Book Title: Anusandhan 2013 09 SrNo 62
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/520563/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) anusandhAna - 62 zrI hemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri Poonalalala TETTEALLLLLL kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi 2013 www.janabraryote Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU( ThANaMgasutta,529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA sampAdakaH vijayazIlacandrasUri SOON 0: 00 zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2013 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 62 prakAzakaH Adya sampAdakaH DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdakaH vijayazIlacandrasUri samparka: _C/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa, amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAnaH (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra ___112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 pratiH 250 mUlya: Rs. 150-00 mudrakaH kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phonaH 079-27494393) jo tame anusandhAnane DijITala (PDF) svarUpe vAMcavA (niHzulka) icchatA ho to nIcenA ID para saMdezo mail karo. sheelchandrasuriji@yahoo.com For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana saMzodhana eTale praznavidyA; jijJAsAmUlaka praznonI vidyA, ane te dvArA thatI, samAdhAnanI zodhanI vidyA. saMzodhana athavA zodhakhoLanI pRSThabhUmAM hamezAM koIne koI prazno hoya che. praznonA mULamAM hoya che jijJAsA. 'A Ama kema che, Ama kema nahi ?' athavA, 'A Amane badale tema hoya to vadhu ThIka na gaNAya ?' - A prakAranA praznomAMthI je nIpaje te ja hoya che saMzodhana. eka rIte joIe to zodhavidyA ane adhyAtmavidyA samAntare athavA to lagolaga cAlatI vidyAo lAge. adhyAtmavidyAnA kSetramA paNa, AtmArthI jIvanA cittamAM, 'A jagat Aq kema haze ?, 'A jagat kAyama AvaM ja hoya ?, 'A jagatnI utpatti kevI rIte ane zA mATe thaI haze ?, 'A jagatmAM mAruM sthAna zuM ? mAruM zuM ? mAre karavAnuM kartavya zuM ?' - A prakAranA prazno satata udbhavatA rahe cha; ane tenA pariNAmarUpe je phalita thAya che tenuM nAma che 'Atma-saMzodhana.' ane zodhavidyAnA kSetramA paNa, upara joyuM tema, judA judA viSayo paratve, judAjudA prazno udbhavatA rahe che, tenA pariNAmarUpe je thAya tenuM ja nAma che 'saMzodhana'. Ama, eka bindu para, banne vidyAo, samAna anubhUti karAvI jAya che. sAra e ke prazno jAgavA joIe. te paNa kutUhalathI ke kautukane khAtara nahi, paNa jijJAsAbhAve-thavA joIe. vastutaH jijJAsA ja saMzodhanano pAyo che. For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmasUtranA prathama sUtramA 'athAto brahmajijJAsA' ema kahevAmAM Avyu, te paNa, RSi dvArA thatA 'brahma-zodhana'no pAyo jijJAsA hovArnu ja sUcana kare che. jijJAsunA prazno temaja vimarza-banne damadAra hoya che; chIcharAM ke kSullaka nahi. ane tevA praznonA uttaramA je samAdhAna athavA arka sAMpaDe, tene 'saMzodhana'thI orcha kazuM ja na kahI zakAya. ApaNA AgevAna zikSaNavid DaoN. vidyut joSIe tAjetaramAM ja lakhelA eka majAnA lekhamAM, bhale jarAka judA sandarbhamAM, paNa A muddo bahuja tArkika rIte Alekhyo che. temanA zabdomAM ja te vAMcIe : "jene saMzodhana karavU hoya temaNe prazno karatA ane vaijJAnika rIte vicAratA zIkhavU paDe. jo tame vaijJAnika rIte vicAratA hazo to ja vaijJAnika saMzodhana karI zakazo. Ama joIe to saMzodhananI tAlIma e bauddhika vicAranI tAlIma che. lAgaNIthI nahIM paNa buddhithI vicAravAnI tAlIma eTale rezanAlijhama ane anubhavajanya sAbitI zodhavAnI tAlIma eTale empiriyasijhamanI tAlIma." (divya bhAskara, tA. 7 julAI, 2013) lAgaNI ema kahe ke mahAn granthakAre A zabdo lakhyA che tene, anya AdhArabhUta pramANothI te khoTA puravAra thatAM hoya to paNa, ApaNAthI bhUsAya kema ? badalAya kema ?; emAM ApaNe temano aparAdha ko na gaNAya ? tyAre buddhi ema kaheze ke ATalA mahAn AcArya, AvaM asaMgata lakhe ja nahi. A dekhAya che te pAchaLanA koInA lekhanadoSa ke anyathA samajaNane kAraNe ja thayuM hoya; mULa vyakti AvaM na kare. pariNAme, sAdhAra thanAra AvA sudhArA, saMzodhanano darajjo to pAme ja, sAthe sAthe, granthakAranI bhAvanA ane bauddhika kSamatAnA punaHpratiSThApanano suyoga paNa, te saMzodhana karanAranA hAthe sarjAya che. AthI ja, jijJAsA, tanmUlaka prazno, ane pachI phalarUpe sAMpaDatAM tAraNo - A krama pratyeka saMzodhake svIkAravo joIe; ane A kramanA kAraNe ja, saMzodhanane praznavidyA tarIke oLakhAvavAmAM aucitya samajAya che. - zI. For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA paM. zIlazekharagaNikRtA zrIdevasundarasUri-vijJaptiH saM. vijayazIlacandrasUri 1 zrImaNDapIyasaGghaprazastiH saM. suyazacandra-sujasacandravijayau 5 zrIvinayaprabhopAdhyAyanirmita do laghukRtiyA~ zrIsImandhara evaM ikkavIsasthAnagarbhita nemistavana saM. ma. vinayasAgara 11 avyayArtha-saGgrahaH saM. ma. vinayasAgara 24 DaoN. nArAyaNazAstrI kAGkara upAdhyAya-zrIzivacandragaNi-praNIta cAra laghukRtiyA~ saM. ma. vinayasAgara 45 svAdhyAya : jIvasamAsa-svAdhyAya muni trailokyamaNDanavijaya 63 zivadAsakRta 'kAmAvatI' (I. 1517)mAM AvatI samasyAnA arthanI samasyA hasu yAjJika 79 jaina dArzanika sAhitya pro. sAgaramala jaina 82 jainadarzana meM pramANa-vivecana pro. sAgaramala jaina 94 DhUMkanoMdha : muni trailokyamaNDanavijaya 101 1. 'pudgalano grahaNa guNa' oTale zuM? 101 2. zrIvijayAnandasUri(-AtmArAmajI)viracita sattarabhedI pUjA- racanAvarSa : vi.saM. 1919 ke 1939 ? 103 3. zrIstambhanapArzvapaJcaviMzatikAnA kartA vize 105 4. zrIsaubhAgyasAgarasUrijI vize 106 hastaprata-sampAdananI zista viSe thoDuka dizAsUcana DaoN. kAntilAla bI. zAha 107 zrIhemacandrAcAryacandraka-pradAna-samAroha : hevAla 115 prAkRta bhASA ke vikAsa hetu kendra sarakAra ke samakSa prastuta sujhAva pro. phUlacandra jaina premI 121 A vedanA che, virodha nahi vijayazIlacandrasUri 124 For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptipatra-vizeSAGka - 3 viSe anusandhAna 60-61 ema be aGko vijJaptipatra-vizeSAGka bhAga 1-2 tarIke pragaTa thayA che. teno trIjo bhAga have, aGka 63 tarIke pragaTa karavAnI gaNatarI che. temAM thoDAka saMskRta patro ane vadhAre gujarAtI bhASA-patro ApavAmAM Avaze. A vizeSAGkamAM pragaTa karavA yogya vijJaptipatro ApanI pAse, saMghamAM, saMsthAmAM ke vyaktigata rUpamAM hoya to tenI nakala, temaja temAMnAM citronI phoTonakala amane ApavA/ mokalavA anurodha karavAmAM Ave che. Apa svayaM te patranI pratilipi tathA sampAdana karIne mokalo to te ApanA ja nAme pragaTa karatAM amane Ananda thaze. - sampAdaka For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. zIlazekharagaNikRtA zrIdevasundara sUri vijJapti: saM. vijayazIlacandrasUri zrIdevasundarasUri e tapAgacchanA prabhAvaka gacchanAyakomAMnA eka agraNI AcArya che. 14mA zatakanA A AcArya tathA temano vizAla ziSyasamudAya saMskRta- prAkRta bhASAnI avanavI, camatkRtipUrNa, lalita racanAo tathA saiddhAntika sAhityasarjana mATe prasiddha che. A AcArya tathA temanA paTTadhara AcAryonA kALamAM sAhityanuM vipula mAtrAmAM sarjana thayuM che, to e samayamAM lakhAyelI hastaprato paNa eka AgavI kalAtmaka bhAta dharAvatI jovA maLe che. temanA ja ziSyagaNamAMnA eka paM. zIlazekharagaNinI, gurustavanAtmaka, be prAkRta padyaracanAo atre prastuta che. prathama racanAmAM 10 padyo che, temAM joke gurunuM nAma kyAMya nathI; to paNa sandarbha jotAM te devasundarasUrinI stavanA ja hovAnuM mAnI zakAya tema che. pratyeka padyamAM, stutikAramAM hRdayano, guru pratyeno, asAdhAraNa ahobhAva nItare che, je koIpaNa guru-upAsakane bhAvavibhora banAvI mUke tema che. padya 6-7 - 8 to uttarAdhyayanasUtragata namipravrajyA - adhyayananI gAthAo che. kartAe bahu ja sArthaka rIte te padyono ahIM viniyoga karyo che, je AnandadAyaka che. bIjI racanA, je kharekhara 'devasundarasUrivijJapti' rUpa che, te 15 kaDInI caupAI prakAranI geya racanA che. AmAM gurunA guNonuM AlaGkArika chatAM prAsAdika varNana che. prathama kaDImAM gurunAM mAtA - pitA ( sohiNidevI ane pAlhaNasIha) no nAmollekha eka mahattvanI aitihAsika vigata ApI jAya che. 15mI kaDI harigItachandanA layamAM che, je jotAM harigIta 4 nahi, paNa 2 paMktimAM paNa racI zakAya, tevuM samajAya che. prAnte kRtinuM ane kartAnuM nAma che. A racanAnI eka patrAtmaka prati rAdhanapuranA vijayagacchanA jJAnabhaNDAramAM sacavAyelI che. lakhAvaTa anumAnata: 15 mA saikAnI che. AnI jheroksa nakala upAdhyAya zrIbhuvanacaMndrajI dvArA maLela che, tene AdhAre A vAcanA taiyAra karela che. For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 patranA pRSThabhAgamAM pauruSI (porisI)- yantra, tathA pAMca samiti, 10 yatidharma ityAdina gAthA tathA tenA artha sAthe vivaraNa che. zIlazekharagaNikRtA zrIdevasundarasUrivijJaptiH goama-suhamma-jaMbU pabhavo sijjaMbhavA ya AyariyA / anne vi jugappahANA paI diTThaI suguru te diTThA / / 1 / / ajju kayattho jammo ajja kayatthaM ca jIviyaM majjha / tuha daMsaNAmayaraseNa sittAiM nayaNAiM // 2 // avayariyA suradheNU saMjAyA maha gihe kaNayavuTThI / dAridaM ajja gayaM diDhe tuha suguru ! muhakamale // 3 // ciMtAmaNisAricchaM sammattaM pAviyaM mae ajja / saMsAro dUrikao diDhe tuha suguru ! muhakamale // 4 // hatthA te sukayatthA je kiikammaM kuNaMti tuha caraNe / vANI bahuguNakhANI suguruguNA vanniyA jIe ||5|| "aho ! te nijjio koho aho ! mANo parAjio / aho ! te nirakkiyA mAyA aho ! loho u vasIkao // 6 / / aho ! te ajjavaM sAhu aho ! te sAhu maddavaM / aho ! te uttamA khaMti, aho ! te mutti uttamA // 7 // ihaMsi uttamo bhaMte ! pacchA hohisi uttamo / loguttamuttamaM ThANaM siddhiM gacchasi nIruo ||8 // " so deso taM nagaraM taM gAmaM so a Asamo dhannA / jattha pahu ! tumha pAyA viharaMti sayAvi supasannA // 9 / / jaha sarai surahi vaccho vasaMtamAsaM ca koilA sarai / vaM(vi)jhaM sarai gayaMdo taha amha maNaM tumaM sarai // 10 // For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 pAlhaNasIhakulaMbarahaMsa ! sohiNideviuarasirihaMsa ! | avagayapaMcapagAraMtarAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 1 // guNakeravavaNabohaNacaMda ! ummUliyabhavabhUruhakaMda! / pavarasulakkhaNamaMDiyakAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 2 // jaNamaNavaMchiavarasurasAla ! ghaNanimmalaguNagaNasuvisAla ! / bahulapAvadhUlIbharavAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 3 // kuMdujjalakalajasasaMbhAra ! nijjiyanimmalataravarahAra ! / amalakamaladalakomalapAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 4 // vANImadhurimanijjiyavINa ! jagajaNanitthAraNasupavINa ! / pagaDiyakammakkhayavaruvAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! ||5|| jiNasAsaNarahadhurAdhurINa ! niayapayAvAMcalihiM arINa ! / bhaMsiabhUrabhavaMtaramAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 6 // navadhArAdharavisimiraghosa ! nAsiasayalamahIaladosa ! / pavarapI(pi)yaMkarauttaraAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 7 // caraNakaraNakhaMDiasaMsAra ! ghaNakaruNArasaguNakAsAra ! / dinnamaNobhavabhUvaavAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 8 // daMbharasAtaladAraNasIra ! bhagganayaNanaravainAsIra ! / amiyarasovamamahurimavAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 9 // cArita(tta?)lacchIlIlAgAra ! dhammanayararakkhaNapAyAra ! / himakiraNovamavaraguNajAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 10 // nimmalajalasa(jasa)saMpUrialoa ! sumaNI(muNi)ajagajaNamaNaAloa ! / nijjiyaduddharabhUrikasAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 11 / / tAviakaMcaNasaMnihadeha ! maMgalavalliavaNavarameha ! / nAsianiajaNasayalavasAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 12 // For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 uvaesiyavaracauvvihadhamma ! avagayasavvAgamagayamamma ! / jaNabohaNakayaajjhavasAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 13 / / aNukaMpArasajalahiM(hi)sarUva ! nijjiyavissovamapararUva ! / Avikkayapuva(vva)muNivaranAya ! jaya siridevasuMdarasUrirAya ! // 14 // ia vibhavasuMdara devasuMdarasUriNo je savvayA / thuNihiM raMgihiM bhatticaMgihiM te bhavaI nara nivvayA // 15 / / zrIdevasundarasUrivijJaptiH / paM0 zIlazekharagaNikRtAH / / nA For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 zrImaNDapIyasaGghaprazastiH saM. muni suyazacandra - sujasacandravijayau kharataravasahInI sAmenI bAju 'zaNagAravasahI' tarIke caityaparipATIomAM noMdhAyeluM jinAlaya, ghaNA samaya pachI saMpratimahArAjAnA jinAlaya tarIke prasiddha thayuM. te jinAlaya khambhAtanA harapatisAhanA putra vyavahArI zaNagAre ke zANarAje ane saMghavI bhUbhave baMdhAvyAnuM noMdhAyeluM che. saM. 1509mAM bRhattapAgacchIya jayatilakasUrijInA ziSya ratnasiMhasUrijIo tenI pratiSThA karI. mULanAyakajI sambandhI tathA prastuta jinAlaya sambandhI aitihAsika ghaNI bAbatonI noMdha ANaMdajI kalyANajI peDhIo prakAzita karela 'mahAtIrtha ujjayantagiri' pustakamAM che. (le. DaoN. madhusUdana DhAMkI) ts tyAra pachI bhaTTAraka ratnasiMhasUrijInA ziSya udayavallabhasUrijI nI preraNAthI mANDavagaDhanA zrIsaGgha te prAsAdano (?) maNDapa (raMgamaNDapa ke nRtyamaNDapa) navo banAvyo haze ke jINoddhAra karyo haze prastuta prasaGga pachIthI kadAca A prazastinI racanA thaI haze . alabatta, A prazastinA keTalAka zloko saM. 1525mAM saMgrAma sonI giranAra tIrtha upara banAvela (?) zrIneminAtha jinAlayanI jJAnasAgarasUrijI kRta 'zrInemIzvara jinaprAsAda prazasti'nA zloko sAthe maLe che. A prazasti paM. lAbhasAgara gaNi dvArA saMzodhita thaIne AgamoddhAraka granthamALA taraphathI prakAzita thaI che. atre te prazastigata samAna zlokonI, kramAGka ane pAThAntara sAthenI noMdha TippaNamAM karI che. 'mu.praza.' athI saMjJAthI A prazastine TippaNamAM nirdezI che. prazastinA kartA - teno racanA kALa vagere bAbato upara koI prakAza kare te apekSA che. mANDavagaDhanA sambandhamAM avuM paNa jANavA maLyuM che ke 'mAMDu nAme oLakhAtA, vindhyAcala parvatanA zikhara mANDavadurgamAM agAu 700 jinamandiro ane pauSadhazALAo hatI. cha lAkhathI vadhu jainonI vastI hatI. ahIM je navo jaina Ave tene dareka jainanA gharamAMthI aka sonAmahora ane oka iMTa apAtI. ' For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 tethI ja AvA zrAvakonA guNathI AkarSAIne A 'zrIsaGghaprazasti:'nI racanA thaI haze. ___ pATaNa-hemacandrAcArya jaina jJAnamandiramA 'zrImaNDapIyasaGghaprazasti'nA nAme sacavAyelI 2 pAnAnI A pratanA akSara suvAcya che. prata ApavA badala bhaNDAranA vyavasthApakonA AbhAra saha zrInemIzvarajinaprAsAdaprazasti pustakanI nakala amane ApanAra pU. munirAja zrIhemavallabhavijayajI ma.no paNa AbhAra mAnIye teTalo ocho che. zrImaNDapIyasaGghaprazastiH // 60 // OM namaH zrIvItarAgAya / / svastizrIvijayodvahaH suviditaH zyAmAGgajAnAptaruk bhavyAGgIkRtavarmabhUpatimato brahmAdhikaH SaNmukhAt / varyo yo jitazatruvizrutamahAyakSAnvitasvAntikaH; kuryAd vo vimalezvaroji(ro'ji)tabalopeto dvitIyo jinaH // 1 // dRSTvA yAmacalAM dharAmRNabhayAjjIrNAmbarAcchAditAM cakre yo vibhayAM ratAM ca bubhuje sA ratnagarbhA'bhavat / sUtaiSA'tha vasundharA'jani sutaH sampatsarAkhyastadA vizve'dyA'pi jayI sa yatra samabhUt zrIvikramArko nRpaH // 2 // ye bhojapramukhAH sudhArucimukhAH bhUpAH surUpAH purA dAnodAratarA babhUvuradarA vidvadvarAH sundarAH / ye cA'nye'pi janA ghanA gurudhanAste yatra sarve'dhunA tat san mAlavamaNDalaM vijayate vizvAvadhUkuNDalam // 3 // mAlavo'pi janAdhAro, duSkAlAdau "hi yad bhavet / hetuM dhArAdharAmbhoja-zasyazriyamavehi tam / / 4 / / paMnyAsa lAbhasAgaragaNipravareNa saMzodhitA, AgamoddhArakagranthamAlAsaMsthAnena prakAzitA 'zrI jJAnasAgarasUrikRtA zrIsaGgrAmakAritazrInemIzvarajinaprAsAdaprazastiH [saMjJA - mu.praza.] 1. mu. praza zlo. 52, 2. 'su' iti mu. praza. / 3. mu. praza. zlo. 55, 4. 'hI' iti mu. praza. / For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 5bhUbhRtkoTiyuto na bhUbhRdayutenA'sau tato jIyate yatsthA'nantaramA mahAmbujasamA kiM syAt sadA sattamA / yanmadhyaM na zatena ko'pi labhate dattena vittena vA taM zrImaNDapadurgamicchati na ko gantuM dhanaprAptaye ? // 5 // yatra syAdajitaH svAmI, tathA'jitabalAnvitaH / laghuzatruJjayetyAkhyA, tasya sthAnasya tUcitA // 6 // 'vizvodbhavA kIrtivallI, suvaMzAn prApya 'cordhvagA / maNDape yat sthitA bhAti, tadyuktaM guNazAlini // 7 // 1 citraM saGgrAmagotrotthA, 11vyaktaM sadasi mArgaNaiH / militA phalitA jAtA, vizvavyApinyasau ca yat / / 8 / / 12dAnaM zrInaradevamevamavadad devAMzino ye purA'bhUvan bhUri 12narAH kudAnavadarAt te svargalokaM gatAH / tenA''dhAravivarjitaM samabhavaM tasyA'tihartA bhavAMstasmAduddhara mAM yatastvamasi bho ! pratyakSadevo'dhunA // 9 // "tacchrutvA sa jagau sagauravamado bhUyAt paraM prauDhatAM nItaM tvaM kila yAsi taM tu tadavag vaMze'pi te'haM sthiram / noktaM me yadi manyase tava mataM zIlaM tadA sAkSi sat tadvAkyAt svagRhe nivAsitamidaM dvedhA'pi lakSmIpradam // 10 // 15so'tha svArthakRte tadartha nivahe prauDhaM dadAtyanvahaM zIlaM rakSati kintvadaH pratibhuvaM tasmAcca teSAM gRhe / 17no tiSThet punareti 1"cA'sya nilaye vANInibaddhaM sadA yenA'dyA'pi tadanvaye gatabhaye sandRzyate tadvayam // 11 // tribhirvizeSakam // 5. mu. praza. zlo. 58 7. 'jetuM' iti mu. praza. / 9. 'vRddhibhAg' iti mu. praza. / 11. 'zIghram' iti mu. praza. / 13. 'tarAH' iti mu. praza. / 15. mu. praza. zlo. 68 17. 'tattiSThet' iti mu. praza. / 6. 'samAbjacaramA' iti mu. praza. / 8. mu. praza. zlo. 72 10. mu. praza. zlo. 73 12. mu. praza. zlo. 66 14. mu. praza. zlo. 67 16. 'tataye' iti mu.praza. / 18. 'cA'sya' iti mu. praza. / For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 satrAgArabAja sudhIja sapAdalakSa, bAsamutkalamatra va pAraM 1 yaduSkAle karAle narapatiriha no pAti mAn kumRtyovikrINIyAt pitA'pi svasutamasukRte 2'corvarA raGkarUpA / satrAgArANi tasmin prakaTataramasau maNDayitvA hyarakSad bhUspRkbIjaM sudhIjaM prati dinanRpatistena jajJe'sya 23nAma // 12 // 24bhrAtrA'sya dhanyena sapAdalakSaM, baddhaM janaM candrapurIsamuttham / dhanyena yanmocayatA dhanena, cakre jaganmutkalamatra citram // 13|| 26 zrIsaGgrAme'bhirAme vimalaguNagaNA ye'tra teSAM na pAraM yAti brahmApi caiko'styanaNurapaguNo yatpituH kIrtibhIroH / svIyAM tAmekazUrAM tribhuvanabhavane vAsayatyAdareNaitasyA'yaM vA na doSaH suta iha labhate paitRkaM yena sarvam // 14 // devaprasAdAn mama vittamasti, tasmAd gurutvaM kila sarvavarNe / itIva saJcintya sa sUtradhArai-stameva tasyA'pi cakAra yat kRtI // 15 // 27nijajAyAsahajalade-zreyorthaM cA'tra vimalajinacaitye / devakulikA tathaikA, yenoccaiH kAritA kRtinA // 16 / / jinapratiSThA pravarAM muhUrte, yo'kArayat svasya punaH sadA tAm / pravartayet tat kimu sarvakAlaM, satkarmakartuH sudinaM bhaved vA // 17 // 28/2"satpuNyavRttArthamasau suvarNa-vAraM satAM rAti sadA'nivAram / te labdhavarNAH punarasya tAraM, suzlokamAhuH kathamarthasAram // 18 // 3degAptAGgAni suvIdhaiH, sopAGgAni prapUrya saH / gurun 35darzayate tAni yuktamarthavato'sya tat // 19 // 32suvyApAre'pyasau dharmaM, yaddadhAti mudAzaye / 32velAyAM tacca citraM no, saGgrAmasyedRzo vidhiH // 20 // 19. mu. praza. zlo. 64 20. 'masukRteH' iti mu. praza. / 21. 'vorvarA' iti mu. praza. / 22. 'dinanRpabirudaM' iti mu. praza. / 23. 'loke' iti mu. praza. / 24. mu. praza. zlo. 71 25. 'samatthaM' iti mu. phaza. / 26. mu. praza. zlo. 87 27. 'tejajAyA0' iti mu. praza. / 28. mu. praza. zlo. 86 29. 'yat' iti mu. praza. / 30. mu. praza. zlo. 31. 'yad darzayet' iti mu. praza. / 32. mu. praza. zlo. 91 33. 'sadguNaM' iti mu. praza. / For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 zrIsaGgrAmo nagadala-malukA'paranAmabhRt / naradevasuto jIyAt, sonAIkukSisambhavaH ||21|| 34yaddevabhavanaM devo-'kArayat svavasuvyayaiH / svabhAva 35eSAM zAlAM tu, pauSadhasya 36 tadadbhutam // 22 // devena devayAtrAyAM, prapA maNDayatA satA / zarkarAsukAla iti, lebhe'tra birudaM jane // 23 // 37sauvarNikasya sadgotre, yanmANikyasya sambhavaH / taccitramatha bhojasya, gRhe kiM no bhavatyaho ! ||24|| 38maNDape maNDanamiva, maNDano'sau virAjate / vAmAnandakRdAkAra-zobhAbhRccAruvarNayuk // 25 // 39 mahAbalayuto jIyAd bhImo bhIma ivA'tulaH / durdine zaraNaM yasya, prapadyante ghanA janAH ||26|| 40 mANikya- 41 maNDana - bhIma - 4 2 nAmAnaH sodarAstrayaH / 43tIrthe saGghapatIbhUya, yAtrAM cakruH pramodataH ||27|| 44 saGgrAme DuGgaro'yaM yajjApayatparimaNDalam / rakSayet svajanavyUhaM so'yaM dharmo'sya bhUbhRtaH // 28 // 46 sarvajJasevAM sANDAkhyo, yat kuryAt tacca yuktimat / paraM niraGkastaccitraM, narasiMhasutastathA // 29 // 4 godhAkhyaH zrIjinAgAraM dharmazAlAM cakAra yat / 48piteva jAyate putra, iti satyApayed vacaH // 30 // 34. mu. praza. zlo. 42 36. 'tadadrutam' iti hasta. / 38. mu. praza. zlo. 33 46. mu. praza. zlo. 40 48. 'pitA vai' iti hasta. / 35. 'eSa' iti mu. praza. / 37. mu. praza. zlo. 32 40. mu. praza. zlo. 31 42. 'bhojAkasya sutAtrayaH' iti mu. praza. / 43. 'sarve' iti mu. praza. / 44. mu. praza. zlo. 49 45. 'saGgrAmaM' iti mu. praza. / 40 mu. praza. zlo. 46 39. mu. praza. zlo. 34 41. 'maNDana' iti hasta / For Personal & Private Use Only 9 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 49 vyAghro (dho) DuGgara ghumnena, yaccintayati tat sRjet / no cedagresaro" bhUtvA, jIrApallIM kathaM vrajet ? ||31|| eteSu ye samprati vartamAnAH, saddharmakarmA janasAvadhAnAH / tyaktAbhimAnA gurudattamAnAH sudattadAnA nRpatipradhAnAH ||32|| sarve'pi te zrIvimalezvarasya caityAya sadaivatazekharasya / AtmIyatAM vA'paratAM nirasya, sampreSayanti svadhanaM varasya ||33|| yugmam // 52 tadyuktaM yacca godhAkhyo, vahet puNyamanoratham / sahastrakiraNaH saGgha, vastrANi paridhApayet ||34|| 53 sudarzanabhRt zrIvatsaH, zrInidhiH saGghanAyakaH / upAdhyAyapadodbhu(dbhU?)taH zlokaH sarvaistu lebhire ||35|| zrIsaGgho'nyo'tha dhanyo vitaraNaviditastannirIkSya svacitte cintAmevaM pracakre sukRtakRtadhiyo hyeta evA'tra vizve / ye prAsAde svakIye sati dhanamatulaM preSayantyanyacaitye nA'smAbhistvekatIrthe tadanu sa sakala : prApaye (ya)t tattadarthe ||36|| avaSo'pyajIta: (jita) svAmI, yatrastho raivatAcale / prahiNoti dhanaM tarhi savRSANAM kimucyate ? ||37|| acalaM tvacalaM prApya, tadvittaM yad bhavet kila / tadyuktaM parameteSAM kUTasthaM tadihA'dbhutam ||38|| zrIratnasiMhasUrIza paTTapUrvAdribhAsvatAm / zrIpUjyodayavallabha - sUrINAmupadezataH // 39 // maNDapo maNDapasthena, zrIsaGgenA'tra kAritaH / prAsAde vimalezasya, jayatAjjagatInutaH // 40 // yugmam // // iti zrImaNDapIya zrIsaGgaprazastiH // , 49. mu. praza. zlo. 50 51. ' rI' iti mu. praza. / 53. mu. praza. zlo. 45 , , anusandhAna-62 50. 'sAreNa' iti mu. praza. / 52. mu. praza. zlo. 44 For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 11 zrI vinayaprabhopAdhyAya nirmita do laghu kRtiyA~ zrI sImandhara evaM ikkavIsa sthAna gabhita nemi stavana - saM. ma. vinayasAgara jaina samAja meM sarvajana prasiddha 'gautama rAsa' - 'vIra jiNesara caraNakamala kamalAkaya-vAsau' ke praNetA mahopAdhyAya vinayaprabha kharataragaccha meM hue haiM / dAdA jinakuzalasUrijI ke svahastadIkSita ziSya the / inake sambandha meM yatra-tatra jo sphuTa ullekha prApta hote haiM, ve haiM - kharataragacchAlaMkAra yugapradhAnAcArya gurvAvalI (pR. 79) ke anusAra vi. saM. 1382, vaizAkha sudi 5 ke dina bhImapallI (bhIlaDiyAjI) meM sAdhurAja vIradeva suzrAvaka kArita dIkSA, mAlAropaNAdi nandI mahAmahotsava ke samaya, jinakuzalasUrijI ne inako dIkSA pradAna kara inakA vinayaprabha nAmakaraNa kiyA thA / isameM vinayaprabha ke liye kSullaka zabda kA prayoga kiyA gayA hai, ataH taba bAlya/kizora avasthA 10 se 15 varSa kI honI cAhie / phalataH inakA janma 1367 se 1372 ke madhya huA ho, aisI kalpanA kara sakate vinayaprabha kahA~ ke nivAsI the ? mAtA-pitA kA kyA nAma thA ? Adi ullekha prApta nahIM hai / adhika sambhAvanA yahI hai ki ye khambhAta ke hI nivAsI ho / kSamAkalyANIya paTTAvalI ke anusAra tatkAlIna gacchanAyaka jinalabdhi sUri jo ki vinayaprabha ke sahapAThI bhI the, ne inheM upAdhyAya pada pradAna kiyA thA / paTTAvalI meM saMvat kA ullekha nahIM hai, tathApi anumAna hai ki vi.saM. 1394 aura 1406 ke madhya hI ye upAdhyAya bane hoMge / ___ mantrIzvara vIrA aura mantrIzvara sAraGga ne saM. 1431 meM narasamudra se siddhAcala kA yAtrAsaMgha jinodayasUri kI adhyakSatA meM nikAlA thA / yaha saMgha prayANa karatA huA ghoghAvelakula (ghoghA bandara) sthAna para pahuMcA aura tatra sthita navakhaNDApArzvanAtha kI pUjA arcanA kI / ghoghA meM hI virAjamAna For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 mahopAdhyAya vinayaprabhajI se milakara gacchanAyaka jinodayasUrijI harSavibhora ho uThe / milana ke harSAtireka kA varNana karate hue likhA hai - "go-dugdha meM mizrI, vyAkhyAna ke rasa meM madhura subhASita kI bhA~ti AhlAdajanaka, gacchabhAra nirvAha meM apane viziSTa sahayogI/sahAyaka, samasta vidyA-nadiyoM ke samudra (zrI vinayaprabhopAdhyAya)se saMgama bahuta dinoM ke bAda huA / " ina upamAoM meM vinayaprabhopAdhyAya kA gaccha meM kitanA mahattvapUrNa sthAna thA isakA AbhAsa milatA hai / AcArya jinodayasUri ke atyAgraha se vinayaprabha bhI isa saMghayAtrA meM sammilita hue / (pR. 27) zatruJjaya tIrtha kI yAtrA-pUjA karane ke pazcAt saMgha girinAra tIrtha kI yAtrA ke liye cala par3A / mahopAdhyAya vinayaprabha zArIrika dRSTi se sazakta na the, ataH ve saMgha ke sAtha girinAra tIrtha na jAkara stambhatIrtha (khambhAta) cale gae / (pR. 31) vinayaprabha upAdhyAya kA svargavAsa ho gayA ho, aisA pratIta hotA hai| paramparAgata zruti ke anusAra inakA svargavAsa khambhAta meM hI huA thA / ____mahopAdhyAya vinayaprabha gItArtha evaM sarvamAnya vidvAn the / inake dvArA sarjita kucha kRtiyA~ prApta haiM, sUcI isa prakAra hai - 1. naravarma caritra- saMskRta padyabaddha, zloka saMkhyA 494 : racanA saMvat 1411, kArtika pUrNimA, khambhAta / zrI nAhaTA bandhuoM kI sUcanAnusAra unhoMne "saMvat 1412 varSe zrI vinayaprabhopAdhyAyaiH zrIstambhapure sthitaiH samyaktvasArA cakre hi naravarma-nRpakathA" prazasti vAlI 10 patroM kI tatkAlIna likhita prati bhAvaharSIya jJAna bhaNDAra, bAlotarA meM dekhI thii| isa grantha ko paM. hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara ne 100 varSa pUrva prakAzita kiyA thA, para usameM kartA ke sambandha meM kucha bhI ullekha nahIM hai / gautamarAsa- bhASA prAcIna maru gurjara, padya 47 : racanA saMvat 1412, kArtika zuklA 1, khambhAta / kahA jAtA hai ki isakI racanA upAdhyAyajI ne apane bhAI ke dAridrya nivAraNArtha kI thI, jo ki khambhAta meM hI nivAsa karatA thA / For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 13 isa rAsa ke kartA ke sambandha meM paravartI kaI lekhakoM evaM prakAzakoM ne "vijayabhadra yA udayavanta' likhakara bhrAmakatA paidA kI hai / rAsa kI gAthA 43 meM spaSTataH "viNayapahu uvajhAya thuNijjaI" vinayaprabhopAdhyAya kA ullekha hai| dUsarI bAta, racanA saM. 1412 ke 18 varSa bAda kI arthAt 1430 kI likhita svAdhyAya pustikA meM yaha rAsa aura vinayaprabharacita kaI stotra bhI prApta haiM / yaha prati bIkAnera ke bRhad jJAnabhaNDAra meM surakSita hai| 3. mahAvIrastava- (sAnandanamrasurakoTikirITapITha) zloka 24 bhASA-saMskRta 4. vimalAcala RSabhajinastava-(vimalazailaziromukuTAyataM) zloka 27, bhASA saMskRta 5. zAntijinastava-(sajjJAnabhAnuhatamohatamovitAnaka) zloka 19, bhASA-saMskRta 6. tamAlatAlI pArzvastava-padya 9, bhASA-saMskRta 7. vItarAgavijJapti-(mukhaM saMkukhaM nayaNale) padya 13, bhASA prAcIna maru gurjara 8. tIrthayAtrA stava-(mahAnanda-mahAnanda). pa. 41, bhASA-saMskRta 9. vItarAgastava-(deviMda nAgiMda nariMda caMda) gAthA 25, bhASA-apabhraMza 10. caturviMzati jina stava-(moha mahAbhar3a bhaya mahaNa risaha) gAthA 29, bhASA apabhraMza 11. sImandharastava-(namira sura asura naraviMda vaMdiya payaM)gAthA 14, bhASA apabhraMza 12. tIrthamAlA stavana-(paNamiya jiNavaracalaNe) gAthA 25, bhASA-apabhraMza jisa prakAra yAkinImahattarAsUnu AcArya haribhadrasUri ne apanI kRtiyoM meM svayaM ke liye "bhavaviraha" kA prayoga kiyA hai, usI prakAra vinayaprabha ne bhI apanI racanAoM meM apanA upanAma "bodhibIja" kA prayoga kiyA hai| ziSyaparamparA-vinayaprabha ke pramukha ziSya vijayatilaka aura pramukha praziSya kSemakIrti hue / vinayaprabha kI ziSya paramparA meM antima yati zyAmalAlajI ke ziSya yati vijayacandra hue, jo ki bIkAnera kI bar3I gaddI For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 para jinavijayendrasUri ke nAma se zrIpUjya bane the / inake pazcAt vinayaprabha kI paramparA lupta ho gaI hai / stavanoM kI vizeSatAeM 1. sImandhara svAmI stavana - isakI bhASA apabhraMza lagatI hai kintu hai nahIM / apabhraMza-prabhAvita yaha racanA avazya hai / isameM sthAna-sthAna para apabhraMza ke zabda prarUpita kiye gae haiM / pUrva bhava meM zreSTha puNyoM kA saMcaya kara puSkarAvarta nagara ke rAjA ke yahAM janma liyA / bharata kSetra ke kunthunAtha aura aranAtha ke madhyakAla meM inakA janma likhA hai / sImaMdhara svAmI ke guNoM kA pUrNa varNana kiyA gayA hai aura unase yAcanA ki gaI hai ki tUM hI merI gati hai, tUM hI merI mati hai, tUM hI merA jIvana hai aura tumhIM mere pitA ho aura tumhIM mere karmamala kA nAza karane vAle ho / isameM vinayaprabha ne apanA nAma na dekara upanAma bodhibIja kahA hai| kula padya apabhraMza chanda meM ikkIsa pada meM isakI racanA kI gaI hai| 2. ikkIsa sthAna garbhita neminAtha stavana - isameM bAIsaveM bhagavAn neminAtha kA saMkSipta jIvana-caritra ikkIsa sthAnoM se garbhita rUpa meM diyA hai| aparAjita deva loka se taitIsa sAgaropama AyuSya pUrNa kara, zaurIpura ke rAjA samudravijaya kI patnI zivAdevI kI kukSI se janma liyA / zrAvaNa zuklA paJcamI ko janma hone para dikkumArikAoM dvArA janmotsava manAne ke sAtha pUrNimA ke candra ke samAna Ananda dene bhagavAn kA janmotsava indrAdika devatAoM ne manAyA / baladeva aura kRSNa unake cacere bhAI the / jinhoMne jarAsandha ke bala kA haraNa kiyA thA / tIna sau sAla taka gRhAvasthA meM rahe the / yaduvaMziyoM ke sAtha milakara ugrasena kI putrI rAjImatI ke sAtha vivAha karane gaye the / pazuoM kI pukAra sunakara vApasa lauTa gaye / lokAntika devoM ke dvArA pratibodhita hokara varSIdAna dekara devatAoM ke samUha ke jaya jayakAra karate hue revaMtagiri parvata para jAkara zrAvaNa zukla chaTha ko dIkSA grahaNa kI thii| usa samaya kanyA rAzi cala rahI thI / dUsare dina varadatta ke yahA~ pAraNA kiyA thA / Azvina zuklA amAvasyA ke dina caupana dina chadmasthAvasthA meM rahane ke pazcAt kevalajJAna prApta kiyA thA / usa samaya indrAdika devatAoM For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 ne samavasaraNa kI racanA kI thI / dharmadezanA dekara caturvidha saMgha kI sthApanA kI thii| usake pazcAt sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikA kI gaNanA Adi kI saMkhyA Adi dI gaI hai / gaNadharoM kI sthApanA kI thI aura revantagiri-girinAra ke Upara bhagavAn ne mokSa prApta kiyA thA / usa giranAra tIrtha para bhagavAn kA mandira banA huA hai, jahA~ sAmba aura pradyumna bhI virAjamAna haiM / ambikAdevI zAsanarakSikA haiM / hajAra varSa kA AyuSya pUrNa kara, girinAra para car3hakara, eka mAsa kA upavAsa kara, ASADha zuklA aSTamI ke dina pA~ca sau chatIsa ke sAtha siddhi pada prApta kiyA thA / isa prakAra ikkIsa sthAnoM se garbhita zubha dhyAna se vinaya bhakti karatA hai aura usake hRdaya meM bodhibIja jAgRta kareM / isameM padya saMkhyA battIsa haiN| isameM sImandhara stavana kI apekSA kucha TakazAlI zabda bhI adhika haiM / ghAta(ghattA?) ityAdi chandoM kI dRSTi se bhI apabhraMza ke nikaTa haiM / ye donoM kRtiyA~ jaisalamera jinabhadrasUri jJAnabhaNDAra kI haiM / pAThakoM ke rasAsvAdana ke lie donoM kRtiyA~ dI jA rahI haiM / ||siimndhr-svaamii stavanA // namira-sura-asura-nara-vaMdiya-payaM rayaNikara-nikara-kara-kitti-bhara-pUriyaM / paMca-saya-dhaNuha-parimANu-parimaMDiyaM, thuNaha bhattIi sImaMdharaM sAmiyaM // 1 // merugiri sihari dhayabaMdhI jo kuNai, gayaNi tArA gaNai veluyAkaNa maNai / caramasAyara jale lahiramAlA muNai, so vi na hu sAmi tuha savvahA guNa thuNai // 2 // taha vi jiNanAha niyajamma saphalIkae, vimala-suha-jhANa-saMghA(dhA)Na-saMsiddhae / asuha-dala-kamma-mala-paDala-ninnAsaNaM, tAta karavANi tuha saMthavaM bahuguNaM // 3 // For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 mohabhara-bahula-jalapUra-saMpUrie, visaya-ghaNakamma-vaNarAja-saMrAjie / bhavajalahi majjha nivaData-jaMtUkae, sAmi sImaMdharo mAya jima sohae // 4 // teyabhara-bhariya dii-vidisi(si) gayaNaMgaNe, pi(pa)bala-michatta-timira-viddhaMsaNo / taviya-jalakamala-vaNasaMDa-bohaMkaro, sAmi sImaMdharo dippau diNayaro / / 5 / / sujaNa-maNa-nayaNa-ANaMda-saMpUrakaM, durita-hara-bhAra-tAraka-maNI-nAyakaM / sayala-jaga-jaMtu-bhava-pApa-tApApahaM, namauM sImaMdharaM caMdasobhAvahaM / / 6 / / surabhavaNi gayaNi pAyAli bhUmaMDale, nayari puri nIranihi merupavvayakule / deva-devIgaNA nAri-nara-kinnarA, tumha jasa nAha gAyaMti sAdaraparA // 7 // nANaguNi jhANaguNi caraNaguNi sohiyA, sAra-uvayAra-saMbhAra-saMsohiyA / rayaNa-diNa irisavesi(harisavasi?) sutta-jAgaramaNA, nAha tuha nAmu jhAyaMti tihuyaNajaNA / / 8 / / siddhikara riddhikara buddhikara saMkara, viyavi(?) amiyabhara sAmi sImaMdharaM / puvvabhava-vihiya-varapunna-vaya-pAmiyaM, rAkhihiva bhUri bhavabhamaNu mUM sAmiyaM / / 9 / / kamma-bhara-bhariu saMsAra aibhaggau, thuNau pariUNa pAyahau laggau / majjha hINassa Nassa sira gAmiya,(?) karavi karuNAyaru saMsAra kari sAmiya // 10 // For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 17 kaThina-haTha-ghAi tiriyattaNe tAjiu, narayagai karaNa vilavaMtu na hu lAjiu / maNuyagaiya hINa pakkhimma vasi paDiyau, lAgi tuha calaNi ANaMdi hiva caDivau // 11 // ke vi tuha daMsaNe deva sivasohagA, ke vi vANI suNI caraNi bhavamoyagA / bharahakhittaMmi hauM jhANi chauM laggau, dehi AlaMbaNaM nAha jai jaggau // 12 // dhanna te nayari jahi sAmi sImaMdharo, viharae bhaviyajaNa-[sa]vva-saMsayaharo / kAmaghaTa devamaNi devataru phaliyau, tIi ghari jIha hUi sAmi tumha miliyau // 13 / / karajuyala joDi kari vayaNa tuha nisuNiso, bAla jima halade(?) pAya tuha paNamiso / mahura-sari tumha guNagaNu hauM gAiso, niya-nayaNi rUva romaMciuM joyaso // 14 // tumha pAse Thiu caraNu paripAliso, haNiya kammANi kevala thira pAmiso / tumha jiNa niyaya-karu sirasi saMThavisau, so vi kaIyA vi mUho sapadi vAsau // 15 / / bharahakhittaMmi siri kuMthu ara aMtare, jammu puMDaragiNI vijaya pukkhalavare / muNisuvvaya tittha nami aMtaraM iha jayA, reju siri pariharavi gahiya saMjamu tayA // 16 / / haNiya kammANi lahu laddha kevalasirI, dehi me daMsaNaM nAhu karuNA karI / bhAvie udaya jiNa sattame sivagae, bahuya kAleNa siddhi gamI sAmie / 17 / / For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 mohabhara kAmabhara lobhabhara bhariyau udarabhara rAgabhara kAmabhara pUriu / eha pari bharahakhittaMmi maM sAmiya, sAra kari sAra kari tArigo sAmiya // 18 // bhogapada rAjapada nANapada saMpadaM, cakkipada iMdapada jAva paramaM padaM / tujjha bhattIi savvaM pi saMpajjue, eha mAhappu tuha sayali jagi gajjue // 19 / / tuhuM ji gati tuhuM ji mati tuhaM ji mama jIvanaM, tAta tauM paramaguru kammamalapAvanaM / kammakara vinayapaha joDi kara vInavaM, dehi me alajayA daMsaNaM abhinavaM // 20 // iya bhavaNa-bhUSaNa dalIya-dUSaNa savva-lakkhaNa-maMDaNo, mada-mAna-maMjaNa moha-bhaMjaNa vAma-kAma-vihaMDaNo / surarAya-raMjaNa nANa-dasaNa-caraNa-guNa-jaya-nAyago, jinanAhu bhavi bhavi tAta bhava me bodhibIjaha dAyago // 21 // iti zrI sImandharasvAmi stavanaM // (2) // igavIsa sthAna garbhita nemi jinastava // sayala-jaga-laliya-lAvaNNa-sobhAvahaM, namavi siri-nemi-jiNa-pAya-paMkaya-mahaM / thuNisu tasa cariya bahu bhatti-bhara-pUriu, maNi vayaNi kAi ANaMdi aMkUriuM // 1 // nANa-vinnANa-ghaNa-jhANa-daMsaNa-guNA, karaNa-dama-caraNa-paricaraNa-dhI-dhIraNA / sayala phalavaMtu kiri hoi ya(bha)viyaNa-jaNe, tAta ! tuha thuNaNa-rasa-rasiya-niya-niya-maNe // 2 // For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 avara tittIsa avarAjie surabhavo, kariya soriyapure samuddavijayAdhivo / tattha sivadevi kucchaMsi uvavannau, tihuyaNANaMda-sohagga-saMpunnau // 3 / / mAsi sAvaNa sie paMcamI-vAsare, nAha ! tuha jammu jagi miliya-sacarAcare / disikumari sUI karai romaMciyA, nhavaI suraseli iMdA ya ANaMdiyA // 4 // punnimAcaMda jima nayaNa-ANaMdaNo, saMkha-laMchaNa-caNo jaNiya-jaga-raMjaNo / rUva-lAvanna-bali kuNihi na vi nAmiu, ramai rAmeNa goviMda sauM sAmiuM // 5 // mayaNabhaDa-cUri bhaDavAya-bhara-bhaMjaNo, saMkha saddiNi jarAsaMdha balagaMjaNo / vAma-bhuya-daMDi hari heli hiMDolaNo, dhariya-dhIrima-dhurA merugiri-tolaNo // 6 // bhoga-bhaMgI-bhujaMgI-parIvaju(jju?)No, sAma-taNu vimala-maNu sirisivA-naMdaNo / laliya-gai laliya-mai laliya-saMvara varo, tinni saya varisa ghari rahiya nemIsaro // 7 // miliya-jaduvaMsa-naranAri-raMjaNakae, garuya-vichaDi vIvAhu vari callue / pasuya-gaNa pikhi karuNA-paro valiyau, sarabhu keNA vi kiM baMdhaNihiM kaliyau // 8 // samaya jANavi logaMtiyA AgayA, namavi nemijiNu vinnavai devayA / dhammavara titthu jaginAha tumhi payaDau, sUri jima moha-aMdhArau pheDau / / 9 / / For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 parama vayaNu jiNa varisa - diNa dANu deI karI, mAya-piyarANa pahu aNumannaI aNusari / - saMvega-rasi-rasiya- sAhasaparo, bAravaI majjhi majjheNa jiNesaro ||10|| miliya sura-asura - nara koDi-koDI gaNA, jaya jayAkAra bhari karaiM jiNavaraguNA / mAsi sAvaNa sie chaTTi diNi sAmiu, caDiya revaMtigiri nemi sivagAmiu // 11 // rAyamai rAyamai rAyamai rahiyau, sahasa sahakAra-vaNa sahasa- jaNa sahiyau / lei saMjamasiriM nemi jINesaro, chaTThi tavi kannarAsammi paramesaro // 12 // nisama nikasAya saMsAra - siva- sama-maNo, bIya diNi vihiya varadatta-ghari pAraNo / dasa - disA gaMtu jaga-jaMtu rakkhaNakae, nemi jiNa dhaNaha dasa mANa kari sohae ||13|| mAsa Asoya ammAvasI suhadiNe, divasi cauvanna vaNiya - bhUri- bhavariya - gaNe / titi uvavAsa kari dikkha ThANa ThiU, garuya saMvegi kevalasiri ya variyaU ||14|| // ghAta // sayala suravara sayala suravara miliya bahubhatti, ANaMdahiya ulhasiya, samavasaraNu nimavaI bahupari siMhAsaNi siMha jima neminAha uvavisai tahi giri / jayajayakAru samuhasiya uvadaMsai jiNa dhammu, jojana vANiya amiya jima sAmiya mahimA ram // 15 // dhammadesaNa suNiya muNiya bhava ju bhayaM, ke vicAritu maha ke vi sAvaya-vayaM / ke vi sammattu giNhati uttamatamaM, nemijiNa pAsi guru- bhAva - vAsi samaM ||16|| anusandhAna-62 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 sahasa aTThArasa saya-hatthi muNi dikkhiyA, sahasa cAlIsa sAhuNi saya - nimmiyA / iguNasattari sahasa lakkhu igu sAvayA, sahasa chattIsa sau lakkha tini sAviyA ||17|| tammi rasa - thuNira- sura-asura - nArI - narA, vinnavaI nAha tuha pAya sevAyarA / ullasira- bhakati-bhara- bhariya - romaMciu, maNa-maNoraha bhaNauM nAha cira saMciu // 18 // deva bhAvArigaNa je hu tumhi jittuu, tehi iha hauM jittu chauM nAha bhattau / kariya sevaka dayA pasUya jima sAmiya, kammabaMdhADi melhAvigo sAmiya // 19 // anaMta yugala phiriya cauda-raja- gocare, jIva caturAsiyaM lakha guNaMtare / tiriyagaiM narayagai maNuyagai suragaI, tumha daMsaNa viNA dukkha maya aNuhuI ||20| [ ghattA ] nemi jiNavara nemi jiNavara moha mAhappA hau hINamaNu bahukaSAya viSaya vigaMjiya / micchattagahagaNagahiya koDirUpa pAkhaMDi raMjiya / kuguru kutittha kudeva kula koDA koDi bhamaMta, tuha saraNAI hoi karihi bahUu nizcita ||21| nayaNa maNi vayaNa taNi amiya rasi rasiyau, devataru- dheNu - maNi kuMbha kari vasiyau / jamma maha divasa maha punna maha phaliyau, ajja revaMtagiri tumha jau miliyau // 22 // vayagahaNa nANa siva gaNa hau pAmiu, tattha giri caDavi maI tumha siru nAmiu / dhariya garuyaDi dhaNiya sAra hava kijuu, ega du navi save mama vi e diu ||23|| 21 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 kamaladali bhamara jima lINu chau tumha pae, ega saMvAsi hiva cAsu dai sivapae / riddhi-bahumANa-dANeNa sAmiya sayaM, karaiM garuyA jau niya-samaM sevayaM // 24 // gayaNi Thiu karai ravi kamala-paDibohaNaM, dara Thiya tujjha jhANeNa tima sohaNaM / garuya revaMtagiri soi sivadAigo bheTiu vATari maha punna nara nAyako // 25 / / // ghAta // dhammavAsara dhammavAsara ajju maha nAha, siri revaigiri caDiya, neminAha nayaNa dIThau aiphaliyau punnataru, amiya mehu maha dehi vUThau / tuha gai tuha mai tuhi haji guru tuha sAmiya tuha deva, tima kari hiva jisa hoi mama bhavi bhavi tumha payaseva // 26 / / mayaNi jiNi tuha jagi jaMta jagavaMtare, so vi mAheNa sau haNiya helAbhare / ehu mAhappu tuha sayali jagi gajjae, jagaha dujuNa jae kavaNu naha gajjue // 27 // vaNagahaNa jiNa-bhuvaNa-biMba bahu suMdaro, sAMba pajjUna avaloya siharo varo / gayaMdamayakuMDa kaMcaNabalANAjuu, aMbikA pamuha bahu gaNa kaMcaNamau // 28 // ehu revaMtagiri sukaya-jaNa-sullaho, tattha tiyaloyaguru nemi jagavallaho / namiya maNaraMgi guNaraMgu tasu thuNiyae, varisae mAsa diNu dhannu kari muNiyae // 29 / / For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 // ghAta // nAha laghau nAha laghau maNuya bhavarAha, kula nimalu suguru guru / vItarAga jiNa dhamma saMjama, tuha daMsaNa pUyaNa nhavaNa guNaha gAna giranAra uttama iti ya caDiu iku hiva hitthA laMbaNu dahi, jima helAI hau caDauM aigarui sivagehi // 30 // puhavi pUriya sahasa varisAu, siri reigiri caDiya nANa ThANi mAsopavAsiya, asADha aThami rayaNi dhavala pakhi muNigaNa bhAsiya / paMcasaya chattIsa sau ummUliya bhavakaMdu, sohaga-suMdara siddhi-puri puhatau nemi-jiNaMdu // 31 / / [kalaza] iya nemi jiNavara bhuvaNa-diNayara vAsudeva namaMsiuM, gomedha-aMbika-jakkha-jakkhiNi-vihiya-sAsaNa-saMsiu / igavIsa-ThANihi suddha-jhANihi vinaya bhattihi saMthuu, jagajaNiya rIjaM bodhibIjaM dehi vaMchiya pUrau // 32 / / // iti igavIsaThANagarbhita nemistava // cha / nA For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 anusandhAna-62 avyayArtha-saGgrahaH - saM. ma. vinayasAgara DaoN. nArAyaNazAstrI kAGkara, vidyAlaGkAra AcAryapravara zrIjinabhadrasUrijI mahArAja ne khambhAta, pATana Adi sthAnoM ke kharataragacchIya jJAnabhaNDAroM meM se kucha granthoM ko lAkara zuSka pradeza marusthala jaisalamera meM saMvat 1497 ke Asa-pAsa jinabhadrasUri jJAnabhaNDAra kI sthApanA kI thii| usa samaya unakA samasta zAsana/samudAya tathA pratilipikAra jJAnabhaNDAra ko samRddha karane meM lage the / AcArya aura unake sAdhugaNa likhApita pratiyoM kA saMzodhana bhI karate the / usa samaya meM saMvat 1511 caitra vadI bArasa ravivAra ko kisI vidvAna ne isa granthakI pratilipi kI thii| kAgaja kI pratilipi hone ke kAraNa patra pA~ca, pratyeka pRSTha para paGkti satraha aura pratyeka paGkti meM akSara ar3atAlIsa ke lagabhaga haiM / isakI sAija paune gyAraha aura sADhe cAra hai / avyaya padoM kA saMgraha jaise amarakoSa meM kiyA gayA hai vaise hI anya abhidhAnacintAmaNinAmamAlA, anekArthasaMgraha, vizvaprakAzakoSa, medinIkoSa Adi meM bhI saMbhavata: kiyA gayA hai / prastuta avyayArtha-saMgraha apane Apa meM kucha viziSTa hI hai kyoMki isameM avyayoM kA to artha kiyA hI gayA hai kintu una avyayoM ke sAtha prayukta sthala bhI dRSTAnta ke rUpa meM diye gaye haiM jisase ki adhyetA varga ko samajhane meM sahAyatA milatI hai / sabhI avyaya zlokabaddha kiye gae haiM kintu sAtha meM dRSTAnta prastuta karane se unakI zlokabaddhatA pratIta nahIM hotI hai / pAThakoM ke adhyayana ke lie yaha prastuta hai - ___ avyayArthasaGgrahaH svarAdiravyayaM cAderastve(rasattve)ktvAtumaM gatiH / kAtprAgvadAdirUAdicciDAkhATa prAdayo gatiH // 1 // For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 cAdinipAtasaMjJazca na sattve ca: samuccaye / evo'vadhAraNe ktvAdiH kRtvA kartuM ghaTaM ghaTam // 2 // UrI zuklI paTapaTA khATa prAdeH kRtyarAjavat / svaH svarge paraloke ca / svarge- sva: sukhayati, svargacchati, sva: saMjAnIte, svaH spRhayati, svarAgacchati, svaH sukhaM, svarvasati / paraloke- svaryAtasya hyaputrasya / punarbhedepi / bhedo vizeSa:- kiM punarbrAhmaNaH puNyA bhaktA rAjarSayastathA / api-zabdAd bhUyo'rthe'pi- punaruktaM vacaH / rodasI dyAvAbhUmyoH sahoktyA'pi strIvAnIsnunapuMsakam / api zabdAd divi bhUmau ca pRthak pRthak / ruNaddhi rodasI kIrtiH, ruNaddhi rodasyau, ruNaddhi sarvaM rodaH / vRthA nirarthakAvidhyoH / vRthAzramaH prAtibhAvyaM, vRthA dAna-mAkSikaM saurikaM ca yat / nAnA'nekobhayArthayoH / nAnAvidhA janAH, nAnApakSAvamarzaH saMzayaH / prazaMsAtizaye suSTha / suSThUktam, suSThu vibhAti / samayA'ntika-madhyayoH / tvAM samayA''ste, tvadantike ityarthaH / grAmaM samayA''ste, grAmamadhye ityarthaH / tiro'nUrddhavo(ce) tiryagarthe / tirohitaH, tiraH kASThaM kuru / kaM mUrddhani jale sukhe / kaMjAH kezAH, kaMjaM padmam, kaMyuH / matvarthe yuH / sAmyarddha kutsite / sAmi saMmIlitAkSI, sAmikRtamakRtaM syAt / anyonyaM raho'rthe dvau mitho mithaH / For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 mitho mantrayante, mitho priyAmAbhASate / evaM mithaH zabdo'pi / prasahya zIghrahaThayoH 1 prasahya siMhaH kila tAM cakarSa / prasahya vittAni haranti caurAH / dhig nirbhatsananindayoH / dhik tArkikAn, dhikkRto'yam / joSaM maune sukhe jyoSyaM ca / joSamAsva, joSamAste jitendriyaH / evaM jyoSyaM ca / aJjasA tattvazIghrayoH / aJjasA vakti sAdhuH, aJjasA zlokaM paThati / pApakutseSadarthe ku / pApo brahmA kubrahma, kupuruSaH, kAmadhuram / sapadi drutatatkSaNe / sapadi pradahatyupekSito'gniH sapadi mukulitAkSI / pratyakSatulyayoH sAkSAt / sAkSAd dRSTvA, iyaM sAkSAllakSmIH / amnaH saMpratizIghrayoH / amna evAgacchati amnarevA''gacchati / svastyAzIrmaGgalakSemapuNyapratyabhivAdane / , AziSi - svasti te'stu latayA, -- sukSA, maGgale- svasti shriikusumpuraat| kSeme- svastyastu te saumya cirAya jIva / puNye- svastyastu te dhArmika matprasAdAt / pratyabhivAdane - rAjJA namaskRtA viprAH svastItyete prayuJjate / addhA tattve / avaimi tvAmaddhA, tattvata ityarthaH / mudhA vyarthe syAt / kiM tvaM mudhA tAmyasi / anusandhAna-62 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 27 dvau dvau mithunaM mithuH mithunaM mantrayante, mithurmantrayante, dvau dvAvityarthaH / rudhak satyamRtaM satye / rudhagvadati, satyavAdI, RtavAdI / mithurmithyA mRSA'nRte / mithuvAdI, mithyAvAdI, mRSAvAdaH / uccairnIcairmahatyalpe / krameNa uccairyAti, nIcairgacchanti / prAyo bhUmnA santaH / prAyo vivektAraH / AtmanA svayam / svayaM dadAti / prazAMstulye / prazAn devadatto yajJadattena / varaM dInotkarSe / varaM virodho hi samaM mahAtmabhiH / yugapadekadA / sahasramaNAM yugapat papAta / samakAle pravAhoH kkaM / pravAhug gRhNIyAt, prabA(vA)hukaM gRhNIyAt / zaM sukhe / zaMkaraH niyame mataM ---vartate / AnukUlye'nvak / anvag yayau madhyamalokapAlaH / anyAyye'sAMpratam / viSavRkSo'pi saMvarya svayaM chettumasAMpratam / khe vihAyasA dyuH / vihAyasA ramyatamaM vibhAti / For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhuvo nirmalaM dyuzcandro dyotate / nizcaye'vazyam / avazyaM yAtArazcirataramuSitvA'pi viSayAH / tUSNIM maune / tUSNIM kuru / su pUjane / sunAsIra: / pRthagvinA'ntareNate' 'nyatra nAnA'ntarAhiruk / bahirvikAraM pRthag viduH, vinA dharmyaM kutaH sukham, tathA'ntareNarte patitAnna bibhRdanyatra mAtu:, nAnA nArIrniSphalA lokayAtrA, tvAmantarA tAmarasAyatAkSi !, hiruk karmaNo mokSaH, karmmakSaye mokSa ityarthaH / rahasyupAMzu | upAMzu mantraM japati / madhye'ntarantareNA'ntarAntare / antarvanasya, antareNa tvAM ca mAM ca kamaNDaluH, tathA'ntarA, Avayorantare jAtAH parvatAH sarito drumAH / paritaH sarvato viSvak samantAcca samantataH / paritaH patanti duSkRtAM vipadaH, sarvataH saMpadaH satAm, viSvag dhAvanti, evamanyau ca / dIrghakAle minAyAtsyarAtrAyeti cirAt parAH / anusandhAna-62 ciraM jIva, cireNA''gataH, cirAya nirddhano bhUtvA bhavatyahnA mahAdhanaH, kasmAccirAd dRzyase, cirasya dRSTo'si, cirarAtrAya janena cintitam / muhuH punaH punaH zazvadabhIkSNamasakRtsamAH / kAntA muhurdhyAyati, puna: punarvAri pibedabhUri, zazvadukti kuzikSitaH, abhIkSNamAsphAlayatIva kumbham, asakRd vakti / ssrAg drAk tAjag jhagityAzu jhaTityahnAya maMkSvaraM tarasA'vadrute / srAk sarantyabhisArikA: drAg vidrutaM kAtaraiH, tAjak pacati jhagiti palAyate, Azu gacchati, AnIya jhaTiti ghaTayati vidhirabhimatamabhimukhIbhUtaH, ahnAya sA niyamajaM klamamutsasarjja, makSUdapAti parita: paTalairalInAm, araM For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 paThati, tarasA paThati / kAlabhUyastve jyok / jyog jIvanti dhArmikAH / namo natau / namo jinAya / balavatkimutA'tIvasuSTha svati ca nirbhare niprAt kAmam / balavat pipAsito'smi, kimuta zobhate, tathA'nyau ca, susikta AmraH phalati, atisiktaH, nikAmaM kSAmAGgI, prakAmaM kSAmAGgI / atho duSTha nindAyAm / duSThuvAdI khalaH / adrute zanaiH / zanaiyAnti pipIlikA[:] / AnuSaganupUrvyAm / AnuSak pravizati bandhutA / dhu-divA'hni / zobhanaM dhu, divA'dhIte / astamadarzane / astaM gataH sUryaH, astaM gatAni duHkhAni / sAyaM sAye / sAyantano vAyuH / tathA prage prAtaH prabhAte / nikaSA'ntike / nikaSA grAmaM vasati / hyo gate'nAgate'hni zvaH / hyo'karot, zvo gantA / parazvaH zvaHpare'hani / parazvo yAsyAmi / akAmAnumatau kAmam AdAvanicchAyAM pazcAdaGgIkAre- kAmaM karomi / For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anusandhAna-62 punarbhUyaH / punaruktaM, bhUyo'pyAgamanam / sanA sanAt sanannitye / sanAtanaH, sanAdeva paThati, sanatkumAraH / atha naktaM nizyuSA doSAsvapi dvayam / naktantanaH, uSAtanaH, doSAtanaH / strItve auSikaH dauSikaH / paraM kintu / vidvAnasi paramahaGkArI / bahirnA'ntaH / bahirdAmAd vasati / prasahyA''ryahalaM balAt haThe / / prasahya vittAni haranti caurAH, AryahalaM gRhNAti, tvadbhaktireva mukharIkurute balAnmAm / sanutarantauM / sanutazcauro gacchati / purAttasstAt puro'grataH / agre nAsIradhUlidhavalAH, purataH prayAnti, purastAd dhAvatItyAdi / sAmprataM sthAne yukte / na sAmprataM yat strI, sthAne praznaH kRtaH / bhU rasAtale / bhUrvasanti sarpAH / // iti svarAdigaNaH samAptaH ||ch|| cA'nvAcayasamAhAretaretarasamuccaye viniyoge / anvAcayo mukhyasiddhAvapradhAnaniSpattiH- bhikSAmaTa gAM cA''naya / samAhAraH saMhatiH- pANI ca pAdaM ca pANipAdam / itaretarayogaH saMhanyamAnapradhAnaH samUhaH- plakSazca nyagrodhazca plkssnygrodhau| samuccaye ekatrA'nekapratyayaH- gAryo vAtsyazcA''gatau / pacati ca paThati ca caitraH / For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 - viniyoge - ahaM ca tvaM ca gacchAvaH / anyatrA'pi tulyayogitAyAM dhyAtazcopasthitazca / hetau - grAmazca gantavyaH zItaM ca varttate, zItAt kathaM gamyata ityarthaH / aha haitau dvau nindAyAM ca cakArAd viniyoge ca / nindAyAM - svayamaha rathena yAti, upAdhyAyaM padAtiM gamayati / svayaM ha odanaM bhuGkte, upAdhyAyaM saktUn pAyayati / viniyoge- tvamaha grAmaM gaccha, ayamahA'raNyaM gacchatu / arcane'pyaha- aha mANavako bhuGkte / vA vikalpopamAdvandveSu / yavairvA vrIhibhirvA yajate / upamAyAM- jAtAM manye ziziramathitAM padminI vA'nyarUpAm / dvandve - ubhe eva kSame voDhumubhayorvIryamAhitam, sA vA zambhostadIyA vA mUttirjalamayI mama / na tRtIyetyarthaH / uJ saMbuddhivitarkayoH / u uttiSTha, ka u upari / evaM prakAranirdezopadezaupamyanizcaye itthamarthe'bhyupagame / prakAre - evaM kuru / nirdeze - evaM tAvat / upadeze - evaM paTha, aupamyeagnirevaM vipraH, nizcaye - evametat kaH sandehaH / itthamarthe - evaM vAdini devarSau / abhyupagame - evaM kurmmaH / evaupagamyA - 'niyogayoH niyoge ca / aupagamye zrIstavaivA'stu / aniyoge adyeva gaccha, yadi rocate / niyoge - adyaiva gaccha / 31 - atha viSAdA - se nindAzokavismaye / viSAde - hA ramaNInAM gataH kAlaH / Ata- hA hato'hamasmi / nindAyAM- hA devadatta / zoke- hA priya kva gataH / vismaye- hA labdhaM pATaliputram / iva mukham / alpArthotprekSayorvAkyAlaGkAropamayoriva / kaDAra ivA'yam, limpatIva tamo'GgAni kathamivaitad bhaviSyati, candra For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 huM vitarke pariprazne'nicchAyAM bhartsanabhaye / vitarke - caitro huM maitro hum / pariprazne - huM sa tvaM gRhItaH anicchAyAMhuM manda / bhartsane huM nirlajjA'pasara, bhaye- huM rAkSaso'yam / vAkyAlaGkArajijJAsAniyamAnunaye khalu / vAkyAlaGkAre- atho khalvAhuH / jijJAsAyAM - sa khalvadhIte vedam / niyame pravRttisArAH khalu mAdRzAM dhiyaH / anunaye- na khalu na khalu mugdhe sAhasaM kAryametat / anusandhAna-62 hanta harSe'nukampAyAM vAkyArambhaviSAdayoH nizcaye ca / harSe - hanta jIvitAH smaH / anukampAyAM- putraka hanta te dhAnAkA: / vAkyArambhe- hanta te kathayiSyAmi / viSAde - hanta hatAH pAthikagehinyaH / nizcaye ca- hanta gacchAmaH / dAne ca - hanta kAraH / atha kiM kSepe praznAlpAtizayeSu ca / kSepe - kimayamapi brAhmaNaH / prazne- kiM gato'si / alpe- na kimapyasyA'sti / atizaye- kimapyeSa pragalbhate / nAma sambhAvanAkrodhakutsAGgIkAravismaye prakAzyA - 'lIkayoH / sambhAvanAyAM - kathaM nAma sa nA''gamiSyati / krodhe- ko nAma mAmayi kSipati / kutsAyAM- ko nAmA'yaM saviturudayaH / aGgIkAre - evamastu nAma / vismaye- andho nAma parvatamArokSyati / prAkAzyAlIkayoH- himAlayo nAma nagAdhirAjaH / daSTeva sA roditi nAma tanvI / sUpat kUpat praznaprazaMsayoH / sUpadayaM gAyati / kUpadayaM gAyati / abhitaH zIghrasAkalyasaMmukhobhayato'ntike / zIghre - gacchA'bhitaH / sAkalye - vyApnotyabhito rAjA / saMmukheApatantamabhito'rimapazyat / ubhayato'ntike - abhito grAmaM vasati / iti hetuparAmarzaprAdurbhAvasamAptiSu evamarthe vivakSAyAM viparyAsaprakArayoH / hetau- hantIti palAyate / uktaparAmarze - ityuktavantaM parirabhya dorbhyaam| vakSyamANaparAmarze - vinizcitArthAmiti vAcamAdade / prAdurbhAve- iti pANiniH / samAptau- pRthivyApastejovAyurAkAzaM kAlo digAtmA mana iti dravyANi / evamarthekramAdamuM nArada ityabodhi saH / vivakSAyAM - tadasyA'tra vA'stIti matuH / For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 33 viparyAse- striyaM puruSa ityayamAha / prakAre- gaurazvaH puruSo hastIti jAtiH / praznapratyuktyanujJecchAnunayAmantraNe nanu / / prazne- nanvadhyeSyase / pratyuktau- akArSIH kaTaM caitra?, nanu karomi bhoH| anujJecchAyAM- nanvAdiza / anunayAmantraNe-- nanu caNDi prasIda me / AkSepe ca virodhoktau nanu ca / AkSepe ca- nanu kimarthamAgato'si / virodhoktau- nanu ca kaH zabdArthaH / AH kopa-pIDayoH / AH pApa kiM tvayA kRtam / AH kaSTaM varttate / uta pakSAntare prazne bADhAthai syAt samuccaye / pakSAntare- ekameva varaM puMsAmuta rAjyamutA'' zramaH / prazne- uta daNDaH patiSyati / bADhArthe- uta kuryAt, bADhaM kariSyatItyarthaH / samuccaye- uta bhIma utA'rjunaH / batA'nukampAsantoSakhedAmantraNavismaye / anukampAyAM- bata niHsvo'si / santoSe- bata prApta sItA / khedeaho bata mahatkaSTam / AmantraNe- bata vitarata toyaM toyavAhA nitAntam / vismaye- aho batA'si spRhaNIyavIryaH / / yAvat tAvacca sAkalye'vadhau mAne'vadhAraNe / sAkalye- yAvat kAryaM tAvat kurvityarthaH / avadhau- yAvad gaGgA tAvat tiSTha / mAne- yAvad dattaM tAvad bhuktam / avadhAraNe- yAvadamatraM brAhmaNAnAmantrayasva / yathA syAd yogyatAvIpsApadArthAnativRttiSu krame / yogyatAyAM- yathArUpaM ceSTate / vIpsAyAM- yathAvRddhaM bhojaya / padArthAnativRtau- yathAzakti paTha, yathAbalam / krame- yathAjyeSThaM pravezaya, jyeSThAnukrameNetyarthaH / tathA'bhyupagame nidarzanasamuccaye / abhyupagame- sa tatheti pratijJAya / nidarzane- tathA hi sarve tasyA''san parAbaiMkaphalA guNAH / samuccaye- caitro vrajatu tathA maitraH / purA bhaviSyadAsanne cirAtIta-prabandhayoH / / bhaviSyadAsanne- gaccha purA devo varSati / cirAtIte- purA bhavaH purAtanaH kambalaH / prabandhe- upAdhyAyena sma purA'dhIyate, aviralamapAThItyarthaH / tathApagama- sa tatheti pratizata vrajatu tathA maitraH For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 ahahetyadbhute khede / adbhute- ahaha prajJAprakarSo rAjJaH / khede- ahaha hatA virahiNI bAlA / hI vismaya-viSAdayoH / vismaye- hatavidhilalitAnAM hI vicitro vipAkaH / viSAde- zatakRtvo'pyadhIyAnA hI na vidmo jaDA vayam / zazvannitye sahArthe ca / nitye- zazvad vairam / sahAthai- zazvad bhuJjAte / nUnaM nizcayatarkayoH / / nizcaye- nUnaM hantA'smi rAvaNam / tarke- nUnaM zaratphullA hi kAzAH / astvasUyAbhyupagame / asUyApUrvakAbhyupagame- evamastu, ko doSaH / hi hetau / agniratra dhUmo hi dRzyate / aGga pUjane / aGga sma vidvan mANavakamadhyApaya / niSedhasphuTAmantraNeSvapyete / athA'tho maGgalArambhe'nantare praznakAtya'yoH samuccaye'dhikArAnvAdezayozca / maGgale- atha parasmaipadAni / Arambhe- atha zabdAnuzAsanam / anantaresnAto'tha bhungkte| prazne- atha zaknoSi bhoktum / kAtsnrye- athA'to dharma vyAkhyAsyAmaH / samuccaye- bhImo'thA'rjuna / adhikAre- atha samAsaH / anvAdezeetaM vyAkaraNamadhyApaya, athainaM chando'pi / evamatho zabdo'pyudAhAryaH / adbhute'pyaho / aho Azcaryam / sambodhane'pi- aho caitra ! / nUttarotprekSayoH / uttare- akArSIH kaTaM caitra, na karomi / utprekSAyAm- raJjitA nu vividhAstaruzailA nAmitaM nu gaganaM sthagitaM nu / For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 - praznavitarke svit cakArAnnu / prazne- kaH svidekAkI carati / vitarke- adhaH svidAsIdupari svidAsIt / nuprazne - ko nu vAcamIrayatyantarikSe / nu vitarke - ahirnu rajjurnu / bhartsane kvid / kvit kiM kitava kadaryo'si / pAdapUraNe'pi kvit tadupayujyate / cidapyarthasaMmatyorasAkalyopamAnayoH / I apyarthe na kiJcid bravIti / saMmatau - kulmASAMzcidAhara / asAkalye - kiJcit prayacchati / upamAne - agnizcid bhAyAt / rai dAnA - 'nAdare / rai karoti, dAnaM dadAtItyarthaH / tvaM ha rai kiM kariSyasi / yacca yatra cA'navakalpane AzcaryAmarSagarhe anavakalpane- na ca kalpayAmi / Azcarye - na marSayAmi / garhe - yacca tatra bhavAn vRSalaM yAjayet, yatra tatra bhavAn vRSalaM yAjayet / arcA-''zcaryayoH pazya pazyata / pazya gururbhuGkte, pazya zizurapi vidvAn / evaM pazyata / asyasmi tvamahaM yuSmadasmadarthAnuvAdayoH / vetsyasi pArthivastvamasi satyamabhyadhAH / titIrSurdustaraM mohAduDupenA'smi sAgaram / na mRto bhAgIrathyAM mRto'smyahaM prApya mandabhAgI rathyAm / avimarze'pi sahasA / sahasA vidadhIta na kriyAm / apizabdAt kasmAdarthe'pi - diva: prasUnaM sahasA papAta / smasphuTe'pi / ma kariSyati / apizabdAt pAdapUraNe'pi iti sma pUrve munayo babhASire / 35 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 itihA''game lokavAde / itiha smopAdhyAyo brUte / lokavAde- itiha cakAra / nanu tvevamevavA'vadhAraNe / nanvadya gacchAmaH / bhImastu pANDavAnAM raudraH / AhAryamevaM mRganAbhipatram / mahezvarastryambaka eva nA'paraH / azarIraM vA vasantaM priyApriyau na spRzataH / saha sAkalyasAdRzyayaugapadyasamRddhiSu vidyamAne ca sambandhe tulyayoge kriyAdibhiH / sAkalye- satRNamabhyavaharati / sAdRzye- savratamanayoH / yaugapadyesacakraM dhehi / samRddhau- samadram / vidyamAne ca sambandhe- salomakaH / tulyayoge kriyAdibhi:- saha putreNA''gataH sthUlo gomAn vA / kiGkileti padaM krodhA-'zraddhayoH / kruddhayAmi, na zraddhe, kiGkila tatra bhavAn vRSalaM yAjayati / arucau kila saMbhAvanAgamAlIkahetunyakkaraNeSu ca / arucau- evaM kila kecid vadanti / saMbhAvanAyAM- pArthaH kila vijeSyate kurUn / Agame- jaghAna kaMsaM kila vAsudevaH / alIke- gotraskhalitaM kilA'zrutaM kRtvA / hetau- sa kila kavirevamuktavAn / nyakkaraNe- tvaM kila yotsyase / alaM bhUSaNaparyAptizaktiSu pratiSedhane / bhUSaNe- alaGkAraH / paryAptau-- alamastyasya dhanam, babityarthaH / zaktau- alaM mallo mallAya / pratiSedhane- alaM kRtvA / A smRti-vAkyayoH / smRtau- A evaM kila tat / vAkyapUraNe pUrvoktasyA'nyathAtve dyotyeA evaM nu manyase / pUrvaM naivamamaMsthAH , adya tu manyasa ityarthaH / AmA-''m pratyuktAvavadhAraNe / pratyuktau- kaTaM kuru, Ama karomi, AM karomi / avadhAraNe- gacchAmyAma, AM gacchAmi / athaikArthAH; sukaM zaiSye / sukaM gaccha / kum prazne / For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 kuM tvaM karoSi / atizaye zukam / zukaM zobhate / kiMvRttAcciccanA'kArtsnye / akAtsrtsnye- asAkalye- kipratyayato'tra kiMvRttam / kazcit kaucit kvacit kadAcit / evaM cana / kaccit kAmapravedane / kacci jIvati me mAtA / kimo'lye nyau manAgISat ( ? ) / kiJcid dadAtItyAdi / pretyA'mutra bhavAntare / anyo pretya tasya bhuGkte / amutra bhavitA yatte taccintaya zubhAzubham / naJno dvAbhyAM hi cennAd vA nahi kaM khalu mA sma mAG mAkirbhavatu paryAptaM kiM kRtaM pUryate'stvalam / niSedhe - na paThati budhyate / no manuSyaH / nahi nahi mahimAnaM prApya tRpyanti bhUpAH / na hi paThasi tvam / na cet karttavyam / na vA pacasi / asti te kiJcinnahi kamiti / khalu kRtvA / mA sma kArSIH / rakSAM mAki: kuru / bhavatu tena dhanena / paryAptaM vyavasAyena / kiM dhanena / kRtaM dhanena / pUryate praNAmena / astu bhojane / alaM kRtvA / varttate'sti dvau nAdamaGgala-sattayoH / amaGgalaniSedhe- samarAbhimukhe patyAvazru nipAtase na varttate tasyAH / sattAniSedhe - nAstikaH / navai niSedhaniyame vizeSapratiSedhane / navai durjanAnAmavAcyamasti naivetyarthaH / navai upahataH zriyAH smariSyati / pakSAntare ced yadi syAt / santazcedamRtena kiM, yadi khalAstat kAlakUTena kim / omevaM paramaM mate / 37 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 - matamabhyupagamaH punararthe vai vai tu / ayaM tuvai prakRSyate / ayaM tvai prakRSTaH / kSIrAnmAMsaM tu puSTikRt / vai vai nu vitarka / ko nuvai eSo'bhigacchatItyAdi / atra pakSAntaraM nAstIti vakSyamANAd bhedaH / vikalpe kiM dvidhotA''ho sviccaibhyaH, kimute'pyayam / huM vA svinnu nukam / vikalpaH pakSAntarAvamarza:- kiM rajjuH kiM sarpaH / sthANurayamuta oM kuru / evaM kuru / paramaM tatrA'vasam / anusandhAna-62 puruSaH / tathA Aho utAho kiMsvit utasvit Ahosvit utAhosvit Ahosvit ityete'pi / I kimu rajjuH kimu sarppaH / kimuta rajjuH kimuta sarppaH / caitro huM maitro hum / sthANurvA puruSo vA / adhaH svidAsIdupari svidAsIt / ahirnu rajjurnu / ahirnukaM rajjurnukam / smA'nyadyadA'tItA-nya - hetuSu / smA'tIte - vakti smopAdhyAyaH / - anyadanyArthe- devadatta Agato'nyacca yajJadatta iti / yadA hetau - yadA budhaiH sarvagatastvamucyase / velA -mAtreti yAmantau kAlAbhya- parimANayoH / velAyAM cara: / mAtrAyAM bhojakaH / sambodhane dvidhA hai hai ho hau cA'hAzca bho bhago agho trayaH (?) si haMho pyAT mA'Dyo'Gga-haye'ci ca / aho bhoH zabdAt pUrve he hai ho hau e ai o au ityete draSTavyAH / he devadatta hai devadattetyAdi / hInasya re-re-ve / re caura, are dAsa, ave caura / avakSepaNA''mantraNe'rare / arare mahArAjaM prati kutaH kSatriyAH / For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 39 zrauSaT vauSaT vaSaT svAhA svadhA devahavirtutau / astu zrauSaT, astu vauSaT, vaSaDindrAya, somAya svAhA, svadhA pitRbhyaH / evaM yathA tathA ceva sAmye / yathA karNa evaM puruSaH / yathA caitrastathA maitraH / jAtAM manye zirasi mathitAM padminI bASparUpAm / zAradAbhramiva pelavamAyuH / abhyupagame'tha kim / devadatta gacchasyatha kim ? saha sAkaM samaM sArddhaM satrA'mA / putreNa sahA''gataH sthUlo gomAn vA / evamanye'pi / hamasaMmatau / haM ka evamAha / hi sphuToDa(?) / ko hyabAlizo hastagataM pAdagataM kuryAt(?) / atarkite'kasmAt sahasaikapade tathA viyoge / kimityakasmAt kupyasi / diva: prasUnaM sahasA papAta / ayamekapade tathA viyoge / nakiraupamye / megho nakirvarSati / yadi nAma viparyaye / yadi nAmeti prakRtasya viparyaye / vipro'si yadi nAma mUrkhaH / kadAcit karhicijjAtu / kadAcit viharan so'tha citrakUTamupAyayau / tathA kahicit / na jAtu kAma: kAmAnAmupabhogena zAmyati / ahaGkAre'ham / ahaMyuH / zubhe zubham / zubhaMyuH / For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 anusandhAna-62 yatprateruta vAkyArthanirdezoktaviparyaye / tenA'hamukto yadutaitat kariSyasi / na doSaH punarukte'pi pratyuteyamalaGkriyA / kimo'GgAt punaH / prAkRto'pi nA'vamantavyaH, kimaGga rAjA kimuta vidvAn / kiM punarityarthaH / yat tad yena tena yatastato hetau / yat sabhAsu pragalbhase tat pUjyo'si / yena dAtA tena zlAghyaH / yato vidvAMstataH sabhyaH / yathAkathAcA'nAdare / yathAkathA ca dIyate / yathAkathA cA'dakSiNA / aThA'varbhatsane / aTha karotItyAdi / diSTyA samupajoSaM cetyAnande / diSTyA putro jAtaH / samajoSaM varttate / atha bahau kucit / kucidaGga dhanaM naH / manye zaGke vitarke / manye mArtaNDa gRhyANi padmAnyuddhartumudyataH / zaGke zazAGko'yaM vidyate iti / anekAnte syAt / syAdasti, syAnnAsti, syAdasti ca nAsti cetyAdi / yAti zakyate / idaM kartuM yAti / na yAtyanyatra / idaM kartuM na yAti / sattAyAM vidyate'sti bhavatyapi / vidyate nAma, asti nAma, bhavati nAma tatra bhavAn vRSalaM yAjayiSyati / varttata iti solluNThagAtrasaMvaraNe padam / For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 41 vRddhAste na vicAraNIyacaritAstiSThantu huM vartate / / AhovAca / athA''ha varNI vidito mahezvaraH / [Asa?] babhUvAsAM lAvaNya utpAdya ivA''sa yatnaH / ruSoktipraznayorumUm / ruSoktau- uM saivA'sti tava priyA / ruSA prazne- UM na jAnAsi svArtham / tu hi ca sma ha vai kvinnu khalu thoJ pAdapUraNe / AkhyAsyAmi tu tattvaM te / yo hi mAnuSyamAsadya / bhImaH pArthastathaiva ca / iti sma pUrve munayo babhASire / iti smA''hurAcAryAH / yo vai yuvA'pyadhIyAnastaM devAH sthaviraM viduH / kvit kiM tadupayujyate / AkhyAsyAmi nu te tattvaM kaH khalu nAlaGkriyate / tha hi nastu mRgaM vyAdhaH / kimu kuvalayanetrAH santi no nAkanAryaH / iti cAdiH ||ch|| * prAgdhAtorgatisUryAdeH kRtaM kRtyakarotayaH / UryuraryururI ceti vistAre'GgIkRtau trayam // 1 // tAlpAtAlI varNottamArthayoH kAntikAkSayodhUMzI / vidhvaMse mAdhurye karuNAvilApe ca pAmI syAt // 2 // hiMsAyAmAlambIke vaasiisevpaadpuurvaalii| zakalA saMdhvaM bhraMmyazcamasbhasAmasamaseti daza // 3 // AviSkRtau paribhave'pi cUrNasaMvaraNayorapIlAsAH / pIDAyAM krIDAyAM ca gulugudhAguletyeke // 4 // ve:kAra cArabhAgedvAvAklIviklIphalUphalI / vikAre karmasiddhau ca kriyAsaMpattyakaNTake // 5 // *ita ArabhyA'zuddhibAhulye satyapi praterabhAvAt zuddhIkaraNaM na zakyA: 'tu -zI. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 sajaH sahArthe paJcA'mI dAne devahavirtutau / zrauSaT vauSaT vaSaT svAhA tRptiprItyorapi svadhA / / 6 / / prAkAzye prAdurAvizcoryAdyAH kRbhvastibhiryuji / zraddhAnazIghrayoH zraddhAkRbhyAM krAhanane pazU / / 7 / / kArikA vRttimaryAdAkriyAyatneSvayaM gaNaH / khATa pUt phUt thU humityAdi bhUSaNA'laM sadAdare // 8 // anAdare sanniSedhavidyamAnetareSu ca / agrahAnupadeze'ntarado'rhatyavairiNa:(?) // 9 // gato na mUSikAM zyeno'daH kRtye tatkariSyati / ityevaM cintane cAnyakathane'dastyadAdiSu // 10 // ghnAdikkaNe manastaptau pabayaH pibati yapparam / artho'sya tAvatpibati yAvattRptaH purovyayam // 11 // astaM ca kRgamAdigna zaktau'Ggate'ntimAt / gatyarthavadinAcchAmi dRDhArthe'rthAdvajAnatu / / 12 / / accha kRtvAgatonAcchaM kRtvodakamanavyayam / bhUdhAJAdiktiro'ntau~ tiryagarthena ca kRJA // 13 / / tirobhUtvA sthitaH kASThaM tiraH kRtvA gato'tra na / madhye pade nivacane manasyurasi cAvyayam // 14|| vAtyAdhAna upazleSe samasaumitRNAdivat / vAcaM niyamya nizcitya dvirityartho'ntimatraye // 15 / / madhye kRtvA dhAnyarAziM sthito na na ca hastinaH / pade kRtvA ziraH zete'ttAbhyAM kRtvA sukhaM gataH // 16 / / pANiM zete naDeH kRtvA vAcaM tiSThatyanavyayam / upAje'nvAge ca balAdhAne durbalabhagnayoH // 17 // svAmyedhi natamuddizya cai grAmedhikRtya vA / sAkSAtprabhRtayazcArthe sAkSAtpratyakSatulyayoH // 18 / / For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 43 mithyAnRte smRtau cintAprazaMsAyAM tu rocanA / bhadrA ca locanA dIptau raha:sAmarthyayoramA // 19 / / AsthA''dare pratijJAyAM cAstA syAnnirmalIkRtau / prAjavIjA druhAryA ca zobhAyAM hyopadhau kramAt // 20 // ropaNe cApyaM gRhaM vRkSe dhanaM triSu / prayojane paryaTane saMsarpArthe prayojane // 21 // agnau taikSNye'svatantratve vaze santApahiMsayoH / pravibhyAM kapene sAmarthyotsAhe sahane praveH // 22 / / rucyAbhinavayoH klede lavaNoSNodakAH samaH / sodake'bhinave ca syAdADhU~ zItamanAdare // 23 / / namaH praNAme prakAzye prAdurAvirayaM gaNaH / haste pANau sadodvAhe prAdhvaM bandhe viparyaye // 24 // kArSApaNaM gataH kRtvA zabdAgre zakaTaM gataH / jIvikopaniSaccaivetAM kRtvetyupamA vinA // 25 / / // iti khADAdiH // cha / upasargAH kriyAyoge praparApasamanvavAH / nirdurvyADonyadhipratyudabhisupratipayuyAH // 1 // gatArthAdhiparInA;tikrame'tiH surarcane / pUrvaM tvaniyamAtvAbhyAmAgaMtau vA game: parau // 2 // adheruparibhAvo'rthaH prastAvAdeH pratIyate / parezca sarvatobhAvo gatArthatvaM dvayoritastataH // 3 // prastAvAdyapratIte'rthe dyotye niyatapUrvatA / suSiktaM bhavataivaM surdhAtvartho'tra prazasyatA ||4|| suSiktaM kiM tavAtreti SatvaM dhAtvarthakutsanAt / niSpanne'pi kriyAsAdhye'syAH pravRttiratikramaH // 5 / / For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anusandhAna-62 dhAtvarthaM bAdhate kazcit kazcittamanuvarttate / tameva vizinaSTyanyo'narthako'nyaH prayujyate // 6 / / prasthApravaspratIkSAdivadAcakSAdRDAdivat / prapacaprakArotyAdivijiprArthipralambavat // 7 // cha / / saMvat 1511 varSe caitravadi 12 ravau ||ch|| zubhaM bhavatu ||ch|| For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 45 upAdhyAya-zrIzivacandagaNi-praNIta cAra laghukRtiyA~ - saM. ma. vinayasAgara puSpAJjali-stotram / kevalalokitalokAloka-sakalavasuguNaparyAyate, darabharakara-saMsAramahA-makarAkaratAraNa-taraNarate ! / paramAnandanandana ! pramadAnandanavala ! vibudhapate !, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 1 // tribhuvanazaGkara ! sakalasurAsuranaravaranikarairvihitanute ! bhavyakamalakamalAkarabodhanavAsarakara-karanikarakRte ! / zaThatAmaTha-durddharakamaThAsuramadatarubhaJjananityagate !, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate // 2 // vikaTika-jantuviTapikaTa-mohamahodbhaTasubhaTakaTakamilite, karaTighaTotpATanaprakaTIkRtavIryasaTotkaTahariNapate ! / jaya jinacandra ! nijakramaNAmbuja-praNata-bhaktajanakRtasumate !, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 3 // nIlakamaladalasasalilajaladharakAJcanagirivarakaraNadyute !, madadavajaladoragapatipUjitapadapaGkajarAjamarAlagate ! / tIrthakarAdbhuta-garimAvagaNitagirivarasuragirirAjadhRte !, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 4 // 1. vayovRddha vidvAn zrIvinayasAgara taraphathI A 4 racanAo maLI che, te sAthe koI paricaya ke bhUmikArUpa lakhANa nathI, tethI te yathAvat atre pragaTa karela che. kSatio mATe mULa prati hoya to ja sudhArI zakAya. kharataragacchanA A upAdhyAya hoya tema mAnavaM joIe. prathama be racanA saMskRta che, bIjI 2 racanA bhASAmAM che. For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 he cidAnandaghanakandasalilasumahAnanda ! vizada-vitate !, padmAnandavRndamakarandAsvAdanamadhukarahatakumate ! / / suralalanA-naTane'pi vazIkRtadurjaya-sakalakaraNacikRte !, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 5 / / ayi vimalAcala ! kevala-kamalA-lIlA-nilaya ! dalaya ! duritaM, vitarata rAme suSamAzAlaM maGgalamAlAM mAM tvaritam / vinimagnaM bhavajaladhau tAraya gurutara-pAtaka-dara-bharitaM, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 6 // tvayi pArzveza ! vizvavizvezvaratAbhartari yo nAramate, pApatApasaMhartari maGgalakartari guNadhartari zamite / anavadyAM sa jinendracandra vandyAM paramAtmadazAM bhajate, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 7 // tava jinacandra ! vacana-sura-taruvarabhaGgamibhIbhUyArabhate, yovadu(?)yAvadanantakAlamanAdhisamAdhi-dhanAdhipate / bhava-dIpAGkara-jvalana-jvAlAyAM sa zalabhatAmAlabhate, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 8 // suzaraccandravizada-suyazo-vimalIkRtasakalavizvavitate, vacana-parazu-vicchinna-bhavya-jana-vyasanavitatikugativratate / jaya nijamukhazivacandra-suvarddhita samajana-nayana-cakorarate, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 9 // kalaza / / azvasenanandanapadavandanamamRtapadedanamAtanute(?), yaH puSpAJjalinA hyamunA dhRtahRdaya-vimalabhAva: sumate ! / sa svaM maGgalanilayaM pAtaka-vilayaM muktilayaM kurute, jaya jaya he jina ! jagadAnandana ! vAmAvandana ! vizvapate ! // 10 // // iti zrIpuSpAJjali-stotram // For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 47 (2) cidAnandalaharyAkhyA adhyAtmacatvAriMzikA (zrIvAmAnandana-jinendra-stutiH) yakaH saMsArAmbho-nidhi-taraNa-tAraNya-taraNistrilokIbhavyAnAM durita-timira-dhvaMsa-taraNiH / / ananta-jJAnA-viSkRta-vimala-go-brahmasaraNiH, sa ca zrIpArzvezastribhuvana-vijetA vijayatAm // 1|| yakaH prAk saJjAtaH zaThakamaThasanduSTakutapo'jani sphArApAronnatamadagiricchedakulizaH / sadA prAtIhAryollasadatizayaizvaryyakalitaH, sa pArvAdhIzo'yaM bhavatu bhavatAM maGgalakaraH // 2 // bhavAraNyAtaGkakramapavanavahnirbhavadavajvalajjvAlAmAlAvipulaghanamAlApratinidhiH / galatkAmo vAmodaravaradarIdantidamanaH, sa pArzvezaH pAyAd vyasana-patato bhavyabhavinaH // 3 // samastatrailokyAntarasubhRtasuvyApigatinA, kumatyAH pitrA vai sakalaghanakAdhipatinA / acintyAtmaizvaryaM smaraNaja-madonmatta-matinA'nyadA dhyAtaM citte'tikuTila-mahAmohapatinA // 4 // aho ! yAdRk zaktirmayi parivarIvarti sutarAM, na tAdRk cA'nyasminnikhilajagadAnandadadada(re?) / ato matsAdRzyaM nahi paridadhatko'pi bhuvanatraye'haM traikAle jagati vijayai vizvavijayI // 5 // samIkSadhvaM zaktiM mama savayaso bho matibhRto, mahAjainendrANAM tribhuvanavibhUnAM maghavatAm / punazcakryAdInAM hariharavidhInAmapi mayA, mahIyAMso jIvAH zRNuta hi purA'nantasamayam // 6 // For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 mahAkArAgAra-pratinibha-nigodAdikugataumahAduHkhAnantotkaTa-nigaDa-koTISu patitAH / kRtAH santastasthuSutilaghutarANAmasumatAM, tadA'nyeSAM pApAkula-matimatAM kApi gaNanA // 7 // yugmam apAre saMsAre zubhatara-nigodAdikugatisvarUpe ni:sAre vigatatatapAre ratikare / mahAtaGkAgAre vyasanatatidhAre'navarataM mahAkArAgAre'mRtapadamahAnandadadare // 8 / / punarbhavyAbhavyadvividhapadaparyAyakalitA, anantAnantA vA gurutaramadAdezaniratAH / anatAnantairyyadghanaduritapAzairdRDhatarairanantAnantairvA nijanijapradeSu bhavinaH / / 9 / / mayA baddhA gADhaM vividhabhavabhItivyasaninaH kaSAyAgnijvAlAvalibhiravalIDhAH suvihitAH / sadA santiSThante zRNuta samatiSThanta vibudhAH, punaH saMkhyAsyAnte vividhavikalAvasthitimitAH // 10 // (tribhirvizeSakam) sakAmAkAmAbhyAM nirupapadakAbhyAmatibhRzaM, jarAbhyAM sphArAbhyAM pracuratarakarmANi puruha(?) / kSayaM nItvA bhavyA samitanubhavAH kecidamalAstu keSAM madhyAnAM jhaTiti ca viniHsRtya kugateH // 11 / / tato matto bhItA aramupagatA jaina-savidhi, jinendrastAMstrastAn svanikaTagatAn vIkSya sadayaH / svavANyA vakroktyA samitasumatIn kAritasamasta-kAridhvaMsAn paramacaraNe yogiguNagAn / / 12 / / anAdau bhUte bhAvini ca samanante bhavati ca, trikAle duSprApaM nirupamamahAnandanagaram / mahAbhavyaM navyaM vibhayamacalaM drAgagamayan, sadRjvA gatyA vA sapadi gamayiSyanti nitarAm // 13 / / For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 titIrSan saMsAraM jhaTiti gamayantIha caritaM, tadaitad dRSTvA'yaM bhavati hi bhavo bhavyavirahI / amuSyArivyAvA vipulataracintAkulatayA, mahAmohenaivaM madanapuratazcintitamaho // 14 / / vihAyAnyat kRtyaM smara zRNu maduktaM vyatikaraM, ya ete gIrvANAH paramavibhavaizvarya-kalitAH / samastA indrAdyA hari-hara-viraJci-prabhRtayastathApyanye sRSTi-sthiti-pralaya-kartRtvaniratAH // 15 / / trilokyAH saMpUjyAH sakalajagatAM vallabhatamA ime tvetAdRkSA api mama mahAjJAnucariNaH / ahaM citte nityaM mama bhavatu yogo nahi kadApyamISAM dhyAyAmi sphuTataraviyogaH savayasAm // 16 / / (dvAbhyAM sambandhaH) punarpA saMsArasthitiparamavRddhyarthamurarIkRtavyApArAste mama paramamaitrImupagatAH / mayA prAgatrApi sphuTavividhabhogaiH sukhakaraimano'bhISTAM nItA ghanatarasupuSTiM suravarAH // 17|| ataste manvAnA upakRtimimAM me bahutarAM mayi snehautsukyAdapi ruciranirvANapadagAH / bhave vAraM vAraM samavataraNaM saMvidadhate mama sphIta-prIti-pratati-tatitAM pallavayitum // 18 / / ime ye jainendrAstribhuvanajanairdhvanditapadA mahAnto vijJAnA sakalabhuvanavyApiyazasaH / bhRzaM lokAlokaprakaTanaparA vizvaviditA mahAdevA AsannikhilajagatAM pAlanaparAH // 18 // mayA pUrvaM nAnAvidhalalitalAvaNyavijitA'marastrIsaundaryasvayuvativilAsainirupamaiH / tathaivAnyai|godbhavasukhabharaiH saMprati kRtA mahAbhaktistveSAM tadapi mama tantraM nahi gatAH // 20 // For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ato'mI tIrthezA varaguNamahAnto'pi sudhiyaH kRtaghnAH saMjAtAH kuta upakRti me gurutarAm 1 araM vismRtyA'nuttarazivapadaM jagmurabhayaM vidhAyA'sya drAg me mama nikhilasainyasya nidhanam // 21 // ye bhUtA bhavabhAvino hi bahuzaH saMvartamAnAstake saMsArodgamitA ananta - bhavino bhavyAtmano nirvRtim / bhavyAnantajanairvihInamimakaM saMkartukAmA bhavaM hyete sarvvajinezvarA mama mahApratyarthinaH santyataH // 22 // samastaM trailokyaM laghutara-kaMniSThAGgulijayA sukoTyA protpATyAntaramalamaloka sutarAm (?) / vibhuH pArzvazo'yaM gamayitumaraM netaraharirhyato'nantA zaktirbhagavati darIdRzyata iti // 23 // acintyaiSAM zaktirgurutaramahAvIryyadharaNAdajayyA ete'to jinavaraniyuktasya bhavatA / nirodhaH karttavyo jinapayatinAM muktisaraNeratassaMsAro'yaM na bhavati sakhe ! bhavyaviyutaH // 24 // iti zrutvA vAcaM dhRtamadamahAmohanRpatestadevaM sajjo'bhUjjaladhitanayAsUnurabhayaH / samastatrailokyAntaragatasamagrAmanagara anusandhAna-62 striyo gaNyAcintyAdbhutalalitalAvaNyakalitAH // 25 // anaGgavyAptAtmA'khila- sura-nara- svAnta - hariNA'pakarSAbhedyAchedyaghanatarapAzapratinibhAH / imA yAH santIha priyalalitavakSaHsthalajayostakAsAM saundaryAdbhutakanakakumbhopamitayoH / bhujAjaGghAjetrodaravarazaraccandravadanA dimAM gopAGgAga (Gga?)prakaravRtayozcittaharayoH ||26|| SaTpadaM kAvyam || sudullaMghyasphUrjatkucazikhariNostuGgatarayo rgabhIrAyAM nAbhIruciradaryyAM punarasau (?) / For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 kRtAvAso vAsaH kugatijabhayAnAmasumataM mahAbhillAbhAso'mRtasulalanAliGganaratIn // 27 / / suvAmAvAmAbhrUdhanuSi hi samAropitanijeritastrIdRgbANAvalisamabhighAtArditahRdaH / zubhadhyAnavyAptollasadupazamazreNyupagatAMstathA tatrApyekA dazamaguNagAjainayatinaH // 28 / / zubhakSAntyAdyudyaddazavidhasuvAcaMyamatamollasaddhAdhArAn suvimalacaturjJAnaguNinaH / dhiyA'dhItodArAmbunidhidazapUrvAnapi tadA, hyadhastAtsaMpAtyAhamahamikayo'nantaguNitAn // 29 / / apArddhaM dezonaM nirupama-mahApudgalaparAhyavartI kAlatvAditi gaditAnantaguNatam(?) / mahAtaDai?rAnnarakagatito'nantaguNitAtighorA sAtaughAvali-samucitAn pApa-kalitAn / mahAbhItitrastAn kumatiniratAn saMcarikarAM cakAra prAyAtAn punarapi nigodAdikugatau // 30 // (SaTpadaM, SaDbhiH kulakam) apIdRkSaM kAmaM punarapi mahAmohasubhaTaM, samUlaM saMhatyA'khilavikaTakarmArikaTakam / kSaNenaiva prApyojjvalakalacidAnandaghanatAM, samakSetrodArAvidaramakaraM lokazikharam // 31 // sugatyAgregaNyAciratarasamazreNigatinA, subhAjenduH prApAmRjusaraNinA muktinagarI / vibhUti sambhUtiM tribhuvanamahaizvaryavivatezciraM pArzvezo'yaM bhavatu zivatAtistrijagatAm // 32 // mudA OM hrI aha~ nama iti mahAmantrasupadA'-, dhyAnaM dhyAye jagadadhi'pArvezituralam(?) / svasadbhaktyAsakto bhagavadatibhakto'navarataM, trilokAdhIzAnAM guNagarimabhUti sa bhajate // 33 / / For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 saMkhyAtItamahAnadInavimalAmbhorAzirUpyAtmakodArasphAramasIbhiruttaramahAvIryyapratApodbhaTAH / divyA'cintyasuzaktipaGktikalitA divyaprabhAbhAsurAH, saMkhyAtItasamAyuSaH suvilasaddevIvilAsAnvitAH ||34|| ye bhUtA yadi bhAvibho (no ) 'pi ca bhavantopyatra kAlatrayeto'te bhAvini saMbhavatyapi tadA sambhUya sAtyadbhutAH / raGgadgAGgataraGgaraGgasumilaccaJcaccharaccandrike nAlokAM vilasadguNAvalimanantAnantatAM bibhratIm ||36|| jAnadbhirbhagavadbhirAnanakajenAvAcyarUpAmapi, anusandhAna-62 lokasamastapuSkaradale nAtra hyanante male ( ? ) / zazvatte lilikhullikhanti nitarAM kRtyaM vimucyAkhilaM, lekhiSyanti tathApi te hi sakalA bhAvA vrajanto'vyayam // 37 // pAraM na prayayuH prayAnti na tadA yAsyanti no karhicit, tasyAste mayakAha mandamatinA sa tvaM kathaM stUyase / yogIndrairapi cAruvAGmanasayorvAlakSyarUpodyataH, svasya svacchavirUpakevalacidAnandAtmakatvAdalam ||38|| (paJcabhiH kulakam) sadA vizvavyApto'khilakumatavidhvaMsakaraNASTamasthasvarbhAnoraghatimirabhAnorbhagavataH / prazastasyAdvAdoddhatavacanatantrIkRtaja[ga]ttrayasyAgregaNyA'marazikharidhIratvavijitaH // 39 // samastAdhi-vyAdhi-vyasana-nidhiyAdonidhividhi prapAne pItAbdhipratinidhirudArAya sulabhaH / prasAdo'mandArAmaramaNisugIrvANasurabhI samAno vo bhUyAnmama saparivArasya satatam ||40|| cidAnandalaharyyAkhyA stutireSA jinezituH / AcandrArkaM ca bobhUyAtsthAyinI modadAyinI // 41|| (anuSTup) samAdhiprAgbhArAmRtajaladhivelAmbujanani, mudA spRSTA yenojjvalataracidAnandalaharI / For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 mahAtApaM chittvA niviDatarakarmoghajanitaM, mahAnandAnandAtulavipulazaityaM sa bhajate // 42 // (yugmam) mudopAdhyAyenetthamiti zivacandrAdi gaNinA, stutisrak saMdhAryA varanigaraNe bhavyamatibhiH / sadaudAryyasphUrjadvividhavaravarNAvalilasatsvayambhUsa[cca? ]JcacadguNamaNigaNaiH saMviracitA / / kRpAmbhodheAyAkSitisuhalapArvezituriyaMstutasyAsaMkhyeyaivividhavibudhendraiH kramanataiH // 43 / / SaTpadaM kAvyam kalaza bhavasindhuvarddhanacandrikopama-kumatitApasucandanaH, samabhaktibhara-nirbharapurandara-nikara-viracitavandanaH / ghanakuzalakArI duritadArI sakalajagadabhinandanaH, sa bhavatu bhavinAM bhaktimanasAM jananivAmAnandanaH // 44 // iti zrIpArzvezvarajinendrastutigarbhitA adhyAtma-catvAriMzikA kRtA upAdhyAya-zrIzivacandragaNinA Atmano vAcanAya / (3) siddhapada-vRddha-stavana nema jiNaMda jayakArI re lAlA nema jiNaMda jayakArI hAM ho re bAlA vArI jAuM vAra hajArI re lAla // nemi0 // e cAla // siddha parama pada vaMdo re vAlA siddha parama pada vaMdo / hAM ho re vAlA vaMdInai cira naMdo re // siddha0 // AMkaNI // e pada parama maMgala sukha kaMdau, durita tApa hari caMdau / lokAloka magana vara caMdau, praNamI karama nikaMdau re vAlA / si0 // 1 // agama agocara aMtarajAmI, vimala anaMta guNa dhAmI / vijita anaMtAnaMta-ravidhAmI, sakala jaMtu hitakArI re vAlA / si0 // 2 // alakha niraMjana akSayarUpI, avyAbAdha arUpI / ziva vanitAnana anubhava cuMpI, samatAmRtarasa-kUpI re vAlA / si0 // 3 // For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 anusandhAna-62 zarazatamita dhanu (500) je tanumAnA, sattarayaNi suna vAMnA / doya rayaNi anukrama pahicAnA, parama1 madhya2 laghu3 jAnA re vAlA / si0 // 4 // tRtIya bhAga pUrava tanu ghaTIyau, ghana avagAhana jAtA / tihAM saMThANa anitthaMstha sohai, sakala loka vikhyAtA re vAlA / si0 / 5 / / triNazata tetIsa dhanuSa tribhAgA, cau kara aMgula solA / eka rayaNi vasu aMgula kramasai, parama1 madhya2 laghu3 tolA re vAlA / si0 // 6 / / siddhAnaMta catuSTaya 4 dharatA, Rju gati samayAMtaratA / gagana pradezAMtara pariharatA, dharIya loka-IzvaratA re vAlA / si0 // 7 // ananubhUta siddha paryAya upanau, vigamyau tiNahi ja samayai / bhavaparyAya cetanatA dhravatA, rUpa rahI tiNa samayai re vAlA / si0 / / 8 / / ima utapatti1 vigama2 aru dhruvatA3, e tripadI anubhavatA / eka samayamai zivapada paMhatA, siddha sadA jayavaMtA re vAlA / si0 // 9 // eka siddha avagAha kSetramai, siddha anaMta avagADhA / sama avagAhana tiNasai asaMkhyA, desa pradesai gADhA re vAlA / si0 // 10 // kAla atIta anAgata sAMprata, nara cakrI mukha devA / je nirupama sukhakuM bhogavIyau, te sahu ika karakavA re vAlA / si0 // 11 / / sakala kAla ke samaya anaMte, tiNa sukha rAsinuM guNIyai / teha aNaMta guNo bhayau guNatAM, ima pannavaNA bhaNIyai re vAlA / si0 // 12 // ika ika puMja sakala aMbaranA, prati paradesai dharIyai / / dharatAM dharatAM sahu nabha bharIyau, aNaMta guNau vali karIyai re vAlA / si0 // 13 // guNya-guNaka jihAM sama aMka lahIyai, tadaguNa varga te kahIyai / ehavai aNaMta vargasai vargita, karIyai sukha puMja vahIyai re vAlA / si0 // 14 // ima utakarSa bhayau sukha rAsI, sidha sukha sama navi hoI / iNa sukhanuM jinavara piNa jANai, kahiNamai nAvai koI re vAlA / si0 // 15 // sAdi anaMtAnaMta kAla lagi, je sidha sukha anubhavIyau / te sahu sukha ekatra karInai, yo vidhi karIyai bhavIyau re vAlA / si0 // 16 // teha anaMta eka sidha sukhanau, ima apavartana karIyai / pUrava vargamUla ke anaMte, bhUritarAMkani karIyai re vAlA / si0 // 17|| For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 55 iNa vidhi siNi(dhi) sukha bhAga haraMtAM, zeSa alapatara rahIyau / prathama samaya sidha paryaya lahIne, sidha sevyau sukha kahIyau re vAlA / si0 // 18 // je pUravalau sahu nara sura sukha, sakala kAlanau guNIyau / sakala kAla ke samaya anaMte, anaMta varagi vali bhiNIyau re vAlA / si0 // 19 // eka samaya siddha anubhUta sukhanai, tadapi tulya navi Avai / anaMtavaraga varagita te anaMto, e vidhi Agama gAvai re vAlA / si0 // 20 // eka samaya sidhi anubhUta sukha sama, te sukha yadi navi hoI / anaMta kAlanA sidha sukha sarisau, tada kima hoi na koI re vAlA / si0 // 21 // yau sukha yadi sahu gagani na mAyau, sidha mai kema samAyau / sakala dravya guNa paryayavartI, kevala jini jima gAyau re vAlA / si0 // 22 // ati suSama ika paramANU mai, jima e sahuya samAyau / guNa paryAya anaMtAnaMtA, sidha mai sukha iNa nyAyA re vAlA / si0 // 23 / / eka asaMbhava paratikha dIsai, sidha mai anaMta sukha kahIyai / bhUta nigoda tulya e jAMNau, siddha nigoda saradahIyai re vAlA / si0 // 24 // eka siddha mai siddha anaMtA, jaise jIva anaMtA / bhUta nigodai siddha nigodai, dukha tima ghora nahi aMtA re vAlA / si0 // 25 / / kAraNa yogai kAraja upajai, kRtya na viNa kAraNatA / jihAM karmAdika kAraNa varatai, tiha duHkha kAraja vaNatA re vAlA / si0 // 26 / / bhUta nigodai kAraNa varatai, anaMta kRtyakArI / siddha nigodi kAraNa nahi tiNasai, siddha anaMta sukha dhArI re vAlA / si0 // 27 // mugati yuvati sama tIna bhuvana mai, guNavati yuvati na nirakhI / eha desa tai gaNikA-bhAsA, sarvai sIlavatI parakhI re vAlA / si0 // 28 // Apa eka aru nAtha anaMte, paramesara sai lInA / sAdi anaMta kAla lagi patikuM, sukha upajAvaNa pInA re vAlA / si0 // 29 / / dravyaliMgI tanu vIrajadhara, rUpI e nara iSTA / / gaNikA jananai mugati yuvati kai, e jana parama aniSTA re vAlA / si0 // 30 // mugati ramA lokottara vanitA, eka samaya sama kAlai / Apa ikelI nAtha anaMta suM, patiraMjanatA pAlai re vAlA / si0 // 31 / / For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 laukika nArI nija ika pati suM, gADhAliMgana dharatI / eka adhikatA iName dIsai, gADhAliMgana saktA / nija pati kuM, sukha karatI re vAlA / si0 ||32|| anusandhAna-62 nAtha anaMta suM pati sukha karatI, sukha suM Apa viraktA re vAlA / si0 ||33|| jeha anaMta siddha paramesara, mugati ramaNisu milIyA / te paratikha nahi kiMtu paraMpara, dvAra sakala krama dalIyA re vAlA / si0 ||34|| kSAyikabhAvajanaka vali jananI, sumati satI vikhyAtA / ehanI tanayA kevala kamalA, mugati sakhI avadAtA re vAlA / si0 ||35|| tIrthaMkara cakrI bala Isara, seTha raMka vara jIvA / mugati nAra suM saMgama dharIyau, iNa vidhi teha sadIvA re vAlA | si0 ||36|| kSAyika janaka sumati jananI suM, prathama suM mIlaNau kayau / teha prasanna bhaye tanayAnau, milaNa karAyau girIyo re vAlA / si0 ||37|| janaka jananinai zikSA setI, pramudita kevala kamalA / nija sakhI mugati sai teha milAyA, jina paramukha jIu vimalA re vAlA / si0 ||38|| jinavara nai piNa mugati saMga bhayau, teha paraMpara dvArai / tada kA avara jIvanI gaNanA, ima guNiyaNa suvicArai re vAlA | si0 ||39|| bhogI gaNikA saMgasukha sevai, sAdi sAMta bhaMga raMgai / siddha anaMta mukti sukha sevai, sAdi anaMta su bhaMgai re vAlA | si0 ||40|| bhupati seTha dravyavaMta janakuM, gaNikA Adara devai / dIna hIna kula jAta niHsvakuM dyai apamAna sadaive re vAlA / si0 // 41 // jinavara cakrI bala pada raMkatA, anubhavi mugati se milIyA / te sahu nai sama bhAvai giNIyA, kSIra nIra pari bhilIyA re vAlA / si0 ||42|| bhUpati seTha mahA puNyavaMtA, Izvara pada bhogavIyau / gaNikA saMgai dIna-hIna vali, raMkapaNau anubhavIyau re vilA / si0 ||43|| je pUrava bhava dIna hIna kula, mAtaMgAdi lahaMtA / mugati saMgatai sakala lokanA, nAtha bhaye te mahaMtA re vAlA / si0 // 44 // kSaya kari cyAra karama ghana ghAtI, terama guNamai pAyA / lokAloka prakAzaka kevala, parama carama guNa AyA re vAlA / si0 // 45 // For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 57 (DorI mhArI Avai re rasIyA paga talai // e cAla) prakRti pacyAsI aghAtI karmanI, jIraNa paTa sama jAMNa re sanehI jAMNa re snehii| zeSa rahI te kSaya karivA bhaNI, udyata bhaye jiNa bhAMNa re sanehI bhAMNa re snehii| siddha parama pada vaMdau, bhAvasuM vaMdInai cira naMda re saneha / si0 // 1 // kari zailezIkaraNa jinesarA, parama carama guNaThAMNa re sanehI, ThAMNa re sanehI / sarava saMvara vara caraNa su yogatA prakRti bahuttara jAMNa re sanehI, jAMNa re sanehI / si0 // 46 / / cavadama guNanA re du carama samayaMmi, kSaya kari jinavara bhAMNa re sanehI, bhAMNa re sanehI / carama samaya mai terasa prakRti kuM, kSaya kari niramala nAMNa re sanehI, nAMNa0 / si0 // 47 // siddhazilopari yojana ekanA, karIye bhAga covIsa re sanehI, covIsa re sanehI / bhAga tevIsa chaMDi covIsamai, bhAgai lokanA Isa re sanehI, Isa re0 / si0 // 48 // triNa zata tetIsa dhanuSa tribhAgamai, rAjai sidha mahArAja re sanehI, mahArAja re sanehI / vimala cidAnaMda ghanatA zobhitA, sahu devAM siratAja re sanehI, tAja re0 / si0 // 49 / / jIva dravyasai e[ka] sidha kahai, asaMkha pradese re asaMkha re sanehI, asaMkha re sanehI / anaMta paryavatai siddha anaMta hai. e sidha adbhuta saMkha re sanehI, saMkha re0 / si0 // 50 // kevala nAMNa daMsaNanA paryavA, teha anaMtA re anaMta re sanehI, anaMta re sanehI / agurulaghUnA paryava siddha jU, e nija paryayavaMta re sanehI vaMta re0 / si0 // 51 / / For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 jIva anaMtAnaMta iha jAMNIya, pudgala jANa ajIva re sanehI, ajIva re sanehI / teha anaMtAnaMta guNa jIva sai, pannavaNA mai re atIva re sanehI, atIva re0 / si0 // 52 / / valIya anaMtAnaMta tasu paryavA, ehanA itanA re abhAva re sanehI abhAva re sanehI / eka abhAva rUpa paraparyavA, suNIyai citta dharI bhAva re sanehI, bhAvare0 / si0 // 53 // eha sakala vasu gaNa paryAyanA(?), anaMtAnaMta abhAva re sanehI, abhAva re sanehI / eka siddha mai varate zAzvata, para paryAya svabhAva re sanehI, svabhAva re0 / si0 // 54 / / tAte anaMtAnaMta ika siddhanai, . jaMpai jinamahArAya re sanehI mahArAya re, sanehI / eka siddha eka anekatA, varatai iNa vidhi nyAya re sanehI nyAya re0 / si0 // 55 // bhUri koTi maNa dhAnyai parIyau, ika koThI mana bhAya re sanehI bhAya re sanehI / tiNasai nita ika ika kaNa kADhatAM, kadapi te khAlI thAya re sanehI, thAya re0 / si0 // 56 / / jagamai bhavya nigoda asaMkhya chai, tehamai anaMtA re jIva re sanehI jIva re sanehI / eka nigodai tiNasai nIkale, jIva aneka sadIvai re sanehI, sadIva re0 / si0 // 57 / / te jIu saMyama dhari ziva jAvaMtA, abhavi nigoda re(ra?)hAya re sanehI, rehAya re sanehI / kAla anaMtAnaMta gayAM thakAM, gatabhavya e bhava thAya re sanehI,(?) thAya re0 / si0 // 58|| For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 sakala anAdi anaMta gagana taNA, paradesano apahAra re sanehI apahAra re sanehI re / kAla anaMtAnaMta lagi karaNa te, prati samayai gata pAra re sanehI pAra re0 / si0 // 59 // khAlI tadapi gagana te nahu huvai, anaMta guNau gatathAga re sanehI, thAga re sanehI / tima e nigodai jIva anaMta guNA, siddha anaMtamai bhAga re sanehI, bhAga re0 / si0 ||60|| anaMta samaya AgAmI kAlanA, milIyA milasI re anaMta sanehI, anaMta sanehI / bhUtakAla mai tadapi anaMtaguNau, bhUtasai anAgata saMta re sanehI, saMta re0 / si0 ||61|| anaMta puggala pariyaTTa gayAM thakA, jada pUchai tada eha re sanehI, eha re sanehI / uttara jagaguru gaNadharane, suNIyai vigata saMdeha re sanehI saMdeha re0 / si0 ||62|| eka nigodai jitanA jIva chai, tehanai anaMtamai bhAga re sanehI bhAga re sanehI / sidhime varatai siddha niraMtarai, e pravacananI re vAga re sanehI, vAga re0 / si0 ||63|| anaMta guNA siddhasai te jAMNIyai, eka nigoda nA jIva re sanehI jIva re sanehI / kAla anaMtAnaMta gayAM thakAM, vyatikara eha sadIva re sanehI dIva re0 / si0 ||64 || samayai samayai bhavi sidhamai gayAM, siddha vadheya anaMta re sanehI anaMta re sanehI / ghaTaya nigoda e paratikha dekhIye, ima jaMpai bhagavaMta re sanehI vaMtare0 / si0 ||65|| For Personal & Private Use Only 59 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 ghaTaya na rAsi nigoda kI bhavi suNau, vadhaya na siddha anaMta re sanehI, anaMta re sanehI / eha lokamai pragaTa pravRtti chai, te kima saMbhavai re saMta re sanehI saMta re0 / si0 // 66 // bhavya abhavya siddha bhagavaMtanau, alapabahutva vicAra re sanehI vicAra re sanehI / abhavya abhavi anaMta tathA te thova chai, laghu yugatAnaMta dhAra re sanehI dhAra re0 / si0 // 67 // tiNasai siddha anaMta guNa jAMNIyai, tehanau eha vicAra re sanehI vicAra re sanehI / madhyama yugatAnaMta saMkhyAyutA, sarava kAla niradhAra re sanehI dhAra re0 / si0 // 68 / / sidhasai bhavya anaMta guNa jAMNIyai, saravakAla avadhAra re sanehI dhAra re sanehI / anaMta bhAga ika bhavya nigodanA, jIva taNai sidha sAra re sanehI sAra re0 / si0 // 69 / / madhyama yugatAnaMta gaNanA thakI, siddha adhika navi hoi re sanehI hoi re sanehI / sakala kAla lagi saMkhyA sidhamai, ehijaM avara na koi re sanehI koi re sanehI / si0 // 70 / / anaMta guNA ika bhavya nigodanA, jIva sadA kahivAya re sanehI vAya re sanehI / sakala siddhasuM nyUnAdhika nahI, sakala kAla samavAya re sanehI vAya re0 / si0 // 71 / / ghaTaya na rAsi nigoda kI pada taNau, vadhaya na siddha anaMta re sanehI anaMta re sanehI / ehanau tattva kahuM te bhavi suNau, pannavaNA pabhaNaMta re sasanehI, bhaNaMta re0 / si0 // 72 // For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 samaya samaya bhavi bhavya nigodasuM, nIkalai mugatai re jAya re sanehI jAya re sanehI / tadapi sakala siddha suM te nigodanI, anaMtaguNata na miTAya re sanehI miTAya re0 / si0 // 73 / / kAla anAdi anaMta lagi sidha vadhai, na ghaTai hoya anaMta re sanehI, anaMta re sanehI / tadapi madhyama yugatAnaMta saMkhyasuM, adhika kadapi na bhavaMta re sanehI bhavaMta re0 / si0 // 74 // aise paramesara paramAtamA, bhagavaMta siddha anaMta re sanehI anaMta re sanehI / e prabhunai nita vaMdana mAMharau, huijyo bhava bhaya aMta re sanehI, aMta re0 / si0 // 75 / / caraNa sevi kahai sidha prabhu mAMharA, avahuM saraNaire tAsa re sanehI, tAsa re sanehI / merI eha araja avadhArIya, harIyai baMdhana pAsa re sanehI, pAsa re0 / si0 // 76 / / (kalaza) iha varasa suMdara rAma siMdhura vidhinayana vidhu(1889) mAMna e / sita mAgha mAsa trayodazI tithi zukravAsara jAMna e // marudeza jesalameru maMDana pAsa prabhu supasAya e / zivacaMdra pAThaka tavanagarbhita siddhanA guNa gAya e / // 77|| // iti zrImadanaMta siddha paramezvarastuti saMpUrNa ||shrii|| lIkhatu rIsAdhu jayanagara madhye / / (4) jJAna-stava AbU giriMda sohAmaNai e cAla // jJAna niraMtara vaMdIyai, jJAna bhagati cita lAya sanehI / jJAna sakala guNa seharau, jJAna vimala jasa gAya sanehI / jJAna0 // 1 // For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 mati 1 zruta 2 parama avadhi 3 manaparyaya 4 kevala nAMNa sanehI / lokAloka prakAzanau, kAraNa nirupama bhAMNa sanehI / jJAna0 // 2 // sakala jJAna mai zruta kahyau, jaga nAyaka jinarAja sanehI / jaga jana upagArI sadA, bhavajala jaMgI jihAja sanehI / jJAna0 // 3 / / je bhavi karuNa puTai karai, jJAnAmRta rasa pAna sanehI / te ajarAmara pada lahai, akSaya saukhya nidhAMna sanehI / jJAna0 // 4 // mAsatusAbhidha munivaru, ghAtIyA karama vidAra sanehI / jJAna caraNa ArAdhatau, pAmyau kevala sAra sanehI / jJAna0 // 5 // vimala jJAna ArAdhatAM, tariyA bhavika anaMta sanehI / turata bhaye jagadIsaru, bhayabhaMjana bhagavaMta sanehI / jJAna0 // 6 // pArasa prabhu prasAdathI, pAMmI parama AnaMda sanehI / e zruta caraNa zaraNa grahyau, nita pAThaka zivacaMda sanehI / jJAna0 // 7|| // iti jJAna stuti saMpUrNa ||shrii|| For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 svAdhyAya jIvasamAsa-prakaraNa - muni trailokyamaNDanavijaya jIvasamAsa o prAcIna Agamika prakaraNa che. zrIabhayadevasUrikRta bhagavatITIkA, zrIvijayasenasUrikRta senaprazna, zrIvinayavijayopAdhyAyakRta lokaprakAza va. aneka granthomAM thayelo jIvasamAsakAranA matano sAdara nirdeza A grantha- mAhAtmya samajavA mATe pUrato che. A prakaraNa dRSTivAdamAMthI uddhRta che; vAlabhI vAcanA vakhate zrIdevarddhigaNinI adhyakSatAmAM A prakaraNa pustakArUDha thayuM che; AvI anuzrutio A prakaraNanI mahattAnI ja sAkha pUre che. cauda guNasthAnakamAM satpadaprarUpaNAdi ATha anuyogadvAra vaDe vicAra te A granthano mukhya viSaya che. A prekaraNa para cAreka TIkA racAI che : (1) mUlavRtti (-Ano nirdeza gAthA-47 maladhArIya TIkAmAM che.) (2) cUNi (-Ano nirdeza gAthA139 maladhArIya TIkAmAM che.) (3) zIlAcAryaracita arvAcIna TIkA (-A TIkA adyAvadhi apragaTa che. ano nirdeza maladhArIya TIkA-gAthA 73, 80, 216, 218, 236 va. aneka sthaLe che.) (4) prasiddha maladhArI zrIhemacandrAcAryaracita TIkA; atyAre jIvasamAsa- adhyayana A TIkAnA AdhAre ja thAya che. maladhArIya TIkA sAthe jIvasamAsa- sau prathama prakAzana saM. 1984mAM pUjya A. zrI AnandasAgarasUrijI ma. dvArA sampAdita thaIne AgamodayasamitisUrata taraphathI thayuM hatuM. A sampAdanamAM khambhAtanA zrIzAntinAtha jaina tADapatrIya bhaNDAramA vidyamAna, saM. 1165mAM aNahilapurapATaNamAM TIkAkAra bhagavante svahaste lakhelI pratano upayoga nahoto thayo. A pratanA AdhAre mudrita vAcanAmAM saMzodhana Avazyaka hatuM. A kArya pUjya gurubhagavanta A. zrIvijayazIlacandrasUrijI dvArA saM. 2043mAM saMpanna thayu. ane jaina grantha prakAzana samiti-khambhAta taraphathI anuM prakAzana thayu. abhyAsIo mATe A kArya bahu upayogI siddha thayu. A TIkAnAM bhASAntaro paNa ekAdhika pragaTa thayela che. For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anusandhAna-62 saM. 2068 nA bhAvanagaranA cAturmAsa daramiyAna pUjyapAda gurubhagavanta pAse A granthanA adhyayanano suyoga sAMpaDyo. grantha ane tenI maladhArIya TIkAmAM kevI sarasa vAto rajU thaI che te adhyayanathI ja khabara paDe tema che, to paNa namUnA khAtara thoDI vAto joIo - *3. je paryAya dravyamAM vartamAnakAle avidyamAna hoya, parantu bhUtakAle ke bhaviSyakAle jo te paryAya dravyamAM astitva dharAvato hoya to, te paryAyanI apekSAo te dravya atyAre 'dravyanikSepa' gaNAya che. jemake, mATI bhUtakAlIna ke bhaviSyakAlIna ghaDAnI apekSAo 'dravyaghaTa' kahevAya che. prazna o thAya ke ajIva jIva bane ke jIva ajIva bane tema banatuM na hovAthI 'dravyajIva' kone gaNavo ? pUrvAcAryoo A samasyAnAM aneka samAdhAno sUcavyAM che ja. paNa prastuta sthaLe sUcavAyeluM samAdhAna taddana vilakSaNa chejIva mULabhUta rIte arUpI hovA chatAM audArikAdi zarIro sAthe anyonyAnugata hovAthI kathaMcid rUpI paNa jaNAya che. tenA A dravya sAthenA sambandhane pradhAnatA apIo to dravyabhUta jaNAto te jIva 'dravyajIva' che ane mULabhUta svarUpanI apekSAo te ja 'bhAvajIva' che. 16. jyAM indra, sAmAnika, Abhiyogika avA devonA bhedo hoya te kalpopapanna devaloka, ane jyAM badhA ja devo sarakhI kakSAnA gaNAya te kalpAtIta devaloka. A pracalita vyAkhyAne badale atre judI ja vyAkhyA ApI cha : - je devalokamAM navA utpanna thayelA devone majjana, snAna, alaGkaraNa, vyavasAyasabhAgamana, pustakavAMcana va. kalpa-kartavya- AcaraNa karavAnuM hoya te kalpopapanna. ane je devalokamAM Aq koI niyata kalpAcaraNa nathI te kalpAtIta. alabatta, banne vyAkhyA pramANe vyavasthA to sarakhI ja rahe che. 25. kayA jIvane keTalI paryApti saMbhave te darzAvatA granthakAre "cattAri paMca chappiya egidiyavigalasannINaM" jaNAvyuM che. matalaba ke akendriyane cAra, * atre darzAvelI saGkhyA prakaraNanI kaI gAthAnI TIkAmAM prastuta vAta che te sUcave che. For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 vikalendriyane pAMca ane saMjJI paMcendriyane cha paryApti saMbhave. AmAM asaMjJI paMcendriya vize aTale alagathI nathI jaNAvyuM ke atre 'vikala'no artha 'manarahita' karIne temane paNa vikalendriya ja gaNI levAnA che. paNa jo 'vikalendriya' ne pracalita 'indriyavikalatA'nA sandarbhe ja prayojIe to asaMjJI paMcendriya 'vikalendriya' na gaNAya. mATe Aje A pATha parivartana pAmyo che : "cau paMca paMca chappiya igavigalA'sannisannINaM" (-navatattva- gAthA 6) 55. yoga me vIryanA prayoga svarUpa che. tethI temAM satya ke asatyano vyapadeza thavo zakya nathI. to paNa manovijJAnagata ke vacanagata satyatva-asatyatva yogamA AropaNa karIne yogane satya ke asatya gaNavAmAM Ave che. 55. sthUla vyavahAranA mate sAcuM gaNAtuM vacana paNa jo parapIDA- janaka bane to nizcayanayanA mate asatya ja gaNAya che. 76. jIva samyaktva pAme tyAre mati-zrutajJAna paNa meLave che ane samyaktva gumAve te sAthe mati-zrutane paNa gumAvI de che. Ama samyaktva sAthe A jJAnono anvaya-vyatireka hovAthI A jJAnanAM AvAraka karmone sthUla vyavahAranayathI samyaktvanA paNa AvAraka gaNavAmAM Ave che. AvI ja bIjI keTalIka sarasa prarUpaNAonI sAmAnya noMdha - gAthA vizeSa vAta 1 thI 14 prakAre jIvonuM varNana 14 guNasthAnanuM varNana 56 antarvIpo, 10 kalpavRkSo, 9 prakAranA Aryo, 25 / / Aryadezo, mleccho va. nuM varNana okendriya-vikalendriyomAM maLatA sAsvAdana guNaThANAno ghaNI jagyAo anullekhanuM kAraNa 26-36 vividha prakAranAM pRthvI, maNi, pANI, agni, vAyu ane vanaspationo paricaya 45-47 saMvRta-vivRta, sacitta-acitta, zIta-uSNa va. yoni-prakAronuM varNana ta For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 64 65 68 70-74 dravyalezyA - bhAvalezyAnI vyavasthA 76 spardhakanI prarUpaNA 80 82 traNa saMjJAnuM svarUpa vigrahagatinuM varNana darzananI anAkAratA 83 87- 143 dravya-kSetra - kAla ane bhAvabhede pramANanI prarUpaNA * gAthA 13 26 32 36 48 55 57 2222 avadhijJAnanI avasthitatA - hIyamAnatA aMge vicAra mizra guNaThANe jJAna - ajJAnanI nayabhede vyavasthA 5 prakAranA nirgranthonuM varNana 64 * - * TIkAmAM matabhedonI noMdha paNa vipula pramANamAM maLe che matabheda chaThThI narakanuM nAma 1. tamaH prabhA / 2. tamA sAtamI narakanuM nAma 1. tamastamaH prabhA / 2. tamastamA 'panakamRttikA' kone kahevAya te aMge matabheda che.. 'aGgAra, jvAlA ane arci kone kahevAya te aMge matabheda che. 'bhUmisphoTa' ane 'sarpachatraka'ne anyatra 'pratyeka vanaspati' tarIke oLakhAvyA che; jyAre jIvasamAsamAM temane 'sAdhAraNa vanaspati' gaNyA anusandhAna-62 che. dvitIya saMhanana 1. vajranArAca / 2. RSabhanArAca vaikriyamizra ane AhArakamizra yoga vaikriya ane AhAraka zarIranA prArambha vakhate hoya ke samApti vakhate te aMge matabheda che. AhAraka zarIranI samApti vakhate apramattatva hoya oma anya sthAne kahyuM che, jyAre prastuta sthaLe e vakhate paNa AhArakanA prArambhakALanI jema pramattatA mAnI che. avadhijJAnano paryAyomAM upayoga 7 ke 8 samaya jeTalo hoya. jyAre keTalAka oma kahe che ke guNamAM upayoga 8 samaya jeTalo hoya ane paryAyomAM 7. For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 67 keTalAkanA mate parihAravizuddhi-cAritradhArakane upazamazreNI ke kSapakazreNI para ArohaNa nathI hotuM. jJAnapulAka ane labdhipulAkanAM lakSaNo judAM judAM che. paNa keTalAkanA mate jJAnapulAka ja labdhinA prayoge labdhipulAka gaNAya che. mithyAdRSTi vibhaGgajJAnIne avadhidarzana hoya ke nahI te aMge matabheda kRSNAdi 3 lezyA 5-6 guNaThANe hoya ke nahIM te aMge matabheda mULa gAthAmAM sUcavAyo che. vaimAnika deva sivAya anya gatimAM pAchalA bhavanuM kSAyopazamika samyaktva na maLe ama kArmagranthika mata che, jyAre saiddhAntika mate ovo akAnta nathI. vigrahagatimAM prathama samaye jIva prajJaptinA mate anAhAraka hoya che jyAre tattvArthaTIkAnA mate AhAraka hoya che. koikanA mate gati pAMca samayanI paNa hoI zake che, jyAre pracalita mAnyatA anusAra gati vadhumAM vadhu cAra samayanI ja hoya che. kAla- oka mApa 'prANu' kahevAya ke 'prANa' kahevAya oma be mata 107 139 170 utkRSTa asaGkhyAta asaGkhyAtuM kaI rIle thAya te vize be mata che. utkRSTa anantAnanta thAya ke nahIM te aMge jIvasamAsacUNi ane anuyogadvArasUtrano abhiprAya vibhinna che. 'pratyakSa' zabdanI vyutpatti tatpuruSasamAsathI karavI ke avyayIbhAvasamAsathI temAM matabheda che. cakravartInA sainyanI nIce kyAreka utpanna thAya che te AzAlika jIva beindriya hoya ke sammUcchima paMcendriya hoya avA be mata che. anuyogadvArasUtranA abhiprAye rucakavaradvIpa jambUdvIpanI apekSAo 11mo dvIpa che, jyAre se ja sUtranI cUrNinA ullekha pramANe 13mo che. bhavanapati, vyantara ane jyotiSa nikAyamAM samyaktva sahita utpanna na thAya avo kArmagranthika mata che, paNa saiddhAntika mate tevo akAnta nathI. 188 226 For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 235 257 266 269 257 anusandhAna-62 avadhidarzananI 132 sAgaropamanI utkRSTasthiti kaI rIte gaNavI te vize be mata che. mithyAtvaprAptinA utkRSTa antara vize traNa mata che. karmomAM aupazamika va. keTalA bhAva hoya to aMge matabheda che. lezyAnA mULabhUta svarUpa vize traNa mata che. pudralaparAvartanI prarUpaNAmAM be mata che. (AmAM jIvasamAsakAranI prarUpaNA ane Agamika prarUpaNAomAM je matabhedo che temanI noMdha AgaLa lIdhI hovAthI atre nathI lIdhI.) * * * TIkAkAra bhagavanta zabdonI je vyutpattio darzAve che te oTalI svayaMspaSTa hoya che ke te zabdo vize teoo jhAjhuM lakhavAnuM rahe ja nahi. keTalIka vyutpattio udAharaNa tarIke joIo vyutpattiH gAthA 2 niruktiH nizcitA uktirniruktiH, nizcayena vA ucyate'rtho'nayeti niruktiH / mArgaNA anuyogaH anurUpaM sUtrasyA'rthena yojanamanuyogo vyAkhyAnam / jIvAdivastUnAM sadasattvAdiprakAreNa narakagatyAdiSvanveSaNA / saha vartate yo'sau sayogaH, sa vidyate yeSAM te sayoginaH / gamyate svakarmarajjvA''kRSTairjantubhiryA'sau gatiH / sayoginaH nirgatamayaM (-iSTaphalaM daivam) yebhyaste nirayA: / 13 zarkarAprabhA zarkarANAmupalakhaNDAnAM prabhA - prakAzanaM svarUpeNA'vasthAnaM yasyAM sA zarkarAprabhA / 9 11 gatiH nirayA: nAma gotram 15 AryAH 44 yoniH teSu teSvaparAparaparyAyeSu namanAt- sarvadaivA'nuvartanAnnAma / go:- svAbhidhAyakavacanasya trANAd- yathArthatvasampAdanena pAlanAd gotram / ArAd- dUreNa heyadharmebhyo yAtA AryAH / yuvanti bhavAntarasaGkramaNakAle taijasakArmaNazarIravantaH santa For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 166 dhIrAH audArikAdizarIrayogyaskandhadravyaiH saha mizrIbhavanti jIvA asyAmiti yoniH / 74 bhavasiddhikAH bhavA- bhAvinI siddhiryeSAM bhavasiddhikA iti kRtvA / 76 samyaktvam jIvAdipadArthazraddhAne samyag aJcati - pravartate jIvo yena zubhAtmapariNAmavizeSeNa tat samyaktvam / darzanam dRzyate - samyak paricchidyate vastvasmin satIti darzanaMsamyaktvam / 80 hetuvAdasaMjJA hetu: - yuktiniSThaH sAdhyArthagamako vacanavizeSaH / vadanaM vAdo, hetorvAdo hetuvAda:, tena saMjJA hetuvAdasaMjJA / ( sA ca dvitricaturindriyA'saMjJipaJcendriyANAM mantavyA / te hi hetuvAde - naivaM vaktuM zakyante- 'saMjJina ete AtapAdibhyazchAyAdyAzrayaNAdAhArAdinimittaceSTAyuktatvAcca manuSyAdivad' / ) I dhI :- buddhistayA rAjante iti dhIrAH - buddhimantaH / * * * ApaNe tyAM be paramparAo cAlI Ave che : 1. saiddhAntika paramparA ane 2. kArmagranthika paramparA ghaNA badhA vicAro ane padArthomAM A be paramparAo vacce matabheda che. aTaluM ja nahi, aka paramparAnA samarthakomAM paNa amuka muddA paratve paraspara matabheda hoya che. AmAMthI potAnA matanuM pratipAdana karyA pachI sAmenA matane apekSAbhedano Azraya laIne rajU karavo se mAnya paramparA che.' alabatta, sAmeno mata yukti ke zAstrathI sadantara viruddha jato lAge to anI se khAmI darzAvAtI ja hoya che, paNa amAM se matabhedanA puraskartAne utArI pADavAno bhAva nathI hoto. 69 have, A sandarbhe vicArIo to, jIvasamAsagata siddhAntothI bhinna pratipAdano paratve TIkAkAra maladhArIjI bhagavante apanAveluM valaNa Azcaryajanaka che. teo kare che to jIvasamAsanI TIkA, paNa satata tenAM pratipAdanono prajJApanA, bhagavatI va. siddhAntagrantho sAthe virodha darzAvIne temanuM khaNDana karavAno prayatna karatAM rahe che. (juo gAthA 73, 96, 152, 157, 158, 175, 198, 1. juo prajJApanAjInA kAyasthitipadamAM strIvedanI utkRSTa sthitinI prarUpaNA / For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 anusandhAna-62 199, 233, 254, 256, 260, 264, 274 va. nI TIkA') saiddhAntika granthothI jIvasamAsagata judI prarUpaNAone teo matabheda tarIke jotAM ja nathI, visaMvAda ja gaNe che. jema ke dezaviratino utkRSTa virahakAla AvazyakanA mate 12 divasa ane paJcasaGgrahanA mate 14 divasa hoya che. jIvasamAsakAre gAthA 262mAM kArmagranthika paramparA pramANe 14 divasa gaNAvyA che. A aMge maladhArI mahArAjanA zabdo- "utkRSTatastvAvazyake 'virayAviraIe hoi bArasaga'miti vacanAd dvAdaza dinAni virahakAlaH proktaH / anena tu kuto'pi caturdaza dinAnyasau likhita iti, paramArthamatra na jAnImaH / " (Avazyaka sUtra pramANe dezaviratino utkRSTa virahakAla bAra divasa hovA chatAM ANe cauda divasa kema lakhyo haze teno paramArtha ame jANatAM nathI.) atre jIvasamAsakAra maharSi mATe karelo 'anena' prayoga keTalo vicitra lAge che ! vaLI, maladhArIjI bhagavanta jIvasamAsakAranA kathanano saiddhAntika grantho sAthe virodha darzAve te paNa amuka vakhata vicAraNIya lAge che. jemake - * jIvasamAsa gAthA-152 mAM devo karatAM paryApta paJcendriya tiryaJcone saMkhyAtaguNa jaNAvyA che. TIkAkAra zrImaladhArIjI bhagavanta prajJApanAjInA nIcenA pAThane AdhAre A vAtane ayogya gaNAve che : 1. gAthA matabhedano viSaya devonI lezyA ucchlakSNazlakSNikAnuM pramANa 157-158 bhavanapati devo, ratnaprabhA nArako, saudharmadevalokanA devo va.nuM pramANa 175 paJcendriya tiryaJconuM zarIrapramANa 233 cakSurdarzanano utkRSTa sthitikAla 254 devagatimA antarakAla sarvArthasiddhamA utkRSTa utpAdavirahakAla 260 AhArakazarIrano utkRSTa virahakAla 264 paramANuno antarakAla 274 devagatimAM alpabahutva gAthA 152, 198, 199nI vAta AgaLa rajU karI che. 256 For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 "....joisiyA devA saMkhejjaguNA, joisiNIo devIo saMkhejjaguNAo, khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA napuMsayA asaMkhejjaguNA, thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA napuMsayA asaMkhejjaguNA, jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA napuMsayA asaMkhejjaguNA, cauridiyA pajjattayA saMkhejjaguNA, paMciMdiyA pajjattayA visesAhiyA..." (.... (vANavyantara nikAyanI devIo karatAM) jyotiSI devo saMkhyAtagaNA vadhAre che, temanA karatAM jyotiSI devIo saMkhyAtagaNI che. temanA karatAM napuMsaka khecara paJcendriya, napuMsaka sthalacara paJcendriya ane napuMsaka jalacara paJcendriya kramazaH asaMkhyaguNa-asaMkhyaguNa che. temanA karatAM paryAptA caturindriya saMkhyAtaguNa che temaja temanI apekSAo paryAptA paJcendriyo vizeSAdhika che...) (prajJA. sU. 93) prajJApanAjInA A pAThane AdhAre devo karatAM paryApta paJcendriya tiryaJco asaGkhyaguNA che te spaSTa che. kemake jyotiSI devIo ke je anya tapAma deva-devIo karatAM vadhAre che temanA karatAM paNa phakta napuMsaka paJcendriya khecaro ja asaMkhyaguNa che, to temanA karatAM napuMsaka paJcendriya sthalacara - napuMsaka paJcendriya jalacara - paryAptA caturindriya - paryAptA paJcendriya ama caDhatI bhAMjaNIle paryApta paJcendriya tiryaJco asaMkhyaguNa ja thavAnA. mATe prajJApanAjInA abhiprAye devo karatAM paryApta paJcendriya tiryaJco asaMkhyaguNa thAya che, jyAre jIvasamAsakAra saMkhyAtaguNa kahe che, tethI temanA kathanamA spaSTa visaMvAda Ave che. parantu ApaNe prajJApanAjI joizuM to ApaNane jaNAze ke maladhArIjI bhagavante jevo pATha uddhRta ko che avo pATha prajJApanAjImA cha ja nahIM. upara uddhRta karelA pAThamAM jyAM jyAM 'asaMkhejjaguNA' che tyAM tyAM 'saMkhejjaguNA' pATha ja prajJApanAjImAM che. prajJApanAjInA TIkAkAra zrImalayagirijI bhagavanta 'asaMkhejjaguNA' pATha kema asaGgata che te darzAvatAM jaNAve che ke ___"tAbhyaH khacarapaJcendriyatiryagyonikA napuMsakAH saGkhyeyaguNAH / kvacit 'asaGkhyeyaguNA' iti pAThaH / sa na samIcInaH / yata ita UrdhvaM ye paryAptacaturindriyA vakSyante te'pi jyotiSkadevApekSayA saGkhyeyaguNA evoppdynte| tathAhi- SaTpaJcAzadadhikazatadvayAGgalapramANAni sUcirUpANi For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 anusandhAna-62 khaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvatpramANA jyotiSkAH / uktaM ca"chapanna-dosayaMgulasUipaesehiM bhAiyaM payaraM / joisiehiM hIrai" iti / aGgalasakhyeya-bhAgamAtrANi ca sUcirUpANi khaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvatpramANA-zcaturindriyAH / uktaM ca- "pajjattApajjattabiticauraasanniNo avaharaMti / aMgulasaMkhAsaMkhapaesabhaiyaM puDho payaraM // " aGgalasaGkhyeyabhAgApekSayA ca SaTpaJcAzadadhikamaGgalazatadvayaM saGkhyeyaguNam / tato jyotiSkadevApekSayA paribhAvyamAnAH paryAptacaturindriyA api saGkhyeyaguNA eva ghaTante, kiM punaH paryAptacaturindriyApekSayA sakhyeyabhAgamAtrAH khacarapaJcendriyanapuMsakA iti / " (jyotiSI devIo karatAM napuMsaka khecara paJcendriyo saMkhyAtagaNA che. jo ke kyAMka 'asaMkhyAtagaNA' avo pATha maLe che, paNa te barAbara nathI. kAraNa ke haju ghaNA pada pachI paryApta caturindriya kahevAze te paNa jyotiSka devo karatAM saMkhyAtaguNa ja ghaTe che. (AnuM kAraNa uparanA TIkApAThamAM vistRta rIte dekhADyuM che.) to paryApta caturindriyonA saMkhyAtabhAgamAtra khecara napuMsako kaI rIte devo karatAM asaMkhyaguNa thAya ?) uparanA TIkApAThathI be vAta spaSTa thAya che : 1. jIvasamAsaTIkAmAM uddhRta pannavaNAjInA pAThamAM khecara, sthalacara ane jalacare traNe napuMsaka paJcendriyo sAthe 'asaMkhejjaguNA' bhale lakhAyuM hoya; sAco pATha 'saMkhejjaguNA' che 2. pannavaNAnA abhiprAye paNa devo karatAM paryApta paJcendriya tiryaJco saMkhyAtaguNA ja che, asaMkhyAtaguNA nahIM. tethI jIvasamAsakAracaM kathana prajJApanAjI sAthe saMvAdI ja che, visaMvAdI nathI. * gAthA 198mAM vikalendriyonI sparzanA jaNAvato pATha Ama che : 'vigaliMdIhiM tu savvajagaM'. sarvaloka vikalendriyonuM sparzanAkSetra che avo A pAThano bhAva che. AnI TIkA maladhArIjI bhagavante Ama karI che : "dvitricaturindriyalakSaNairvikalendriyairutpAdasamudghAtAvasthAyAM sarvaM jagat- sarvo'pi loko vyAptaH prApyate ityarthaH / eSa tAvat prastutagranthAbhiprAyaH / prajJApanAyAM tUtpAdasamudghAta-svasthAnairlokAsakhyeyabhAgavartina eva vikalendriyAH sarve'pyuktAH / tadeva ca yuktisaGgataM budhyate, svalpatvAdamISAm / tattvaM tu bahuzrutA eva vidanti / " (vikalendriyo vaDe utpAda ane samudghAta avasthAmAM sarvaloka For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 73 vyApta thAya che. jo ke A prastuta granthano abhiprAya che. prajJApanAmAM to utpAda, samudghAta ane svasthAna - traNe rIte lokanA saGkhyeya bhAgamAM ja vikalendriyo kahyA che. ane vikalendriyo alpa hovAthI te ja yuktisaGgata bhAse che. tattva to bahuzruto jANe che.) atre je prajJApanA ane jIvasamAsa vacce visaMvAda dekhADAyo che te vicAraNIya che. kemake prajJApanAjInI prarUpaNA jIvonA sthAnanA kSetrane AzrayIne che, jyAre jIvasamAsanI vAta sparzanAkSetra aMge che. bemAM moTo taphAvata se che ke svasthAna, samudghAta ane upapAta - traNa rIte jIvo vartamAnakALe keTalA kSetrane vyApe che tenI prarUpaNA prajJApanAjImAM che, jyAre cokkasa sthitimAM vartamAna jIva keTalA kSetrane sparze tenI vicAraNA jIvasamAsamAM che ke jemAM atItakAlane paNa gaNatarImA levAmAM Ave che. dA.ta. dezaviratidhara jIvonuM kSetra lokano asaGkhyAtamo bhAga che, kAraNa ke o jIvo bahu thoDA che. paNa omanI sparzanA cha rAja jeTalI che, kemake aeka dezaviratidhara jIva manuSyalokathI marIne acyuta devalokamAM jAya to vacce cha rAja pasAra kare che. matalaba ke te dezaviratidharanuM kSetra, manuSyalokamAM hoya te samaye ke acyuta devalokamAM hoya te samaye, lokano asaGkhyAtamo bhAga ja rahe che, paNa sparzanA atIta samayone paNa gaNatarImA letI hovAthI kula malIne cha rAja thAya che. jIvasamAsa-gAthA 181mAM prastuta vAta spaSTataH rajU thaI che : ___ "saTThANasamugghAeNuvavAeNaM va je jahiM bhAvA / saMpai kAle khettaM tu phAsaNA hoi samaIe // " have vikalendriyo sarva lokamAM ekendriya va. tarIke utpanna thaI zake che ane sarva lokamAMthI akendriya va. vikalendriya tarIke janmI zake che. tethI teonI sparzanA sarva lokamAM maLI zake che. paNa tenI sAme koI paNa samaye joIo to vikalendriyo lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ja hoya che, kemake te bahu thoDA che. prajJApanAnu kathana teonA vyAptikSetrane anulakSIne che ke je bahuja thoDaM che. jyAre jIvasamAsanI vicAraNA sparzanAkSetrane aMge che ke je sarvaloka che. AmAM visaMvAda jevaM kazuM ja nathI. A ja gAthAmAM thayeluM manuSyonI sarvalokasparzanAnuM kathana paNa A ja rIte joIo to prajJApanA sAthe visaMvAdI For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anusandhAna-62 nathI banatuM. A pachInI gAthA 199mAM paNa bAdara paryAptA akendriyo, vikalendriyo ane paJcendriyo samudghAta ane utpAda vaDe sarvalokane sparza che avA jIvasamAsakAranA kathanano, te jIvo samudghAta ane utpAda vaDe lokanA asaGkhyAtamA bhAgane ja vyApe ovA prajJApanAjInA kathana sAthe visaMvAda darzAvAyo che. parantu sparzanA ane vyApti vaccenA taphAvatane dhyAnamAM laIo to A visaMvAda paNa raheto nathI. vaLI, A gAthAmAM bAdara aparyApta akendriyone nathI noMdhyA tenuM kAraNa TIkAkAra maladhArIjI bhagavanta Ama Ape che : "aparyAptabAdaraikendriyAstvasya granthasyA'bhiprAyeNa svasthAnenA'pi sarvalokavyApina eveti te'pIha nopAttAH / prajJApanAbhiprAyatastu bAdarAparyAptaikendriyA apyutpAdasamudghAtAbhyAmeva lokaM vyApnuvanti, na svasthAnena / " (aparyApta bAdara akendriyo A granthanA abhiprAyathI svasthAnathI paNa sarvalokamAM vyApta che mATe temanuM grahaNa samudghAta - utpAdathI vyApitA, kathana karanArI A gAthAmAM nathI). vAstavamAM ApaNe joIzuM to jaNAze ke bAdara aparyApta akendriyo sarvalokamAM vyApta cha arbu vidhAna jIvasamAsa gAthA 179mAM che tyAM me sarvalokavyApitA svasthAna, utpAda ke samudghAtathI che ovI vizeSa cintA karI ja nathI, sAmAnyathI ja vAta karI che. ane vizeSa cintA karIo to samudghAta-utpAdathI ja A sarvalokavyApitA samajavI ovI cokhavaTa TIkAkAre svayaM tyAM karI che : "utpAdasamudghAtau tvAzritya bAdarAparyAptA apyekendriyAH pratyekaM sarvasminnapi loke prApyante / " (utpAda-samudghAtane AzrayIne bAdara aparyApta akendriyo sarva lokamAM maLe che, svasthAnathI nahi). have svasthAnathI bAdara aparyApta akendriyo sarvalokavyApI nathI oma jIvasamAsakAranA kathananuM tAtparya samajAvanArA (gAthA 179) TIkAkAra bhagavanta svayaM gAthA 199 nI TIkAmAM svasthAnathI sarvalokavyApitAparaka jIvasamAsakAranA abhiprAyane varNave ane o rIte prajJApanAjI sAthe teno visaMvAda darzAve te vicAraNIya lAge che. pUjya gurubhagavanta zrIvijayazIlacandrasUri ma. dvArA sampAdita prastuta For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 pustakamAM keTalAka dRSTidoSo tathA mudraNadoSo rahI gayA che, jenI noMdha atre ApavAmAM Ave che. A noMdhamAM sAmAnya padacchedanA taphAvato ke mudraNadoSo nathI lIdhA. GnI jagyAo hya evI kSati paNa mudraNadoSathI vyApakapaNe thaI che, parantu te paNa nathI noMdhI. pRSTha 4 4 8 39 388 11 16 17 19 28 35 37 paGkti 13 21 1 21 4 17 26 7 x 2 5 27 25 38 3 41 19 41 20 43 3 43 49 51 51 12 16 11) zuddhipatraka azuddhi audayikabhAvAnAm saMtapayarUvaNayA 0 papAtikayaunika0 0 viSaye sthUla0 saha [ yogena ] vartate svalpa eva (svalpameva) kevametA iti * paDalaDabbha0 pratyekacaturdhe0 manojJAnAM sahakAriNo nanvAhAraprArambha0 0 nivRttairapramatto 0 artha daNdaka0 0 kSayamasambhUte sambhavati 0 nirvizeSaNa0 zuddhi audayikAdibhAvAnAm saMtapayaparUvaNayA 0 papAtikAyonika0 0 viSayasthUla0 sahavarta svalpa eva (svalpe eva sthAnAntare avo bhAva che.) kevalametA ratiH 0paDala'bbha0 pratyekazcaturdhe 0 manojJAnaM sahakAriNA nanvAhArakaprArambha0 0 nivRtterapramatto0 atha daNDaka0 0 kSayasambhUte sambhavanti 0 nirvizeSaNaM 75 For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 52 56 56 57 59 64 74 80 85 9 21 17 3 13 14 17 paMcasu gaho jA'niyaTTi utkRSTatastu tu duSSamA-duSSamasuSamA0 duSSamasuSamA0 sthitametad sakuntasandoha vaiDUryamaNiH prastuta paMcavihaM 0maNinyAyenA'trA0 0 bhUto'vyAvahArika0 95 iti 100 25 101 5 104 11 104 15 105 6 106 2 112 23 116 24 118 13 120 20 paMcasu'gaho jA niyaTTi utkRSTastu tu duSSamasuSamA0 duSSasuSamA0 sthitamed sakuntatasandoha vaiDUryaNi prastutva0 paMcivihaM 0maNinyAye nA'trA0 0 bhUto vyAvahArika0 ita etAnmAnasya pakSo lakSa kaDhasaMkhejja0 0zarIratalyAM pariNAma khaNDe'pahiyamANe evamanasthita0 0sUtrAbhiprAyastu pradhAnaM zabdarUpaM na 0tAvatpramANaH zresaGkhyeya0 0prathavargamUla0 devalokoSu aMgulapaDhamaM biya0 etanmAnasya pakSau lakSaM kaTTasaMkhejja 0zarIratulyaM parimANaM khaNDe'pahiyamANe evamanavasthita0 sUtrAbhiprAyatastu pradhAnaH zabdarUpaM na(ca?) 0tAvatpramANAH zreNyasaGkhyeya0 0prathamavargamUla0 devalokeSu aMgula paDhamaMbiya0 www 133 134 134 1 15 26 For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 137 15 140 2 140 19 149 24 152 5 152 155 159 4 159 23 164 21 164 27 165 11 165 14 168 6 169 24 13 19 173 1 173 4 173 12 178 26 184 14 184 16 186 188 14 193 5 196 5 201 13 203 18 204 15 205 12 2 28 22 prAmANabhAvanA palyomapA0 pradezastAvadbhiH bAdaraparyApta0 0jhallarImuMiMga0 loko'pyuritana0 narakapRthivyoH 0nAhArazarIra0 ityAhazaGkyA0 yAvadutpadyateH * lokasaGkhyeya0 0 lokavyApitena vikendriyANAM pannaM 0 sthitistaveka0 devatyo0 kAlasthiti0 niriyA kAyasthatiH snAyuSya0 bhavasthatiH tamitidiza0 vivakSata 0 puvvIkoDI khalvadhi0 yogAnApyeka0 pudgala kSaNA dhammAe 0 nendriyANAzritya pramANabhAvanA palyopamA0 pradezAstAvadbhiH bAdarAparyApta0 0jhallarImuiMga0 loko'pyuparitana0 narakapRthivyo 0nAhArakazarIra0 ityAzaGkyA0 yAvadutpatteH * lokasaGkhyeya0 * lokavyApitvena vikalendriyANAM pallaM 0 sthitistveka0 devagatyo0 kAya sthiti0 tiriyA kAyasthitiH * svAyuSya0 bhavasthiti: tamatidiza0 vivakSita puvvakoDI khalvavadhi0 yogAnAmapyeka0 pudgalalakSaNA0 ghammAe 0nendriyANyAzritya For Personal & Private Use Only 77 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 niyante 21 evaM 206 207 208 216 217 218 218 219 10 20 10 12 15 miyante eva 0saptamasamayAdi0 sAgaropamANAm 4 0pradezeSvagADha rasaGkhyeyaguNAH saGkhyeyaguNAni rohitAmidaM dAnAdikastu.. ihu 0pahoraNA0 0saptasamayAdi0 sAgaropamANAM 0pradezeSvavagADha rasaGkhyeyaguNA asaGkhyeyaguNAni rohatAmidaM dAnAdikAstu 24 iha 230 174 22 25 0pahAreNA0 na For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 79 svAdhyAyaH zivadAsakRta 'kAmAvatI' (I. 1517) mA AvatI samasyAnA arthanI samasyA ___ - hasu yAjJika saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane prAcIna ke jUnI gujarAtI kathAsAhityanuM 'samasyA' atyanta rasaprada abhyAsa, aGga che. kAlanirgamaka rasika A aGga kAvyatvane paNa kavacit siddha kare che. jaina srotanI kathAkRtionuM to A atyanta mahattvanu aGga che. temAM paNa jayavaMtasUrikRta 'rasamaJjarI' (1670)mAM to kadAca koI paNa kRtimAM nathI ovI - aTalA prakAranI vidagdha samasyA/ prahelikA/praznottara/pRcchAdi che. AvI samasyAnA artha lagabhaga badhI ja hastapratomAM ja ApelAM hoya che. vizeSa saMkhyAmAM samasyA zAmaLe ApI che ane tenA artha paNa ApelA che. parantu zAmaLathI 200 varSa pahelA zivadAsa nAmano atyanta tejasvI padyavArtAkAra thayelo, oNe 'kAmAvatI' ane 'haMsA-cArakhaNDI'nI racanAo ApI. AmAM 'kAmAvatI'mAM kramAGka 805 thI 820mAM kula 17 samasyAo che. vividha sandarbhe A samasyAo rasaprada ane abhyAsayogya che. parantu hastapratamAM artha na hovAthI kevaLa aTakaLa karavI paDe che. sandarbha avo che citrAngada rAjAo kAmAvatIne ekadaMDiyA mahelamAM keda karI che. ano pati karaNa rAtre ghoDo laI jharUkhA nIce Ave che: rAhamAM ja karaNane jokuM AvI gayuM ne aka core ghoDo hAtha karI lIdho. kAmAvatI jharUkhAmAMthI nIce UtarI. andhakAranA kAraNe corane ja pati mAnIne ghoDA para besI. mUDha cora mauna rahyo. rAta ne vATa khUTADavA kAmAvatIo 16 samasyA pUchI. mUDha cora uttara ApI na zakyo. hastapratamAM paNa artha nathI. to cAlo, A nimitte ApaNe ukelavAno, aTakaLa karavAno sahiyAro prayatna karIo : [vAyaka kahuM te mana dharo, sAMbhalo svAmIrAya nayaNe nidrA kA bharo ? jAgo, kahuM duhAya. (804)] For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . anusandhAna-62 1. kAmanI kAmAtura thaI, kIdho pitAsuM saMga, zazI jeso putra prasavo, te kaho vimAsI kaMtha. 2. aka phUla raMge rAtaDu, vaLI mahIM bI sIMgAkAra, oke kaihe karoDIAM, te svAmI karo vicAra. 3. putrI upara caDo pitA, vehetIU laI rAcaMta, bhuja paga behu halAvato, te kaho vimAsI kaMtha. 4. oka kAnanI kAmanI, bhakSa kare nara sAta, pAcho nara sahune haNe, svAmI karo vicAra. 5. cakra thakI nara nIpano, phATI be chorU thAaMta, mahI katha Avo khAlatAM, koho vimAsI kaMtha. 6. pAMca nara bAMdhI karI, nAma paraThu aka nAra, gajadaMtane AkAra che, te svAmI karo vicAra. 7. nArI mastaka chokarUM, para narasuM rahaMta, mola koDI okanu, te kaho vimAsI kaMtha. saraya mukhamAM kamala che, temAM zazIkAra mraga sAra, koyala vaLI TahukA kare, te svAmI karo vicAra. nArIthI be nara nIpanA, nara para nArI rahaMta, traNe jaNane sneha ghaNA, te kaho vimAsI kaMtha. oka nara dhuMdhu kare, ne vIsa te sAthe nAra, nAmu kare tAretAranu, te svAmI karo vicAra. 11. oka sIgAnI kAmanI, khAdhe nahIM hArata, khAdhA jeTaluM ApatI, te kaho vimAsI kaMtha. 12. nArI udaramAM nara rahe, krodhe kADhe bAhAra, chAno dehaDI pADato, te svAmI karo vicAra. For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 13. dIThI mehe aka nArane, cothI sahasra sahaMta, paga bhuja vinA peTa che, te kaho vimAsI kaMtha. 14. sola nAra sAthe rame, bano rAjakumAra, moI jIvADe premadA, te svAmI karo vicAra 15. oka nAre meM dIThaDI, mukha vinA sehesra ja daMta poyaNI jesI pAtalI, te kaho vimAsI kaMtha. 16. pATaNa pahothI paravarA ------ ------ ----- ------ -------- pro. DaoN. bhUpendra bAlakRSNa trivedI 9no stana, 11no ghaMTI, 12no sagaDI ke aMgArA, 15no karavata avo artha hovAnI saMbhAvanA darzAve che. Apa sahu vidagdhone zuM lAge che ? A badhI samasyAonA ukela meLavavA mATe A upakrama kau che. tajjJa jano prakAza pADe tevI apekSA. nA C/o. 1, padmAvatI baMgalojha thalateja amadAvAda-51 For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 jaina dArzanika sAhitya ___- pro. sAgaramala jaina jahA~ taka jaina dharma ke dArzanika sAhitya kA prazna hai, use mukhya rUpa se tIna bhAgoM meM bAMTA gayA hai - (1) prAkRta bhASA kA jaina dArzanika sAhitya (2) saMskRta bhASA kA jaina dArzanika sAhitya aura (3) Adhunika yuga kA jaina dArzanika sAhitya / prAkRta bhASA kA jaina dArzanika sAhitya jaina dharma kA AdhAra Agama grantha hai / Agama-sAhitya ke sabhI grantha to dArzanika sAhitya se sambandhita nahIM mAne jA sakate haiM, kintu AgamoM meM kucha grantha avazya hI aise hai, jinheM hama dArzanika sAhitya ke antargata le sakate haiM / dArzanika sAhitya ke tattvamImAMsA, jJAnamImAMsA aura AcAramImAMsA - ye tIna pramukha aGga hote hai / tattvamImAMsA ke antargata sRSTivijJAna evaM khagola-bhUgola sambandhI kucha carcA bhI A jAtI hai / isa dRSTi se yadi hama prAkRta jaina sAhitya aura usameM bhI vizeSa rUpa se Agamika sAhitya kI carcA kare to usameM nimna Agamika granthoM kA samAveza ho jAtA hai / hama unheM tattvamImAMsA, jJAnamImAMsA evaM AcAramImAMsA kI dRSTi se hI vargIkRta karane kA prayatna kareMge / jahA~ taka tattvamImAMsIya Agama sAhitya kA prazna hai, usake antargata prathama grantha sUtrakRtAGga hI AtA hai| yadyapi sUtrakRtAGga meM jaina AcAra sambandhI kucha dArzanika viSayoM kI carcA hai, kintu phira bhI prAthamika dRSTi se usakA pratipAdya viSaya usa yuga kI vibhinna dArzanika mAnyatAoM kI samIkSA rahA hai / isa AdhAra para hama use prAkRta evaM jaina Agama sAhitya kA eka mahattvapUrNa dArzanika grantha kaha sakate hai / jahA~ taka prathama aGga Agama AcArAGga kA prazna hai vaha mukhyataH dArzanika mAnyatAoM ke sAtha-sAtha jaina sAdhanA ke mUlabhUta dArzanika sUtroM ko prastuta karatA hai / isameM AtmA ke astitva evaM SaTjIvanikAya ke sAtha kina-kina tattvoM kA astitva mAnanA cAhie - isakI carcA hai / kintu isake sAtha hI usameM jaina AcAra aura For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 vizeSa rUpa se muni AcAra kI vistRta vivecanA hai / AcArAGga aura sUtrakRtAGga ke atirikta aGgaAgamoM meM tIsare aura cauthe aGgaAgama sthAnAGga aura samavAyAGga kA krama AtA hai / ye donoM grantha saMkhyA ke AdhAra para nirmita jaina vidyA ke koSagrantha kahe jA sakate hai| inameM vividha viSayoM kA saMkalana hai / yaha satya hai ki inameM kucha dArzanika viSaya bhI samAhita kiye gaye haiN| kintu ye donoM grantha dArzanika viSayoM ke atirikta jaina sRSTividyA, nakSatravidyA evaM khagola-bhUgola Adi se bhI sambandhita hai| pAMcave aGga Agama ke rUpa meM bhagavatIsUtra kA krama AtA hai / nizcaya hI yaha grantha jaina dArzanika mAnyatAoM aura vizeSa rUpa se tattvamImAMsIya avadhAraNAoM kA AdhArabhUta grantha hai / aGgaAgamoM meM bhagavatIsUtra ke pazcAt jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRtadazA, praznavyAkaraNasUtra aura vipAkadazA kA krama AtA hai| sAmAnyatayA dekhane para ye sabhI grantha jaina sAdhako ke jIvanavRtta aura unakI sAdhanAoM ko hI prastuta karate hai| phira bhI upAsakadazA meM zrAvaka ke AcAra niyamoM kA vistRta vivecana upalabdha ho jAtA hai| isI prakAra praznavyAkaraNasUtra bhI vartamAna viSaya-vastu pAMca AzravadvAroM aura saMvaradvAroM kI carcA karatA hai, jo jaina AcArazAstra kI mUlabhUta saiddhAntika avadhAraNA se sambandhita hai| anya dRSTi se Azrava aura saMvara jaina tattvayojanA ke pramukha aMga hai / isI dRSTi se isa aGga kA sambandha bhI jaina tattvamImAMsA se jor3A jA sakatA hai / vipAkasUtra ke antargata do vibhAga hai - sukhavipAka aura duHkhavipAka / yaha grantha yadyapi kathArUpa hI hai, phira bhI isameM vyakti ke karma kA pariNAmoM kA cintana hone se ise eka dRSTi se jaina dArzanika sAhitya se sambandhita mAnA jA sakatA hai| jahA~ taka upAGga sAhitya kA prazna hai, usake antargata nimna 12 grantha Ate hai - inameM aupapAtikasUtra aura rAjapraznIyasUtra ye do grantha aise hai jinameM kramazaH saMnyAsiyoM kA sAdhanA ke vibhinna rUpoM kA evaM AtmA ke astitva ko siddha karane kA prayatna kiyA gayA hai / ataH ye donoM grantha AMzika rUpa se jaina dArzanika mAne jA sakate haiM / sUryaprajJapti, candraprajJapti aura jambUdvIpaprajJapti ye tIna grantha mukhya rUpa se jaina khagola aura bhUgola For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 anusandhAna-62 se sambandhita hai, upAGga sAhitya ke zeSa pAMco grantha mUlataH kathAtmaka hI hai I inake pazcAt cheda sUtroM kA krama AtA hai / mUrtipUjaka paramparA cha: cheda granthoM ko mAnatI hai, jabaki sthAnakavAsI aura terApanthI paramparA meM cheda sUtroM kI saMkhyA cAra mAnI gayI hai / sthAnakavAsI paramparA ke anusAra dazAzrutaskandha, bRhadkalpa, vyavahAra aura niSItha ye cAra cheda grantha haiM, jo mUrtipUjaka paramparA ko bhI mAnya hai / ina cAroM kA sambandha vizeSa rUpa se prAyazcitta aura daNDa vyavasthA se hai / zvetAmbara mUrtipUjaka paramparA ko mAnya jItakalpa aura mahAnizItha - ye donoM grantha bhI mUlataH to prAyazcitta aura daNDavyavasthA se sambandhita hI rahe hai / ata: inheM kisI sImA taka jaina AcAramImAMsA ke sAtha jor3A jA sakatA hai / mUlasUtra aura cUlikAsUtroM meM bhI kula milAkara chaha yA sAta granthoM kA samAveza hotA hai / inameM uttarAdhyayanasUtra eka pramukha grantha hai, jo mukhya rUpa se jaina sAdhanA aura AcAra vyavasthA se sambandhita hai / kintu isake 28 ve aura 36 ve adhyAya meM jaina tattvamImAMsA kI carcA dekhI jA sakatI hai / dazavaikAlikasUtra mukhyataH jaina munijIvana kI AcAra vyavasthA se sambandhita hai / isake atirikta zvetAmbara mUrtipUjaka paramparA ke anusAra mUla granthoM meM uttarAdhyayana, dazavaikAlika evaM Avazyake ke atirikta oghaniryukti aura piNDaniryukti ko bhI samAhita mAnA jAtA hai / ye donoM grantha jaina muni ke sAmAnya AcAra aura bhikSAvidhi se sambandhita hai, ata: kisI sImA taka inako bhI jaina AcAramImAMsA ke aMga mAne jA sakate hai / sthAnakavAsI paramparA meM evaM mUrtipUjaka paramparA meM cUlikAsUtra ke nAma se prasiddha nandIsUtra aura anuyogadvAra mAne jAte hai / inameM nandIsUtra mUlata: pAMca jJAnoM kI vivecanA karatA hai, ata: ise jaina jJAnamImAMsA ke dArzanika granthoM ke antargata pAMca jJAnoM kI vivecanA karatA hai, ata: ise jaina jJAnamImAMsA ke dArzanika granthoM ke antargata rakhA jA sakatA hai / yadyapi nandisUtra meM jaina itihAsa ke bhI kucha ardha khule tathya bhI samAhita hai / anuyogadvAra sUtra ko jaina dArzanika mAnyatAoM ko samajhane kI vizleSaNAtmaka vidhi kahA jA sakatA hai / jaina dArzanika praznoM ko samajhane ke liye anekAnta naya aura nikSepa kI avadhAraNAe~ to pramukha hai hI, isake atirikta anuyogadvAroM kI vyavasthA bhI mahattvapUrNa rahI hai / jainadarzana kA nikSepa kA siddhAnta yaha batAtA For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 85 hai ki kisI zabda ke artha kA ghaTana kisa prakAra se kiyA jA sakatA hai / usI prakAra naya kA siddhAnta vAkya yA kathana ke arthaghaTana kI prakriyA ko samajhAtA hai / anuyogadvAra kisa viSaya kI kisa-kisa dRSTi se vivecanA kI jA sakatI hai, ise spaSTa karatA hai / ataH yaha jaina dArzanika sAhitya kA eka pramukha grantha mAnA jA sakatA hai| jahA taka AvazyakasUtra kA prazna hai, vaha mUlataH jaina sAdhanA kA grantha hai / isa prakAra jaina Agamika sAhitya meM mukhya rUpa se dArzanika viSayoM ko isa taraha se prastuta kiyA gayA hai, ki ve jaina dharma kI sAdhanA vidhi ke sAtha bhI juDa sake / zvetAmbara mUrtipUjaka paramparA AgamoM ke antargata prakIrNaka sAhitya ko bhI mAnatI hai / prakIrNakoM kA mukhya viSaya dArzanika vivecanA na hokara sAdhanA sambandhI vivecanA hai| phira bhI ve sabhI prAyaH jaina sAdhanA evaM AcAra se sambandhita mAne jA sakate hai / kyoMki lagabhaga 6-7 prakIrNakoM kA viSaya to samAdhimaraNa kI sAdhanA hai| jaina prAkRta sAhitya ke antargata zvetAmbara paramparA dvArA mAnya AgamoM ke atirikta digambara paramparA ke Agama tulya aneka grantha bhI Ate hai / ina granthoM ke vizeSatA yaha hai ki ye sabhI grantha mUlataH jaina dArzanika sAhitya kA eka mahattvapUrNa aMga hai / inameM sarvaprathama kasAyapAhuDa aura SaTakhaNDAgama kA krama AtA hai / jahA~ kasAyapAhuDa jaina karma siddhAnta ke karmabandha ke svarUpa ko spaSTa karatA hai, to vahI SaTkhaNDAgama jaina karmasiddhAnta kI mArgaNAsthAna, guNasthAna evaM jIvasthAna sambandhI avadhAraNAoM kI vistRta vivecanA prastuta karatA hai / inake atirikta mUlAcAra nAmaka jo prAcIna grantha hai, vaha bhI mukhya rUpa se jaina AcAra aura vizeSa rUpa se muni AcAra kI vivecanA karatA hai / bhagavatI ArAdhanA meM bhI mukhya rUpa se jaina sAdhanA aura vizeSa rUpa se samAdhimaraNa kI sAdhanA kA vivecana hai / isake atirikta jaina darzana sAhitya ke rUpa meM kundakunda ke samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, paJcAstikAyasAra aura aSTaprAbhRta, dazabhakti Adi grantha pramukha hai / inameM samayasAra meM mukhya rUpa se to Atma tattva ke svarUpa kI vivecanA hai, kintu prAsaGgika rUpa se AtmA ke karma-Azrava bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa kI For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 anusandhAna-62 carcA bhI isameM mila jAtI hai / isa dRSTi se ise jaina tattvamImAMsA kA mukhya grantha mAnA jAtA hai| isI prakAra unakA paJcAstikAya nAmaka grantha bhI pA~ca astikAyoM kI carcA karane ke kAraNa jaina tattvamImAMsA kA eka pramukha grantha mAnA gayA hai| pravacanasAra, niyamasAra, rayanasAra (pravacanasAra?), aSTaprAbhRta Adi kA sambandha jaina sAdhanA se rahA huA hai / ataH ye grantha bhI kisI sImA taka jaina tattvamImAMsA aura AcAramImAMsA se sambandhita rahe hai / digambara paramparA ke prAkRta ke anya pramukha granthoM meM gomaTTasAra vizeSa rUpa se ullekhanIya hai / isa grantha kA mukhya sambandha to jaina karma siddhAnta se hai / isake atirikta digambara paramparA meM kucha apabhraMza bhASA ke grantha bhI jaina dArzanika granthoM meM samAhita kiye jA sakate hai, jaise - paramAtmaprakAza Adi / digambara paramparA meM kucha purANa bhI apabhraMza bhASA meM milate hai, inameM bhI jaina tattvamImAMsA aura jaina AcAramImAMsA se sambandhita viSaya vipula mAtrA meM upalabdha hai / yadyapi yahA~ yaha jJAtavya hai ki jainoM kA jJAnamImAMsA sambandhI vipula sAhitya saMskRta bhASA meM hI upalabdha hai / prAkRta Agamika vyAkhyA sAhitya meM mukhya rUpa se sUtrakRtAGga niyukti meM bhI tatkAlIna dArzanika mAnyatAoM kI samIkSA hI parilakSita hotI hai / niyukti sAhitya kA dUsarA mahattvapUrNa grantha uttarAdhyayana niryakti hai, jisameM jaina tattvamImAMsA aura AcAramImAMsA kI kucha carcA hI parilakSita hotI hai| isake pazcAt zeSa niyuktiyA~ mukhyatayA jaina AcAra kI hI carcA karatI haiM / niyuktiyoM meM Avazyakaniyukti avazya hI eka bRhadkAya grantha hai, isameM jaina darzana evaM jaina AcAra paddhati kI carcA upalabdha hotI hai / zeSa niyuktiyA~ bhI prAyazcitta evaM jaina sAdhanA vidhi kI carcA karatI hai| niyukti-sAhitya ke pazcAt bhASya-sAhitya kA krama AtA hai / isameM mukhya rUpa se vizeSAvazyakabhASya hI aisA grantha hai, jo dArzanika carcAoM se yukta hai / isake prathama khaNDa meM jaina jJAnamImAMsA aura vizeSa rUpa se pA~ca sAnoM unake upaprakAroM aura pArasparika sahasambandho kI carcA kI gaI hai / isake tirikta isake gaNadharavAda vAle khaNDa meM AtmA ke astitva ke sAthasa. jaina karmasiddhAnta kI gambhIra carcA hai / prathamatayA yaha khaNDa gaNadharoM For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 7 ke sandehoM aura unake uttaroM kI vyAkhyA prastuta karatA hai, usameM svarga, naraka, punarjanma, karma aura karmaphala Adi kI gambhIra carcA hai / bhASyasAhitya ke zeSa granthoM meM mukhya rUpa se jaina AcAra, prAyazcitta-vyavasthA aura sAdhanA paddhati kI carcA kI gaI hai / bhASyoM ke pazcAt cUrNi sAhitya kA krama AtA hai, cUrNi sAhitya kI bhASA prAkRta evaM saMskRta bhASA kA mizrita rUpa hai / inameM bhI AgamoM kI cUrNiyo kI apekSA mukhya rUpa se chedasUtroM kI cUrNiyA~ hI adhika pramukha hai| unameM eka Avazyaka cUNi hI aisI hai, jo kucha dArzanika carcAoM ko prastuta karatI hai| zeSa cUrNiyoM kA sambandha AcAra-zAstra se aura unameM bhI vizeSa rUpa se utsarga aura apavAda mArga kI sAdhanA se hai / usake pazcAt lagabhaga AThavI zatAbdI ke AgamoM kI vyAkhyA ke rUpa meM saMskRta TIkAoM kA pracalana huA, inameM dArzanika prazno kI gambhIra carcA hai, kintu isakI vizeSa carcA hama jaina dArzanika saMskRta sAhitya ke antargata hI kregeN| yadyapi prAcInakAla meM kucha dArzanika grantha bhI prAkRta bhASA meM likhe gaye hai / inameM mukhya rUpa se sanmati tarka kA sthAna sarvopari hai / sanmati tarka mUlataH to jaino ke anekAntavAda kI sthApanA karane vAlA grantha hai, phira bhI isameM aneka dArzanika praznoM kI carcA karake anekAnta ke mAdhyama se usameM samanvaya kA prayatna hai / yaha grantha jahA~ eka aura dArzanika ekAntavAdoM kI samIkSA karatA hai, vahI prasaMgopAtta anekAntavAda kI sthApanA kA prayatna bhI karatA hai / dArzanika dRSTi se sAmAnya aura vizeSa kI carcA hI pramukha rUpa se huI hai, aura yaha batAyA gayA hai ki vastu-tattva sAmAnyavizeSAtmaka hotA hai / aura isI AdhAra para vaha ekAnta rUpa se sAmAnya yA vizeSa para bala dene vAlI dArzanika mAnyatAoM kI samIkSA bhI karatA hai / isake atirikta isameM jaina paramparA ke pracalita jJAna aura darzana ke pArasparika sambandha ko bhI sulajhAne kA prayatna kiyA gayA hai / yahA~ yaha jJAtavya hai ki digambara paramparA ne jahA~ prAkRta bhASA meM aneka dArzanika grantha kI racanA kI, vahA~ zvetAmbara paramparA meM dArzanika praznoM kI carcA hetu saMskRta bhASA ko hI pramukhatA dI hai / aura isakA pariNAma yaha huA kI zvetAmbara aura digambara paramparAoM meM dArzanika carcAoM ko lekara For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 anusandhAna-62 mukhya rUpa se saMskRta bhASA meM hI grantha likhe gaye / Age hama jainoM ke dArzanika saMskRta sAhitya kI carcA karege / saMskRta bhASA kA jaina dArzanika sAhitya 1 yadyapi jaina tattvajJAna ke sambandhita viSayoM kA pratipAdana AgamoM meM milatA hai, kintu sabhI Agama prAkRta bhASA meM hI niSaddha hai / jaina tattvajJAna se sambandhita prathama sUtra grantha kI racanA umAsvAti (lagabhaga 2 rI zatI) ne saMskRta bhASA meM hI kI thI / umAsvAti ke kAla taka vividha dArzanika nikAyoM ke sUtra grantha astitva meM A cuke the, jaise vaizeSikasUtra, sAMkhyasUtra, yogasUtra, nyAyasUtra, Adi / ata: umAsvAti ke lie yaha Avazyaka thA ki ve jainadharmadarzana se sambandhita viSayoM ko samAhita karate hue sUtra - zailI meM saMskRta bhASA meM kisI grantha kI racanA kare / umAsvAti ke pazcAt siddhasena, samantabhadra Adi ne bhI jaina darzana para saMskRta bhASA meM grantha likhe / siddhasena divAkarane bhAratIya dArzanika dhArAoM kI avadhAraNAoM kI samIkSA ko lekara kucha dvAtriMzikAo kI racanA saMskRta bhASA meM kI thI / jinameM nyAyAvatAra jaina pramANa mImAMsA kA pramukha grantha hai / isI prakAra AcArya samantabhadra ne bhI Apta-mImAMsA, yuktyanuzAsana evaM svayambhUstotra nAmaka granthoM kI racanA saMskRta bhASA meM kI / ina sabhI kI viSaya-vastu darzana se sambandhita rahI hai / isa prakAra IsA kI tIsarI - cauthI zatAbdI se jaina dArzanika sAhitya saMskRta meM likhA jAne lagA thA / umAsvAti ne svayaM hI tattvArthasUtra ke sAtha sAtha usakA svopajJa bhASya bhI saMskRta meM likhA thA / lagabhaga 5 vI zatAbdI ke anta aura 6vI zatAbdI meM prArambha meM digambarAcArya pUjyapAda devanandi ne tatvArthasUtra para 'sarvArthasiddhi' nAmaka TIkA saMskRta meM likhI / isake atirikta unhoMne jainasAdhanA ke sandarbha meM 'samAdhitantra' aura 'iSTopadeza' nAmaka grantha bhI saMskRta bhASA meM hI likhe / isI kAlakhaNDa meM zvetAmbara paramparA meM mallavAdI ne dvAdazAranayAcakra kI racanA saMskRta bhASA meM kI, jisameM pramukha rUpa se sabhI bhAratIya dArzanika paramparAe~ pUrva pakSa ke rUpa meM prastuta kI gaI aura unhIM meM se unakI virodhI dhArA ko uttarapakSa ke rUpa meM prastuta kara unakI samIkSA bhI kI gaI / isake pazcAt 5vIM zatAbdI ke uttarArddha meM jinabhadragaNi kSamAzramaNa For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 89 ne vizeSAvazyakabhASya to prAkRta meM likhA, kintu usakI svopajJa TIkA saMskRta meM likhI thii| unake pazcAt 7 vIM zatI ke prArambha meM koTyAcArya ne bhI vizeSAvazayakabhASya para saMskRta bhASA meM TIkA likhI thI, jo prAcIna bhAratIya dArzanika mAnyatAoM kA gambhIra vivecana prastuta karatI hai, sAtha hI unakI samIkSA bhI karatI hai| lagabhaga 7vIM zatAbdI meM hI siddhasena gaNi ne zvetAmbara paramparA meM tattvArthasUtra kI TIkA likhI thI, isI krama siMhazUragaNi ne dvAdazAranayacakra para saMskRta bhASA meM TIkA likhI thI / 8vIM zatAbdI meM prasiddha jainAcArya haribhadrasUri hue, jinhone prAkRta aura saMskRta donoM hI bhASAoM meM apanI kalama calAI / haribhadrasUri ne jahA~ eka ora aneka jainAgamoM para saMskRta meM TIkAe~ likhI, vahI unhoMne aneka dArzanika grantho kA bhI saMskRta bhASA meM praNayana kiyA / unake dvArA racita nimna dArzanika grantha adhika prasiddha hai - SaDdarzanasamuccaya, zAstravArtAsamuccaya, anekAnta-jayapatAkA, anekAntavAdapraveza, anekAntapraghaTTa Adi / sAtha hI inhoMne bauddha dArzanika diGnAga ke nyAyapraveza kI saMskRta TIkA bhI likhI / isake atirikta unhone 'yogadRSTisamuccaya' Adi grantha bhI saMskRta bhASA meM likhe / haribhadra ke samakAla meM yA unake kucha pazcAt digambara paramparA meM AcArya akalaGka aura vidyAnandasUri hue, jinhoMne aneka dArzanika granthoM kI racanA kI / jahA~ akalaGka ne tattvArthasUtra para 'rAjavArtika' TIkA ke sAtha sAtha nyAyavinizcaya, siddhivinizcaya, pramANasaMgraha, laghIyastraya, aSTazatI evaM pramANasaMgraha Adi dArzanika granthoM kI saMskRta meM racanA kI, vahIM vidyAnanda ne bhI tattvArthasUtra para zlokavArtikaTIkA ke sAtha sAtha AptaparIkSA, pramANaparIkSA, satyazAsanaparIkSA, aSTasahasrI Adi gambhIra dArzanika granthoM kI saMskRta bhASA meM racanA kI / 10vIM zatAbdI ke prArambha meM siddhasena ke nyAyAvatAra para zvetAmbarAcArya siddhaRSi ne vistRta TIkA kI racanA kI / isI kAla meM prabhAcanda, kumudacandra evaM vAdirAjasUri nAmaka digambara AcAryoM ne kramazaH prameyakamalamArtaNDa, nyAyakumudacandra, nyAyavinizcayaTIkA Adi mahattvapUrNa dArzanika granthoM kI racanA kI / isake pazcAt 11vIM zatAbdI meM devasena ne laghunayacakra, bRhadnayacakra, AlApapaddhati, mANikyanandI ne parIkSAmukha tathA anantavIrya ne siddhivinizcayaTIkA Adi dArzanika kRtiyoM kA sRjana kiyA / isI kAlakhaNDa maiM zvetAmbara For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 paramparA ke abhayadevasUri ne siddhasena ke sanmatitarka para vAdamahArNava nAmaka vizAla TIkAgrantha kI racanA kI / isI krama meM digambara AcArya anantakIrti ne laghusarvajJasiddhi, bRhadsarvajJasiddhi, pramANanirNaya Adi dArzanika granthoM kI racanA kI thii| isI kAlakhaNDa meM zvetAmbara paramparA meM AcArya vAdidevasUri hue / unhoMne pramANanayatatvAloka tathA usI para svopajJa TIkA ke rUpa meM syAdvAdaratnAkara jaise jaina nyAya ke granthoM kA nirmANa kiyA / unake ziSya ratnaprabhasUri ne pramANanayatattvAloka para TIkA ke rUpa meM ratnAkarAvatArikA kI racanA kI thii| ina sabhI meM bhAratIya darzanoM evaM unake nyAyazAstra kI aneka mAnyatAoM kI samIkSA bhI hai / 12vIM zatAbdI meM hue zvetAmbara AcArya hemacandra ne mukhya rUpa se jaina nyAya para pramANamImAMsA (apUrNa) aura dArzanika samIkSA ke rUpa meM anyayogavyacchedikA aise do mahattvapUrNa dArzanika granthoM kI racanA kI / yadyapi saMskRta vyAkaraNa evaM sAhitya ke kSetra meM unakA avadAna pracura mAtrA meM hai, tathApi hamane yahA~ unake dArzanika granthoM kI hI carcA kI hai| yadyapi 13vIM, 14vIM, 15vIM aura 16vIM zatAbdI meM bhI jaina AcAryoM ne saMskRta bhASA meM kucha dArzanika TIkA granthoM kI racanA kI thI, inameM syAdvAdamaJjarI evaM zAstravArtAsamuccaya evaM SaTdarzanasamuccaya kI TIkAe~ mukhya hai / kucha grantha bhI likhe gaye, phira bhI ve adhika mahattvapUrNa na hone se hama yahA~ unakI carcA nahI kara rahe haiM / 17vIM zatAbdI meM zvetAmbara paramparA meM upAdhyAya yazovijaya nAmaka eka prasiddha jaina lekhaka hue, jinake adhyAtmasAra, jJAnasAra Adi darzana ke kSetra meM aneka mahattvapUrNa grantha hai / adhyAtma ke kSetra meM adhyAtmamataparIkSA Adi tathA darzana ke kSetra meM jaina tarkabhASA, nayopadeza, nayarahasya, nyAyAloka, syAdvAdakalpalatA Adi unake aneka grantha prasiddha haiM / unake pazcAt 18vIM, 19vIM aura 20vIM zatAbdI meM jaina darzana para saMskRta bhASA meM koI mahattvapUrNa grantha likhA gayA ho yaha hamArI jAnakArI meM nahIM hai / yadyapi tattvArthasUtra kI zailI para AcArya tulasI ke jainasiddhAntadIpikA aura manonuzAsanam nAmaka granthoM kI saMskRta bhASA meM racanA kI hai, phira bhI isa kAlakhaNDa meM saMskRta bhASA meM dArzanika granthoM ke lekhana kI pravRtti nahivat hI rahI hai|* * dekhiye lekha ke anta meM TippaNa / For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 jahA~ taka apabhraMza bhASA meM jaina dArzanika sAhitya kA nirdeza upalabdha hotA hai, usameM do grantha mahattvapUrNa mAne jAte hai - 1. paramAtmaprakAza aura 2. prAbhRtadohA (pAhuDadohA) / yadyapi ye donoM grantha darzana kI apekSA jaina sAdhanA para adhika bala dete hai, phira bhI inheM apabhraMza ke dArzanika jaina sAhitya kA mahattvapUrNa grantha mAnA jA sakatA hai, kintu inakI carcA hama prAkRta ke jaina dArzanika sAhitya ke sAtha kara cuke haiM / isake atirikta digambara jaina paramparA meM svayambhU se lekara madhya kAla taka aneka purANoM aura kAvya granthoM kI saMskRta meM racanAe huI haiM / unameM bhI jaina darzana kI tattvamImAMsA aura AcAramImAMsA kA vivaraNa hameM mila jAtA hai| anya bhASAoM me jaina dArzanika sAhitya anya bhAratIya bhASAoM meM jaina dArzanika sAhitya kA nirmANa huA hai, usameM AgamoM ke Tabbe pramukha hai / inameM bhI AgamoM meM varNita dArzanika mAnyatAoM kA marUgurjara bhASA meM nirdeza huA hai| marUgurjara bhASA meM jaina darzana kA koI viziSTa grantha likhA gayA hai, yaha hamArI jAnakArI meM nahI hai, kintu hama sambhAvanAoM se inakAra nahi karate hai / marUgurjara meM jo dArzanika carcAe~ huI hai, ve prAyaH khaNDana-maNDanAtmaka huI hai| inameM bhI anya matoM kI apekSA jaina dharma darzana kI vividha zAkhAoM va prazAkhAoM ke pArasparika vivAdoM kA hI adhika ullekha hai / jahA~ taka purAnI hindI aura Adhunika hindI kA prazna hai, unameM bhI paryApta rUpa se jaina dArzanika sAhitya kA nirmANa huA ho, kintu unameM se adhikAMza viSaya pArasparika dArzanika avadhAraNAoM se sambandhita hai| inameM merI jAnakArI ke anusAra eka pramukha grantha amolakaRSIjI kRta jainatattvaprakAza hai / yaha sarvAGgINa rUpa se jaina darzana ke vividha pakSoM kI carcA karatA hai / yaha sambhAvanA hai ki unake dvArA isa prakAra ke anya grantha bhI likhe gaye hoMge, kintu unakI mujhe jAnakArI upalabdha na hone ke kAraNa una para adhika kucha kaha pAnA sambhava nahIM hai / yadyapi guNasthAna siddhAnta para aDhIzatadvArI bhI inhIM kA eka prasiddha grantha hai / jahA~ taka Adhunika hindI meM likhe gaye jaina darzana sambandhI granthoM kA prazna hai, unameM paM. phUlacandajI dvArA likhita jainatattvamImAMsA eka pramukha grantha hai / isake For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 anusandhAna-62 atirikta paM. (DaoN.) darabArIlAlajI koThiyA dvArA racita jainatattva, jJAnamImAMsA, paM. sumeracanda dIvAkara dvArA racita jaina zAsana, paM. dalasukhabhAI dvArA racita Agamayuga kA jainadarzana, vijayamuni jI racita jaina darzana ke mUlatattva, AcArya mahAprajJajI dvArA jainadarzana manana aura mImAMsA, paM. devendramuni jI dvArA racita jainadarzana svarUpa va vizleSaNa evaM jainadarzana manana aura mUlyAMkana, paM. mahendrakumArajI jaina dvArA racita jainadarzana, muni mahendrakumAra dvArA racita jaina darzana evaM vidyA, jinendravarNI dvArA racita jaina darzana meM padArtha vijJAna, DaoN. mohanalAla mahetA dvArA racita jainadarzana, muni nyAyavijaya jI dvArA racita jainadarzana pramukha Adi grantha hai / isake atirikta jainadharmadarzana ke vividha pakSoM ke lekara hindI meM paryApta sAhitya kI racanA huI hai| inameM DaoN. ratanacanda jaina kA zodha prabandha - jaina darzana meM nizcaya aura vyavahAranaya : eka parizIlana, paM. kailAzacandrazAstrI kA jaina nyAya evaM pramANa naya nikSepa prakAza, DaoN. sAgaramala jaina ke jainabhASAdarzana, jaina darzana meM dravya guNa aura paryAya, jaina darzana kA guNasthAna siddhAnta pramukha grantha hai / yahA hamane hindI ke kucha granthoM kA ullekha kiyA hai, vaise to hindI bhASA jaina dharma evaM darzana se sambandhita saikaDoM grantha hai / jinake nAmollekha se yaha nibandha-nibandha na rahakara eka grantha hI bana jAyegA / isI krama meM sAdhvI dharmazIlAjI kA navatattva, muni pramANasAgarajI kA jaina dharma aura darzana, sAdhvI vidyutaprabhAjI kA dravyavijJAna, samaNI maGgalaprajJAjI kI ArhatI dRSTi bhI jainadharmadarzana ke pramukha grantha mAne jAte hai / hindI bhASA ke atirikta baMgAlI, paMjAbI, marAThI aura kannaDa bhASAoM meM bhI Adhunika yuga meM jainadharmadarzana se sambandhita kucha grantha prakAza meM Ae hai| vistAra bhaya se una saba kI carcA karanA yahA sambhava nahIM hai / dArzanika samasyAoM ke lekara paM. sukhalAlajI ke darzana aura cintana meM prakAzita kucha mahattvapUrNa Alekha bhI isa dRSTi se vicAraNIya hai / isI krama meM paM. kanhaiyAlAlajI lor3hA ne bhI nava tattvoM para alaga alaga rUpa se svatantra grantha likhe haiM / vaise gujarAtI bhASA meM bhI paryApta rUpa se jaina dharma darzana sambandhI sAhitya ke grantha likhe gaye hai / kintu isa sambandha meM merI jAnakArI kI alpatA ke kAraNa una para vizeSa kucha likha pAnA sambhava nahIM hai / yadyapi aMgrejI bhAratIya bhASAoM kA eka aMga nahIM hai, phira bhI For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 vizva kI eka pramukha bhASA hone ke kAraNa usameM bhI jaina darzana sambandhI aneka grantha upalabdha hote hai| usameM pro. nathamala jI TATIyA kA jaina sTaDIja, DaoN. indrazAstrI kA jaina epIsTomolAjI, je.sI. sikadara kA jaina thyorI Apha riyalITI, pro. bI.Ara. jaina kA kAsamolAjI olDa eNDa nyU Adi kucha pramukha grantha mAne jA sakate hai / yadyapi Aja kucha mUla granthoM ke aMgrejI anuvAda sahita lagabhaga pA~ca sau adhika grantha aMgrejI bhASA meM bhI upalabdha - phreMca, UrdU, panjAbI, bangAlI Adi meM kvacit jainadharmadarzana sambandhI grantha upalabdha hai| prAcya vidyApITha dupADAroDa, zAjApura (ma.pra.) Ti. 18vIM zatImeM upAdhyAya vinayavijayajI ne lokaprakAza grantha banAyA / taduparAnta, yazasvatsAgarakRta syAdvAdamuktAvalI Adi, padmasAgarakRta pramANaprakAza Adi vividhakartRka vividha grantha saMskRta meM jaina dArzanika grantha haiM / AtmArAmajI mahArAja ke grantha prasiddha hI hai / ___ vIsavIM zatI meM AcArya vijayanemisUrijIne nyAyasindhu, anekAntatattvamImAMsA, saptabhaGgI-upaniSat, nayopaniSat ityAdi grantha va nyAyAloka, anekAntavyavasthA Adi ke TIkAgrantha banAye / unake ziSyavRnda meM se aneka sAdhuoMne sanmatitarkavRtti para vivaraNa Adi dArzanika granthoM race / A. sAgarAnandasUrijIne bhI tattvArtha-pUrti ityAdi aneka dArzanika racanAeM kii| A.labdhisUrijIne bhI tattvanyAyavibhAkara, sanmati-TIkA Adi kI racanA kii| aura grantharacanA kA yaha silasilA, thoDe aMza meM, Aja bhI jArI rahA hai| itanA pAThakoM kI jAnakArI ke lie / vaise gujarAtI meM bhI vividha lekhakoM dvArA dArzanika pustakeM likhI gaI haiN| - zI. For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-62 jainadarzana meM pramANa vivecana - pro. sAgaramala jaina jainadarzana meM pramANa carcA eka paravartI avadhAraNA hai| naiyAyikoM aura bauddhoM ke pazcAt hI jainoM ne pramANa vivecana ko apanA viSaya banAyA hai / sambhavataH isakA kAla lagabhaga IsA kI cauthI-pAMcavI zatAbdI se prArambha hotA hai, kyoMki lagabhaga tIsarI zatAbdI ke jaina grantha tattvArthasUtra meM 'jJAnaM pramANam' mAtra itanA hI ullekha milatA hai| jaina AgamoM meM bhI pamANa (pramANa) zabda kA ullekha to milatA hai, kintu unameM prAyaH pramANa se kSetragata yA kAlagata parimANa ko hI sUcita kiyA gayA hai / prAcIna stara ke digambara granthoM meM bhI ukta pramANa zabda vastutaH nApataula kI IkAI ke rUpa meM hI dekhA gayA hai / AgamoM meM kevala eka sthAna para hI cAra pramANoM kI carcA huI hai, kintu ve cAra pramANa vastutaH naiyAyikoM ke pratyakSa, anumAna, zabda aura upamAna pramANa ke samarUpa hI hai / ataH yaha kahA jA sakatA hai ki jainoM meM pramANa carcA kA vikAsa eka paravartI ghaTanA hai| AgamoM meM ukta pramANa carcA kA vizeSa ullekha hameM nahIM milatA hai / ___ kAlakrama kI apekSA se Agamayuga ke pazcAt jaina darzana meM 'anekAnta sthApanA' kA yuga AtA hai / isakA kAla lagabhaga cauthI zatAbdI se prArambha karake AThavI-navI zatAbdI taka jAtA hai / isa kAlakhaNDa ke prathama dArzanika siddhasena divAkara aura digambara paramparA kI apekSA se samantabhadra mAne jA sakate hai / isa yuga meM pramANa carcA kA vikAsa ho rahA thA / isa yuga meM pramANa ko paribhASita karate hue jainAcAryoM ne kahA "pramIyate yena tat pramANam' arthAt jisake dvArA jAnA jAtA hai vaha pramANa hai, jJAna kA sAdhana hai / tattvArthasUtra meM sarvaprathama pratyakSa aura parokSa aise do pramANoM kA ullekha milatA hai / jainoM ke dvArA mAnya pAMca jJAnoM ko hI ina do pramANoM meM vargIkRta kiyA gayA hai / kAlAntara meM 'nandIsUtra' meM pratyakSa pramANa ke do vibhAga kiye gaye - 1. pAramArthika pratyakSa aura 2. sAMvyavahArika pratyakSa / tattvArthasUtra meM pratyakSa ke aise do vibhAga nahIM karake mAtra pA~ca jJAnoM meM mati aura zrutajJAna For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 1 ko parokSa tathA avadhi, manaparyava tathA kevalajJAna ko pratyakSa kahA gayA hai yaha spaSTa hai ki jainoM ne lagabhaga pAMcavIM zatAbdI meM hI aindriyapratyakSa ko, jo ki pUrva meM parokSa jJAna ke antargata hI AtA thA, loka paramparA kA anusaraNa karate hue sAMvyavahArika pratyakSa nAma diyA / isa prakAra pratyakSa ke do vibhAga sunizcita hue - sAMvyavahArikapratyakSa aura pAramArthikapratyakSa / inameM pAramArthikapratyakSa ko AtmikapratyakSa aura sAMvyavahArikapratyakSa ko aindriyapratyakSa bhI kahA gayA / parokSa pramANa ke vibhAgoM kI carcA paravartI kAla meM uThI thI / digambara paramparA meM akalaGka ne prAyaH AThavIM zatI meM aura zvetAmbara paramparA meM siddhaRSi ne lagabhaga navIM zatAbdI meM parokSa pramANa ke pA~ca bheda kiye, jo kramaza: isa prakAra hai (1) smRti, (2) pratyabhijJAna ( pahacAnanA ), (3) tarka, (4) anumAna aura (5) Agama / digambara paramparA meM AcArya akalaGka ne bhI pratyakSa ko milAkara apanI kRtiyoM meM chaH pramANoM kI carcA kI thI (1) pratyakSa, (2) smRti, (3) pratyabhijJAna, (4) tarka, (5) anumAna aura (6) Agama / kintu isa vyavasthA ke pUrva jainoM meM bhI pratyakSa, anumAna aura Agama yA zabda aise tIna hI pramANa mAne gaye the / yadyapi - 1 -- 2013 jaina AgamoM ne upamAna ko pramANa ke rUpa meM svIkAra kiyA thA, kintu kAlAntara meM isakA antarbhAva anumAna meM karake svatantra pramANa ke rUpa meM isakA parityAga kara diyA gayA thA / jahA~ taka bhAratIya cintana kA prazna hai usameM sAmAnyatayA jainoM ko tIna pramANa mAnane vAlA hI svIkAra kiyA gayA hai / bhAratIya cintana meM pramANoM kI saMkhyA sambandhI carcA ko lekara vibhinna darzanoM meM isa prakAra kI vyavasthA rahI hai - pratyakSa (1) cArvAka (2) vaizeSika evaM bauddha darzana (3) sAMkhya evaM prAcIna jaina darzana - -- -- - yA zabda (4) nyAyadarzana 1. pratyakSa 2. anumAna 3. zabda aura 4. upamAna (5) mImAMsAdarzana (prabhAkara sampradAya) 1. pratyakSa 2. anumAna 3. zabda 4. upamAna aura 5. arthApatti (6) mImAMsAdarzana kA bhATTa sampradAya aura vedAnta 1. pratyakSa aura 2. anumAna 1. pratyakSa 2. anumAna aura 3. Agama -- 95 - For Personal & Private Use Only 1. pratyakSa 2. anumAna Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 3. zabda 4. upamAna 5. arthApatti aura 6. abhAva pramANa lakSaNa sAmAnyata: pramANa zabda se pramANika jJAna kA hI arthabodha hotA hai / kintu kaunasA jJAna pramANika hogA isake liye vibhinna darzanoM meM pramANa ke lakSaNoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai / sAmAnyataH usa jJAna ko hI pramANa mAnA jA sakatA thA, jo jJAna kisI anya jJAna yA pramANa se khaNDita na ho, aura vastu ke yathArtha svarUpa ko prakaTa kare / kintu kAlAntara meM pramANa ke lakSaNoM kI carcA kAphI vikasita huI / sAmAnyataH isameM pramANa ke svarUpa ko lekara do varga sAmane Aye prathama varga meM naiyAyikoM ( nyAyadarzana) kA kahanA yaha thA ki pramANa vaha hai jo padArtha ko usake yathArtha rUpa meM jAnatA ho, kintu isake viparIta dUsare varga meM bauddhoM kA kahanA yaha thA ki pramANa vaha hai jo apane svAnubhUta jJAna ko hI prAmANika rUpa se jAnatA hai / isa dUsare varga ne pramANa ke sambandha meM yaha nizcita kiyA ki svAnubhUta 'jJAna hI pramANa hai / ' isa prakAra pramANa - lakSaNa ke sandarbha meM puna: do mata dekhe jAte hai / bauddhoM ne jJAna ko pramANa mAnakara bhI jJAnAkAratA / tadAkAratA ko pramANarUpa mAnA, jabaki jainoM ne isa tadAkAratA kA khaNDana karake sva para prakAzaka jJAna ko pramANarUpa mAnA / naiyAyikoMkA kahanA thA ki jJAna 'para' ( padArtha) prakAzaka hai, arthAt jJAna ke karaNa (sAdhana) hI pramANa hote haiM / ve "indriyArthasannikarSa" ko pramANa mAnate the / jahA~ tattvArthasUtra meM jainoM ne " tat pramANe " kahakara jJAna ko pramANa mAnane ke mata kA samarthana kiyA thA, vahA~ naiyAyikone jJAna ke karaNa arthAt sAdhana-indriya aura padArtha ke sannikarSa arthAt saMyoga ko hI pramANa mAnA / yadyapi bauddha aura jaina donoM jJAna ko hI pramANa mAnate the / jainoM ke anusAra, na to bauddhoM dvArA mAnya jJAna meM vastu kI cetanA jo tadAkAratA banatI hai, vahI jJAnarUpatA pramANa hai, aura na naiyAyiko dvArA mAnya 'indriyArthasannikarSa' hI pramANa hai / jainAcAryoM ne isa sambandha meM bauddhoM aura naiyAyikoM donoM kI AlocanA kI / naiyAyikoM ke mata ke anusAra pramANa 'para' ( padArtha) kA prakAzaka arthAt padArtha kA jJAna karAne vAlA hotA hai, jabaki bauddhoM ne yaha mAnA thA ki pramANa 'sva' kA arthAt apane jJAna kA hI jJAna karAtA hai, arthAta vaha sva-prakAzaka hai / isa prakAra pramANa ke lakSaNa meM do prakAra kI I - -- anusandhAna- 62 For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 avadhAraNAe~ banI - eka pramANa sva-prakAzaka hai, aura dUsarI pramANa para(padArtha)-prakAzaka hai| pramANa paraprakAzaka hai isa mata ke samarthaka naiyAyika aura vaizeSika darzana the, jabaki pramANa mAtra svaprakAzaka hai isa mata ke samarthaka vijJAnavAdI bauddha the / jainoM ke sAmane jaba pramANa ke svaprakAzakatva aura paraprakAzakatva kA prazna AyA to unhoMne apanI anekAnta dRSTi ke AdhAra para use sva-para-prakAzaka mAnA / sarvaprathama zvetAmbara paramparA meM AcArya siddhasena ne nyAyAvatAra (1) meM, aura digambara paramparA meM AcArya samantabhadra ne sarvArthasiddhi nAmaka tattvArthasUtra kI TIkA (1/10) meM, isa mata kA samarthana kiyA, aura isa prakAra pramANa kA jainoM ne jo lakSaNa nirdhArita kiyA usameM unhoMne use 'sva' arthAt apane jJAna kA tathA 'para' arthAt padArtha-jJAna kA prakAzaka mAnA / bauddha padArthajJAna ko isalie pramANabhata nahIM mAnate the ki vijJAnavAdI bauddha jJAna se pRthak jJeya arthAt padArtha kI svatantra sattA hI nahIM mAnate the / AcArya siddhasena ne nyAyAvatAra kI nimna kArikA meM isa bAta ko spaSTa kiyA hai - pramANaM svaparAbhAsi jJAnaM, bAdhavivarjitam / / pratyakSaM ca parokSaM ca dvidhA, meyavinizcayAt // - nyAyAvatAra 1 isa prakAra nyAyAvatAra meM pramANa kA lakSaNa karate hue use sva-para donoM kA prakAzaka mAnA hai| sAtha hI use bAdhavivarjita arthAt svataH susaMgata bhI mAnA gayA hai, susaMgata hone kA artha hai, avisaMvAdita yA pArasparika virodha se rahita honA / isa prakAra prArambha meM pramANa ke do mukhya lakSaNa mAne gye| isake pazcAt akalaGka ne bauddha paramparA kA anusaraNa karate hue aSTazatI meM bAdhavivarjita arthAt avisaMvAditA ko bhI pramANa kA lakSaNa svIkAra kiyaa| isI krama meM mImAMsako ke prabhAva se akalaGka ne anadhigatArthaka yA apUrva ko bhI pramANa-lakSaNa meM saMniviSTa kiyA / akalaGka aura mANikyanandI ne pramANa lakSaNa ke rUpa meM apUrva ko adhika mahattva diyA thaa| isa prakAra jaina paramparA meM prArambha meM pramANa ke cAra lakSaNa mAne the - 1. svaprakAzaka 2. paraprakAzaka 3. bAdhavivarjita yA asaMvivAdI 4. anadhigatArthaka yA For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 anusandhAna-62 apUrva / lagabhaga hemacandra ke pUrva taka jaina paramparA meM pramANa ke yahI cAra lakSaNa mAne gaye the / kintu hemacandra inheM anya zabdAvalI meM prakaTa kiyA hai, unake anusAra samyak arthanirNaya: hI pramANa hai / yadyapi yaha ThIka hai ki hemacandra ne apane pramANa - lakSaNa -nirUpaNa meM nayI zabdAvalI kA prayoga kiyA hai, kintu isakA yaha artha bhI nahIM hai ki unhoMne apane pUrva ke jainAcAryoM ke pramANa lakSaNoM ko pUrI taraha se chor3a diyA hai / yadyapi itanA avazya hai ki hemacandra ne digambarAcArya vidyAnanda aura zvetAmbarAcArya abhayadeva aura vAdidevasUri kA anusaraNa karake apane pramANalakSaNa meM apUrva pada ko sthAna nahIM diyA hai| sAtha hI paM. sukhalAlajI ke zabdoM meM unhoMne 'sva' pada ko, jo sabhI pUrvavartI jainAcAryoM kI paribhASA meM thA, nikAla diyA / avabhAsa, vyavasAya Adi padoM kA bhI spaSTa nirdeza nahIM kiyA aura umAsvAti, dharmakIrti, bhAsarvajJa Adi ke 'samyak' pada ko apanAkara 'samyagarthanirNaya:' pramANam ke rUpa meM apanA pramANalakSaNa prastuta kiyA / isa paribhASA yA pramANa - lakSaNa meM samyak pada kisI sImA taka pUrvavartI AcAryoM dvArA prayukta bAdhavivarjita yA avisaMvAditA kA hI paryAya mAnA jA sakatA hai / 'artha' zabda kA prayoga bauddhoM ke vijJAnavAdI dRSTikoNa kA khaNDana karate hue pramANa ke 'para' arthAt vastu ke avabodhaka hone kA sUcaka hai, jo jainoM ke vastuvAdI (Realistic) dRSTikoNa ka samarthaka bhI hai| punaH 'nirNaya' zabda jahA~ eka ora avabhAsa, vyavasAya Adi kA sUcaka hai, vahIM dUsarI ora vaha prakArAntara se pramANa ke 'svaprakAzaka' hone kA bhI sUcaka haiM / isa prakAra pramANa- lakSaNa -nirUpaNa meM anadhigatArthaka yA apUrvArthagrAhaka honA hI eka aisA lakSaNa hai, jisakA hemacandra ne pUrvavartI zvetAmbara AcAryoM ke samAna parityAga kiyA haiM / vastutaH smRti ko pramANa mAnane vAle jainAcAryoM ko yaha lakSaNa Avazyaka pratIta nahIM huA / zvetAmbara paramparA ne to use kabhI svIkAra hI nahIM kiyA / digambara paramparA meM bhI akalaGka aura mANikyanandI ke pazcAt vidyAnanda ne isakA parityAga kara diyA / isa prakAra AcArya hemacandra ne apane pUrvAcAryoM ke dRSTikoNoM kA sammAna karate hue aura unake pramANa - lakSaNoM ko sanniviSTa karate hue pramANamImAMsA meM 'pramANa' kI eka viziSTa paribhASA prastuta kI hai / For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 AcArya hemacandra ne apane pramANa-lakSaNa-nirUpaNa meM 'sva' pada kyoM nahIM rakhA, isakA uttara svayaM unhoMne prathama adhyAya ke prathama Ahnika ke caturtha pada kI svopajJa TIkA meM diyA hai| unhoMne batAyA hai ki jJAna to sva-prakAza hI hai, kintu 'para' kA vyAvartaka nahIM hone se lakSaNa meM isakA praveza anAvazyaka hai / paM. sukhalAlajI ke anusAra aisA karake unhoMne eka ora apane vicAra-svAtantrya ko spaSTa kiyA, vahIM dUsarI ora pUrvAcAryoM ke mata kA khaNDana na karake, 'sva' pada ke prayoga karane kI unakI dRSTi dikhAkara unake prati Adara bhI vyakta kiyaa| sAtha hI jJAna ke svabhAvataH sva-prakAzaka hone se unhoMne apane pramANa-lakSaNa meM 'sva' pada nahIM rakhA / isI prakAra AcArya hemacandra ne apane pramANa-lakSaNa meM 'adhigata' yA 'apUrva' pada kyoM nahIM rakhA ? isakA uttara bhI pramANamImAMsA meM dhArAvAhika jJAna ke prAmANya aura aprAmANya kI carcA meM mila jAtA hai| bhAratIya darzana meM dhArAvAhika ke prAmANya aura aprAmANya ko lekara do dRSTikoNa upalabdha hote haiM / eka ora nyAya-vaizeSika aura mImAMsakoM ke prabhAkara evaM bhATTa sampradAya kucha sUkSma matabhedoM ko chor3akara sAmAnyatayA dhArAvAhika jJAna ke prAmANya ko svIkAra karate hai, dUsarI ora bauddha paramparA sAmAnya-vyakti(pramAtA) ke jJAna meM sUkSma kAla-bheda kA grahaNa nahIM hone se dhArAvAhika jJAna ko apramANa mAnatI hai / yadyapi kumArila bhaTTa kI paramparA bhI apane pramANalakSaNa meM apUrva pada rakhane ke kAraNa sUkSma kAla-kalA ke bhAna (bodha) ko mAnakara hI usameM prAmANya kA utpAdana karatI hai / isI prakAra bauddha dArzanika arcaTa ne apane hetubindu kI TIkA meM sUkSma-kalA ke bhAna ke kAraNa yogiyoM ke dhArAvAhika jJAna ko pramANa mAnA hai / jahA~ taka jainoM kA prazna hai, sAmAnyatayA kucha digambara AcAryoM ne apane pramANa-lakSaNa meM 'apUrva' pada ko sthAna diyA hai / ataH unake anusAra bhI dhArAvAhika jJAna, jaba kSaNabhedAdi kI sthiti meM vizeSa kA bodha karAtA ho aura viziSTa pramAjanaka ho tabhI pramANa kahA jAtA hai / isake viparIta zvetAmbara paramparA ke AcArya apane pramANa-lakSaNa meM 'apUrva' pada nahIM rakhate haiM aura smRti ke samAna dhArAvAhika jJAna ko bhI pramANa mAnate haiM / zvetAmbara For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anusandhAna-62 AcAryo meM hemacandra ne apane pramANalakSaNa meM 'apUrva' pada kyoM nahIM rakhA, isakA uttara bhI unakI pramANamImAMsA meM mila jAtA hai| AcArya svayaM hI svopajJa TIkA meM isa sambandha meM pUrvapakSa kI udbhAvanA karake uttara dete haiN| pratipakSa kA kathana hai ki dhArAvAhika smRti Adi jJAna adhigatArthaka pUrvArthaka haiM aura inheM sAmAnyatayA apramANa samajhA jAtA hai / yadi [tuma] bhI inheM apramANa mAnate ho to (tumhArA) samyagarthanirNaya rUpa lakSaNa ativyApta ho jAtA hai / pratipakSa ke isa prazna ke uttara meM AcArya hemacandra ne kahA thA ki yadi dhArAvAhika jJAna aura smRti pramANa hai to phira pramANa ke lakSaNa meM apUrva yA anadhigata pada nirarthaka ho jAtA hai / paM. sukhalAlajI kA kathana hai ki "zvetAmbara AcAryoM meM hemacandra kI khAsa vizeSatA yaha hai ki unhoMne gRhItagrAhI aura grahISyamANagrAhI meM samatva dikhAkara sabhI dhArAvAhika jJAnoM meM prAmANya kA jo samarthana kiyA hai, vaha viziSTa hai| yahI kAraNa hai ki hemacandra ne apane pramANa-lakSaNa meM apUrva yA anadhigata pada kI udbhAvanA nahIM kI hai| vastutaH hemacandra kI pramANa-lakSaNa kI avadhAraNA hameM pAzcAttya tarkazAstra ke satya ke saMvAditA siddhAnta kA smaraNa karA detI hai / pAzcAttya tarkazAstra meM satyatA-nirdhAraNa ke tIna siddhAnta haiM - 1. saMvAditA siddhAnta, 2. saMgati siddhAnta aura 3. upayogitAvAdI yA arthakriyAvAdI siddhAnta / uparyukta tIna siddhAntoM meM hemacandra kA siddhAnta apane pramANa-lakSaNa meM avisaMvAditva aura apUrvatA ke lakSaNa nahIM hone se, tathA pramANa ko samyagarthanirNayaH ke rUpa meM paribhASita karane ke kAraNa, satya ke saMvAditA siddhAnta ke nikaTa haiM / isa prakAra AcArya hemacandra ne pramANa-lakSaNa-nirUpaNa meM apane pUrvAcAryoM ke matoM ko samAhita karate hue bhI eka vizeSatA pradAna kI hai / pramANa lakSaNa nirUpaNa meM yahI unakA vaiziSTya hai / - prAcya vidyApITha, dupADA roDa, zAjApura (ma.pra.) 465001 For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 TraMka noMdha : ( 1 ) 'pudgalano grahaNa guNa' oTale zuM ? muni trailokyamaNDanavijaya upA. zrIyazovijayajI viracita dravya-guNa- paryAyano rAsa - DhALa - 2 gAthA - 2 ane ano svopajJa Tabo nIce mujaba che. -- - 101 " dharama kahIjaI guNa sahabhAvI, kramabhAvI paryAyo re; bhinna abhinna trividha trayalakSaNa, oka padAratha pAyo re.... 2.2 bo- sahabhAvI kahatAM yAvaddravyabhAvI je dharma te guNa kahiiM, jima jIvano upayoga guNa, pudgalano grahaNa guNa, dharmAstikAyano gatihetutva, adharmAstikAyano sthitihetutva, AkAzano avagAhanAhetutva, kAlano vartanAhetutva.... AmAM anya dravyonA guNa to jANItA ja che, paNa pudgalAstikAyanA grahaNaguNano ullekha prAyaH granthomAM dekhAto nathI, tethI te paratve thoDIka vicAraNA karIo. paNDita zrIdhIrajalAla mahetAo karelA A rAsanA vivecanamAM 'grahaNa' no artha 'pUraNa- galana' ama karavAmAM Avyo che. joke pudgalAstikAyamAM pUraNa- galana hoya che kharaM, paNa e yAvaddravyabhAvI arthAt kAyama nathI hotuM ke jethI ene guNa gaNI zakAya. 'grahaNa' no artha pUraNa- galana karavo paNa agharo che. vaLI, kharekhara jo atre pudgalanA guNa tarIke pUraNa- galana ja kahevuM hota to one mATe upAdhyAyajI zA mATe 'pUraNa - galana' a jANItA zabdone choDIne 'grahaNa' jevo zabda vApare ? mATe paNDitajIo karelo Avo artha vicAraNIya lAge che. keTalAka vivecako vaLI, 'grahaNa' no artha pUraNa-galana na thaI zake tema jaNAvIne, 'grahaNa' no artha 'rUpa-rasa va. 4' ema kare che. emanA vivecananA mukhya zabdo For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 anusandhAna-62 "pUraNa-galana yAvaddavyabhAvI na hovAthI o 'guNa' zI rIte kahevAya?" "bahirindriyairgRhyate iti grahaNaM ama karma arthamAM anaT pratyaya lAgIne A 'grahaNa' zabda banyo che. arthAt bahirindriya vaDe jenuM grahaNa (-jJAna) thAya ovA guNa o grahaNaguNa. varNa, gandha, rasa ane sparza AvA guNo che. mATe A varNa, gandha, rasa ane sparza se pudgala-guNo che ama samajavU.' "oka ja zabdathI cAreno ullekha thaI jAya ovI gaNatarIthI o cArano alaga alaga ullekha na karatAM mAtra 'grahaNa' zabdano ullekha ko hoya avI ApaNe kalpanA karI zakIo.". _ "bAkI sauthI mahattvanI vAta o che ke AgaLa upara granthamAM pudgalanA guNa tarIke kyAMya pUraNa-galanano ullekha nathI. paNa kRSNa-gaura vagere varNAdino ja che... A bAbata paNa nizcita kare che ke kRSNAdi varNo ja guNarUpe abhipreta che." have, kRSNAdi varNo ke madhurAdi rasa va. pudgalanA guNa jarUra che, paNa ahIM 'grahaNa' zabdano Avo artha karavo vAjabI che ke nahIM te prazna thAya che. varNAdi cArane sUcavavA mATe A ja rAsamAM - TabAmAM upAdhyAyajIo 'rUparasAdika' jevA zabdo prayojyA ja che, to atre zA mATe tene sUcavavA 'grahaNa' avo kliSTa prayoga kare ? vaLI, AgamomAM pudgalanA guNa tarIke 'grahaNa' sUcavAya tyAre teno artha TIkAkAra kyAre paNa varNAdiparaka nathI karatA- "guNao gahaNaguNe (-poggalatthikAe)" - bhagavatI-2.10.117 TIkA - "gahaNaguNe tti grahaNam- audArikAdizarIratayA grAhyatA indriyagrAhyatA vA varNAdimattvAt, parasparasambandhalakSaNaM vA, tad guNo- dharmo yasya sa tathA // " "guNao gahaNaguNe" - sthAnAGga-441 TIkA - "gahaNaguNetti grahaNaM- paraspareNa sambandhanaM, jIvena vA, audArikAdibhiH prakArairiti // " "poggalatthikAe NaM jIvANaM orAliya-veuvviya-AhArae teyAkammae soiMdiya-cakkhiMdiya-ghANidiya-jibbhidiya-phArsidiya-maNajoga-vayajoga For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 . 103 kAyajoga-ANapANUNaM ca gahaNaM pavattati gahaNalakkhaNe NaM poggalatthikAe" - bhagavatI-13.4.481 TIkA- "poggalatthikAe NaM / ihaudArikAdizarIrANAM zrotrendriyAdInAM manoyogAntAnAmAnaprANAnAM ca grahaNaM pravartate iti vAkyArthaH, pudgalamayatvAdaudArikAdInAmiti // A zAstra-ullekhono sAra aTalo ja che ke paraspara joDANa mAtra pudgalomAM ja zakya che; temaja jIva dvArA audArika va. zarIra vaDe ke indriyo vaDe grAhya phakta pudgalo ja banI zake che. pudgalagata A paraspara sambandha ke AtmA dvArA grahaNa thavAnI yogyatA ja atre 'grahaNa' zabdathI vivakSita che. A grAhyatA pudgalano Agavo dharma che, bIjA koI dravyamAM AvI grAhyatA saMbhavatI nathI, tethI te pudgalanuM lakSaNa banI zake che, ane tethI ja bhagavatIjImAM "gahaNa-lakkhaNe NaM poggalatthikAe" ama kAM che. vaLI, pudgalo, grahaNa thatuM hoya ke nA. thatuM hoya, tadgata grAhyatA- grahaNayogyatA to TakI ja rahe che, mATe A yAvadravyabhAvI grAhyatA pudgalano guNa paNa banI zake che. dhyAna ApavA jevI vAta e che ke 'grahaNa'no artha 'bahirindriyathI jenuM grahaNa thAya te' oma vyutpatti karIne varNAdiparaka karI zakAya tema che, paNa avo artha asvAbhAvika lAge che. tene badale 'gahaNaguNe'no 'grahaNa tharbu o ja guNa' oma karavo svAbhAvika lAge che. bhagavatIjI - 2.10.117nI TIkAmAM paNa varNAdine 'grahaNaguNa' nathI kahyA, paNa je varNAdine lIdhe pudgalomAM AvatI grAhyatAne ja 'grahaNa' tarIke oLakhAvI che. -X ___ (2) zrIvijayAnandasUri(-AtmArAmajI)viracita sattarabhedI pUjA, racanAvarSa : vi.saM. 1919 ke 1939 ? hamaNAM A. zrIkIrtiyazasUri dvArA sampAdita zrIAtmArAmajI ma. viracita For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 anusandhAna-62 sattarabhedI pUjA-sAnuvAdanuM pustaka jovA maLyuM.' A pustakamAM pUjAnA racanAvarSa ane kartAnA nAmAcaraNavALI chellI kaDI ane teno anuvAda A pramANe cha : "vijaya Ananda laghu nandA, nidhi zazi aGka hai candA (1919) / aMbAle nagara meM gAyo, nijAtama rUpa huM pAyo // " "mUlacandajI mahArAjanA nAnA bhAI Anandavijaya urphe vijayAnandasUri ke AtmArAmajI mahArAje saM. 1919mAM aMbAlAnagaramAM A sattarabhedI pUjA racIne potAnu AtmasvarUpa prApta karyu." ___ have AtmArAmajI ma.nI saMvegI dIkSA saM. 1932mAM thaI cha.2 vaLI teoo A pUjAnI chellethI bIjI kaDImAM 'mukti gaNi samprati rAjA' avo ullekha karyo che je sUcave che ke muktivijayajI (-mULacandajI) mahArAjanI gaNipadavI (saM. 1922) thayA pachInI A racanA che. A saMjogomAM A racanAnuM varSa saM. 1919 hoI zake nahIM avo khyAla Avyo. A sambandhe pU.A. zrIvijayapradyumnasUrijI sampAdita sattarabhedI-pUjA, vividhapUjAsaGgraha, laghupUjAsaGgraha va. pustako tapAsatAM badhe ThekANe "nidhi zazi aGka hai candA (1919)" avo ja pATha maLyo. vicAra karatAM jaNAyuM ke vIsamI sadInA cothA ke pAMcamA dasakAnI A racanA hoI zake, ane tethI dazakAGkasUcaka 'zazi' zabdamAM ja garabaDa hoya. ane jo 'zazi' hastaprata-vAMcananI ke mudraNanI kSati hoya to bahu ja sambhava che ke ane badale mULa zabda 'rAzi' hoya. 'rAzi' zabda traNano aGka sUcavI zake. tethI pATha Ama hovo joio : "nidhi rAzi aGka hai candA. (1939)". jaina sAhityano saGkSipta itihAsa - pR. 686 para A pUjA saM. 1939mAM racAI hovAnI noMdha paNa pAchaLathI jANavA maLI. tethI A pUjA- racanAvarSa kharekhara vi.saM. 1939 hovU joIo, o vadhu ThIka lAge 1. prakA. - sUrirAmacandra dIkSA zatAbdI samiti 2. jaina sAhityano saGkSipta itihAsa - pR. 685 3. vastusaGkhyAkoza - saM.- bhAratI saM. bhagata - pR. 188 For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 (3) stambhanapArzvapaJcaviMzatikAnA kartA vize jainastotrasandoha-bhAga 2 (saM. - zrIcaturavijayajI, pra. - sArAbhAI maNilAla navAba, vi. 1992)nA pR. 95 - 97 para 'zrIpArzvanAthastavanam' evA nAme aka atIva prAsAdika stotra chapAyuM che. 25 zlokanA A stotramAM zrIstambhatIrthamaNDana stambhanapArzvanA darzane UgelI Antarika lAgaNIone A stotramAM bakhUbI vyakta karavAmAM AvI che. 105 pustakamAM A stotrane zrIdevasundarasUrijI (vikramanA 15mA saikAnA tapagacchapati) kRta jaNAvavAmAM AvyuM che. 'jaina saMskRta sAhityanA itihAsa 'mAM paNa prastuta stotra zrIdevasundarasUrijInA nAme noMdhAyuM che. stotranA antima zlokanA cothA caraNamAM 'zrIdevasundara' ovA akSaro joIne A nirNaya thayo hoya se sambhavita che. parantu hamaNAM zrIjainaAtmAnanda sabhA - bhAvanagaranA hastapratasaGgrahamAM prastuta stotranI prata joI. te pratamAM puSpikAno pATha Ama che : " iti zrIstambhanakapArzvanAtha- paJcaviMzatikA zrIsomasundarasUribhirekarajanyAM kRtA // " (zrIsomasUndarasurio aka rAtrimAM racelI stambhanapArzvanAthapaccIsI sampUrNa thaI.) A puSpikA parathI traNa vAto phalita thAya che : 1. "sphuratkevalajJAnacAruprakAzaM" ovI padAvalIthI prArambhAtI stambhanapArzvanAthapaccIsInA racayitA zrIdevasundarasUrijI nahIM, paNa teonA ziSya zrIsomasundarasUrijI che. 2. kartAo gurubhakti nimitte stotramAM potAnA gurubhagavantanuM nAmAcaraNa kartuM che. 3. AvI sundara racanA aka rAtrimAM karavAmAM AvI che, je vAta kartAnI apratima vidvattA sUcave che. stotranA 23mA zlokanuM cothuM caraNa (prAyaH pratamAM na hovAne lIdhe ) jainastotrasandoha - bhAga 2mAM amurita che. A caraNa prastuta pratamAM nIce mujaba che : " tvamindUyase vA sudR dRSTicakre / " For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anusandhAna-62 (4) zrIsaubhAgyasAgarasUrijI vize anusandhAna-61mAM patra-55 'zrIjJAnavimalasUripraNItA prasAdapatrI'mAM zloka 13mAM zrIsaubhAgyasAgarasUrijI nAma che. A sambandhe A patranA paricayamAM (anu. 61 - pR. 46) ama lakhAyuM che ke "pote (-jJAnavimalasUri) stambhatIrthamAM che, tyAre sAthe saubhAgyasAgarasUri nAmaka AcArya paNa tyAM che tevI sUcanA padya 13thI maLe che." A sambandhe aka vadhu mAhitI maLI che. 'jaina saMskRta sAhityano itihAsa' - khaNDa 2 - prakaraNa 28, pR. 204 para zobhanastutinI aka TIkAno paricaya Ama apAyo che : "A saubhAgyasAgarasUrinI racanA che ane anuM saMzodhana, jJAnavimalasUrio, vi.saM. 1778mAM karyu che. A. saubhAgyasAgarasUri AnandavimalasUrinA santAnIya jJAnavimalasUrinA paTTadhara thAya che." na For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 107 hastapata-sampAdananI zista viSe thoDaMka dizAsUcana DaoN. kAntilAla bI. zAha zAstrAdhyayana, hastapratabhaNDArono samuddhAra, hastapratavidyAnI vizeSajJatA ane hastaprato, saMzodhana-sampAdana - A svarUpe AjIvana jemano jJAnayajJa cAlato rahyo ovA paramapUjya AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI mahArAjanuM nAma jenI sAthe joDAyuM che o candrakano svIkAra karatA sahaja rIte dhanyatA ane AnandanI anubhUti mane thAya. paNa sAthesAthe athIye adhika saMkoca paNa anubhavI rahyo chu. A mahAtmAnI sAme, ane mArI agAu je vidvajjano kAma karI gayA che anI tulanAo huM ne mAruM kAma zI visAtamAM ! parantu je nirNaya levAyo che ane mAthe caDAvIne, mArI AbhAranI lAgaNI vyakta karuM chu. kizorAvasthAmAM mAeM ghaDatara be saMsthAone AbhArI che. meTrika sudhI sI.ena. vidyAvihAra. tyAM sAta varSano chAtrAvAsa ane viziSTa zikSaNa praNAlIne laIne gAMdhIvicAradhArAno sparza ame chAtro pAmyA. reMTiyo, khAdI, prArthanA, svAvalambana A badhuM chAtrajIvana sAthe otaprota thayu. pachInAM cAra varSa mahAvIra jaina vidyAlayanI pAlaDI zAkhAmAM. tyAM rAtre dhArmika vargo pharajiyAta. paNDita sukhalAlajInA sampAdanavALo umAsvAti vAcakano 'tattvArthasUtra' grantha abhyAsakramamAM. padmanAbha jainI o zIkhave. granthaArambhanu ja sUtra 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH'. teo kahe 'juo, mokSamArgaH akavacanamAM che. paNa o mArga jene kahyo che o pada 'samyagdarzanajJAnacAritrANi' bahuvacanamAM che. oTale A traNenA samanvayathI ja mokSamArga prApta thAya. akanI paNa nyUnatA na cAle.' Ama, ahIM jainijhamanI kiJcit tattvasamaja prApta thaI. _ pachI ama.o. mAM yuni. bhASAbhavananA adhyakSazrI umAzaGkara jozI, Arambhika adhyApanakALamAM 'prakAza'mAM AcArya cI.nA. paTela ane prA. jayanta koThArI, bI.DI. kolejamAM AcArya santaprasAda bhaTTa - A saunAM vyaktitvono For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 saMsparza mAre mATe moTI upalabdhirUpa hato. kaoNlejamAM gujarAtI vibhAgane mAthe sAMskRtika pravRttionuM bhAraNa vizeSa rahetuM. anI vyastatA vacce mAre mATe oka aNakalpI ghaTanA ghaTI. te samayanA inDolojInA DAyarekTara ane mArA mitra nagInabhAIo oka divasa mane bolAvIne madhyakAlIna gujarAtInI kRti 'guNaratnAkara chanda'nI hastaprata mArA hAthamAM mUkatAM kahyu, 'A eka sundara kRti che. onA para kAma karavA jevuM che.' huM muMjhAuM tyAre jayaMtabhAInI salAha lauM. paNa, A kAmamAM amanI 'nA' zAnI hoya ja ! ragaDadagaDa kAma zarU karyu. DigrInI to kazI khevanA ke kalpanA mAtra nahIM. paNa kAma aDadhe pahoMcyuM tyAre jayantabhAInA AgrahathI yuni.mAM rajisTrezana karAvyuM ne teo mArA adhikRta gAIDa banyA. avAranavAra AcArya pradyumnasUrijI, A. zIlacandrasUrijI bhAyANIsAhebanuM paNa mArgadarzana maLatuM radhuM chevaTe nivRtti pachInA trIjA varSe pIeca. DI. nI padavI prApta thaI. A zodhanibandhane gujarAtI sAhitya pariSadanuM prathama pAritoSika prApta thatAM AcArya pradyumnasUrijIno saMdezo Avyo ke A kRtine chapAvo. A zIlacandrasUrijIo patra lakhIne kRtine prakAzita karavA jaNAvyuM ne A aMge tamAma sahAya - sahakAranI khAtarI ApI. kRti prakAzita thatAM gujarAta sAhitya akAdamInuM saMzodhana vibhAganuM prathama pAritoSika ane zrI jayabhikkhu sAhitya TrasTano suvarNacandraka prApta thayAM. " anusandhAna-62 thoDAka samayamAM pradyumnasUrijIo mane somasundarasUri racita 'upadezamAlA bAlAvabodha' nI hastaprata mokalI anA sampAdananuM kAma zarU karavA sUcavyuM. dharmadAsagaNi racita 'upadezamAlA' parano A sauthI prAcIna bAlAvabodha. saM. 1485nI racanA ane mAtra cauda varSa pachInI saM. 1499 - nI hastaprata. 500 varSa pahelAnA A aprakAzita bAlAvabodhanA sampAdananuM kAma pUruM thavAmAM hatuM tyAM gujarAtI sAhitya pariSadamAM DaoN. bhogIlAla sAMDesarA cera anvaye madhyakALanI kathAmAlA 'vinodacotrIsI' nA saMzodhana- sampAdanano prakalpa hAtha dharavAno thayo . A kAma pariSade ApelI be varSanI maryAdAmAM meM pUruM karyu pachI pariSade a kRti prakAzita paNa karI. Ama, madhyakALanI sthUlibhadra - kozAnA kathAnakavALI, cAraNI chandonI layachaTA dAkhavI padyakRti 'guNaratnAkara chanda', madhyakAlIna gadyanI For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 109 lAkSaNikatAone jALavato ane nAnImoTI 80 jeTalI kathAone saMgharato bAlAvabodha ane jIvanabodha arpatI hAsyarasapradhAna 34 laukika kathAonI mAlAsamI 'vinodacotrIsI' - A traNa madhyakAlIna racanAo sau prathama prakAzita thaI. ___A sivAya mahAvIra jaina vidyAlaya prakAzita ATheka pustakonuM sampAdanakArya thayu. amAMnAM keTalAMka pradyumnasUrijI ane jayanta koThArInA sahayogamAM thayAM. vacagALe gujarAtI sAhityakoza ane vizvakozamAM adhikaraNalekhana thayu. jayantabhAInA Akaragrantha samA 'jaina gUrjara kavio'nA 10 bhAgamAM je navasaMskaraNa ane 'madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza'nI pravRttimAM, amanA nAjuka svAsthyane kAraNe huM, kIrtidA vagere amanI sahAyamA rahevAne nimitte saMzodhanasampAdananI zista aMge ame ghaNuM zIkhyA. jo A mahAnubhAvonAM preraNA, protsAhana ane mArgadarzana na maLyAM hota to mAre hAthe je kAMI kAmo thayAM o thaI zakyAM hota ke kema o aMge mane zaGkA che. vaLI, mumbaInA DaoN. ramaNalAla cI. zAhe jaina sAhitya samAroho nimitte temaja inDolojInA vartamAna DAyarekTara jitendra bI. zAha ane sarvatra chavAI rahelA kumArapALa desAIo hastapratavidyAnI varkazopa, sarTiphikeTa korsa, zibira ane seminArone nimitte mane svAdhyAyarata rAkhyo che. A sau pratye mArI kRtajJatA vyakta karavAnI taka lauM chu. mArAM kuTumbIjanoo paNa mane rojiMdI ghareLu jaMjALamAMthI mukta ane naciMta rAkhyo che ane hUMpha pUrI pADI che anI paNa ahIM noMdha lauM chu. pUjya munirAja puNyavijayajI, kAryakSetra hastapratavidyAnu. anAM anulakSyamAM, hastapratasampAdana aMge mArA keTalAka anubhavone sAMkaLI laIne thoDIka vAta karIza. ____ 'guNaratnAkara chanda' kRtinA ArambhamAM sarasvatIdevI, guNakIrtana karatI stuti Ave che. vAcanA mATe meM svIkArelI pratamAM pATha hato 'viracita kavijanahRdaye' AnA arthAnvaya beThA nahIM. paNa anya pratomAM pATha hato 'vicarati kavijanahRdaye' (he devI ! tuM kavijanonA hRdayamAM vicare che.) A For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 anusandhAna-62 zuddhapATha hato. aTale 'viracita' pATha choDIne 'vicarati' pATha vAcanAmAM svIkAravAno thayo. A parathI o zIkhavAM maLyuM ke je kRtinuM sampAdana hAtha upara lIdhuM hoya to anI aMka hastaprata maLI jatAM kAma zarU karavAne badale zakya aTalI prato prApta karavI joIo. oka ja hastapratamAM udhaI ke avA koI kAraNe pATha khavAI gayo hoya, palaLI ke cerAI gayo hoya to anI avakAzapUrti anya pratamAMthI thaI zake. bhraSTa pAThanI zaddhi thaI zake ane pAThapasaMdagInI paNa taka rahe. ekAdhika prato hAthavagI thaI hoya to pratanI prAcInatamatA ne pramANabhUtatAne dhyAnamA rAkhI vAcanA mATenI paNa pratapasaMdagInI taka rahe che. hastapratasUcione AdhAre vadhu hastapratonI bhALa meLavI zakAya. 'guNaratnAkara chanda'nI mane 18 prato prApta thaI hatI amAMthI 10 pratone AdhAre mAruM sampAdanakArya thayuM hatuM. aka ja kRtinI judIjudI hastapratomA je pAThabhedo jovA maLe che amAMthI keTalAka to lekhanakAranI saratacUkathI ke viSayasandarbha nahi pakaDAvAthI thayelA bhraSTa pATho hoya che. 'guNaratnAkara chanda'mAM kozAnA varNanamAM aka paMkti Ave che 'bhamuha-kamAMNi karI tihAM tAkaI tIra-kaDakkha.' (kozA bhrammararUpI kamAna upara nayana- kaTAkSa-tIra tAke che.) paNa keTalIka pratomAM 'bhamuhakamAMNi'ne badale 'bhamuha-kAminI' pATha hato je azuddha hato. hastaprata-sampAdana mATe sampAdakane sau prathama lipivAcanano abhyAsa hovo joio. AjanA mudrita varNo karatAM hastapratamAM lipimaroDa ghaNA varNomAM judo paDe che. jo lipivAcana khoTu thAya to lipyantaramA 'bhakSaNa' zabda 'lakSaNa' thaI jAya, 'pApa' zabda 'pAya' bane, ane paDimAtrA hrasva 'i' jevI vaMcAI jatAM 'heta' zabda 'hita' banI jAya. oka lipyantarita vAcanA mAre hastaprata sAthe meLavavAnI AvI. lipyantara hatuM 'bhavasAgara nIra tarIo re.' vAkyArtha barAbara besI paNa jato hato. paNa hastaprata jotAM amAM pATha hato 'bhavasAgara nistarIo re'. juo, ahIM 'nistarIo'mAMnA aDadhA 'sa'nI vaccenI pAMkha barAbara nahi UkalatAM o aDadho 'sa' sampAdakane 'ra' tarIke vaMcAyo, pariNAme mULano 'nistarIo' pATha 'nIra tarIo'mAM pheravAyo. Ama lipivAcana o hastaprata sampAdana- prathama sopAna. For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 111 paNa lipyantara o kaMI oka kAgaLa parathI bIjA kAgaLa parano utAro nathI. hastapratamAM badhA ja akSaro bhegA lakhAyA hoIne saMzodhaka mATe padavibhAjananI - pAThanirdhAraNanI kharI kasoTI rahe che, ane o mATe bhASAnuM jJAna anivArya bane che. je bhASAnI kati hoya o bhASA ja jo na jANatA ho to zabdavibhAjana karAze ja kevI rIte ? 'upadezamAlA bAlAvabodha' ane devacandrajInI stavanacovIzInA svopajJa bAlAvabodhanA sampAdanamAM mane bhASAnI muzkelI naDI hatI. banne bAlAvabodho jUnI gujarAtImAM, paNa upadezamAlAnI mULa gAthAo prAkRtamAM, temaja stavana-covIzInA bAlAvabodhamAM AvatAM vividha dharmagranthomAMnAM uddharaNoavataraNo prAkRtamAM. o mATe anyonuM mArgadarzana anivArya banyuM hatuM. aTale anubhave kahI zakuM ke madhyakALanI jaina gujarAtI racanAnA sampAdake prAkRta bhASAno jarUrI paricaya keLavI levo joI. _ 'guNaratnAkara chanda'mAM kozAvirahanA varNanamAM aka pachI aeka AvatI paMktiomAM akasarakho varNakrama jovA maLyo. jemake 'mekhala mekhala pari saMtAvai'. prathama dRSTipAte to lAgyuM ke kavio badhe zabdonI dvirukti karI che. paNa A zabdadvirukti nahotI. paNa kAvyasaundaryavibhUSita yamaka prayogo hatA. ane padavibhAjana Ama thatuM hatuM : 'mekhala me khala pari saMtAvai'. (kozAno virahodgAra che ke he sthUlibhadra ! tArA virahamAM mArI kaTimekhalA mane khalanI jema saMtApe che.) bIjo yamakaprayoga juo - ___ hu~ yauvanabhari taiM kAM TAlI, lAgai seja have kAMTAlI'. ahIM kAMTAlI varNakramanI dvirukti che paNa zabdo judA che. prathama caraNamAM kozA kahe che 'he svAmI ! bharayuvAna mevI mane teM kAM TALI ? zAne tarachoDI ?' bIjA caraNamAM kahe che 'have mane A zayyA kAMTALI lAge che.' ahIM jo pAThanirNaya khoTo thAya to paMktinuM samagra kAvyasaundarya aLapAI jAya. 'vinodacotrIsI'mAM aka kaDI Ama hatI - 'sajanIyAM sapanaMtariuM mujha AvI milIyAMha, hai hai nayaNAM pApiyAM, jAgI nIgamIyAMha.' chellA bhegA lakhAyelA akSaro mArA manamAM Ama ja goThavAyA : 'jAgIne For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 anusandhAna-62 gamIyAM - gamyAM'. paNa 'pApI nayaNAM'nI sAthe 'gamyAM'no meLa kema bese ! paNa pachI dhImedhIme pATha beTho. o hato 'jAgI nIgamIyAMha' kAvyanAyaka kahe che, "priyajana svapnamAM AvIne mane maLyAM. paNa he pApI nayano ! tame jAgI jatAM svapnamAM Avela priyajana dUra thai gayA." Ama pAThanirdhAraNa hastaprata-sampAdana- bIjuM sopAna. sampAdana- trIjuM sopAna che arthanirNayanu. joke A 'sopAna' zabda to sagavaDa mATe vAparelo che. hakIkate pAThanirdhAraNa ane arthanirNayanI prakriyA samAMtare ja cAlatI hoya che. jo manamAM arthasandarbha besI gayo hoya to pATha ApoApa goThavAI jAya. ane jo pAThanirNaya sAco thayo hoya to artha paNa saraLatAthI UkalI Ave. chatAM keTalAMka sthAnomAM sAco pATha besADyA pachI paNa artha aspaSTa raheto hoya che. 'vinodacotrIsI'mAM aka virahodgAra Ama hato - "tere viraha mUM deha dahI, jiu vana bUMghacIyAiM, Adhe jala bhaI koIlA, Adhe lohI-mAMsa." pATha nirdhAraNa to barAbara ja hatuM, paNa 'cUMghacIyAi'no artha samajAya nahIM. pachI hindI zabdakozamAMthI ano artha 'caNoThI' maLyo. je artha maLatAM AkhuMye bhAvacitra alaGkAramaNDita banI gayu. caNoThI aDadhI lAla ne aDadhI kALI hoya. nAyikA kahe che ke "tArA virahamAM mAro deha caNoThInI jema aDadho baLIne kolasA jevo kALo thayo ne aDadho raktaraMgI lohI-mAMsa banI rahyo." kyAreka lipivAcana ane pAThanirNaya banne sAcAM hoya, pratyeka zabdano artha paNa spaSTa hoya chatAM vAkyano arthAnvaya ja na pakaDAya aq paNa bane. kozAno paricaya ApatAM kavi sahajasundara kahe cha 'rajanI- oka lakSa.' zabdo spaSTa hatA, paNa vAkyArtha besADavAnI gaDamathala. zIlacandrasUrijIne maLIne artha pUchyo. tarata kahe, 'are, A to taddana spaSTa che. pATalIputranA rAjadarabArIo kozAne AMgaNe Ave tyAre kozA oka rAtrinA aka lAkha sonaiyA vasUlatI. o sandarbha ahIM che.' For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 113 zIlacandrasUrijIo 'anusandhAna'nI oka prastAvanAmAM svAdhyAyane saMzodhanano guNa kahyo che. svAdhyAya jeTalo sudRDha aTaluM saMzodhana satyanI najIka. viSayanI jANakArIno abhAva saMzodhana-sampAdanamAM antarAya sarje che. madhyakAlIna ghaNI kRtiomAM dRSTAntakathAno kevaLa nirdeza hoya. paNa bane arbu ke se nirdiSTa kathA ApaNe jANatA ja nathI hotA. mAro anubhava kahuM. 'guNaratnAkara chanda'mAM aka pATha hato. 'Agi parajAlaI culaNI.' arthAt culaNI Aga prajaLAve che. paNa A 'culaNI' zuM ? jayantabhAI pramANo zodhe ne huM tukkA laDA. ahIM Aga prajaLAvavAnI vAta che aTale culaNIno artha nAno cUlo thato haze ? ke pachI cUlo peTAvavAnI bhuMgaLI haze ? ovAmAM aka divasa zrImahAbodhivijaya gaNine maLavA- thayu. culaNIno artha pUchayo. kahe culaNI o to brahmadatta cakravartInI mAtAnuM nAma che. pachI to anI AkhI kathA jANI. vidhavA culaNI rANIo paDozI rAjA sAthenA ADA sambandhone kAraNe sagIra putranI hatyA karavA lAkSAgRhamAM Aga lagADI hatI, o sandarbha ahIM hato. vAta zI hatI ne kevA anumAne caDI javAyuM hatuM ! oTalI svAdhyAyanI adhUrapa. tAtparya se che ke saMzodhanamAM tathyonI jALavaNI mahattvanI bane che. - vaLI, madhyakAlIna jaina kRtiomAM AvatA jaina pAribhASika zabdonA viziSTa arthasandarbho hoya che. o na samajAtAM viSayane yathAtatha grahaNa karI zakAto nathI. jemake samiti, gupti, jayaNA, saddahaNA, Avazyaka, atizaya, lezyA, paccakkhANa jevA zabdo anA vizeSa arthomAM prayojAya che. ____ meM ahIM mArA anubhavonAM keTalAMka udAharaNo TAMkIne hastapratasaMzodhana vize keTalIka vAta karI. hajI anAM pAThAntaro, pAThapasaMdagI, anA AdhAro, kRtinA kartRtva ane racanAsamayanA koyaDAo, prakSipta gAthAo, tatkAlIna bhASAsvarUpanI jALavaNI, joDaNInI atantratA vagere vize ghaNuM kahI zakAya ama che paNa samayamaryAdAne laine ahIM aTakuM. joI zakAze ke A hastaprata-sampAdananI prakriyA aeka cokkasa zista mAgI le che. hastaprata-saMzodhake potAnA kAma dvArA vAcakane sarjakanI mULa racanAnI nikaTatama pahoMcADavAno che. omAM kSati jeTalI vadhAre aTaluM te vAcakane racanAthI dUra laI jAya che. kemake sarerAza vAcaka to prakAzita For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anusandhAna-62 sAmagrIne svIkArIne ja cAlaze. a prakAzita racanAne mULa hastaprata sAthe meLavavA javAno nathI. __ ahIM upasthita yuvAna mitrone kahIza ke mitro ! jeTaluM prakAzita thayuM che anAthI aprakAzitanuM pramANa ghaNuM vadhAre che. jJAnabhaNDAronAM poTalAM ne dAbaDAomAM baddha rahelI A hastaprato prakAzamAM AvavA ApaNI rAha juo che. o paDakAra Apa sauo jhIlavAno che. A bhAra kevaLa zramaNasamudAyasaMtasamudAyane khabhe mUkIne ApaNe aLagA thai javU zobhaze nahIM. ___ AgamaprabhAkara munirAja puNyavijayajInu punita smaraNa Apa saune satyazodhanI A keDIo Daga mAMDavA prerI raho o ja abhyarthanA. punaH pUjya gurubhagavantone vaMdana karuM chu ane candraka-samiti, gujarAta vizvakoza TrasTa, temaja atre upasthita rahI mane protsAhita karavA badala sau vidvajjano, svajano, snehIjanono AbhAra mAnI viramuM chu. [tA. 17-2-2013nA roja gujarAta vizvakoza bhavana, amadAvAda khAte, AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI mahArAja smRti-candraka pradAna prasaGge pratyuttararUpe apAyeluM vaktavya] na For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 115 zrIhemacandAcAryacadaka-pradAna-samAroha : hevAla ['zrIhemacandrAcArya nidhi'nA upakrame, lagabhaga dara be varSe yojAto zrIhemacandrAcAryacandraka-pradAnano samAroha, tA. 30 jUna, 2013nA ravivAre, amadAvAda-zeTha haThIsiMha kesarIsiMhanI vADImAM, A. zrIvijayahemacandrasUrijI tathA A. zrIvijayazIlacandrasUrijInI nizrAmAM yojavAmAM AvanAra hato. A vakhatano candraka, amarelInA vatanI, saMskRtanA tathA tarkazAstranA prakANDa paNDita DaoN. vasaMtabhAI parIkhane, arpaNa karavAno hato. temanI sammati paNa maLI hatI. amanA jIvana paricaya-patra sahita AmantraNapatrikA paNa pragaTa thaI gaI hatI. ApaNA vayovRddha vidvAn manISI zrI kanubhAI jAnInA varada haste te arpaNa thanAra hato. parantu, vidhinirmita kAIka juduM ja haze. DaoN. parIkhane gAye pachADatAM temane gambhIra ijA thaI, davAkhAne dAkhala thavAnuM Avyu, ane pachI to hArTanI takalIpha paNa thaI AvI. A sthitimAM, 30 jUne amadAvAda AvavAnu temanA mATe zakya na hatuM. AthI, A. zrIvijayazIlacandrasUrijIe tathA TrasTImaNDale maLIne nakkI karyu ke candraka pradAnano vidhi, 30 mI jUne ja, amarelI - DaoN. parIkhanA ghera jaIne, TrasTIoe karI levo, ane samaya sAcavavo. tadanusAra, TrasTanA TrasTIo,-zrIbipinabhAI mANekalAla zAha, zrIpaMkajabhAI sudhAkarabhAI zeTha, zrIsaMdIpabhAI javerI, zrIazokabhAI gAMdhI tathA zrIatula kApaDiyA, amadAvAdathI amarelI gayA. tyAM amarelInA temaja anya gAmonA sAhityika vidvAno paNa padhAryA, ane te sahue maLIne DaoN. parIkhane 'zrIhemacandrAcArya candraka' enAyata ko. te sAthe 75 hajArano ceka, zAla, sarasvatI-pratimA, prazastipatra, mALA, zrIphaLa paNa arpaNa karavAmAM AvyA hatA. te prasaMgano DhUMko hevAla DaoN. niraMjana rAjyagurue mokalyo che, te atre ApavAmAM Avela che. samAroharnu saMcAlana DaoN. rAjyaguru temaja yuvAna kavimitra zrIpraNava paNDyAe kayuM hatuM.] For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 anusandhAna-62 amarelImA yojAI gayo saMskRta bhASA-sAhityamAM mUrdhanya sAhityakAra paNDitazrI vasantabhAI parIkhasAhebane hemacandrAcArya candraka arpaNa karavAno samAroha kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya jevI vizvavandanIya vibhUtinA nAma ane kAma sAthe sambandha dharAvatA ane pUjyapAda sva. tejomUrti gacchAdhipati AcAryazrI vijayasUryodayasUrIzvarajI mahArAjasAhebanI preraNAthI sthapAyelA tathA AcAryazrI vijayazIlacandrasUrIzvarajI mahArAja sAhebanI nizrAmAM kArya karatA TrasTa 'kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi'nA upakrame, pUjyazrInA mArgadarzanAnusAra cAlI rahelI vividha jJAnavardhaka pravRttiomAMnI aka pravRtti te ApaNA sAhitya ane saMskRtinI amUlya sevA karanAra viziSTa pratibhAsampanna vidvAnone 'zrIhemacandrAcArya candraka' arpaNa karIne temanuM bahumAna karavAnI pravRtti che. ___ bhUtakALamAM ApaNA mUrdhanya vidvAno paM. zrIdalasukhabhAI mAlavaNiyA, DaoN. zrIharivallabha bhAyANI, zrIzAntibhAI zAha, zrIumAkAnta zAha, zrInagInabhAI zAha, zrI ke.Ara.candrA, zrIsatyaranjana benarajI, zrIjayaMta koThArI, zrImadhusudana DhAMkI, zrIlakSmaNabhAI bhojaka, zrIkanubhAI jAnI, zrIlAbhazaMkara purohita ane DaoN. zrIhasubhAI yAjJika vagere bhAratIya kakSAnA vidvAnone A candraka arpaNa thayo che. te zRGkhalAmAM AgaLa vadhatAM tA. 30-6-2013 jyeSTha vadI 8 ravivAra vi.saM. 2069nA roja amarelI khAte saMskRta bhASA-sAhityanA paNDitazrI vasantabhAI parIkhane 'hemacandrAcArya candraka' arpaNa karavA yojAyelo candrakapradAna samAroha o sAcA arthamAM 'jJAna bhakti-mahotsava' banI rahyo, ane te saune mATe saMtRpti ApanAro nIvaDyo. prasaGge jAmajodhapurathI bhAratIya santasAhityanA abhyAsI DaoN. manoja rAvala, jetapurathI saMtasAhitya saMzodhaka DaoN. ravajI rokaDa, jetapuranA sAhityapremI udyogapati guNavaMta dhoraDA ane samAjasevaka paMkaja dhAmI, jUnAgaDhathI 'gujarAtanI pIraparamparA' pustakanA saMzodhaka-lekhaka ane sarakArI vakIlazrI DaoN. mukundacandra nAgara, Ananda Azrama-ghoghAvadarathI DaoN. niraMjana rAjyaguru, amarelInA vidvAna For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 117 pUrva adhyApako zrIkizoracandra pAThaka ane vinubhAI paNDyA, kavi ane udyogapati zrIharSada candArANA, kavi ane udghoSaka zrIpraNava paMDyA, 'saMzodhana' sAmayikanA tantrIzrI DaoN. hasamukha vyAsa, 'chAlaka'nA tantrI zrI gaNapatabhAI upAdhyAya, kavizrI harajIvana dAphaDA vagere sAhitya upAsako, patrakAro ane vividha TI.vI. cenalsanA pratinidhio upasthita hatA. AvA sAhityakAra vidvAno ane prAdhyApakonI hAjarIne lIdhe lIdhe vasantabhAInA nivAsasthAne vidvAnonA meLA jevU vAtAvaraNa racAyekheM. mumbaI tathA amadAvAdanA jaina saMghanA zreSThivaryo ane 'kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi TrasTa'nA TrasTIonI atithivizeSa rUpe hAjarI sonu ane sugandhanA subhaga samanvaya samI hatI. A maGgala prasaMge svAgata pravacana karatAM TrasTanA ane zeThazrI haThIbhAInI vADInA pratinidhi TrasTI zrIpaMkajabhAI zeThe TrasTanI vividha pravRttiono khyAla ApIne jaNAvyuM ke covIza varSa pUrve gacchAdhipati AcAryazrI vijayasUryodayasUrijI ma.sA.nI preraNAthI TrasTanI sthApanA thaI, ane parisaMvAdo, seminAra, saMgoSThio, grantha prakAzano tathA hemacandrAcArya candrakanA arpaNa samArambho thatA rahyA che, jene deza-paradezanA vidvAno dvArA sahakAra maLato rahyo che. Aje saMskRta bhASAnA aka mUrdhanya saMzodhaka, bahumAna karavAno maGgala prasaMga yojAyo che amAM upasthita saunuM hArdika svAgata che. pachIthI vasantabhAI parIkha-kuTuMba vatI prA. kAlindI parIkhe saunuM puSpaguccha tathA zabdothI svAgata karyu hatuM. svAgata pravacana bAda A kAryakramanI bhUmikA bAMdhatAM DaoN. niraMjana rAjyaguruo jaNAvyu ke - 'ApaNe tyAM gujarAtamAM sAhitya, zikSaNa, saMskAra, sevA, svAdhyAya ane saMzodhanamAM kAryarata aneka saMsthAo potapotAnI rIte kAma kare che. darekanA uddezo, kAryapraNAlI, abhigamo vibhinna hoya je svAbhAvika che. parantu bhASA-sAhityanA aNIzuddha utkarSa mATe mathanArI saMsthAo ane sampUrNa sAttvika vyavahAro dharAvanArI vyaktio ochI thatI jAya che o hakIkata che. Aje aka adbhuta yogAnuyoga che ke gujarAtI bhASAno piNDa je be satpuruSo dvArA baMdhAyo che te kalikAlasarvajJazrI hemacandrAcAryajI ane bhaktakavi For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 anusandhAna-62 narasiMha mahetA, o bannenA nAmathI TrasTo cAle che, ane sAhityanA kSetramA apUrva yogadAna karyu hoya avA sarjako-saMzodhakone A TrasTo dvArA navAjavAmAM Ave che. beu TrasTa sAdhujanonA zubha saMkalponuM pariNAma che. Aje beu TrasTanA pratinidhio hAjara che. amarelInA ja kavizrI harSadabhAI caMdArANA narasiMha mahetA smAraka nidhinA menejiMga TrasTI che, vaLI hAthInI aMbADIo 'siddhahaimagrantha' pachI amarelImAM kavizrI rameza pArekhane narasiMha avorDa maLI gayelo. 'hemacandrAcArya candraka' Aje aka amarelIvAsI gurjara sarasvatI ArAdhakane arpaNa thavA jaI rahyo che. Aje jemanuM bahumAna thaze saMskRta bhASA-sAhityanA vidvAna mahAnubhAva zrI vasantabhAI parIkhasAheba aneka bhASAo jANe che, zabdanA anuzAsanamAM rahenArA che, zabdavivekane pUrepUro pichANanArA che. pUjya AcAryazrI vijayazIlacandrasUrijI mahArAjasAheba dvArA sAhitya ane saMzodhananA kSetramA aka ati mahattva- kArya e thaI rahyaM che ke, gujarAtI bhASAsAhityanA saMzodhana/adhyayana/adhyApana sAthe joDAyelA navI peDhInA sarjakosaMzodhakone ApaNI prAcIna jaina-jainetara sAhityanI dizAmA dorIne rasa letA karavA. godharA, mahuvA, surata, tagaDI ane amadAvAdamAM A pahelA yojAyelA parisaMvAdo tathA sAhityagoSThio ane pUjyazrI zIlacandrajI mahArAjasAhebanA vidyAtapathI puSTa thatA jatA 'anusandhAna' sAmayika dvArA keTalIye niSkriya kalamone pharI cetanavaMtI banAvavAnuM kArya thatuM raDuM che. saMzodhanakSetranI atyAranI paristhiti ane vidvAnonI kAramI achatanA samaye AjanA saMsAratyAgI yuvAna sAdhu-sAdhvIjIo dvArA sampUrNa pramANabhUta ane vaijJAnika DhaMgathI thaI rahelA saMzodhana/adhyayana/sampAdana ane prakAzano jotAM AzAspada ane ujjvaLa bhaviSyanI aMdhANI jema mahArAjasAhebane dekhANI che anI pratIti samagra vidyAjagatane thavAmAM have jhAjhI vAra nathI.' ATalI bhUmikA pachI zrI vasantabhAI parIkhano paricaya ApatA Do. hasamukha vyAse jaNAvyu ke- 'vasantabhAI aTale sahaja, saraLa, nirdambha, nispRha chatAM jIvatA jAgatA jJAnakoza. AdhunikatA-anuAdhunikatAnA pUrva-pazcimanA tamAma sAhityano, ApaNA saMskRtanA ziSTa-praziSTa sAhityano paricaya hovA chatAM lokadharmI sAhityakAra tarIke gujarAtanA paramparita sAhitya, saMskAra, kalAo, For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 119 vidyAonA pUrA jANakAra zrI vasantabhAI namratAnI sAthe pote je mAne che tenI pratIti saune karAvavA pUrA kaTibaddha hoya che. akalI vidyA sanmAnane pAtra banAvatI nathI parantu amAM jJAna, kriyA, tapa, sAdhanA bhaLyAM hoya to ja mukti prApta thAya. o pachI niraMjana rAjyaguru dvArA AcAryazrI vijayazIlacandrasUrijI mahArAjasAheba dvArA zrI vasantabhAIne uddezIne lakhAyelA patranuM vAMcana karavAmAM AvyuM, syArabAda prazastipatranuM vAMcana kizorabhAI pAThaka dvArA thayuM ane zrI vasantabhAInuM sanmAna DaoN. manojabhAI rAvala tathA TrasTIo zrI azokabhAI gAndhI, atulabhAI kApaDiyA, bipInabhAI zAha, saMdIpabhAI zeTha dvArA tilaka, mAlA, zrIphaLa, zAla, sarasvatInI pratimA, prazastipatra tathA paMcotera hajAranI rAzinA ceka sAthe hemacandrAcArya candrakanI arpaNa pradAna vidhi tALIonA gaDagaDATa vacce karavAmAM Avyu. zrIpraNava paNDyAo A prasaGge AvelA zubhecchAsandezAogeM vAMcana karyu tyArabAda zrIvasaMtabhAI parIkhe sanmAnapratibhAva ApatAM jaNAveluM ke, 'mahAkavi kAlidAsanuM oka vAkya che ke - 'bahu kleza hoya, atyanta pIDA thatI hoya amAM acAnaka suphaLa prApta thaI jAya to vedanA ochI ke adRzya thaI jAya. oka santanI kRpAthI Apa badhA koI suphaLarUpe mAre tyAM padhAryA aTalI mArI zArIrika pIDA haLavI thaI gaI che. akasmAte huM amadAvAda na AvI zakyo ane Apane ahIM Avaq paDyuM badala satata aparAdhabhAva anubhavavA chatAM oka rIte joIo to huM rAjI thayo chu. sArA pratApa gAya mAtAnA ke jenA kAraNe samagra bhUmaNDaLane potAnA tapa, jJAna, cAritra, dharma ane zraddhAnAM ajavALAMthI jhaLahaLatuM karanArA kalikAlasarvajJa hemacandrAcAryajI jevI mahAna vibhUtinA nAme ATalA badhA sArasvato ane zreSThio mAre tyAM AvyA. Apa saumAM huM anAM kiraNAvalInAM teja jouM chu. A mAruM sadbhAgya che. mAruM jIvana to dhanya banyu paNa mAeM maraNa paNa Apa sauo sudhArI dIdhuM che. gujarAtI bhASAno bIjanikSepa jemanA hAthe thayo. anuM sAhitya, tarka, yoga, dharma ane jIvananAM tamAma kSetromAM jemarnu advitIya pradAna che ovA santanA nAma sAthe joDAyeluM A bahumAna mArA jIvananI sandhyAnA AkAzamAM hamezAM zukrakaNikAnI mAphaka camakyA karaze. For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 anusandhAna-62 Aje mArAmAM oTalI kSamatA ke mArI vANImAM kauvata nathI ke huM hemacandrAcAryajInAM kAryonuM varNana karI zakuM, ane mahArAjasAheba sahita Apa sauno AbhAra mAnI zakuM. jaina dharmamAM nirmaLa, prabhAvaka darzana, jJAna ane cAritryano mahimA che. A tamAma santonuM jJAna amanA AcaraNathI puSTa thayeluM che, tyAre A maGgala prasaMge mArA para prema varasAvavA badala santo ane amanA pratinidhi tarIke AvelA Apa sauno hRdayapUrvaka AbhArI chu.' candraka arpaNavidhi sampanna thayA bAda TrasTIonA nimantraNane mAna ApI vasantabhAInA kuTumbIjano ane A samArambhamAM hAjara rahelA tamAma mahAnubhAvoo prAkRtika-naisargika vAtAvaraNamA varSAjharamara sAthe miSTa bhojanano lhAvo lIdho hato...... nA For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 121 mAhitI sAdara prakAzanArtha prAkRta bhASA ke vikAsa hetu kendra sarakAra ke samakSa prastuta sujhAva pro. phUlacandra jaina premI saMskRta/prAkRta/pAlI bhASA ke vikAsa hetu dinAGka 22-01-2013 ko mAnava saMsAdhana vikAsa mantrAlaya, bhArata sarakAra, naI dillI dvArA gaThita "rASTrIya saMskRta pariSad' kI baiThaka kendrIya mAnava saMsAdhana vikAsa mantrI mAnanIya zrI ema.ema.pallaM rAjujI kI adhyakSatA meM zAstrI bhavana meM Ayojita huI / jisameM dezakhyAtilabdha bhASAvid, deza ke sabhI saMskRta vizvavidyAlayoM ke mAnanIya kulapati evaM sabhI saMskRta akAdamiyoM ke saciva, ucca zikSA saciva tathA anya adhikArI sammilita hue / isa pariSad meM prAkRta bhASA kI ora se nAmita sadasya pro. phUlacanda jaina premI (nidezaka, bI. ela. insTITyUTa oNpha iNDolaoNjI, dillI) evaM pAli bhASA kI ora se pro. bhAgacanda jaina bhAskara, nAgapura sammilita hue| sarvaprathama isa pariSada ke sadasya saciva evaM rASTrIya saMskRta saMsthAna ke mA. kulapati pro. rAdhAvallabha tripAThI ne isa pariSada kI pUrva Ayojita baiThaka tathA anya pragati riporTa ke sAtha hI rASTrIya saMskRta saMsthAna evaM usake dasa parisaroM kI pragati AkhyA Adi kA vivaraNa prastuta kiyA / kucha mAnanIya sadasyoM ne saMskRta bhASA ke vikAsa evaM usake vyApaka pracAra-prasAra hetu apane sujhAva evaM naI yojanAyeM kendra sarakAra ke samakSa prastuta kI / ____prAkRta bhASA aura sAhitya ke vikAsa hetu pro. phUlacanda jaina premI dvArA prastuta kiye gaye sujhAvoM ko mA. mantrI mahodaya evaM sampUrNa pariSadne gambhIratA se sunA, vicAra kiyA aura pariSad kI kAryavAhI meM sammilita kiyA gayA / atyanta mahattvapUrNa pramukha chaha sujhAva isa prakAra haiM - For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 anusandhAna-62 1. prAkRta bhASA prAcIna kAla meM janabhASA ke rUpa meM eka samRddha rAjabhASA rahI hai| vartamAna meM isakA vizAla sAhitya upalabdha hai| kintu sarakAra kI ora se isake vyApaka pracAra-prasAra hetu abhI taka atyalpa hI prayAsa hue haiM / ataH bhArata sarakAra dvArA bhASAoM kI mAnya AThavIM anusUcI meM prAkRta bhASA ko bhI sammilita kiyA jAye, tAki isakI caraNabaddha rUpa meM nirantara pragati hotI rahe / rASTrIya saMskRta saMsthAna se sambaddha aneka Adarza saMskRta mahAvidyAlaya evaM kucha Adarza saMskRta zodha-saMsthAna sampUrNa deza meM saMcAlita ho rahe haiM / ata: Arambhika caraNa meM kama se kama eka prAkRta mahAvidyAlaya evaM eka prAkRta zodha saMsthAna ko Adarza yojanA ke antargata gRhIta karake rASTrIya saMskRta saMsthAna ke antargata sthApita kiyA jAe / jayapura, vArANasI, mumbaI, lakhanaU evaM bhopAla - ina zaharoM meM se kisI eka meM inakI sthApanA se prAkRta bhASA ke adhyayana ke icchuka vidyArthI evaM zodha chAtra sahaja rUpa meM bahutAyata upalabdha ho sakate haiN| 3. kendra sarakAra dvArA sthApita deza ke kisI bhI kendrIya vizvavidyAlayoM evaM anya ucca zikSA saMsthAnoM meM prAkRta bhASA evaM sAhitya ke adhyayana hetu svatantra vibhAga nahIM haiM / ataH Arambha meM inameM se kucha pramukha vizvavidyAlayoM meM svatantra prAkRta bhASA evaM sAhitya vibhAga kI sthApanA kI jAye / 4. sI.bI.esa.I. tathA deza ke anya sabhI mAdhyamika (10+12) kI parIkSAoM ke pAThyakrama meM nirdhArita bhASAoM ke sthAna para vaikalpika rUpa meM prAkRta bhASA ke pAThyakrama ke adhyayana kA prAvadhAna kiyA jaaye| isase saba taka prAkRta meM ucca zikSA prApta zatAdhika yuvA vidvAnoM ko rojagAra ke avasara bhI prApta ho sakeMge, sAtha hI mAdhyamika kakSAoM se hI prAkRta bhASA ke adhyayana ke prati chAtroM meM AkarSaNa bar3hegA aura isase prAkRta bhASA ke vyApaka pracAra-prasAra evaM adhyayana ko bhI adhika bar3hAvA milegA / 5. rASTrIya saMskRta saMsthAna ke dasa parismeM meM se kisI bhI parisara meM For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 123 1 1 svatantra vibhAga ke rUpa meM prAkRta vibhAga nahIM hai / isase prAkRta bhASA aura sAhitya ke adhyayana ke icchuka chAtra vaMcita raha jAte haiM / ata: prArambhika caraNa meM kisI eka upayukta parisara meM svatantra prAkRta vibhAga kI sthApanA kI jAye / I abhI taka prAkRta evaM pAli bhASA ke vidvAnoM meM se bArI-bArI se prativarSa kisI eka bhASA ke vidvAn ko kramazaH rASTrapati puraskAra pradAna kiyA jAtA hai / ata: prAkRta evaM pAli donoM ke alaga-alaga vidvAnoM ko prativarSa rASTrapati puraskAra pradAna kiyA jAye / sAtha hI puraskAra kI sammAnita rAzi bhI saMskRta bhASA ke puraskAra kI taraha pradAna kI jAye / vizeSa anurodha jaina iNTara kAleja ke prabandhako se prAkRta bhASA aura sAhitya ke vyApaka pracAra-prasAra hetu sarakArI stara para jo thor3e-bahuta prayAsa jaba hoMge, taba hoMge, kintu yadi hama svayaM isakI pahala karanA cAhate haiM to vizeSakara deza ke sabhI jaina iNTara kAlejo aura ucca mAdhyamika vidyAlayoM ke prabandhaka maNDala se anurodha hai ki ve sarva prathama apane yahA~ eka bhASA yA eka viSaya ke rUpa meM prAkRta kI par3hAI zuru karane ke bAda isa vidyA kI mAnyatA hetu sarakArI stara se prayAsa kareM / bauddhoM ne pAli bhASA kI mAnyatA isI taraha prApta kI, jo Aja iNTara kakSA se lekara AI. e. esa. kI pratiyogI parIkSAoM meM svIkRta hai aura hajAroM chAtra ina parIkSAoM meM prativarSa pAli viSaya lekara parIkSA dete haiM / vizeSa jAnakArI ke lie nimnalikhita pate para samparka kara sakate haiM I G - nidezaka, bI. ela. insTITyUTa oNpha iNDolojI, vijaya vallabha smAraka jaina mandira kaoNmpleksa, jI. TI. karanAla roDa, posTa alIpura, dillI- 110036 phona : 011-27202065 mo. 09868883648 imela director@blinstitute.org For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 A vedanA che, virodha nahi zI. tA. 29 jUna '13nA vartamAnapatromA eka samAcAra chapAyA hatA, jenuM zIrSaka (Heading) A pramANe hatuM : " ela. DI. inDolojImAM saMgrahIta 616 varSa prAcIna 'zAntinAtha caritra 'nI hastapratane yuneskoe vaizvika sampatti jAhera karI". peTAzIrSaka A pramANe che : " cAMdInI zAhIthI lakhAyelI hastaprata I.sa. 1961mAM muni puNyavijayajIe ela. DI. inDolojIne bheTamAM ApI hatI : hastaprata jJAnotsava kAryakrama bAda jAhera janatA mATe darzanArthe rakhAze." A vRttAntanI vadhu vigato temAM Apela che, jemAM eka vigata Ama che : "yunesko dvArA vizvanAM rASTro pAsethI durlabha dastAvejonI mAhitI maMgAvavAmAM Ave che, jene 'memarI oNpha varlDa progrAma' tarIke oLakhAya che. A prakriyA dara be varSe ekavAra thAya che. varSa 2012mAM bhArata sarakAranA sAMskRtika mantrAlaye ela. DI. inDolojI khAtenI vikrama saMvat 1453nI zAntinAtha caritranI A hastaprata mokalI hatI. bhArata sarakAra dvArA A hastaprata uparAMta anya traNa kRtio Rgveda, chiti - upaniSad ane tujhuka- e- asaphiyA ema kula cAra kRtio mokalI hatI. temAMthI saMskRta bhASAmAM racAyelA A granthane memarI oNpha varlDa tarIke jAhera karI. ( gujarAta samAcAra, 29 jUna, 2013) 11 anusandhAna- 62 pahelI najare ja harakha upajAve tevA A samAcAra che. jaina AcAryanI eka jaina racanA, tenI jaina bhaNDAragata hastaprati, te paNa sacitra, tenuM AvuM gaurava vizva- kakSAe thAya, to teno harSa koIne paNa thAya, thavo joIe. A bahAne A pratine ane hastapratalekhanavidyA sAthe saMkaLAyelI vividha bAbatone loko jANavA mathaze, jANatAM thaze. A prata Aja lagI baMdha tijorImAM pUrAI rahetI, tenAM darzana karavAno ApaNane paNa lAbha maLaze. A pratanI surakSA tathA AnuSaGgika abhyAsa vagere mATe have L. D. nA saMcAlako ja nahi, parantu bhArata sarakAra temaja yunesko (tenI heriTeja kamiTI) paNa dhyAna Apaze, anudAna Apaze. e rIte, A pratanA miSe L. D. nA samagra saMgrahane paNa For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 125 rakSaNa prApta thaze. L.D.nA saMgRhIta prAcIna sAhitya tarapha saunuM dhyAna AkarSita thaze. Ama, eka pratane 'vaizvika vAraso' jAhera karavAthI aneka kArya thaze. A badhuM, ekAnta ahobhAvathI vyApta koI paNa haiyAne, Ananda ApanAruM ja che. jo ke sikkAnI bIjI bAju paNa che. keTalAka savAlo paNa, A mudde, jAge che. jemake, A prata vaizvika vArasA mATe yunesko para mokalavA jevI che, te koNe ane kevI rIte-kayA mApadaNDathI nakkI karyu haze ? ela.DI.mAM to A pratathIye vadhu purANI ane vadhu mahattvapUrNa aneka prato tathA anya sAmagrI che, to paNa A ja prata upara pasaMdagI kema ? A athavA AvI prata/sAmagrI jovA mATe jo rajUAta thAya to temAM bhAgye ja saphalatA maLatI hoya che; TrasTa borDa, TharAva, sTroMgarUma, cAvIo ityAdi aneka kAraNonI ADa dharavAmAM AvatI hoya che; ane have, A pratane vaizvika vAraso jAhera karavAmAM AvatAM, te jAhera darzanArthe pradarzita karavAmAM AvanAra che; sambhavataH kAyamI dhoraNe. to AnI pAchaLa kono Adeza ke mArgadarzana ke niyama kAma karatA haze ? Aje A eka pratane vaizvika vAraso banAvI, AvatA samayamAM kramazaH bIjI pratone paNa Aja rIte yuneskomA laI jaI vaizvika sampatti jAhera karAvavAno irAdo haze ? A prata puNyavijayajInI hatI, te temaNe L.D. nA jJAnabhaNDAramA mUkI, have tenA mAlika ja yunesko laI javAnuM nakkI karI zake. ApaNA anya aneka bhaNDAromAM A prakAranI aneka pothIo vagere che: A eka anabhava pachI, tenA gaurava temaja tenAthI prApta thatA phAyadA viSe jANyA pachI, te te bhaNDAronA vahIvaTadAro ke mAlikone, potAnA bhaNDAranI te te sAmagrIne, heriTejamAM laI javAnI apekSA nahi jAge ? evI apekSA rAkhavAmAM tathA tema karavAmAM gaurava vadhe, anudAna-saMrakSaNa maLe, badhA anumodanA kare - ema trividha lAbha thatA hoya to tema thavAnuM ja. chelle, A rIte pratane heriTejamAM laI javAno phAyado zo ? A ane AvA agaNita savAlo jAge che, jenA adhikRta temaja samucita javAba maLavAnI AzA - te viphala rahevAnI khAtarI hovA chatAM - rAkhavI game che. For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 anusandhAna-62 muni puNyavijayajI e eka vItarAgI jaina sAdhu hatA. temaNe jIvanabhara jJAnanI upAsanA tathA jJAnoddhAranAM kAryo karyAM che. te pote nAmanAnI tathA parigrahanI spRhA-vAsanAthI mukta sAdhu hatA, tethI temaNe potAnA nAmano ke mAlikIno judo jJAnabhaNDAra na karatAM, zrIsaGghane te soMpI dIdho. zeTha kastUrabhAI lAlabhAI te divasomAM jaina zrAvakasaGghanA pramukha puruSa hatA. temanA hAthamAM soMpyu te zrIsaGghane soMpyuM gaNAya, evI UMDI samajaNathI temaNe potAno granthasaMgraha to soMpyo, uparAMta aneka gAmonA saGghonA temaja vividha sAdhuonA granthonA saMgraha paNa sopyA-hatA. kastUrabhAIe te mATe vizALa bhavana banAvyuM, tenA saMcAlana mATe TrasTa banAvyuM. TrasTa lA.da. parivAra- ja banelaM, ane te parivAra eTale nagarazeTha zAntidAsa jevA mahAna suzrAvakano parivAra; tenI dharmabhAvanA tathA zraddhA viSe jarAsarakhoye aMdezo na ja hoya; eTale te TrasTanA vahIvaTane te munirAje paNa pramANyo. jaina saGgha paNa, potAno amUlya vAraso, yogya hAthomAM salAmata che ema mAnIne vizvasta-Azvasta banI rahyo. vakhatanA vahevA sAthe parivartana AvatuM gayu. jaina saGghanI Arthika kSamatA ane udAratA pratyenA anAzvAsane lIdhe ke game te kAraNe, sarakAranI grAnTa levAnuM tathA so TakA karamuktinuM goThavAyuM. tenA pariNAme saMsthA ardhasarakArI gaNAtAM tenI svAyattatA jokhamAI. sarakArI hastakSepa kAyamI banyo. pahelA jaina saGghanA niyamAnusAra cAlatI A saMsthA have sarakArI dhArAdhoraNo mujaba cAlavA mAMDI. agAU je vAraso/khajAno jaina munio mATe nirbAdhapaNe khullo raheto, temAM phera paDavA mAMDyo. grAnTa na levA mATe ane jarUrI phaNDa jaino karI Ape te mATe TrasTanA movaDIne maukhika-lekhita samajAvavAmAM AvyA chatAM, ane A vArasAnuM svAmitva zrI jaina saGghanu hovAno nirNaya jAhera karavAnuM sUcavavAmAM AvyA chatAM, te vAtonI avagaNanA thaI. sarakArI niyamonA vAtAvaraNano anubhava Aje to thAya che, parantu AvatIkAle, janmanA jaina evI vyaktio A saMcAlanamAM nahi hoya tyAre (ane e divaso bahu dUra nathI ema lAgavA mAMDyuM che), sarakArI dhoraNosara A saMcAlana konA/kevA hAthamAM jaze te savAla bhAre tIvratAthI satAvI rahyo che. evAmAM, A koI eka pratane vaizvika vArasA tarIke jAhera karavAnI vAta ghaNA savAlo jagADI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2013 - jaina granthAgAromAM sacavAyelI hastapratio te mULabhUta rIte jaina munionI mAlikInI sampatti che. temAM samAyelA grantho tathA kRtio jaina munioe racyA che; temaNe ja lakhyA athavA lakhAvyA che; saikAo sudhI temaNe ja sAcavyA che; naSTa thavA AvelA granthonI samayAntare nakalo paNa temaNe karI - karAvI che. vaLI, te granthonuM adhyayana-adhyApana yugothI teoe kartuM che. te grantho bhaNavAvAMcavA mATe, koI paNa yogya hoya tevI jaina ke ajaina vyaktine joIe tyAre temaNe pUrA pADyA che. zrIpuNyavijayajIe keTalAye dezI-paradezI vidvAnone tathA aneka munione prato, grantho saMzodhanArthe pUrA pADyA che; aneka vidvAno te mATe temano RNasvIkAra kare che. ane A badhA granthono vizvanI koI paNa vyakti upayoga karI zake tevA zubha AzayathI ja, temaNe kastUrabhAI dvArA lA.da. vidyAmandiranI sthApanA karI che. o rIte to e Akhoye granthAgAra vaizvika vAraso jagaNI zakAya tema che. joke pAchalA keTalAka samayathI, jaina munio mATe, teno upayoga karavo agharo banato jAya che. ghaNA, ghaNI rItanA prayatno pachI kazIka sAmagrI maLe to maLe, ane AvanArA samayamAM to te vadhu ne vadhu vikaTa banaze, tema dhArI zakAya tema che. 127 AsthitimAM, 'vaizvika vArasA' mAM pratane laI javAnI pravRtti, jo koI savAlo jagADe, to tene 'virodha' tarIke khapAvIne tenI avagaNanA na thavI joIe. sarakArI grAnTa jo saMsthAnI svAyattatA jokhamAvI zake ane sarakArI hastakSepane notarI zake to, vaizvika vArasA mATenI A pravRtti, prata / pratone bhArata sarakArane ane paramparAe yuneskone Ayatta karatI hovAnuM koI samaje, to temAM tene virodhI ke pratyAghAtI gaNIne hasI kADhavA na joIe, balke tenI dUradarzI dRSTino Adara karavo joIe. For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 anusandhAna-62 navAM prakAzano * siddhahemazabdAnuzAsana-bRhadvRtti-duNDhikA (bhAga 4 ane 5) saM. muni vimalakIrtivijayajI, pra. - ka.sa. hemacandracArya na.janmaza. smR. saMskAra zikSaNanidhi - amadAvAda. vyAkaraNanA abhyAsIo mATe upayogI prakAzana. * paryuSaNaparvakalpaprabhA ane paryuSaNaparvakalpalatA kartA - A. zrIvijayadarzanasUrijI, pra. - jainagranthaprakAzanasamiti - khambhAta. paryuSaNaparvanI ArAdhanA kaI rIte karavI tenuM sundara nirUpaNa karatA be granthonuM punaH sampAdana - prakAzana. AgAmI prakAzano * siddhahemazabdAnuzAsana-bRhadvRtti-duNDhikA (bhAga 6) - saM. muni vimalakIrtivijayajI Arhata AgamonuM avalokana - bhAga 1 hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA subhASitasaGgrahasamuccaya - bhAga-2 saM. DaoN. nIlAJjanA zAha For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa - 2013 vijJaptipatrono rasathALa - anusandhAna-60 vijJaptipatra-vizeSAGka - khaNDa 1 RSTARSAnalyte huye ---"TENT . HELFARE Koc ratist anusandhAna-61 vijJaptipatra-vizeSAGka - khaNDa 2 utarti-NCR For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOLalan mA samaLIvihAratIrtha tathA azvAvabodhanA prasaMgone kaMDAratuM prAcIna zilpa (khambhAta-jaina mandira)