Book Title: Jain Hiteshi 1917 Ank 05 06 07
Author(s): Nathuram Premi
Publisher: Jain Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522833/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvarddhamAnAya nmH| / ... bhAga 13 / jainhitaissii|" .. aMka 5-6-7 / -: maI, jUna, julAI 1917 / viSaya suucii| 1 sudhArakA mUlamaMtra-le0, bAbU jugalakizora mukhtAra ... 195 2 vicitra byAha ( tRtIyasarga)-le, paM. rAmacarita upAdhyAya 199 3 varNa aura jAtivicAra-le0, bAbU sUrajabhAna vakIla ... 201 4 santAna-sudhAra-le0, bAbU dayAcaMda goyalIya bI. e. ... .. 2.17 5 yogacikitsA-le0 paM0 mAdhavalAla zarmA ... ... 222 6 candraguptake svapnoMkI jA~ca-le0, bAbU jugalakizora ... 7 jainadharma aura hindUdharma-le0, lAlA kannomala ema. e. cora-( galpa ) le0, paM0 zivanArAyaNa dvivedI ... ... 9darzanasAra vivecanAsahita- ... ... ... ... 10 zraddhA uTha gaI-le0, bra. bhagavAnadIna ... ... ... 11 dAdAbhAI naurojI-le. paM0 jvAlAdattazarmA ... ... * 12 striyoMkA parAdhInatA-le0 ThAkura sUryakumAra varmA 13 prAcInakAla meM jinamUrtiyA~ kaisI thI?-le0,zrIyuta .J.S.287 15 rAjA haradaula ( galpa )-le0 premacanda ... ... ... 295 16 golamAlakAriNI sabhA-le0, gar3habar3Ananda zAstrI ... 302 16 vividhaprasaGga- ... ... ... ... ... ... 605 17 dharmaparIkSA (grantha parIkSA), le0cA. jugalakizora mukhtAra : 14 saMpAdaka-nAyUrAma premii| muMbaIve ca presa 0.35 For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa prArthanA / isa aMka ke 'varNa aura jAtivicAra ' ' candraguptake svapnoMkI jA~ca, ' prAcIna kAlameM jinamUrtiyA~ kaisI thIM, 'darzanasAra, " dharmaparIkSA' Adi lekha bar3e parizrama se likhe gaye haiM | vicArazIla pAThakoMko inheM avakAzake samaya meM sAvadhAnatApUrvaka par3hanA cAhie aura apane vidvAna mitroM ko par3hane ke lie denA cAhie / -sampAdaka / sAhitya patrikA pratibhA / ( saMpAdaka, zrIyuta paM0 jvAlAdatta zarmA ) pratibhAkA pA~cavA aGka- zIghra prakAzita honevAlA hai / yaha prati a~garejI mAsake pahale saptAha meM prakAzita hotI hai| yadi Apa sAhityasaMbandhI lekha par3hanA cAhate haiM, to pratibhA ke grAhaka baniye / pratibhA rasamayI kavitAyeM aura zikSAprada para cubhatI huI galpeM bhI prakAzita hotI haiM / vArSika mUlya 2) hai / hama isake viSayameM adhika na kahakara hindI kI sarvazreSTha patrikA sarasvatIkI sampati nIce uddhRta kiye dete haiM: - " pratibhA -- yaha eka naI mAsika patrikA hai| murAdAbAda ke lakSmInArAyaNa presa se nikalI hai / hindI ke prasiddha lekhaka paM0 jvAlAdattajI zarmA isake saMpAdaka haiM | sarasvatIke pAThaka Apase khUba paricita haiM / ve jAnate hoMge ki zarmAjI sarasa, bAmuhAvarA aura sAtha hI prauDha bhASA likhane meM kitane paTu haiM / aise suyogya saMpAdakake tatvAvadhAna meM AzA hai pratibhAkA uttarottara vikAsa hogA | isakA pahalA aGka apraila 1910 meM prakAzita huA hai / usameM choTe bar3e 10 lekha aura 6 kavitAyeM haiM / sAhitya, zikSA, udyoga dhandhA, vijJAna, jIvanacarita aura AkhyAyikA itane viSayoM para isameM lekha prakAzita hue haiM / lekhoMke saMbandha meM sAmayikatA aura rocakatAkA bahuta dhyAna rakkhA gayA patravyavahAra karane kA patAmainejara 'pratibhA' lakSmInArAyaNa presa, murAdAbAda | For Personal & Private Use Only EYn Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitaM manohAri ca durlabha vacaH / SANARDO INE terahavA~ bhaag| aMka 5-6 jainhitaissii| vaizAkha, jyeSTha,2443. / maI jUna, 1917. na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe styvaannii| bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI hitaissii|| PLANESH sudhArakA muulmNtr| bhalA AdamI cora aura Dakaita kaise bana jAtA hai ? kisa prakAra eka asadAcArI sadAcArI aura (le0,zrIyuta bAbU jugalakizorajI mukhtaar|) sadAcArI asadAcArI ho jAtA hai ? kala jo pAThakagaNa, kyA Apane kabhI vicAra kiyA bhaMgI yA camAra thA, vaha Aja IsAI banakara yA "" hai ki, eka manuSya jo abhI dUsareke prANa phaujameM bharatI hokara bAhmaNa aura kSatriyoM jaisI leneke lie taiyAra thA zAnta kyoM ho gayA ? eka bAteM kyoM karane lagatA hai ? eka manuSya, jise bAlaka rote rote ha~sane kyoM lagA ? eka AdamI apane prANoMkA bahuta moha thA, saharSa prANa deneke jo abhI ha~sI khuzIkI bAteM kara rahA thA, zokameM lie kyoMkara taiyAra ho jAtA hai ? kauna hamArI mana kyoM ho gayA ? sabhAke saba manuSya baiThe zAntiko bhaMga kara detA hai ? kauna hamAre hRdabiThAye ekadama khilakhilAkara kyoM ha~sa par3e ? yoMmeM prema tathA bhayakA saMcAra kara detA hai ? kala jo kAyara aura Darapoka bane hue the, ve aura kauna kisI zAntimaya rASTrameM viplava' khar3A Aja vIra kyoMkara bana gaye ? markhatA aura asa. kara detA hai ? uttara ina sabakA eka hai aura vaha bhyatAkI mUrtiyA~ vijJAna aura sabhyatAkI mUrti- hai-sAhityazaktikA prabhAva / jisa samaya yoMmeM kaise pariNata ho gaI ? jisa kAryase kala jaise jaise sAhityakA prAbalya hamAre sAmane hotA hameM ghRNA thI Aja usIko hama premake sAtha hai, usa samaya hamArA pariNamana usI prakArakA kyoM kara rahe haiM ! AnaMda aura sukhake denevAle ho jAtA hai / sAhityase abhiprAya yahA~ kisI padArtha bhI kaise kisIko duHkhadAyaka aura aruci- bhASAvizeSase nahIM hai aura na kevala bhASAkA kara ho jAte haiM ? ApasameM vairavirodha kyoMkara nAma hI sAhitya ho sakatA hai / balki bhASA bhI paidA hotA aura bar3ha jAtA hai ? eka acche kulakA eka prakArakA sAhitya hai athavA sAhityake For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI [bhAga 13 pracArakA sAdhana hai / sAhitya kahate haiM bhAvoMke kA~pane laga jAte haiM; kAmasAhityake prAbalyameM vAtAvaraNako, aura vaha vAtAvaraNa zabdoM, aneka prakArakI kAmaceSTAyeM hone lagatI haiM aura bhASAoM, vArtAlApoM, vyAkhyAnoM, ceSTAoM, vyava- dveSasAhityake prabhAvase hama lar3ane, lar3Ane, ghRNA hAroM, vicAroM, lekhoM, pustakoM, citroM, AkR- karane tathA eka dUsareko hAni pahu~cAneke lie tiyoM, mUrtiyoM aura itara padArthoMke dvArA utpanna AmAdA aura tatpara ho jAte haiM / yuddhameM kyA hotA hai athavA utpanna kiyA jAtA hai / isa hotA hai ? yuddhasAhityakA pracAra / arthAt yuddhalie sAhityake ina saba sAdhanoMko bhI sAhitya sAmagrIko ekatrita, saMcita aura surakSita karaneke kahate haiM athavA ye saba sAhityapracArake mArga haiN| sivAya yuddhakI mahimA gAI jAtI hai; yuddha sAhityake sAmAnyApekSayA kSaNika, sthAyI, cara- karanA kartavya, aura dharma ThaharAyA jAtA hai; apane sthira, unnata-avanata, sabala-nirbala aura prauDha- deza dharma aura samAjakI mAnarakSA ke lie prANoMkA -aprauDha aise bheda kiye jA sakate haiN| parantu bali denA sikhalAyA jAtA hai; apamAnita vizeSApekSayA usake zAMtisAhitya, zokasAhitya, jIvanase maranA zreSTha hai, isa prakArakI zikSAyeM premasAhitya, hAsyasAhitya, bhayasA0, kAmasA0, dI jAtI haiM; yuddhameM maranevAloMkI kIrti amara ho dveSasA0, rAgasA0, vairAgyasA0, sukhasA0, dukha- jAtI hai aura unake lie haradama svarga yA vaikuMThasA0, dharmasA0, adharmasA0, AtmasA0, anA- kA dvAra khulA rahatA hai, isa prakArakI zikSAyeM dI smasA0, udArasA0, anudArasA0, dezasA0, jAtI haiM; zatruoMke asat vyavahAroMko dikhalAte samAjasA0, yuddhasA0, kalahasA0, IrSAsA0, hue unase ghRNA paidA karAI jAtI hai aura unheM ghaNAsA0 hiMsAsA0, dayAsA0, kSamAsA0, tuSTi- daNDa deneke lie logoMko uttejita kiyA jAtA sA0, puSTisA0, vidyAsA0, vijJAnasA0, karmasA0, hai / sAthahI sainikoMko aura bhI aneka prakArake krodhasA0, mAnasA0, mAyAsA0, lobhasAhitya protsAhana diye jAte haiM, vIroMkA khUba kIrtigAna ityAdi asaMkhyAta bheda haiM / balki dUsare zabdoMmeM hotA hai aura kAyaroMkI bharapeTa nindA bhI kI yoM kahanA bhI anucita na hogA ki sthUla rUpase jAtI hai| natIjA isa saMpUrNa sAhityapracArakA bhAvoMke jitane bheda kiye jA sakate haiM sAhityake yaha hotA hai ki murdomeM bhI eka bAra jAna par3a bhI prAyaH utane hI bheda haiM / zAMtisAhityake jAtI hai, unakI murajhAI huI AzAlatAyeM phirasAmane Anese cAhe vaha kisI dvArase AyA ho, se harIbharI hokara lahalahAne lagatI haiM aura ve yadi vaha prabala hai to, hama zAMta ho jAte haiM- kAyara bhI jo abhItaka yuddhase bhAga rahe the athavA hamArA krodha jAtA rahatA hai; zokasAhityake jinhoMne hathiyAra DAla diye the, yuddha meM zatruoMprabhAvase hama rone lagate haiM-hamArA dhairya chUTa para vijaya prApta karaneke lie jIjAnase lar3anejAtA hai; premasAhityake prasAdase hama prema kara- khuzIse apane prANoMtakakI Ahuti deneke lie neke lie taiyAra ho jAte haiM-dUsaroMke prati hamArA taiyAra ho jAte haiM, pUrNa utsAhaka sAtha zatru para dhAvA anurAga aura vAtsalya bar3ha jAtA hai; ha~sIkA karate haiM, khUba jamakara lar3ate haiM aura antameM zatrusAhitya hameM ha~sane yA musakarAneke lie bAdhya ko parAsta bhI kara dete haiM / isase pAThaka samajha kara detA hai; bhayakA sAhitya hameM bhIru aura Darapoka sakate haiM ki sAhityapracArameM kitanI zakti hai| banA detA hai-hama vAtabAtameM Darame badarAne aura jina pAThakoMko isa diSayakA adhika anubhava For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] sudhArakA muulmNtr| 197 prApta karanA ho unheM bhUmaMDalake itihAsoMkA adhyayana samAjoMke utthAna aura patanakA bhI prAyaH aisA karanA cAhie / itihAsoMkA adhyayana unheM bata- hA rahasya hai| unakA utyAna aura patana bhI lAyagA ki sAhityapracArameM kitanI bar3I zakti hai unake sAhityapracArakI hAlata para avalambita aura usake dvArA samaya samayapara kaise kaise mahAn hai / Apa kisI deza yA samAjako jaisA banAnA ulaTa phera ho gaye haiN| sikkha samAja tathA cAheM usameM vaise hI sAhityakA pUrNa rItise pracAra usake dharmakI AraMbhameM kyA dazA thI aura kara dIjie, vaha usI prakArakA ho jAyagA / phara kaise kaise sAhityake prabhAvase usakI udAharaNake lie, yadi Apa yaha cAhate haiM ki kAyA palaTa hokara vaha kSatriyatvameM Dhala gayA, hindI bhASAkA bhAratavarSameM sarvatra pracAra ho ye saba bAteM bhI itihAsavettAoMse chipI jAya aura Apa use rASTrabhASA banAnekI icchA nahIM haiN| vAstavameM samasta dezoM, dharmoM aura rakhate haiM to Apa hindI sAhityakA jIjAnase samAjoMkA utthAna aura patana sAhityapracArake pracAra kIjie-svayaM hindI likhie, hindI bolie, AdhAra para hI avalambita hai| jisa deza, dharma yA hindImeM patravyavahAra, hindImeM kArobAra aura samAjameM jisa samaya jisa viSayake sAhityakA hindImeM vArtAlApa kIjie; hindI patroM aura adhika pracAra hotA hai usa deza, dharma yA samAjameM pustakoMko par3hie, unheM dUsaroMko par3haneke lie usa samaya usI viSayakI tUtI bolane lagatI hai / dIjie athadA par3hane kI preraNA kIjie / viSayake utthAnAtmaka honese utthAna aura patanA- hindImeM lekha likhie, hindImeM pustakeM nirmAmaka honese patana ho jAtA hai / jApAna dezakI Na kIjie, hindImeM bhASaNa dIjie aura yaha Aja sAThasattara varSa pahale kaisI jaghanya sthiti thI saba kucha dUsaroMse bhI karAie / aisA yatna kI aura Aja usakA kitanA cakita kara denevAlA jie ki hindImeM saba viSayoM para uttamottama utthAna ho gayA hai, yaha saba usake utthAnAtmaka grantha likhe jAya~ / hindI lekhakoMkA utsAha baDhA-: sAhityake prasArahIkA phala hai / bhAratavarSakA ie, unheM lekhoM tathA pustakoMke tayyAra karaneke / patana kyoM huA ? aura vaha kyoM apanI sArI lie aneka prakArakI sAmagrIkI sahAyatA dIguNa-garimAko kho baiThA ? isI lie ki usake jie, aura taraha tarahake lekhoM, citroM, vyA- ' sAhityakI avasthA acchI nahIM rhii| vaha apane khyAnoM, vArtAlApoM aura vyavahAroMke dvArA hindIsAhityako sthira nahIM rakha sakA, athavA samayake kA mahattva pramaTa karate hue sarva sAdhAraNameM hindIanukUla nayA sAhitya utpanna nahIM kara skaa| kA prema utpanna kiijie| sAtha hI, hindI granthoM usakA sAhitya premazUnya hokara pArasparika IrSA, tathA hindI patroMkI prAptikA mArga itanA sugama deSa, ghRNA aura nindAse tathA niSphala kriyA- kara dIjie ki unake lie kisIko bhI kAMDase bhara gayA; usameM ajJAnatA, akarmaNyatA, kaSTa na uThAnA par3e-yaha saba kucha ho bAthAndhatA, kAyaratA, aMdhazraddhA, anekatA jAne para Apa dekheMge ki hindI rASTra-bhASA aura vilAsapriyatA chA gaI; aura sAtha hI, usane bana gaI / isI taraha para yadi Apa apane deza lokopakAra, lokataMbara. vicAra-svAtaMtrya aura yA samAjakA utthAna cAhate haiM aura usake sahodyoyitA jaise mahAke tattvoMko bhulaadiyaa| sudhArakI icchA rakhate haiM to Apa usameM utthAdazake sAhityakI aisI avasthA ho jAnese hI nAtmaka aura sudhAra-viSayaka sAhityako sarvatra bhAratavarSakA patana huaa| bhikA bhinna dhamoM aura phailAie / arthAta apane deza yA samAjake For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAga 13 ] puruSa, samAjameM koI bhI strI, bAlaka aura bAlikA azikSita na rahane pAve / na saba bAtoMke sivAya jo jo rIti-rivAja, AcAra-vyavahAra athavA siddhAnta unnati aura utthAnake bAdhaka ho, jinameM koI vAstavika tattva na ho aura jo samaya samayapara kisI kAraNavazeSase deza yA samAjameM pracalita ho gaye hoM una sabako sule za zabdoM meM AlocanA kIjie aura unake guNadoSa sarvasAdhAraNapara pragaTa kIjie | sacI AlocanAmeM kabhI saMkoca na honA cAhie / binA samAlocanAke doSoMkA pRthakkaraNa nahIM hotA / sAtha hI, isa bAtakA bhI khayAla rakhie ki ina saba kAryoMke sampAdana karane aura karAnemeM athavA yaha saba sAhitya phailAnemeM Apako aneka prakArakI ApattiyA~ AvaMgI, rukAvaTa paidA hoMgI, bAdhAyeM upasthita hoMgI aura Azcarya nahIM ki unake kAraNa kucha hAni yA kaSTa bhI uThAnA par3e / parantu una sabakA mukAbalA bar3I zAMti aura dhairya ke sAtha honA cAhie, cittameM kabhI kSobha na lAnA cAhiekSobhameM yogyAyogyavicAra naSTa ho jAtA hai-aura na kabhI isa bAtakI paravAha karanI cAhie ki hamAre kAryoMkA virodha hotA hai / virodha honA acchA hai aura vaha zIghra saphalatAkA mala hai| kaisA hI acchese acchA kAma kyoM na ho, yadi vaha pUrva saMskAro ke pratikUla hotA hai to usakA virodha jarUra huA karatA hai / amerikA Adi dezoM meM jaba gulAmoMko gulAmI se chur3AnekA Andolana uThA, taba khuda gulAmoMne bhI usakA virodha kiyA thA / pAgala manuSya apanA hita karanevAle DAkTara para bhI hamalA kiyA karatA hai / isa lie mahatpuruSoko ina saba bAtIkA kucha bhI khayAla ne honA caahie| anyathA, ve bhraSTa ho jAveMge aura saphalamanAretha na ho skeNge| unheM barAbara 198 vyaktiyoMko svAvalambanakI zikSA dIjie, unheM apane pairoM para khar3A honA sikhalAie, bhAgyake bharose rahane kI unakI Adata chur3Aie, mIkha mA~gane tathA Izvarase vastutaH yAcanA aura prArthanA karanekI paddhatiko uThAie, ' koI gupta devI zakti hameM sahAyatA degI ' isa khayAlako bhulAie akarmaNya aura AlasI manuSyoMko karmaniSTha aura puruSArthI banAiye; pArasparika IrSA, dveSa, ghRNA, nindA aura adekhasakA bhAvako haTAkara Apasa meM premakA saMcAra kIjie; niSphala kriyAkAMDa aura numAyazI ( dikhAve ke ) kAmoM meM honevAle zaktike hrAsako rokie; dravya aura samayakA sadupayoga karanA batalAie; vilAsa - priyatAkI daladala meM pha~sane aura aMdhazraddhA ke gaDDhe meM girane se bacAie; aneka prakArake kalakArakhAne kholie; udyogazAlAyeM aura prayogazAlAyeM jArI kIjie; zilpa vyApAra aura vijJAnonnatikI ora logoM ko pUrI taurase lagAie; milakara kAma karanA, eka dUsareko sahAyatA denA aura deza tathA samAjake hitako apanA hita samajhanA sikhalAie; bAla, vRddha tathA anamela vivAhoMkA mUloccheda ho sake aisA yatna kIjie; saccaritratA aura satyakA vyavahAra phailAie; vicArasvAtaMtryako khUba uttejana dIjie; yogya AhAravihAradvArA balADhya bananA sikhalAie; vIratA, dhIratA, nirbhIkatA, samudAratA, guNagrAhakatA, sahanazIlatA aura dRDhapratijJatA Adi guNoM kA saMcAra kIjie; ekatA aura vidyA meM kitanI zakti hai; isakA anubhava karAie, dharmanIti, rAjanIti aura samAjanItikA rahasya aura bheda samajhAie; samudrayAtrAkA bhaya haTAie videzoM meM jAnekA saMkoca aura hica kacATa dUra kIjie; aneka bhASAoMkA jJAna karAie; taraha tarahakI vidyAyeM sikhalAie aura zikSAkA itanA pracAra kara dIjie ki deza yA jainahitaiSI For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] vicitr-vyaah| apanA kArya aura Andolana jArI rakhanA caahie| viSayaka sAhityakA sarvatra pracAra karake apane Andolana ke saphala hone para virodhI zAnta ho deza yA samAjake sAhityako sudhAranemeM samartha jAyeMge, unheM svayaM apanI bhUla mAlUma par3egI ho jAyeMge to phira deza yA samAjake sudharane meM aura Age calakara ve tumhAre kAryoMke anumodaka kucha bhI dera nahIM lagegI / usakA sudhAra aura sahAyaka hI nahIM balki acche pracAraka aura anivArya ho jAyagA / yahI sudhArakA mUlamaMtra tamhora pUrNa anuyAyI bana jAyage / jainagraMthoMke hai| parantu itanA khayAla rahe ki sAhitya jita pAnekA kitanA birodha rahA ! parantu aba nA hI unnata, sabala aura prauDha hogA utanA hI vahI loga, jo usa virodhameM zAmila the aura usakA prabhAva bhI adhika par3egA aura vaha adhika jinhoMne chape hue zAstroMko na par3hane kI prati- kAlataka Thahara bhI sakegA / isa lie jahA~taka jJAoMpara apane hastAkSara bhI kara diye the, khuzIse bane khUba prabala aura puSTa sAhitya phailAnA caahie| upa hae granthoMko par3hate par3hAte aura unakA pracAra tA. 25-4-17 / karate hue dekhe jAte haiM / jidhara dekho udhara chape hue graMthoMkI mahimA aura prazaMsAke gIta gAye jAte vicitra vyaah| haiN| yadi usa samaya chape granthoMkA pracAra karanebAloMka hRdayoMmeM isa virodhase nirbalatA A - (le0-60 rAmacarita upAdhyAya) jAtI aura da apaMna karttavyako chor3a baiThate to tRtIya srg| Aja chape granthoM kI pAse jainasamAjako zuklA ekAdazI zrAvaNI rahI jisI dina, jo asIma lAbha pahuMca rahA hai usase vaha vaMcita rAmadeva paralokanivAsI hue usI dina / raha jAtA aura usakA bhaviSya bahuta kucha adha nabhameM kAlI ghaTA dhanoMkI umar3a rahI thI, kAramaya ho jAtA / isa lie virodhake kAraNa kucha bAkI thA divasa, sA~jha ho gaI nahIM thI // 1 // ghabarAkara kabhI apane hRdayameM kamajorI na lAnI koI kahIM malAra premapUrvaka gAtA thaa| cAhie aura na phalaprAptike lie jaldI karake koI jhUle jhUla rahA thA, sukha pAtA thaa| itAza hI ho jAnA caahie| balki bar3e dhairya rAmadeva bhI rathI car3he sote jAte the, aura gAMbhIryake sAtha barAbara udyoga karate rahanA unake pIche dukhI bandhu rote jAte the // 2 // cAhie aura naye purAne sabhI mAgAse jisa maraghaTa pahu~cA rAmadeva-zava gharase calakara, .. 'jisa prakAra bane apane sudhAraviSayaka sAhityakA use bhUmi rakha sabhI lage rone kara malakara / sarvatra pracAra karanA cAhie / sacce hRdayase kAma kalarava karake jahA~ janhu-kanyA bahatI thI, kyoM rote ho vyartha? mano vaha yoM kahatI thii||3|| karanevAloM aura sacce AndolanakAriyoMko saphalatA hogI aura phira hogii| unheM aneka kAma jo AtA hai use kabhI jAnA par3atA hai, jo nIce hai girA vahI Upara car3hatA hai| karanevAle, sahAyatA denevAle aura unake kAryo yoM gaMgAke kUla Ula kara jala kahatA thA, ko phailAnevAle mileNge| isa lie ghabarAnekI jaga asthira hai isI lie asthira rahatA thaa| koI bAta nahIM hai / jo loga deza yA samAjake maraghaTa ! tujhameM pakSapAtakA nAma nahIM hai, sacce hitaiSI hote haiM ve saba kucha kaSTa uThAkara bhI __vaza kara lenA tujhe kisIkA kAma nahIM hai| usakI hitasAdhana kiyA karate haiN| isa taraha para tUne rAjA-raMka sadA dekhe sama dRgase, saba kucha sahana karate hue, yadi Apa sudhAra- tUne nAtA nahIM kabhI jor3A hai jaga // 5 // For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 1 varNAzramakA yahA~ svapra meM bheda nahIM hai, tujhe kisIke lie tanika bhI sneha nahIM hai| vanitA bAlaka vRddha yahA~ sama ho jAte haiM, bhIra vIra bhI yahA~ pahu~cakara kho jAte haiM // 6 // tyAgI ho yA guhI, bhIru ho yA nirbhaya ho, duHkhI ho yA sukhI malina yA suSamAlaya ho / citA jvalana meM yahA~ sabhI Akara sote haiM, palameM jalakara bhasma yahA~ Akara hote hai // 7 // horehI ke bhAva yahA~ kaMkar3a bikatA hai, kisI bhA~ti bhI nahIM yahA~ koI TikatA hai / jagameM jisane vyartha anyako dhUla milAyA, usane ho kyA raja samaya A yahA~ na pAyA // 8 // jise nahIM nirveda veda par3hane se hogA, use yahA~ nirveda nikala par3hanese hogA / ekI rasa bIbhatsa yahA~ para sthita rahatA hai, nazvaratA-jala-pUrNa zokakA nada bahatA hai // 9 // AzAoM kA kAma yahA~ para miTa jAtA hai, yahA~ nahIM SaDvarga kisIko dukha-dAtA hai| sapane meM bhI lU na lagI ho jisake tanameM, yahA~ citAko Aga lagegI usake tanameM // 10 // kanaka bhavanameM puSpasejake sonevAle, kSudhA - kSINa ho galI galI ke ronevAle ! Akarake ve sabhI yahA~ Thokara khAte haiM. yA jalacara hI yahA~ unheM dhokara khAte haiM // / 11 // jo vapu caMpaka, candra, kanakase bhI bar3hakara hai, matavAlA ho gayA madana jisapara car3hakara hai| vahI eka dina yahA~ vivaza hokara AtA hai, ma ke sama aspRzya tyAjya samajhA jAtA hai // 12 // sar3I dehako khAna khAte kahIM haiM, aghAte nahIM haiM, ghinAte nahIM haiM / kabhI bIca meM bolate jA rahe haiM. mano kAlakI kIrti ve gA rahe haiM // 13 // kahIM matyekI khopar3I bhI par3I hai, kahIM vAyu-durgandhi AtI kar3I hai| banA thA bar3A bhavya jo bhUSaNoMse, DhakA hai vahI hA yahA~ mRkaNoMse // 14 // vihaMgAvalI bolatI jA rahI hai, nijAvAsako trAsako pA rahI hai| + jainahitaiSI - [ bhAga 13 " huI jJAta sUryAsta veLA isIse na thA bolatA jantu koI kisIse / / 15 / / nahIM sUrya hai candramA bhI nahIM hai, huI zAntivAlI nirAlI mahI hai| divA hai na, hai rAta sandhyA nahIM hai, na pratyUSa hI hai na tAre kahIM haiM // 16 // yathA puNyake bAdameM pApa Ave, sukhI jIva jyoM antameM duHkha pAve | tathA loka Aloka se hIna hoke, huA hai dukhI hA tamolIna hoke / / 17 / / huA vyomameM sUryakA asta jyoM ho, lage bolane harSase svAra tyoM hIM / Tale lokase loka-santApa-dAtA, kise cittameM to na Ananda AtA ? / / 18 / / khala zrI kabhI sthAyinI kyA huI hai ? kabhI AgameM bhI TikI kyA ruI hai / sukhI kyoM rahe jo sukhAve sabhIko, giregA na kyoM jo girAne sabhIko 1 // 19 // sadA duHkha hI dekhate loka meM haiM, kabhI saukhya bhI dRSTi AtA hameM hai / zazI bhI usI bhA~ti hai dRSTi AtA, chipAye hue haiM use vArindAtA // 20 // yathA svapnavaloka meM Apa dehI, taje dehako dekhate dekhate hI usI bhA~ti AI gaI candrikA bhI, na bA~dhI gaI bhUmikI bhUmikA bhI / / 21 / / burI yA bhalI vastu koI nahIM haiM, burAI malAI sabhI meM nahIM hai| zazI dekha jaise cakorI sukhI use dekha tyoM cakravAkI dukhI haiM // 22 // rAmadeva bhI citAbIca jalate the kaise, maraghaTa ke maidAna dIpa jalatA ho jaise / vividha bhoga ko bhoga rahI thI deha balI ho, akaruNa kAlagrasta vahI aba kheha calI ho // 23 // jagatako apanA mata jAnie, para use sapanA anumAnie / na parako dukha de sukha kIjie, svakarase apakIrti na lIjie // 24 // For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] varNa aura aati-vicaar| 201 varNa aura jaati-vicaar| lete haiM / aisI dazAmeM vAstavika unnati na kucha hotI hai aura na ho sakatI hai| (le0-zrIyuta bAbU surajamAnujI vkiil|) jaina jAti isa samaya kevala 13 lAkha hai / hinduoMmeM Arya aura mleccha isa prakAra usameM bhI digambara, zvetAmbara aura sthAnaka 'manuSyoMke do bheda kiye gaye haiN| phira vAsI ye tIna Tukar3e haiM / ina tInoMkA ApasameM brAhmaNa, kSatrI, vaizya aura zUdra isa prakAra A- kucha vAstA nahIM, yadi hai bhI to sirpha itanA hI mko bhI cAra bhedoMmeM vibhAjita kiyA hai ki eka dUsareke sAtha lar3eM aura mukadamebAjI jinako varNa kahate haiM / ina vargoM ke bhI phira kreN| aisI dazAmeM bhI jaina loga varNa aura aneka bheda haiM, jinako jAti kahate haiN| jaise jAtiko bilakula usahI taraha mAna rahe gaur3a, kannaujiyA, sArasvata, saravariyA, sanADhya haiM jisa taraha anya hiMdU bhAI; yahA~taka ki Adi jAtiyA~ brAhmaNoMkI; cauhAna, rAThaur3a, eka jAtikA jaina apanI jAtike aise manuSyase hAr3A, Adi jAtiyA~ kSatriyoMkI; agravAla, jo jaina nahIM hai vivAhasambandha bhI kara sakatA osavAla, khaMDelavAla, paravAra Adi jAtiyA~ hai aura usake hAthakI roTI bhI khA sakatA hai; vaizyoMkI aura nAI, kahAra, kumhAra, dhobI Adi parantu do jaina-jo eka hI varNake haiM paranta eka jAtiyA~ zUdroMkI haiN| para yahA~ hI bhedoMkA anta jAtike nahIM haiM-na ApasameM roTI khA sakate haiM nahIM ho jAtA hai, kintu ina jAtiyoMke aura na vivAhasambandha kara sakate haiM / jainoMkI bhI bheda prabheda hokara hinduoMke hajAroM Takar3e choTIsI jAtike isa prakAra aneka Tukar3e honese ho gaye haiM aura saMsArabharameM isa samaya jo 20 usakI bahutahI zocanIya dazA ho gaI hai| karor3a hindU gine jAte haiM una sabakI eka kauma hindU loga varNa aura jAtikA bheda keksa roTI na banakara dasa dasa pA~ca pA~ca hajAra manuSyoMke aura vivAha Adika sAMsArika kAryohImeM nahIM alaga alaga samUha bana gaye haiM aura inameM koI mAnate hai; ve isa bhedako dharmakAryoM meM bhI calAte koI jAtiyA~ to itanI choTI raha gaI haiM ki unakI haiN| jaise koI jAti veda nahIM par3ha sakatI, manuSyagaNanA 400, 500 se bhI adhika nahIM koI yajJa nahIM kara sakatI, koI janeU nahIM hai / hinduoMkI ye saba jAtiyA~ eka dUsarese pahana sakatI, isa prakArakI aneka bAteM unake yahA~taka alaga haiM ki eka jAti dUsarI jAtike yahA~ pracalita haiN| hamAre jaina bhAI bhI isa viSahAthakI roTI nahIM khA sakatI aura na eka yameM hinduoMse kama nahIM haiN| unhoMne bhI nIca jAtikI kanyA dUsarI jAtimeM byAhI jA sakatI jAti aura varNake sambaMdhameM aneka prakArake kar3e hai| isa hI kAraNa unnAtake Andolanake isa niyama banA rakkhe haiM aura una para bahuta jora samayameM yadi hindaoMne unnati karanI zarU de rakkhA hai| bhI kI hai, to isa taraha ki pratyeka jAtine hamArI samajhameM varNa aura jAtikA prazna bahuta hI mahattvakA hai / isa para kaumakI laukika apanI apanI alaga alaga mahAsabhA yA kAnpharasa aura pAralaukika sArI hI unnati aura avanati banAI hai, jisameM ve apanA alaga alaga rAga avalambita hai| isa kAraNa isakI pUrI pUrI gAkara aura apanI alaga alaga DhaphalI bajAkara jA~ca hone aura isa para khUba vAdAnuvAda honekI aura zekha cillI jaisI bAteM banAkara hI khuza ho atyanta AvazyakatA hai aura yaha taba hI ho For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 . jainahitaiSI [bhAga 13 sakatA hai, jaba ki sabako apane svataMtra vicAra, Ata batAte haiM; unahIko una hI mugAse zvetAbinA kisI prakAra ke saMkocake, prakaTa karanekI mbarI aura sthAnakavAsI bhAI bhI Aha mAnate dUrI pUrI AjAdI ho aura hamAre bhAI ut hai; parantu eka kahate haiM ki bhagavAna ne aisA kahA vicAroMko binA kisI prakAra kI bhar3aka yA pakSa- aura dUsare kahate haiM ki nahIM, aisA nahIM kahA, pAtake par3e, suneM aura jA~ceM; aura yadi khaMDana vaisA kahA / yuniyAbharameM jainadharma hI eka aisA karanekI jarUrata ho to khaMDana kareM aura jarUra dharma hai jo apane tattvoMko akakI kasauTI para rakhaMDana kareM; paraMtu TaMDe aura sabhyatAke shbdoNmeN| jA~canekI ghoSaNA kekI boTale karatA hai: aisA hI khayAla karake Aja maiM isa lekhake dvArA anya saba hI dharma prAya: AjJA-pradhAna hai| kesI isa viSayameM apane vicAra prakaTa karanekA sAhasa bhI AjJA-pradhAna dharmako yaha adhikAra nahIM ho karatA hU~ aura khaMDanameM ho yA maMDanameM, anya sakatA hai ki vaha kisI dUsare dharmakA saDana bhAIyoMke vicAra jAnanekI utkaMTA rakhatA hU~, kare aura usako mithyAmata batAne / yaha adhijisase yaha prazna hala ho jAya aura isakI asa- kAra kevala usa hI dharmako ho sakatA hai, jo liyata khula jAya / maiM isa praznako cAra vibhAgoMmeM aisI kisI bhI bAtake mAnaneko tayyAra nahIM vibhAjita karatA hU~ hai jo buddhikI kasauTI para pUrI na utare : hamako (1) varNa aura jAtikA dharmase sambandha varNa aura jAtike isa atyAvazyaka lihAltako (2) varNa aura jAtikA roTIbeTI-vyavahArase bhI parAka ra bhI parIkSAkI kasauTI para karanA cAhie aura sambandha, (3) varNa aura jAtikA pezese satya vAlako khoja nikAlanA cAhie / sambandha, (4) varNa aura jAtikA janmase aura saMsAraka samasta prANI anAdi kAlase saMsArakarmase sambandha / pI cora duHkhasAgarameM par3e hue aneka kaSTa uThA rahe haiM / jo koI ina prANiyoMko isa ghora duHkhase 1 varNa aura jAtikA dharmasa smbndh| chaDAkara uttama sukha prApta karAtA hai, vahI dharma hai jainadharmakA sampUNa AdhAra Aptavacana aura aura vahI kalyANakA mArga hai| vastusvabhAvanayapramANa para hai / sarvaza, vItarAga, aura hitopa- kA hI nAma dharma hai| jIvakA vibhAva bhAva dUra dezaka honese Aptake vacana pramANa hote haiM aura hokara asalI svabhAva prApta ho jAnA hI usakA nayapramANase vastusvabhAvakI jA~ca aura satya kalyANa hai / svabhAvase saba hI jIva samAna haiM. saba hI asatyakA nirNaya hotA hai| saba hI dharmavAle dharma mArga para cala sakate haiM aura sabahIkA kalyANa apane dharmako Aptakathita batAte haiM aura saba hI ho sakatA hai| pApiyoMko dharmAtmA banAnA, duHkhI apane paramezvarako sarvajJa-vItarAga aura hitopadeza jIvoMko sukhI karanA hI dharmakA kAma hai| anAdi kI padavI dekara Apta siddha karate haiM / isa hI kAlase saMsArake saba hI jIva mithyAtvameM phaMse kAraNa jaina zAstroMmeM parIkSA-pradhAnI hone para hue aneka prakArake ghora pApa kara rahe haiN| unajyAdA jora diyA gayA hai aura aMdhazraddhAko ko pApase haTAkara kalyANamArga para lagAnA hI mithyAtvameM dAkhila kiyA hai / isa parIkSAkI dharmakA svarUpa hai / jo dharma apane kalyANake jyAdA jarUrata isa kAraNa bhI ho gaI hai ki mArgako kisI varNa, kisI jAti, kisI deza, hamAre digambarI bhAI jina arahaMta bhagavAnako kisI raMga yA kisI avasthAke jIvake vAste sarvajJa, vItarAga aura hitopadezake Adi guNoMse to khulA rakhatA hai aura dUsaroMke lie banda kara For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] varNa aura jAti-vicAra / tA hai, vaha dharma nahIM hai; deSakA bIja hai| kalyA- vicAranekI bAta hai ki kAhe koI brAhma kA mArga nahIM hai balki saMsArako bhasma kara- gakI saMtAna ho, cAhe, cAMDAlakI; zarIra ke lie AgakI cinagArI hai| saMsArabharameM eka donoMkA hI hAi-mAMsa Adika apavitra pinA janadhama hI esA dharma hai, jo apane kalyANaka vanI ojhA nA A shegaa| bAdaNake bhAgako prANimAtrake vAste kholatA hai aura zarIrake bhI saba hI paramANa apavitra haiM prakAra pukAra kara kahatA hai ki-he jagatke prA- aura cAMDAlake bhIH isa lira zarike kAraNa Niyo, chor3o pApakriyAoMko, calo isa mArga kA isa mAga- inameM nIcatA yA uccatA nahIM ho sakatI hai| para, aura karo apanA kalyANa ! arahaMta bhagavA- hA~ inameMse jisakA bhI AtmA satya dharmase nake samavasaraNameM siMha-sapodika mahAhiMsaka aura pavitra ho rahA hai, vaha pavitra hai aura ucca sUara kuttA Adika mahA apavitra jIvoMkA AnA hai aura jisakA AtmA mithyAtvase azaddha aura una sabako dharmamArga batalAyA jAnA, ho rahA hai vaha apavitra hai aura nIca hai / isase isa bAtakA jvalaMta dRSTAnta hai ki yaha dharma jIva- siddha hai ki varNa yA jAtikA dharmase koI mAtrake uddhArake vAste hai aura sUryake prakAzakI sambandha nahIM hai| taraha bure bhale sabhI jIvoMke hRdayoMmeM rozanI pahu~cAtA hai| jainadharmakI isa bar3AIko aura isa samaya eka varNakI anekAneka jAtiyA ho bho jyAdA kholaneke vArale jainadharmake kathA- rahI haiN| inakA to kisI prakArakA kathana kisI granthoMmeM aisI aneka kathAyeM varNana kI gaI haiM ki jainazAstrameM milatA nahIM; ye jAtiyA~ to dezakAeka siMhako jo kisI pazuko mArakara usakA lakI paristhitiyoMke, dezabhedake, aura AsapAsakI mAMsa khA rahA thA aura jisakA mu~ha khUnase bharA baiMcatAna yA lar3AI jhagar3oMke kAraNa bana gaI. haiM . huA thA, munimahArAjane upadeza diyA aura aura banatI jAtI haiN| voM kI utpattikA jo kucha usane apane mukhakA mAMsa thUkakara dharma grahaNa bhI kathana jainazAstroM meM milatA hai usase bhI spaSTa kiyA / eka cAMDAlakI lar3akI, jisako itanA taurapara yahI siddha hotA hai ki varNabhedakA dharmase bhArI kor3ha ho rahA thA ki usake zarIrakI koI sambadha nahIM hai : AdiparANameM varNokI duMgadhise dUradUratakake prANI dukhI ho rahe the, utpattike viSayameM likhA hai ki jaba bhogabho viSTAkI kUr3I para baiThI huI thI, usako bhami samApta huI taba bhagavAna AdinAthane prajAmanimahArAjane samajhAyA aura dhamotmA bnaayaa| janoMko unakI AjIvikAke vAste asi, masi isI prakAra zrIsamantabhadrasvAmI ratnakaraMDa zrAvakA- kaSi. vidyA, vANijya aura zilpa ye chaH karma cArameM likhate haiM ki cAMDAlase paidA huA sikhaaye| kyoMki usa samaya bhagavAna sarAgI , manuSya bhI yadi samyaktI ho jAve to vaha bhI bItarAga nahIM the| usahI samaya bhagavAnane tIna devake samAna pUjane yogya hai| dharmake prabhAvase varNa prakaTa kiye| jinhoMne hathiyAra bA~dhakara rakSA kuttA bhI svargakA deva ho jAtA hai aura pApake prabhA karanekA kArya liyA ve kSatrI kahalAye, jo khetI vase svargakA deva bhI kuttA ho jAtA hai| yathA vyApAra aura pazupAlana karane lage ve vaizya hue ... samyagdarzanasaMpannamapi maatNgdehnN| devA devaM vidurbhasmagUDhAMgArAntarojasam // 28 // aura sevA karanevAle zUdra khlaaye| zvApi devopi devaH zvA jAyate dharmakilviSAt / asimasiH kRSirvidyA vANijyaM zilpameva ca / kApi nAma bhavedanyA saMpaddharmAccharIriNAm // 29 // karmANImAni SoDhA syuH prajAjIvanahetave // 179 // For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jainahitaiSI [bhAga 13 tatra vRtti prajAnAM sa bhagavAnmatikauzalAt / dekara svayaM chaH mahInekA yoga lagAkara baiTha gaye upAdizatsarAgo hi sa tadAsIjagadguruH // 180 // aura chaH mahIneke pIche yogase uThane para bhI aura utpAditAtrayo vAstadA tenaadivedhsaa| unako bhraSTa dekhakara bhI unhoMne unakI avasthAkSatriyA vaNijaH zUdrAH kSatatrANAdibhirguNaiH // 183 // para aphasosaM to kiyA; parantu dharmakA upadeza kSatriyAH zastrajIvitvamanubhaya tadA'bhavan / raMca mAtra bhI na diyA / yogase uThakara jaba vaizyAzca kRSivANijyapazupAlyopajIvinaH // 184 // bhagavAnane AhArake vAste vihAra kiyA, to loga teSAM zuzrUSaNAcchUdrAste dviSA kArvakAravaH / dharmase anajAna hone ke kAraNa AhAra na de sake; kAravo rajakAdyAH syustatonye syurakAravaH // 185 / / yahA~ taka ki bhagavAnako AhArake vAste phirate -AdipurANa, pave 16 phirate chaH mahIne bIta gaye; to bhI bhagavAna ina zlokoMmeM yaha bAta khAsa taura para dikhAI kisIko AhAradAnakI vidhikA upadeza nahIM gaI hai ki talavAra calAnA Adi AjIvikAke diyA / garaja jaba aisI aisI AvazyakatAoMmeM chaH karma bhagavAn isa kAraNa sikhA sake aura bhI bhagavAn RSabhadevane kevalajJAna prApta honese usI samaya tIna varNa bhI isI kAraNa banA sake pahale dharmakA upadeza nahIM diyA; taba yaha bAta ki bhagavAn usa samaya sarAgI the, vairAgI nahIM kaise ho sakatI hai ki unhoMne varNavyavasthA meM the| kyoMki vairAgyAvasthAmeM yaha kAma ho hI dharmakA sambaMdha rakkhA ho ? Upara likhe hue zloka nahIM sakatA hai / isase spaSTa hai ki bhagavAna usa bhI sApha taura para yahI prakaTa kara rahe haiM ki samaya Apta nahIM the; kyoMka Aptake vAste prajAkI AjIvikAke vAste hI bhagavAnane vItarAgI honA jarUrI hai / Apta na honese ve na unako chaH karma sikhAye aura unake pezeke hI to koI dharmamaryAdA bA~dha sakate the aura na unhoMne anasAra unake tIna bheda kiye / isameM dharmaka kevalajJAna honese pahale koI dharmamaryAdA baaNdhii| kucha bhI lagAva nahIM hai| isase siddha hai ki vargoM kA dharmase koI sambandha ___ bhagavAn AdinAthane varNavyavasthA kevala nahIM hai| laukika prabandhake vArate hI kI, isakA spaSTI___ bhagavAn AdinAthakA sampUrNa purANa par3hanese karaNa AdipurANake usa kathanase aura bhI to yahA~taka mAlUma hotA hai ki dharmaviSayakI jyAdA ho jAtA hai jahA~ bhagavAnako rAjapada koI maryAdA bA~dhanA to dUra rahA, unhoMne to milaneke bAda likhA hai ki karmabhUmikI racanA kevalajJAna prApta honese pahale dharmakI sAdhAraNa karanevAle bhagavAn vRSabhadevane apane pitAse rAjya aisI bAtoMkA bhI upadeza nahIM diyA jinake pAkara sabase pahale isa prakAra prajApAlanaka upadezakI atyanta AvazyakatA thii| jisa samaya prayatna kiyA ki prathama unhoMne prajAkI sRSTi kI, bhagavAnane dIkSA lI, usa samaya unake sAtha aura unakI AjIvikAke niyama banAye aura phira / bhI cAra hajAra rAjAoMne dIkSA lI; parantu ve apanI apanI maryAdAkA ullaMghana na kareM isake saba dharmase anajAna the, isa kAraNa bhraSTa ho gaye niyama kiye| isa taraha ve apanI prajA para rAjya aura unake dvArA aneka mithyAmatoMkA pracAra karane lage / bhagavAnane apane donoM hAthoMmeM hthihuaa| yadi dIkSAse pahale bhagavAn unako yati- yAra lekara kSatriyoM kI racanA kI / kyoMki jo dharmakA upadeza de dete to aisA na hotA, parantu hathiyAra bA~dhakara rakSA karate haiM ve hI kSatrI kahalAte bhagavAn unako kucha bhI dharma kA upadeza na haiN| phira bhagavAna ne apanI TA~goMse yAtrA karanA si.. For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] varNa aura jaati-vicaar| khAkara vaizya banAye, aura nIca kAma karanevAle ki koI manuSya apane varNake pezeko chor3azUdroMkI racanA apane pairoMse kI, kyoMki ucca kara dUsare varNakA pezA na kare / yadi koI aisA varNokI sevA karanA hI unakI AjIvikA hai / karegA to usako rAjAse daMDa milegA aura athAdhirAjyamAsAdya nAbhirAjasya snnidhau| vaha varNasaMkara ho jAyagA / prajAnAM pAlane yatnamakaroditi vizvasRT / / 241 // svAmimAM vRttimutkramya yastvanyAM vRttimAcaret / kRtAditaH prajAsargatadvRttiniyamaM punH| sa pArthivaniyaMtavyo varNasaMkIrNiranyathA // 248 // svadharmAnativRttyaiva niycchnnnvshaatprjaaH||24|| --AdipurANa parva 16 / svadobhyA dhArayan zastraM ksstriyaansRjdvibhuH| kSatatrANe niyuktA hi kSatriyAH zastrapANayaH // 243 // ___bhagavAnane uparyukta AjJAke dvArA zUdroMko hI urUbhyAM darzayanyAtrAmasrAkSIdvaNijaH prbhuH| " bAdhya nahIM kiyA, arthAt kevala unhIke vAste jalasthalAdiyAtrAbhistavRttirvArtayA yataH // 244 // yaha roka paidA nahIM kI ki ve kSatrI yA vaizyakA 'nyamvRttiniyatAn zUdvAn pdbhyaamevaasRjtsudhiiH| pezA na kara sakeM, balki kSatriyoM ko bhI majabara varNottameSu zuzrUSA tavRttikadhA smRtA // 245 // kiyA hai ki ve vaizya yA zUdrakA pezA na karane -AdipurANa parva 16 / pAveM aura vaizyoMko bhI rokA hai ki ve kSatrI yA uparyukta zlokoMse sApha jAhira hai ki bhagavAn ra _ zUdrakA kAma na karane lge| kyoMki bhagavAnako AdinAthane varNavyavasthA duniyAkA vyavahAra calA '. yaha bhaya thA ki yadi rAjyakI taraphase aisA kar3A neke hI vAste kI hai aura rAjyAvasthAmeM kI hai| niyama nahIM hogA, to varNasaMkaratA ho jAyagI, unhoMne rAjya pAkara usa samayake manuSyoMko ' arthAt unakA yaha vicAra thA ki isa samaya tIna Tukar3oMmeM bA~Takara kisIko hathiyAra calAnA, jitane phaujI AdamiyoMkI jarUrata hai utane kisIko saudAgarI Adi karanA, aura kisIko kSatrI, jitane isa samaya khetI karanevAle, sevA karanA sikhaayaa| usa samaya yadyapi bhagavAnane pazu pAlanevAle, yA vyApAra karanevAle cAhie hathiyAra calAnA aura khetI, vyApAra Adi kara utane vaizya, aura jitane isa samaya sevaka cAhie neko uttama karma aura sevA karaneko nIca karma utana zUdra banAye gaye haiM; parantu yadi inako - apanA pezA badalanekI svataMtratA hogI to sasamajhA; parantu sevakoMke binA bhI duniyAkA na kAma nahIM cala sakatA hai, isa kAraNa bhagavAnane " mbhava hai kisI pezeke AdamI jarUratase jyAdA unhIM manuSyoMmeMse bahutoMko nIca karbha bhI ' ho jAveM aura kisI pezeke bahuta kama, aura yaha bhI sambhava hai ki kisI pezekA koI bhI AsikhAyA aura unako sevaka banAyA / vaha karmabhUmikA nayA nayA samaya thA / usa samayake damI na rahe / aisA honese karmabhUmikA sarva pra. manuSyoMmeM kisI bhI pezekI bAbata pUrvake koI baMdha bilakula gar3abar3a ho jAvegA / isa vAste sabasaMskAra nahIM the, isa kAraNa yaha sambhava thA hI pezoMke vAste aisI kar3I AjJA dI gii| / ki jina logoMko bhagavAnane nIca kAma sikhAkara yadyapi usa samaya bhagavAnane rAjyadRSTise sevaka banAyA thA, ve saba loga yA unameMse bahutase kSatrIkA pezA sabase uttama samajhA aura svayaM loga yaha nIca kAma chor3a dete aura isase usa hathiyAra calAnA sikhAyA; parantu isa pezemeM samayake prabandhameM gar3abar3I par3a jaatii| isa kAraNa sira kaTavAnA par3atA hai, aneka manuSyoMkA usa samaya bhagavAnane yaha bhI AjJA jArI kI sira kATakara khUnakI nadiyA~ bahAnI par3atI : For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 janahitapI haiM aura sadA se hI bhAva rakhane par3ate haiM jaise siddha hai ki yoddhA loga sadA yaddha manAte rahate ki AdipurANake nimna likhita zlokoMse haiM jisameM mara kara aura anakoko mAra kara vaha apanA kartavya dikhAveM aura vazake bhAgI hoN| cirAtsamarasamadaH svAmino'yamabhUdiha / yuddha jo hiMsA hotI hai usakA kucha namUnA kiM vayaM svAnisakArAdataNIbhavituM kSamAH // 142 // parva 44 ke kAra diye hue 3 zlokose mAlUma ho poSati nahIpAlA bhRtyAnaksaraM prati / sakatA hai / bhagavAna AdinAthake pote arkakIrti na cedavasaraH sAryaH kimebhistRNamAnuSaiH // 143 // aura jayakumArameM sulocanAka svayamjara ke samaya kalevaramidaM tyAcyamarjanIyaM yazodhanaM / jo yuddha huA thA usakA varNana karate hue ina jayazrIvijaye labhyA naalpodko raNotsavaH // 14 // lokoMmeM likhA hai ki vidyAdharoMke bANoMse bahadaMtidaMtArgalaprotAgaladaMtraskhaladvacAH / tase hAthI ghor3e mAre gaye / unake bANa zatrujayalakSmIkaTAkSANAM kadAhalakSyatAM bhaje // 149 // oNkA rudhira pIne aura mAMsa khAneke vAste -AdipurANa patra, 35 / nIcA mukha kiye isa prakAra A rahe the jaise. dUrapAtAya no kiMtu dRDhapAtAra baicaraiH / khagAH kotamAkRSya muktA hanyuTTipAdikAn // 145 // pApI narakameM jAte haiN| rathake pahiyoMke saMghaTTanase adhomukhAH garmuktaH raktapAnAtpalAzanAt / murdokI lAzeM pisa gaI thI aura unameMse nikale pRSatkAH sAhaso veyurnarakaMvA'banerathaH // 146 // hae rudhira aura mAMsase aisI kIca hogaI thI ki cakrasaMghasaMpiSTazavAsRDyAMsakardame / usameM ratha isa prakAra phirate the, jaise samudrI naaveN| rathakavyAzcaraMti sma tatrAbdhI maMdapotavat / / 179 // aniyahise nAva aura aise kRtya honese -AdipurANa, parva 44 / ve lokika dRSTise kitane hI uttama samajhe parva 35 ke uparyakta , zloka usa samayake he jAveM; parantu dharmadRSTise kisI prakAra bhI uttama jaba ki bAhubali aura bharata yuddha chir3anevAlA nahIM samajhe jA sakate haiN| eka dayAvAn sdgRthaa| bAhubalike yoddhA usa samaya yuddhakI khuzImeM hastha dharmAtmA jo choTese choTe jIvakI hiMsAse ApasameM bAteM karate hue kaha rahe haiM ki svArmAke bhI bacanA cAhatA hai, jo hiMsAko hI pApa yahA~ bahuta dinoM pachi yuddha chir3anekA hai / aura ahiMsAko hI dharma samajhatA hai, vaha kabhI svAmIne abataka jo hamArA pAlana poSaNa kiyA hathiyAra bA~dhakara phaujameM bharatI honA pasanda hai, usa kaNase aba hamArA chuTakArA hogA, nahIM karegA, cAhe vaha phaujakA sabase bar3A arthAt usakA badalA hama aba lar3AI meM marane aphasara hI banAyA jAtA ho| balki isakI mAranese cukaaveNge| isa samayake vAste hI rAjA apekSA vaha zUdrakA nIcase nIca aisA kAma loma sipAhiyoMkA pAlana kiyA karate haiM / yadi karanA acchA samajhegA, jisameM hiMsA na hotI samaya para bhI koI kAma na AyA, to aise ghAsa ho / yadi usa samaya bhagavAna AdinAtha rAjyakI phUsake bane hue manuSyase kyA lAbha ? aba yaha taraphase isa bAtakA kar3A prabandha na karate ki zarIra chUTegA aura yaza milegA, isa kAraNa kisI bhI varNakA AdamI apanA pezA chor3akara yaha yuddha bahuta hI phaladAyaka hogA / vaha dina dUsare varNakA pezA na kare, to bahuta sambhava kaba AyegA jaba hAthiyoMke dA~toMmeM merA zarIra hai ki bhagavAnako kevalajJAna prApta hone para piroyA huA hogA aura merI saba aMtar3iyA~ unakI divya dhvanike dvArA ahiMsA dharmakA bAhara nikalI huI hoMgI ! ina zlokoMse spaSTa pravAha bahane para aneka kSatrI apane varNako chor3a-. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNa aura jaati-vidhaar| 207 kara vaizya yA zUdra ho jAte / jaisA ki Aja- hai; dharmase isakA koI sambadha nahIM hai| kyoM ki yadi kala rAjyako taraphase svataMtratA milane para koI eka zUdra khetI karane lathe, yazupAlanase AjIbhI janaM kSatrI nahIM rahA hai, prAyaH saba hI vaizya ho vikA karane lage, kisI prakAra kI dUkAna gaye haiM yA vaizya hI jaina raha gaye haiN| aura vaizya karane lage, yA sipAhopalekI naukarI karane lage, hokara bhI unhoMne prAyaH khetI Adi aise pezoMko taba to vaha varNasaMkara ho jAya aura aisA varNachor3a diyA hai aura chor3ate jAte haiM jinameM saMkara na hone deneke vAste bhagavAnane rAjyakA jyAdA hiMsA hotI hai / parantu kucha ho, daMDa kAyama kiyA; parantu isa bAtakI svayaM bhagavAnako to usa samaya pUrNa rItise AjJA de dI ki brAhmaNa kSatrI aura vaizya tInoM laukika prabandha karanA thA, isa vAste unhoM- hI uccavarNavAle zUdrakI kanyAse vivAha kara ne rAjyakA paharA biThAkara una logoMko leM aura aisA karanese na varNasaMkaratA ho aura na jabardastI hI phaujI banAye rakkhA, jinako koI anya bigAr3a paidA ho / yadi cAroM vargoM meM unhoMne hathiyAra calAnA sikhAyA thA, cAhe ve dharmasambaMdhI koI bhI bheda hotA, to kadAcita loga isa pezeko kitanA hI pApapUrNa samajhate hoM; bhI ucca varNavAleko nIca varNakI kanyAse vivAha aura jabardastI una loMgoMko zUdra hI banAye karanekI AjJA na hotI; balki isa bAtakI rakkhA jinako zUdrakA nIca kAma sikhAyA thA, pUrI pUrI roka kI jAtI, aisA karanevAleko cAhe ve loga isa pezese kitanI hI ghina karate rAjyase bhI daMDa milanekA prabandha kiyA jAtA hoM, aura U~cA pezA karane kI yogyatA rakhate hoN| aura pezA badalane para vizeSa dhyAna na diyA isa saba kayanase do paharake prakAza ke samAna yaha jAtA / kyoM ki yadi koI kSatrI vaizyakA kAma bAta siddha ho gaI ki varNavyavasthA laukika karane lage, yA koI vaizya kSatrIkA kAma karane dRSTise kI gaI hai, dharmakA isameM kucha bhI khayAla lage, to isameM dharmakI koI hAni nahIM hotI hai; nahIM rakkhA gayA hai| parantu usa samaya to bhagavAnako kevala laukika eka pezekA AdamI yadi dUsare pezekA kAma prabandha karanA thA, isa vAste unhoMne pezeke hI badakarane lagegA, to varNasaMkara ho jaaygaa| isa kAraNa lanese varNasaMkara honA batAyA aura isahoke vAste aisA karanevAleko rAjyase daNDa milanA cAhie , rAjyakA daMDa niyata kiyaa| brAhmaNa, kSatrI vA vaizya ...isa kar3e niyamake sAtha vivAhakA niyama yahA~ taka yadi zUdrAse vivAha kara leM to ve varNasaMkara DhIlA kara diyA gayA hai ki brAhmaNa cAroM varNokI na hoM aura brAhmaNa-kSatrI-vaizyake dvArA zUdrake kanyAoMse, kSatrI apane varNakI tathA vaizya aura peTase paidA huA bAlaka brAhmaNa, kSatrI, vaizya hI zaMdrakI kanyAoMse, aura vaizya apane varNakI ho aura aisA honese bhI koI varNasaMkaratA na kanyAse tathA zUdrakI kanyAse vivAha kara sakatA ho / hA~, yadi koI zadra yA kSatrI khetI karane hai| yathAH . lage, yA aura koI pezA badala le to varNasaMkara zUdrA zaga voDhavyA nAnyA svAM tAM ca naigmH| vahetsvAMte ca rAjanyaH svAM dvijanmAkkacicca tAH247 ' ho jAve aura aisA karanese rAjyase usako daMDa mile / isase z2yAdA isa bAtakA aura kyA vivAhake isa niyamale isa bAtameM kucha bhI saMdeha subUta ho sakatA hai ki varNabheda sirpha pezeke nahIM rahatA hai ki varNavyavasthA kevala peoke vAste vAste hai, dharmake vAste nhiiN| For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI bhAga 13 bhagavAnake beTe bharata mahArAjane 96 hajAra bharatamahArAjane cauthA varNa brAhmaNakA bnaayaa| striyoMse vivAha kiyA, jinameM mleccha Adi rAjA. AdipurANa aura padmapurANake par3hanese mAlUma oMke dvArA dI huI, 32 hajAra rAniyA~ apsarAoMke hotA hai ki kSatrI, vaizya aura zUdra ina tInoM hI samAna suMdara aura rAjAkI pyArI thIM / ina 96 vaNoMse brAhmaNa banAye gaye; na ki kisI vizeSa hajAra rAniyoMke sAtha bharata mahArAja kAmadevake vrnnmeNse| kyoMki jaba bharatako aNuvratI zrAvakoMko samAna saba prakArake sukha bhogate the / yathAH- dAna denekA vicAra huA aura unhoMne inakI mleccharAjAdibhirdattAstAvatyo nRpvllbhaaH| parIkSAke vAste logoMko bulAyA, taba yaha nahIM apsaraH saMkathAkSoNI yakAbhiravatAritAH // 35 // likhA ki amuka varNa yA jAtivAloMko bulaayaa| prakAmamadhurAnitthaM kAmAn kAmAtirakeNaH / isase vidita hai ki saba hI varNavAloMko bulAyA sa tAbhinirvizan reme vapuSmAniva manmathaH // 5 // aura honA bhI cAhie thA aisA hI / kyoMki tAzca taccittahAriNyastaruNyaH prnnyoddhraaH| aNuvratI zrAvaka to saba hI ho sakate haiM, balki babhuvaH prAptasAmrAjyA iva ratyutsave zriyaH // 58 // AdipurANameM to zUdroMke bulAnekA khAsa varNana --AdipurANa, parva 37 / hA . hai| usameM likhA hai kijaba bharatajIne yaha vicAra kiyA ki aNuvratI gRhasthoMko dAna denA cAhie, isa prakAra 32 hajAra mleccha kanyAoMse taba unhoMne samasta rAjAoMko bulAyA aura bhI vivAha karane para na varNasaMkaratA huI aura kahalA bhejA ki tuma aura tumhAre sadAcArI na anya hI koI bigAr3a paidA huA / bharata iSTamitra aura naukara cAkara saba alaga alaga mahArAjane aisA karane para bhI dIkSA lI aura AveM / yathAHve usa hI bhavase mokSa gye| isase spaSTa siddha hai| aNuvratadharA dhaurA dhoreyA gRhamedhinAM / ki dharmake vAste manuSya mAtra samAna haiM, inameM tarpaNIyA hi te'smAbhirIpsitairvasuvAhanaiH // 8 // koI kisI prakArakA bheda nahIM hai / bharata mahA iti nizcitya rAjeMdraHsatkartumucitAnimAn / rAjane jo 32 hajAra mlecchakanyAoMse vivAha parIcikSiSurAhvasta tadA sarvAnmahIbhujaH // 9 // kiyA thA, unakI bAbata yaha kahIM nahIM likhA ki ve sabakI saba bandhAyeM thiiN| isa kAraNa 32 sadAcAnijauriSTairanujIvibhiranvitAH / hajAra mleccha rAniyoMse santAna bhI jarUra haI adyAsmadutsava yUyamAyAtati pRthak pRthak // 10 // hogI aura yadi bharata mahArAjake na huI ho to / -AdipurANa patra anya cakravartiyoM yA ardhacakravartiyoMke avazya ukta zlokoMkA yaha vAkya ki sadAcArI huI hogI / yadi ina mlecchakanyAoMkI saMtAna naukara cAkara bhI alaga alaga AveM, isa bAtako kSatrI na mAnI jAtI to sApha taura para aisA spaSTa batAtA hai ki zUda bhI bulAye gaye the aura niyama zAstrameM jAhira kiyA jAtA, parantu kisI unameMse bhI brAhmaNa banAye gaye the / isa prakAra bhI granthameM aisA varNana nahIM hai| isase siddha hai valAye hue logoM se bharata mahArAjana jinako ki una mlecchakanyAoMkI santAna kSatrI hI huI, aNuvratI samajhA unameM jo paralI pratimAke yogya jisane aura jisakI AgAmI santAnane avazya the, unako eka, aura jo dUsarI pratimAke yogya dIkSA bhI lI hogI aura unameM aneka mokSa the unako do. irUkAra syAraha janeU taka bhI naye hoNge| diye| rathA:-- For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNa aura jAti-vicAra / 209 teSAM kRtAni cihnAni sUtraiH pdmaahvyaanidheH| aisI dazAmeM brAhmaNa bananA unahI logoMne upAttairbrahmasUtrAdvairekAyekAdazAntakaiH // 21 // pasanda kiyA hogA, jinhoMne usa samaya bhI aura guNabhUmikRtAdbhadAtkRptayajJopavItinAm / bhaviSyatameM bhI santAna pratisantAna dAna lenA satkAraH kriyatesmaiSAmavratAzca bahiHkRtAH // 22 // pasanda kiyA hogaa| arthAt dhanI-mAnI, seTha ___AdipurANa, parva 38 / sAhUkAra aura rAjA-mahArAjA loga brAhmaNa nahIM ina zlokoMke anusAra jaba bharata mahArAjane bane hoMge; balki dhanahIna dharmAtmA hI brAhmaNa pahalI pratimAvAleko bhI brAhmaNa samajha liyA, bane hoMge; arthAt bahuta karake aNavatI zadroMne naba yaha ho nahIM sakatA ki zUdra na bulAye hI brAhmaNa banAnA svIkAra kiyA hogaa| gaye hoM aura unameM se bhI brAhmaNa na banAye gaye brAhmaNa bahata karake zudroMse hI banAye gaye, hoM; kyoMki zUdroMko pahalI pratimAke bhI yogya , mA pAgya yaha bAta AdipurANake usa kathanase bhI siddha na samajhanA jainadharmako hI na mAnaneke samAna hai| hai, jahA~ bharatane apane banAye hue brAhmaNoMko Upara uddhRta kiye gaye AdipurANa parva 38 ke samajhAyA hai ki " yadi koI manuSya apane zloka 8-9 se spaSTa vidita hai ki mahArAja ucca varNake ghamaMDameM tumase kahe ki kyA tU amubharatane samasta hI rAjAoMko aura unake iSTa kakA beTA nahIM hai, kyA terI mA amukakI beTI mitroMko bulAyA thA; parantu bhagavAnake zreyAna, nahIM hai, terI jAti vaha hI hai jo pahale thI akampana, bAhubali Adi eka sau beTe, jayaku- aura terA kula vahI hai jo pahale thA aura mAra aura usake bhAI, cakravartIke beTe, tathA tU bhI vaha hI hai jo pahale thA; taba phira tU aura bhI-jina jina kSatriyoMkA varNana Adi purA- apaneko bar3A kyoM mAnatA hai ?-to" yathA-. NameM AyA hai aura jo aise U~ce darjeke dharmAtmA atha jAtimadAvezAkazcidenaM dvija bruvaH / / the ki unameMse karIba karIba sabahIne dIkSA lI brUyAdevaM kimadyaiva devabhUyaM gato bhavAn // 108 // aura inameMse bahutase usI bhavameM mokSa gaye-brAhmaNa tvamAmuSyAyaNaH kiM na kinte'mbA'muSyaputrikA / nahIM hue ve saba kSatrI hI rahe / kAraNa isakA yaha hI yenaivamunnato bhUtvA yAmyasatkRtya madvidhAn // 109 // mAlUma hotA hai ki bharatamahArAjane brAhmaNa banAnekA jAtiH saiva kulaM tacca so'si yo'si prgetnH| . yaha sArA ADambara dAna deneke vAste hI kiyA thA, tathApi devatAtmAnamAtmAnaM manyate bhavAn // 11 // jaisA ki Upara uddhRta kiye hue parva 38 ke -AdipurANa; parva 39 / zloka 8 meM likhA hai ki inako dhana savArI isa kathanase spaSTa siddha hai ki bahuta karake Adika dekara saMtuSTa karanA cAhie aura padmapu- zUdroMmeMse hI brAhmaNa banAye gaye / yadi kSatrI yA rANameM likhA hai ki bharatane unako vastrAbharaNa vaizya donoM ucca vargoM se hI brAhmaNa banAye jAte, diye / bharatane svayaM hI inako dAna nahIM to kauna aisA AkSepa kara sakatA thA aura bharata diyA hai; balki Ageke vAste sabahIko yaha mahArAja kyoM aisI saMbhAvanA karate / bharata mahAupadeza diyA hai ki inako avazya dAna denA rAjane aise AkSepakI saMbhAvanA karake jo uttara caahie| brAhmaNoMko sikhAyA hai usase bhI yahI siddha pradAnAhatvamasyepTaM pAtratvaM guNagauravAt / hotA hai ki bahuta karake domesa hI brAhmaNa banAye guNAdhiko hi loke'sminpUjyaH syaalokpRjitaiH||185 gaye haiN| kyoM ki yadi zUdroMmeMse hI brAhmaNa __ -AdipurANa, parva 4 // na banAye gaye hote, to uparyukta AkSepakA For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAga 13 sIdhA javAla yaha thA ki hamArA varNa brAhmaNa bAna jineMdradeva hI brahmA hai| kyoMki ve hI samba.. banane se pahale yAtrI yA vaizya thA, isa kAraNa hama gdarzana Adi AtmAko goMke bahAne vAle haiM pahale bhI una varNake the aura aba bhI haiM; hama bhUyopi saMpravakSyAmi brAhmaNAna saskriya citAna / na pahale ghaTiyA the, na aba haiM / parantu bharatane jAtivAdAilepasya nirAsA mataHparaM !! 126 / / unako yaha usarana batAkara yaha uttara sikhAyA brahmaNo'satyamityevaM brAhmaNAH smudaahRtaaH| haiM ki jinedradeva hI hamArA pitA aura jJAna hI brahmA svayaMbhUbhagavAnparameSThI jilottamaH / / 127 15 sahyAdiparamabrahmA jinedro gunnvhmaan| hamArA nirmala garne hai / samyagdarzana-jJAna paraM brahma yadAyattamAnanIta nunIzvarAH / / 128 caritrarUpI saMskArajanmase hama paidA hue haiM, -AdipurANa, parva 12 / arthAta hama binA yonike paidA hue haiM, isa isa kathanakA abhiprAya dUsare zabdoMne yaha hai vAste deva haiM / hamAre samAna jo koI bhI hoM ki "jAta pAta jAne nA koya, hara ko bhaje saM: unako deva brAhmaNa samajhanA cAhie / yathA harakA hoya / " arthAt cAhe koI Arya ho yA zrayatAM bho dijanya layA'smaddivyasaMbhavaH / . mleccha, dvija ho yA zUdra, jo koI bhI ! jino janayitAsmAi garmo'tinimala: / / 11 // jinendradevake dharma para calatA hai, vahI deva brAhmaNa tatrAhitI tridhA sino zakti guthyasaMzritAM / ho jAtA hai| isI prakAra bharata mahArAja sAhmaNAMka svasAtkRtya samuddhatA vayaM saMskArajanmanA / / 115 // samajhAte hue kahate haiM ki jinhoMne jineMdradevake ayonisaMbhavAstena devA eva na mAnuSAH / vayaM vayamivAnye'pi sati ceda brUhi tadvidhAn // 116 // jJAnarUpI garbhase janma dhAraNa kiyA hai, ve hai dvija hai aura se dvijoM ko antaHpAtI arthAta -AdipurANa; parva 39 // vargase girA huA nahIM kahanA cAhie / yathA-- AdipurANaka upayukta kathanasa kavala yaha divyamUjinadrasya jJAnagAdanAvilAt / hI siddha nahIM huA ki sadara hai| bahuta karake samAsAditajanmAno dvijanmAnastato matAH // 13 // brAhmaNa banAye gaye the. bAlke isase spaSTa zabdoMmeM varNAntaHpAtino naite maMtavyA dvijsttmaaH| yaha bhImAmahetA hai ki dharmakA varNase yA , vratamaMtrAdisaMskArasamAropitagauravAH / / 133 // janmase koI sambandha nahIM hai| koI AdamI -AdipurANa, parva 39 kisI bhI varNa yA kisI bhI jAtikA ho, vaha isa bAtako aura bhI spaSTa karane ke vAste zloka yadi jinedra bhagavAnakA upadeza huA kiyA jainadharma 132 meM khola kara hI kaha diyA hai ki jisake svIkAra karatA hai, to vaha hI bar3A hai / hama AcaraNa uttama hai usahIkA varNa uttama hai:binA yonike paidA hue haiM " ye zabda janmakI varNottamAnimAn vidmaH kSAMtizaucaparAyaNAn / bar3AI chaTAIko bilakula rada kara dete haiM aura saMtuSTa na prAptavaiziSTayAn kliSTAcArabhUSaNAn // 1321 yahI zikSA dene haiM ki jo jaisA karegA, vaha -Adipa parva 32 / vaisA mAnA jAgA / isahIko putrimeM bharata nahA isa bAtako aura bhI jyAdA kholaneke lie rAja apane banAye hue brAhagoko samajhAte hue kahA hai ki zuddhi aura azuddhi nyAyarUpa vRtti kahate haiM ki ''jAtivAdakA abhimAna dUra mAnanI cAhie, arthAt jo nyAyarUpa calatA hai karaneke vAste uttama kriyAoMko kAne vAle vaha zuddha hai aura jo anyAyarUna pravartatA hai vaha brAhmaNoMko maiM aura bhI samajhAtA hU~ ki jo bra. azuddha hai; iyArUpa kevala vRttiko nyAya kahate kI santAna ho use brahmA kahate haiM, aura bhA- haiM. aura joDoMko dimAko anyAya kahate haiN| For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] varNa aura jaati-vicaar| tacchuddhayazuddhI boddhavye nyaayaanyaayprvRttitH| AdipurANameM tIna prakArakI kriyAoMko nyAyo dayAvRttitvamanyAyaH prANimAraNaM // 1411 varNana karate hue eka dIkSAnvaya kriyAkA varNana -AdipurANa, parva 39 / kiyA hai, jo una logoMke vAste hai, jo pahale isa zlokase vidita hai ki jo hiMsA karatA ajaina hoM aura aba jaina banate hoM / isa dIkSAhai vaha anyAya karatA hai aura anyAya karane- nvayakriyA meM 48kriyAyeM haiM, jinameM sabase pahalI vAlA hI azaddha hai; aura jo dayA karatA hai vaha avatArakriyA hai| isake viSayameM likhA hai ki nyAyavAn hai aura jo nyAyavAn hai vaha zuddha jaba mithyA dRSTi puruSa zreSTha jainadharmako grahaNa hai| arthAt dayA karanevAlA yA ahiMsA dharmako karane ke sanmukha hotA hai, taba yaha kriyA kI pAlanevAlA hI zuddha hai| abhiprAya yaha ki zuddhi jAtI hai: aura azuddhi kisI varNa yA jAti para avalambita tatrAvatArasaMjJA syAdAdyA diikssaanvykriyaa| nahIM hai, balki manuSyake AcaraNoM para hai / isa mithyAtvadUSite bhavye sanmArgagrahaNonmukhe // 1 // viSayako bilakula hI sApha khola deneke vAste -AdipurANa, parva 38 .. agale zlokameM likhA hai ki sabhI jainadharmAvalambI isa dIkSAnvayaMkriyAmeM 18 vI kriyA kSullaka zuddha vRttivAle honese, arthAt ahiMsAmaya dharmake bananA hai aura 12 vI kriyA digambara muni pAlanese uttama varNavAle haiM aura vija haiM, ve kisI bananA haitaraha bhI varNAnta pAtI arthAt varNase gire hue tyaktAgArasya tsyaatstpovnmupeyussH| nahIM haiM, balki dayA pAlanese jagamAnya haiN| ekazATakadhAritvaM prAgvadIkSAdyamiSyate // 77 // vizuddhavRttayastasmAjjainA varNottamA dvijAH / tato'sya jinarUpatvamiSyate tyktvaassH| varNAntaHpAtino nete jaganmAnyA iti sthitam 142 dhAraNa jAtarUpasya yuktAcArAgaNezinaH // 78 / / -AdipurANa, parva 39 / -AdipurANa, parva 39 // jainI varNAntaHpAtI nahIM haiM, isakA artha ___ isase vidita hai ki anyamatI bhI jaina koI koI vidvAna aisA bhI karate haiM ki "jaina- dharmako grahaNa karake digambara muni taka ho sakatA dharmameM brAhmaNa, kSatrI, vaizya aura zUdrakA bheda hai| isa dIkSAnvayakriyAmeM kahIM bhI yaha nahIM hI nahIM hai| ahiMsA dharma pAlaneke kAraNa sabahI likhA hai ki vaha anyamatI kauna varNakA ho. jaina uttama aura zreSTha mAne jAte haiN|" kacha bhI jisakA artha yahI hotA hai ki vaha cAhe kisI artha hoM; parantu isase yaha bAta spaSTa hai ki bhI varNakA ho / yadi kisI vizeSa varNavAledharmakA varNase koI sambaMdha nahIM hai / varNa pezeke ko hI dIkSAnvayakriyA karanekA adhikAra hotA. vAste hai aura dharma manuSya mAtrake vAste hai| to avazya isakA varNana spaSTa zabdoMmeM hotaa| isa bAtako AdipurANake nimna likhita zlokameM anyamatavAloMmeM bhI varNavyavasthA mAnI jAya yA spaSTa zabdoM dvArA kahA hai ki-jAti nAma karmake nahIM aura yadi mAnI jAya to kisa prakAra ? udayase utpanna huI manuSyajAti eka hI hai. isake uttarameM yadi yaha kahA jAya ki ve bhI arthAt samAna hai; parantu pezeke bhedase vaha cAra brAhmaNa, kSatrI, vaizya aura zUdra isa prakAra prakArakI kahI jAtI hai: cAra hI vargoM meM vibhAjita haiM, isa kAraNa manuSyajAtirekaiva jAtinAmAdayodbhavA / unameM bhI varNavyavasthA mAnanI cAhie aura vRttibhedAhitAdbhedAccAturvidhyamihAznute // 45 // uttama yA nIca jo kucha unakA varNa prasiddha hai -AdipurANa, parva 38 / use hI mAnanA cAhie; taba to hamArA siddhAnta For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bilakula hI mAnya ho jAtA hai / kyoMki aisA mAnane se yaha siddha ho gayA ki adharmakA zraddhAna rakhate hue bhI, aura adharma kriyA karate hue bhI - yahA~ taka ki mAMsAdibhakSaNa karate hue bhI aura jainadharmase pUrNa virodha rakhate hue bhI, manuSya brAhmaNa kSatrI vaizya arthAt ucca varNakA banA rahegA; cAhe aisA AcaraNa karate hue usakI saikar3oM pIr3hiyA~ bIta gaI hoM / aura ahiMsAdharmako pAlatA huA eka dharmAtmA jaina bhI nIca zUdra hI banA rahegA, cAhe isa uttama dharmako pAlate hue usakI saikar3oM pIr3hiyA~ bIta gaI hoM / arthAt dharmase varNabhedakA koI sambandha nahIM haiM / aura yadi yaha kahA jAve ki vidharmiyoMkA koI varNa hI nahIM mAnanA cAhie, yA hiMsAdi karane aura mAMsAdi bhakSaNa karane se unakA nIca varNa mAnanA cAhie, taba bhI hamArA siddhAnta siddha hotA hai / kyoM ki dIkSAnvaya kriyAmeM vidharmiyoMko jaina banAkara digambara muni taka pahu~cAyA hai, arthAta koI nIca varNakA ho, yA uccakA aura cAhe kisIkA koI bhI varNana ho; parantu jainadharmakA dvAra sabake vAste khulA huA hai aura ve isa udAra dharmako pAla sakate haiM / jainahitaiSI - isa dIkSAnyayakriyA meM 13 vIM kriyA varNalAbhakriyA hai / usameM likhA hai ki prathamakI 12 kriyAyeM ho cukane para vaha navIna jaina mukhiyA zrAvakoMko bulAkara unase prArthanA kare ki Apa logoMko mujhe apane samAna banAkara merA upakAra karanA cAhie | maiMne jainadharma aMgI - kAra karake Avaka ke vrata liye haiM / gRhasthoM ke jo dharma haiM, ve saba maiMne dhAraNa kiye haiM aura cirakAlase pAlana kiye hue mithyAt kara samyak cAritra svIkAra kiyA hai, arthAt binA yonise utpanna huA janma dhAraNa kiyA hai | vratoMkI siddhike vAste maiMne yajJopavIta liyA hai / isa kAraNa atra mujhako varNalAbha [ bhAga 13 1 honA cAhie / isake uttara meM ve jaina paMca usako apane samAna kara leveM / yathA:caturaH zrAvakajyeSTAnAhUya kRtasatkriyAn / tAnbrUyAdaramyanugrAhyo bhavadbhiH svasamIkRtaH // 62 // yUyaM nistArakA devabrAhmaNA lokapUjitAH / ahaM ca kRtadokSo'smi gRhItopAsakavrataH // 63 // mayA tu carito dharmaH puSkalo gRhamedhinAM / dattAnyapi ca dAnAni kRtaM ca gurupUjanaM // 64 // ayonisaMbhavaM janma labdhvA'haM gurvanugrahAt / cirabhAvitamutsRjya prApto vRttamabhAvitaM // 65 // tratasiddhayarthamevAhamupanIto'smi sAMprataM / kRtavidyazca jAto'smi svadhItopAsakaH // 66 // evaM kRtavratasyAdya varNalAbho mamocitaH / sulabhaH so'pi yuSmAkamanujJAnAtsadharmaNAM // 68 // ityutkainaM samAzvAsya varNalAbhena yuMjate / vidhivatso'pi taM labdhvA yAti tatsamakakSatAM / / 71 // -- AdipurANa, parva 39 varNalAbha ke isa kathana se pratyakSa hai ki anyamatI varNalAbhase pahale hI dharmagrahaNa kara sakatA hai, yajJopavIta dhAraNa kara sakatA hai, aura sadgRhastha ke yogya pUjAdi saba kriyAyeM kara sakatA varNakA sambandha kevala pezese yA Apasake sAMsAhai / arthAt dharmakA varNa se koI sambandha nahIM hai / rika vyavahAra se hai / isa prakAra aneka hetuoMse yaha bAta siddha ho jAne para ki dharma prANimAtra ke vAste hai, aura isake dhAraNa karanemeM kisI ko koI rokaToka nahIM hai, parIkSApradhAnIko ucita hai ki vaha isa udAra siddhAntase viruddha jo koI kathana yA hetu i una sabakI jA~ca kare aura ukta hetuoMse unakI tulanA kareM; phira jo kucha satya pratIta ho usakA / varNa aura jAtikA roTI-beTIvyavahAra se sambandha | isase pahale isahI lekhameM hamane AdipurANa ke 16 veM parva kA eka zloka (247) uddhRta kiyA For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] varNa aura jaati-vicaar| 213 hai, jisameM likhA hai ki brAhmaNa cAroM varNakI bAdazAhane rAjapUtoMkI kanyAoMko liyA, parantu kanyAoMse vivAha kara sakatA hai, brAhmaNa- unako apanI kanyAyeM nahIM dI / yahA~ taka ki kanyAke sivAya andha tIna varNo kI kanyAoMse akabara aura usake beTe jahA~gIra aura pote zAhaatrI vivAha kara sakatA hai, vaizya aura zUdrakI jahA~kI saba kanyAyeM sArI umara binA byAhI hI kanyAoMse vaizya vivAha kara sakatA hai aura zUd rahIM / apanI kanyA apanese uccakulavAleko hI zUdrakanyAse hI vivAha kara sakatA hai| bhAvArtha isa- denI cAhie, isI khayAlase aba bhI baMgAlake kA yaha hai ki sabhI varNa apanese nIca varNakI kulIna brAhmaNoMke bIsoM vivAha ho jAte haiM aura kanyAse to vivAha kara leM; parantu apanese nIca kanyAvAle apanA gharabAra becakara unako hajAroM varNako apanI kanyA na deveM / isa zlokameM jaba rupayA bheTasvarUpa dete haiM, jisase vaha kulIna brAhmaNa, kSatrI, aura vaizya ina tInoM hI ucca varNa- unakI kanyAko svIkAra kara le / phala isa saba vAloMko zUdrakI kanyAse bhI vivAha karanekI AjJA kathanakA yaha hai ki jisa prakAra uccavarNavAlA hai, taba isa bAtakA to prazna hI nahIM uTha sakatA apanese nIca varNoMkI kanyAoMko le sakatA hai ki ina cAroM varSoM meM khAnapAnakA kucha bheda hai| isI prakAra denemeM bhI koI vAstavika doSa to vivAhake isa niyamane khAnapAna to cAroM varNokA hai nahIM; hA~, jabataka yaha rivAja pracalita hai eka kara hI diyA, aura bharatamahArAjane 32 ki beTI denevAlA adhIna aura lenevAlA aphasara hajAra mleccha kanyAoMse vivAha karake Arya aura samajhA jAtA hai usa samaya taka koI aiseko mlecchoMke khAnapAnako bhI eka kara diyA aura apanI beTI na de jisake adhIna vaha na bananA Ayake lie mlecchakanyAoMse vivAha karanekA bhI cAhatA ho aura jaba yaha rivAja na rahe aura beTI dvAra khola diyA / hA~, vivAhake mAmalemeM itanA denevAlA aura lenevAlA donoM hI barAbara samajhe prazna avazya raha gayA ki ucca varNakI kanyA jAne lageM jaisA ki Ajakala hotA jAtA hai, to nIca varNake paruSase byAhI jAnekI manAhI kyoM? phira kisI bAtakA khaTakA hI nahIM; jahA~ para kanyAparantu uttara isakA bahuta sahaja hai| kyoM ki kI yogyatA milI vahIM vivAha kara diyaa| jina bhAiyoMne kathAgranthoMko par3hA hai, unako hindustAnameM jaba varNavyavasthA joroM para mAlUma hogA ki pahale samayameM jo rAjA kisI thI aura jaba rAjyakI taraphase bhI isakI dekharAjAke adhIna yA usa rAjAse parAjita hote bhAla thI, taba ghaTiyA varNavAleko usase ucca the, ve bheMTasvarUpa apanI kanyA vijayI rAjAko varNavAloM para afasara nahIM banAyA jAtA thA dete the| usa samayameM bahAdurIkI yahI pahacAna aura ucca varNavAlA apanese ghaTiyA varNavAleke thI ki vaha amuka amuka dezase itanI itanI adhIna rahanA kabhI maMjUra nahIM karatA thaa| usa kanyA vivAha kara lAyA / yahI kAraNa hai ki samaya vivAhake vAste bhI yaha niyama ucita hI sArvabhauma rAjAke yahA~ 96 hajArataka rAniyA~ thA ki ucca varNavAlA apanese ghaTiyA varNavAho jAtI thiiN| usa samayameM saba koI apanI leko kanyA na de; parantu Aja kala to kanyAko apanese bar3eko hI denA cAhatA thaa| ghaTiyA varNake thAnedAra, tahasIladAra, DipuTI, apanese ghaTiyAko kanyA dekara usake AdhIna Adi aneka hAkima haiM, jinake adhIna brAhmaNa honA koI bhI pasanda nahIM karatA thA / hindu- kSatrI Adika aneka ucca jAtike loga kAma kara stAnake isI rivAjako lekara dillIke akabara rahe haiM aura jinako aneka unna jAtike loga sU-- For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jainAhitaiSI bhAga 13 lAma karanA apanA aho bhAgya samajhate haiM / aisI aura kamase kama janmase to varNavyavasthA kadA. avasthAmeM yadi ucca varNavAle adhIna puruSakI cit bhI na rahI hogii| isa kAraNa yaha kadaHkanyAko ghaTiyA varNavAlA usakA afasara sva. cit bhI nahIM kahA jA sakatA ki AdinAtha kAra kara le to kanyAvAleko apanA aho bhAgya bhagavAnda yA bharata mahArAjane jo varga banAye the hI samajhanA cAhie / dRSTAntarUpa eka brAhmaNa unahIkI santAnase abataka brAhmaNa, kSatrI, jo kisI karor3apati seThake yahA~ roTI pakAne vaizya aura zUdra cale Ate haiM / arthAt jo aba yA pAnI pilAne Adika kisI sevAke kAma* brAhmaNa haiM ve unhI brAhmaNoMkI santAna hai jinako para naukara hai aura rAta dina seThajI aura seThA- bharata mahArAjane brAhmaNa banAyA thA aura isa nIjI aura unake bar3e naukaroMke jhir3ake khAne samayake kSatrI unhI puruSoMkI aulAda haiM jinako aura unakI aneka prakArakI sevA zuzrUSA kara. AdinAtha bhagavAnane kSatrI banAyA thaa| isa paMcama (neko apanA aho bhAgya samajha rahA hai, usa kAlameM jaba dharmakA sarvathA abhAva nahIM huA hai; phira brAhmaNakI kanyAko yadi seThakA putra svIkAra bhI itanI gar3abar3a avazya ho gaI hai ki brAhmaNA, * kara le to yaha hI samajhanA satya hai ki usa kSatrI, vaizya aura zUdra bhI pulisake sipAhI brAhmaNane apanI kanyA apanerele bar3hiyAko banakara yA phaujameM bharatI hokara kSatrIkA kAma karane hI dii| lage haiM, brAhmaNa kSatrI aura rUdra khetI, pazupAlana vistArabhayase hama apane lekhako yahIM para aura dUkAnadArIkA kAma karake vezyaka aikA samApta karate haiM aura varNa aura jAtikA pezesa karane lage hai, bAhmaNatrI vaizya zilpakArI aura sambandha' aura 'varNa aura jAtikA janma sevA karake zUdrakA kAma karane lage haiM, aura aura karmase sambandha / ye donoM viSaya eka svataMtra strI vezya aura zUdra par3hane par3hAne aura upadeza lekhake vAste chor3ate haiM, parantu yahA~para itanaH AdrikakA kArya karake brAhmaNakA peza! karane kaha denA jarUrI samajhate haiM ki cauthe kAlameM lage haiN| isa kAlameM rAjAoMne varNakI rakSA bIca bIca meM bAta bahuta dinoMtaka dharmakA karanI chor3a dI hai aura manuSyamAtrako cAroM bilakula abhAU hotA rahA hai / uttarapurANameM vargoM kA pezA karanekI svataMtratA de dI hai / isa likhA hai ki zrIzItalanAtha bhagavAnake janmake kAraNa vartamAna samayameM pUrNarUpase varNasaMkaratA ho eka pUrva kama pAva palya pahalese aura zrIzreyAMsa- gaI hai aura kevala varNasaMkaratA hI nahIM huI hai, nAtha bhagavAnake janmake assI lAkha varSa kama. balki varNaparivartana bhI hogayA hai jaisA ki Adhe palya pahalese aura zrIvAsupUjya bhagavAnake agravAla-jo rAjA ugrasenakI santAna kahalAte janmake 72 lAkha varSa kama pauna palya pahalese hai-aba kSatrIse vaizya hogaye haiN| ataH jaba ki dharmadharmamArga banda ho gayA thaa| itane itane lambe mArgakA sarvathA abhAva na hone para bhI aura tIrthasamayake vAste dharmamArga banda rahanekI avasthAmeM kara bhagavAnake honeko kevala DhAI hajAra varSa yaha kabhI sambhava nahIM ho sakatA hai ki vaha varNa- bItane para bhI itanA ulaTa-palaTa hogayA hai tava vyavasthA kAyama rahI ho, jisakI rakSAke vAste zrIzItalanAtha Adi tIrthakaroke janmase pahale bhagavAna AdinAthako rAjyakA paharA biThAnA arbo aura saMkhoM varSoMse bhI jyAdA samayataka par3A thaa| ina aMtarAlake samayoMmeM to avazya dharmakA sarvathA abhAva rahane kI avasthAmeM kyA ghora andhakAra aura pUrNa gar3abar3a ho gaI hogI kucha ulaTa palaTa nahIM huA hogA ? isa kAraNa For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] varNa aura jAti-vicAra | 215 isa samaya ke brAhmaNa, kSatrI, vaizya aura zUdroMko pracyutyArthanivAsAtsyAddharmaH pratyaMtAsiSu // 12 // jAdinAtha bhagavAna ke samaya ke brAhmaNa kSatrI vaizya AdipurANa, parva 41 // aura zUdroMkI santAna samajhanA bilakula hI jaba- ata: jaba zrIbhagavAnakA hI aisA vAkya hai| dastI aura satyatA ke viruddha hai / zrIAdinAtha taba dharmakI bAbata to isa bAtake kahanekA kisIbhagavAnane bharata mahArAjake svapnoMkA phala bata ko adhikAra hI nahIM hai ki jo loga ghaTiyA varNalAte hue kSatriyoMkI bAbata to spaSTa zabdoMhI meM ke haiM yA mleccha kahe jAte haiM ve amuka dharma nahIM kaha diyA hai ki paMcamakAlameM prAcIna kSatriyoMke pAla sakate, yA amuka dharmakriyA nahIM kara vaMzakA nAza ho jAyagA / arthAt prAcIna kSatri- sakate haiN| hA~, yadi ve loga AryakSetra ke uttama yoMkI saMtAna meM koI na rahegA / yathA -- - varNavAloM para yaha AkSepa karane lageM ki AdinAtha -karIdrakaMdharArUDhazAkhAmRga vilokanAt / bhagavAna ke vacanAnusAra tuma sarvathA hI dharmapAlana AdikSatrAnvayocchittau kSamAM pAsyetya kuliinkaashaa6|| nahIM kara sakate, yA muni AdikA utkRSTa dharma -AdipurANa, parva 41 / pAlana nahIM kara sakate, to zAyada kucha ThikAne kI bAta bhI ho / isase spaSTa hai ki isa samaya jo kSatrI haiM ve una kSatriyoMkI santAna nahIM haiM, jinako AdinAtha bhagavAna ne banAyA thaa| aisA hI anya varNoMke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie ! dharma ke sambandha to zrIjAdinAtha bhagavAname kahA hI hai ki paJcama kAlameM brAhmaNaloga dharma ke virodhI ho jAya~ge, hiMsA karane aura mAMsa khAne ko acchA samajheMge, aura hiMsAmaya dharmakA pracAra kareMge / yathA: tataH kaliyuge'bhya jAtivAdAvalepataH / bhraSTAcAraH prapatsyate sanmArgapratyanIkatAm // 47 // satvopaghAtaniratA madhumAMsAzanapriyAH / pravRttilakSaNaM dharme ghoSayiSyatyadhArmikAH // 51 // AdipurANa, parva 41 // brAhmaNoMkI to paMcama kAlameM yaha dazA huI, rahe kSatrI, so ve Ajakala lagabhaga sabhI mAMsA - hArI haiM / isa prakAra jaba sabase uttama varNoMkA yaha hAla hai, taba dharmakA AdhAra ghaTiyA logoM para hI raha gyaa| aisA hI zrI AdinAtha bhagavAnane bharatake svanoMkA phala batAte hue kahA hai ki jainadharma AryakSetra meM na rahakara mleccha Adi Asana pAsake dezavAsiyoMhImeM rahegA / yathA-zuSkamadhyataDAgasya paryaMteM'busthitIkSaNAt / aba rahA roTI aura beTIkA savAla, so jaba ki AdinAtha bhagavAna ke vAkyake anusAra paJcama kAlameM jo brAhmaNa kahalAyeMge ve jainadharmake virodhI hoMge aura jo kSatrI kahalAyeMge ve una logoMkI santAnase nahIM hoMge, jinako AdinAtha bhagavAnane kSatrI banAyA thA, taba vaizya aura zUdra becAroMkI to kahA~ khaira hai ! ve bhI aneka kAra - gose jinakA varNana Upara kiyA gayA hai una logoM kI santAna se nahIM hoMge, jinako AdinAtha bhagavAna ne vaizya aura zUdra banAyA thA / taba roTI aura beTI vyavahArake vAste bhI prAcIna varNa aura jAtikI duhAI denA vyartha hI hai / isa samaya jaba ki sabhI varNake loga sabhI varNoMkA pezA karate haiM, arthAt jaba ki pUrNarUpa se varNasaMkaratA chA rahI hai aura jaba ki loga pezA kucha karate haiM aura varNa unakA kucha aura kahA jAtA hai, arthAt jaba ki varNakA pezese kucha sambandha nahIM rahA hai, taba yaha bAta vicAra karanI bahuta hI jarUrI hai ki roTIbeTI vyavahAra kisa prakAra rakkhA jaave| Aja kala isa viSaya meM jainajAtikA vartAva hiMdustAnake pratyeka prAntameM eka hI prakArakA nahIM hai / kyoM ki isa viSayameM For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitavI [ bhAva 13 isa samaya jaina jAti apane jainazAstroMke haiM, usa dezake jaina bhI aisA hI karate haiM aura vacanoM para na cala kara hinduoMkA anukaraNa jahA~ hindU aisA nahIM karate, vahA~ jaina bhI nahIM kara rahI hai / jisa jisa prAntameM jo jo karate / jisa dezameM hindU loga dhIvara, mAlI, rivAja isa viSayameM hindU logoMmeM pracalita haiM, Adi aise logoMke hAthakA pAnI pIte haiM, unahIM para usa prAntakI jaina jAti bhI cala rahI jinake hAthakI roTI nahIM khAte, usa dezake hai aura usahIko bhagavAnakI AjJA mAnatI hai| jainoMko bhI unake hAthakA pAnI pAnase ghRNA jaina zAstroMmeM khetI karanevAle kisAna, pazu nahIM hai; parantu unake hAthakI roTI sAnemeM dhamA pAlanevAle ghosI aura dUkAnadArI karanevAle hotI hai / jisa dezameM hindU loga bAjArakA baniye saba eka vaizya varNameM zAmila kiye gaye haiM; sirpha dUdhaper3A hI khAte haiM, la ghevara Adi parantu aba hamAre jaina bhAI kisAnoM aura aisI vastuyeM-jinameM anna par3A ho-nahIM khAte ghosiyoMko vaizya varNameM nahIM maante| jaina zAstroMmeM usa dezake jaina bhI aisA hI karate haiM aura dUsaH hajAroM kathAyeM bar3e bar3e yogya puruSoMkI aisI dezake jainoMko bAjArakI pUrI kacaurI khAte varNana kI gaI haiM jinhoMne apanI mAmAkI dekhakara ha~sate haiM / gujarAtake hinduoMmeM ApasameM beTIse yA buAkI beTIse vivAha kiyA hai| khAnapAnakI jyAdA ThUta-chAta aura pAnI ya. aisI bhI kaI kathAyeM haiM jinameM do bhAI-bahanoMmeMse vartanake jhUThA ho jAnekA jyAdA sayAla bhAIkA beTA bahanakI beTIse aura bahanakA beTA nahIM hai, vahA~ isa viSayameM bahata hI TIle niyana usahI bhAIko beTIse vyAhA gayA hai| paranta Aja haiM , isa vArate yahI jana-mAI bhI vaisA hI kala hamAre jaina bhAI aisA karane para taiyAra nahIM karate haiM / garaja kahA~ taka kaha, khAna pAna ke haiN| zrIAdinAtha bhagavAnakI spaSTa AjJA hai ki viSadharma Aja kalake jainoMkA koI eka saba koI apanese nIca vargoM kI kanyAoMse vivAha siddhAnta nahIM hai; jo kucha bhI hai, vaha hinduoMka kara le; parantu Ajakala yadi eka varNavAlA anukaraNa hai| dUsare varNakI kalyAse vivAha kara le, to aisA isa kathanase siddha ho gayA ki hama vivAhaka bhArI doSa samajhA jAtA hai; jisakA ilAja jAti- mAmalemeM jainazAstroMke bilakala khilApha cala rahe se bAhara nikAla deneke sivAya aura kucha hai hI haiM aura khAnapAnake mAmalemeM apanA koI siddhaanhiiN| balki Aja kala to eka hI varNameM bhI vivAha nta hI nahIM rkhte| balki hinduoMkA anukaraNa karane kI ijAjata nahIM hai / agravAla, khaMDelavAla kara rahe haiM / aisI dazAmeM yadi hamAre saba jana Adika aneka jAtiyA~ vaizyavarNameM ginI jAtI haiM, bhAI dravya kSetra kAla bhAvake anusAra koI eka parantu inakA bhI ApasameM vivAha nahIM ho sakatA; siddhAnta sthira kara leM, to kisI taraha bhI anuyadi koI kara le to vaha jAtise bAhara kara diyA cita na hogA / balki aisA karanA bahuta hI AvajAve / isahI prakAra aisI bahuta bAteM haiM jo zAstroMkI zyaka mAlUma hotA hai; parantu yaha tabhI ho sakatA AjJAke viruddha kI jAtI haiM aura viruddha karanA hI hai jaba ki sabako apanA apanA vicAra pragaTa dharma samajhA jAtA hai / rahA khAnapAnakA vyavahAra, karanekI svataMtratA ho aura zAntike sAtha binA so vaha to bilakula hI hinduoMke anusAra kiyA kisI prakArakI bhar3akake sabake vicAroMkI jA~ca jAtA hai / jisa dezameM hindU loga kacaurI pUrI kI jaave| Adi pakkA sAnA rasoI gharase bAhara khA lete For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] sntaan-sudhaar| 217 sntaan-sdhaar| ve yatheSTa sthAna para pahu~ca skeN| unake mArgameM jo jo vighna bAdhAyeM Ave dUra kara deM aura unheM kaThinAiyoMse sUcita kara deN| yahI mAtA pitAkA (le0-bAbU dayAcandrajI goyalIya, bI. e.|) karttavya hai aura isa karttavyake ve solahoM Ane jimmevAra haiM / baccoMkA acchA burA banAnA mAtA1 sNtaanpaaln| . pitAke hAthameM hai, isa lie yaha jimmevArI bhArI kisI kavine kahA hai ki bA~sarIkI AvAja aura nAjaka hai| isa jimmevArIko ThIka ThIka unhIM logoMko mIThI aura surIlI mAlUma hotI nivAha le jAnA hI vAstavika saMtAnapAlana haiM / hai, jinake yahA~ baccoMkA gula-gapAr3A nahIM hotaa| yadi vicAra karake dekhA jAya to isa jimmebhalA duniyA~meM koI bhI aisI mA yA koI bhI vArIko samajhanevAle sau pIche do bhI na nikaaisA bApa hai ki jo usa khuzIko bhUla gayA ho leMge / jo samajhate bhI haiM, unameM bhI bahuta hI kama jo use apane pahale baccekA mu~ha dekhane yA aise nikaleMge ki jo usake anusAra pravRtti karate. chAtIse lagAnese huI thii| beTA ho yA beTI, hoM aura saMtAnapAlanameM una niyamoMkA prayoga use IzvarakI kRpA aura apanA saubhAgya samajhanA karate hoM jina para sacce jIvanakA AdhAra hai / cAhie / parantu mAtA pitAko yAda rakhanA kaise daHkhakI bAta hai ki baccekA mana, baccekA cAhie ki yaha nanhA~sA baccA kevala isa lie mastiSka aura baccekA svabhAva, saba kucha mAtAunake hAthoMmeM nahIM diyA gayA hai ki avakAzake pitAke lADapyAra para balidAna kara diyA jAtA samaya unake manoraMjanakA kAraNa ho, usase hai| use kapaDA pahirAyA jAtA hai to aisA ki khela tamAzA karake ve apanA jI bahalA liyA mausikI narmI garmIkA koI vicAra nahIM kiyA kareM aura jaba vaha bAlyAvasthAse nikala jAya jaataa| khAnA khilAyA jAtA hai to aisA ki to use yoM hI pazuoM kI taraha chor3a deM, usake cAhe use baccA pacA sake yA nhiiN| bAteM sikhAI pAlana, poSaNa aura zikSaNakA koI samucita prabaMdha jAtI haiM to aisI jinase baccA mAtAna kreN| baccoM kA pAlana poSaNa karanA yaha mAtA pitA aura sage sambandhiyoMke manoraMjanakA pitAkI bhArI jimmevArI hai aura isa jimmevArI kAraNa ho / gAliyA~ denA, mAranA, mUMche ukhAke ve deza aura samAja donoMke nikaTa uttara r3anA, mu~ha banAnA, gAla phulAnA, jAnavaroMkI dAtA haiN| AvAjoMkI nakala karanA, svA~ga utAranA ityAdi - baccA manuSyakI bhinna bhinna zaktiyoMkA samUha bAteM baccoMko godameM hI sikhalA dI jAtI haiM / hai, jo vAstavameM isa lie use milI huI haiM ki jo baccA inameM unnati karatA hai, vaha mA-bApakA vaha saMsArameM sukhapUrvaka raha ske| una zaktiyoMkA lADalA beTA hotA hai / par3osI usase unhIM kArya jIvana hai| yadi kArya ThIka ThIka ho to burI bAtoMkA abhyAsa karAte haiM jo mAtA pitAne jIvanake bhI uttama rItase vyatIta honekI use sikhalA dI haiN| mitra sambaMdhI Adi jaba Ate AzA hai; paraMtu yadi kAryoM bhUla ho jAya to haiM to ve bhI baccese unhIM bAtoMko karAkara khuza jAno jIvana hI naSTa ho gyaa| mAtA pitAke hote haiM / baccA koI burA kAma karatA hai to yahA~ baccoMke paidA honekA gUDha rahasya yaha hai ki ve usake karanese usako manA nahIM karate, yadi unakI zaktiyoMko sanmArga para lagA deM, jisase koI acchA kAma karatA hai to usakI prazaMsA -- For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 karake usakA utsAha nahIM baDhAte / prAyaH koMke bure kAmoMko dekhakara hI mAtA-pitA prasanna hote haiM aura yaha nahIM socate ki Aja to lAr3a pyArameM ye bAteM kucha hAnikara mAlUma nahIM hotI, paraMtu kalako jaba bar3A ho jAyagA to ye hI bAteM hAnikara siddha hoNgii| usa samaya kucha nahIM bana sakegA / una kAmoMke karanekI baccoM meM Adata par3a jAyagI aura phira aager chUTanA kaThina hai / jainahitaiSI - nahIM jisa deza aura jAtimeM aisI asAvadhAnI se baccoM kA pAlana hotA hai, ve yadi dinoMdina honAvasthAko prApta ho to isane kauna AkI bAta hai ? jisa jAtiko jAti kahalAne kA abhi mAna hai, vaha apane baccoMko aisA samajhatI hai, jaisA sAhUkAra ko gulase mala hI kucha calA jAya paraMtu vyAjameMse eka kaur3I na jAne para kAraNa ki yahI vyAja Age calakara usakA mUla bananevAlA hai / vaha jAti bArake mAlIke sadRza - jo bar3e per3oM kI itanI karatA, jitanI choTe orase kabhI asAvadhAna nahI hotIla jAtiyA~ apane baccoMko apanI AzAoMkA pUrA karanevAle, apane nAmako kAyama rakhanevAle, apanI hAniyA~ko miTAnevAle, apane deza aura dharmakA mAna bar3hAnevAle, zatruoM se rakSA karanevAle, mitroMko sahAyatA denevAle samajhatI hai aura isa tarahase unakA pAlana poSaNa karatI haiM ki ve bar3e hokara jAtika aMga banakara usakI rakSA kareM aura use bala pradAna kareM ! jina baccoMkI mAtAyeM jIvita hotI haiM unakA to kahanA hI kyA hai, anAtha baccoMtaka ke pAlana ke lie jIvita jAtiyoMne saikaDoM sAmAna kara rakhe haiN| aneka prakArake anAthAlaya, vidyAlaya, chAnAlaya aura zilpa zAlAyeM khola rakkhI hai, jahA~ unakA uttama gItase pAlana poSaNa kiyA jAtA hai aura unheM zikSA dI kI bhAga 13 jAtI hai| smaraNa rahe ki yaha prabaMdha rAjAkI orase nahIM hai aura na kisI eka vyaktikI jorase, kintu jAtike caMdese / jAtike loga caMdA karake ina saba kAmoM ko calAte haiM / ya bacce svayaM unake nahIM haiM, parantu haiM to jAtike bacce hii| unake acche honese jAtiko lAbha hai aura bure honese jAtiko hAni hai / yaha dazA iMglaiMDa amerikA Adi dezoMkI hai / yahI kAraNa hai ki ve deza dinoMdina unnati kara rahe haiM : hamArI dazA isake viparIta hai / hamAre deza anAthoMkA pAlana poSaNa aura zikSaNa honA to dUra rahA, jina baccoMke mAtA pitA maujUda haiM, acche khAte-pIte haiM ve bhI apane baccoM kA ThIka torase pAlana poSaNa nahIM krte| choTI umara meM lAr3a pyAra karake unakI AdateM kharAba kara dete haiM / bar3e hone para jaba ve bejA lAipyAra ke kAraNa na likhate par3hate haiM aura koI kAma dhA karate haiM to unase ghRNA karate lagate haiM / dekhie hI bacce haiM, jinako kabhI mAtA-pitA apanI A~kha kI putalI kahA karate the, mA balAyeM letI letI kabhI thakatI na thI aura bApakA dekhadekha kara kabhI mana nahIM bharatA thA kyA kAraNa hai ? yaha ki mAtA pitAne apane karttavyako nahIM samajhA, yA samajhakara usake pUrA karanemeM Alasa yA ja sAvadhAnI kI / lAr3a to jAnavaroko bhI apane baccoMse hotA hai| gAya, ghor3I, murgI, billI hara eka apane bacce se lAr3a karatI hai / manuSya pazuoM zreSTha hai; usameM gAya baila vagairaha se adhika buddhi haiN| ataeva use ucita hai ki lAi to apane baccoMse kare parantu vaha lAr3a aisA ho ki jo baccoMkI bhalAIkA kAraNa ho aura unako aisA banA sake ki ve bar3e hokara duniyAkI kaThinAiyoMko jhela sakeM aura apane kAmako saphalatApUrvaka kara skeN| bhAIbaMdhuoM se jo sambandha hai use acchI taraha nibAha sakeM / dUsaroMke prati jo unake For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] karttavya haiM unako pUrA kara skeN| ve guNI aura jJAnI ho, sAhasa aura dRDhatA meM pakke hoM, bAta ke sacce hoM, dharma aura deza ke hitaiSI hoM, zuddhAcArI hoM, satyavatI aura dUradarzI hoM aura zIla, saMyama, zAMti, saMtoSa Adi guNoMse vibhUSita ho / ina zaktiyoMko eka khAsa keMDe para lAnA mAtApitAkA kAma hai / bAgameM jo paudhA hotA haiM usake lie bhI jarUrata hotI hai ki samaya para usako pAnI diyA jAya, ThIka sthAna para usako jamAyA jAya, ucita khAda DAlI jAya, usake bar3hAvako kama karanevAlI ghAsa bUTI usake pAsa se haTAI jAya aura usakI kATachA~Ta hotI rahe / aisA karanese hI vaha bar3hatA hai aura phala lAtA hai| hIrA jaba khAnise nikalatA hai, usa samaya vaha dekhanemeM bar3A bhaddA hotA hai| kArIgara apanI mihanata se usapara se maila utAratA hai, aura use isa yogya banAtA hai ki vaha rAjA mahArAjAoMke mukuTameM laganeyogya hotA hai / yahI hAla manuSya ke svabhAvakA hai / usako ThIka banAne ke lie bar3e zrama, utsAha, buddhi, jJAna aura dRr3hatAkI AvazyakatA hai / unake binA manuSya meM aura pazumeM koI aMtara nahIM rahegA | ataeva mAtApitAko ucita hai ki ve bAlakoMko acchA banAne ke lie sadaiva prayatna karate raheM aura zurUse hI karate raheM; anyathA ve pazuoMke sadRza jaMgalI aura asabhya bana jAyeMge aura phira bar3e hokara unakA ThIka karanA asambhava ho jAyagA ! santAna sudhAra / 2 saMtAna para mAtApitAkA prabhAva | jaba bacce bure nikalate haiM to mUrkha mAtApitA apane bhAgyako ulAhanA diyA karate haiM; paraMtu hama pUchate haiM ki yadi tumhArA koI naukara asAvadhAnIse tumhArA koI vartana tor3a de aura kahane lage ki sAhaba, maiM kyA karU~, yaha to bhAgyakI bAta hai, to kyA Apa usakI bAtako mAna 219 leMge ? kadApi nahIM / baccoM ko jaisA mAtApitA banAte haiM vaise hI ve bana jAte haiM / unakA rUparaMga aura unakI AkRti mAtApitAse bilakula milatI julatI hotI hai / bAtacIta meM bhI baccA mAtApitAkI nakala karatA hai / phira vaha unake guNa aura svabhAva kyoM na sIkhe ? manuSya acche kAmako itanI jaldI nahIM sIkhatA jitanI jaldI bure kAmoMko sIkha letA hai / isa lie yadi tumhArA hI cAlacalana acchA nahIM hai to bacce kA kyA hogA ? tuma apane bacce ke lie namUnA ho / jaisA vaha tumako karate dekhegA vaisA hI vaha svayaM karane lagegA / bacce para pitAkA bhI itanA asara nahIM hotA, jitanA mAtAkA hotA hai / jisa samaya se baccA garbhameM AtA hai, usI samaya se usa para mAtAkA asara par3ane lagatA hai / jabataka baccA mAtAkI goda meM rahatA hai, mAtAkA usa para asara rahatA hai aura jaba baccA bar3A ho jAtA hai taba usa para mAtA aura pitA donoMkA asara par3atA hai / bAlyAvasthA hI aisI avasthA hai ki jisameM baccekA caritra aura svabhAva banatA hai / bar3e hokara kevala usa caritra aura svabhAvakA vikAsa hotA hai, usameM parivartana nahIM hotA / ataeva isa bAtakI atyaMta AvazyakatA hai ki mAtApitA donoM isa yogya hoM ki saMtAnapAlanake niyamoMse bhalI bhA~ti paricita hoM / eka vidvAnane kahA hai ki eka viduSI aura buddhimatI mAtA sau zikSakoMse acchI hai / jisa baccekA zurU meM mUrkhA mAtAkI goda meM pAlana hotA hai usameM aise avaguNa par3a jAte haiM ki jinakA pIche dUra honA asambhava ho jAtA hai / cAhe kitanI hI zikSA do, parantu usake avaguNa dUra nahIM ho sakate / jaba baccA jarA kucha bar3A ho jAtA hai aura pitAkA bhI usa para asara par3ane lagatA hai, taba jimmevArIkA For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jainahitaiSI - kAma mAtA aura pitA donoM para hotA hai / usa samaya donoMkA yogya honA Avazyaka hai, anyathA ekakA kAma dUsarA bigAr3a degaa| gAr3I meM yadi eka ghor3ekA mu~ha isa ora ho aura dUsarekA usa ora, to vaha cala nahIM sakatI / isI taraha yadi mAtA mUrkhA ho aura pitA buddhimAna ho, athavA pitA mUrkha ho aura mAtA buddhimatI ho, to saMtAnakA pAlana poSaNa ThIka nahIM ho sakatA / uttama rIti se saMtAnapAlana karane ke lie donoM buddhimAna honA caahie| sabase pahalI zikSA jo baccoMke lie Ava zyaka hai, yaha hai ki unheM AjJA pAlana karanA sikhalAnA cAhie aura isa guNako unameM itanA bar3hA denA cAhie ki unheM isa bAtakA vizvAsa ho jAya ki unake mAtApitA unase adhika buddhimAna haiM; paraMtu yadi ve dekheMge ki kisI viSayameM mAtApitAmeM matabheda ho gayA hai to unakA vizvAsa jAtA rahegA aura aba unako saMdeha huA karegA ki kyA karanA caahie| mAtApitAko ucita hai ki ve kabhI bacce ke sAmane eka dUsare kI zikAyata na kreN| yadi ve kisI diSayameM sahamata na hoM to unheM cAhie ki baccese alaga hokara paraspara ke matabhedako dUra kara leM / kucha mAtAyeM baccoMko bigAr3a detI haiM aura jaba bigar3e hue bacce aparAdha karate haiM to ve mAtAyeM unako pitAse chipAkara daNDase bacA letI haiN| kevala itanA hI nahIM, ve svayaM jhUTha bolatI haiM aura baccoM ko jhUTha bolanA aura dhokhA denA sikhalAtI haiM / yadi pitA baccoM ko unake avaguNoMke kAraNa kA hai athavA daNDa detA hai, to koI koI mUrkhA mAtA pitAko duSTa aura anyAyI taka kaha DAlatI haiM aura bacce ko haTA letI haiN| isakA kyA pariNAma hotA hai ? yaha ki baccA burAI meM aura bhI pakkA ho jAtA hai| aisI mAtAke hote hue bacce ko aura kisI zatrukI AvazyakatA nahIM rahatI / [ bhAga 13 isakA nAma pyAra nahIM hai / saccA pyAra yaha ki baccoM kI burAiyoMko dUra kiyA jAya aura unheM acchI acchI malAIkI bAteM sikhalAI jAveM / jo puruSa buddhimAna hoteM haiM ve apanI striyoMko aisI bAteM samajhAte rahate haiM, parantu mUrkhA striyA~ eka nahIM sunatIM / mAtApi - tAke lie Avazyaka hai ki unakA vyava hAra baccoM ke sAtha ekasA ho / mUrkhA mAtAyeM sa isake viparIta karatI haiM / svayaM apanA koI siddhAMta nahIM rakhatIM / abhI ve eka kAma ke lie baccekI sarAhanA karatI haiM aura abhI thor3I dera meM usI kAmake lie use burA bhAla kahane lagatI haiM / abhI prasanna haiM to baccekI prazaMsA kara rahI haiM cAhe usane kucha curA liyA ho aura aprasanna haiM to use mArane lagatI haiM, cAhe usane koI bhI burA kAma na kiyA ho| kahanese kara dikhAnA acchA hotA hai / usakA asara apane Apa ho jAtA hai / kahAvata hai ki eka keMkar3e ko usakI maTne kahA ki beTA, tuma sadA Ter3he calate ho, sIdhe kyoM nahIM calA karate ? ke kar3ene uttara diyA ki mA, maiMne Ter3hA calanA tumase hI sIkhA hai| tuma bhI to Ter3hI calatI ho / duniyAmeM hara eka baccA cAhe vaha kisIkA ho, apane mAtApitAkA anukaraNa karatA hai / vaha kahanekI utanI paravAha nahIM karatA jitanI karate dekhanekI karatA hai / jaisA mAtA pitAko karate dekhatA hai vaisA hI Apa karane lagatA hai / jisa mAtAko krodha adhika AtA haiM usakA baccA bhI krodhI hotA hai| jo mAtA gAliyA~ adhika detI hai usake bacce ko bhI gAliyA~ denekI Adata par3a jAtI hai / jisa mAtAko jhUTha bolane kI Adata hotI hai, usakA baccA bhI jhUThA aura mAyAcArI hotA hai; parantu isake viparIta jo mAtA sabhya aura zikSita hotI hai, saca bolatI hai aura dharmAnusAra AcaraNa karatI For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sntaan-sudhaar| 221 hai usakA baccA bhI vaisA hI hotA hai| paraMtu kAma yoM kro| jo kucha unheM batAo vaha AjakalakI mUrkhA striyA~ avaguNoMko nahIM dekhatIM unase karAkara chodd'o| jaise kanyAoMko silAIaura na dUsaroMke batAnese unako mAnatI haiN| ulaTI ke kevala niyama batalA denA kAphI nahIM , ruSTa hotI haiM aura muMha banAkara AkhoMmeM pAnI bhara unase silAIkA kAma karAkara chor3anA cAhie / lAtI haiM / na unheM apane sudhAranekA khyAla hotA kevala niyamoMke batA denese baccoMko koI lAbha hai aura na bAlakakI bhalAI burAIkA / unheM nahIM hotaa| niyamoMko ve zIghra bhUla jAte haiM / kevala lar3anA jhagar3anA aura ronA cillAnA AtA jisa kAmake niyama unako batAye jAyeM use hai| eka purAnI kahAvata hai ki sabase adhika bArabAra unase karAnA cAhie, yahA~ taka ki vaha vinaya bAlakoMkI karanI caahie| mAtA pitAko unakA svabhAva ho jAya / prAyaH mAtA bAlakoMsadA isa bAtakA khyAla rakhanA cAhie ki jo ko yaha to batA diyA karatI hai ki gharakI kAma ve baccoMke sAmane karate haiM, vaha kaisA hai| cIjeM apanI apanI jagaha para rakkhA karo; jo manuSya bacceke sAmane koI burA kAma karatA paraMtu usase koI lAbha nahIM hotA jabataka ki hai vaha eka hI samaya do bure kAma karatA hai, vaha svayaM unase cIjoMko niyata sthAna para na arthAt eka to vaha svayaM burA karatA hai aura rakhavAve aura svayaM na rakkhe / ataeva kahaneke : dUsare bacceko burA karanA sikhalAtA hai| baccoMko sAtha sAtha karake bhI dikhAnA cAhie / mAtAkA acchI bAtoMkI zikSA denA aura svayaM burA kevala itanA batA denA kAfI nahIM ki beTA, namUnA banakara dikhalAnA aisA hI hai jaisA ki rAstA vaha hai; kiMtu use cAhie ki vaha yaha unako mu~hase to yaha batAnA ki sIdhA rAstA kahe ki 'beTA, Ao maiM tumheM sAtha le yaha hai, paraMtu hAtha pakar3akara bure rAste para DAla calatI huuN|' denA / jisa bAtakI zikSA dI jAtI hai yadi asalameM jisa dinase baccA paidA hotA hai usakA namUnA banakara na dikhalAyA jAya to usI dinase usakI zikSA zurU ho jAtI hai| vaha zikSA vyartha hai; usase koI lAbha nahIM hai- thoDe hI dinoM meM vaha mAtAkI prema bharI dRSTike ulaTA Ane samaya aura zramako khonA hai aura uttarameM muskarAne aura krodhabharI dRSTise AkhoMmeM bacceko bigar3anA hai / kAraNa ki jaba baccA svayaM A~sU bharane lagatA hai| usakA jJAna dinoM dina tumako zikSAke viruddha calate dekhatA hai to vaha bar3hatA jAtA hai| dhIre dhIre vaha jisa bAtako kadApi zikSAko nahIM mAna sakatA aura jo tuma sunatA hai yA dekhatA hai, karane lagatA hai| yahI karate ho use hI karane lagatA hai / baccoM meM dekhane kAraNa hai ki iMglaiMDameM paidA huA baccA aMgarejI aura anukaraNa karanekI vilakSaNa zakti hotI hai| bolatA hai aura hiMdustAnameM paidA huA baccA ve jhaTa tAr3a jAte haiM ki unake mAtA pitA kaise hiMdustAnI bolatA hai| baccA jo kucha sIkhatA AdamI hai aura jaise ve hote haiM vaise hI Apa hai vaha saba thor3I umarameM hI sIkhatA hai / jisa bana jAte haiM / ataeva jaisA tuma baccoMko banAnA bhASAko vaha chuTapanameM mAtA pitA aura bhAI cAhale ho pahale vaise svayaM bano, baccA svayaM bahinoMse sahajameM hI niHzaMka hokara sIkha letA vaisA bana jaaygaa| haiM usIke sIkhanemeM dUsare dezake bacceko bar3e baccoMke zikSaNase kevala itanA hI tAtparya nahIM hokara varSoM lagate haiM aura phira bhI usameM itanI hai ki unako batA diyA jAya ki amuka jaldI aura sApha nahIM bola sakatA jitanI For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..222 janahitaiSI bhAga 13] jaldI aura sApha apanI mAtRbhASAmeM bolatA hai ! yoga-cikitsA / isa lie jisa kisI bhI guNakI zikSA bacceko danI ho use bAlyAvasthAmeM hI denI caahie| (le-zrIyuta paM0 mAdhavalAla shrmaa|) usa avasthA meM baccA bilakala apanI mAke AdhIna / hotA hai| usa samaya usako cAhe jo kAma bhuumikaa| sikhAyA jA sakatA hai| paramAtmasvarUpamanuSyatanudhArI divyamUrtiyo ! ____ kucha bAteM bahuta hI choTI khyAla kI jAtI "tuma jAnate ho ki tuma sarva zaktimAna ho, haiM, paraMtu unase bhI asAvadhAna kabhI nahIM honA tuma apane kevala eka saMkalpake balase jo cAho caahie| unake pariNAma bahuta bar3e hote haiN| so kara sakate ho / tuma balavAna, svastha aura boTI choTI bAtose hI baccoMkI Adata pakkI tejasvI honeke prakRta adhikArI ho| tuma emA hotI hai / eka mAtAne kevala lAr3a pyArake kAra.. kyoM kahate ho ki meM vRddha hUM, nirbala hU~, duHkhI Na apane bacceko zarAratase manA nahIM kiyA aura isa kAraNa use chor3a diyA ki bAta halkIsI huuN| yaha nirbalatA chor3a do aura Aja hI kAya. he / eka buddhimAna puruSane usase kahA ki ratAko lAta mArakara use hRdayase bAhara kara do| nisaMdeha bAta choTIsI hai, paraMtu choTI isI kSaNase apanI kAyaratA aura dInatAko - choTI bAtoMse hI Adata par3atI hai aura tima namaskAra karo aura omakArakI garjanA jA Adata eka bAra par3a jAtI hai phira usakA karake kaha do ki maiM satasvarUpa hU~-balavAna chUTanA bahuta kaThina ho jAtA hai| isa lie hU~-apane zarIrakA svAmI hU~ aura maiM apane baccase jo kAma karAnA cAhate ho athavA jisa zarIrako jaisA cAhU~ vaisA banAnemeM samartha huuN| prakArakA vyavahAra usase karate ho usake di. yameM pahalese yaha soca lo ki usale kamI Ada. ___ hA~, yathArthameM hI tubha samartha ho / tuma kahoge take par3anekI sambhAvanA hai| jina kAmoMse yA ki maiM ajJAnI hU~, merI icchAzakti nirbala hai, jina bAloMse burI AdatoMke par3ane kI sambhAvanA merA citta asthira hai; paraMtu mai kaha sakatA hU~ ki ho, unheM bAlakoMse nahIM karAnA caahie| yaha tumhArA kevala bhrama hai-kevala pralApa hai| ___ baccoMke sAtha vyavahAra karanese pahale isa - jAgo, uTho aura mohanidrAko tyAga do| apane bAtako dekha lenA cAhie ki unakA svabhAva kaisA mUla svarUpakA vicAra kro| tuma balavAna ho, haiN| kucha baccoMkA svabhAva narma hotA hai / unase , svataMtra ho / apane manameM se saba tarahakI zaMkAoMko kAma lenA AsAna hotA hai| aise baccoMke sAtha nirmUla kara DAlo / 'yadi mai aisA hotA to bar3e pramase vyavahAra karanA cAhie / kucha baccoMmeM isa vAkyake ' yadi ' aura 'to' ye zabda hI tumhAre sAmarthyako ThaMDA kara dete haiM, tumheM balahaTha adhika hotI hai, unase dRDhatApUrvaka vyavahAra karanA cAhie / kucha baccoMmeM Alasa hotA hai unake / hIna banA dete haiM aura adhikArabhraSTa kara dete haiN| lie uttejanAkI jarUrata hai| yadyapi baccoMkA aba kaba taka du:khI rahoge ? tuma kahoge svabhAva mAtA pitAke svabhAva ke anukUla hotA ki hama duHkhase to ukatA gaye haiM, paraMtu usame hai tathApi mAtAko ucita hai ki vaha baccoMkI maci mukta honekA upAya kyA hai ? hama kahate haiM ki aura prakRtiko dekhatI rahe aura unhIMke anusAra upAya svayaM tumhAre hAthahImeM hai| tuma svAdhIna unake sAtha vyavahAra karatI rhe| ho, tumako koI bA~dha yA chor3a nahIM sakatA / yadi tuma apanI svAbhAvika zaktiyoMko upayoga For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] yog-cikitsaa| 223 meM lAnA sIkhoge to bAta-kI-bAtameM pUrNa svAdhIna jaba dehase judA ho jAtA hai taba dehameM prANakI tathA sukhI ho jaaoge| AvazyakatA nahIM rahatI aura vaha zIghra hI vizvavaha zakti kaunasI hai ? ke sarvavyApI prAgasamUhameM mila jAtA hai / prANa - tuma pUchoge ki vaha zakti kaunasI hai ? kaisI kA aMkuza dUra hote hI zarIrake sAre jIvanatattva hai ? hama use kisa prakAra pahicAna sakate pRthaka pRthaka ho jAte haiM aura kucha kAlameM paMca haiM ? use kisa prakAra adhikArameM lAkara usase mahAbhUtameM milakara navIna zarIrakI racanA karane meM apanI icchAnusAra kAma le sakate haiM ? vaha laga jAte haiN| zakti svataH tumhAre zarIrameM sthira hai aura usake abhI hama kaha cuke haiM ki prANa eka mahAn dvArA hI tumhAre zarIrake saba kArya hote haiM, paraMtu zakti hai / use koI koI vidyuta zakti kahate tama use pahicAnate nahIM ho| apane zarIrakI jA~ca haiN| koI koI use aura sudhArakara Human kro| vaha kina padArtho kA banA huA hai ? tuma Electricity arthAt ' mAnuSI vidyut zakti kahoge ki asthi, rudhira tvacA aura maaNskaa| kahate haiN| kitane hI vidvAna use Magnetism yaha ThIka hai, paraMta isase adhika gaharA vicAra kage, athavA AkarSaNazakti bhI kahate haiM / paraMtu hamArI adhikAdhika bArIkIse dekho aura sUkSmadarzaka samajhameM usakA vAstavika nAma 'kriyAzakti yaMtrakI sahAyatA lo| isa yaMtra dvArA rudhirakI hai / usako cAhe jisa nAmase pukAro yA kaho, eka bindrakI athavA vIryake eka choTese choTe paraMtu yaha to sabhI svIkAra kareMge ki vaha eka kaNakI parIkSA karo / tumako dikhAI degA ki mahAna zakti hai / manuSya, prANI aura padArtha usameM asaMkhya jIvanatattva haiM / rudhira aura mAtra meM vaha gupta rItise sthita hai| saMkSepameM kaheM vIryya kevala jaDa padArtha nahIM haiM, ye kevala rAsa' to bar3a pavana, pAnI aura sUryakiraNa Adi sabameM yanika padArthoke saMyogase hI nahIM bane hai, varan hai / sampUrNa vizva usase vyApta hai / vizvameM isa inameM cetana bhI hai / pratyeka rudhirake aNameM zaktikA aTUTa khajAnA hai| yaha saba zakti cetana hai| isa prakAra tumhArA sArA zarIra jIva- tumhArI nijakI hai / tuma isa zaktiko prakRtise natattvoMse banA huA hai| ye jIvana tattva ye saba jitanI khIMca sako utanI khIMco aura apaneko paramANa pRthak pRthaka nahIM haiM, ina asaMkhya tattvoMkI balavAn tathA tejasvI banAo / vAstavameM tuma ekatA honese hI eka jIvita zarIra banatA hai / saba samRddhiyoMke mAlika ho, daridrI tathA isI prakAra prANI vanaspati aura jinako hama duHkhI to tuma apane hAthase banate ho| sAmAnya bhASAmeM jar3a padArtha kahate haiM una sAmAnya dengiyaaN| sabameM ye jIvanatattva saMkalita rahate haiM / ina saba tuma nizcayapUrvaka mAnate ho ki prakRti bar3I tattvoMko niyamameM rakhanevAlI eka camatkArika hI dayAlu hai / usane manuSyake yAvata AvazyakIya zakti prANI mAtra aura padArtha mAtrameM rahatI hai padArtha jagatameM jahA~ tahA~ bhara rakhe haiN| jisake aura vaha prANa hai / isI prANake balase saba vinA thor3e hI ghaMToMmeM manuSyakA galA sUkha jAtA jIvanatattva niyaMtrita aura saMgaThita . rahate haiN| hai aura jisake vinA asahya vedanA hotI hai, prANakA artha AtmA yA vAyu nahIM karanA caahie| aisA paramAvazyaka padArtha jala kahA~ nahIM AtmA tumhArA mUla svarUpa hai aura vaha prANa milatA ? sahArAke sUkhe tathA nirjana marusthalameM / tathA dUsarI sarva zaktiyoMkA svAmI hai| AtmA bhI usane harita bhUmi ( Oasis ) kI racanA kI For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jainahitaiSI [bhAga 13 hai / vahA~ bhI mIThe pAnIkA nirmala jharanA apanI AtmasaMrakSaNa karanekI buddhi dI hai, vahI prakRti bhASAmeM paramezvarakI sikhAI huI kavitAkA gAna lagabhaga saba prANiyoMko nAnA prakArakI upAdhikaratA huA bahatA hai / dhUpa aura garamIse duHkhita yoMse bacAneke upAyoM kI pUrti karatI hai| paza pathika usa jharaneke zItala jalako pItA aura jaba bImAra hote haiM taba ve bhakhe rahate haiN| upa. vRkSoMkI ghanI chAyAmeM baiThakara vizrAma karatA hai / vAsa karanese vyAdhi svAbhAvika rItise ghaTatI pAnIse bhI Avazyaka vAyu hai / jalake vinA hai| isa bAtako hamAre bhAratIya vidvAn pahalese kucha ghaMToM taka manuSya jIvita bhI raha sakatA hai, hI kahate Aye haiM, paraMtu aba yUropa aura ameriparaMtu vAyuke vinA to palabhara bhI jInA kaThina kAke vidvAn bhI isa bAtako mAnane lage haiN| hai / aba Apa batalAveM ki aisA kauna sthAna paraMtu pazuoM ko yaha niyama sRSTi ke AraMbhase hai jahA~ vAyu nahIM hai ? ye donoM bAteM tumheM kyA hI jJAta hai / manuSyakA udAharaNa lo / jaba zikSA detI haiM ? yahI ki manuSyakI Avazyaka hameM kahIM coTa laga jAtI hai taba hama usa jagaha vastuyeM usake nikaTa hI haiN| prakRtine unheM dUra para hAtha pherate haiM athavA phUMka mArate haiM; peTameM khojane jAne kI AvazyakatA nahIM rakhI / yadi darda hotA hai taba peTa para hAtha pherate haiN| isa hama vizva ke svAbhAvika niyamoMkA parizIlana prakArase hama apane zarIrakI eka gapta zaktiko kareM to hameM vidita hogA ki yaha niyama andhoMko kAmameM lAte haiM, bheda kevala itanA hI hai ki bhI dikhAI de jAya, aise moTe akSaroM meM jahA~ tahA~ hameM usa zaktikA jJAna nahIM hotaa| likhA huA hai| jaba aisA hai to manuSyako zaktikA AkarSaNa / vyAdhiyoM ko nirmala karane ke lie jaMgaloM meM jar3I- itane vivecanase tumako yaha spaSTa rItise baTiyoMke DhU~Dhane ko jAne kI kyA AvazyakatA hai ? samajhameM AgayA hogA ki tumhArA zarIra tathA viSake samAna kar3avI auSadhiyA~ kyo piye ? usake AsapAsakA sArA jagat eka adbhuta kisa lie vaidya aura sabaTaroMko mu~ha mA~ge dAma zaktise vyApta hai / tumheM yaha bhI mAnanA par3egA hai aura unI suzAmada kare ? saca to yaha hai ki ki isa zakti ke dvArA pratyeka vyAdhikA nivAraNa prakatine manuSyako kSudra nahIM banAyA, vaha svayaM ho sakatA hai| tama kahoge ki pratyakSa dekhe binA apanI hI ajJAnatAke kAraNa kSudra bana rahA hai / / 9 hama nahIM mAna sakate / paraMtu hama kahate haiM ki aura duHkha pAtA hai| tuma vinA dekhI huI kaI bAteM mAnate ho taba yaha kucha svAbhAvika upaay| eka aura mAna lo / yadi kucha samaya taka yaha choTAsA bAlaka jaba bhUkhA hotA hai taba rone bAta satya hai ' aisA vizvAsa karake tama isakA lagatA hai / kutteko yA anajAna manuSyako dekha- prayoga karoge to icchita pratyakSAnubhava bhI tumheM kara cIkha mAratA hai yA Apa-hI-Apa usase dUra prApta ho jaaygaa| ataH aba tumheM yaha svIkAra haTane lagatA hai / isakA kAraNa kyA hai ? karanA hI par3egA ki tumhArA zarIra aura sampUrNa prakRtine use AtmasaMrakSaNa karanekI buddhi dI hai| jagaha eka parama zaktise bharapUra hai aura yadi ataH apanI buddhike anusAra use jo kucha tuma kisI akriyA dvArA isa zaktiko apane bhayakara yA bhayaprada pratIta hotA hai usase vaha zarIrameM bhara sakoge to tuma bAtakI bAta meM sampUbhalIbhA~ti bacane aura dUra rahanekA prayatna karatA Na vyAdhiyoMse mukta ho jAoge / tumhArA rudhira hai / jisa prakRtile bAlakoM tathA saba prANiyoMko dhamaniyoM meM tejIse bahane lagegA, tumhArA maMda For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] yog-cikitsaa| 225 yar3A huA hRdaya caMcala ho uThegA, tumhAre ni- hai| snAyuokA bala kevala itanA hI hai ki vaha steja netra camakane lageMge aura tumhArI maMda jaTha- tumhAre manakI AjJAke anusAra kArya kara de| rAgni vaizvAnarake rUpameM prakaTa hogii| tuma eka eka udAharaNa lo| tuma dasa mIla calakara Aye apUrva balakA anubhava karoge aura jIvanakA saccA ho, isa lie kucha thaka gaye ho / isI samaya AnaMda luuttoge| tuma jisase miloge use hI yadi koI tumheM aisA samAcAra sunAve jisase tuma apanI zaktise parAjita kara ddaaloge| maiM kahatA uttejita ho uTho aura tumako bIsa mIla aura hU~, kevala itanA hI nahIM, isase saikar3oM gunI calanekI AvazyakatA pratIta hone lage to tuma saphalatAyeM prApta kara skoge| kevala vizvAsa uThakara khar3e ho jAoge aura calanA prAraMbha kara rakkho, AtmazraddhA rakkho aura isa lekhameM batAI doge| tuma isa dhunameM bIsa mIla cale jAoge huI kriyAoMko AcArameM laao| aura tumheM kucha bhI thakAvaTa na mAlUma hogI / jaba ___ tumhAre AsapAsa vAyu hai aura tumhArI jIvana- tumhAre yahA~ kisIkA vivAha hotA hai yA jaba kriyAko paricalita karaneke lie tumhAre pheMpha- koI bImAra par3atA hai taba tuma manakI uttejita DemeM usakI avazyakatA hai| paraMtu yadi tuma nAka avasthA pratidina bezumAra calate phirate ho, . baMda karake baiThe rahoge to kyA vaha amRta vAyu paraMtu kyA tumheM usa samaya zrama pratIta hotA hai ? tumhAre zarIrameM praveza kara sakegI ? nhiiN| eka sipAhI jvarase pIr3ita par3A huA hai / aisI tumako icchAzanika bala dvArA nAkake dvAroMko sthitimeM yuddha Arambha hotA hai aura raNavAdya kholanA par3egA aura phephar3oMko khAlI karanA bajane lagate haiM / unakA svara kAnoM meM par3ate hI par3egA, jisase vAyu apane Apa hI tumhAre zarI- usa sipAhImeM vIratva A jAtA hai| isa vIratvake rameM praveza kregii| isa vizvameM anaMtazakti bharI Adezase jvara ekadama utara jAtA hai aura vaha huI hai aura tuma zaktisamUhake bIca baiThe ho| pAgalake samAna raNakSetrakI ora daur3a jAtA hai| aba tumheM kevala icchAzaktikA upayoga karanA yaha bala kisakA hai ? manakA yA zarIrakA ? sIkhanA hai / icchAse usa zaktiko zarIrameM khIM- zarIrake Upara manakA pUrNa adhikAra hai, isa canA siikho| vaha tumhArI AjJAke vazameM hai| vAtako sabhI mAnate haiM / jaba tuma krodhita tama aisA anubhava karo ki vaha anaMtazakti mere hote ho taba tumhAre netra lAla ho jAte haiM; jaba zarIrameM praveza kara rahI hai-mere zarIrake avayava tuma bhayayukta hote ho taba tumhArA mukha malina usase pUrNa ho rahe haiM aura usase naye rajaH kaNa par3a jAtA hai / tuma nidrita avasthAmeM ho aura bana rahe haiM / basa itanI icchA dRr3hatApUrvaka karo svapnameM kisIke sAtha lar3ate ho, to kabhI kabhI aura phira kyA camatkAra hotA hai use dekho| tuma bola uThate ho aura hAtha paira pheMkane lagate .. manobalakI mahimA / ho / svapnameM kAmavaza honese vIryastrAva ho jAtA _tuma manobalakA prabhAva jAnate ho ? na hai / ina saba bAtoMse yahI siddha hotA hai ki jAnate ho to aba jAna lo| tumhAre hAtha pairake zarIra para manakA bahuta bar3A prabhAva hai / kasarata snAyuoMmeM zakti hai / tuma bhArI vajana uThA sakate sikhAnevAle ustAda upadeza diyA karate haiM ki ho aura dasa mIla cala sakate ho| isase tuma zarIrako dRr3ha karanevAlI kasarata karate samaya manako yaha mAnate hoge ki yaha bala hamAre snAyuoMkA bhI kasaratameM lagAnA caahie| maiM balavAna hotA hai / nahIM, usameM adhikAMza bala tumhAre manakA jAtA hU~ aisI bhAvanA karanA cAhie; anyathA For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 kasaratase kucha lAbha nahIM hogaa| isase bhI manakA zarIra para par3anevAlA prabhAva siddha hotA hai / yadi tumheM isa lekha meM batalAI huI gupta kriyAoM se lAbha uThAnA ho to tuma ina do upayogI aura kArya meM lAne yogya siddhAntoMko svIkAra kara lo, eka to tumhArA mana bahuta sAmarthyavAna hai aura dUsarA tumhAre manakA tumhAre zarIra para pUrNa adhikAra haiM / ina donoM siddhAntoM ko svIkAra karake Age bar3ho, inakA anubhava karo aura prayoga karake dekho / prayoga karane meM yadi ve jhUThe pratIta hoM to phira avazya unako pheMka denA / manakI kriyAke AdhAra para usake do vibhAga | jainahitaiSI - tumhAre mana to eka hI hai aura vaha vibhakta bhI nahIM ho sakatA hai, to bhI mAnasazAtrI manake dvArA honevAlI bhinna bhinna kriyAoM aura vyApAroMko lakSya karake use Subconscious mind aura Subluminal mind ye do nAma dete haiM | mahAsAgarakA pAnI to sarvatra eka hI hai. paraMtu bhinna mitra dezoM ke pIpa Anese usake alaga nAma par3a jAte haiM jaise bhUmadhya samudra, lAlasAgara ityAdi / hameM isa samaya mAnasa zaktiyoMke dvArA kiye gaye manovyApAroMke sUkSma pRthakkaraNoMko jAnane kI AvazyakatA nahIM hai| paraMtu hama usake sIdhe aura sarala do vibhAga karate haiM / eka Antarika kriyAoMko karanevAlA aura dUsarA bAharakI kriyAyeM karanevAlA / bAharakI kriyAyeM karanevAlA mana ( Objective mind) vicAra karatA hai, tarka karatA hai, anumAna karatA hai, siddhAnta niyata karatA hai aura unheM siddha karatA hai tathA hAtha paira Adi zarIrake saba avayavoMka snAyuoMko gati detA hai| AMta - rika kriyAyeM karanevAlA mana ( Subjective mind ) saMskArako, siddhAntako grahaNa karatA [ mAMga 13 hai, AvazyakatA par3ane para unheM apane bhaMDArameMse bAhara nikAlatA hai aura zarIra ke bhItarI avayavoMkI gatiko niyamita karatA hai| tumhAre zarIrameM rudhira rAta dina ghUmA karatA hai, hRdaya niraMtara dhar3akatA rahatA hai, pAcana kriyAke avayava bhojanameMse poSakatattva khIMcakara zeSako malake rUpameM bAhara nikAlA karate haiM, svapnameM macchara yA koI dUsarA jaMtu kATatA hai to usakA pratIkAra kara deke lie hAtha U~cA uThatA hai / ye aura aisIaisI saba hI kriyAyeM manake dvArA hotI haiM / ina kriyAoM para tumhArA adhikAra nahIM hai| tuma apanI icchA ke anusAra rudhirakI gati meM yA hRdaya sphuraNa meM pheraphAra nahIM kara sakate ho : paraMtu isI mana para isa lekha meM batAI huI kriyA oMke dvArA tumheM adhikAra prApta karanA hai| use hI tumhArI icchAnusAra kArya karanevAlA banAtA hai| jo tuma itanA kara sake to samajhanA ki tumhAra kArya siddha ho gayA / AMtarika mana para vizeSa prakAza / * kadAcit tuma socate hoge ki yaha kArya bahuta kaThina hai, paraMtu yathArtha meM yaha kArya vaisA kaThina nahIM hai / yadi tuma apanI AMtarika manakI prakriyAoMko barAbara samajha loge aura batAI huI rIti ke anusAra prayoga karoge, to tuma eka saptAha meM apane Arogya meM, apane vicArameM, apanI prakRtimeM mahattvapUrNa pari vartanako dekhoge tumheM isa bAtako jAna lenA cAhie ki tumhArA AMtarika mana jo zarIra ke aMdarakI kriyAyeM karatA hai, bahuta komala aura saMskAragrAhI hai priya aura svataMtra aura bAhya mana svataMtratAkAma karanevAlA hai / vaha sadaiva vicAra karatA hai, tarka karatA hai, aura satyAsatyakI parIkSA karatA hai / isalie use jo AjJA dI jAtI hai use vaha ekadama nahIM svIkAra karatA / usa para vaha nAnA taraha ke For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] yog-cikitsaa| 227 tarka karane laga jAtA hai| kabhI kabhI to vaha kadApi nahIM phuNceNgiiN| isa lie pahale bAhya manako tumhArI AjJA svIkAra kara letA hai aura kabhI sthira karanA cAhie, athavA use suSupti avakabhI sAmane ho jAtA hai / vaha bahuta capala aura sthAmeM lAnA cAhie / jaba mAlUma ho ki bAhya mana asthira hai / baMdarakI nAI vaha eka viSayase dUsare suSupti avasthAmeM hai athavA sthira ho gayA hai, taba viSayakI ora daur3atA hai / paraMtu Antarika mana Antarika manako jo AjJAyeM denI hoM de DAlo, choTe bAlakake samAna sarala hai| use jo AjJA jo saMskAra DAlanA ho, DAla do, ve saba saphala dI jAtI hai use vaha ekadama grahaNa kara letA hai hoNge| ye rAjayogakI gupta kuMjiyA~ lokahitake lie aura barAvara usI taraha, lezamAtra bhUla yA hera- prakaTa kI jAtI haiN| inase lAbha uThAkara balavAn phera kiye vinA use kAryameM pariNata karatA hai| aura vijayI honA athavA lAbha na uThAkara durbala , vaha lezamAtra bhI vicAra nahIM karatA; use bhalI- aura parAdhIna rahanA svayaM tumhAre hI hAthameM hai| burI jo AjJA do, vaha turaMta mAna letA hai| pratyeka manuSya apane sadbhAgyakA svayaM kartA yaha tumheM mAlUma hI hai ki tumhAre zarIrake bhI- hartA hai / tarI avayavoM, tumhAre vicAroM aura tumhAre sAdhanAkA dvaar| . svabhAva para usakA pUrA prabhAva hai-pUrA adhikAra aba yadi tuma balavAn aura svastha honeke / hai / aba tuma AMtarika prakriyAdvArA zarIrakI lie utsuka ho, jo gupta rItiyA~ batAI jAtI haiM sampUrNa vyAdhiyoM aura kuTevoMko parAjaya karane- unakA lagAtAra abhyAsa karate rahanekI dRr3hatA kI gupta rItiyoMkA kucha bheda samajha gaye hooge| rakhate ho to AgekI paMktiyoMko par3ho, nahIM to yadi na samajhe hooge to Age samajha jaaoge| isa lekhako eka ora tAkameM rakha do, athavA tuma apane zarIrake svAmI kahalAte ho, maiM kahatA kisI vizeSa adhikArI mitrake svAdhIna kara do| hU~ ki tuma sacamuca hI usake sampUrNa svAmI bana kitane hI manuSya choTe bAlakake samAna jijJAsu jaao| maiM cAhatA hU~ ki tuma balavAn aura hote haiM / ve koI naI bAta sunakara turaMta nIroga bno| usake mohameM par3a jAte haiM aura usake pIche AvazyakIya suucnaa| daur3ane lagate haiN| ve eka yA do dina usakA jina manuSyoMne rAjayogake mArgameM praveza prayoga karate haiM aura manaHkalpita pariNAmakI kiyA hai, ve Upara kahI huI bAtoMko sahaja hI siddhi na dikhAI dene para use chor3a dete haiN| *mAna leMge, paraMta jo kevala jijJAsu haiM ve ina eka bAlaka jamInameM bIja botA hai, usake Upara / bAtoMko svIkAra karane meM saMzaya kreNge| unakA jalasiMcana karatA hai, miTTIke dvArA use DhA~ka / yaha saMzaya dUra karaneke lie pahale do eka sarala detA hai; paraMtu aMkura phUTA yA nahIM yaha dekhane ke prayogaM batalAU~gA, jinako AjamAkara dekha- lie adhIra hokara dasa-dasa, pandraha-pandraha . nese unakA saMzaya-timira haTa jAvegA, Atma- miniTameM miTTI khodakara dekhatA hai / aba vicAro, zraddhA bar3hegI aura AvazyakIya kriyAyeM karaneke kyA vaha bIja kabhI aMkurita hogA ? yadi tuma lie unako bala prApta hogaa| sAdhanArUpI mArga- isa bAlakake samAna adhIra ho-jo eka yA do para calanevAle pratyeka ziSyako smaraNa rakhanA divasake abhyAsameM siddhikI AzA rakhatA haicAhie ki jabataka bAhya mana caMcala hai, tabataka to yaha mArga tumhAre lie nahIM hai / sAdhanAke tumhArI AzAyeM aura sUcanAyeM Antarika mana taka dvArameM praveza karaneke pahale tumameM dRr3hatA aura For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI [bhAga 13 AtmazraddhAke hone kI bar3I AvazyakatA hai| yaha hai| yaha kAma ekadama siddha nahIM hogaa| yadi rAjayogakI 'pravezikA parIkSA' hai / isa parIkSAke ATha dasa dinataka vinA ukatAye abhyAsa jArI pAsa kiye binA kisI vidyArthI ( sAdhaka) ko rakkhoge to avazya saphalatA hogii| isa kriyAse sAdhanAke dvArameM praveza karanekA adhikAra nahIM tuma apanI bar3I-se-bar3I thakAvaTako cAhe jaba milatA aura yadi koI aisI aparipakka sAdhaka- sahaja hI miTA skoge| ATha ghaMTekI nidrA lene avasthAmeM praveza karatA hai to vaha avazya hI se zarIrako jitanI vizrAnti milatI hai, utanI hI niSphala jAtA hai, aura vaha apanI bhUlake kAraNa isa zithila karanekI kriyAse kucha miniToMmeM hI athavA zIghratAke kAraNa niSphala ho jAnese mila jaaygii| zithila ho cukane para aba eka lambI yogavidyAkA kaTTara zatru bana jAtA hai-use DhoMga zvAsa lo / pheMphar3oMmeM eka sAtha saba vAyu mata yA indrajAla samajhane lagatA hai| bharo, aura Thahara Thaharakara aTaka aTaka kara bhI pahalI siiddh'ii| zvAsa mata lo; varan dhIrese gaharI zvAsa lo; uparilikhita rItyanusAra yadi tama adhi- pheMphar3e aura chAtIko vAyuse bhara DAlo aura kArI ho, to dRDhatA, AtmazraddhA aura mano- vAyuko nAbhiparyaMta jAne do / yadi tumheM balako apanA sAthI banAkara mere sAtha kisI abhyAsa na ho to kuMbhakakI arthAta zvAsako aMdara ekAnta sthAnameM calo aura kamarekA daravAjA rokanekI kriyA mata kro| jaise dhIre dhIre zvAsa baMda kara lo / yadi tumhAre hRdayameM vyagratA. lI thI usI prakAra use dhIre dhIre choDa do| phira tarka vitarka Adi ho to unheM bAharake kamaremeM jitane kSaNataka vinA zvAsake sukhapUrvaka raha rakha jAo aura prasanna cittase mere sammukha Asana sako utane samayataka zvAsa mata lo / yahI para baiTha jaao| manameM kisI prakArakA saMzaya uttama kuMbhaka hai / isake pazcAt phira dhIre dhIre mata rakkho / kahA hai ki-'saMzayAtmA vinshyti| gaharI zvAsa lo aura phira dhIre dhIre bAhara isa kriyAmeM kucha bhI kaThinAI nahIM hai / yadi nikAlo / isa kriyAko sukha zAntipUrvaka tuma padmAsanase baiTha sakate ho to ThIka hai, nahIM karanA cAhie / pheMphar3e aura hRdayako zramita to eka ArAma kursI para so jaao| yadi ArAma mata hone do / bIca bIcameM ho sake to 'oma kursI bhI na ho to darI para sira aura pairake nIce kA uccAraNa karo / yadi isa batalAI huI takiyA rakhakara leTa jaao| aba tuma apane hAthoM, prakriyAke anusAra abhyAsa karoge to tumhArA pairoM aura gardanakI snAyuoMko zithila kara do| bAhya mana sthira ho jAyagA aura Antarika mana zithila karanekI kriyA bahuta hI Avazyaka hai| tumhArI AjJAyeM grahaNa karaneko sadaiva yadi tuma pratidina eka yA do bAra pA~ca yA tatpara rhegaa| dasa miniTataka zarIrako zithila karake ni:zceSTa sAmAnya Adaza / hokara par3e rahane kA abhyAsa kara loge to tumhArI jaba tuma isa sthiti taka pahu~coge taba, tumhArI sArI thakAvaTa utara jAyA karegI aura naI zakti zvAsa bahuta sthira ho jAyagI, tumhArA mana A jAyA kregii| isase tumhArI AyukI vRddhi vicAra karanA yA bhaTakanA chor3a degA aura tumako hogii| ataeva zithi honA siikho| hAtha pairoMko aisAbhAsane lagegA ki sAre saMsArameM mere sivA aura bilakula DhIle kara do, kapar3eke samAna narama koI nahIM hai / aisI sthiti prApta karaneke lie tumheM ho jAo, mAno zarIrameM bilakula zakti hI nahIM dhairyake sAtha prayatna karanA cAhie / cAhe thor3e dina For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'yoga- cikitsA | aGka 5-6 ] 229 mbhameM pUrA maMtra uccAraNa karane ke lie tumheM pA~case dasa miniTa lageMge, bAda meM jaba tumhArA abhyAsa bar3ha jAyagA, taba tuma adhika samayataka eka hI vicArameM magna rahanA sIkhoge aura vaise hI adhikAdhika bala aura ArogyatA prApta karoge / lage cAhe adhika; paraMtu isa sthiti taka pahu~ca saba sakate haiN| jaba tuma aisI sthiti meM praveza karoge taba tumheM samajhanA cAhie ki tumhArA AMtarika mana tumhArA Adeza grahaNa karaneke yogya ho gayA hai / itanA ho cukane para nimna likhita mahAmaMtrako manana karate hue uccAra kro| yAda rakhanA cAhie ki isa maMtra ke zabdoM ko kevala mu~ha se japane yA kaha jAnese kucha lAbha nahIM hotA / isake arthako samajhakara aura sthiratA ke sAtha vicAra karake usake bhAvako hRdayaGgama karanA cAhie / pratyeka vAkya kahate samaya usakA jo prAtaHkAlakI kriyA / Upara batalAI huI kriyAkA upayoga dina meM jaba kabhI dasa dasa pA~ca pA~ca miniTakA adakAza mile tabhI karane laganA cAhie aura isakA abhyAsa bar3hAnA caahie| pahale thor3e dinataka manako yAda dilAnI par3egI, paraMtu kucha bhAva ho, tuma yathArthameM vaise hI ho aisI dRr3ha dhA-denoMke bAda abhyAsa bar3ha jAne para mana Apa-hI T raNA karanI cAhie | kalanA mithyA nahIM hotI hai / smaraNa rakkho, tuma jaisI kalpanA karoge vaise hrIM ho jAoge | jaba tuma zraddhApUrvaka yaha mAna lete ho ki maiM balavAn hU~ taba tuma sacamuca meM hI balavAn ho / ata eva tuma aisI kalpanA karo ki hamAre hAtha, pA~va, pITha, chAtI Adi saba snAyu baddha aura rudhirase paripUrNa haiN| thor3e samake bAda tumheM isa kriyAkA camatkAra dikhAI degA | Apa svAbhAvika rIti se dhyAnastha ho jAyagA / paraMtu jo sAdhaka pUrNa Arogya aura bala prApta kara nekI icchA rakhate hoM, unheM pratidina prAtaH kAla manako sthira karake eka kriyA karanI cAhie ! pahale to Upara kahe anusAra zithila hokara bAhya manako sthira karo, phira apane sAmane hanumAna, bhIma, rAmamUrti athavA aura kisI mahAbalavAn, puruSakA citra rakkho / usake zarIrake pratyeka aMgako premapUrvaka dekho aura phira netra baMdU karake nIce likhe anusAra kalpanA karo - " merA zarIra vajra ke samAna dRr3ha aura zaktimAn hai / mere hAtha paira aura saba zarIra ke snAyu kaThina, moTe aura sazakta haiM / zarIrake kisI bhAga meM bhI roga nahIM hai / sampUrNa zarIra alaukika cetana zaktise paripUrNa hai / " isa vicArako manameM khUba sthira karo / aisI kalpanA karake ki hama svataH vaise haiM apane hAtha, pA~va aura chAtI para hAtha phero | bAraMbAra nAbhiparyaMta dIrgha zvAsa lo / isa kriyAko pratidina 10 se 15 miniTataka karo / mahAmaMtra - - " OM maiM apane zarIrakA svAmI hU~ | maiM sukharUpa hU~ | maiM balavAn hU~ | merA rudhira saba nAr3iyoM meM nirAmaya vegase bhramaNa karatA hai| mere pheMphar3e aura hRdaya apanA kArya niyamita rIti se karate haiM / merI jaTharAgni uttama rIti se annako pacAtI hai| usase zuddha rudhira utpanna hotA hai / teM nirupayogI malako bAhara nikAlatI haiM / " maiM phira kahe detA hU~ ki isakA pratyeka vAkya uccAraNa karate samaya aisI dRr3ha kalpanA karanA cAhie ki maiM jo kaha rahA hU~ usake anusAra zarIrameM kriyAyeM ho rahI haiM, athavA una kriyAoM kI mUrtiko apane hRdaya meM banAnA cAhie | tumhArI kalpanA jitanI dRr3ha, zraddhAyukta aura sateja hogI utanA hI adhika tumako lAbha hogaa| Ara upayogI vyAyAma / sadaiva vistaroMse uThakara chata para jAo / yadi chata na ho to kamarekI saba khir3akiyA~ kholakara For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jainahitaiSI [ mAga 13 eka khir3akIke sAmane khar3e ho jAo / phira dIrgha zvAsa lo / sAtha hI donoM hAtha Age le amRtamaya vAyuse phephar3oMko maro aura turaMta hI jAo aura muTThI bA~dhakara jorase kaMdhoMke pAsa le khAlI kro| isa prakAra dIrghazvAsa-prazvAsakI Ao / isa prakAra kaI bAra kro| aisA karate kriyA jabataka bana sake, karo / jaba pheMphar3e samaya hAthoMmeM khUba tAkata rakkho, yahA~ taka ki zramita hue mAlUma par3ane lageM, hRdaya jorase ve sahaja hI kA~pate hue mAlUma par3eM / phira dhar3akane lage aura rakta khUba daur3ane lage taba isa hAthoMko jaise the vaise karake bilakula DhIle kara kriyAko baMda kara do aura ArAma karo / isa do| phira pheMphar3emeM rokI huI havAko mukhadvArA prakAra nitya sabere aura zAmake samaya khulI jorase bAhara nikAla do aura eka zodhaka havAmeM dIrgha zvAsa-prazvAsa lenekI kasarata prANAyAma karo / ye kasarateM zarIrake kiyA kro| jJAna-taMtuoMko bahuta balavAna banAtI haiM / ye dUsarI kasarata / tInoM kasarateM bahuta hI Avazyaka aura mahattvakI sIdhe khar3e ho jaao| paira aura jaMghAoMke haiM / bAhyadRSTise dekhanevAleko zAyada mAlUma ho snAyuoMko kar3e kara do / eka dIrgha zvAsa lo. ki ye kasarateM mAmUlI haiM, paraMtu anubhava karane para ye bahuta lAbhakArI siddha hotI haiN| kasarata, aura vAyuko pheMphar3e roka rakkho / er3iyoMko / / prANAyAma aura icchAzakti ina tInoMkA ekatra U~cI uThAkara aMgUThe aura u~galiyoM para zarIrakA / upayoga karake jo bala utpanna hotA hai vaha mArAmAra rakhakara khar3e ho jAo ) phira dhIre ra anya kisI tarahakI kasaratase prApta nahIM ho dhIre pairoMko nIce Ane do aura sAtha-hI-sAtha / sktaa| pheMphaDemeM rokI huI zvAsako dhIre dhIre nAkake amRt| nathanoM dvArA bAhara nikAlate jaao| phira eka zodhaka prANAyAma kro| zodhaka prANAyAmakI aba maiM tumheM eka adbhuta camatkArika aura kriyA isa prakAra hai---dhIre dhIre nAkake nathanoM / balavarddhaka prayoga sikhAtA hU~ / saikar3oM varSoM se dvArA eka zvAsa lo aura jabataka saralatApUrvaka " jisa amRtako khojaneke lie loga prayatnazIla the use pheMphaDaoNmeM roka sako roko / phira jaise sITI aura use prApta nahIM kara sake the, use maiM Aja bajAte haiM isa prakAra jorase mukhadvArA zvAsako tumheM batalAtA huuN| yaha saccA amRta koI peTeMTa bAhara nikAla do| * ye kasarateM aura kriyAyeM davA yA pauSTika vastu nahIM hai, yaha maMtrita tAbIja yathAzakti karanA caahie| yA DorA bhI nahIM hai, paraMtu yaha yogakI eka kriyA hai / yaha kriyA itanI sarala. hai ki tIsarI ksrt| ise hara koI kara sakatA hai / tuma ise bilakala sIdhe khar3e ho jAo, chAtI Age Aja hI prayogameM lAo / tuma apane kamare meM nikAlo, gardana jarA pIche karo aura kaMdhoMko bhI praveza karo aura apane manakI vyagratA, cintA, kucha pIchekI ora haTAo / matalaba yaha ki tarka vitarka Adi sabako dUra kara DAlo / phira bilakula phaujI DhaMgase khar3e ho jaao| phira eka prasanna cittase eka Asana yA ArAma-kursI para . *aneka pAzcAtya logoMne zvAsako makhake dvArA baiTha jAo aura kucha samayataka dIrgha zvAsa nikAlanekI kriyA kara dekhI hai, paraMtu usase kisI prazvAsa lo / dazaH pA~ca bAra jorase oMkArakA prakArakA nukasAna nahIM huaa| uccAraNa karo aura phira Upara batalAI huI rItike + vA For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] yog-cikitsaa| 231 anusAra zithila ho jaao| maiM pahale bhI kaI kama mata samajhanA / dekho, gurutvAkarSaNakA niyama bAra kaha cukA hU~ ki zithila honekI kriyA kitanA sarala hai, paraMtu usakA prabhAva vizvavyApI bahuta hI Avazyaka aura mahattvapUrNa hai / isa hai / saMsArake saba bar3e bar3e niyama aise hI haiN| pravRttike samaya sAdhakake jJAnataMtuoMko itanA unakA mahattva unake upayogase pragaTa hotA hai / zrama par3atA hai ki yadi divasameM 10 miniTa saryakiraNoMkA AkarSaNa / bhI zithila honekA abhyAsa na rakkhA jAya to Upara batAI haI rItise hI sUrya-kiraNoMmeM usakA jIvanatattva alpa samayameM hI kSINa ho vyApta, prANoMko poSaNa karanevAlI mahAn zaktijAya / vartamAna samayameM AyuSyake ghaTa jAnekA kA AkarSaNa kiyA jA sakatA hai / prAcIna yaha bhI eka kAraNa hai / acchA, zithila ho RSi loga sUryakA pUjana karate the, sUryako argha jAne para tuma apane mana aura zarIrakI parIkSA kro| hara / dete the, sUryakA AvAhana karate the, sUryakavaca netra baMda karake aisI kalpanA karo ki " mere ra par3hate the aura sUryake prakAzameM baiThakara saMdhyA AsapAsakA samasta vAtAvaraNa eka parama cetana / catana vaMdana karate the| isakA matalaba yaha hai ki ve zakti ( energy) se bharapUra hai / yaha cetana upalikhita kriyAoM dvArA sUryameMse 'reDiyama' vizvavyApI hai / isa ananta cetana samudrake madhya hama aura aise dUsare AyuSyavardhaka tattvoMko zarIrameM akele baiThe hue haiN| sAre saMsArameM hama aura cetana khIMcate the| yadi tuma cAho, saMkalpa karo to zakti ke sivA aura kucha nahIM hai / " tuma anya tuma bhI vaisA karanemeM samartha ho sakate ho| saba manuSyoMko-saba padArthAko thor3I derake prAtaHkAlake pahale praharameM jaba saryakI dhUpa teja lie bhUla jAo / phira kalpanA karo ki " meM nahIM hotI, eka vastra pahanakara aura bAkI zarIra isa cetana-sAgarameM gotA lagA rahA hU~-cetanasa khulA rakhakara aura yadi AvazyakatA jAna par3e vyApta ho rahA hU~ / " isa samaya tuma apane to eka kapar3e dvArA sira DhaMkakara sUryake prakAzarIra aura manako kapar3eke samAna DhIlA kara do| zameM baiTha jAo aura netra baMda karake aisI kalpanA kalpanAko khUba sateja karo / tuma apane netroMke karo ki "jo sarya-kiraNeM hamAre zarIra para par3a sanmukha isa kriyAko jitanI uttamatAke sAtha rahI haiM aura jo hamAre cAroM ora phaila rahI haiM, citrita karoge, usI parimANameM tuma isa cetana- una sabameM rahanevAlI zakti (Energy ) hamAre rUpI amRtako prApta kara sakoge / aba kalpanA jharIrameM praveza kara rahI hai|" thoDI dera bAda karo ki cetanakI lahareM ekake bAda eka cAroM tamhArA sArA zarIra kisI alaukika bijalIke orase tumhAra zarIrameM praveza kara rahI haiM, ve samAna zaktise camaka uThegA aura tamako navajItumhAre zarIrakI pratyeka raga aura paramANuko nayA vana prApta hogA / tuma jIvanake sacce AnandakA banAtI haiM / isa samaya aisA vicAra karo ki anabhava karane lagoge / isa nasakheko AjamAo tama pratyeka zvAsadvArA jagata meMse zaktikA Aka- aura isa navavijJAnake pakSapAtI bno| rvaNa karate ho aura usake dvArA tumhArA zarIra soneke pahale kyA balavAn aura tejasvI banatA hai / yaha saccA amRta hai / isake dvArA RSiloga dIrghajIvI hote karanA cAhie ? the aura tuma bhI ho sakate ho| yaha kriyA dekhanemeM sone ke pahale nimralikhita kriyAko karanekA bahuta sarala mAlUma hotI hai / isase isakA mUlya abhyAsa DAlo / vistaroM para citta leTa jaao| For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jainahitaiSI [bhAga 13 pairoMke nIce bhI eka takiyA rakkho, arthAt karaneke hetu Upara likhI huI kriyAoMke sivA sirake samAna pairoMko bhI kucha U~cAI para rkkho| eka dUsarI kriyA aura karanI cAhie / zarIrake kucha dIrgha zvAsa lo aura zithila ho jAo, phira jisa bhAgameM darda hotA ho athavA jisa aMgameM sira netra, gardana, chAtI, paira Adi ekake bAda eka vyAdhi ho usa para apanA hAtha rakkho / ( aba avayava para jahA~ taka tumhArA hAtha pahu~ce thor3I yaha kahane kI AvazyakatA nahIM rahI ki koI derataka hAtha rakhakara aisI dRDha bhAvanA karo ki bhI kriyA karaneke pahale dIrghazvAsa lene aura pratyeka avayava apanA kArya niyamita rUpase kara zarIrako zithila karanekI nitAnta avazyakatA rahA hai| yadi tumhAre kisI avayavameM koI vyAdhi hai| tumako yaha bhI mAlUma hogA ki hindUhai to usa avayava para adhika samaya taka hAtha dharmAnusAra kisI bhI dhArmika kriyAke AraMbhameM rakkho aura aisI bhAvanA karo ki vaha vyAdhi Acamana aura prANAyAma karanekA vidhAna hai nirmUla ho rahI hai| tuma apanI bhAvanA zaktiko aura vaha sakAraNa hai / ) phira tuma apane cittakI kama mata smjho| tumhArI bhAvanAke dvArA kevala vRttiko vyAdhi-sthAna para sthira karo / yaha tumhAre zarIrakA hI nahIM, varan sAre saMsArakA kiyA kucha kaThina to hai, paraMtu thor3e dinake parivartana ho sakatA hai / IsA masIhane eka prasaMga abhyAsase sugama ho jAtI hai| mAna lo ki tumhArI para kahA thA-" yadi tuma AjJA karoge to ye chAtImeM zUlakA darda hai, to usa samaya zarIrake pahAr3a lur3haka kara samudrameM jA gireNge|" manu- aura kisI avayavakI ora mana na lejAkara dhyakI bhAvanAkA bala bahuta jabardasta hai / tuma kevala chAtIkI ora mana lagAo-mAno ki manuSya ho; manuSya honekA sattva kyoM apane hAthoM usake sivA tumhAre aura koI avayava hai hI dvArA khote ho ? apane hAthoMse kyoM daridra aura nahIM / aisA karanese vaha avayava tumhArI citta. nirbala banate ho ? vRttikA kendra bana jAyagA aura usa jagaha para jaba nidrAdevI tumhArI A~khoM para apanA tuma adhika Atmabala DAla sakoge / jaise adhikAra jamAne lage taba eka aMtima bhAvanA sAmAnya kA~cake dvArA Aga paidA nahIM hotI, karake usa devIke AdhIna ho jaao| tuma aisI paraMtu bahirgola ( Concave ) kA~cako sUryakI bhAvanA karo ki prAtaHkAla jaba maiM sokara uThU dhUpameM rakkho to usa kAca para par3anevAlI sUryyakI taba merA zarIra pUrNarUpase svastha aura tAjA ho, samasta kiraNeM usake eka madhya binda para ikaTI mastaka halakA aura praphullita ho / basa, aisI ho jAtI haiM aura usake nIcevAle padArthameM Aga bhAvanA karake so jAo / jaba tuma prAtaHkAla paidA kara detI haiN| usI prakAra tumhArI bhaTakatI sokara uThoge taba tumheM mAlUma hogA ki tumhArA huI vRttiyoM dvArA roga dUra nahIM ho sakatA, zarIra svastha aura nirogI hai / tumhArA zarIra to paraMtu una saba vRttiyoMko kisI eka avayava yaMtra hai, use tuma jaisA banAnA cAhoge vaisA hI para sthira karanese adbhuta pariNAma dikhAI detA bana jaaygaa| __ hai| jisa aMgameM vyAdhi ho usa para manakI kisI khAsa vyAdhikA nivaarnn| vRttiyoMko sthira karaneke pazcAta aisI kalpanA karo Upara likhI huI saba kriyAyeM svAsthya aura ki usa jagahase vyAdhi haTakara zvAsadvArA bala prApta karaneke lie batAI gaI haiM, paraMtu yadi bAhara nikalatI jAtI hai aura jo zvAsa tuma zarIrameM koI khAsa vyAdhi ho to usakA nivAraNa bhItara khIMcate ho usake dvArA tumhAre zarIramaM bala For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] aura jIvanakA saMcAra hotA hai| isake bAda eka mere zarIra se candragupta ke svapnoMkI jA~ca / vismita prabala AjJA karo ki vyAdhi mAtra bAhara nikala jAya / phira tuma usI kSaNa kisI prakArakI zaMkA kiye binA aisI kalpanA karo ki hamAre zarIrase eka malina zvAsa dvArA vaha bAhara nikala rahI hai / tuma vizvAsa rakkho ki vaha avazya nikala jaaygii| tuma isa taraha eka bAra AjJAkA kaisA prabhAva par3atA hai, so dekho| maiM tumheM jhUThamUTha nahIM car3hAtA hU~, varana maiMne ye saba kriyAye~ svata: anubhava karake dekhI haiM / isa taraha maiMne apanI vyAdhiyoMko svata: nirmUla kiyA hai| isameM Azcarya karane yogya kucha nahIM hai / jo jAnatA hai aura jise anubhava prApta ho gayA hai use ye kriyAyeM eka khelake samAna sarala haiN| vijJAnake Azcaryajanaka prayoga ajJAniyoMko karate haiM, paraMtu jo unake jJAtA haiM unako ve bahuta sAdhAraNa pratIta hote haiM | vijJAna do prakArakA hai / eka Adhibhautika vijJAna ( Physical science ) aura dUsarA AdhyAtmika vijJAna (Spiritual science) | loka tumheM kabjiyatakI bImArI hai / aba tuma sote samaya peTa para hAtha rakhakara AjJA karo ki saba mala prAtaHkAla nikalaneke lie taiyAra ho jaay| phira kalpanA karo ki jaTharAgni, tillI, A~teM ityAdi saba karma kara rahe haiM aura mala pRthaka ho rahA hai / do cAra dina aisA karo aura phira dekho ki usakA kyA pariNAma hotA hai / hama samajhate haiM ki kadAcita dUsare dina hI tumako lAbha dikhAI degA, paraMtu yadi tatkAla lAbha na dikhAI de to bhI use sahasA mata chodd'o| kyoM ki phalaprAptimeM vilamba honekA eka mAtra kAraNa kriyAmeM zithilatA honA hai / kriyAoMmeM dRr3ha zraddhA aura pUrNatA hote hI phala avazya milatA hai - yaha AdhyA-' * tmika tattvakA aTala niyama hai / isa rItike dvArA tuma hara taraha kI vyadhiyoM ko dUra kara sakate ho / sAmAnya sUcanAyeM | jaba tuma jala pio, taba ekadama zIghratA se mata pI jAo, jisaprakAra garama cAya yA dUdha pIte ho usI prakAra dhIre dhIre eka eka ghU~Ta karake pio / pAnI pIte samaya aisI bhAvanA karo ki pAnImeM jIvana tattva hai aura vaha hamAre bhI 233 tara praveza kara rahA hai / pratyeka ghU~Ta lete samaya manameM 'om' kA uccaraNa karo / bhojana kara samaya bhI tuma aisI hI kalpanA karo ki maiM pratyeka cIjameMse poSaka tattvakA grahaNa kara rahA hU~ / vAraMvAra oMkArakA uccAraNa karo | hamezA prasanna raho / cintA aura vyagratAko kabhI manameM na Ane do| bImArIkI bAteM na kabhI karo aura na kabhI suno / tumhAre zarIra aura mana para tumhArA hI pUrA adhikAra hai aura kisIkA nahIM ! isako kabhI mata bhuulo| tumhArI isa bhAvanA paramAtmabala hai, isako smaraNa rakkho / sarve santu nirAmayAH / * candraguptake svoMkI jA~ca | ( lekhaka - zrIyuta bAbU jugalakizorajI mukhtAra / ) kahA jAtA hai ki mauryavaMzI mahArAja jinakI saMkhyA 16 hai aura jinake phalako sunakara caMdraguptako eka samaya kucha svapna Aye the unhoMne, saMsAra-deha-bhogoM se virakta hote hue, jainamunidIkSA dhAraNa kI thI / bhadrabAhucaritra meM, ratnanandi nAmake AcAryane ina svanoMke nAma isa prakAra diye haiM: 1 kalpavRkSakI zAkhAkA TUTanA; 2 sUryakA asta honA; 4 chalanI ke samAna chidroMvAle caMdramAkA udaya; 4 bAraha phaNakA sarpa; 5 pIchA lauTatA * eka gujarAtI nibandhakA anuvAda | For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI [ bhAga 13 huA suMdara svargIya vimAna; 6 kUr3e karkaTameM samudrako ullaMghana karanA; 6 lomar3iyoMdvArA vRddha utpanna huA kamala; 7 nRtya karatA huA bhUtoMkA bailoMkA pIchA kiyA jAnA / ' samUha; 8 khadyotakA (juganUkA) prakAza; 9 madhyameM ina chahoM svapnoMkA phala kramazaH isa prakAra sUkhA aura prAntameM thor3e jalako liye hue sarovara; diyA hai:10suvarNake pAtrameM kuttekAkhIra khAnA;11 hAthI para 1 pApakA pracAra aura puNyakA lopa hogA; car3hA huA bandara; 12 samudrakA maryAdA chor3anA; 2 nIca, duSkulIna aura durAcArI manuSya adhi-- 13 bahubhArayukta rathakA bachar3oM dvArA calAyA kAra prApta kareMge; 3 uccakulIna rAjA loga jAnA; 14 U~Ta para car3hA huA rAjaputra; nIcoMke sAtha saMsarga kareMge; 4 nIca jAtike 51 dedIpyamAna ratnarAzikA dhUlise AcchAdita manuSya satkulInoMko kaSTa deMge aura unheM usI honA; 16 kAle hAthiyoMkA yuddha / * samasthalIkI ora nIcA ( arthAt apane jaisA) __ karnATakI vidvAna devacandrane bhI apane 'rAjAva- karanekA prayatna kareMge; 5 rAjAloga vyavahAra kara liikthe|'x nAmaka kannaDa graMthameM samrATa caMdraguptake / (cuMgI ) aura anya anucita Taiksa lagAkara 16 svapnoMkA ullekha kiyA hai| parantu isa ullekhameM prajApIDanameM sahAyaka baneMge; 6 naci puruSa jhUThI svapnoMke jo nAma diye haiM unase mAlUma hotA hai prazaMsAoM tathA namratAoMse uccakulIna, satpuruSa ki rAjAvalI kathemeM bhadrabAhucaritrake svamoM se aura buddhimAnoMko tthgeNge|' 6, 7, 11, 12, 14, aura 15 nambarake chaha svapna nahIM haiN| inake sthAnameM vahA~ dUsare hI prakArake yaha phala bhadrabAhacaritrake una uhA~ svamoMke svama diye haiM, jinake nAma ye haiM:-- phalase prAya: ekadama vilakSaNa hai| jaisA ki ukta 1 samasta vAyumaMDalameM vyApta hotA huA caritrameM diye hue unake nimnaphaloMse pragaTa hai:---- dhuA~; 2 siMhAsana para baiThA huA eka bandara; . 6 prAyaH hIna jAti ke loga jainadharmako dhAraNa 3 gardabhoM para car3he hue kSatriyaputraH 4 bandaroMkA kareMge, kSatriyAdika use dhAraNa nahIM kareMge: rAjahaMsAko bhaya dikhAkara bhagAnAH 5 govatsoMkA 7 manuSya nIca devatAoMmeM adhika zraddhA aura / bhaktike rakhanevAle hoMge; 11 duSkulameM utpanna yathA:-"imAn SoDazaduHsvapnAn dadazAzcaryakArakAn / kalpapAdapazAkhAyA bhaMgo'stamanaM rakhe hue nAMca jAtike manuSya rAjya kareMge, kSatriyaloga tRtIyaM titauprakSamudyantaM vidhumaMDalam / turIyaM phaNinaM rAjA nahIM hoMge; 12 rAjAloga prajAkI saMparNa svapne phaNadvAdazamAMDatam // 12 // vimAnaM nAkinAM kanaM lakSmI grahaNa kareMge aura nyAyamArgaka! saMghana dhyAghuTantaM vibhAsaraM / kamalaM tu kacArasthaM natyantaM bhata- karanevAle hoMge: 14 rAjAloga nimala dharmako vRndakam // 13 // khadyotodyotamadrAkSAtprAnte tuccha. jalaM saraH / madhye zuSkaM hemapAtre zunaH kSIrAnabhakSaNam 1 kacArambajamutpannaM dRSTaM prAyeNa tena vai| jinadharma // zAkhAmRgaM gajArUDhamabdhi kUlapralopanam / vidhAsyanti hInA na kSatriyAdayaH // 2 bhUtAnAM nartana bAhyamAna tathA vasabhUribhArabhRtaM ratham // 15 // rAja. rAjannadrAkSIraddhataM ttH| nIcadevaratA muDhA bhaviSyantIdda putraM mayArUDhaM rajasA pihitaM punaH / ratnarAzi kana mAnavAH // 3 tuMgamAtaMgamAsInazAkhAmaganirIkSaNAt / kAnti yuddhaM cAsitadantinoH // 16 // " rAjyaM hInA vidhAsyanti kukulA na ca bAhujAH / / 4 sImo4 isa lekhameM rAjAvalIkathekA jo kucha ullekha kiyA laMghanataH sindhoAsyanti sakalAM zriyam / janAnA ca gayA hai, vaha saba misTara bI. levisa rAisa sAhabakI bhaviSyanti bhUmipA nyAyalaMdhakAH // 5 kramelakasamArU* iniskapazansa aiTa zravaNabelagola ' nAmaka aMgarejI DharAjaputrasya vIkSaNAt / hiMsAvidhi vidhAsyanti dharma pustakake AdhAra para kiyA gayA hai| hitvAmalaM napAH / / For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] candraguptake svapnoMkI jaaNc| 235 chor3akara hiMsAmArga pravRtta hoMge; 15 nirtha muni hai ki 'lakSmI nIcoMke lie sulabha aura uttaApasameM vivAda aura eka dUsarekI nindA moMke lie duSprApya hogii|' parantu rAjAvalI karanevAle hoNge|' kathemeM yaha batalAyA hai ki 'rAjAloga, chaThe donoM graMthoMmeM ina chaha svoMke bhedako bhAgase saMtuSTa na hokara, bhUmikarakA pracAra kareMge choDakara zeSa svamoMmeM jo prAyaH milate julate haiN| aura dviguNa tathA triguNa kara mA~gakara apanI aneka svapna aise bhI pAye jAte haiM, jinake phaloMmeM prajAoMko staaeNge|' paraspara bheda hai / yathAH rAmacaMdra mumukSuke banAe hue 'puNyAsava' 1-bhadrabAhucaritrameM 9 veM svapna (madhyameM nAmake kathAkozameM bhI caMdraguptake 16 svamoMkA sUkhA aura prAntameM thor3A jala liye hue sarovara) ullekha pAyA jAtA hai| parantu bhadrabAhucaritrameM kA phala yaha batalAyA hai ki / jahA~ jineMdra jinakA ullekha hai, una svapnoMmeMse isa graMthameM 1 bhagavAnake janmAdika kalyANaka hue haiM, aise tIrtha- nRtya karatA huA bhUtoMkA samUha (naM. 7), 2 kSetroMmeM jinadharmakA nAza ho jAyagA aura vaha U~Tapara car3hA huA rAjaputra ( naM0 14) aura kahIM dakSiNAdi prAnta dezoMmeM sthita rahegA;' parantu dhUlise AcchAdita ratnarAzi (naM0 15) ina rAjAvalI kathameM isa svamakA nAma kevala 'sakhA tIna svapnoMkA abhAva hai / inake sthAnameM yahA~. sarovara' dekara phalollekhameM likhA hai ki 'Arya- 1 dhUmra, 2 siMhAsana para baiThA huA bandara aura khaMDa jainamatase rahita ho jAyagA aura asatya- 3 taruNa bailoM para caDhe hue kSatriya, ye tIna svama, kI vRddhi hogii|' adhika haiN| jinameM se pahale do rAjAvalI katheke . 2--rAjAvalI kathemeM, dUsare svapna ( kalpa- svapnoMse milate haiM aura tIsarA bhadrabAhucaritrake svama-* vRkSakI zAkhA TUTanA ) kA ullekha karate hue, kA rUpAntara jAna par3atA hai / ukta kathAkozameM devacaMdajI likhate haiM ki 'jainadharmakA patana hogA ina tInoM svapnoMkA phala kramazaH 1 dhUrtIkA aura caMdraguptake siMhAsanake uttarAdhikArI dIkSA- Adhikya, 2 aMkulInoMkA rAjya aura 3 kSatridhAraNa nahIM kareMge' / parantu bhadrabAhucaritrameM isI yoMkA kudharmameM rata honA batalAyA hai / svamakA phala yaha batalAyA hai ki 'aba Ageko rahA bhadrabAhucaritrake ukta tInoM svamoM ( naM0 koI bhI rAjA jinabhASita saMyamako grahaNa 7-14-15) kA phala, vaha Upara prakAzita nahIM kregaa|' kiyA jA cukA hai| donoMke mIlAnase ina svamoM3-suvarNake pAtrameM kuttekA khIra khAnA, isa kA phalabheda bhI bhale prakAra samajhameM A jAtA 10 ce svapnakA phala bhadrabAhucaritrameM yaha likhA hai| parantu itanA hI nahIM, jina svapnoMke nAma - paraspara milate julate haiM, unameM bhI aneka svapna .1 rajasAcchAditasadratnarAzerIkSaNato bhazam aise haiM, jinake phaloMmeM bheda pAyA jAtA hai / jaise kariSyanti napAHsteyAM nirgrathamunayo mithaH // 2 sarasA payasA riktanAtitucchajalena ca / jinajinmAdi. 1 kaladhautamaye pAtre bhaSakakSIrabhakSaNAt / kalyANakSetre tIrthatvamAzrite // nAzameSyati saddharmo mAra- prApsyanti prAkRtAH padmAmuttamAnA durAsadA // vIramadacchidaH / sthAsyatIha kacitprAnte viSaye 2 dhUmo durjanAdhikyaM bhaNati / dkssinnaadike|| 3siMhAsanastho markaTo'kulInasya rAjyaM prkaashyti| 3 suradrumalatAbhaMgadarzanAdbhapa bhUpatiH / 4 taruNavRSabhArUDhAH kSatriyAH nAtopre saMyama kopi prahISyati jinoditam / / kSatriyANAMkudharmarati prakhyApayanti / For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina hitaiSI [bhAga 13 'suvarNake pAtrameM kuttekA khIra khAnA' nAmaka ki nahIM, yadi Aye to ve kauna kaunase svapna svamakA phala likhA hai ki ' AMge rAjasabhAoMmeM the aura unakA kyA kyA phala kisake dvArA kuliMgiyoMkI pUjA hogii|' yaha phala Upara kahA gayA hai / zvetAmbara jainoMke yahA~ bhI caMdrauddhRta kiye hue bhadrabAhucaritra aura rAjAvalI guptake 16 svapna mAne jAte haiM, aisA jaina kathe donoMhIke phaloMse spaSTa bhinna tathA vilakSaNa saMjjhAyamAlA' Adi do gujarAtI pustakoM para jAna par3atA hai| isI prakAra aura bhI svapnoMkA se jAnA jAtA hai / parantu abhItaka isa sambadhameM phala jaannaa| mujhe unakA koI mUla prAmANika graMtha upalabdha __pAThakoMko yaha jAnakara jarUra Azcarya hogA ki nahIM huaa| isa lie yahA~para zvetAmbara-svapnoMukta tInoM graMthoM meM svapnoMkA yaha saba phala zrIbhadra- kA ullekha chor3A jAtA hai; to bhI itanA jarUra bAhu zrutakevalIkA batalAyA huA kahA jAtA hai ! sUcita kara denA hogA ki ukta donoM gujarAtI parantu tInoM granthoMkA kathana paraspara eka dUsareke pustakoMkA phalakathana bhI, paraspara samAna na viruddha honese koI bhI buddhimAna yaha svIkAra hokara, bahuta kucha aMzoMmeM eka dUsarese bhinna hai; karaneke lie tayyAra nahIM ho sakatA ki svapnoMkA aura tisapara bhI turrA yaha hai ki donoMke hI (yaha saba phala zrIbhadrabAhu zrutakevalIkA kahA racayitA apane apane kathanako bhadrabAhu zrutakevalIhuA hai / avazya hI isa kathanameM graMthakartAoMkA kA kahA huA batalAte haiM / astu / matikauzala zAmila hai / unhoMne deza, kAla tathA aba yahA~ pAThakoMpara eka bAta aura pragaTa kI samAjakI paristhitiyoMke prabhAvase prabhAvita hokara jAtI hai aura vaha bharata cakravartIke svapnoMkI bAta aura kisI khAsa uddezyako apane hRdayameM rakhakara hai / zrIjinasenAcAryapraNIta AdipurANameM bharata hI vAstavika ghaTanAoMmeM kucha pheraphAra kiyA hai| cakravartIko bhI 16 svapnoMkA AnA liyA athavA yoM kahanA cAhie ki unheM isa viSayakA haiM, jinameMse 1 hAthIke kandhepara baiThA huA 'satya itihAsa nahIM milA; yaha saba racanA, bandara, 2 bhUtIMkA nRtya, 3 madhyameM sakhA aura pramAdavaza, dantakathAoM Adike AdhArapara kI kinAroMpara pracura jalase bharA huA sarovara, 5 gaI haiN| aura isIse yaha saba golamAla haA dhUlasaM dhUsarita ratnarAzi aura 5 Adara satkAhai / parantu kucha bhI ho, isameM sandeha nahIM ki rase pUjita kuttekA naivedya bhakSaNa, ye pAMca svara sapA jo loga caritragraMthoM para pUrNa zraddhA rakhate haiM, unake bhA prAyaH vahI haiM jinakA ullekha bhadrabAhucaritrama akSara-akSarako satya mAnate haiM aura unheM pAyA : pAyA jAtA hai / AdipurANake 41 va parvameM sAkSAt jinavANI samajhate haiM-kahate haiM ki ina pAcA * ina pA~coM svapnoMkA phala kramazaH isa prakAra varNana 'AcAryone apanI taraphase eka zabda bhI nahIM kiyA hai:-- milAyA- unake lie tInoM graMthoMkA yaha saba 1 isa pustakake dvitIya bhAgameM nayavijayakA kathana avazya hI cintAjanaka hogA aura unake banAyA huA 'sola supananI sajlAya' nAmakA viva kSita pATha hai| dUsarI pustaka yA pAThakA nAma 'caMdrahRdayoMmeM yaha zaMkA utpanna kiye binA nahIM gupta rAjAne sola supana' hai, jise jayamala nAmake rahegA ki vAstavameM mahArAjA caMdraguptako isa kisI kavine banAyA hai / yaha pustaka hameM hastalikhita prakArake bhaviSya-sUcaka koI svapna Ayethe yA prApta huI hai / pustakake antameM kavi likhatA hai ki 1 suvarNabhAjane pAyasaM bhuMjAnaH zvAnaH maiMne ise 'vyavahAra sUtrakI cUlikA' ke anusAra rAjasabhAyAM kuliMgapUjAM dyotayanti / banAyA hai| For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] ' 1 Adi kSatriya vaMzakA nAza hokara nIca kulake manuSya pRthvIkA pAlana kareMge; 2 prajAke loga vyantaroMko devatA mAnakara unakI pUjA sevA kareMge; 3 jainadharma AryakSetra meM na rahakara mleccha dezoMke nivAsiyoMmeM rahegA; 4 paMcama kAla meM RddhidhArI uttama muni nahIM hoMge; 5 avatI brAhmaNa guNI pAtroMke samAna AdarasatkAra pAya~ge / " candraguptake svapnoMkI jA~ca / isa phalakathanameM cauthe svamakA phala bhadrabAhu caritra kathanase, tIsarekA phala bhadabAhucaritra aura puNyAstravake kathanase aura pA~caveM svaprakA phala ' rAjAvalIkathe' ko milAkara tInoM hI graMthoMke kathanase vilakSaNa aura vibhinna hai / AdipurANa meM ina svamoM ke phalakA sambaMdha paMcamakAla ( vartamAna yuga ) ke hI sAtha batalAyA gayA hai / arthAt bharata cakravartIko sudUravartI paMcamakAlakA bhaviSya saMsUcita karane ke lie hI ye saba svama Aye the / yathAH -- " svapnAnevaM phalAnetAnviddhi dUravipAkinaH / nAdoSastataH kopi phalameSAM yugAntare // 80 // yaha zloka zrI jinasenAcAryane bhagavAn RSadeva mukhase kahalAyA hai / bhagavAn RSabhadeva aura unake putra bharata cakravartIko hue Aja aba aura kharce varSa hI nahIM, balki kucha hajAra varSa kama eka koDAkoDI sAgarakA lambA caur3A samaya kahA jAtA hai / kisI svapna aura usake 1 karIndrakandharArUDhazAkhAmRgavilokanAt / Adi kSatrAnvayocchittau kSmAM pAsyantyakulInakAH // 2 pranRtyatAM prabhUtAnAM bhUtAnAmIkSaNAtprajAH / bhajeyurnAma - karmAdyairvyatarAndevatAsthayA // 3 zuSkamadhyataDAgasya paryante'mbusthitIkSaNAt / pracyutyArthanivAsAtsyAddharmaH pratyantavAsiSu // 4 pAMsudhUsararatnaughanidhyAnAdRddhisattamAH naiva prAdurbhaviSyanti munayaH paMcame yuge // 5 zuno'rcitasya satkAraizvarubhojanadarzanAt / guNavatpAtrasarakAramA - 'syantyatratino dvijAH // 237 phalameM itane lambe cauDe antarAlakA honA svapnazAstrakI dRSTise kahA~taka satya aura yuktiyukta hai, ise to bar3e bar3e svamazAstrI yA kevalI bhagavAn hI jAneM; parantu jahA~taka maiMne isa viSayakA adhyayana kiyA hai, usake AdhAra para itanA jarUra kaha sakatA hU~ ki svapnoM aura svapnaphaloM meM itane adhika antarAlakI vyAptikA koI kathana yA niyama kisI bhI dUsarI jagaha dekhane meM nahIM AtA / zrI durgadeva nAmake jainAcArya, 11 vIM zatAbdI meM bane hue apane 'riSTasamuccaya' nAmaka graMthameM rAtrike prathama dvitIyAdi praha AnevAle svapnoMke phalakA maryAdita samaya kramazaH 10 varSa, 5 varSa, 6 mahIne aura 10 dina batalAte haiM / yathA: - " dahavarisANi tayaddhaM, chammAsaM taM muNeha dahadiyahA 1 jahakamaseo NAyavvaM suvaNatthaM syaNipaharehiM // 114 // isI prakAra svapnazAstrasambadhI aura bhI bahutase kathana haiM, jinase AdipurANake isa kathana kI asaMgatatA pAI jAtI hai / Azcarya nahIM ki zrI jinasenAcArya ne apane samayakI paristhitiyoMko lakSya karake aura apane kucha saduddezyoM kI pUrti ke lie hI bhaviSyakathanakA yaha saba DhaMga nikAlA ho aura unhIM kI dekhAdekhI pIchese ratnanandi Adi graMthakAroMne caMdraguptake sambaMdha meM usakA prayoga kiyA ho / parantu kucha bhI ho, itanA jarUra kahanA hogA ki jina svapnoMke AdhAra para itanI bar3I bhaviSyavANI kI gaI ho, jisakA deza aura samAjakI pragati tathA jIvanIzakti se bahuta kucha sambaMdha hai, jo apane saMskAroMse jaina samAjameM akarmaNyatA- zithilatAkA saMcAra hI nahIM karatI balki usake bhavi Syako aMdhakAramaya banAne ke lie utArU hai, una svanakA viSaya kucha kama mahattvakI vastu nahIM haiM / unake sambaMdha meM isa prakArakA golamAla honA kucha artha rakhatA hai, aura vaha upekSA For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI bhAga 13] keye jAneke yogya nahIM hai / jahA~taka mujhe mAlUma pahale dArzanika bAtoMkA vicAra kiijie| hai, caMdraguptake samayakA jo itihAsa megAsthanIja jainazAstrane samasta dArzanika viSayoMko nava tattvoMmeM Adi prAcIna vidvAnoMkA likhA huA isa samaya vibhakta kiyA hai| yahI zailI hindU darzanazAstroMkI upalabdha hai, usameM caMdraguptake svapnoMkA koI ullekha bhI hai / sAMkhyadarzanane 25 tattva, nyAyadarzanane nahIM hai / prAcIna digambara jainagraMtha aura zilA- 16 padArtha, aura vaizeSikadarzanane 7 padArtha mAne lekha bhI isa viSayameM mauna pAye jAte haiM / bhArata- haiM / vedAntadarzanane kevala eka tattva 'brahma'hI ke prAcIna itihAsameM caMdraguptake svapnoM jaisI eka mAnA hai / samasta vastuoMko tattvoMmeM bA~Takara aisI bar3I aura mahattvakI ghaTanAkA jisane caMdra- nirNaya karanA bar3I prAcIna zailI hai aura yaha guptako virakta karake jainamunidIkSAtaka dhAraNa jainadharma aura hindUdharma-donoMmeM hI hai| karaneke lie vAdhya kiyA ho, ullekha na honA yadyapi jainadharmameM nava tattva kahe haiM, tathApi saMdehase khAlI nahIM hai / isa lie jaina vidvAnoM- mukhya tattva do hI haiM, eka jIva aura dUsarA ko isa viSayake satyakI jA~ca karanI cAhie ajIva / ye hI donoM dravya haiN| sAMkhyadarzanameM aura svaparasAhityakA mathana karake, aitihAsika inhIM donoMko puruSa aura prakRti kahA hai aura dRSTi se isa bAtakA nirNaya karanA cAhie ki nyAya aura vaizeSika darzanoMmeM jIva aura prakRti / vAstavameM samrATa caMdraguptako isa prakArake bhaviSya- jaise sAMkhya, nyAya aura vaizeSika mata dvaitavAda sUcaka koI svapna Aye yA ki nahIM, yadi Aye haiM vaise hI jainamata bhI dvaitavAda hai, arthAt yaha to ve kauna kauna svapna the, unakA kyA kyA jIva aura ajIva do vastuoMko mAnatA hai / phala kisake dvArA kahA gayA, aura vaha vedAnta mata sarvathA advaitavAda hai / vaha kevala phala svamazAstrakI dRSTise kahA~taka satya ho jIvahIko nitya satya mAnatA hai-ajIvako sakatA hai| AzA hai ki vidvAn loga isa viSa- nahIM / isIko usane brahma kahA hai| usane ajIyapara apane apane vicAroM aura anusaMdhAnoMko vakI vyAvahArika satyatA mAnI hai-vAstavika pragaTa karake sarva sAdhAraNakA bhrama dUra karanekI satyatA nahIM / usake matAnusAra ajIva hI kRpA kreNge| mAyA hai| bambaI __ jaise jainazAstra jIvako cetana aura jJAnaviziSTa mAnatA hai vaise hI vedAnta aura sAMkhya zAstra bhI mAnate haiN| jainadharma aura hinduudhrm| __ nyAya aura vaizeSika zAstroMkI jIvasambandhI paribhASA avazya kucha bhinna hai / vaha yaha hai:[ lekhaka-zrIyuta lAlA kannomalajI ema. e.] icchA-dveSa-prayatna-sukha-duHkhajJAnAni Atmano linggmiti| / prANApAnanimeSonmeSamanogatIndriyAntaravikArAH / pasiddhAnta milate haiM aura kauna kauna sukhaduHkhecchAdveSau prayatnazcAtmano liGgAni // nahIM-yahI batAnA isa lekhakA uddezya hai| isa Alo- jainamatakI jIva-paribhASA, sAMkhyamatakI paricanAke lie jainadharmake siddhAnta cAra bhAgoMmeM bhASAse adhikatama milatI hai / jaise jainazAstra vibhakta kiye giye haiM-1 dArzanika viSaya, 2 kahatA hai ki, jIva aneka haiM-saba jIva eka kAryakara viSaya, 3gRhastha dharma aura 4 sAdhu dhrm| nahIM, vaise hI sAMgcya nyAya aura vaizaSika zAstra tA. 15-7-17 For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] jainadharma aura hinduudhrm| bhI kahate haiM / vedAnta, jIvako eka hI mAnatA vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya hai-alaga alaga nhiiN| navAni gRhNAti nro'praanni| __ jaise jainazAstrane mAnA hai ki vAstavameM jIva tathA zarIrANi vihAya jIrNAzuddha jJAnasvarUpa hai, para karmoMkA AvaraNa par3anese nyanyAni saMyAti navAni dehI // chipa jAtA hai- aura jaba yaha AvaraNa haTa jAtA jainadharmameM saMsArI jIvoMke mukhya bheda do haiM: hai to use kaivalyajJAna prApta ho jAtA hai, sthAvara aura trasa / pRthivIkAya, jalakAya, vAyuvaise hI vedAnta aura sAMkhyazAstroMne bhI mAnA hai| kAya, agnikAya aura vanaspatikAya ye pA~ca bheda ve kahate haiM jaba sUryake sAmane bAdala A jAte sthAvara yA ekendriya jIvoMke haiM / trasa jIvoMke haiM to sUrya chipa jAtA hai aura usakA prakAza dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya ye malina ho jAtA hai, isI prakAra jaba jIva cAra bheda haiN| ina saba prakArake jIvoMkA janma athavA AtmAke sAmane karmoMkA AvaraNa A tIna prakArase mAnA hai-garbha, sammarchana, aura upajAtA hai, to vaha malina aura bandhayukta dikhAI pAda / garbhajanma tIna prakArakA hai-jarAyuja, detA hai| yadi yaha AvaraNa haTa jAya to aNDaja aura pota / pota janma vaha hai, jo jIva mAke usakI vAstavika avasthA raha jAyagI, aura yaha garbhase vinA jarAyuke utpanna hotA hai; jaise siMha zuddhajJAna avasthA hai| jaise jainamata jIvako yA billii|jo jIva Apa hI Apa utpanna ho jAte anAdi, aja, amara, avyaya aura nitya mAnatA haiM jaise vanaspati Adi, ve sammUrcchana haiM / devoMkA hai vaise hI hindUzAstra bhI mAnate haiM / gItAmeM janma upapAda janma hai / hindUdharmameM jainadharmake kahA hai: inhIM janmabhedoMke samAna jarAyuja, aNDaja, svedaja. na jAyate mriyate vA kadAcin aura udbhija, aisI cAra prakArakI sRSTi mAnI nAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhuuyH| hai / svedaja aura udbhija sammUrcchanake hI antaajo nityaH zAzvato'yaM purANo gata haiM / isa sambandhameM yaha kahanA bhI Avazyaka na hante hanyamAne zarIre // hai ki hindU dharmameM pRthivI, jala, vAyu, agni nainaM chindanti zastrANi nainaM dahati paavkH| aura AkAza ye paMca tattva mAne gaye haiM, paraMtu ye na caina kledayantApo na zoSayati maarutH|| tattva prakRti ke vikAra haiM-puruSake nahIM haiN| AkAza acchedyo'yamadAhyo'yamalledayo'zoSya eva c| tattvako to jainamatameM bhI prakRti yA ajIvakA nityaH sarvagataH sthANuracalo'yaM sanAtanaH // bheda jar3a mAnA hai; parantu pRthivI, jala, jainadharmane jIvakA AvAgamana mAnA hai / ise vAyu aura agniko jainadharmameM sthAvara jIva bhI hindU dharma bhI vaise hI mAnatA hai / vedAnta aura mAnA hai / yaha vilakSaNatA hai| arthAt jainadharmake sAMkhyazAstroMkA kathana hai ki AvAgamana, manu- anusAra ye cAroM jIva bhI haiM aura jar3a bhI haiN| dhyake liGga athavA sUkSma zarIrako hotA hai-puruSa ye cAroM usa hAlatameM jaba ki inameMse jIvanaathavA AtmAko nahIM / nyAya aura vaizeSika zakti naSTa kara dI jAtI hai jar3a raha jAte haiN| zAstra jIvakA hI AvAgamana mAnate haiM / jaina- jaise prAkRtika jala sajIva hai / yadi yaha auMTA mata pratipAdita AvAgamana, nyAya aura vaizeSika liyA jAya-garma kara liyA jAya to jaDa. mAtra zAstrake siddhAntoMse sarvathA milatA hai| gItAmeM raha jAya / jainadharma banaspatimeM bhI jIva mAnatA isa taraha kahA hai: hai, jo vijJAnasiddha bAta hai| For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jainahitaiSI - jainamata meM jo ekendriya, dvIndriya Adi bheda haiM, ve hindU dharma meM nahIM mAne gaye haiM; parantu kucha kucha isI Dha~gase usameM annamaya, prANamaya, manomaya, vijJAnamaya aura Anandamaya kozavAle jIva batalAye haiM, para inake lakSaNa nahIM milte| jainadharma meM ajIvake pA~ca bhAga haiM - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAsti - kAya aura kAla / dharmAstikAya jIva aura puloM kI gati meM aura adharmAstikAya sthitimeM sahAyaka hotA hai / dharma aura adharma - ye donoM davyeM jaina matameM vilakSaNa haiN| zeSa ajIvake tIna bhAga hindU mata meM bhI prakRti ke vikAra kahe haiM / isa viSayako nyAya aura vaizeSika zAstroMne acchI taraha batAyA hai / pulako nyAya aura vaizeSika zAstroM meM paramANu kahA hai / paramANu kI yaha paribhASA hai: - * jAlAntaragate bhAnau yatsUkSmaM dRzyate rajaH / bhAgastasya ca SaSTho yaH paramANuH sa ucyate // jisa taraha do do tIna tIna athavA adhika mudgala milakara prAkRtika vastuoMke rUpameM Ate haiM aura saMsArakI racanA karate haiM, vaise hI nyAya matAnusAra paramANu bhI karate haiM / samasta saMsAra paramANuoM ke milane se hI banA hai / nyAya aura vaizeSika zAstrakA yahI mata hai / aura yahI mata jaina zAstrakA hai * / vedAnta aura sAMkhya zAstroMkA yaha mata nahIM hai / sAMkhyazAstra vikAsavAdI hai, aura vedAntazAstra mAyAvAdI / Ajakala pAzcAtya vidvAn vikAsavAda ko hI ThIka mAnate haiM - paramANu athavA pudgalavAdako nahIM / mAyA - * parantu jainamatameM pugalake usa choTe se choTe hisse ke paramANu kahate haiM jisakA koI bhAga na ho sake asaMkhya ananta paramANuoMke samUhase dRSTigocara hone! vAlA pula banatA hai / jAlAntargata rajakA chahA hissA jainadharmake anusAra paramANu nahIM, kintu asaM khya paramANuoMkA samUha hai-sampAdaka / [ bhAga 13 vAda aura vikAsavAda meM kucha antara nahIM hai, arthAt sRSTikI utpatti donoM meM hI ekasI hai-sirpha prakRti aura mAyAke rUpameM kucha antara hai / jisa taraha jainamata meM kAlake do rUpa kahe haiN| arthAt utsarpiNI aura avasarpirNA, vaise hI sAMkhyazAstrameM kAlake saMkrama aura pratisaMkrama ye do rUpa kahe haiM / utsarpiNI athavA saMkramakAla meM saba vastuyeM acchI hotI haiM aura avasarpiNI athavA pratisaMkramakAla meM saba vastuyeM burI hotI jAtI haiM / hindU zAstrameM samayake satayuga, tretA, dvApara aura kaliyuga ye cAra bhAga bhI kahe haiM / ye cAroM bhAga utsarpiNI athavA saMkramakAla aura avasarpiNI athavA pratisaMkramakAla meM A jAte haiM / vAstavameM jainamatake anusAra do hI dravya haiN| jIva aura ajIva / aise hI hindUdharma meM nyAya, vaizeSika aura sAMkhyamata ke anusAra ye hI donoM vastuyeM dravya mAnI gaI haiM / sAMkhyamata, puruSa aura prakRtiko dravya mAnatA hai, nyAya aura vaizeSika zAstra jIva aura prakRtiko dravya mAnate hue Izvarako bhI dravya mAnate haiM / isa viSaya meM sAMkhyamata aura jaina matakI sahamattA hai / "jaina meM kahA hai ki Asrava tattvake dvArA jIva- ajIvakA sambandha hotA hai, arthAt Asrava vaha kriyA hai, jisake dvArA manuSyako puNyapApa lagatA hai| puNyapApoMhIse ajIba kA bandhana hotA hai| kalpanA karo ki jIva eka jalAzaya hai aura karma jalapravAha / jisa mArga se yaha pravAha bahakara jalAzaya meM AvegA, vahI Asrava kahA jaayegaa| Asrava do prakArakA hai - zubha aura ashubh| zubha Asrava puNyajanaka hai, aura azubha pApajanaka / ina donoM hI kamase jIvakA bandhana hotA hai / aba isI bAta ko hinduzAstra kI dRSTi se dekho to jise Asrava kahA hai. vaha hindU zAstroM meM pravRtti mArga hai / mana, vacana, kAyase acche bure karma For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] karanA pravRtti hai| inhIM zubha azubha karmoMse AtmAkA bandhana hotA hai / yadi AzravakI jagaha pravRtti, puNyapApakI jagaha zubha aura azubha karma, aura bandhakI jagaha bandhana zabdoMkA prayoga kiyA jAya to hindUmatavicAra ho jAyagA | jainazAstrajJa to kaheMge ki puNya aura pApakarmo ke Asravase jIvakA bandha hotA hai, aura hindU zAstrajJa isI bAta ko kaheMge ki zubha azubha karma kI prakRtise AtmAkA bandhana hotA hai / bAta eka hI hai - cAhe puNyapAparUpa karmoM ke Asravase jIvakA bandha kaho, cAhe zubha azubha kadvArA pravRttise AtmAkA bandhana kaho / jainadharma aura hindUdharma / isa bandhanake tor3haneke lie jainamatameM do upAya kahe haiM-saMvara aura nirjarA / AsravakI ..bArAko rokane kA nAma saMvara hai / isa dhArAse pahale Aye hue karmoMko vidhvaMsa karanA nirjarA hai | Asravako saMvarase rokakara karmoMko nirjarAdvArA vidhvaMsa karanA cAhie / isI bAta ko hindU dharmavAle kaheMge ki saMsAra-pravRttiko vairAgyadvArA rokakara saMnyAsAdise karmoM kA kSaya karanA cAhie / jaba nirjarA athavA saMnyAsAdika dvArA jIvakA bandhana kaTa jAtA hai taba jIvako mokSakI prApti hotA hai / mokSakA artha bandhana se chuTakArA pAkara apanI asalI avasthAko phira prApta karanA hai ! jainamatake anusAra mukta jImeM vyaktitA rahatI hai / nyAyazAstravAloMkA bhI yahI mata hai | vedAnta aura sAMkhyazAstra ke anusAra mukta jIvameM vyaktitA nahIM rahatI hai / mokSaviSayameM jainamata, nyAya aura vaizeSika zAstra sahamata haiM / jainadharmameM Izvarako saMsArakarttA nahIM mAnA hai / Izvara zabdakA prayoga una mukta jIboMke lie kiyA hai, jinheM saMsArameM tIrthaMkara kahate haiM, aura mukta ho jAneke pazcAt siddha / jainadharma, saMsArako anAdi mAnatA hai aura ka 241 hatA hai ki koI samaya aisA nahIM thA ki jaba saMsArakI utpatti huI ho / saMsArakI vastuoMkA nAza avazya hotA hai, parantu samaSTirUpameM saMsAra anAdikAlase vaisA hI calA AtA hai / isa kathanakA yaha Azaya hai ki jaise manuSya marA karate haiM, parantu manuSyajAti sarvadAse vaisI hI calI AtI hai, vaise hI saMsArakI vastuoMkA nAza to hotA rahatA hai parantu saMsArakA nAza kabhI nahIM hotA hai / isa vicArase yaha siddha hotA hai ki saMsArotpatti karanevAlekI koI AvazyakatA nahIM hai / isalie Izvarako saMsArakarttA nahIM kahA hai / hindUdharmameM Izvarake viSayameM kaI mata haiM / vedAnta, nirguNa Izvarako mAnatA hai, jisakA nAma brahma hai / nyAya aura vaizeSika zAstra, saguNa Izvarako mAnate haiM, aura ise saMsArakA karttA bhI samajhate haiM / aisA samajhanekA kAraNa yaha hai ki ve saMsArako usa rUpameM anAdi nahIM mAnate, jisameM jainazAstra mAnate haiM / nyAya aura vaizeSika zAstroM ke anusAra saMsAra kevala paramANurUpase anAdi hai - vyakta rUpase nahIM / 1 pralaya ke samaya samasta vyakta saMsAra paramANurUpameM ho jAtA hai / pralaya ke pazcAt una paramANuoMko vyakta saMsArake rUpameM lAnA IzvarakA kAma hai / kyoMki ye paramANu apane Apa kisI daivI zaktikI sahAyatAke vinA, saMsAra rUpa meM nahIM A sakate haiM / yadi jainamata bhI saMsArako kevala paramANurUpameM hI anAdi mAnatA aura pralaya ko bhI mAnatA to use bhI saMsArakarttA IzvarakI AvazyakatA pdd'tii| usane saMsArako vyakta rUpase anAdi mAnA hai aura usakA sArvadezika pralaya nahIM mAnA hai; isa lie use saMsAraka Izvarake mAnane kI AvazyakatA nahIM par3I hai| sAMkhyazAstra saguNa Izvarako nahIM mAnatA parantu vaha saMsAraviSaya meM paramANuvAdI nahIM haiM, For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jaisA ki jainamata hai / vaha vikAsavAdI hai| jahA~taka saguNaIzvara nahIM mAnanekA sambandha haiM, vahA~taka jainamata aura sAMkhyamatakI eka sammati hai / yadi sUkSma vicArase dekhA jAya to jaina aura sAMkhyamata donoM meM hI nirguNa brahmakI mAnatA hai, yadyapi yaha mAnatA spaSTa zabdoM meM nahIM kahI gaI hai / jaba jainadharma jIvako ajara, amara aura avyaya mAnatA hai aura mukta jIvako sarvajJa aura amara batAtA hai; to jainamatako anIzvaravAdI nahIM kaha sakate haiM / kyoMki vedAnta sAMkhya Adi zAstroMmeM IzvarakA nirguNa rUpa hI mAnA hai / Izvarako saMsArakarttA spaSTa zabdoM meM nahIM kahA hai| jainamatako nAstika mata bhI nahIM kaha sakate haiM; kyoMki nAstika to na jainahitaiSI - mAnatA hai aura na Izvarako / jisa matameM jIvako ajara, amara aura anAdi mAnakara, usakI siddha avasthAtaka mAnI hai, jo Izvara avasthAke barAbara hI hai, to vaha mata anIzvaravAdI athavA nAstika mata kaise ho sakatA hai? itanA avazya kaha sakate haiM ki jo IzvarakI pari bhASA hindU dharma meM hai, vaha jaina dharmameM nahIM hai / yadi zakarako eka manuSya zakara kahe aura dUsarA use kisI aura nAmase kahe to zakara padArtha meM koI bheda nahIM ho jAtA hai - kevala nAmoM kI bhinnatA rahatI hai / isI taraha yadi eka hI vastuko hindUdharmavAle brahma athavA Izvara kaheM aura jainamatavAle siddha athavA zuddha jIva kaheM, to usameM koI antara nahIM AtA hai| yadi jaina matavAle isa vastuko hI nahIM mAnate hote to avazya matabheda hotA / yadi jainamatavAloMkA yahI kahanA hai ki Izvara jagatakA kartA nahIM hai, aura na kamakA phaladAtA haiM, to aisA to vedAnta aura sAMkhyazAstrakA bhI mata mAlUma hotA haiM / itanA hI kaha sakate haiM ki Izvara viSaya meM jainamatavAloMkI nyAya aura vaizeSika mata vA [ bhAga 13 laoNse matabhinnatA hai - hindU dharmake anya dArzanika vicAroMvAloMse nahIM / isa sambandha meM yaha kahanA bhI Avazyaka hai| Adhunika pAzcAtya vidvAnoMne saMsArakI utpatti vikAsavAda dvArA mAnI hai - paramANuvAidvArA nahIM / saMsArakI pralaya bhI mAnI hai / saMsArako vyakta rUpase anAdi nahIM mAnA hai / saMsArakI racanA meM kisI cetanazaktikA honA mAnA hai / kisIne isa zaktiko ajJeya kahA hai, aura kisIne ise kisI dUsare nAmase pukArA hai / vedAntane isa zaktiko brahma kahA hai aura saMsArotpattiko mAyA vikA sadvArA mAnA hai / isa mAyAnirmita saMsArakI pralaya bhI mAnI hai / ina aMzoMmeM pAzcAtyoMke dArzanika vicAra vedAntamatavicAroMse bahuta kucha milate haiM / jaina dharma ke tIna sAdhana arthAta jJAna, darzana aura cAritra hindUdharmake jJAna, bhakti aura karma mArgoM se milate haiM / dArzanika viSayoMkI vivecanA karate samaya yaha bhI kahanA Avazyaka hai ki jainadharmakA saptabhaGgInaya hindU zAstroMke matase nahI milatA hai / yaha jainazAstroMkA vila kSaNa naya hai 1 jainamatake tIrthaMkara ve mahAna puruSa haiM, jo anekAneka janmoMmeM muktiprAptikI ceSTA karate rahe haiM, aura jina janmoMmeM ve tIrthaMkara padavIko pahu~ce haiM unameM unhoMne zarIra ke rahate hI muktaH avasthA prApta kara lI hai, arthAta jinake karma na ho gaye haiM aura jinheM Age ke lie bhI karmacakra nahIM rahA hai| aisI avasthAmeM ye sabhI jIvoMko sama dRSTi se dekhate haiN| unake lie zatru, mitra, brAhmaNa, cAMDAla, strI, puruSa, sana eka hI haiM / ve saMsArameM to avazya rahate haiM, parantu koI karma unheM nahIM lagatA hai| jaba tIrthakara deha tyAga kara dete haiM to ve siddha ho jAte haiM; arthAna IzvarAvasthAko raha jAte haiM / tIrthakaroM ke hI samAna sAmAnyakevalI bhI hote haiM, jinake For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] ___ jainadharma aura hinduudhrm| 243 garbha, janma, tapa Adike 'kalyANaka ' nAmaka sakate haiM ki jainamatake tIrthaMkaroMkI saMkhyA to utsavavizeSa nahIM hote haiM / aisI avasthA- hindUdharmake avatAroMkI saMkhyAse milatI hai, aura vAloMko hindUmatameM jIvanmukta kahA hai| rAjA unakA manuSyayonise Izvara padavI para pahu~canA, janaka, jar3abharata, dattAtreya, zukadeva Adi jIva- jIvanmuktoMse / nmukta the / ye mahAn puruSa saba carAcara saMsArako hindudharmameM jIvanmukta puruSoMkI mUrtiyA~ eka dRSTise hI dekhate the| inake viSayameM nimna mandiroM meM nahIM sthApita kI gaI haiN| avatAroMkI likhita zloka satya kaha sakate haiM: mUrtiyA~ hI mandiroM meM sthApita huI haiN| inhIMkI mAtRvatparadAreSu paradravyeSu loSThavat / pUjA hotI hai aura samaya samaya para inhIMke Atmavat sarvabhUteSu yaH pazyati sa pazyati // utsava bhI bar3e samArohase hote haiN| sabhI sAmAnya __ athavA hindU inhIMko Izvara mAnakara pUjate haiM aura bhidyate hRdayagranthizchidyante srvsNshyaaH| kSIyate cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare // . inhIMkI bhakti karate haiM / hindU dharmake khyAlase parvokta vicArase hama yaha kaha sakate haiM ki avatAroMkI mahimA jIvanmukta puruSoM kI apekSA jinako jainadharma, tIrthakara aura sAmAnya kevalI adhika hai; isalie avatAroMke hI mandira banAye mAnatA hai unheM hindUdharma jIvanmukta kahatA gaye haiM-jIvanmuktoMke nahIM / jainadharmameM hindU hai| hinda oMmeM jisa taraha jIvanmaktoMkI koI dharmake samAna avatAra aura jIvanmukta do pRthaksaMkhyA nahIM, usI taraha jainadharmameM bhI nahIM hai| pRthakarUpa nahIM haiM-kevalajIvanmukta hI haiM, jinheM hA~, jisa taraha hinduoMmeM avatAroMkI saMkhyA tIrthaMkara kahate haiM / ina tIrthakaroMkI mUrtiyA~ 24 mAnI hai, usI taraha jainadharmameM bhI pratyeka mandiroMmeM sthApita kara pUjI jAtI haiM aura samaya catarthakAlameM tIrthaMkaroMkI saMkhyA 24 mAnI hai| samaya para unake utsava hote haiM / sabhI sAmAnya avatAra aura jIvanmuktameM yaha antara hai jaina inheM hI IzvarasamAna mAnakara pUjate haiM ki avatAra to janmase hI sarvazaktimAn, sarvajJa aura unhIMkI bhakti karate haiN| Adi vizeSaNoMse yukta hotA hai| vaha vAstavameM jainadharmameM sAdhuoMke mukhya dharma pA~ca haiMIzvarakA avatAra kisI vizeSa kArya karane ke lie ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha / hotA haipara jIvanmukta manuSya hI hote haiN| ye inhIMko pA~ca mahAvrata kahate haiM / inakA pAlana anekAneka janmoMse mukti prApta karanekI ceSTA karanA sAdhuoMkA mukhya dharma hai / inhIM pA~ca karate rahate haiM aura apane tapa aura parizramase vratoMko hindUdharmameM yama kahA hai / dekhie:-- kisI janmameM jIvanmukta ho jAte haiM / jaina- 'ahiMsA satyamasteyaM brahmacaryyAparigrahau / ' dharmake tIrthakaroMkI aura sanmAnya kevaliyoMkI ahiMsA dharmako isa taraha kahA haiH-- tulanA hindUdharmake jIvanmukta puruSoMse ho sakatI karmaNA manasA vAcA sarvabhUteSu srvdaa| hai / tIrthaMkaroM aura avatAroMkI talanA ucita aklezajananaM proktA tvahiMsA paramarSibhiH / / nahIM mAlama hotI hai| ina donoM meM kevala saMkhyA artha-karmase, bacanase, manase, saba prANimAtrakA hI sAdRzya hai / tIrthakaroM aura jIva- yoMmeM kabhI bhI kleza nahIM pahu~cAnA, ahiMsA hai| mmuktoMmeM bahutasI bAteM milatI haiM, jinameM mukhya isI taraha satyake lie kahA hai:ye haiM-ye donoM manuSyayonise apane hI tapa satyena sarvamApnoti satye sarva pratiSThitam / aura zAnadvArA, IzvarapadavIko pahu~cate haiN| yaha kaha yathArthakathanAcAraH sAyaM proktaM dvijAtinAm / / For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI [ bhAga 13 : zAha artha--satyase sabhI cIjoMkI prApti hotI hai| batAye haiM ve saba unameM garbhita ho jAte haiN| satyameM hI sabakI pratiSThA hai / jaisA ho vaisA hI niyama ye haiM:kahanA aura AcaraNa karanA satya hai| asteya tapaH svAdhyAya santoSau zaucamIzvarapUjanam / / dharmako dekho, usakI yaha paribhASA hai:-- artha-tapa, svAdhyAya, santoSa, zauca aura paradravyApaharaNaM cauryAdatha balena vaa| IzvarapUjA / x upavAsAdise zarIra zoSaNa steyaM tasyAnAcaraNAdasteyaM dharmasAdhanam // karanA tapa hai / jitanA mila jAya usI para . artha-dUsarekI dravyako corI athavA balase prasanna rahanA saMtoSa hai / zauca do tarahakA hai-- le lenA steya kahalAtA hai, aura steyakA nahIM bhItarI aura bAharI / bAharI zauca maTTI aura jalase karanA asteya dharma hai| brahmacaryako isa taraha hotA hai aura bhItarI zauca manakI zuddhise / manakI kahA hai: zuddhi satyase hotI hai, buddhikI jJAnase aura karmaNA manasA vAcA sarvAvasthAsu sarvadA / AtmAkI tapa aura vidyAse / mana, vacana, kAya sarvatra maithunatyAgaM brahmacarya pracakSate // aura karma, ina cAroMke dvArA stuti karanA, artha-karmase manase aura vacanase saba ava- smaraNa karanA aura pUjA karanA, IzvarapUjana sthAoMmeM hamezA aura saba jagaha maithuna tyAga kahalAtA hai| yama aura niyama milakara dasa karanA brahmacarya hai / parigrahakI yaha paribhASA hai:- dharma hote haiN| inake antargata aura saba dharma dravyANAmapyanAdAnamApadyapi tathecchayA / AjAte haiN| aparigrahamityAhustaM prayatnena pAlayet // isa lekhameM maiMne apanI buddhike anusAra, jaina artha-dravyoMkA ApattimeM bhI icchAse nahIM aura hinda dharmokI samAnatA dikhAnekI ceSTA kI grahaNa karanA aparigraha hai / ina pA~coM dharmAkA vi- hai| yadi isameM koI truTi yA bhUla ho, to AzA stArapUrvaka varNana hindUzAstrAMma bhI hai aura jaina- hai ki donoM dharmAvalambI hI kSamA kareMge / merA zAstroMmeM bhii| jainasAdhuke mUladharma ye hI haiN| abhiprAya kisI mata para AkSepa karanA nahIM haimanavacanakAya tInoMse inakA pAlana karanA kevala unake tAttvika aMzoMkI samAnatA dikhAnA donoM hI dharmoM meM batAyA hai / ina mahAvatoMke hai jisase paraspara prema aura zraddhAkI vRddhi ho / sivA aura jo kucha sAdhana kahe haiM, unameM bhI " bahuta kucha sAdRzya hai / ataH sAdhu dharma viSayoM sampAdakIya vaktavya-lekhaka mahAzayane bhI jainamatake mUla niyama hindU dharmake mUla isa lekha meM bahuta moTI moTI aura bAharI bAtoMko niyamoMse milate haiN| lekara donoM dharmIkI samAnatA dikhalAI hai-sUkSma __gRhasthadharmake bhI ye hI pA~ca mUlAdhAra niyama aura bhItarI bAtoM para vicAra karanekI kRpA nahIM haiN| inameM nIce likhe 7trata aura jor3akara 12 ---- ta mAne haiM:- 6 digavata, 7 bhogopabhoga- hamArI samajhameM ina pA~ca niyokA milAnA parimANa, 8 anarthadaMDatyAga, 9 sAmAyika, 10, jainadharmake SaTkarmoMse kiyA jAya to acchA ho| dezavata, 11 proSadhopavAsa aura 12 atithi devapUjA, gurUpAsti, svAdhyAya, saMyama, tapa aura - aura dAna ye SaTkarma haiN| niyamoMkA milAna sAta vratoMke sAtha nahIM ho sktaa| unameMse digjata, dezasivA, usake pA~ca niyamoM para bhI dhyAna diyA vrata aura anarthadaNDavirati ye tIna to kisI bhI jAya to mAlUma hogA ki jo gRhasthake dharma niyamake antargata nahIM Asakate / sampAdaka / For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] caur| aanwar.Munaamanawware kii| hindu, bauddha, jaina Adi jitane dharma cor| bhAratavarSakI miTTI para jamAye gaye haiM aura yahA~ke (le. zrIyuta paM0 zivanArAyaNa dvivedii|) jalavAyuse varddhita tathA vikasita hue haiM una sabameM / cAhe jaise ho jAnakIko bacAnA hI hogaa| isa prakArakI samAnatAoMkA rahanA anivArya hai-- " "vaha mujhe saMsArameM akelA chor3a jAyagI,premave avazya rheNgii| para isase unakI vizeSatAyeM rahita kara jAyagI to phira mere jIvanameM raha hI kyA nahIM miTa sakatIM / mUla bAteM tInoMmeM ekasI ho jAyagA ? phira to maiM kevala kaMgAla, kevala dIna sakatI haiM, para unake svarUpameM tInoMke pRthaktvake bana jaauuNgaa| nahIM, jaise hogA use bcaauuNgaa| anusAra antara avazya hogA / hindU dharmakA aba taka mere sAtha, kevala merA mu~ha dekhaaparigraha aura jainadharmakA aparigraha zabdasAdRzya kara usane saMsArake saba duHkha cupacApa sahe / rakhane para bhI vizeSatA rakhatA hai / jainasAdhu daridratAse hatAza hokara mujhe jaba cAroM ora tilatuSamAtra parigraha nahIM rakhatA, yahA~ taka ki kevala andhakAra hI andhakAra dikhAI detA thA; vastra taka chor3a detA hai / para hindUdharmake sAdhuke taba vaha dhIre dhIre ha~satI huI mAnoM mujhe prakAza lie itanA tyAga Avazyaka nahIM hai| jainasAdhukI aura AzA detI thI / vaha apane sneha, yatna aura ahiMsA caramasImAko pahu~cI huI hotI hai / ve premase mere mRta zarIrameM naI saMjIvanI zakti DhAla apane nimitta banAye hue bhojanakA lenA bhI dUSita detI thii| sacamuca, jo kahIM vaha na hotI to samajhate haiM / para hindU sAdhu kandamUlako apane maiM nirAza hokara aba taka kabhIkA AtmahatyA hAthase pakAkara khA sakatA hai / hindU dharma bhale hI kara DAlatA ! karmasiddhAntakI kucha bAtoMko mAnatA ho; para itane dina ThokareM khAneke bAda AzAkI eka karmasiddhAntako eka sampUrNa sughaTita rUpameM jaina- kiraNa dikhAI dI hai, para takadIrakA yaha kaisA dharmane hI khar3A karake dikhalAyA hai / aura jana- khela hai / mere duHkhameM jisane apanA kalejA bichA dharmameM jaba sArA hI kartRtva karmoko de rakkhA hai, diyA thA, paramAtmA ! kyA mere sukhase prasannataba usake lie yaha anivArya bhI thA ki vaha isa tAke sAtha eka bAra ha~sanA bhI usake bhAgyaviSayako antima sImA taka pahu~cA de / hindu. meM nahIM hai ? hAya kyA vaha dukha-hI-dukha meM mujhase oMke yahA~ yaha viSaya acchI taraha pallavita nahIM sadA sarvadAke lie bidA ho jAyagI ? aura huaa| kyoMki vahA~ Izvarake kAraNa karma para maiM apanI cira prasannatA khokara kaleje para adhika nirbhara rahanekI AvazyakatA nahIM / isI patthara rakhe hue dekhUgA ? nahIM, aisA nahIM taraha aura aura bAtoMke viSayameM bhI samajhanA ho sakatA / nahIMcAhie / garaja yaha ki eka dezameM utpanna hue para karU~ kyA ? jAnakIko bacAneke lie dharmomeM bAharI sAdRzya avazya hote haiM; para isase acche DAkTarakI jarUrata hai-aura DAkTarake yaha na samajha lenA cAhie ki unameM bhItarI lie rupayoMkI jarUrata hai / rupaye kauna degA? do antara bhI kama hogA / pratyeka dharma jisa mUla do cAra cAra karake hI itanA karja ho rahA hai ki uddezya yA siddhAntako lekara janma letA hai, saba kucha dene para bhI uddhAra nahIM ho sktaa| usakA bhItarI jhakAva usI orako savizeSa rahatA strIke lie davA nahIM, choTe putrake lie bhAjana hai aura usakA yaha jhukAva hI usakI vastu hai| nahIM / rupayoMke binA, jIte hue bhI mautase adhika kaSTa hotA hai| merI ora najara karanevAlA koI For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI - 246 bhI to nahIM dikhAI detA / vizvAsa karake koI eka rupayA bhI udhAra nahIM detaa| bhikhArIkI taraha dinabhara mArA mArA phiratA hU~, para koI nahIM pUchatA / bukhAra se jAnakI behoza ho rahI hai, davA na milaneke kAraNa usakI avasthA aura bhI biga r3hatI jAtI hai / isa kar3Ake kI sardI meM usako eka phaTA aura mailA sUtI cAdarA ur3hA rakkhA hai / bahAzImeM bhI usake dA~tase dA~ta lage haiM / pati hokara apanI satI strIkI itanI vyathA kaise dekheM ! chAtI phaTI jAtI hai / yaha asahya hai / dAruNa koTakI jeba meM hAtha DAlakara dekhA, kevala cAra pAMca Ane paise aura eka darakhvAstake uttara meM AI huI ciTThI hai / ciTThA nikAla kara eka bAra par3hI | kitane duHkha aura nirAzA ke bAda ambAlake eka daphtara meM merI darakhvAsta maMjUra huI hai| sabane lakhA hai ki tumheM do haphte ke bhItara bhItara ambAle pahu~cakara kAma sa~bhAlanA hogA / isa ciTThIse merI apekSA jAnakIko kaI guNA adhika Ananda hotA, para hAya vaha Aja isa saMsArase bidA hone ke kinAre para hai / itane * dina se jo cAha rahA thA vaha milA, para jo vaha mujhe sadA sarvadA ke lie chor3akara calI gaI to maiM kisakA mu~ha dekhakara dUsare kI naukarI karU~gA ? maiM dhIre dhIre usake sirahAne jAkara khar3A huaa| usakI bhItara ghusI huIM donoM A~kheM mu~dI huI haiN| zarIra tharathara kA~pa rahA hai| cirAgakA mailA prakAza usake mukha para par3akara use kitanA bhayAnaka kara rahA hai / usake sirapara hAtha lagAne se hAtha mAnoM jala gayA-manameM ho AyA ki isI jvAlAmeM usakA hRdaya jala rahA hai / duHkha aura use merA kalejA dhar3akane lagA / kyA karU~ kyA karU~ ! isakA jIvana pratipala kSINa ho rahA hai - kisa prakAra isakI rakSA karU~ ? bhAga 13 maiM usI jagaha baiThakara kapAla para hAtha rakhe hue socane lagA / yaha soca kitanA bhayAnaka thA so bhagavAn hI jAnate haiM / jaba kisI ora kinArA na dIkhA aura hRdaya bANaviddha kuraMgakI chaTapaTAkara jar3a banane lagA, taba dhIre dhIre kisIne kAna meM Akara kahA - " tU corI kara ! " taraha corI ? hA~ corI ! sivAya isake aba koI upAya nahIM hai / dhanake lobhameM Akara saMsArameM na mAlUma kitane loga kitane bar3e bar3e pApa, kitanI narahatyA karate haiM; para maiM to eka satI sadAcAriNIko jAna bacAne ke lie kevala eka dina corI karatA hU~, isameM doSa hI kyA hai ? mana-hI-mana isakI AlocanA karane lagA | jitanA hI socane lagA utanA hI manameM Ane lagA ki isase adhika sarala upAya aura koI nahIM hai| na kisIko khabara hogI, na koI dekhegA, na sunegA / corI karake maiM jAnakI ke prANa bacA sakU~gA- maiM yahIM karU~gA | soca vicAra meM AdhI rAta bIta gii| jAr3e meM lihApha lapeTe saba loga Anandase so rahe haiM / mahAnagarI dillI ke saba rAste sUne par3e haiN| kibAr3a khola kara dekhA, cAroM ora zAnti hai| myUnisipailiTIkI dhuMdhalI lAlaTeneM kuhareko bhalIbhA~ti nahIM haTA sktiiN| phira bhI mAnoM sthAna sthAnapara ve jAgakara saba kucha dekha rahI haiM / maiM pAgaloM kI taraha ghara se nikala par3A |kyaa isI prakAra nirAza hokara loga cora banA karate haiM ? [ 2 ] usa a~dherI galI meM dUsare ke makAna kI dIvArapara khar3e hue merA kalejA dhar3akane lagA / yadi kahIM meM pakar3A gayA to ? garIba hone para bhI loga mujhe ijjatadAra mAnate haiM / yadi maiM corI karatA huA pakar3A gayA to merI kyA dazA hogI ? dUra galI ke kinAre para paharevAlA jorase pukAra uThA - ' jAgate rho'| usI dIvAra para For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cora / aGka 5-6 ] maiM sira pakar3akara baiTha gayA / Dara ke mAre mAnoM nAr3iyoMkA rakta barpha banane ke kinAre para AgayA / isa dazAmeM maiM kitanI dera baiThA rahA so nahIM kaha sakatA / jisa kAmako karane ke lie pAga lakI taraha gharase nikala par3A thA, vaha na kiyA gayA / manameM hone lagA mAnoM idhara udhara saikar3oM manuSya chipe hue merI ora tIkhI najarase ghUra rahe haiM; - eka kSaNabhara meM hI jaise ve saba eka svara se pukAra uTheMge---" cora, cora cora / " maiM jhaTapaTa dIvArase nIce utarane lagA / bijalIkI camaka ke samAna zIghratAse jAnakIkA rogase pIlA par3A huA mukha mere sAmane udaya huA / Aha, vaha kumhalAyA huA, jAr3ekA mArA, malIna mukha dekha kara hRdaya phaTane lagA usa mukhake cAroM ora mRtyukI kAlI chAyA gharI huI haiN| mAnoM vaha zmazAnameM baiThI hai aura cAroM ora hAhAkAra karatI huI aneka citAyeM jala rahI haiM / aba adhika vilamba nahIM hai / binA davAke merA ghara zmazAna bana jAyagA / / kSaNamAtra meM saba bhaya calA gyaa| maiM prANapanase ceSTA karake dIvAra ke UparavAlI chata para calA gayA / kama 3] usa kamare meM kisIkI AhaTa na milii| bar3A gaharA a~dherA hai, kucha nahIM sUjhatA - jebase peTI nikAlakara eka diyAsalAI jalAI / jisa maiM maiM khar3A hU~, usake bIcameM lakar3IkI dIvAra khIMcakara vaha do hissoM meM bA~TA gayA hai| bIcaeka pardA par3A huA hai, zAyada isI daravAjese dUsare kamare meM jAte hoMge / dIvAra ke sahAre do AlamAriyA~ haiN| bIcameM jake nIce eka darAja hai| khU~TI para kucha striyoM ke pahanane ke kapar3e laTaka rahe haiN| meja para eka bar3A AInA lagA hai| usake pAsa hI vilAyatI rabarakI kaMdhiyA~, bruza, piyarsa sopa, kAcake ataradAnameM jarmana heko aura dezI oTo mohinI'kI zIziyA~, roja pAuDara, haijalAinakI zIzI Adi sajAI huI haiM / nIce camakadAra bilAyatI 247 pharza bichA hai / yaha saba dekhakara samajhA ki yaha kamarA kisI ramaNIkA zRMgAraghara hai / vaha avazya hI dhanavAlI hogI, isameM bhI sandeha nahIM / mekI eka eka darAjako khIMca khIMca kara dekhA, para ve saba baMda thiiN| donoM AlamAriyoMmeM bhI tAlA lagA thA / hatAza hokara maiM socane lagA ki itanI dUra Akara bhI khAlI hAtha hI lauTanA par3egA ? eka diyAsalAI aura jalAkara idhara udhara dekhane lagA / AlamArI ke UparavAle Ale para najara par3ate hI mere hRdaya meM phirase AzA lauTa AI / AlemeM cAbiyoM kA gucchA rakkhA bhI maiM yaha soce binA na raha sakA ki, 'bhagavAn thA ! isa nIca aura nindita kAmako karate hue hI Aja merA sahAyaka hai / 1 1 gucche meM se cAbI khojakara maiMne UparavAlI darAja kholii| darAja khIMcate samaya 'kacakaca ' zabda huA / usa samaya eka aura diyAsalAI jalAkara maiMne dekhA / eka hAra, kaI jor3e cUr3iyA~, karanaphUlaAvazyakatA nahIM hai / maiM corI karane ke lie to saba jar3AU haiM / para itane gahanoMkI to mujhe corI nahIM karatA / maiM to vivaza hokara usake prANa bacAne ke lie kucha davA ke lie lene AyA hU~ / 1 yaha socakara maiMne nizcaya kiyA ki eka cUr3Ise hI merA kAma cala jAyagA / cUr3I bhI bhArI kImatI hai, para maiM ise becU~gA nahIM / kisI ke yahA~ cAra pA~ca rupaye meM giravI rakha dU~gA / unhIM rupayoMse strIkI davA karU~gA / phira rupaye Ane para ise giravIse chur3Akara jaise banegA vaise isake mAlika ko de dU~gA | / kA~pate hue hAthase maiMne eka cUr3I bAhara nikAla lI / mana-hI-mana kahA - he paramAtmA ! mujhe kSamA kara / basa merA yahI sabase pahalA aura sabase antima pApa hai / phira janmameM kabhI isa mArga para na calU~gA / darAja baMda karake jaise hI pIche sarakAI vaise hI na mAlUma, kyA cIja jorase nIce gira par3I / andheremeM sakapakAkara maiM kAThakI taraha khar3A raha gyaa| yadi kisIne yaha zabda sunA ho to ? mujhe kisI kapar3oM sar3asar3Ane kI AvAja AI / mAnoM eka eka paira uThAtA huA koI ghara . For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 meM aayaa| Darake mAre merA zvAsa rukane ke kinAre para A gayA / ' paTa ' se eka baTana dabAne kI AvAja huI aura kamare meM bijalIkI rozanI phaila gaI / ekadama ujAlA honeke kAraNa merI A~kheM cakacadhA gaI / jainahitaiSI - jaba thor3I derameM A~kheM khulIM taba maiMne dekhA ki mere sAmane hI eka strI sakapakAI huI khar3I hai| Azcarya aura bhaya se nizceSTa hokara ramaNI merI ora dekha rahI hai / merA sira ghUmane lagA, mAnoM pairoMke nIcekI jamIna khisakatI jA rahI hai dIvArakA sahArA lekara maiMne apane Apako girane - se bacAyA | mAnoM apane bhItara maiM nahIM rahA / / AzcaryakA vega bIta jAnepara ramaNIkI najara darAja para pdd'ii| vaha daravAjekI ora bddh'ii| aba mujhe bhI hoza huA / samajhA ki vaha aura kisIko jA rahI hai / pAgalakI taraha maiM daravA - je kI ora lapakakara usake pairoM para loTa gayA / vaha halakIsI cIMkha mArakara do paira pIche haTa gii| maiMne kAtara aura dIna bhAvase kahAmujhe kSamA karo, merA sarvanAza mata karo, kisI ko bulAo mt| "C mAtA, patthara kI mUrtike samAna cupacApa khar3I huI vaha merI ora sandehakI dRSTi se dekhane lagI / phira kahane lagA- "mA, maiM bhale gharakA hU~, vivaza hokara Aja eka dinake lie cora banA hU~, isake sivAya mere lie aura koI upAya na thA, merA vizvAsa karo - merA vizvAsa kro| " y usa ramaNIne kucha bhI na kahA / vaha vaise hI patthara kI mUrtike samAna khar3I rhii| maiMne najara uThAkara use dekhA / merI dInatA dekhakara hI ho, yA mAtA kahanese hI ho--cAhe jaise ho para usake mukhase DarakA bhAva calA gayA / mAnoM vaha samajha cukI ki mere dvArA usakI koI hAni na hogii| nahIM to abataka vaha avazya hI kisIko pukAratI / maiMne dabe hue svarameM, saMkSepase apanI saba avasthA usase kaha dii| aba usake pAsa dayAke [ bhAga 13 sivAya mere lie aura upAya hI kyA thA ? ramaNIkI dRSTi komala ho AI, mAnoM usane merI bAtakA vizvAsa kiyA / para taba bhI usa eka zabda bhI na nikAlA / maiMne kahA - " maiMne corI kI hai para maiM, cora nahIM hU~ / Apa darAja kholakara dekha lIjie, maiMne aura koI ga nahIM liyA / socA thA ki isa cuDIko giravI rakhakara apanI strIkA ilAja karU~gA, para mAlUma hotA hai ki bhagavAnakI yaha marajI nahIM hai / lo mA, yaha apanA gahanA lo| maiM cora bhI banA aura apanI strIke prANa phira bhI na bacA sakA ! " yaha kahakara maiMne vaha cUr3I usake pairoM ke pAsa rakha dii| merI A~khoMse do bU~da A~sU Tapaka par3e / usa ramaNIne eka bAra apane gahane kI ora aura eka bAra mere mu~hakI ora dekhA / phira gardana TeDhI karake thor3I dera khar3I rahane ke bAda vaha atyanta komala svara meM bolI - "isa cUr3Iko tuma le jAo / " maiM Azcarya meM DUbakara usake mu~hakI ora dekhatA raha gayA / phira gadgada kaMThase maiMne kahAmA, tuma sAkSAt devI ho / ApakI dayAse Aja merI strIke prANa baceMge / yaha upakAra maiM isa janmameM na bharU~gA / jaise hogA vaise ise giravI se chur3Akara maiM vApisa loTA dU~gA / " - " lauTAne kI koI jarUrata nahIM hai / tuma jaldIse yahA~ se cale jAo / " yaha kahakara strIne u~galI se daravAjA dikhA diyA / [ 4 ] dhIre dhIre ghara se bAhara nikala aayaa| usa maiM chatakI ora bar3ha rahA thA ki itane meM samaya mana meM nAnA prakArake bhAva A rahe the / cora " / merA saba zarIra patthara ho gayA / mAna akasmAt na mAlUma kauna pukAra uThA - " cora, AkAzake saba tAre mujhe najara gar3Akara dekha rahe haiM aura kaha rahe hai- " cora cora / " nIce se koI jaldI jaldI Upara car3hatA calA A rahA thA / aura bhI kaI tarapha se kaI manuSyoM kI AvAja sunAI dI / hatajJAna hokara maiM phira usI ramaNIke gharameM AgayA / usane bhI " cora, , cora" For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] cor| 249 nahIM hai|" kI pukAra sunI thI / udAsI aura cintAse vaha cora bhI jAgane para hAtha Aye haiM ? " jar3a banakara gharake bIcameM khar3I thii| "bhAI bhAbhI, tere sirakI kasama maiMne corako ___ baccoMkI taraha usake pairoM para girakara maiMne idhara Ate dekhA hai| ye kyA bhAIjI so rahe kahA-"mA, merI rakSA kro|" ___ eka pala bhara meM usa strIne bijalIkI battI "jiyAdA zora mata karo, unakI nIMda khabujhA dii| phira jhaTapaTa merA hAtha pakar3akara mujhe rAba hogii|" dUsare ghara meM le gii| ___"Ao bAbU, cora kahIM dUsarI hI tarapha pIchese jo AdamI A rahe the ve kamareke dara- A~kha bacA kara chipa rahA hai|" vAje para hI khaDe hokara zora gala karane lge| saba jaldI jaldI gharase bAhara cale gaye / maiM andherA dekhakara bhItara jAnekI unakI himmata bhI eka zAntikA zvAsa tyAgakara khATase nIce na par3I / usa strIne dhIre dhIre mere kAnameM kahA- utarakara baiTha gyaa| "jaldIse mere sAtha bilone para so jaao| usa devIke pairoM para apanA sira rakhakara maiMne maiMne Azcaryase kahA-" Apake bichaunemeM " kahA-"mA, Aja tumane apane prANoMkI bAjI usane kahA-" hA~, dera mata karo / tumane Hi lagAkara merI rakSA kI / aba batAo, maiM kimujhe mAtA kahA hai / isake sivAya tumhArI rakSA - gharase jAU~ ?', devIne kahA--" thor3I dera Thaharo, sabako maiMne kahA-" yadi maiM pakar3A gayA to ApakA so jAne do|" kyA hogA? " para jo Apake svAmI A jAya~ to ?" ___--" ve Ate hI ghara khojeMge, aba isake ke nIcI dRSTi kiye hue karuNa svarameM usane sivAya koI upAya nahIM hai / jo tuma bacanA kahA--" ve rAtameM ghara nahIM Ate !" cAho aura apanI strIko bacAnA cAho to Azcarya hai ! aisI dayAmayI devIke bhAgyameM jaldIse so jaao|" bhI itanA duHkha hai| usa samaya vaha vicArameM __ isa para maiM kucha bhI na kaha skaa| choTA lIna thii| bahuta dhIrese anajAnameM usake mahase cAlaka jaise apanI mAtAke pAsa so jAtA hai, nikala gayA-" strIke lie svAmI corataka se hI maiM usa dayAmayI devIke sAtha so gayA / banatA hai aura merA svAmI--merA svAmI--" do eka miniTameM hI kaI AdamI lAlaTena liye A pahu~ce / ekane vyagra svarameM kahA"bhAbhI, bhAbhI, dekho to tumhAre gharameM cora to thor3I derameM saba so gye| maiMne usake caraNoMnahIM AyA ?' ' para phira sira rakhakara kahA-" mA, maiM tumhAre - ramaNIne saMyata bhASAmeM kahA-"kyA, mere isa upakArako isa janmameM kamI na bhuuluuNgaa|" gharameM cora ? kahA~ hai ? yahA~ kyoM bephAyade nIMdake vaha mujhe sadara daravAjetaka chor3ane aaii| rAstemeM samaya hallA macA rahe ho !" " calate hue maiM socane lagA ki vizvameM jinheM devatA --" nahIM, tumhArI kasama maiMne use idhara kahatA ha ra kahate haiM ve inase bar3hakara aura kaise hoMge? komalaAte dekhA hai| phira kidhara gayA ?" " tAmeM jisakA hRdaya gulAbakI kaliyoMse bhI adhika -" ghara par3A hai, dekha lo| AyA thA to komala dayAmaya hai, pavitratAmeM jo yajJakI dhUmake yA kahA~ ?" samAna hai, kartavyameM jo vajrakI taraha kaThora hai vahI vizvajananI hai|* " " maiM yahI to soca rahA hU~, gayA kidhara ?, vahI vizva " sapanemeM cora dekhA hogA / kahIM sapaneke * baMgalA 'bhAratI' se / For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jainahitaiSI [ bhAga 13 zrIdevasenAcArya saMkalita darzanasAra / --- paNamiya vIrajiNiMdaM suraseNaNamaMsiyaM vimalaNANaM / vocchaM dasaNasAraM jaha kahiyaM puvvastarIhiM // 1 // praNamya vIrajinendraM surasenanamaskRtaM vimalajJAnam / vakSye darzanasAraM yathA kathitaM pUrvasUribhiH // 1 // artha-jinakA jJAna nirmala hai aura devasamUha jinheM namaskAra karate haiM, una mahAvI bhagavAnako praNAma karake, maiM pUrvAcAryoMke kathanAnusAra 'darzanasAra ' arthAt darzanoM yA judA juda matoMkA sAra kahatA huuN| bharahe titthatharANaM paNamiyadeviMdaNAgagaruDAnAm / samaesu hoMti keI micchattapavaTTagA jIvA // 2 // . bharate tIrthakarANAM praNamitadevandranAgagaruDAnAm / samayeSu bhavanti kecit mithyAtvapravartakA jIvAH // 2 // artha-isa bhAratavarSamaiM, indra-nAgendra-garuDendra dvArA pUjita tIrthaMkaroMke samayoMmeM ( dharmata meM ) kitane hI manuSya mithyAmatoMke pravartaka hote haiM / mataprarvatakoMke mukhiyAkI utpatti / usahajiNaputtaputto micchattakalaMkido mahAmoho / - savvesi bhaTTANaM dhuri gaNio puvvamUrIhiM // 3 // RSabhajinaputraputro mithyAtvakalaGkito mahAmohaH / sarveSAM bhaTTAnAM dhuri gaNitaH pUrvasUribhiH // 3 // artha---pUrvAcAryoM ke dvArA, bhagavAna RSabhadevakA mahAmohI aura mithyAtI potA ' marIci tamAma dArzanikoM yA matapravartakoMkA aguA ginA gayA hai / teNa ya kayaM vicittaM daMsaNarUvaM saMjuttisaMkaliyaM / tamhA iyarANaM puNa samae taM hANibiDigayaM // 4 // tena ca kRtaM vicitraM darzanarUpaM sayuktisaMkalitama / tasmAditarANAM punaH samaye taddhAnivRddhigatam // 4 // ka pustakameM 'samuttisaMkaliya' pATha hai / parantu ina donoM hI pAThoMkA vAstavika artha spaSTa nahIM huaa| For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drshnsaar| 351 ___ artha-usane eka vicitra darzana yA mata aise DhaMgase banAyA ki vaha Age calakara usase bhinna bhinna matapravartakoMke samayoMmeM hAnivRddhiko prApta hotA rahA / arthAt usIke siddhAnta thor3e bahuta parivartita hokara Ageke aneka matoMke rUpameM prakaTa hote rahe / eyaMtaM saMsaiyaM vivarIyaM viNayajaM mahAmohaM / aNNANaM micchattaM NiddiTuM savvadarasIhiM // 5 // ekAntaM sAMzayikaM viparItaM vinayaja mahAmoham / ajJAnaM mithyAtvaM nirdiSTaM sarvadarzibhiH // 5 // artha-sarvadarzI jJAniyoMne mithyAtvake pA~ca bheda batalAye haiM-ekAnta, saMzaya, viparIta, vinaya aura ajnyaan| siripAsaNAhatitthe sarayUtIre plaasnnyrttho| - pihiyAsavassa sisso mahAsuMdo buDDakittimuNI // 6 // zrIpArzvanAthatIrthe sarayUtIre palAzanagarasthaH / pihitAsravasya zipyo mahAzruto buddhakIrtamuniH // 6 // artha-zrIpArzvanAtha bhagavAna ke tIrthameM sarayU nadIke taTavartI palAza nAmaka nagarameM pihitAsa sAdhukA ziSya buddhakIrti muni huA jo mahAzruta yA bar3A bhArI zAstrajJa thaa| timipUraNAsaNehiM ahigayapavajjAo pribhtttto| rattaMbaraM dharittA pavaTTiyaM teNa eyaMtaM // 7 // timipUrNAzanaiH adhigatapravajyAtaH paribhraSTaH / raktAmbaraM dhRtvA pravartitaM tena ekAntam // 7 // artha-machaliyoMke AhAra karanese vaha grahaNa kI huI dIkSAse bhraSTa ho gayA aura raktAmbara (lAla vastra ) dhAraNa karake usane ekAnta matakI pravRtti kii| maMsassa Natthi jIvo jahA phale dhiy-duddh-skre| tamhA taM vaMchittA taM bhakkhaMto Na pAviTTho // 8 // mAMsasya nAsti jIvo yathA phale dadhidugdhazarkarAyAM ca / tasmAttaM vAJchan taM bhakSan na pApiSThaH // 8 // 1ka pustakameM 'mahAluddho' aura gameM ' mahAludo ' pATha haiM, jinakA artha mahAlubdha hotA hai| 2 ka pustakameM ' agaNiya pAvaja jAu paribho' hai jisakA artha hotA hai-agaNita pApakA upAmana karake bhraSTa ho gayA / kha pustakameM 'agahiya pavajAo parikamaho' pATha hai, parantu usameM agahiya ( aPhota ) kA artha ThIka nahIM baiThatA hai| saMbhava hai 'ahiMgaya' ( adhigata) hI bhUlase 'amahiya' likhA gayA ho| For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jainahitaiSI [ bhAga 13 artha-phala, dahI, dUdha, zakkara, Adike samAna mAMsameM bhI jIva nahIM hai, ataeva usakI icchA karane aura bhakSaNa karanemeM koI pApa nahIM hai| majaM Na vajjaNijjaM davadavvaM jahajalaM tahA edN| idi lAe ghosittA pavaTTiyaM savvasAvajaM // 9 // madyaM na varjanIyaM dravadravyaM yathA jalaM tathA etat / iti loke ghoSayitvA pravartitaM sarvasAvA // 9 // artha-jisa prakAra jala eka drava dravya arthAt tarala yA bahanevAlA padArtha hai usI prakAra zarAba hai, vaha tyAjya nahIM hai / isa prakArakI ghoSaNA karake usane saMsArameM sampUrNa pApakarmakI paripATI claaii| aNNo karedi kammaM aNNo taM bhuMjadIdi siddhataM / pari kappiUNa taNaM vasikiccA NirayamuvavaNNo // 10 // __ anyaH karoti karma anyastadbhunaktIti siddhAntam / parikalpayitvA nUnaM vazIkRtya narakamupapannaH // 10 // . artha-eka pApa karatA hai aura dUsarA usakA phala bhogatA hai, isa tarahake siddhAntakI kalpanA karake aura usase logoMko vazameM karake yA apane anuyAyI banAkara vaha marA aura narakameM gyaa| (isameM bauddhake kSANikavAdakI ora izArA kiyA gayA hai / jaba saMsArakI sabhI vastuyaM kSaNasthAyI haiM, taba jIva bhI kSaNasthAyI ThaharegA aura aisI avasthAmeM eka manuSyake zarIrameM rahanevAlA jIva jo pApa karegA usakA phala vahI jIva nahIM, kintu usake sthAna para AnevAlA dUsarA jIva bhogegaa|) zvetAmbaramatakI utpatti / chattIse varisa sae vikkamarAyassa mrnnpttss| sorahe valahIe uppaNNo sevaDo saMgho // 11 // patriMzatsu varSazate vikramarAjasya maraNaprAptasya / saurASTra vallabhyAM utpannaH sitapaTaH saMghaH // 11 // artha-vikramAdityakI mRtyuke 136 varSa bAda saurASTra dezake vallabhIpuramaM zvetAmbara saMgha utpanna huaa| 1 gujarAtake pUrva meM bhAgA nagarake nikaTa yaha prAcIna zahara basA huA thaa| bahuta samRddhazAlI thaa| IsvI san 640 meM cInI yAtrI huenasaMgane isakA ullekha kiyA hai / usa samayataka yaha bhAbAda thA / kAThiyAbAr3akA 'balA' nAmaka grAma jahA~ hai, koI koI kahate haiM ki vahIM para yaha basA huA thaa| khetAmbara sUtroMkA sampAdana bhI yahIM hubhA thaa| For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 aGka 5-6] darzanasAra / siribhaddabAhugaNiNo sIso NAmeNa saMti aairio| tassa ya sIso duTTho jiNacaMdo maMdacAritto // 12 // zrIbhadrabAhugaNinaH ziSyo nAmnA zAnti AcAryaH / tasya ca ziSyo duSTo jinacandro mandacAritraH // 12 // artha--zrIbhadrabAhugaNike ziSya zAnti nAmake AcArya the| unakA 'jinacandra' nAmakA eka zithilAcArI aura duSTa ziSya thaa| teNa kiyaM mayameyaM itthINaM atthi tabbhave mokkho| kevalaNANINa puNo adakkhANaM tahA roo // 13 // tena kRtaM matametat strINAM asti tadbhave mokssH| kevalajJAninAM punaH addakkhANaM (?) tathA rogaH // 13 // artha---usane yaha mata calAyA ki striyoMko usI bhavameM strIparyAyahIse mokSa prApta ho sakatA hai aura kevalajJAnI bhojana karate haiM tathA unheM roga bhI hotA hai / aMbarasahio vi jaI sijjhai vIrassa gbbhcaartN| para liMge vi ya muttI phAsuyabhojaM ca savvattha // 14 // ambarasahitaH api yatiH siddhayati vIramya garbhacAratvam / paraliGgepi ca muktiH prAzukabhojyaM ca sarvatra // 14 // artha--vastra dhAraNa karanevAlA bhI muni mokSa prApta karatA hai, mahAvIra bhagavAnke garbhakA saMcAra huA thA, arthAt ve pahale brAhmaNIke garbhameM Aye, pIche kSatriyANIke garbha meM cale gaye, jaina. mudrAke atirikta anya mudrAoM yA veSoMse bhI mukti ho sakatI hai aura prAzuka bhojana sarvatra hara kisIke yahA~ kara lenA cAhie / aNNaM ca evamAi AgamaduhAI mitthstthaaii| viraittA appANaM pariThaviyaM paDhamae Narae // 15 // anyaM ca evamAdiH AgamaduSTAni mithyAzAstrANi / viracya AtmAnaM paristhApitaM prathame narake // 15 // artha-isI prakAra aura bhI Agamaviruddha bAtoMse dUSita mithyA zAstra racakara vaha pahale narakako gyaa| viparItamatakI utpatti / subvayatitthe ujjho khIrakadaMbutti suddhasammatto / sIso tassa ya duTho putto vi ya pabvao vakko // 16 // . . For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anahitaiSI - suvratatIrthe upAdhyAyaH kSIrakadamba iti zuddhasamyaktvaH / `ziSyaH tasya ca duSTaH putropi ca parvataH vakraH // 16 // artha -- bAvIsaveM tIrthaMkara munisuvrata svAmI ke samayameM eka kSIrakadamba nAmakA upAdhyAya thA / vaha zuddha samyagdRSTi thA / usakA ( rAjA vasu nAmakA ) ziSya duSTa thA aura parvata nAmakA putra vakra thA / 254 faaiyamayaM kiccA viNAsiyaM saJcasaMjama loe / tatto pattA savve sattamaNarayaM mahAghoraM // 17 // viparItamataM kRtvA vinAzitaH satyasaMyamo loke / tataH prAptAH sarve saptamanarakaM mahAghoram // 17 // artha - unhoMne viparIta mata banAkara saMsArameM jo saccA saMyama ( jIvadayA ) thA, usako naSTa kara diyA aura isake phalase ve saba ( parvatakI mAtA Adi bhI ) ghora sAtaveM narakameM jA par3e / vainayikoM kI utpatti / savve yatitthesu ya veNaiyANaM samubbhavo asthi / sajaDA muMDiyasIsA sihiNo gaMgA ya keI ya // 18 // sarveSu ca tIrtheSu ca vainayikAnAM samudbhavaH asti / sajaTA muNDitazIrSaH zikhino nagnAzca kiyantazca // 18 // artha-sAre hI tIrthoMmeM arthAt sabhI tIrthaMkaroM ke bAremeM vainayikoMkA udbhava hotA rahA hai / unameM koI jaTAdhArI, koI muMDe, kAI zikhAdhArI aura koI nagna rahe haiM / guNavaMte viya samayA bhattIya savvadevANaM / NamaNaM daMDuvva jaNe parikaliyaM tehi mUDhehiM // 19 // duSTe guNavati api ca samayA bhaktizca sarvadevebhyaH / namanaM daNDa iva jane parikalitaM tairmUDhaiH // 19 // [ bhAga 13 artha - cAhe duSTa ho cAhe guNavAn ho, donoM meM samAnatA se bhakti karanA aura sAre hI devoMko daNDake samAna Ar3e par3akara ( sASTAMga ) namana karanA, isa prakArake siddhAntako una mUkhane logoM meM calAyA / * ajJAnamatakI utpatti / sirivIraNAhatitthe bahussudo pAsasaMghagaNisIso / makkaDipUraNasAhU aNNANaM bhAsae loe // 20 // * vinaya karanese yA bhakti karanese mukti hotI hai, yahI isa matakA siddhAnta jAna par3atA hai / For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adaare | zrIvIranAthatIrthe bahuzrutaH pArzvasaMghagaNiziSyaH / maskari - ri- pUranasAdhuH ajJAnaM bhASate loke // 20 // artha - mahAvIra bhagavAnake tIrthameM pArzvanAtha tIrthaMkarake saMghake kisI gaNIkA ziSya maskarI aGka 50-60] pUrana nAmakA sAdhu thA / usane lokameM ajJAna mithyAtvakA upadeza diyA / aNNANAdo mokkho NANaM NatthIti muttajIvANaM // puNarAgamanaM bhamaNaM bhave bhave Natthi jIvassa // 21 // ajJAnato mokSo jJAnaM nAstIti muktajIvAnAm / punarAgamanaM bhramaNaM bhave bhave nAsti jIvasya // 21 // artha - ajJAnase mokSa hotA hai| mukta jIvoMko jJAna nahIM hotA / jIvoMkA punarAgamana nahIM hotA, arthAt ve marakara phira janma nahIM lete aura unheM bhavabhavameM bhramaNa nahIM karanA par3atA / ekko suddho buddho kattA savvassa jIvaloyassa / suNNajjhANaM vaNNAvaraNaM parisikkhiyaM teNa // 22 // ekaH zuddho buddhaH karttA sarvasya jIvalokasya / zUnyadhyAnaM varNAvaraNaM parizikSitaM tena // 22 // artha - sAre jIvalokakA eka zuddha buddha paramAtmAkartA hai zUnya yA amUrtika rUpa dhyAna karanA cAhie, aura varNabheda nahIM mAnanA cAhie, isa prakArakA usane upadeza diyA / jiNamaggabAhiraM jaM taccaM saMdarasiUNa pAvamaNo / NiccaNigoyaM patto satto majjesu vivihesu // 23 // 255 jinamArgabAhyaM yat tatvaM saMdarya pApamanAH / nityanigodaM prAptaH sakto madyeSu vividheSu || 23 || artha - aura bhI bahutasA jainadharmase bahirbhUta upadeza dekara aura taraha tarahakI zarAboMmeM Asakta rahakara vaha pApI nityanigodako prApta huA / drAviDasaMghakI utpatti / siripujjapAdasIso dAviDasaMghassa kArago duTTho / NAmeNa vajjaNaMdI pAhuDavedI mahAsatto // 24 // appAsuyacaNayANaM bhakkhaNado vajjido muNiMdehiM / pariraiyaM vivarIyaM visesiyaM vaggaNaM cojjaM // 25 // jummaM / zrI pUjyapAdazipyo drAviDa saMghasya kArako duSTaH / nAmnA vajrandi: prAbhRtavedI mahAsattvaH // 24 // For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI [bhAga 13 aprAzukacaNakANAM bhakSaNataH varjitaH munIndraiH / pariracitaM viparItaM vizeSitaM vargaNaM codyam // 25 // (yugmam / ) artha-zrIpUjyapAda yA devanandi AcAryakA ziSya vajranandi draviDa saMghakA utpanna karanevAlA huA / yaha prAbhRta granthoM ( samayasAra, pravacanasAra Adi ) kA jJAtA aura mahAn parAkramA thA / munirAjoMne use aprAsuka yA sacitta canoMke khAnese rokA; kyoMki isameM doSa hotA hai-para usane na mAnA aura bigar3akara viparItarUpa prAyazcittAdi zAstroMkI racanA kii| bIesu Natthi jIvo unbhasaNaM Nasthi phAsugaM Natthi / sAvaja Na hu maNNai Na gaNai gihakappiyaM atttth|| 26 // bIneSu nAsti jIvaH udbhakSaNaM nAsti prAzukaM nAsti / sAvadyaM na khalu manyate na gaNati gRhakalpitaM artham // 26 // artha-usake vicArAnusAra bIjoMmeM jIva nahIM haiM, muniyoMko khar3e khar3e bhojana karanekI vidhi nahIM hai, koI vastu prAsuka nahIM hai / vaha sAvadha bhI nahIM mAnatA aura gRhakalpita arthako nahIM gintaa| kacchaM khettaM vasahiM vANijjaM kAriUNa jiivNto| Nhato sIyalaNIre pAvaM pauraM sa saMjedi // 27 // kacchaM kSetraM vasatiM vANijyaM kArayitvA jIvan / snAtvA zItalanIre pApaM pracuraM sa saMcayati // 27 // artha-kachAra, kheta, vasatikA, aura vANijya Adi karAke jIvananirvAha karate hue aura zItala jalameM snAna karate hue usane pracura pApakA saMgraha kiyaa| arthAt usane aisA upadeza diyA ki munijana yadi khetI karAveM, rojagAra karAveM, basatikA banavAveM aura aprAsuka jalameM snAna kareM to koI doSa nahIM hai| paMcasae chavvAse vikkamarAyassa maraNapattassa / dakSiNamahurAjAdo dAviDasaMgho mahAmoho // 28 // paJcazate SaDizati vikramarAnasya maraNaprAptasya / dakSiNamathurAnAtaH drAviDasaMgho mahAghoraH // 28 // . artha-vikramarAjAkI mRtyuke 526 varSa bItanepara dakSiNa mathurA ( madurA ) nagarameM yaha mahAmoharUpa drAviDasaMgha utpanna huaa| 1.vizeSitaM vargaNaM codyaM ' para ka pustakameM jo TippaNI dI hai usakA artha yaha hai ki usane prAyazcita zAstra banAye / usIke anusAra hamane yaha artha likhA hai; parantu isakA artha spaSTataH samajhameM nahIM aayaa| For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] drshnsaar| 257 yApanIya saMghakI utpatti / kallANe varaNayare saMttasae paMca uttare jaad| jAvaNiyasaMghabhAvo sirikalasAdo hu sevaDado // 29 // kalyANe varanagare saptazate paJcottare jAte / yApanIyasaMghabhAvaH zrIkalazataH khalu sitapaTataH // 29 // artha-kalyANa nAmake nagarameM vikrama mRtyuke 705 varSa bItane para (dUsarI pratike anusAra 205 varSa bItane para ) zrIkalazanAma zvetAmbara sAdhuse yApanIya saMghakA sadbhAva huaa| kASThAsaMghakI utpatti / sirivIraseNasIso jiNaseNo sayalasatthaviNNANI / siripaumanaMdipacchA causaMghasamuddharaNadhIro // 30 // zrIvIrasenazipyo jinasenaH sklshaastrvijnyaanii| zrIpadmanandipazcAt catuHsaMghasamuddharaNadhIraH // 30 // artha-zrIvIrasenake ziSya jinasena svAmI sakala zAstroMke jJAtA hue| zrIpadmanandi yA kundakundAcAryake bAda ye hI cAroM saMghoMke uddhAra karanemeM samartha hue| tassa ya sIso guNavaM guNabhaddo divvaNANaparipuNNo / pakkhuvavAsudumadI mahAtavo bhAvaliMgo y||31|| tasya ca ziSyo guNavAn guNabhadro divyajJAnaparipUrNaH / pakSopavAsaH suSThumatiH mahAtapaH bhAvaliGgazca // 31 // artha-unake ziSya guNabhadra hue, jo guNavAna, divyajJAnaparipUrNa, pakSopavAsI, zuddhamati, mahAtapasvI aura bhAvaliMgake dhAraka the / teNa puNo vi ya miccu NAUNa muNissa viNayaseNasya / siddhaMtaM ghosittA sayaM gayaM saggaloyassa // 32 // tena punaH api ca mRtyu jJAtvA muneH vinayasenasya / .... siddhAntaM ghoSayitvA svayaM gataH svargalokasya // 32 // artha-vinayasena munikI mRtyuke pazcAt unhoMne siddhAntoMkA upadeza diyA, aura phira ve svayaM bhI svargalokako cale gaye / arthAt jinasena munike pazcAt vinayasena. AcArya hue aura phira. unake bAda guNabhadra svAmI hue| 1ga pratimeM ' duNNi sae paMca uttare ' aisA pATha hai jisakA artha hotA hai, 205 varSa / 2 'teNappaNo vi miccu ' arthAt ' unhoMne apanI bhI mRtyu jAnakara ' isa prakArakA bhI pATha kha aura ga pratiyoM meM hai| / For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jainahitaiSI [ bhAga 13 AsI kumAraseNo NaMdiyaDe vinnysenndikkhiyo| saNNAsabhaMjaNeNa ya agahiyapuNadikkhao jAdo // 33 // AsItkumAraseno nanditaTe vinayasenadIkSitaH / saMnyAsabhaJjanena ca agRhItapunIkSo jAtaH // 33 // artha-nandItaTa nagarameM vinayasena munike dvArA dIkSita huA kumArasena nAmakA muni thaa| usane sanyAsase bhraSTa hokara phirase dIkSA nahIM lI aura parivajiUNa picchaM camaraM cittUNa mohklienn| ummaggaM saMkaliyaM bAgaDavisaesu savvesu // 34 // parivarNya picchaM camaraM gRhItvA mohakalitena / unmArgaH saMkalitaH bAgar3aviSayeSu sarveSu // 34 // artha-mayUrapicchiko tyAgakara tathA ca~vara ( gauke bAloMkI picchI ) grahaNa karake usa ajJAnIne sAre bAgar3a prAntameM unmArgakA pracAra kiyaa| itthINaM puNadikkhA khullayaloyassa vIracariyattaM / kakkasakesaggahaNaM chaTuM ca guNavvadaM nAma // 35 // strINAM punardIkSA kSullakalokasya vIracayatvam / kakezakezagrahaNaM SaSThaM ca gaNavrataM nAma // 35 // AyamasatthapurANaM pAyacchittaM ca aNNahA kiMpi / viraittA micchattaM pavaTTiyaM mUDhaloesu // 36 // AgamazAstrapurANaM prAyazcittaM ca anyathA kimapi / viracya mithyAtvaM pravartitaM mUDhalokeSu // 36 // artha-usane striyoMko dIkSA denekA, kSullakoMko vIracaryAkA, muniyoMko kar3e bAloMkI picchI rakhanekA, aura ( rAtribhojanatyAga nAmaka ) chTre guNavatakA vidhAna kiyaa| isake sivAya usane apane Agama, zAstra, purANa aura prAyazcita granthoMko kucha aura hI prakArake racakara mUrkha logoMmeM mithyAtvakA pracAra kiyaa| so samaNasaMghavajo kumAraseNo hu smymicchto| cattovasamo ruddo kahaM saMgha parUvedi // 37 // sa zramaNasaMghavaryaH kumArasenaH khalu samayamithyAtvI / tyaktopazamo rudraH kASThAsaMgha prarUpayati // 27 // artha-isa taraha usa munisaMghase bahiSkRta, samayamithyAdRSTi, upazamako chor3a denevAle aura roga pariNAmavAle kumArasenane kASThAsaMghakA prarUpaNa kiyA / For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] drshnsaar| sattasae tevaNNe vikkamarAyassa maraNapattassa / NaMdiyaDe varagAme kaTTho saMgho muNeyavvo // 38 // saptazate tripaJcAzati vikramarAjasya maraNaprAptasya / nanditaTe varagrAme kASThAsaMgho jJAtavyaH // 38 // NaMdiyaDe varagAme kumAraseNo ya satthaviNNANI / kaho daMsaNabhaTTo jAdo sallehaNAkAle // 39 // nanditaTe varanAme kumArasenazca zAstravijJAnI / ___ kASThaH darzanabhraSTo jAtaH sallekhanAkAle // 39 // . artha-vikramarAjAkI mRtyuke 753 varSa bAda nandItaTa grAmameM kASThAsaMgha huA / isa nandItaTa grAmameM kumArasena nAmakA zAstrajJa sallekhanAke samaya darzanase bhraSTa hokara kASThAsaMghI huaa| mAthurasaMghakI utpatti / tatto dusaetIde mahurAe mAhurANa guruNAho / NAmeNa rAmaseNo NipicchaM vaNiyaM teNa // 40 // tato dvizate'tIte mathurAyAM mAthurANAM gurunAthaH / nAmnA rAmasenaH niSpicchi varNitaM tena // 40 // artha-isake 200 varSa bAda arthAt vikramakI mRtyuke 953 varSa bAda mathurA nagarImeM mAthura saMghakA pradhAna guru rAmasena huaa| usane niHpicchika rahanekA varNana kiyaa| arthAt yaha upadeza diyA ki muniyoMko na morake paMkhoMkI picchI rakhane kI AvazyakatA hai aura na bAloMkI / usane picchIkA sarvathA hI niSedha kara diyaa| sammattapayaDimicchaMtaM kahiyaM jaM jinniNdvivesu| appaparaNiTThiesu ya mamattabuddhIe parivasaNaM // 41 // . samyaktvaprakRtimithyAtvaM kathitaM yat jinendrabimdheSu / AtmaparaniSThiteSu ca mamatvabuddhayA parivasanam // 41 eso mama hou gurU avaro Nasthitti cittapariyaraNaM / sagagurukulAhimANo iyaresu vi bhaMgakaraNaM ca // 42 // eSa mama bhavatu guruH aparo nAstIti cittaparicalanam / svakagurukulAbhimAna itareSu api bhaGgakaraNaM ca // 42 // artha---usane apane aura parAye pratiSThita kiye hue jinabimboMkI mamatva buddhidvArA nyUnAdhika bhAvase pUjA-vandanA karane; merA guru yaha hai, dUsarA nahIM hai, isa prakArake bhAva rakhane; 1'kumAraseNo hi NAma panvaio' yaha pATha kha-ga pustakoMmeM milatA hai / 'papaimo' kI chAyA 'pravartakaH ' hotI hai| For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jainahitaiSI [ bhAga 13 apane gurukula ( saMgha ) kA abhimAna karane aura dUsare gurukuloMkA mAnabhaMga karanerUpa samyaktvaprakRtimithyAtvakA upadeza diyaa| jai paumaNaMdiNAho sImaMdharasAmidivvaNANeNa / Na vivohai to samaNA kahaM sumaggaM payANaMti // 43 // , yadi padmanandinAthaH sImandharasvAmidivyajJAnena / na vivodhati tarhi zramaNAH kathaM sumArga prajAnanti // 43 // artha-videhakSetrake vartamAna tIrthakara sImandhara svAmIka samavasaraNameM jAkara zrIpadmanandinAtha yA kundakunda svAmIne jo divya jJAna prApta kiyA thA, usake dvArA yadi ve bodha na dete, to munijana sacce mArgako kaise jAnate ? / bhUyabalipupphayaMtA dakkhiNadese tahottare dhamma / jaM bhAsaMti muNiMdA taM tacaM NiviyappeNa // 44 // bhUtabalipuSpadantau dakSiNadeze tathottare dharmam / yaM bhASete munIndrau tattattvaM nirvikalpena // 44 // artha---bhUtabali aura puSpadanta ina do muniyoMne dakSiNa dezameM aura uttarameM jo dharma batalAyA, dhahI binA kisI vikalpake tattva hai, arthAt dharmakA saccA svarUpa hai| bhillakasaMghakI utpatti / dakkhiNadese vijhe pukkalae vIracaMdamuNiNAho / advArasaetIde bhillayasaMghaM parUvedi // 45 // dakSiNadeze vindhye puSkara vIracandramuninAthaH / aSTAdazazate'tIte bhillakasaMgha prarUpayati // 45 // so NiyagacchaM kiccA paDikamaNaM taha ya bhinnnnkiriyaao| vaNNAcAravivAI jiNamaggaM suTTha NihaNedi // 46 // sa nijagacchaM kRtvA pratikramaNaM tathA ca bhinnakriyAH / varNAcAravivAdI jinamArga suSTha nihaniSyati // 46 // artha-dakSiNadezameM vindhyaparvatake samIpa puSkara nAmake grAmameM vIracandra nAmakA munipati vikramarAjAkI mRtyu 1800 varSa bItane bAda millaka saMghako calAyagA / vaha apanA eka judA gadha banAkara judA hI pratikramaNavidhi banAyagA, bhinna kriyAoMkA upadeza degA, aura varNAcA. rakA vivAda khar3A karegA / isa taraha vaha sacce jainadharmakA nAza kregaa| 1 zrIlagulameM vidhyagiri aura candrAgiri nAmake do parvata haiM / vindhyase pranyakartAkA bhabhiprAya nahIMke bindhyA / dakSiNameM aura koI vidhyaparSata nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanasAra / tatto Na kovi bhaNio gurugaNaharapuMgavehi micchtto| paMcamakAlavasANe sicchaMtANaM viNAso hi // 47 // tato na kopi bhaNito gurugaNadharapuGgavaiH mithyAtvaH / paJcamakAlAvasAne zikSakAnAM vinAzo hi // 47 // artha-isake bAda gaNadhara gurune aura kisI mithyAtvakA yA matakA varNana nahIM kiyaa| paMcamakAlake antameM sacce zikSaka muniyoMkA nAza ho jaaygaa| ekko vi ya mUlaguNo vIraMgajaNAmao jaI hoii| so appasudo vi paraM vIrovva jaNaM pavohei // 48 // eka api ca mUlaguNaH vIrAGgajanAmakaH yatiH bhaviSyati / sa alpazruto'pi paraM vIra iva janaM prabodhayiSyati // 48 // .. artha-kevala eka hI vIrAMgaja nAmakA yati yA sAdhu mUlaguNoMkA dhArI hogA, jo alpazruta ( zAstroMkA thor3A jJAna rakhanevAlA ) hokara bhI vIra bhagavAnake samAna logoMko upadeza degaa| granthakartAkA antima vaktavya / puvAyariyakayAI gAhAI saMci UNa eyattha / siridevaseNagaNiNA dhArAe saMvasaMteNa // 49 // raio daMsaNasAro hAro bhavvANa Navasae nnve| siri pAsaNAhagehe suvisuddhe mAhasuddhadasamIe // 50 // pUrvAcAryakRtA gAthAH saMcayitvA ekatra / zrIdevasenagaNinA dhArAyAM saMvasatA // 49 // racito darzanasAro hAro bhavyAnAM navazate navake / zrIpArzvanAthagehe suvizuddhe mAvazuddhadazamyAm // 50 // artha-zrI devasena gaNine mAgha sudI 10 vi0 saMvat 909 ko dhArAnagarImeM nivAsa karate samaya pArzvanAtha bhagavAnake mandirameM pUrvAcAryoMkI banAI huI gAthAoMko ekatra karake yaha darzanasAra nAmakA grantha banAyA, jo bhavyajIvoMke hRdayameM hArake samAna zobhA degA / rUsau tUsau loo saccaM akkhaMtayassa sAhussa / kiM jUyabhae sADI vivajjiyavvA NarideNa // 51 / / rupyatu tupyatu lokaH satyamAkhyAtakasya saadhoH|| kiM yUkAbhayena zATI vivarjitavyA narendreNa // 51 // . .. artha-satya kahanevAle sAdhuse cAhe koI ruSTa ho aura cAhe santuSTa ho / use isakI paravA nahIM / kyA rAjAko jUoMke bhayase vastra pahananA chor3a denA cAhie ? kabhI nhiiN| For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jainahitaiSI - darzanasAra - vivecanA | [ bhAga 13 isa granthake racayitA yA saMgrahakarttA zrImAn devasenasUri haiM / bhAvasaMgraha nAmakA eka prAkRta grantha hai, jo 960 zlokoM meM pUrNa huA hai, jisake maMgalAcaraNa aura prazastise patA lagatA hai ki vaha bhI inhIM devasena sUrikA banAyA huA hai aura ve vimalasena mANike ziSya the / yathA:maM0 paNamiya suraseNaNuyaM muNigaNaharavaMdiyaM mahAvIraM / ghocchAmi bhAvasaMga miNamo bhavvapatrohahuM // 1 // anta-- sirivimalaseNagaNahara sisso NAmeNa devaseNutti / abuhajaNabohaNatthaM teNeyaM viraiyaM suttaM // 67 // 4 isake sivAya inake viSayameM aura kucha mAlUma nahIM huaa| inakA saMgha saMbhavataH mUlasaMgha hI hogaa| kyoMki anya saba saMghoMko inhoMne jainAbhAsa batalAyA hai| inakA banAyA huA 'ArAdhanAsAra' mAmakA eka grantha mANikacanda granthamAlAmeM chapa gayA hai| ' tatvasAra ' nAmakA eka aura choTAsA grantha hai, jisake chapAnekA prabandha ho rahA hai / inake sivAya jJAnasAra, Adi aura bhI kaI antha devasena ke batalAye jAte haiM; para mAlUma nahIM ve inhIM devasena ke haiM, yA anya kisIke / inakI saba racanA prAkRta meM hI hai / isa granthakA sampAdana inhoMne vikrama saMvat 909 kI mApa zuklA dazamIko kiyA hai / usa samaya ye dhArAnagarIke pArzvanAthake mandirameM nivAsa karate the / 2 isa granthakI pahalI gAthAke 'jaha kahiyaM putrvasUrIhiM ' ( jaisA pUrvAcAryoMne kahA hai ) padase aura 49 vIM gAthAke 'puvvAyariyakayAI gAhAI saMciUNa ettha ' ( pUrvAcAryoMkI banAI huI gAthAoM ko ekatra saMcita karake banAyA ) Adi padase mAlUma hotA hai ki isa granthakI adhi kAza gAthAyeM pahalekI banI huI hoMgIM aura ve anya granthoMse le lI gaI hoNgiiN| khAsakara matoMkI utpatti Adike sambandhakI jo gAthAyeM haiM ve aisI hI jAna par3atI haiM / kASThAsaMghakI utpatti ke sambandhakI jo gAthAyeM haiM unheM yadi dhyAna se par3hA jAya to mAlUma hotA hai ki ve silAsilevAra nahIM haiM, unameM punaruktiyA~ bahuta haiM / avazya hI ve ekAdhika sthAnoMse saMgraha kI gaI haiN| 3 granthakarttAne darzanoMkI utpattike krama para bhI dhyAna nahIM rakkhA hai| yadi samaya ke anusAra yaha krama rakkhA gayA hotA to vainayikoM kI utpatti bauddhoM se pahale, aura maskarIkI utpatti zvetAmbaroMse pahale likhI jAnI cAhie thI / mAlUma nahIM, zvetAmbaroMko unhoMne maskara se pahale aura vainAyikoM ko bauddhoM ke bAda kyoM likhA hai / saMbhava hai, 'eyaMtaM vivarayiM Adi gAthAke kramako ThIka rakhane ke lie aisA kiyA gayA ho / 4 isa pustakakA pATha tIna pratiyoM ke AdhAra se mudrita kiyA gayA hai| ka prati zrImAn seTha mANikacanda pAnAcandajIke bhaNDArakI hai, jisa para lipisamaya nahIM likhA hai / isa para kucha TippaNiyA~ bhI dI huI haiM / yaha adhika zuddha nahIM hai / kha prati bambaI ke terahapaMthI mandirake kamase kama 500 varSa pahale ke likhe hue eka guTake para likhI huI hai, jo prAya: bahuta hI zuddha hai / avasya hI isameM kaI jagaha kASThAsaMghakI jagaha har3atAla lagA-lagAkara mUlasaMgha yA mayUrasaMgha likha diyA hai aura yaha karatUta kASThA saMghI bhaTTAraka zrImAn zrIbhUSaNajIkI hai jo vi0 saMvat 1636 meM ahamadAbAdakI gaddI para virAjamAna the / isa viSaya meM hama eka lekha jainahitaiSaki 5 meM bhAgake 8 veM aMka meM prakAzita kara cuke haiN| tIsarI ga For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6) darzanasAra vivecnaa| 263 NAHA.AAAAAAAAAAAAAAA... prati rAyala eziyATika susAiTI ( bAmbe beMca ) jaranalake naM. 15 jilda 18 meM chapI huI hai / yaha bahuta hI azuddha hai / phira bhI isase saMzodhanameM sahAyatA milI hai| 5 isameM saba milAkara 10 matoMkI utpatti batalAI gaI hai / ve mata ye haiM-1 bauddha, 2 zvetAmbara, 3 brAhmaNamata, 4 vainayika mata, 5 maMkhali-pUraNakA mata, 6 drAviDasaMgha, 7 yApanIya saMgha, 8 kASThAsaMgha, 9 mAthurasaMgha, aura 10 bhillaka saMgha / inameMse pahale pA~ca to kamase ekAnta, saMzaya, viparIta, vinayaja, aura ajJAna ina pA~ca mithyAtvoMke bhItara batalAye gaye haiM, para zeSa pA~cako ina pA~ca mithyAtvoMmeMse kisameM ginA jAya, so nahIM mAlUma hotaa| 38 vI gAthAmeM kASThAsaMghake pravartaka kumArasenako 'samayamicchatto' yA samayamiththAtI vizeSaNa diyA hai; saMbhava hai ki kASThAsaMghake samAna zeSa cAra mata bhI samayamithyAtiyoMke hI bhItara gine gaye hoN| para yadi ye samayamithyAtI haiM, to zvetAmbara sampradAya bhI kyoM na samayamithyAtI ginA jAya ? anya lekhakoMne kASThAsaMgha Adiko 'jainAmAsa' batalAyA hai; para unhoMne inake sAtha hI zvetAmbaroMko bhI zAmila kara liyA hai|ythaaH gopucchakaH zvetavAso drAviDo yaapniiykH| niHpicchikazceti paJcaite jainAbhAsAH prkiirtitaaH|| -~~~-nItisAra / / devasenake hI samAna gommaTasArake kartA nemicandrane bhI zvetAmbara sampradAyako sAMzayika mAnA hai; parantu yaha bAta samajhameM nahIM AtI ki zvetAmbara mata sAMzayika kyoM hai| viruddhAnekakoTisparzi jJAnako saMzaya mAnA hai / ataeva saMzayIkA siddhAnta isa prakArakA honA cAhie. ki-na mAlUma AtmA hai yA nahIM, striyA~ mokSa prApta kara sakatI haiM yA nahIM, ityaadi| parantu zvetAmbara sampradAyakA to aisA koI siddhAnta mAlUma nahIM hotaa| digambara sampradAyakI dRSTi se usake vastrasahita mokSa mAnanA, striyoMko mokSa mAnanA, cAhe jisake ghara prAsuka bhojana karanA, Adi siddhAnta 'viparIta' ho sakate haiM na ki -- saMzayamithyAtva ' / isake sivAya 'strImukti' aura 'kevalibhukti ' ye do bAteM to zvetAmbaroMke samAna yApanIya sampradAya mI mAnatA hai; para vaha 'sAMzayika' nahIM, samayamithyAtI hI batalAyA gayA hai| 6 tIsarI aura cauthI gAthAmeM batalAyA hai ki RSabhadevakA potA tamAma mithyAmatapravartakomeM pradhAna huA aura usane eka vicitra mata racA, jo Age hAnivRddhirUpa hotA rahA / bhagavajjinasenake AdipurANase mAlUma hotA hai ki isa potekA nAma marIci thA, jisake viSayameM likhA hai: marIcizca gurornaptA parivrAibhUyamAsthitaH / mithyAtvavRddhimakarodapasiddhAntabhASitaiH // 61 // tadupajJamabhUdyogazAstraM taMtraM ca kApilam / / yenAyaM mohito lokaH samyagjJAnaparAGmukhaH // 62 // arthAt bhagavAnkA pAtA marIci bhI ( anyAnya logoMke sAtha ) parivrAjaka ho gayA thaa| usane asatsiddhAntoMke upadezase mithyAtvakI vRddhi kii| yogazAstra ( patanalikA darzana ) aura kApila taMtra ( sAMkhyazAstra ) ko usIne racA, jinase mohita hokara yaha loka samyagjJAnase vimukha huA! AdipurANake ina zlokoMse mAlUma hotA hai ki sAMkhya aura yogakA praNetA marIci hai; parantu vAstavameM sAMkhyadarzanake praNetA kapila aura yogazAstrake kartA pataali haiM / darzanasArakI cauthI gAthAse isakA samAdhAna isa rUpameM ho jAtA hai ki marIci ina zAstroMkA sAkSAt praNetA nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jainahitaSI [bhAga 13 usane apanA vicitra mata banAyA thA, usImeM raddobadala hotA rahA aura phira vahI sAMkhya aura yogake rUpameM eka bAra vyakta ho gayA / arthAt inake siddhAntoMke bIja marIcike matameM maujUda the / sAMkhya aura yoga darzanoMke praNetA lagabhaga DhAI hajAra varSa pahale hue haiM, para RSabhadevako hue jainazAstroka anusAra karor3oM hI nahIM kintu arbo khoMse bhI adhika varSa bIta gaye haiM / unake samayameM sAMkhya AdikA mAnanA itihAsakI dRSTi se nahIM bana sakatA / zvetAmbara sampradAyake granthoM meM bhI marIciko sAMkhya aura yogakA prarUpaka mAnA hai| 7 pA~cavI gAthAmeM jo pA~ca mithyAtva batalAye haiM, ve hI gommaTasArake jIvakANDameM bhI diye haiM:-- eyaMtaM vivarIyaM viNayaM saMsayidamaNNANaM / vahA~para ina pA~coMke udAharaNa bhI diye haiM:-- eyaMta buddhadarasI vivarIo baMbha tAbaso vinno| iMdo vi ya saMsaio makkADeo ceva aNNANI // isameM bauddhako ekAntavAdI,brahma yA brAhmaNoMko viparItamati, tApasoMko vainayika, indrako sAMzayika, aura maMkhali yA maskarIko ajJAnI batalAyA hai / TIkAkAra loga indrakA artha indra nAmaka zvetAmbarAcArya karate haiM, para isake ThIka honemeM sandeha hai / Azcarya nahIM, jo gommaTasArake kartAkA isa indrase aura hI kisI AcAryakA abhiprAya ho jo kisI saMzayarUpa matakA pravartaka ho / kyoM ki eka to zvetAmbara sampradAyameM isa nAmakA koI AcArya prasiddha nahIM hai aura dUsare isa darzanasArameM bhadrabAhuke ziSya zAntAcAryakA ziSya jina candra nAmakA sAdhu zvetAmbarasampradAyakA pravartaka batalAyA gayA hai| 8 chaThI aura sAtavIM gAthAse mAlUma hotA hai ki buddhakIrti munine bauddhadharmakI sthApanA kii| buddhakIrti zAyada buddhadevakA hI nAmAntara hai / isane dIkSAse bhraSTa hokara apanA nayA mata calAyA, isakA abhiprAya yaha hai ki yaha pahale jainasAdhu thaa| buddhakIrti nAma jainasAdhuoM jaisA hI hai| buddhakIrtiko pihitAsrava nAmaka sAdhukA ziSya batalAyA hai / svAmI AtmArAmajIne likhA hai ki pihitAsrava pArzvanAthakI ziSyaparamparAmeM thA / zvetAmbara granthoMse patA lagatA hai ki mahAvIra bhagavAnake samayameM pArzvanAthakI ziSyaparamparA maujUda thii| bauddhadharmakI utpattike sambandhameM mAthurasaMghake suprasiddha AcArya amitagati likhate haiM ki:-- ruSTaH zrIvIranAthasya tapasvI mauDilAyanaH / ziSyaH zrIpArzvanAthasya vidadhe buddhadarzanam // 6 // zuddhodanasutaM buddhaM paramAtmAnamabravIt / arthAt pArzvanAthakI ziSyaparamparAmeM mauDilAyana nAmakA tapasvI thA / usane mahAvIra bhagavAnase ruSTa hokara buddhadarzanako calAyA aura zuddhodanake putra buddhako paramAtmA kahA / darzanasAra aura dharmaparIkSAkI batalAI huI bAtoMmeM virodha mAlUma hotA hai / para eka tarahase donoMkI saMgati baiTha jAtI hai| mahAvagga Adi bauddha granthoMse mAlUma hotA hai ki mauDilAyana aura sArIputta donoM buddhadevake pradhAna ziSya the / ye jaba buddhadevake ziSya honeko jA rahe the, taba inake sAthI saMjaya parivrAjakane inheM rokA thaa| isase mAlUma hotA hai ki ye pahale jaina rahe hoMge aura mauDilAyanakA guru For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] drshnsaar-vivecnaa| avazya hI pArzvanAthakI paramparAkA koI sAdha hogaa| mauDilAyana bauddhadharmake pradhAna pracArakoMmeM thA, isa kAraNa hI zAyada vaha bauddhadharmakA pravartaka kaha diyA gayA hai; parantu vAstavameM vaha zuddhodanasuta buddhakA ziSya aura unhIMke siddhAntoMkA pracAraka thA / aba ukta donoM granthoMkA sammilita abhiprAya yaha nikalA ki pArzvanAthake dharmatIrthameM piAhatAsrava nAmaka jainasAdhuke ziSya buddhadeva hue aura buddhadevakA ziSya mauDilAyana huA, jo svayaM bhI pahale jaina thaa| 9 AThavIMse 10 vIM gAthAtaka bauddhadharmake kucha siddhAnta batalAye gaye haiM / pahalA yaha hai ki mAMsameM jIva nahIM hai / bauddhadharmameM 'prANivadha ' kA to tIvra niSedha hai; parantu yaha Azcarya hai ki vaha mare hue prANIke mAMsameM jIva nahIM mAnatA / madyake pInemeM doSa nahIM hai aisA jo kahA gayA hai, so ThIka nahIM mAlUma hotA / kyoMki bauddha sAdhuoMko 'vinayapiTaka' Adi graMthoMke anusAra jo dazazIla grahaNa karanA par3ate haiM aura jinheM bauddhadharmake mUla guNa kahanA cAhie unameMse pA~cavA~ zIla ina zabdoMmeM, grahaNa karanA par3atA hai-' maiM madya yA kisI bhI mAdaka dravyakA sevana nahIM kruuNgaa|' aisI dazAmeM zarAba pInekI AjJA buddhadevane dI, yaha nahIM kahA jA sktaa| 10 gyArahavIM aura bArahavIM gAthAmeM zvetAmbara sampradAyakI utpattikA samaya aura usane utpAdakakA nAma batalAyA gayA hai| zvetAmbarake samAna aura aura saMpradAyoMkI utpattikA samaya bhI isameM batalAyA hai| isa viSayameM yaha bAta vicAraNIya hai ki kyA kisI sampradAyakI utpatti kisI eka niyata samayameM huI, aisA kahA jA sakatA hai ? hamArI samajhameM pratyeka sampradAyakI utpatti logoMke mAnasakSetroMmeM bahuta pahalese huA karatI hai aura vahI dhIre dhIre bar3hatI bar3hatI jaba khUba vistAra pA letI hai taba kisI eka netAke dvArA prakaTa rUpa dhAraNa kara letI hai| ata eva kisI sampradAyakI utpattikA jo samaya batalAyA gayA ho, samajhanA cAhie ki usake lagabhaga usa sampradAyaka vicAra phaila rahe the / ThIka usI varSameM yaha saMbhava ho sakatA hai ki usa sampradAyake pradhAna puruSane koI khAsa Adeza yA upadeza diyA ho, athavA vaha apane anuyAyiyoMko lekara judA ho gayA ho| 11 darzanasArameM zvetAmbaroMkI utpattikA jo samaya (vi0 saMvat 136 ) batalAyA gayA hai, usase bilakula milatA huA samaya zvetAmbaragranthoM meM digambaroMkI utpattikA batalAyA hai / yathAH-- chavvAsasahassehiM navuttarahiM siddhiM gayassa viirss| to voDiyANa dihI rahavIrapure samuppannA // . arthAt vIra bhagavAnake mukta honeke 609 varSa bAda boTTikoM ( digambaroM ) kA pravartaka sthavIrapurameM utpanna huA / isake anusAra vikrama saMvat 139 meM digambara sampradAyakI utpatti huii| donoMmeM kevala 3 varSakA antara hai / para yaha samaya prAmANika nahIM jAna par3atA / kyoMki bhadrabAhu zrutakevalIkA samaya zrutAvatArAdi aneka granthoMke anusAra vIranirvANasaMvat 162 ke lagabhaga nizcita hai / 162 meM unakA svargavAsa ho cukA thA / zvetAmbara gurvAvaliyoMmeM batalAyA huA samaya bhI isIke samIpa hai / unake anusAra vIra ni0 saMvat 170 meM bhadrabAhukA svargavAsa huA hai / arthAt donoMke matase bhadrabAhukA samaya mila jAtA hai| bhadrabAhuke samayameM jo 12 varSakA durbhikSa par3A thA, usakA ullekha bhI zvetAmbara granthoMmeM hai, jise digambara granthoMmeM zvetAmbara sampradAyake honekA eka mukhya kAraNa mAnA hai| aba yadi bhadrabAhuke ziSya zAntyAcArya aura unake ziSya jinacandra ina donoMke honemeM 40 varSa mAna liye jAyeM to darzanasArake anusAra vIra nika saMvat 200 (vi0 saM0 670) meM jinacandrAcAryana zvetAmbara sampradAyakI sthApanA kI, aisA mAnanA For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 . janahitaiSI [ bhAga 13 caahie| parantu naM0 11 kI gAthAmeM zvetAmbara sampradAyakI utpattikA samaya vikrama saMvat 136 batalAyA gayA hai / arthAt donoMmeM koI 450 varSakA antara hai| yadi yaha kahA jAya ki ye bhadrabAhu paMcama zrutakevalI nahIM, kintu koI dUsare hI the, to bhI bAta nahIM bntii| kyoMki bhadrabAhucaritra Adi granthoMmeM likhA hai ki bhadrabAhu zrutakevalI hI dakSiNakI ora gaye the aura rAjA candragupta unhIMke ziSya the| zravaNabelagulake lekhoM meM bhI isa bAtakA ullekha hai / durbhikSa bhI inhIMke sabha. yameM par3A thA jisake kAraNa muniyoMke AcaraNameM zithilatA AI thI / ataeva bhadrabAhuke sAtha vikrama saMvat 136 kI saMgati nahIM baiThatI / bhadrabAhucaritrake karttA ratnanandine bhadrabAhuke aura saMvat 136 ke bIcake antarAlako bhara dene ke lie zvetAmbarasampradAyake 'ardha phAlaka' aura zvetAmbara ina do bhedoMkI kalpanA kI hai, arthAt bhadrabAhuke samayameM to 'ardhaphAlaka' yA AdhAvastra pahananevAlA sampradAya huA aura phira vahIM sampradAya kucha samayake bAda vallabhIpurake g2ajA prajApAlakI rAnIke kahane se pUrA vastra pahananevAlA zvetAmbara sampradAya bana gyaa| parantu isa kalpanAma koI tathya nahIM hai| sApha mAlUma hotA hai ki yaha eka bhaddI gar3hata hai| 12 zvetAmbara sampradAyake granthoMmeM zAntyAcAryake ziSya jinacandrakA koI ullekha nahIM milatA, jo ki darzanasArake kathAnusAra isa sampradAyakA pravartaka thA / isake sivAya yadi gommaTasArakI 'iMdo vi ya saMsaiyo' Adi gAthAkA artha vahI mAnA jAya, jo TIkAkAroMne kiyA hai, to zvetAmbara sampradAyakA pravartaka -- indra' nAmake AcAryako samajhanA cAhie / bhadrabAhucaritrake kartA ina donoMko na batalAkara rAmalya sthUlabhadrAdiko isakA pravartaka batalAte haiN| udhara zvetAmbara sampradAyake granthoM meM digambara sampradAyakA pravartaka ' sahasramalla ' athavA kisIke matase 'zivabhUti' nAmaka sAdhu batalAyA gayA hai / para digambara granthoMmeM na sahasramallakA patA lagatA hai aura na zivabhUtikA / kyA isaparase hama yaha anumAna nahIM kara sakate ki ina donoM sampradAyoMkI utpattikA mUla kisIko bhI mAlUma na thA / sabane pIchese 'kucha likhanA cAhie isI lie kucha na kucha likha diyA hai| 13 digambara aura zvetAmbara ye do bheda kaba hue, isakA itihAsa bahuta hI gahare a~dheremeM chupA huA hai-isakA patA lagAnA bahuta hI Avazyaka hai| abhItaka isa viSaya para bahuta hI kama prakAza par3A hai / jyoM hI isake bhItara praveza kiyA jAtA hai, tyoM hI taraha tarahakI zaMkAyeM Akara mArga roka letI haiN| hamAre eka mitra kahate haiM ki jahA~se digambara aura zvetAmbara gurvAvalImeM bheda par3atA hai, vAstavameM vahIMse ina donoM saMghoMkA judA judA honA mAnanA caahie| bhagavAnake nirvANake bAda gotamasvAmI, sudharmAsvAmI aura jambUsvAmI basa inhIM tIna kevalajJAniyoMtaka donoM sampradAyoMkI 'ekatA hai / isake Age jo zrutakevalI hue haiM, ve digambara sampradAyameM dUsare haiM aura zvetAmbarameM dUsare / Age bhadrabAhuko avazya hI donoM mAnate haiM / arthAt jambUsvAmIke bAda hI dAnoM judA judA ho gaye haiM / yadi aisA na hotA to bhadrabAhuke ziSyataka, athavA Age calakara vi0 saMvat 136 taka donoMkI guruparamparA ekasI hotI / para eka sI nahIM hai / ataeva ye donoM hI samaya sazaMkita haiM / eka bAta aura hai / zvetAmbarasampradAyake Agama yA sUtragrantha vIranirvANa saMvat 980 (vikrama saMvat 510 ) ke lagabhaga vallabhIpurameM devardhigaNi kSamAzramaNakI adhyakSatAmeM saMgRhIta hokara likhe gaye haiM aura jitane digambara-zvetAmbara grantha upalabdha haiM aura For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] darzanasAra - vivecanA | 267 jo nizcayapUrvaka sAmpradAyika kahe jA sakate haiM ve prAya: isa samaya se bahuta pahale ke nahIM haiM | a evaM yadi yaha mAna liyA jAya ki vikrama saMvat 410 ke sau pacAsa varSa pahale hI ye donoM bheda sunizcita aura suniyamita hue hoMge to hamArI samajhameM asaMgata na hogaa| isake pahale bhI bheda rahA hogA; parantu vaha spaSTa aura suzRMkhalita na huA hogA / zvetAmbara jina bAtoMko mAnate hoMge unake lie pramANa mA~ge jAte hoMge aura taba unheM AgamoMko sAdhuoMkI aspaSTa yAdagArI parase saMgraha karake lipibaddha karanekI AvazyakatA pratIta huI hogii| idhara ukta saMgraha meM suzrRMkhalatA prauDhatA Adi kI kamI, pUrvAparavirodha aura apane vicAroMse viruddha kathana pAkara digambaroMne unako mAnane se inakAra kara diyA hogA aura apane siddhAntoM ko svataMtrarUpase lipibaddha karanA nizcita kiyA hogA / AzA hai ki vidvAnoMkA dhyAna isa ora jAyagA ora ve niSpakSa dRSTise isa zvetAmbara - digambarasambandhI praznakA nirNaya kreNge| 14 solahavIM aura satrahavIM gAthAmeM jisa viparIta matakI utpatti batalAI hai, usakI padmapurANokta* kathAse mAlUma hotA hai ki vaha brAhmaNoMkA vaidika mata hai, jo yajJameM pazuhiMsA karane meM dharmaM samajhatA hai / gommaTasAra meM 'eyaMta buddhadarasI' Adi gAthA meM viparIta matake udAharaNameM jo 'brahma' zabda diyA hai, usakA bhI artha 'brAhmaNamata' hai / padmapurANa ke anusAra munisuvrata tIrthakara ke aura parvata Adi samayako lAkhoM varSa ho gaye / ata eva yaha kathA yadi saca mAnI jAya to vaidika dharma jitanA purAnA mAnA jAtA hai usase mI bahuta purAnA siddha ho jAyagA / hamArI samajhameM to svayaM vedAnuyAyI hI apane dharmako itanA purAnA nahI mAnate haiM / jaina vidvAnoM ke lie yaha socane vicArane kI bAta hai / 15 bIsavIM se teIsavIMtaka cAra gAthAoM meM ajJAna matakA varNana hai / isake karttAkA nAma maskaripUrana ' nAmaka sAdhu batalAyA gayA hai; parantu bauddha granthoMse mAlUma hotA hai ki maskari gozAla aura pUrana kazyapa ye do bhinna bhinna vyakti the aura do judA judA matoM ke pravartaka the / mahAparinirvANasUtra, mahAvagga, aura divyAvadAna Adi kaI bauddhagranthoMmeM buddha deva ke samasAmayika jina chaha tIrthaMkaroMkA yA matapravartakoM kA varNana milatA hai, ye donoM bhI unhIM ke antargata haiM / 8 * kSIrakadamba upAdhyAyake pAsa rAjaputra vasu, nArada aura unakA putra parvata ye tInoM par3hate the / kSIrakadamba muni hokara tapasyA karane lage / vasu rAjA ho gayA aura rAja kArya karane lagA / parvata aura nAradameM eka dina ' ajairyaSTavyaM ' isa vAkya para vivAda huA / nArada isakA artha karatA thA ki purAne yavoMse yajana karanA cAhie aura parvata kahatA thA ki bakaroMse / arthAt yajJameM pazuoMkA Alabhana karanA caahie| donoM apane apane arthako kSIrakadambakA batalAyA huA kahate the / rAjA vasu prasiddha satyavAdI thA / donoMne yaha zarta lagAI ki rAjA vasu jisake arthako satya arthAt kSIrakadambake kathanAnusAra batalAve usIkI jIta samajhI - jAya aura jo hAre usakI jihvA chedI jAya / dUsare dina isakA nirNaya honevAlA thA ki pahalI rAtako parva takI mAtAne apane putrakA pakSa asatya samajhakara usakI jihvA kATI jAne ke Dara se rAjA vasu para anucita dabAva DAlA aura use jhUTha bolane para rAjI kara liyA / dUsare dina sabhA meM rAjaHvamune parvatake ho pakSako satya batalAyA aura isakA phala yaha huA ki usakA siMhAsana logoMke dekhate dekhate jamIna ke nIce dha~sa gayA / isake bAda parvata apane pakSakA samarthana karatA huA aura yajJameM hiMsA karanekA upadeza detA huA phirane lagA / * yajJArtha pazavaH sRSTaH svayameva svayaMbhuvA' Adi zlokakA vaha pracAraka huA / Age usane rAjA pustake dvArA eka bar3A bhArI yajJa karAyA jisakA vidhvaMsa rAvaNane jAkara kiyA / For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahiteSI [ bhAga 13 pUrana kazyapake viSayameM likhA hai ki yaha eka mleccha strIke garbhase utpanna huA thaa| kazyapa isakA nAma thaa| isa janmase pahale yaha 99 janma dhAraNa kara cukA thA / vartamAna janmameM isane zatajanma pUrNa kiye the, isa kAraNa isako loga 'pUraNa-kazyapa' kahane lage the| isake svAmIne ise dvArapAlaka kAma soMpA thA; parantu ise vaha pasanda na AyA aura yaha nagarase bhAgakara eka vanameM rahane lagA / eva bAra kucha coroMne Akara isake kapar3elatte chIna liye, para isane kapar3oMkI paravA na kI, yaha nagna hI raha lgaa| usake bAda yaha apaneko pUraNa kazyapa buddhake nAmase prakaTa karane lagA aura kahane lagA ki maiM sarvajJa hU~ / eka dina jaba yaha nagarameM gayA, to loga ise vastra dene lage; parantu isane iMkAra kara diyA aura kahA-" vastra lajjAnivAraNake lie pahane jAte haiM aura lajjA pApakA phala hai / maiM arhata hU~, maiM samasta pApoMse mukta hU~, ataeva maiM lajjAse atIta huuN|" logoMne kazyapakI ukiko ThIka mAna lI aura unhoMne usakI yathAvidhi pUjA kii| unameM se 500 manuSya usake ziSya ho gaye / sAre jambU. dvIpameM yaha ghoSita ho gayA ki vaha buddha hai aura usake bahutase ziSya haiM; parantu bauddha kahate haiM ki vaha avIcinAmaka narakakA nivAsI haA / sattapiTakake dIghanikAya nAmaka bhAgake antargata -- sAmanao phalasutta ' meM likhA hai ki pUraNa kazyapa kahatA thA-' asatkarma karanese koI pApa nahIM hotA aura satkarma karanese koI puNya nahIM hotA ! kiye hue karmoMkA phala bhaviSyatkAlameM milatA hai, isakA koI pramANa nahIM hai / ' maskari gozAlakA varNana zvetAmbara granthoM meM vistArase milatA hai / ve ise maMkhali gozAla kahate haiM ! zvetAmvaramutra 'uvAsakadasAMga ke matase vaha zrAvastIke antargata zaravaNake samIpa utpanna huA thaa| usake pitAko loga 'maMkhali' kahA karate the| pitA apane hAthake citra dikhalAkara apanI jIvikA calAtA thaa| mAtAkA nAma * bhdr|' thaa| eka dina ye donoM bhramaNa karate karate zaravaNake nikaTa Aye aura koI sthAna na milanese varSAke kAraNa eka brAhmaNakI gozAlAmeM jAkara Thahara gaye / vahA~ bhadrAne eka putrako janma diyA aura usakA nAma sthAnake nAmake anusAra gozAlA rakkhA gyaa| prAptavayaska honepara gozAlA bhikSAvRttise apanA nirvAha karane lgaa| isI samaya bhagavAna mahAvIrane bhI 30 varSakI avasthAmeM jinadIkSA dhAraNa kI / ' malinda-prazna' nAmaka bauddha granthameM likhA hai---" samrATa malindane gozAlAse pUchA--"acche bure karma haiM yA nahIM? acche bure karmoM kA phala bhI milatA hai yA nahIM ?" gozAlAne uttara diyA--" he samrATa, acche bure karma bhI nahIM haiM aura unake phala bhI kucha nahIM haiM / " bauddha kathAoMke anusAra maMkhali gozAla para usakA mAlika eka galatIke kAraNa bahuta hI aprasanna huA thaa| jaba usane bhAganekI ceSTA kI taba mAlikane jorase usake vastra khIMca liye aura vaha naMgA hI bhAga gyaa| isake bAda vaha sAdhu ho gayA aura apaneko 'buddha' kahake prasiddha karane lgaa| usake hajAroM ziSya ho gaye / bauddha kahate haiM ki vaha marakara avIci nagarameM gayA / usake matase samasta prANI vinAkAraNa hI acche bure hote haiN| saMsArameM zaktisAmarthya Adi padArtha nahIM haiM / jIva apane adRSTa ke prabhAvase yahA~ vahA~ saMcAra karate haiM / unheM jo sukha dukha bhoganA par3ate haiM, ve saba unake adRSTa para nirbhara haiM / 14 lAkha pradhAna janma, 500 prakArake sampUrNa aura asampUrNa karma, 62 prakArake jIvanapatha, 8 prakArakI janmakI tahe, 4900 prakArake kama, 4900 bhramaNa karanevAle saMnyAsI, 3 hajAra naraka aura 84 lAkha kAla haiN| ina kAloMke bhItara paNDita aura mUrkha sabake kaSToMkA anta ho jAtA hai / jJAnI aura paNhita karmake hAthase chuTakArA nahIM pA skte| For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanasAra-dhivecanA: janmakI gatise sukha aura duHkhakA parivartana hotA hai| unameM hrAsa aura vRddhi hotI hai| siMhalI bhASAke bauddha granthoMke anusAra ina donoMke assI assI hajAra ziSya the / maMkhali gozAlake matakA nAma ' AjIvaka ' thaa| isa AjIvaka matakA ullekha azokake zilAlekhoM meM bhI hai| uparyukta ullekhoMse maskari aura pUraNa ye do jude jude matapravartaka hI mAlUma hote haiN| mAlUma nahIM, darzanasArake karttAne ina donoMko eka kyoM mAna liyA / inake jo siddhAnta batalAye haiM unakA bhI mela bauddhAdi granthoMse nahIM khAtA hai / aneka janmoMkA dhAraNa karanA ye donoM hI matavAle mAnate haiM; parantu darzanasArameM inakA siddhAnta batalAyA hai-punarAgamanaM bhramaNaM bhave bhave nAsti jiivsy| 16 Age 24 vI gAthAse 43 vIM taka drAviDa, yApanIya, kASThAsaMgha aura mAthurasaMgha ina cAra saMdhoMkI utpatti batalAI hai| cAroMkI utpattikA samaya isa prakAra diyA hai:----- drAviDa saMgha .... ... ... 526 vikramamRtyusaMvat / yApanIya saMgha.... ... ... 705 " " kASTAsaMgha ... ... ... 753 " " mAdhura saMgha ... ... ... 953 " , aba yaha dekhanA hai ki ukta samaya kahA~taka ThIka haiN| sabase pahale yaha nizcaya karanA cAhie ki yaha saMvat kaunasA hai / bahutoMkA khayAla hai ki vartamAnameM jo vikrama saMvat pracalita hai, vaha vikramake janmase yA rAjyAbhiSekase zurU huA hai; parantu hamArI samajhameM yaha mRtyukA hI saMvat hai / isake lie eka pramANa liijie| subhASita-ratnasaMdohako prazastimeM amitagatine likhA hai:- . . samArUDhe pUtatridazavasatiM vikrama nRpe, sahasre varSANAM prabhavati hi pazcAzadadhike / samAptaM paJcamyAmavati dhariNI muanRpatau site pakSe pauSe budhahitamidaM zAstramanadham // isakA artha yaha hai ki vikramarAjAke svargavAsa honeke 1050 varSa bItane para rAjA muJjake rAjyameM yaha zAstra samApta kiyA gyaa| inhIM amitagatine apane prasiddha grantha dharmaparIkSAke bananekA samaya isa prakAra likhA hai:-- saMvatsarANAM vigate sahastre sasaptato vikrama pArthivasya / idaM niSidhyAnyamataM samAtaM jainendradharmAmitayuktizAstram // arthAt vikramarAjAke saMvatke 1070 varSa bItane para yaha grantha banAyA gyaa| ina donoM zlokoMmeM vikrama saMvat hI batalAyA hai, parantu pahalemeM 'vikramake svargavAsakA saMvat ' aura dUsaremeM 'vikramarAjAkA saMvat ' isa taraha likhA hai aura yaha saMbhava nahIM ki eka hI granthakartA apane eka granthameM to mRtyukA saMvat likhe aura dUsaremeM janmakA yA raajykaa| aura jaba ye donoM saMvat eka haiM, taba yaha kahA jA sakatA hai ki vikramakA saMvat yA vikramasaMvat likhanese bhI usa samaya vikramakI mRtyuke saMvatakA bodha hotA thaa| aba rahA prazna yaha ki yadi usa samaya janmakA hI yA rAjyakA hI saMvat likhA For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jainahitaiSI [bhAga 13 jAtA rahA ho, kevala amitagatine hI mRtyukA saMvat likhA ho, to isake viruddha kyA pramANa hai ! pramANa yaha hai ki rAjA muJjakA samaya sunizcita hai / aneka zilAlekhoMse aura dAnapatroMse yaha bAta nizcita ho cukI hai ki ve vikrama saMvat 1036 se 1078 taka mAlavadezake rAjA rahe haiN| 1036 kA unakA eka dAnapatra milA hai / usake pahale bhI ve kitane dinoMtaka rAjA rahe, yaha mAlUma nhiiN| 1078 meM kalyANaka rAjA tailipadevake dvArA unakI mRtyu huI thI aura isI varSa bhojakA rAjyAbhiSeka huA thaa| amitagatine subhASitaratnasaMdohake bananekA samaya 1050 diyA hai aura usa samaya munna rAjya kara rahe the, aisA likhA hai| aba yadi isa 1050 saMvatako hama janmakA saMvat banAveM, to isameM vikrapakI umra jo 80 varSa kahI jAtI hai jor3anI cAhie / arthAta 1130 saMvataka lagabhaga yaha samaya pahu~ca jAyagA; athavA rAjyAbhiSekakA saMvat banAveM aura anumAnataH AbhaSekake samayakI avasthA 20 varSa mAna leM, aura isalie ( 80-20-60 ) sATha varSa jor3eM to 1110 ke lagabhaga pahu~ca jaaygaa| parantu isa samayataka muJjake rahanekA koI pramANa nahIM hai| muMjake uttarAdhikArI bhojakI mRtyu saM0 1112 ke pUrva ho cukI thI aura 1115 meM udayAdityako siMhAsana mila cukA thaa| isase siddha hai ki vikramakA vartamAna saMvat usakI mRtyukA hI saMvat hai aura darzanasArameM jo saMvat diyA gayA hai usako aura pracalita vikrama saMvatako eka hI samajhanA caahie| - isa viSayameM yaha bAta bhI dhyAnameM rakhane yogya hai ki saMvat eka smatikA cihna yA yAdagAra hai| isakA calanA mRtyuke bAda hI saMbhava hai| jo bahuta pratApI aura mahAna hotA hai usako hI sAdhAraNa janatA isa prakArake upAyoMse amara banAtI hai / sarva sAdhAraNake dvArA rAjyAbhiSekakA saMvat nahIM cala sakatA / kyoMki siMhAsana para baiThate hI yaha nahIM mAlUma ho sakatA ki yaha rAjA acchA hogaa| koI koI rAjA loga avazya hI apane dAnapatrAdimeM apane rAjyakA saMvat likhA karate the; parantu vaha unhIM ke jIvana taka calatA thA / isI taraha janmakA saMvat bhI nahIM cala sakatA |bhgvaan mahAvIra, IsA, muhammada Adi sabake saMvat mRtyuke hI haiM / aba saba saMghoMke samayakI jA~ca kI jAnI caahie| sabase pahale drAviDa saMghako liijie| isakI utpattikA samaya hai vi0 saMvat 526 / isakA utpAdaka batalAyA gayA haiM AcArya pUjyapAdakA ziSya vajranandi / dakSiNa aura karnATakake prasiddha itihAsajJa pro0 ke. bI. pAThakane kisI kanaDI granthake AdhArase mAlUma kiyA hai ki pUjyapAda svAmI durvinIta nAmake rAjAke samayameM hue haiM / durvinIta unakA ziSya thaa| durvinItane vikrama saMvat 535 se 570 taka rAjya kiyA hai| vajranandi yadyapi pUjyapAdakA ziSya thA; phira bhI saMbhava hai ki usane unhIMke samayameM apanA saMgha sthApita kara liyA ho / aisI dazAmeM 526 ke lagabhaga usake dvArA drAviDasaMghakI utpatti honA ThIka jAna par3atA hai| __isake bAda yApanIya saMghake samayakA vicAra kIjie / hamAre pAsa jo tIna pratiyA~ haiM, unameM se doke pAThoMse to isakI utpattikA samaya vi0 saM0 705 mAlUma hotA hai aura tIsarI ga pratike pAThase vi0 saM0 205 ThaharatA hai / yadyapi yaha tIsarI prati bahuta hI azuddha hai, parantu 705 se bahuta pahale yApanIya saMgha ho cukA thA, isa kAraNa isake pAThako ThIka mAna leneko jI For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drshnsaar-vivecnaa| 271 cAhatA hai / zvetAmbara sampradAyameM haribhadra nAmake eka bahuta prasiddha AcArya ho gaye haiM / vikrama saMvat 585 meM unakA svargavAsa huA hai aura unhoMne apanI 'lalitavistarA TIkA' meM yApanIya taMtrakA spaSTa ullekha kiyA hai| isase mAlUma hotA hai ki 585 se bahuta pahale yApanIya saMghakA prAdurbhAva ho cukA thaa| isake sivAya rAyala eziyATika susAiTI bAmbe beMcake jaranala kI jilda 12(san 1876)meM kadambavaMzI rAjAoMke tIna dAnapatra prakAzita hue haiM, jinameMse tIsaremeM azvamedha yajJake haganevAle mahArAja kRSNavarmAke putra devavarmAke dvArA yApanIya saMghake adhipatiko mandirake lie kucha jamIna vagairaha dAna kI jAnekA ullekha hai / cerA-dAnapatroMmeM bhI isI kRSNavarmAkA ullekha hai aura usakA samaya vi0 saMvat 523 ke pahale hai / ataeva aisI dazAmeM yApanIya saMghakI utpattikA samaya AThavIM nahIM kintu chaTThI zatabdike pahale samajhanA cAhie / Azcarya nahIM jo ga pratikA 205 saMvat hI ThIka ho / darzanasArakI anya do cAra pratiyoMke pATha dekhanese isakA nizcaya ho jaaygaa| kASThAsaMghakA samaya vikrama saMvat 753 batalAyA hai; parantu yadi kASThAsaMghakA sthApaka jinasenake satIrtha vinayasenakA ziSya kumArasena hI hai, jaisA ki 30-33 gAthAoMmeM batalAyA hai, to avazya hI yaha samaya ThIka nahIM hai / guNabhadrasvAmIkI mRtyuke pazcAt kumArasenane kASThAsaMghako sthApita kiyA hai aura guNabhadrasvAmIne mahApurANa zaka saMvat 820 arthAt vikrama saMvat 955 meM samApta kiyA hai| yadi isI samaya unakI mRtyu mAna lI jAya, to bhI kASThAsaMghakI utpatti vikrama saMvat 955 ke lagabhaga mAnanI cAhie; para darzanasArake kartA 753 batalAte haiN| aisI dazAmeM yA to yaha mAnanA cAhie ki guNabhadrasvAmIke samasAmayika kumArasenake sivAya koI dUsare hI kumAra sena rahe hoMge, jinakA samaya 753 ke lagabhaga hogA, aura jinake nAmasAmyaka kAraNa vinayasenake ziSya kumArasenako darzanasArake karttAne kASThAsaMghakA sthApaka samajha liyA hogA, aura yA kASThAsaMghakI utpattikA yaha samaya hI ThIka nahIM hai / aba rahA mAthurasaMgha; so ise kASThAsaMghase 200 varSa pIche arthAt vikrama saMvat 953 meM huA batalAyA hai; parantu isameM sabase bar3A sandeha to yaha hai ki jaba darzanasAra saMvat 909 meM banA hai, jaisA ki isakI 50 vIM gAthAse mAlUma hotA hai taba usameM Age 44 varSa bAda honevAle saMghakA ullekha kaise kiyA gayA / yadi yaha kahA jAya ki darzanasArake bananekA jo saMvat hai vaha zaka saMvat hogA, arthAt vaha vikrama saMvat 1044 meM banA hogA; parantu isake viruddha do bAteM kahIM jA sakatI haiM / eka to yaha ki jaba sAre granthameM vikrama saMvatkA ullekha kiyA gayA hai, taba kevala antakI gAthAmeM zaka saMvat likhA hogA, isa bAtako mAnanekI ora pravRtti nahIM hotI, dUsarI yaha ki dhArAnagarI mAlavemeM haiM / mAlavekA pradhAna saMvat vikrama hai / usa ora zaka saMvatake likhanekI paddhati nahIM hai / isake sivAya aisA mAlUma hotA hai ki mAthurasaMgha saM0 953 se pahale hI sthApita ho gayA hogaa| AcArya Amitagati mAthura saMghameM hI hue haiN| unhoMne vikrama saMvat 1050 meM 'subhASitaratnasandoha grantha racA hai / unhoMne apanI jo guruparamparA dI hai, vaha isa prakAra hai:- 1 vIrasena, 2 devasena, 3 amitagati ( prathama ), 4 nemiSeNa, 5 mAdhavasena aura 6 Amitagati / yadi yaha mAnA jAya ki amitagati 1050 ke lagabhaga AcArya hue hoMge aura unase pahaleke pA~ca AcAryoMkA samaya kevala bIsa hI bIsa varSa mAna liyA jAya, to vIrasena AcAryakA samaya vi0 saMvat 950 For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 jainahiteSI [bhAga 13 ke lagabhaga prAraMbha hogA / parantu vIrasena mAthurasaMghake pahale AcArya nahIM the| usake pahale aura bhI kucha AcArya hue hoNge| yadi rAmasena inase do tIna pIr3hI hI pahale hue hoM to unakA samaya vikramakI navIM zatAbdikA uttarArdha ThaharegA / garaja yaha ki kASThAsaMgha aura mAthurasaMgha ina donoM hI saMghoMkI utpattike samayameM bhUla hai / ina saba saMghoMkI utpatike samayakI saMgati biThAnekA hamane bahuta hI prayatna kiyA hai, parizrama bhI isa viSayameM khUba kiyA hai; parantu saphalatA nahIM huii| 18 ina cAra saMghoMmeMse isa samaya kevala kASThAsaMghakA hI nAma mAtrako Astitva raha gayA hai--kyoMki isa samaya bhI eka do bhaTTAraka aise haiM jo camarakI picchI rakhate haiM aura apaneko kASThAsaMghI prakaTa karate haiM, zeSa tIna sNghoNk| sarvathA lopa samajhanA cAhie / mAthurasaMghako isa granthameM judA batalAyA hai; parantu kaI jagaha ise kASThAsaMghakI hI eka zAkhA mAnA hai| isa saMghakI cAra zAkhAoMmeMse-jo nagaroM yA prAntoMke nAmase haiM-yaha bhI eka hai / yathA:--- kASThAsaMgho bhuvi khyAto jAnanti vRsurAsurAH / tatra gacchAzca catvAro rAjante vizrutAH kSitau // 1 zrInanditaTasaMjJazca mAthuro bAgar3AbhidhaH / lAr3abAgar3a ityete vikhyAtAH kSitimaNDale // 2 alaga batalAnekA kAraNa yaha mAlUma hotA hai ki mAthurasaMghameM sAdhuke lie picchi rakhanekA vidhAna nahIM hai aura kASThAsaMghameM gopucchakI picchi rakhate haiM / isI kAraNa kASThAsaMghako * gopucchaka' aura mAthurasaMghako 'niHpicchika ' bhI kahate haiM / ina donoMmeM aura bhI do eka bAtoMmeM bheda hogA / kASThAsaMghakA koI bhI yatyAcAra yA zrAvakAcAra upalabdha nahIM hai, isalie usameM mUlasaMghase kyA antara hai, isakA nirNaya nahIM ho sakatA; parantu mAthurasaMghakA amitagati zrAvakAcAra milatA hai / usase to mUlasaMghake zrAvakAcAroMse koI aisA matabheda nahIM hai jisase vaha jainAbhAsa kahA jAya / jAna par3atA hai kevala ni:picchika honese hI vaha janAbhAsa samajhA gayA hai| kASThAsaMghake vizeSa siddhAnta 35 vIM gAthAmeM batalAye gaye haiM; parantu unameMse kevala do hI spaSTa hote haiM-eka to kar3e bAloMkI yA gAyakI pUchake bAloMkI picchI rakhanA aura dUsarA kSullaka logoMko vIracaryA arthAt svayaM bhrAmarI vRttise bhojana karanA / paM0 AzAdharane kSullakoMke lie isakA niSedha kiyA hai / zeSa do bAteM aspaSTa haiM, unakA abhiprAya samajhameM nahIM aataa| eka to ' itthINaM puNadikkhA' arthAt striyoMko punaH dIkSA denA aura dUsarI yaha ki ' hA guNavata' mAnanA / guNavata to tIna hI mAne gaye haiM, yadi yaha kahA jAtA ki cauthA guNavrata usane aura mAnA, to ThIka bhI hotA, para isameM chaThA guNavata mAnaneko kahA hai| ka pratikI TippaNImeM likhA hai ki rAtribhojanatyAga nAmaka chaTre vratakA vidhAna kiyA, para yaha bhI aspaSTa hai / isake sivAya yaha bhI likhA hai ki kumArasenane Agama, zAstra, purANa prAyazcittAdi grantha jude banAye aura anyathA banAye / drAvir3a saMghako 'dramila saMgha' bhI kahate haiM / punnATa saMgha bhI zAyada isIkA nAmAntara hai| harivaMzapurANake kartA jinasena isI punnATa saMghameM hue haiM / nATa zabdakA artha karNATa deza hai, For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] drshnsaar-vivecnaa| : 273 isa lie punATa ' kA artha dravir3a deza hogA, aisA jAna par3atA hai| harivaMzapurANake prAramameM pUjyapAdasvAmIke bAda vajranandikI bhI isa prakAra stuti kI gaI hai: vajrasUrevicAraNyaH shetvorbndhmokssyoH| pramANAM dharmazAstrANAM pravaktRNAmivoktayaH // 32 // isameM AcArya vajranandike kisI granthako jisameM bandhamokSakA sahetuka varNana hai, dharmazAstroMke vaktA gaNadharoMkI vANIke samAna pramANabhUta mAnA hai / ye vajranandi pUjyapAdake ziSya hI haiM jinheM devasenasUrine drAviDa saMghakA utpAdaka batalAyA hai / harivaMzake kartA unheM gaNadharake samAna pramANabhUta mAnate haiM, isIse mAlUma hotA hai ki ve svayaM drAviDa saMghI the| vidyavizvezvara zrIpAladeva, vaiyAkaraNa dayApAla, matisAgara, syAdvAdavidyApati vAdirAjasUri Adi bar3e bar3e vidvAn isa saMghameM hue hai| harivaMzapurANake kartAne apane pUrvake AcAyA~kI eka lambI nAmAvalI dI hai jisameM kaI bar3e bar3e vidvAn jAna par3ate haiN| isa saMghameM bhI kaI gaNa aura gaccha haiM / ' nandi' nAmaka anvayakA, 'aruGgala,' 'erogittara ' ina do gaNoMkA aura 'mUlital' nAmaka gacchakA yatra tatra ullekha milatA hai| mUlasaMghake sAtha isakA kina kina bAtoMmeM virodha hai, isakA ullekha 27-28 gAthAoMmeM kiyA gayA hai / parantu isa saMghake AcArasambandhI granthoMkA paricaya na honese kaI bAtoMkA artha spaSTa samajhameM nahIM AtA / granthakartAne unheM kahA bhI bahuta aspaSTa zabdoMmeM hai| likhA hai vaha bIjoMmeM jIva nahIM mAnatA aura yaha bhI likhA hai ki vaha prAsuka nahIM maantaa| bIjoMmeM jIva nahIM mAnatA, isakA artha hI yaha hai ki vaha bIjoMko prAsuka mAnatA hai / vaha sAvadya bhI nahIM mAnatA / sAvadyakA artha pApa hotA hai, para 'pApa' kucha hotA hI nahIM hai, aisA koI jainasaMgha nahIM mAna sktaa| gRhakalpita arthako nahIM ginatA, isakA abhiprAya bahuta hI aspaSTa hai / 25 vIM gAthAmeM yApanIya saMghakA ullekha mAtra hai, parantu usake siddhAnta vagairaha bilakula nahIM batalAye haiN| jAna par3atA hai ki granthakartAko isa saMghake siddhAntoMkA paricaya nahIM thaa| zvetAmbarasampradAyameM zrIkalaza nAmake AcArya koI hue haiM yA nahIM, jinhoMne yApIya saMghakI sthApanA kI, patA nahIM lgaa| anya granthoMse patA calatA hai ki isa saMghake sAdhu nagna rahate the; parantu digambara sampradAyako jo do bAteM mAnya nahIM haiM eka to strImukti aura dUsarI kevalibhukti, unheM yaha mAnatA zaM / zvetAmbara sampradAyake Avazyaka, chedasUtra, niyukti, Adi granthoMko bhI zAyada vaha mAnatA thA, aisA zAkaTAyanakI amogha vRttike kucha udAharaNoMse mAlUma hotA hai / AcArya zAkaTAyana yA pAlyakIrti isI saMghake AcArya the| unhoMne 'strImukti-kevalibhuktisiddhi' nAmakA eka grantha banAyA thA, jo abhI pATaNake eka bhANDArameM upalabdha huA hai / yApanIyako ' gopya ' saMgha bhI kahate haiM / AcArya haribhadrakata SaTdarzanasamuccayakI guNaratnakRta TIkAke cauthe adhyAyakI prastAvanAmeM digambara sampradAyake ( draviDa saMghako chor3akara ) saMghoMkA isa prakAra paricaya diyA hai: " digambarAH punarnAgnyaliGgaH pANipAtrAzca / te caturdhA, kASThAsaMgha-mUlasaMghagAthurasaMgha-gopyasaMghabhedAt / kASThAsaMghe camarIbAlaiH picchikA, mUlasaMghe mAyUrapicchaiH picchikA, mAthurasaMghe mUlato'pi picchikA nAhatAH, gopyA myuurpiccikaaH| AdhA For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jainahitaiSI - [ bhAga 13 / strayo'pi saMghA vandyamAnA dharmavRddhiM bhaNanti / strINAM muktiM kevalinAM bhukti sahatasyApi sacIvarasya muktiM ca na manvate / gopyAstu bandyamAnA dharmalAbhaM bhaNanti / strINAM mukti kevalinAM bhuktiM ca manyante / gopyA yApanIya ityapyucyante / sarveSAM ca bhikSATane bhojane ca dvAtriMzadantarAyA malAzca caturdaza varjanIyAH / zeSamAcAre gurau ca deve ca sarvaM zvetAmbaraistulyam / nAsti teSAM mithaH zAstreSu tarkeSu paro bhedaH / " 1 tathA arthAt " digambara nagna rahate haiM aura hAthameM bhojana karate haiM / inake cAra bheda haiM / kASThAsaMgha, mUlasaMgha, mAthura, gopya / inameMse kASThAsaMghake sAdhu camarIke bAloMkI aura mUlasaMgha tathA yApanIya saMghake sAdhu morake paMkhoMkI picchikA rakhate haiM; para mAthurasaMghake sAdhu picchikA bilakula hI nahIM rakhate haiN| pahale tIna bandanA karanevAleko ' dharmavRddhi ' dete haiM aura strImukti, kevalimukti, vastrasahita muniko mukti nahIM mAnate haiM / gopyasaMghavAle ' dharmalAbha ' kahate haiM aura strImukti kevali - bhuktiko mAnate haiM / gopya saMghako yApanIya bhI kahate haiN| cAroM hI saMghake sAdhu bhikSATana meM aura bhojanameM 32 antarAya aura 14 maloMko TAlate haiM / isake sivAya zeSa AcArameM tathA devaguruke viSayameM ye satra zvetAmbaroMke hI tulya haiM / unameM zAstrameM aura tarka meM paraspara aura koI bheda nahIM hai / " isa ullekhase yApanIya saMgha ke viSaya meM kaI bAteM mAlUma ho jAtI haiM aura dUsare saMghoM meM bhI jo bheda haiM unakA patA laga jAtA hai| / isa viSaya meM hama itanA aura kaha denA cAhate haiM ki yApanIyako chor3akara zeSa tIna saMghoMkA mUla saMgha se itanA pArthakya nahIM hai ki ve jainAbhAsa batalA diye jAya~, athavA unake pravartakoM ko duSTa, mahAmoha, jaise vizeSaNa diye jAya~ / granthakarttAne isa viSaya meM bahuta hI anudAratA prakaTa kI hai / 18 gAthA 43 vIM se mAlUma hotA hai ki kuMdakuMdasvAmI ke viSaya meM jo yaha kiMvadantI prasiddha hai ki ve videhakSetrako gaye the aura vahA~ke vartamAna tIrthaMkara sImaMdhara svAmI ke samavasaraNa meM jAkara unhoMne apanI zaMkAoMkA samAdhAna kiyA thA so vikramakI nauvIM dazavIM zatAbdimeM bhI satya mAnI jAtI thI / arthAt yaha kiMvadantI bahuta purAnI hai / isIkI dekhAdekhI logoMne pUjyapAda ke viSaya meM bhI eka aisI hI kathA gar3halI hai / 19 gAthA 45-46 meM granthakartAne eka bhaviSyavANI kI haiN| kahA hai ki vikramake 1800 bItane para zravaNave gulake pAsake eka gA~va meM varicandra nAmakA muni bhillaka nAmake saMghako calAyegA | mAlUma nahIM, isa bhaviSyadvANIkA AdhAra kyA hai / kamase bhagavAnakI kahI huI to yaha mAlUma nahIM hotI / kyoMki isa ghaTanA ke samayako bIte 174 varSa bIta cuke; para na to koI isa prakArakA vIracanda nAmakA sAdhu huA aura na usane koI saMgha hI calAyA / graMthakartAkI yaha khudakI hI ' IjAda ' mAlUma hotI hai / hamArI samajha meM isameM koI tathya nahIM hai / isa prakArakI bhaviSyavANiyoM para vizvAsa karaneke aba dina nahIM rahe / anya kisI prAmANika graMtha meM bhI isa saMghake hone kA ullekha nahIM pAyA jAtA / 20 Age 48 vIM gAthA meM bhI eka bhaviSyavANI kahIM haiN| paMcamakAlake aMta meM vIrAMgaja nAmaka eka mUlaguNoM kA dhAraNa karanevAlA muni hogA jo bhagavAn mahAvari ke samAna logoMko upadeza degA / trailokyasAra meM bhI isa bAtakA ullekha kiyA hai / yathA:-- For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka5-6] drshnsaar-vivecnaa| ipi paDisahassavassaM vIse kakkINa dikkame crimo| jalamaMthaNo bhavissadi kakkI sammagamaMthaNao // 847 // iha iMdarAyasisso vIraMgadasAhu carima samvasirI / ajjA aggila sAvaya vara sAviya paMguseNAvi // 848 // paMcamacarime pakkhau mAsa tivAsAvasesae teNa / muNi paDhamapiMDagahaNe saMNasaNaM kariya divasa tiyaM // 849 // sohaMmme jAyaMte katiya amAvAsi sAdi puvvaNhe / igi jalahi ThidI muNiNo sesatiye sAhiyaM pallaM // 850 // tavvAsarassa AdI majhate dhamma-rAya-aggINaM / NAso tatto maNusA NaggA macchAdiAhArA // 851 // artha-" isa taraha pratyeka sahasra varSameM eka ekake hisAbase bIsa kalki hoNge| 19 kalki ho cukane para (paMcamakAlake antameM ) 'jalamaMthana' nAmakA antima kalki sanmArgako maMthana karanebAlA hogA / usa samaya indrarAjake ziSya vIrAMgaja nAmake muni, sarvazrI nAmakI arjikA, argala nAmakA zrAvaka aura paMgusenA nAmakI zrAvikA ye cAra jIva jainadharmake dhAraNa karanevAle baceMge / paMcamakAlake antima mahIneke antima pakSameM jaba tIna dina bAkI raha jAyeMge, taba muni zrAvakake yahA~ bhojana karane jAyeMge aura jyoM hI pahalA kaura leMge, tyoMhI kalki usako chIna legaa| isase ve tIna dinakA saMnyAsa dhAraNa karake kArtikakI amAvAsyAke pahale praharake prAraMbhameM mRtyuko prApta hokara saudharma svargameM eka sAgara AyuvAle deva hoNge| AryikA, zrAvikA aura zrAvaka bhI saudharma svargameM kucha adhika eka palyakI Ayu paaveNge| isake bAda usI dinake AdimeM, madhyameM aura antameM kramase dharmakA, rAjAkA aura agnikA nAza ho jAyagA aura loga naMge tathA kaccI machalI Adike khAnevAle ho jaayNge|" mAlUma nahIM, isa bhaviSyavANImeM satyakA aMza kitanA hai| AjakalakI zraddhAhIna buddhimeM aisI bAteM nahIM A sakatIM ki agni jaise padArthakA bhI saMsArameMse yA kisI kSetrameMse abhAva ho sakatA hai| para ina bAtoM para vicAra karanekA yaha sthala nahIM hai| isa granthake sampAdanameM aura vivecana likhanemeM zaktibhara parizrama kiyA gayA hai; phira mI sAdhanoMke amAvase isameM aneka truTiyA~ raha gaI haiN| pramAdavaza bhI isameM aneka doSa raha gaye hoMge / una sabake lie maiM pAThakoMse kSamA cAhatA huA isa vivecanAko samApta karatA huuN| yadi koI sajjana isakI truTiyoMke sambandhameM sUcanAyeM bhejeMge, to maiM unakA bahuta hI kRtajJa houuNgaa| candAbADI, bambaI. zrAvaNa zukla 4 saM0 1974 bi. nAthUrAma premii| 11-12 For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jainahitaiSI [bhAga 13 zraddhA uTha gii| ki yaha vikala honA bhI kucha mahattva rakhatA hai yA nahIM / vicAra karanese isa bhayAnaka AvAjako utanA bhI mahattva nahIM diyA jA sakatA, jitanA (le0--bra0 bhagavAnadInajI 1) eka bar3e premI patikI apanI pyArI patnIke vidhavA zraddhA uTha gaIkI gUMja itanI muddatase aura ho jAnekI khabara sunakara vikala honekI bAta "isa jorazorase hotI A rahI hai ki sunate para diyA jAtA hai / yadyapi samAja uTakara calI subate tabIyata Uba gaI hai aura kAnakI jhilliyA~ jAnevAlI zraddhAke pIche sira para paira rakha kara daur3A kamajora huI jAtI haiM / para jAna par3atA hai ki jA rahA hai; parantu jaba AdamI kAna na TaTolakara yaha kabhI banda honevAlI nahIM / jabataka saMsAra kAna le jAnevAle kaueke pIche daur3a sakatA hai, hai aura manuSyoMmeM samajhanekI zakti hai, tabataka yaha taba samAjakI daur3a dhUpase hameM kyoM Azcaryaga~ja jArI hI rhegii| itihAsake pRSThake pRSTha isa yukta honA cAhie ? isa daur3anavAle aura zora 'zraddhA uTha gaI' kI kathAoMse bhare hue haiN| macAnevAle samAjako yaha bhI to mAlUma nahIM hai loga yaha cillAte hI raheMge ki uTha gaI; parantu ki hama kahA~ daur3e jA rahe haiM, kyoM daur3e jA rahe vaha baiThI hI rahegI ! yadi uTha gaI hotI to zora haiM aura yaha zora kyoM maca rahA hai / yaha koI banda ho gayA hotA; parantu aisA na kabhI huA kalpanA, gaDhanta yA dillagI nahIM hai ki isa samA. aura na hogaa| yaha AvAja akele jaina dharmAvalA- jake adhikAMza logoMne samajha rakhA hai ki mbiyoMmeM hI nahIM pratyeka dharmake logoMmeM sadAse zraddhA eka gaTharI hai, vaha kisI zrAvakakI thI; sunI jAtI rahI hai aura Age bhI sunI jAtI usako koI cora le gayA hai aura hama usIkI rahegI / yati, muni, paNDita, mullA, guru- khojameM bhAge jA rahe haiN| kucha loga kahate haiM, sAhaba aura pAdarI sabako hI yaha zora macAte nahIM jI, zraddhA chAnako kahate haiM aura vaha rahanA hogA / jaba yaha bAta hai taba sambhava hai yahI unnatikA maMtra ho / isahIM meM Apake pAsa uThAkara chata para rakha dI gaI hai / yaha zora kyA pramANa hai, ki margake binA bA~ga diye bhI usAka lie hai / jaba dharmakI sabhI bAta acarasUrya nikala sakatA hai ? Apa sarvajJa to haiM hI jose bharI hotI haiM, taba yaha bhI sAdhAraNa kyoM ho! nahIM / isa bAtakI niyamAnusAra khoja bhI kaba eka samaya thA, jaba musalamAna loga kAphikI gaI hai / kabhI samavasaraNasabhAmeM bhI to yaha roMke pIche isI prakAra daur3A karate the| jahA~ prazna upasthita nahIM kiyA gayA / vAstavameM yaha yaha khabara ur3I ki kAphira A gayA, basa prazna bar3e mahattvakA hai| ise Apa phursatake vakta phira kyA thA, loga lAThI le lekara gharoMmeMse vicArie / yadi yaha unnatikA maMtra na hotA to nikala par3ate the aura jisa para unake netAne bar3e bar3e vidvAn isameM kadApi sammilita na hote| hAtha uThA diyA usI para unakI lAThiyA~ calane kucha bhI ho, samaya yuktiyoMkA hai, gaharI khojoMke lagatI thIM / kAphirakA pIchA karate samaya yadi karanekA hai, isa lie hamako apane lekhameM ina koI unase pUcha baiThatA thA ki bhAI kAphira kyA donoM bAtoMko ekatra karanA hogA, tabhI loga balA hai, to apanI apanI buddhike anusAra koI hamArI bAtako maaneNge| usako bhUta batalAkara, koI zera, zaitAna Adi samAja isa AvAjako sunakara bahuta hI vikala kahakara praznakartAkA samAdhAna kara dete the| ho rahA hai / isalie pahale hama yaha to dekha leM kAphirakA sAkSAt ho jAne para bhI ve apane For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 zraddhA uTha gii| 277 sahadharmiyoMke sAmane usakA bar3A mayaMkara pN0--digmbrjaindhrmse| svarUpa upasthita karate the / kyA acaraja, jo hama-kaunase di0 jainadharmase / pakSapAtapUrNa manuSyoMko vAstavameM aisA hI dIkha paM0--terahapaMthase / par3atA ho / sAdhAraNa gatAnugatika janatA isake hama- zuddha terahapaMthase yA vizuddhase ? sivAya dharmakI gAr3ha zraddhAkA aura paricaya hI paM0-zuddha vizuddha kyA hotA hai ? kyA de sakatI hai, aura paramaniHsvArthI bhaga- hama-zaddha to vaha, jisameM bhagavAnakI prati-- vAn tIrthaMkaroMke gADhe bhakta bananevAle samAjakai mAkA hI abhiSeka karanekI AjJA hai / adaradarzI netAoMne una becAroMke hAthama jhA~jha paM0-aura vizaddha ? maiMjIrA pakar3Akara rAtabhara 'mohe tAro sA~va hama--vizuddha vaha, ki jisameM pratimAkA snAna liyA tAro, mere guNa avaguNa na vicAro' na karAke eka dUsare pAtrameM jaladhArA chor3anekI kI dhunameM bitA deneke sivAya aura sikha vidhi hai| yA hI kyA hai ? soca samajhakara koI ' dharmakA kAma karanekI to mAnoM pratijJA dilA paM0---ajI isase kyA matalaba ? zraddhA uTha rakkhI hai / aisI dazAmeM kyA ve yaha pUchakara gaI dharmase ! dharmase ! dharmase ! ki zraddhA kyA cIja hai, apanI pratijJA toDa hama--paM0 jI, kSamA kIjie, ApakI bAtakA DAleM aura AkhaDI-bhaMgake pApase kare karAye matalaba samajhameM nahIM aayaa| puNyakAryoM para pAnI phera deN| ___paM0-ajIkyoM cAleM calate ho| maiM tumheM pahaparantu par3hI-likhI janatAko to isa hullar3akA cAnatA huu| tuma unhAka sAthI ho / tuma dharmako sAtha nahIM denA thA, vaha to kucha buddhi rakhatI DubAkara rahoge, vidhavAvivAha calAkara rahoge, jAti pA~ti miTAkara rahoge, jAo mere sAmanese hai, use to kucha pUchatAcha karanI thI-kisakI ' haTa jAo / tuma sarvajJavacanoMke sAmane mu~ha zraddhA uTha gaI, kaise uTha gaI, vaha pAgala to nahIM kholaneke yogya ho gaye ? jo bhagavAna tumheM ho gayA, Adi; parantu par3hI-likhI janatA to khAnA dete rahe haiM, unhIMkA dharma bigAr3oge ? yadi mUrkha janatAse bhI zAyada pIche hai, vaha na hullar3ake koI hotA jaina rAjA to tumhArI jIbha nikaidhara hai aura udhara / lavA lI jaatii| aba raha gaye, hama jaise jhakkI aura pIche hI hamane Upara jo kucha likhA hai, usameM jarA par3a gaye ki paNDitajI, batAie to sahI ki bhI atyukti nahIM hai| logoMne jarAjarAsI vicArakisakI zraddhA uTha gaI ? svAdhInatA, kriyAsvAdhInatA aura prshnsvaadhiipnndditjii-devdttkii| natAkA nAma nAstikatA aura zraddhAna uTha jAnA hama-kisa cIjase! rakha chor3A hai aura usIkA yaha zora-zarAbA macA huA hai| yadyapi zora macAnevAle svayaM hI pN0-dhrmse| vaise vicAra karate, kriyA karate, aura prazna bhI hama-kisa dharmase ? karate haiM, parantu unhoMne apanI rakSAkA eka paM0-jainadharmase / aura hI upAya soca rakkhA hai| ve svayaM bhI usI ima-kisa jainadharmase ? zorameM zAmila ho jAte haiM / udAharaNa liijie| For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jainahitaiSI - kucha paNDita mahAzayoMne yaha carcA upasthita kI thI ki - harI kATane, chedane, ubAlane, pIsane Adi acitta ho jAtI hai / ataeva bhune yA ubale hue AlU, sUkhI soMTha aura haldI Adike khAne meM koI doSa nahIM hai / yadyapi yaha carcA zAstrAnusAra kI gaI thI, bar3e bar3e granthoMke pramANa diye gaye the aura koI isa bAtakA khaNDana bhI nahIM kara sakA thA; phira bhI logoMne hullar3a macAyA thA / yaha hullar3a bahuta bar3A / eka suprasiddha paNDitajI - jo isa carcA ke aguoMmeM the- kucha soca samajhakara aura apaneko mukAbaleke yogya na pAkara svayaM hI isa hullar3a meM zAmila ho gaye / unhoMne apanI saraMkSakatAmeM calanevAlI saMsthAmeM turanta hI eka niyama banA diyA ki usake rasoIgharameM ( bAhara koI harja nahIM aura nadI ke kinAre to bilakula harja nahIM ) AlU na banane pAveM / viSasya viSamauSadham / zorakI davA zora / yaha zora zAnta ho gayA aura isa taraha eka saMsthA se zraddhA uThatI uThatI raha gaI / isa taraha bIsoM udAharaNa diye jA sakate haiM; parantu unake lie isa lekhameM sthAna nahIM / 1 yaha 8 Ao, aba khoja kareM ki vAstavameM zraddhA uTha gaI' kA lar3a uThatA kahA~se hai / bhole bhAle apar3ha loga to kevala anukaraNa karanA jAnate haiM / ve burI se burI bAta ko bhI dharma samajha baiThate haiM / Apa zAstrakI gaddI para baiThakara unheM cAhe jo samajhA dIjie / hA~, rUDhiyoM ke viruddha kahaneke lie sarvajJa bhagavAn bhI A jAveM, to bhI ve unakI bAta na maaneNge| sAtha hI jina para unakI zraddhA hai aura jo samAjameM bar3e AdamI samajhe jAte haiM, yadi ve kisI rUDhIko tor3a DAleM to phira unheM roka bhI nahIM sakate / arthAt ve to kevala mezIna haiM nakI kala sAdhAraNataH unake taMga karanevAloM / [ bhAga 13 ke hI hAthameM hai / ataH sotekA sthAna yahA~ nahIM, usakI khoja kisI dUsarI ora hI karanI hogii| nadI, tAlAba, kue~ AdimeM isakA patA nahIM calegA / ina pahAr3oM ko dekhie / inhoMne kitane bar3e bar3e patthara apane cAroM ora ikaTThe kara rakkheM haiM jinake bIcameM itanA antara hai ki pAnIka to bAta hI kyA hama loga bhI ghusa sakate haiN| varSAkA pAnI bhI ye hajama kara jAte haiM / basa, hular3akA sotA Apako yahIM milegaa| acchA to aba patA lagAo ki bar3e bar3e granthoMko unakA bhAva samajhe vinA raTa jAnevAle aura samAjakI zikSAkA kArya apane hAtha meM le rakhanevAle kauna kauna haiN| unakI bhI khoja karo jo ayogya hote hue bhI bar3e bar3e pada pA cuke haiM aura zAyada isI lie samAjakI bAgaDora unako pakar3A dI gaI hai| basa, vahIM hullar3akA sotA milegaa| yaha dekho, vahIMsa pAnIkA pravAha vaha rahA hai| lo suno, usa AvAjako '14 varSakI aura kumArI ! ' eka aura lo-' jaina jAtiyoM meM paraspara roTI-beTI vyavahAra ! saba ekAkAra ! ' idhara kI bhI sunie - ' pUjAmeM sacitta phala phUla !" ararara ' zrutakevaliyoMke granthoMkI samAlocana! !' hAya hAya ! ' mleccha bhASAmeM jaina grantha ! kAna phUTe, bhAgo ! aisA hI samudAya samAjasudhAraka ke pIche khuphiyA pulisakI taraha lagA rahatA hai / dharmavRddhi aura prabhAvanA samAjasudhAra para hI nirbhara hai / eka dukhiyAko kyA, yadi tumane mandira meM bhagavAnakI mUrtike Age eka ginnI car3hA dI ? usako to tuma duHkhameM tar3aphatA hI chor3a gaye / aura isase bhI tumako kyA sarokAra ki vaha ginI kitane garIboMkA peTa kATakara lAI gaI hai ! tumhArI asUryampazyA kulIna mahilAyeM bhrUNahatyAyeM kareM aura isase dUsare loga tumhAre brahmacAri For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] zraddhA uTha gii| 279 thoMko, netAoMko vyabhicArI kaheM, to hama kisa aura tumahIko nIcA dekhanA pdd'egaa| samAjameM muMhase unheM uttara deM ? yaha saba dharmakI aprabhA- jo prAtaSThita aura pUjya samajhe jAte haiM, ve sudhAvanA nahIM to aura kyA hai ? cAritrako Apane rameM ror3A aTakAveMge hI; kyoM ki parivartanake UparI kriyAkANDa yA khAnapAna hI samajha pazcAt nizcaya nahIM ki kisako uccAsana milegaa| rakkhA hai / hRdayakI svacchatA, jo usakA prANa hai ve apanI pratiSThA sthira rakhanA cAhate haiM, aura isI usase ApakA mAnoM koI sarokAra hI nahIM hai| kAraNa virodha karate haiN| yahI kAraNa hai ki sudhArako ___ acchA, to phira ye loga sudhAra kyoM nahIM virodhake dA~toM se hokara nikalanA par3atA hai| hone dete? sudhAroMmeM bahutase zAstrAnukUla haiM, unheM sudhArase sAdhAraNa janatAko bahuta lAbha hotA . bhI nahIM hone dete aura jinake lie zAstroMmeM hai| jisa dharmameM sAdhAraNa janatA sukhI rahatI hai AjJA nahIM hai unake lie to mAlUma nahIM ye vahI dharma phUlatA phalatA hai aura saba loga kitanI uchala kUda macAveMge / parantu sudhAra usIko saccA samajhate haiM / dharma cIja hI aisI hai saba hI hoMge, ruka nahIM sakate / zAstroMmeM kevala ki jo usako dhAraNa kare usIkA duHkha dUra ho TaMga milegA, nAma nahIM mila sakate / tuma to jAya / parantu dharmake pAsa dharA hI kyA hai / usake jalebI banAnekI rIti aura supArI tarA- astra-zastra, rupayA-paisA, phauja-phA~TA saba dhArmika zanekI tarakIba bhI zAstroMmeMse khojanA hI to haiN| unhIMko cAhie ki usa dharmake cAhate ho / para yaha to kaho ki relameM dhAraNa karanevAle kisI bhI vyaktiko kisI baiThate samaya bhI kisIne zAstra kholakara prakArakA duHkha na hone deN| unakI vAsanAoMko dekhe the ? aura mleccha sAhaboMse hAtha milA- kevala dabAnA hI na cAhie, kintu unako eka nekI AjJA bhI kisI varNAcArake granthase ucita sImAke bhItara caritArtha hone denekA bhI le lI thI ? yadi bhagavAn akalaMka bhaTTa ina prabandha karanA cAhie / yahI buddhimattA hai| hallaha macAnevAloMkI paravA karate, to kyA ve manuSya pazu nahIM, jo lAThIse hA~ke jAveM / unakI bauddha guruoMke pAsa jAkara par3ha sakate yA jina- icchAoMkA bhI dhyAna rakhanA hogA / bhUkheko pratimAke Upara hokara kUda jAte ? loga devada- yaha kaha denese hI kAma na calegA ki sabra karo, rzanake lie hI hAya hAya macA rahe haiN| sudhAra- yA abhI rAta hai / usako pahale khAnA denA koMko pratimAyeM laoNdhanI par3eMgI yadi dharma kAyama hogA, pIche dharmakA upadeza / meM usako saccA rakhanA hai to| dravya, kSetra, kAla, mAvakA bhI sAdhu samajhatA hU~, jo eka manuSyako karor3apatI zAstroMmeM varNana hai| isIse sudhArakoMkI chAtI bananekI vidyA sikhalAkara aura use vaisA hI DeDha Der3ha gajakI ho rahI hai / sudhAra to koI banAkara phira tyAgI bananekA upadeza detA hai| rukatA nahIM / kyoM ki vaha samayakI pukAra hai| bhukhamaroM aura naMgoMko tyAgI banAnA yA tyAga usako rokanA mAnoM Rtuparivartanake siddhAntako karanekA upadeza denA mUrkhatA hI nahIM, anyAya hai| lAta mArakara apanI ha~sI karAnA hai| cArapAIko eka karor3apatIke tyAgI bananese samAjakI daridratA, bhIganese bacAneke lie mehako rokanekI koziza mUrkhatA, svArthAndhatA, Adi aneka ApattiyA~ mata kro| cArapAIko hI uThAkara andara kyoM dUra ho sakatI haiM / parantu bhukkar3oMko tyAgI nahIM rakha dete ? mehake banda ho jAne para use banAnese dharmako lajAneke sivA aura koI lAma phira bAhara le AnA aura ArAmase havAmeM sonaa| nahIM ho sakatA, jaisA ki pratyakSa dekhanemeM A sudhAra hone do| yadi rokoge to dera lagegI rahA hai| For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahiteSI [bhAga 13 __ aba hama kahate haiM ki zraddhA nahIM utthii| dAdA bhAI naurojI / tuma dhar3Adhar3a samAjasudhArakA kAma kro| pANDita, tyAgI, pratiSThAprApta loga abhI tumhArA sAtha nahIM deNge| inakI cAla hI susta hai / ye caleMge ( lekhaka-paM0 jvAlAdatta zarmA / ) jarUra, parantu tumhAre pIche pchei| inake bharose na , rho| ye sadAse ThaNDe lohemeM hathaur3A mArate rahe bhAratake Adi upakAraka, rAjanItika prathama , haiM aura isI kAraNa asaphala hote rahe haiN| tuma RSikalpa dAdAbhAI aba isa saMsAramaM nahIM hai / gata 'pracAraka, vartamAna Andolanake dIkSAguna garma lohe para coTa mAro aura apane kAmakI cIja banA DAlo / miniTa miniTakI derI musAphirako / ". jUnake antima dinakI zAmako isa mahApuruSane rela na milane degI / tuma pahale hI bahuta pIche "" iha-loka-tyAga kiyA / mRtyuke samaya dAdAuThe ho / aba bhAgakara calanese kAma clegaa| M bhAIkI avasthA 92 varSa 9 mAsa aura 26 dina Aja eka sudhAra to kala dsraa| isameM tamhArA thA / isa samaya aprApya isa laMbI AyameM ApanaM lAbha to hai hI, para sAtha hI ina paNDitoMko bhI deza-hitase sambandha rakhanevAle aneka kAma kiye ! lAbha hogaa| jaise isa samaya ye bagalameM chapI huI jisa bIjako Apane apane adamya utsAha pothiyA~ dabAne lage haiM aura unhIMko pramANameM aura anathaka parizramase bhAratake vistRta kSetra peza karane lage haiM, usI prakAra eka dina hogA sabase pahale boyA thA, use apanI A~khoM se ugA, ki ye hI paNDita loga hoMge aura inakA upadeza bar3hA, phUlA aura kisI kisI aMzamaM phalA ho rahA hogA ki apanI jAtimeM vivAha karanA dekhakara bhAratake pitAmaha nArAjIna zAntacittase mahApApa hai jaise ki Ajakala eka gotameM krnaa| ihaloka-lIlA samApta kii| jo sadA pIche calate rahe haiM, yadi unheM Age karaka bAlyakAlameM hI pitAkA dehAnta ho jAnase calaneke bharose rahe, to kabhI eka paga bhI Agena bAlaka naurojIkI zikSAkA dAyitva unakI bar3hA skoge| ye apanI pratiSThAke lie sAre granthoM para svanAmadhanyA mAtAke Upara A par3A thA ! snahapAnI phera deMge, rUDhiyoMko hI grantha mAnate raheMge, ", mayI para buddhamatI mAtAne putra naurojIko zikSA kI kabhI tumako sacce sApha rAste para nahIM calane deNge| isa dilAnemeM-aura usa samaya jaba ki lambaImeM tuma inake sAthakI paravA mata kro| na tumako naraka jAnA par3egA aura na nigodmeN| kyoMki zikSAprAptikA mArga kaNTakAkIrNa thA-satI tumhArA Azaya dUsaroMko pApase bacAnA hai aura mAtAkI taraha -- yatparo nAsti' prayatna kiyA / unakI belagAma vAsanAoMko eka sImAke bhItara saMsArake prAyaH sabhI mahApuruSoMkI taraha naurojIke niyaMtrita karanA / chupakara ekabAra hukkA pIne- hRdayameM bhI dezopakAra aura jAtisudhArakA aMkura vAleko khullamakhullA pA~ca bAra pIne do| hukkA mAtAke sukomala upadezoMse hI jamA / vitekApInA chuDAnekA yahI upAya hai / chupakara pApa nandakI taraha naurojI bhI apanI unnatikA kAraNa karanA eka pApa nahIM rahatA, vaha 100 gunA apanI mAtAko hI samajhate the| pitAko mRtyu na ho jAtA hai / bIjake dabanese yA chupanese hI / usameM aMkara phUTate haiM, khale paDe rahanese nhiiN| 1 hone para bahuta sambhava thA !ka naurojI bhAratake abhI pApakA per3a choTA hai| usako ukhAr3akara pitAmaha bananekI bajAya kevala pArasiyoMke bar3e pheMka do, nahIM to phira kacha na hogaa| kAma purohita bana jAte; kintu prakRtine bhAratakI kiye jAo aura kahanevAloMko kahe jAne do unnati ke sUtrapAta ke lie Apako janma diyaH ki, zraddhA uTha gaI-zraddhA uTha gii| thA-usakA abAdha vidhAna dUsarA hI thA / For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] dAdA bhAI naurojii| 281 jo kisI dezake unnati-vidhAnake lie janma prApta karake unhoMne vidyAdAnadvArA usa RNako lete haiM ve prAyaH garIbI, duHkha aura nirA- hI pahale cukAyA thA / zikSA prApta karake san zAke jhuNDameM hI paidA hote haiM / ina tApoMmeM 1850 I0 meM 25 varSakI avasthAmeM Apa ailatapakara hI koI manuSya dezopakAra jaisI kaThina phiMsTana kAlejameM pahale asisTeNTa aura phira tapazcaryA karanekA adhikArI hotA hai / mahA- prophesara niyukta hue the / vahA~ Apane gaNita manA naurojIko bhI ina parIkSAoMmeM kintu aura prAkRtika vijJAna jaise gambhIra viSayoMkI saphalatApUrvaka nikalanA par3A thA / svayaM garIbImeM kaI varSoMtaka zikSA dI / arthazAstrake bhI Apa vidyAbhyAsa karake unhoMne zikSAprAptike samaya prakANDa paNDita the / Apake likhe hue prAyaH garabioNke mArgameM jo aneka antarAya upasthita sabhI granthoMse isa bAtakA patA calatA hai| hote haiM unakA acchI taraha anubhava kara liyA bambaIke suprasiddha vayovRddha vidvAna sara rAmakRSNa thaa| dezavAsiyoMkI dayanIya dazAko dekhakara bhANDArakara Apake ziSyoMmeMse IzakRpAse Aja unhoMne usI samaya dezasevAkA pavitra saGkalpa bhI avaziSTa haiM / candAvarakara, mudholakara aura kiyA thaa| unakI dezasevA zauka yA 'disa- gokhale bhANDArakarake ziSya honekI haisiyatase mbarake antima saptAha ' kI cIja na thI, vaha Apake praziSya haiM / zikSA viSayako chor3akara unake manakI cIz2a thI, AtmAkI cIz2a thI, rAjanItimeM to bhAratake sabhI netA Apako apanA aura isIlie jIvanakI cIz2a thii| guru hI nahIM, parAtpara guru samajhate the aura ___ unakA kAryakSetra bhAratase adhika iMglaiMDameM samajhate haiM / ApahIke udbhAvita sUtroM para Aja rahA, bhAratakI bhalAIke lie prayatna karanemeM kala rAjanItikI carcA kI jA rahI hai| Apa unhoMne ghara aura bAhara jaisA anathaka aura aneka pahale bhAratIya the, jinhoMne bhAratakI bhalAIke yugavyApI parizrama kiyA, vaisA aneka kAraNoMse lie aneka viSayoMko Andolanake lie cunA aura vizeSataH svAsthyAbhAvake kAraNa aura kisI thaa| isake lie Apako jitanA adhyayana, manana netAsa abataka na bana pdd'aa| aura anuzIlana karanA par3A thA, vaha ApahIke ___ naurojI Adarza netA the| ve sadAcArakI to lie sambhava thA / kyoMki prakRtine sUkSma buddhi mAno mUrti hI the| laMdanameM vyavasAya karate samaya aura prakhara pratibhAke sAtha hI Apako kAma karajaba unheM kaI lAkhakA ghATA huA thA, usa samaya neke lie svAsthya aura samaya bhI acche parive jarA bhI vicalita nahIM hue the / ApakI mANameM pradAna kiyA thaa| ImAnadArI aura sajjanatA para vizvAsa karake yoM to Apane aneka saMsthAyeM sthApita kI; iMglaiMDake sabase bar3e baiMkane ApakA saba 'denA' kintu bhAratakI jAtIya mahAsabhA-jisakA cukA diyA thA / naurojI mahAzayane kaI varSa videzI nAma 'iMDiyana nezanala kAMgresa' dezake par3he ghora parizrama karake baiMkakA kula rupayA sUda sahita likhe hara eka yuvakake jihvAna para hai-Apa aura dekara pratyAgamana kiyA thaa| isa ghaTanAse iMglaiM- Apake kucha sahayogiyoMke hI parizramakA phala hai / Dake vyavasAyi-maNDalameM unakI bar3I sAkha ho isa mahatI sabhAke sabhApatike pada para-jisakI gaI thii| prApti netA bananekA pUrA sarTIphikeTa hai-Apa pitAmaha naurojI pahale prophesara naurojIke eka do bAra nahIM, tIna bAra dezavAsiyoMkI nAmase prasiddha the / dezake dhanase pahale zikSA prabala icchAse pratiSThita hue / lAhorakI kAMgre For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jainahitaiSI [bhAga 13 .......... sameM sabhApati bananeke lie jaba Apa Aye the, stands alone, with only one rote, when ever he is able to bring forward any aspitaba upakRta dezavasiyoMne ApakA bar3A bhArI ration, and is supported by just and prosvAgata kiyA thaa| kahA jAtA hai ki usa- per reasous, he will find a large number yAtrAmeM hI sTezana para bhArI bhIDa honeke kAraNa of other members from both sides of the House ready to support him and give him . rAta bhara Apako sonA nasIba na huA / kalakatte the justice he asks. This is the conviction meM bhI tIsarI bAra kAMgresake sabhApatikI haisiya- which permeates the whole thinking and tase san educated classes of India. It is that con viction that enables us to work on, day svAgata huA thaa| vahA~ jisa zAnase ApakI after day, without digmay for the removal savArI nikalI thI, vaha bAbU surendranAtha banarjIke of a grievance. kathanAnusAra bAdazAhoMke lie bhI irSyA karane kucha samaya taka Apa baDodeke dIvAna bhI rahe vAlI to jarUra thI, kintu sambhava na thI! isI the| vahA~ rahakara Apane aneka sudhArake kAma kiye| kAMgresameM svarAjyakA mUla maMtra sabase pahale Apa- vartamAna bar3hodA-narezake pitAse-jo usa samaya ne hI dezavAsiyoMke kAnameM pha~kA thaa| siMhAsanAdhirUDha the-sudhArasambandhI kisI bAta iMglaiMDakI mahatI sabhA pArlameMTameM pravezakI para ApakI anabana ho gaI / eka lAkha rupaye pratiSThA bhI sabase pahale ApahIko prApta huii| sAlakI tanakhvAhakA Apane jarA bhI lobha da ekabAra ceSTA karane para Apa viphala hue the, kinta kiyA aura tatkAla Apa vahA~se cale Aye ! kisI kArya meM viphala manoratha hokara capaTanA tatkAlIna bhArata saciva lArDa sailisabarIne usa to Apa jAnate hI na the / dUsarI bAra san yii| vartamAna baDodAnareza pichale daza varSAMse samaya Apake prabandha-AdikI bar3I prazaMsA kI 1892 I0 meM Apane pArlameMTameM praviSTa hokara hI kala lI / vahA~ Apane dIna bhAratakI bahuta - Apako 300 ) mAsika peMzanake taura para de hI amUlya sevA kii| pArlameMTake prathama bhASaNoM rahe the / isI Ayase ApakA kharca calatA thaa| hI Apane nIce likhe gambhIra arthayukta zabda Apane AdhI zatAbdIse adhika dezahitake kahe the| lie anavarata prayatna kiyA / sivila sarvisameM bhAratiyoMko sthAna dilAnese lekara strI-zikSA* The glory and credit of this great event-by which India is thrilled from paryanta rAjanaitika sAmAjika aura ( apanI ore end to the other-of the new like, the jAtimeM ) dhArmika aneka mahattvapUrNa kAryoMke joy, the ecstasy of India at the present lie Apane ceSTAyeM kii| yadyapi dezake durbhAwoment, are all your own; it is the spirit of British institutions and the love of ju. gyase unakA jaisA cAhie vaisA phala nahIM huA. stice and treedom in British instincts phira bhI aneka aMzoMmeM aneka sudhAroMkA sUtrawhich has produced this extraordinary traordinary pAta unhIMke adamya utsAhadvArA anuSTita aneka result, and I stand here in the name of kAryoMse huaa| India to thank the British people that they have made it all possible for an In- dAdAbhAIne sara phIrojazAha mehatA, sara dian to occupy this posision, and to speak vAcA aura sarakI upAdhiko tyAganevAle freely in the English language of any grievance which India may be suffering svanAmadhanya misTara gokhalekA bacapana, javAnI ander, with the conviction that though he aura bur3hApA dekhA / unheM rAjanItikI dIkSa For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] dAdA bhAI naurojii| 283 dI / samaya samaya para apanI sammati dekara leneke lie gye| para vahA~kA jaghanya dRzya dekhakRtArtha kiyA / prayAgake yathArthanAmA dainika kara Apako zarAbase aisI ghina huI ki phira jIvapatra lIDara ) ke sampAdaka 'mAlUmAtakI nabhara zarAbako na chuA / bhojana bhI Apa bahuta calatI phiratI iMsAiklopeDiyA' mAnanIya sI0 sAdA karate the| ekabAra Apane pUchane para apane vAI. cintAmaNi mahodaya san 1915 I0 dIrghajIvana aura svastha jIvanakA kAraNa madyarahita meM bambaIkI kAMgresa dekhakara yathAniyama sAde bhojana aura niyamita pravRttiyoMko hI dAdAbhAIke darzanArtha varmovA-jahA~ dAdAbhAI batalAyA thA / 10-11 varSoMse ekAnta aura zAnta jIvana dAdAbhAIne aneka pustakeM likhI haiM / aneka vyatIta kara rahe the-gaye the / yadyapi usa kamIzanoMke sAmane dI huI dezabhaktipUrNa ApakI samaya unakI avasthA 80 varSase Upara thI; aneka gavAhiyA~ bhI rAjanitike hisAbase sthAyI kintu apane saMyamayukta sarala jIvanake kAraNa sAhityase kisI aMzameM kama nahIM haiM / ApakI ve khUba svastha the / Apa ghaMToM kAMgresa aura sabase prasiddha pustaka Poverty and Un lIga-saMkrAnta viSayoM para cintAmaNijIse Britiah rule in India hai / bAtacIta karate rahe / samudrataTa para base hue dAdA bhAImeM sabhI avagaNoM kI taraha lobha bhI varmovA nagarako dAdAbhAIke kAraNa tIrthakI nAmako na thA / jaba Apa vilAyatase lauTe the, padavI prApta ho gaI thii| bambaIke aneka gavarna taba ApakI Arthika avasthA bahuta zocanIya thii| roMkI aneka bheToMke sivA bhAratake bhUtapUrva bhAratameM Ate hI yahA~ke kucha sajjanoMne 30000) prajApriya aura nItijJa vAisarAya lArDa hArDiMjane kI eka thailI bheMTa kI thii| usa AvazyakatAke bhI dAdAbhAIke zAntiniketana para upasthita samayameM bhI Apane isa rakamameMse eka paisA bhI hokara apanI guNajJatAkA paricaya diyA thaa| apane kharca meM nahIM uThAyA / yaha rupayA dezahita__ sATha varSase adhika karmaTha jIvana vyatIta sambandhI kAmoMmeM kharca kiyA gyaa| karake dAdAbhAI pichale 10-11 varSoMse ekAnta bhAratIya rAjanItike prathama pracAraka, kAMgresake jIvana vyatIta kara rahe the / koI do varSa hue - mUlastambha dAdAbhAI naurojIne pArlameNTakI bambaI yUnivarsiTIne Apako ela ela0 DI0 kI upAdhi dekara apaneko gauravAnvita kiyA thaa| mambarA, bar3AdakA dAvAnA, bambaikA lAjaslATava usasamaya Apa isa DigrIko grahaNa karaneke lie aura kAraporezanakI membarI aura velbI kamIzanakI bambaI gaye the / bambaIvAsiyoMne ApakA julUsa anyatama sabhAsadI Adi aneka pratiSThita padoMnikAlA thaa| jinhoMne vaha jalasa dekhA hai, ve kahate para apanI yogyatA, sajjanatA, saralatA, aura haiM ki sAta dinameM ATha jalasa nikalanekI bhami satyapriyatAse prerita hokara jo asAdhAraNa kArya bambaImeM vaisA julUsa abataka nahIM niklaa| kiye haiM, ve bhAratake itihAsameM jahA~ svarNAkSaroM meM dAdAbhAI dezake sacce dAdA (pitAmaha ) likhe raheMge vahA~ bhAratIyoMkI bar3e Adara aura aura bhAI the / ApakA jIvana baDA sAdA gauravakI cIja hoNge| . yaa| zurU javAnImeM Apa rAtako sote samaya yahI kAraNa hai ki dAdA bhAIkI mRtyu para thor3I sI zarAba piyA karate the| ekadina gharameM Aja bhAratameM zokakI gaharI ghaTA chAI huI hai| zarAba na thI, Apa kalavArakI dUkAna para zarAba unakI arathIke sAtha bambaImeM 75000 se For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jainahitaiSI [bhAga 13 Adhika manuSya the| gokhaleke zokakI taraha vahA~kI striyoMkI yadi hama apanI striyoMse unakI zavakriyA bhI bhAratameM anupama huii| tulanA kareM aura yaha vicAreM ki unakI yogyatA gokhaleke udgAroMke sAtha hI aba isa alpa lekhako taka pahu~caneke lie kitanA samaya lagegA to yahIM samApta kiyA jAtA hai, yaha prazna hamAre samAjameM upahAsake yogya samajhA jAyagA / isI lie yaha prazna na ___Mr. Naoroji has attained in the hearts uThAkara yUropakI dazAparase hama vicAra kareMge ki of millions of his countrymen, without vahA~ striyoMke sambandhameM pahale kyA vicAra the distinction of race or creed, a place which rulers of men might enyy, and which in aura aba unake parivartana hokara kyA dazA haI its character is more like the influence hai aura aba bhI unakI parAdhInatA yadi banI hai which great teachers of humanity have to kitanI aura kina kAraNoMse ? exercised on those whose thoughts and hopes and lives they have litted to a hig. yUropanivAsI bhI striyoMko hamAre dezI her plane. The life of such a man, is one taraha apane bhoga vilAsakI eka sAmagrI samajhate of the most perfect examples of the highest type of patriotism that any country the| ataeva bAlyAvasthAse hI kanyAoMkI zikSA has ever produced. aura rahana sahanakA prabaMdha bAlakoMkI apekSA bhinna prakArakA huA karatA thaa| striyoMkI rahanasahana striyoMkI praadhiintaa| athavA cAlacalana yA kAryapraNAlI paruSoMse bhinna rahe, aisA prabaMdha Arambhase hI vahA~ kiyA sa . jAnA thaa| isakA pariNAma yaha hotA thA ki ( lekhaka-zrIyuta ThAkura sUryakumAra varmA ) bAlyAvasthAse hI striyoMke mata aura vicAra aise Ajase nahIM, aneka varSoM se, isa prazna para saMkucita ho jAte the ki unako yaha socanekA saMsArake sabhI dezoMmeM vAdavivAda cala avasara hI nahIM milatA thA ki IzvarIya niyamA. rahA hai ki striyA~kA sthAna mAnava samAjameM ThIka nusAra prAkRtika rUpase puruSa aura striyoMmeM kyA taura para sthira kara diyA jAve / parantu yaha prazna antara hai / striyoMkI yaha mAnasika parAdhInatA itanA kaThina hai ki ise salajhAne ke lie jitanA AjakI nahIM hai| puruSoMne yaha parAdhInatAkI ber3I adhika prayatna kiyA jAtA hai utanA hI adhika Aja hajAroM varSose unake pairoMmeM DAla rakkhI hai| ulajhatA jAtA hai / Aja hama yahA~ bhAratIya svecchApUrvaka kArya, AtmasaMyama aura svAvalambana striyoMkI bAta na kahakara usa sabhya dezakI carcA ina guNoMkA vikAza honA to dUra rahA, ye haiM karanA cAhate haiM, jahA~para striyoMko puruSoMne apane kyA aura ina guNavizeSoMse striyoMko bhI kucha samAna aneka adhikAra de diye haiN| Aja yaro- prayojana hai yA nahIM, yaha bAta bhI vaMzaparamparAkI ropameM karIba tIna cArasau varSase, yA yoM kahie pravRtti ke kAraNa unameM itanI manda ho gaI ki vahA~jabase yUropameM Adhunika unnatine lahareM mAranI taka unake vicAra hI nahIM uThane pAte the| Arambha kI haiM taba se, strI-puruSoMke sambandhameM, jisa manuSyako apane svataH uThanakA koI barAbara vAdavivAda hotA A rahA hai; aura bahuta mArga sUjha hI nahIM par3atA vaha jAnatA hI nahIM ki se udArahRdaya mahAtmAoMke prayatnase striyoMkI hameM kisa mArgase kahA~ jAnA cAhie aba vaha parAdhInatAkI ber3I kucha halakI huI hai| usa prayatnakI ora hI nahIM jhukatA / puruSoMkI For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] zikSA aura paraspara vyavahArake sA~ce meM Dhalakara striyoMkI dazA yahA~taka zocanIya ho gaI ki puruSoMke AdhIna rahanA hI unakA mukhya kartavya hai, yaha vizvAsa unake hRdayameM itanA dRr3ha hogayA ki aba isa para vicAra karane ke lie yadi koI unase vicAra karane ke lie kahe yA Agraha kare to bhI ve taiyAra nahIM haiM / isa paripATI ke anusAra hI dharmazAstra, lokavyavahAra, lokavicAra Adi sabakI bhavya imArata itanI majabUta banA DAlI gaI ki jisase striyoMko parAdhInatAke paMjese chur3Ane meM koI bhI samartha na ho / aura ina saba kA yaha pariNAma nikalA ki striyoMko sadA puruSoMke adhIna rahanA cAhie / isa prakAra striyoMko parAdhInatAkI jaMjIrameM jakar3akara unake rAjanaitika, sAmAjika aura dhArmika satra adhikAroM para puruSoMne adhikAra jamA liyA / aura phira kahA jAne lagA ki striyA~ svAbhAvika taurase hI puruSoMke AdhIna haiN| pati ke Upara hI strIkA sArA dAromadAra hai| usakA sukha - duHkha, mAnApamAna ityAdi saba kucha patikI icchA para hI chor3a diyA gayA / apane janmako saphala karane, saMsArameM apane mAnApamAnakI rakSA aura vRddhi karane, saMsArameM apane lie yaza sampAdana karane, ye saba bAteM unheM akele prApta kara lene kA koI adhikAra nahIM / yadi ve uparyukta bAtoMko prApta karanA cAheM to patikI sahAyatA binA yaha sAdhya nahIM / yadi pati anukUla mila gayA aura usakI prasannatA sampAdana kara pAI to ' yena kena prakAreNa ' vaha apanA jIvana sukhapUrvaka vyatIta kara sakatI hai / yadi aisA na huA to use apane jIvana ko sukhI banAne ke lie mu~ha se eka bhI zabda kahanekA adhikAra nahIM / 1 striyoMkI parAdhInatA / isa vyavasthA ke prabhAvase striyoMkA jIvana puruSoM ke svAdhIna hogayA / vaha jaisA cAheM unake 285 sAtha vyavahAra kareM, koI roka Toka nahIM / isa parAdhInatAne striyoMko vivaza kiyA ki ve vivAhabaMdhana meM ba~dhakara puruSoM ke adhIna rahakara apanA jIvana vyatIta kreN| saMskRta ke kisI kavine isI kAraNa zAyada yaha kaha DAlA ki "vinA-''zrayAH na tiSThanti paNDitA vanitA latAH " arthAt vinA Azrayake paMDita, strI aura latA-vela Thahara nahIM sakatI / yadyapi strIpuruSakI utpatti, laya, svarUpa, guNa, karma, svabhAvameM nAma mAtrakA bheda hai; parantu to bhI samAnatA ke hote hue bhI unake adhikAra samAna nahIM rakkhe gaye / isakA pariNAma yaha huA ki strIjAti bilakula parAdhIna hogaI aura usakI bhalAI burAIke rakSaka puruSa bana baiThe / parantu yadi itanA hI hotA to bhI kucha ThIka thA, unheM dUSaNoMkI khAna samajhA gayA, gusAMI tulasIdAsajI ne jo paramabhakta aura manuSyamAtra ke sAtha sahAnubhUti aura prema rakhate the unhoMne bhI spaSTa kahA hai ki: " tAhi svabhAva satya kavi kahIM / avaguNa ATha sadA ura rahahIM // " arthAta striyoMmeM to ATha avaguNa sadA rahA karate haiM / parantu puruSa sadA guNayukta hote haiM ! mahAtmA kaviyoMne bhI puruSa jAtike anyAyayukta vaMzaparamparAgata vicAroM para vicAra karanA ucita na samajhA, jo prathA pracalita ho gaI thI, jo rUr3hI par3a gaI thI, usIko ve bhI duharAte gaye / pariNAma yaha nikalA ki aba yadi koI yaha kahe ki striyoM ko bhI svAdhInatA cAhie, unheM bhI mAnava samAjameM puruSoMke samAna adhikAra milanA cAhie, unakI parAdhInatA naSTa honI cAhie, to loga use yA to ' bahakA huA kahate haiM yA 'pAgala' samajhate haiN| aura hamAre yahA~ hindUsamAjameM to isakI carcA honA loga dharmaviruddha kArya samajhate haiM, dharma kI " For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jainahitaiSI [ bhAga 13 duhAI dete hue, use burA bhalA kahane meM bhI kisI pradAna kI unhoMne striyoMko hI unnata prakArakA saMkoca nahIM krte| nahIM kiyA hai, sAre yUropakI unnatikA bhI yahI isa prakAra parAdhInatAkI ber3I pahanakara kAraNa huA / zikSAkI svataMtratA pAkara striyoMstriyA~ puruSoMkI AjJAnusAra apanA jIvana ne puruSoMko saMsAropayogI zikSAsambandhI kAmoM vyatIta karane lgiiN| parantu jaba yUropameM svAdhI- meM sahAyatA dI / dhArmika svataMtratA pAkara unhoMne natAkI lahareM hiloreM mArane lagI taba vahA~ puruSoMke dharmavizvAsako dRr3ha kiyA, vicArapuruSoMne apane rAjanaitika adhikAra prApta karaneke svAtaMtryase ucca vicAroMke karmoM meM unheM sahAyatA lie Andolana Arambha kiyA / yUropake madhyama pahu~cAI / isa prakAra jitanA puruSoMne unheM diyA kAlakA itihAsa binA par3he na to iMglaiMDa nivA- usase kaI guNA adhika unhoMne vApasa bhI kara siyoMkI rAjanaitika adhikAraprApti kI kathA diyA / parantu yaha saba kucha hone para bhI jo jAnI jA sakatI hai aura na jhAMsakI rAjya- AnuvaMzika vicArakramakA aMga-maila jamA huA krAntikA patA cala sakatA hai aura na jarmana- thA vaha dUra na huA aura striyoMko puruSoMke sAmrAjyake saMgaThanase hI paricaya karAyA jA samAna adhikAra dilAne cAhie, yaha kahate hue sakatA hai| yaha bAta kevala eka bAta kahanese bhI barAbarIkA vartAva karanemeM loga hicakicAte samajhAI jA sakatI hai ki yUropanivAsiyoMne hI rahe |aur yaha bAta mAna lI gaI ki IzvarIya jahA~ apane rAjanaitika adhikAra prApta karake niyamake anusAra unameM bhinnatA hai aura prAkRapanI bhautika unnati ke sAdhanoMko ikaTrA karanA tika bhinnatA hamAre barAbarIke adhikAra de dene Arambha kiyA vahA~ unheM yaha bhI mAlUma huA para bhI banI hI rhegii| arthAt striyA~ parAdhIna haiM ki yaha unnati tabataka adhUrI rahegI jabataka aura sadA parAdhIna banI raheMgI / yaha vicAra aba striyoMkA bhI samAjameM koI sthAna na hogaa| jina bhI sadayase haTAye nahIM jAsake / striyA~ puruSoMke mahAtmAoMne yaha socA unhoMne aneka prakArakI samAna yuddha kara sakatI haiM, parantu unheM senApati unnatiyoM ke sAtha sAtha apanese nikaTa sahayogI, banAnekA kisIko sAhasa nahIM hotA / striyA~ strIjAtikI unnatikA bhI prayatna Arambha ucca rAjanaitika vicAra pragaTa kara sakatI haiM, kiyaa| parantu unhoMne bhI striyoMkI sahayogitA parantu ve pradhAna saciva nahIM banAI jA sktii| aura apanese barAbarIkA vicAra to kiyA, parantu striyA~ gharameM acchI salAha dekara acchI zikSA parAdhInatAkI jaMjIrase chur3Aneke lie ve prayatna- dekara puruSoMko pradhAna saciva banA denekI eka vAn na hue / striyoMkI mAnasika aura naitika yogya mazIna samajhI jAtI haiM, parantu ve svayaM usa unnatike lie unhoMne jo prayatna kiye ve bahuta pada pAnake yogya nahIM / itanA hI nahIM, ve kucha phalIbhUta hue / vahA~ striyoMne acchI unnati rAjakAryameM rAya denekA bhI adhikAra nahIM pA kI / zikSA, vicAra, vijJAna, dharma Adi karmoMmeM sakatIM / yaha anyAya, yaha vicArasvAtaMtryakI unhoMne jo unnati kI usase yUropako eka nayA bhinnatA aba bhI yUropameM banI huI hai aura svarUpa prApta hogayA / yadi striyoMkI sahayogitA striyoMkI parAdhInatA kama ho jAne para bhI naSTa na hotI to Aja yUropakA jo utkarSa ho rahA nahIM kI jA skii| hai zAyada vaha dikhAI na pdd'taa| jina mahA- yUropameM striyoMko bahuta kucha svataMtratA pradAna mAoMne yUropakI striyoMko kucha svataMtratA kI gaI hai, puruSa unakA bahuta kucha Adara gAna For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6 ] karate haiM, unake vicAroMse lAbha bhI uThAte haiM; parantu unheM apane samAna adhikAra deneke pakSapAtI nahIM haiM / unheM abhI vahA~ke vijJa loga bhI parAdhInatA kI jaMjIrase jakar3e rakhanA cAhate haiM / sAmAjika adhikAra to bahuta kucha diye jA cuke haiM, parantu rAjanaitika adhikAra denekI ora abhI vicAra kama pahu~cA hai / hA~, yaha avazya hai ki isa orase na to vahA~kI striyA~ko bephikarI hai aura na puruSa hI aise haiM jinheM isakI cintA na ho / udAra dalake kaI netA pahale bhI isake pakSapAtI the aura aba bhI haiM / vahA~kI striyA~ aba isa yogya banA dI gaI haiM athavA vidyA pAkarake aisI bana gaI hai ki ve svayaM apanA adhikAraprAptikA Andolana karatI rahatI haiM / yUropake vartamAna yuddha ke Arambha honese pahale voTa prAptike lie iMglaiNDa kI striyoMne bar3A Andolana macAyA thA / parantu abataka unheM saphalatA nahIM milI / * saphalatA na prApta hone se ve hatotsAha nahIM huI haiN| unheM avasara mI acchA prApta ho gayA hai / vartamAna yuddha meM striyoM dvArA jo sahAyatA yuddhakArya meM rahI hai, yaha isa bAtakA eka pratyakSa pramANa hai ki yUropanivAsinI mahilAyeM, isa yogya ho gaI haiM ki unakI parAdhInatAkI ber3I bilakula kATa dI jAve / striyoMkI yogyatA unakA parizrama aura adhyavasAya, unakI kAryadakSatA, aba itanI adhika bar3hI huI hai ki yUropanivAsI puruSa aba bahuta kucha namra dikhAI par3ate haiM aura jo bhAva ve vyakta karate haiM, unase striyoMkA bhaviSyat bahuta kucha ujjvala dikhAI par3a rahA mila prAcIna kAlameM jinamUrtiyA~ kaisI thIM? * nahIM, saphalatA milagaI / iMglaiMDakI 30 varSa se adhika umrakI striyoMko 'voTa' denekA adhikAra mila cukA ! yaha lekha isase bahuta pahalekA likhA huA hai ! 287 hai / parantu hamArI striyoMkI dazA ? abhI dillI bahuta dUra hai ! hama kisI agale aMka meM bhAratIya striyoMkI parAdhInatAkA itihAsa apane pAThaka aura pAThikAoMke sAmane upasthita karanekA udyoga kareMge / ( cAndase uddhRta / ) prAcIna kAlameM jinamUrtiyA~ kaisI thIM? ( lekhaka - zrIyuta J. S. ) svIkAra yaha to aba prAyaH nizcita ho gayA hai ki jainadharmameM prArambha hIse mUrti-pUjA ko kiyA gayA hai / bahutase vidvAnoMkA yaha bhI khayAla hai ki vaidika aura bauddha dharmameM bhI jo mUrti pUjAko svIkAra kiyA gayA hai vaha jainadharmahIkA anukaraNa hai / isa pichale kathanameM kahA~taka satyatA hai isakI mImAMsA karane kA yaha sthala nahIM hai, isa lie cAhe yaha kathana kaisA hI ho; paraMtu itanA to siddha hai ki bhAra take uparyukta donoM hI jainetara mahAn dharmokI apekSA jainadharma kI mUrtipUjA kucha prAcIna avazya hai / jainadharma bahuta samaya se zvetAmbara aura digambara aise do viziSTa vibhAgoMmeM vibhakta hai ! yadyapi tattvajJAna aura mUla mantavyoM meM ye donoM saMpradAya prAya: samAnatA hI dhAraNa karate haiM to bhI kriyAkANDa aura tadviSayaka vicAroM meM kucha bhinnatA avazya dikhAI detI hai aura isI kAraNa, mUrtipUjAkA svIkAra donoM saMpradAyoM meM ekasA hone para bhI mUrtiyoM ke AkAra meM aura unakI pUjana - vidhimeM bhI kucha antara hai| varttamAna samayameM zvetAmbara saMpradAyakI jitanI jinamUrtiyA~ kahI jAtI yA mAnI jAtI haiM una para yathAsthAna vastrakA - sampAdaka / AkAra banA huA hokara guhya pradeza adRzya hotA For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jainahitaiSI - / hai; parantu digambara-saMpradAya meM isase viparIta prakAra dekhA jAtA hai / digambara mUrtiyA~ saMpradAya ke nAmAnusAra sarvathA digambara nagna hI hotI haiM / isa bhinnatAkA kAraNa spaSTa aura suprasiddha hI hai ina donoM saMpradAyoMkA paraspara sabase bar3A mantavyavirodha hai vahI ina pratimAoMkI bhI bhinnatAkA kAraNa hai / zvetAmbaroMkI mAnatAnusAra tIrthakara aura unake sthavira - zramaNa sadA vastra dhAraNa kiye rahate haiM aura digambaroMke kathanAnusAra ve dIkSAkAlase lekara AjIvana kevala dizArUpa vastrake sivA aura koI dUsarA vastra nahIM rakhate, arthAt ve sadaiva nagna hI rahate haiM / yahI matabheda ina donoM saMpradAyoMke bhinnatvakA mUla aura mukhya kAraNa hai aura isI kAraNa donoM saMpradAyoMkI jinamUrtiyoM meM bhI bheda-bhAva hai / zramaNa bhagavAn mahAvIropadiSTa avibhakta jainadharmameM isa prakArakA dvaidhIbhAva kaba utpanna huA aura isa dvaidhIbhAvake utpanna hone ke pUrva meM usa avibhakta jainadarzanakA svarUpa, ina donoM saMpradAyoM se kisake sAtha vizeSa mela rakhatA thA, isa gahana granthike kholane kA mArga Adhunika aitihAsikoMko adyApi ThIka ThIka nahIM milA hai / yadyapi donoM saMpradAyoMke sAhityameM isa viSayakA jikara aura nirNaya apane apane pakSAnukUla bahuta kucha kiyA gayA hai, paraMtu isa samaya ke tattvamImAMsakoM aura itihAsAnveSakoM ko usase santoSa nahIM hotA hai / aura isI lie ve prazna karate haiM ki- " prAcIna kAlameM jinamUrtiyA~ "kaisI thI ?" arthAt pUrvakAlameM jaba ki jainadharma avibhakta rUpameM thA, yA bhedakI mAtrAne jabataka ugra rUpa nahIM dhAraNa kiyA thA taba jo jinapratimAyeM hotI thIM ve zvetAmbaroMke matAnukUla vakhAkArasahita guhyapradezAvacchanna hotI thIM yA digambaroM ke vaktavyAnusAra prakaTa nagna hI hotI thIM ? [ bhAga 13 zvetAmbarasampradAya ke tapAgaccha nAmaka mukhya samudAyameM, dharmasAgara upAdhyAya nAmake eka prasiddha vidvAn vikramakI satrahavIM zatAbdIke pUrvabhAga meM ho gaye haiM / ye una suprasiddha AcArya hIravijayasUrike gurubhrAtA aura sahAdhyAyI the jinako mugala samrAT akabara bAdazAhane 'jagaguru' kI upAdhi samarpita kI thI; jinake zubha prayatnase akabara jaise musalamAna bAdazAha ke utane bar3e sAmrAjya meM mahInoMtaka jIvahiMsA-prANivadha karaneke lie manAIke hukma jArI kiye gaye the / upAdhyAya dharmasAgarajI bar3e pratibhAzAlI granthakAra the, paraMtu svabhAva ApakA bar3A uma aura svasaMpradAyakA asIma pakSapAtI thA / dUsare saMpradAyoMke sAtha jhagar3ane meM aura kaTorazabdaprayukta khaNDana- maNDana viSayaka graMtha likhane meM ApakI utkaTa abhiruci thI / Apane apanI isa abhiruciko jainasAhitya meM 'yAvaccandradivAkarau ' prakaTa rakhane ke lie kaI bar3e bar3e graMtha likhe haiM, jinameM Apake bhAvakA acchA pratibimba pratibimbita hai / ApakI granthasantatimeM se eka bar3A aura pratiSThita graMtha hai, jisakA nAma ' kupakSakauzika - sahasrakiraNa athavA ' pravacanaparIkSA ' hai / graMthakA mUla prAkRta gAthAbaddha hai aura use vistRta svopajJa vRttise vibhUSita kiyA gayA hai / sArA graMtha koI 15,000 zloka pramANa hai ! isa grantha meM upAdhyAyajIne apane saMpradAya ko chor3akara bAkI saba hI jainadharma ke prasiddha prasiddha saMpradAyoMke siddhAntoM- mantavyoM kI samAlocanA kI hai| ( yahA~ para samAlocanAse matalaba sirpha khaNDanahIkA samajhie mujhe khaNDana' zabda se prema nahIM hai isa kAraNa maiMne yaha Adhunika sabhya zabda prayukta kiyA hai / ) samAlocita saMpradAyoMkI saMkhyA 10 haiM jinameM eka to samuccaya 6 For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] prAcIna kAlameM jinamUrtiyA~ kaisI thA ? 289 digaMbara saMpradAya hai aura bAkI 9 zvetAmbarasaMpra- ahavA savvapasiddhaM sittuMjaya-ujjayataM-titthadurga / dAyake aMtargata gaccha- samudAya haiM / ina dazoMkA jasmya taM AyattaM so saMgho vIrajiNatitthaM // 1 // urjitagirivivAe sAsaNasuri kahaNamitthasaMjAyaM / nAmollekha granthArambhameM isa eka 'gAthA dvArA jo maNNai nArINaM muttiM tasseva titthamiNaM // 2 // kiyA gayA hai tatto visannacittA khamaNA pAsaMDiA vigayaAsA / __ + khavaNayaM-puNNima-kharayae~-palaeNSiyA niya niya ThANaM pattA panbhaThA dANamANehiM // 3 // mA paDimANavivAo hohItti viciMtiUNa siri sNgho| sddddpunnnnimaa-gmiaa| paMDimA muNiari kAsI pallavaciMdhaM navANa paDimANapayamUle // 4 // vaijjhA pAso puNasaMpai dsmo|| taM soUNaM mho duTTho khamaNovi kAsi nagiNataM / ___ ina dazoM matoM yA saMpradAyoMkI eka eka praka- niapaDimANaM jiNavara vigoviNaM sovi gayasatto // 5 // raNa dvArA kramazaH samAlocanA kI gaI hai aura teNa saMpai-pamuhapaDimANaM pallavaMkaNaM nthi| atthi puNa saMpaINappaDimANaM vivAyakAlAo // 6 // isa taraha yaha sArA grathaM 10 prakaraNoMmeM samApta / kiyA gayA hai / pahale prakaraNameM digambara saMpradA-. pubdhi jiNapaDimANaM nagiNataM neva navi a pllvmo| yake siddhAntoM yA vicAroMkI samAlocanA hai teNaM nAgATeNaM bheo ubhaesi saMbhUo // 7 // aura usameM strImukti kevalImukti Adi suprasiddha ina gAthAoMkA tAtparyArtha yaha hai kimatabhedoMkI mImAMsA kI gaI hai| yaha mImAMsA " sarvaprasiddha aise jo zatrujaya aura ujjayaMta kaisI hai ?-isa viSayakA uttara denekI yahA~ A- (giranAra ) nAmaka tIrtha haiM ve jisa saMpradAyake vazyakatA nahIM / upAdhyAyajIne isa mImAMsAke AdhIna ho vahI saMpradAya-saMgha vIrajinakA yathArtha aMtameM 'zvetAmbara prAcIna hai yA digambara ?-' anugAmI ho sakatA hai-dUsarA nahIM / yaha eka nayA hI prazna khar3A karake usakA vi. pahale ( kaba ?-isakA patA nahIM ) citra DhaMgase samAdhAna karanekA prayatna kiyA hai| jaba ujjayaMta girike vAremeM digambara aura zvetAyaha bAta pUrvake kisI graMthameM upalabdha nahIM hotI, mbaroMmeM paraspara jhagar3A huA taba zAsana devatAne isa lie isake AviSkArakA mAna inhIMko Akara kahA ki jo saMpradAya strIko ( usI milanA caahie| bhavameM ) mukti mAnatA hai, usIkA yaha tIrtha hai|' , isa vacanako sunakara digambara pAkhaMDI khinna digambarasampradAyako Apa ' tIrthabAhya / - citta ho gaye aura vigatAzA hokara apane apane uharAte hue kahate haiM ki 'aya prakArAntareNApi sthAna para cale gaye aura usa samaya zrIsaMgha tathA darzayituM yuktimAha;'- aba aura prakArase (zvetAmbara saMpradAya) ne socA ki bhaviSyameM bhI digambara saMpradAyako tIrthabAhya dikhAneke lie pratimAoMke vAreme koI jhagar3A na hone pAve, yukti kahI jAtI hai|' isa prakAra avataraNa isa lie aba jo koI naI jinapratimAyeM banAI dekara Apane nimna likhita gAthAyeM dI haiM: jAya~ unake pAdamUlameM vastrakA cihna banA 4 arthAt-1 kSapaNaka, (digambara ), 2 paurNi. diyA jAya / isa bAtako sunakara digambamIyaka, 3 kharatara, 4 AMcalika, 5 sArdha paurNamIyaka, roko krodha A gayA aura unhoMne apanI prati6 Agamika, 7 pratimAri (luMpAka ), muni ari mAoMko spaSTa nana banAnA zurU kara diyaa| (kaTaka ), 9 vabhya (bIjAmati ) aura 10 pArzva. yahI kAraNa hai ki saMprati ( azokakA pautra ) bndriiy| AdikI banAI huI pratimAoM para vastralAMchana nahIM For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 hai aura Adhunika pratimAoM para hai / pUrvakAlIna pratimAoM para vastralAMchana bhI nahIM hai aura spaSTa namratva bhI nahIM hai / " jainahitaiSI - sAMpradAyika dRSTi se yaha kathana kitanA yuktisaGgata yA asaGgata hai, isakA yahA~ para maiM nAma bhI nahIM lenA cAhatA huuN| kyoMki yahA~ para mujhe kevala aitihAsika vicAra karanA hai / upAdhyAyajIke isa kathana meM, lekhanirdiSTa mukhya bAtake sivA nIce likhI bAtoM para prakAza par3atA hai / 1 - donoM saMpradAyoMmeM jisa taraha Aja kala tIrthoMke adhikArake vAremeM jhagar3e ho rahe haiM, vaise pahale bhI hote the| paraMtu unake phaisale AjakalakI taraha adAlatoM dvArA na hokara kisI aura hI prakAra se kiye jAte the / 2 - ujjayaMta ( girinAra ) ke bAremeM vivAda honekA ullekha aura bhI eka do zvetAmbara graMthoMmeM milatA hai digambara granthoMmeM bhI isa bAtakA jikra hai, isalie isa kathanameM kucha aitihAsika satyakA honA avazya pAyA jAtA hai - jo abhI taka hameM ajJAta hai / 3 zvetAmbaroMmeM kaI sthAnoMkI pratimAoM ko saMprati rAjAkI banavAI huI mAnate haiM / yaha mAnatA tIna sau cAra sau varSa pahale bhI isI taraha pracalita thI aura acche acche vidvAna bhI isa para zraddhA rakhate the / aba mUla aura mukhya bAtakI tarapha dhyAna denA cAhie / upAdhyAyajIke kathanakA rahasyArtha yaha nikalatA hai, ki donoM sampradAyoMmeM jaba taka adhika matabheda yA vizeSa virodha na hone pAyA thA taba taka donoM meM eka hI AkAravAlI pratimAyeM pUjI jAtI thIM / matabhedakI mAtrAke bar3ha jAnese aura ApasameM vaira - virodhakI bhAvanA ke prajvalita ho jAne se vartamAna samaya meM dikhAI denevAle cihnabhedoM kI sRSTi huI hai / merI samajhameM upAdhyAyajIke isa kathanameM kucha na kucha tathya [ bhAga 13 avazya saMgRhIta hai / yaha kathana kucha to unhoM svayaM anveSaNa aura vicAra karake likhA hogA aura kucha paraMparAgata zravaNa karake / I aba isameM vicArane kI bAta yaha hai ki-" puvviM jiNapaDimAnaM nagiNatvaM neva navi pallavao; pahale jinapratimAyeM na nagna hIM thIM aura na vastracihnayukta | yaha jo kathana haiM so kisa prakArakI pratimAoM ko uddiSTa kara ke hai ? jaina mUrtiyA~ do prakArakI hotIM haiM - eka to padmAsanastha baiThI huI aura dUsarI UrdhvadehAkAra kAyotsargastha - khar3I huI / to kyA upAdhyAyajI - kA jo kathana hai vaha padmAsanastha pratimAoMke lie haiM yA Urdhvadehastha pratimAoMke lie ? athavA donoMhI ke lie ? jahA~ taka maine socA aura vicArA hai usase padmAsanastha pratimA ke bAre meM to yaha kathana saGgata ho sakatA hai| kyoMki palathI mAra kara baiThanevAlA manuSya jisa taraha vastrake na rakhane para bhI ucita prayatna se khullamakhullA nagna nahIM dikhAI de sakatA hai, vaise hI padmAsanastha pratimAoMke viSayameM bhI zilpIke cAturyase nagnatvake darzanakA abhAva ho jAnepara bhI mUrtike yathocita AkAra darzanameM aura bhavya - tvameM kisI prakArakI kSati nahIM A sakatI ! maiMne svayaM aisI bahuta sI mUrtiyA~ dekhI haiM jinake pAdamUlameM upAdhyAyajI ke kathanA.... nusAra na pallavakA cinha hai aura na spaSTa nama hai / paraMtu UrdhvadehAkAra pratimAoMke vAre meM yaha kathana asaMdigdha nahIM mAlUma detA ki ve bhI isa prakAra - na nagna aura na savastra - hotI thiiN| zaMkA hotI hai ki jaba ina donoM prakAroM kA unameM abhAva thA to phira ve thIM kisa prakArakI ? aura isa prakAra spaSTa rUpase AkAra ke darzanAbhAva meM ve AkRtise ramaNIya bhI kaise lagatI hogI ? abhI taka kahIM para bhI aisI vilakSaNa mUrti dekhane sunanemeM nahIM AI hai| isase to yaha anu For Personal & Private Use Only d Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 5-6] prAcIna kAlameM jinamUrtiyA~ kaisI thIM? maMdira mAna hotA hai ki dharmasAgarajIkA yaha kathana ye do hI avasthAyeM ho sakatI haiM / yA to vastrAmukhyataH padmAsanastha pratimAoMke bAremeM hI ThIka vasthA hogI (balkala aura carma bhI upalakSaNase hai| Urdhvadehastha pratimAoMke lie yA to unhoMne isImeM A jAte haiM)-yA nagnAvasthA hogii| inake jA~ca nahIM kI, yA padmAsanasthakI apekSA unakI vyatirikta koI tIsarI avasthA nahIM ho sktii| bahuta hI alpatA honese upekSA kara dI, athavA aisI dazAmeM manuSya jaba kabhI kisI dehadhAunakA nirmANa vivAda kAlase arvAcIna mAnA ho| rIkI mUrti yA citra nirmANa karegA, taba ina ava___ yahA~ taka to saba kathana ekaTTaSTise huA hai, sthAoMhImeMse kisI eka avasthAse yukta kregaa| arthAt upAdhyAyajIke kathanameM kucha satyAMzakA abhItaka kyA bhAratavarSameM aura kyA anyatra, svIkAra karake yaha vicAra kiyA gayA hai| paraMtu jitanA mAtayA upalabdha huI hai athava isameM hetu aura parIkSAkI dRSTise bhI vicAra kara. aura vihArAdi sthAnoMmeM sthita haiM, ve saba ina do nekI AvazyakatA hai / upAdhyAyajIke kathanameM hI avasthA se kisI eka avasthAvAlI haiN| itanA to satyAMza sabhI dRSTise siddha hotA hai ki upAdhyAyajIke kathanAnusAra 'na nAgI aura mUrtiyoMmeM jo sApradAyika bhedake cihna dikhAI na DhaMkI' to kahIM dRSTigocAra nahIM hotii| dete haiM unakI utpatti digambarazvetAmbaragata digambara saMpradAyameM tIrthakaroMko sarvathA matabhedake prabala ho jAne bAda kisI na nitha-nirvastra honA mAnA hai. isa lie usa kisI eka khAsa nimittase huI hai / kyoM ki vicArase, unakI mUrtiyA~ bhI vaisI hI nirvastra yaha to sarvAnubhavasiddha hI hai ki jaba taka honI cAhie~, aura zvetAmbara saMpradAyameM tIrthasaMpradAyabheda nahIM hone pAyA thA taba taka mUrtigata karoMko sarvathA nirvastra nahIM mAnA hai-nirvastrAvabhedakA abhAva svataHsiddha thaa| paraMtu isa prakAra sthAmeM bhI ve apane atizayase sarvasAdhAraNako bheda honemeM jo kAraNa Upara dI gaI gAthAoM- savastra hI dRSTigocara hote the, isa kAraNa isa meM,-ujjayaMtaparvataparakA vivAda-batAyA gayA vicArAnusAra unakI pratimAyeM savastrAMkita hai, usakI satyatAke svIkAranemeM koI puSTa pramANa honI caahie| yaha hetu yuktiyukta aura buddhigrAhya yA aitihAsika anusandhAna upAdhyAyajIke hai / isa lie yadi tIrthakara digambara siddhAvAkyoMmeM nahIM milatA / ujjayaMtagirivAle vRttAMta. ntAnusAra nirvastra---nagna hI rahate hoMge to unakI kI TIkAmeM unhoMne likhA hai ki yaha bAta saMpra- mUrtiyA~ bhI usI kAlase nagna hI banatI calI AnI dAyagata calI AtI hai| paraMtu saMpradAyagata calI cAhie aura zvetAmbara mantavyake anusAra 'cIvara AnevAlI to hajAroM hI bAteM Aja anaitihA- dhArI hotthA' arthAt savastra rahate hoMge, to mUrti sika aura nirmala siddha hotI calI jA rahI haiM! bhI yathAnyAya vastracihnAMkita banatI huI calI sivAya kisa samaya yaha vivAda huA aura kina AnI caahie| upapattise to yahI kathana siddha AcAryoMne isa bhedasUcaka pallavacihnakA prAdu- hotA hai| "puviM jiNaparimANaM nAgaNataM neva navi bhIva kiyA, isakA koI nAmollekha hI nahIM kiyA a pallavao" vAle avyakta kathanameM to koI bhI gayA hai jisase kucha thor3A bahuta bhI isa kathanako hetu nahIM pratIta hotaa| vicArAha samajhA jaay| ___ itanA hone para bhI upAdhyAyajIke isa kathaeka bAta aura hai-'pUrvakAlIna jinapratimAyeM nakA eka pramANa avazya upalabdha hotA hai aura na nagna thIM aura na vastracihnAMkita' isa prakAra jo Upara likhA bhI cukA hai ki padmAsanastha pratiavyakta rUpake hone meM koI hetu yA manuSya- mAoMmeM kitanI eka aisI bhI prAcIna pratimAyeM svabhAva nahIM pratIta hotA / balki hetu aura dRSTigocara hotI haiM jinakA pAdamUlameM, jaisA yuktise to, ina do prakAroMmeMse kisI eka prakA* ki upAdhyAyajIne likhA hai, pallava-cihna bhI rake honekI atyaav|ktaa siddha hotI hai| nahIM hai, aura spaSTa nagnapanA bhI nahIM hai| arvAcIna kyoM ki prakRtike niyama nusAra manuSyakI kevala mUrtiyoMmeM vaha bAta nahIM hai / zvetAmbara mUrtiyoM ke 13-14 For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 jainahitaiSI [bhAga 13 pairoMke nIce pratyakSa vastrAkAra khudA huA rahatA hai ko zvetAmbarasaMpradAyakI batalAte haiM-digambara aura digambara mUrtiyoMmeM digambaratva / isa lie saMpradAyakI nahIM ! isI pustakake pRSTha 41 para isa bhinnatA aura nilAMchanatAkA kAraNa jo eka aura vilakSaNa mUrtticitra hai, jo Ajataka upAdhyAyajI likhate haiM, vAstavameM vahI hai yA aura milI huI sabhI mUrtiyoMse vicitra hai / yaha padmAkoI, isakI niSpakSabhAvase mImAMsA kara aiti- sanastha yA baiThI huI pratimA hai / AsapAsa do hAsika tattvajJoMko, vastusthitike svarUpako manuSya hAtha joDe khar3e haiM / pratimAke nIce bhI udghATita karanA caahie| tIna striyA~ aura zAyada do puruSa isI taraha hAtha jina sajjanoMko isa viSayameM vizeSa khoja jor3akara khar3e haiM / madhyakI jo padmAsanastha marti karanekI yA jAnanekI jijJAsA ho unake lie, hai vaha anyAnya jainamUrtiyoMke hI samAna hai; prAcIna aura vizvasta sAdhanoM se, mathurAke kaMkAlI paraMtu vilakSaNatA usameM yaha hai ki usake sarvAMga pIlemeMse, gavarnameNTake oNrkiolaoNjikala sarve para vastra paharAye gaye haiN| vastra sApha sAfa utkIrNa DipArTameNTakI taraphase khudAI karanepara jo jaina- kiye gaye haiM; mastaka para bhI kucha mukuTa jaisI mUrtiyA~ nikalIM haiM aura jo bahuta karake lakha vastu hai / DA0 phuharara ise vardhamAna svAmIkI naUke ajAyabagharameM rakkhI huI haiM bahuta kAmakI patu haiM / isa viSayakA vicAra karanemeM unase bahata mUrti batalAte haiM / mi0 mukarajI, ise jainaacchI sahAyatA mila skegii| unakI prAcInatA pratimA na mAnakara viSNu-kRSNakI pratimA bataasandigdha hai / unameMse kaI para brAhmI lipimeM lAte haiM / kyoMki abhItaka aisI koI bhI jainalekha bhI khude hue haiM / The jain stupa pratimA yA bauddhapratimA nahIM milI hai; paraMtu sAtha and other Antiquities_of mathura hI yaha zaMkA vahA~ para bhI A khar3I hotI nAmakI eka pustaka suprasiddha itihAsajJa " hai ki kRSNakI mUrti bhI to aisI kahIM nahIM Vincent A. Smith ne prakaTa kI hai, jisameM - milI ! balki jainapratimAoMke sAtha to isakA mathurAvAlI ina saba pratimAoMke tathA anyAya : thor3A bahuta sAdRzya hai; kRSNakI pratimAke sAtha zilpakAmavAle pASANakhaNDoMke citra prakaTa kiye . to kiMcit mAtra bhI mela nahIM khAtA / kRSNakI gaye haiN| kucha lekha aura una para sAibane apanI nA pratimA jaina yA bauddha pratimAke sadRza elathI maar| TIkA bhI sAthameM prakaTa kI hai| epigrAphiyA iMDi kara aura donoM hAtha kholemeM rakhakara dhyAnArUDha kAke prathama do bhAgoMmeM tathA aura bhI kucha .. huI kahIM bhI nahIM dekhI sunI gaI / 'karmaNyevAdhipustakoMmeM isa viSayakI sAmagrI saMpAdita kI kAraH / vAle karmayogIya udgAroMke nikAlanevAle huI hai / ina sAdhanoMdvArA, isa viSaya para bahuta / kucha prakAza par3a sakatA hai| vinseNTa e. smitha kRSNakI mUrti isa prakAra udAsInatA kaba dhAraNa sAhabavAlI riporTa meM bahutasI jinapratimAoMke bhI kara sakatI hai ? saMsArake santApoMse saMtapta ho- citra diye hue haiM, jinameM kucha baiThI mUrtiyA~ haiM aura kara, usake saMsargakA sarvathA hI tyAgakara giri kucha khar3I haiN| baiThI huI mUrtiyoM para vastra yA nagna- guhAoMmeM praviSTa hokara mahInoMtaka A~khakI tAkA koI cihna najara nahIM AtA; parantu khar3I palaka na mAranevAle buddha yA mahAvIra jaise parama sartiyA~ spaSTa nagnAkRtivAlI haiM / paraMtu Azcarya niviNa paruSoMhIkI aisI mArtayA~ ho sakatI haiN| yaha hai ki ina para jo lekha khude hue haiM, aura unameM jina gaNa, zAkhA, kula aura , / yaha likhanekA tAtparya kevala itanA hI hai ki sabhAgAdike nAma haiM ve zvetAmbaroMke suprasiddha 'prAcIna kAlameM jinamUrtiyA~ kaisI thIM?" isa graMtha kalpasUtrakI sthavirAvalImeM diye hue nAmoM- zaMkAke samAdhAnArtha prayatna karanevAle manuSyako meM se haiM / isa lie DA0 bulhara ina pratimAoM- pahale isI dizAmeM prayANa karanekI jarUrata hai| For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitaM manohAri ca durlabha vcH| terahavA~ bhaag| aMka 7 jainhitaissii| ASAr3ha, 2443. julAI, 1917. na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe satyavANI / bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI hitaiSI // rAjA hrdaul| avasara milaa| sapharakI taiyAriyA~ hone lgii| taba rAjAne apane choTe bhAI haradaulasiMhako bulAkara kahA-" bhaiyA maiM to jAtA huuN| aba (le0-zrIyuta premcndjii|) yaha rAjapATa tumhAre supurda hai / tuma bhI jIse candelakhaNDameM 'orachA ' purAnA rAjya hai| use pyAra karanA / nyAya hI rAjAkA sabase bar3A isake rAjA bundele haiN| ina bundeloMne pahA- sahAyaka hai / nyAyakI gar3hImeM koI zatru nahIM DoMkI ghATiyoMmeM apanA jIvana bitAyA hai / eka ghusa sakatA, cAhe vaha rAvaNakI senA yA indrakA samaya oracheke rAjA jujhArasiMha the| ye bar3e bala lekara Ave / para nyAya vahI saccA hai, jise sAhasI aura buddhimAna the| zAhajahA~ usa samaya prajA bhI nyAya smjhe| tumhArA kAma kevala dillIke bAdazAha the| jaba khAnajahA~ lodIne nyAya karanA na hogA, balki prajAko apane balavA kiyA aura vaha zAhI mulkako laTatA nyAyakA vizvAsa bhI dilAnA hogA / aura maiM pATatA orachekI ora A nikalA, taba rAjA tumheM kyA samajhAU~ tuma svaya samajhadAra ho / " jujhArasiMhane usase moracA liyA / rAjAke isa yaha kahakara unhoMne apanI pagar3I utArI aura kAmase zAhajahA~ bahuta prasanna hue| kyoMki ve haradaulasiMhake sirapara rakha dI / haradaula rotA manaSpake gaNoM kI parakha karanevAle the / unhoMne huA unake pairAse lipaTa gyaa| turanta hI rAjAko dakkhinake kAma sauMpe / usa isake bAda rAjA apanI rAnIse bidA honeke dina orache meM bar3A Ananda manAyA gayA / zAhI lie ranavAsa Aye / rAnI daravAje para khar3I saphIra, khilata aura sanada lekara rAjAle - ro rahI thii| unheM dekhate hI pairoM para gira pdd'ii| AyA / jujhArasiMhako bar3e kara use chAtIse lagAyA aura For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 jainahitaiSI [bhAga 13 kahA-" pyArI ! yaha ronekA samaya nahIM hai| apane rAjAke kisI guNa para itanA nahIM rIjhatI bundeloMkI striyA~ aise avasaroM para royA nahIM jitanA usakI vIratA pr| haradaula apane guNoMse krtiiN| Izvarane cAhA, to hama tuma jalda mileNge| apanI prajAke manakA bhI rAjA ho gayA, jo majha para aisI hI prIti rkhnaa| maiMne rAjapATa malka aura mAla para rAja karanese bhI kaThina haradaulako sauMpA hai; vaha abhI lar3akA hai / usane abhI duniyA nahIM dekhI hai / apanI salAhoMse ra hai| isa prakAra eka varSa bIta gyaa| udhara dakkhiusakI madada karatI rhnaa|" rAnIkI jabAna nameM jujhArasiMhane apane prabandhase cAroM ora banda ho gaI / vaha apane manameM kahane lagI- zAhI dabadabA jamA diyA / idhara orachemeM hara"hAya yaha kahate haiM, bundeloMkI striyA~ aise ava- daula ne prajApara mohanI maMtra phUMka diyA / saroM para royA nahIM karatIM / zAyada unake hRdaya phAgunakA mahInA thA, abIra aura gulAnahIM hotA, yA agara hotA hai to usameM prema na lase jamIna lAla ho rahI thI / kAmadevakA hogaa|" rAnI kaleje para patthara rakhakara A~sU prabhAva logoMko bhar3akA rahA thA, rabIne pI gaI aura hAtha jor3akara rAjAkI ora musa- khetoMmeM sunahalA pharza bichA rakhA thA aura kurAtI hue dekhane lagI; para kyA vaha musakurA-khalihAnoMmeM sunahale mahala uThA diye the| santoSa haTa thI ? jisa taraha ghuppa andhere maidAnameM mazA- isa sunahale pharza para aThalAtA phiratA thA aura 'lakI rozanI andhereko aura bhI athAha kara detI nizcintatA isa sunahale mahala meM tAneM alApa hai usI taraha rAnIkI musakurAhaTa usake manake rahI thii| inhIM dinoMmeM dillIkA nAmavara phekaita athAha duHkhako aura bhI prakaTa kara rahI thii| kAdirakhA~ orache AyA / bar3e bar3e pahelavAna ___ jujhArasiMhake cale jAne ke bAda haradaula- usakA lohA mAna gaye the| dillIse orache taka siMha rAja karane lge| thor3e hI dinoM unake mardAnagIke madase matavAle usake sAmane Aye, nyAya aura prajAvAtsalyane prajAkA mana hara liyaa| para koI usase jIta na skaa| usase lar3anA ___ loga jujhArasiMhako bhUla gaye / jujhArasiMha- bhAgase nahIM, balki mautase lar3anA thA / vaha ke zatra bhI the aura mitra bhI / para haradaulasiMhakA kisI inAmakA bhUkhA na thA; jaisA hI dilakA koI zatru na thaa| saba mitra hI the / vaha aisA dilera thA, vaisA hI manakA rAjA thA / ThIka ha~samukha aura madhurabhASI thA ki usase jo hI holIke dina usane dhUma dhAmase orachemeM sUcanA do bAteM kara letA, vahI jIvanabhara usakA bhakta dI ki " khudAkA zera, dillIkA kAdirakhA~ banA rahatA / rAjabharameM aisA koI nahIM thA, jo orache A pahu~cA hai| jise apanI jAna bhArI usake pAsataka na pahu~ca sakatA ho / rAta dina ho Akara apane bhAgakA nipaTerA krle|" usake darabArakA phATaka sabake lie khulA oracheke bar3e bar3e bundele suramA yaha ghamaNDArI rahatA thA / Arecheko kabhI aisA sarvapriya rAjA vANI sunakara garama ho uThe / phAga aura uphakI nasIba na huA thaa| vaha udAra thA, nyAyI thA, tAnake badale DholakI dhIradhvani sunAI dene vidyA aura guNakA grAhaka thA / para sabase bar3A lagI / haradaulakA akhAr3A oracheke pahalavAnoMguNa jo usameM thA vaha usakI vIratA thii| usa- aura phekaitoMkA sabase bar3A aDDA thA / sandhyAkA yaha guNa hada darjako pahu~ca gayA thaa| jisa ko yahA~ sAre zaharake sUramA jamA hue| kAladeva jAtike jIvanakA avalamba talavAra para hai, vaha aura bhAradeva landeloMkI nAka the / saikar3oM For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] rAjA hrdaul| maidAna mAre hue, yahI donoM pahalavAna kAdira- gardaneM Apa hI Apa uTha jAtIM, para kisIke mu~hase khA~kA ghamaNDa cara karaneke lie cune gye| eka zabda bhI nahIM nikalatA thaa| akhAr3eke dUsare dina kileke sAmane tAlAbake kinAre andara talavAroMkI khIMcatAna thI; para dekhanebar3e maidAnameM oracheke choTe bar3e jamA hue| vAloMke lie akhAr3eke bAhara maidAnameM isase bhI kaise kaise sajIle alabele jabAna the-sirapara bar3ha kara tamAzA thA, bAra bAra jAtIya pratiSThAke khuzaraMga bA~kI pagar3I, mAthe para candanakA tilaka, vicArase manake bhAvoMko rokanA aura prasannatA A~khoMmeM mardAnagIkA sarUra, kamaroMmeM talavAra / yA duHkhakA zabda mu~hase bAhara na nikalane denA aura kaise kaise bUr3he the tanI huI mUMche, sAdI talavAroMkI vAra bacAnese adhika kaThina kAma para tirachI pagar3I, kAnoMse ba~dhI huI dAr3hiyA~, thaa| ekAeka kAdirakhA~ ( allAho akabara ' dekhane meM to bUr3he para kAmameM javAna, kisIko cillAyA, mAnoM bAdala garajA uThA aura usake kucha na samajhanevAle / unakI mardAnA cAlaDhAla garajate hI kAladevake sira para bijalI gira pdd'ii| naujavAnoMko lajAtI thI / haraekake mu~hase kAladevake girate hI bundeloMko saba na rahA, vIratAkI bAteM . nikala rahI thiiN| naujavAna kahate hara eka cehare para nirbala krodha aura kucale hue the dekheM Aja orachekI lAja rahatI hai yA nhiiN| ghamaNDakI tasabIra khiMca gaI / hajAroM AdamI para bUDhe kahate the ki orachekI hAra kabhI nahIM jozameM Akara akhAr3e para daur3e, para haradaulane huI aura na hogii| vIroMkA yaha joza dekhakara kahA 'khabaradAra! aba koI Age na bar3he / ' isa rAjA haradaulane bar3e jorase kaha diyA thA, AvAjane pairoMke sAtha jaMjIrakA kAma kiyaa| "khabaradAra, bundeloMkI lAja rahe yA na rahe, darzakoMko rokakara jaba ve akhAr3emeM gaye aura para unakI pratiSThAmeM bala na par3ane pAve / yadi kAladevako dekhA, to A~khoMmeM A~sU bhara aaye| kisIne auroMko yaha kahane kA avasara diyA ki jakhamI zera jamIna para par3A tar3apa rahA thA / usa orachevAle talavArase na jIte, to dhA~dhalI kara ke jIvanakI taraha usake talavArake do Tukar3e baiThe, vaha apaneko jAtikA zatru samajhe / " ho gaye the| AjakA dina bItA / rAta AI / sUrya nikala Aye the / ekAeka nagAr3e para para bundeloMkI A~khoMmeM nIMda kahA~ ? logoMne karacoba par3I aura AzA tathA bhayane logoMke vaTeM badalakara rAta kATI / jaise duHkhita manuSya manako uchAlakara mu~hataka pahu~cA diyA / bikalatAse subahakI vATa johatA hai, usI taraha kAladeva aura kAdirakhA~ donoM laMgoTa kase zeroMkI bundele raha-rahakara AkAzakI tarapha dekhate aura taraha akhAr3ameM utare aura gale mila gye| usakI dhImI cAla para jhuMjhalAte the / unake taba donoM taraphase talavAreM nikalIM aura donoMke jAtIya ghamaNDa para gaharA ghAva lagA thA / dUsare bagaloMmeM calI gii| phira bAdalake do Tukar3oMse dina jyoMhI sUrya nikalA, tIna lAkha bundele bijaliyAM nikalane lagIM / pUre tIna ghaNTetaka tAlAbake kinAre phuNce| jisa samaya bhAladeva zerakI yahI mAlUma hotA thA ki do a~gAre haiM / haz2AroM taraha akhADekI tarafa calA, diloMmeM dhar3akaAdamI khar3e tamAzA dekha rahe the aura maidAnameM nasI hone lgii| kala jaba kAladeva akhAr3emeM AdhIrAtakA sA sannATA chAyA thaa| hA~, jaba utarA thA bundeloMke hausale bar3he hue the, para kabhI kAladeva koI girahadAra hAtha calAtA yA Aja baha bAta na thii| hRdayoMmeM AzAkI jagaha koI pecadAra bAra bacA jAtA, to logoMkI Dara ghusA huA thA / jaba kAdirakhA~ koI cuTIlA For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI __ [bhAga 13 // vAra karatA to logoMke dila uchala kara hoThoMtaka kulInA--"kyA bhAladeva mArA gayA ?" A jAte the / sUryya sirapara car3hA AtA thA aura haradaula-" nahIM, jAnase to nahIM, para logoMke dila baiThe jAte the| isameM koI sandeha nahIM hAra ho gii|" ki bhAladeva apane bhAIse phurtIlA aura teja thaa| kulInA -" to aba kyA karanA hogA ?" usane kaI bAra kAdirakhA~ko nIcA dikhalAyA, haradaula-" maiM svayaM isI socameM hU~ / para dillIkA nipuNa pahalavAna hara vAra samhala Ajataka oracheko kabhI nIcA na dekhanA par3A jAtA thaa| pUre tIna ghaMTetaka donoM bahAduroMmeM thaa| hamAre pAsa dhana na thA, para apanI vIratalavAreM calatI rahIM / ekAeka khaTTAkekI tAke sAmane hama rAja aura dhanako koI cIja AvAz2a huI aura bhAladevakI talavArake do nahIM samajhate the / aba hama kisa mu~hase apanI Tukar3e ho gaye / rAjA haradaula akhAr3eke sAmane vIratAkA ghamaNDa kareMge-orachekI aura bundekhar3e the| unhoMne bhAladevakI tarapha tejIse apanI loMkI lAja aba jAtI hai !" talavAra pheNkii| bhAladeva talavAra leneke lie kulInA--" kyA aba koI Asa nahIM hai?" jhukA hI thA ki kAdirakhA~kI talavAra usakI garda- haradaula-" hamAre pahalavAnoMmeM vaisA koI napara A par3I / ghAva gaharA na thA, kevala eka nahIM hai, jo usase vAjI le jAya / bhAladevakI ' carakA' thA, para usane lar3AIkA phaisalA hArane bundeloMkI himmata tor3a dI hai / Aja kara diyaa| sAre zaharameM zoka chAyA haA hai| saikaDoM gharoMmeM .. hatAza bundele apane apane gharoMko lautte| yadya- Aga nahIM jalI / cirAga rozana nahIM huA / pi bhAladeva aba bhI lar3aneko taiyAra the, para hara- hamAre deza aura jAtikI vaha cIja aba antima daulane samajhAkara kahA ki, "bhAiyo ! hamArI svA~sa le rahI hai, jisase hamArA mAna thA / mAlahAra usI samaya ho gaI, jaba hamArI talavArane deva hamArA ustAda thaa| usake hAra cukaneke javAba de diyaa| yadi hama kAdirakhA~kI jagaha bAda merA maidAnameM AnA dhRSTatA hai, para bundeloMhote to nihatthe AdamI para vAra na karate / aura kI sAkha jAtI hai to merA sira bhI usake sAtha jabataka hamAre zatruke hAthameM talavAra na A jaaygaa| kAdirakhA~ bezaka apane hunarameM eka hI jAtI hama usa para hAtha na uThAte; para kAdira- hai, para hamArA bhAladeva kabhI usase kama nhiiN| khAmeM yaha udAratA kahA~ ? balavAna zatrakA sAma- usakI talavAra yadi bhAladevake hAthameM hotI nA karanemeM udAratAko tAka para rakha denA par3atA to maidAna z2arUra usake hAtha rahatA / orachemeM hai / to bhI hamane dikhA diyA hai ki talavArakI kevala eka talavAra hai, jo kAdirakhA~kI talavAralar3AImeM hama usake barAbara haiM aura aba hamako kA mu~ha mor3a sakatI hai / vaha bhaiyyAkI talavAra yaha dikhAnA rahA hai ki hamArI talavArameM bhI hai| agara tuma orachekI nAka rakhanA cAhatI vaisA hI jauhara hai| " isI taraha logoMko tasa. ho to use mujhe de do| yaha hamArI antima llI dekara rAjA haradaula ranavAsako gye| ceSTA hogI; yadi abake bhI hAra huI to ora'kulInAne pUchA-" lAlA ! Aja daGgAlakA chekA nAma sadaivake lie DUba jaaygaa|" kyA raMga rahA ?" kulInA socane lgii| talavAra inako dUM yA ___ haradaulane sira jhukAkara javAba diyA- na huuN| rAjA roka gaye haiN| unakI AjJA thI " Aja bhI vahI kalakAsA hAla rhaa|" ki kisI dUsarekI parachAhIM bhI usa para na par3ane For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] rAjA hrdaul| 297 are... .. pAve / kyA aisI dazAmeM maiM unakI AjJAkA thaa| hajAroM AdamiyoM para vIratAkA nazA chA ullaMghana karU~ to ve nArAja hoMge ? kabhI nahIM / gyaa| talavAreM svayaM myAnase nikala par3I, bhAle jaba ve suneMge ki maiMne kaise kaThina samayameM talavAra camakane lge| jItakI khuzImeM saikar3oM jAneM nikAlI hai, to unheM saccI prasannatA hogii| bheMTa ho gaI / para jaba haradaula akhAr3ese bAhara bundeloMkI Ana kisako itanI pyArI hai ? unase Aye aura unhoMne bundeloMkI ora teja nigAjyAdA orachekI bhalAI cAhanevAlA kauna hogA? hoMse dekhA to AnakI AnameM loga samhala isa samaya unakI AjJAkA ullaMghana karanA hI gaye / talavAreM myAnoMmeM jA chipI / khayAla A AjJA mAnanA hai / yaha socakara kulInAne tala- gyaa| yaha khuzI kyoM ? yaha umaGga kyoM aura vAra haradaulako de dii| yaha pAgalapana kisa lie ? bundeloMke lie yaha ___ saberA hote hI yaha khabara phaila gaI ki rAjA koI naI bAta nahIM huI / isa vicArane logoMkA haradaula kAdirakhA~se lar3aneke lie jA rahe haiN| dila ThaMDA kara diyA / haradaulakI isa vIratAne itanA sunate hI logoMmeM sanasanI sI phaila gaI use haraeka bundeleke dilameM mAna-pratiSThAkI usa aura ve cauMka utthe| pAgaloMkI taraha loga akhAr3ekI U~cI jagaha para jA biThAyA jahA~ nyAya aura ora daudd'e| haraeka AdamI kahatA thA ki, jabataka udAratA bhI use na pahu~cA sakatI thI / vaha hama jIte haiM hama mahArAjako lar3ane nahIM deNge| pahalehIse sarvapriya thA; aura aba vaha apanI para jaba loga akhAr3eke pAsa pahu~ce to dekhA ki jAtikA varivara aura bundelA dilAvarIkA siraakhADameM bijaliyA~ sI camaka rahI haiN| bunde- maura bana gyaa| loMke diloM para usa samaya jaisI bIta rahI thI, rAjA jujhArasiMhane bhI dakSiNameM apanI yogyausakA anumAna karanA kaThina hai / usa samaya tAkA paricaya diyA / ve kevala lar3AImeM hI vIra usa lambe caur3e maidAnameM jahA~taka nigAha na the, balki rAjyazAsanameM bhI advitIya the| jAtI thI AdamI hI AdamI najara Ate the| unhoMne apane suprabandhase dakSiNa prAntako balavAn para cAroM tarapha sannATA thaa| hara eka A~kha rAjya banA diyA aura varSabharake bAda bAdazAhase akhAr3ekI tarapha lagI huI thI aura hara ekakA AjJA lekara ve orachekI tarapha cle| orachekI dila haradaulakI maGgalakAmanAke lie Izva- yAda unheM sadaiva becaina karatI rhii| Aha orachA! rakA prArthI thaa| kAdirakhA~kA eka eka vAra vaha dina kaba AvegA ki phira tere darzana hoNge| hajAroM diloMke Tukar3e kara detA thA aura rAjA maMjileM mArate cale Ate the| na bhUkha thI, haradaulakI ekaeka kATase manoMmeM AnandakI na pyAsa, orachevAloMkI muhavvata khIMce liye lahareM uThatI thIM / akhAr3emeM do pahalavAnoMkA AtI thI / yahA~taka ki oracheke jaMgaloMmeM sAmanA thA aura akhAr3e ke bAhara ' AzA aura A phuNce| sAthake AdamI pIche chUTa gaye / nirAzA' kaa| Akhira ghar3iyAlane pahalA pahara do paharakA samaya thA / dhUpa teja thI / bajAyA aura haradaulakI talavAra bijalI banakara ve ghor3ese utare aura eka per3akI chA~hameM jA baitthe| kAdirake sira para girii| yaha dekhate hI bundele bhAgyavaza Aja haradaula bhI jItakI khuzImeM mAre Anandake unmatta ho gaye / kisIko zikAra khelane nikale the / saikar3oM bundelA kisIkI sudhi na rahI / koI kisIse gale saradAra unake sAtha the| saba abhimAnake nazemeM milatA, koI uchalatA aura koI chalA~ge bharatA cUra the / unhoMne rAjA jujhArasiMhako akele For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 jainahitaiSI [bhAga 13 baiThe dekhA, para ve apane ghamaNDameM itane DUbe hue the thA, kitanI pratIkSAke bAda yaha zubha dina ki inake pAsataka na aaye| samajhe koI yAtrI AyA thA, usake ullAsakA koI pArAvAra na thaa| hogaa| haradaulakI A~khoMne bhI dhokhA khaayaa| para rAjAke tIvara dekhakara usake prANa sUkha gye| ve ghor3e para savAra akar3ate hue jujhArasiMhake jaba rAjA uTha gaye aura usane thAlako dekhA sAmane Aye aura pUchanA cAhate the ki tuma to kalejA dhakase ho gayA aura pairatalese miTTI kauna ho ki bhAIse A~kha mila gaI / pahacAnate hI nikala gaI / usane sira pITa liyaa| Izvara ! ghor3ese kUda par3e aura unako praNAma kiyaa| Aja rAta kuzalapUrvaka kaTe, mujhe zakuna acche rAjAne bhI uThakara haradaulako chAtIse lgaayaa| dikhAI nahIM dete| para usa chAtImeM aba bhAIkI muhabbata na thii| rAjA jujhArasiMha zIzamahala meM lette| catura muhabbatakI jagaha irSAne ghera lI thI, aura kevala nAinane rAnIkA zRMgAra kiyA aura musakurAkara isI lie ki haradaula dUrase naMge paira unakI bolI, kala mahArAjase isakA inAma lUMgI / yaha tarapha na daur3A / usake savAroMne dUrahIse kahakara vaha calI gaI / paraMtu kulInA vahA~se na unakI abhyarthanA na kii| sandhyA hote hote donoM uThI / vaha gahare socameM par3I huI thii| unake bhAI orache pahu~ce / rAjAke lauTanekA samAcAra sAmane kaunasA mu~ha lekara jAU~ / nAinane nAhaka pAte hI nagarameM prasannatAkI dudabhI bajane lgii|hr merA zRMgAra kara diyaa| merA zRMgAra dekhakara ve jagaha AnandItsava hone lagA aura turatAphuratI khuza bhI hoMge ? mujhase isa samaya aparAdha huA sArA zahara jagamagA uThA / Aja rAnI kulI- hai, maiM aparAdhinI hU~, mera! unake pAsa isa samaya nAne apane hAthoMse bhojana bnaayaa| nau baje banAva zRMgAra karake jAnA ucita nahIM / hoNge| lauMDIne Akara kahA-mahArAja, bhojana nahIM, nahIM !! Aja mujhe unake pAsa bhikhArItaiyAra haiN| donoM bhAI bhojana karane gaye / sone- nIke bheSameM jAnA caahie| maiM unase kSamAdAna ke thAlameM rAjA ke lie bhojana parosA gayA mA~gUgI / isa samaya mere lie yahI ucita hai| aura cA~dIke thAlameM haradaulake lie / kulI- yaha soca kara rAnI bar3e zIzeke sAmane khar3I ho nAne svayaM bhojana banAyA thA, svayaM thAla parose gaI / vaha apsarA mAlUma hotI thii| sundaratAthe, aura svayaM hI sAmane lAI thI, para dinoM kA kI kitanI hI tasabIreM usane dekhI thIM; para use cakra kaho, yA bhAgyake durdina, usane bhUlase sone. isa samaya zIzekI tasabIra sabase jyAdA khUbakA thAla haradaulake Age rakha diyA aura cA~dI- sUrata mAlUma hotI thii| kA rAjAke sAmane / haradaulane kucha dhyAna na sundaratA aura AtmarucikA sAtha hai / haldI diyA / vaha varSabharase soneke thAlameM khAte vinA raMgake nahIM raha sakatI / thor3I derake lie khAte usakA AdI ho gayA thA, para jujhArasiMha kulInA sundaratAke madase phUla uThI / vaha talamalA gaye / jabAnase kucha na bole, para tIvara tana kara khar3I ho gaI / loga kahate haiM badala gaye aura muMha lAla ho gyaa| rAnIkI ki sundaratAmeM jAdU hai aura vaha jAdU tarapha ghUra kara dekhA aura bhojana karane lage, para jisakA koI utAra nahIM / zarmA aura karma, tana grAsa viSa mAlUma hotA thA / do cAra grAsa khA- aura mana, saba sundaratA para nyochAvara haiN| maiM kara uTha Aye / rAnI unake tIvara dekhakara Dara sundara na sahI, aisI kurUpA bhI nahIM huuN| kyA gii| Aja kaise premase usane bhojana banAyA merI sundaratAmeM itanI bhI zakti nahIM hai ki ma For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] rAjA hrdaul| 299 hArAjase merA aparAdha kSamA karA ske| ye " kyA isa lie ki Aja merI bhUlase jyonAbAhulatAyeM jisa samaya unake galekA hAra hoMgI, rake thAloMmeM ulaTa phera ho gayA ?" ye A~kheM jisa samaya premake madase lAla hokara rAjA-" nahIM! isa lie ki haradaulane dekheMgI, taba kyA mere saundaryakI zItalatA unakI tumhAre premameM ulaTa phera kara diyaa|" krodhAgniko ThaMDA na kara degI ! para thor3I derameM jaise AgakI A~case lohA lAla ho jAtA rAnIko jJAna huA ! Aha ! yaha maiM kyA svapna . hai, vaise hI rAnIkA mu~ha lAla ho gyaa| krodhakI dekha rahI hU~ ! mere manameM aisI bAteM kyoM AtI agni sadbhAvoMkI bhasma kara detI hai, prema aura haiM ? maiM acchI hU~, yA burI hU~ unakI pratiSThA, dayA aura nyAya, saba jalake rAkha ho cerI hU~ ! mujhase aparAdha huA hai, mujhe unase jAte haiM / eka miniTataka rAnIko aisA mAlUma kSamA mA~ganI cAhie / yaha zRMgAra aura banAva huA, mAnoM dila aura dimAga donoM khaula rahe isa samaya upayukta nahIM hai| yaha socakara rAnIne haiN| para usane AtmadamanakI antima ceSTAse saba gahane utAra diye / itarameM basI huI hare reza- apaneko samhAlA, kevala itanA bolI-" haradauprakI sAr3I alaga kara dii| motiyoMse bharI mA~ga lako maiM apanA lar3akA aura bhAI samajhatI huuN|" khola dI aura khUba phUTa phUTakara roii| hAya ! yaha rAjA uTha baiThe aura kucha narma svarase bolamilApakI rAta bichur3anakI rAtase bhI vizeSa duHkha- " nahIM-haradaula lar3akA nahIM hai, lar3akA meM dAI hai / bhikhArinIkA bheSa banAkara rAnI zIza- hU~, jisane tumhAre Upara vizvAsa kiyA / mahalakI ora calI ! paira Age bar3hate the, para kulInA ! mujhe tumase aisI AzA na thii| mana pIche haTA jAtA thA / daravAjetaka AI; mujhe tumhAre Upara ghamaMDa thA, maiM samajhatA thA para bhItara paira na rakha skii| dila dhar3akane lagA, cA~da sUrya Tala sakate haiM, para tumhArA dila nahIM aisA jAna par3A mAnoM usake paira tharrA rahe haiN| Tala sakatA / para Aja mujhe mAlUma huA ki, rAjA jujhArAhi bole-" kauna hai ?-kulInA? yaha merA lar3akapana thA / bar3oMne saca kahA hai bhItara kyoM nahIM A jAtI ?" ki, strIkA prema pAnIkI dhAra hai, jisa ora __ kulInAne jI kar3A karake kahA-"mahArAja! DhAla pAtA hai udhara hI baha jAtA hai |--sonaa kaise AU~ ? maiM apanI jagaha krodhako baiThA huA jyAdA garma hokara pighala jAtA hai / " pAtI huuN|" kulInA rone lagI / krodhakI Aga pAnI banarAjA---" yaha kyoM nahIM kahatIM ki mana kara A~khoMse nikala pdd'ii| jaba AvAja vazameM doSI hai, isa lie A~khe nahIM milAne detaa|" huI, to bolI-" maiM Apake isa sandehako kaise kulInA--" nissandeha mujhase aparAdha huA rAjA--" haradaulake khuunse|" hai, para eka abalA Apase kSamAkA daan| ___ rAnI-" mere khUnase dAga na miTegA ?" pA~gatI hai|" rAjA-" tumhAre khUnase aura pakkA ho rAjA--..." isakA prAyazcitta karanA hogaa|" jAyagA !" kulInA-"kyoMkara ?" rAnI;" aura koI upAya nahIM hai ? " rAjA-" haradaulake khUnase !" rAjA-" nhiiN|" kalInA sirase pairataka kA~pa gaI / bolI- rAnI-" yaha ApakA antima vicAra hai ?" " dara kama For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jainahitaiSI [bhAga 13 rAjA--" hA~; yaha merA antima vicAra hai| se usakA sira nahIM kATate ? mujhase vaha kAma dekho, isa pAnadAnameM pAnakA bIr3A rakhA hai| karaneko kahate ho| tuma khUba jAnate ho maiM nahIM tumhAre satItvakI parIkSA yahI hai ki tuma haradau- kara sakatI / yadi mujhase tumhArA jI ukatA gayA lako ise apane hAthase khilA do| mere manakA hai, yadi maiM tumhArI jAnakI jaMjAla ho gaI hU~ bhrama usI samaya nikalegA, jaba isa gharase hara- to mujhe kAzI yA mathurA bheja do / maiM bekhaTake daulakI lAza niklegii|" calI jAU~gI / para Izvara ke lie mere sira itanA rAnIne ghRNAkI dRSTi se pAnake bIr3eko dekhA bar3A kalaMka na lagane do| para maiM jIvita hI kyoM aura vaha ulaTe paira lauTa aaii| rahU~ ? mere lie aba jIvanameM koI sukha nahIM hai| rAnI socane lagI, kyA haradaulake prANa lU~ ? aba merA maranA hI acchA hai / maiM svayaM prANa nirdoSa, saccaritra, vIra haradaulakI jAnase apane de dU~gI, para yaha mahApApa mujhase na hogA / satItvakI parIkSA dU~ ? usa haradaulake khUnase vicAroMne phira palaTA khAyA / tumako yaha pApa apanA hAtha kAlA karU~ jo mujhe bahana samajhatA karanA hI hogA / isase bar3A pApa zAyada hai ? yaha pApa kisake sira par3egA ? kyA eka Ajataka saMsAra meM na huA ho / para yaha nirdoSakA khUna raMga na lAyegA / Aha ! abhAgI pApa tumako karanA hogA / tumhAre pativrata para kulInA ! tujhe Aja apanI satItvakI parIkSA sandeha kiyA jA rahA hai aura tumheM isa sandehako denekI AvazyakatA par3I hai aura vaha aisI miTAnA hogA / yadi tumhArI jAna jokhimameM kaThina / nahIM, yaha pApa mujhase na hogA / yadi hotI, to kucha harja na thaa| apanI jAna dekara rAjA mujhe kulaTA samajhate hai to samajheM, unheM haradaulako bacA letI / para isa samaya tumhAre mujhapara sandeha hai to ho / mujhase yaha pApa na pAtivrata para A~ca A rahI hai / isa lie tumheM hogaa| rAjAko aisA sandeha kyoM huA? kyA yaha pApa karanA hI hogA / aura pApa karaneke kevala thAloMke badala jAnese ? nahIM, avazya bAda ha~sanA aura prasanna rahanA hogA / yadi koI aura bAta hai / Aja haradaula unheM jaMgalameM tumhArA citta tanika bhI vicalita huA, yadi mila gayA thaa| rAjAne usakI kamarameM talavAra tumhArA mukhar3A jarA bhI madhyama huA, to dekhI hogii| kyA Azcarya hai, haradaulase koI itanA bar3A pApa karane para bhI tuma sandeha miTAapamAna bhI ho gayA ho| merA aparAdha kyA hai ? nemeM saphala na hogii| tumhAre jI para cAhe jo mujha para itanA bar3A doSa kyoM lagAyA jAtA hai ? bIte, para tumheM yaha pApa karanA hI par3egA / paraMtu kevala thAloMke badala jAnese / he Izvara ! maiM kaise hogA ? kyA maiM haradaulakA sira utArU~gI ? kisase apanA duHkha kahU~ ? tUhI merA sAkSI hai| yaha socakara rAnIke zarIrameM ka~paka~pI A gaI ! jo cAhe so ho, para mujhase yaha pApa na hogaa| nahIM; merA hAtha usa para kabhI nahIM uTha sakatA : ___ rAnIne phira socA, rAjA, kyA tumhArA hRdaya pyAre haradaula ! maiM tumheM viSa nahIM khilA sakatI ! aisA ochA aura nIca hai ? tuma mujhase haradaula- maiM jAnatI hU~, tuma mere lie Anandase viSakA kI jAna leneko kahate ho ? yadi tumase usa- bIr3A khA loge / hA~, maiM jAnatI hU~, tuma nAhIM na kA adhikAra aura bhAna nahIM dekhA jAtA to kroge| para mujhase yaha mahApApa nahIM ho sakatA ! kyoM sApha sApha aisA nahIM kahate ? kyoM maradoM- eka bAra nahIM, hajAra bAra nahIM ho sktaa| kI lar3AI nami ur3ate ? kyA svayaM apane hAtha- haradaulako ina bAtoMkI kucha bhI khabara na For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] rAjA hrdaul| 301 thii| AdhIrAtako eka dAsI rotI huI usake prANa dekara unake isa sandehako dUra kara dUM pAsa gaI aura usase saba samAcAra akSara unake manameM yaha dukhAnevAlA sandeha utpanna akSara kaha sunAyA / vaha dAsI pAnadAna lekara karake yadi maiM jItA hI rahU~ aura apane manakI rAnIke pIche pIche sejamahalake daravAjetaka gaI pavitratA janAU~ to merI DhiThAI hai| nahIM, isa thI aura saba bAteM sunakara AI thI / haradaula bhale kAmameM adhika AgA pIchA karanA acchA rAjAkA DhaMga dekhakara pahale hI tAr3a gayA thA ki nahIM / maiM khuzIse viSakA bIr3A khaauuNgaa| isase rAjAke manameM koI na koI kA~TA avazya khaTaka bar3hakara zUravIrakI mRtyu aura kyA ho sakatI hai ? rahA hai| dAsIkI bAtoMne usake sandehako aura krodhameM Akara, mArUke mana bar3hAnevAle zabda bhI pakkA kara diyaa| usane dAsIse kar3I manAhI sunakara raNakSetrameM apanI jAnako tuccha samajhanA kara dI ki sAvadhAna ! kisI dUsareke kAnoMmeM itanA kaThina nahIM hai / Aja saccA vIra haradaula ina bAtoMkI bhanaka na par3e aura vaha svayaM maraneke apane hRdayake bar3happana para apanI sArI vIratA lie taiyAra ho gyaa| aura sAhasa nyauchAvara karaneko udyata hai / ___ haradaula bundeloMkI vIratAkA sUraja thaa| dUsare dina haradaulane khUba tar3ake snAna kiyaa| usake bhauMhoMke tanika izArese tIna lAkha bundele badana para astrazastra sAje aura musakurAtA huA marane aura mAraneke lie ikaDe ho sakate the| rAjAke pAsa gayA / rAjA bhI sokara turaMta hI orachA usa para nyauchAvara thA / yadi jujhArasiMha uThe the, unakI alasAI huI A~kheM haradaulakI khule maidAna usakA sAmanA karatA, to avazya mUrtikI ora lagI huI thiiN| sAmane saGgamarmarakI mu~hakI khAtA / kyoMki haradaula bhI bundelA thA caukIpara viSa milA pAna sonekI taztarImeM rakkhA aura bandelA apane zatrake sAtha kisI prakArakI haA thaa| rAjA kabhI pAnakI ora tAkate aura muha~dekhI nahIM karate, maranA mAranA unake jIvanakA kabhI mUrtikI ora, zAyada unake vicArane isa eka acchA dila bahalAva hai| unheM sadA isakI viSakI gA~Tha aura usa mUrti meM eka sambandha paidA lAlasA rahatI hai ki koI hameM cunautI de, kara diyA thaa| usasamaya jo haradaula ekAeka koI hameM chedd'e| unheM sadA khUnakI pyAsa rahatI gharameM pahu~ce, to rAjA cauMka par3e aura samhala hai aura vaha pyAsa kabhI nahIM bujhatI / paraMtu usa kara pUchA, " isa samaya kahA~ cale ?" samaya eka strIko usake khUnakI jarUrata thI haradaulakA mukhar3A praphullita thA / vaha ha~sakara aura usakA sAhasa usake kAnoMmeM kahatA thA bolA,-" kala Apa yahA~ padhAre haiM, isI khuzImeM ki eka nirdoSa aura satI abalAke lie apane maiM Aja zikAra khelane jAtA hai| Apako zarIrakA khUna denemeM mu~ha na mor3o / yadi bhaiyAko Izvarane ajIta banAyA hai, mujhe apane hAthase yaha sandeha hotA ki-"maiM unake khUnakA pyAsA vijayakA bIr3A diijie|" hU~ aura unheM mArakara rAja para AdhikAra karanA yaha kahakara haradaulane caukIparase pAnadAna cAhatA hU~" to kucha harja na thaa| rAjake lie uThA liyA aura use rAjAke sAmane rakhakara katala aura khUna, dagA aura phareba saba ucita bIr3A lene lie hAtha bar3hAyA / haradaulakA khilA samajhA gayA hai| paraMtu unake isa sandehakA mukhar3A dekhakara rAjAkI IrSAkI Aga aura rbhA nipaTerA mere maraneke sivA aura kisI taraha nahIM bhar3aka uThI / duSTa ! mere ghAva para namaka chir3aho sakatA / isa samaya merA dharma hai ki, apanA kane AyA hai? mere mAna aura vizvAsako miTTI For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 meM milAne para bhI terA jI na bharA ? mujhase vijayakA bIr3A mA~gatA hai ? hA~, yaha vijayakA bIr3A hai / para terI vijayakA nahIM, merI vijayakA | jainahitaiSI - itanA manameM kahakara jujhArasiMhane bIr3eko hAthameM uThAyA / eka kSaNataka kucha socatA rahA, phira musakurAkara haradaulako bIr3A de diyA / haradaula sira jhukAkara bIr3A liyA, use mAthe para cddh'aayaa| eka bAra bar3I hI karuNA ke sAtha cAroM ora dekhA aura bIr3e ko mu~hameM rakha liyaa| eka sacce rAjapUtane apanA puruSatva dikhA diyA / viSa hAlAhala thA; kaMTha ke nIce utarate hI haradaula - ke mukhar3epara murdanI chA gaI aura A~kheM bujha gaI / usane eka ThaNDI sA~sa lI aura donoM hAtha jor3akara jujhArasiMhako praNAma kiyA aura jamIna para baiTha gayA / usake lalATa para pasI / kI ThaNDI ThaNDhI bU~deM dikhAI de rahI thIM aura sA~sa tejI se calane lagI thI / para cehare para prasannatA aura santoSakI jhalaka dikhAI detI thI jujhArasiMha apanI jagaha se jarA bhI na hilA usake cehare para vIra - IrSA se bharI huI musakurAhaTa chAI huI thI, para A~khoM meM A~sU bhara Aye the / ujele aura a~dherekA milApa ho gayA thA / / golamAlakAriNI sabhA / samAja isa samaya bar3I ulajhanoM meM par3A huA "hai / becArA eka ulajhana meMse nikala nahIM pAtA haiM ki dUsarImeM gar3hapa ! yaha dekhakara samAja ke kucha zubhaciMtakoMne eka naI sabhA sthApita kI hai| sthApakoM kA siddhAnta hai ki koI ulajhana kabhI sulajhatI nahIM / loga vyartha hI sirakhappI kiyA karate aura rAgadveSa bar3hAyA karate haiM / ina ulajhanoM ko sulajhAne meM jitanA vakta aura bala lagAyA [ bhAga 13 jAtA hai usakA sauvA~ hajAravA~ hissA bhI yadi golamAla karanemeM lagAyA jAya to samAja ulajhanoMke duHkhako ekadama bhUla jAya / ulajhanoMke viSadanta ukhar3a jAya~, ve kisIko satA hI na sake~ / ataeva golamAla karanA isa sabhAkA mukhya uddezya hai aura isI kAraNa isakA anvarthaka nAma bhI golamAlakAriNI sabhA rakkhA gayA hai / maiM zrIgar3abar3Ananda zAstrI bahusammati se isa sabhA AnarerI saikreTarI banAyA gayA hU~ / kevala paropakArake lie hI maiM isa sabhA kI riporTa jainahitaiSIke dvArA prakAzita kiyA karU~gA / hitaiSIke sampAdakane merA citra aura caritra prakAzita karanekA vAdA karake mujhe riporTa bhejate rahane ke lie rAjI kara liyA hai / sabhAkA pahalA jalsA bar3I dhUmadhAma se huA / sabhAsadoM kA utsAha umar3A AtA thA / eka sajjanane brahmacArI golamAlAnandajIko sabhApati banAne kA prastAva upasthita kiyA aura kahA ki golamAla karanemeM jitane siddhahasta Apa haiM, utanA isa samaya koI bhI najara nahIM AtA / Apa apanI isa vidyAke balase paNDita aura bAbU, terahapaMthI aura bIsapaMthI, chApiyA aura gaira chApiyA, sabako hI vazameM rakha sakate haiN| eka hI sAtha Apa sabake zubhacintaka haiM / sArI saMsthAoMkI poloMko Apa apane vistRta para phailAkara usI taraha Dha~ke rahate haiM jisa taraha murgI apane aNDoM ko| kyA majAla jo unheM havA laga jAya / yadi koI jarA bhI unake viruddha cU~ carA kare, to Apa usa para do cAra coMceM jamA dene ko bhI taiyAra rahate haiM / dUsare sajjanane isa prastAvakA anumodana karate hue kahA ki sabase bar3I bAta yaha hai ki golamAlAnandajI apane zraddhAnako dinoM dina zuddha karate jAte haiM aura kucha logoMne Apako jo 'sudhAraka' ke nAma se prasiddha kara rakkhA thA use dhokara sApha karate jAte haiM / aba I For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] golamAlakAriNI sbhaa| 303 Apa jainadharmakI pratyeka bAtapara agAdha zraddhA huA hai aura isake lie maiMne sAmAyikake bAprakaTa karate haiM / bhagavAn kundakundAcAryake dake pUre do ghaNTe kharca kiye haiN| kyA Apa granthoMko Apa jisa pUjya dRSTise dekhate haiM, usase mere gahare AtmAnandako chalakA denevAle ' ahaH' bhI tilabhara adhika dRSTi se bhadrabAhusaMhitAke kartA- 'oha' Adi zabdoMse bhI nahIM samajha sakate ko dekhate haiM / vidhavAvivAhake pakSapAtI bhI ki yaha merI hI cIja hai ? cakravartiyoMkI eka aba Apa nahIM haiN| Apane tamAma jaina paNDi- hajAra rAniyoMvAlI kathA para vizvAsa na karane toMse isake virodhameM lekha likhanekA Agraha kiyA vAloMkA mu~ha banda karaneke lie maiMne jo saikar3oM hai / eka aura seThajIne isakA samarthana karate hue gAyoMkA svAmI banakara rahanevAle sA~r3akA bekahA ki Apa itihAsake bhI acche jAnakAra haiN| jor3a dRSTAnta DhUMr3ha nikAlA hai, vaha bhI to isa Apa tamAma paTTAvaliyoM, kathAoM aura kiMvadAnti- vyAkhyAnameM maujUda hai; jisase Apako isake yoMko solaha AnAsaca samajhate haiN| jisa pratimApara mere likhe hone meM koI zaMkA na honI caahie| koI san saMvat na ho, use Apa cauthe kAlakI Apake vyAkhyAnase loga tanmaya ho gaye banI huI samajhate haiN| yaha ApakI khAsa khoja aura sabhAmeM baiThe baiThe hI jhukajhukakara anubhavAnanda hai| Apane apane kisI sahadharmIkI likhI huI karane lage / jaba eka bar3I toMda aura vistRta eka yAtrApustakako kisI bhaNDArameMse 'khoja pagar3IvAle sajjanane bhImagarjanase bolanA zurU nikAlI hai aura use chapAkara prakAzita bhI kara kiyA, taba unheM mAlUma huA ki rAtakI diyA hai| aura aura loga to use kisI aphI- sabjaikTa kameTImeM taya kiye hue prastAva peza macIkI likhI huI gaharI gappa samajhate haiM, parantu kiye jA rahe haiM aura taba bicAroMko A~kheM Apane use bilakula saca samajhA hai aura usake khola denI par3I / nIce likhe prastAva yathA anusAra Apa eka bar3e saMghake sAtha eka durgama niyama upasthita kiye gaye aura anumodanAdike tIrthakI yAtrAke lie jAnA cAhate haiN| Apane bAda pAsa kiye gye| eka bAra prakaTa kiyA thA ki jarmana Adi 1 trivarNAcAra, bhadrabAhusaMhitA Adike parI. dezoMne jo vijJAnake bar3e bar3e AviSkAra kiye kSakoMkI buddhi para sabhA zoka prakAzita karatI hai haiM, ve saba hamAre granthoMko hI par3hakara kiye haiN| jo jarUratase jyAdA satyavaktA bana rahe haiM bhalA aisI U~cI samajha rakhanevAlA sabhApati aura jainavidvAnoMse prArthanA karatI hai ki ve Apako aura kauna milegA ? unheM jinavANInindAke mahAn pApase bacAneke tAliyoMkI pracaNDa gaDagaDATa ke bIca zrI. lie jIjAnase udyoga kreN| golamAlAnandajIne sabhApatikA Asana svIkAra 1 jainamitra saMpAdaka mahAzayako sabhA isa kiyA aura apanA vistRta vyAkhyAna padamA lie dhanyavAda detI hai ki unhoMne bhadrabAhusaMhizurU kiyA / use sunakara kucha zrotA kAnAphUsI tAkI parIkSAko jainamitrameM uddhRta nahIM kiyA aura karane lage ki yaha ApakA likhA huA nahIM hai| na usake anukUla apanI sammati prakAzita kii| yaha dekhakara Apane kahA ki yadyapi jainoMke isa prazaMsanIya kAryase sabhA ApakA vaha aparAdha sabhApatiyoMko apanA vyAkhyAna dUsaroMse likha- kSamA kara detI hai jo Apane umAsvAmI zrAvakAvAnekA bahuta purAnA adhikAra hai; parantu maiM use cArAdikI parIkSAko jainamitrameM uddhRta karake kAmameM nahIM lAyA huuN| yaha merA khudakA likhA kiyA thaa| For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jainahitaiSI [bhAga 13 3 digambarajainazAstrIyapariSatkA kAma bar3e 7 indaurake dhana kubera seTha hukumacandajIne prakaTa jorazorase cala rahA hai| thor3e hI samayameM kiyA hai ki yadi merI dharmapatnI Der3a varSake bhItara yaha anubhava hone lagA hai ki zAstrIgaNa nIroga ho jAyeMgI to maiM eka lAkha rupaye bharakI logoMke praznoMkA uttara samaya para nahIM dete| cA~dIkI tIna pratimAyeM banavAkara virAjamAna karAde bhI nahIM skte| kyoMki kAma dinapara dina uuNgaa|maaluum nahIM, jinendradevake darabAra meM isa bar3I baDhanA jAtA hai| aisI dazAmeM pariSatko cAhie bhArI rizvata para kucha khayAla kiyA jAyagA yA ki jo prazna unake pAsa nirNayake lie bheje nahIM / vahA~ jisa tarahakA adhera aura lAparajAya~ unake sAtha prati prazna pA~ca rupayAke hisA- vAhI sunI jAtI hai, yadi vaha saca ho to isa base dakSiNA bhejI jAya aura DA~kakharca judaa| samayakI 'dharmaprabhAvanA' kI gAr3I adhika yadi kAma thor3A ho, to bhI dakSiNA avazya dI dinoMtaka na cala skegii| isa lie golamAlakAjAnI cAhie / isa samaya dharmakAryameM bhI riNI sabhAkI rAya hai ki isa viSayameM kisI dakSiNA lenA jAyaja hai| vakIla loga jaba dharmake zAsanarakSaka devakI mArphata eka 'memoriyala' mukaddamoMmeM phIsa lete haiM, taba paNDita logoMko bhejA jAnA cAhie, jo bhagavAnke cittako isa dakSiNA kyoM na dI jAya ? isa dakSiNAke kAryameM ora AkarSita kre| usameM likhA jAya ki jo kucha kharca hogA, usakA prabandha golamAla- yaha rakama mAmUlI nahIM hai / DeDa varSakI mohalata kAriNI sabhA kregii| bhI kAphI hai| seThajI karor3apati haiM / unhoMne 4 tIrthakSetrakameTIke mahAmaMtrI lAlA prabhuda- eka karor3a rupayA yuddhaRNameM diyA hai| yadi yAlajIkA stIphA maMjUra ho gayA, yaha jAnakara unakA bhI khayAla na kiyA jAyagA to phira sabhA kameTIko preraNA karatI hai ki vaha unako kAheko koI ApakI sevA karegA ? yadi Apa unake kAmakA eka sarTiphikeTa deve aura una para dasa kameTIkA jo lagabhaga cAra hajAra rupayA nika- seThajI bhI Apake bar3e kAma AyeMge / Azcarya latA hai use prasannatApUrvaka mApha kara deve| nahIM, jo ve abakI vAra Apake lie eka cA~dIkA 5 zrIyukta paM0 pannAlAlajI vAkalIvAlako unake nitya pratike niyama parivartana karane, eka mandira hI banavA deN| ApakI ina cA~dIkI / pratimAoMkI saccI zobhA to tabhI hogI / ityaadi| granthoM kA mUlya barAbara badalate rahane aura naye naye prAta vibhAga tathA maNDaliyA~ sthApita karaneke upalakSyameM paM0 udayalAlajI kAzalIvAlane eka varSase sabhA dhanyavAda detI hai / isa prakArake kArya adhika huA, lekhAdi likhanA banda kara diyA golamAlakAriNI sabhAke uddezyoM ke poSaka haiN| hai| isake lie golamAlakAriNI sabhA unheM 6 janahitaiSImeM prakAzita huI jainasiddhAntabhA- dhanyavAda detI hai| AzA hai ki aba Age unake skarakI samAlocanAse seTha padamarAjajI rAnIvA- dvArA 'merI dakSiNakI yAtrA' 'apratiSThita pratimAyeM leko jo duHkha huA hai, usake prati sabhA samave. pUjya hai yA nahIM' jaise golamAlavirodhI lekha danA prakaTa karatI hai aura sammati detI hai ki ve nahIM likhe jaayeNgeN|.. samAlocakako aura usake sAthiyoM ko vidhavA- yesana pra ye vivAhakA pracAraka batalAkara isa bahAnese unheM qhaba gAliyA~ de leM aura isa taraha apane dilake / / sabhApatiko dhanyavAda dekara sabhA visarjita huii| phaphoDoMko phor3a leN| jainasamAjake patra Apake dUsarA adhivezana zIghra hI honevAlA hai / usakI gAlidAtA lekhoMko jadA jadA nAmoM se bar3I prati- riporTa bhI zIghra bhejI jaaygii| chAke sAtha chApaneko taiyAra haiN| zrIgar3abaDAnanda shaastrii| pa.pagamaga ena. pATAp85majAra para 21 UTTTTTTTTTTTTT mapratise pAsa - For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] vividha prsngg| 305 vividha prsngg| vAloMke sAthameM baiThakara mI apane dharmako 'barakarAra' banAye rakha sakate haiN| inakA sukumAra dharma aisA chuImuIkA jhAr3a hai ki dUsaroMkA sparza hote hI kumhalA jAyagA / isI lie ye 1saMyukta jainapustakAlayakA virAdhA use dUsaroMkI chAyAse bacAye rakhanA cAhate haiM / sandaurakI gata ' mahAvIra jayantI ' para eka para dharma isa taraha DibbImeM banda karake rakhanekI mahAvIrajainapustakAlayake sthApita karanekA cIja nahIM hai / use vizAla vizvameM apane sahaprastAva huA thA, aura usameM vahA~ke dhanakubera yogiyoMke sAtha niHsaMkoca bhAvase khaDA hone seTha hukamacandajIne tathA anyAnya dhanikAne denA cAhie / isake lie vizAla hRdaya caahie| sahAyatA denekA vacana diyA thA / mahAvIra ye sArvajanika pustakAlayakI sthApanAke kArya pustakAlayameM tInoM sampradAyoMke granthoMkA bar3A jJAnavRddhikI vizvavyApinI bhAvanAke vazavartI bhArI saMgraha rahegA, jisase jainadharmake jijJAsuoM- hokara kiye jAte haiM / kisI matakI nindA ko-jainoM aura ajainoM donoMko lAbha hogaa| isa yA prazaMsAke tuccha vicAra unake sthApakoMke prakArake eka nahIM aneka pustakAlayoMke sthApita hRdayameM sthAna nahIM pAte / hamAre mandiroM aura karanekI AvazyakatA hai aura ina pustakAla- maThoMmeM jo bar3e bar3e prAcIna bhaNDAra haiM, unameM yoMkI upayogitAko isa samayakA dharmAndhase bhI hajAroM jainetara granthoMkA saMgraha pAyA jAtA hai aura dharmAndha puruSa svIkAra karatA hai / parantu jaina- ajainoMke pustakAlayoMmeM saikar3oM jainagrantha pAye gajaTake dharmamarmajJa sampAdaka isakA ghora virodha jAte haiM / yadi hamAre prAcIna AcAryoMke bhI karate haiM aura seThajIko zikSA dete haiM ki Apa aise hI tuccha vicAra hote, to ve apane granthoMmeM mahAsabhAke sabhApati haiM, zuddha terahapaMthI haiM, dUsare matoMkI utkRSTa AlocanA kaise kara pAte ? Apako aisI udAratA nahIM dikhalAnI cAhie hamAre kaI AcArya 'svasamayaparasamayavedI ' thI / Apa bhAratajainamahAmaNDalake bhaktoMkI kahalAte the, so ve kyA dUsaroMke granthoMko apane bAtoMmeM A gaye haiM / tInoM sampradAyake grantha bhaNDAroMmeM rakkhe vinA hI 'parasamayavedI' ho saMgraha karaneke kAryameM amUDhadRSTi aMgakA pAlana gaye the ? aura mahAvIra pustakAlayameM seThajIke nahIM hogA / digambarajainagranthoMke atirikta dhanase jo grantha rakkhe jAya~ge, so Apane yaha aura saba grantha duHzruti haiN| unakA saMgraha kara- kaise jAna liyA ki ve unheM paramArAdhya aura nemeM mithyAtvake anumodanakA doSa lgegaa| pramANabhUta mAnakara hI rakkheMge jisase ki jainAseThajIko isakA vicAra kara lenA cAhie / bhAsoMke prazaMsaka kahalAya~ge ? isake sivAya ityAdi / jisa taraha ASADhake andheko harA hI kyA unakI aura koI mAnatA hI nahIM ho sakatI harA sUjhA karatA hai, usI taraha ina dharmamarma- hai ? ' tInoM sampradAyoMke granthoMko loga par3heM, jJoMko isa samayakA pratyeka kArya mithyAtvake manana kareM aura dekheM ki unameM kaunasA satya hai, gahare raMgase ra~gA huA dikhalAI detA hai / inake mujhe apane sampradAya para pUrA vizvAsa hai, avazya hRdaya itane choTe haiM ki unameM dUsaroMke lie hI unheM merA hI sampradAya satya mAlUma hogA,' jarA bhI sthAna nahIM / ye isakA vicAra bhI nahIM isa tarahakI bhAvanAse bhI to ve tInoM sampradAkara sakate ki hama dUsare matoM yA sampradAya - yoMke granthoMke lie dhana de sakate haiN| isake For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jainahitaiSI [bhAga 13 sivAya yaha pustakAlaya kevala jainoMke hI lie to sudUravizruta nRtya karAye aura koTyAvadhi janakhulatA nahIM hai, pro0 jauharI jaise anyadharmI saMhAraka yuddhake candemeM jainoMne lAkhoM rupaye vidvAnoMkI jijJAsAko zAnta karaneke mukhya sahAyatArtha de diye| aisI dazAmeM yadi seTha uddezyase hI isakI sthApanAkA vicAra huA hai hukamacandajI aura unake bhAI tInoM sampradAyake aura aise logoMko jainadharmakA tulanAtmaka paddha- eka pustakAlayake lie dazapaccIsa hajAra rupaye tise adhyayana karaneke lie, usake syAdvAda, de deMge, to kaunasA bar3A anartha ho jAyagA ? karmavAda, ahiMsAvAda, anIzvaravAda Adi para isameM hama ApakA doSa nahIM smjhte| jisiddhAntoMkA rahasya samajhaneke lie tInoM sampra. nake manoMmeM rAtadina tInoM sampradAyoMko ApayoMke grantha upayogI ho sakate haiM aura isa sameM lar3AnekI bhAvanAyeM uThA karatI haiM aura jo dRSTise jainadharmake tInoM sampradAyoMmeM sAmAnyataH isI kAryake lie logoMko dAna karanekI preraNA ekarUpase mAnI huI ukta bAtoMkA bodha anya* karate haiM, ve tInoM sampradAyoMmeM sauhArda bar3hAnedharmiyoMko ho sakatA hai aura yaha jainadharmakA vAle aise puNyakAryoMmeM dhana kaise lagane deMge ? sAdhAraNa upakAra nahIM hai| avazya hI isase ___2 AtmaghAtase solahaveM seThajI mithyAtvake poSaka nahIM kintu niSedhaka , bana sakate haiN| aura isa pustakAlayameM seThajIke svargakI prApti / sivAya anya sampradAyake loga bhI to sahAyatA jyeSTha sudI 1 ke jainagajaTameM padminIjIke nAma deMge / Apane yaha kaise samajha liyA ki kevala eka 'khulI ciTThI' prakAzita huI hai aura usameM seThajIkA hI dhana lagegA jisa para ki Apane apane rAjapUtarAnI padminIko 'solahavA~ svarganivAsI terahapaMthakA ekAdhipatya sthira kara rakkhA hai ? acyutendra ' prakaTa kiyA hai| ciTIke lekhaka aura mahArAja, yaha bhI to socie ki jina apanA nAma prakaTa nahIM kiyA hai, isa lie kyA seThoMko Apa isa jJAnavRddhike kAmase rokate haiM, hama jainagajaTake dharmamarmajJa sampAdaka mahAzayase pUcha unakA dhana kyA kevala samyakvakI hI vRddhimeM sakate haiM ki Apa to binA zAstrapramANake koI bAta kharca hotA rahA hai ? jisa samaya Apake inhIM terA hI nahIM karate haiM, apane pratyeka hI lekhameM mauke bepaMthI seThoMne indaurake kiMga eDavarDa hAspiTalako mauke jarUrata-gairajarUrata gommaTasAra AdikI duhAI lagabhaga do lAkha rupayoMkA dAna kiyA thA, usa diyA karate haiM; phira yaha padminIke solahaveM samaya Apa kahA~ gaye the ? seTha kalyANamalajIne svargakI bAtako Apane kisa zAstrake AdhArase (ApakI dRSTise) mithyAtvavarddhaka a~garejIkA ThIka samajhA hai ? padminI mevAr3ake rANA bhImasiMhAIskula kholA, khurjAvAle seThoMne eka IsAIke hakI rAnI thI, vaha vIrapatnI avazya thI; parantu dvArA calanevAlA anAthAlaya kholA, na jAne jainadharmakI dhAraNa karanevAlI nahIM thii| usakA kitane rAyabahAduraseThoMne apane gaurAMga prabhuoMkI vizvAsa usa dharma para thA jise Apa' mithyAtva' AjJAnusAra pablikake aneka kAmoM meM lAkhoM ke nAmase pukArate haiM / usake sivAya vaha tItra rupaye diye, udhAnabhoja karAye aura DAliyA~ mohake vazIbhUta hokara AgameM jala gaI thIlagavAI, Apake lAlA jambUprasAdajI jaise dUsare zabdoMmeM usane AtmahatyA kI thI aura dharmamUrtiyoMne mukaddame jItanekI khuziyoMmeM tathA 'giripAto'gnipAtazca lokamUDhaM nigadyate' ke damarI khuziyoMmeM gauharajAna aura usakI bahanoMke anusAra lokamUDhatAkA anusaraNa kiyA thaa| For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7 ] kyA usake ye kArya solahaveM svargake acyutendra honeke yogya ho sakate haiM ? jainadharma hinduokI satIdAhaprathAkA sadAse virodhI rahA hai; para yaha khulI ciTThI usako ulaTI uttejanA detI hai - AtmahatyAko puNya batalAtI hai / isa bAta ko to hama mAna sakate haiM ki padminI Adi striyA~ zreSTha pativratA thIM; unakI vaha ekaniSThatA aura patibhakti sAdhAraNa nahIM thI, jisake vaza hokara unhoMne apane prANoM ko bhI tuccha samajhA thA, parantu Aga meM jalakara ve ' acyutendra ' ho gaI hoMgI aura aba vahA~se cayakara zAyada AgAmI kAlameM tIrthakara pada pAleMgI, isa bAta ko Apa aura Apake dharmase aviruddha likhanevAle lekhaka hI satya batalA sakate haiM / vividha prasaGga / " 3 sampAdakoM kA apamAna / gata 24 jUnako 'jainasiddhAntavidyAlaya ' ke sambandhameM iMdaura meM jo sabhA huI thI, usakI kucha aisI bAtoMko jainapatroMne dabA diyA hai jina para carcA honekI bahuta bar3I AvazyakatA thI / indaura ke sahayogI mallArimArtaNDavijaya ' ne una para prakAza DAlane kI kRpA kI hai / vaha likhatA hai-" jainasamAja kitanA pichar3A huA hai aura usake kucha loga sabhyatAse kitanI dUra rahate haiM yaha bAta bar3e duHkhake sAtha usa dina dekhI gaI / samAjasudhArakI carcA abhI kucha hI dinoMse jainoM meM hone lagI hai / isa samAja ke kucha suzikSita navayuvaka antarjAtIya vivAha aura vidhavAvivAha Adi para apane svataMtra vicAra prakAzita karane haiM aura paramparAgata kurItiyoM ke khilApha joroMse AvAja uThAne lage haiM / jAtIya utthAnake ye zubha cihna haiM / jaina samAja dhanameM agrasara hone para bhI vidyAmeM pichar3I huI hai / usameM rUDhiyoMke hI bhakta vizeSatAse mileMge / sudhArakoMkA apamAna karanemeM-unake pathameM kA~Te vichAnemeM ye 'bAbA vAkyaM pramANaM ' mAnanevAle loga koI kasara nahIM 307 uThA rkhte| usa dina jaina mitra ke sampAdaka zrIyuta zItalaprasAdajI brahmacArIkA bhara sabhA meM aise aise kuzabdoM dvArA apamAna kiyA gayA ki jisa manuSyameM jarA bhI manuSyatva hai, vaha aise zabdoMko apanI jabAna para nahIM lA sakatA / brahmacArIjIkA aparAdha jahA~taka hama samajhate haiM, kevala yahI thA ki unhoMneM eka daphA jainoM ke andara antarjAtIya vivAha para apanI anukUla sammati prakAzita kI thI / jainaprabhAtake sampAdaka bAbU sUrajamalajIkA bhI aisA hI hAla huA / vRddhavivAha ke viruddha jozIle lekha likhane ke badale aura eka vRddhavivAha para kar3I TIkA karaneke badale do eka manuSya - nAmadhAriyoMne apane mu~ha se aise aise jauhara nikAle jo unhIM ke lie zobhAspada kahe jA sakate haiM / sabhya manuSyakI tAkata nahIM ki ve aise zabdoMko kAmameM lAveM / " isake bAda ukta patra likhatA hai ki 4 66 karanA isa sabhA sabhApati dAnavIra seTha hukamacandajIne ina logoM ko samajhAnekI ceSTA karate hue kahA ki hameM apanI kamajoriyoM ko sunane ke lie hamezA taiyAra rahanA cAhie / agara akhabAra hameM apane durguNa batalAve to hameM isake lie unapara nArAja honeke badale apane durguNa nikAlane kA prayatna cAhie / maiMne apane putrake vivAha meM nRt karAyA thaa| isa para samAcArapatroMne mujha para kar3I TIkA kI / maiM isa para kucha nArAja nahIM huA / Aja maiM isa sabhAmeM sabake sAmane vaizyAnRtya na karAnekI kasama khAtA huuN| ina bAtoMke sAtha sAtha seTha hukamacandajIne eka aisI bAta kaha DAlI - jo una jaise javAbadAra aura buddhimAna sajjanake lie yogya nahIM kahI jA sakatI / Apane kahA ki akhabAravAloMkA kyA ? jo AdamI unheM pA~ca dasa rupayA de detA hai, usIke pakSameM ve likha dete haiM / .... seTa For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI [bhAga 13 jIne jainapatroMke jina sampAdakoMko lakSya kara diyA aura zeSa saba patroMko daza daza pA~ca pA~ca yaha bAta kahI hai jahA~ taka hama jAnate haiM ve patra rupayoMke lobhameM cAhe jisake pakSameM likha denevAlA bar3I nirbhIkatAse calAye jAte haiM aura jo saMpAdaka banA diyA, to hameM Azcarya na mAnanA caahie| rizvata lete haiM ve utanI nirbhIkatAse nahIM likha patrasampAdakoMkA yaha ghora apamAna hai| unakA sakate / hameM AzA hai ki seTha sAhaba apane ina isase aura adhika apamAna nahIM ho sakatA / vacanoMko vApasa leNge|" hamane jaba isa samAcAra- mAlUma hotA hai ki seThajI isa samaya dhanake madase para vicAra kiyA to hameM mAlUma huA ki ukta unmatta ho rahe haiM, isI kAraNa unake muMhase isa taraha sabhAmeM brahmacArI zItalaprasAdajIkA aura bAbU belagAma bAteM nikala jAtI haiM, aura idhara sUrajamalajIkA jo apamAna huA thA, vaha seThajI- adhikAMza samAcArapatra-vizeSa karake hamAre ko yatheSTa nahIM mAlUma huA-isa lie unhoMne sAre jainapatra durbala, niHsatva aura ghaniyoMkI kRpAke hI sampAdakoMkA apamAna karake usakI pUrti kara AdhArase cala rahe haiM / yadi aisA na hotA to DAlI / UparAUparI vicAra karanevAle yahI samajheMge isa samaya seThajIko mAlUma ho gayA hotaa| ki unhoMne apamAna karanevAloMko samajhAyA; parantu ve jAna jAte ki patroMkI zakti kitanI vAstavameM ve samajhaneke lie nahIM samajhAye gaye, hotI hai| jainapatroMkI isase adhika durbalatA aura kintu isalie samajhAye gaye ki usa samajhAneke svAtmagauravazUnyatA kyA ho sakatI hai ki ve isa bhItara unhIMkI bAta prakArAntarase puSTa kara dI ghora apamAnako pAnIke cUMTa pI gye| do mahInese jAya / jaisA ki ukta sahayogI likhatA hai aura Adhika honeko Aye, para unameMse kisIne bhI jaisA ki hamane ukta sabhAke darzakoMke mu~hase cU~ na kI, balki isI bIcameM eka patrane to sunA hai, brahmacArIjIkA apamAna itanA asahya unakA darzanIya citra bhI prakAzita kara DAlA! thA ki yadi use seThajI sacamuca hI apamAna patroMkI pratiSThAkA zrAddha kara DAlA !! samajhate, to ve usakA yaha ilAja na karate; para seThajIke kathanameM satyatAkA bhI kucha kevala samajhA hI na dete, apamAna karanevAloMko aMza hai, isa bAtako hameM avazya svIkAra karanA dhakke dekara sabhAse alaga karavA dete; parantu aisA hogaa| jainasamAjameM AdhikAMza patra aise hI haiM, to taba kiyA jAtA jaba seThajIkI najarameM brahma- jo dhaniyoMke izAroM para nAcA karate haiN| inheM cArIjIkA yA dUsare sampAdakoMkA kucha mUlya hotaa| na apanI pratiSThAkA khayAla hai, na apane kartaunake hRdayameM to ulaTI eka aspaSTa AnandakI vyakA jJAna hai, aura na samAjakI bhalAI burAlahara uTha rahI hogI; kyoMki isI vRddhavivAhake iikaa| bar3e AdamiyoMko to inhoMne unakI sambandhameM jisake ki kAraNa brahmacArIjI aura prazaMsA kara-karake bahuta hI bigAr3a diyA hai| ye sUrajamalajIkA apamAna kiyA gayA hai, svayaM seTha- loga aise aise dhaniyoMke bhI citra aura caritra jI para bhI to sakhta TIkA kI gaI thii| isa prakAzita karanemeM saMkoca nahIM karate, jinakI vRddhavivAhake saudeke 1500 ) rupaye seThajIkI prazaMsA karanA to dUra rahA, jinakI nindA na dUkAna para hI jamA karAye gaye the aura isa karanA pApa hai ! para isase inheM kyA sarokAra / kAraNa jAtiprabodhaka Adi patroMne seThajIko citra banavAne aura chapAnekA kharca bhara inheM mila baca Ar3e hAthoM liyA thA / aisI dazAmeM yadi jAnA caahie| citra jisakA hai, vaha narakakA seThajIne do sampAdakoMkA pratyakSa apamAna hone kIr3A ho to kyA aura svargakA deva ho to kyA ? For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] vividha prsngg| aisI dazAmeM yadi seThajIne yaha kaha diyA ki- dhameM lekha likhe jaaveN| hama samajhate the ki isa "daza pA~ca rupaye jo koI inheM de detA hai, ye prastAvase kamase kama yaha lAbha avazya hogA ki usIke pakSameM likha dete haiM " to hamArI samajhameM vidhavAvivAhake viruddhameM kucha naI yuktiyA~ par3hasarvathA asatya to nahIM huaa| hamako mAlUma hai neko mileMgI; parantu dekhate haiM ki loga lekha ki svayaM seThajIke citra kaI patroM meM isI taraha to likhate haiM, para yuktiyoMke khojanekI jhaMjhaprakAzita hue haiM aura unakA kharca seThajIkI TameM nahIM par3anA cAhate / ve yuktiyoMkA sthAna dUkAnase diyA gayA hai| gAliyoMse bhara denemeM hI apaneko siddhahasta para seThajI sAhaba, sabhI patra aise nahIM haiN| siddha kara rahe haiM / sugamatA bhI isImeM hai| Apa yadi sabhI aise hote to vezyAnRtya karAneke upa- abatakake nikale hue ukta saba lekhoMko paDha lakSyameM Apa para bezumAra dhikkAra aura tira- jAie, unameM Apako yuktiyoMke sthAnameM kyA skAroMkI vRSTi na hotI aura na Apako isa milegA--hAya hAya ! bar3A gajaba ho rahA hai| sabhAmeM usake tyAgakI pratijJA karanI pdd'tii| jo deza aisA pavitra thA, jahA~kI striyA~ aisI aise bhI kaI patra maujUda haiM, jina para na kisI satI thIM, jahA~kI striyA~ patiyoM ke sAtha jalakara dhanI mAnIkI kRpA hai aura na jinakI Arthika mara jAtI thIM, usI dezameM aba vidhavAvivAhaavasthA acchI hai| phira bhI ve dhaniyoMke anyAyoM kI carcA karanevAle kupata paidA ho gaye haiM ! he aura atyAcAroM ko ni:zaMka hokara pragaTa kara- pathvI. ta ghasa kyoM nahIM jAtI ! ina pApiyoMkI neke lie sadA sannaddha rahate haiM aura Apake daza jIbha nikalakara bAhara kyoM nahIM gira par3atI ! na pA~ca nahIM, daza pA~ca lAkha-rupayoMko bhI usI huA koI jainarAjA, nahIM to inako mAluma ho dRSTise dekhate haiM, jisa dRSTise Apa patrasampA- jAtA / jo isa viSayakI carcA karate haiM, ve dakoMko dekhate haiN| vyabhicArI haiM, apanI viSayavAsanAyeM isase __hama nahIM cAhate ki Apa apane zabdoMko caritArtha karanA cAhate haiM aura svArthAndha haiM / vApasa lauTAveM / nahIM, Apa patrasampAdakoMkA kucha bAteM yuktiyA~ kahakara peza kI jAtI haiM, isase bhI adhika apamAna kareM, jisakI lajjAse para unameM sAra kacha nahIM hotA jaise-'vidhavAye apane AtmagauravakI rakSA karanemeM aura apanA vivAha ' yaha zabda hI nahIM bana sktaa| kartavya samajhane meM kucha to sAvadhAna ho jaayN| kyoMki vivAha kanyAkA hotA hai aura vidhavA 4 virodhI lekhoM para vicAra / kanyA nhiiN| mAnoM zabdazAstrameM koI aisI bar3I ___ idhara kaI mahInoMse kucha jainapatroMmeM-vizeSa zakti hai jo vidhavAko kisIkI patnIhI na karake jainagajaTameM aise lekhoMkI bAr3ha A rahI hai, banane degii| are bhAI, 'vidhavAvivAha ' mata jinameM hama para pratyakSa yA parokSa rUpase AkramaNa kaho, ise 'dharejA' Adi aura hI kucha kahalo kiye jA rahe haiM aura hama pAnI pI-pIkara kose jisameM Apake vyAkaraNake niyamakA bhaMga jA rahe haiM / cAhe jisa lekhako Apa uThA na ho jAya / striyoMko adhikAra nahIM lIjie, usakA pradhAna bhAga yahI 'gAlipradAna' hai, Adi bAteM bhI aisI hI kahI jAtI hai / hogA / gAlI bhI kaisI, jinakA sahana karanA hitaiSImeM kucha lekha, granthoMkI parIkSA sabakA kAma nahIM / dAhodakI sabhAmeM yaha Adike sambandhameM nikale haiM aura kuchameM yaha prastAva pAsa huA thA ki vidhavAvivAha ke viro- likhA gayA hai ki amuka granthake 'kartA digajara For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jainahitaiSI - / nahIM vetAmbara haiM, athavA jainoMmeM amuka bAteM amuka samaya meM dAkhila huI haiM / inako lakSya karake bhI kucha AkSepayukta lekha likhe gaye haiM isa viSaya meM unakI yuktiyA~ isa Dha~gakI haiM:ye dharmako DubA dene ke lie taiyAra hue haiN| inheM dharmazAstroM para zraddhA nahIM hai / ye apaneko avatara samajhate haiM / ye zvetAmbarI ho gaye haiM / inheM digambara dharma para zraddhA nahIM hai / basa, isI taraha ke lekhoMse hamAre samAjake ve loga bhar3akAye jA raheM haiM, jinameM svayaM kucha socane-vicAranekI zakti nahIM hai jo kevala dUsaroMke izAroM para calate haiM aura durbhAgya se samAjameM aise hI logoM kI saMkhyA adhika hai / para hameM isakI paravA nhiiN| hama jo kucha kara rahe haiM, vaha janasAdhAraNakI saccI kalyANa kAmanAse kara rahe haiM / satyako chupAne ko hama * adharma samajhate haiM aura satyako prakAzita karanA - cAhe vaha apriya hI kyoM na ho - parama dharma / aisI gAliyoMse hama DaranevAle hote, to isa mArga meM paira hI nahIM rakhate / grantha chapAne ke kAmameM hamane jo gAliyA~ aura jo apamAna sahe haiM, ve inase kisI kadara kama nahIM the / jaba unheM hama sahana kara cuke haiM, taba inheM bhI vijayake sAtha sahana kara leMge, isameM hameM jarA bhI sandeha nahIM hai / koI kitanA hI samAjako bhar3akAve, para usase hamArA sadabhiprAya chupa nahIM sktaa| vidhavAvivAha ke viSaya meM hama pahale bhI kaI bAra likha cuke haiM aura aba bhI likhate haiM ki hamane isa viSayako kevala vicAra karane ke lie - sant Hit aura burI donoM bAjuoMko prakAzameM lAne ke lie uThAyA hai / hama ise koI dharma bhI nahIM samajhate / pAtivratakI apekSA yaha sadaiva nIcA samajhA jAyagA, nIcA hai bhI; para gupta pApoM bhrUNahatyAoM aura rAtadinake mAnasika vyabhicAroMse hajAra darje acchA hai / jo vidhavAyeM apane zIlakI rakSA nahIM kara sakatI haiM, [ bhAga 13 vAsanAoM para vijaya prApta nahIM kara sakatI haiM, unheM jabardastI rokanA aura gupta vyabhicAra karane ke lie majabUra karanA sAmAjika pavitratAkA mUlya nahIM samajhanA hai | hamAre virodhI ina saba bAtoMko bhUla jAte haiM aura purAnI pavitratAkI gAthAyeM gA-gA kara jinakA mUla praznase koI sambandha hI nahIM hai, hameM vyabhicArake pracAraka batalAte haiM / granthaparIkSAdi lekhoMke dvArA hama apane samAja meM sadasadviveka buddhi utpanna karanA cAhate haiM jisakA ki isa samaya sarvathA abhAva ho rahA hai / granthoM ke nAmase isa samaya zithilAcArI, svArthI aura dhUrtoM ke bhI grantha puja rahe haiM aura unheM loga bhagavAn jinendradevakI vANI samajha rahe haiN| inake viruddha kucha socane vicArane aura dharmakA saccA svarUpa samajhane kI ora unakI pravRtti hI nahIM hotI hai / granthaparIkSA jaise lekhoM ko par3hakara loga yaha samajhane lageMge ki kisI digambara jainAcArya yA vidvAnakI chApa lagI huI honese hI kisI granthako mastaka para car3hA lenA jokhimakA kAma hai / hamArA yaha kAma nayA bhI nahIM hai / jayapurake terahapaMthI vidvAnoMne isa ora bahuta kucha prayatna kiyA thA / unheM acchI taraha vizvAsa ho gayA thA ki bahutase bhaTTAraka nAmadhArI dhUrtoMne jainadharmako geMdalA kara diyA hai, isalie kisI granthako buddhikI kasauTI para car3hAye vinA nahIM mAnanA cAhie | vidvajjanabo - dhaka Adi grantha isake sAkSI haiM | terahapaMthI utpatti hI isI kAraNase huI thI aura hameM yaha na bhUla jAnA cAhie ki yadi terahapaMthakI mahAn jyotikA prakAza na huA hotA, to digambara sampradAyakA aba taka galA hI ghuTa gayA hotA - bhaTTAraka nAmadhArI sAdhuoMne ise abhI taka na jAne kisa ' kimbhUta kimAkAra ' rUpameM khar3A kara diyA hotaa| yahA~ hama yaha bhI kaha denA cAhate haiM ki jina AcAryoMko loga abhI For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka vividha prasaGga / taka 28 mUla guNoMke dhArI parama digambara muni 5 zrIkundakundAcAryakI samajha rahe haiM, unameMse bhI bahutase bhaTTAraka nahIM crnnpaadukaa| jo bhaTTArakoMse milate julate avazya the aura unhoMne bhI bahutase golamAla kiye haiM / ina saba rAyacUrake paM0 colappA jainabrAhmaNakA eka kAraNoMse hama jainadharmako isa samayameM jisa svarU- patra hamAre pAsa AyA hai / usase mAlUma huA cameM dekha rahe haiM usameM usakA asalI rUpa chapa ki rAyacUra (nijAma sTeTa) sTezanase pazcimakI gayA hai-usapara bhaTTArakoM aura unake bhAiyoMkA ora aura rAyacUra nagarase IzAnakI ora zrImagaharA raMga car3hA huA hai / ata eva tkundakundAcAryakI tapobhUmi hai / phrAma roDase tulanAtmaka paddhatise tamAma granthoMkI chAnabIna nagarameM jAneke samaya pUrva dizAmeM eka tAlAba kI jAyagI aura ina saba chAnabInoMse dhIre dhIre dikhalAI degA, jisakA nAma Amra sarovara hai / hama usa vAstavika jainadharmake svarUpako pratyakSa isa tAlAbase lage hue do tIna choTe choTe pahADa kara sakeMge, jisakA nirUpaNa bhagavAn kundakunda haiN| inameMse Agneya dizAkI orake pahADa para Adi AcAryoMne kiyA hai| yaha sthAna hai| vahA~ para ukta AcAryake caraNa aba rahA yaha ki hama kisI digambara granthako pratiSThita haiN| una para kanaDI lipi aura kanar3I zvetAmbara batalAte haiM; so ise to hama koI sampra- bhASAmeM likhA huA eka zilAlekha hai / vaha isa dAyakA prazna nahIM samajhate haiM / yaha to 'satya' prakAra haikA prazna hai| yadi kisI zvetAmbara granthako " zrIzratayo bhavyAjIvaM...dAnAtataM jabardastI digambara kahate jAnA hI 'digambaratva' zrIkoMDakuMdamunipadayugmaM stuti gaici salahai, to aise digambaratvako namaskAra ! hama rIda zratakIrti yatIza nesagi sukRtamanAtaM aise mUrkhatApUrNa andhavizvAsase AkrAnta nahIM hai haiM, jo yaha kahatA hai ki digambara vidvAnoMmeM koI zrIkoMDakuMdamunipaM bhUkAMti ya naMdu nAla kAi verala nitaM soMka de dhari yo la rasIyanekAMcora hue hI nahIM haiN| hamArA sIdhA sAdA vizvAsa sa tamatake kaDe ya cAraNanAdaM zrI..." yaha hai ki bure aura bhale sarvatra hote haiN| ina saba bAtoMko lekara hameM koI kitanA hI . isakA tAtparya ukta colappAjIne isa prakAra badanAma kyoM na kare, para hama apanA prayatna na likhakara bhejA haichoDeMge aura hameM vizvAsa hai ki isa kArya meM hameM " zAstrapradhAna zrIkundakundAcAryake caraNaaura hamAre mitroMko saphalatA mile binA kamaloMkI stuti, vandana aura pUjana karake nahIM rhegii| zrIzrutakIrti yatIza kahate haiM ki maiM sukRta yahA~ hama yaha bhI prakaTa kara denA cAhate haiM karanekA adhikArI huA huuN| kundakundAcArya ki hamArA koI 'dala' nahIM hai| hama yaha cAhate bhUmise cAra aMgula Upara adhara rahate the|...... bhI nahIM hai ki jainasamAjameM koI svataMtra 'dala' ye antima cAraNa parameSThI the|" mAlUma nahIM, khar3A kiyA jAya / isa tarahake bhAva rakhanevAleko lekhakI kApI kahA~taka ThIka huI hai aura usakA hama samAjakA ghora azubhacintaka samajhate haiN| yaha artha vAstavika hai yA nhiiN| zrutakIrti nAmake hama kevala yaha cAhate haiM ki loga apanA hitA- kisI AcAryane ukta caraNoMkI sthApanA kI hogI, hita samajhane lage aura ve aura aura bAtoMke aisA mAlUma hotA hai / zrutakIrti nAmake eka samAna buddhika viSayameM bhI dUsaroMke gulAma na rheN| AcAryakI mRtyu zaka saMvat 1365 ( vi0 For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jainahitaiSI - saMvat 1500) meM huI thI aura unakI usI samaya eka niSiyA manAI gaI thI / maMgarAja nAmaka kavikA racA huA eka zilAlekha ukta niSayA para lagA hai / Azcarya nahIM jo ve hI zrutakIrti kundakundAcAryakI caraNapAdukAoMke sthApaka hoM / 6 eka aura corI pakar3I gaI / anyatra zrIyuta bAbU jugalakizorajI ke likhe hue ' dharmaparIkSA ' zIrSaka lekhako pAThaka par3heMge / usase mAlUma hogA ki yadi kucha digambara vidvAnoMne vivekavilAsAdi zvetAmbara granthoMko apanA banA liyA to zvetAmbara vidvAn bhI isa karmameM digambaroMse pIche nahIM rhe| unhoMne mI amitagatikRta dharmaparIkSA ke "samAna aura na jAne kitane granthoMko chIla chAlakara apanA banA liyA hai / para hamArA zvetAMbara graMthoMse adhika paricaya nahIM hai, isa kAraNa hameM aisI coriyA~ pakar3anekA subhItA kama rahA hai aura ila eka hI corIkA mAla ' barAmada'kara pAye haiN| para hamArA vizvAsa hai ki isa ora prayatna kiyA jAyagA, to aisI bahutasI cIjeM mileMgI / bAta yaha hai ki pichale kaI sau varSoMmeM hamAre yahA~--digambara aura zvetAmbara donoM sampradAyoM meM vAstavika vidvAn bahuta hI kama hue haiM / jinheM hama muni aura AcArya jaisI paramapUjya padaviyoMse vibhUSita hue mAna rahe haiM, unameMse adhikAMza jana kaSAyoM ke pu jhUThI prazaMsA ke abhilASI, atizaya anudAra, apanese anya sampradAyoMkI nindA karanemeM mana rahanevAle aura vAstavika jainadharmakA zrAddha karanevAle hue haiN| aisI dazA meM unase isase adhika AzA aura kyA rakkhI jA sakatI hai ? unhoMne apanI racanA meM eka corI hI kyoM, jo anyAya na kiye hoM so thor3e haiM / sUkSmadRSTise adhyayana karane para una saba anyAyoMkA hameM isI taraha dhIre dhIre patA lagatA jAyagA aura eka dina [ bhAga 13 AyagA, jaba hama mAlUma kara leMge ki hamAre yahA~ vAstavika vidvAn kitane hue haiN| donoM hI sampradAyake vidvAnoMko aMdhavizvAsako bhagAte hue nirbhaya hokara isa dizA meM prayatna karanaH cAhie / 7 darzanasAra - vivecanAkA zeSAMza / darzanasAra ke sambandha meM nIce likhA aMza chapaneko raha gayA hai " teIsavIM gAthA meM ' NiJcaNigopattA isa vAkyase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki AjIvaka matakA pravartaka maskari - pUraNa sAdhu nityanigodako prApta huA / parantu yaha siddhAntaviruddha kathana hai / tInoM pratiyoM meM ekasA pATha hai, isa kAraNa isakA koI dUsarA artha bhI nahIM ho sakatA / nitya nigoda usa paryAyakA nAma hai, jise chor3akara kisI jIvane a nAdi kAlase koI bhI dUsarI paryAya na pAI ho, arthAta jo vyavahArarAzi para kabhI car3hA ha ho / isa lie jo jIva ekabAra nitya nigodase nikalakara manuSyAdi paryAya dhAraNa kara lete haiM ve ' itara nigoda meM jAte haiM; nitya nigodameM nahIM jAte / jAna par3atA hai ' maskarI ? ko mahAn pApI batalAne kI dhuna meM granthakartA isa siddhAntakA khayAla hI nahIM rakha sake / " 8 cAra sA~koMkA vivAha / hameM samAcAra milA hai ki sAgara ke zrIyuta bhUrelAlajI siMgaIkA byAha narAvalImeM nandalAla modIkI lar3akI ke sAtha cAra sA~koMmeM huA haiN| aura isa vivAha meM zrIyuta modI dharmacandajI, siMgaI rajjIlAlajI, bar3akura jagannAthajI Adi paravAra jAtike kaI mukhiyA sajjana bhI zAmila hue the / hama mukhiyoM ke isa satsAhasakI prazaMsA karate haiM aura AzA karate haiM ki aba ve apanI jAtimeM cAra sA~koMke byAhako jAyaja Thahara For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7 ] deMge / ATha sA~koMke mAre loga bahuta hI taMga haiN| jaba khaNDelavAla, agravAla Adi kisI bhI jAtimeM cAra se jyAdA sA~keM nahIM milAI jAtI haiM aura phira bhI ve jAtiyA~ choTI nahIM kaha lAtIM, taba paravAra jAtiko isase apane choTe ho jAneke Darako cittase nikAla hI denA cAhie / 9 samaiyA aura paravArAMkA sambandha | vividha prasaGga / paravAra jAtike kucha bhAI tAranasvAmI ke paMthako mAnate haiM, isa kAraNa ve ' samaiyA ' kahalAte haiN| inameM aura paravAroM meM koI bheda nahIM hai / mUra gota Adi saba donoMke ekase haiM / donoMkA bhojanavyavahAra bhI hotA hai / bahutase samaiyA bhAI aise bhI haiM, jo paravAroMke mandiroM meM jAte aura pUrA digambara sampradAya pAlate haiM aura isa para bhI unakA jo samaiyA bhAiyoMse beTIvyabahAra hai, usameM antara nahIM aataa| samaiyA bhAiyoMke ghara bahuta thor3e haiM, isalie aba unakA vivAhasambandha honA bahuta hI kaThina ho gayA hai, unheM lar3akiyA~ nahIM milatI haiN| aisI dazAmeM aba ve cAhate haiM ki hamArA paravAra bhAiyoMse beTIvyavahAra hone lge| isake lie koI koI bhAI to apanA pantha chor3ane takako taiyAra haiM / anyatra chape C kanyAkI AvazyakatA' zIrSaka vijJApanameM pAThakoM ko isa bAtakI sAkSI * milegI / hamArI samajhameM paravAra bhAiyoMko isa saMkaTa ke samayameM apane ina bichur3e bhAiyoMko sahAyatA denI cAhie | cAhie to yaha ki samaiyA bhAI jabardastI apane paMthako chor3aneke lie lAcAra na kiye jAya~; parantu yadi itanI udAratA na dikhalAI jA sake, to unheM apanA sampradAya svIkAra karAke hI unake sAtha beTIvyavahAra zurU kara denA cAhie / jahA~taka hama jAnate haiM, paravAra jAtike mukhiyoM ko bhI isameM 313 koI Apatti na hogI / gata varSa mahArAjapura ( sAgara ) ke siMgaI hajArIlAlajIne, jo devarI ilAke ke mukhiyA samajhe jAte haiM - hamase kahA thA ki hama samaiyoMse sambandha karaneke lie rAjI haiM, yadi ve apanA paMtha chor3a deveM to / hamako AzA hai ki hamAre aura aura paravAra bhAI bhI isa ora dhyAna deMge aura cAra sA~koMke sambandhake samAna isa sambandhako bhI zIghra hI jAyaja ThaharA deMge / 10 kaThanerA jAtikI durdazA | hozaMgAbAda, bhopAla, mU~gAvalIkI ora 'kaThanerA ' nAmakI eka digambara jaina jAti hai / isake saba milAkara koI 200 ghara hoMge / isa jAtike eka sajjanake patra se mAlUma huA ki unhoMne kucha gA~voMke apanI jAtike logoM kI gaNanA sarvatra ghUmakara kI thI, jisake anusAra isa samaya vivAhayogya kumAroM kI saMkhyA 78 aura kumAriyoMkI 46 hai, arthAt kumAriyoMkI saMkhyA kumAroMse 32 kama haiM; itane para bhI 14 puruSa aise haiM jinakI eka eka do do zAdiyA~ ho cukI haiM aura striyoMke marajAne ke kAraNa phira zAdI karane ke lie taiyAra haiN| naI umrakI vidhavAoMkI saMkhyAjo do cAra chaha varSa ke bhItara hI vidhavA huI haiM aura vyabhicArameM pravRtta haiM - 10 hai / inameM 6 vidhavAyeM isI varSa meM jAtise cyuta kara dI gaI haiM / zeSa jo haiM, ve bhI bahuta samayataka kuzalatApUrvaka nahIM raha sakatIM / jo loga jainoMkI antargata jAtiyoM meM paraspara vivAha nahIM hone denA cAhate aura jo vidhavAvivAha nAmase bhar3aka uThate haiM, unheM aisI jAtiyoM kI avasthA para vicAra karanA cAhie / 92 puruSa to vivAha karane ke lie utsuka haiM, para kanyAyeM kula 46 hI haiM / arthAt Adhe puruSoM ko sadA avivAhita rahanA par3egA aura saMyamahIna pApapUrNa For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jIvana vyatIta karanA hogA / udhara vidhavAyeM pApa kareMgI aura dhIre dhIre jAti se cyuta hotI jAya~gI / isa taraha aisI jAtiyoMkA kSaya avayaMbhAvI hai / jainahitaiSI - dhanyavAda / gata aMka meM hamane izArA kiyA thA ki jainahitaiSI meM pichale varSa lagabhaga 200 ) kA ghATA rahA hai| use par3hakara jainahitaiSI ke sacce zubhacintaka aura vizeSa lekhaka zrIyuta bAbU jugalakizorajI mukhtArane 25 ) paccIsa rupaye manI - ArDara dvArA sahAyatArtha bheje haiM, jo unake atizaya Agrahake kAraNa dhanyavAdapUrvaka svIkAra kiye jAte haiM / granthaparIkSA lekhamAlA | jainahitaiSImeM prakAzita hue granthaparIkSA-viSayaka lekhaka hama pustakAkAra chapavA rahe haiM / inakA eka bhAga bhadrabAhu -saMhitAkI parIkSA chapa cukA hai| dUsarA bhAga chapa rahA hai, jisameM umAsvAmizrAvakAcAra, kundakunda zrAvakAcAra aura jina - sena trivarNAcAra ina tIna granthoMke parIkSAlekha raheMge / mUlya lAgata mAtra rakkhA jAyagA / sirpha 500 kApiyA~ chapavAI jA rahI haiN| jo dharmAtmA sajjana bhaTTArakI sAhityakI pola kholanA cAhate haiM, bhaTTArakoMke zithilAcArapoSaka granthoMse samAjakI rakSA karanA cAhate haiM, unheM ina donoM pustakoM kI daza daza bIsa bIsa kApiyA~ bA~Taneke lie avazya ma~gA lenA cAhie / dazalakSaNa parva meM ye pustakeM pratyeka mandira meM par3hI jAnI cAhie~ / [ bhAga 13 dharmaparIkSA / ( graMtha - parIkSA lekhamAlAkA pA~cavA lekha | ) [ lekhaka - zrIyuta bAbU jugala kizorajI mukhtAra / ] kRtvA kRtIH pUrvakRtAH purastAtpratyAdaraM tAH punarIkSamANaH tathaiva jalpedathayonyathA vA sa kAvyacorostu sa pAtakI cA --somadevaH / " zvetAmbara jainasampradAya meM, zrIdharmasAgara mahopAdhyAyake ziSya padmasAgara gaNIkA banAyA huA dharmaparIkSA' nAma kA eka saMskRta graMtha hai, jise kucha samaya huA, seTha devacandalAlabhAIke jainapustakoddhAra phaMDa bambaIne chapAkara prakAzita bhI kiyA hai / yaha graMtha saMvat 1645 kA banA huA hai| jaisA ki isake antameM diye hue nimnapayase pragaTa hai:-- tadrAjye vijayinyananyamatayaH zrIvAcakAgresarA dyotante bhuvi dharmasAgaramahopAdhyAyazuddhA dhiyA / teSAM ziSyakaNena paMcayugaSaT caMdrAMkite (1645 ) vatsare velAkUlapure sthitena racito grntho'ymaanndtH|| 1483 digambara jainasampradAya meM bhI ' dharmaparIkSA ' nAmakA eka graMtha hai jise zrI mAdhavasenAcArya ke ziSya ' amitagati' nAmake AcAryane vikramasaMvat 1070 meM banAkara samApta kiyA hai / yaha graMtha bhI chapakara prakAzita ho cukA hai| isa graMthakA racanA - saMvat sUcaka, antima padya isaprakAra hai: saMvatsarANAM vigate sahasre, saptatau 1070 vikramapArthivasya / idaM niSidhyAnyamataM samAptaM, jinendradharmAmitayuktizAstram // 20 // ina donoM graMthoMkA pratipAdya viSaya prAyaH eka hai / donoMmeM 'manovega' aura 'pavanavega' kI pradhAna kathA aura usake aMtargata anya aneka upakathAoMkA samAna rUpase varNana pAyA jAtA hai; balki For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] dhrmpriikssaa| 315 ekakA sAhitya dUsareke sAhityase yahA~taka anuSTup chaMdakA rUpa na desakane Adi kisI milatA julatA hai ki ekako dUsarekI nakala kahanA kAraNavizeSase, jyoMkA tyoM bhinna bhinna chaMdoMmeM kucha bhI anucita na hogaa| zvetAMbara 'dharmaparIkSA' bhI rahane diyA hai; jisase antameM jAkara graMthakA jo isa lekhakA parIkSAviSaya hai, digambara anuSTupchaMdI niyama bhaMga ho gayA hai / astu; 'dharmaparIkSA ' se 575 varSa bAdakI banI huI hai| ina pA~coM padyoMmeMse pahalA padya namUneke taurapara isa lie yaha kahanemeM kucha bhI saMkoca nahIM ho isa prakAra hai:rAkatA ki padmasAgara gaNIne apanI dharmaparIkSA 'idaM vrataM dvAdazabhedabhinnaM, amitagatikI 'dharmaparIkSA ' parase hI banAI hai yaH zrAvakIyaM jinanAthadRSTam / aura vaha prAyaH usakI nakala mAtra hai / isa naka- karoti saMsAranipAtabhotaH lamai padmasAgara gaNIne amitagatike Azaya, DhaMga prayAti kalyANamasau samastam // 1476 // (zailI) aura bhAvoMkI hI nakala nahIM kI, balki yaha padya amitagati-dharmaparIkSAke 19 veM pariusake adhikAMza padyoMkI prAyaH akSarazaH nakala cchedameM naM0 97 para darja hai / isa pathake bAda kara DAlI hai aura usa sabako apanI kRti banAyA eka pA aura isI paricchedakA dekara tIna padya hai, jisakA khulAsA isa prakAra hai-padmasAgara 20 veM paricchedase uThAkara rakkhe gaye haiM, jinake gaNIkI dharmaparIkSAmeM padyoMkI saMkhyA kula 1484 nambara ukta paricchedameM kramazaH 87, 88 aura hai / inameMse cAra padya prazastike aura chaha padya 89 diye haiM / isa 20veM paricchedake zeSa sampUrNa maMgalAcaraNa tathA pratijJAke nikAlakara zeSa 1474 payoMko, jinameM dharmake aneka niyamoMkA nirUpadyoM se 1260 padya aise haiM, jo amitagatikI paNa thA, graMthakartAne chor3a diyA hai| isI prakAra dharmaparIkSAse jyoMke tyoM uThAkara rakkhe gaye haiN| dUsare paricchedoMse bhI kucha kucha paya chor3e gaye vAkI rahe 214 padya, ve saba amitagatike padyoM parase haiM, jinameM kisI kisI viSayakA vizeSa kucha parivartana karake banAye gaye haiN| parivartana varNana thaa| amitagati-dharmaparIkSAkI padyasaMkhyA prAyaH chaMdobhedakI vizeSatAko liye hue hai| kala 1941 hai jisameM 20 padyoMkI prazasti amitagatikI dharmaparIkSAkA pahalA pariccheda aura bhI zAmila hai, aura padmasAgara-dharmaparIkSAkI zeSa 19 paricchedoMke antake kucha kucha padya padyasaMkhyA prazastise alaga 1480 hai; jaisA anuSTupa chandameM na hokara dUsarehI chaMdoMmeM race gaye ki Upara jAhira kiyA jAcukA hai| isalie haiN| padmasAgara gaNIne unameMse jina jina padyoMko saMpUrNa chor3e hue padyoMkI saMkhyA lagabhaga 440 lenA ucita samajhA hai, unheM anuSTup chandameM badala- samajhanI caahie| isa taraha lagabhaga 440 padyoMko kara rakha diyA hai, aura isa tarahapara apane graMthameM nikAlakara, 214 payomeM kucha chaMdAdikakA anuSTap chaMdoMkI eka lambI dhArA bahAI hai / isa parivartana karake aura zeSa 1260 payoMkI jyAkI dhArAmeM Apane pariccheda bhedako bhI bahA diyA tyoM nakala utArakara graMthakartA zrIpadmasAgara gaNIne hai; arthAt apane granthako paricchedoM yA adhyAyoMmeM isa 'dharbhaparIkSA' ko apanI kRti banAnekA vibhakta na karake use binA hAlaTiMga sTezana puNya saMpAdana kiyA hai / jo loga dUsaroMkI vAlI eka lambI aura sIdhI sahakake rUpameM banA kRtiko apanI kRti banAne rUpa puNya saMpAdana diyA hai / parantu antameM pA~ca padyoMko, unakI karate haiM unase yaha AzA rakhanA to vyartha racanApara mohita hokara athavA unheM sahajameM hai ki ve usa kRtike mUla kartAkA Adara For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jainahitaiSI [bhAga 13 pUrvaka smaraNa kareMge, pratyuta unase jahA~taka 2-tyaktabAhyAntarapatho niHkaSAyo jidriyaH / bana par3atA hai, ve usa kRtike mUlakartAkA parISahasahaH sAdhurjAtarUpadharo mataH // 18-76 / nAma chipAne yA miTAnekI hI ceSTA kiyA isa padyameM amitagatine sAdhukA lakSaNa karate haiM / aisA hI yahA~para padmasAgara gaNIne 'jAtarUpadharaH' arthAt nagnAdagambara batalAyA bhI kiyA hai / amitagatikA kRtajJatApUrvaka hai / sAdhukA lakSaNa nagnadigambara pratipAdana karasmaraNa karanA to dUra rahA, Apane apanI nese kahIM digambara jainadharmako pradhAnatA prApta na zaktibhara yahA~ taka ceSTA kI hai ki graMthabharameM ho jAya, athavA yaha graMtha kisI digambara jainaamitagatikA nAma taka na rahane pAve aura na kI kRti na samajha liyA jAya, isa bhayase gaNIdUsarA koI aisA zabda hI rahane pAve jisase yaha jI mahArAjane isa padyakI jo kAyApalaTa kI graMtha spaSTa rUpase kisI digambara jainakI kRti hai vaha isa prakAra hai:samajha liyA jAya / udAharaNake taurapara yahA~ tyaktabAhyAntaro graMtho niSkiyo vijiteMdriyaH / isake kucha namUne dikhalAye jAte haiM:- parISahasahaH sAdhubhavAmbhonidhitArakaH // 13-76 // 1-zrutvA vAcamazeSakalmaSamuSAM saadhorgunnaashNsinii| yahA~ 'jAtarUpadharo mataH ' ke sthAnameM 'bhanatvA kevalipAdapaMkajayugaM mAmarendrArcitam // vAmbhonidhitArakaH ' ( saMsArasamudrase pAra karaAtmAnaM vrataratnAbhUSitamasau cakre vishuddhaashyo| nevAlA) aisA parivartana kiyA gayA hai / sAtha bhavyaHprApya yaugiro'mitagatarvyarthAHkathaM kurvte||101|| hI. 'niHkaSAyaH' kI jagaha niSkriyaH' ___ yaha padya amitagatikI dharmaparakSiAke 19 veM bhI banAyA gayA hai jisakA koI dUsarA hI paricchedakA antima padya hai| isameM munimahA- rahasya hogaa| rAjakA upadeza sunakara pavanavegake zrAvaka vrata 3-kanye nandAsunandAkhye kacchasya nRpatervRSA / dhAraNa karanekA ullekha karate hue, cauthe caraNameM jinena yojayAmAsa nItikIrtI ivaamle||18.241 likhA hai ki 'bhavyapuruSa aparimita jJAnake dhAraka digambara sampradAyameM, RSabha devakA vivAha munike upadezako pAkara use vyartha kaise kara rAjA kacchakI nandA aura sunandA nAmakI sakate haiN| ' sAtha hI isa caraNameM amitagatine do kanyAoMke sAtha honA mAnA jAtA anyaparicchedoMke Antima padyoMke samAna yuktipUrvaka hai / isI bAtako lekara amitagatine. guptarItise apanA nAma bhI diyA hai / padmasAgara usakA Uparake padyameM ullekha kiyA hai| parantu gaNIko amitagatikA yaha gupta nAma bhI asahya zvetAmbara sampradAyameM, RSabhadevakI striyoMke nAhuA aura isa lie unhoMne apanI dharmaparIkSAmeM, momeM kucha bheda karate hue, donoM hI striyoMko rAjA isa padyako naM01477 para, jyoMkA tyoM uddhRta kacchakI putriyeM nahIM mAnA hai / balki sumaMgalAkarate hue, isake antima caraNako nimna prakArase ko svayaM RSabhadevake sAtha uptanna huI unakI badala diyA hai: sagI bahana batalAyA hai aura sunandAko eka dUsare "mitrAduttamato na kiM bhuvi naraH prApnoti sdvstvho|" yugaliyekI bahana bayAna kiyA hai jo apanI ___ isa tabadIlIse pragaTa hai ki yaha kevala ami- bahanake sAtha khelatA huA acAnaka bAlyAvatagatikA nAma alaga karanekI garaz2ase hI kI sthAmeM hI maragayA thA / isalie padmasAgarajIne gaI hai, anyathA isa parivartanakI yahA~para kucha amitagatike ukta padyako badalakara use nIcekA bhI jarUrata na thii| rUpa de diyA hai, jisase yaha graMtha digambara For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] dhrmpriikssaa| graMtha na samajhA jAkara zvatAmbara samajha liyA cillA uThanA aura kahanA ki skaMdane mere pitAko jAya:-- mAra DAlA hai / aisA karanepara rAjA skaMdadvArA " sumaMgalasunandAkhye kanye saha purNdrH| mujhe marA jAnakara skaMdako daMDa degA jisase vaha jinena yojayAmAsa nItikartIi ivAmale / / 1347 putrasahita marajAyagA / ityaadi| isa prakaraNake ina prakAra, yadyapi graMthakartA mahAzayane ami- tIna padya isa prakAra haiM:tagatikI kRtipara apanA kartRtva aura svAmitva eSa yathA kSayameti samUlaM kaMcana karma tathA kuru vatsa / yena sthApita karane aura use eka zvetAmbara graMtha vasAmi ciraM suraloke hRSTamanAH kamanIyazarIraH // 8 // banAneke lie bahuta kucha anucita ceSTAe~ kI kSetramamuSya vinIya mRtaM mAM yaSTi niSaSNatanuM suta kRtvaa| haiM parantu to bhI ve isa (dharmaparIkSA ) graMthako gaumahiSIhayavRndamazeSaM sasya samUhavinAzi vimuNcaa89|| pUrNatayA zvetAmbara graMtha nahIM banA ske| balki vRkSatRNAntarito mama tore tiSTha nirIkSitumAgatimasya / aneka padyoMko nikAla DAlane, parivartita kara kopapareNa kRte mama ghAte pUrakuru sarvajanazravaNAya // 90 // dene tathA jyoMkA tyoM kAyama rakhanekI vajahase ina tInoM padyoMke sthAnameM padmasAgara gaNIne unakI yaha racanA kucha aisI vilakSaNa aura apanI dharmaparIkSAmeM nimnalikhita do paya anuSTup doSapUrNa ho gaI hai, jisase graMthakI corIkA chaMdameM diye haiM:sArA bheda khala jAtA hai| sAtha hI, graMthakartAkI samUlaM kSayametyeSa yathA karma tathA kuru / yogyatA aura unake digambara tathA zvetAmbara dharma- vasAmi yatsphuradehaH svarga hRSTamanAH sukham // 283 // sambaMdhI parijJAna AdikA bhI acchA paricaya vRkSAdyantaritastiSTha tvamasyAgatimIkSitum / mila jAtA hai| pAThakoMke saMtoSArtha yahA~ inhIM AyAte'sminmRtaM hatvA mo pUtkuru janazruteH // 24 // saba bAtoMkA kucha digdarzana karAyA jAtA hai:- ina padyoMkA amitagatike padyoMke sAtha milA (1) amitagati-dharmaparIkSAke pA~caveM pari- na karanepara pAThakoMko sahajahImeM yaha mAlUma ho cchedameM vaka' nAmake dviSTa puruSakI kathAkA varNana jAyagA ki donoM padya kramazaH amitagatike padya karate hue eka sthAna para likhA hai ki jisa samaya naM088 aura 90 parase kucha chIla chAlakara banAye 'vaka' maraNAsanna huA tana usane apane gaye haiN| inameM amitagatike zabdoMkI prAyaH nakala 'skaMda ' nAmaka zatrukA samUla nAza karaneke pAI jAtI hai / parantu sAthahI unheM yaha jAnanemeM lie, putrapara apanI Antarika icchA pragaTa kI bhI vilamba na hogA ki amitagatike padya naM0 aura use yaha upAya batalAya ki ' jisa 89 ko padmasAgarajIne bilakula hI chor3a diyA samaya maiM mara jAUM usa samaya tuma mujhe mere hai-usake sthAnameM koI dUsarA padya bhI banAzatruke khetameM le jAkara lakar3Ike sahAre khar3A kara kara nahIM rakkhA / isalie unakA padya naM. denA / sAtha hI apane samasta gAya, bhaiMsa tathA 284 bar3A hI vicitra mAlUma hotA hai| usameM ghor3oMke samUhako usake khetameM chor3a denA, jisase usa upAyake sirpha uttarArdhakA kathana hai, jo vakrave usake samasta dhAnyakA nAza kara deveN| aura ne marate samaya apane putrako batalAyA thA / upAtuma kisI vRkSa yA ghAsakI oTameM mere pAsa yakA pUrvArdha na honese yaha padya itanA asambaddha baiThakara skaMdake AgamanakI pratIkSA karate rhnaa| aura beDhaMgA ho gayA hai ki prakRta kathanase usakI jisa vakta vaha krodhameM Akara mujha para prahAra kucha bhI saMgati nahIM baitthtii| isI prakArake padya kare taba tuma saba logoMko sunAneke lie jorase aura bhI aneka sthAnoM para pAye jAte haiM, jinake For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jainahitaiSI [bhAga 13 pahaleke kucha padya chor3a diye gaye haiM aura isa " draupadyAH paMca bhartAraH kathyante yatra pANDavAH / lie ve para kaTe hue kabUtarakI samAna la~DUre mAlUma jananyAstava ko doSastatra bhartRdayesati // 979 // hote haiN| ____ isa zlokameM draupadIke paMcabhartAra honekI bAta (2) amitagatine apanI dharmaparIkSAke . kaTAkSa rUpase kahI gaI hai| jisakA Age prati 15 veM paricchedameM, 'yuktito ghaTate yanna' ityAdi bAda honekI jarUrata thI aura jise gaNIjIne padya naM0 47 ke bAda, jise padmasAgarajIne bhI nahIM kiyA / yadi gIjIko eka strIke aneka apane graMthameM naM0 1089 para jyoMkA tyoM udhdRta pati honA aniSTa na thA taba Apako apane graMthameM kiyA hai, nIce likhe do padyoMdvArA eka strIke yaha zloka bhI rakhanA ucita na thA aura na isa paMca bhartAra honeko ati niMdya karma ThaharAyA hai; viSayakI koI carcA hI calAnekI jarUrata thii| aura isa tarahapara draupadIke paMcapati honekA parantu Apane aisA na karake apanI dharmaparIkSAmeM niSedha kiyA hai| ve donoM padya isa prakAra haiM:- ukta zloka aura usake sambaMdhakI dUsarI carcAko, sambaMdhA bhuvi vidyante sarve sarvasya bhuurishH| vinA kisI prativAdake, jyoMkA tyoM sthira * bhartRNAM kvApi paMcAnAM naikayA bhAryayA punaH // 48 // rakkhA hai, isa lie kahanA par3atA hai ki Apane sarve sarveSa kurvanti saMvibhAgaM mhaadhiyH| aisA karake niHsandeha bhArI bhUla kI hai / aura isase mahilAsaMvibhAgastu nindyAnAmapi ninditH||49|| ApakI yogyatA tathA vicArazIlatAkA bhI bahuta padmasAgarajIne yadyapi ina padyoMse pahale aura kucha paricaya mila jAtA hai| pIcheke bahutase padyoMkI ekadama jyoMkI tyoM / (3) zvetAmbara dharmaparIkSA meM, eka sthAnanakala kara DAlI hai, to bhI Apane ina , para, ye tIna padya diye haiM:donoM padyoMko apanI dharmaparIkSAmeM sthAna nahIM 'vilokya vegataH kharyA kramasyoparime kramaH / diyaa| kyoMki zvetAmbara sampradAyameM, hindu bhanno muzalamAdAya dattaniSThuraghAtayA // 515 // oMkI taraha, draupadIke paMcabhartAra hI mAne jAte haiN| athaitayormahArATiH pravRttA durnivaarnnaa| pA~coM pAMDavoMke galemeM draupadIne varamAlA DAlI lokAnAM prekSaNI bhUtA rAkSasyoriva ruSTayoH // 516 // thI aura unheM, apanA pati banAyA thA; aisA are / rakSatu te pAdaM tvadIyA jananI svayam / kathana zvetAmbaroMke ' trizaSThizalAkApuruSaca ruSTakhA nigadyeti pAdo bhanno dvitIyakaH // 51 // rita ' Adi aneka graMthoMmeM pAyA jAtA hai / ukta ____ ina padyoMmeMse pahalA padya jyoMkA tyoM bahI donoM padyoMko sthAna denese yaha graMtha kahA hai jo digambarI dharmaparIkSAke 9 veM paricchedameM zvetAmbara dharmake ahAtese bAhara na nikala jAya, naM0 27 para darja hai| dUsare padyameM sirpha isI bhayase zAyada gaNIjI mahArAjane unheM 'itthaM tayoH / ke sthAnameM ' athaitayoH ' kA sthAna denekA sAhasa nahIM kiyA / parantu pATha- aura tIsare padyameM 'boDe' ke sthAnameM 'are' aura koMko yaha jAnakara Azcarya hogA ki gaNIjIne / 'ruSTayA ' ke sthAnameM ' ruSTakharyA ' kA parivaapane graMthameM usa zlokako jyoMkA tyoM rahane / rahana rtana kiyA gayA hai / pichale donoM padya digambarI diyA jo AkSepake rUpameM brAhmaNoMke sammukha / dharmaparIkSAke ukta paricchedameM kramazaH naM0 32 upasthita kiyA gayA thA aura jisakA prativAda karaneke lie hI amitagati AcAryako ukta aura 33 para darja haiN| ina donoM padyoMse pahale donoM padyoMke likhanekI jarUrata par3I thii| vaha amitagatine jo cAra padya aura diye the aura zloka yaha hai: jinameM kakSI tathA kharI nAmakI donoM striyoMke 7. . For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] dhrmpriikssaa| vAgyuddhakA varNana thA unheM padmasAgarajIne apanI upAya karaneke lie do murde lAnake viSayameM thI) dharmaparIkSAse nikAla diyA hai / astu; aura saba bar3I prasannatAke sAtha pAlana kiyA, saca hai kAmI bAtoMko chor3akara yahA~ pAThakoMkA dhyAna usa pari- puruSa aise kAryoMmeM duSprabodha nahIM hote| arthAt vartanakI ora AkarSita kiyA jAtA hai, jo ve apane kAmakI bAtako kaThinatAse samajhanevAle. 'ruSTayA ' ke sthAnameM 'ruSTakharyA' banAkara, na hokara zIghra samajha lete haiM / padmasAgarajIne kiyA gayA hai / yaha parivartana vAstavameM bar3A hI yahI padya apanI dharmaparIkSAmeM naM0 315 para vilakSaNa hai / isake dvArA yaha vicitra artha ghaTita diyA hai parantu sAtha hI isake uttarArdhako nimna kiyA gayA hai ki jisa kharI nAmakI strIne prakArase badalakara rakkhA hai:- . pahale kakSIke upAsya caraNako tor3a DAlA thA "na jAtA tasya zaMkApi duSprabodhA hi kaaminH||" usIne RkSIko yaha caileMja dete hue ki 'le! isa parivartanake dvArA yaha sUcita kiyA gayA hai aba tU aura terI mA apane caraNakI rakSA kara' ki 'usa baTakako ukta AjJAke pAlanameM zaMkA svayaM apane upAsya dUsare caraNako bhI tor3a bhI nahIM huI, saca hai kAmI loga kaThina DAlA ! parantu kharIko apane upAsya caraNa para tAse samajhanevAle hote haiM / parantu baTukane krodha Ane aura use tor3a DAlanekI koI vajaha to yajJAkI AjJAko pUrI taurase samajhakara na thI / yadi aisA mAna bhI liyA jAya to ukta use vinA kisI zaMkAke prasannatAke sAtha turanta caileMjameM jo kucha kahA gayA hai vaha saba vyartha pAlana kiyA hai taba vaha kaThinatAse samajhanevAlA paDatA hai| kyoMki jaba kharI kakSIke upAsya 'duSprabodha' kyoM ? yaha bAta bahuta hI khaTakanecaraNako pahale hI tor3a cukI thI, taba usakA vAlI hai; aura isa lie UparakA parivartana baDAkakSIse yaha kahanA ki, le ! aba tu apane hI beDhaMgA mAlama hotA hai| nahIM mAlama graMthacaraNakI rakSA kara, maiM usa para NAkramaNa karatI hU~, kartAne isa parivartanako karake padyameM kaunasI. bilakula hI bhaddA aura asamaMjasa mAlUma hotA khubI paidA kI aura kyA lAbha uThAyA / isa hai| vAstavameM dUsarA caraNa kakSaki dvArA, apanA prakArake vyartha parivartana aura bhI aneka sthAnoM badalA cukAneke lie tor3A gayA thA aura usIne para pAye jAte haiM jinase graMthakartAkI yogyatA kharIko lalakAra kara uparyukta vAkya kahA thaa| aura vyarthAcaraNakA acchA paricaya milatA hai| graMthakAne isapara kucha bhI dhyAna na dekara vinA soce samajhe vaise hI parivartana kara DAlA hai, jo vatAmbara-zAstraviruddha kathana / bahuta hI bhaddA mAlUma hotA hai| (5) padmasAgara gaNIne, amitagatike padyoM(.4 / AmitagAti-dharmaparIkSAka' chaThe pari- bIjyoMkI tyo nakala karate hue eka sthAna para cchedameM, 'yajJA' brAhmaNI aura usake jArapati ye do padya diye haiN| 'baTuka' kA ullekha karate hue, eka padya isa "kSudhA tRSNA bhayadveSau rAgo moho mado gdH| prakArase diyA hai-- cintA janma jarA mRtyuvi do vismayo ratiH // 892 // prapede sa vacastasyA niHzeSa hRSTamAnasaH / khedaH svedastathA nidrA doSAH sAdhAraNA ime|| jAyante nedRze kArye duSprabodhA hi kAminaH // 44 // aSTAdazApi vidyante sarveSAM duHkhahetavaH // 893 // " isa payameM likhA hai ki 'usa kAmI baTukane ina padyoMmeM una 18 doSoMkA nAmollekha hai, yajJAkI AjJAko (jo apane nikala bhAganekA jinase digambara loga arhanta devoMko rahita For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI [bhAga 13 dApa mAnate haiN| ukta doSoMkA, 21 padyoMmeM, kucha vivaraNa rati, bhIti (bhaya), nidrA, rAga aura dveSa ye pA~ca dekara phira ye do padya aura diye haiM:- doSa to aise haiM jo digambara aura zvetAmbara donoM etairye pIDitA doSaistairmucyante kathaM pre| sampradAyoMmeM samAna rUpase mAne gaye haiN| zeSa siMhAnA hatanAgAnAM na khedosti mRgakSaye // 915 // dAnAntarAya, lAbhAntarAya, vIryAntarAya, bhogAntasarve rAgiNi vidyanta doSA nAtrAsti sNshyH| rAya, upabhogAntarAya, hAsya, arati, jugupsA, rUpiNIva sadA dravye gandhasparzarasAdayaH // 916 // zoka, kAma, mithyAtva, ajJAna aura virati ___ ina padyoMmeM likhA hai ki 'jo deva ina kSudhAdika nAmake 13 doSa digambaroMke mAne hue doSoMse pIDita haiM, ve dUsaroMko duHkhoMse mukta kaise kSudhA, tRSA, moha, mada, roga, cintA, janma, kara sakate haiM ? kyoMki hAthiyoMko mAranevAle jarA, mRtyu, viSAda, vismaya, kheda aura sveda siMhoMko mRgoMke mAranemeM kucha bhI kaSTa nahIM hotaa| nAmake doSoMse bhinna hai / isa lie gaNIjIkA jisa prakAra pudgala dravyameM sparza, rasa aura gaMdhA- uparyukta kathana zvetAmbara zAstroMke viruddha hai| dika guNa hamezA pAye jAte haiM, usI prakAra ye saba mAlUma hotA hai ki amitagatidharmaparIkSAke doSa bhI rAgI devoMmeM pAye jAte haiN|' isake 13 veM paricchedase ina saba padyoMko jyoMkA tyoM bAda eka padyameM brahmAdika devatAoM para kucha AkSepa uThAkara rakhanekI dhunameM Apako isa viruddhatAkA karake gaNIjI likhate haiM ki : sUryase aMdhakArake kucha bhI bhAna nahIM huaa| samUhakI taraha jisa devatAse ye saMpUrNa doSa naSTa (6) eka sthAna para, padmasAgarajI likhate haiM ho gaye haiM, vahI saba devoMkA adhipati arthAt ki 'kuntIse utpanna hue putra tapazcaraNa karake devAdhideva hai aura saMsArI jIvoMke pApoMkA mokSa gaye aura madrI ke donoM putra mokSameM na jAkara nAza karanemeM samartha hai, yathAH- sarvArthasiddhiko gye| yathAHete naSTA yato doSA bhAnoriva tmshcyaaH| "kuntIzarIrajAH kRtvA tapo jagmuH zivAspadam / sa svAmI sarvadevAnAM pApanirdalanakSamaH // 918 // madrIzarIrajau bhanyo sarvArthasiddhimIyatuH // 1095 // ___isa prakAra gaNIjI mahArAjane devAdhideva , yaha kathana yadyapi digambarasampradAyakI dRSTise arhanta bhagavAnkA 18 doSoMse rahita vaha satya hai aura isI lie amitagatine apane svarUpa pratipAdana kiyA hai, jo digambarasampradAya- graMthake 15veM paricchedameM ise naM0 55 para diyA meM mAnA jAtA hai| paraMtu yaha svarUpa zvetAmbara hai| parantu zvetAmbarasampradAyakI dRSTise yaha kathana sampradAyake svarUpase vilakSaNa mAlUma hotA bhI viruddha hai / zvetAmbaroMke 'pAMDavacaritra' Adi hai; kyoMki zvetAmbaroMke yahA~ prAyaH dUsare hI graMthoM meM 'madrI' ke putroMkA bhI mokSa jAnA prakArake 18 doSa mAne gaye haiN| jaisA ki muni likhA hai aura isa taraha para pA~coMhI pANDavoMke AtmArAmajIke ' tattvAdarzameM / ullikhita nIce lie muktikA vidhAna kiyA hai| likhe do padyoMse pragaTa hai: (7) padmasAgarajIne, apanI dharmaparIkSAmeM, aNtraaydaanlaabhviirybhogopbhoggaaH| eka sthAna para yaha padya diyA hai:--- hAso ratyaratI bhItirjugupsAzoka eva ca // 1 // cArvAkadarzanaM kRtvA bhUpI zukrabRhaspatI / kAmo mithyAtvamajJAnaM nidrA ca virtistthaa| pravRttau svecchayA kartuM svakIyendriyapoSaNam // 1365 // rAgo dveSazca no doSAsteSAmaSTAdazA'pyamI // 2 // isameM zukra aura bRhaspati nAma rAjAina padyoMmeM diye hue 18 doSoMke nAmoM se oMko 'cArvAka ' darzanakA calAne likhA For Personal & Private Use Only ' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7] dhrmpriikssaa| hai / parantu muni AtmArAma ne apane to use pratimAke sthAna para eka caturmukhI manuSya 'tattvAdarza' graMthake 4 the paricchedameM ' zIla- dikhalAI par3A, jisake mastaka para gadhekA sira taraMgiNI' nAmaka kisI zvetAmbarazAstrake thaa| usa gadheke sirako bar3hatA huA dekhakara - usane zIghratAke sAtha use kATa DAlA / parantu AdhAra para, cArvAka matakI utpattiviSayaka . vaha sira mahAdevake hAthako cipaTa gayA, nIce jo kathA dI hai, usase yaha mAlUma hotA hai ki nahIM giraa| taba brAhmaNI vidyA mahAdevako sAdhanAcArvAka mata kisI rAjA yA kSatriya puruSake dvArA ko vyartha karake calI gaI / isake bAda rAtriko, na calAyA jAkara kevala bRhaspati nAmake eka mahAdevane zrI vardhanamAnasvAmIko smazAnabhUmimeM brAhmaNadvArA pravartita huA hai; jo apanI bAlavidhavA dhyAnArUDha dekhakara aura unheM vidyArUpI manaSya bahanase bhoga karanA cAhatA thA ! aura isa lie samajhakara una para upadrava kiyaa| prAtaHkAla jaba bahanake hRdayase pApa tathA lokalajjAkAbhaya nikAla- use yaha mAlUma huA ki ve zrIvardhamAnajineMdra the, taba use apanI kRti para bahuta pazcAttApa kara apanI icchA pUrtikI garajase hI usane isa matake * huaa| usane bhagavAnkI stuti kI aura unake siddhAntoMkI racanA kI thii| isa kathanase padma- caraNa chae / caraNoMko chate hI usake hAthameM sAgarajIkA uparyukta kathana bhI zvetAmbara zAstroMke cipaTA huA vaha gadhekA sira gira pdd'aa|" / viruddha par3atA hai| ___yaha saba kathana zvetAmbara zAstroMke bila(8) isa zvetAmbara 'dharmaparIkSA' meM, padya naM0 kula viruddha hai / zvetAmbaroMke 'Avazyaka' sUtrameM 782 se 799 taka, gadheke ziracchedakA iti- mahAdevakI jo kathA likhI hai aura jisako muni hAsa batalAte hue, likhA hai ki " AtmArAmajIne apane 'tatvAdarza' nAmaka graMthake "jyeSThAke garbhase utpanna huA zaMbhu (mahAdeva) , 12 ve paricchedameM uddhRta kiyA hai, usase yaha saba kathana bilakula hI vilakSaNa mAlUma hotA sAtyakikA beTA thA / ghora tapazcaraNa karake usane hai| usameM mahAdeva ( mahezvara ) ke pitAkA bahutasI vidyAoMkA svAmitva prApta kiyA thaa| nAma 'sAtyaki ' na batalAkara svayaM mahAdevakA vidyAoMke vaibhavako dekhakara vaha dasaveM varSameM bhraSTa hI asalI nAma 'sAtyaki' pragaTa kiyA hai ho gyaa| usane cAritra (munidharma) ko chor3akara aura pitAkA nAma 'peDhAla' parivrAjaka batavidyAdharoMkI ATha kanyAoMse, vivAha kiyaa| lAyA hai| likhA hai ki, peDhAlane apanI vidyAparantu ve vidyAdharoMkI AThoM hI putriyA~ mahAdevake sAtha ratikarma karanemeM asamartha hokara mara gii| taba * oMkA dAna karaneke lie kisI brahmacAriNIse eka / taba putra utpanna karanekI jarUrata samajhakara 'jyeSThA' mahAdevane pArvatIko ratikarmameM samartha samajhakara usa- nAmakI sAdhvIse vyabhicAra kiyA aura usase kI yAcanA kI aura usake sAtha vivAha kiyaa| eka sAtyAka nAmake mahAdeva putrako utpanna karake dina pArvatake sAtha bhoga karate hue usakI use apanI saMpUrNa vidyAoMkA dAna kara diyaa| 'trizala ' vidyA naSTa ho gii| usake naSTa hone- sAtha hI yaha bhI likhA hai ki, vaha sAtyaki para vaha 'brAhmaNI' nAmakI dasarI vidyAko nAmakA mahezvara mahAvIra bhagavAnkA avirata siddha karane lgaa| jaba vaha 'brAhmaNI' vi- . samyagdRSTi zrAvaka thA / isa lie usane kisI dyAkI pratimAko sAmane rakhakara japa kara rahA raNa kiyA aura usase bhraSTa huA, ityAdi bAtoM cAritrakA pAlana kiyA, munidIkSA lI, ghora tapazcathA, taba usa vidyAne aneka prakArakI vikriyA kA usake sAtha koI sambaMdha nahIM hai / mahAdevane karanI zurU kii| usa vikriyAke samaya jaba vidyAdharoMkI AThakanyAoMse vivAha kiyA, ve mahAdevane eka bAra usa pratimA para dRSTi DAlI, mara gaI, taba pArvatIse vivAha kiyaa| pAvatIse bhoga For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 jainahitaiSI [bhAga 13 karate samaya trizUla vidyA naSTa ho gaI, usake eka dina vyAsa rAjAke putra pANDako sthAnameM brAhmaNI vidyAko siddha karanekI ceSTA kI vanameM krIDA karate hue kisI vidyAdhara kI gaI. vidyAkI vikriyA, gadhekA sira hAthake cipaTa ' kAmamudrikA ' nAmakI eka aMgUThI milii| jAnA aura phira usakA vardhamAna svAmI ke caraNa thoDI derameM usa aMgaThIkA svAmI citrAMgada chane para chUTanA, ina saba bAtoMkA bhI vahA~ kAI nAmakA vidyAdhara apanI aMgUThIko DhU~r3hatA ullekha nahIM hai / inake sthAnameM likhA hai ki mahA huA vahA~ A gyaa| pAMDune use usakI vaha deva bar3A kAmI aura vyabhicArI thA, vaha apanI vidyAke balase jisa kisIkI kanyA yA strIse aMgUThI de dii| vidyAdhara pAMDukI isaprakAra niHspacAhatA thA viSaya sevana kara letA thA; loga hatA dekhakara bandhutvabhAvako prApta ho gayA aura usakI vidyAke bhayase kucha bola nahIM sakate the| pANDuko kucha viSaNNacitta jAnakara usakA jo koI bolatA thA use vaha mAra DAlatA thA, . kAraNa pUchane lgaa| isapara pAMDune kuntIse vivAha ityAdi / antameM yaha bhI likhA hai ki umA karanekI apanI utkaTa icchA aura usake (pArvatI) eka vezyA thI, mahAdeva usa para mohita na milaneko apane viSAdakA kAraNa btlaayaa| hokara usIke ghara rahane lagA thaa| aura 'caMdrapradyota' yaha sunakara usa vidyAdharane pAMDuko apanI vaha nAmake rAjAne, umAse milakara aura usake dvArA kAmamudrikA dekara kahA ki isake dvArA tuma yaha bheda mAlUma karake ki bhoga karate samaya kAmadevakA rUpa banAkara kuntIkA sevana karo. mahAdevakI samanta vidyAe~ usase alaga ho jAtI pachi garbha raha jAne para kuntIkA pitA tamhAre hI haiM, mahAdevako umAsahita bhogamannAvasthAmeM apane / / sAtha usakA vivAha kara degaa| pANDu kAma mudri kAko lekara kuntIke dhara gayA aura barAbara subhaToM dvArA maravA DAlA thA aura isa taraha para sAta dinataka kuMtIke sAtha viSayasevana karake nagarakA upadrava dUra kiyA thA / isake bAda usane use garbhavatI kara diyaa| kuMtIkI mAtAko mahAdevakI usI bhogAvasthAkI pUjA pracalita honekA kAraNa batalAyA hai / isase pAThaka bhale jaba garbhakA hAla mAlUma huA taba usane gupta rUpase prakAra samajha sakate haiM ki padmasAgarajI gaNIkA prasUti karA prasUti karAI aura prasava ho jAne para bAlakako eka uparyukta kathana zvetAmbara zAstroMke isa kathanase maMjUSAmeM banda karake gaMgAmeM bahA diyaa| gaMgAmeM kitanA vilakSaNa aura vibhinna hai aura ve kahA~ bahatA huA vaha maMjUSA caMpApurake rAjA 'Aditya, ko milA, jisane usa maMjUSAmeMse ukta bAlakako taka isa dharmaparIkSAko zvetAmbaratvakA rUpa nikAlakara usakA nAma 'karNa' rakkhA, aura denemeM samartha ho sake haiM / gaNIjIne vinA soce apane koI putra na honeke kAraNa baDe hI harSa samajhe hI yaha saba prakaraNa digambara dharmaparIkSAke aura premake sAtha usakA pAlana poSaNa kiyA / 12 veM paricchedase jyoMkA tyoM nakala kara DAlA hai| sirpha eka padya naM0784 meM pUrve' ke sthAnameM Adityake marane para vaha bAlaka campApurakA 'varSe' kA parivartana kiyA hai / amitagatine ra rAjA huaa| cUMki 'Aditya ' nAmake rAjAne. 'dazame pUrve' isa padake dvArA mahAdevako dazapU- ka IN karNako pAlanapoSaNa karake vRddhiko prApta kiyA kA pAThI sacita kiyA thaa| paranta pIjIko thA isa lie kaNa ' Adityaja' kahalAtA hai. amitagatike isa prakaraNakI sirpha itanI hI bAta vaha jyotiSka jAtike sUryakA putra kadApi pasaMda nahIM AI aura isalie unhoMne use badala nahIM hai|" * DAlA hai| padmasAgarajIkA yaha kathana bhI zvetAmbara (9) padmasAgarajI apanI dharmaparIkSAmeM jaina- * yaha saba kathana naM0 1059 se 1090 takake zAstrAnusAra 'karNarAja kI utpattikA varNana karate padyoMmeM varNita hai aura amitagati dharmaparIkSAke 153 hue likhate haiM ki- ... uThAkara paricchedase rakkhA gayA hai| For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 7 dhrm-priikssaa| zAstroM ke pratikUla hai / zvetAmbaroM ke zrIdeva- hogI / isa lie sUryakA diyA, huA honese vijayagaNiIvaracita 'pAMDavacaritra meM pAMDuko bAlakakA dUsarA nAma sUryaputra bhI rakkhA gayA / rAjA vicitravIryakA putra likhA hai aura zvetAmbarIya pAMDavacaritrake isa saMpUrNa kathanase use 'mudrikA ' denevAle vidyAdharakA nAma 'vi- padmasAgarajIke pUrvokta kathanakA kahA~taka mela hai zAlAkSa ' batalAyA hai / sAtha hI yaha bhI aura vaha kitanA sirase paira taka vilakSaNa hai, likhA hai ki vaha vidyAdhara apane kisI zatruke ise pAThakoMko batalAnekI jarUrata nahIM hai / ve dvArA eka vRkSaka nitambameM lohekI kIloMse kIli- eka najara DAlate hI donoMkI vibhinnatA mAlUma tthaa| pAMDune use dekhakara usake zarIrase ve lohekI kara sakate haiM / astu; isI prakArake aura bhI kIleM khIMcakara nikAlI; caMdanAdikake lepase aneka kathana isa dharmaparIkSAmeM pAye jAte haiM jo use saceta kiyA aura usake ghAvoMko apanI digambarazAstroMke anukUla tathA zvetAmbaramudrikAke ratnajalase dhokara acchA kiyA / isa zAstroM ke pratikUla haiM aura jinase graMthakartAkI. upakArake badalemeM vidyAdharane pAMDuko usakI sApha corI pakaDI jAtI hai| Uparake ina saba cintA mAlUma karake, apanI eka aMgUThI dI viruddha kathanoMse pAThakoMke hRdayoMmeM Azcaryake aura kahA ki, yaha aMgUThI smaraNa mAtrase saba manovAMchita kAryoMko siddha karanevAlI hai| isameM sAtha yaha prazna utpanna hue vinA nahIM rahegA ki 'jaba gaNIjI mahArAja eka digambara graMthako adRzyIkaraNa Adi aneka mahAn guNa haiN| jaba gaNAjA pANDane gharapara Akara usa aMgaThIse prArthanA zvetAmbaragraMtha banAneke lie prastuta hue the taba kI ki 'he aMgaThI, majhe kantike pAsa le cala.' Apane zvetAMbarazAstroMke viruddha itane adhika agUThIne use kuntIke pAsa pahuMcA diyaa| usa kathanoMko usameM kyoM rahane diyA ? kyoM unheM samaya kuntI, yaha mAlUma karake ki usakA vivAha dUsare kathanoMkI samAna, jinakA digdarzana isa pANDuke sAtha nahIM hotA hai, galemeM phA~sI DAla- lekhake zurUmeM karAyA gayA hai, nahIM nikAla diyA kara maraneke lie apane upavanameM eka azoka yA nahIM badala diyA / uttara isa praznakA sIdhA .vRkSake nIce laTaka rahI thii| pAMDane vahA~ paha~cate sAdA yahI ho sakatA hai ki yA to gaNIjIko hI galese usakI phA~sI kATa DAlI aura kaMtIke zvetAmbarasampradAyake graMthoM para pUrI AsthA ( zrasaceta tathA paricita ho jAnepara usake sAtha ddhA) nahIM thI, athavA unheM ukta sampradAyake bhoga kiyaa| usa eka hI dinake bhogase kuntIko graMthoMkA acchA jJAna nahIM thA / ina donoM garbha raha gyaa| bAlakakA janma hone para dhAtrIkI bAtoMmeMse pahalI bAta bahuta kucha saMdigdha mAlUma sammatise kuntIne use maMjUSAmeM rakhakara gaMgAmeM hotI hai aura usapara prAyaH vizvAsa nahIM bahA diyA / kuntIkI mAtAko kuntIkI AkRti kiyA jAsakatA / kyoMki gaNIjIkI yaha Adi dekhakara pUchanepara pIchese isa kRtyakI khabara kRti hI unakI zvetAmbara-sampradAya-bhakti huI / vaha maMjaSA * atirathi ' nAmake eka aura sAmpradAyika mohamugdhatAkA eka acchA sArathiko milA jisane bAlakako usameMse nikA- namUnA jAna par3atI hai; aura isase lakara usakA nAma 'karNa' rakkhA / cUMki usa ApakI zraddhAkA bahuta kucha patA lagajAtA sArathikI strIko, maMjUSA mileneke usI dina hai| isa liye dUsarI bAta hI prAyaH satya mAlUma prAtaH kAla, svamameM Akara sUryane yaha kahA thA hotI hai / zvetAmbara graMthoMse acchI jAnakArI na ki he vatsa Aja tujhe eka uttama putrakI prApti honeke kAraNa hI Apako yaha mAlUma nahIM ho For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 ] jainahitaiSI [ bhAga 13 sakA ki uparyukta kathana tathA inhIMke sadRza graMtha racatA hU~ / isa prakAra padmasAgarajIne bar3e aura dUsare aneka kathana zvetAmbara sampradAyake ahaMkArake sAtha apanA graMthakartRtva pragaTa kiyA viruddha haiM; aura isa lie Apa unako nikAla hai| parantu ApakI isa kRtiko dekhate hue nahIM sake / jahA~ taka maiM samajhatA hU~ padmasAgara- kahanA par3atA hai ki ApakA yaha korA aura jIkI yogyatA aura unakA zAstrIya jJAna bahuta thothA ahaMkAra vidvAnoMkI dRSTimeM kevala hAsyAsAdhAraNa thaa| ve zvetAmbara sampradAyameM apane spada honeke sivAya aura kucha bhI nahIM hai / yahAM Apako vidvAn prasiddha karanA cAhate the; aura pAThakoMpara amitagatikA vaha padya bhI pragaTa isa lie unhoMne eka dUsare vidvAnakI kRtiko kiyA jAtA hai, jisako badalakara hI gaNIjIne apanI kRti banAkara use bhole samAjameM pracalita . Uparake do zloka (naM0 4-5 ) banAye haiM:-- kiyA hai / nahIM to, eka acche vidvAnkI aise dharmo gaNezena parIkSito yaH, .. jaghanyAcaraNameM kabhI pravRtti nahIM ho sktii| kathaM parIkSe tamahaM jddaatmaa| usake lie aisA karanA bar3e hI kalaMka aura zarma- zakto hi yaM bhaktamibhAdhirAjaH, kI bAta hotA hai / padmasAgarajIne yadyapi yaha pUrA sa bhajyate kiM zazakena vRkSaH // 15 // hI graMtha curAnekA sAhasa kiyA hai aura isa lie isa padyameM amitagati AcArya apanI laghutA Apa para kavikI yaha ukti bahuta ThIka ghaTita pragaTa karate hue likhate haiM ki-'jo dharma gaNahotI hai ki 'akhilapraMbadhaM harne sAhasa- dhara devake dvArA parIkSA kiyA gayA hai, vaha mujha karne namastubhyaH' parantu to bhI Apa zarmako jaDAtmAse kaise parIkSA kiyA jA sakatA hai ? jisa utArakara apane mu~ha para hAtha pherate hue bar3e vRkSako gajarAja toDa DAlanemeM samartha hai kyA abhimAnake sAtha likhate haiM kiH-- use zazaka bhaMga kara sakatA hai ?' isake bAda dUsare gaNezanirmitAM dharmaparIkSAM krtumicchti| . padyameM likhA hai-'parantu vidvAn munIzvaroMne jisa -mAdRzo'pi janastanna citraM tatkulasaMbhavAt // 4 // dharmameM praveza karake usake pravezamArgako sarala yastarurbhajyate hastivareNa sa kathaM punH| kara diyA hai usameM mujhe jaise mUrkhakA praveza ho kalabheneti nAzaMkyaM ttkuliintvshktitH|| 5 // sakatA hai| kyoMki vajrasUcIse chidra kiye jAne para cakre zrImatpravacanaparIkSA dhmesaagraiH| muktAmaNImeM sUtakA narama DorA bhI praveza karate vAcakendrastatasteSAM ziSyeNaiSA vidhIyate // 6 // dekhA jAtA hai / pAThakagaNa, dekhA, kaisI acchI "arthAt-gaNadharadevakI nirmANa kI huI dharma- ukti aura kitanA namratAmaya bhAva hai / parIkSAko mujha jaisA manuSya bhI yadi banAnekI kahA~ mUlakartAkA yaha bhAva, aura kahA~ icchA karatA hai to isameM koI AzcaryakI bAta usako curAkara apanA banAnevAlekA uparyukta nahIM hai; kyoMki maiM bhI usI kulameM utpanna aMhakAra ! maiM samajhatA hU~ yadi padmasAgarajI isI huA huuN| jisa vRkSako eka gajarAja toDa prakArakA koI namra bhAva prakaTa karate to unakI DAlatA hai, use hAthIkA baccA kaise toDa DAlegA. zAnameM kucha bhI pharka na AtA / parantu mAlUma yaha AzaMkA nahIM karanI cAhie / kyoMki hotA hai ki ApameM itanI bhI udAratA nahIM thI svakIya kulazaktise vaha bhI use tor3a DAla aura tabhI Apane, sAdhu hote hue bhI, dUsaroMkI sakatA hai / mere guru dharmasAgarajI vAcakendrane kRtiko apanI kRti banAnerUpa yaha asAdhu kArya 'pravacanaparIkSA' nAmakA graMtha banAyA hai aura kiyA hai / ityalam / maiM unakA ziSya yaha 'dharmaparIkSA ' nAmakA bambaI-tA05-8-17 / For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre chapAye hue naye grantha / vRndAvana kRta cauvIsI pATha bambaIkA chapA huA / yaha grantha bambaI ke sundara TAipameM acche kAgajoM para phirase chapAyA gayA hai / chapA bhI zuddhatApUrvaka hai / jinheM aura kahIMkI chapAI pasanda nahIM unheM aba isa bamba chape hue vidhAnako yA pUjA pAThako avazya ma~gA lenA cAhie / mUlya 10) jainapadasaMgraha | kavivara daulatarAma kRta saMgraha phirase chapAye gaye haiM bhAgakA 17 ) dUsarekA / ) / pahalA bhAga aura bhAgacandajI kRta dUsarA bhAga pd| bahuta dinoMse ye milate nahIM the / mUlya pahale budha satasaI / arthAt budhajanajIke upadeza, nIti, subhASita Adi sambandhI 700 dohe yaha pustaka dubArA chapAI jA rahI hai / 15-20 dinameM taiyAra ho jAyagI / jainavAlabodhakake donoM bhAga / zrIyuta paM0 pannAlAlajI ke ye donoM bhAga jainapAThazAlAoM meM bahuta hI pracalita / rahe haiM / bahuta dinoMse samApta ho gaye the, aba phirase chapAye gaye haiM / pahale bhAgase asaMyukta aura saMyukta akSaroMke zabdoMkA zuddha zuddha likhanA par3hanA acchI taraha A jAtA hai / dUsare bhAga meM dhArmika kathAoMke aura dharmatattvoMke acche acche pATha haiM / mUlya pahale bhAgakA / ) aura dUsare bhAgakA / / ) / darzanasAra / AcArya devasenasUrikA yaha etihAsika grantha mUla, saMskRtacchAyA, hindI artha aura vistRta vivecana sahita hAla hI chapakara huA taiyAra hai| isakA sampAdana jainahitaiSI sampAdakane kiyA hai| isameM bauddha, AjIvaka, zvetAmbara, kASThAsaMgha, drAviDasaMgha, yApanIyasaMgha, mAthurasaMgha Adi aneka dharmasampradAyoMkA itihAsa aura unakI mAnatAyeM batalAI haiM / vivecana bahuta hI parizrama se likhA gayA hai / pratyeka itihAsapremIko yaha pustaka ma~gAkara par3hanA cAhie / mUlya 1) 1 ratnakaraNDazrAvakAcAra padyAnuvAda | paM0 giridhara zarmAkRta / khar3I bolI ke sundara padyoMmeM ratnakaraNDakA sundara sarala anuvAda | jainapAThazAlAoMmeM par3hAye jAne yogya / mUlya =) mANikacanda granthamAlAke grantha / saba grantha ThIka lAgatake mUlya para bece jAte haiM / sabase saste haiM / pratyeka maMdira meM inakI eka eka prati avazya rakhanA cAhie aura saMskRtake paNDitoMko vitaraNa karanA cAhie" For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sAgAradharmAmRta saTIka Ai.(dhara kRta / ) 6 pradyumnacarita mahAsenAcAryakRta // ) 2 laghIyastrayAdisaMgraha akalaMbhaTTakRta ) 7 ArAdhanAsAra saTIka devasenAcArya kRta / / / 3 pArzvanAthacarita vAdirAjasUri kRta // ) 8 jinadattacaritra, guNabhadra kRta ) // 4 vikrAnta kauravIya nATaka hastimalla kRt|) 9 cAritrasAra cAmuNDarAya kRta 5 maithilIpariNaya nATaka , / ) 10 pramANanirNaya vAdirAjasUri kRta (chapa rahA hai ) baccoMke sudhAraneke upAya / isameM baccoMkI AdateM sudhArane, unheM sadAcArI aura vinayazIla banAne, burese bure svabhAvake lar3akoMko acche banAne, upadraviyoM aura cir3acir3oMko zAnta ziSTa banAneke amogha upAya batalAye gaye haiM / pratyeka mAtA pitAko ise par3ha DAlanA cAhie / isake anusAra calatese unakA ghara svarga bana jaaygaa| mU0 // kolambasa / - amerikA khaNDakA patA lagAnevAle asama sAhasI karmavIra kolambasakA Azcaryajanaka aura zikSAprada jIvanacarita / abhI hAla hI chapakara taiyAra huA hai / navayuvAoMkA avazya par3hanA cAhie / mUlya / / / ) maanvjiivn| sadAcAra aura caritrasambandhI aneka a~garejI, marAThI, gujarAtI, baMgalA pustakoMke AdhArase yaha grantha racA gayA hai| sadAcArakI zikSA deneke lie aura sacce manuSyoMkI sRSTi karaneke lie yaha grantha bahuta acchA hai| isa granthake binA koI ghara, koI pustakAlaya, aura koI mandira na rahanA cAhie / bhASA bahuta hI sarala aura spaSTa hai / mUlya 1-) kapar3ekI jildakA 1 // ) / mainejara, jainagrantha ratnAkara kAryAlaya, giragAMva-bambaI. udAsIke samaya mana prasanna karanA ho; aura ghara baiThe biThAye manoraMjaka; cittAkarSaka, hAsyo. tpAdaka citra va lekha dekhane va par3hanakI icchA ho to 'jaina saMsAra' mNgvaaie| jAtIya kurItiyA~ samajhanI hoM; unase chUTanekA prayatna karanA ho; aura apane dezake, samAjake / aura dharmake pUjya puruSoMke darzana karane hoM to tatkAla hI 2) ru. kA maMniArDara bheja dIjieM athavA 27) kI vI. pI. bhejanekI sUcanA dIjie. jainasaMsArakA khAsa aMka / lagabhaga DeDha sau pejakA hogA / aMdara ATha dasa jaina samAjake mukhya 2 mahAtmAoMke aura netAoMke citra hoNge| sAtha hI hAsyotpAdaka aura manamohaka citra bhI hoMge / eka pratikA mUlya-) hogA; parantu jo saMsArake grAhaka hoMge unako yaha aMka muphtameM milegaa| grAhakoMko eka subhItA yaha bhI hogA, ki nimnalikhita pustakeM hareka grAhakako Adhe mUlya meM mileNgii| pUrA mUlya isa prakAra hai| 1 mahendra kumAra;-) 2 dalajItasiMha; // ) 3 rAjapathakA pathika; / ) 1 campA ) ____ mainejara, jainasaMsAra, jubilIbAga tADadeva, bambaI / For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindii-grnthrtnaakr-siiriij| hamAre yahA~se ukta nAmakI eka granthamAlA nikAlatI hai jisameM bahuta ucca zreNIke uttamottama grantha nikalate haiM / sthAyI grAhakoMko sIrIjake tamAma grantha paunI kImatameM diye jAte haiM / sthAyI grAhaka bananekI praveza phIsa ATha Ane haiM / abataka nIce likhe grantha nikala cuke haiM:1-2 svAdhInatA 2) 13 annapUrNAkA mandira ( upanyAsa ) |) 3 pratibhA upanyAsa) 1) 14 svAvalambana 1) 4 phUloMkA gucchA ( gal ) / -) 15 upavAsacikitsA ) 5 A~khakI kirakirI (upanyAsa ) 1 // ) 16 sUmake ghara dhUmaH ( prahasana)) 6 caubekA cihA // ) . 17 durgAdAsa (nATaka) =) 7 mitavyayatA ) 18 bakima nibaMdhAvalI // ) 8 svadeza // 1) 19 chatrasAla ( upanyAsa ) 1 // ) 9 caritragaThana aura manobala / ) 20 prAyazcitta ( naattk)|) 10 AtmoddhAra 1) 21 abrAhima liMkana // 1) 11 zAntikuTIra (upanyAsa) // ) 22 mevADa patana ( nATaka ) // =) 12 saphalatA aura usakI sAdhanAke 23 zAhajahA~ ( nATaka ) // =) upAya // =) 24 mAnavajIvana 1-) hamArI anyAnya pustkeN| .. 1 bUDhekA byAha / ) 10 maNibhadra ( upanyAsa ) =) 2 byAhI bahU ) 11 acchI AdateM DAlanekI zikSA =) // 3 kanakarekhA ( galpasaMgraha ) // ) 12 landanake patra ) 4 vyApArazikSA // ) 13 vidyArthijIvanakA uddezya -) 5 yuvAoMkA upadeza // 7) 6 zAntivaibhava / ) 14 saMtAnakalpadruma // ) 7 pitAke upadeza -) 15 bhAgyacakra ) . 8 vIroM kI kahAniyA~ / ) 16 baccoMko sudhAraneke upAya : 9 diyAtale a~dherA -) // 17 kolambasa // ) auroMkI pustkeN| 1 galpapaMcadazI // ) 5 svadezAbhimAna / ) 2 saptasaroja ( galmeM ) // ) 6 gRhiNIkartavya 1 // ) 3 striyoMkI parAdhInatA // ) 7 Arogyadigdarzana // 5) 4 vivekAnanda nATaka 1) 8 mi0 hyUma // ) noTa:-bAharakI aura bhI acchI acchI pustakeM hama rakhate haiM / sUcIpatra ma~gAkara dekhiye| mainejara-hindIgrantharatnAkara kAryAlaya, harAibAga poragAva-bambaI / For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) AraMbhasiddhi saTIka / paMDita zrIhaMsaratnagaNI viracita (gadyAtmaka) (jaina jyotiSano apUrva grnth|) zrIzatrujayamAhAtmyam. A mahAn graMtha paMdara adhikarAmA baheMcAyelo che. A granthanA kartA udayaprabhadevasUri vastupALa maMtrI- temAM dasa hajAra loko ApelAche, A graMthanA kartAnI ... samayamAM thaelA che A granthamAM-tithi 1, vAra 2, zailI adbhuta ghaNI prazaMsanIya che. tIrtharAjanI adbhuta .kSatra 3, yoga 4, rAzi 5, gocara 6, kArya 7, zobhA tathA temanAM darzana ane zravaNarnu mahad punya, gamana (prayANa)8, vAstu 9, vivAha 10 ane nivRtinA samayamA prApta karavA sarakhuM che. paMDitazrIe mizra 11. A agyAra dvAra (viyoga) lodhA che. pratyeka adhikAramA sRSTi ane prakRtinA sauMdaryanaM apra. dareka viSaya sAMgopAMga kahelA hovAthI koDapaNa viSaya tima varNana kareluM che. saMskRta zuddha ane sarala bhASA zarabhAtanA abhyAsIone bahu upayogI che, suMdara jADA mATe granthAntaranA avalokananI jarUra rahetI nathI. A enTIka pepara upara chapAyelo che. kImata ru010-0-0 grantha Upara vAcanAcAyeM zrIhemahaMsagaNIe TIkA karelI TapAla kharca jarTa *che. temA mULa granyanuM spaSTa spaSTIkaraNa karavA uparAMta zAha puruSottama gIgAmAI. teti sthaLe svamata tathA anya matanA prAcIna jyo- ___ 'jainazAsana ' patranA mAleka, bhAvanagara / tiSa andhanI sAkSI ApI dareka viSayo sudRDha karyA kanyAkI jarUrata / che. temaja mULa granthanI apUrNatA paNa svapara granthoMnA pATo lakhIne pUrNa karI che. arthAt A ekaja grantha hameM apane lar3akekA vivAha karanA hai| hama samaiyA aihika tathA pAralaukika sarva zubha kAryoM mATe ati paravAra ( tAranapaMthI ) hai; parantu hamAre yahA~ lar3a kiyoMkA abhAva ho rahA hai| thor3e ghara honese hamArI upayogI che. kImata ru. pAMca. ( TapAla kharca bhinna.) virAdarImeM bIsoM javAna lar3ake kuMAre mAre mAre phira zrIsiddharSigaNi racita rahe haiM, unheM lar3akiyA~ nahIM miltii| isa lie hama paravAroMmeM sambandha karanA cAhate haiN| isake lie yadi - upamitibhavaprapaJcAkathA / hameM apanA tAranapaMtha chor3a denA par3e to hama use chor3a neke lie bhI taiyAra haiM / kanyAvAle jisa taraha rAjI [vIza hajAra zlokano sAhityasAgara / ] hoM hama usI taraha apanI vyavasthA kara sakate haiN| A granthanI prazaMsA karavI te kasturInI sugaMdha ane laDakekI umra 27 varSakI hai| ku~Ara vadI 12 saM0 suvarNanI kAntinAM prazaMsApatro meLavavA zrama sevavA sarakhU 46 kA janma hai / rAzikA nAma 'Digambara' hai| che. adbhuta kalpanA karavAnI pratibhA zaktivALA A saki nIce likhe anusAra hai| cAra sAMkeM sulajhAkara pranthamA vidvAna kartAnI zailI ane kathAnA rUpamA adbhuta athavA ATha sAMke sulajhAkara donoM tarahase hama sambandha karaneke lie rAjI haiM:karupanA yojavAnA sAmarthyathI vaktA ane zrotAone a. 1 prathama mUra golADima pharasyA gota / pUrva AnaMda prakaTa thAya che. A grantha traNa bhAgamA vaheMcI 2 lar3akAke mAmA lUTA / nAkhavAmAM Avyo che. pahelA bhAgamA traNa prastAva, 3 bApake mAmA ssaatte| bIjA bhAgamA cArathI cha prastAva ane trIjA bhAgamA 4 matArIke mAmA rkiyaa| sAtathI ATha prastAva samAvavAmAM AvyA che. chuTaka 5 Ajeke mAmA ujiyaa| bhAgo kharIda karanAra pAsethI pahelA, bIjA ane trIjA 6 AjIke mAmA bahuriyA / 7 nAnAke mAmA khonaa| bhAganA ru.6-0-0, 6-0-0 ane ru. 4-0-0 8 nAnIke mAmA vaishaakhiyaa| levAmA Avaze, ane saMpUrNa grantha ekI sAthe lenAra / nIce likhe ThikAnese patra vyavahAra karanA caahie| pAsethI0 12-0-0 levAmA Ave che. grAhakanI hamAre yahA~ bajAjI aura lena denakA dhaMdA hotA hai / icchA saMpUrNa prantha levAnI haze to prathama bhAga sAtheja hama madhyama sthitike gRhastha haiN| traNe bhAganuM mulya levAmA Avaze. prathama bhAga bahAra nanhelAla mannUlAla paravAra bajAja / par3I cukyo che| . .. iMTArsI (hoshNgaabaad)| For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only jainabhrAtR- samAja kAryyAlaya, iTAvA | zrImAn ! juhAru / aba Apako isa bAtake batAnekI AvazyakatA nahIM rahI hai| ki jainazAstroMke anusAra jainoMkI saba jAtiyoMmeM pAraspArika roTI beTIkA vyavahAra honA jainasamAjakI unnatikA isa samaya eka mukhya kAraNa hai| isameM jainasamAjake saba netA aura vidvAn sahamata samAja meM aba hamako isakI AvazyakatA bhI pratIta hotI hai / binA isake haiN| jaina aba hamAre samAjakI rakSA honA asambhava hai / ataH isake pracArArtha " jaina bhrAtRsamAja " nAmakI eka saMsthA sthApita kI gaI hai| aura isameM sabase prathama Apa logoM kI sammati ekatrita karanA nizcita huA hai| ataH ApakI sevAmeM isa patra ke sAtha jo kAgajrakA aMza hai usako bhara kara hamAre pAsa bhejane kI kRpA kIjiye / AzA hai ki Apa zIghra hI isa kAryyako karake isa samAjotthAnakArya meM sahAyaka hokara puNyake bhAgI hoNge| prArthI candrasena jaina vaidya, maMtrI jainabhrAtRsamAja--candrAzrama, iTAvA ApakA patra AyA / maiM Apake uddezya se sarvathA sahamata hUM / aura saharSa sammati detA hUM ki jainoM meM pArasparika roTI beTIkA vyavahAra avazya honA cAhiye ! nAma jAti ( itane aMzako phAr3akara aura apane nAma Adi marakara bheja dIjie / ) zrIyuta maMtrI jaina bhrAtRsamAja, juhAru / poSTa tArIkha hastAkSara grAma... " jilA / 191 S Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezI, pavitra, svAdiSTa, pAcaka davAiyoMkA apUrva saMgraha dilabahAra cUrana (khAnA zIghra hajama karane va bhUkha bar3hAne vAlA) kisI bhI uttama cUrNameM tIna guNa honA Avazyaka hai ( 1 ) svAdiSTa yAnI jAyakedAra (2) pAcana karanevAlA aura ( 3 ) bhUkha bar3hAnevAlA / harSa hai ki isa cUrNameM ye tInoM guNa bharapUra haiM / bahutase logoMko roz2a cUrana khAnekI Adata hotI hai unake liye bhI yaha bar3e kAmakI cIja hai / isakI khurAka 1 // mAze kI hai, parantu jAyakedAra honese agara thor3A jyAdA bhI khA liyA jAve to garmI vagairaha koI hAni nahIM karatA hai / kyoMki cUrNa honepara bhI hamane isameM kisI tIkSNa cIjakA prayoga nahIM kiyA hai| saba davAiyAM mAdila gaNavAlI haiM, isaliye bImAra AdamI bhI khuzIse khA sakate haiN| pavitra auSadhiyoMke sammelanake kAraNa sabhI sampradAyavAle bekhaTake khA sakate haiN| hama bahuta bar3hakara bAta nahIM kahanA cAhate haiM / isameM svAdiSTa khAnA jalda hajama karanA, bhUkha bar3hAnA tIna vizeSa guNa haiM, unake liye hama dAveke sAtha kahate haiM ki ina bAtomeM Apako kabhI dhokhA nahIM hogA tisapara bhI Apake vizvAsake liyehamane isake eka 2 toleke namUneke paikeTa banAkara rakkhe haiN| yadi Apa isa cUrNakI parIkSA karanA aura isase lAbha uThAnA cAhate haiM to eka kArDa bhejakara binA DAMka varcake eka paikeTa maMgAkara parIkSA kara lIjiye, phira ApakA. mana bhare to pUrI zIzI maMgAkara lAbha uThAiye / basa isa se adhika hama aura kucha bhI nahIM kaha sakate haiN| phI zIzI cAra auMsa ( karIva Adha pAva ) vAlI kI kImata 1) DAMka kharca / ), tIna zIzI 2 // DAka kharca / ) aanaa| milane kA patA:candrasena jaina vaidya, candrAzramA iTAvaha yU. pii.| For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / PustaniusmasteeuideutastostumerateJaslestanAsadassistearstoneMISLANDastanatomer -- sugaMdhI dhuup| isa dhUpako nitya vyavahAra kIjiye / hareka pUjA anukuSThAna Adi pavitra avasaroMpara ise vyavahAra karake dekhiye / hai isakI sugaMdhI manako mohita karatI hai / saba tarahakI kharAba hu~ havAko dUra kara svAsthyaprada vAyu pradAna karatI hai / eka vAra vyavahAra karanese phira Apa bAjArI dhUpa kabhI nahIM khriideNge| yaha dhUpa jyAdaha dina par3I rahanese kharAba nahIM hotI hai| I 25 tolekA baksa mUlya sirpha 1) DaoNkamahasUla ) / choTI DibbIkA -), namUnA mupta / hu milanekA patA-kapUracanda jaina, kinArI bAjAra aagraa| 430 andecu8080PunaulouTUUUURaditadiuouteutatussasuuuuuuuuuSUBAStaviraitadiuestudies.com Rulesiasti - h Ar3hatakA kAma / baMbaIse harakismakA mAla ma~gAnekA subhiitaa| hamAre yahAM se baMbaIkA harakismakA mAla kiphAyatake sAtha bhejA jAtA hai| tAMbeM va pItalakI hai cahare, saba tarahakI mazIneM, hAramoniyama, grAmophona, TopI, baniyAna, moje, chatrI, jarmanasilavara hai aura alUminiyamake bartana, saba tarahakA sAbuna, haraprakArake itra va sugandhI tela, choTI bar3I ghar3iyA~, kaTalarI kA saba prakArakA sAmAna, pensila kAgaja, syAhI, heNDala, korI kApI, hai sleTa, syAhIsokha, DrAiMgakA sAmAna, haraprakArakI dezI aura vilAyatI davAiyA~, kA~cakI choTI bar3I zIziyoMkI peTiyA~, haraprakA kA dezI vilAyatI rezamI kapar3A, supArI, ilAyacI, mevA, hai hai kapUra Adi saba tarahakA kirAnA, baMbaIkI aura bAharakI hindI, saMskRta, aMgrejI pustakeM, jaina he pustakeM, agarabattA, dazAMgadhUpa, kezara, caMdana Adi maMdiropayogI cIjeM, taraha tarahakI choTI bar3I hai raMgIna tasabIreM, apane kAmakI athavA apanI dUkAnake nAmakI muhareM kArDa, ciTThI, noTapepara, hai muhUrtakI ciTThIyA~ (kaMkupatrikA) Adi / harakismakA mAla hozayArIke sAtha vI. pI. se ravAnA kiyA jAtA hai| eka bAra vyavahAra karake dekhiye|aapko kisI tarahakA dhokA na hogA / hamArA suramA aura namakasulemAnI avazya maeNgAihue / bahuta baDhiyA haiN| patA-pUraNacaMda nanhelAla jaina / co jaina-grantha-ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragAMva, bmbii| *qnklk luutruutkhluanqnk n`ngtnkhuenenirnaannnnn Presearsdasteeutastushastrikesidiarikestaurusteedsarita s ke For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArthanAyeM / bhAratavikhyAta ! hajAroM praMzasApatra prApta ! 1. janahitaiSI kisI svArthabaddhise prerita hokara nijI assI prakArake bAta rogoMkI ekamAtra auSadhi lAbhake lie nahIM nikAlA jAtA hai| isameM jo samaya mahAnArAyaNa tail| aura zaktikA vyaya kiyA jAtA hai vaha kevala acche hamArA mahAna vicAroMke pracArake lie / ataH isakI unnatimeM kI pIr3A, pakSAghAta, (lakavA, phAlija gaThiyA hamAre pratyeka pAThakako sahAyatA denI caahie| sunnavAta, kaMpavAta, hAtha pAMva Adi agokA 2. jina mahAzayoMko isakA koI lekha acchA mAlUma jakar3a jAnA, kamara aura pIThakI bhayAnaka pIr3A, ho unheM cAhie ki usa lekhako jitane mitroMko purAnIse purAnI sUjana, coTa, haDDI yA ragakA ve par3hakara sunA sakeM avazya sunA diyA kreN| dabajAnA, picajAnA yA Ter3hI tirachI hojAnA 3. yadi koI lekha acchA na mAlUma ho athavA viruddha aura saba prakArakI aMgoMkI durbalatA AdimeM mAlUma ho to kevala usIke kAraNa lekhaka yA bahuta bAra upayogI sAbita hocukA hai| : sampAdakase dveSa bhAva na dhAraNa karaneke lie savi. mUlya 20 tolekI zIzIkA do rupayA : yA nivedana hai| DA0 ma0 // ) aanaa| . lekha bhejaneke lie sabhI sampradAyake lekhakoMko vaidya bhAmaMtraNa hai| -sampAdaka / sarvopayogI mAsika patra / - jainakoMdhaka mAsikapatra. yaha patra pratimAsa pratyeka gharameM upasthita hokara eka vaidya yA DAkTarakA kAma karatA hai| isameM svAsthya. varSAraMbha zrAvaNa zuddha 5 pAsUna suru. jainAMtIla rakSAke sulabha upAya, Arogya zAstrake niyama, sarvAta june marAThI mAsika patra. junyA va navyA grAha. prAcIna aura arvAcIna vaichakake siddhAnta, bhAratIya kAMsa jainadharmAdarza eka rupayA kiMmatIce pustaka bheTa vanauSadhiyoMkA anveSaNa, strI aura bAlakoMke kaTina dile jAIla. vArSika vargaNI 1 // rupayA bheTIcyA rAgoMkA ilAja Adi acche 2 lekha prakAzita hote pustakAsa 2 ANe phaka TapAla kharca gheU. prAhakAMnI / : hai| isakI vArSika phIsa kevala 1). mAtra hai| nAMveM noMdavAvI. namUnA muphta maMgAkara dekhiye| jIvarAja gotamacaMda dozI patA-vaidya zaGkaralAla harizaGkara saMpAdaka jainabodhaka, solApUra. ___ AyurvedoddhAraka-auSadhAlaya, muraadaabaad| zIghra grAhaka ho jAiye / AgAmI AkTobarakI 1 tArIkhase, jainasAhitya, itihAsa, dharma aura prAcIna zodha khojase saMbandha rakhanevAle, etaddezIya aura pAzcAtya vidvAnoMke likhe hue hindI, gajarAtI aura a~garejI bhASAke lekhoMse susIjata 'dharmAbhyudaya' nAmakA mAsika patra prakAzita hogaa| zIghra grAhakoMkI lisTameM nAma likhavAie / vijJApana denevAle patravyavahAra kareM / vArSika mUlya sirpha 2 rupaye / patA: mainejara / dharmabhyudaya' Co seTa lakSmIcaMdrajI jainalAyabrerI, belanagaMja AgarA-siTI. Printed by Chintaman Sakhoram Deole, at the Bombay Vaibhav Press, Servants of India Society's Building, Sandh'irst Road, Girgaon, Bombay. Publ Nathuram Premi, Proprietor, Jain-Granth-Rapital Karyalaya Ilirabag, Bombay. For Personal & Private Use Only