayAtAm / __zAkhAcandranyAyeneyaM kathA hRdayaspazibodhaM prayacchati / kiMvidhaH sa bodhaH ? ayameva, yadaGkavihInAni zUnyAni yathA'kiJcitkarANi santi, tathaiva saMskAravihInaM sadguNavihInaM ca jIvanamapyarthahInamasti / ___ anubhavibhizcintakaizca tu sUktau kathyate 'saMskAratulyaM dhanamasti nA'nyadi'ti / arthAd manujasya yathArthaM dhanaM susaMskArAH (upalakSaNAd sadguNAzca) eva santi / tasmAjjIvane sadaiva susaMskAraprAptyai sadguNaprAptyai ca yatnaH kartavyaH / vayaM susaMskArayutaM sadguNayutaM ca jIvanaM nirmAtuM prayatemahi, jIvanaM ca saphalaM kurvImahi / 71 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA kaH prabhubhaktaH ? / sA. dhRtiyazAzrIH nAradarSermanasi 'AdinaM bhagavantameva smaran matsadRzaH prabhubhaktaH ko'pi nAstI'tyevaM garva AsIt / tadgarvamapAkartuM bhagavatA sa uktaH - 'nandanagrAme bharatanAmaika: kRSIvalo vasati / sa mama paramabhakto'sti / tatsakAzAd tvayA kiJcicchikSitavyaM vartate / atastvaM tatra gatvA dinamekaM tena samaM yApaya, pAThaM ca zikSitvA pratyAgaccha' / bhagavataH kathanametat tasmai naivA'rocata / tena cintitaM - 'tasmAt kRSIvalAdapi mayA kiM vA zikSitavyam ?' evaMsthite'pi bhagavadvacanasyA'nAdaraM kartumapi sa naiveSTavAn / ato bhagavantamApRcchya sa kRSIvalagRhaM prApya tasya dinacaryAM nirIkSitavAn / - kRSIvalo hi prAtaHkAle samutthAya prathamaM bhagavannAmasmaraNaM kRtavAn sakRt, tataH prAtaHkAryANi kRtvA kSetraM gataH, kAryalInazca jAtaH / tato madhyAhna bhojanAt pUrvaM sa bhagavannAmasmaraNaM kRtavAn sakRt, pazcAt bhojanaM kRtvA punaH svakArye lagnaH / sAyaGkAle punargRhamAgatya bhojanAdi ca kRtvA zayanAt pUrvaM sakRd bhagavannAma smRtvA sa suptaH / ____etat sarvaM samyaG nirIkSya nAradarSirbhagavatsamIpaM pratyAgataH kathitavAMzca - 'prabho ! tasya kRSIvalasya samagrAmapi dinacaryAM vilokya samAgato'smi / sa kathaM bhavataH paramabhakto yo hi kevalaM vAratrayameva bhavannAmasmaraNaM kRtavAn samagre'pi dine ? tatsakAzAcca mayA kiM zikSitavyamasti ?' iti / tacchrutvA bhagavatA cintitaM yad - 'ayaM samyag bodhayitavyo mayA' / tato dugdhapUrNaM bhAjanamekaM nAradAya dattvA kathitaM - 'kRSIvalAt kiM zikSitavyamastItyetat pazcAt kathayiSyAmi, prathamaM tAvadetat pAtraM svIkRtya samagrAmapi pRthvI pradakSiNIkRtya samAgaccha, kintu pradakSiNIkurvatA tvayA'smAt pAtrAdeko'pi dugdhabinduradho na patet sarvathA - iti sAvadhAnena gantavyamanyathA me mahatI hAniH syAt' / / ___ 'bhavatu prabho!, ahaM bhavadAdezaM sarvathA pAlayiSyAmI'ti kathayan nAradastad dugdhapAtraM gRhItvA niragacchat, tato yathA bindureko'pi nA'dha: patet tathA pRthvI pradakSiNIkRtya bhagavatsamIpamAgataH / bhagavatA pRSTaM - 'kiM samanuSThitaM matkAryam ?' tenoktaM - 'Am prabho ! bhavadAdezAnusAraM pAtrAdeko'pi dugdhabinduryathA nA'dhaH patet tathA pRthvIM pradakSiNIkRtya samAgato'smi' / bhagavatA kathitaM - 'bADham / kintu tat kurvatA tvayA kativAramahaM smRtaH ?' nAradenoktaM - 'prabho ! naikavAramapi / yato mama samagramapyavadhAnaM dugdhapAtre AsIt' / bhagavatA vihasyoktaM - 'AdinaM mama nAmasmaraNaM kurvan tvamapi kevalaM laghau kArye'smin niyuktaH sannekavAramapi mAM na smRtavAn, tatra sa kRSIvalastu AdinaM kAryaM kurvannapi vAratrayaM tu mAM smrtyev| ato vada, kaH mama paramo bhaktaH - tvaM vA kRSIvalo vA? tathA tatsakAzAdapi tava kiJcicchikSaNIyaM vartate na vA?' etannizamya lajjito nArado bhagavaccaraNayoH patitA svAparAdhasya kSamA yAcitavAn prabhubhaktergarvaM ca tyaktavAn / 72 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA yathA dAnaM tathA phalam sA. dIprayazAzrIH __ekasmin grAme zrIkAntanAmnA kenacana zreSThinA dAnazAlA''rabdhA / naike bhikSukA durgatAzca tatrA''gatya bhojanaM kurvanti sma / zreSThyAdezena tatra prAtaH sAyaM cetyubhayakAlamapi yAvAnalaroTikA sUpaM ca bhojanArthaM dIyete sma / zreSThina eka putro'pyAsIt / tasya vivAho'cirAdeva jAta AsIt / tatpatnI suzIlA caturA cA''sIt / zvazuragRhaM samAgatA sA'lpakAlenaiva sarvamapi vyavahAramAtmasAtkRtavatI / kintu, adyA'pi dAnazAlAyAM kiM pravartamAnamastIti sA naiva jAnAti sma / ekadaikaH karmakaraH zaTitayAvAnalasyUtaM kutazcidAnIya gRhe sthApitavAn, dvitIyadine ca tannItvA yAvad gacchati sma tAvat putravadhvA tallakSitaM, pRSTaM ca karmakarasya - 'kutra nayasi zaTitaM dhAnyametat ?' tenoktaM - 'Arye ! asmAkaM dAnazAlAyAM nayAmi' / "kimartham ?' 'tatraitaddhAnyenaiva bhojanaM nivartya yAcakebhyo dIyate, ityato nayAmi' / caturayA snuSayA sarvamapi kSaNArdhenaivA'vagataM, sevakahastasthAt syUtAcca kiJciddhAnyaM niSkAsya gRhItam / tato gate sevake tayA tenaiva dhAnyena bhojanaM paktam / yadA zreSThI gRhamAgatya bhojanArthamupaviSTastadA snuSayA tadevA'nnaM tasya pariveSitam / tataH kavalamekaM gRhItvA yAvat sa mukhe muJcati sma tAvataiva 'thU-thU' iti kRtvA niSkAsitavAn kopAkulazca snuSAM bhatsitavAn - 'asmadgRhe uttamadhAnyasya mahAneva koSThAgAro'sti tathA'pyetAdRzaM zaTitaM dhAnyaM kimarthaM bhojanAyopayuktam ? AdinaM kAryaM kRtvA zrAntAnAmasmAkametAdRzaM bhojanaM pariveSayasi kim ?' snuSayA mRdutayoktaM - 'kSamyatAM pitaH !, kintu nItizAstreSu kathitaM yad - yacca yAdRk ca dIyate tacca tAdRk ca labhyate / AgAmibhave bhavata etAdRzameva bhojanaM lapsyate, tadazituM bhavato'bhyAsaH syAdityetadarthameva bhavate etAdRzaM bhojanaM pariveSitamasti' / etannizamyA'marSavazAt zreSThinA pRSTaM - "kimarthaM mayA''gAmibhave etAdRzaM bhojanaM lapsyate ?' tayoktaM - 'dAnazAlAyAM bhavAn yAcakebhya etAdRzameva bhojanaM dadAti, tatazca tatphalatayA bhavatA''gAmini bhave etAdRzameva bhojanaM prAptavyam !!' etacchrutvA kSaNArdhenaiva zreSThI sarvamapyavabuddhavAn lajjAvanatamukhazca snuSAM prazaMsitavAn -'samyagahaM bodhitastvayA / itaH paramevaM na bhaviSyati' / etena snuSA'nye ca gRhasadasyA hRSTA jAtAH / zreSThinA ca taddinAdArabhya dAnazAlAyAmuttamadhAnyAdikamevopayoktumArabdham / Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (granthAlaye) vAcakaH kRpayA me AtmaghAtasambandhIni sarvANyapi pustakAni dadAtu / granthapAlaH tat tu dadyAmeva, kintu tAni pratyAvartayiSyati kaH khalu !! marma-narma kIrtitrayI nyAyAdhIzaH tvaM svIkuruSe yadasya dhanaM tvayA coritam iti ? caura: naiva prabho ! anena svayaM me'rpitaM tat / nyAyAdhIzaH (sAzcaryaM ) kathaM kadA ca kila ? yadA'haM tasya cchurikAmadarzayaM, tadA !! caura: svajJaH sujJa: kaviH (upAhAragRhe) bhoH ! tAdRzaM cAyaM pAyaya yena samagre'stitve dIpazataM prakaTet ! vitArakaH evaM vA ? tarhi cAyapeyaM mRttailena nirvartayAmyuta dugdhena ? cha Jain Educationa International vivAhotsave varaH kimarthamazve Arohyate ? palAyanasyA'ntimamavasaraM jJApayituM bhoH ! karmakara: kRpayA mama vetanavRddhiM karotu, yata idAnImeva mama vivAhaH saJjAtaH / ApaNikaH ApaNAd bahiryadi kimapi ghaTeta tadA taduttaradAyitvaM nA'styasmAkam !! 74 For Personal and Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSukaH (striyaM prati) sundari ! andhAya paJca rUpyakANi dehi / (tatpatistasmai dazarUpyakANi dadAti) strI (kupitA) kimAkAzAt patati vA dhanam ? patiH naiva bhoH ! kintu... sa nizcayenA'ndho'sti !! (ravivAsarasya prAtaHkAlaH, sadyaH pariNItaH patiH zIghramevotthAya mahAnasaM prAptaH, tUrNatUrNaM cAyapeyaM prAtarAzaM ca sajjIkRtya bRhatsthAlikAyAM tatsarvaM zobhanatayA sthApayitvA zayanagRhaM nItavAn, patnI ca prabodhya -) patiH zubhaH prAta:kAlaH priye !, tvatkRte'sti siddhaH prAtarAzaH / patnI aho ! atyantaM zobhanaM kRtaM, nUnamAzcaryakarametat ! parimalAdeva jJAyate svAduH prAtarAzaH / patiH lakSitaM tvayA sarvamapi khalu ! patnI kimatra vaktavyam ? parantu kimarthaM bhavAn pRcchati ? patiH zvaH prAtaHkAlAt pratyahamahaM mama prAtarAzamevaMrItyaiva sajjIkRtamicchAmi !! (nyAyAlaye sAkSitayA kazcana bAlaka AgataH) adhivaktA kiM kenacit zikSito'si nyAyAlaye kiM vaktavyamiti ? bAlakaH Am, mahodaya ! adhivaktA mayA cintitamevA''sIt tat / bhavatu, vada kena zikSito'si ? bAlakaH mama pitrA, mahodaya ! adhivaktA bADham / kiM tena zikSitaM tava ? bAlakaH tenoktaM yat - ete'dhivaktArastvAM vyAmohayituM bahu prayatiSyante kintu yadi tvaM satyaM na tyajestadA na kimapyasamaJjasaM bhaviSyati !! 75 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ maunaM sarvArtha sAdhanam * adhyakSaH saMskRtavibhAgaH asmAkaM pUrvajaiH ye ye zAstrANi racitAni tasmin mAnavajIvanasya kalyANAya bahavaH sUtrANi zlokAnAM madhye nyastAni / tasmin "maunaguNam" ekaM cAnanyam / yataH gRhe gRhe ye ye kalahApi pravartante, tepAM nyUnIkaraNAya kiM vA apAraNAya jihvAniyaMtraNam atIva Avazyakam / yataH parasparAkSepANi va jihvAniyantraNasya abhAvaH sUcayati / asmAkaM sAhitye kAlidAsabhAsAdi bahavaH kavayaH santi / teSAM madhye bhartRhariH tu anyatamaH / taiH nItizatake likhitaM yat 'vizeSataH sarvavidAM samAje maunaM eva ajJAnatAyA: chAdanam" / kintu dainandinavyavahAre rasanAniyaMtraNam sarvaiH saMyamapUrvakaH sAdhyam - sAdhanIyam vA yadi cet asmAbhiH maunasya anuSThAnam sarvathA sarvadA ca kriyate cet tasya sAmAjikalAbhaH api bhaviSyati / evameva kauTumbikalAbhaH avApsyati / jihvAniyaMtraNe janAnAM vA janasya vA jJAnam vA AcaraNaM cihnitaM bhavati / yadyapi kasmiMzcit sthAne maunaM vihAya vANI vA vAkvyavahAraH api pratyuttaradAnAya AvazyakaH / anena praznAnAM samAdhAnaM bhavati / yadi cet etAdRzi sajjatA na bhavet cet maunAn mUkaH gaNayati / saMkSipte kathanaM yat asmAbhiH maunAvasthAyAH mAhAtmyam saMdhAraNIyam tathaiva vAkyavahArasya AvazyakatA'pi sAdhanIyA / na vismaraNIyam yat maunaM sarvArtha: sAdhanam / Jain Educationa International asmAkaM saMskRtabhASAdhyApakAnAM kIdRzI zocanIyA paristhitirasti, phalatazca tatsakAzAdadhItAnAM vidyArthinAmapi saMskRtabhApAjJAnaM kIdRzaM bhavedityeva kevalaM darzayitumatra kasyacana mahAvidyAlayasya saMskRtavibhAgAdhyakSeNa preSito lekho'tra yathAtathaM ( sammArjanaM sampAdanaM cA'kRtvA) prakAzyate / (lekhakasya nAmnI nirdezo'tra sAkRtaM parihRto'sti / ) vidvajjanAH saMskRtabhASAvidazcA'trA'rthe svAbhiprAyaM pradAtuM prAdhyante / (saM.) 76 - For Personal and Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAiyavinnANakahA AcAryavijayakastUrasUriH prAkRtavibhAgaH kathA dakkhatta-rUva-buddhi-puNNANaM mullaMmi nivAiputtANaM kahA dakkhata-rUva-vinnANa-puNNANaM cottarottaraM / mullaM neyaM ihaM loge, rAyaputtAiNo jahA / / kattha vi nayare niva-maMti-seTThi-satthavAhANa cattAri puttA pavittacittA kalAkalAvaviuNo Asi / te annonnadaDhanehA khaNamettaM pi virahaM na sahati / annayA te pabhaNaMti - "jeNa desaMtarammi gaMtUNa appA na tolio, kajjArUDhassa mama sAmatthajogo ko asthi ia na NAyaM, so jaNamajjhammi kiM gaNaNaM lahejja? ao amhANaM desaMtare gamaNaM juttaM" / tao niyaniyasAmatthaparikkhAheDaM niyataNumettasahAyA te savve pabhAyasamae desaMtaraM cliyaa| diNaddhasamae egammi pure pattA, annAyakulasIlA katthaI devabhavaNANe oiNNA / kahaM ajja bhoyaNaM hohi tti bhaNirANa satthavAhasuo "bho ! ajja mae bhAyaNamuppAiUpaNa deya''mii bhaNai / tao tinni vi tahiM Thavittu egAgI nagaraMtaraM gao / 77 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattha egassa vaNiyassa AvaNe samuvaviTTho / tammi diNammi nayare kassaI devassa mahUsavo Asi / so vaNio dhUva-vilevaNa - vAsAINaM vikkeuM laggo, jayA so puDiyANaM baMdhaM kAuM na pArae, tAhe so satthavAhasuo sAhejjaM kAumAraddho / patte bhoyaNakAle vaNieNa so bhaNio 'mama pAhuNo bhava' / teNa bhaNiyaM - 'nAhaM egAgI, aNNe vi majjha tiNNi vayaMsA bAhi saMti' / tayA vaNieNa bhaNiyaM 'te vi lahuM AkArijjaMtu' / savve te samAgayA / teNa tesiM savvesiM aigauravasAramAyaraM kAuM bhoyaNaM diNaM / evaM tassa bhoyaNavae paMcarUvagaM laggaM / bIyadiNe seTThisuo bhoyaNadANe paiNNaM kAUNa niggao / sohaggiyajaNesu sirarayaNasAriccho so gaNigAvADagamajjhaTThiyapavaradevakule uvaviTTho / tattha tayA pecchaNagakhaNo mahaM Asi / egAe gaNiyAe dhUyA navajovvaNubbhaDA niyasubhagattaNamaummattA kaMpi purisaM ramiuM na icchai / sA taM daTTu akkhittamANasA puNo puNo vi pekkhiuM samADhattA / esa vaiyaro gaNiyAe muNio, sA satosacittA taM seTThiputtaM AmaMtiya niyagehaM neUNa tassa dhUyaM paNAmei / seTThiputtavayaNeNa cauNha vi tao bhoyaNa - taMbola - vatthamAio rUvagasayamollo uvayA vihio / kA mama taiyadiNe amaccasuo buddhipahANo nivagharammi gao, jattha vivAyA bahuvihA bhUrikAlA ya vaTTaMti / tattha do mahilAo egaM puttaM ghettuM uvaTThiyAo / tAhiM amacco bhaNio " bho sAmiya ! viNNatti susu - amhANaM bhattA lahuammi puttammi jAe samANe desaMtare maraNaM patto, bAlo na jANei jaNaNI eAsiM ti / tao niyaDisahAvA savattI kahe majjha dhaNaM mamaM ciya, jao ayaM putto mai jAo, tA jIi esa putto, daviNaM pi tIi nicchayaM hoi / eyassa vivAyassa niNNayatthaM tumhaM samIve AgayANaM amhANaM bahukAlo laggo, tA jaha ajja eso vivAo paricchijjai tahA kuNasu" / amacceNa puttaM dhaNaM ca tANaM thINaM dAUNa bhAsiyaM - "esa vivAo auvvo, kahaM chijjissai suhaM" ia bhaNire amacce, tayA amaccaputtreNa bhaNiyaM "he amaccavara ! jai tumhANamaNunnA siyA, tayA eyaM vivAyaM ahaM khu chiMdAmi' / aNumannieNa teNa amaccaputteNa tA do vi mahilAo bhaNiA "ettha dhaNaM puttaM ca uvaTTaveha" / tAhiM tahA kae, uvaNIyaM karavattaM, dhaNassa do vibhAgA kayA, puttassa dubhAgakaraNAya nAbhidese jAva karavattaM AroviyaM tAva suyajaNaNI 'na annaha chijjai esa vivAu' tti nikkittimaneheNa bhariA bhaNai " dijjau vimAUe putto vittaM ca, mA hou suyamaraNaM" / amaccasueNa nAyaM - 'eso suo imAi, na imIe' / niddhADiyA tao sA vimAyA / putto dhaNaM ca saccajaNaNIe appiaM / evaM - sa maMtivaro tassa tArisabuddhIe saMtuTTho taM amaccaputtaM niyamaMdire neUNa dINArANaM sahassaM tassa dei / patte cautthe divase rAyasuo 'jai mama rajjasaMpattipuNNAI siyA, to bADhaM ugghaDaMtu' ia ciMtamANo nayaramajjhe niggao / aha tappuNodaeNa takkhaNe tappurarAyA aputto aNimittameva paMcattaM ptto| rajjajogapurisassa gavesaNA pauttA, tayA nemitti - AiTTho so rAyasuo tassa rajjammi Thavio / tao cattAri vi miliyA pahiTThamaNA paropparaM pabhaNaMti - " kittiaM amhANaM sAmatthaM ?", tao evaM bhaNaMti - - Jain Educationa International - - 78 - For Personal and Private Use Only - - - -
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakkhattaNayaM purisassa, paMcagaM saiyamAhu suMderaM / buddhI sahassamullA, sayasAhassAiM puNNAI // 1 // satthAhasuo dakkha-ttaNeNa seTThisuo ya rUveNa / buddhIi amaccasuo, jIvai puNNehiM rAyasuo // 2 // uvaeso- dakkhattAiguNaggAme, maccA puNNamihaM varaM / lAhahra sayaya tassa, ujjamejjA suhesiNo // 3 // dakkhatta-rUva-buddhi-puNNANaM mulle nivAiputtANaM kahA samattA // - uvaesapayAo (2) pariNayabuddhIe vuDDha-taruNamaMtINaM kahA 'nANaM niratthayaM tassa, jassa nA'Nubhavo 'maNA' / mahIvasseha dieto vuDDhataruNamaMtiNo / egassa mahArAyassa duvihA maMtiNo, vuDDhA taruNA ya / taruNA bhaNaMti - "ee vuDDhA maibhaMsapattA, na sammaM maMtiNo tti, tA alAhi eehiM, amhe ceva pahANA" / annayA tesiM paricchAnimittaM rAyA bhaNai - "bho sacivA ! jo mama sIse paNhippahAraM 'dalayai, tassa ko daMDo kIrai ?" / taruNehiM viArasunnehiM bhaNiaM - "kimettha jANiyavvaM ? tassa sarIraM tilaM tilaM kappijjai, suhuyahuyAsaNe vA chubbhai" / tao rannA vuDDA pucchiyA / tehiM egaMte gaMtUNa viAriaM - 'nehappahANA mahAdevI ciya evaM karei, tA tIe pUA ceva kIrai, eyameva ettha vattavvaM' ti nicchiUNa bhaNiyaM - "jaM mANusamerisaM mahAsAhasamAyarai, tassa sarIraM sasIsavAyaM kaMcaNarayaNAlaMkArehiM alaMkijjai" / tudveNa raNNA bhaNiyaM - "sAhu vinnAyaM" ti raNNA saccadaMsiNo te cciya pamANIkayA / jao pariNayabuddhibalA vuDDhA ahiyakAraNesu kayA vi na pavasa'te / / uvaeso - vuDDhataruNamaMtINaM, nAyagaM nAyagabbhiyaM / suNiUNa 'viyArittA sayA kajjagaro bhava' // pariNayabuddhIe vuDDhataruNamaMtINaM kahA samattA // - dhammarayaNapayaraNe 1. manAk / 2. dadAti / 79 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) airAgaMdhadhaNiyassa kahA bhajjAi rAgamUDhappA-'hiyaM pi mannae hiyaM / chagaNeNa kayaM sAgaM, sAuaM maNNae pio / / kammi vi nayare ego dhaNio Asi / tassa duNNi bhajjAo saMti / egA paivacchalA juNNA, avarA ya navINA, sA paimmi nIrAgA vaTTai / thIsahAvAo parupparaM kilesaM vAkkalahaM ca kuNaMtIo daLUNa teNa dhaNieNa bhinnagharaMmi tAo ThaviAo / so mUDhappA navINAe bhajjAe guNe pAsei, juNNAe dosaM nirikkhei / paidiNaM vArageNa tANaM ghare vasai / jayA juNNAe vArago Agacchai, tayA sA paiM bahu sammANei, sasiNehaM supakkaM sarasaM bhoyaNaM bhuMjAvei, taha vi so bhoyaNadosaM ciya kahei - "tae suTTa na raMdhiaM, dupakkaM nIrasamannaM kayaM, raMdhiuM na jANAsi ? tuvatto sA navINA piA sohaNayaraM sarasamannaM nimmavei" / evaM so rAgaMdho juNNaM bhajjaM nidei / navINA kayAi avamANaM karei, neharahiyA sA jemAvei, taha vi mUDho taM cia pasaMseI, evaM kAlo gacchai / __egayA juNNabhajjAgharaMmi bhoyaNaTThAe so samAgao, sA sabbhAvapurassaraM sakkAriUNa tassa sAuM surasaM pakkannaM thAlIe parivesei / taha vi so vaei - "tumae sohaNaM raMdhiaM na, eyaM majjha nIrasaM AbhAi, tao tuM tIe navINAe bhajjAe gharaMmi gaMtUNa kiMpi vaMjaNaM ANehi, jao teNa vaMjaNeNa saha eyamannaMpi mama roejjA" / tao sA mUDhaM piyaM nAUNa navINappiyAe gharaMmi vacciUNa piassa heuM sAgaM maggei, kahei - "majjha raMdhiamannaM piassa na roei, tao sAuyaraM kiMpi vaMjaNaM desu" / tao duTThA sA gomayaM giNhiUNa tella-miriAIhiM vagghAriUNa dei / taM ca sA gahiUNa gharaMmi gaMtUNa paissa dei / so bhuMjamANo taM bahuM pasaMsaMto mUDho bhajjaM kahei - "kerisaM tIe sAuyaraM raMdhiaM, tumatto vi aIva sohaNayaraM nimmiaN"| evaM rAgaMdho so asuhaM pi suhaM mannamANo hariseNaM bhuMjai / juNNAe bhajjAe "evaM chagaNanimmiyaM vaMjaNaM" ti saccaM kahiyaM pi so mUDho na mannei / uvaeso - diTThirAgeNa aMdhassa, didrutaM nANadAyagaM / naccA taM suhamicchaMto, dUrao parivajjae // airAgaMdha-dhaNiassa kahA samattA // - sUrIsaramuhAo 80 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) aNAsattajogammi jasa-sujasANaM kahA aNAsattayajoeNa, kammabaMdho na jAyae / assa tattAvabohaTTha, kulaputtANa nAyagaM // egammi gAme kulaputtassa duve puttA Asi / jiTTho jaso kaNiTTho ya sujaso / te jovvaNatthA dhammadevasUripAse dhammaM soccA paDibuddhA pavvaiuM uvaTThiA piyare ApucchaMti / nehamohiyA te na ya visajjaMti | bahuM ca bhannamANehiM tehiM bhaNiyaM - " ego pavvayau, ego puNo amhaM vuDDhabhAve paripAlago bhavau' / tao jedveNa kaNiTTho bhaNio - "tumaM ciTTha, ahaM pavvayAmi " / tao so bhai "ahaM ciya pavvayAmi' / tao jaseNa 'varameso vi tAva nittharau, ahaM puNa duppaDiyArANi jaNayANi kahamavamannemi'tti citiUNa visajjio sujaso pavvaio vihiNA / visuddhapariNAmo so nANacarittArAhaNasAro viharai / iyaro vi jaNaehiM aNicchaMto vi kArio kulakannayAe pANiggaNaM / pavatto kisikammAivavasAe / gihavAvArapavatto vi vayaggahaNekkacitto egabhattehiM kAlaM gamei / uvara su vi jaNaesu dakkhinnasArayAe paidiNaM bhajjamApucchai / sA vi dINANaNA ruvai ceva, na puNa visajjei / tao so tIe paDibohaNovAyamalahaMto dukkhaM ciTThe | - io a sujasasAhU vivihatavokammataNuIyasarIro ohiNA uvaladdhajeTTabhAipaDibohAvasaro tassa gihaM smaago| bhAujjAyAe paccabhinnAo, sabahumANaM vaMdio y| Thio tIe daMsie uciovassae / 'kahiM gharasAmio' tti ? puTThAe tIe siddhaM - "kammaM kAuM chettaM gao " tti / bhoyaNAvasare paDilAbhio tIe sAhU ucieNaM bhattapANeNaM, bhutto vihiNA / nA''gao jaso tti bhattaM gahAya patthiyA paDiniyattA ya ruvNtii| sujaseNa esA pucchiA - " kimadhiI karesi ? " / sA bhaNei - "sa te bhAyA egabhattehiM ciTThai, chuhio vaTTai, aMtarA ya apArA girinaI vahai, teNa bhattaM neuM na tarAmi tti adhiikAraNaM mahaMtaM mamaM " tti / sAhuNA bhaNiyaM " gaccha tumaM, naI bhaNAhi mama devarassa bArasavarisA pavvaiyassa jAyA, jai teNa divasaM - - Jain Educationa International pi na bhuttaM, tA me maggaM dehi mahAnai ! tti vutte sA naI te maggaM dAhi" tti / evaM vuttAe tIe ciMtiaM - 'mama paccakkhameva aNeNa bhuttaM, kahaM na bhuttaM nAma ? ahavA na juttaM guruvayaNaviruddhacitaNaM, jamesa bhaNai taM ceva karemi tti saMpahAriUNa gayA esA / taheva bhaNie dinno maggo naIe / - "kahamAgayA'si ?" pucchiyA bhattuNA / tIe vi sAhio sujasAgamaNAivuttaMto / bhuttare visajjiA jaseNa bhaNai - "kahaM vaccAmi ? ajjA'vi apArA ceva naI" / jaseNa vuttaM - " saMpayamevaM bhaNijjAsi jai bhattuNA'hamekkasi pi na bhutta mhi, tA mahAnai ! me maggaM payacchAhi" / suThuyaraM vimhiyA taheva bhaNie laddhamaggA suheNa pattA sagihaM / vaMdiUNa pucchio sAhU - " bhayavaM ! ko ettha paramattho''? 1. tanUkRta0 / 2. sakRdapi / 81 For Personal and Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ tti / muNI bhaNei - "bhadde ! jai rasagiddhIe bhujjai tao bhuttaM bhavai / jaM puNa saMjamajattAheDaM phAsuyamesaNijjaM taM bhuttaM na gaNijjai / ao cevAgame bhaNiyaM - 'aNavajjAhArANaM sAhUNaM niccameva uvavAso'tti / evaM tuha paiNo vi baMbhaceramaNorahasahiyassa tuhA'NuroheNa kayabhogassa abhogo ceva, jao uttaM - bhavecchA jassa vicchinnA, pauttI kammabhAvayA / raI tassa virattassa, savvattha suhavejjao // " evamAyanniUNa saMviggAe tIe ciMtiyaM - "aho ! esa jasao mahANubhAvadakkhinnamahoyahI saMsAravirattamaNo vi ciraM mae dhammacaraNAo khalio, samajjiaM mahaMtaM dhammaMtarAiyaM / tA saMpayaM juttameeNa ceva samaM samaNattamaNucariuM / eyaM ceva nehassa phalaM" ti bhAviMtIe saMpatto jaso vi, sAhuM vaMdiUNa nisanno nAidUre / sAhuNA doNhaMpi suddhadesaNA kayA / paDibuddhANi-pavvaiyANi / kAleNa pattANi suralogaM ti / evamesa jaso icchAmetteNA'vi caraNavisaeNa pAvAraMbheNa na litto ti // uvaeso - cArittadhammasaMsatta-jasa-sujasanAyagaM / nAUNa 'savvakajjAiM, aNAsatto susAhae' // aNAsattajogammi jasa-sujasANaM kahA samattA // - uvespyaao| (5) puNNa-pAvANaM caubhaMgIe maMtiputtIe kahA sarUvaM puNNapAvANaM, sakkhaM logammi dIsai / ettha nariMdapaNhesu maMtiputtI nidaMsaNaM // 36 / / rAyapuranayare vikkamasUro nAma nariMdo Asi / egayA aNegamaMti-paMDiya-nayaraseTThivaravihUsiAe sahAe uvaviThTho nariMdo sahAjaNANamaggao maiparikkhatthaM pucchai - "jayaMmi atthiatthINaM, atthinatthINaM, natthiatthINaM, natthinatthINaM ca kerisaM vatthu siyA ? esiM paccakkhamuttaraM dijjAha' / savve sahAjaNA viyAraMti - 'eyArisaM kiM hojjA' ? viusehiM pi tassattho nA'vagao / anne vi je ke vi sahAe saMti, te savve vi uttaraM dAuM asamatthA jAyA / tayA kuddho nariMdo satirakkAraM kahei - "erisIe mahAsahAe mamuttaraM dAuM ko vi jaNo na caejjA, iyaMtaM kAlaM dhaNadhannAIhiM viusANaM pi posaNaM kiM muhA jAyaM ? dhiratthu eyANaM paMDiyANaM" / evaM kahiNa buddhinihANamahAmaMtiM kahei - "he maMtivara ! tumae imassa paNhassa uttaraM diNattaeNa dAyavvaM, annaha taM daMDissaM, maMtipayabhaTTho ya hohisi" / visajjiA sahA / 82 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciMtAe akkaMto so maMtivaro gharaMmi gao / uttaradANacitAi tassa bhoyaNaM pi na ruccai / jayA bhoyaNasamae saMjAe vi so nA''gao tayA tassa viusI puttI caMdakaMtA jA aTThavAsiA atthi, sA piussa samIvamAgaMtUNa kahei - "he piara ! buhukkhiA haM, tao sigdhaM bhoyaNAya Agacchehi' / maMtiNA vuttaM - "ajjA'haM aIva ciMtAulo'mhi, tao tuma ciya bhoyaNaM kuNesu" / tIe puTuM- "kerisI tumhANaM atthi ciMtA ? avaraM ca tumhesuM abhuttesuM mae kahaM bhuMjijjai ?" / tao sasiNehaM maMtiNA kahio nariMdassa paNhavuttaMto / taM soccA sA viusI puttI kahei - "imassa pasiNassa haM uttaraM nariMdassa purao dAhimi, mA citaM karesu ! ahuNA bhoyaNAya uTThasu" / puttIe vayaNaM soccA sahariso 'esA ki uttaraM dAhii' tti ciMtayaMto utthAya tIe saha bhoyaNaM kAuM laggo / bhoyaNANaMtaraM pucchai - "he putti ! kimassa uttaraM ?" / sA kahei - "imassuttaraM evaM na kahijjai, raNNo purao haM kahissaM sapaccayaM, tumae saMdeho na kAyavvo / jayA nariMdasahAe gamaNaM siyA, tayA haM saha neyavvA" / maMtI parituTTho vaei - "io taiadiNe assa uttaraM dAyavvaM, jayA ahaM nariMdasahAe gacchissaM, tayA tumaM saha nessAmi" / nivaggao esA kiM kahihii tti ciMtamANassa taio diNo smaago| paccUsasamae sahAgamaNavelAe niyaputtiM ghettUNa rahamuvavesittANaM gharAo niggao / piuNA saha gacchaMtI puttI rAyapahammi kaM pi seTiM pAsAyavarassa caukkiAe saMThAiUNa dINANAhajAyagANaM dANaM ditaM daTTaNa niyapiyaraM kahei - "eaM seTThivaraM rahe uvavesAveha, jao paccuttaradANe eyassa paoyaNamatthi" / tao maMtiNA''iTTho so seTThI rahammi uvaviTTho / raho aggao calio / puNaravi AvaNavIhIe ThiaM egaM dhaNiaputtaM pAsei, jo jaNagassa maraNe sattaviha-vasaNAsatto piusaMtiabahudavvaM viNAsaMto atthi / taM pi pAsittA rahe piyaraM kahiUNa Thavei / puNo vi agge gacchaMti sA kaM pi mahappANaM pekkhei / so mahArisI daMto saMto tavasA appANaM bhAvamANo viharei / taM pi naccA sasiNehaM bollAviUNa saha nei / tao agge gacchaMtI egaM bhikkhuaM pAsei, jo sai ahammI jIvahiMsAparo gharaMgharAo bhikkhaM maggiUNa kaTTeNa nivvahei / so vi bhikkhuo rahammi cddaavio| evaM bhinna-bhinnapayaivaMtajaNajutto maMtI puttIe rahassaM ajANato vivihatakkaM kuNaMto nivasahAe go| tayA anne vi bahavo nayarajaNA maMtissa paccuttarajANaNatthaM tattha samAgayA / sahAe uvaviTeNa nariMdeNa jahArihaM savve sakkAriUNa, maMtiNA saha samAgae purise daThUNa puDhe - "kimee samAgayA?" | maMtI kahei - "tumhANaM paccuttaradANatthaM ee purisA samANIA" / nariMdo bhAsei - "sigdhaM mama pasiNassa uttaraM dehi" / maMtI vaei - "tumhaM imassa pasiNassa uttaraM mama puttI caMdakaMtA dAhI" / nariMdapuTThA sA maMtiputtI paDibhAsei - "he naravara ! sirimaMtANaM atthiatthirUvapaDhamapaNhassa uttaraM ayaM cia seTThivaro nAyavvo''tti kahiUNa seTThivaro daMsio / rAiNA vuttaM - "kahameso' / sA kahei - "jao eso seTThivaro puvvabhavasamAyariadhammappahAveNa bahudhaNavaMto atthi, taha ya iha bhave vi dANasIlatavabhAvadhamma sammamArAhaMto dINa-dukkhiajaNe uddharaMto eso parabhave vi atthaM suhaM ca pAvihii / ao atthi-atthi 83 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ tti paDhamapasiNassa uttaraM imo seTThivaro siyA" // 1 // bIyapaNhassuttare vasaNAsattaM taM dhaNiaputtaM daMsiUNa kahei - "esa dhaNiaputto kevalaM kAmabhogehiM piusaMtiyaM davvaM viNAsei, taha ya saddhammakammahINo sattavasaNehiM dullahaM mANavabhavaM niSphalaM gamAvei / tao assa pAse ahuNA davvamatthi, bhavaMtare puNa so niddhaNo duhI ya hohI / teNa atthi-natthirUvapasiNassa uttaraM imo dhammarahio dhaNiaputto jANiyavvo" // 2 // taha ya taiyapaccuttaradANe sA taM mahArisiM uvadaMsei, uvadaMsittA kahei - "eso mahappA sai savvapAvakammavirao uvasaMto jiiMdio paruvayArikkatalliccho saddhammovaesadANeNa ya aNNesi pi kallANakaraNaparo appaDibaddho viharei, tamhA ahuNA aNagArattaNeNa assa pAse kiM pi natthi, kiMtu bhavaMtare aNuvamaM savvaM pAvissai, mahAriddhivaMto ya hossai / teNa natthi-atthirUvataiapasiNuttaradANe eso mahappA niiMsio" // 3 // cautthassa paNhassuttare taM bhikkhuamuvadaMsittANaM sA maMtiputtI vaei - "esa bhikkhU niddhaMsapariNAmo niratthayajIvavahatapparo bhikkhAe sakaTuM jIvaNaM nivvahei / tao iyANi imassa samIve kiM pi natthi, bhavaMtare ya pAvakammehiM duggaIe gamissai, tattha kimavi na pAvissai / tao natthi-natthirUvacautthapaNhuttarammi eso bhikkhU jANiyavvu" tti // 4 // evaM maMtiputtikahiaM paccuttaraM soccA nariMdo savvA ya parisA aIva saMtuTThA saMjAyA / mahIvaI vi tIe buddhIe parituTTho sahAsamakkhaM taM bahuM pasaMsittA suvaNNAlaMkArehiM sakkArittA sammANittA ya gharaMmi gaMtuM aNuNNaM dei / nariMdapasaMsio maMtI vi suharisio niyaputtIe saha gehe samAgao / / uvaeso - puNNapAvANa bhaMgIe, phalaM naccA ihaM sayA / / 'puNNANubaMdhipuNNassa, ujjayA hoha ajjaNe' // puNNapAvANa caubhaMgIe maMtIputtIe kahA samattA / / - jaNamuhaparaMparAo 84 For Personal and Private Use Only Jain Educationa Interational
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvaesAo vi AyaraNaM vaDyaraM / munikalyANakIrtivijayaH prAkRtavibhAgaH kathA ego dhammagurU Asi / tassa uvaeso savvesi jaNANaM royaNijjo Asi / ao savvayA vi jaNA tassuvaesaM souM tassa dhammaThANaM samAgacchejja, soccA ya dhammakajjaM pai avahiyA havejja / ___ aha egayA dUraTThiyAo NagarAo kei jaNA tassuvaesadANavisayaM kittiM souM tassayAsamAgayA, taM paNamiUNa ya, niyanagaraM samAgamma nagaravatthavvANaM jaNANamuvaesadANatthaM viNNattiM kAsI / dhammaguruNA vi tesiM viNNattI aMgIkayA / tao taM nayaraM pai gaMtuM teNa ego uTTavAlo samAhUo kahio ya jahA - 'amhehiM amugaM nayaraM pai gaMtavvaM, tA tujjha urlDa gahiUNa kallaM samAgacchasu jeNa pahAe ceva etto niggacchAmo' / so vi bhADagaM viNicchiya gao pahAe samAgao ya uTTeNa saddhi / ___ tao niyayaM poTTalagaM uTTassuvariM baMdheUNa dhammagurU vi tatthuvaviTTho, uTTavAlo ya rajju gahAya agge patthio / jai vi uTTassuvari do jaNA vi AroheuM gacchejja, kiM tu dhammagurussa hiyaye aNukaMpA jAyA Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA 'dUre nayaraM, dIhayaro paMtho, jai do jaNA uTTamArohemo tA tassa mUyapasuNo kittillaM duhaM havijja ?' ao so egallo ceva uTTArUDho jAo / - jahA jahA uTTo agge gao tahA tahA dhammaguruNo hiyaye puNaravi dayaMkurA uggayA, jahA - 'ahaM pi maNusso, eso uTTavAlo vi maNusso; mamA'vi do hatthA do pAyA, eyassa vi; tahA bhagavaMtadiTThIe uNa amhe savve vi sarisA ceva / tA eyaM kiM joggaM jaM ahaM uTTArUDho gacchAmi eso ya pAikko ceva ? ao mae kiMci vi kAyavvaM ceva' / tao teNa uTTavAlo kahio - 'bho uTTavAlA ! suNasu tAva, amhehiM bahudUraM gaMtavvaM / jai amhe do vi eyaM mUyapasumArohemo tA taM savvahA'NuciyaM / tahA tumaM egallo pAikako calejja ahaM ca uTTArUDho tA taM pi mama nAociyaM na paDihAi / ao evaM karemo - egaM kosaM jAva ahaM uTTArUDho homi tumaM ca pAikko calejja, tao egaM kosaM ahaM calissaM tumaM uTTamAruhejja' / tAhe uTTavAleNa kahiyaM - 'sAmiya ! tumameyaM kiM kahejja ? majjha u eyaM ciya kajjaM atthi jaM uTTeNa saddhi caliyavvaM / tahA tumaM tu dhammagurU atthi / tumae khu uTTArUDheNa ceva gaMtavvaM' / 'tuha kahaNaM savvahA saccaM / tahA vi, dhammadiTThIe jai pecchAmo tAhe savve vi jaNA tullA ceva / ao tae majjha kahaNaM aNusariyavvaM ceva / uTTaM dhArehi khaNaM, ahaM orohemi tumaM Aruhehi / egaM kosaM jAva tuma uvavisa, ahaM uTTassa rajjuM gahAya aggao calAmi' / 'sAmiya ! eyaM savvahA aNuciyaM / ahaM uTTamAruhemi tumaM ca rajjuM gahAya calejja, eyaM kahaM saMbhavejja ?' 'kahaM. na saMbhavejja ?' 'kattha tumhe ? kattha ya ahaM ? tumhe mahaMtA dhammaguruNo saMti, ahaM tu ego sAmaNNo uTTavAlo, tA eyaM kahaM saMbhavejja ?' 'suNasu, dhammassa diTThIe ko vi ucco nIo vA natthi, savve vi jaNA sarisA ceva / tahA dhammo kahei - nIimAyarasu, savvesu jIvesu attanivviyappeNa vaTTasu - iccAiyaM / tA eyaM savvahA saMbhavejja / dhArehi uTTaM / 'kiM tu sAmiya ! mama lajjA havai / ahaM na ceva uvavisAmi' / ' tA kiM dhammAyaraNAo tumaM maM ruMdhejja ?' 'dhammAdhammaviyAraM ahaM na ceva jANAmi / ahaM tu ettiyaM ceva jANAmi jahA tumhe mahApurA ahaM ca tumhANa caraNarayatullo / tA kimatthaM maM lajjAveha ?' 'bho ! nA'haM tumaM lajjAvemi, kiMtu dhammAyaraNaM tu mae kAyavvaM ceva / dhArehi uTTaM, ahaM avarohemi, tumaM ca uvavisa / kosaM jAva ahaM calAmi / pacchA ahaM uvavisihAmi' / Jain Educationa International 86 For Personal and Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ lajjaM saMkocaM ca aNuhavaMto uTTavAlo uTTArUDho jAo, dhammagurU ya uTTassa rajju gahAya agge clio| uTTavAleNa ciMtiaM - 'eeNa mahApuriseNa jaM evaM kayaM tA tattha ko vi heU havejja ceva / erisA mahAjaNA kayA vi aviyAriUNa na kiM pi kuvvaMti'tti / tao eeNa ceva kameNa tesiM jattA pavaTTiyA / aMte ya nagarassa bhavaNAi~ pi diTThigoyarAiM jaayaaii| eso nayaragamaNe aMtimo koso Asi / tAhe ceva uTTavAlassa uTTArohaNe vArao samAgao / ao uTTArUDheNa dhammaguruNA tassa kahiyaM - 'dhArehi uTheM / ahuNA tujjha vArao uTTArohaNe' / uTTavAlo kahei - 'kiMtu pahU ! nayarassa samIvaM AgayA amhe' / 'teNa kiM ?' 'mama lajjA havai, tahA nayaravAsiNo jaNA pecchissaMti tayA te kiM ciMtissaMti ?' 'te jaM ki pi ciMteMtu nAma !' 'kiM tu pahU ! ahaM uTTe uvavisejja, tumhe ya pAikkA calejja - taM pi nayarassa samIve - eyaM na ceva joggaM' / 'suyaNA ! taM savvaM pi mA vicArahi / amhe duve vi saddhiM ceva pavAsaM kAUNa samAgayA, taM pi vAraeNa uTTArUDhA samAgayA / iyANiM tujjha vArao atthi uTTArohaNassa / tahA jaNA maM calantaM pecchejja teNa kiM ? ahaM majjha dhammAyaraNAo na ceva viramejja / nIiM saccaM ca na vimharemi ahaM' / ___ aNaNNagaI uTTavAlo dhammaguruNo AesaM manniUNa uTTamArUDho, dhammagurU ya uTTassa rajjuM gahAya bhagavaMtanAmaM javeMto agge calio / nayaravAsiloehiM dhammagurUNo sAgayaM kAuM bahuM ujjamiyaM Asi / savve vi nAyarajaNA dhammaguruM darisiuM, tesiM uvaesaM ca soumukkaMThiyA Asi / ettha nayare te tappaDhamayAe samAgacchIa / aha te do vi jAva nayaradAraM pattA tAva harisiehiM jaNehiM jayajayasadaM kuNaMtehiM tesiM sAgayaM kayaM / pudvi tu te uTTavAlaM ceva dhammaguruttaNeNa maNNIa, kiM tu thovavelAe ceva tesiM saccaM ahinnANaM jAyaM / sAmaNNassa uTTavAlassa uTTarajju gahAya calaMtaM dhammaguruM pecchiUNa savvesiM apAraM accheraM jAyaM / acchINi hiyayaM ca ANaMdaMsUhi bhattibhareNa ya pUriyaM jAyaM / jAhe ya tehiM savvo vi vuttaMto jANio tAhe savvehi ciMtiyaM - 'jo sayaM dhammassa erisaM uttamaM AyaraNaM karei tassa uvaeso vi keriso hojja ? tahA tassa dhammo vi keriso hojja ?' savvehiM pi nAyarajaNehiM uvaesaM viNA ceva tassa dhammo aMgIkao ! ao kahiyaM - uvaesAo vi AyaraNaM ceva vaDDayaraM !! ___(gUrjarabhASAyAM mUlalekhakaH - gulAma rasUla kurezI) 87 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustakAni vastuto likhyante khalu ! janeSu pustakAnAM pracAraH prasArazca yadyalpatamo'sti tadA tatkAraNametannAsti yad vizAlo janasamudAyaH pustakapaThanaM na karotIti; tatkAraNaM tvetadevA'sti yajjanasamakSaM yAni pustakAni prastUyante tAni "likhitAni" na santi, api tu kevalaM "mudritAni" eva santi / yatkimapi pustakaM paThanIyaM tadaiva bhavet yadA tad yAthArthyena likhitaM syAt, lekhanAtpUrvaM ca vicAritaM syAt, pustakasya ca vastutaH sarjanaM jAtaM syAt / pustakasya bhAvi tallekhanasya kAvyamayatAM, sakSamAmAlekhanaprastuti, kalpanAzIlatAM cA'valambate / etairetAdRzaizca guNairyutaM pustakaM lekhituM yadi vayaM saphalA bhaviSyAmastadA pustakasya bhAvi nizcitamasti, kintu yadi vayaM kevalaM pustakamudraNamAtreNa santuSTA bhaviSyAmastadA tatpaThanaM tu na bhaviSyati sarvathA, pratyuta kAlaganyAM tat tathA vilInaM bhaviSyati yathA tannAmA'pi naa'vshekssyti| - AlberTo morAviA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only