Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
नमो नमो निम्मलदसणस्स बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नमः पूज्य आनन्द-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर-गुरूभ्यो नमः
आगम-शब्दादि-संग्रह (प्राकृत_संस्कृत_गुजराती)
[भाग-२]
डिक्षनेरी रचयिता आगम दीवाकर मुनि दीपरत्नसागरजी
[ M.Com. M.Ed. Ph.D. श्रुत महर्षि ]
|
प्राशन तारी- 08/10/2019,
भागवार, तिथी- २०७५ पासो सुः १००
2000: संप :०० नभान Sloहापरत्नसागर [M.Com., M.Ed., Ph.D., श्रुतमहर्षि] Email: - jainmunideepratnasagar@gmail.com Mob Mobile: - 09825967397 Web address:- (1) ,
(2) Deepratnasagar.in
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
“આગમ શબ્દાદિ સંગ્રહ” આરંભે કંઈક
આપના કરકમળ સુધી પહોચેલ આ આગમ-શબ્દાદિ-સંગ્રહ એ એક ડીક્ષનેરી જ છે, જેમાં પ્રાકૃત (અર્ધમાગધી) શબ્દ,તેનું સંસ્કૃત રૂપાંતર અને ગુજરાતી અર્થો લીધા છે, સાથે તેની વૈયાકરણીય ઓળખ પણ આપી છે. જેવી કે અવ્યય, વિશેષણ, વિશેષ નામ વગેરે. અમે જૈનશાસ્ત્ર સ્વરૂપ ‘આગમો'માં થી જ શબ્દ આદિ પસંદ કરેલ છે, અન્ય અર્ધમાગધી ગ્રંથોને સમાવેલ નથી. અહી શબ્દ સાથે આદિ શબ્દ પસંદ કરેલ છે કેમ કે અમે આ ડિક્ષનેરીમાં શબ્દ સાથે ધાતુ, વિશેષ નામ, અવ્યય, વિશેષણ વગેરે પણ ગ્રહણ કર્યા છે.
અમે ડીક્ષનેરી સંબંધે ત્રણ પ્રકારના પ્રકાશનો આ પૂર્વે કરેલ છે. (૧) ગામ સોલોજેમાં મૂળ આગમના શબ્દો, તેનું સંસ્કૃત, ગુજરાતી અર્થો અને પીસ્તાળીશે આગમમાં તે શબ્દો ક્યા આવેલા છે તેના આગમ-સંદર્ભો મુકેલ છે. તે ચાર ભાગોમાં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. (૨) ગામ નામ વ » વસો- જેમાં મૂળ-આગમ સાથે તેની વૃત્તિ, ચૂર્ણિ, નિર્યુક્તી આદિના નામો પણ લીધા છે, અહીં પ્રાકૃતનામ, તેનું સંસ્કૃત અને તે નામની ટૂંકી ઓળખ, આગમ-સંદર્ભ-સ્થળ સહીત મૂકેલ છે. (૩) સામ સામે ર વષોષ:- જેમાં ૪૧,૦૦૦ થી વધુ આગમિક શબ્દો, તેનું સંસ્કૃત અને વૃત્તિ તથા ચૂર્ણિમાં આવેલી તે શબ્દોની સંસ્કૃત કે પ્રાકૃત વ્યાખ્યાઓ મુકેલ છે.
અમારા અનુભવે અમે જોયું છે કે મિથાન રાજેન્દ્ર વોશ, અર્થમાથી વષ, પાઠ્ય સ૬ મફUUUવઅન્ય રિચિત સૈદ્ધાતિવા શબ્દ શોષ, નૈન નક્ષUTUવતી વગેરે દરેક કોશમાં કોઈકને કોઈક શબ્દ તો ખૂટે જ, ક્યાંક ક્રમ નથી જળવાયો વગેરે. પરંતુ આટલા મોટા કાર્યમાં આવી ક્ષતિ સામાન્ય અને ક્ષમ્ય છે. ઈંગ્લીશ ડિક્શનેરીમાં પણ આવા જ કારણે નવી નવી આવૃતિઓ સુધારા સાથે બહાર પડતી જ રહે છે.
આગમ કાર્ય સંબંધે અમારો દીર્ધ અનુભવ છે. અમે મૂળ આગમ, ગુજરાતી-હિન્દી-અંગ્રેજી ભાષામાં, આગમોની વૃત્તિઓ-ચૂર્ણિઓ-નીયુક્તિઓ-ભાષ્યો આદિ આગમો સંપાદિત અને પ્રકાશિત કર્યા છે. આગમની ડિક્ષનેરિઓ, મૂળ આગમ અને સટીક આગમોના વિસ્તૃત વિષય-અનુક્રમો, આગમ કથાનુયોગ, આગમ સૂત્રગાથા અનુક્રમ, ઋષિભાષિત સૂત્રાણી વગેરે વગેરે ૫૦૦ કરતા વધુ પુસ્તકો બહાર પાડેલ છે. તે સિવાય ૨૪ તીર્થકર પરિચય, તત્વાર્થભિગમ સૂત્ર, વ્યાકરણ, વ્યાખ્યાન, જિનભક્તિ, આરાધના, અભ્યાસ, વિધિ આદિ સાહિત્ય સહિત મારા ૬૦૦ (છ સો) પ્રકાશનો ડીસેમ્બર-૨૦૧૯ ની સાલ સુધીમાં પુરા થયેલ છે.
|
સ્થવિર મુનિશ્રી ડો. દીપરત્નસાગર
संक्षेप
संक्षेप
स्पष्टीकरण
पु०
भौगोलिकनाम
स्त्री०
ન विशे०
स्पष्टीकरण पुल्लिंग स्त्रीलिंग नपुंसकलिंग विशेषण सर्वनाम
संक्षेप स्पष्टीकरण अ०
अव्यय कृ०
कृदन्त धा०
धातु ત્રિ वि० । विशेषनाम-व्यक्तिवाची
भौ० नग० आ० दे० ख०
त्रिलिंग
नगरी/देश आगमिय शब्द देशी शब्द खगोल
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "મામિ શબ્દાદ્રિ સંથ" ( કૃત-સંસ્કૃત-ગુનરાતી) -2
Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
क्रम आगम का नाम
०१ आचार
०२
०३
सूत्रकृत्
स्थान
०४ समवाय
भगवती
०५
०६ ज्ञाताधर्मकथा
०७ उपासकदशा
०८ अंतकृत् दशा
०९ अनुत्तरोपपातिकदशा
१० प्रश्नव्याकरणदशा
११
१२ औपपातिक
१३ राजप्रश्निय
१४ जीवाजीवाभिगम
१५ प्रज्ञापना
१६ सूर्यप्रज्ञप्ति
१७ चन्द्रप्रज्ञप्ति
१८ जंबूद्वीपप्रज्ञप्ति
१९ निरयावलिका
कल्पवतंसिका
२०
२१ पुष्पिका
२२ पुष्पचूलिका
२३ वृष्ण
२४ चतुःशरण
आगम शब्दादि संग्रह
४५ आगम वर्गीकरण
सूत्र
क्रम
आगम का नाम
अंगसूत्र - १
अंगसूत्र-२
अंगसूत्र- ३
अंगसूत्र - ४
अंगसूत्र- ५
अंगसूत्र-६
अंगसूत्र- ७
अंगसूत्र-८
अंगसूत्र- ९
अंगसूत्र - १०
अंगसूत्र- ११
उपांगसूत्र-१
उपांगसूत्र-२
३७
उपांगसूत्र-३ उपांगसूत्र-४ ३८ जीतकल्प
उपांगसूत्र-५ ३९ महानिशीथ
उपांगसूत्र-६
४० आवश्यक
उपांगसूत्र-७ ४१.१ ओघनिर्युक्ति
उपांगसूत्र
४१.२ पिंडनियुक्ति
उपांगसूत्र
४२ दशवैकालिक
उपांगसूत्र-१०
४३
उपांगसूत्र-११
उपांगसूत्र- १२
पयन्नासूत्र - १
२५
२६
आतुरप्रत्याख्यान
महाप्रत्याख्यान
भक्तपरिज्ञा
२७
२८
२९
३०.१ गच्छाचार
३०.२ चन्द्रवेध्यक
३१
गणिविद्या
३२
देवेन्द्रस्तव
३३
वरस्तव
३४
निशीथ
३५
बृहत्कल्प
३६ व्यवहार
तंदुल वैचारिक
संस्तारक
दशाश्रुतस्कन्ध
उत्तराध्ययन
४४
नन्दी
४५ अनुयोगद्वार
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
सूत्र
पयन्नासूत्र - २
पयन्नासूत्र - ३
पयन्नासूत्र-४
पयन्नासूत्र -५
पयन्नासूत्र-६
पयन्नासूत्र- ७
पयन्नासूत्र ७
पयन्नासूत्र-८
पयन्नासूत्र- ९
पयन्नासूत्र - १०
छेदसूत्र - १
छेदसूत्र - २
छेदसूत्र - ३
छेदसूत्र - ४
छेदसूत्र -५
छेदसूत्र - ६
मूलसूत्र - १
मूलसूत्र - २
मूलसूत्र - २
मूलसूत्र - ३
मूलसूत्र-४
चूलिकासूत्र - १
चूलिकासूत्र - २
Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
10
06
[45]
01
13
मुनि दीपरत्नसागरजी प्रकाशित साहित्य आगम साहित्य
आगम साहित्य क्रम साहित्य नाम बुक्स क्रम
साहित्य नाम
बुक्स मूल आगम साहित्य:
| 147 6 आगम अन्य साहित्य:|-1- आगमसुत्ताणि-मूलं print
[49] -1-मागम थानुयोग -2- आगमसुत्ताणि-मूलं Net
-2-आगम संबंधी साहित्य |-3- आगममञ्जूषा (मूल प्रत) [53] -3- ऋषिभाषित सूत्राणि आगम अनुवाद साहित्य:165 -4- आगमिय सूक्तावली
01 -1- सामसूत्रगु४राती मनुवाद | [47] आगम साहित्य-कुल पुस्तक
516 -2- आगमसूत्र हिन्दी अनुवाद Net [47] -3- Aagam Sootra English
| [11] -4-मागमसूत्र सटी १४राती [48] -5- आगमसूत्र हिन्दी अनुवाद print | [12]
अन्य साहित्य:आगम विवेचन साहित्य:
તત્ત્વાભ્યાસ સાહિત્ય-1- आगमसूत्र सटीकं | [46] 2 | સૂત્રાભ્યાસ સાહિત્ય
06 -2- आगम मूलं एवं वृत्ति -1 | [51] 31 | વ્યાકરણ સાહિત્ય
05 -3-आगम मुलं एवं वृत्ति -2 | [09] 4 | વ્યાખ્યાન સાહિત્ય-4- आगम चूर्णि साहित्य | [09] 5 उनलत साहित्य
09 |-5- सवृत्तिक आगमसूत्राणि-1 [40] 6 व साहित्य-6- सवृत्तिक आगमसूत्राणि-2 | [08] 71
આરાધના સાહિત્ય -7-सचूर्णिक आगमसुत्ताणि
[08]| 8
| પરિચય સાહિત્ય|
04 | आगम कोष साहित्य:
149५४न साहित्य-1- आगम सद्दकोसो
| [04] 108२ संक्षिप्त शन -2- आगम कहाकोसो
[01] | 11 ही साहित्य-3- आगम-सागर-कोष: | [05] 12ीपरत्नसागरनासधुशोधनिबंध -4- आगमशब्दादिसंग्रह (प्रा-सं-गु) [04]
આગમ સિવાયનું સાહિત્ય કૂલ પુસ્તક | आगम अनुक्रम साहित्य:-1- मागम विषयानुभ- (भूस)
| 02 1-आगम साहित्य (कुल पुस्तक) 516 -2- आगम विषयानुक्रम (सटीकं) | 04 2-आगमेतर साहित्य (कुल 084 -3- आगम सूत्र-गाथा अनुक्रम | 03 दीपरत्नसागरजी के कुल 600
04
04
03
02
05
09
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વા. પુo [૪]
કરેલ પાપનો સ્વીકાર, સુખ વ. પુo []
આત્મા વ. ત્રિ. [ ] કોણ, શું 3. ત્રિો [તિ] કેટલા . ૧૦ [વવિત]
ક્યારે, કોઇ સ્થાને વ. પુo [hવી)
કવિ, કાવ્ય બનાવનાર વ. પુo [4] કવિ, કાવ્ય બનાવનાર વિરિય. ત્રિ. [ઋતિષિT] કેટલી ક્રિયાવાળો મા1. To [તિમા] કેટલામો ભાગ
૪. વિશે. [fથત] કહેવાયેલ कइय. पु० [क्रयिक]
ગ્રાહક, ખરીદનાર कइयवपन्नत्ति. स्त्री० [कैतवप्रज्ञप्ति]
વેષ, ભાષા વગેરે બદલીને કપટ કરનારી સ્ત્રી વર. પુ. દ્વિર)
વાંસની એક જાત कइरसार. पु० [कदरसार]
વાંસનો મધ્યભાગ कइलास. पु० [कैलास] નાગરાજનો એક આવાસ પર્વત, એક દેવતા
ત્રાસ. વિ૦ શ્ચિના] સાકેતનગરનો એક ગાથાપતિ, તેણે ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી, વિપુલ પર્વત ઉપર મોક્ષે ગયા. कइवय. त्रि० [कतिपय]
વિયા. સ્ત્રી, તિવિશા] કોણીથી મણિબંધ સુધીનો હાથભાગ વિઠ્ઠ. ત્રિો [ઋતિવિઘ) કેટલા પ્રકારે कइसंचिय. त्रि० [कतिसञ्चित]
સંખ્યાથી ગણાય તેટલા એક સમયે ઉત્પન્ન થનાર कइसमइय. त्रि० [कतिसामयिक]
કેટલા સમયનું વડ૬. પુo [3]
બળદની ખાંધ कउहि. पु० [ककुद्मत्] ખુંટીઓ, ખાંધવાળું મો. 10 ]િ ક્યાંથી, કેવી રીતે વાગો. 10 [4]
ક્યાં મોહિંતો. 10 [ત:]
ક્યાંથી कंक. पु० [कङ्क]
એક જાતનું પક્ષી વંવIક્ષી. સ્ત્રી[ Wહof ]
તીર્થકર અને યુગલિક-જેની ગુદા વિષ્ટાથી ન ખરડાય વંવડે. પુo [ ૮]
કવચ, બખ્તર વંડ. ત્રિ. []
કવચંયુક્ત વડ!. ૧૦ [ 23]
કવચ, બખ્તર વંવાળ. ૧૦ [ T]
કંકણ, એક આભૂષણ વંવિંસ. પુ0 કેિo]
ગાંઠવાળી એક વનસ્પતિ कंकोल. पु० [कङ्कोल]
વનસ્પતિ વિશેષ
કેટલા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कंकोवम. त्रि० [कङ्कोपम]
કંકપક્ષી સમાન कंख. धा० [काङ्क्ष
ઇચ્છવું, ચાહવું कंखपओस. न० [काङ्क्षप्रदोष]
ખોટા મતની ઇચ્છા કરવી તે, મિથ્યાત્વ મોહનીયનો એક ભાગ कंखा. स्त्री० [काङ्क्षा]
અભિલાષા, ઇચ્છા, લોભ कंखापदोस. पु० [काङ्क्षाप्रदोष]
यो 'कंखपओस कंखामोहणिज्ज. न० [काङ्क्षामोहनीय]
મોહનીય કર્મની એક પ્રકૃતિ कंखि. त्रि० [काक्षिन्]
ઇચ્છનાર कंखित. त्रि० [काक्षित]
ઇચ્છેલું, આકાંક્ષિત कंखिय. त्रि० [काक्षित]
यो '' कंगु. स्त्री० [कङ्गु]
એક ધાન્ય, કોદ્રવ कंगुलया. स्त्री० [कथूलता]
એક જાતની વેલ कंचन. न० [काञ्चन]
સોનું, એક પર્વત कंचनउर. न० [काञ्चनपुर]
એક નગર कंचनक. पु० [काञ्चनक]
એક પર્વત વિશેષ कंचनकूट. पु० [काञ्चनकूट]
એક દેવવિમાન कंचनकूट. पु० [काञ्चनकूट]
એક વક્ષસ્કાર પર્વતનું એક શિખર कंचनकूड. पु० [काञ्चनकूट]
यो '64२'
कंचनकोसी. स्त्री० [काञ्चनकोशी]
સોનાની મૂર્તિ कंचनखचिय. त्रि० [काञ्चनखचित]
સોના વડે જડેલ कंचनग. पु० [काञ्चनक]
એક પર્વત વિશેષ कंचनगपव्वय. पु० [काञ्चनकपर्वत]
એક પર્વત कंचनदाम. न० [काञ्चनदामन्]
સોનીની માળા कंचनपव्वय. पु० [काञ्चनपर्वत ]
એક પર્વત कंचनभिंगार. पु० [काञ्चनभिङ्गार ]
સોનાની ઝારી कंचनमय. त्रि० [काञ्चनमय]
સોનાનું कंचनमाला. वि० [काञ्चनमाला
२। पज्जोअनी मेमोरासी, पज्जोअनी पुत्री वासवदत्ता ने उदायन साथै MUSवाम म६६ रेदी. कंचना. वि० [काञ्चना જેને માટે લડાઈ થયેલી તેવી એક સ્ત્રી તેની વિશેષ
માહિતી નથી. कंचनिया. स्त्री० [काञ्चनिका ]
એક રાજધાની कंचि. अ० [किञ्चित्]
કિંચિત, કંઇક कंची. स्त्री० [काञ्चि]
કંદોરો कंचुइ. पु० [कञ्चुकिन्]
અંતપુર રક્ષક कंचुइज्ज. पु० [कञ्चुकीय] यो 'पर' कंचुइज्जपुरिस. पु० [कञ्चुकीयपुरुष]
અંતપુર, દ્વારપાળ कंचुग. पु० [कञ्चुक] ચોળી, કંચવો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાય.
વાગ્યુ
ચોળી, કચવો, સાપની કાંચળી,
રોમરાજી
વાદન, પુત્ર વત'
કાંટાવાળું
कंटइल्ल, पु० [ कण्टकित
કાંટાવાળું
૮. પુ૦ [heh]
કાંટો
कंटकबहुल. त्रि० [कण्टकबहुल] ઘણા કાંટાવાળું
कंटकबोंदिया, स्वी० [कण्टकबोन्दिया 1
બ્રાની વાડ
વીરા, પુ શળ }
કારો
પથ. Jo be
કાંટાવાળો રસ્તો હ્રદય. પુ૦ [hch] કાંટો, પ્રતિસ્પર્ધી
૪. પુ॰ [hö]
ડોક, ગળું, ગરદન
cho. go [06] જુઓ 'ઉપર'
कंठग्गयपाणसेस. पु० [ कण्ठगतप्राणसेस ]
મરણાત કષ્ટ, કંઠે આવેલ શ્વાસ
મુવી. ી સામુ }
માદળીયું,
તમુવિ. પુ॰ [?]
સોનાની ગુંથેલ કંઠી
कंठविसुद्ध न० (कण्ठविशुद्ध ) ચોખ્ખા કંઠથી ગાન કરવું તે ટપુત્ત. ૧૦ [hōસૂત્ર ]
ડોકમાં પહેરવાનો સોનાનો દોરો कंठाकंठि, अ० / कण्ठाकण्ठि]
કંઠે કંઠે મલીને
आगम शब्दादि संग्रह
कंठाकंठियं पु० कण्ठाकण्ठिक ।
એક બીજાનો કાંઠલો પકડી કરાતું યુદ્ધ कंठाणुवादिणी. स्वी० [ कण्ठानुवादिनी ।
છાયાનો એક ભેદ વિશેષ कंठिय. पु० [कण्ठिक] [fi]
કંઠી, કંઠ પ્રદેશ
guત. ત્રિ૦ [hōદ્ગત]
તીક્ષ્ણ સ્વરવાળું,
ઠે.મુળા, ધ્રુવ {વખતે મુખર
ડોકનું એક આભૂષણ
àમાનડ, ત્રિ॰ [તઝેમાન ]
કહે માળા પહેરેલ વાતોદુવિષ્પમુવા, નિ [ce/g/નામુ /
બાળક કે મૂકની જેમ અવ્યક્ત શબ્દ બોલનાર ક. પુfte
ધનુષ્યબાણ, ભાગ, હિસ્સો, એક વનસ્પતિ, જમીન કે પહાડનો થર, કર્મનો સ્થિતિ સ્થાનકનો સમૂહ
૩. પુ॰ [ાડ]
પૃથ્વી કે પર્વતનો એક ભાગ
ડ. પુ॰ [ાણ્ડ]
એક દેવ વિમાન,
कंडग, न० [काण्डक]
કાંડ, પાડો, પડ, બાણ, સંખ્યાતીત સંયમ સ્થાનક
સમુદાય
ડય. ન૦ [ાsh]
કાળનો એક સૂક્ષ્મભાગ, કંડકનું ઝાડ, એક ચૈત્યવૃક્ષ कंडरिअ वि० [ कण्डरीका
મહાવિદેહની વિજય પુષ્કલાવતીની પુંડરિગિણી નગરીના રાજા મહાપડમ અને રાણી પડમાવર્ફે નો પુત્ર
અને પુંરિગ્ન નો ભાઈ. તેણે પહેલા ઉત્તમ ભાવી દીક્ષા લીધી. પછી શિથીલતાથી છોડી દઈ ફરી રાજ્ય ગ્રહણ કર્યું. મૃત્યુ પામી નરકે ગયો.
કરીય, પુ॰ [ડરી ]
વનસ્પતિ વિશેષ, અસદ્ અનુષ્ઠાન-પરાયણતાથી એક ઉપમા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कंडरीक. वि० [कण्डरीक]
कंडुरिया. स्त्री० [कण्डुर ] यो 'कंडरिअ'
એક વનસ્પતિ कंडरीय-१. वि० [कण्डरीका
कंडुसग. न० [दे०] हुयी 'कंडरिअ'
રજોહરણ-પટ્ટક कंडरीय-२. वि० [कण्डरीका
कंडू. स्त्री० [कण्डू] સાકેતનગરના રાજા પંદરીય નો નાનો ભાઈ, તેની સુંદર | ચળ, ખંજવાળ पत्नी जसभददा ने माटे पुंडरीतने मारी मांगेल.
कंडूइत्ता. कृ० [कण्डूयित्वा] कंडवा. स्त्री० [कन्डवा]
ખંજવાળીને એક જાતનું વાજિંત્ર
कंडूइय, न० [कण्डूयित ] कंडा. स्त्री० [कण्डा]
ખરજ, ચળ જુઓ કંડ
कंडूय. धा० [कण्डूय] कंडावेल्ली. स्त्री० [कण्डावेलु]
ખંજવાળવું એક વનસ્પતિ
कंडूयमाण. कृ० [कण्डूयमान] कंडितया. स्त्री० [कण्डन्तिका]
ખંજવાળતો ચોખા વગેરેને ખાંડવા કે છડવા માટેનું સાધન
कंत. त्रि० [कान्त] कंडिय. विशे० [कण्डित]
मनोहर, शोभायमान, ખાંડેલું, છડેલું
ધૃત સમુદ્રનો દેવ कंडु. पु० [कण्डु ]
कंत. धा० [कृत्] લોઢાનું વાસણ, તવો, ખસરોગ
છેદવું, કાંતવું कंडु. पु० [कन्दु ]
कंततर. विशे० [कान्ततर] હાંડા જેવું એક વાસણ
અતિસુંદર कंडू. वि० [कण्डू
कंततराय. विशे० [कान्ततरक] એક બ્રાહ્મણ પરિવ્રાજક
અતિસુંદર कंडुइय. न० [कण्डूयित]
कंतत्त. न० [कान्तत्व] ખસ કે ખુજલીવાળો
સુંદરપણું कंडुक्क. पु० [कण्डुक]
कंतयरिय. विशे० [कान्ततरक] નરકની કુંભી, રાંધવાનું વાસણ, ખંજવાળનાર
અતિસુંદર कंडुगय. न० [कण्डुयक]
कंतरूव. त्रि० [कान्तरूप] ખંજવાળ
સુંદર રૂપવાળું, कंडुय. त्रि० [कण्डूक]
कंतस्सरता. स्त्री० [कान्तस्वरता] ખંજવાળનાર
સુંદર સ્વરવાળું कंडुय, धा० [कण्डू]
कंता. स्त्री० [कान्ता] ખંજવાળવું
સૌંદર્યવાન સ્ત્રી कंडुयग. त्रि० [कण्डूयक]
कंतार. पु० [कान्तार] ખંજવાળનાર
અરણ્ય, અટવી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તારમત્ત. ૧૦ [hlખ્તારમi]
અડ્ડવીમાં સાધુ માટે નિર્મિત ભોજન कंतारभयग. पु० [कान्ताभृतक]
અટવીમાં કામ આવે તેવો નોકર તિ. સ્ત્રી [શાન્તિા
તેજ, કાંતિ, પ્રભા, શોભા कंतेल्ल. पु० [कान्तोल]
મંડલ ગોત્રની શાખા વંથT. T૦ [ન્થિh]
ઘોડાની એક જાતિ कंथय. पु० [कन्थक]
ઘોડાની એક જાતિ વંડ. પુત્ર [ઝન્દ્રો
કંદ, ડુંગળી-લસણ આદિ કંદ-વનસ્પતિ, વં. પુo [ન્દ્રો કમળ આદિના મૂલનો ભાગ ૬. થા૦ [+ન્દ્ર) રડવું, આકંદન કરવું વતંત. થા૦ [ન્દ્ર]
રડતો, આજંદન કરતો कंदजीवफुड. पु० [कन्दजीवस्पृष्ट]
કંદના જીવથી સ્પષ્ટ થયેલ कंदजोणिय. पु० [कन्दयोनिक ]
એક વનસ્પતિ દ્રત્ત. ૧૦ [ન્દ્રત્વ કંદપણું નતા. સ્ત્રી) ઝિન્દ્રનતા) રૂદન, આક્રંદન નિયા. સ્ત્રી [શ્ચન્દ્રનતા)
જુઓ 'ઉપર' कंदप्प. पु० [कन्दर्प] કંદર્પ, રાગ અને મોહ ઉપજાવનાર હાસ્ય, ગર્ભિત ચેષ્ટા, કામદેવ
પૂ. સ્ત્રી [ઋન્દ્રિ ) કાંદર્પ ભાવના
कंदप्पकर. पु० [कन्दर्पकार]
કામ ઉપજે તેવી ચેષ્ટા કરનાર कंदप्पदेव. पु० [कन्दर्पदव] દેવની એક જાત
Uર. સ્ત્રી ઝિન્દ્રતિ] કામભોગમાં આસક્તિ
Mય. ત્રિ. [રૂદ્f) કાચેષ્ટા-હાસ્ય કે મશ્કરી કરનાર વપ્રિયા. સ્ત્રી [શ્રાદ્f[1]
કાંદપિકી, કામચેષ્ટા, કૌકુથ્યાદિ ચેષ્ટા કરનારી ચંદ્રમો. ન૦ [શ્ચન્દ્રમોનન]
કંદનું ભોજન વસંત. ત્રિ, દ્િવત]
કંદવાળું વંદ્રમાન. વૃ૦ [ન્દ્ર]
રડતો, આક્રંદ કરતો વંદમૂન. ૧૦ [hદ્મૂત]
કંદમૂળ વંડર. ૧૦ [ફન્ડર)
પર્વતની ગુફા વરા. સ્ત્રી દ્િર
ગુફા વરાફિ. ૧૦ [ન્દ્રરાગૃહો
કંદરગૃહ, પર્વતની ગુફા વંત. ૧૦ ઝિન્દ્રત]
કેળનું ઝાડ कंदलग. पु० [कन्दलक]
એક ખરીવાળા પશુની એક જાતિ कंदलया. स्त्री० [कन्दलता]
કંદ-લતા વંતિ. સ્ત્રી [ક્ષત્ની]
એક કંદ, કેળનું ઝાડ, વંતી. સ્ત્રી [ 7] જુઓ 'ઉપર' વંતીસુ. ૧૦ [ન્દ્રની સુચ)
કંદનો મધ્યભાગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कंदलीकंद. पु० [कन्दलीकन्द]
એક વનસ્પતિ कंदलीथंम. न० [कन्दलीस्तम्भ]
કંદલીતંભ कंदाली. स्त्री० [कन्दाली]
यो ‘कन्दली कंदाहिगार. पु० [कन्दाधिकार]
કંદનું વર્ણન कंदाहार. पु० [कन्दाहार]
કંદ-ભોજન કરતા તાપસની એક જાતિ कंदिंद. पु० [स्कन्देन्द्र]
વ્યંતરનો એક ઇંદ્ર कंदित. पु० [क्रन्दित] | વિયોગિની સ્ત્રીનું રૂદન कंदित. पु० [क्रन्दित]
વ્યંતર દેવની એક જાતિ कंदिय. पु० [क्रन्दित]
मी 'पर' कंदु. त्रि० [कन्दु ]
ચણા ભુંજવાની કડાઇ कंदुक. पु० [कन्दुक]
એક વનસ્પતિ कंदुकजोणिय. पु० [कन्दुकयोनिक]
કંદુક નામની વનસ્પતિજન્ય कंदुकत्त. न० [कन्दुकत्व]
ક' દુક નામની વનસ્પતિ कंदुकत्ता. स्त्री० [कन्दुकत्व] यो 'पर' कंदुकुंभी. स्त्री० [कन्दुकुम्भी]
લોઢાની કડાઇ कंदुक्क. पु० [कन्दुक]
हुमो 'कन्दुक कंदुरुक्क. न० [कन्दुरुक्क]
એક જાતનો ધૂપ कंदुसोल्लिय. त्रि० [कन्दुपक्व] ચણાની પેઠે તાવડામાં પકાવેલ
कंध. पु० [स्कन्ध]
ખંભો कंप. धा० [कम्प]
કંપવું, પૂજવું कंपण, न० [कम्पन]
કંપવું, પૂજારી कंपणवाइय. पु० [कम्पनवातिक]
કંપનવા નામક દર્દ कंपयंत. कृ० [कम्पमान]
કંપતો, ધ્રુજતો कंपित. कृ० [कम्पित]
કંપેલ, ધ્રુજેલ कंपिल्ल. पु० [काम्पिल्य]
એક દેશ વિશેષ, એક અધ્યયન कंपिल्ल-१. वि० [काम्पिल्य] २। अंधगवण्हि अनेराए धारिणी नो पुत्र.
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી, શત્રુંજયે મોક્ષે ગયા. कंपिल्ल-२. वि० [काम्पिल्य]
यवता बंभदत्त नीयत पत्नी मलयावई नापिता. कंपिल्लपुर. पु० [काम्पिल्य]
એક દેશ વિશેષ, એક અધ્યયન, એક વિશેષ નામ कंपेमाण. कृ० [कम्पमान]
કંપતો, પૂજતો कंबल. पु० [कम्बल]
કંબલ, ધાબળો कंबलकड. पु० [कम्बलकट]
કાંબળો कंबलग. न० [कम्बलक]
કામળી, ઉનીવસ્ત્ર कंबलपावार. न० [कम्बलप्रावार]
કામળી, સાધુનો ઉનનો કપડો कंबलय. न० [कम्बलक]
सो कंवलग' कंबिया. स्त्री० [कम्बिका] પુસ્તકનું પૂંઠું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
कंबु. पु० [ कम्बु ]
શંખ, એક દેવ વિમાન
कंबुग्गीव. पु० (कम्बुग्रीव]]
એક દેવવિમાન
कंबू. स्त्री० [ कम्बू ]
એક સાધારણ વનસ્પતિ
कंबोय. पु० [ कम्बोज ]
એક દેશ-વિશેષ
कंस. पु० [कंस]
એક મહાગ્રહ, વિશેષ નામ
कंस, पु० [कांस्य ]
કાંસુ-એક ધાતુ વિશેષ
कंस, वि० [कंसी
आगम शब्दादि संग्रह
मथुराना राम उग्गसेन नो पुत्र, तेना लग्न जरासंध ની પુત્રી સાથે થયેલ.
પોતાના પિતાને જેલમાં પૂરી સ રાજા થઈ ગયેલ, તેને
જ્ઞ વાસુદેવે મારી નાંખેલ
कंसताल न० [कांस्यताल ] કાંસાનું વાજિંત્ર
कंसतालसद्द. पु० [ कांस्यतालशब्द ]
કાંસિયાનો અવાજ
कंसनाभ, पु० [ कंसनाभ]
એક મહાગ્રહ कंसपत्त, पु० [कांस्यपात्र ] કાંસાનું વાસણ
कंसपाई. स्त्री० [कांस्यपात्री]
કાંસાની થાળી
कंसपाय. पु० [कांस्यपात्र ]
કાંસાનું વાસણ
कंसबंधन न० [ कांस्यबन्धन ] કાસાંનું બંધન
कंसभायण, पु० [कांस्यभाजन ]
कंसलोबंधन न० [कांस्यलोहबन्धन)
એક મહાગ્રહ
कंसवण्ण. पु० [ कंसवर्ण]
એક મહાગ્રહ
कंसवण्णाभ. पु० [कंसवर्णाभ]
એક મહાગ્રહ
कंसीय न० [ कंसीय ]
કાંસાનું પાત્ર
ककाणि. पु० [दे० ]
મર્મસ્થાન
ककारपविभत्ति पु० (ककारप्रविभक्ति ]
એક દેવતાઇ નાટક
ककुद, त्रि० ( ककुद
પ્રધાન
ककुह. स्त्री० [ ककुद ] રાજચિન્હ,
બળદની ખૂંધ
ककुहि. स्वी० [ककुदिन]
हिशा, शोला, झांति,
कक्क. पु० [कल्क ] કપટ, પાપ, સુગંધી પદાર્થ
कक्क. पु० (कर्क)
બ્રહ્મદત્તચકીનો મહેલ
कक्कंध. पु० [कर्कन्ध] ગ્રહ અધિષ્ઠાયક દેતુ
कक्ककुरुया. स्त्री० [ कल्ककुरुया ] દંભથી બીજાને છેતરવું તે
कक्कगुरुगकारण, पु० (कल्कगुरुककारक ]
માયા કરનાર
कक्कडग. पु० (कर्कटक ]
डाडी, खेड शा
कक्कड न० [कर्कटक]
દોડતા ઘોડાના પેટમાં ઉછડતો વાયુ कक्कडी. स्त्री० [कर्कटी]
કાકડી
કાંસા અને લોઢાનું પાત્ર कंसलोहपाय. पु० [कांस्यलोहपात्र ] કાંસા અને લોઢાનું બંધન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વI. સ્ત્રી કિરૂના)
વર૭. T૦ મિક્ષો માયા-પાપ
કાંખ, બગલ વાવ. પુત્ર [ઝર્જવો
વાવરવંતર. ૧૦ [ક્ષાન્તર) શેરડીનો ઉકાળેલ રસ
કાખનો મધ્યભાગ कक्कर. पु० [कर्कर]
વાવર૩૪. ત્રિ. [વર૩ર) કાંકરો, જેને ચાવતા કટકટ થાય તેવી વસ્તુ
પીન, પુષ્ટ कक्करणता. स्त्री० [कर्करणता]
વરડત્ત. ૧૦ [ર્જતત્વો શચ્યા-ઉપધિ વગેરેમાં દોષ કાઢી બડબડ કરવી તે
પુષ્ટતા कक्करय. पु० [कर्करक]
कक्कखडफास. पु० [कर्कटस्पर्श] સુભિક્ષાદિના હેતુ શીખવતા
કઠિન સ્પર્શ વવવાર . ૧૦ [ૐરાવિત
વાવરડા. સ્ત્રી [શા] કટકટ કરવા રૂપ આચરણ, બડબડાટ કરવો તે
કઠોર વેદના વારી. સ્ત્રી [ઝર્જરી)
कक्खदेसभाग. पु० [कक्षदेशभाग] ગાગર
બગલ વેવસ, ત્રિશિક્T]
વવર રોમ. ૧૦ મિક્ષરોમન) કર્કશ, કઠણ, આકરું, કઠોર, તીવ્ર, અનિષ્ટ, નિર્દય
બગલના વાળ વ વસવેળm. ૧૦ [ફાવેદ્રની)
कक्खवीणिया . स्त्री० [कक्षवीणिका] કર્કશ વેદનીય નામક કર્મ
બગલની વીણા कक्कावंस. पु० [कर्कवंश]
વરવા. સ્ત્રી [ ક્ષા] વાંસની એક જાત
કાંખ, બગલ વિ. વિ. [ઋન્જિનો
વષ્ય. ત્રિ[7] પાડલીપુત્રમાં થનારો એક રાજા, જે રોદ્ર-ક્રોધ-
મિથ્યાદ્રષ્ટિ | કર્તવ્ય, કરવાને યોગ્ય આદિ દૂષણોવાળો થશે. તે ભિક્ષાભ્રમણ કરતા
कच्चायण. पु० [कात्यायन] શ્રમણસંઘને પણ કદર્થના પહોંચાડશે.
મૂલ નક્ષત્રનું ગૌત્ર, કૌશિક ગોત્રની શાખા कक्केयण. पु० [कर्केतन]
વાધ્યાયનોત્ત. ત્રિ. [#ાત્યાયનસTોત્ર) એક જાતનું રત્ન
કાત્યાયન ગોત્રવાળું વોડ. ૧૦ [ 2]
છે. પુo [ ચ્છ) એક શાકની જાત
કાછડી, કછોટો, કીનારો, ચારે તરફ જળ વ્યાપ્ત પ્રદેશ कक्कोडइ. स्त्री० [कर्कोटकी]
છે. પુo [ ચ્છ) કંકોડાની વેલ
મહાવિદેહની એક વિજય, એક ફૂટ कक्कोडग. पु० [कर्कोटक]
વચ્છ. પુo [ક્ષ) વેલંધર જાતના દેવ, એક પર્વત-વિશેષ, એક દેવાવાસ કાંખ, બગલ વવવોડ૫. પુo [$* ] જુઓ 'ઉપર
વચ્છ. વિ૦ [ચ્છ] कक्कोल. पु० [कङ्कोल]
ભ૦ રૂસમ નો પુત્ર તેણે તેના ભાઈ મહાવ સાથે એક જાતનું ફળ
દીક્ષા લઈ થોડો સમય વીતાવેલ. નમિ તેનો પુત્ર હતો.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कच्छकूड. पु० [कच्छकूट]
એક ફૂટ कच्छकोह. पु० [कच्छकोथ]
કાંખની દુર્ગધ कच्छग. पु० [कच्छग]
લંગોટ કાછડી कच्छगावइ. स्त्री० [कच्छकावती ]
મહાદેવની એક વિજય कच्छगावइकूट. पु० [कच्छगावतीकूट]
એક વક્ષસ્કાર પર્વતનું કૂટ कच्छगावती. स्त्री० [कच्छकावती ]
મહાવિદેહની એક વિજય कच्छभ. पु० [कच्छप]
કાચબો, રાહુનું નામ कच्छभाणियजोणिय. पु० [दे०]
પાણીમાં થતી એક પ્રકારના વનસ્પતિ-જન્ય कच्छभाणियत्त. न० [कच्छभाणियत्व]
એક જલરૂહ વનસ્પતિ સ્વરૂપ कच्छभी. स्त्री० [कच्छपी]
એક વાજીંત્ર-વીણા कच्छय. पु० [कच्छक]
यो 'कच्छग' कच्छय. पु० [कच्छप]
कच्छुय. पु० [कच्छूक]
ખરજવું, ખસનો રોગ कच्छुरी. स्त्री० [कच्छुरा]
ઘમાસાનો ગુચ્છો कच्छुल. पु० किच्छुल] ગુલ્મ જાતનું એક ઝાડ कच्छुलनारय. पु० [कच्छुलनारद] કચ્છલ નામે નારદ कच्छुल्ल. पु० [कच्छुमत्]
ખુજલીનો દર્દી कच्छुल्लनारय. वि० [कच्छुल्लनारद] सौरीयपुरमा जण्णदत्त सने सोमजसा नी पुत्र બ્રહ્મચર્યધારક પણ કલુષિત હૃદયવાળા એક સંન્યાસી. દ્રૌપદીએ તેને માન ન આપ્યું તેથી અવરકંકાના .. રાજા દ્વારા તેણીનું અપહરણ કરાવેલ. कच्च्छू. स्त्री० [कच्छू]
ખરજ, ખાજ, કંડુરોગ कच्च्छूक. पु० [कच्छू]
॥२४, मस, कज्ज. न० [कार्य]
कार्य, प्रयो४न, इतव्य, आर्य कज्ज. धा० [कृ]
કરવું कज्जकारि. त्रि० [कार्यकारिन्]
સાર્થક कज्जमाण. कृ० [क्रियमाण]
કરાતુ कज्जमाणकड, न० [क्रियमाणकृत]
કરાતું કર્યું कज्जल. न० [कज्जल]
કાજલ, આંજણ कज्जलंगी. स्त्री० [कज्जलाङ्गी]
કાજળની ડબ્બી कज्जलप्पमा. स्त्री० [कज्जलप्रभा] એક વાવડી
કાચબો
कच्छविजय, पु० [कच्छविजय]
મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એક વિજય कच्छा. स्त्री० [कच्छा] यो उप२' कच्छा. स्त्री० [कक्षा]
એક વનસ્પતિ कच्छा. स्त्री० [कक्षा]
હાથીને બાંધવાનું દોરડું कच्छावती. स्त्री० [कच्छकावती ]
એક વિજય कच्छु. स्त्री० [कच्छू] ખુજલી, એક રોગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
रा
कज्जलमाण. त्रि० दे०]
कट्ठकार. पु० [काष्ठकार ] ભરવા યોગ્ય
સુતારા कज्जलावेमाण. कृ० [दे०]
कट्ठकोलंब. पु० [काष्ठकोलम्ब] ડૂબતો
વૃક્ષની ડાળીનો નીચે ઝુકતો અગ્રભાગ कज्जवय. पु० दे०]
कट्ठक्खाय. पु० [काष्ठखाद] વિષ્ટા, કચરો
લક્કડખોદ कज्जहेउ. पु० [कार्यहेतु]
कट्ठग. पु० [काष्ठक] मी 'कट्ठ કાર્યનિમિત્તે
कट्ठपाउया. स्त्री० [काष्ठपादुका] कज्जारंभ. पु० [कार्यारम्भ ]
લાકડાની ચાખડી કાર્યની શરૂઆત
कट्ठपाउयार. पु० [काष्ठपादुका] कज्जोवग. पु० [कार्योपग]
લાકડાની પાદુકા બનાવનાર એક મહાગ્રહ
कट्ठपासय. पु० [काष्ठपाशक] कज्जोवय. पु० [कार्योपग]
લાકડાનો પાશ यो 'पर'
कट्ठपीढग. पु० [काष्ठपीठक] कटुय. पु० [कटुक ]
લાકડાનું પીઠ ટેકણ કડવો રસ
कट्टपेज्जा. स्त्री० [काष्ठपेया ] कट्टर. पु० [कट्वा ]
ઓસામણ, રાબ છાશ, ચટણી
कट्ठभार. पु० [काष्ठभार] कटु. विशे० [कृत्वा ]
લાકડાનો ભારો કરીને
कट्ठभूअ. विशे० [काष्ठभूत ] कट्ठ. न० [काष्ठ]
લાકડા જેવો જડ લાકડું
कट्ठमालिया. स्त्री० [काष्ठमालिका ] कट्ठ. पु० [कष्ट]
લાકડાની માળા 5ष्ट,
कट्ठमुद्दा . स्त्री० [काष्ठमुद्रा ] कट्ठ. त्रि० [कृष्ट]
લાકડાની પાટલી હળથી ખેડેલ
कट्ठरासि. पु० [काष्ठराशि ] कट्ठ. वि० [काष्ठ]
લાકડનો ઢગલો એક વેપારી, જેની પત્ની વક્ના બ્રાહ્મણ સાથે પ્રેમમાં | कट्ठसंथार. पु० [काष्ठसंस्तार] હતી. પત્નીની બેવફાઈને લીધે સંસાર છોડી દીક્ષા લીધી. | લાકડાનો સંથારો कटुकम्म. न० [काष्ठकर्मन्]
कट्ठसगडिया. स्त्री० [काष्ठशकटिका ] લાકડાનું કોતરકામ
લાકડાની ગાડી कटुकम्मंत. न० [काष्ठकर्मान्त]
कट्ठसिला. स्त्री० [काष्ठशिला ] લાકડીનું કારખાનું
શિલાની જેવું લાકડાનું લાંબુ-પહોળું પાટીયું कट्ठकरण. न० [काष्ठकरण]
कट्ठसेज्जा. स्त्री० [काष्ठशय्या] ક્ષેત્ર વિશેષ
લાકડાની શય્યા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
- છાયા
कट्ठसोल्लिय, पु० [काष्ठपक्व ]
વડાપત્નત. ૧૦ ૮િ%પર્વત) લાકડા ઉપર પકાવેલ
પર્વતની પાસેનું તળાવ कट्ठहार, त्रि० [काष्ठहार ]
कडगबंध. पु० [कटकबन्ध] કઠીયારો
કેડ બાંધવી તે વડ્ડા. સ્ત્રી [ BI]
વડ!ામ. ૧૦ [ મન] દશા, અવસ્થા, પ્રમાણ
સૈન્યનું મર્દન કરવું कट्ठाहार. पु० [काष्ठाहार ]
कडग्गिदड्डय. [कटाग्निदग्धक] કઠીયારો
બે ફાડવાળા વાંસને અગ્નિ વડે બાળવું कट्ठहारअ. वि० [काष्ठकारको
कडग्गिदाह. पु० [कटाग्निदाह] (ખરેખર આ કોઈ નામ નથી) એક કઠિયારો જેણે સૂક્ષ્મ આગળ પાછળકત નામનું ઘાસ વીંટાળીને સળગાવવું પાસે દીક્ષા લીધી. લોકો તેની મશ્કરી કરતા હતા. સમગ્ર
તે, બે ફાડવાળા વાંસને અગ્નિ વડે અંદરથી બાળવું કુમારે તે વાત જાણી, યુક્તિપૂર્વક લોકોને મશ્કરી કરતા
વડછાય. સ્ત્રી[૮ચ્છ) અટકાવેલા.
સાદડીની છાયા ઠા. ત્રિ. [fa]
ડેપ્શન. ૧૦ [cછેT) ૪. ત્રિ, તિ ]
બોંતેર કળામાંથી એક કળા, સાદડી માફક છેદવું કરેલું, આચરેલું, અનુષ્ઠાન કરેલ, સચિત્ત વડે ખરડાયેલ, | વડનુ—. પુ0 તિયુ) ચાર-સંખ્યા
જે સંખ્યાને ચાર વડે ભાગતા શેષ શૂન્ય રહે તેવી સંખ્યા વડે. પુo [૮]
कडजोगि. विशे० [कृतयोगिन्] સાદડી, હાથીનું ગંડ સ્થળ, માંચો, પર્વતનો એક ભાગ, ગીતાર્થ, જ્ઞાની ઘાસ
. ૧૦ [૮] कडअ. वि० [कटको
ઘરનો એક ભાગ વાણારસીનો રાજા, જેણે પોતાની પુત્રી ચક્રવર્તી વંમત વડમૂ. ૫૦ ઝિમ્] ને પરણાવેલી.
એક કંદ-વિશેષ ડંવ. ૧૦ [ q)
વડા. ૧૦ [hch] એક જાતું વાજિંત્ર
જુઓ ડા, શેરડીનો સાંઠો વડવર. પુo [cીક્ષ)
વડય૩. પુo [ઝડ] કટાક્ષ
કડ-કડ અવાજ વડવિિટ્ટ. સ્ત્રી શિક્ષણ ]
कडाइ. पु० [कृतयोगिन] કટાક્ષ ભરી નજર
ગીતાર્થ, જ્ઞાની વડ!. પુ[૮% ]
कडाली. स्त्री० [दे०] એક આભૂષણ, સમૂહ, સૈન્ય, ભીંતનો પાયો, પર્વત-ટોચ ઘોડાને મોઢે બાંધવાનું ચોકઠું વડ! છેન. ૧૦ દિચ્છા ]
વાડાસન. ૧૦ [pટીસનો સોનાનું આભૂષણ છેદવાની કળા
આસન, સંથારો વડતદ. ૧૦ [શરઋત૮ ]
વડાદ. ૫૦ [ટી] પર્વતનું તળીયું
કડાઈ, લોઢાનું વાસણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
कडाह. पु० (कटाह ।
એક જાતના હાડકા
એક વૃ
कडाहय. पु० [ कटाहक ]
भुखी कडाह
कडि, स्वी० [कटि
35 उमर
कडि पु० (कटिन ) સાદડીવાળો
कडिच्छाय. पु० [कटिच्छाय ]
સાદડીની છાયા
कडितड न० [कटितट ]
મધ્યભાગ
कडिपत्त, न० [कटिपत्र )
એક વનસ્પતિના પાન, પાતળી કમર
कडिबंध. पु० [कटिबन्ध]
દોરો
कडिबंधन न० [ कटिबन्धन ]
કેડ બંધન
कडिय. पु० [कटितट ] સાદડીથી ઢાંકેલું
कडिल्ल. पु० (कटिल्ल)
મોટી કડાઇ
कडिसुत्त न० [कटिसूत्र ]
કંદોરો
कडिसुत्तग, न० [ कटिसूत्रक]
કંદોરો
कत्तिय न० [कटिसूत्रक]
કંદોરો
कडीपिट्ठी. स्वी० / कटिपिष्टि)
કમરીની પીઠી
कड्डु, त्रिo [कटु]
आगम शब्दादि संग्रह
कडुगतुंबीफल न० [ कटुकतुम्बीफल ] કડવી તુંબડીનું ફળ
कडुच्छ. पु० [दे०]
छी, यमयी
कडुच्छुग. पु० (दे०]
ધૂપદાની
कडुच्छ्रय, पु० [दे०] 5555छी
कडुय. कृ० [कटुका
કડવું, કડવો રસ, અનિષ્ટ कडुयभासि. पु० [कटुकभाषिन् ]
કડવું બોલનાર
कडुयभासिणी, स्वी० [ कटुकभाषी ] કડવું બોલનારી સ્ત્રી
कडुवेयणा. स्त्री० [कटुवेदना ] અનિષ્ટ વેદના
कड्ड. धा० [ कृष्]
ખેંચવું, ખેડવું, આકર્ષવું
कडू, धा० [ कर्षय् ]
ખેંચાવવું, ખેડાવવું
कडू. धा० (क)
કહેવું
कडूंत. कृ० [कर्षत]
ખેંચતો, ખેડતો
कठण. न० [कर्षण ]
ખેંચવું, ખેડવું
कड्डावेत्तु. कृ० [कर्षयित्वा ]
ખેંચતો, ખેડતો
कट्टिय. कृ० (कृष्ट)
ખેંચેલ, ખેડેલ
कड्डेत्ता. कृ० [कृष्ट्वा ]
ખેંચીને, ખેડીને
कड्ढोकड्डा, स्वी० [कर्षणापकर्षण)
ખેંચાખેંચ
तासातास
કડવું
कडुगतुंबी. स्त्री० [कटेकतुम्बी ]
કડવું તુંબડું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कढकढकढंत. कृ० [कढकढकढत्]
કડકકડકડ અવાજ કરતો कढण. पु० [क्वथन]
ઉકાળવું कढिण. विशे० [कठिन]
58ोर, ४बूत, प्रेत, 50 कढिण. विशे० [कठिन]
તૃણ વિશેષ, પાંદડું कढिणग. विशे० [कठिनक]
यो ‘कठिण' कढिय. त्रि० [क्वथित]
ઉકાળેલું कण. पु० [कण]
४१, एडी,डीत योगा, ये ग्रहनु नाम, कण. पु० [कण]
એક વનસ્પતિ कणइर. न० [कणवीर]
કણેર, એક વનસ્પતિ कणइरगुम्म. न० [कणवीरगुल्म]
કણેર-ગુચ્છ कणंगर, पु० [कनङ्गर]
પત્થરનું એક શસ્ત્ર कणंद. पु० [कनन्द]
એ નામે એક સાધુ कणकण. पु० [कणकण]
કણકણ અવાજ कणकणय. पु० [कणकणक]
એક મહાગ્રહ कणकुंडग. पु० [कणकुण्डक]
દાણાવાળા કુસકા कणग. पु० दे०]
ફૂલો એકઠા કરવા, બાણ कणग. न० [कणक]
એક દેવવિમાન, એક વૃક્ષ
कणग, न० [कणक] સુવર્ણ, રેખા, એક દેવતા, ચઉરિન્દ્રિય એક જીવ, એક વાજિંત્ર कणपूयलिया. स्त्री० [कणपूयलिका]
ભોજ-વિશેષ, લોટની બનાવેલ ખાદ્ય વસ્તુ कणय. पु० [दे०]
यो ‘कणग' कणय. पु० [दे०]
એક ગ્રહનું નામ कणय. न० [दे०]
ધતુરો, વૃક્ષવિશેષ कणयदंडियार. पु० [कनकदण्डिकार]
સોનાની છત कणयमय, त्रि० [कनकमय]
સુવર્ણમય कणवीताणय. पु० [कनकवितानक]
એ નામનો એક ગ્રહ कणवीर. पु० [करवीर]
કણેરનું વૃક્ષ कणसंताणय. पु० [कनकसंतानक]
એક ગ્રહ कणाद. वि० [कणाद]
એક તત્વવેત્તા-જેણે સામાન્યતા અને વિશેષતા બંને એકબીજાથી સંપૂર્ણ ભિન્ન છે તેવું જણાવેલ. कणिकामच्छ. न० [कणिकामत्स्य]
મસ્યની એક જાતિ कणि?. विशे० [कनिष्ट]
નાનો, લઘુ कणिया. स्त्री० [क्वणिता]
વીણા-વિશેષ कणियार, पु० [कर्णिकार]
એક ચૈત્યવૃક્ષ વિશેષ कणियार. वि० [कर्णिकार ગોશાળા પાસે આવેલા છ દિશાચરોમાંનો એક, જુઓ 'कण्णियार'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
हती.
आगम शब्दादि संग्रह कणियारवण. न० [कर्णिकारवन]
कण्णछिन्न. त्रि० [कर्णछन्न] કણેરનું વન
કાનકટ્ટો कणियासमाणवण्णय. न० [कर्णिकासमानवर्णक ] कण्णछिन्नग. पु० [कर्णछिन्नक] કણેર જેવો વર્ણ
કાનકટ્ટો कणुय, न० [कणुक]
कण्णत्तिय. न० [दे०] કણ, રજકણ
એક ખેચર તિર્યંચ कणेरु. स्त्री० [करेणु]
कण्णधार, पु० [कर्णधार ] હાથણી
નાવિક कणेरुदत्त. वि० [कणोरदत्त]
कण्णपाउरण. पु० [कर्णप्रावरण] હસ્તિનાપુરનો રાજા, તેણે પોતાની પુત્રી કવિતા ને એક અંતર્ધ્વપ, તે દ્વીપવાસી મનુષ્ય ચક્રવર્તી નંબર સાથે પરણાવેલ.
कण्णपाउरणदीव. पु० [कर्णप्रावरणद्वीप] कणेरुदत्ता. वि० [कणेरुदत्ता
એ નામક એક અંતર્દીપ यवता बंभदत्तनीय पत्नी कणेरुदत्त नी पुत्री
कण्णपाल. वि० [कर्णपाल
यो कण्णवाल' कणेरुपइगा. वि० [कणेरुपदिका
कण्णपीढ. न० [कर्णपीठ] यवता बंभदत नी में पत्नी (ए).
કાનનું એક આભૂષણ कणेरुसेना. वि० [कणेरुसेना
कण्णपीढय. न० [कर्णपीठक] यो 'पर' यवता बंभदत्त नी ये पत्नी (राए).
कण्णपूर. पु० [कर्णपूर ] कण्ण. पु० [कर्ण]
કાનનું એક આભૂષણ કાન, શ્રવણ-ઇન્દ્રિય
कण्णबंध. पु० [कर्णबन्ध] कण्ण. वि० [कर्ण
કાન બાંધવા તે ચંપાનગરીનો એક રાજા, જેને ‘વ ના સ્વયંવરમાં
कण्णमल. न० [कर्णमल ] નિમંત્રણ મળેલ
કાનનો મેલ कण्णंतर. न० [कर्ण-अन्तर]
कण्णमूल. न० [कर्णमूल] બે કાન વચ્ચેનું અંતર
કાનનું મૂળ कण्णंतेउर. पु० [कन्यान्तःपुर]
कण्णवाल. वि० [कर्णपाल) રાજકન્યાઓને રહેવાનું સ્થાન
સાકેતનગરના રાજા પુંડરિક ના હાથીનો મહાવત कण्णकला, स्त्री० [कर्णकला]
कण्णवाली. स्त्री० [कर्णवाली] સૂર્યની એક મંડલમાંથી બીજા મંડલમાં જવાની ગતિ કાનની વારી कण्णगय. पु० [कर्णगत]
कण्णवेयणा. स्त्री० [कर्णवेदना ] કાન વડે સંભળાયેલ
કાનની વેદના कण्णच्छिन्न. त्रि० [कर्णछिन्न]
कण्णवेहण. न० [कर्णवेधन] કાનકટ્ટો
કાન વિંધવાનો સંસ્કાર कण्णच्छेयण. न० [कर्णच्छेदन]
कण्णसक्कुली. स्त्री० [कर्णशष्कुली ] કાનનું છેદન
કાનનું વિંધ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
વળતર. Jo chu{ }
કાનની શર
कण्णसिरी. वि० [कृष्णश्री જુઓ 'સિરી'
कण्णसोय न० कर्णश्रोत्र 1
કાનનું સાંભળવું
कण्णसोहणग. न० [कर्णशोधनग] કાન ખોતરણી
વાળમાંતાય, ન નવા } કાન ખોતરણી
ખ્વાયત. ત્રિ [ચિત ]
કાન સુધી લંબાયેલ
कण्णायय, त्रि० / कर्णायत 1
જુઓ 'ઉપર'
कण्णाहुइ स्वी० [कर्णाहुति ] ળાદુર. સ્ત્રી [હિતિ]
પૂર્ણ કર્ણ
વાળવા, ત્રીવ
ખુણો, કમળનો બીજ કોશ, કાનની વારી, છત્રનો અંદરનો ભાગ, એક જાતની વનસ્પતિ
ળિના. સ્ત્રી [fઽા] જુઓ 'ઉપર'
कण्णिय. पु० [ कर्णिक ]
કર્ણિક, ખૂણો
તિળયત્ત, ૧૦ [ર્ણિત્વ ]
ખૂણા જેવું કર્ણિકપણું,
ળિવા. સ્ત્રી (dd}}
જુઓ ‘મ્બિન’
વાર. પુ॰ {{{pir}
आगम शब्दादि संग्रह
કણેરનું ઝાડ
कणियार. वि० [ कर्णिकार]
ગોશાળાના છ દિશાચરમાંનો એક. कणियारकुसुम न० [ कर्णिकारकुसुम ]
—િન્ન, ત્રિ [ફ્ળિત]
પદના એક દેશમાં પદ સમુદાયનો ઉપચાર કરવો તે ની, સ્ત્રી [ff]
એક નરક સ્થાન
कण्णीरह. पु० [कर्णीरथ ]
.
જેમાં ઋદ્ધિમંત માણસો બેસે તેવો એક વિશિષ્ટ રથ
कण्णेज्जय न० [कर्णेयक]
આભૂષણ વિશેષ હ્રોક્રિયા, સ્ત્રી [?0] સ્ત્રીનું એક આભૂષણ
hus. પુ॰ [hī]
કંદ વિશેષ, કાળો રંગ, એક વનસ્પતિ, છ લેશ્યામાંની
એક લેશ્યા, વિશેષનામ, એક અધ્યયન
hus-૨. વિ૦ [hu]
ભરતક્ષેત્રના નવ વાસુદેવમાંના એક વાસુદેવ, તે રાજા વાવેન અને રાણી તેવફ ના પુત્ર હતા. તેના ભાઈ બલદેવનું નામ 'રામ' હતું તેની રાજધાની ધરાવ (દ્વારિકા) હતી. તેણે પતિવાસુદેવ નાસંઘ ને હણેલ, તે અતિ સમૃદ્ધ રાજા હતા. ભ॰ ઋનેિમિ ના વંદનાર્થે જવાના અનેક પ્રસંગ આવે છે. તેના ગોળમ આદિ પુત્રો તથા પરમાવતી આદિ પટ્ટરાણીના દીક્ષાના પ્રસંગો પ્રસિદ્ધ છે. થાવ બાપુરા નો દીક્ષા પ્રસંગ ઠાઠથી ઊજવેલો. ઢોવર્ફે ના સ્વયંવરમાં તેની ઉપસ્થિતિ અને વોવ ના અપહરણ બાદ તેને છોડાવેલ ભ અરિષ્ટનેમિએ તેને દ્વારિકાના પતનની વાત તથા ભાવિ ચોવીસીમાં તે સમમ નામે તીર્થંકર થશે તે વાત જણાવેલ આગમોમાં તેનો અનેક સ્થાને ઉલ્લેખ છે. દ્દ ને વાસુàવ તથા
સવ કહે છે.
F-૨, વિ૦ {yy]
રાજા સેળિયા અને રાણી રૂા નો પુત્ર રાજા ચેકન દ્વારા તે યુદ્ધમાં મૃત્યુ પામી નરકે ગયેલ.
૩. વિ
કણેરનું ફૂલ
સિવકૂફ ના એક વડીલ સાધુ જેણે વોઙિય મત કાઢ્યો. hul-૪. વિ [pha]
कण्णिलोयण. पु० / कर्णिलोचन ] એક નક્ષત્રનું ગોત્ર
એક બ્રાહ્મણ પરિવાક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कण्ह-५. वि० [कृष्ण
कण्हराई. वि० [कृष्णराजि पायम वासुदेव इसिवाल सने बहेव वराह ना વારાણસીના રામ ગાથાપતિની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે પૂર્વજન્મના ધર્માચાર્ય,
દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ ઇશાનેન્દ્રની અગમહિષી બની. कण्ह-६. वि० [कृष्ण
कण्हराति. स्त्री० [कृष्णराजि ] ભરતક્ષેત્રની આગામી ચોવીસીમાં થનારા એકવીસમાં मी '' તીર્થકર વિનય નો પૂર્વ ભવનો જીવ.
कण्हलेस. त्रि० [कृष्णलेश्य] कण्हकंद. पु० [कृष्णक्द]
કૃષ્ણલેશ્યાવાળો જીવ એક સાધારણ વનસ્પતિ
कण्हलेसट्ठाण, न० [कृष्णलेश्यास्थान] कण्हकंदय. पु० [कृष्णकन्दक]
કૃષ્ણલેશ્યા-સ્થાન यो ''
कण्हलेसमोगाढ. त्रि० [कृष्णलेश्यमवगाढ] कण्हकडबु. पु० [दे०]
કૃષ્ણ લેશયાને અવગાહીને રહેલ એક વનસ્પતિ
कण्हलेसा. त्रि० [कृष्णलेश्या ] कण्हकेसर. न० [कृष्णकेशर ]
એક લેશ્યા કૃષ્ણ કેશર
कण्हलेस्स. त्रि० [कृष्णलेश्य] कण्हगुलिया. वि० [कृष्णगुलिका
यो ‘कण्हलेस' २। उदायन नी ।एपद्मावई नी ये हसी ४० कण्हलेस्सउद्देसय. पु० [कृष्णलेश्योद्देशक ] મહાવીરની જીવિત પ્રતીમાની પૂજા માટે રખાયેલી. તેને કૃષ્ણલેશ્યા નામક એક ઉદ્દેશો देवदत्ता ५९ हे छ.
कण्हलेस्सट्ठाण. न० [कृष्णलेश्यास्थान] कण्हदीवायण. पु० [कृष्णद्वैपायन]
કુષ્ણલેશ્યા સ્થાન એક બ્રાહ્મણ સંન્યાસી
कण्हलेस्ससत. न० [कृष्णलेश्याशत ] कण्हपक्खिय . पु० [कृष्णपाक्षिक ]
કૃષ્ણલેયા નામક શતક टनेस पुगत परावर्त २ता वधारे संसार परिम। | कण्हलेस्ससय. न० [कृष्णलेश्याशत ] કરવાનું છે તેવો જીવ
यो ५२' कण्हपरिव्वाय. पु० [कृष्णपरिव्राजक ]
कण्हलेस्सा. स्त्री० [कृष्णलेश्या ] એક પરિવ્રાજક-વિશેષ
यो कण्लेसा' कण्हपरिव्वायग. वि० [कृष्णपरिव्राजक]
कण्हलेस्सापरिणाम. पु० [कृष्णलेश्यापरिणाम] એક પ્રકારના તાપસ
અતિ હલકા પરિણામ कण्हबंधुजीव. पु० [कृष्णबन्धुजीव]
कण्हवडेंसय. न० [कृष्णावतंसक ] એક વનસ્પતિ, વિશેષ
એક દેવવિમાન कण्हमत्तिया. स्त्री० [कृष्णमतिका]
कण्हवल्ली. स्त्री० [कृष्णवल्ली] કાળી માટી
એક વેલ-વિશેષ कण्हराइ. स्त्री० [कृष्णराजि ]
कण्हवासुदेव. वि० [कृष्णवासुदेव કૃષ્ણરાજ, લોકાંતિક દેવવિમાન ફરતી કાળી રેખા
gो 'कण्ह-१' कण्हराई. स्त्री० [कृष्णराजी]
कण्हसप्प. पु० [कृष्णसर्प ] यो '64२'
કાળો સર્પ, રાહુ દેવનું વિમાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कण्हसाहा. स्त्री० [कृष्णशाखा ]
कतपुन्न. वि० [कृतपुण्य] કૃષ્ણશાખા
રાજગૃહીના ગાથાપતિ ધનાવહ નો પુત્ર, એક વેશ્યા સાથે कण्हसिरि. वि० [कृष्णश्री
બાર વર્ષ રહી પોતાની સંપત્તિ ગુમાવી, એક વૃદ્ધાએ તેને રોહીતક નગરના ગાથાપતિ વત્ત ની પત્ની.
પુત્ર રૂપે રાખ્યો, તે વૃદ્ધાને ચાર પુત્રવધૂ હતી પણ પુત્ર ઠ્ઠા. સ્ત્રી UિT]
મૃત્યુ પામેલ. તપન્ન તેને ત્યાં બાર વર્ષ રહ્યો. પછીથી ઇશાનેન્દ્રની એક પટ્ટરાણી, એક દેવી, એક રાણી
રાજા સેમિ ની પુત્રીને પરણ્યો. ભ૦ મહાવીર પાસે વઠ્ઠા. સ્ત્રીUિT]
દીક્ષા લીધી. તેણે પૂર્વભવમાં તપસ્વી સાધુને ખીર એક નદી
વહોરાવેલ. ઠ્ઠા-. વિ. #િWT]
कतमाल, पु० [कृतमाल] વારાણસીના રામ ગાથાપતિની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે
એકોરુક દ્વીપે રહેલ એક વૃક્ષ, એક દેવ દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ ઇશાનેન્દ્રની અગમહિષી બની.
વળતર. ત્રિ. [તર ] વઠ્ઠા-૨. વિ૦ #િUI]]
અનેક માંનો કયો? શ્રેણિક રાજાની પત્ની (રાણી). ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા |
कत्तवीरिय. वि० [कृतवीर्य લીધી. વિવિધ તપ કર્યા, અનશન કરી મોક્ષે ગયા. હસ્તિનાપુરના રાજા અનંતવરિય નો પુત્ર તેની પત્નીનું વઠ્ઠા-૩. વિ. [BMIT
નામ તારી અને પુત્રનું નામ સુમૂમ હતું. તેણે પરશુરામ | વિજયપુર નગરના રાજા વાસવર ની પત્ની, સુવાસવ ના પિતા નમનિ ને મારી નાંખ્યા, પરસુરામે તેને પુત્ર હતો.
મારી નાંખ્યો. વષ્ણાતો. પુo [UTIોજ ]
તિ. ત્રિો [ક્ષતિ) એક વૃક્ષ વિશેષ
કેટલા, કેટલા પ્રકારનું fષ્ટ. સ્ત્રી ]િ
વતિ. ત્રિકૃિતિન] કુતરી
વિદ્વાન, પંડિત, સદાચારી g, [વવિ)
कतिक्खुत्तो. अ० [कतिकृत्वस्] ક્યાંય પણ
કેટલીવાર વડ્ડર્ડ. 10 [વિત]
कतिपएसिय. पु० [कतिप्रदेशिक] ક્યાંય પણ
કેટલા પ્રદેશનું çદર. ત્રિ. [૩મતોહર ]
कतिपदेसिय. पु० [कतिप्रदेशिक] શા માટે હરવું?
જુઓ 'ઉપર' વત. ઘ૦ ]િ
તિUIRત્રિ. [ઋતિપ્રશ્નાર ] કાપવું, છેદવું,
કેટલા પ્રકારે કાતરવું
कतिभाग, पु० [कतिभाग] વાતપડત. ૧૦ તિપ્રતિત ].
કેટલામો ભાગ પ્રતિકાર કરવો,
વતિમા/વસાય. ૧૦ [કૃતિમા/વષયુષ્ણ ] પ્રતિ ઉપકાર કરવો
કેટલો ભાગ આયુ બાકી રહે તે कतपडिकतिता. स्त्री० [कृतप्रतिकृतिता]
તિવય. ત્રિ(તિપય) પ્રતિકાર કરવા રૂપ
કેટલા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તિવિથ. ત્રિઋિતિવિઘ)
ત્તિ. સ્ત્રી [શાર્તિ] કેટલા પ્રકારે
કારતક પૂનમ તિવિહ. ત્રિઋતિવિઘ)
ત્તિની. સ્ત્રી [#ાર્તિ] કેટલા પ્રકારે
કારતક પૂનમ વાતો. ત્રિ, તિ )
ત્તિમ, વિશે. ફ઼િત્રિમ ] ક્યાંથી
કૃત્રિમ વત્ત. થ૦ []
વત્તિય, પુo [તિ* ] કાંતવું
એક નક્ષત્ર વત્ત, થા૦ 7િ ]
कत्तिय. पु० [कृतिक] કાપવું, છેદવું, કાતરવું
એક મહિનો 7. ત્રિ. [ર્તન ]
कत्तिय. पु० [कार्तिक] કાપનાર, છેદનાર
કારતક માસ વત્તર. ૧૦ [ર્તર)
ત્તિક. વિ. [ર્તિ જુઓ વિઝ-3' કાતર, કાપવાનું સાધન
ત્તિવાડિવા. ૧૦ [ઝાર્તિપ્રતિપત ] कत्तरिमुंड . पु० [कर्तरिमुण्ड]
કારતક વદ એકમ કાતર વડે મુંડન કરેલ
વત્તિયા. સ્ત્રી, [[ર્તિકી ] कत्तवीरिय. वि० [कृतदवीर्य
કારતક પૂનમ ચક્રવર્તી શરદ પછી મોક્ષે જનારા આઠ યુગપુરુષોમાંનો | રિવા. સ્ત્રી, કૃિતિ ] એક અને વલવરિય નો પુત્ર.
એક નક્ષત્ર વાર. ત્રિ 7િ ]
कत्तियादेव. पु० [कृतिकादेव ] કરનાર
કૃતિકા નક્ષત્રનો દેવ ત્તિ. સ્ત્રી [કૃત્તિ]
વરિયાથઋ. ૧૦ [ત્તિજાઘર્ષ ] ચામડું
કૃતિકાધર્મ कत्तिअ-१. वि० [कार्तिको
વી . સ્ત્રી [કૃતિ ] હસ્તિનાપુર નો એક શ્રેષ્ઠિ. એક વખત રાજા નિયસા એ | ચર્મ, ચામડું તેને કોઈ તાપસને આહાર આપવા કહેલું, તે અપમાનથી | વા. ત્રિ) [ ] તેણે દીક્ષા લીધી, સમાધિ મરણ પામી શક્રેન્દ્ર થયો. કર્તા, કરનાર कत्तिअ-२. वि० [कार्तिको
વાત્તો . ૫૦ [hત: ] સુરવણઝામના એક સાધુ, જે કાદવમય શરીરવાળા ક્યાંથી હતા, અજીર્ણ રોગથી પીડાતા હતા, તેને રોહિડક નગરે कत्तोच्च . त्रि० [कुतस्य] કોઈ પૂર્વ વૈરી ક્ષત્રિયે શક્તિ પ્રહારથી વીંધ્યા, ત્યારે ક્યાંનો સમાધિ ભાવમાં રહી ઉત્તમાર્થ સાધ્યો.
વસ્થ. થાળ [શ્] कत्तिअ-३. वि० [कार्तिक આગામી ચોવીસીમાં થનારા છઠ્ઠા તીર્થકર કેવડર નો વત્થ. ત્રિ. [Z] પૂર્વભવ.
કહેવા યોગ્ય
કહેવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વત્થ. ૦ [hત્ર |
ક્યાં, કઇ બાજુએ कत्थइ. अ० [कुत्रचित्]
ક્યાંય પણ વન્યુન. ૧૦ [ઋતુનો ગુલ્મ વિશેષ જુનાખ્ખ. ૧૦ ડુિનગુન) ગુલ્મ વિશેષ વઢંવ. ૧૦ [ q)
કદંબ-વૃક્ષ વતિ. પુo [કૃતિ]
કેળનું ઝાડ कदलीथंभ. पु० [कदलीस्तम्भ ] કેળનો થંભ તા. 10 [çાર્ષિતું]
ક્યારેક कदायि. अ० [कदाचित्]
ક્યારેક कद्दम. पु० [कर्दमय ]
કીચડ, કાદવ कद्दमय, पु० [कर्दमक]
અનુવલંધર દેવરાજનું નામ ૬૦. ન૦ [ ]
કાદવવાળું પાણી વદ્યા . સ્ત્રી [...]
એક વનસ્પતિની વેલ ઘં. ૧૦ [૧] કેમ, શા માટે વનવ. પુo [શન]
સોનું, એક દેવતા, રેખા-વગરનો તેજનો ગોળો, બાણ ચઉરિન્દ્રિય જીવ, એક વાજિંત્ર, એક મહાગ્રહ, શલાકા, कनकनग. पु० [कनकनक]
એક મહાગ્રહ कनग. पु० [कनक] જુઓ ‘નવ
વનવંત. ૧૦ [નક્ષત] સોનાનું બનેલ, સોના માફક ચમકતું कनगकेउ-१. वि० [कनककेतु]
અહિચ્છત્રા નગરીનો રાજા, ચંપા નગરીનો ઘન સાર્થવાહ તેને ત્યાં વેપાર કરવા આવેલ. कनगकेउ-२. वि० [कनगकेतु
હસ્તિશીર્ષનો રાજા कनगखइय. त्रि० [कनकखचित]
સોનાના તારથી જડેલ कनगखचिय. त्रि० [कनकखचित]
જુઓ 'ઉપર' कनगगिरि, पु० [कनकगिरि]
મેરુ પર્વત कनगजाल. पु० [कनकजाल]
સોનાની જારી कनगजालग, पु० [कनकजालक ]
જુઓ 'ઉપર' कनगज्झय. वि० [कनकध्वज] તેતિલપુરનો રાજા વનરથ અને રાણી પ3માવર્ફનો પુત્ર, જેને તેયનિપુર તથા પદના એ ખાનગીમાં ઉછેરીને મોટો કરેલ, રાજા થયો, પછી શ્રાવક બન્યો. કથા જુઓ ‘તેયનિપુર कनगत्तयरत्ताभ, स्त्री० [कनकत्वग्रक्ताभ ]
લાલ સુવર્ણમય ત્વચા कनगनाभ. वि० [कनकनाभा
ચક્રવર્તી ભર૬ નો પૂર્વ જન્મ વનનિયન. ૧૦ નિઋનિરાડ)
પગના કડલા વનપટ્ટ. ૧૦ [ઝનપટ્ટ |
સોનાનો પટ્ટ कनगपिट्ठ. पु० [कनकपृष्ट]
સુવર્ણપૃષ્ઠ-(કોઇક ઉપમા છે) कनगप्पभा. वि० [कनकप्रभा નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી, ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ કોઈ વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कनगफुल्लिय, न० [कनकपुष्पित ]
સોનાના ફુલવાળું વસ્ત્ર कनगफुसिय. पु० [कनकस्पृष्ट ]
સુવણસ્કૃષ્ટ कनगमणिरयणथूभिय, न० [कनकमणिरयणस्तुभित ]
સુવર્ણ-મણિ-રત્નનો સ્તુભ कनगमय. त्रि० [कनकमय]
સુવર્ણમય कनगरयणदंड. पु० [कनकरत्नदण्ड ]
સુવર્ણ-રત્નનો દંડ कनगरह-१. वि० [कनकरथा
लपुरनोरा, पत्नी 'पउमावई' मने मंत्री तेयलिपुत्त कनगरह-२. वि० [कनकरथ]
વિજયપુરનો રાજા, તેને ધન્નતરી નામે વૈદ્ય હતો. कनगरह-३. वि० [कनकरथ]
ભરતક્ષેત્રની ભાવિ ચોવીસીમાં થનાર પ્રથમ તીર્થકર 'महापउम' पासेहीक्षा लेनार मा योमा मे. कनगवत्थु. पु० [कनकवस्तु ]
એક વાસુદેવની નિદાનભૂમિ कनगवितानग. पु० [कनकवितानक]
એક મહાગ્રહ कनगसंतानग. पु० [कनकसंतानक]
એક મહાગ્રહ कनगसनाम. न० [कनकसनामन्]
સુવર્ણ સમાન નામ कनगसत्तरि. न० [कनकसप्तति ]
સુવર્ણની હશીકતવાળું કોઇ લૌકિક શાસ્ત્ર कनगसुसिलिट्ठपागार. पु० [कनकसुसिलिष्टप्राकार]
સોનાનો બનેલ પ્રાકાર વિશેષ कनगा. स्त्री० [कनका]
દેવની એક અગમહિષી कनगा. वि० [कनका નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી, ભ૦ પાર્શ્વ પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની દેવી બની.
कनगामई. स्त्री० [कनकवती ]
સોનાની कनगामय. त्रि० [कनकमय]
સુવર્ણમય कनगावलि. स्त्री० [कनकावलि]
એક-તપ कनगावलिपविभत्ति. पु० [कनकावलिप्रविभक्ति ]
એક દેવતાઇ નાટક कनय, पु० [कनक ] सुवर्ण,
એક ગ્રહનું નામ कनयालि. स्त्री० [कनकालि]
ભવનનો એક ભાગ कनि?. त्रि० [कनिषठ ]
નાનો, લઘુ कनिट्ठग. त्रि० [कनिष्ठक]
નાનો, લઘુ कनीयस. त्रि० [कनीयस]
નાનો कन्नगा. स्त्री० [कन्यका ] કન્યા, કુમારિકા कन्नया. स्त्री० [कन्यका ] કન્યા, કુમારિકા कन्ना. स्त्री० [कन्या ]
न्या, पुत्री, कन्नालिय, न० [कन्यालिक ] કન્યાના વિષયમાં બોલાતું જૂઠ कपि. पु० [कपि]
વાંદરો कपिंजल. पु० [कपिञ्जल]
એક પક્ષી कपिंजलकरण. न० [कपिञ्जलकरण]
કપિંજલ પક્ષી રાખતા હોવા તે कपित्थ. न० [कपित्थ] કોઠું, કોઠા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कपिहसिय. न० [कपिहसित ]
कप्पट्ठिय. पु० [कल्पस्थित] વાંદરાના દાંતીયા જેવી ઝબૂકતી વિજળી
સામાચારી મર્યાદામાં રહેલ મુનિ कपोत. पु० [कपोत]
कप्पठिई. स्त्री० [कल्पस्थिति ] કબૂતર
gमो 'कप्पठिति कप्प. पु० [कल्प]
कप्पड. पु० [कर्पट] કલ્પ, યોગ્ય, ઉચિત, આચાર, કલ્પશાસ્ત્ર, બાર દેવલોક, | લુગડાનો વળ દઇને બનાવેલ ગોટો, જીર્ણ વસ્ત્ર કલ્પનામક વૃક્ષ, પ્રક્ષલન, સ્થાન
कप्पडिय. पु० [कार्पटिक] कप्प. पु० [कल्प]
કાપડી, કાવડ લઇ ભિક્ષા માંગનાર (लि) मागम सूत्र, मायार प्रतिपा शास्त्र, कप्पणा. स्त्री० [कल्पना] कप्प. पु० [कल्प]
કલ્પના, સંભાવના ઓઢવાનો કપડો કે સાધુનું એક ઉપકરણ
कप्पणिकप्पिय, न० [कल्पनीकल्पित] कप्प. धा० [कल्पय]
કાતરથી કાપેલ કરવું, બનાવવું, વર્ણન કરવું, કલ્પના કરવી
कप्पणी. स्त्री० [कल्पनी] कप्प. त्रि० [कल्प्य]
કાતર, છરી ગ્રહણ યોગ્ય
कप्पतरु. पु० [कल्पतरु] कप्प. धा० [कृप्]
કલ્પવૃક્ષ સમર્થ હોવું, કાપવું
कप्पडुमकाननसुहय, न० [कल्पद्रुमकाननसुखक] कप्प. धा० [कृत्]
કલ્પવૃક્ષ જનિત કાપવું
कप्पयंत. त्रि० [कल्पयत्] कप्प. वि० [कल्प
વિચારતો પાડલિપુત્રના બ્રાહ્મણ વિભ નો પુત્ર, તે ઘણો कप्परुक्ख. पु० [कल्परुक्ष] सुद्धिशाली हता.तो मरुय नी पुत्री साथै सजरेता. કલપવૃક્ષ, યુગલિક અને દેવતાને વાંછિત ફળ આપનાર तनहानी मंत्री हता, कप्पाग नामे मोमातो. ઝાડ कप्पंत. पु० [कल्पयत्]
कप्परुक्खग. पु० [कल्परुक्षक] કલ્પતું એવું
यो '64२' कप्पकार. पु० [कल्पकार]
कप्परुक्खय. पु० [कल्परूक्षक] વિધિકાર, પરિકર્મ કરનાર
हुयी 'पर' कप्पकाल. पु० [कल्पकाल ]
कप्पवई. पु० [कल्पपति] ચિરકાળ कप्पग. पु० [कल्पक]
कप्पवडिंसिया. स्त्री० [कल्पावतंसिका] વિધિ જાણનાર
એક (કાલિક કે ઉપાંગ) આગમસૂત્ર कप्पट्ठग. पु० [कल्पष्ठक]
कप्पवसाण. न० [कल्पावसान] बा,बाल,
કલ્પ કે દેવલોકને અંતે कप्पट्ठिति. स्त्री० [कल्पस्थिति ]
कप्पविमाणवास. पु० [कल्पविमानवास] સાધુ સમાચારીની સ્થિતિ-મર્યાદા
દેવલોકના એક દેશરૂપ વિમાનમાં નિવાસ
छन्द्र
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कप्पविमाणोववत्तिगा. स्त्री० [कल्पविमानोपपत्तिका]
જેના વડે દેવલોકની પ્રાપ્તિ થાય તેવી આચરણા कप्पविमाणोववत्तिय. पु० [कल्पविमानोपपत्तिक]
કલ્પ વિમાને ઉત્પન્નથનાર कप्पसामि. पु० [कल्पस्वामिन्]
छन्द्र कप्पाईय. पु० [कल्पातीत] કલ્પાતીત-દેવવિશેષ રૈવેયક અને અનુત્તરના દેવ, સ્થિતિકલ્પ આદિ સાધુઆચારમર્યાદાને ઉલ્લંઘી ગયેલ
તીર્થકર-કેવળી આદિ कप्पाग. पु० [कल्पाक] શય્યાતર, એક સ્થાનના ઘણા માલિક પૈકી એકને મુખ્ય
માલિક કલ્પવા તે, સાધુ कप्पाग. वि० [कल्पाक
यो 'कप्प' कप्पातीत. पु० [कल्पातीत]
यो ‘कप्पाईय' कम्पातीतग. पु० [कल्पातीतक]
सो '64२' कप्पातीतय. पु० [कल्पातीतज] કલ્પાતીતદેવ कप्पातीत. पु० [कल्पातीतक] કલ્પાતીતદેવ कप्पातीय. पु० [कल्पातीत]
यो 'कप्पाईय' कप्पातीया. पु० [कल्पातीतक]
यो '५२' कप्पाय. पु० [कल्पाक]
यो 'कप्पाग' कप्पाव. धा० [कल्पय]
વિચારતો कप्पावेत. कृ० [कल्पयत्] વિચારતો कप्पास. पु० [कसि] કપાસ, પ્રાચીન મત
कप्पासट्टिमिंज. न० [दे०]
એક ત્રિઇન્દ્રિય જીવ कप्पासद्विमिंजिया. स्त्री० [कापसास्थिमजिका]
એક ત્રિ-ઇન્દ્રિયજીવ વિશેષ कप्पासरोम. न० [कासिरोमन्]
કપાસની રુંવાટી कप्पासलोम. न० [कासिरोमन्]
કપાસની રુંવાટી कप्पासवण. न० [कासिवन]
કપાસનું વન कप्पासिअ. पु० [कासिक ] કપાસનો વેપાર कप्पिंद. पु० [कल्पेन्द्र] વિમાનવાસીનો ઇન્દ્ર कप्पित्थिया. स्त्री० [कल्पस्त्री ] કલ્પવાસી દેવી कप्पिय. त्रि० [कर्तित]
કાપેલું, છેદેલું कप्पिय. त्रि० [कल्पिक]
અનુમત, અનિષિદ્ધ, યોગ્ય, ગીતાર્થ, ગોઠવેલું-રચેલું कप्पिया. स्त्री० [कल्पिका] સાધુને લેવા યોગ્ય, સાધુને કલ્પત, રચિત, ગોઠવેલ, स्थातुं, लिमित, व्यवस्थित, छिन्न, कप्पिया. स्त्री० [कल्पिका]
એ નામક એક કાલિક સૂત્ર, એક ઉપાંગ સૂત્ર कप्पियाकप्पिय. पु० [कल्पिकाकल्पिक]
એક આગમ સૂત્ર कप्पूर. पु० [कर्पूर ]
એક આગમ સૂત્ર कप्पूरपूड. पु० [कर्पूरपूट]
કપૂરનો પડો कप्त. कृ० [कल्पमान] કલ્પતું कप्पेत्ता. कृ० [कल्पयित्वा] કલ્પીને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ્હેમાળ, પાર [ral} કલ્પતું
પ્પોવન. પુ૦ [ોપળ]
કલ્પયુક્ત, બાર દેવલોકના દૈવ
પ્પોવય. પુ૦ [પોપ ]
જુઓ 'ઉપર'
कप्पोववत्तिय पु० [ कल्पोपपत्तिक]
બાર દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થયેલ
कप्पोववन्नग, पु० कल्पोपत्रक] જુઓ 'ઉપર'
ોવા. પુ be } જુઓ 'ઉપર'
कबंध. पु० [कबन्ध ] માથા વિનાનું ધડ ha૪. પુ૦ [?]
પુત્ર, નાનો બાળ નવદી, સ્ત્રી {ટ્રે} પુત્રી, નાના છોકરી
कब्बड न० [ कर्बट ]
નાના ગઢથી વિંટાયેલ શહેર, હલકી વસતિ, ગ્રહ વિશેષ
कब्बडग. पु० / कर्बटक)
એક મહાગ્રહ
વ્વકપન્ન. પુ૦ [[પથ] ખરાબ રસ્તો
आगम शब्दादि संग्रह
ક્રમ. J{}
ક્રમ, અનુક્રમ, પદ્ધતિ, નિયમસર, ચરણ, પગ
ક્રમ. થા૦ [મ્)
ચાલવું, પગ ઉપડવો, ઉલ્લંઘન કરવું, ફેલાવું, સંગત થવું कमंडलु न० [ कमण्डलु ]
કમંડલ
મઢ, ન૦ [ટું]
કમંડલ, સાધુને આહાર માટેનું પાત્રવિશેષ, સાધ્વી માટે વિશેષ પાત્ર
कमढय, न० (कमळक]
જુઓ 'ઉપર'
મળ, ૧૦ [મળ]
આક્રમણ
વામન, પુત્ર મ
કમળ એક જાતનું હરણ, એક દેવવિમાન, સંખ્યા વિશેષ कमल, वि० [ कमल)
નાગપુરનો એક ગાથાપતિ, તેની પત્ની મસિરી, પુત્રી મા હતી.
कमलदल. वि० [ कमालदल]
એક યક્ષ (વ્યંતરદેવ) જે પૂર્વજન્મમાં ચોર હતો. ‘નો નિળાનું શબ્દના શુભાધ્યયને યક્ષ થયેલો. कमलदलक्ख. त्रि० [कमलदलाक्ष]
કમળની પાંખડી જેવી આંખોવાળું, યક્ષવિશેષ कमलप्पला, वि० / कमलप्रभा
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી તેણે દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ કાલ-પિશાચેનની અનુમહિષી બની
कमलरेणुसंकास, न० [कमलरेणुसंकास ]
कब्बडमह, पु० कर्यटक) કર્બટ મહોત્સવ
વ્વડય. પુ૦ [{c]
જુઓ ‘S’ વ્વડવ. 10 [ર્વવધ]
કર્બટમાં વધ
कब्बालभयय. पु० [ कब्बाडभृतक ]
ઠેકો લઇ જમીન ખોદનાર-નોકર
મત્ત. ૧૦ [?]
ખચ્ચર, ખોપડી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
કમલ રજ સમાન
कमलवडेंसय न० [कमलावतंसक ]
એ નામક એક ભવન
कमलवन न० [ कमलवन]
કમળનું વન
कमलसिरी -१ वि० [कमलश्री
વીતશોકા નગરીના રાજા બલના પુત્ર મહાબલકુમારની
પત્ની તેને સમવવ નામે પુત્ર હતો.
Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कमलसिरी-२. वि० [कमलश्री
1. To [ફર્મન] નાગપુરના એક ગાથાપતિ મિત્ર ની પત્ની, મલા ઉલ્લેષણાદિ પાંચ કર્મોમાંનું એક કર્મ, કાર્ય, કારીગરી, તેની પુત્રી હતી.
ક્રિયા, ધંધો, , ઉદયમાં નહીં આવેલ કર્મપુદ્ગલ સમૂહ, મના. સ્ત્રી [મના]
કામોદ્દીપક વ્યાપાર કરાય તે, રક્ષાર્થે વસતિ આદિનું પિશાચેન્દ્રની એક અગ્રમહિષ, એક અધ્યયન
પરિવેષ્ટન, ભ્રમણ-ગમનાદિ, આઠમું પૂર્વ, कमला. वि० [कमला
વન્મ. પુo [ ] નાગપુરના ગાથાપતિ મન ની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે
કૃષિવાણિજ્યાદિ દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ પિશાચેન્દ્રની અગમહિષી બની.
વન્મ. પુ0 [ ] कमलागर. पु० [कमलाकर]
આરંભક્રિયા, સાવદ્યાનુષ્ઠાન, અનુષ્ઠાન વિશેષ કમળવાળું તળાવ
—. પુo [મૈ] વામનામેન. ૧૦ મિનામેન ]
કર્મ, જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ કમળ વડે પીડિત
વા—. T૦ [#ાર્યT] कमलामेला. वि० [कमलामेला
કાર્પણ શરીર, પાંચ શરીરમાનું એક, કાર્મણ નામે એક વારંવક્ ની એક રાજકુમારી, નસેન ના પૌત્ર ધનવેવ
યોગ, કાર્મણ શરીર યોગ્ય વર્ગણા સાથે તેની સગાઈ થયેલી પણ સંવ કુમારની મદદથી
—. પુo [[] તેને ભગાડી સારવંત સાથે તેના લગ્ન થયા. પછીથી
જુઓ ‘મ' તેણીએ દીક્ષા લીધી.
સમ્મ. થ૦ [] વમનાનક. ૧૦ મિનાય)
જુઓ ‘લમ' તળાવ
વષ્ણમણીવિલ. ત્રિ. [મffmવિષ) कमलावई. वि० [कमलावती
જેનો ક્રિયા અનુષ્ઠાનના બળથી બીજાનો નાશ કે અનિષ્ટ 3યાર નગરીના રાજા સુયર ની પત્ની (રાણી) જ્યારે
કરવાની શક્તિ ઉત્પન્ન થઈ છે તેવો મનુષ્ય भिगु
कम्मओ. अ० [कर्मतस्]
કર્મથી પુરોહીતે સપરિવાર દીક્ષા લીધી ત્યારે રાણી પણ વૈરાગ્ય | સર્જa go કિન્નો પામી. દીક્ષા લીધી, મોક્ષે ગયા.
કર્મના કારણ कमलासन. पु० [कमलासन]
વર્માસ. પુ0 [H[T] કમળ-આસન
કર્મ પ્રકૃતિ कमसो. अ० [क्रमशस्]
વમવડ. વિશે. [મૈત] ક્રમથી, અનુક્રમે
કામોદ્દીપક વ્યાપરથી કરાયેલ મા. સ્ત્રી [ H]
कम्मकर. पु० [कर्मकर] ધરણેન્દ્રની અગમહિષી
નોકર મિ. ત્રિવે ક્રિાન્ત ]
વન્મવાર. ૧૦ મિશ્નરVT) આક્રાન્ત
કર્મનું સાધન-જીવ વીર્ય વગેરે મિયવ્વ. ત્રિઝિમિતવ્ય)
कम्मकरय, पु० [कर्मकरक] આક્રમણ કરવું તે
નોકર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
कम्मकरी. स्त्री० [कर्मकरी 1
કામ કરનાર
कम्मकलंकवल्लि. स्त्री० [ कर्मकलङ्कवल्लि]
કર્મકલંક રૂપી વેલ
कम्मकारि. स्त्री० [ कर्मकारिन् ] લુહાર વગેર
कम्मकिब्बिस, पु० [कर्मकिल्विष]
કર્મ ચંડાળ
ખરાબ કામ કરનાર
कम्मक्खय, पु० (कर्मक्षय]
કર્મનો થ કરવો તે
कम्मखंध, पु० ( कर्मस्कन्ध]
કર્મપુદ્ગલોનો સમૂહ कम्मग, न० (कर्मक] કાર્મણ શરીર
कम्मगइय, पु० [कर्मगतिक ]
કર્મગતિક
कम्मगंठि स्त्री० / कर्मग्रन्थि) કર્મરૂપીં ગાંઠ
कम्मगर. पु० [ कर्मकर]
કારીગર
कम्मगसरीर, न० (कर्मकशरीर ] કાર્યણ શરીર
कम्मगसरीरनाम, न० [कर्मकशरीरनामन् ]
કાર્મણ શરીર નામકર્મ-એક પ્રકૃતિ कम्मगसरीरि. पु० (कर्मकशरीरिन्]
કાર્મણ શરીરવાળો कम्मगुरु. त्रि० [ कर्मगुरु ]
કર્મ વડે ગુરુ, ભારે કર્મી
कम्मजोय. पु० [ कर्मयोग ]
उर्भ-योग
कम्मट्ठक्खयसिद्ध. त्रि० [अष्टकर्मक्षयसिद्ध ] આઠ કર્મ ખપાવી સિદ્ધ થયેલ
आगम शब्दादि संग्रह
कम्मठिइ. स्त्री० [कर्मस्थिति ] કર્મની સ્થિતિ
कम्मठिय. पु० [कर्मीस्थितिक] भुखो 'उपर' कम्मठिति स्त्री० [कर्मस्थिति ]
दुखो 'पर'
कम्मणगारी स्वी० कार्मणकारिन्]
.
કામણ-ટ્રમણ કરનારી कम्मणजोय. पु० [ कार्मणयोग]
વશીકરણ આદિ વ્યાપાર
कम्मधारय. पु० [ कर्मधारय ]
એક સમાસ
कम्मनिज्जरा. स्वी० [कर्मनिर्जरा ]
કર્મોનો ક્ષય
कम्मनियाण, न० [कर्मनिदान ] કર્મબંધનના કારણ
कम्मनिसंग. पु० ( कर्मनिषेक ]
અબાધા કાળ સિવાયની કર્મસ્થિતિ
कम्मनिसेय. पु० [ कर्मनिषेक ] देखो 'उपर'
कम्मपगडि. स्त्री० [ कर्मप्रकृति ] કર્મ-પ્રકૃતિ
कम्पयडि. स्त्री० [कर्मप्रकृति ] કર્મ-પ્રકૃતિ
कम्मपुरिस. पु० [कर्मपुरुष ]
મહાગંભાદિ રક્તપુરુષ વાસુદેવાદિ
कम्म्पवाय. पु० [ कर्मप्रवाद]
એ નામક આઠમું પૂર્વ
कम्मप्पवायपुख, न० [ कर्मप्रवादपूर्व ]
भुखो 'पर'
कम्मबीय, न० (कर्मबीज]
કર્મનું બીજ, રાગ દ્વેષાદિ
कम्मभूम. स्वी० (कर्मभूम ]
कम्मडुगाड़. पु० (कर्मष्टकादि )
કર્મભૂમિ कम्मभूमक. पु० [कर्मभूमक] કર્મભૂમિ સંબંધિ
આઠ કર્માદિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
कम्मभूमग. पु० / कर्मभूमक]
दुखो 'पर'
कम्मभूमग. पु० ( कर्मभूमिज ] કર્મભૂમિમાં ઉત્પન્ન
कम्मभूमगपलिभागी. त्रि० ( कर्मभूमिकपरिभागिन् । કર્મભૂમિમાં ઉત્પન્ન થયેલ જેવા
कम्मभूमय. पु० [ कर्मभूमिज ]
કર્મભૂમિમાં ઉત્પન્ન
कम्मभूमा. स्त्री० [ कर्मभूमि ]
કર્મભૂમિ
कम्मभूमि. स्त्री० [कर्मभूमि]
કર્મભૂમિ
कम्मभूमिग. पु० / कर्मभूमिज )
કર્મભૂમિમાં ઉત્પન્ન
कम्मभूमिय. पु० [ कर्मभूमिज ] खो 'र'
कम्मभूमिया, स्वी० / कर्मभूमिजा )
'पर'
कम्मभूमी. स्त्री० [ कर्मभूमि ]
કર્મભૂમિ
कम्ममल्ल. पु० [कर्ममल)
કર્મરૂપીમળ
कम्ममासय न० / कर्ममाषक ]
એક વજનનું માપ
कम्ममूल, न० (कर्ममूल )
કર્મનું મૂળ कम्मय न० [कर्मक] કાર્મણ શરીર
कम्मयसरीर, न० [कर्मकशरीर ]
आगम शब्दादि संग्रह
કાર્મણ શરીર
कम्मया. स्त्री० [ कर्मजा ]
कम्मरहिय न० [ कर्मरहित] કર્મરહિત સિદ્ધ
कम्मरिया. स्त्री० [कर्मकारिका ] નોકરાણી
कम्मलेसा. स्त्री० [ कर्मलेश्या ]
કર્મજનિત જીવ પરિણામ कम्मलेस्सा. स्त्री० [ कर्मलेश्या ]
दुखो 'पर'
कम्मविउस्सग्ग. पु० [कर्मव्युत्सर्ग]
કર્મનો ત્યાગ
कम्मविवागज्झयण, न० [कर्मविपाकाध्ययन]
એક અધ્યયન-વિશેષ
कम्मविवागदसा. स्त्री० [कर्मविपाकदशा]
એક આગમ સૂત્ર-વિશેષ
कम्मवेदय, पु० [कर्मवेदक ]
પાવણા સૂત્રનું એક પદ
कम्मसंकलिय, न० [ कर्मकङ्कलित ]
કર્મ દ્વારા સંકલિત
कम्मसंघाय न० [कर्मसङ्घात] કર્મ-સમૂહ
कम्मसंपया. स्त्री० [कर्मसम्पदा ]
કર્મરૂપી સંપત્તિ.
જ્ઞાનવરણીયાદિ કર્મો
कम्मसच्च न० [कर्मसत्य ]
મન-વચન-કાયપ્રવૃતિ વડે અવિસંવાદિ તે
कम्मसरीर, न० [कर्मशरीर ]
કર્મણ શરીર
कम्मसरीरि, पु० [ कर्मशरिरिन्
ઔદારિક આદિ શરીરવાળો જીવ
कम्मसह. त्रिo [कर्मसह ]
કર્મવિપાકને સહન કરનાર कम्महेउय. त्रि० [कर्महेतुक ]
કર્મ હેતુવાળો कम्मा. स्वी० (कर्मक) ક્રિયા, વ્યાપાર
બુદ્ધિનો એક પ્રકાર
कम्मरय, न० (कर्मरज )
કર્મરૂપી રજ
कम्मरयविप्पमुक्क. पु० [कर्मरजविप्रमुक्त]
કર્મરૂપી રજથી મુક્ત થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कम्मादान. न० [कर्मादान]
જેનાથી ભારે પાપ થાય તેવા વ્યાપાર कम्मार. पु० [कार]
લુહાર कम्मार. पु० [करि] કારીગર, નોકર कम्मारपुत्तिय. पु० [करिपुत्रिक]
કારીગર પુત્ર कम्मारिय. पु० [कर्यि]
કર્મથી આર્યપણું कम्मावह. त्रि० [कविह]
કર્મને વહન કરનાર कम्मावाइ. पु० [कर्मवादिन]
કર્મને માનનાર कम्मासरीर. न० [कर्मकशरीर]
કાર્પણ શરીર कम्मि. पु० [कर्मिन]
કર્મ કરનાર कम्मिया. स्त्री० [कार्मिकी]
બુદ્ધિનો એક ભેદ कम्मिया. स्त्री० [कर्मिता]
કર્મીપણાનો ભાવ कम्मम्मीसग. न० [कर्मोन्मिश्रक]
મન-વચન-કાયાની ક્રિયા વડે મિશ્ર कम्मोदयपच्चय, न० [कर्मोदयप्रत्यय]
કર્મના ઉદયનું જ્ઞાન કે પ્રતીતિ कम्मोवग. पु० [कर्मोपग]
કર્મનું બંધન कम्मोववण्णग. त्रि० [कर्मोपपन्नक] કર્મોનું બંધન કર્યું છે તે कम्हा. स० [कस्मात्] કેમ, શું કારણથી कय. पु० [क्रय]
ખરીદવું, લેવું कय. त्रि० [कृत]
કરેલ, આચરેલ कय. अ० [दे०]
આપેલ, અનુજ્ઞાત कय. पु० [कच]
વાળ कयंजलि. पु० [कृताञ्जलि]
અંજલિ કરીને कयंत. पु० [कृतान्त]
ભાગ્ય, યમરાજ कयंब. पु० [कदम्ब]
કદંબનું ઝાડ, કલમ कयंबिय. त्रि० [कदम्बित]
કદંબવૃક્ષ સંબંધિ कयक. पु० [कृतक]
કૃત્રિમ ખરીદેલ कयकज्ज. विशे० [कृतकार्य]
કાર્ય કરેલ તે कयकरण. न० [कृतकरण]
કર્મક્ષય કરવામાં ઉદ્યત कयकारियअनुमय. न० [कृतकारितअनुमत]
કરેલ-કરાવેલ-અનુમોદેલ कयकारुण्ण. न० [कृतकारित]
ગૃહીભાવસ્થિત, તપો ભાવિત कयकिरिय. विशे० [कृतक्रिय]
કૃતક્રિય कयग, पु० [कृतक]
કૃત્રિમ, કરેલ कयग, त्रि० [क्रयक]
ખરીદેલું कयगभत्त. न० [कृतकभक्त]
ખરીદેલું ભોજન कयग्गह. पु० [कचग्रह]
મૈથુન આરંભ રત યુવતીના વાળ ગ્રહણ કરવા कयत्थ. पु० [कृतार्थ] ભાગ્યશાળી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कयपडिकइया. स्त्री० [कृतप्रतिकृतिता]
ઉપકારનો બદલો વાળવો, એક વિનય कयपडिकय. त्रि० [कृतप्रतिकृत]
मी '64२' कयपडिकिरिया. स्त्री० [कृतप्रतिक्रिया]
यो '५२' कयपरिकम्म. न० [कृतपरिकर्मन्]
સંસ્કારકરણ કરેલ कयपाव. न० [कृतपाप]
પાપ કરેલ, પાપી कयपुण्ण. विशे० [कृतपुण्य ]
પુન્ય કરેલ कयपुव्व. विशे० [कृतपूर्व ]
પૂર્વે કરેલ कयमइ. पु० [कृतमति]
સંપૂર્ણ બુદ્ધિવાળો कयमाल. पु० [कृतमाल ]
તિમિસા ગુફાનો દેવ कयमालक. पु० [कृतमालक]
या '64२' कयमालग. पु० [कृतमालक]
यो पर' कयमालय, पु० [कृतमालक]
यो 'पर' कयर. विशे० [कतर]
અનેકમાંથી કયો એક कयलक्खण. त्रि० [कृतलक्षण]
પૂર્ણ લક્ષણયુક્ત कयलिघरग. न० [कदलीगृहक]
કેળનું ઘર कयलिघरय. न० [कदलीगृहक] यो 'पर' कयलिलयाहरय, न० [कदलीलतागृहक]
કેળની લતાનું બનેલ ઘર कयली. स्त्री० [कदली] કેળનું ઝાડ
कयलीखंभ. पु० [कदलीस्तम्भ ]
કેળનો થંભ कयलीहर. न० [कदलीगृह]
કેળનું ઘર कयलीहरग. न० [कदलीगृहक ]
यो '64२' कयवणमालपिय. पु० [कृतवनमालप्रिय ]
એક નગરના ઉદ્યાનનો યક્ષ-વિશેષ कयवम्म. वि० [कृतवर्मन्]
આ ચોવીસીના તેરમા તીર્થંકર વિન ના પિતા, તેની पत्नी (nel) नु नाम सामा हतुं. कयवर. पु० [कचवर]
કચરો कयविक्कय. पु० [क्रयविक्रय ]
ખરીદ-વેચાણ कयविप्पिय. त्रि० [कृतविप्रिय ]
વિપ્રિય કરેલ कयविभव. त्रि० [कृतविभव]
પૂણ વૈભવવાળું कयविहव. त्रि० [कृतविभव]
gयो 'पर' कयव्वयकम्म. त्रि० [कृतव्रतकर्मन्]
શ્રાવકની બીજી પ્રતિમા ધારક कया. अ० [कदा]
ક્યારે कया. कृ० [कृत्वा]
કરીને कयाइ. अ० [कदाचित्]
કયરેક कयाई. अ० [कदाचित्]
ક્યારેક कयाणुराय. पु० [कृतानुराग]
સંપૂર્ણ રાગ कयाति. अ० [कदाचित्]
ક્યારેક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Pa
Page 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
कयादी. अ० [ कदाचित् ]
ક્યારેક
વાય. અ 0 કોઈક દિવસે
ર. થા૦ [h]
કરવું બનાવવું
कर. पु० [कर)
હાથ, હાથીની સુદ્ધ, કરનાર, કર વેરો, એક મહાગ્રહ,
કિરણ
વર્તન,
પુ॰ [hī]
કરંજ વૃક્ષ
करंडग. पु० [करण्डक]
કરંડીયો, ડાબલો
करंडय. पु० [करण्डक
કરોડનું હાડકું રંકુશ, પુ॰ [?]
પીઠનું હાડકું
करत. कृ० [ कुर्वत्] io [c]
કરતો
hhe. Jo [C]
એક પરિવાજક-વિશેષ करकंड वि० [करकण्ड
आगम शब्दादि संग्रह
એક બ્રાહ્મણ તાપસ करकंडु. वि० [करकण्डु ચંપાના રાજા વિવાહન અને રાણી મારૂં નો પુત્ર તેના જન્મ વખતે ૧૩માવર્ફે સાધ્વી હતા. કેમકે તેણે ગર્ભવતી સ્થિતિમાં જ દીક્ષા લીધેલી. તે અવિપુર્ણ નામે ઓળખાતો હતો. તે કલિંગના કચનપુરનો રાજા બન્યો. એક બળદને યુવામાંથી વૃદ્ધ થતો જોઈ તેને સંસારની નિરર્થકતા સમજાઈ. તે પ્રત્યેકબુદ્ધ થયા અને દીક્ષા લીધી
રપ. પુ૦ [hl]
કરપત્ર, કરવત
करकचिय. त्रि० [क्रकचित]
કરવતથી કાપેલ
ત્તિ. પુ॰ [?] ચીંથરા
करकमलसेहर स्त्री० [करकमलशेखर ]
હાથ રૂપ કમળની માળા
4. પુ૦ [7]
કરવત
રર. પુ॰ [?]
ડુબતા વહાણનો અવાજ
ht
વાવ, ધ્રુવ
જુઓ 'ઉપર' करकरिग. पु० (करकरिक ] [ઝરિ]
એક મહાગ્રહ
રરિય. પુ॰ [રિ]
એક મહાગ્રહ
રડી, પુ૦ [ટી]
ફાંસીની સજા પામેલ કેદીનું એક વસ્ત્ર
વજ્રા, ગુરુ {}
એક વાસણ, એક પછી
રા. ત્રિ [ાર]
કરનાર, કારક
રાય. પુ૦ [e]
કરવત
વાડ, પુ fe}
એક આભૂષણ વિશેષ
ર૩. વિ૦ [e]
કુણાલા નગરીના એક ગુરુ, તેનું સાકેતનગરે મૃત્યુ થયુ પારડી, પુર્વ (બી)
જુઓ 'ઉપર'
રા, ૧૦ [ī]
કરણ, સાધન, પ્રયોગ કરી બતાવવું, અભિગ્રહાદિ, ઇન્દ્રિય, ક્રિયા, ઉપકરણ, વીર્યસ્ફૂરણ, નિમિત્ત,
જીવપરિણામ, ન્યાયાલય, અવનમનાદિ આવશ્યક, ગાત્ર, આરંભ, વૈયાવચ્ચ, અપવાદ
રખ. ૧૦ [ī]
જ્યોતિષ શાસ્ત્રમાં દર્શાવેલ બવબાલવ આદિ કરણો
Page 33
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
करणओ. अ० [करणतस् ]
કરણથી, પ્રયોગથી
करणगुणसेढि. स्त्री० [करणगुणश्रेणि ]
એક શ્રેણિ-વિશેષ
करणजोग. पु० [करणयोग] કરણો યોગ
करणता. स्त्री० [करणता]
કરવું તે
करणताए. कृ० ( कर्तुम् )
કરવાને માટે
करणप्पहाण, न० [करणप्रधान]
डर-प्रधान
करणया, स्वी० [करण]
સંયમ વ્યાપાર
करणया. स्त्री० [करणता]
સંયમ વ્યાપાર-ભાવ
करणया, स्वी० [करणता] કરવું તે
करणवीरिय न० [करणवीर्य ]
ઉત્થાન આદિ ક્રિયા રૂપે પરિણામ પામેલું વીર્ય
करणसच्च न० [करणसत्य ]
ચોક્ત રીતે ક્રિયા કરવી તે करणसत्ति, पु० [करणशक्ति ]
ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિ
करणाणुओग. पु० [करणानुयोग ]
એક અનુયોગ
करणिज्ज. त्रि० [करणीय ] કરવા યોગ્ય
करतल न० [ करतल]
હથેળી
करधाण, न० [ करध्मान ]
તાળી પાડવી તે
करपत्त, न० [करपत्र ]
आगम शब्दादि संग्रह
હાથ હલાવવા
करभ, पु० [करभ ] ઊંટનું બચ્ચું करभरवित्ति, पु० [करभरवृत्ति ] અધર્મ આજીવિકા
करमद्द. पु० [करमर्द
કરમદાનું ઝાડ
करय कृ० (कुर्वत्]
●
કરતો
करय, पु० [करक]
ફેરા ઝારી
करयल न० [ करतल]
હથેળી
करयलपुड, पु० / करतलपुड] કરતલ સંપુટ
करवत्त. पु० [करपत्र ]
કરવત
कराल. त्रि० [कराल ]
ઉન્નત, બહાર નીકળતું
करावण. त्रि० [करावण]
કરાવવું
करावेत्ता. कृ० (कारयित्वा ] કરાવીને
करि. त्रि० [करिन् ]
હાથી, હાથવાળો
करिंत. कृ० [कुर्वत्)
કરતો
करिज्ज. कृ० [कारिय]
કરેલું
करिए. कृ० ( कर्तुम् )
કરવાને માટે
करिय. कृ० [ कृत्वा ]
કરીને
करिल्ल, न० [करीर )
કરવત
करपरियत्त न० [करपरिवर्त्त]
વાંસના અંકુર, કૂંપણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
करिस. पु० [कर्ष]
આકર્ષણ, ખેંચાણ, માપ વિશેષ करिस. पु० [करीष]
७५j, शष-वृक्ष करिसण. न० [कर्षण]
ખેંચાણ, આકર્ષણ करिसय. पु० [कर्षक]
ખેતી કરનાર करिसावण. पु० [कर्षावण]
એક-સિક્કો करिसिय. त्रि० [कृशित]
સૂક્ષ્મ, પાતળું करिस्साम. धा० [(कृ) करिष्याम]
કરીશ करीरपानग. न० [करीरपानक]
કેળનું પાણી करीरय, पु० [करीरक]
કેળના નામે પાડેલ કોઈ પુરુષનું નામ करुण, त्रि० [करुण]
કરુણ, દયાજનક करुणरस. न० [करुणरस]
રસનો એક ભેદ करुणरसरंजियमण, न० [करुणरसरजितमनस्]
કરુણ રસથી રંજિત મન करुणा. स्त्री० [करुणा]
કરુણા, દયા करेंत. कृ० [कुर्वत्]
કરતો करेणु. स्त्री० [करेणु]
હાથણી करेणुया. स्त्री० [करेणुका]
હાથણી करेत्तए. कृ० [कर्तुम्]
કરવા માટે करेत्ता. कृ० [कृत्वा]
કરીને करेत्ताणं. कृ० [कृत्वा]
કરીને करेत्तु. कृ० [कृत्वा]
કરીને करेमाण, कृ० [कुर्वत्]
કરતો करेमाण. कृ० [कुर्वाण]
કરતો करोडिय. पु० [करोटिक] કાપાલિક, તાપસ, રાજાની તાંબુલદાની વગેરે ઉપાડનાર માણસ, માટીની મોટા મોઢાની કુંડી, કળશ करोडिया. स्त्री० [करोटिका]
પાનદાની, ભિક્ષાપાત્ર, કળશી करोडियाधारी. पु० [करोटिकाधारिन्]
પાત્ર ધારણ કરનાર करोडी. स्त्री० [करोटी]
यो 'करोडिया' कल. त्रि० [कल]
એક ધાન્ય, મધુર ધ્વનિ कलंक. पु० [कलङ्क]
લાંછન, ડાઘ कलंकलीभागि. पु० [कलङ्कलीभागिन्]
દુ:ખ વ્યાકુળ कलंकलीभाव. पु० [कलङ्कलीभाव]
દુઃખનો ગભરાટ, કળકળાટ कलंद. पु० [कलन्द ]
ફંડ વિશેષ कलंद. वि० [कलन्द] ગોશાળાના છ દિશાચરમાંનો બીજો દિશાચર, કથા જુઓ 'गोसाल' कलंब. पु० [कदम्ब ]
કદંબનું ઝાડ कलंबक. पु० [कदम्बक ] કદંબનું ઝાડ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कलंबग. पु० [कदम्बक ]
मी '५२' कलंबचीरपत्त. न० [कदम्बचीरपरस्त्र]
શસ્ત્ર વિશેષ कलंबचीरिगापत्त. न० [कदम्बचीरिकापत्र ]
શસ્ત્ર વિશેષ कलंबचीरिया. स्त्री० [कदम्बचीरिका]
જુઓ 'ઉપર' कलंबचीरियापत्त. न० [कदम्बचीरिकापत्र ]
मी '५२' कलंबबालुया. स्त्री० [कदम्बबालुका] કદંબના પુષ્પ જેવી ધૂળ,
વજૂ જેવી રેતીવાળી નદી कलंबुग, न० [कलम्बुका]
એક વનસ્પતિ कलंबुगजोणिय. न० [कलम्बुकायोनिक ]
એક જલરુહ વનસ્પતિ कलंबुगत्व, न० [कलम्बुकात्व ]
એક જલરુહ વનસ્પતિપણું कलंबुय. न० [कलम्बुक ]
એક-વનસ્પતિ कलंबुया. स्त्री० [कलम्बुका ]
એક-વનસ્પતિ कलंबुयापुष्फसंठित . त्रि० [कलम्बुकापुष्पसंस्थित]
કદંબના પુષ્પ આકારે રહેલ कलकल. पु० [कलकल]
કલબલાટ, ઘણા માણસોનો અવાજ, ચૂર્ણાદિ મિશ્રજળ कलकलंत. त्रि० [कलकलायमान]
કલકલ' એવો અવાજ કરતું कलकलिंत. त्रि० [कलकलयत्]
यो 'पर' कलकलेंत. त्रि० [कलकलयत्]
यो 'पर' कलण. न० [कलन] શબ્દ, અવાજ
कलताल. त्रि० [कलताल]
તાલબદ્ધ અવાજ कलत्त. न० [कलत्र]
સ્ત્રી, પત્ની कलभ. पु० [कलभ]
હાથીનું બચ્યું कलभय. पु० [कलभक]
હાથીનું બચ્યું कलभिया. स्त्री० [कलभिका]
હાથણી कलम. पु० [कलम ]
ડાંગર, કમોદ कलमल. पु० [कलमल]
જઠરમાં રહેલ દ્રવ્ય कलमलभरिय. न० [कलमलभरित]
દ્રવ્યસમુહ-ભરેલ જઠર कलमसालि. स्त्री० [कलमशालि ]
ઉત્તમ ચોખા कलमाय. त्रि० [कलमात्र ]
ચણા જેવડું कलल. पु० [कलल]
ગર્ભની પહેલા સાત દિવસની અવસ્થા कलस. पु० [कलश]
ઘડો, કળશ, અષ્ટ મંગલમાંનું એક મંગલ, એક દેવવિમાન, વાદ્યવિશેષ कलस. पु० [कलश]
અગ્નિકુમાર દેવનું ચિન્હ कलसग. पु० [कलशक ]
કળશ આકારનું कलसय. पु० [कलशक ]
gयो 'पर' कलसा. स्त्री० [कलशक ]
यो 'पर' कलसिय. पु० [कलशिक] નાનો કળશ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 36
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
कलसिया स्त्री० [ कलशिका ]
નાનો કળશ
कलह. पु० [ कलह ]
झोध, झगडी, डलह
कलह धा० [ कलहाय्
ઝગડો કરવો.
कलहंस. पु० [ कलहंस]
રાજસ
कलहकर, पु० [ कलहकर ]
કજીયા કરનાર
कलहप्पिय, त्रि० [ कलहप्रिय ]
કજીયાખોર
कलहविवेग. त्रि० [ कलहविवेक ]
કલહ ન કરવો તે
कलहोय, न० [कलधौत |
ચાંદી
कला, स्वी० [ कला ]
डा भाग, अंश, विद्या, शरीगरी, चंद्रनी जा
कलाद. पु० [ कलाद ]
સોની
कलाद. वि० [ कलादा
તેતિલપુરમાં રહેતો એક સોની, જેની પુત્રીનું નામ
पोट्टिला हतुं था कुखतेयलिपुत
कलापंडिय. पु० [ कलापंडित]
કલાચાર્ય
कलाय. पु० [कलाद]
સોની, એક ધાન્ય
कलायरिय पु० [ कलाचार्य) કલાચાર્ય
आगम शब्दादि संग्रह
कलायसूव न० [ कलायसूप] ચણાની દાળ
कलासवण्ण, न० [कलासवर्ण]
કળા-અંશોનું સદ્રશીકરણ જે સંખ્યામાં થાય તે
कलाहिय. त्रि० [ कलाधिक]
अधि9-5001
कलि. पु० [कलि]
खेड, खेडनी संख्या, अयो, लेश
कलिऊण. कृ० [ कलयित्वा ] વિચારીને
कलिओग, न० कल्योज]
ચાર વડે ભાગતા શેષ શૂન્ય રહે તેવી સંખ્યા कलिओग- कडजुम्म पु० [ कल्योज- कृतयुग्म ]
જે સંખ્યાને ચાર વડે ભાગતા શેષ ચાર રહે અને લખ્યાંકને ચાર વર્ષે ભાંગતા એક રહે તે સંખ્યા. મહાયુગ્મ સંખ્યાનો એક પ્રકાર
कलिओय न० [कल्योजा देखो कलिओग कलिंग. पु० (कलित )
એક આર્યદેશ, તરબુચ
कलिंग न० [कालिङ्गा
કલિંગ દે શમાં બનેલ વસ
कलिंच. पु० [दे०)
લાકડીનો ટુકડો
कलिंज पु० [ कलिञ्ज]
સુંડલો, ગોળ હલકી ટોકરી
कलिंद पु० [ कलिन्द ] એક આર્યજાતિ कलिकरंड. पु० [ कलिकरण्ड ]
ઝઘડાનું ઘર, ૧૯મો ગૌણ પરિગ્રહ
कलिकलुस. पु० [कलिकलुष]
કલહને કારણે ડહોળાયેલ મન, કલહ હેતુ कलित, त्रि० (कलित )
युक्त, सहित, रचित
कलित्त न० [कटित्र ]
कलाव. पु० [कलाप ]
डोडनुं खलूषा, भोर-पीछे, समूह, धनुष, शरधिं
કોરો
कलावय. पु० [ कलापक]
कलिमल, विशे० [ कलिमल ] પેટનો મળ, કેતુ ષતા
दुखी 'पर'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कलिमलमुक्क. त्रि० [कलिमकमुक्त]
પેટના મળથી મુક્ત कलिय. त्रि० [कलित]
यो 'कलित' कलिय. त्रि० [कलिक]
મુકુલ कलियाण. न० [कल्याण] કલ્યાણ कलियोग. न० [कल्योज]
यो 'कलिओग' कलियोगत्त. न० [कल्योजत्व]
યુગ્મરાશિપણું कलिसिया. स्त्री० [कलाशिका]
કળશિયા આકારનું એક વાજિંત્ર कलुण. त्रि० [करुण]
घायपात्र, गरीब, કાવ્યના નવરસમાંનો એક રસ कलुणग. त्रि० [करुणग]
हुयी '64२' कलुणभाव. न० [करुणभाव]
કરુણાજનક-ભાવ कलुय. न० [कलुक]
એક બેઇન્દ્રિય જીવ कलुस. त्रि० [कलुष]
ડહોળું, મેલું, અસ્વચ્છ, કાદવવાળું कलुस. पु० [कालुष्य]
પાપકર્મ, ચિત્તની ડામાડોળ સ્થિતિ कलुसकम्म. न० [कालुष्यकर्मन्]
પાપકર્મ कलुसकलतरण. न० [कालुष्यकलतरण]
પાપકર્મ રૂપી કાદવની બહાર નીકળવું कलुसमति. स्त्री० [कलुषमति]
પાપમતિ कलुसकिव्विस. त्रि० [कलुषकिल्बिष] અત્યંત મલિન
कलुसमय. त्रि० [कलुषमय]
ક્લેશમય कलुसाउलचेय. त्रि० [कलुषाकुलचेतस्]
દોષ અને પાપ આદિવડે જેનું મન મલિન છે તે कलेवर. न० [कलेवर]
શરીર, દેહ कलेसुय. न० [कलेसुक]
એક જાતનું ઘાસ कल्ल. न० [कल्य]
मावतील,बीहवस, प्रात:50, श६, रोगरहित कल्लविकल्ल. विशे० [कल्यविकल्य]
આકુળ-વ્યાકુળ कल्लाकल्लि. अ० [कल्याकल्य]
દરરોજ कल्लाण. न० [कल्याण] કલ્યાણ, સુખકર, કલ્યાણકારી, શ્રેયસ્કર, એક પ્રાયશ્ચિત, આરોગ્ય, ઇષ્ટ અર્થની પ્રાપ્તિ, અહિંસાનો એક પર્યાય, અનર્થ ઉપશમકારી, મોક્ષ, દયા નામક સંયમ સ્વરૂપ, कल्लाण. न० [कल्याण]
એક પર્વગ વનસ્પતિ- વૃક્ષ, મંગલ कल्लाण. न० [कल्याण]
સુવર્ણ कल्लाणकर. त्रि० [कल्याणकर] કલ્યાણ કરનાર कल्लाणकारग. त्रि० [कल्याणकारक]
यो 'पर' कल्लाणग. पु० [कल्याणक] કલ્યાણક-પડિલેહણ સંબંધી એક પ્રાયશ્ચિત્ત વિશેષ, કલ્યાણકારી कल्लाणपरंपरय. पु० [कल्याणपरम्पक] કલ્યાણની પરંપરા कल्लाणफलविवाग. पु० [कल्याणफलविपाक ]
સુખ વિપાક એક શ્રુતસ્કંધ कल्लाणभागि. त्रि० [कल्याणभागिन] મોક્ષને ભજનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 38
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कल्लाणय. पु० [कल्याणक] यो 'कल्लाणग' कल्लाल. पु० [कल्यपाल]
દારૂ વેચનાર कल्लुय. पु० [कल्लुक]
બે ઇન્દ્રિયવાળો જીવ कल्लोल. पु० [कल्लोल]
કલ્લોલ, તરંગ कल्हार, न० [कल्हार ]
એક સફેદ કમળ कल्हारजोणिय. न० [कल्हारयोनिक]
સફેદ કમળની એક જાતિ कल्हारत्त. न० [कल्हारत्व]
કમળપણું कवइय. पु० [कवचित]
એક જાતનું વાસણ कवड. न० [कपट]
કપટ, છળ, માયા कवडकुड. न० [कपटकुड]
5-842 कवय. पु० [कवच]
કવચ, બખ્તર कवया. स्त्री० [कवचा]
જાળ कवल. पु० [कवल]
કોળીયો, આહારનું માપ कवलग्गाह. पु० [कवलग्राह]
કોળીયો લેવો તે, कवलण. न० [कवलन]
ભક્ષણ कवलाहार. पु० [कवलाहार]
કવળ-આહાર कवल्ल. पु० [दे०]
લોઢાનું ઠામ, કઢાઈ कवल्लिभूय. न० [दे०] ગોળ ઉકાળવાના વાસણ-લોઢી રૂપ બનેલ
कवाड. पु० [कपाट]
50वाट,बार, द्वार, કેવલિ સમુદ્ધાતમાં થતો આકાર-વિશેષ कवाड, न० [कपाल]
ખોપરી कवाल. पु० [कपाल]
કપાળ, ખોપરી कवि. पु० [कवि]
કવિ-કવિતા કરનાર कवि. पु० [कपि]
વાંદરો कविंजल. पु० [कपिजल]
એક જાતનું પક્ષી कविंजलजुद्ध. न० [कपिञ्जलयुद्ध]
એક પક્ષિ-વિશેષ નું યુદ્ધ कविंजलट्ठाणकरण. न० [कणिजलस्थानकरण]
એક પક્ષી વિશેષનું સ્થાન કરવું कविकच्छु. पु० [कपिकच्छु]
એક જાતની વેલ कविचिया. स्त्री० [कैवतिका]
કલાચિકા कविट्ठ. पु० [कपित्थ]
કોષ્ઠ ફળ कविठ्ठपाणग. न० [कपित्थपानक]
કોઠાનું પાણી कविट्ठसरडुय. पु० [कपित्थशलाटुक]
ગોટલી कविट्ठाराम, न० [कपितथाराम]
કોઠાનો બગીઓ कविण. त्रि० [कृपण] કૃપણ-કંજૂસ कवियच्छू. पु० [कपिकच्छू]
એક-વેલ कविल. पु० [कपिल] विशेषनाम, सुरो २०, ये-पक्षी,
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 39
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कविल-१. वि० [कपिल
વિના. વિ. [wfપત્તા] ધાતકીખંડના પૂર્વાર્ધ ભરતક્ષેત્રના વાસુદેવ, ચંપાનગરી રાજા સજગ ની આજ્ઞા છતાં જે હૃદયપૂર્વક સાધુઓને તેની રાજધાની હતી, કૃષ્ણ વાસુદેવ સાથે પરસ્પર શંખ આહારદાન માટે તૈયાર ન હતી તેવી દાસી. વગાડી તેઓ પરોક્ષ રૂપે મળેલા.
कविसायण. पु० [कपिशायन] कविल-२. वि० [कपिल]
એક જાતની મદિરા એક મુનિ જેણે સાધક ધર્મ વર્ણવેલ, કોસાંબીના સવા कविसीसग. पु० [कपिशीर्षक ] અને નસા નો પુત્ર, વાસવ પુરોહીતના મૃત્યુ બાદ રાજા ગઢના કાંગરા, ગઢમાંથી બહાર જોવા માટે મૂકેલા નિયા એ બીજાને પુરોહીત પદ આપ્યું. નાસા એ વાંદરાના માથાના આકારના બાકોરા
વિન ને શ્રાવસ્તીમાં રૂંવવર પુરોહીત પાસે ભણવા कविसीसय. पु० [कपिशीर्षक ] મોકલ્યો. ધનાઢ્ય ગૃહસ્થ સમિતને ત્યાં તેની જુઓ 'ઉપર'. જમવાની વ્યવસ્થા થઈ. ત્યાં દાસી સાથે પ્રેમ થયો. એક | વિસિય. ૧૦ [પટ્ટસિત ] વખત તેણીએ પૈસા માંગ્યા. બે માસા સુવર્ણનું દાન લેવા | ઉલ્કા, વીજળી જતા તે પકડાયો. રાજા પાસે રજૂ થયો. રાજાએ તેની | વાવેન્જમાવા. ૧૦ [97%ાપા*] નિખાલસતાથી ખુશ થઈ તેને દાન માંગવા કહ્યું. વન મોટી કઢાઇ-તેમાં પકાવવું તે જેમ જેમ વિચારતો ગયો તેમ તેનું મન બદલાયું. તેણે વાવે—પાવાય. ન૦ [કવેસ્તુ%ાપા] જુઓ 'ઉપર સંસાર છોડ્યો, કેવલી થયા, ઘણાં ચોરોને પણ પ્રતિબોધ |
कवोतग. पु० [कपोतक] કરી દીક્ષા આપી.
કબૂતર कविल-३ वि० [कपिल]
વવો. પુo [પોત] સાંખ્યમતના સ્થાપક ઋષિ, તે રાજા હતા. સંસાર છોડી
કબૂતર મરદ ના પુત્ર ‘મરી ના શિષ્ય બન્યા. જે પછી
कवोयकरण. पु० [कपोतकरण] ભવાંતરમાં ગોયમ' થયા,
કપોત-રંગવુ कविल-४. वि० [कपिल
कवोयग. पु० [कपोतक] આર્ય સુચ ના શિષ્ય, તેણે જે ઘરમાં રહેતો હતો તેના
કબૂતર માલિકની પુત્રી ઉપર બળાત્કાર કરેલ, ઘર માલિકે તેને
कवोयजुद्ध. पु० [कपोतयुद्ध] કુહાડા વડે પીડા ઉપજાવેલ.
કબૂતર યુદ્ધ कविल-५. वि० [कपिल]
વાવોયઠ્ઠા, ૧૦ [પોતસ્થાન) પાડલિપુત્રના વM/ Mાન ના પિતા.
કબૂતર-સ્થાન कविलक, पु० [कपिलक]
कवोयपरिणाम. पु० [कपोतपरिणाम] રાહુનું એક નામ
કબૂતર જેવા પરિણામ-ભાવ कविलबडुअ. वि० [कपिलबटुक
कवोल. पु० [कपोल] રાજગૃહીના એક બ્રાહ્મણનો શિષ્ય, તે પૂર્વ જન્મમાં સીંહ
કપાળ, લમણાં હતો અને ભ૦ મહાવીરે પોતાના તિવિ વાસુદેવના
વળ્યુ. ૧૦ #િાવ્યો ભવમાં તે સીંહને મારી નાંખેલ, તેના આત્મામાં ત્યારથી
કાવ્ય-કવિતા ભયગ્રંથિ બંધાયેલી જ્યારે ગોયમ તેને પોતાના શિષ્યરૂપે
વધ્વર્ડ. પુ[ ] લાવ્યા ત્યારે ભ૦ મહાવીરને જોઈને દીક્ષા છોડી ભાગ્યો.
કુત્સિત નગર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कव्वडमारी. स्त्री० [कर्बटमारी]
મરકી-વિશેષ कव्वरस. पु० [काव्यरस] કાવ્ય-રસ कस. पु० [कश]
१२51, 5, संसार, याममा कस. पु० [कष]
ઘસવુ તે कस. धा० [कृश]
શોષવવું, સુકવવું कस. धा० [कर्षय]
આકર્ષવું कसट्टिया. स्त्री० [कषपट्टिका]
કસોટી પત્થર कसर. पु० [दे०]
ખસ, ખજવાળ રોગ कसा. स्त्री० [कशा]
ચાબુક कसाइ. त्रि० [कषायिन्]
કષાય કરનાર कसाइय. त्रि० [कषायित]
કષાય કરનાર, कसाय. पु० [कषाय]
पाय, 1-मान-भाया-लो३५ माव, मवा वस्त्र, કસાયેલો રસ, એક સમુદ્ધાત, સંસારની વૃદ્ધિ કરનાર कसाय. पु० [कषाय]
'પન્નવણા' સૂત્રનું એક દ્વાર અને એક પદ कसाय. धा० [कशाय]
મારવું, તાડન કરવું कसायकलि. पु० [कषायकलि]
કષાય-ફ્લેશ कसायकुसील. पु० [कसायकुशील ]
કુશીલનો એક ભેદ, જ્ઞાનાદિ વિરાધના કરનાર कसायकुसीलत्त, न० [कषायकुशीलत्व] કષાય કુશીલપણું
कसायज, न० [कषायज]
કષાયજિનત कसायदुट्ठ. पु० [कषायदुष्ट]
કષાયદુષ્ટ कसायपद. न० [कषायपद]
પન્નવણા'નું પદ कसायपडिसंलीणया. स्त्री० [कषायप्रतिसंलीनता]
કષાયનો નો નાશ કરવો તે कसायपरिणाम. न० [कषायपरिणाम]
કષાયનું પરિણમવું તે कसायपच्चक्खाण. न० [कषायप्रत्याख्यान]
ક્રોધાદિ ચારે કષાયનો ત્યાગ કરવો कसायपिसाय. पु० [कषायपिशाच]
કષાય રૂપી પિશાચ कसायमोहणिज्ज. न० [कषायमोहनीय]
મોહનીય કર્મની એક પ્રકૃતિ कसायवसण. न० [कषायवसन]
કષાય-ભાવમાં રહેવું તે कसायविउस्सग्ग. पु० [कषायव्युत्सर्ग] કષાયનો ત્યાગ,
એક ભાવવ્યુત્સર્ગ कसायवेयणिज्ज, न० [कषायवेदनीय]
કષાય વેદનીય એક કર્મપ્રકૃતિ कसायसमुग्धात. पु० [कषायसमुद्धात ]
સમુદ્ધાતનો એક ભેદ कसायसमुग्घाय. पु० [कषायसमुद्धात ]
यो ' २' कसायाया. पु० [कषायात्मन्]
કસાયાત્મા कसायि. त्रि० [कषायिन्]
કસાયવાળો कसाहिय. पु० [दे०]
એક મુકુલિત સર્પ कसि. पु० [कृषि] ખેતી, કૃષિકર્મ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कसिण. त्रि० [कृत्स्न] संपूर्ण, vis, visतनथयेट, सदृश प्रभाए।थी वधु, પૂરેપૂરું, ન છપાયેલ, પરિપૂર્ણ સ્કંધ कसिण. त्रि० [कृष्ण]
કાળું, કાળાશવાળું कसिणपुग्गल. पु० [कृष्णपुद्गल]
કાળા વર્ણવાળા પુદ્ગલ कसिणा. स्त्री० [कृत्स्ना]
એક પ્રાયશ્ચિત્ત कसिय. न० [कशिक]
ચાબુક कसेरु, पु० [कशेरु]
પાણીમાં ઉત્પન્ન થતો કશેરું નામનો પ્રસિદ્ધ કંદ कसेरुग. पु० [कशेरुक]
એક વનસ્પતિ कसेरुगजोणिय. न० [कशेरुकयोनिक]
એક જલરુહ વનસ્પતિ-યોનિક कसेरुगत्त. न० [कसेरुकत्व]
એક જલરુહ વનસ્પતિપણું कसेरुया. स्त्री० [कशेरुक]
यो कसेरुग' कस्सई. अ० [कस्यचित्]
કોઇ એકનું कह. धा० [कथय]
કહેવું, બોલવું कह. अ० [कथम्]
કેમ, શા માટે, કેવી રીતે कहइत्तए. कृ० [कथयितुम्]
કહેવા માટે कहं. अ० [कथम्]
मी 'कह' कहंकहा. स्त्री० [कथंकथा] વિકથા, વાતચીત कहंचि. अ० [कथञ्चित] કોઇ પ્રકારે
कहंत, कृ० [कथयत्]
કહેતો, બોલતો कहक. पु० [कथक]
કથા કહેનાર कहकह. धा० [कहकह]
કહકહ' એવો અવાજ કરવો कहकह. पु० [कहकह]
કોલાહલ, ઘણા લોકોની ખુશાલીનો અવાજ कहकहंत. कृ० [कहकहयत्]
કોલાહલ કરતો कहकहग. पु० [कहकहक]
કલરવ, અવાજ कहकहभूत. न० [कहकहभूत]
કલરવ રૂપ कहकहय. पु० [कहकहक]
કલરવ રૂપ कहक्कह. पु० [कथंकथा]
सो 'कहंकहा' कहग. पु० [कथक]
हुयी 'कहक' कहगपेच्छा. स्त्री० [कथकप्रेक्षा]
કથા-તમાશા कहण. न० [कथन]
કહેવું તે, વર્ણન कहणा. स्त्री० [कथना]
કથન, કહેવું તે कहप्पगार. अ० [कथंप्रकार ]
કેવી રીતે कहमाण. कृ० [कथयत्]
કહેતો, બોલતો कहा. स्त्री० [कथा ]
था, वाता, समायार, वनपद्धति, वायध, ચરિત્રવર્ણન कहाइ. त्रि० [कथादि] કથા વગેરે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 42
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
कहानग न० [कथानक ]
प्रधान, वार्ता
कहाव. धा० कथय ।
કહેવડાવવું
कहावण, न० ( कार्षापण]
એક સિક્કો
कहि. अ० [क्व, कुत्र ] કાં, કયા સ્થાને
कहि. त्रि० [ कथिन् ]
કહેનાર
कहिअ. त्रि० [ कथित ]
કહેલું
कहिं, अ० [व]
ક્યાં
कहिं. अ० [कुत्र ] ક્યા સ્થાને
कहिंचि अ० [ क्वचित् ]
ક્યાંય પણ, ક્યારેક कहित, त्रि० [कथित ] કહેલ, બોલેલ
कहित्ता. कृ० [ कथयित्वा ] કહીને બોલીને
कहित्तु. त्रिo [ कथयितृ ]
કહેનાર, બોલનાર
कहिय. त्रि० (कथित ] કહેલું, બોલેલું कहेउं. कृ० [ कथयितुम् ] કહેવા માટે
कर्हेत. त्रि० (कथयत्) કહેનાર, બોલનાર
कहेतु. त्रिo [ कथयित् ]
કહેનાર, બોલનાર
आगम शब्दादि संग्रह
કહેવા યોગ્ય
का. धा० [का]
કરવું
का. कृ० [का]
કરીન
काइ, अ० [ काचित् ]
કોઈ, સ્ત્રી જાતિ વિશેષ પદાર્થ
काइग, त्रि० कायिका
શરીર સંબંધિ, શારીરિક
काइय त्रि० [ कायिक ]
શરીર સંબંધિ, શારીરિક
काइया. स्त्री० [ कायिकी ]
શરીરપ્રવૃત્તિથી થતી ક્રિયા, પાંચ ક્રીયામાંની એક
काई. स्त्री० [काकी 1 કાગડી
काउ. त्रि० [कायवत् ] શરીર પ્રમાણે
काउ, स्वी० [ कापोत)
तर, खेड लेश्या,
काउ. स्त्री० [ कापोत]
પારેવાના રંગ જેવા કર્મસ્કંધો કે જેના યોગે જીવને સફેદ
ઝાંઈવાળા કૃષ્ણવર્ણના પરિણામ થાય તે
काउं. स्त्री० [ कापोती ]
કબુતરવર્ણી કર્મસ્કંધ, એક લક્ષ્યા
काउ कृ० [ कृत्वा ]
કરીને
काउं. कृ० [कर्त्तुम् ]
કરવા માટે
काउंबरि. पु० [ काकोदुम्बरिका ]
એક વૃક્ષ काउंबरिया स्वी० [ काकोदुम्बरिका ] એક વૃક્ષ
काउकाम. त्रि० [कर्त्तुकाम ] કરવાની ઇચ્છાવાળું
कहेमाण. कृ० (कथयत् ) કહેલ, બોલેલ
कहेयव्व. त्रि० [ कथयितव्य ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
काउज्जुयया. स्त्री० [कायर्जुकता ]
સીધાપણું काउड्डावण, न० [कायाकर्षण] ઉચ્ચાટન, દૂર રહેલ બીજાના શરીરને આકર્ષવું काउण. कृ० [कृत्वा ]
કરીને काउरिस. पु० [कापुरुष]
કાયર, બીકણ काउलेस. न० [कापोतलेश्य] કાપોતલેશ્ય काउलेसट्ठाण. न० [कापोतलेश्यास्थान ] કાપોત લેયાના સ્થાન काउलेसा . स्त्री० [कापोतलेश्या ]
છ માંની એક વેશ્યા काउलेस्स. न० [कापोतलेश्य ]
કાપોત લેય-મનના પરિણામના ધારક काउलेस्सउद्देसय, पु० [कपोतलेश्योद्देशक] काउलेस्सट्ठाण. न० [कापोतलेश्यस्थान]
કાપોત લેશ્યાના સ્થાન काउलेस्ससत. न० [कापोतलेश्याशत]
કાપોતલેયા સંબંધિ શતક काउलेस्सा. स्त्री० [कापोतलेश्या]
કાપોતલેશ્યા काउलेस्सापरिणाम. पु० [कापोतलेश्यापरिणाम] કાપોતલેયાજનિત પરિણામ काउसग्ग. पु० [कायोत्सर्ग]
કાયાની પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ, એક અધ્યયન काउस्सग. पु० [कायोत्सर्ग]
यो 'पर' काउस्सगकारि. पु० [कायोत्सर्गकारिन्]
કાયોત્સર્ગ' કરનાર काउस्सग्ग, पु० [कायोत्सर्ग]
यो 'काउस्सग' काऊ. स्त्री० [कापोती] हुमो 'काउ'
काऊ. पु० [कापोत] यो 'काउ' काऊण. कृ० [कृत्वा]
કરીને काऊलेसा. स्त्री० [कापोतलेश्या]
કાપોત લેયા काओदर. पु० [काकोदर]
એક જાતનો સર્પ काओली. स्त्री० [काकोली]
એક વનસ્પતિ कांतिमति. वि० [कान्तिमती કોશલપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી, સાકેતનગરના असोगदत्त साथ तनातनथयेला. सिरिमती तनी મોટી બહેન હતી. काक. पु० [काक]
કાગડો काकंद. पु० [काकन्द]
એક મહાગ્રહ काकंदिया. स्त्री० [काकन्दिका]
એક નગરી काकंदी. स्त्री० [काकन्दी]
એક નગરી काकंध. पु० [काकन्ध]
એક મહાગ્રહ काकणिरयण. न० [काकिणीरत्न]
ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નોમાંનું એક રત્ન काकणिलक्खण. न० [काकिणीलक्षण]
કાકણિ રત્નને પરખવાની કળા काकणी. स्त्री० [काकिणी]
કોડી, એક પરિમાણ काकलि. पु० [काकलि]
એક વનસ્પતિ काकवण्ण. वि० [काकवर्ण પાડલિપુત્રના રાજા નિયસT નું બીજું નામ, તેણે ઉજ્જૈનીના રાજા ઉપર હુમલો કરીને તેને જીતી લીધો ત્યાં તે કાગડા જેવો કાળો થઈ ગયેલો.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 44
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
काकस्सर. पु० [काकस्वर]
ગાયનનો એક દોષ काकिणिमंसखावितत. त्रि० [काकिणिमांसखादितक]
માંસનો ટુકડો ખાનાર काग. पु० [काक]
કાગડો, ભિક્ષાનું દષ્ટાંત कागजंधा. स्त्री० [काकजङ्घा]
એક વનસ્પતિ कागणि. स्त्री० [काकणि]
એક રાજય, એક વેલ कागणिमंसखावियग. त्रि० [काकणिमांसखादितक]
માંસનો ટુકડો ખાનાર कागणिरयण. न० [काकिणीरत्न]
ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નમાંનું એક રત્ન कागणिरयणत्त. न० [काकिणीरत्नत्व ]
કાકિણી રત્નપણું कागणिलक्खण. न० [काकिणीलक्षण]
हुमो 'काकणिलक्खण' कागणी. स्त्री० [काकणी]
यो ‘कागणि' कागिणीरयण. न० [काकिणीरत्न]
ચક્રવર્તીનું એક રત્ન વિશેષ काण, त्रि० [काण]
કાણો, એક આંખવાળો काणत्त. न० [काणत्व]
કાણાપણું काणा. स्त्री० [काणा]
j, सच्छिद्र, ચોરેલ काणिय. न० [काणत्व] કાણાપણું, એક રોગ कातर. अ० [कातर]
કેટલાં कातव्व. त्रि० [कर्तव्य] કરવા યોગ્ય
कात्तिय. पु० [कार्तिक]
કારતક મહિનો कादंबक. पु० [कादम्बक]
એક હંસ વિશેષ कासणिया. स्त्री० [कादूसणिका]
તમસ્કાયના પ્રભાવથી મંદ થયેલ ચંદ્રકાંતિ कानन. न० [कानन]
શહેર પાસેનું વન कापालिय. पु० [कापालिक]
કાપાલિક યોગી कापिसायण. न० [काणिशायन]
એક દારુ कापुरिस. पु० [कापुरिष]
કાયરપુરુષ काम. पु० [काम] કામ, શબ્દાદિ પાંચ વિષય, મનોજ્ઞ શબ્દાદિ, ઇચ્છા, हामना, वासना, सलिलाषा, ६, रो, मैथुन सेवन, વિષયાભિલાષા काम. धा० [कामय] ઇચ્છવું, ચાહવું कामं. अ० [कामम्] અનુમતિ, સ્વીકાર, અવધારણ, સંમતિ, અતિશય, અત્યંત कामंजुग. न० [कामयुग]
એક પક્ષી વિશેષનું સ્થાન કરવું कामकंत. पु० [कामकान्त ]
એક દેવવિમાન कामकम. पु० [कामकम ]
સ્વચ્છંદ વિચરનાર, कामकम. पु० [कामकम ]
લાંતક દેવનું એક ઇન્દ્ર વિમાન कामकलि. पु० [कामकलि]
કામનો ફ્લેશ कमकहा. स्त्री० [कामकथा ] કામ સંબંધિ કથા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
lમામ. ત્રિ૦ મિhl] વિષયની ઇચ્છાવાળો कामकामि. पु० [कामकामिन्]
કામ વાસનાનો અભિલાષી વામન્વર્ડ. પુ૦ મિQs ]
એક દેવવિમાન कामखंध. पु० [कामस्कन्ध ] કામરૂપી અંધ વા. વિશે[1મક્સ ]
સ્વૈર વિહારી વામ/મ. પુo [[મન] છઠ્ઠા દેવલોકના ઈન્દ્રનું વિમાન, તે વિમાનનો
વ્યવસ્થાપક દેવ कामगाम. त्रि० [कामकम ] ઇચ્છાનુસાર ગતિ કરનાર कामगामि. पु० [कामकामिन्]
જુઓ કામકામિ વીમાન. પુo [1[ ] વિષયને ઉત્તેજિત કરનાર, શબ્દાદિ વિષયો, મૈથુન कामगुणित. पु० [कामगुणित] કામગુણવાળો कामगुणिय. पु० [कामगुणित]
જુઓ ઉપર વામનુત્ત. ત્રિ. [મગુપ્ત ]
જેણે વિષયેચ્છાને ગોપવી છે તે कामग्घत्थ. त्रि० [कामग्रस्त] વિષયાસક્ત વામનન. ૧૦ મિન]
સ્નાનપીઠ મનાત. ૦િ મિનાતો મનોજ્ઞશબ્દાદિ સમૂહ મનાય. 2િ0 મિનાતો જુઓ 'ઉપર कामज्झया. वि० [कामध्वजा વાણિજ્યગ્રામની એક ગણિકા.
कामड्डिय. पु० [कामर्द्धिक ]
જૈન સાધુનો એક ગણ कामड्डियगण. पु० [कामर्द्धिकगण]
જુઓ 'ઉપર' कामस्थिय. पु० [कामार्थिक]
ભોગનો અર્થી कामदुहा. स्त्री० [कामदुधा ]
જોઇએ તેટલું દૂધ આપતી ગાય कामदेव. वि० [कामदेव ભ૦ મહાવીરના દશ ઉપાસકમાંનો બીજો ઉપાસક, ચંપાનગરીનો રહેવાસી એવો અતિ ધનાઢ્ય ગાથાપતિ. તેની પત્નીનું નામ મલ્લા હતું. ભ૦ મહાવીર પાસે બારવ્રત ગ્રહણ કરેલા, પિશાચરૂપધારી દેવે ભયંકર ઉપસર્ગો કર્યા તો પણ તે શ્રાવક ચલિત ન થયા, શ્રાવકની અગિયાર પ્રતિજ્ઞા પાલન કરી, અનશન પૂર્વક સમાધિમરણ પામી સૌધર્મ દેવલોકે ગયા. कामपमोह. त्रि० [कामप्रमुख ] કામમાં તલ્લીન कामप्पभ. पु० [कामप्रभ]
એક દેવવિમાન कामभूयग. पु० [कामभूजग] વિષયરૂપી સર્પ कामभोग. पु० [कामभोग ]
કામ-ભોગ, શબ્દાદિ પાંચ વિષયો, વિષય પ્રતિબદ્ધ ભોગ, कामभोगमार. पु० [कामभोगमार] શબ્દાદિ પાંચ વિષયોથી મરવું તે कामभोगि. त्रि० [कामभोगिन्]
કામી-ભોગી, શબ્દાદિ પાંચે વિષયમાં મશગુલ વીમોય. પુo (ામમોT] જુઓ ‘ામમન' વામ-હવન. ૧૦ મિમહવન ]
એક વન કે ચૈત્ય कामय, धा० [कामय]
ચાહવું, ઇચ્છવું कामय. पु० [कामुक] કામની ઇચ્છાવાળો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 46
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
कामरइविसयसोक्ख न० [ कामरतिविषयसौख्य ] શબ્દાદિ વિષયની રતિથી ઉત્પન્ન થયેલ શ્રવણાદિ સુખ
कामरय न० [ कामरजस्]
કામરૂપી રજ
कामरूव, न० [कामरूप]
ઇચ્છાનુસાર રૂપ
कामरूवधारि, त्रि० (कामरूपधारिन्
ઇચ્છા મુજબ રૂપ-ધારણ કરનાર कामरूवि. त्रि० (कामरूपिन्) कुथ्यो उपर'
कामलेस्स. पु० [ कामलेश्य ]
એક દેવવિમાન
कामवण्ण, पु० (कामवर्ण ]
એક દેવવિમાન
कामविडंबनचुक्क. पु० [कामविडम्बनभ्रष्ट ]
કામ વિડંબનાથી ભ્રષ્ટ થયેલ
कामविनिच्छय, पु० [ कामविनिश्चिय ]
વિયરત્ત
कामासत्त. पु० [ कामासक्त ]
વિષયાસક્ત
कामासा. स्त्री० [कामाशा ]
કામની આશા, મોહનીય કર્મનો એક ભેદ
कामसिंग. पु० [ कामशृङ्ग]
એક દેવવિમાન
कामसिद्ध पु० ( कामशिष्ट ]
એક દેવવિમાન
.
कामावत्त. पु० [ कामावर्त्त] એક દેવવિમાન
कामि पु० ( कामिन् વિષયેચ્છ, કામી
कामिय. कृ० [ कामित ]
आगम शब्दादि संग्रह
ઇચ્છેલું
कामियसुह. न० [कामितसुख]
ઇચ્છિત સુખ
कामुत्तरवडिंसय. पु० [कामावतंसक ]
એક દેવવિમાન
काय. पु० [काय ]
डाया, शरीर हेठ, पृथिवी खाहि छाथ, खेड वनस्पति, એક મહાગ્રહ, સમૂહ, 'પન્નવણા'નું એક વાર काय, पु० [ काय ]
એક અનાર્ય દેશ, કાય નામક દેશમાં રહેતા મનુષ્ય
काय, पु० (दे०]
પાણી લાવવાની કાવડ
काय, पु० [ काक]
કાગડો
काय, न० ( काचित्
કાચ
काय अणुज्जुयया, स्वी० [कायानुजुकता ]
કાય પ્રવૃત્તિમાં સરળતાનો અભાવ
काय - अपरित्त न० [ कायापरीत ]
અનંત કે અપરિમિત શરીર
काय असंजम न० [काय असंयम ]
કાચાની હિંસા આદિ પાપકાર્યોથી અનિવૃત્તિ
कार्यदग. त्रि० (काकन्दक)
એક નગરી, તે નગરનો રહેવાસી
कायंदी. स्त्री० [ काकन्दी]
પ્રાચીન સમયની એક નગરી कायकिलेस. पु० [कायक्लेश]
એક બાહ્યતપ
कायगुत्त. त्रि० [ कायगुप्त ] કાયાને પાપથી ગોપવનાર कायगुत्तया. स्त्री० [कायगुप्तता ] કાયાને પાપથી ગોપવવી તે कायगुत्ति. स्त्री० [ कायगुप्ति ] કાયા ગોપવવી તે
कायछक्क न० [ कायषट्क] પૃથિવ્યાદિ છ કાય कायजोग. पु० [ काययोग ]
શરીરની પ્રવૃત્તિ
कायजोगत्त न० (काययोगत्व |
]
કાયયોગપણું
•
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कायजोगपरिणाम. न० [काययोगपरिणाम ]
કાયયોગ રૂપ પરિણામ कायजोगि. त्रि० [काययोगिन]
કામયોગી कायजोणिय, न० [काययोनिक ]
પૃથિવિ આદિ યોનિક જીવ कायजोय. त्रि० [काययोग]
શરીરની પ્રવૃત્તિ कायट्ठिति. पु० [कायस्थति]
પૃથિવિ આદિ કાયમી રહેવાનો અવિચ્છિન્ન કાળ कायठिइ. पु० [कायस्थिति]
यो '५२' कायतिगिच्छा. स्त्री० [कायचिकित्सा ]
રોગ મટાડવા રૂપ એક શાસ્ત્ર कायतिज्ज. विशे० [कायतार्य]
શરીરથી તરવા યોગ્ય कायत्त. न० [कायत्व]
શરીરપણું कायदंड. पु० [कायदण्ड]
કાયાની દુષ્ટ પ્રવૃત્તિ વડે આત્માને કર્મબંધથી દંડવો તે कायदुप्पणिहाण. न० [कायदुष्प्रणिधान ]
કાયાનો અશુભ યોગ कायनिमित्त. न० [कायनिमित्त]
શરીર નિમિત્તે कायपओग. पु० [कायप्रयोग]
કાયાનું પ્રવર્તન कायपडण. न० [कायपतन]
શરીરનું પડવું कायपडिलेहा. स्त्री० [कायपडिलेहा]
શરીરનું નિરીક્ષણ કે અવલોકન कायपत्त, न० [काचपात्र]
કાચનું પાત્ર कायपरित्त. न० [कायपरित]
સાધારણ શરીર कायपरियार, पु० [कायपरिचार]
શરીરથી સ્ત્રી સાથે સંભોગ કરવો તે कायपरियारग. पु० [कायपरिचारक]
શરીરથી સ્ત્રી સાથે સંભોગ કરનાર कायपरियारणा. स्त्री० [कायप्रविचारणा]
यो ‘कायपरियार' कायपवियार. पु० [कायप्रविचार]
४सो कायपरियार' कायपाय. न० [काचपात्र]
કાચનું પાત્ર कायपुण्ण. न० [कायपुन्य]
શરીર વડે સેવા કરવાથી થતું પુણ્ય कायबंधण. न० [कायबन्धन ]
શરીરનું બંધન कायबलिय. त्रि० [कायबलिक]
શરીરબળી कायभवत्थ. पु० [कायभवस्थ]
માતાના ગર્ભમાં રહેવું તે कायमंत. त्रि० [कायवत्]
શરીરવાળો कायमणि. पु० [काचमणि]
કાચનો ટુકડો कायमाई. स्त्री० [काकमाची]
એક વનસ્પતિ काययोगी. पु० [काययोगिन्]
કાયયોગી कायर. विशे० [कातर ]
કાયર, નિર્માલ્ય, નાહિંમત, એ નામે એક દેશ कायर. विशे० [दे०] પ્રિય, સ્નેહપાત્ર कायरअ. वि० [कातरको
ગોશાળાના બાર મુખ્ય ઉપાસકોમાંનો એક ઉપાસક कायरय, विशे० [कातरक]
यो 'कायर' कायरिय. पु० [कातरिक] વરુણનો પુત્ર સ્થાનીય દેવ, ગોશાળાનો ઉપાસક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 48
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कायरिया. स्त्री० [कातरिका]
માયા, કપટ कायवत्तिय. स्त्री० [कायप्रत्ययिक ]
શરીર નિમિત્તે લાગતી એક ક્રિયા कायवायाम. पु० [कायव्यायाम]
શરીર-પ્રવૃત્તિ, શારીરિક શ્રમ कायविनय. पु० [कायविनय] વિનયનો એક ભેદ कायवोस्सग्ग, त्रि० [कायव्युत्सर्ग] કાયાના મમત્વનો ત્યાગ कायव्व. त्रि० [कर्त्तव्य ]
કર્તવ્ય, કરવા યોગ્ય कायसंजम. न० [कायसंयम]
શરીર-સંયમ कायसंफास. न० [कायसंस्पर्श ]
શરીર સ્પર્શ कायसंवेह. पु० [कायसंवेध]
શરીર સ્થિતિ कायसमाधारणया. स्त्री० [कायसमाधरण]
સંયમમાં જ કાયાનું પ્રવર્તન કરવું તે कायसमाहारणता. स्त्री० [कायसमाधारणता ]
જુઓ ઉપર कायसमित. त्रि० [कायसमित]
કાયાને સમ્યક રીતે પ્રવર્તાવનાર कायसमिति. स्त्री० [कायसमिति]
કાયાને સમ્યક રીતે પ્રવર્તાવવી તે कायसमिय. त्रि० [कायसमित]
यो 'कायसमित' काया. स्त्री० [काया ]
શરીર, દેહ कायापरित्त. न० [कायापरित] यो 'कायअपरित' कायिज्जमाण. कृ० [काययमान]
શરીરપણું कार. धा० [कारय] કરાવવું, બનાવવું
कार. त्रि० [क]
કરવું તે कार. पु० [कार ]
કારાગૃહ, કેદખાનું कार. पु० [कार] हिया, ति, व्यापार,३५, माइति कारइत्ताणं. कृ० [कारयित्वा ]
કરાવીને कारंडक. पु० [कारण्डक]
બતક પક્ષી कारंडग. पु० [कारण्डक]
બતક પક્ષી कारंडव. पु० [कारण्डक]
બતક પક્ષી कारक. त्रि० [कारक] કરનાર, દ્રષ્ટાંત, કર્તા-કર્મ વગેરે વ્યાકરણ પ્રસિદ્ધ કારક, કારણ, હેતુ, ઉદાહરણ कारक. त्रि० [कारक]
સમકિતનો એક પ્રકાર कारग. त्रि० [कारक]
यो 'पर' कारण. न० [कारण]
२९, निमित्त हेतु, प्रयो४न, कारण. न० [कारण]
કારણાભાવ દોષ, कारणिग. त्रि० [कारणिक]
કોઈ કારણથી નિષ્પન્ન થયેલ कारणिय. त्रि० [कारणिक]
gो '५२' कारत. न० [कारक ]
કારક નામનું સમક્તિ कारभारिय. पु० [कारभारिक]
કારભારી, દીવાન कारय. धा० [कारय] કરાવવું, બનાવવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 49
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વIRા. ૧૦ [IR# ] જુઓ ‘ારત' વાર. ત્રિ શારય]
કરાવવું તે વIRવ. ત્રિ[ઝારય]
કરાવવું તે कारवाहिय. पु० [कारवाहिक] કાર્યવહન કર્તા Rવેંત. ત્રિ[#ારયત] કરાવવું તે વારવેત્ત. સ્ત્રીરિતુ]
કરાવવા માટે વIRવેત્તા. ૦ [iારયિત્વI]
કરાવીને વારા. સ્ત્રી [IRT)
કેદખાનું વારવા . ૧૦ [%IRUIT]
કરાવવું, કરવા પ્રેરવું વIRાવેત્તા. ૦ [#ારવિવા] કરાવીને રિત્ત. ૧૦ #િારિત્વ) કરવાપણું વારિક. ૧૦ [0]
કૃત્રિમ, બનાવટી વરિય. ૧૦ []
કાર્ય, પ્રયોજન વરિચ. ત્રિો [[રિd]
કરાવેલ રિય. ત્રિો [[રિક્ર કરનાર कारियल्लइ. स्त्री० [कारवल्ली]
કારેલાની વેલ વરિયા. સ્ત્રી[1રિક્ષા ]
કારિકા, કરનારી વારિત્ન. ૧૦ [0] કારેલા
कारीस. पु० [कारीष] છાણ રીસં. ૧૦ [ઝારીજા) જેનાથી અગ્નિ પ્રજ્વલિત કરાય તે અગ્નિ ફૂંકવાની ફૂંકણી कारुइज्ज. पु० [कारुकीय ]
કારીગર વા . ૧૦ [ )
કરુણા, દયા વાસUUા. ૧૦ [1]
કરુણા, દયા વારંત. ૧૦ [ઝારી0 કરાવવું તે રેતા. 90 [ારયિત્વI ] કરાવીને कारेमाण. कृ० [कारयत्]
કરાવવું તે વાયવ્વ. $૦ [ફરચિતવ્ય)
કરાવીને कारोडिय. पु० [कारोटिक ]
કાપાલિક વાત. ૧૦ #િWT]
કાળું, અંધકાર વાત. પુo []
કાલ-ઇન્દ્ર વાત. પુo [hત ]
એક મહાગ્રહ, ભયાનક, લોકપાલનું નામ, વાયુકુમારનો ઇન્દ્ર, એક પરમાધામી, એક વિમાન, એક નરકાવાસ, છા માંનું એક દ્રવ્ય, ચક્રવર્તીનું એક નિધાન, કાળારંગનું, કૃષ્ણ પક્ષ, પિશાચેન્દ્ર, મરણ, એક અધ્યયન, એક અનુયોગ, કલાસમુહ, સ્વાધ્યાય કાળ, ગણિતાનુયોગ 1. પુo [hત ]
પાતાશકળશનો અધિષ્ઠાયક એક દેવ વાત. પુo [+ાત ] કાળ, સમય, અવસર, સ્થિતિ, પ્રાતઃકાલ, ત્રીજી પોરીસી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 50
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
काल- १. वि० [ काल
આમલકલ્પાનો ગાથા પતિ તેની પત્ની સિતિ અને
પુત્રી મારી હતા. કાન, વિ\]
રાજા સૅનિસ અને રાણી રાતી નો પુત્ર. નિક ની તરફેણમાં લડતી વખતે ઘેડન રાજા દ્વારા તે યુદ્ધમાં હણાયો, મરીને ચોથી નરકે ગયો. વાળ ની પત્નીનું નામ પદ્માવતી હતું. ૧૩મ તેનો પુત્ર હતો. કથા જુઓ ‘પગમ’
काल- ३. वि० [ काल ાત-રૂ.
જઓ નાનોરિય
कालअ. वि० [ कालग]
જુઓ ‘Iભન-’ નો. ( કાળ અપેક્ષાએ
कालंतर पु० [ कालान्तर ]
•
અન્યદા
कालकंखि त्रि० (कालकाङ्क्षिन)
પંડિત મરણને ઇચ્છનાર कालकलोहदंड. पु० [कालकलोहदण्ड ]
કાળા રંગનો લોઢાનો દંડ
कालकूड, न० [कालकूट ]
વિષ, ઝેર
कालखमण. वि० [कालश्रमण]
જુઓ ‘હ્રાનન–રૂ’ વાત. ત્રિ }
आगम शब्दादि संग्रह
વિશેષનામ, કાળું कालग-१ वि० [ कालका
ધારવાસના રાજા ચન્નસિંહ અને રાણી સુરસુંવરી નો પુત્ર, તેણે સંસાર છોડી ગુળયન મુનિ પાસે દીક્ષા લીધી ઝાલા ના બહેન સરસર્ફ એ પણ દીક્ષા લીધી. એક વખત ઉજ્જૈનીનો રાજા ‘ગમિન’ સાધ્વી સરસÍ ના રૂપી આકર્ષાયો અને તેને ઉપાડી ગયો. આચાર્ય ાલન અને બીજા દ્વારા સમજાવવા છતાં જ્યારે ગમન ન માન્યો ત્યારે આચાર્ય બીજા ૯૬ ચૌહા
સાથે ગયા અને નમિન્ન ને મારી નાંખી સાધ્વીને છોડાવ્યા.
कालग २. वि० / कालक) ઉજ્જૈનીના માનમિત્ત અને માનુમિત્ત ના મામા મનુસિરિ ના પુત્ર મનુએ તેમની પાસે દીક્ષા લીધી. એક વખત આચાર્ય ાલન વિચરતા સાયવાહન રાજાની રાજધાની પતિ૰ાન ગયા. કારણવશ પર્યુષણ પર્વતિથિબદલી, તાના-ર. વિ{]
સાગરક્ષમાશ્રમણનો માનભંગ કરનાર એક આચાર્ય कालग ४. वि० [ कालक]
તૃવિણી નગરીના રાજા નિયસા નો પુત્ર અને દ્દન ના મામા, જ્યારે આચાર્ય દ્યાનને વત્ત ને કહ્યું કે યજ્ઞનું ફળ
નર્ક છે ત્યારે તે ક્રોધિત થયેલ.
વ્હાલમત. ત્રિ [līત ] મરણ પામેલ
વ્હાલય, ત્રિ[ાતાત ] મરણ પામેલ
कालगाहावड़, पु० [कालगृहपति] કાલ નામે એક ગૃહપતિ
कालचारी त्रि० [ कालचारी]
.
નિયત કરેલા સમયાનુસાર વિચરનાર
ાતળ, વિશે॰ [llજ્ઞ]
અવસર જાણકાર, કર્તવ્ય પરાયણ
कालतुल्लय, त्रि० (कालतुल्यक]
કાળની અપેક્ષાએ બરાબર, સમાન કાળવાળો હાવતો, ૬૦ [ાતતસ્]
કાળ અપેક્ષાએ
વાળત્ત, ન /bel}
કાળા પણું વ્હાલત્તય, ૧૦ [ાતંત્રય] ત્રણે કાળ
कालदसा, स्वी० [कालदशा]
કાળ-દશા
ાનવોસ. પુ૦ [ાનતોષ] સૂત્રનો એક દોષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 51
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
कालधम्म, पु० / कालधर्म]
મરણ
कालनाण न० [ कालज्ञान ]
કાળ સંબંધિ જ્ઞાન, ભૂત-ભાવિનું જ્ઞાન હોવું તે कालनाणि त्रि० / कालज्ञानिन् ]
કાળજ્ઞાની
कालन्नाण, न० [कालज्ञान] दुखो 'कालनाण' कालपक्ख. पु० कालपक्ष)
કૃષ્ણપક્ષ
कालपडिलेहण, न० [ कालप्रतिलेखन ] કાળ વેળાનું અવલોકન
कालपरियाय. पु० [कालपर्याय ]
કાળ-પર્યાય
कालपाल. पु० [ कालपाल ]
એક લોકપાલ
कालपोर, न० (कालपर्वन् ] अन-पर्व
कालभूमी. स्त्री० [कालभूमी ]
કાલમાં કલા સ્થ
कालमच्चु. पु० [ कालमृत्यु ]
કાળે મરણ
कालमास. पु० [ कालमास ] મરણ સમય
कालमासिणी. स्त्री० [कालमासिनी ]
પ્રસવ સમયને પ્રાપ્ત થયેલ સ્ત્રી कालमिगपट्ट. पु० [ कालमृगपट्ट]
કાળા મૃગચર્મનું વસ્ત્ર कालमिय. पु० [ कालमृग]
કાળું હરણ
कालमुह. पु० [ कालमुख] મ્લેચ્છ વિશેષ
कालमुही. स्त्री० [कृष्णमुखी ]
કાળમુખી
कालमेह. पु० [ कालमेघ ]
કાળા વાદળા
आगम शब्दादि संग्रह
कालय. पु० [कालक] કાળો વર્ણ, વિશેષ નામ काललोह. पु० [काललोह]
કાળું લોઢું काललोहिय न० / काललोहित]
કાળું લોહી कालवत्तिणी. स्त्री० [कालवर्तिनी]
યૌવનવર્તી
कालवाल. पु० [कालपाल ]
ठुमो ‘कालपाल'
कालवालप्पभ. पु० [ कालपालप्रभ]
એક લોકપાલ
कालवासि, पु० [कालवर्षिन् ]
સમયે વરસનાર
कालविसज्जण, न० [कालविसर्जन કાળવિસર્જન
कालवेसिय वि० / कालवैशिक)
મથુરાના રાજા નિયસત્તુ નો પુત્ર, મુગલ પર્વત ઉપર
શિયાળ દ્વારા ખવાયો હતો પણ સમાધિ જાળવી.
कालसंजोग. पु० (कालसंयोग ]
કાળ-સંજોગ
कालसंघिय न० [कालसन्धित]
કાળ-સંધિ
कालसंदिय वि० (कालसंदीप)
એક વિદ્યાધર, જેને મુના ના પુત્ર સત્ત્વ એ મારી નાખેલ
कालसंसार, पु० (कालसंसार]
રાત-દિવસ-માસ થાવત્ સાગરોપમ સુધી ભટકવું તે कालसिरि वि० / कालश्री
सामलल्याना गाथापति काल नी पत्नी रखने काली ની માતા
कालसिला, स्वी० [कालशिला]
કાળ-શિલા
कालसूरिय. वि० [ कालसौकरिक] हुथ्यो 'कालसोरिय'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 52
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
कालसो अरिअपुत्त. वि० (कालसौकरिकपुत्र)
कालसोयरिय नो पुत्र, कु 'सुलस कालसोयरिय वि० [ कालसौकरिक)
રાજગૃહીનો એક કસાઈ, રોજ ૫૦૦ પાડાઓને મારતો राम सेणिअ तेना तलना धंधाने गंध राववा प्रयत्न हरेलो प्रेम के ल० महावीर ४हेलुं ४ ४ कालसोयरिय પ્રાણીવધ ન કરે તો તમે નર્કમાં જશો નહીં. પણ રાજા સેળિય તેમ ન કરી શક્યા. કસાઈ સાતમી નરકે ગયો. कालसोरिय वि० [कालसौकरिका
आगम शब्दादि संग्रह
म कालसोयरिय
कालसोवरिय वि० [कालसौकरिक]
हुथ्यो 'कालसोयरिय'
काला स्वी० [काला)
કાલેન્ડની રાજધાની
काला. पु० [कालक] ભ્રમર, એક આચાર્ય
काला. वि० [ काला]
મથુરાની એક ગણિકા તેને નિયસનુ રાજાએ પોતાના महलमा राणेली. तेने कालवेसिय नामे पुत्र हतो. कालइक्कंत. पु० [कालातिक्रान्त]
ગૌચરી સંબંધિ
कालइक्कंतकिरिया. स्त्री० [ कालातिक्रान्तक्रिया ] કાળને ઉલ્લંઘીને કરેલ ક્રિયા
कालाइक्कमण न० [कालातिक्रमण]
કાળનું ઉલ્લંઘન કરવું તે
कालाकाल. पु० [ कालाकाल]
કાળ-અકાળ
कालागरु. ५० (कालागुरु]
ગંધ દ્રવ્ય-અકાળ
कालागुरु. पु० [कालागुरु] दुखो 'पर'
कालातिक्कंत. पु० [ कालातिक्रान्त]
कालातियार, पु० [ कालातिचार] આયુષ્ય તોડી નાખવું તે कालादेस. पु० [ कालादेश ] કાળની અપેક્ષા
कालाभिग्गहचरय पु० [ कालाभिग्रहचरक ]
કાળ સંબંધિ અભિગ્રહ લઇ ગૌચરી જવું कालायवेसिय. वि० [कालादवैशिक]
यो कालवेसिय
कालायस न० [कालयस ]
કાળુ લોઢું, પોલાદ
कालालोण न० [कालालवण] કાળું મીઠું
कालासवेसिकपुत्त. वि० [ कालास्यवैशिकपुत्र]
हुथ्यो 'कालयवेसिय'
कालासवेसियपुत्त. वि० [ कालास्यवैशिकपुत्र) ભ॰ પાર્શ્વ શાસનના એક સાધુ જેણે ભ મહાવીરની શાખાના સ્થવિરો સાથે ઘણાં પ્રશ્નોત્તર કરી મહાવીરનો માર્ગ સ્વીકાર્યો
कालिओवएस. पु० [कालिक्युपदेश]
કાલિકસૂત્ર-સંબંધિ ઉપદેશ
कालिंग, पु० (कालिङ्ग ]
તરબુચ
कालिंगी. स्त्री० [ कालिङ्गी]
તરબુચ
कालिंजर. पु० [ कालिञ्जर] એક પર્વત
कालिज्जय न० [ कालेय ]
કલેજું, શરીરની અંદરનો એક અવયય
कालिय त्रि० [कालिक ]
રાત્રિ અને દિવસના પહેલા અને છેલ્લા પ્રહરે ભણાય તેવું
आगमसूत्र, झालिऽश्रुत,
आज संबंधी, अनिश्चित,
कालियदीव, पु० [कालिकद्वीप ]
એક દ્વીપ
कालियपुत्त. वि० [कालिकपुत्र]
ठुथ्यो ‘कालाइक्कंत’
कालातिकम्म, पु० [कालातिक्रम |
કાળને ઉલ્લધવો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 53
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભ પાર્શ્વની શાખાના એક સ્થવિર સાધુ જેણે અંગિકા નગરીના શ્રાવકોની શંકાનું સમાધાન કરેલ.
कालियवाय. पु० [कालिकवात]
પ્રચંડવાય
कालियसुय न० [कालिकश्रुत] पृथ्वी कालिय
कालिवसिय पु० [काल्यवतंसक ]
દેવવિમાન
कालिवडेंसग. पु० [काल्यवतंसक ]
आगम शब्दादि संग्रह
दुखो 'पर'
काली १ वि० (काली)
खामलल्या नगरीना राभ काल ने राशी कालसिरी ની પુત્રી. ભ॰ પાર્થ પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ અમરેન્દ્રની દૈવી બન્યા ભ મહાવીરની નાટ્યાદિ દ્વારા ભક્તિ કરી.
काली २. वि० (काली)
રાજા ળિય ની પત્ની. ભ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી.
વિવિધ તપ કર્યા. અનશન કરી મોક્ષે ગયા.
कालीदेवित्त, न० [कालिदेवित्त ]
કાલીદેવીપણું
कालुणिय. त्रि० [ कारुणिक]
કરુણાજનક
कालेज्ज न० [दे०]
કાળું તમાલનું ક્ષેત્ર
कालोगाहणा. स्वी० [कालावगाहना]
કાળની અવગાહના, ક્ષેત્ર વિસ્તાર
कालोद. पु० [ कालोद ]
એક સમુદ્ર कालोदधि. पु० [ कालोदधि]
એક સમુદ્ર
कालोदहि. पु० [कालोदधि]
दुखो 'पर'
कालोदाइ. पु० [कालेदाधिन् ]
એક અન્ય દર્શની कालोदाइ १. वि० [कालोदायिन्]
રાત્રે આહાર ગ્રહણ કરવાના દોષ સંબંધે તેનું દ્રષ્ટાંત છે. कालोदाइ - २. वि० [कालोदायिन् ]
રાજગૃહી નગરી નજીક રહેતો એક અન્યતીર્થિક, જેણે ગૌતમ સ્વામી તથા મુદ્રક શ્રાવક સાથે અસ્તિકાય વિશે ચર્ચા કરી. ભ૦ મહાવીર સાથે પ્રશ્નોત્તર બાદ દીક્ષા લીધી. મો.ગયા.
कालोदायि. पु० (कालोदायिन् ]
એક અન્ય દર્શની
कालोभास. पु० [कालावभास] કાળી પ્રભા
कालोमाण न० [ कालावमान]
કાળનું માપ कालोय. पु० [ कालोद ]
એક સમુદ્ર
कालोयय. पु० (कालोदक]
એક સમુદ્ર
कालोदयसमुद्द. पु० [कालोदसमुद्र ] भुखी 'उपर'
काव. पु० [काव्य]
કવિતા
कावलिय. पु० [कावलिक ]
કવલ આહાર
कावलिय. पु० [ कापालिक ] કાપાલિક, વામમાર્ગી
काविट्ठ. पु० [ कापिष्ठ ] એક દેવવિમાન
काविल न० [कापिल / સાંખ્યદર્શન
काविलिज्ज, न० [ कापिलीय ]
ઉત્તરાયણ' સૂત્રનું એક અધ્યયન
काविलीय, न० कापिलीय)
दुखो 'पर'
काविसायण, न० (कापीशायन]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 54
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
એક-દારુ
વાસવ-3. વિ૦ [la] काविसायणक. न० [कापिशायनक]
રાજગૃહીનો એક શ્રેષ્ઠી, ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. એક દારુ
મોક્ષે ગયા. વાવાય. પુo [hપોત]
कासव-४. वि० [कासव] કાવડ ફેરવી ભિક્ષા લેનાર
કોસાંબીનો એક વિદ્વાન બ્રાહ્મણ, તેની પત્ની ના હતી. વાવીયા. સ્ત્રી[[પતિwા ]
તેના પુત્રનું નામ વિલ હતું. કબુતર-વૃત્તિ
कासवग. पु० [काश्यपक] વાસ. પુo []
હજામ એક મહાગ્રહ, વનસ્પતિ વિશેષ, સંસાર
कासवगुत्त. पु० [काश्यपगोत्र] વાસ. પુo [1]
એક ગોત્ર ઉધરશ, ખાંસી
कासवगोत्त. पु० [काश्यपगोत्र] વાસ. થા૦ [શાસપૂ]
એક ગોત્ર ઉધરસ ખાવી, ખાસવું
कासवनालिया. स्त्री० [काश्यपनालिका] कासंकस. विशे० [कासंकष]
શ્રીપર્ણીનું ફળ પ્રમાદી, અવસ્થ
कासवय. पु० [काश्यपक] સંત. ૦ [ઝાસમાનો
હજામ ખાંસતો
कासविज्जिया. स्त्री० [काश्यपीया] कासग. पु० [कार्षक]
જૈન મુનિની એક શાખા ખેડૂત, ખેતી કરનાર
વાસવિ. પુo [) વાસ. ૧૦ સિન)
જુઓ ‘વસવ ઉધરસ ખાવી તે
कासवी. वि० [काश्यपी શાસપII સ. ૧૦ [TIVIT]
વર્તમાન ચોવીસીના પાંચમાં તીર્થકર ‘સુમ ના મુખ્ય અતિ ઉજ્જવલ
સાધ્વી. कासमाण, कृ० [कासमान]
વાસ. ૧૦ [IST] ખાંસતો
ભગવા રંગે રંગેલ વસ્ત્ર कासव. पु. काश्यप]
વસાય. ૧૦ IિSાતિ) એક સાધુ, એક અધ્યયન, હજામ, ઉત્તરાફાલ્વની નક્ષત્રનું જુઓ 'ઉપર' એક ગોત્ર, કાશ્યપગોત્રીય-મહાવીર સ્વામી, કાયપગોત્ર
| રાસાય. ૧૦ [ઝાષાવિત] માં ઉત્પન્ન મુનિસુવ્રત અને નેમિ સિવાયના ૨૨ તીર્થકર,
જુઓ 'ઉપર' ચક્રવર્તી આદિ, રાજનગર નિવાસી કોઈ ગાથાપતિ વિશેષ
વસતિ. ૧૦ [1ષાવિત] જુઓ 'ઉપર' સવ-૨. વિ૦ [સવ
વાસિત્તા. ૦ [ઝાશિત્વ) ભ૦ મહાવીરનું એક સંબોધન તથા તેમનું ગોત્ર
ખાંસીને कासव-२. वि० [कासव
વાલિ7. ત્રિ[સિ%] ભ૦ પાર્શ્વની શાખાના એક વિર સાધુ-જેણે તંગિકા
ખાંસીવાળો નગરીના શ્રાવકની શંકાનું સમાધાન કરેલ.
कासिह. पु० [कासिह]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 55
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક પક્ષી વિશેષ कासी. स्त्री० [ काशी]
એક દેશ, એક નગરી कासीराय वि० [ काशीराज]
શ્રેય અને સત્યમાં પરાક્રમી એક રાજા. કામભોગ ત્યજી
દીક્ષા લીધી
कासीस. पु० [काशीश ]
કાશીરાજા
काह. धा० (कथए ।
કહેવું
काहार. पु० [दे०]
आगम शब्दादि संग्रह
કાવડ કે ડોલી ઉઠાવનાર
काहारसंठिय. न० [दे०]
કાવડ આકારે રહેલ
काहिय. पु० (काधिक ) કથા કહેનાર
काहे. अ० [कदा ]
ક્યારે
किइ. स्त्री० [कृति]
कृति, प्रिया, विधान किइकम्म. न० [कृतिकर्मन्]
વંદના કરવી તે
किं. अ० [ किम् ] डीए, शुं, ड्यो किंकम्म न० [किंकर्मन् ]
એક અધ્યયન વિશેષ નામ किंकम्म. वि० [ किङ्कर्मन् ।
રાજગૃહી નગરીનો એક ગાથાપતિ. ભ॰ મહાવીર પાસે
દીક્ષા લીધી. વિપુલ પર્વતે મોક્ષે ગયા.
किंकर. पु० [किङ्कर ]
किंचण. अ० [किञ्चन ।
કંઇપણ, કંઇક, દ્રવ્ય किंचि. अ० [किञ्चित् ]
કંઇક, માત્ર
किंचिकाल न० [ किञ्चित्काल ]
થોડો કાલ
किंचिविसेसूण. त्रि० [ किञ्चित् विशेषोन ] કંઇક વિશેષ ઓછું
किंचिवेहम्म न० [ किञ्चिद्वैधर्म्य ]
કંઇક વિધર્મીપણું किंचिसाहम्म, न० (किञ्चिदसाधर्म्य ]
કંઇક સાધાર્મિકપણું किंचूणोमोदरिय त्रि० [ किञ्चिदूनावमोदरिक ]
કંઇક ઉણોદરી ઓછું ખાવું. ઓછી ઉપધિ આદિ किंचूणोमयरिय त्रि० [ किञ्चिदूनावमोदरिक ] दुखो "पर"
किंतु अ० [ किन्तु ]
પણ, વિશેષતા સૂચક પદ किंथ. अ० [ किंथ]
અથવા
किंथुग्ध, पु० [ किंस्तुघ्न ]
એક કર किंनर, पु० [किन्नर ]
એક વ્યંતર દેવજાતિ,
किंपज्जवसिय विशे० [ किंपर्यवसित]
કંઇક પર્યવસિત રહેલ
किंपत्तिय. अ० [ किंप्रत्यय ]
કંઇક પ્રત્યય
किंपहण, विशे० [किप्रभव)
કંઇક ઉત્પન્ન
किंपागफल न० [ किम्पाकफल] એક ઝેરી ફળ किंपि अ० [किमपि )
નોકર, પ્રતિકૃચ્છા કરનાર
किंकरभूत. पु० [ किङ्करभूत]
નોકર સ્વરૂપ किंकरभूय. पु० [ किङ्करभूत ]
કંઇપણ
નોકર સ્વરૂપ
किंपुण. अ० [ किंपुनर्
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 56
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
નિશ્ચયદર્શક અવ્યય किंपुणो. अ० [किंपुनर]
નિશ્રયદર્શક અવ્યય किंपुरिस. पु० [किंपुरुष]
વ્યંતર દેવની એક જાતિ किंपुरिसकंठ. पु० [किंपुरिसकण्ठ]
એક રત્ન किंपुरिसकंठग. पु० [किंपुरिसकण्ठक]
એક રત્ન किंपुरिससंठिय. त्रि० [किंपुरिससंस्थित]
કિપુરુષ દેવને આકારે રહેલ किंपुरिसिंद. पु० [किंपुरुषेन्द्र]
વ્યંતર દેવતાનો એક જાતનો ઇન્દ્ર किंमज्झ. त्रि० [किंमध्य ]
કંઇક વચ્ચે किंमय. त्रि० [किंमय]
એક પ્રશ્નાર્થ સૂચક પદ किंमूल. त्रि० [किंमूल]
ક્યું મૂળ? તેનું મૂળ શું છે? किंलेस्स. त्रि० [किल्लेश्य]
કંઇક ભાવ પરિણામ किंसंठिय. विशे० [किंसंस्थित]
કઇ રીતે રહેલ किंसुक. पु० [किंशुक]
કેસુડાનું ઝાડ किंसुय. पु० [किंशुक]
કેસુડાનું ઝાડ किंसुयपुप्फ. न० [किंशुकपुष्प]
કેસુડાનું પુષ્પ किच्च. न० [कृत्य]
इत्य, आर्य, प्रयो४न, , ५यन-पायन साहिडिया किच्च. न० [कृत्य]
વંદનને લાયક ગુરુ-આચાર્ય આદિ किच्च. धा० [कृत्]
કરેલુ
किच्चंत. त्रि० [कृत्यमान]
કરવા યોગ્ય किच्चण. न० [दे०]
ધોવું किच्चा. कृ० [कृत्वा]
કરીને किच्चाण. कृ० [कृत्वा]
કરીને किच्छ. न० [कृच्छ्र]
કષ્ટ, મુશ્કેલી किज्ज. धा० [कृ
કરવું किज्ज. त्रि० [य]
ખરીદવા યોગ્ય किटिभ, पु० [किटिभ]
ક્ષુદ્ર કુષ્ઠ વિશેષ किट्ट. धा० [कीर्तय]
પ્રશંસા કરવી, સ્તુતિ કરવી किट्टइत्ता. कृ० [कीर्तयित्वा]
કીર્તન કરીને किट्टयंत. कृ० [कीर्तयत्]
કીતર્ન કરતો किट्टरासि. पु० [किट्टराशि]
લોઢાનો કાટ किट्टि. स्त्री० [किट्टि]
સૂક્ષ્મ किट्टित. त्रि० [कीर्तित्]
વર્ણવેલું, કહેલું किट्टित्तए. कृ० [कीर्तयितुम्]
પ્રશંસા કરવા માટે किट्टित्ता. कृ० [कीर्तयित्वा ]
પ્રશંસા કરીને किट्टिय. त्रि० [कीर्तित]
सो 'किट्टित' किट्टिस. न० [किट्टिस]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 57
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
બે-ત્રણ પ્રકારના વાળના મિશ્રણથી બનેલ દોરો किट्टेत्ता. कृ० [ कीर्तयित्वा ]
यो 'किट्टित्ता'
किट्टेमाण. कृ० [कीर्तयत् ] કીર્તન કરેલ
किटुकम्म न० [कृष्टकर्म] ખેતી વાણિજ્ય
किट्ठकर. त्रि० [क्लिष्टतर ]
અતિફ્લેશ યુક્ત
किट्ठि. पु० [कृष्टि]
એક દેવવિમાન
किट्ठिकंत. पु० [ कृष्टिकान्त ] એક દેવવિમાન
किटिकूड. पु० [ कृष्टिकूट ]
એક દેવવિમાન
किट्ठघोस. पु० [कृष्टिघोष ] એક દેવવિમાન
किट्ठिज्झय. पु० [कृष्टिध्वज ]
એક દેવવિમાન
आगम शब्दादि संग्रह
किट्टिप्पभ. पु० [कृष्टिप्रभ] એક દેવવિમાન किट्ठिया. स्त्री० [कृष्टिका ] એક અનંતકાય વનસ્પતિ
એક દેવવિમાન
किडिकिडियाभूय. त्रि० [किटिकिटिकाभूत]
કડકડ અવાજ કરતું
किडिभ. पु० [ किटिभ ]
કીડીઆરું
किड्डुकर. विशे० [क्रीडाकर ]
રતિક્રીડા કરનાર
किड्डुकाल न० [ क्रीडाकाल]
રતિક્રિયા કાળ
किड्डा. स्त्री० [क्रीडा]
डीडा, रमत, रति
किड्डाविया स्त्री० [ क्रीडिका ]
ક્રીડા કરાવનારી
किढि. वि० [किढि]
એક ડોશી તેને ત્યાં ચોર આવેલા. ચોર સાથે શ્રાવકનો
પુત્ર પણ પકડાયો. ડોશીએ શ્રાવકપુત્રનો અંગૂઠો દોરી तावेल. (खेड द्रष्टांत छे.)
किढिण. पु० [ किठिन ]
તાપસનું એક ઉપકરણ, કાવડના બે બાજુના છાબડા, કાવડના આકારની વસ્તુ, વાંશનું એક જાતનું ઠામ
किण. धा० [क्री]
ખરીદવું
किण. धा० [क्रापय् ]
ખરીદાવવું
किण न० [ क्रीणत् ]
ખરીદવું તે
किणंत न० [क्रीणत्]
किट्ठियावत्त. पु० [कृष्टिकावर्त्त] એક દેવવિમાન किट्ठिलेस. पु० [कृष्टिलेश्य ] એક દેવવિમાન
किट्ठिवण. पु० [कृष्टिवर्ण] એક દેવવિમાન किट्ठिसिंग. पु० [ कृष्टिशृङ्ग] એક દેવવિમાન
किट्ठसिट्ठ. पु० [कृष्टिसृष्ट]
એક દેવવિમાન
किट्टीया. स्त्री० [ कृष्टिका ] ४खो 'किट्ठिया'
किट्टुत्तरवडेंसग. पु० [कृष्ट्युत्तरावतंसक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
ખરીદવું તે
किणण न० [ क्रयण]
ખરીદવું તે
किणा. अ० [ कथम् ] કેમ, કઇ રીતે
किणाव. धा० [क्रापय् ] ખરીદવું
किणावेमाण. कृ० [क्रापयत् ]
Page 58
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ખરીદતો किणिया. स्त्री० [किणिता]
એક વાજિંત્ર किण्ण. अ० [कथम्]
हुमा 'किणा' किण्णं. अ० [किम्]
ऽयुं? ? किण्णपुड. पु० [किण्वपुट]
ફળવાળા વૃક્ષ किण्णा . अ० [कथम्]
यो 'किणा' किण्ह. पु० [कृष्ण]
दृष्या, मी २01, 51 गें,
यक्ष, मेवेल, थे।
કંદ
किण्ह. न० [कृष्ण]
મરી, કરૌદા किण्हकणवीर. पु० [कृष्णकणवीर]
એક વૃક્ષ किण्हकणवीरय. पु० [कृष्णकणवीरक]
એક વૃક્ષ किण्हकेसर. पु० [कृष्णकेशर]
કાળું કેશર किण्हुगुलिआ. वि० [कृष्णगुलिका
यो कण्हगुलिआ' किण्हचउद्दसिरत्ति. स्त्री० [कृष्णचतुर्दशीरात्रि]
કાળી ચૌદશની રાત્રિ किण्हच्छाय. विशे० [कृष्णच्छाय]
કાળી છાયા किण्हपक्खित्त. पु० [कृष्णपाक्षिक ]
हुयी 'कण्हपक्खिय' किण्हपक्खिय. पु० [कृष्णपाक्षिक ]
मी '५२' किण्हपत्त. पु० [कृष्णपत्र]
કાળા પાંદડા, એક ચાર ઇન્દ્રિયવાળો જીવ किण्हबंधुजीव. पु० [कृष्णबन्धुजीव]
એક વનસ્પતિ किण्हबंधुजीवय. पु० [कृष्णबन्धुजीव]
જુઓ ઉપર किण्हब्भ. न० [कृष्णभ्र]
કાળા વાદળા किण्हमत्तिया. स्त्री० [कृष्णमृतिका]
કાળી માટી किण्हमिग. पु० [कृष्णमृग]
કાળીયાર-કાળું હરણ किण्हमिगाईण. न० [कृष्णमृगाजिन]
કાળીયારનું ચામડું किण्हमिगाईणग. न० [कृष्णमृगाजिन]
हुयी 'पर' किण्हय. पु० [कृष्णक]
કૃષ્ણક किण्हलेस. पु० [कृष्णलेश्य ]
કૃષ્ણ લેશ્યાવાળો જીવ किण्हलेसा. स्त्री० [कृष्णलेश्या ]
લેશ્યાનો એક ભેદ किण्हलेस्स. पु० [कृष्णलेश्य]
यो 'किण्हलेस' किण्हलेस्सा. स्त्री० [कृष्णलेश्या ]
यो 'किण्हलेसा' किण्हसप्प. पु० [कृष्णसर्प]
કાળો સર્પ किण्हसुत्तय. पु० [कृष्णसूत्रक]
કાળો દોરો किण्हा. स्त्री० [कृष्णा]
એક નદી, એક લેશ્યા किण्हालेसा. स्त्री० [कृष्णलेश्या ]
यो 'किण्हलेस' किण्हसिरी. वि० [कृष्णश्री
આ ચોવીસીના સત્તરમાં તીર્થકર અને છઠ્ઠા ચક્રવર્તી એવા ભ૦ ના મુખ્ય પત્ની (સ્ત્રીરત્ન). किण्हासोय. पु० [कृष्णाशोक ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 59
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
વૃક્ષ-વિશેષ
किण्हासोस, पु० [कृष्णाशोक ] વૃક્ષ વિશેષ
किण्होभास. विशे० [ कृष्णावभास ]
કાળી પ્રભા कितिकम्म, न० [कृतिकर्मन्
ठुथ्यो ‘किइकम्म’
कित्त. धा० [कीर्तय् ]
કીર્તન કરવું, વખાણવું
कित्तइत्त. कृ० [ कीर्तयित् ] સ્તુતિ કરાયેલ
कित्तण न० [ कीर्तन ] વખાણ, પ્રશંસા
कित्तय. त्रि० कीर्तय]
સ્તુતિ કરેલ, વખાણેલ
कित्तयय. त्रि० [ कीर्तयत् ]
કીર્તન કરેલ
कित्ति स्त्री० [ कीर्त्ति]
डीति, प्रसिद्धि, यश, 5 अधिष्ठात्री हेवी, खेड इट,
कित्ति स्त्री० [ कीर्त्ति]
સર્વ-દિશા-વ્યાપી સાધુવાદ, દાનપુન્યકાળ
कित्ति. वि० [ किर्ति
आगम शब्दादि संग्रह
સૌધર્મકલ્પની એક દેવી. મ મહાવીર પાસે નાટ્યવિધિ દેખાડી, વંદના કરી. પૂર્વભવમાં એક ગાથાપતિની પુત્રી હતી. મ પાર્થના શાસનમાં દીક્ષા લીધેલી
कित्तिकर. त्रि० [ कीर्तिकर ]
યશ કરનાર
कित्तिकूड. पु० [कीर्तिकूट ] કીર્તિ શિખર
कित्तित. त्रि० [कीर्तित]
વખાણેલ
कित्तिपुरिस. पु० [ कीर्तिपुरुष ]
વાસુદેવ
कित्तिम. त्रि० (कृत्रिम []
બનાવી
कित्तिमई-१ वि० कीर्तिमति
साडेतनगरना शुभ कंडरीय नी पत्नी जसभद्दा ये જેની નિશ્રામાં ચારિત્ર પાલન કર્યુ તેવા સાધ્વી, कित्तिमई- २. वि० [ कीर्तिमति
રાજા વિનતિસેનની પુત્રી ચક્રવર્તી અંગતતની એક રાણી कित्तिय त्रि० [ कीर्तिन ]
પ્રશંસેલ, સ્તવેલ
कित्तिया. स्त्री० [कृत्तिका ]
એક નક્ષત્ર
कित्तिया. स्वी० [ कीर्तिका ]
કુળ-શીલ
कित्तिसेन वि० कीर्तिसेन)
यवर्ती बंभदत्त नी खेड राशी कित्तिमई ना पिता.
कित्ती स्वी० कीर्ति
पृथ्वी कीति
कित्तीपुरिस. पु० [ कीर्तिपुरुष ] વાસુદેવ
किन्नर पु० [ किन्नर ]
વ્યંતર જાતિના દેવ
किन्नरकंठ. पु० [ किन्नरकण्ठ] એક મણિ किन्नरकंठग. पु० [ किन्नरकण्ठक ] એક મિણ किननरछाया स्त्री० [ किन्नरछाया ] છાયાનો એક ભેદ
किन्नरिंद. पु० [ किन्नरेन्द्र ]
વ્યંતર જાતિનો એક ઇન્દ્ર किन्नरी. स्त्री० [ किन्नरी ] અંતરની એક દેવી
कब्बिस त्रि० [ किल्बिषा
હલકા દેવ, બીભત્સ, માયાનો એક પર્યાય, બીહામણું
किब्बिसत्त न० [ किल्बिषत्व ]
અસુરભાવ
किब्बिसदेव पु० (किल्बिषदेव] ચાંડાળ જેવા દેવ, દેવની એક જાતિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 60
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
किब्बिसिय. पु० [किल्बिषिक] હલકી જાતિના દેવ, સંઘ આદિનો અવર્ણવાદ કરનાર किब्बिसियत्ता. स्त्री० [किल्बिषिकता]
કિલ્બિષદેવપણું किब्बिसियभावणा. स्त्री० [किल्बिषिकभावना]
કિલ્બિષિકપણું પામે તેવા ભાવો किम, अ० [कथम्]
કેમ, કઇ રીતે किमंग. अ० [किमङ्ग]
વાક્ય પ્રયોગ અવ્યય किमटुं. अ० [किमर्थम्]
શા માટે किमि. पु० [कृमि]
કૃમિ, એક કીડો, લાખ किमिकुंभी. स्त्री० [कृमिकुम्भी]
કૃમિનો સમૂહ किमिच्छय. न० [किमिच्छक] સાધુને લાગતો એક અનાચીર્ણ દોષ, ઇચ્છા મુજબ
માંગવું किमिच्छिय. न० [किमिष्ट]
શું ઇષ્ટ છે? તેમ પૂછવું किमिजालाउल. त्रि० [कृमिजालाकुल]
કરિમયાના સમૂહથી વ્યાકુળ किमिण. त्रि० [कृमिमत्] ક્રિીડાથી યુક્ત किमिय. न० [कृमिक]
કરમિયો, કીડો किमिराग. पु० [कृमिराग]
પાકો રંગ किमिरागकंबल. पु० [कृमिरागकम्बल] કિરમજી રંગથી રંગેલ કામળ, કોઈ પાકા રંગથી રંગેલ કામળ किमिरागरत्त. त्रि० [कृमिरागरक्त] यो ५२ किमिराय. न० [कृमिराग]
यो 'किमिराग' किमिरासि. पु० [कृमिराशि]
એક વનસ્પતિ किमु. अ० [किमु]
શું, પ્રશ્નાર્થે किम्ह. अ० [किम्ह]
भ? माटे? कियच्चिरेण. त्रि० [कियच्चिरेण]
કેટલો કાળ? कियवच्छ. त्रि० [कृतवत्स]
પુત્ર રૂપે કરેલ कियाग. वि० [कीचको विराटनगरमा २।, 'दोवई ना स्वयंवरम निमंत्रए।
मजेल. किर. अ० [किल]
ખરેખર, નિશ્ચય किरण. पु० [किरण]
(२९,४, प्रभा किरिकिरिया. स्त्री० [दे०]
એક વાજિંત્ર किरिमेर. पु० दे०]
એક જાતનું સુગંધી દ્રવ્ય किरिय. स्त्री० [क्रिया]
સમ્યગ્વાદ, ક્રિયા किरियठाण. न० [क्रियास्थान]
ક્રિયાનું સ્થાનક, તેર સ્થાનો, એક અધ્યયન किरियतर. पु० [क्रियातर]
મોટી ક્રિયા किरियवाद. पु० [क्रियावाद]
ક્રિયાને જ મોક્ષસાધક માનનાર મત किरियविसाल. न० [क्रियाविशाल]
એક પૂર્વ किरिया. स्त्री० [क्रिया ]
કર્મબંધન હેતુ, કાયિકી આદિ ક્રિયા, 'પન્નવણા'નું એક પદ किरियाट्ठाण, न० [क्रियास्थान]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 61
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सो 'किरियठाण' किरियाठाण. न० [क्रियास्थान]
જુઓ ઉપર किरियापद. न० [क्रियापद]
પન્નવણા' સૂત્રનું એક પદ किरियारुइ. स्त्री० [क्रियारुचि]
અનુષ્ઠાનમાં રુચિ, સમક્તિનો એક ભેદ किरियावरण. न० [क्रियावरण]
ક્રિયાનું આવરણ किरियावाइ. पु० [क्रियावादिन]
ક્રિયાને જ મોક્ષ સાધક માનનાર મત किरियावादि. पु० [क्रियावादिन]
જુઓ ઉપર किरियाविसाल. न० [क्रियाविशाल]
એક પૂર્વ किरियाविहाण, पु० [क्रियाविधान]
અનુષ્ઠાન વિધિ किल. अ० [किल]
ખરેખર, નિશ્ચય किलंजय . पु० [किलिञ्जक]
ગાયને જેમાં ખાણ અપાય છે તે વાંસનિ સુંડલી किलंत. त्रि० [क्लान्त]
દુઃખથી પીડિત किलकिलाइय. न० [किलकिलायित]
કિલકિલાટ કરતું किलाम. धा० [क्लमय]
દુઃખ દેવું किलाम. पु० [क्लम]
પીડા, દુઃખ किलामणा. स्त्री० [क्लमना]
પીડા, દુઃખ किलामिज्जमाण. कृ० [क्लाम्यमान]
દુઃખ આપતો किलामिय. विशे० [क्लमित]
દુઃખી થયેલ, ગ્લાની પામેલ, સુકાઈ ગયેલ किलामियय. विशे० [क्लमितक]
gयो 'किलामिय' किलामेमाण. कृ० [क्लाम्यत्]
દુઃખ પામતો किलामेयव्व. त्रि० [क्लमितव्य]
દુઃખ પામવા યોગ્ય किलाव. धा० [क्लम्]
પીડા किलावणा. स्त्री० [क्लमणा]
પીડા, દુઃખ किलिंच. न० [दे०]
વાંસની ખપાટ किलिकिंच. धा० [रम्]
રમણ કરવું किलिट्ठ. त्रि० [क्लिष्ट] ક્લિષ્ટ, સંક્લિષ્ટ-પરિણામી,
રાગદ્વેષના પરિણામવાળો किलिट्टकम्म. न० [क्लिष्टकर्मन्]
ક્લિષ્ટકર્મ किलिट्ठभाव. पु० [क्लिष्टभाव]
સંક્લિષ્ટ પરિણામ किलिन्न. त्रि० [क्लिन्न]
આદ્ર, ભીનું किलिस. धा० [किलश]
દુખી થવું, થાકી જવું, કલેશ પામવો किलिस्संत. कृ० [क्लिश्यत्]
દુઃખ થતો, કલેશ પામતો, થાકી જતો किली. स्त्री० [किली]
ખીલી, શલાકા किलीब. पु० [क्लीब]
નપુંસક किलेस. धा० [क्लिश्]
ક્લેશ પામવો किलेस. पु० [क्लेश]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 62
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
डलेश
किलेसइत्ता. कृ० [क्लेशयित्वा ]
કોશ ઉપજાવીને
किलेसकर. पु० [ क्लेशकर ]
ક્લેશ કરનાર
किवण. त्रि० [कृपण ] દરિદ્રી, કંજૂસ
किवणकुल न० [कृपणकुल]
દરિદ્રકુળ
किवणग, त्रि० [कृपणक]
કૃપણ. કંસ
किवणबहुल. विशे० [कृपणबहुल ]
અતિ કંજૂસ
किविण. त्रि० [कृपणा देखो किवण
किविण. त्रि० [कृमिवत् ]
કૃષિવાળું
किविणकुल न० (कृपणकुल)
દરિદ્રકુલ
किविणपिंड. पु० [कृपणपिण्ड ]
ગરીબ કે રાંકને આપવાનો ખોરાક
किव्विसत्त न० (किल्बिषत्व)
કિલ્બિષયાપણું
किव्विसिय पु० [ किल्बिधिक ]
किब्बिसिय
किव्विसियत्त न० [ किल्बिषिकत्व |
खो किव्विसत
किस त्रि० [कृश ]
પાતળું, દુબાળું
किसल. पु० [ किसल]
आगम शब्दादि संग्रह
किसिपारासर. वि० / कृषिपाराशर
ધાન્યપૂરણ ગામનો એક બ્રાહ્મણ, ઢંઢળનો પૂર્વભવ. આ અલાભ પરીષહનું દ્રષ્ટાંત છે.
किसिय विशे० (कुशित ]
દુબળો થયેલ
किसोर, त्रि० (किशोर ]
કિશોર અવસ્થાવાળો
किसोरय त्रि० [ किशोरक] दुखो पर
किसोरी, स्वी० /किशोरी]
કિશોર અવસ્થાવાળી
किस्स. धा० [क्लिश्]
यो 'किलेस'
किह. अ० [ कथम् ] કેમ, કેવી રીતે
किहं. अ० [ कथम् ] કેમ, કેવી રીતે
कीड. पु० [कीट) કીડો, જંતુ
कीड. पु० [क्रड्]
રમવું
कीडग न० [ कीटक ]
કીડો
कीडय न० (कीटज]
કીડાની લાળથી ઉત્પન્ન
कीडा. स्त्री० [ क्रीडा ]
રમતગમત,
कीडा, स्वी० [क्रीडा ]
માણસની દશ દશામાંની બીજી દશા
कीडागारी. स्त्री० [ क्रीडाकारिणी]
ક્રીડા કરાવનારી कीब, न० [ क्लीब]
किसलय
किसलय. पु० [ किसलय ]
અંકુર, કુપણ
किसा. त्रि० [कृश] कुखो किस
किसि. स्त्री० [कृषि]
ખેતી કર્મ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
ફાચર, નપુંસક
कीय. त्रि० [क्रीत]
ખરીદેલું. ગૌચરીનો એક દોષ
कीय, पु० [ कीचक ]
Page 63
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વાંસ, કીચક कीयकड. त्रि० [क्रीतकृत]
સાધુને માટે અગાઉથી વેચાતુ લઇ રાખેલ कीयग. पु० [कीचक]
એક રાજાનું નામ कीयगड. त्रि० [क्रीतकृत]
यो कीयकड' कीयाग. वि० [कीचको
यो ‘कियाग' कीव. वि० [क्लीब
હસ્તિનાપુરનો એક રાજકુમાર कीर. धा० []
કરવું તે कीरंत. कृ० [कृर्वत्]
કરતો कील. त्रि० [कील]
કરવું તે कील. पु० [कील]
ખીલો, ખીંટી कील. धा० [क्रीड्] मी 'कीड' कीलंत. कृ० [क्रीडत्]
રમતો कीलग. पु० [कीलक]
ખીલો कीलण. न० [क्रीडन] ક્રિીડા, ખેલ, રમત कीलमाण. कृ० [क्रीडत्]
રમતો कीलय. पु० [कीलक]
ખીલો कीला. स्त्री० [क्रीडा]
ક્રીડા, ખેલ, રમત कीलावण. न० [क्रीडन]
રમાડવું कीलावणग. त्रि० [क्रीडनक]
રમાડવું તે कीलावणय. त्रि० [क्रीडनक]
રમાડવું તે कीलावणधाई. स्त्री० [क्रीडनधात्री ]
ક્રીડા કરાવનાર कीलिय. न० [क्रीडित] ક્રિીડા કરેલ कीलियय. न० [क्रीडितक] ક્રિીડા કરેલ कीलिया. स्त्री० [कीलिका ]
છ સંઘયણમાંનું પાંચમું સંઘયણ कीव. दे० [कीव]
મંદ સંહનન, નપુંસક, અસમર્થ, નિઃસત્વ कीव. दे० [कीव]
પક્ષી વિશેષ कीव. पु० [क्लीब]
નપુંસક कीस. विशे० [कीस्व]
કેવા સ્વભાવનું कीस. धा० [क्लिश्]
gो 'कलेस' कीस. अ० [कस्मात्]
ક્યાંથી कीस. पु० [कीदृश]
કેવા પ્રકારનું કેવું कीसत्ता. स्त्री० [कीदृशता ]
वो प्रार? कीसत्ता. स्त्री० [किंस्वता]
શું સ્વરૂપ? कु. अ० [कु]
इत्सित, पराल, भार, थोड़ें, सत्य, निहित कु. अ० [कु]
निषिद्ध, निवारित, कु. धा० [क]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 64
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરવું
વુ. પુ॰ [øખિત]
સ્ત્રીઓનું કૂજન कुइयन्न. वि० [ कुविकर्ण
એક ગાથાપતિ, જેને ઘણી ગાયો હતી. તેણે ગાયોના વર્ણ પ્રમાણે અલગ અલગ જૂથ બનાવેલા.
कुडव न० [ कुतुप ]
પાત્ર વિશેષ, તેલ વગેરે લેવાનું ચર્મપાત્ર, તંબીપાત્ર મો. ૬૦ [તસ્]
ક્યાંથી
ખ. પુ૦ [?]
ચાર ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ
आगम शब्दादि संग्रह
कुंकण. वि० [ कोकण] જુઓ ‘જો ગ્
कुंकणअ. वि० [कोङ्कणक]
કોંકણનો રહેવાસી, તે એક વૃદ્ધનો પુત્ર હતો, પિતા સાથે દીક્ષા લીધી. તે જ્યારે બાળમુનિ હતા ત્યારે રમવાના સાધનો અપાતા હતા, પણ જ્યારે તેને સ્ત્રીની ઇચ્છા થઈ ત્યારે આજ્ઞા બહાર કરાયા.
कुंकणगदारअ. वि० [कोङ्कणकदारक]
એક વિધુર, તેણે કોઈ બીજી સ્ત્રી સાથે લગ્ન કરવા માટે પોતાના પુત્રને મારી નાંખેલ. જુઓ ‘જોવા’
कुंकुणग. वि० [कोङ्कणक]
જુઓ ‘નમ’
મ. પુ॰ [h+] કંકુ, કેશર
कुंकुमपुड. पु० [कुङ्कुमपुट]
કંકુનો પડો
વુંષ. પુ૦ [lગ્યું]
ક્રૌંચ પક્ષી
कुंचित. वि० [कुंञ्चित्]
એક તાપસ, જે મૃત માછલી ખાવાથી બીમાર થયો, તેણે સાચું જણાવતાં કોઈ વૈદ્યે સાજો કર્યો. ચિત. પુ॰ [બ્વિત]
કુંડલાકાર થયેલ વાંકું, એક (શ્રાવક)ગૃહસ્થ
વિય. પુ૦ [øગ્વિ]
જુઓ 'ઉપર'
વિયા, સ્ત્રી [ગ્વિા] કૂંચી, ચાવી
ખર. પુ૦ [hīર] હાથી
कुंजरसेना. वि० [ कुंञ्जरसेना]
ચક્રવર્તી હંમદ્દત્તની એક પત્ની.
कुंजराणिय. पु० [कुञ्जरानीक ] હાથીની સેના
कुंजराणियाधिपति. पु० [ कुञ्जरानीकाधिपति] હાથીની સેનાનો અધિપતિ कुंजराणियाधिवति. पु० [ कुञ्जरानीकाधिपति] ઉપર कुंजराणियाहिवर. पु० [कुञ्जरानीकाधिपति] ઉપર
कुंजराणियाहिवति पु० [कुञ्जरानीकाधिपति] ઉપર
ટ, ત્રિ॰ [he]
ઠુંઠો, વિકૃત હાથવાળો
ટત્ત. ૧૦ [heત્વ ]
કુંડા કે લંગડાપણું
ડ. ૧૦ [hus] કૂંડુ, કૂંડ
कुंडकोलिअ. वि० [ कुण्डकोलिक]
कुंचस्सर. पु० [क्रोञ्चस्वर]
ક્રૌંચ સ્વર
कुंचिअ वि० [ कुञ्जिक]
એક વ્યાપારી, જેના પુત્રે ચોરી કરી મુનિ પર આળ ચઢાવેલ, કુંચિકે મુનિને પીડા આપી.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
ભ॰ મહાવીરના દશ ઉપાસકમાંનો છઠ્ઠો ઉપાસક, કંપિલપુરનો અતિ ધનાઢ્ય ગાથાપતિ, તેની પત્નીનું નામ પૂસા હતું, દેવે તેની પાસે ગોશાળાનો સિદ્ધાંત શ્રેષ્ઠ પુરવાર કરી દલીલો કરી ત્યારે દેવને ચૂપ કરી દીધેલ.
Page 65
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह શ્રાવકની અગિયાર પ્રતિમા વહન કરી, અનશન કરી, જુઓ ઉપર સૌધર્મ દેવલોકે ગયો.
कुंडलवरोद. पु० [कुण्डलवरोद] कुंडकोलिय. वि० [कुण्डकोलिक]
એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર यो ‘कुंडकोलिअ'
कुंडलवरोभासभद्द. पु० [कुण्डलवरावभासभद्र] कुंडग. पु० [कुण्डक]
કુંડલવરાવભાસ દ્વીપનો અધિષ્ઠાતા દેવ કાન ખજુરો
कुंडलवरोभास. पु० [कुण्डलवरावभास] कुंडग्गाम. पु० [कुण्डग्राम ]
એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર મગધનું એક ગામ
कुंडलवरोभासमहावर. पु० [कुण्डलावरावभास महावर] कुंडधारपडिमा. स्त्री० [कुण्डधारप्रतिमा ]
કુંડલવરોભાસ સમુદ્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ શાશ્વત પ્રતિમાની આસપાસ રહેલી એક પ્રતિમા कुंडलवरोभासवर. पु० [कुण्डलावरावभासवर] कुंडधारि. विशे० [कुण्डधारिन्]
જુઓ ઉપર આજ્ઞાકારી
कुंडला. स्त्री० [कुण्डला] कुंडपुर. न० [कुण्डपुर ]
સુવચ્છ વિજયની મુખ્ય રાજધાની એક ગામ-વિશેષ
कुंडलोद. पु० [कुण्डलोद] कुंडमोय. पु० [दे०]
એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર હાથીના પગના આકારનું કુંડા જેવું માટીનું એક કામ कुंडिय. पु० [कुण्डिक] कुंडय. पु० [कुण्डक]
કમંડલ એક જાતનું વાસણ, કુંડ
कुंडिया. स्त्री० [कुडिका] कुंडल. पु० [कुण्डल]
કમંડલ, કુંડી કાનનું એક આભૂષણ, એકદ્વીપ
कुंडियायण. पु० [कौण्डिकयण] कुंडलजुगल. न० [कुण्डलयुगल]
ગોત્ર-વિશેષ કુંડલિની જોડ
कुंडियायणीय. पु० [कौण्डिकायणीय] कुंडलघर. त्रि० [कुण्डलघर]
એક ગોત્ર-વિશેષ સંબંધિ કુંડલ ધારણ વાર્તા
कुंडियालंछण. पु० [कुण्डिकालाञ्छणक] कुंडलभद्द. पु० [कुण्डलभद्र]
કુંડિકા લંછન કુંડલદ્વીપનો અધિપતિ દેવ
कुंडी. स्त्री० [कुण्डी] कुंडलमहाभद्द. पु० [मुण्डलमहाभद्र]
यो ‘कुण्डिया' જુઓ ઉપર
कुणाल-१. वि० [कुणाल कुंडलमहावर. पु० [कुण्डलमहावर]
चंदगुत ना पुत्र बिंदुसार ना पुत्र असोग नी पुत्र કુંડલ વર સમુદ્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ
ઉજ્જૈનીનો રાજા હતો. પાડલિપુત્રથી આવેલ તેના कुंडलवर. पु० [कुण्डलवर]
પિતાના પત્રમાં સંયતા શબ્દ વાંચીને તેણે જાતે એક દ્વીપ-સમુદ્ર
પોતાની આંખો ફોડી નાંખેલ, તે સંગીત વિશારદ હતો. कुंडलवरभद्द. पु० [कुण्डलवरभद्र]
कुणाल-२. वि० [कुणाल કુંડલવર દ્વીપનો અધિપતિ દેવ
भरुयच्च नगरना ये बौद्ध साधु,४५छीथी मायार्य कुंडलवरमहाभद्द. पु० [कुण्डलवरमहाभद्र]
जिनदेव नाशिष्य बन्या.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 66
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
શિષ્ય
jત. પુo [97)
મ-૨. વિ. [ ], ભાલો
ભ૦ મલ્લિના પિતા, મિથિલા નગરીના રાજા, તેની પત્ની jતા . ૧૦ [ત્તા)
‘પદ્માવતી હતા. ભાલાની અણી
jમ-૨. વિ૦ [ષ્ણ] कुंतग्गह. त्रि० [कुन्तग्रह]
આ ચોવીસીના અઢારમાં તીર્થકર, ભ૦ સર ના પ્રથમ ભાલો રાખનાર कुंतल. पु० [कुन्तल]
કુંભ-૩, વિ૦ [3] વાળ, શિખર, દેશ-વિદેશ, સાતવાહન-નૃપ વિશેષ વર્તમાન ચોવીસીના વીસમાં તીર્થકર ભ૦ મુનિસુવય कुंती. वि० [कुन्ती
ના પ્રથમ શિષ્ય રાજા Tig ની પત્ની, વાસુદેવ બ્દની ફોઈ, પાંડવોની | jમા. વિ[] માતા.
જુઓ મ–?' jથુ. વિ૦ [ghળ્યુ
कुंभजुअल. पु० [कुम्भजुगल] ભરતક્ષેત્રની આ ચોવીસીના સત્તરમાં તીર્થકર અને આ બે ઘડા અવસર્પિણીના છઠ્ઠા ચક્રવર્તી, ગજપુરના રાજા સૂર અને कुंभंडिंद. पु० [कूष्माण्डेन्द्र] રાણી સિરિ ના પુત્ર વિષ્ણસિરિ તેની મુખ્ય પત્ની હતા. એક ફળ તેમના દેહનો વર્ણ સુવર્ણ હતો. ૧૦૦૦ પુરુષ સહિત कुंभकार, पु० [कुम्भकार ] દીક્ષા લીધી. તેમને ૩૭ ગણ અને ૩૭ ગણધર હતા.
કુંભાર ૯૫૦૦૦ વર્ષ આયુ પાળી મોક્ષે ગયા. વગેરે વગેરે...
મારવાડા, ૧૦ [કુમ્ભાર*]
એક પ્રાચીન નગરી જ્યાં પાલકે ઉપસર્ગ કર્યો કુંદ નામક વનસ્પતિ, વેલ, મોગરો
कुंभकारावण. पु० [कुम्भकारापण] कुंदगुम्म. पु० [कुन्दगुल्म]
કુંભારની દુકાન મોગરાના ગુચ્છો, મચકુંદનું ફૂલ,
कुभकारी. स्त्री० [कुम्भकारी] कुंदरुक्क, पु० [कुन्दरुक]
કુંભારની સ્ત્રી એક સાધારણ વનસ્પતિ
कुंभग्गसो. अ० [कुम्भाग्रशस्] કુંવત્રતા. સ્ત્રી[jન્દ્રનતા]
ઘડા પ્રમાણ મોગરાની વેલ
कुंभार. पु० [कुम्भकार] कुंदलया. स्त्री० [कुन्दलता]
કુંભાર મોગરાની વેલ
कुंभारायतन. पु० [कुम्भारायतन] कुंदलयापविभत्ति. पु० [कुन्दलताप्रविभक्ति]
કુંભારનું ઘર કે નિવાસસ્થાન એક દેવતાઇ નાટક
कुंभारावाय. पु० [कुम्भाकारापाक] कुंदुरुक्क. पु० [कुन्दुरुक]
કુંભારની ભઠ્ઠી જુઓ ‘jરુવ
jfમવા. ૧૦ [pfમે*] મ. પુ0 શ્મિ )
એક માપ, એક વનસ્પતિ કળશ, ઘડો, એક પરમાધામી, ચૌદમાંનું એક સ્વપ્ન, fમવા. વિશેo [iffમેક્ર) અનાજ વગેરે માપવાનું એક માપ વિશેષ
કુંભ પરિમાણવાળો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 67
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुंभिपक्क. पु० [ कुम्भीपक्व ] કુંભિમાં પકાવેલ
कुंभपाक. पु० [ कुम्भीपाक ]
જુઓ ઉપર
कुंभिपाग. पु० [ कुम्भीपाक ]
જુઓ ઉપર
कुंभिय, न० [कुम्भीक]
दुखो 'कुंभिक ' कुंभी. पु० [ कुम्भी]
હાથીનું કુંભ સ્થળ, કુંડી, નારકીનું ઉત્પત્તિ સ્થાન
कुंभीउत्त. त्रि० [ कुम्भ्यागुप्त ] કુંભીમાં રહેલ
कुंभीपाग. पु० [ कुम्भीपाक ] કુંભીમાં પકાવેલ
कुंभीमुह न० [ कुम्भीमुख ]
સાંકડા મોઢાવાળી હાંડલી
कुकम्म पु० [कुकर्मन्]
ખરાબ કામ
कुकम्मि. त्रि० [कुकर्मिन्]
ખરાબ કામ કરનાર, કુત્સિત કર્મ-ધંધો કરનાર
कुकुडंब. त्रि० [कुकुटम्ब ]
કુત્સિત કુટુંબ
कुकुल. पु० [दे०]
છાણા
कुकूलानल. पु० [कुकूलानल ] છાણનો અગ્નિ
कुक्कयय न० [दे०] આભરણ વિશેષ
कुक्कुइय न० [ कौकुच्य ]
કૌકુચ્ય, મુખ-નેત્રના વિકારવાળી ક્રિયા
आगम शब्दादि संग्रह
કૂકડો
कुक्कुडजाइय. पु० [ कुक्कुटजातिक] કૂકડાની જાતિ
कुक्कुडजुद्ध न० / कुक्कुटयुद्ध ]
कुक्कुड. पु० [ कुक्कुट ]
કૂકડો, એક વનસ્પતિ, એક ચઉરિન્દ્રિ જીવ
ફૂકડા યુદ્ધ कक्कुडट्ठाणकरण न० [ कुक्कुटस्थानकरण] કૂકડા સંબંધિ સ્થાન કરવું
कुक्कुडत्त न० [ कुक्कुटत्व] કૂકડાપણું
कुक्कुडपोत. पु० [ कुक्कुटपोत]
કૂકડાનું બચ્ચું
कुक्कुडपोसय. त्रि० [कुक्कुटपोषय ]
કૂકડા પાળનાર
कुक्कुडमंसय न० [ कुक्कुटमांसक ] કોળાપાક
कुक्कुडलक्खण न० [ कुक्कुटलक्षण ]
કૂકડાના લક્ષણ
कुक्कुडवसभ पु० [ कुक्कुटवृषभ ] મોટો કૂકડો
कुक्कुडि. स्त्री० [कुक्कुटी]
કુકડી, મુરઘી
कुक्कुडिअंडगमित्त. त्रि० [ कुक्कुटीअण्डकमात्र ]
કુકડીના ઈંડા પ્રમાણ
कुक्कुडिया. स्त्री० [कुक्कुटिका ]
કુકડી, મુરઘી
कुक्कुडी. स्त्री० [ कुक्कुटी]
કુકડી, માયા
कुक्कुडीअंडग न० [कुक्कुटी अंडक]
કુકડીનું ઇંડુ
कुक्कुयय न० [दे०]
ઘુઘરો
कुक्कर. पु० [कुर्कुर] કૂતરો
कुक्कुडकरण न० [ कुक्कुटकरण]
વિદ્યા દ્વારા કરાયેલ એક પ્રયોગ વિશેષ कुक्कुडग. पु० [ कुक्कुटक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
कुक्कुस. पु० [दे०] કુસકા એક ધાન્ય
Page 68
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
પેટમાં ઉત્પન્ન થતા કીડા कुच्छिधार. पु० [कुक्षिधार]
નાવનો સુકાની कुच्छिपुहत्तिय. न० [कुक्षिपृथक्तिक ]
એક માપ कुच्छिपूर. पु० [कुक्षिपुर]
ઉદરપૂર્તિ कुच्छिपूरय. त्रि० [कुक्षिपूरक]
ઉદરપૂર્તિકર્તા कुच्छिय. त्रि० [कुत्सित]
ખરાબ कुच्छिसूल. न० [कुक्षिशूल]
પેટનું દર્દ कुच्छी. स्त्री० [कुक्षि]
यो 'कुच्छि ' कुजय. त्रि० [कुजय]
જુગારી
कुक्कुह. पु० [दे०]
ચઉરિન્દ્રિયજીવ कुगइसिंधु. पु० [कुगतिसिन्धु]
કુગતિરૂપી સમુદ્ર कुग्गह. पु० [कुग्रह]
કદાગ્રહ कुग्गहीय. त्रि० [कुगृहीत]
ખરાબ રીતે ગ્રહણ कुग्गाह. पु० [कुग्राह]
ખોટી રીતે ગ્રહણ કરેલ कुचर. त्रि० [कुचर]
પરસ્ત્રીગામી कुचेल. त्रि० [कुचेल ]
ખરાબ વસ્ત્રધારી कुच्च. पु० [कूर्च
દાઢી-મૂંછ, તૃણ વિશેષ कुच्चंधर. पु० [कूर्चघर]
દાઢીવાળો कुच्चग. पु० [कूर्चक]
કુચડો, ઘાસનું પાથરણું कुच्छ. धा० [कुत्स्]
નિંદા કરવી कुच्छ. धा० [कुथ्]
કહોવડાવવું कुच्छग. पु० [कुत्सक]
એક જાતનું ઘાસ कुच्छणिज्ज. त्रि० [कुत्सनीय ]
નિંદા યોગ્ય कुच्छा. स्त्री० [कुत्सा]
નિંદા कुच्छि. स्त्री० [कुक्षि]
કૂખ, પેટ, ગર્ભસ્થાન, બે-હાથ પ્રમાણે એક માપ कुच्छिकिमि, पु० [कुक्षिकृमि]
કુંખમાં ઉત્પન્ન થતો કીડો कुच्छिकीमय. न० [कुक्षिकृमिक]
कुज्ज. त्रि० [कुब्ज]
કુબડો
कुज्जय. पु० [कुब्जक]
ગુલાબનું વૃક્ષ, સેવંતીનું ઝાડ कुज्जाय. पु० [कुब्जक]
रुमा 'कुज्जर' कुज्जायगुम्म. न० [कुब्जकगुल्म]
ગુલાબના ગુચ્છા कुज्झ. धा० [कुध्]
કોપ કરવો कुटुंब. पु० [कुटुम्ब]
પરિવાર कुटुंबजागरिया. स्त्री० [कुटुम्बजागरिका ]
કુટુંબ સંબંધિ વિચાર કરવો તે कुट्टण. न० [कुट्टन]
કુટવું, મારવું कुट्टिज्जंत . कृ० [कुट्टयमान ] ફૂટેલ, ખાંડણી વડે ખાંડેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 69
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुट्टिम. पु० [कुट्टिम ]
ભૂમિતલ, ભોંયતળિયું
कुट्टिमतल. पु० [ कुट्टिमतल ] ભૂમિતલ, ભોંયતળિયું
कुट्टिय. त्रिo [कुट्टित ]
કુટુલું
कुट्ठ. पु० [ कुष्ठ ]
डोह, खेड सुगंधी द्रव्य, डीट
कुट्ठग. न० [ कोष्ठक ]
કોઠો
कुट्ठबुद्धि. पु० [कुष्ठबुद्धि ]
એક વખત જાણ્યા પછી નહીં ભુલનાર
कुट्ठाउत्त. पु० [कोष्ठागुप्त ]
કોષ્ઠ-ગુપ્ત
कुट्ठाण न० [ कुस्थान ]
કુત્સિત-સ્થાન
कुट्ठाणासण न० [ कुस्थानासन ]
કુત્સિત સ્થાને રહેવું
कुट्ठि. त्रि० [कुष्ठिन्]
કોઢી-કોઢવાળું
कुट्ठिआ. स्त्री० [कोष्ठिका ]
ધાન્ય રાખવા માટે બનાવેલ માટીની કોઠી
कुडंग. पु० [कुटङ्क]
ઘરનું ઢાંકણ, એક દ્વીપ
कुडंड. पु० [कुदण्ड ] કુદંડ, એક બંધન
कुटुंब. पु० [कुटुम्ब ]
કુટુમ્બ
कुडग. पु० [कुटक ] ઘડો, એક વનસ્પતિ
आगम शब्दादि संग्रह
એક જાતની વનસ્પતિના ફળ कुडगफायि. पु० [ कुटजफाणित ]
એક વનસ્પતિ વિશેષની છાલ कुडभी. स्त्री० [कुडभी ] નાની ધ્વજા
कुडय. पु० [ कुटज ] यो 'कुडग'
कुडव. पु० [ कुडव ]
ધાન્યનું એક માપ, ઘર સમીપે રહેલ એક ઉપવન
कुडह. पु० [दे०]
કદરૂપો, બેડોળ
कुडागार. पु० [कुटागार]
પર્વતના શિખરમાં કોતરેલ ઘર, શિખર આકારનું મકાન
कुडिल. त्रि० [ कुटिल ]
छुटील-व
कुडी. स्त्री० [कुटी]
ઓરડી, ઝુંપડી
कुटुंब. पु० [कुटुम्ब]
કુટુંબ-પરિવાર
कुडुंबजागरिया. स्त्री० [ कुटुम्बजागरिका ]
કુટુંબ સંબંધિ વિચાર કરવો તે
कुटुंब. पु० [ कुस्तुम्बक ]
કંદ વિશેષ, વનસ્પતિ વિશેષ कुडुंबयकंद. पु० [कुस्तुम्बककन्द] खो 'पर'
कुटुंबिय. त्रि० [ कौटुम्बिक ] કુટુંબી
कुड्ड न० [कुड्य]
દીવાલ, ભીંત
कुड्डाल न० [कुद्दाल]
એક શસ્ત્ર, હળની ઉપરનો એક વિશેષ ભાગ
कुण. धा० [कृ]
कुडगछल्ली. स्त्री० [कुटजछल्ली ] એક સફેદ ફુલવાળી વનસ્પતિ कुडगपुप्फरासि. पु० [कुडजपुष्पराशि ] એક જાતના સફેદ ફૂલનો ઢગલો
कुडगफल न० [ कुटजफल]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
કરવું, રચવું, બનાવવું
कुणंत. कृ० [कुर्वत्]
કરતો, બનાવતો
Page 70
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
કોથમરી
कुणक्क. पु० [कुणक]
कुंतुंबर. पु० [कुस्तुम्बर] એક વનસ્પતિ
તેલપાત્ર, તેલ આદિનું વાસણ, વાદ્ય વિશેષ कुणमाण. कृ० [कुर्वन]
कुतो. अ० [कुतस्] કરતો
ક્યાંથી कुणमाण. कृ० [कुर्वाण]
कुत्तार. त्रि० [कुत्तार] કરાવવું તે
તરવા માટે અયોગ્ય कुणव. पु० [दे०]
कुत्तिय. न० [कुत्रिक] મૃત શરીર, દુર્ગધી
સ્વર્ગાદિ ત્રણ લોક कुणाल. पु० [कुणाल]
कुत्तियावण. पु० [कुत्रिकापण] એક દેશ, એક રાજા
ત્રણ લોકમાં નીપજતી દરેક વસ્તુ જ્યાંથી મળે તે દુકાન कुणाला. स्त्री० [कुणाला]
कत्तुंबक. पु० [कुस्तुम्बक] એક નગરી
એક વાદ્ય વિશેષ कुणालाहिवइ. पु० [कुणालाधिपति ]
कुत्थिअ. त्रि० [कुत्सित] કુણાલ દેશનો અધિપતિ
નિર્દિત, ખરાબ कुणि. त्रि० [कुणि]
कुत्थुबरिया. स्त्री० [कुस्तम्भरिका] હાથ કે પગ નાનો કે મોટો હોય તેવા ગર્ભ દોષયુક્ત कुणिम. न० [दे०]
कुत्धुंबरी. स्त्री० [कुस्तुम्भरी ] માંસ, મડદું
કોથમરી कुणिमाहार. पु० [कुणपाहार ]
कुथित. त्रि० [कुथित] માંસાહાર
નિન્ય, ખરાબ कुणिय. पु० [कुणित्व ]
कुदंड. पु० [कुदण्ड] ઠુંઠા કે લંગડાપણું
એક જાતનું બંધન कुणिया, स्त्री० [कुणिता]
कुदंडग. पु० [कुदण्डक] જેનો એક હાથ કે પગ નાનો મોટો થઇ ગયો હોય તે, એક ક પગ નીનો મોટો થઇ ગયો હોય તે, એક | પ્રહાર મારવાનો કોરડો
कुदंडिम, न० [कुदण्डिक] कुतत्ति. स्त्री० [कुतप्ति]
કુત્સિત દંડ કરનાર કુત્સિત ચિંતા
कुदंडिम. न० [कुदण्डिम] कुतव. पु० [कौतव]
કુત્સિત દંડ એક વસ્ત્ર-વિશેષ, સૂર્ય, અતિથિ, ભાણેજ, વાદ્યવિશેષ कुदंसण, न० [कुदर्शन] कुतित्थि. त्रि० [कुतीर्थिन्]
મિથ્યાત્વદર્શન કુતીર્થી, પાખંડી, મિથ્યાત્વી, કુતીર્થીની ભજના કરનાર कुदिट्ठि. स्त्री० [कुदृष्टि] कुतित्थिय. त्रि० [कुतीर्थिक]
વિપરીત દ્રષ્ટિ, यो '6५२'
મિથ્યાત્વ દ્રષ્ટી कुतुंब. पु० [कुस्तुम्ब]
कुद्दालिया. स्त्री० [कुद्दालिका] એક વાઘ વિશેષ
કોદાળી
રોગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 71
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कुद्ध. त्रि० [क्रुद्ध]
ક્રોધી, ગુસ્સે થયેલ कुपक्ख. त्रि० [कुपक्ष]
નીય પક્ષનો कुप्प. धा० [कुप्]
કોપ કરવો, ગુસ્સે થવું कुप्प. न० [कुप्य]
ઘરવખરી, રાચરચીલું कुप्पमाण. कृ० [कुप्रमाण]
કુત્સિત પ્રમાણ कुप्पर. पु० [कूर्षर]
ગાડા કે રથનો ભાગ कुप्पवयण. न० [कुप्रवचन]
કુત્સિત પ્રવચન कुप्पवयणिय. न० [कुप्रावचनिक ]
પાખંડીઓના શાસ્ત્રધારે તેઓએ કરવાનું દિનકૃત્ય कुप्पह. पु० [कुपथ]
કુત્સિત પથ, કુમાર્ગ कुबेर. पु० [कुबेर ]
કુબેર, યક્ષવિશેષ कुबेरदत्त. वि० [कुबेरदत्त
પોતાની પુત્રી સાથે ભોગસુખમાં લેપાનાર એક શ્રેષ્ઠી. कुभोइ. त्रि० [कुभोजिन्]
કુત્સિત ભોજનકર્તા कुभोयण. न० [भोजन]
કુત્સિત ભોજન कुमद. पु० [कुमद]
સાતમાં દેવલોકનું એક વિમાન कुमाणुसत्त. न० [कुमानुषत्व]
દુષ્ટામાનુષત્વ कुमार, पु० [कुमार] કુમાર, અવિવાહિત, અસુરકુમારાદિ દેવ, આઠ વર્ષ ઉપરનો બાળક, રાજ્યને યોગ્ય, પારિણામિક બુદ્ધિનું દ્રષ્ટાંત, અભક્તભોગી कु-मार. पु० [कु-मार]
કૃત્સિત મરણ, દુઃખ મૃત્યુ, વિરૂપ મરણ પ્રકાર कुमारग. पु० [कुमारक]
यो 'कुमार' कुमारग्गह. पु० [कुमारग्रह]
અસુરકુમારાદિનો વળગાડ कुमारत्त. न० [कुमारत्व]
કુંવારાપણું कुमारनंदी. वि० [कुमारनन्दी
अनंगसेननुबीनाम. यंपानगरीनी सोनी. कुमारपुत्तिय. वि० [कुमारपुत्रक
ભ૦ મહાવીરના એક શિષ્ય, જેનો ઉલ્લેખ ગોયમ અને उदय
पेढालपुत्त ना संवाहमांछे. कुमारभिच्च. पु० [कुमारमृत्य]
જેમાં નાના બાળકના રોગની ચિકિત્સા બતાવી છે તે कुमारभूत. विशे० [कुमारभूत]
કુમાર સ્વરૂપ, બ્રહ્મચારી, રાજકુમારરૂપ कुमारभूय. विशे० [कुमारभूत]
यो ‘कुमारभूत' कुमारमहरिसि. वि० [कुमारमहर्षि तेनुंजी नाम कुमारवर छ. (सुसढ था अंतर्गत् गोविंद महारानी पत्नी भटिदारिका नी थामा मा આચાર્યનું નામ આવે છે.) कुमारय. पु० [कुमारक]
ખરાબ શીકારી कुमारवर. वि० [कुमारवर
यो 'कुमारमहरिसि' कुमारवास. पु० [कुमारवास]
બ્રહ્મચર્યાશ્રમ, કુમાર અવસ્થામાં રહેવું તે कुमारसमण-१. पु० [कुमारश्रमण]
કુમારાવસ્થામાં જ દીક્ષા લીધેલ कुमारसमण-२. वि० [कुमारश्रमण]
રાજા પતિ ના પ્રતિબોધક નિ સ્વામીનું વિશેષ નામ. कुमारसमण. वि० [कुमारश्रमणों अइमुत्त भुलिन जीनाम.
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 72
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुमारावास. पु० [ कुमारावास ]
कु कुमारवास कुमारिअ पु० [ कुमारक] ખરાબ શીકારી
कुमारिया, स्त्री० [ कुमारिका ] કન્યા, કુંવારી
कुमारी. स्त्री० [ कुमारी ] કુંવારી, કન્યા
कुमुत न० [ कुमुद ]
ચંદ્ર વિકાસી કમળ, સફેદ ફૂલ
कुमुद, न० (कुमुद ]
ચંદ્રવિકી કમળ, દેવવિમાન, મહાવિદેહની એક વિજય
कुमुदकूड. पु० [ कुमुदकूट ]
એક શિખર
कुमुदग, न० [कुमुदक)
એક જાતનું ઘાસ
कुमुदगुम्म पु० [ कुमुदगुल्म]
એક દેવવિમાન
कुमुददल न० (कुमुददल ]
કમળદલ
कुमुदप्यभा. स्वी० [ कुमुदप्रभा] એક વાવડી
कुमुदप्पहा. स्वी० [कुमुदप्रभा)
એક વાવડી
कुमुदवन न० [ कुमुदवन ]
કુમુદવન कुमुदा, स्वी० (कुमुदा । એક વિજય, એક વાવડી
कुमुदागर. पु० [ कुमुदाकर ]
કમળનો સહુહ
कुमुय न० [ कुमुद )
आगम शब्दादि संग्रह
કમળપણું
कुमुयहत्थगय, न० [ हस्तगतकुमुद ] હાથમાં રહેલ
दुखो 'कुमुद' कुमुयजोणिय पु० [ कुमुदयोनिक ]
कुम्म. पु० [कूर्म]
કાચબો, એક ગામ, એક અધ્યયન-વિશેષ
कुम्म आवलिया, स्वी० [ कूर्मावलिका ]
કાચબાની પંક્તિ
कुम्मग. पु० [कूर्मक]
કાચબો, એક અધ્યયન વિશેષ
कुम्मइ. स्त्री० [ कूर्मगति] કાચબાગતિ
कुम्मगाम. पु० [ कूर्मग्राम ]
એક ગામ
कुम्मचलण, न० / कूर्मचरण]
કાચબાના પગ
कुम्मय. पु० [ कूर्मक] કાચબો
कुम्मास. पु० [ कुल्माष ]
खेड धान्य, ख, जथी, जाडुजा कुम्मासपिंडिया. स्त्री० [कुल्माषपिण्डिका ] અડદની મુઠી
कुम्मुण्णय. स्त्री० [कूर्मोन्नत]
કાચબા જેવી ઉન્નત યોનિ જેમાં અરિહતાદિ જન્મ લે
कुम्मुण्णया स्वी० [कुमता ] [कूर्मोन्नता
જુઓ ઉપર
कुरंग. पु० [कुरङ्ग ]
હરણ, મૃગ
कुरज्ज, न० [कुराज्य ]
કુત્સિત રાજ્ય
कुरड. वि० [कुर]
दुखो उक्कुरड
कुरय. पु० [ कुरख]
વનસ્પતિ વિશેષ
कुरर. पु० [ कुरर]
પાણીને કિનારે રહેતુ પક્ષી
એક જલરુહ
कुमुयत्त न० [ कुमुदता]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 73
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
રરી. સ્ત્રીરિરી ] ટીટોડી कुरल. पु० [कुरल] એક રોમ પક્ષી 1. સ્ત્રી ]િ
અકર્મભૂમિ, એક વર્ષ ક્ષેત્ર પુરા. પુo [રવ)
વૃક્ષ વિશેષ कुराइ. पु० [कुराजन्]
ખંડીયો રાજા, સીમાડાનો રાજા રિ. ન૦ ૦િ]
મોટું જંગલ कुरु. पु० [कुरु]
એક દેશ, એક દીપ-એક સમુદ્ર, એક યુગલિક ક્ષેત્ર ગુરુ. ૧૦ [ ન્ટ)
એક જાતનું ઘાસ कुरुकुया. स्त्री० [कुरुकुचा]
અંડિલ ગયા પછી શૌચક્રિયા કરવી તે कुरुकुल्ला. स्त्री० [कुरुकुल्ला]
કુરુકુલ્લા (દેવી) कुरुचंद. वि० [कुरुचन्द्र
એક ક્રૂર રાજા, જે સ્વર્ગ નરકાદિમાં માનતો ન હતો, તેની પત્નીનું નામ ગુરુ અને પુત્રનું નામ હરિવંતું હતું ગુનાવા. ૧૦ [નનપત્ર)
કુરુનામક દેશ कुरुड. वि० [कुरट] જુઓ ‘
3s कुरुदत्त-१. वि० [कुरुदत्त] ભ૦ મહાવીરના એક શિષ્ય, તપોમય જીવન પૂર્ણ કરી સામાનિક દેવ થયેલ. कुरुदत्त-२. वि० [कुरुदत्त
કુરુદ્વત્તસુય ના પિતા कुरुदत्तपुत्र. वि० [कुरुदत्तपुत्र] ભ૦ મહાવીરના એક શિષ્ય, અનશન કરી સમાધિ મૃત્યુ પામી, ઇશાનેન્દ્રના સામાનિક દેવરૂપે જમ્યા.
कुरुदत्तसुय. वि० [कुरुदत्तसुत] કુરુદત્ત રાજાનો પુત્ર, તેણે દીક્ષા લીધી, કોઈએ શાલ્મલી વૃક્ષના લાકડાથી તેને સળગાવ્યા તો પણ સમાધિ જાળવી ઉત્તમાર્થને પામ્યા. कुरुमई-१. वि० [कुरुमती
બારમાં ચક્રવર્તી કિંમતની પટ્ટરાણી (સ્ત્રીરત્ન) कुरुमई-२. वि० [कुरुमती
રાજા કુરુવંદ્રની પત્ની कुरूचंद. वि० [कुरुचन्द]
જુઓ જીવંત ગુરુય. પુo [g ]
માયાનું પર્યાયનામ ૩યા. સ્ત્રી, ફિરુI]
પગ ધોવા આદિ શૌચક્રિયા कुरुवासि. पु० [कुरवासिन्]
કુરુમાં વસનાર कुरुविंद. पु० [कुरुविन्द ]
કેળ, એક ઘાસ कुरुविंदावत्त. न० [कुरुविन्दावत
એક આભૂષણ ગુરૂવું. પુo [રુંv]
ખરાબ રૂપ, મોહનીય કર્મ ૩ન. પુo [7]
કુળ, પૂર્વજ, વંશપરંપરા, ઘર, સમુદાય, વિદ્યાઘરાદિ, પિતૃપક્ષ
મહિનાના નામવાળા નક્ષત્રો પુત્ર. પુo [97)
ગણનો એક ભાગ, ચાંદ્રાદિ કુળ, कुलअमद. पु० [कुलअमद]
કુળનો મદ ન કરવો कुलकन्नया. स्त्री० [कुलकन्यका ]
કુલીન કન્યા कुलकर. पु० [कुलकर ] યુગલિકની વ્યવસ્થા કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 74
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुलकहा. स्वी० [कुलकथा ]
કળસંબંધિ કથા
कुलकित्तीकर. त्रि० [कुलकीर्तिकर ] કુળની ખ્યાતિ
कुलकेउ. पु० [ कुलकेतु ]
કુળની ધજારૂપ
कुलकोडि, पु० /कुलकोटि ।
જીવની ઉત્પત્તિ-સ્થાનના પ્રકાર
कुलक्ख. पु० [ कुलाक्ष ]
એક દેશ
कुलक्खण न० / कुलक्षण ]
खपलक्षा
कुलक्खय. पु० [ कुलक्षय ]
કુળનો નાશ
कुलगर. पु० [ कुलकर ]
दुखो 'कुलकर' कुलगरगंडिया. स्त्री० [कुलकरगण्डिका ]
જેમાં કુલકરોનું વર્ણન આવે છે તેવી કંડિકા
कुलगरवंस. पु० [कुलकरवंश ]
કુલ કરશ
कुलघर न० [कुलगृह ]
કુળગૃહ-પિતૃગૃહ
कुलघररक्खिया. स्त्री० [कुलगृहरक्षिता ] પિતૃગૃહ રક્ષણ કરનારી
कुलजसकर. त्रि० [कुलयशस्कर ]
કુળનો યશ વધારનાર कुलतिलय. न० [ कुलतिलक] કુળમાં તિલક સમાન
आगम शब्दादि संग्रह
કુળમાં સૂર્ય સમાન कुलदीव. पु० [कुलदीप ] કુળમાં દીપ સમાન
कुलदेव. पु० [कुलदेव ] કુળમાં દેવ
कुलदेवया. स्त्री० [कुलदेवता]
કુળ દેવતા
कुलधम्म. पु० [कुलधर्म] કુળધર્મ, કુળાચાર
कुलधुया. स्त्री० [ कुलदुहितृ]
કુળની પુત્રી
कुलधूया. स्त्री० [कुलदुहितृ]
કુળની પુત્રી
कुलनंदिकर, त्रि० [कुलनन्दिकर] કુળની વૃદ્ધિ કરનાર
कुलनाम न० [ कुलनाम]
કુળનું નામ
कुलनिस्सिय त्रि० (कुलनिश्रित ] કુળની નિશ્રાએ રહેનાર
कुलपडिणीय. त्रि० [कुलप्रत्यनीक]
કુળનો દુશ્મન, જૈન મુનિના કુળનો પ્રત્યનીક
कुलपव्यय. पु० [ कुलपर्वत ]
કુળમાં પર્વત સમાન
कुलपायव. पु० [ कुलपादप]
કુળમાં કલ્પવૃક્ષ સમાન कुलपुण्णिमा. स्त्री० [ कुलपूर्णिमा ] કુલ' નામક નક્ષત્રયુક્ત પૂર્ણિમા कुलपुत्त, पु० ( कुलपुत्र ]
કુળનો પુત્ર
कुलपुत्त. वि० [कुलपुत्रें]
कुलत्थ. पु० [कुलत्थ ] કળથી, એક ધાન્ય
कुलत्था स्वी० [कुलस्था ] કુલીન સ્ત્રી
कुलथेर पु० [ कुलस्थविर ]
કુળનો નિર્વાહ-આદિ કરનાર મુખ્ય પુરુષ
कुलदिनयर. पु० [ कुलदिनकर]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
પોતાની માતાના કારણે જેણે ભાઈની હત્યાને માફ કરી.
कुलपुरिस. पु० [ कुलपुरिस ]
કુળ પુરુષ
कुलबहुय. स्वी० [कुलवधूक ]
કુળવધૂ
Page 75
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कुलमय. पु० [कुलमद]
કુળનો મદ કરવો તે कुलमसी. स्त्री० [कुलमषी]
કુળને મેષરૂપ કલંક લગાડનાર कुलमाउय, स्त्री० [कुलमातृक]
કુળની માતા कुलमाउया. स्त्री० [कुलमातृका]
કુળની માતા कुलय. पु० [कुडव]
એક માપ-વિશેષ कुलरोग. पु० [कुलरोग]
આખા કુળને લાગુ પડે તેવો વ્યધિ कुलल. पु० [कुलल]
ગીધ પક્ષી, બિલાડી कुलव. पु० [कुडव]
ધાન્યનું એક માપ कुलवइ. पु० [कुलपति]
તાપસોના ઉપરી कुलवंस . पु० [कुलवंश]
કુળવંશ कुलवंसतंतु. पु० [कुलवंशतन्तु]
કુળવંશના સંતાન कुलवडेंसय. पु० [कुलावतंसक]
કુળના મુગુટ રૂપ कुलवधुया. स्त्री० [कुलवधू]
કુલવધૂ कुलवित्तिकर. त्रि० [कुलवृत्तिकर]
કુળની આજીવિકા ચલાવનાર कुलविवद्धणकर. त्रि० [कुलविवर्धनकर]
કુળ વૃદ્ધિ कुलविसिट्ठया. स्त्री० [कुलविशिष्टता ]
કુળની વિશેષતા कुलविहीणया. स्त्री० [कुलविहीनता]
કુળ રહિતતા कुलवेयावच्च. न० [कुलवैयावृत्य]
કુળની સેવા કરવી कुलसंताण. पु० [कुलसंतान]
કુળની સંતતિ कुलसंपन्न. त्रि० [कुलसम्पन्न]
જેના બાપા-દાદા શ્રેષ્ઠ कुलसरिस. विशे० [कुलसदृश]
કુળ સમાન कुलाजीविक. पु० [कुलाजीविक]
કુળ જણાવીને આહાર મેળવવો તે, આહારનો એક દોષ कुलाधार. पु० [कुलाधार]
કુળનો આધાર कुलानुरूव. त्रि० [कुलानुरुप]
કુળને અનુસાર, कुलारिय. पु० [कुलालक]
કુળથી આર્ય कुलिंग. पु० [कुलिङ्ग]
કીડાની એક જાતિ, શાક્યાદિ, મતનો વેશધારી कुलिंगाल. पु० [कुलाङ्गार]
કુળમાં અંગારા સમાન कुलिंगि. त्रि० [कुलिङ्गिन]
કુતીર્થિ, પાખંડી कुलिय. त्रि० [कुलिक]
કોળિયું, હળ, ખસટટ્ટી कुलिय. न० [कुड्य]
ભીંત, દીવાલ कुलियाकड. त्रि० [कुलिकाकृत]
કુલડાના આકારે ઢગલો કરેલ कुलिव्वय. पु० [कुटीव्रत]
તાપસ વિશેષ कुलीकोस. पु० [कुटीक्रोश]
શ્વેતહંસ कुलीन. त्रि० [कुलीन]
ઉત્તમ કુળમાં ઉત્પન્ન कुलोवकुल. न० [कुलोपकुल] ચાર નક્ષત્ર-અભિજિત, શતભિષા, આદ્ર, અનુરાધા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 76
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुवधा. स्त्री० [०]
એક વનસ્પતિ વેલ
कुवलय न० [ कुवलय]
કમળ
कुवलयप्पह. वि० [ कुवलयप्रभ]
खो सावज्जायरिय तेनुं नाम कुवलयप्पह हतुं पक्ष મિથ્યામતિવેશધારીઓએ તેનું નામ સાવદ્યાચાર્ય પાડેલ
कुवसहि. स्त्री० [कुवसति]
ખરાબ વસતિ
कुवासस, विशे० / कुवासस् ]
ખરાબ વસ્ત્ર
कुविंद. पु० [ कुविन्द ]
વણકર
कुविंदवल्ली. स्त्री० [कुविन्दवल्ली ] એક વેલ
कुवितसाला. स्त्री० [कुप्यशाला ]
ઘરવખરી રહે તેવું સ્થાન
आगम शब्दादि संग्रह
કરવું
कुव्व. त्रि० [कुर्व]
કરેલું
कुव्व. कृ० [कुर्वत्] કરત
कुविय. त्रिo [ कुपित]
કાપેલ, ગુસ્સે થયેલ
कुविय न० [ कुप्य] વાસણ વગેરે ધરવખરી
कुवियगिह. पु० [ कुप्यगृह ]
ઘરવખરી ઘર
कुवियपमाणातिक्कम न० [कुप्यप्रमाणातिक्रम] શ્રાવકના પાંચમાં અણુવ્રતની એક અતિયાર પ્રમાણ મર્યાદા ભંગ
कुवियसाला. स्वी० [कुप्यशाला ]
कुव्वणा, स्त्री० [करण]
કરવું તે
कुव्वमाण. कृ० [ कुर्वत् ] કરતો
कुव्वर, न० [कुवर ]
પુંસરી
कुव्विया. स्त्री० [ कुर्विता]
કરાયેલ
कुस. पु० [कुश ] દર્ભ
घास,
कुसंघयण न० [कुसंहनन]
કુત્સિતસંઘયણ
कुसंठिय. त्रि० [ कुसंस्थित]
ખરાબ આકારે રહેલ कुसंत. पु० [कुसंत] ઘાસનો અગ્રભાગ
कुसकुंडी. वि० [कुशकुन्डी
यवर्ती बंभदत्तनी खेड पत्नी (राएशी)
कुसग्ग न० (कुसाग्र ]
ઘાસનો અગ્રભાગ
कुसचीर, न० [कुसचीर ]
ચીંથરા कुट्ट. पु० [ कुशावर्त ] એક દેશ
कुसण. न० [दे०] દહી, ગોરસ कुसणिय न० [दे० ] દહીંનો કરબો
ठु ‘कुवितसाला’
कुवुट्ठि. स्त्री० [कुवृष्टि ]
રોગોત્પાદક વરસાદ कुवुट्ठिबहुल, न० [कुवृष्टिबहुल ]
ઋતુ વિનાના વરસાદનું બાહુલ્ય
कुवेणी. स्त्री० [ कुवेणी ]
એક હથિયાર
कुव्व. धा० [कृ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
कुसत्त. पु० [ कुशक्त]
પથારી ઉપર બિછાવાનું એક વસ્તુ વિશેષ
Page 77
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कुसपत्त. न० [कुशपत्र]
દર્ભનું પાન कुसमय, पु० [कुसमय]
કુશાસ્ત્ર कुसल. त्रि० [कुशल ] निपुए, शत, यतुर, होशीयार, शुभ, सुमः संधि વાર્તા માટે પ્રશ્ન, સમ્યક ક્રિયાના જાણકાર, તીર્થકર આલોચનાકારી, સાધુ, કર્મક્ષય કરવા સમર્થ, વિધિજ્ઞ, कुसल. त्रि० [कुशल ]
આશ્રવ વગેરેના હેયોપાદેય સ્વરૂપના જાણકાર, कुसल. त्रि० [कुशल ]
જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર પ્રાપ્ત, ઘાતિકર્મ ક્ષપક कुसल. वि० [कुशल
ભ૦ મહાવીરનું બીજું નામ कुसलउदंत. पु० [कुशलउदन्त]
ક્ષેમકુશળ कुसलपयडी. स्त्री० [कुशलप्रकृत्ति]
શુભપ્રકૃતિ कुसलपुत्त. पु० [कुशलपुत्र]
વૈદ્યક શાસ્ત્રમાં કુશળ એવો પુત્ર कुसलमणउईरण, न० [कुशलमनोदीरण]
શુભ મનની ઉદીકરણા કરવી कुसलवइउईरण. न० [कुशलवागुदीरण]
શુભ વચનની ઉદીકરણા કરવી कुसलहेउ. पु० [कुशलहेतु]
શુભ આશય कुसलानुबंधि. पु० [कुशलानुबन्धिन्]
મોક્ષને અનુકૂળ कुसल्लिय. पु० [कुशल्यित ]
દુષ્ટશલ્યવાળો कुसवर. पु० [कुशवर]
એક દ્વીપ कुसिस्स. पु० [कुशिष्य]
અવિનિત ચેલો कुसील. त्रि० [कुशील]
કુત્સિત આચારી, અસદ્વર્તનવાળો, અનાચારી, દુષ્ટ स्वभाववाली, शीलरहित, परताथs, कुसील. त्रि० [कुशील]
નિગ્રન્થનો એક ભેદ, અસંવિગ્ન कुसीलधम्म. पु० [कुशीलधर्म]
અનાચાર ધર્મ कुसीलपडिसेवणया. स्त्री० [कुशीलप्रतषेवणा ]
અનાચારનું સેવન કરવું તે कुसीलपरिभासित. न० [कुशीलपरिभाषित ]
સૂયગડ' સૂત્રનું એક અધ્યયન कुसीलपरिभासिय, न० [कुशीलपरिभाषित ] यो पर कुसीलया. स्त्री० [कुशीलता]
કુશીલપણું कुसीलरूव. न० [कुशीलरूप]
અનાચાર સ્વરૂપ कुसीललिंग. न० [कुशीललिङ्ग]
આરંભાદિ કુશીલ ચેષ્ટા कुसीलवड्डणठाण. न० [कुशीलवर्द्धनस्थान]
જેથી કુશીલ-દુરાચાર વધે તે कुसीलविहार. त्रि० [कुशीलविहार]
કુત્સિતશીલ कुसीलविहारि. त्रि० [कुशीलविहारिन्]
કુત્સિત શીલવાળો कुसीलविहारिणी. स्त्री० [कुशीलविहारिणी]
ખરાબ આચારવાળી कुसीलसंसग्गी. स्त्री० [कुशीलसंसर्गिन्]
કુશીલીયાની સાથે રહેનાર कुसीला. स्त्री० [कुशीला ]
ખરાબ આચાર યુક્ત कुसुंभ. पु० [कुसुम्भ]
એક ધાન્ય, કસુંબાનું ઝાડ कुसुंभग. पु० [कुसुम्भक]
કસુંબાનો રંગ कुसुंभय. पु० [कुसुम्भक] કસુંબાનો રંગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 78
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कुसुंभवन, न० [कुसुम्भवन]
કસુંબાનું વન कुसुम. न० [कुसुम]
ફૂલ, પુષ્પ कुसुम. धा० [कुसुमय]
ફૂલો ઉત્પન્ન કરવા कुसुम. धा० [कुसुम्]
ફૂલ આવવા कुसुमकुंडल. न० [कुसुमकुण्डल ]
ફૂલ આકારનું કાનનું આભૂષણ कुसुमघरग. न० [कुसुमगृहक]
ફૂલનું ઘર कुसुमघरय. न० [कुसुमगृहक]
ફૂલનું ઘર कुसुमदाम. न० [कुसुमदामन्]
ફૂલની માળા कुसुमनिअर, पु० [कुसुमनिकर]
ફૂલ-સમૂહ कुसुमनिगर. पु० [कुसुमनिकर]
ફૂલ-સમૂહ कुसुमपत्थर. पु० [कुसुमप्रस्तार]
ફૂલની શય્યા कुसुमपुर. न० [कुसुमपुर]
એક શહેર, પાટણ कुसुमबुट्टि. स्त्री० [कुसुमवृष्टि]
ફૂલની વર્ષા कुसुमसंभव. पु० [कुसुमसम्भव]
વૈશાખ માસનું પર્યાય નામ कुसुमासव. न० [कुसुमासव]
ફૂલનો રસ कुसुमित. विशे० [कुसुमित]
ફૂલવાળું कुसुमिय. विशे० [कुसुमित]
ફૂલવાળું कुसेज्ज. स्त्री० [कुशय्य]
દુષ્ટ શય્યા कुसेज्जा. स्त्री० [कुशय्या]
દુષ્ટ શય્યા कुहंड. पु० [कुष्माण्ड]
વ્યંતરની એક જાતિ कुहंडय. पु० [कुहण्डक]
શાકની એક જાત कुहंडिया. स्त्री० [कूष्माण्डी]
દૂધી कुहंडियाकुसुम. न० [कुष्माण्डिकाकुसुम]
દૂધીના ફૂલ कुहक. पु० [कुहक]
ઇંદ્રજાળ, કુતુહુલ कुहग. पु० [कुहक]
જુઓ ઉપર कुहण. न० [कुहन]
ભૂમિ ફડા, એક વનસ્પતિ कुहणजोणिय. पु० [कुहनयोनिक]
છત્રી આકારની વનસ્પતિ યોનિસંબંધિ कुहणत्त. न० [कुहनत्व]
કુહણપણું कुहणया. स्त्री० [कुहना]
ભૂમિફોડા कुहणा. स्त्री० [कुहना]
છત્રી આકારની વનસ્પતિ कुहणा. स्त्री० [कुहना]
ભૂમિફોડા कुहम्म. पु० [कुधर्म] મિથ્યાધર્મ कुहर. न० [कुहर]
પર્વતની ગુફા कुहाड. पु० [कुठार]
કુહાડો
कुहावण. न० [कुहन] આશ્ચર્યજનક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 79
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कुहिंचिय. अ० [कुत्रचित्]
कूडतुला. स्त्री० [कूडतुला] ક્યાંક
ખોટા તોલમાપ હિય. ત્રિ, #િfથત]
कूडतुलकूडमाण. न० [कूडतुलकूटमान] કોહવાઇ ગયેલ
ખોટા તોલમાપ રાખવા તે कुहुकुहिय. पु० [कुहुकुहित]
ઘડતુના. સ્ત્રી #િcતુના] કોયલનો અવાજ
ખોટા તોલ कुहुकुहु. पु० [कुहुकुहु]
कूडपास. पु० [कूटपाश] કોયલનો અવાજ
પાશયુક્ત જાલ g". ૬૦ [qહુક્ક]
વૂડમાન. ૧૦ [#ટમાની કુતુહૂલ, ઇંદ્રજાળ
ખોટા માપ कुहुवय. पु० [कुहुवत]
–$ડયા. સ્ત્રી @િcતા) એક જાતનો કંદ
તોલનું ઓછાવત્તાપણું कुहेडविज्जा. स्त्री० [कुहेटविद्या]
ફૂડનેહવાર. ૧૦ રિવરVT) ચમત્કાર ઉપજાવનાર મંત્ર-તંત્રાદિ વિદ્યા
ખોટા લેખ લખવા તે, શ્રાવકના બીજા વ્રતનો અતિચાર कूअणता. स्त्री० [कूजनता]
कूडवासि. पु० [कूटवासिन्] પીડિત સ્વરે રડવું
બળદ વૂps. To [e]
कूडसक्खित्तण, न० [कूटसाक्षित्व] એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર, શિખર, પર્વતની ટોંચ, તોલમાપમાં | ખોટી સાક્ષી આપવાપણું ન્યૂનાધિકતા કરવી, ફૂડ-કપટ-માયા કષાયનું પર્યાય | कूडसण्णिभ. त्रि० [कूटसन्निभ] નામ, નરક, માણસને ગળેથી વિંધવાનું યંત્ર, દુઃખોત્પત્તિ,
ફૂટ સમાન માઢ
कूडसामली. पु० [कूटशाल्मली ] ફૂડે. પુo #િ2]
એક વૃક્ષ ફૂટ એટલે દ્રવ્યથી બંધન અને ભાવથી સ્નેહરાગ कूडसामलीपेठ. पु० [कूटशाल्मलीपीठ ] कूडकहाणोवजीवि. पु० [कूटकार्षापणोप-जीविन्]
એક વૃક્ષની પીઠ-વિશેષ ખોટા સિક્કા બનાવી આજીવિકા ચલાવનાર
कूडागार. पु० [कूटागार] कूडग्गह. पु० [कूटग्रह]
શિખરબંધ ઘર, પર્વતમાં કોતરેલ ઘર દાગાથી જીવો ફસાવવા
कूडागारदिटुंत. पु० [कूटागारदृष्टान्त ] कूडग्गाह. पु० [कूटग्राह]
શિખરવાળા ઘરનું દ્રષ્ટાંત જુઓ ઉપર
कूडागारसाला. स्त्री० [कूटागारशाला ] ફૂડ મહત્ત. ૧૦ @િJહત્વ)
સભા છેતરવાપણું
ફૂડ હંડ્યું. ૧૦ [$હિત્ય) कूडछेलिहत्थ. न० [कूटछेलिहस्त]
એક જ ઘા એ ધડથી માથુ અલગ કરવા રૂપ મારવો હાથમાં રહેલ મૃગાદિને ગ્રહણ કરવાનું યંત્ર
कूणि/कूणिय. वि० [कूणिक] વૂડનાન. ૧૦ ફૂટનાનો
રાજા ળિય અને રાણી રેન્જ નો પુત્ર. જે મૃત્યુ પામી પાશયુક્ત જાલ
છઠ્ઠી નરકે ગયો. તેને ક્રોનિક તથા વિદેપુર નામે પણ
૨
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 80
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह ઓળખે છે. તે ચંપાનગરીનો રાજા હતો. (રાજાનું
જૂર, નિર્દય વિશેષણયુક્ત વર્ણન પણ છે), ધારિળ અને સુમવા | રિવા. વિ. રિત] આદિ તેની રાણીઓ હતી. ભ૦ મહાવીરને એક વખત ક્રૂરચિત્તે કરેલ ચતુરંગિણી સેના અને રાજરસાલા સહિત વંદનાર્થે ગયો – ન. ૦ શૂન) (રથયાત્રાનું વિસ્તૃત વર્ણન), ભગવંતની દેશના સાંભળી. કિનારો, કાંઠો તેણે બે મહાયુદ્ધ કરેલા-મહાશિલાકંટક અને રથમુસલ कूलधम. पु० [कूलमायक] સંગ્રામ, જેમાં ઇન્દ્ર મદદ કરેલી. તેને પૂર્વભવનું વૈર
એક તાપસ વિશેષ હોવાથી માતા વેરા ના ગર્ભમાં આવ્યો ત્યાં જ
નૂનમ. પુo [Q7ખાય] જુઓ ઉપર સોગ નું માંસ ખાવાની ઇચ્છા થયેલી, જન્મતા જ
कूलवालग. वि० [कूलवालको માતાએ કચરામાં ફેંકી દીધેલ, રાજા સનમ તેને પાછો
એક સાધુ જેને એક વેયાએ પોતાનામાં આસક્ત લાવેલા. તેણે પોતાના પિતા રાજા સfrગ ને જેલમાં
બનાવ્યા. નાખેલા, વગેરે... कूम्मग. पु० [कूमंक]
કુવો, જહાજનો મધ્યસ્તંભ કાચબો
તૂવે. ૧૦ ટ્રિ)
ચોરાયેલી વસ્તુ પાછી મેળવવા પ્રયત્ન કરવો તે ભાત, સાથવો, એક જાતની વનસ્પતિ, ખાવાની વસ્તુ
कूवअ. वि० [कूपको તૂર. વિશે. #િર)
વાવના એક રાજા વધે અને ઘરળ નો પુત્ર, જૂર, ભયંકર, નિર્દય
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લઈ, મોક્ષે ગયા, – રવીન્મ. ૧૦ #િરક્રર્મ
ગૂણવંત. કૃ૦ [1] ઘાતકીયકૃત્ય
કૂજ' શબ્દ કરવો તે कूरकम्मकारि, पु० [क्रूरकर्मकारिन्]
कूवग्गह. पु० [कूपग्राह ] જૂર કર્મ કરનાર
ચોરાયેલી વસ્તુને પાછી મેળવીને ગ્રહણ કરનાર, कूरग्गह. पु० [कुरग्रह]
कूवग्गाह. पु० [कूपग्राह ] ક્રૂર ગ્રહો-સૂર્ય, શનિ, મંગળ
જુઓ ઉપર कूरग्गहविलग्ग. पु० [कुरग्रहविलग्न]
कूवददुर. पु० [कूपदर्दुर ] ફુરગ્રહ જોડાયેલ હોય તે
ફૂવાનો દેડકો कूरजोणिय. पु० [कूरयोनकि ]
कूवनअ. वि० [कूपनक એક વનસ્પતિ સંબંધિ
કુમારક સન્નિવેશનો એક કુંભાર જણે ભવ પાર્શ્વના વ્રત્ત. ૧૦ #િરત્વ ]
શાસનના મુનિચંદ્ર નામના મુનિની હત્યા કરેલ, ચોખાપણું
कूवमह. पु० [कूपमह] Qરત્તા. ૨૦ ક્રૂિરતા]
કૂવાનો મહોત્સવ તોરકોડી વનસ્પતિપણું
વ્વમાન. વૃo [1] कूरदिक्कोण . पु० [कूरदिक्कोण ]
અવાજ કરતો ખૂણામાં
તૂરવમાન. ૦ [pપ્પત ] ર. ત્રિકુરિન]
કોપ કરેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 81
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
कूवय. पु० [ कूपक]
કૂવાથંભ
कूवर. पु० [ कूवर ]
જહાજનો મુખ્ય ભાગ
कूविय. पु० [०]
ચોરાયેલી વસ્તુની વહારે ચડનાર, ચોરની શોધ
कूविय. विशे० [कूजित ]
અવ્યક્ત શબ્દ
कूवियबल न० [दे०]
વહારે ચડેલ લશ્ક૨
कूहंड. पु० [ कूष्माण्ड ] વ્યંતર દેવની એક જાત
कूहणता. स्त्री० [कूहणत्व] કુહણ વનસ્પતિપણું
के आनंती. अ० [केचन ]
કેટલાં
केड. अ० [ कियत् ।
आगम शब्दादि संग्रह
કેટલાં
केड. अ० [कश्चित् ।
કોઇ એક
केई. अ० [केचित् ]
કોઇ ચોક
केउ. पु० [केतु ]
કેતુ નામક ગ્રહ, ધ્વજા, ચિન્હ, વર્ષાથી નિષ્પાદિત ક્ષેત્ર,
પાસાદગૃહ, એક દેવવિમાન
केउक. पु० [केतुक)
એક મહાપાતાળ કળશ केउकर, पु० [केतुकर) એક દેવવિમાન केउबहुल न० (केतुबहुल કેતુની બહુલતા केभूय. विशे० [केतुभूत]
केउमाई. वि० [केतुमती
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી ભ॰ પાર્ક પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની દેવી બની, केउप, पु० [ केतुक ]
મહાપાતાળકળશ વિશેષ
केऊर. पु० [केयूर]
બાજુબંધ
केकई- १. वि० [ कैकयी)
વર્તમાન અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રના આઠમાં વાસુદેવ
नारायणी माता ते दसरहनी पत्नी हती
केकई- २. वि० [कैकयी
વીતસોગા નગરીના રાજા નિયસનુ અને વિદેહક્ષેત્રના
वासुदेव बिभिसण नी माता.
केकय. पु० [केकय ]
એક દેશ
केकयी. वि० [ कैकयी
यो 'केकई-२'
केकाइय न० [केकायित] મોરનો શબ્દ
केकारव. पु० [ केकारव / મોરનો શબ્દ
केक्कय. पु० [केकय ]
એક અનાર્ય દેશ
केक्काइय न० (केकायित]
મોરનો શબ્દ
मई. वि० [ केकमती
खो 'केकई-१'
केच्चिरं. अ० [ कियच्चिरम् ] કેટલા સમય સુધી
केज्ज, विशे० [क्रेय ખરીદવા યોગ્ય
केण. त्रि० [केन]
પરિકર્મનો એક ભેદ
के मई. स्त्री० [ केतुमति] કિન્નર દેવેન્દ્રની પટ્ટરાણી
કોના વડે केणड़. अ० [केनचित् કોઇએ પણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 82
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
केणई. अ० [केनचित्]
કોઇએ પણ केतकिपुड. पु० [केतकिपुट]
કેતકીનો પડો केतकी. स्त्री० [केतकी]
કેતકી केतगी. स्त्री० [केतकी]
કેતકી केतण. न० [केतन] ધનુષ્યની કમાન, જાળ, મત્સ્યબંધન, વક્રવસ્તુ, ચંગેરીનો હાથો, સંકેત केतण, न० [केतन]
કેતન-દ્રવ્યથી સમુદ્ર અને ભાવથી લોભેચ્છા केतणय. न० [केतनक]
જુઓ ઉપર केतु. पु० [केतु]
એક મહાગ્રહ केत्तिय. अ० [कियत्]
કેટલા केदकंदली. स्त्री० [दे०]
એક જાતનો કંદ केमहज्जुतीय. पु० [कियन्महद्धतिक]
કેટલી મહાદ્યુતિવાળો केमहानुभाग. पु० [कियन्महानुभाग]
કેટલા મહાનુભાવ केमहाबल. विशे० [कियन्महाबल]
કેટલું મોટું બલ केमहायस. विशे० [कियन्महायशस्]
કેટલો મોટો યશ केमहालत. विशे० [कियन्महत्]
કેટલું મોટું બલ केमहालय. विशे० [कियन्महत्]
કેટલું મોટું બલ केमहालिय. विशे० [कियन्महत्] કેટલું મોટું બલ
केमहासोक्ख. विशे० [कियन्महासौख्य]
કેટલું મોટું સુખ केमहिड्डिय. विशे० [कियन्महर्द्धिक ]
કેટલી મોટી ઋદ્ધિ केयइ. पु० [केकय]
એક દેશ केयइ. पु० [केतकी]
કેતકી વૃક્ષ केयइअद्ध. पु० [केकयाद्ध
અદ્ધ કૈકય-એક આર્યભૂમિ केयइपुड. पु० [केतकीपुट]
કેતકીનો પડો केयइवन, न० [केतकीवन]
કેતકીનું વન केयई. स्त्री० [केतकी]
કેતકી केयकंदली. स्त्री० [केयकन्दली]
એક કંદ केयण. न० [केतन] यो केतन' केययपत्त. न० [केकयप्राप्त ]
કેકેય દેશથી પ્રાપ્ત केयव्व. विशे० [क्रेतव्य]
ખરીદવા યોગ્ય केयाघडिया. स्त्री० [दे०]
દોરીને છેડે બાંધેલ ઘડીયાલ केयार. पु० [केदार]
અનાજના ક્યારા केयावंति. अ० [केचन]
કેટલા એક केयि. अ० [केपि]
કોઇપણ केयुय. पु० [केतुक]
यो केउ' केयूर. पु० [केयूर] બાજુબંધ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 83
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
केरिस. त्रि० [कीदृश]
કેવું, કેવા પ્રકારનું केरिसक. त्रि० [कीदृशक]
જુઓ ઉપર केरिसग. त्रि० [कीदृशक]
જુઓ ઉપર केरिसय. त्रि० [कीदृशक]
જુઓ ઉપર केरिसिय. त्रि० [कीदृशक] જુઓ ઉપર केरिसी. स्त्री० [कीदृशी]
કેવી, કેવા પ્રકારની केलास. पु० [कैलाश ]
રાહુનું નામ, એક વિશેષ નામ, એક અધ્યયન कैलास. पु० [कैलाश ]
મેરુ પર્વત, પર્વત વિશેષ, એક દેવ केलास. वि० [कैलाश સાકેતનગરનો ગાથાપતિ, ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી, વિપુલ પર્વત ઉપર મોક્ષે ગયા. केलासा. विशे० [कैलाशा ]
કૈલાસપર્વત તુલ્ય केलि. स्त्री० [केलि]
કેળાનું વૃક્ષ, કદલી, રમત केली. स्त्री० [केलि]
જુઓ ઉપર केवइ. अ० [कियत्]
કેટલા પ્રમાણનું केवइय. त्रि० [कियत्]
જુઓ ઉપર केवइया. स्त्री० [केवतिका]
વૃક્ષ વિશેષ केवचिरं. अ० [कियच्चिरम्]
ક્યાં સુધી केवच्चिरं. अ० [कियच्चिरम्]
ક્યાં સુધી
केवच्चिरेण. अ० [कियच्चिरेण]
કેટલે લાંબે સમયે केवति. अ० [कियत्]
કેટલા પ્રમાણનું केवतिय. त्रि० [कियत्]
જુઓ ઉપર केवल. न० [केवल] संपू, परिपूर्ण, मेनु, वलज्ञान, वलर्शन,
અસહાય, અનુપમ, અદ્વિતીય, શુદ્ધ અનંત, અંતરહિત केवलआलोअ. पु० [केवलालोक]
કેવલજ્ઞાન केवलकप्प. त्रि० [केवलकल्प]
સંપૂર્ણ केवलदंसण. न० [केवलदर्शन]
કેવલદર્શન, પરિપૂર્ણ-સામાન્યબોધ केवलदंसणावरण. न० [केवलदर्शनावरण]
કેવલદર્શન-આવરક એક કર્મપ્રકૃતિ केवलदंसणावरणिज्ज. न० [केवलदर्शनावरणीय]
જુઓ ઉપર केवलदंसणि. पु० [केवलदर्शनिन्]
કેવળદર્શન ધારક, વિતરાગ केवलदंसि. पु० [केवलदर्शिन्]
કેવળદર્શી, પરિપૂર્ણ સામાન્યબોધ ધારક केवलदिट्टि. पु० [केवलदृष्टि ]
કેવળ દ્રષ્ટિ केवलनाण, न० [केवलज्ञान]
કેવળજ્ઞાન, પરિપૂર્ણ જ્ઞાન, પાંચ જ્ઞાનમાંનુ એક केवलनाणपच्चक्ख. न० [केवलज्ञानप्रत्यक्ष]
કેવલ જ્ઞાન વડે પ્રત્યક્ષ केवलनाणपज्जव. पु० [केवलज्ञानपर्यव ]
કેવલ જ્ઞાનના પર્યાય केवलनाणपरिणाम. पु० [केवलज्ञानपरिणाम ]
કેવ જ્ઞાનરૂપ પરિણામ केवलनाणलद्धि. स्त्री० [केवलज्ञानलब्धि] કેવળ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 84
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
केवलनाणविनय, पु० [केवलज्ञानविनय]
केवलिपरियाग. पु० [केवलिपर्याय] કેવલ જ્ઞાનીનો વિનય
કેવલજ્ઞાનીની કેવલી તરીકેની અવસ્થા केवलनाणारिय. पु० [केवलज्ञानार्य]
केवलिपरियाय. पु० [केवलिपर्याय] આર્યનો જ્ઞાન આશ્રિત એક ભેદ
જુઓ ઉપર केवलनाणावरण. न० [केवलज्ञानावरण]
केवलिभासिय. त्रि० [केवलिभाषित] કેવલજ્ઞાન આવરક એક કર્મપ્રકૃતિ
કેવલી દ્વારા કહેવાયેલ केवलनाणावरणिज्ज. न० [केवलज्ञानावरणीय]
केवलिमरण. न० [केवलिमरण] જુઓ ઉપર
કેવળીપણે મરણ થાય તે केवलनाणि. पु० [केवलज्ञानिन्]
केवलिय. न० [कैवलिक] કેવળ જ્ઞાની,
કેવલી સ્વરૂપ પરિપૂર્ણ-વિશેષ બોધધારક
केवलिय. त्रि० [कैवलिक] केवलपज्जव. पु० [केवलपर्यव]
કેવળજ્ઞાન સંબંધી કેવલપર્યાય
केवलिसमुग्घाय. पु० [केवलिसमुद्धात ] केवलपरियाग. न० [केवलपर्याय]
કેવલી ભગવંતે કરેલ સમુદ્ધાત કેવલજ્ઞાનના પર્યાયો
केवलीणपडिलेहा. स्त्री० [केवलिप्रतिलेखन] केवलबोहि. स्त्री० [केवलबोधि]
કેવળીનું પ્રતિલેખન કેવળ બોધિ-બોધિના ત્રણ ભેદ માંનો એક ભેદ
केस. पु० [केश] केवलमरण. न० [केवलमरण]
વાળ કેવળમરણ, મરણનો એક ભેદ
केस. पु० [क्लेश] केवलवरनाण. न० [केवलवरज्ञान]
हु ઉત્તમ એવું પરિપૂર્ણજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાન
केस. अ० [कीदृश] केवलवरनाणदंसण, न० [केवलवरज्ञानदर्शन ]
કેટલા ઉત્તમ એવા કેવલજ્ઞાન-દર્શન
केसंत. पु० [केशान्त] केवलसरिस. विशे० [केवलसदृश]
માથાની ચામડી કેવલીસમાન
केसंतकेसभूमी. स्त्री० [केशान्तकेशभूमी] केवलसिरि. स्त्री० [केवलश्री]
વાળના અંત ભાગની કેશભૂમિ કેવલજ્ઞાન રૂપી લક્ષ્મી
केसग्ग. न० [केशाग्र] केवलि. पु० [केवलिन्]
કેશનો અગ્રભાગ કેવલી, કેવલ જ્ઞાન-દર્શકધારક, સમુદ્રઘાતનો એક ભેદ | केसभूमि. स्त्री० [कुशभूमि] केवलिकहिअ. त्रि० [केवलिकथित]
માથાની ચામડી કેવલી દ્વારા કહેવાયેલ
केसमंसु. पु० [केशश्मश्रु] केवलिदेसिय. त्रि० [केवलिदेसित]
માથા પરના વાળ કેવલી દ્વારા પ્રરૂપિત
केसय. पु० [केशक] केवलिपन्नत. त्रि० [केवलिप्रज्ञप्त ]
यो 'केस' કેવલી દ્વારા પ્રરૂપયેલ
केसर. पु० [केसर]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 85
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફૂલના કેસર-તંતુ, સિંહકેશરા.
એક બગીચો, એક વૃક્ષ,
केसर आडोव. पु० / केशर आटोप]
સિંહનો કેશરા વિસ્તાર
केसरउववेय, पु० (केशरोपपेत]
કેશરયુક્ત
સત્ત. ન
કેસર-પણું
સરસડા, સ્ત્રી [સરસટા]
સિહ આદિની કેશરા વાળનો સમુહ
કેસરી સિંહ, કેસરી વસ્ત્ર
केसरि, पु० [ केसरिन्
એક બ્રહ સરિ. સ્ત્રી વિસરી]
પ્રમાર્જના માટેનું એક વસ્ત્ર
ચેન્નરિ. વિ (એનિ
आगम शब्दादि संग्रह
ભાવિ ઉત્સર્પિણીમાં થનાર ચોથા પ્રતિવાસુદેવ સરિવહ. પુ॰ [òસરી-દ્રહ]
એક હ
ચેમ્મરિયા, શ્રી સરિ
પાત્ર આદિ પુંજવા માટેનો વસ્ત્રનો ટુકડો (હાલ પાત્ર કેશરિકા તરીકે ઓળખાતી પંજણી)
સરી, સ્ત્રી સિરી]
તિર્થય વિશેષ
સોય. પુ૦ [શનોવો
વાળને ખેંચીને કાઢવાને, કેશલુંચન લવ-૨. પુ૦ [શવ]
કૃષ્ણ વાસુદેવનું નામ, વિશેષ નામ
केसव- २. वि० (केशव)
‘સુવિ”િ ના પુત્ર, પ્રભંકરા નગરીનો એક વૈદ્ય, ભ॰
‘કસમ’ નો પૂર્વભવનો જીવ.
સવ-રૂ. વિ૦ શિવ
વાસુદ્રવ નું બીજું નામ
केसवट्ठिअणह न० [ केशावस्थितनख]
વાળ સહિત નખ
ભવાબિન, ન
વાળવાળા જીવોનો વ્યાપર, એક કર્માદાન-વિશેષ વનવૃત્તિ. સ્ત્રી દિ
વાળનો વરસાદ કરવાની વિદ્યા
સત્ય. પુ॰ [શિઝા] વેણી, અંબોડો
સિ. વિ૦ [òશિનો
વીતીભય નગરના રાજા કહવાચન નો ભાણેજ, જેને રાજા ઉદાયને પોતાનું રાજ્ય સોંપી દીક્ષા લીધી. શિ. પિ૦ (ઝેનિ
ભ॰ પાર્શ્વની શાખાના એક વિદ્વાન સાધુ ભગવંત, જે કુમારસમળ નામે પણ ઓળખાતા હતા.તેમને સેયવિયા નગરીના રાજાપત્તિ સાથે જીવના અસ્તિત્વ વિશે લાંબી ચર્ચા થયેલી. રાજા પતિ ને તેમણે સંમત કર્યા અને તેના પ્રતિબોધથી વસ શ્રાવક બન્યો. ભુ મહાવીરના પ્રથમ ગણધર 'ગાયામ સાથે પણ તેને ચતુર્યામ ધર્મ વસ્ત્રવર્ણ ભેદ, બંધન ઇત્યાદિ અનેક વિષયમાં પ્રશ્નોત્તર થયા. છેલ્લે ગોયમ સ્વામીના ઉત્તરથી સંતુષ્ટ વૈસિ સ્વામીએ પંચમહાવત ધર્મ સ્વીકાર્યો.
શિ. પિ૦ (સન
એક સાધ્વીનો પુત્ર
સિ-૪. વિ૦ [òશિન્]
વાસુદેવ માટે વપરાતો સવ શબ્દ જેવો જ એક શબ્દ સિયા. ી શો
લાંબા વાળવાળી સ્ત્રી
સી. સ્ત્રી [ીવૃશી] કેવા પ્રકારની
સુય. પુ૦ [વિશુ] પલાશની ઝાડ
જોરૂ. ૬૦ [શ્ચિત]
કોઇ એક
હોત. પુ૦ [ોતિ ]
કોયલ-કોકીલ
કોન૬. પુ (2) પુ॰ એક વનસ્પતિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 86
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कोइलच्छदकुसु. न० [दे०]
એક વનસ્પતિનું ફૂલ શોના. સ્ત્રી [ોના)
સ્ત્રી કોકિલ, કોયલ વો. ૧૦ [wfશ્ન] કોઇ એક પ. ૧૦ #િૌતુક્ક] કૌતુક, કુતૂહલ, ઉતાર કાઢવાદિ કૌતુક કર્મ, રક્ષા, રક્ષણ, મંગળ ક્રિયા-કપાળે તિલકાદિ કરવા, આશ્ચર્ય, સૌભાગ્યાદિ અર્થે સ્નાનાદિ કરણ વોડવા. ન૦ [ૌતુક્ક]
ગર્ભાધાનાદિ સંસ્કાર મહોત્સવ વિશેષ વોડા. ૧૦ [ૌતુ]
જુઓ ઉપર વોડાવામ. ૧૦ [ક્ષૌતુક્કર્મ)
મંગળ કે સૌભાગ્ય માટે કપાળે તિલક કરવું તે છોડય. પુo [ઝૌતુ$]
જુઓ ‘ોડ कोउयकम्म. न० [तुककर्मन्]
જુઓ ‘ોડીક્સ' વોડયાર. ૧૦ #િૌતુક્કઝરVI]
કૌતુક કરવું તે, સૌભાગ્યાદિ નિમિત્તે સ્થાનાદિ કરવા कोउयकारग. त्रि० [कौतुककारक]
કૌતુક વર્તા વોડફ7. ૧૦ [હન]
કૂતુહલ, ઉત્સુક્તા कोऊहल. पु० [कुतूहल]
જુઓ ઉપર कोऊहलवत्तिय. न० [कौतूहलप्रत्यय]
કુતુહલ નિમિત્તે-થતી ક્રિયા कोंकण, पु० [कोङ्कण]
એક દેશ कोंकण. वि० [कोकण]
કોંકણનો રહીશ, જુઓ ‘ कोंकणअ-१. वि० [कोङ्कणक]
કોઈ ગુના માટે જેને રાજા દ્વારા સજા થયેલ એવો વ્યક્તિ कोंकणअ-२. वि० [कोकणक]
એક શ્રાવકનો નાનો પુત્ર જેણે ઘોડાને મારી નાંખેલ, પણ સત્ય બોલવાથી રાજાએ તેને માફ કરેલ. कोंकणअ-३. वि० [कोङ्कणका
જુઓ ગળસારુ कोंकणग-१. वि० [कोङ्कणको
જુઓ “વળગસાદુ कोंकणग-२. वि० [कोकणक]
કાયોત્સર્ગ દરમિયાન દુન્યવી સંબંધોને ચિંતવનાર સાધુ कोंकणग. पु० [कोङ्कणक]
એક દેશ कोंकणगसाहु. वि० [कोकणकसाधु]
એક વખત જંગલમાં આચાર્ય ભગવંત કેટલાંક સાધુ સાથે રહેલા તેમાંના એક સાધુ, ત્યાં જંગલી પશુનો ભય હોવાથી તે સાધુને રાત્રિના ધ્યાન રાખવા માટે નિયુક્ત કરેલ. તે સાધુએ એક પછી એક ત્રણ સિંહોને મારી નાંખ્યા અને બધા સાધુની જિંદગી બચાવી. (થીણદ્ધિનિદ્રાના ઉદયથી થતી હિંસા સંબંધે દ્રષ્ટાંત) कोंकणय. त्रि० [कोङ्कणज] કોંકણનો રહેવાસી ૨. પુo [ ] ક્રોંચ પક્ષી, એક દેશ कोंचनिग्घोस. पु० [क्रौचनिर्घोष] ક્રૌંચનો અવ્યક્ત શબ્દ कोंचवर. पु० [क्रौञ्चवर]
એક દ્વીપ વાર. ત્રિ[શ્વસ્વર]
ક્રોંચ પક્ષી સમાન મધુર સ્વર, વિદ્યુતકુમારની ઘંટા कोंचारव. पु० [क्रौञ्चारव] ક્રૌંચપક્ષી જેવો અવાજ વાસન. ૧૦ ક્રિૉગ્ન/સન] એક સમાન વિશેષ #ોંદન, ત્રિ. [ૌટત*]
જ્યોતિષ કે નિમિત્તશાસ્ત્રનો જાણકાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 87
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
कोंडरीक. वि० [ कुण्डरीका
यो 'कंडरीय- १'
कोंडलग, पु० (कोण्डलक] એક પ્રાણી
कोडिन्न. पु० [ कौण्डिन्य ] એક નગર, એક ગોત્ર
कोंडियायण, न० / कौण्डिकायतन ]
એક ચૈત્ય
कौत. पु० [कुन्त]
ભાલો
कौतग्ग, न० (कुन्ताग्र]
ભાલાની અણી
कोतग्गह, पु० [कुन्तग्रह)
ભાલો રાખનાર कोतिय, पु० [ कौन्तीक]
એક જાતું ઘાસ कोकंतिय. पु० [दे०] કોળું, લોંકડી
कोंती. वि० [कुंती
હસ્તિનાપુરના રાજા પાંડુની પત્ની, યુધિષ્ઠિર આદિ પાંચ
પાંડવોની માતા, કૃષ્ણ વાસુદેવના ફોઈ
कोकणद न० [ कोकनद् ]
લાલકમળ
कोकणय न० [कोकनद)
आगम शब्दादि संग्रह
લાલકમળ
कोकणयजोणिय. पु० [ कोकनदयोनिक ]
લાલકમળ-યોનિજ
कोकणयत्त न० [ कोकनदत्व]
લાલ કમળપણું
कोकास. वि० [ कोकास)
સોપારગનનો એક સુથાર તેણે હવામાં ઊડી શકે તેવો
લાકડાનો ઘોડો બનાવેલ
જુઓ ઉપર कोकुइत, पु० / कौकुचित ] હાસ્ય જનક ચેષ્ટા
कोकुइय पु० [ कौकुचिका
ભાંડભવાયાપણું
कोक्कतिय. स्त्री० [दे० ]
છોડી
कोक्कुइय. त्रि० [कोकुचित]
હાસ્યજનક ચેષ્ટા કરનાર
कोक्कुइय, त्रि० [ कोकुच्य]
હાસ્યજનક ચેષ્ટા
कोक्कुइय त्रि० [कोकुचिक ]
ભાંડવાયાપણું
कोच्चलग, पु० [कोच्चलक]
કોચલું
कोच्छ. पु० [ कुत्स ]
એક દે શ
कोच्छ, पु० [ कौत्स ] ગોત્ર વિશેષ
कोच्छि. पु० [कौत्सि]
કૌત્સ દેશવાસી कोज्ज. पु० [ कुब्ज ] gust, guys कोज्जय. पु० [कुब्जक ]
એક વૃક્ષ, કુબડો कोटेंतिया. स्त्री० [कुट्टयन्तिका ]
તલ વગેરેનો ચૂરો કરવાનું એક યંત્ર
कोटेज्जमाण. कृ० ( कुहयत् ]
કૂદવું તે
कोट्ट. पु० [को]
डिल्लो, डोट, नगर
कोट्ट. कृ० [कुट्ट]
કુદૃવું કે કૂદવું તે
कोट्ट. धा० (कुट्ट
कोकासित त्रि० [दे०]
લાલ કમળ પેઠે વિકસિત कोकासिय त्रि० [दे०]
કુટ્ટવું, બંને પગે કૂદવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 88
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कोट्टकिरिया. स्त्री० [कोट्टक्रिया]
દુર્ગાઆદિ રૌદ્ર રૂપાવાળી દેવી कोट्टण. न० [कुट्टन]
છેદન, ભેદન, તાડન कोट्टणी. स्त्री० [दे०] કિલ્લા ઉપરની ભૂમિકા कोट्टबलि. पु० [कोट्टबलि]
પ્રાકાર બનાવવા માટે દેવીને બલિ-ઉપહાર ધરવો कोट्टवीर. वि० [कोट्टवीर्य
सिवभूइ ना शिष्य कोट्टाग. पु० दे०]
સુતાર कोट्टागकुल. न० [कोट्टाककुल]
સુતારકુળ कोट्टिज्जमाण. कृ० [कुट्टयमान ]
કુદવું તે कोट्टिम. पु० [कुट्टिम]
ભોંયતળીયું कोट्टिमकार. त्रि० [कुट्टिमकार]
ભોંયતળીયું બનાવનાર, શિલ્પ વિશેષ कोट्टिमतल. न० [कुट्टिमतल]
ભોંયતળીયું कोट्टिय. कृ० [कुट्टयित्वा]
કુટાવીને, કુદાવીને कोट्टिया. स्त्री० [कुट्टित्वा]
કુટીને, કૂદીને कोट्टिल्ल. पु० [कौट्टिक]
મુદ્રા कोटिल्लय. पु० [कौट्टिकक]
મુદ્રર कोट्टेज्जमाण. कृ० [कुट्टयित्वा]
કૂદાવીને कोट्टेमाण. कृ० [कुट्टत्]
કુટતો, કૂદતો को?. पु० [कोष्ठ]
होती, धान्य सरवानी 161२, अही, मेड सुगंधी द्रव्य, શરીરમાંનો પલાણવાળો ભાગ कोट्ठग. पु० [कोष्ठक]
એક ઉદ્યાન વિશેષ, ન્યનો કોઠાર, કોઠો-ઓરડો कोट्ठपुड. पु० [कोष्ठपुट]
સુગંધી દ્રવ્યનો પડો कोटबुद्धि. स्त्री० [कोष्ठबुद्धि]
કોઠાર જેવી બુદ્ધિ, મેળવેલ જ્ઞાન જીવનપર્યત ન ભૂલે તે कोट्ठग. पु० [कोष्ठक]
यो 'कोट्ठग' कोटुसमुग्ग. पु० [कोष्ठसमुद्ग]
સુગંધી દ્રવ્ય ભરવાનો ડાબલો कोट्ठसमुग्गहत्थगय. त्रि० [हस्तगतकोष्ठसमुद्गक]
હાથમાં રહેલ 'કોષ્ઠ' ડાબલો कोट्ठाउत्त. त्रि० [कोष्ठागुप्त ]
કોઠીમાં નાંખેલ कोट्ठागार. पु० [कोष्ठागार]
કોઠાર, ધાન્યગૃહ कोडागारसाला. स्त्री० [कोष्ठागारशाला]
કોઠારનું મકાન कोट्ठार. पु० [कोष्ठागार]
કોઠાર, ધાન્યગૃહ कोट्ठिया. स्त्री० [कोष्ठिका]
નાની કોઠી, कोट्ठियाओ. त्रि० [कोष्ठिकागुप्त]
हुमो 'कोट्ठाउत्त' कोट्ठियाओ. अ० [कोष्ठिकातस्]
કોઠીથી कोट्टोवगय. पु० [कोष्ठोवगत]
કોઠામાં પ્રવેશેલ कोडंबाणी. स्त्री० [कोडम्बाणी]
જૈનમુનિની શાખા कोडकोडी. स्त्री० [कोटकोटी] यो 'कोडाकोडि' कोडदिवस. पु० [कोडदिवस] શનિવાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 89
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कोडाकोडि. स्त्री० [कोटाकोटि]
ક્રોડાકોડ જોડાવાડી. સ્ત્રીક્રિટિશ્નોટિ]
ક્રોડાકોડ વોડાન. ૧૦ [ોડાન] એક ગોત્ર-વિશેષ સંબંધિ ડિ. સ્ત્રી [ 2] કરોડ, ખૂણો, છેડો, હથિયારની ધાર, અણી, અગ્રભાગ, ધનુષની પણછ, સંખ્યાવિશેષ, અંશ, વિભાગ દિ. સ્ત્રી #le] પચ્ચકખાણના ભેદ, વડિદિ. સ્ત્રી [ોટિઋોટ) જુઓ ‘ોડારિ ડિવોડી. સ્ત્રી [ટિઋ2િ] જુઓ ઉપર कोडिगार. पु० [कोटिगार] કારીગર-જે હથિયારની ધાર સરખી કરે છે ડિખ. ૧૦ [ક્ષૌડિન્ય)
એક ગોત્ર, ગોત્રની શાખા कोडिण्णागोत्त. पु० [कौडिन्यगोत्र]
એક ગોત્ર કોડિન્ન. પુo [ોડિન્ય) જુઓ વડિr कोडिन्न-१. वि० [कौडिन्य] આચાર્ય મફરિ ના આઠ શિષ્યોમાંના એક શિષ્ય, ચોથો નિહ્નવ સાનિત તેમનો શિષ્ય હતો. कोडिन्न-२. वि० [कौडिन्य] સિવમૂકું ના બે શિષ્ય. कोडिन्न-३. वि० [कौडिन्य એક તાપસ જે પોતાના ૫૦૦ શિષ્યો સહિત ગૌતમ સ્વામી અષ્ટાપદ થી પાછા ફરતા હતા ત્યારે તેમના શિષ્ય બન્યા. વોકિન્ના. સ્ત્રી [ક્ષૌડિન્યા] ગોત્રની શાખા વિશેષ ડિમા. સ્ત્રી [ઋટિT]
ગંધારામની એક મૂર્ચ્છના कोडिय. पु० [कोटिक]
જૈન સાધુનો એક ગણ कोडियगण. पु० [कोटिकगण] જુઓ ઉપર ડિત. ત્રિ ઋડિત)
દુર્જન, ચુગલીખોર | ડિસ્ના. ૧૦ [ક્ષૌટિલ્ય%]
ચાણક્યપ્રણિત નીતિશાસ્ત્ર कोडिसय. पु० [कोटिशत]
સો કરોડ, લાખ કોડી. સ્ત્રી [ટી]
કરોડની સંખ્યા, પ્રકાર વોડીવાર. ૧૦ [ોડીકર)
કોડી કરણ कोडीय. पु० [कोटीक]
જુઓ ‘ોડિય વોડીવરિસ. ૧૦ ક્રિોટિવર્ષ)
એક નગર कोडीसर. वि० [कोटीश्वर ગિરિનગરનો એક ધનાઢ્ય ગાથાપતિ, દર વર્ષે તેના ઘરમાં અગ્નિ પ્રજ્વલિત કરતો. લોકો તેની આ ભક્તિની પ્રશંસા કરતા હતા. ડીસફિક. ૧૦ [શ્નોટિસહિત] પચ્ચખાણનો એક ભેદ વોડુંવ. ૧૦ #િૌટુq ]
કુટુમ્બ સંબંધિ कोडुबि. त्रि० [कुटुम्बिन्]
કુટુમ્બી, પરિવારયુક્ત શોવિળી. સ્ત્રી #િૌટુદ્ધિન]
કુટુંબની સ્ત્રી, દાસી कोडुंबिय. पु० [कौटुम्बिक ]
કુટુંબનો નાયક, દાસ ઝોડુંવિયત. ૧૦ [ૌટુમ્લિ7] કુટુંબીપણું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 90
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
कोडुंबियपुरिस पु० [ कौटुम्बिकपुरुष] કુટુંબનો નાયક, હજુરી, સેવક
कोड. पु० [ कुष्ठ]
कोढ
कोढ, पु० [कुछ ] કોઢ, કુષ્ઠ નામક રોગ
कोढि. त्रि० [कुष्ठिन् ]
કોઠીયો, કુષ્ઠ રોગવાળો
कोठिक. पु० (कुष्ठिक ]
કુષ્ઠરોગી, કોઠગ્રસ્ત कोढिय, पु० [कुष्ठिक)
]
खो कोटिक' कोण. पु० [दे०]
ખૂણો, વીણા વગાડવાનો હાથો
कोणाल. पु० [ कोणाल] જીવ વિશેષ
कोणालग. पु० (कोनालक]
એક પક્ષી
कोणिअ/कोणिय वि० (काणिक
भुखो कूणिअ
कोणिय पु० [कोणिक ]
ચંપા નગરીનો રાજા, શ્રેણિક રાજાનો પુત્ર
कोतव न० [ कौतव ]
ઉંદરના વાળનો દોરો
कोतुक. न० [कौतुक ]
કૌતુક, કૂતુહલ कोत्तिय पु० [कोत्रिक ]
ભૂમિ ઉપર શયન કરનાર, નાપસની એક જાતિ
कोत्थ. पु० [ कौक्ष]
કુક્ષિસંબંધિ, ઉદરપ્રદેશ
कोत्थ, त्रि० (कौत्स )
आगम शब्दादि संग्रह
કોથળો, વસ્તિ कोत्थलगारिआ. स्त्री० [कोस्थलकारिका ] કોથળા જેવું ઘર કરનારી ભારી कोत्थलवाहगा. स्त्री० [दे०]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો જીવ
कोत्थंभरि स्वी० [ कुस्तुम्बारी ]
કોથમરી
कोत्थुभ. पु० [कौस्तुभ ]
કોકનું આભરણ
कोदंड न० [कोदण्ड ]
ધનુષ્ય
कोदंडिम, पु० ( कोदण्डिम ]
कुणी कुदंडिम
कोदूसग. पु० [कोदूसक ]
એક ધન્ય, કોદરા
कोद्दव. पु० [कोद्रव] જુઓ ઉપર
कोद्दाल. पु० [ कुद्दाल] खेड वृक्ष कोद्दालग. पु० [कुदालक)
ये वृक्ष कोद्दालिया. स्त्री० [ कुद्दालिका ] કુહાડી
कोहुसग पु० (कोदूषक ]
એક ધાન્ય कोध. पु० [ क्रोध ] ક્રોધ, ગુસ્સો
कोप्पर. पु० [ कूर्पर ] નદીની કોતર, કોણી
कोमल. त्रि० (कोमल ]
सुडोभण, मृद्ध, खेड हरानी भत, मनोज्ञ
कोमलंगी. स्वी० (कोमलाङ्गी ]
કોમલ અંગવાળી
कोमलतल न० [कोमलतल)
હાથ-પગના તળીયાની કોમળતા
કુત્સ ગોત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલ પુરુષ-શિવભૂતિ વગેરે
कोत्थल. पु० [दे०]
કોળો, ઘેલો
कोत्थलग. पु० [दे०]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 91
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
कोमलपसिण. पु० [कोमलप्रश्न ]
મનોજ્ઞપ્રશ્ન
कोमलय त्रि० [कोमलक] पृथ्वी 'कोमल'
कोमलिया. स्वी० / कोमलिका ]
સુકુમાલ સ્ત્રી
कोमारय, पु० [ कौमारक ] કુમાર સંબંધિ
कोमारिया, स्वी० [ कौमारिकी] કુમારી સંબંધિ
कोमारी. स्त्री० [ कौमारी]
કુમાર અવસ્થામાં દીક્ષા લીધેલ સાધ્વી,
બાલબ્રહ્મચારિણી
कोमुइया. स्त्री० [ कौमुदिका ]
કૃષ્ણ વાસુદેવની એક ભેરી-જે ઉત્સવમાં વગાડાતી
कोमुई. स्त्री० [ कौमुदी ]
કાર્તિકી પૂર્ણિમા, ચંદ્રપ્રભા
कोमुईजोगजुत्त. पु० [ कौमुदीयोगयुक्त ]
કારતક માસની પૂનમના યોગવાળો ચંદ્ર
कोमुदी. स्त्री० [ कौमुदी ]
જુઓ ઉપર
कोमुदीनिसा स्त्री० [ कौमुदीनिशा ]
કાર્તિક પૂનમની રાત્રી, ચંદ્રપ્રભા યુક્ત રાત્રિ
कोयव न० [दे०]
કોયવ-એક વસ્તુ વિશેષ
आगम शब्दादि संग्रह
कोयवि, पु० [दे० ]
कोरंट. पु० [कोरण्ट ] કોરટ જાતનું એક ઝાડ
कोरंटक. पु० [कुरण्टक] यो कोरण्ट
कोरंटपत्त, न० [कोरण्टपत्र]
કોરટ વૃક્ષના પાંદડા कोरंटर्बेट, पु० [कोरण्टवृन्त 1 કોરટ વૃક્ષનું ર્બિટ
कोरंटय, पु० [कोरण्टक]
खो 'करट'
कोरंटयगुम्म पु० [कोरंटकगुल्म ] કોરટ નામનું એક વૃક્ષ कोरक. पु० [कोरक) छोट, भंवरी, जी
कोरग. पु० [कोरक) જુઓ ઉપર
कोरव. पु० [कोरक ] જુઓ ઉપર
कोरव / कोरव्य वि० (कौरव/कौरव्य
પાંડવો સાથે જેનો ઉલ્લેખ આવે છે તે (આર્યકુળમાં
જન્મેલ એક જાતિના લોકો)
कोरव्व. पु० [ कौरव्य ]
કુરુવંશમાં ઉત્પન્ન
कोरव्यपरिसा स्त्री० [ कौरव्यपरिषद्)
કૌરવની સમા
कोरव्वीया. स्त्री० [ कौरव्या]
પડજગામની એક મૂર્ચ્છના
રજાઇ
कोयहा. स्वी० (दे०) વસ્ત્ર વિશેષ
कोयासिय विशे० / विकसित ]
વિકસેલ कोरंग. पु० [कोरङ्क]
એક પક્ષી વિશેષ
कोरंट. पु० [कुरण्ट ] કુલના ગુચ્છવાનું એક વૃક્ષ
पृथ्वी कोरंट कोरेंटग, पु० [ कोरण्टक ] पृथ्वी कोरंट
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
कोरिंट. पु० [कोरण्ट )
देखो 'कोरंट' कोरिंटधाउवण्ण. पु० [कोरंटधातुवर्ण પીણો વર્ણ
कोरेंट. पु० [कोरण्ट ]
Page 92
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कोरेंटमल्लदाम. स्त्री० [कोरण्टमाल्यदामन]
પિતૃગૃહ સંબંધિ કોરેંટ ફૂલની માળા
कोलालभंड. न० [कौलालभाण्ड] कोल. पु० [कोलिक]
માટીનું પાત્ર धुए, 645,8151, २
कोलालिय. पु० [कौलालिक] कोलंब. पु० [कोलम्ब]
માટીના વાસણ વેચનાર નમેલા ઝાડની શાખાનો અગ્રભાગ
कोलावास. पु० [कोलावास] कोलगिनी. वि० [कोलकिनी
ઘુણનો વાસ, કાષ્ઠ, લાકડી ट्राये ग्यारेनुंधर त्यारे पोतानी साथै वात | कोलाह. पु० [होलाभ] કરતી એક છોકરી, તે બોલી “મારા લગ્ન મારા મામાના એક ફેણવાળો સર્પ દીકરા સાથે થશે પછી અમને ચંદ્ર નામનો પુત્ર થશે. હું कोलाहल. पु० [कोलाहल] મોટેથી ચંદ્ર અહીં આવ એમ બૂમ પાડીશ.” એ સાંભળી ગભરાટ, શોર બકોર પાડોશમાં રહેતા ચંદ્રે આવીને લૂંટારાને રોક્યા.
कोलाहलग. पु० [कोलाहलक] कोलघरिय. त्रि० [कौलगृहिक]
જુઓ ઉપર કુલઘર સંબંધિ
कोलाहलपिय. त्रि० [कोलाहलप्रिय] कोलचुण्ण. न० [कोलचूर्ण]
જેને શોર બકોર પ્રિય છે તે બોરનૂ ચૂર્ણ
कोलाहलभूय. त्रि० [कोलाहलभूत] कोलट्ठिग. न० [कौलास्थिक]
શોર બકોર યુક્ત, કોલાહલ રૂપ બોરનો ઠડીઓ
कोलिय. विशे० [कौलिक] कोलट्ठिय. न० [कौलास्थिक]
વણકર, કોળી જુઓ ઉપર
कोलुणपडिया. स्त्री० [कारुण्यप्रतिज्ञा ] कोलपाणग. पु० [कौलपानक]
અનુકંપા નિમિત્તે, કરુણા માટે બોરનું પીણું
कोलुणवडिया. स्त्री० [कारुण्यप्रतिज्ञा ] कोलपाल. पु० [कोलपाल]
જુઓ ઉપર લોકપાલ વિશેષ
कोलुण्ण. न० [कारुण्य] कोलव. न० [कौलव]
દયા, કરુણા એ નામનું એક કરણ
कोलेज्जा. स्त्री० [दे०] कोलवाल. पु० [कोलपाल]
નીચે બાટલી અને ઉપર ખાઈના આકારની કોઠી લોકપાલ-વિશેષ
कोल्ल. पु० [दे०] कोलसुणग. पु० [कोलसुनक]
કોલવૃક્ષ મોટું સુવર
कोल्लाग. पु० [कोल्लाक] कोलसुणय. पु० [कोलसुनक]
એક સંનિવેશ-પાડો મોટું સુવર
कोल्लाय. पु० [कोल्लाक] कोलसुणया. स्त्री० [कोलशुनिक]
જુઓ ઉપર
कोल्हुग. पु० [दे०] कोलहरिय. पु० [कौलगृहिक]
શિયાળ, કોલ્ડ, શેરડી-પીલવાનું યંત્ર
ભૂંડણી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 93
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વાવ. પુo [dv] કોપ, ગુસ્સો વપર. ૧૦ [#ોપJહ) રીસાઇને બેસવાનું ઘર શોવપર. ૧૦ [ોપગૃહજ઼] જુઓ ઉપર ક્રોવા. થા. [શોપ)
કોપવું, કોપ કરવું कोवसीलता. स्त्री० [कोपशीलता] કોપ કરવા કે રસાવાનો સ્વભાવ વિ. ત્રિ[ઋવિત] પંડિત, નિપુણ કોસ. પુo [ો]
આંખનો ડોળો, ગર્ભસ્થાન, કમળનો લોડો વાસ. પુ0 []
લઘુનીતિ માટેનું વાસણ વાસ. પુo [ઋષ) ખજાનો, ભંડાર સ. પુo ]
ગાઉ, બે હજાર ધનુષપ્રમાણ વસંવ. પુo [#ITB]
ફળ-વૃક્ષ વિશેષ कोसंबगंडिया. स्त्री० [कौशम्बगण्डिका]
કૌશલ્બ વૃક્ષની ગાંઠવાળી લાકડી कोसंबपल्लवपविभत्ति. पु० [कोशाम्रपल्लवप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇનાટક વસંવવન. ૧૦ #િો પ્રવન]
એક વૃક્ષનું વન વોલવિયા. સ્ત્રી #િૌશા%િ87)
જૈન મુનિની એક શાખા कोसंबी. पु० [कौशाम्बी]
એક નગરી વોસ. પુo [14]
એક જાતનું વાસણ कोसल. पु० [कौशल]
એક દેશ વાસના. ત્રિ[ઋૌશ7%) કૌશલ દેશવાસી
સા. ત્રિો [શ્નૌશ7] જુઓ ઉપર સન. સ્ત્રી [સત્તા) અયોધ્યાનગરી कोसलिअ-१. वि० [कोशलिका
ભ૦ ઋષભદેવનું બીજું નામ, જુઓ ‘રૂસમ' ઋષભદેવ પૂર્વભવમાં ચક્રવર્તી હતા, દીક્ષા લઈ ચૌદપૂર્વી થયા. कोसलिअ-२. वि० [कोशलिका વારાણસીનો રાજા, મા તેની પુત્રી હતી. જેને ( વ) પુરોહીત સાથે પરણાવેલી. વાસત્રિય. ત્રિ. [ૌ7િ%]
કૌસલ દેશમાં જન્મેલ, અયોધ્યા અધિપતિ વોસા. વિ. [7].
પાડલિપુત્રની એક ગણિકા, યુનમ તેની સાથે બાર વર્ષ રહેલ તેને ત્યાં સિંહ ગુફાવાસી) મુનિ આવેલા, કોસાના સંગથી ચલિત થયેલા, તેને સાચો માર્ગ બતાવેલો. कोसागार. पु० [कोशागार]
ખજાના ગૃહ कोसायार. पु० [कोशायार]
ખજાના ગૃહ कोसिअ-१. वि० [कौशिक] કોલ્લાગ સંનિવેશનો એક બ્રાહ્મણ, ભ૦ મહાવીરના
જીવનો પૂર્વભવ, જે ‘મરીફ ના ભવ પછી થયેલ. વસિષ-૨. વિ૦ [ઋlfી] કનગખલ નામના આશ્રમના મુખ્ય તાપસ, તે ઘણા ક્રોધી હતા, પંડોસિસ નામે પણ ઓળખાતા હતા. મૃત્યુ બાદ
તે જ આશ્રમમાં દ્રષ્ટિવિષ સર્પ. कोसिअ-३. वि० [कौशिक સિધત્વપુર નો એક ઘોડાનો વેપારી. તેણે ભ૦ મહાવીરને ચોર માનીને પકડેલા, પછીથી છોડી દીધા. બીજી વાંચના પ્રમાણે તેણે ભ૦ પર હૂમલો કરેલ.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 94
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
कोसिअ-४. वि० [कौशिक] यंपानगरीना ये धर्मगुर,४ने 'अंगरिसि' मने 'रुददअ' नामवशिष्यहता. कोसिअज्ज. वि० [कौशिकार्य
यो 'कोसिअ-१' कोसिकार. पु० [कोशिकार]
રેશમનો કીડો कोसिकाकारकीड. पु० [कोशिकाकारकीट] રેશમનો કીડો कोसिज्ज. न० [कौशेय] રેશમી વસ્ત્ર कोसितज्ज. वि० [कौशिकार्य
यो 'कोसिअ-१' कोसिय. वि० [कौशिका
यो 'कोसिअ-२ कोसिय. न० [कौशिक] मेगात्र, द्रष्टि-विषस, धुवs, वृक्ष विशेष, छन्द्र, नहुल, मामयी, पीत, 3डी, मे तापस कोसियगोत्त. न० [कौशिकगोत्र]
એક ગોત્ર कोसियज्ज. वि० [कौशिका
यो 'कोसिअ-४ कोसिया. स्त्री० [कौशिका]
એક નદી, વિદ્યાઘર-કન્યા, ચામડાનું જોડું कोसी. स्त्री० [कोशी]
તલવારની મ્યાન कोसेज्ज. न० [कौशेय] રેશમી વસ્ત્ર कोसेय. न० [कौशेय]
રેશમી વસ્ત્ર कोह. पु० [क्रोध ]
ક્રોધ, રોષ, ગુસ્સો कोहंगक. पु० [कोभङ्गक]
એક પક્ષી कोहंड. पु० [कूषमाण्ड]
કોળુ, દૂધી कोहकसाइ. पु० [क्रोधकषायिन्]
ક્રોધરૂપ કષાય, કષાયના ઉદયવાળો, ક્રોધી कोहकसाय. पु० [क्रोधकषाय]
ક્રોધ રૂપ કષાય, કષાયના ચાર ભેદમાંનો એક कोहकसायपरिणाम. पु० [क्रोधकषायपरिणाम]
ક્રોધકષાય જનિત પરિણામ कोहकसायि. पु० [क्रोधकषायिन]
यो कोहकसाइ' कोहण. त्रि० [क्रोधन]
ક્રોધી, વારંવાર ગુસ્સે થનાર, कोहण. त्रि० [क्रोधन]
અસમાધિમાનું એક સ્થાનક कोहदंसि. विशे० [क्रोधदर्शिन]
ક્રોધ કરનાર, ક્રોધના સ્વરૂપના જ્ઞાતા कोहनिग्गह. पु० [क्रोधनिग्रह] ક્રોધનો નિગ્રહ કરવો कोहनिव्वत्तिअ. त्रि० [क्रोधनिर्वर्तित]
ક્રોધથી નિષ્પન્ન થયેલ कोहनिस्सिया. स्त्री० [क्रोधनिश्रिता]
મૃષા ભાષાનો એક ભેદ-ક્રોધનિશ્રિતા कोहपिंड, पु० [क्रोधपिण्ड]
ક્રોધ દ્વારા ગ્રહણકરાયેલ આહાર कोहमानमायलोहिल्ल. त्रि० [क्रोध-मान-माया-लोभवत्]
ક્રોધ-માન-માયા-લોભ અનુસાર, કષાય મુજબ कोहमुंड. त्रि० [क्रोधमुण्ड]
ક્રોધનો નિગ્રહ કરનાર कोहय. पु० [क्रोध] यो 'कोह' कोहवसट्ट. त्रि० [क्रोधवशात
ક્રોધથી પીડિત, ક્રોધને વશ થઇ દુખી થયેલ कोहविउस्सग्ग, पु० [क्रोधव्युत्सर्ग]
ક્રોધનો ત્યાગ कोहविजय. पु० [क्रोधविजय]
ક્રોધને જીતવો તે कोहविवेग, पु० [क्रोधविवेक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 95
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સ્વભાવ खइयग. पु० [क्षपितक]
ખપાવેલ, ક્ષય કરેલ હર. પુo [gઢર]
ખેરનું ઝાડ खइरमुसल. पु० [खदिरमुसल]
સાંબેલું खइरसार. पु० [खदिरसारक]
ખેરસાર-ઔષધિ વિશેષ રાવ. પુo ટ્રેિ]
સ્વભાવ હરોત્ત. ૧૦ ]િ વિક્ષુબ્ધ થયા વિના
ક્રોધનો ત્યાગ વરોફવેન. ૧૦ ઝિઘવેનીય)
ક્રોધ વેદનીય નામક એક કર્મપ્રકૃતિ कोहसंजलण. पु० [सञ्जवलनक्रोध ] ક્રોધનો ચાર ભેદમાંનો એક ભેદ સોહસUUI. સ્ત્રી. ક્રિોઘસફ્ફી)
ક્રોધ નામક સંજ્ઞા વોહસમુથાર. ૧૦ [%ઇસમુદ્ધતિ ]
ક્રોધ નામક એક સમુદ્ધાત कोहाइ. पु० [क्रोधादि] ક્રોધ વગેરે કષાય હિ. ત્રિfઘન) ક્રોધવાળો कोहिल्ल. त्रि० [क्रोधवत्]
ક્રોધીલો, ઝેરીલો, વિવM. થા[]
વેચાતું લેવું, ખરીદવું વરણંદ. પુ[શ્નન્દ]
સ્કંધ, પુદ્ગલ સમૂહ વર્ષમા. ૧૦ [ક્ષપUT]
ઉપવાસી, તપસ્વી વરવેત્ત. ૧૦ [૩]
ક્ષેત્ર વોડ. થા૦ [aો] નિષેધ કરવો
[૩] ૪. ૧૦ [૩]
આકાશ, ઇન્દ્રિય રાય. ત્રિ. [સાયિજ઼]
કર્મ પ્રકૃતિનો ક્ષય, કર્મક્ષયથી ઉત્પન્ન થતો એક ભાવ ૩૩. ત્રિ. [dવત]
ગુડસન્થ નગરનો યક્ષદેવ જેના અંકુશમાં હતો તેવા એક આચાર્ય, તેણે મરુ ના સ્તૂપના વિષયમાં બોદ્ધો દ્વારા ઉત્પન્ન કરાયેલી મુશ્કેલીઓ હલ કરેલી. खओवसम. पु० [क्षयोपशम] પાંચ ભાવમાંનો એક ભાવ-ક્ષયોપશમ ભાવ, ઉદયમાં આવેલાનો ક્ષય અને અનુદયનો ઉપશમ खओवसमनिष्पन्न. न० [क्षयोपशमनिष्पन्न]
લયોપશમ ભાવથી નિષ્પન્ન खओवसमिय. न० [क्षायोपशमिक]
ક્ષયોપશમ વડે ઉત્પન્ન, ક્ષયોપશમ સંબંધિ હંના. પુo [ઉગ્નન]
ગાડાના પૈડામાં જામતો ચીંકણો-કાળો મેસ, મસી, કાજળ હંના. પુo ટ્રેિo]
રાહુનું એક નામ āન. પુo [dીનો
એક જાતનું પક્ષી હંનાવUOTTમ. ૧૦ [૩નવUIfમ ] કાળા વર્ણની આભા ઠંડ. ૧૦ [૩૬]
ખંડ, ભાગ, ટુકડો, વનખંડ, ખાંડ, મીઠું રફંડ. દા. [૩૩]
જડેલું
૩. ત્રિ[વાદ્રિત] ખાધેલ, ખવાયેલ ય. પુo [à૦]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 96
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ખાંડવું खंडकण्ण. वि० [खण्डकी ઉજ્જૈનીના રાજા પત્નો નો મંત્રી. હંડëનમ, ૧૦ [૩UGર્વાદ]
ખાંડ ખાવી તે ઠંડા. પુo []
એક ફૂડ, ખંડવા खंडगप्पवाय. पु० [खण्डकप्रपात]
એ નામની એક ગુફા खंडगप्पवायगुहा. स्त्री० [खण्डकप्रपातगुफा]
એ નામની એક ગુફા ઠંડવર્ડ. પુo [aug૫૮]
ફૂટેલો ઘડો હેડપટ્ટ. ત્રિ. [૩૬પટ્ટો
અપૂર્ણ લૂગડાંવાળો, ગરીબ, ઠગ, જુગારી ઠંડપડ. ૧૦ [૩UGUત]
ભાંગી પડવું તે ચૂંપડ૬. ત્રિ. [૩UGUટ)
ખોખરા ઢોલવાળો खंडप्पवायकूड. पु० [खण्डप्रपातकूट]
એ નામનો એક ફૂટ खंडप्पवातगुहा. स्त्री० [खण्डप्रपातगुफा]
એ નામક એક ગૂફા खंडप्पवायगुहा. स्त्री० [खण्डप्रपातगुफा]
જુઓ ઉપાર खंडप्पवायगुहाकूड. पु० [खण्डप्रपातगुफाकूट]
એ નામનો એક ફૂટ રહંડમ7. ૧૦ [૩USમ7]
ભાંગેલ સરાવલું, खंडमहुर. त्रि० [खण्डमधुर]
ખાંડ જેવું મીઠું હેંડા. પુo [qDg#] જુઓ ‘હંડળ ઠંડરવરવું. પુત્ર વિષ્ફરક્ષ)
દાન લેનાર ઠંડલિનોn. To [Gોજ |
અપૂર્ણ લોક ઠંડ. સ્ત્રી [g )
ખાંડ, એક વિદ્યાર્ઘર કન્યા खंडाखंडि. अ० [खण्डशस्]
ખંડેખંડ, ખાંડેલ, કટકા હંમે. પુo [qçમે]
ટુકડે ટુકડા કરવા તે હૂંડામે. પુo [40_મે] જુઓ ઉપર વંદિત્ત. ૦ [GUSતુ]
ટુકડા કરવા માટે રયંડિય. પુ[ ]
ભાટ, બિરૂદ પાઠક खंडिय. पु० [खण्डिक] શિષ્ય, વિદ્યાર્થી યંડિય. ત્રિ[gqત)
ખંડિત, ખાંડેલ खंडियचंड. पु० [खण्डिकचण्ड]
તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હંડોદ્દી. વિ[૩UG8 Rવળજ્ઞા નો આગામી ભવ, વેશ્યાને ત્યાં દાસીપણે ઉત્પન્ન થયેલ એક સ્વરૂપવાન સ્ત્રી, વૃદ્ધ વેશ્યાએ તેને કષ્ટ પહોંચાડવા વિચાર્યું. ડોઠા ને પણ સ્વપ્ન આવ્યું. તે ભાગીને કોઈ રંડાપુત્ર સાથે રહી. રંડાપુત્રની પ્રથમ પત્નીએ ડોલ્ડ ની યોનિમાં સળગતું લાકડું ઘૂસાડી મારી નાંખી પછીના ભવે ચક્રવર્તીની સ્ત્રીરત્ન બની. હંત. ત્રિ. [ક્ષાન્ત) ક્ષમાવાળો, પિતા તિ. સ્ત્રી [ક્ષાન્તિ] ક્રોધનો નિગ્રહ કરવો તે, સહનશીલતા, ક્ષમા खंतिक्खम. पु० [क्षान्तिक्षम] ક્રોધને રોકીને સહનશીતા રાખનાર સાધુ खंतिखम. पु० [क्षान्तिक्षम] જુઓ ઉપર खंतिखमणता. स्त्री० [क्षान्तिक्षमणता]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 97
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ક્રોધ નિગ્રહ અને ક્ષમાભાવ, સાધુતા
૫૦૦ સાધુ સહિત ઘાણીમાં પીલી નાખ્યા. રવંગ એ खंतिखमा. स्त्री० [क्षान्तिक्षमा]
નિયાણું કર્યું, મૃત્યુ બાદ અગ્નિ કુમાર દેવ થયા અને ક્રોધ નિગ્રહ કરી સહનશીલતા રાખવી તે
કુંભકારનગરને સળગાવી દીધું खंतिप्पहाण. स्त्री० [क्षान्तिप्रधान]
खंदग. वि० [स्कन्दक ક્ષમાપ્રધાન-ધર્મ
જુઓ ‘યંગ-૨ હેંતિયા. સ્ત્રી [ક્ષાન્તિઝા]
खंदग्गह. पु० [क्कन्दग्रह] જનની, માતા
સ્કંદનો વળગાડ, ઉન્મત્તાતા-હેતુ खंतिसागर. पु० [क्षान्तिसागर]
હંમહ. ૧૦ સ્ક્રિન્દ્રમg] ક્ષમાસાગર સાધુ
ખોટો ઉત્સવ खंतिसूर. पु० [क्षान्तिशूर]
ઘંઘ, પુo [શ્નન્દ] ક્ષમાં ધારણ કરવામાં શૂર-જેમકે તિર્થંકરાદિ
અંઘ, પુદ્ગલ પિંડ, ભીંત કાંધ, સ્તંભ, ઝાડનું થડ, સંપૂર્ણ યંતી. સ્ત્રી [ક્ષાન્તિ]
પદાર્થ, ઢગલો, એક બેઇન્દ્રિય જીવ જુઓ ‘યંતિ
खंधकरणी. स्त्री० [स्कन्धकरणी] હેતું. કૃ૦ [ક્ષનુ]
સાધ્વીને ખભે નાખવાનું વસ્ત્ર-વિશેષ ક્ષમા કરવા માટે
. પુo [શ્નન્ધઝરnf] જુઓ ‘dr" હેંદ્ર. પુo [શ્નન્દ્રો
લંઘના. ૧૦ [શ્નન્ધનાત] સ્કંદ, કાર્તિક સ્વામી
સ્કંધમાંથી ઉત્પન્ન ચંદ્ર-૨. વિ૦ [શ્નન્દ્રો
खंधजोणिय. पु० [स्कन्धयोनिक] પત્તાનય ગામના મુખીયાનો પુત્ર એક વખત
એક વનસ્પતિ સંબંધિ યોનિ ગોશાળાએ તેની મશ્કરી કરતા તેણે ગોશાળાને મારેલો. | ઉંઘત્ત. ૧૦ સ્ક્રિન્થત્વ ] વૃંદ્ર-૨. વિ૦ સ્ક્રન્દ્રો
સ્કંધપણું જુઓ ‘ચંદ્રક-૨
રરંથસ. પુ. [ફ્રન્થટ્રેશ] खंदअ-१. वि० [स्कन्दक
સ્કંધનો એક આખી વસ્તુનો ભાગ મધ નો એક રહેવાસી, નવમાન પરિવ્રાજકનો શિષ્ય. |
खंधप्पएस. पु० [स्कन्धप्रदेश] જે પછીથી ભ૦ મહાવીરના શિષ્ય બન્યા. તેને કિંગન | વસ્તુનો અત્યંત સૂક્ષ્મ અંશ નામના સાધુ સાથે પ્રશ્નોત્તર થયેલા, ઉત્તમોત્તમ તપ કરી | પંથમંત. 2િ૦ Wવ7 કાયા શોષવી, અનશન કરી, બારમાં દેવલોકે ગયા. (તપ | સ્કંધવાળું દ્વારા શોષવેલ દેહ કેવો હોય ? તેનું ઉત્તમ વર્ણન છે.) હૃથવી. ત્રિ. [શ્નન્જીન ] खंदअ-२. वि० [स्कन्दको
જેને બંધ રૂપ બીજ છે- તે મોગરો વગેરે સાવથી નગરીના રાજા નિયસત્ત અને રાણી પરિણી નો | હેય. વૈ૦ /<] પુત્ર તેની બહેન પુરંદ્રગસ હતી, જેના લગ્ન રાજા જુઓ ‘ચંદ્રમ લંડળ સાથે થયેલ. વંગ રાજકુમાર અવસ્થામાં खंदसिरी-१. वि० [स्कन्दश्री કુંભકારનગરના રાજા દંડળી ના મંત્રી પાના ને વાદમાં શાલા અટવીમાં રહેલા વિનય ચોર સેનાપતિની પત્ની. હરાવેલ. તેણે ભ૦ મુનિસુવ્વર પાસે દીક્ષા લીધી પછી પુત્ર મમતા સેન હતો. કથા જુઓ ‘અમાસેન' રચંતન આચાર્ય બન્યા. એક વખત પાલન મંત્રીએ તેને | વંસિરી-ર. વિ. [શ્ચન્દ્રશ્રી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 98
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
२।४]हना माजी 'अज्जुनग' नी पत्नी, तनुं बंधुमती नामछ. खंदिल-१. वि० [स्कन्दिल] ब्रह्मदीय शासाना सार्थ 'सीह न शिष्य. मथुराम तनी નિશ્રામાં સાધુઓની વાચના થઈ. खंदिल-२. वि० [स्कन्दिल]
तगर शहरमा रहेता यायायना शिष्य. खंधार . पु० [स्कन्धावार ]
સોનાનો પડાવ खंधारमाण. पु० [स्कन्धावारमान] સૈન્ય ગોઠવવાની કળા खंधावार, पु० [स्कन्धवार]
सो 'खंधार' खंधावारनिवेस. पु० [स्कन्धावारनिवेश]
સેનાનો પડાવ खंधावारमाण. पु० [स्कन्धावारनिवेश] સૈન્ય ગોઠવવાની કળા खंधि. पु० [स्कन्धिन]
સ્કન્ધવાળા खंधुद्देश. पु० [स्कन्धोद्देश]
સ્કંધ-ઉદ્દેશ खंपण. पु० [दे०]
ખાંપણ, કફન खंभ. पु० [स्तम्भ]
થાંભલો, થંભ खंभ. धा० [स्क]
ક્ષુબ્ધ થવું खंभगनिधी. वि० [स्तम्भकनिधि
असगडा ना पिता खंभच्छाया. स्त्री० [स्तम्भछाया]
છાયાનો એક ભેદ खंभपुडंतर. न० [स्तम्भपुटान्तर]
બે થાંભલા વચ્ચેનું અંતર खंभबाहा. स्त्री० [स्तम्भबाहु] થાંભલાના પડખા
खंभसय. न० [स्तम्भशत]
સો સ્તંભ, ૧૦૦ થાંભલા खंभसीस. न० [स्तम्भशीर्ष]
થાંભલાનો ઉપરનો ભાગ खंभालण. न० [स्तम्भालगन्]
થાંભલાને વળગવું खकारपविभत्ति. न० [खकारप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇ નાટક खग. पु० [खग]
આકાશમાં ઉડનાર પક્ષી खगचारि. पु० [खगचारिन्]
આકાશમાં ફરનાર પક્ષી-વિશેષ खगमुह. न० [खगमुख]
ચાંચ खग्ग. पु० [खड्ग] ખગ, તલવાર, ગેંડો खग्गपाणि. स्त्री० [खड्गपाणि]
જેના હાથમાં તલવાર છે તે खग्गपुरा. स्त्री० [खड्गपुरा]
મહાવિદેહની એક વિજયની રાજધાની खग्गरयण. न० [खड्गरत्न] ખગરત્ન खग्गविसाण, पु० [खड्गविषाण]
ગેંડાનું શીંગડું खग्गिविसाण. पु० [खड्गविषाण] જુઓ ઉપર खग्गी. स्त्री० [खड्गी]
ગેંડો, એક સિંગડાવાળો खग्गूड. त्रि० दे०]
ખરાબ સ્વભાવવાળું, ધર્મહીન खचित. त्रि० [खचित]
જડેલું, ખેંચેલુંકેશર વગેરેથી રંગેલું खचिय. त्रि० [खचित]
જુઓ ઉપર खज्ज. पु० [खाद्य]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 99
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ખાજા વગેરે ખાદ્ય પદાર્થ खज्जंत. धा० [खाद्यत्]
ખાતો, ભોજન કરતો खज्जक. न० [खाद्यक]
सो ‘खज्ज' खज्जग. न० [खाद्यक]
यो 'खज्ज' खज्जगविहि. पु० [खाद्यकविधि]
ખાજા-ઘેવર આદિ બનાવવાની વિધિ खज्जमाण. कृ० [खाद्यमान]
ભોજન કરતો, ખાતો खज्जलग. पु० [दे०]
ખાદ્ય પદાર્થ વિશેષ खज्जिय. पु० [दे०]
ખાદ્ય પદાર્થ વિશેષ खज्जू. पु० [खजू]
ખુજલી,ખરજવું खज्जूर. न० [खर्जू]
ખજૂર खज्जूरपानग. न० [खजूरपानक]
ખજૂરનું પીણું खज्जूरसार. पु० [खर्जूरसार]
ખજૂરનું દારૂ खज्जूरसारय. पु० [खर्जूरसारक] यो पर खज्जूरिमत्थय. पु० [खजूरिमस्तक ]
ખજૂરનો ગર્ભ કે પેશી खज्जूरिवण. न० [खज्जूरिवन]
ખજૂરનું વન खज्जूरी. स्त्री० [खर्जूरी]
ખજૂરીનું ઝાડ खज्जूरीवन. न० [खजूरीवन]
ખજૂરનું વન खज्जोत. पु० [खद्योत]
પતંગિયું खटुंग. पु० [खट्वाङ्ग]
ખાટલાના પાયા खट्टोदय. न० [खट्टोदक]
ખાટું પાણી खडक्किया. स्त्री० [दे०]
ખીડકી खडहडग. विशे० [दे०]
સાંકળ વગેરેનો 'ખ' એવો અવાજ खडहडितय. पु० [दे०] ગિરોડી खड्डाबहुल. न० [खड्डाबहुल]
ખાડાની બહુલતા खड्डुया. स्त्री० [खड्डुका]
આંગળીના ટકોરા खण. पु० [क्षण]
ક્ષણ, અવસર, વખત, સમય, સંખ્યાત પ્રાણરૂપ કાળ વિભાગ, નાનામાં નાનો કાળ વિભાગ खण. धा० [खन्]
ખોદવું, ખણવું खणजोइ. त्रि० [क्षणयोगिन]
ક્ષણિક खणण. त्रि० [खनन]
ખોદવું તે खणण्ण. त्रि० [क्षणज्ञ]
અવસર જાણનાર खणमाण, कृ० [खनम्]
ખોદવું તે खणयण्ण. त्रि० [क्षणकज्ञ]
અવસર જાણનાર खणाव. धा० [खनय] | ખોદાવવું खणावेउं. कृ० [खानयितुम्]
ખોદાવવા માટે खणावेत्तए. कृ० [खानयितुम्]
જુઓ ઉપર खणि. स्त्री० [खनि]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 100
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાણ
खणित्ता. कृ० [ खनित्वा ]
ખોદીને
खणित्तु कृ० (खनित्या |
ખોદીને
खत. न० [क्षत]
ઘા, જમ્મુ
खतय. पु० [०] રાહુનું એક નામ
खत, पु० [क्षत्र ]
क्षत्र, क्षत्रिय, हासीपुत्र, वशिंडर
खत्त त्रि० दे०/
•
आगम शब्दादि संग्रह
છાણ જેવા રસવાળુ, ખાતર પાડવું, ભીંતમાં બાકોરું
પાડવું
खत्तभेष. पु० / खत्तमेघ]
છાણના રસ જેવો વરસાદ
खत्ति पु० [ क्षत्रिन्) पृथ्वी खतिय
खत्तिय. पु० [ क्षत्रिय ]
क्षत्रिय, मनुष्यनी खेड भति, राम, राष्४हुलिन्, ज વિશેષ
खत्तियकुंडग्गाम. पु० [ क्षत्रियकुण्डग्राम ] એક નગરી, સિદ્ધાર્થ રાજાની રાજધાની खत्तियकुंडपुर न० [ क्षत्रियकुण्डपुर ]
વીર પ્રભૂની જન્મભૂમિ, સિદ્ધાર્થ રાજાની રાજધાની खत्तियकुल न० [ क्षत्रियकुल ]
ये
खत्तियपरिव्वाय पु० [ क्षत्रियपरिव्राजक ]
ક્ષત્રિય-તાપસ
खत्तियाणी. स्त्री० [ क्षत्रियाणी]
ક્ષત્રિયની સ્ત્રી
खद्ध. त्रि० [दे०]
પ્રભૂત, અધિક, પ્રમાણથી વધારે
खद्ध त्रि० (खाद्य)
મનોજ્ઞ, સ્વાદિષ્ટ, રસભર
खम. त्रि० [क्षम]
समर्थ, शुभ, हित र युक्त
खम, धा० (क्षम् )
સમા કરવી
खमअ. वि० [क्षमक]
ચંડીશીકનો પૂર્વજન્મ
खमक, पु० [ क्षपक ] તપસ્વી સાધુ
खमग. पु० [क्षपक ] તપસ્વી સાધુ
खमण, पु० [ क्षपण ]
खमण, पु० [ क्षपण ]
એક ઉપવાસ
खमणिज्ज त्रि० [ क्षमणीय ]
ક્ષમા કરવા યોગ્ય खममाण, कृ० (क्षममाण ] ક્ષમા કરતો
खममाण. कृ० ( क्षाम्यत्) ક્ષમા કરવી તે
खमय. पु० [क्षपक ] दुखो 'खमक'
खमा स्त्री० [ क्षमा ]
खत्तियपरिसा स्त्री० [ क्षत्रियपरिषद् ]
ક્ષત્રિય સમા
ક્રોધનો અભાવ, સહનશીલતા खमावइत्ता कृ० (क्षमयित्वा ] મા કરીને
खत्तियपुत्त. पु० [ क्षत्रियपुत्र ]
“ત્રિયનો પુત્ર
खमावणया. स्त्री० [ क्षमापना ] અપરાધની માફી માંગવી, ખમાવવું
खत्तियविज्जा. स्त्री० [ क्षत्रियविद्या ]
ક્ષત્રિયની ધનુર્વિદ્યાદિ વિદ્યા
खमावेयव्य. कृ० [ क्षमापयितव्य]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
તપશ્ચર્યા, સહનશીલતા રાખનાર
Page 101
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ખમાવીને खमासमण. पु० [क्षमाश्रमण]
ક્ષમાધારી સાધુ खमितए. कृ० [क्षन्तुम्]
ખમાવવા માટે મિય. ત્રિક્ષિમિત] માફ કરેલ खमियव्व. त्रि० [क्षमितव्य]
ક્ષમા કરવા યોગ્ય ૩૩. ૦ ક્ષમતુમ્]
ક્ષમા કરવા માટે હુમ્મમાળ. વૃ૦ [ઉન્ડમાન]
ખોદવા યોગ્ય ૩ય. પુo (ક્ષય)
મૂળથી ઉચ્છદ, રોગ વિશેષ, પ્રલય, સમૂળગોનાશ ૩૫. થા૦ [fક્ષો ક્ષય પામવો, નષ્ટ થવું થવાર. ત્રિક્ષયર) નાશકારક खयगय. त्रि० [क्षयगत]
નાશ પામેલ રયનિગ્ન. ત્રિ. [ક્ષયનિષ્પન્ન]
કર્મના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલ ભાવ કે લબ્ધિ રહયર. પુo [dવર)
આકાશમાં ચરનાર પક્ષી, વિદ્યાપર ૩યર. પુo [gદ્વિર)
ખેરનું ઝાડ खयायार. पु० [क्षताचार] શિથિલાચાર ૩ર. ત્રિ. [૩ર)
કઠણ, કર્કશ, તીક્ષ્ણ, ગધેડો, કઠોર, તલનું તેલ खरअ-१. वि० [खरको । રાજા સાયવાહનનો મંત્રી खरअ-२. वि० [खरको
ભ૦ મહાવીરના કાનમાં ઠોંકાયેલા ખીલા ખેંચી કાઢનાર એક વૈદ્ય, જે મન્સિમાવા નો રહેવાસી હતો. खरंटण. पु० [खरण्टन] નિર્ભર્સન, પ્રેરણા રંદUT. સ્ત્રી મુદ્દે ]. નિંદા, તિરસ્કાર, અપમાન खरकंटय. पु० [खरकण्टक] તીક્ષ્ણ કાંટા જેવો, શ્રાવકના ચાર ભેદમાંનો એક ભેદ खरकंड. पु० [खरकाण्ड]
કઠીન ભાગ, પહેલી નરકનો પહેલો કાંડ खरकम्मिय, पु० [खरकर्मिन्] નિષ્ફરકર્મ કરનાર, કોટવાળ खरकर. पु० [खरकर्मिन्]
લક્ષ્મ-પત્થર-ચર્મકોશ, સૂર્ય હરા. વિ. [૩] જુઓ ‘-૨' રોડાદ્દાખ. ૧૦ [૩રપોઝાટ્રિસ્થાન)
ઘોડા-ગધેડા આદિના સ્થાન હરપુઢવી. સ્ત્રી. [૩રપૃથ્વી ]
કઠિન પૃથ્વી खरफ़रुस. त्रि० [खरपरुष]
ઘણું કઠોર રહરવાયરપુઢવિવારૂત્તિ. ૧૦ [૩રવાઢરપૃથિવીઝાયિત્વે ]
કઠણ બાદર પૃથ્વીકાયિકપણું खरमुहिवाय. पु० [खरमुखीवादक]
ખરમુખી' નામક વાજિંત્રના વાદક રવરમુદી. સ્ત્રી હિરપુરણ)
એક વાજિંત્ર વિશેષ खरय. पु० [खरक] રાહુનું એક નામ, કઠણ खरविसाण. न० [खरविषाण]
કઠણ હાથી દાંત, હરવિસાન. ૧૦ [સ્વરવિષIT)
તીક્ષ્ણ શીંગડું खरसाहिया. स्त्री० [खरसाहिया] એક લિપિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 102
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
खरस्सर. पु० [खरस्वर]
પરમાધામી અસુર દેવતાની એક જાતિ खरहर, धा० [खरखराय]
ખરખર એવો અવાજ કરવો खरावत्त. पु० [खरावती
વમળ, કઠણ ચક્ર જેવું પાણીનું ગોળ કુંડાળું खरिआ. स्त्री० [दे०] દાસી खरोट्टिया. स्त्री० [खरोष्ट्रिका]
એક લિપિ खरोट्ठी. स्त्री० [खरोष्ट्रिका]
એક લિપિ खल. पु० [खल]
ખળો, દુર્જન, લુચ્ચો खल. धा० [स्खल]
ખસવું, સ્કૂલના પામવી, દૂર જવું खलंत. कृ० [स्खलत्]
ખસતો, દૂર જતો, સ્કૂલના પામતો खलणा. स्त्री० [स्खलना]
सूल, त्रुटि, खलय. पु० [खलक]
यो 'खल' खलवाड. पु० [खलवाट]
ખળો खलिण. न० [खलिन]
ઘોડાની લગામ, ચોકઠું, નદીની ભેખડ खलिय. न० [स्खलित]
સ્મલના પામેલ, ભૂલો પડેલ, અતિચાર खलीकय. त्रि० [स्खलीकृत]
ઉપસર્ગ કરાયેલ खलीण. न० [खलीन]
यो 'खलिण' खलु. अ० [खलु]
ખરેખર, નિશ્ચય, અવધારણ, વાક્યાલંકાર खलुंङ्क. पु० [खलुङ्क]
અવિનીત, મુદ્ર, વક્રસ્વભાવી શિષ્ય, ગળીયો બળદ, ડાંસ-મચ્છર खलुंकिज्ज, न० [खलुकीय]
ઉત્તરઋયણ' સૂત્રનું એક અધ્યયન खलुकंता. त्रि० [खलुकन्ता] દુષ્કૃત્યમાં આનંદ માનનાર खलुय. पु० [खलुक]
પગની એડી खल्ल. न० [दे०]
વાડનું છિદ્ર, ખાલી खल्लग, पु० [दे०]
ખાખરાના પાનનો પડીયો खल्लूड. पु० खिल्लूड]
એક જાતનો કંદ खव. धा० [क्षपय]
ક્ષય કરવો, ખપાવવું, ઉલ્લંઘન કરવું खव. धा० [क्षय]
ક્ષમ પામવો खवअ. पु० [क्षपक]
કર્મોનોક્ષય કરનાર, ક્ષપક શ્રેણિગત સાધુ खवइत्ता. कृ० [क्षपयित्वा]
ખપાવીને, ક્ષય કરીને खवग. पु० [क्षपक]
यो ‘खवअ' खवगसेढी. स्त्री० [क्षपकश्रेणि]
ક્ષપક શ્રેણિ, ઘાતિકર્મ ખપાવવાનો ક્રમ खवण. न० [क्षपण] કર્મનો ક્ષય કરવો તે, અમુક અંશેકર્મ-નિર્જરા કરવી તે, સાધુ खवय. पु० [क्षपक]
यो ‘खवअ' खवय. पु० [क्षपक]
यो ‘खव' खवयंत. कृ० [क्षपयत्] ખપાવતો, નાશ કરતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 103
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
खवलिय. विशे० [दे०]
આમંત્રિત, કુપિત खवल्लमच्छ. पु० [दे०]
એક જાતનું માછલું खवित. त्रि० [क्षपित]
ખપાવેલ, ક્ષય કરેલ खवितकम्म. पु० [क्षपितकर्मन्]
જેણે કર્મ ખાપાવેલ છે તે, કર્મોનો ક્ષય કરનાર સાધુ खवित्ता. कृ० [क्षपयित्वा]
ખપાવીને खवित्ताणं. कृ० [क्षपयित्वा] ખપાવીને खवित्तु. कृ० [क्षपयित्वा]
ખપાવીને खविय. त्रि० [क्षपित]
यो ‘खवित' खवेऊण. कृ० [क्षपयित्वा]
ખપાવીને खवेमाण. कृ० [क्षपयत]
ખપાવવું તે खस. पु० [खस]
એક અનાર્ય દેશ-વિશેષ खसर. पु० [खसर]
ખસ નામનો રોગ खसखासिय. पु० [खसखासिक]
ખસખાસિક નામે દેશ, खसखासिय. पु० [खसखासिक]
ખસખાસિક દેશમાં રહેનાર મનુષ્ય खह. न० [खह]
આકાર खहचर. पु० [खेचर]
આકાશમાં ઉડનાર પક્ષી खहचरी. स्त्री० [खेचरी]
આકાશમાં ઉડતી પક્ષિણી खहयर. पु० [खेचर] मो 'खहचर'
खहयरी. स्त्री० [खेचरी]
यो 'खहचरी' खा. धा० [खाद्]
ખાવું खाअ. त्रि० [ख्यात] પ્રખ્યાત, પ્રસિદ્ધ खाअ. त्रि० [खात]
मोहेतुं, HIS, Fवी, माछ खाइ. स्त्री० [ख्याति]
ખ્યાતિ, પ્રસિદ્ધિ खाइ. अ० [दे०]
પુનઃ' શબ્દસૂચક અવ્યય खाइग. न० [क्षायिक]
ક્ષાયિક, પાંચ ભાવમાંનો એક ભાવ, खाइग. न० [क्षायिक] ઉત્પન્ન થયા પછી ન જનાર જ્ઞાનાદિ, ક્ષાયિક સમકિત
આદિ खाइत्ता. कृ० [खादित्वा]
ખાઇને खाइम, त्रि० [खाद्य]
સુખડી મેવા વગેરે ખાદ્ય પદાર્થ खाइमसाइम. त्रि० [खादिमस्वादिम] ખાદીમ-સુખડી મેવો વગેરે, સ્વાદીમ-મુખવાસ સોપારી વગેરે खाइय, त्रि० [खादित]
ખાધેલ, ભક્ષણ કરેલ खाइय, त्रि० [ख्यात]
પ્રગટ કરેલ, કહેલ खाइया. स्त्री० [खातिका]
ખાઇ, પરિખા खाओदक. न० [खातोदक]
ખાઇનું પાણી खाओवसमिय. न० [क्षायोपशमिक] પાંચ ભાવમાંનો એક ભાવ, ઉદિત કર્મોનો ક્ષય અને અનુદિત કર્મોનું ઉપશમન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 104
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
खाडखड. पु० [खाडखड ]
એક નરકાવાસ
खाडहिल. पु० [दे०] એક પ્રાણી-વિશેષ
खाडाहड, पु० [खाडाहड]
એક નરકાવાસ
खाण, पु० [ खाण]
ખાણ
खाण न० [ खयान ]
કથન
खाणि स्त्री० [ खानि ]
ખાણ, ચાકર
खाणी. स्वी० [ खानि ] सुखो खाणी
खाणु. पु० [ स्थाणु ]
आनुं हुं हुं जीलो, खुंटी
खाणुबहुल न० [ स्थाणुबहुल ]
ઘણાં ઝાડના ઠુંઠા खाणुय. पु० (स्थाणुसमान)
देखो 'खाणु' खाणुसमाण. त्रि० [स्थाणुसमान] ઝાડના ઠુંઠા જેવા, શ્રાવકની એક ઉપમા
खात, न० (खात)
ખોદેલું. ખાઇ, ભૂમિગૃહ खातनिद्धमण न० [ खातनिद्धमण] ખાઇનો પાણી જવાનો રસ્તો खातिय. कृ० [ खादित] ખાધેલ, ભોજન કરેલ
खातिया. स्त्री० [ खातिका]
સરખી ખોદેલ ખાઇ खातोदग. पु० [ खातोदक]
ખાઇનાં પાણી
खात्त, न० [ खात्र]
ખાતર
आगम शब्दादि संग्रह
खामण न० [क्षामण]
ખમાવવું તે, ક્ષમા કરવી તે
खामणा. स्त्री० [क्षामणा]
અપરાધની માફી માંગવી, ખમાવવું તે
खामित त्रि० [ क्षमित ]
ક્ષમાં કરેલ, માંફી આપેલ
खामित्त. कृ० [ क्षमयितुम् ]
ખમાવવા માટે
खामिय. त्रि० [क्षामित]
यो खामित
खामेत्ता कृ० (क्षमयित्वा ] ખમાવીને
खामेमाण, कृ० [ क्षमयत्
ખમાવતો
खाय न० [ ख्यात]
પ્રખ્યાત પ્રસિદ્ધ
खाय धा० [ खाद् ]
ખાવું, ભોજન કરવું
खाय न० [ खात]
ખોદેલું, ખાઇ खायमाण. कृ० [खादत् ] ખાતો, ભોજન કરતો
खाया. पु० [ खादक]
ખાનાર, ભોજન કરનાર
खार. त्रि० (क्षार)
जा, जार, वेर, भारवाजी भूमि, मारोरस, तीक्ष्एा, साल, મીઠું, કડવી વસ્તુ
खार. त्रि० (क्षार)
એક ભુજપરિસર્પ,
खारगालण, न० [ क्षारगालन ]
સાજીખાર વગેરે ગાળવાનું એક પાત્ર
खारडाह, पु० [शारदाह)
સાજી ખારાદિ પકાવવાની જગ્યા
खारतंत न० [क्षारतन्त्र ]
ક્ષાર-શુક્ર વિષયક જે તંત્ર તે, લિંગ વૃદ્ધયાદિ વાજીકરણ
Page 105
खाम. धा० [क्षमय् ]
ક્ષમા કરવી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
खारतउसी. स्त्री० [क्षारत्रपुषी ]
કડવી કાકડી खारतउसीफल. न० [क्षारत्रपुषीफल]
કર્કરી વૃક્ષના ફળ, કડવી કાકડીના ફળ खारतेल्ल. न० [क्षारतैल]
ખારું તેલ खारदाह. पु० [क्षारदाह]
सो 'खारडाह' खारपत्तिय. विशे० [क्षारपात्रिक ]
પાત્રમાં જમાવેલ ક્ષાર खारमेघ. पु० [क्षारमेघ]
ક્ષારરસવાળા પાણીની વર્ષા खारमेह. पु० [क्षारमेघ]
જુઓ ઉપર खारय. न० [क्षारक]
ખાર
खारवच्च. पु० [क्षारवर्चस्]
ક્ષરયુક્ત મૂત્ર खारवत्तिय. त्रि० [क्षारवर्तित]
ખારથી સીંચિત खारवत्तिय. त्रि० [क्षारप्रत्यय]
ક્ષારપાત્રમાં જમાવેલ खारवावी. स्त्री० [क्षारवापी]
ક્ષારથી ભરેલ વાવ खारा. स्त्री० [खारा]
ખારું, ક્ષારયુક્ત खारायण. पु० [क्षारायण]
મંડપ ગોત્રની શાખા खारोदय. न० [क्षारोदक]
ક્ષાર યુક્ત પાણી खाव. धा० [खा]
સ્વાદ કરવો, ખાવું खावयंत. त्रि० [खादत्]
સ્વાદ કરેલ, ખાવું તે खावितत. त्रि० [खादितक]
જેને ખવડાવેલ છે તે खाविय. त्रि० [खादित] ખાધેલું खावियंत. कृ० [खाद्यमान]
ખાતો, સ્વાદ કરતો खावियग. त्रि० [खादितक]
सो 'खावितत' खास. पु० [कास्]
ખાંસવું, ખાંસી ખાવી खासिय. पु० [काशित]
ખાંસી ખાંસવું તે खासिय. पु० [खासिक]
પ્લેચ્છ દેશ-વિશેષ खासीय. पु० [खासिक]
જુઓ ઉપર खि. धा० [क्षि]
ક્ષીણ થવું खिंखिणिजाल. स्त्री० [किङ्किणीजाल]
ઘુઘરી કે ધંટડીનું જાળું खिंखिणिया. स्त्री० [किङ्किणिका]
ઘંટડી खिंखिणिस्सर. न० [किंकिणीस्वर]
ઘંટડી કે ઘુઘરીનો અવાજ खिंखिणी. स्त्री० [किङ्किणी]
ઘુઘરી, ઘંટડી खिंखिणीजाल. न० [किङ्किणिजाल]
ઘંટડીનું જાળું खिंखिणीया. स्त्री० [किङ्किणिका]
નાની ઘંટડી खिंखियंत. कृ० [
खिखयत्] ઘંટડીનાદ કરતો खिंस. धा० [खिंस्]
નિંદા કરવી, તરછોડવું खिंसण, न० [खिंसन] નિંદા, તિરસ્કાર, અપમાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 106
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
खिंसणा स्त्री० [ खिंसना ]
લોક સમક્ષ મર્મ ઉઘાડા પાડી અવજ્ઞા કરવી
खिंसणिज्ज त्रि० [ खिंसनीय ]
તિરસ્કાર કે નિંદા કરવા યોગ્ય
खिंसा. स्त्री० [ खिसा ]
નિંદા
खिंसिज्जमाण. कृ० [ खिस्यमान] નિંદતો, અવજ્ઞા કરતો
खिंसित त्रि० [ खिंसित ]
મર્મ ભેદી વચનથી તિરસ્કાર કરેલ
खिंसित्ता. कृ० [ खिंसयित्वा ]
નિંદા કરીને
खिंसियव्य कृ० (खिंसितव्य ]
નિંદવા યોગ્ય
खिंसियवयण, न० [ खिंसितवचन ]
નિંદ્યવચન
खिज्ज, धा० [खिद
ખેદ કરવો, ઉદ્વિગ્ન થવું
खिज्जणा स्त्री० [ खेदन]
मेह था, उद्वेग
खिज्जणिया स्त्री० [ खेदनिका]
ખેદ કરવા યોગ્ય
खिज्जमाण, कृ० [खिद्यमान ] ખીજતો, ચીડાતો
खिज्जिय त्रि० (खि)
ખેદ પામેલું
खित्त. त्रि० [क्षिप्त ]
ફેંકેલું
खित्त न० (क्षेत्र)
आगम शब्दादि संग्रह
क्षेत्र, खडाश प्रदेश, हेश, द्वीपनो खेड लाग, भंड, जुल्ली જમીન, ખેતર
खित्तचित्त त्रि० [क्षिप्तचित्त ]
જેનું ચિત્ત શોકથી વિછિપ્ત થયું છે તે खिन्न. त्रि० [खिन]
ખેદ પામેલ
खिप्प. त्रि० [ क्षिप्र ]
જલદી, ઉતાવળું खिप्यं विशे० [क्षिप्रम् )
સુરત, જલદી
खिप्यंत. कृ० [ क्षिप्यमान ] ફેંકતો, પ્રેરતો
खिप्पकारि त्रि० [क्षिप्रकारिन् ]
ઉતાવળો
खिप्पगति पु० [ क्षिप्रगति ]
એક લોકપાલનું નામ खिप्पामेव विशे० [ क्षिप्रमेव ]
જલદીથી
खिलभूमि स्वी० [खिलभूमि ]
ખેળભૂમિ હળ વડે ખેડાયેલી જમીન
खिलीभूत, त्रि० [ खिलीभूत]
નિકાચીત કરેલ
खिव धा० [क्षिप्
ફેંકવું, પ્રેરવું खिवित्तए कृ० [क्षेप्तुम् ]
ફેંકવાને
खिवित्ता कृ० [क्षिप्त्वा ]
ફેંકીને પ્રેરીને
खीण, पु० [ क्षीण]
ખપી, ગયેલ, નાશ પામેલ, બારમું ક્ષીણમોહ નામક
ગુણસ્થાન
खीणंतराय त्रि० [ क्षीणान्तराय)
જેના અંતરાય કર્મક્ષીણ થયા છે તે
खीणकसाय. त्रि० [ क्षीणकसाय]
જ્યાં ક્રોધાદિ કષાય ક્ષીણ થાય છે તે, બારમું ગુણઠાણું खिणकसायवीतराग, पु० [ क्षीणकषायवीतराग ]
કષાય રહિત, બારમાં ગુણસ્થાનકવર્તી खीणकसायि. त्रि० [ क्षीणकषायिन् ]
જેના ક્રોધાદિ કષાય ક્ષય પામ્યા છે તે, કષાય રહિત खीणगोय. स्वी० [क्षीणगोत्र]
જેનું ગોત્રધર્મ ક્ષીણ થયેલ છે તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 107
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
खीणदुह. त्रि० [क्षीणदुःख]
દુ:ખરહિત, ક્ષીણ થયું છે દુ:ખ જેનું खीणनाम. त्रि० [क्षीणनामन्]
જેનું નામ કર્મ ક્ષીણ થયેલ છે તે खीणभोग. त्रि० [क्षीणभोग]
ભોગરહિત खीणमोह. त्रि० [क्षीणमोह] भाइरहित,
જેનું મોહનીય કર્મ ક્ષીણ થયેલ છે તે खीणरय, त्रि० [क्षीणरजस्]
જેણે કર્મરૂપ રજનો નાશ કર્યો છે તે खीणराग, त्रि० [क्षीणराग]
રાગરહિત, જેને રાગનો ક્ષય કર્યો છે તે, વીતરાગ खीणवेदय, त्रि० [क्षीणवेदक]
વેદનીય કર્મ અથવા સ્ત્રી-પુ-નપુંસક વેદ ક્ષય કરેલ खीणाउय. त्रि० [क्षीणायुष्क]
આયુકર્મ ક્ષીણ કરેલ खीणावरण. त्रि० [क्षीणावरण]
આવરણ રહિત, આવરક કર્મનો ક્ષય કરેલ તે खीर. न० [क्षीर ]
દૂધ, એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર खीरकाओली. स्त्री० [क्षीरकाकोली ]
એક સાધારણ વનસ્પતિ खीरकाकोली. स्त्री० [क्षीरकाकोली]
જુઓ ઉપર खीरकुंभ. पु० [क्षीरकुम्भ]
દૂધનો ઘડો खीरणी. स्त्री० [क्षीरणी]
વૃક્ષ વિશેષ खीरदगुच्छुरस. विशे० [क्षीरदगेच्छुरस]
દૂધ દહીં અને શેરડીના રસ સમાન खीरदुम. पु० [खीरद्रुम ]
દૂધવાળા ઝાડ, આંકડો खीरधाई. स्त्री० [क्षीरधात्री ]
खीरपूर . न० [क्षीरपूर] દૂધના સમુહ खीरप्पभ. पु० [क्षीरप्रभ]
ક્ષીરવરદ્વીપના અધિપતિ દેવતા खीरभुस. पु० [क्षीरभुष]
એ નામનું પર્વગ જાતિનું એક ઝાડ खीरमहर. त्रि० [क्षीरमधुर] દુધ જેવું મીઠું खीरमेह. पु० [क्षीरमेघ]
એક મહામેઘ खीरवर. पु० [क्षीरवर]
એક દ્વીપ खीरवुठि. स्त्री० [क्षीरवृष्टि]
દુધનો વરસાદ खीरसागर. पु० [क्षीरसागर]
ક્ષીર સમુદ્ર खीरसाला. स्त्री० [क्षीरशाला]
દૂધની દુકાન खीराइय. त्रि० [क्षीरकित]
જેમાં ક્ષીરરસ ઉત્પન્ન થયો છે એવું खीरामलय. न० [क्षीरामलक]
દૂધ જેવો મધુર આમળો खीरासव. त्रि० [क्षीरास्रव] જેનું વચન સાંભળનારને દૂધ જેવું મધુર લાગે તેવી
લબ્ધિ खीरासवलद्धि. स्त्री० [क्षीरास्रवलब्धि]
જુઓ ઉપર खीरिज्जमाण. कृ० [दुह्यमान ]
દોહવાતી, દુઝતું खीरिणिया. स्त्री० [क्षीरिणिका]
દૂધાળી, દૂઝણી खीरिणी. स्त्री० [क्षीरिणी]
દૂધવાળી, દુઝણી खीरिय. न० [दुग्ध]
ધાવમાતા
દૂધ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 108
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
खीरोद. पु० [ क्षीरोद ]
ક્ષીરસમુદ્ર
खीरोदग. पु० [ क्षीरोदक]
ક્ષીરસમુદ્રનું પાણી
खीरोदय. पु० [ क्षीरोदक] જુઓ ઉપર
खीरोदयसमुद्द. पु० [क्षीरोदकसमुद्र ]
જેનું પાણી દુધ જેવું છે તેવો સમુદ્ર-વિશેષ
खीरोदा. स्त्री० [ क्षीरोदा ]
એક મહાનદી
खीरोयग. पु० [ क्षीरोदय ]
खो खीरोदन
खीरोयसायर. पु० [ क्षीरोदसागर] भुखो खीरोदग' खो 'खीरोदा'
खीरोया. स्त्री० [क्षीरोदा]
खीरोवही. पु० [खीरोदधि ]
ભીર સમુદ્ર खील. पु० [कील]
ખીલો
खीलग. पु० [ कीलक]
ખીલી
खीलगसंठिय न० [कीलकसंस्थित]
સ્વાતિ નક્ષત્રનું સંસ્થાન
खीलच्छाया. स्त्री० [कीलछाया]
आगम शब्दादि संग्रह
છાયાનો એક ભેદ
खीलिया. स्त्री० [कीलिका]
ખી
જેના હાથ પગ મસ્તક અને ડોક લક્ષણયુક્ત પ્રમાણોપેત હોય અને પેટ છાતી પીઠ વગેરે લક્ષણહીન હોય તેવું સંસ્થાન, છ સંસ્થાનમાંનું એક સંસ્થાન
खुज्जकरणी. स्त्री० [कुब्जकरणी]
દેખાવડા સાધ્વી ઉપર કોઇ મોહ ન પામે તે માટે કદરૂપી
બનાવવા બાંધવાનું વસ્ત્ર વિશેષ
खुज्जत्त न० [ कुब्जत्व ]
કુબડાપણું
खुज्जा. स्वी० [कुब्जा ]
કુબડી દાસી
खुज्जिय. पु० [कुब्जिन्] બડાપણું, ખૂંધો
खुज्जिया स्त्री० [ कुब्जिता ]
કુબડી, ખૂંધવાળી
खुज्झिय. विशे० [ क्षुधित] ભૂખ્યો
खुडागकुमार वि० [क्षुल्लककुमार
युवरा कंडरी अने जसमद्दा नो पुत्र तेनो ४न्य તેની માતાએ દીક્ષા લીધી પછી થયેલો. તેણે પણ દીક્ષા सीधी. ते अजियसेन ना शिष्य जन्या खे वजत ते દીક્ષા છોડી ચાલી નીકળેલા, પણ રસ્તામાં નર્તકીનું ગીત સાંભળતા ફરી સાધુપણામાં સ્થિર થયા. खुड्डागगणि वि० [ क्षुल्लकगणिन् ]
એક સ્થવિર સાધુ. જે પ્રશ્નોના ઉત્તર આપવામાં ઘણાં કુશળ હતા. તેને એક વખત કુસુમપુરના રાજા મુક સાથે ચર્ચા થયેલી.
खुडुक्कग, विशे० दे०]
નીચે ઉતરવું, સ્ખલિત થવું खुडलग, पु० (दे०]
નાનો પુત્ર સમાન
खु. अ० [ खलु ]
भुखी बलु खु. धा० [क्षुत् ]
અષ્ટ પ્રકાર કર્મ
खुइ. स्त्री० [क्षुति]
છીંક
खंभण. विशे० [क्षोभण] ક્ષોભ ઉપજાવનાર
खुज्ज, पु० (कुब्जा
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
खुट्ट. त्रि० (दे०] નાનો, લઘુ
खुडखुडग, त्रि० [दे०] નાનામાં નાનો
खुडखुडय
त्रि० दे०]
Page 109
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
નાનામાં નાનો खुड्डग. त्रि० [क्षुल्लक]
નાનો, બાળશિષ્ય, દુષ્ટ खुड्डग. त्रि० [क्षुद्रक मो 'खुड्ड' खुड्डगभव. पु० [क्षुल्लकभव] ૨૫૬ આવલિકાનો ભવ, નાનામાં નાનો ભવ खुडुतर. त्रि० [क्षुद्रतर]
અતિશય લઘુ खुड्डपाण. पु० [क्षुद्रप्राण]
અધમ ઉાસાદિવાળો खुड्डय. त्रि० [दे०] નાજુક, હલકું, ક્ષુદ્ર खुडुलिय. त्रि० [क्षुल्लक] જુઓ ઉપર खुड्डा. स्त्री० [क्षुद्रक] જુઓ ઉપર खुड्डाग. त्रि० [क्षुद्रक ] જુઓ ઉપર खुड्डागनियंट्ठिज्ज. न० [क्षुल्लकनिन्थीय]
ઉત્તરન્ઝયણ' સૂત્રનું એક અધ્યયન खुड्डापाताल. पु० [क्षुद्रकपाताल] નાનો પાતાળ કળશ खुड्डकापायाल. पु० [क्षुद्रकपाताल] જુઓ ઉપર खुड्डाय. पु० [क्षुद्रक]
यो खुड्डग' खुड्डालिंजर. पु० [दे०]
પાતાળ કળશ-વિશેષ खुड्डिआ. स्त्री० [क्षुल्लिका] નાના સાધ્વી खुड्डिय. त्रि० [क्षुल्लिक]
मानु, लधु, हलाई खुड्डिया. स्त्री० [क्षुद्रिका]
નાની સાધ્વી, મુત્ર સંબંધિ નાનો અભિગ્રહ खुड्डियायारकहा. स्त्री० [क्षुद्रकाचारकथा]
સામાન્ય આચાર સંબંધિ કથા-એક અધ્યયન खुड्डियाविमाणपविभत्ति. स्त्री० [क्षुल्लिकाविमानप्रविभक्ति]
એક (કાલિક) આગમ સૂત્ર खुड्डियाविमाणविभत्ति. स्त्री० [क्षुल्लिकाविमानविभक्ति] જુઓ ઉપર खुड्डी. स्त्री० [क्षुल्लकी] નાના સાધ્વી खुड्ड. त्रि० [क्षुद्र]
यो खुड्ड' खुति. स्त्री० [क्षुति]
છીંક, છીંક સંબંધિ શબ્દ કે ચિન્હ खुत्त. त्रि० [दे०] ખેંચી ગયેલ, ડૂબી ગયેલ खुत्तग, त्रि० [दे०] મગ્ન खुद्द. त्रि० [क्षुद्र]
६ष्ट, नीय, हल, तुच्छ खुद्दिमा. स्त्री० [क्षुद्रिमा]
ગંધારગામની બીજી મુર્છાના खुद्दिया. स्त्री० [क्षुद्रिका]
यो खुड्डिया' खुधा. स्त्री० [क्षुधा]
ભૂખ
खुप्प. धा० [मस्]
ખુચી જવું, ડૂબી જવું खुब्भ. धा० [क्षुभ]
ક્ષોભ પામવો, ગભરાવું खुब्भंत. धा० [क्षुभ्यत्]
ક્ષોભ પામતો, ગભરાતો खुभिय. त्रि० [क्षुभित]
ક્ષોભ પામવો, ગભરાયેલ खुभियजल. न० [क्षुभितजल] ક્ષુબ્ધ પાણી खुभियव्व. त्रि० [क्षुभितव्य] ક્ષોભ પામવા યોગ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 110
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
gય. પુo [શુતો
છીંક, ખંડિત खुयायार. पु० [क्षुताचार]
ખંડિતાચાર પુર. પુo [શુર)
પગની ખરી, એક દેશ હુર. પુo [હુર)
અસ્ત્રો, છરો खुरदुग. त्रि० [क्षुरदुक]
ગાય-ભેંસાદિના ચામડામાં ઉત્પન્ન થયેલ કીડા દુરદુરાત્ત. ૧૦ [ક્ષરદુત્વ)
ચામડીમાં ઉત્પન્ન થયેલ કીડાપણું પુરથાર. ત્રિ[ક્ષરધાર)
અસ્ત્રાના જેવી ધારવાળું खुरधारा. स्त्री० [क्षुरधारा]
અસ્ત્રાની ધાર પુરપત્ત. ૧૦ રિપત્રો
છરો, છરા જેવા પાંદડા પુરપ. પુ. [શુરy]
અસ્ત્રો, દાતરડું પુરમુંડ. ત્રિો [શુરમુન્ડ)
અસ્ત્રથી મુંડેલ પુરમુંડય. પુ0 ક્ષિરમુણ્ડ%] હજામ કુરિ. ત્રિ[çર]
ખરીવાળું પ્રાણી યુન. પુo [શુદ્રો
બે ઇન્દ્રિયવાળા જીવ, નાના શંખલા રઘુન્નય. પુક્રુિત્ત]
ક્ષુલ્લક, લઘુ, કોડી યુના . પુo (@ed]
જુઓ ઉપર gવ. પુ) [gવU)
નાનો છોડવો યુવ્વ. પુત્ર ૦િ]
ખોબો, પસલી ૭. પુo ]
અંકુશાકાર, અંકુશાકાર આકાશપ્રદેશ શ્રેણી ઉદા. સ્ત્રી (સુઘT]
સુધા, ભૂખ खुहिअ. त्रि० [क्षुभित] ક્ષોભ પામેલ હિય. ત્રિક્ષિમિત] ભૂખ્યો થયેલ વિવવવવાન. ૧૦ [ífમતાઝવતિ | ક્ષુબ્ધ થયેલ ચક્રાકાર ભ્રમણ હેડ. પુo [] ખેડો, ગામ કરતા મોટી અને શહેર કરતા નાની વસતિવાળું સ્થાન, જેની ફરતે ધૂળનો ગઢ હોય તે હેડ. પુo [d%]
ઢાલ શેડપ. પુ... [વેપથી
ખેડાનો રસ્તો હેડમફ. પુ[વેટમ)
મોટો ખેડો, મોટું ગામ खेडमारी. स्त्री० [खेटमारी]
ખેડામાં ફેલાયેલ મારી મરકી નામક રોગ હેડા. પુ[વેટ+]
ઢાલ હેડવ૬. પુo [dટવઘ] ખેડામાં વધ દુ. ૧૦ [ક્રીડા) ખેલ, ચોસઠમાંની એક કળા खेड्डुकारग. त्रि० [खेलकारक] ક્રીડા કરનાર
. સ્ત્રી [શ્રી T) ક્રીડા કરનાર
ક્ષેત્ર, આકાશ-જ્યાં જીવ આદિ પદાર્થ રેહ તે સ્થાન, ખુલ્લી જમીન, ખેતર, આર્યક્ષત્ર,
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 111
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
હેર. ૧૦ [ક્ષેત્ર
ક્ષેત્રને આશ્રિને સાગરરોપમનો એક ભેદ 'પન્નવણા'નું એક દ્વાર
હેતાળુવાય. ૧૦ [ક્ષેત્રાનુપાત) खेत्तओ. अ० [क्षेत्रतस्]
ક્ષેત્ર-સંયોગ ક્ષેત્રથી
खेत्तातिक्कंत. त्रि० [क्षेत्रातिक्रान्त] खेत्तगुण. पु० [क्षेत्रगुण]
ક્ષેત્ર મર્યાદાને ઓળંગી ગયેલ ક્ષેત્ર વિષયક ગુણો
खेत्तादेस. पु० [क्षेत्रादेश] હે છે . પુ0 [ક્ષેત્ર છે )
ક્ષેત્રની અપેક્ષા બુદ્ધિ કલ્પનાથી કરાયેલ ક્ષેત્રના પ્રતર કે વિભાગ
खेत्ताभिग्गहचरय. पु० [क्षेत्राभिग्रहचरक] खेत्तच्छेय. पु० [क्षेत्रछेद ]
ક્ષેત્ર સંબંધિ અભિગ્રહ કરી ગૌચરી કરનાર જુઓ ઉપર
खेत्तारिय. पु० [क्षेत्रार्य] વેત્તUT. To [ક્ષેત્રજ્ઞ]
આર્યનો ક્ષેત્રને આશ્રિને એક ભેદ ક્ષેત્રનો જાણકાર
હેતીમૂત. ૧૦ [ક્ષત્રિમૂત] હેરતો. મ૦ [ક્ષેત્રત)
ક્ષેત્ર સ્વરૂપ ક્ષેત્રથી
खेत्तोववातगति. स्त्री० [क्षेत्रोपपातगति] खेत्तनाली. स्त्री० [क्षेत्रनाली]
ક્ષેત્ર-ઉપપાત ગતિ ક્ષેત્ર-પરિમાણ વિશેષ
खेत्तोववायगति. स्त्री० [क्षेत्रोपपातगति] खेत्तपरमाणु. पु० [क्षेत्रपरमाणु]
જુઓ ઉપર આકાશ પ્રદેશને અવગાહીને રહેલ પુદ્ગલ પરમાણુ ૨૦. પુ[૩] હેત્તપત્તિમોત્તમ. ૧૦ [ક્ષેત્રપ7પ)
પીડા ખેદ ક્ષેત્રને આશ્રિને પલ્યોપમનો એક ભેદ
હેમ. પુo [ક્ષેમ) હેરા. પુo [ક્ષેત્રનો
ક્ષેમ, કલ્યાણ, નિરુપદ્રવ ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન
खेम. वि० [क्षेम] खेत्तलोय. पु० [क्षेत्रलोक]
પાડલિપુરના રાજા નિયg નો મંત્રી, એક વખત ક્ષેત્રરૂપ લોક, લોકાકાશ
રાજાએ તેને તળાવમાંથી કમળ તોડી લાવવા કહેલું. खेत्तवत्थुपमाणातिक्कम. न० [क्षेत्रवास्तुप्रमाणातिक्रम] | खेमअ. वि० [क्षेमक] ખુલ્લી જમીન કે મકાન સંબંધિ પ્રમાણનું ઉલ્લંઘન કાગદી નગરીનો એક ગાથાપતિ. ભ૦ મહાવીર પાસે खेत्तवासि. त्रि० [क्षेत्रवर्षिन्]
દીક્ષા લીધી. વિપુલ પર્વત ઉપર મોક્ષે ગયા. ખેતરમાં વરસતો
હેમંવર. ત્રિો [શુમર) હેરવુઠ્ઠિ. સ્ત્રી ક્ષેત્રવૃદ્ધિ)
ક્ષેમકુશળ કરનાર, એક મહાગ્રહ, એક કુલકર ક્ષેત્રમાં વધારો
खेमंधर. पु० [क्षेमन्धर] खेत्तसंजोग. पु० [क्षेत्रसंयोग]
ઉપદ્રવ દૂર કરનાર ક્ષેત્રનો સંયોગ
खेमंधर, वि० [क्षेमन्धर खेत्तसंसार. पु० [क्षेत्रसंसार]
આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ પાંચમાં કુલકર ચૌદ રાજલોક પરિમિત ક્ષેત્રરૂપ સંસાર-શ્લોક
જેના શાસનમાં માર દંડનીતિ હતી. खेत्तसागरोपम. न० [क्षेत्रसागरोपम]
खेमंकर. वि० [क्षेमङ्कर
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 112
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રના છઠ્ઠા કુલકર જેના
शासनभां हक्कार हंडनीति हती.
खेमकर. त्रि० [ क्षेमकर)
સુખકારી
खेमपद न० [ क्षेमपद ] क्षेमपह, शीवप
खेमपुरा स्त्री० [ क्षेमपुरा ]
સુકચ્છ વિજયની રાજધાની
खेमपुरी. स्त्री० [ क्षेमपुरी ] જુઓ ઉપર
खेमय. पु० [ क्षेमक]
એક અંતકૃત જૈન સાધુ खेमलिज्जिया. स्त्री० [ खेमलिया ]
જૈનમુનિ ગણની એક શાખા
खेमा स्वी० [क्षेमा]
કચ્છ વિજયની રાજધાની
खेय. पु० [ खेद]
६.
खेयण्ण. त्रि० [ खेदज्ञ)
ખેદને જાણનાર
खेयण्णय. त्रि० [ क्षेत्रज्ञक]
જુઓ ઉપર
खेल. पु० [ श्लेष्मन् ] ई, जनमो
खेलत्त न० [ श्लेष्मनत्व ]
બળખાપણું
खेलपडिय. त्रि० [श्लेष्मपतित]
બળખાનું પડવું
खेलमत्त त्रि० [ श्लेष्मवत्
आगम शब्दादि संग्रह
બળખાયુક્ત
खेलासव. पु० [ श्लेष्माश्रव]
કફ બહાર નીકળવો
રમવું, કીડા કરવી खेल्ल, पु० [ श्लेष्मन्
४५. जो खेल्लणग न० [ खेलनक] ક્રીડા કરવી खेल्लणय न० खेलनक]
ક્રીડા કરવી
खेल्लावणधाई. स्त्री० [ खेलनकधात्री ]
બાળકને રમાડનારી ધાવમાતા
खेव धा० [ क्षपय् ।
•
ફેંકવું
खेव पु० [क्षेप]
ફેંકવુ તે, ન્યાસ
खेवणी. स्त्री० [ क्षेपणी]
ક્ષેપણી
खेवाव. न० [दे०]
હાથના આલંબનથી ઉપર ઉપર ચઢવું
खेविय. त्रिo [क्षेपित)
ફેંકાયેલ
खोओद. पु० [क्षोदोद]
એક સમુદ્ર-વિશેષ
खोखग्भमाण. त्रिo (चोक्षुभ्यमान ] અતિશય ક્ષોભ પામતું
खोड. पु० (दे०)
મોટું લાકડું, પ્રદેશ, વિભાગ, સ્થળ
खोडण. पु० [दे०, (खोटग)]
અખોડા તરીકે ઓળખાતી પડિલેહણની ક્રિયા-વિશેષ खोडा. स्त्री० [ खोडा ]
ખૂંટો, પ્રમાર્જના खोडेयव्य त्रि० (दे०] નિષેધ કરવા યોગ્ય
खोत. पु० [ क्षोद्र)
खेलोसहिपत्त त्रि० [ श्लेष्मौषधिप्राप्त ]
શેરડી, એક દ્વીપ-સમુદ્ર
ચૂંકથી દર્દ મટી જાય તેવી શક્તિ
खोतरस, न० [क्षोदरस)
खेल्ल. धा० [खेल्
શેરડીનો રસ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 113
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
खोतोद. पु० [क्षोदोद]
એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર खोतोदग. न० [क्षोदोदक]
શેરડીના રસ જેવું પાણી खोतोदय. न० [क्षोदोदक]
જુઓ ઉપર खोद. न० [क्षोद्र]
મધ, શેરડી खोदरस. पु० [क्षोदरस]
શેરડીનો રસ, સમુદ્ર खोदवर. पु० [क्षोदवर]
એક સમુદ્ર खोदोद. पु० [क्षोदोद]
એક સમુદ્ર खोदोदग. न० [क्षोदोदक]
શેરડીના રસ જેવું પાણી खोदोय. पु० [क्षोदोद]
એક સમુદ્ર खोदोयग. न० [क्षोदोदक]
हुमो 'खोदोदग' खोद्द. न० [क्षोद्र]
મધ, શેરડી खोद्दाहार. त्रि० [क्षौद्राहार]
મધનો ખોરાક खोभ. धा० [क्षोभय] વિચલિત કરવું खोभइउं. कृ० [क्षोभयितुम्] વિચલિત કરવા માટે खोभंत. धा० [क्षोभयत्] વિચલિત કરવું તે खोभण. न० [क्षोभन] વિહળતા, દુ:ખ થવું, વિચલિત થવું खोभिज्जमाण. कृ० [क्षोभ्यमान] વિચલિત થતો खोभित्तए. कृ० [क्षोभयितुम]
વિચલિત કરવા માટે खोभिय. त्रि० [क्षोभित]
સ્થાનથી ચલાવેલ, ક્ષોભ પમાડેલ खोम. न० [क्षौम]
વસ્ત્ર વિશેષ, કપાસ-શણ-રેશમ આદિમાંથી બનેલ વસ્ત્ર खोमगपसिण. न० [क्षौमकप्रश्न] વિદ્યા વિશેષ-જેમાં વસ્ત્રમાં દેવનું આહ્વાન થાય खोमजुयल, न० [क्षौमयुगल]
સુતરાઉ વસ્ત્રની જોડ खोमदुग्गल. न० [क्षौमदुकूल]
સુતરાઉ તથા રેશમી વસ્ત્ર खोमय. न० [क्षौमक]
यो ‘खोम' खोमिय. न० [क्षौमिक]
यो ‘खोम' खोय. पु० [क्षौद्र]
ચૂર્ણ કરવું તે, વિદારણ, એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર, શેરડી खोयरस. पु० [क्षोदरस]
શેરડીનો રસ खोयवर. पु० [क्षोदवर]
એક દ્વીપ खोल. पु० [खोल]
ખોળ, ગુપ્તચર खोसिय. त्रि० दे०] જીર્ણ થયેલ
[ग] ग. विशे० [ग]
જનાર, પ્રાપ્ત થનાર गअ. वि० [गज
यो ‘गयसुकुमाल' गइ. स्त्री० [गति]
गति, याल, हिताहितबोध ज्ञान, सवयोध, प्रहार, ભેદ, ગમન, દેવાદિ પાંચગતિ, ભવાંતર ગમન, વિસ્તાર કરનાર આશ્રયસ્થાન, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ, गइ. स्त्री० [गति]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 114
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
'પન્નવણા' સૂત્રનું એક દ્વાર ગફ. સ્ત્રી [ગતિ]
ધર્માસ્તિકાયનું લક્ષણ, गइकल्लाण. त्रि० [गतिकल्याण)
કલ્યાણરૂપ ઉચ્ચ ગતિ પામનાર
गइनाम, न० [गतिनामन् ]
નાકર્મની એક પ્રકૃતિ गइनामनिधत्ताउक. न० [गतिनामनिधत्तायुष्क] ગતિનામકર્મયુક્ત નિબિડ ભાવથી પ્રાપ્ત આયુષ્ય કર્મ પુલ
गहनामनिहत्ताउय न० [गतिनामनिधत्तायुष्क)
જુઓ ઉપર
गइपडिहा. स्त्री० [गतिप्रतिघात]
શુભ ગતિનો પ્રતિઘાત કે અટકાયત
गड़परिणाम. पु० [गतिपरिणाम ] ગતિનું પરિણામ મÜવાય. પુ૦ [īતિપ્રવા૯] એક અધ્યયન વિશેષ
se. ff {}}
ગમન કરનાર
गइरइय. पु० [ गतिरतिक ] ગમનપ્રિય એવો
गइलक्खण, पु० [गतिलक्षण)
દેશાંતરપ્રાપ્તિ આદિ લક્ષણયુક્ત એવો
गइविव्भम. पु० [गतिविभ्रम ]
ગતિની શોભા
गइविसय पु० [गतिविषय]
ગતિ શક્તિ
- to {}}
જુઓ ‘નર્
गईविसेस. त्रि० [ गतिविशेष]
आगम शब्दादि संग्रह
ગતિ-વિશેષ
1. વિ
'મહાગિરિ' ના શિષ્ય ધનનુન ના શિષ્ય, તે પાંચમાં નિહ્નવ થયા. તેણે ઉલુકાતીરે દરિય નામનો મત કાઢેલો તે નામેય નામે પણ ઓળખાય છે.
गंगदत्त - १. वि० [ गङ्गदत्त]
હસ્તિનાપુરનો એક ધનાઢ્ય વેપારી, ભ॰ મુનિસુવ્રત્ત પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ પામી મહાશુક્ર કલ્પે દેવ થયા. गंगदत्त - २. वि० [ गङ्गदत्त]
વાસુદેવ માત્ત નો પૂર્વભવ, તે હસ્તિનાપુરના એક ગાથાપતિના પુત્ર હતા. તેની માતાના દ્વેષને કારણે તેણે આચાર્ય દુમસેન પાસે દીક્ષા લીધી, તેની માતાને કારણે તેણે રાગથી નિયાણુ કર્યુ.
गंगदत्त - ३. वि० [ गङ्गदत्त]
છઠ્ઠા બળદેવ જ્ઞાનંત અને છઠ્ઠા વાસુદેવ પુરિસપુંકરિના પૂર્વભવના ધર્માચાર્ય
गंगदत्त ४. वि० [गङ्गदत्त)
રાજગૃહીનો એક ગાથાપતિ ભ॰ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. વિપુલ પર્વત ઉપર મોક્ષે ગયા.
गंगदत्ता ५. वि० [गङ्गदत्ता
પાટલિમંડ નગરના સાર્થવાહની પત્ની તેને કંવરા પુત્ર
હતો.
गंगपासावच्चिज्ज. वि० [गङ्ग-पार्श्वापतित्यं ]
જુઓ ‘ગંગેય-’
गंगप्पवायकुंड. पु० [ गङ्गाप्रपातकुण्ड ]
જ્યાં ગંગા નદીનો પ્રવાહ પડે છે તે કુંડ गंगप्पवायद्दह. पु० [गङ्गप्रपातद्रह)
એક બ્રહ inf. Yo {}
મૌન, વિશેષનામ
गंगाकुंड. पु० [ गङ्गाकुण्ड ]
એક કડ ne. ન૦ [nglòel] ગંગાનો કિનારો
પંચાળના. સ્ત્રી [/$pclh]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
öા. સ્ત્રી [IST]
ભરતક્ષેત્રમાં વહેતી એક મોટી નદી
Page 115
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુઓ ઉપર
गंगादीव. पु० [ गङ्गाद्वीप ] એકલીપ વિશેષ
गंगादेवी. स्त्री० [ गङ्गादेवी]
એક દેવી-વિશેષ
गंगापमाण, पु० [गङ्गाप्रमाण]
ગંગાનદીનું પ્રમાણ
गंगापुलिण. पु० [ गङ्गापुलिन]
ગંગાનો કાંઠો
गंगामट्टिया. स्त्री० [ गङ्गामृतिका]
ગંગાની માટી
गंगावत्त. पु० [गङ्गावर्त्त]
એક બ્રહ
गंगावत्तग. पु० [ गङ्गावर्त्तक]
આવર્ત વિશેષ
गंगावत्तणकूड. पु० [गङ्गावर्तनकूड]
એક કૂટ-શિખર વિશેષ
गंगावत्तय. पु० [गङ्गावत]
આવર્ત વિશેષ
गंगावालुया. स्त्री० [ गङ्गावालुका]
ગંગાની રેતી
गंगासलिल न० [ गङ्गासलिल ]
ગંગાનદીનું પાણી
गंगासयसहस्स न० [ गङ्गाशतसहस्र ]
ગોશાલાના માનાનુસાર એક કાલપ્રમાણ
गंगेय- १. वि० (गाय)
ભ॰ પાર્શ્વની શાખાની એક સાધુ. ભ॰ મહાવીર સાથે વિવિધ પ્રશ્નોત્તર પછી તેણે ભુ મહાવીરનો માર્ગ स्वीकार्यो.
गंगेय - २. वि० [ गाङ्गेय]
હસ્તિનાપુરના એક રાજકુમાર
गंगेय-३. वि० (गाय)
पृथ्वी गंग
गंज. पु० (गञ्ज)
आगम शब्दादि संग्रह
ગાંજો, એક વનસ્પતિ
गंजसाला. स्त्री० [गञ्जशाला ] ગાંજાની દુકાન
गंड्ठि. पु० [ ग्रन्थि ]
ગાંઠ, કર્મજનિત રાગા
गंठि. पु० [ग्रन्थि]
જુઓ ઉપર
गंठिग. त्रि० [ ग्रन्थिक]
કર્મગ્રંથિ गठिच्छेदग. त्रि० [ ग्रन्थिछेदक ]
ગાંઠ છોડી ચોરી કરનાર गठिच्छेयय त्रि० [ग्रन्थिछेदक
જુઓ ઉપર
गठिभेय. त्रि० [ग्रन्थिभेद ]
દ્રવ્યથી ગાંઠ છોડી ચોરી કરવી ભાવથી રાગદ્વેષ છોડવા
ठिभेयग. पु० [ ग्रन्थिभेदक ]
ગ્રંથિ ભેદનાર
गठिय, त्रि० (ग्रन्थित ]
ગૂંથેલું, ગાંઠ મારેલું गठियसत्त, पु० [ग्रन्धिकसत्व ]
મોહની નિબિક ગાંઠવાળો, અભવ્યજીવ
गठिया स्त्री० [ ग्रन्थिका ]
खो 'गंट्ठि'
मंठिल, त्रि० (ग्रन्थिल ]
ગાંઠવાળું मंठिल्ल. त्रि० [ग्रन्थिमत्
કર્મસંબંધિ ગાંઠવાળું
गंठी, स्त्री० [ग्रन्थि)
पृथ्वी गठि
गंड. पु० [ गण्ड ]
ज्योल, गाल, शुभ 56माज, रसोजी, हडी, गेडी, स्तन
गंडअ. पु० [ गण्डक)
ઢંઢેરો પીટનાર
गंडतल न० [ गण्डतल] ગાલની સપાટી
गंडदेस. पु० [ गण्डदेश ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 116
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ગાલનો ભાગ
જઇને गंडमाणिया. स्त्री० [गण्डमानिका]
iતાર. ત્રિ. [તૂ] દેશ પ્રસિદ્ધ માપ
જનાર, ચાલનાર iડયન. ૧૦ [[çત]
તુ. ત્રિ. [Ç] જુઓ ગંડત
જનાર, ચાલનાર પંડણ. સ્ત્રી[TUકરેd]
તું. કૃo [ 7] ગાલ પર કરેલ કસ્તુરી વગેરે રેખા
જઇને iડી. પુo [TUS*]
गंतुंपच्चागत. पु० [गत्वाप्रत्यागत] હજામ
ગૌચરી ગ્રહણ કરવાની એક પદ્ધતિ ડાવુન. ૧૦ [TUSાન]
गंतुपच्चागता. स्त्री० [गत्वाप्रत्यागता] હજામનું કુળ
જુઓ ઉપર riડિ. ત્રિો [T[3]
તુમ'. [તુમન રસોળી, એક રોગ
જવાની ઇચ્છાવાળો, એક પ્રકારે અવિનિત શિષ્ય iડયા, સ્ત્રી [T[31]
તૂન. ૦ [mત્વા] ગંડેરી, સોનાની એરણ, સામાન્ય અર્થાધિકારવાળી ગ્રન્થ | જઇને, આવીને પદ્ધતિ
તૂ, 50 [C] गंडियानुओग. पु० [गण्डिकानुयोग]
જઇને, આવીને દ્રષ્ટિવાદ સૂત્ર અંતર્ગત્ એક અનુયોગ વિશેષ
fથ, પુo પ્રિન્થ) iડી. સ્ત્રી [TGી]
ગ્રંથ, 'સૂયગડ' સૂત્રનું એક અધ્યયન, પુસ્તક, સોનાની એરણ મુકવાનું લાકડાનું ઢીમચું, ગંડીપુસ્તક, બાહ્યાભ્યતર પરિગ્રહ, સૂત્રાર્થ, સ્વજન-સંબંધિ, જ્ઞાનાદિ, કમળ કર્ણિકા
જેનાથી આત્મા બંધાય તે iડીપ૬. ત્રિ[TUsીપત્રો
fથ. સ્ત્રી પબ્લ્યુિ એક પ્રાણી-વિશેષ
જુઓ મં6િ iડીપ. પુ. [TUGીપ) જુઓ ઉપર
गंथिभेदग. त्रि० [ग्रन्थिभेदक] iqયતા. પુo [+ાપકૂપ૬]
ગ્રંથિને ભેદનાર, રાગદ્વેષની ગાંઠ છોડનાર ગીંગોડો-એક બેઇન્દ્રિય જીવ
ifથમ. ત્રિો [ન્થિમ7 गंडूलय. पु० [गण्डोलक]
દોરાથી ગુંથીને બનાવેલ જુઓ ઉપર
ifથમ. ત્રિ[શ્વેિત] गंडोवहाणय. पु० [गण्डोपधानक]
ગ્રન્થસ્થ રહેલ ગાલપચોરીયું
ઘ. પુ0 [ ન્થ) गंडोवहाणिया, स्त्री० [गण्डोपधानिका]
ગંધ, ઘાણ ઇન્દ્રિયનો વિષય, એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર, જુઓ ઉપર
ઉદ્ગમનો એક દોષ, ચૂર્ણ વિશેષ એક દેવવિમાન fiતવ્ય. ત્રિ[ાન્તU]
iઘો . ૧૦ [શ્વેત] જવા લાયક, જાણવું
ગંધને આશ્રિને તા. ૦ [17]
fઘં. [ન્થિાક્]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 117
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ગંધપ્રધાન દ્રવ્યના ત્વચાઆદિ અવયવ fથવસાય. ૧૦ [Tબ્ધઋષાય)
સુગંધીત કરેલ અંગ લુંછવાનું વસ્ત્ર गंधकासाइ. त्रि० [गन्धकाषायिन्]
જુઓ ઉપર गंधकासाइय. त्रि० [गन्धकाषायिक]
જુઓ ઉપર गंधकासाइया. स्त्री० [गन्धकाषायिका]
જુઓ ઉપર गंधकासाई. स्त्री० [गन्धकाषायिका]
જુઓ ઉપર fiઘણુત્તિ. સ્ત્રી [Tન્થયુ]િ
સુગંધી પદાર્થ બનાવવાની યુક્તિ વિશેષ iઘટ્ટય. ૧૦ [IWાષ્ટh]
સુગંધી ચૂર્ણ गंधण. पु० [गन्धन]
ગંધન જાતિનો એક સર્પ ijથતો. મ૦ [શ્વેત]
ગંધને આશ્રિને viદત્ત. ૧૦ [ન્ધત્વો
ગંધપણું fથવી. સ્ત્રી[ન્યવી ]
એક દેવી गंधदेवी. वि० [गन्धदेवी કોઈ ગાથાપતિની પુત્રી હતી. ભ૦ પાર્થના શાસનમાં દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ સૌધર્મકલ્પ દેવી થયા. ભ૦
મહાવીર સન્મુખ નાટ્યવિધિ દેખાડી વંદના કરી. fથળ. સ્ત્રી [શ્વેશ્ચાળ]
ગંધનો સમુહ fથદ્ધાળ. સ્ત્રી[[ન્યપ્રાnિ]
જુઓ ઉપર fiઘદ્ધળિ. સ્ત્રી [Tquir]
જુઓ ઉપર fiદનામ. ન. [Çનામન] નામકર્મની એક પ્રકીતિ
गंधनीसास. पु० [गन्धनिःश्वास]
કમલની ગંધ સમાન મુખનો નિ:શ્વાસ गंधपज्जव. पु० [गन्धपर्यव]
ગંધના પર્યાય गंधपरिणाम. पु० [गन्धपरिणाम]
ગંધનું પરિણમન થવુ તે गंधप्पिय. वि० [गन्दप्रिय]
એક રાજકુમાર, જેને સુગંધનો શોખ હતો. તે જ કારણે મૃત્યુ થયું. fથમંત. ત્રિ. [Tબ્ધમત]
ગંધવાળું गंधमल्ल. स्त्री० [गन्धमाल्य]
સુગંધી માળા गंधमादण. पु० [गन्धमादन]
એક વક્ષસ્કાર પર્વત गंधमायण. पु० [गन्धमादन]
જુઓ ઉપર गंधमायणकूड. पु० [गन्धमादनकूट]
એક ફૂટ गंधवट्टि. स्त्री० [गन्धवर्ति
અગરબત્તી, ગંધ દ્રવ્યની બનવેલ ગોળી गंधवट्टिभूत. त्रि० [गन्धवर्तिभूत]
જેમાં ઉત્તમ સુગંધી હોય તેવી ગુટિકા गंधवट्टिभूय. त्रि० [गन्धवर्तिभूत]
જુઓ ઉપર | fઘવાસ. ૧૦ [ન્ધવાસ]
એક ચૂર્ણ વિશેષ गंधवासा. स्त्री० [गन्धवर्षा]
ગંધનો વરસાદ गंधविही. पु० [गन्धविधि]
ગંધયુક્ત પદાર્થ બનાવવા માટેની વિધિ fઘવ્ય. પુo [ન્ધર્વ ગાંધર્વ, ગાયન પ્રિય વ્યંતરની એક જાત, એક લિપિ,
ગવૈયો, અહોરાત્રનું એક મુહૂર્ત, એક વિદ્યા गंधव्वकंठ. पु० [गन्धर्वकण्ठ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 118
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
એક રત્ન गंधव्वकंठग. पु० [गन्धर्वकण्ठक]
એક રત્ન गंधव्वकन्ना. स्त्री० [गन्धर्वकन्या]
ગંધર્વ કન્યા गंधव्वघरग. पु० [गन्धर्वगृहक]
નાટક શાળા गंधव्वछाया. स्त्री० [गन्धर्वछाया]
છાયાનો એક ભેદ गंधव्वदेव. पु० [गन्धर्वदेव]
ગંધર્વ દેવતા गंधव्वनगर. पु० [गन्धर्वनगर]
આકાશમાં ગંધર્વનગર આકારે થતા વાદળા गंधव्वनट्ट. न० [गन्धर्वनाट्य]
ગંધર્વનૃત્ય गंधव्वनागदत्त. वि० [गन्धर्वनागदत्त] हुयी 'नागदत्त' संगीत विशार,हीक्षा भार
गया. गंधव्वलिवी. स्त्री० [गन्धर्वलिपि]
એક લિપિ गंधव्वाणिय. पु० [गन्धवर्वानीक]
ગંધર્વોની સેના, ગાયન કરનારા गंधव्वाणियाधिपति. पु० [गन्धवार्नीकाधिपति]
ગંધર્વ સેનાના અધિપતિ गंधव्वाणियाधिवति. पु० [गन्धर्वानीकाधिपति]
જુઓ ઉપર गंधव्वाणियाहिवइ. पु० [गन्धर्वानीकाधिपति]
જુઓ ઉપર गंधव्विंद. पु० [गन्धर्वेन्द्र]
એક વ્યંતરેન્દ્ર गंधहत्थि. पु० [गन्धहस्तिन्]
ઉત્તમ હાથી गंधहत्थि. वि० [गन्धहस्तिन्]
આગમોનું વિશદ્ જ્ઞાન ધરાવતા એક આચાર્ય જેણે आयारो
સૂત્રની વૃત્તિ રચેલી. गंधहत्थिरयण. न० [गन्धहस्तिरत्न]
ઉત્તમ એવો ગંધહસ્તિ, ચક્રવર્તીનું એક રત્ન गंधहारग. त्रि० [गन्धहारक]
એક પ્લેચ્છ દેશ गंधादेस. पु० [गन्धदेश]
ગંધને આશ્રિને गंधानुवाइ. पु० [गन्धानुपातिन्]
એક વૃત્તવૈતાઢ્ય પર્વત गंधार. पु० [गन्धार]
સાત સ્વરમાંનો ત્રીજો સ્વર, ગંધાર નામક એક દેશ गंधारगाम. पु० [गन्धारग्राम]
સાત મૂર્છાનાનો આશ્રયભૂત શ્રુતિ સહુહ गंधारी. स्त्री० [गन्धारी]
એક પ્રકારની વિદ્યા गंधारी-१. वि० [गन्धारी કૃષ્ણ વાસુદેવના આઠ પટ્ટરાણીમાંના ત્રીજા પટ્ટરાણી.
शेष 5था यो 'पउमावई-५' ४४५ गंधारी-२. वि० [गन्धारी
बलकोट्ट नी पत्नी सने हरिएसबल नी माता गंधावइ. पु० [गन्धापातिन्]
એક વૃત્તવૈતાઢ્ય પર્વત गंधावइवट्टवेयड्ड. पु० [गन्धापातिवृत्तवैताढ्य]
એક વૃત્ત વૈતાદ્યપર્વત गंधावति. स्त्री० [गन्धापातिन्]
જુઓ ઉપર गंधावाति. स्त्री० [गन्धापातिन्]
જુઓ ઉપર गंधावातिवासि. पु० [गन्धापातिवासिन]
ગંધાપાતિ વૃત્ત વૈતાદ્યમાં રહેનાર गंधाहारग. त्रि० [गन्धारक]
ગંધહાર નિવાસી गंधि. पु० [गन्धिन]
ગંધવાળું गंधिय. त्रि० [गन्धित]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 119
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સુવાસિત, ગંધવાળું गंधियसाला. स्त्री० [गन्धिकाला]
ગંધીયાણુ વેચવાની જગ્યા ifથત. પુo [mન્શિન)
મહાવિદેહની એક વિજય rifથનાવ. સ્ત્રી [mશ્વિનાવત]
જુઓ ઉપર गंधिलावईकूड. पु० [गन्धिलावतीकूट]
એક ફૂટ ifથનાવતી. સ્ત્રી [ન્થિનાવતી]
મહાવિદેહની એક વિજય गंधिलावतीकूड. पु० [गन्धिलावतीकूट]
એક ફૂટ ifથી. ત્રિો [બ્ધિ)
કરિયાણું, ગંધવાળું iા . ૧૦ [Tન્થો] સુગંધી પાણી ઘો. ૧૦ [Tળ્યોદ્રશ્ન] સુગંધી પાણી fમીર. ત્રિ. [1શ્મીર)
પ્રકાશરહિત, એક સ્વર, નમેલ, એક અધ્યયન fમીર. ત્રિો [શ્મીર)
ગંભીર, સાગરપેટો, ઊંડુ, આગાધ, ગહન fમીર. ત્રિ. [THીર].
ચતુરિન્દ્રિય જીવવિશેષ fમીર. વિ. [શ્મીર) રાજા ગંધર્વદ્દ અને રાણી ઘરળ ના પુત્ર. ભ૦
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી, શત્રુંજય તીર્થે મોક્ષે ગયા fમીરતર. વિશે. [Tમ્ભીરતર)
અતિગંભીર गंभीरपोयपट्टण. न० [गम्भीरपोतपत्तन]
વહાણ રાખવાની જગ્યા, બંદર fમીરમાનિની. સ્ત્રી [શ્મીરમાંત્નિની]
મહાવિદેહની એક અંતર નદી jમીરા. ત્રિ, [TMીર]
ગંભીર गंभीरविजय, पु० [गम्भीरविजय]
અંધારાવાળું સ્થાન गकारपविभत्ति. पु० [गकारप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇ નાટક IIન. ૧૦ [NI]
આકાશ, गगनगण. पु० [गगनगण]
ગગનરૂપી ગચ્છ, સમૂહ નગનતન. નવ નિતત્ત]
આકાશતલ IIIનમંડન. ૧૦ [+ાનમUર્ડનો
આકાશ મંડલ TH. વિ. [II ગર્ગકુળના એક આચાર્ય, તેમના અવિનીત શિષ્યોને
છોડીને તપોમગ્ન બન્યા. गग्ग. पु० [गार्ग्य]
ગૌતમ ગોત્રની શાખા, તેમાં ઉપજેલ પુરુષ NR. ૧૦ [Iક્ર) શ્વાસ રુંધાતા બોલવું તે રિ. સ્ત્રી[T ]
ગગરી, નાનો ઘડો પચ્છ. થા. [1]
જવું, ચાલવું, જાણવું, પ્રાપ્ત કરવું છું. થા૦ [મ) જણાવવું, ગમન કરાવવું Tચ્છ. પુ [Tચ્છ)
ગણ, સમૂહ, સમુદાય, સંગ Tષ્ઠત. ૦ [Tચ્છ)
જતો, ચાલતો Tચ્છજાય. ત્રિો [Tચ્છત]
ગચ્છમાં રહેલ Tચ્છમાન. વૃ૦ [Iછે)
જતો, ચાલતો ચ્છવર. ત્રિ. [ છુંવર)
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 120
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઉત્તમોત્તમ ગચ્છ
ખાડો, ગાડર અચ્છસમુદ્. પુo [Tચ્છસમુદ્ર)
દુય. પુo [ર્ત] ગચ્છ રૂપ સાગર
ખાડો, ખાડ Tચ્છાયાર. પુo [Iઠ્ઠીવાર)
gિ. સ્ત્રી ૦િ ] એક આગમ સૂત્ર
ગાડી આચ્છાવ. થા૦ [1મ|
રૃ. ૫૦ ર્તિ) જણાવવું, ગમન કરાવવું
ખાડો છત્ત. વૃ૦ [Ç]
Tય. ત્રિ, [[દ્ધ જવા માટે
આસક્તિ પામેલ, મૂર્શિત ચ્છિત્તા. ૦ [ત્વI]
ગઢ. થા૦ [૪] જઇને
ગૂંથવું, બાંધવું છેત્તા. વૃ50 [C] જઇને
તિ. વિશેo [fથત] ન, પુo [1]
ગૂંથેલ, બાંધેલ હાથી, ઇન્દ્ર કે દેવનું ચિહ્ન, ગુચ્છો, એક અધ્યયનનું નામ, | ઢિge. p. [ ] માન. પુo [1]
ગૂંથવા માટે (તીર્થકરનું લાંછન)
ઢિય. ત્રિ. [fથત] TM. ૧૦ [1]
ગૃદ્ધ, આસક્ત ગદ્યબદ્ધ, કાવ્ય નહીં તે
TUા. પુo [T] M. થા૦ [1]
ગણ, સમુદાય, સમૂહ, ગણના કરવી તે, મલ્લ આદિનો ગર્જના કરવી, ગાજવું
સમુદાય, ગચ્છ, સમાન ક્રિયા કે વાચનના લેનારનો Tનંત. વૃ૦ [ર્ન)
સમુહ, ચાંદ્ર આદિ કુલનો સમૂહ, સંઘનો ભાગ, મૂળભેદ ગાજતો, ગર્જતો
TU. ઘ૦ [TUI] Mવ. પુo [TMદ્રિવ)
ગણવું, ગણના કરવી અન્નદેવતા
. પુo [T] TMન. પુo ટ્રેિo, ]
ગણક, જ્યોતિષી કોઇ દેશવિશેષ વસ્ત્ર
गणग. पु० [गतक] પાત્ર. પુo [TMનો
જુઓ ઉપર ગર્જના કરનાર
गणट्ठकर. पु० [गणार्थकर] ન્જિત. વિશેo [નિર્ત
ગણ-સમુદાયનું કામ કરનાર ગર્જના, ગાજેલ
गणत्थकर. पु० [गणार्थकर] गज्जित्तु. पु० [गजिती
ગણ-સમુદાયનું કામ કરનાર ગાજનાર
गणथेर. पु० [गणस्थविर] જન્મય. વિશે. [ર્જિત]
ગણનો નિગ્રહ કરનાર, ગણમાં રહેલ સ્થવિર જુઓ ‘ગન્નિત
गणधम्म. पु० [गणधर्म) દુ. પુo [id]
ગણનો ધર્મ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 121
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गणधर. पु० [गणधर] ગણધર, ગણધારક, તીર્થકરના મુખ્યશિષ્ય, સૂત્ર કર્તા, આચાર્ય, અનુત્તર દર્શનજ્ઞાનાદિ ધર્મગણ ધારણકર્તા गणधरगंडिया. स्त्री० [गणधरकंडिका]
ગણધર સંબંધિ માહિતી જેમાં રહેલ છે તેવું અધ્યયન गणधरमेर. पु० [गणधरमेर]
ગણધરની મર્યાદા गणधरवंस. पु० [गणधरवंश]
ગણધરોનો વંશ गणना. स्त्री० [गणना]
ગણતરી गणनातिरित्त. त्रि० [गणनातिरिक्त]
ગણનાથી જુદું गणनानुपुव्वी. स्त्री० [गणनानुपूर्वी]
અનુપૂર્વીનો એક ભેદ गणनाम. न० [गणनामन्]
ગણ-નામ गणनायक. पु० [गणनायक]
ગણ ના નાયક गणनायग. पु० [गणनायक]
ગણના નાયક गणनोवग. त्रि० [गणनोपग]
ગણતરીથી નક્કી કરેલ गणभेय. पु० [गणभेद]
ગણ-ભેદ गणमाण. कृ० [गणयत्]
ગણવું તે गणराय. पु० [गणराज]
ગણનો રાજા, કાર્ય વખતે ધાને એકઠો કરે તેવો સામંત गणविउस्सग्ग. पु० [गणव्युत्सर्ग]
ગણગચ્છનો ત્યાગ, વ્યુત્સર્ગનો એક ભેદ गणवेयावच्च. पु० [गणवैयावृत्त्य ]
ગણની સેવ, દશ વૈયાવચ્ચનો એક ભેદ गणसंगह. पु० [गणसङ्ग्रह] સાધુ સમુદાય એકઠો કરવો તે
गणसंगहकर. पु० [गणसङ्ग्रहकर]
સમુદાયનો આહાર અને જ્ઞાનાદિથી સંગ્રહ કરનાર गणसंहिति. स्त्री० [गणसंस्थिति]
સ્વગચ્છ દ્વારા કરાયેલ મર્યાદા गणसामायारी. स्त्री० [गणसामाचारी]
સાધુના સમુદાયની આચારાદિ મર્યાદા गणसोभाकर. त्रि० [गणशोभाकर]
સમુદાયને શોભાવનાર गणसोहिकर. त्रि० [गणशोधिकर]
ગણની શુદ્ધિ કરનાર गणहर. पु० [गणधर] यो 'गणधर' गणहरचियगा. स्त्री० [गणभधरचितका]
ગણધરોની ચિત્તા गणाभिओग. पु० [गणाभिओग]
ગણ-સમુદાયની આજ્ઞા गणावक्कमण, न० [गणापक्रमण]
ગણથી બહાર નીકળવું गणावच्छेइणि. स्त्री० [गणावच्छेदिनी] ગચ્છના સાધ્વીઓની સારસંભાળ કરનાર મુખ્ય સાધ્વીરૂપ गणावच्छेइणी. स्त्री० [गणावच्छेदिनी]
જુઓ ઉપર गणावच्छेइय. पु० [गणावच्छेदक]
ગણના સાધુની સંભાળ લેનાર મુખ્ય સાધુ गणावच्छेइयत्त. न० [गणावच्छेदकत्व]
ગણાવચ્છેદક'પણું गणावच्छेद. पु० [गणावच्छेद]
यो ‘गणावच्छेइय' गणावच्छेयय. पु० [गणावच्छेदक]
જુઓ ઉપર गणाहिवइ, पु० [गणाधिपति]
ગણ-નાયક गणि. पु० [गणिन्]
આચાર્ય, ગચ્છના ઉપરી गणिज्ज. त्रि० [गण्य]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 122
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગણવું
गणिज्जमाण, कृ० [ गण्यमान ] ગણવા ચો
गणिणी. स्त्री० [ गणिणी] મુખ્ય સાધ્વી
गणित न० [ गणित ]
ગણિતકલા, અંકલિપિ
गणितलिवि. स्त्री० [ गणितलिपि ]
એક લિપિ
गणित्त न० [ गणित्व ]
ગણિપણું
गणित्ता, कृ० (गणित्वा ] ગાન કરીને
गणिपिडग न० [ गणिपिटक ]
જિન પ્રવચન, આચાર્યની પેટી કે જેમાં શાસ્ત્રીય તત્ત્વો
ભરેલા હોય તે, દ્વાદશાંગી
गणिपिडगधर. पु० [ गणिपिटकधर ]
'ગણિપિટક'ને ધારણ કરનાર
गणिपिडय न० ( गणिपिटक ]
यो 'गणिपिडग'
गणिभाव. पु० [गणिभाव ]
આચાર્યપણું
गणिम. त्रि० [गण्य ]
ગણિમ, એક-બે-ત્રણ એવી સંખ્યા ગણાય તે
गणिय. पु० [गणिक ]
ગણિતવેત્તા
गणिय न० [ गणित ]
गणितवेत्तागशिता, हिसापडला, गोलु,
आगम शब्दादि संग्रह
गणिय न० [गणित 1
જૈન સાધુનું એક કૂળ गणियपय न० [ गणितपद] ગણન યોગ્ય પદ
गणियय, पु० [गणितक)
એક લિપિ વિશેષ गणिया स्त्री० [ गणिका ]
ગણિકા, વૈશ્યા
गणियानुओग. पु० [ गणितानुयोग ]
ચાર અનુયોગમાંનો એક યોગ-જેમાં ગણન મુખ્ય છે.
गणियायार, पु० [गणिकाचार |
ગણિકાનો આચાર
गणिवसभ. पु० [गणिगृषभ ]
શ્રેષ્ઠ આચાર્ય गणिवसह पु० [गणिवृषभ] શ્રેષ્ઠ આચાર્ચ
गणिविज्जा. स्त्री० [गणिविद्या]
એક આગમ સૂત્ર
गणिसंपदा स्त्री० [गणिसम्पदा ]
ગણિની સંપત્તિ
गणिसंपया स्वी० [गणिसम्पदा ]
જુઓ ઉપર गणी. पु० [गणी] देखो 'गणि'
गणेज्जमाण. कृ० [ गण्यमान ]
ગણી શકાય તેવું गणेत्तिया स्त्री० [दे०) હાથનો બેરખો
गत. त्रि० [गत)
ગયેલ, પ્રાપ્ત થયેલ
गता. स्वी० [गदा)
ગદા
गति, स्त्री० [गति)
गति नराहि यार गति, गमन, थाल, ४ ते
નરકાદિમાં જવું
गतिअभाव. विशे० [ गत्यभाव ]
ગતિ રહિતના
गतिकल्लाण, न० [गतिकल्याण |
શુભગતિ
गतिचरिम न० [गतिचरम]
यो 'गणित'
गणियलिवि. स्त्री० [ गणितलिपि ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 123
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ચરામનો ગતિને આશ્રિને એક ભેદ गतिनाम. न० [गतिनामन्]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના વડે ભવાંતર ગમન થાય गतिनामनिहत्ताउय. त्रि० [गतिनामनिधत्तायुष्क]
એક કર્મપ્રકૃતિ-વિશેષ गतिपरिणाम. पु० [गत्तपरिणाम]
ગતિરૂપ પરિણામ વિશેષ गतिपरियाय. पु० [गतिपर्याय ]
ગતિના પર્યાય-ચાલવું, મૃત્યુ પામવું આદિ गतिबंधण. न० [गतिबन्धन]
ગતિરૂપ કર્મનું બંધન તિમાતા. સ્ત્રી [mતિમાત્રા) ગતિની માત્રા તા. ત્રિ. [તિજ] ગતિ કરનાર, જનાર તિરતિક. ત્રિ. [તિરતિ]
ગમનમાં જેમને પ્રીતિ છે તે गतिसमावन्न. विशे० [गतिसमापन्न]
ગતિ પ્રાપ્ત गतिसमावन्नग. त्रि० [गतिसमापन्नक]
જેને ગતિ પ્રાપ્ત થયેલ છે તે ત્તિ. પુo [id]
ખાડો સત્ત. ૧૦ []
શરીર ત્તિ. ૧૦ [28]
પલંગ આદિના પાયા પત્થ. વિશેo [pī]
ગ્રસ્ત પીડિત गद्दतोय. पु० [गर्दतोय] લોકાંતિક દેવતાની એક જાતિ
. પુ. [1] ગધેડો, એ નામે એક રાજપુત્ર/મંત્રીપુત્ર . વિ[1]
જુઓ ગમન મશાન. સ્ત્રી [માતા) ગધેડા ઘર गद्दभाल. वि० [गर्दभाल) શ્રાવસ્તિનો એક પરિવ્રાજક, જેને હંસ નામનો શિષ્ય હતો. गद्दभालि. वि०० [गर्दभालि]
એ નામના એક સાધુ, જેણે સંયતિરાજાને પ્રતિબોધ કરેલા गद्दमिल्ल. वि० [गर्दमिल्ल] ઉજ્જૈનીનો એક રાજા, તે નવ નો પુત્ર અને મોનિયા નો ભાઈ હતો. હિપ તેનો મંત્રી હતો કે જેણે ગમન ને ડોનિયા સાથે અવૈધિક સંબંધ સ્થાપવામાં મદદ કરેલી. પછી નવ મુનિએ હિપને મન દ્વારા મારી નંખાવેલ, આચાર્ય વગ ના બહેન સ૨ક્સ સાધ્વીનું નમિત્તે અપહરણ કરેલું. અંતે તે આચાર્ય #lભન દ્વારા મરાયો. ૬૬. પુ[ A]
ગધેડો Tદ્ધપ. ૧૦ Jિધ્રપૃ8)
મરણનો એક ભેદ દમ. પુo [Tર્મ) ગર્ભ, ગર્ભાશય, ગર્ભને રહેવાનું સ્થાનરેશમના કીડાએ ઉત્પન્ન કરેલ કોસેટો, મધ્ય-વચલો ભાગ પદમવાર. સ્ત્રી [Tર્મક્ષરી]
જેના પ્રભાવે ગર્ભ ઉત્પન્ન થાય તેવી વિદ્યા પદમત. ત્રિ[Tર્માત)
ગર્ભમાં રહેલ પદમ. ત્રિો [Tર્માત)
ગર્ભમાં રહેલ Tદમપર. ૧૦ [T ]
ગર્ભગૃહ, ભોંયરું, સૌથી અંદરનો ઓરડો પદમપરા. ૧૦ [Tગ્રહ) જુઓ ઉપર મધર. ૧૦ [THહજ઼]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 124
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુઓ ઉપર
गन्भत, न० [गर्भत्व)
ગર્ભપણું
गब्भट्ठम. त्रि० [गब्भाष्टम ]
ગર્ભથી આઠમે વર્ષ
गन्भत्थ, त्रि० [गर्भस्थ ]
ગર્ભમાં રહેલ
गब्भदसि. विशे० [गर्भदर्शिन् ]
ગર્ભને જોનાર
गब्भमुद्देश, पु० [गर्भादिशक]
પન્નવાણા સૂત્રના એક ઉદ્દેશાનું નામ
गब्भवक्कंति. स्त्री० [ गर्भावक्रान्ति]
ગર્ભમાં ઉત્પત્તિ
गब्भवक्कंतिय त्रि० [ गर्भावक्रान्तिक]
ગર્ભજ-ગર્ભ થકી જન્મ પામનાર
गब्भवसहि. स्त्री० [ गर्भवसति ]
ગર્ભરૂપે વસવું
गन्भवसहिविमुक्क. त्रि० [ गर्भवसतिविमुक्त ]
ગર્ભાવાસથી મુક્ત થયેલ गब्भवास. पु० [ गर्भवास]
માતાના ગર્ભમાં રહેવું તે
गम्भहरण, न० [गर्भहरण)
ગર્ભને એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાને લઈ વો गब्भाधाण, न० [ गर्भाधान]
ગર્ભના આધાન સંસ્કાર गन्भाहाण, न० (गर्भाधान)
જુઓ ઉપર
गम्भिण. विशे० [ गर्भिण ]
ગર્ભયુક્ત, સહિત
गम्भिणी. स्वी० (गर्भिणी)
आगम शब्दादि संग्रह
गब्भुप्पति, पु० [ गर्भात्यत्ति ]
ગર્ભ ઉત્પત્તિ
गम. पु० [गम)
खालाप, सूत्रनो खातावो, उथन, वन, धुं ते प्रहार,
ભેદ, અર્થ પરિચ્છેદ
गम. धा० [गम्]
જવું, ગતિ કરવી
गर्म, धा० [ गम्यम् ]
લઈ જવું, પસાર કરવું, વ્યતીત કરવું
गमक, पु० [ गमक ]
यो 'गम'
गमग. पु० [ गमक) ગમનશીલ
गमन न० [गमन ]
यालपुं-४j-गति ४२वी ते वेहन, बोध, पुष्याहि नक्षत्र
गमनगुण. पु० [गमनगुण ]
અતિ રૂપ ગુણ, ધર્માસ્તિકાયનું લક્ષણ
गमनताए. कृ० [गन्तुम् ]
જવા માટે
गमनपयार न० [गमनप्रचार ] ગતિક્રિયાવૃત્તિ
गमनया. स्त्री० [गमन ]
ગતિ, ગામન
गमनसिद्ध. पु० [गमनसिद्ध]
ગતિ સિદ્ધ
गमनागमन न० [ गमनागमन ] જવું-આવવું
गमनिज्ज. त्रि० [गमनीय ]
ગમતું, ઉલ્લંઘવા યોગ્ય, રુચનું
गमनी, स्वी० [गमनीय)
એક ઉડવાની વિદ્યા
ગર્ભવતીી
गमय. पु० ( गमक)
गब्भिय. त्रि० [गर्भित ] ગર્ભયુક્ત, ગર્ભિત
આલાવો, સરબાપાનો વાયસમૂહ, વર્ણન, અધિકાર,ગમનશીલ
गम्भुद्देस. पु० [ गभदिश ]
ગર્ભસંબંધિ ઉદેશો
गमित्त. कृ० [ गन्तुम्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) - 2
Page 125
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જવા માટે गमत्ताए. कृ० [गन्तुम्]
જવા માટે गमिय. न० [गमिक]
જેમાં એક સરખા ઘણાં આલાપક છે તેવું દ્રષ્ટિવાદ સૂત્ર गम्म. त्रि० [गम्यम्]
મેળવી શકાય તેવું गम्ममाण. विशे० [गम्यमान]
બોધ યોગ્ય गय. त्रि० [गत]
ગયેલ, પ્રાપ્ત થયેલ, અદ્રશ્ય થયેલ, રહેલ, ગતિ गय. पु० [गज]
हुमो 'गज' गय. विशे० [गत]
ij,गयेल, मलित, मतीत, गमन, संभए। गयंद. पु० [गजेन्द्र ]
ઐરાવત હાથી गयकंठ. पु० [गजकण्ठ ]
એક રત્ન વિશેષ गयकंठग. पु० [गजकण्ठक]
જુઓ ઉપર गयकण्ण. पु० [गजकर्ण]
એક અંતદ્વપ गयकण्णदीव. पु० [गजकर्णद्वीप]
જુઓ ઉપર गयकरेणुय, न० [गजकरेणुक]
હાથીનું બચ્યું गयकलभ. पु० [गजकलभ]
હાથીનું બચ્યું. गयकलभय. पु० [गजकलभक]
જુઓ ઉપર गयकलभिया. स्त्री० [गजकलभिका]
નાના હાથણી गयकुल. न० [गजकुल] ગજકુળ
गयगय. त्रि० [गजगत]
હાથી ઉપર બેસેલ गयचम्म. न० [गजचर्मन]
હાથીનું ચામડું गयचलण. न० [गजचरण]
હાથીના પગ गयछाया. स्त्री० [गजछाया]
હાથીની છાયા, છાયા પ્રમાણ વિશેષ गयजूहियट्ठाण, न० [गजयूथिकस्थान]
હાથીના ટોળાને રહેવાનું સ્થાન गयजोहि. त्रि० [गजयोधन्]
હાથી સામે યુદ્ધ કરનાર गयण. न० [गगन]
આકાશ गयणतल. न० [गगनतल]
આકાશ તલ गयणयल. न० [गगनतल]
આકાશતળ गयतालुय. त्रि० [गजताकुल]
હાથીનું તાળવું-એક ઉપમા છે. गयदंत. पु० [गजदन्त]
હાથીદાંત, એક પર્વત गयदंतसंठिय. पु० [गजदन्तसंस्थित]
હાથીદાંતના આકારે રહેલ गयदंसण. न० [गतदर्शन]
સમ્યક્વરહિત गयदसण. त्रि० [गतदशन]
દાંત વગરનો गयपुर. न० [गजपुर]
હસ્તિનાપુર-નગર गयभत्त. न० [गजभक्त]
હાથીનું ખાણું गयमारिणी. स्त्री० [गजमारिणी]
એક ગુચ્છ વિશેષ गयरूवधारि. पु० [गजरूपधारिन्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 126
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
હાથીનું રૂપ ધારણ કરેલ
લગ્ન થવાના હતા. ભ૦ અરિષ્ટનેમિની વાણી સાંભળી, Tયનવરપુખ. ૧૦ [TMનક્ષT]
દીક્ષા લીધી. તે જ રાત્રિએ એકરાત્રિકી મહાપ્રતિમા હાથીના શુભાશુભ લક્ષણ જોવાની કળા
અંગીકાર કરી, સોમાના પિતા સોમીલે ગજસુકુમાલને Tયત્નોમ. ૧૦ [TMનોમ]
મરણાંત ઉપસર્ગ કર્યો. અંતકૃત કેવળી થયા. હાથીના રુંવાળા
गयसुकुमाल-२. वि० [गजसुकुमार] गयवइ. पु० [गजपति]
દીક્ષા લીધા પછી કોઈએ હજારો ખીલાથી મઢેલ હોય શ્રેષ્ઠ હાથી
તેવા લીલા ચામડાથી બાંધી, પૃથ્વી ઉપર પછાડ્યા છતાં गयवइया. स्त्री० [गतपतिका]
સમાધિ મરણ સાધ્યું. જેનો પતિ ચાલી ગયેલ છે તે
गयसूमाल. वि० [गजसुकुमारों જયવતી. પુo [Tનપતી]
જુઓ જયસુમાત્ર–?' મુખ્ય હાથી
Tયા. સ્ત્રી. [1] જયવર. પુ0 [ વર)
ગદા, વિષ્ણુનું એક આયુધ શ્રેષ્ઠ હાથી
गयाणीय. न० [गजानीक] गयविक्कम. पु० [गजविक्रम]
હાથીનું સૈન્ય હાથીની ચાલ
આર. પુo [IR) गयविक्कमसंठिय. त्रि० [गजविक्रमसंस्थित]
એક કરણ હાથીની ચાલના આકારે રહેલ
આર. પુo [T गयविलंबिय. पु० [गजविडम्बित]
ઝેર, વિષ નાટકનો એક પ્રકાર
ર. પુરિપI] પવિત્નસિય. ૧૦ [I નવિનંસિત]
જુઓ ‘RUT' હાથી દ્વારા વિલાસ કરાયેલ, એક નાટક
પરત. g૦ [IRનો गयवीहि. स्त्री० [गजवीथि]
વિષ, ઝેર, અવ્યક્ત શુક્ર ગ્રહની એક ચાલ
Rહ. થા૦ [1] સંઠિય. 2િ0 [[સંસ્થિત]
નિંદા કરવી હાથીના આકારે રહેલ
રહંત. વૃ૦ [માળ] Tયસસ. ૧૦ [THક્ષસનો
નિંદા કરતો હાથીની સૂંઢ
. સ્ત્રી [પટ્ટTT] गयससणसुजायसन्निभोरु. विशे०
ગુરુની સાક્ષીએ પોતાના અતિચર-દોષની નિંદા કરવી [Tનક્ષસનસુખતિસક્સિમો)
TREMI. સ્ત્રી [lém] હાથીની સૂંઢ સમાન સુંદર સાથળ
જુઓ ઉપર જયાતા. સ્ત્રી, [TIIના)
गरहणिज्ज. पु० [गर्हणीय] હાથી શાળા
નિંદનીય गयसुकुमाल-१. वि० [गजसुकुमार]
ગરમાળ. વૃ૦ [ર્ણમા) રાજા વસુદેવ અને રાણી દેવકીના પુત્ર, કૃષ્ણ વાસુદેવના | નાના ભાઈ, સોમા નામની સ્વરૂપવાન કન્યા સાથે તેના | રહૃા. સ્ત્રી [@fl
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 127
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિંદા
हिज्जमाण. कृ० [गर्ह्यमाण ]
નિંદા કરતો
गहिणिज्ज. पु० [ गर्हणीय ]
નિંદનીય
गरहित. त्रि० [गर्हित]
નિંદેલું
गरहित्तए कृ० [ गर्हितुम् ] નિંદા કરવા માટે
गरहित्ता. कृ० [गर्हित्वा ]
નિંદા કરીને
गरहिय, त्रि० [ गर्हित]
નિંદેલું
गरहियव्व. कृ० [ गर्हितव्य ]
નિંદવા યોગ્ય गराइ न० [गरादि] ગર આદિ કરણો
गरिह. धा० (गह
નિંદવું
रहण. पु० [ गर्हण]
નિંદવું તે
गरिहणा. स्वी० [गर्हणा ]
નિંદા
गरिहा. स्वी० [ग]
નિંદા
गरिहिज्जमाण. कृ० [गर्ह्यमाण)
નિંદતો
गरिहिय. त्रि० [गर्हित]
નિંદિત
गरिहेयव्य त्रि० [गर्हितव्य ]
નિંદવા યોગ્ય
आगम शब्दादि संग्रह
गरु. पु० [गुरु]
गरुय. त्रि० [गरुक ] ભારે, મહાન गरुय. पु० [ गुरुक]
ભારે કરવું, મોટો બનાવવો
गरुयत्त न० [ गुरुकत्व |
ભારેપણું
गरुदंड. पु० [ गुरुकदण्ड ]
ભારે દંડ
गरुपया स्वी० [ गुरुकता |
ભારેપણું
गरुयलहुय न० [ गुरुकलघुक ]
ગુરુ-બંધુ' એક કર્મપ્રકૃતિ
गरुयल हुयपज्जव. पु० [ गुरुकलघुकपर्यव ] ગુરુ-લઘુ પર્યાય
गरुयसंभारियत्त न० [ गुरुकसम्भारिकत्व ]
અતિ પ્રકર્ષ અવસ્થાપણું
गरुल, पु० [ गरुड /
ગરુડ પક્ષી, વાણવ્યંતર દેવની એક જાતિ, સુવર્ણકુમાર દેવનું મુગુટ ચિન્હ
गरुलकेउ. पु० [गरुडकेतु ]
ગરુડના ચિન્હવાળી જેની ધજા છે તે - વાસુદેવ
गलवूह. पु० [ गरुडव्यूह ]
ગરુડ આકારે લશ્કરની રચના
गरुलव्यूह. पु० [ गरुडव्यूह ] कुथ्यो उपर
गरुलहु न० [गुरुलघु ]
गुरु-लघु'
प्रकृति गरुलावास. पु० [ गरुडावास] ગરુડનો આવાસ
गलासण. न० [ गरुडासन ] એક આસન વિશેષ
गरुलोववात. पु० [ गरुडोपपात ]
એક આગમ સૂત્ર
ભારે, વજનદાર
गरुलोववाय. पु० [गरुडोपपात ]
गरुडज्झय. पु० [ गरुडध्वज ]
જુઓ ઉપર
ગરુડપક્ષીના નિશાનવાળી ધજા
गल. पु० [गल]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 128
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગળું, કંઠ, ગરદન, માછલા પકડવાની જાળનો એક કાંટો
गल, धा० [गलत् ]
ગળતું
गल. धा० [गल्]
જમવું, ખાવું, ગળવું गलंत, कृ० [ गलत् ]
ગળનું. ગાળવું
गलक. पु० [गलक] ગળું, કંઠ
गलग, पु० [गलक ]
ग
गलग्गह. त्रि० [ गलग्रह]
ગળેથી પકીને કાઢી મુકનાર गलच्छल्ल. पु० [दे०]
ગળું પકડી પાછું હઠાવવું
गलण. कृ० [गलन] ગળવું તે
गलय. पु० [गलक]
गजु
गललाय. विशे० [गललात]
કંઠે પહેરવાનું એક આભૂષણ
गलि. त्रि० [गलि]
ગળિયો, અવિનીત
गलिगद्दह . पु० [गलिगर्दभ ]
ગળિયો ગધેડો, અવિનીત શિષ્ય
गलिच्च. त्रि० [गलसत्क] ગળા સંબંધિ
गलिय. त्रि० [ गलित ] ગળી ગયેલ
आगम शब्दादि संग्रह
गल्ल. पु० [ कल्य]
કપોલ, ગાલ, કુંભસ્થળ गव. पु० [गो]
गवक्खजाल. पु० [ गवाक्षजाल ]
રત્ન વિશેષનો ઢગલો, જાળીવાળો વેશ गवच्छिय. त्रि० (दे०]
આચ્છાદિત, ઢાંકેલ
गवत्त न० [गवात्त ]
ગાયનો ખોરાક, પાસ
गवय. पु० [ गवय ]
ગાય જેવું દેખાતું એક ચોપગું પ્રાણી, રોઝ
गवल, न० [गवल)
ભેંસનું સિંગડું
गवलगुलिया. स्त्री० [गवलगुलिका ]
નીલગુલિકા વિશેષ, સીંગડાની કઠણ ગાંઠ
गवलवलय. पु० [गवलवलय ] સીંગડા જેવું ગોળ
गवायणी. स्त्री० [गवादनी]
ગમાણ, ગાયને રહેવા કે ખાવાની જગ્યા गवालिय न० [ गवालीक]
ગાય કે ચોપગા પશુને આશ્રિને જુઠ્ઠું બોલવું गविट्ठ. त्रिo [गवेषित ]
ગવેસણા' કરેલ, દોષ રહિત આહાર-આદિ શોધવા गविसणगहणग्घासेसणा. स्त्री० [ गवेसण - ग्रहण-ग्रासेसणा]
ગવેસણા-ગ્રહણૈષણા-ગ્રાસૈસણા
गविसणा. स्त्री० [गवेसणा]
ગૌચરી આદિ શોધવા
गवेघुया. स्त्री० [ गवेधुका ]
જૈન મુનિગણની એક શાખા
गवेलग. पु० ( गवेलक)
गाडर मेंटो गवेलय. पु० [गवेलक] જુઓ ઉપર
गवेस. धा० [ गवेषय् ]
શોધવું ગવેષણા કરવી
ગાય
गवसंत था० [गवेषयत् ) શોધતો ગર્વસતો
गवक्ख. पु० [ गवाक्ष ]
ગોખ, ઝરુખો
गवेसग. पु० [ गवेषक ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 129
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
અન્વેષક, શોધ કરનાર આવેલ. ૧૦ [T]T]
શોધ, અન્વેષણ गवेसणगहणघासेसणा. स्त्री० [गवेसण-ग्रहण-ग्रासैषणा]
ત્રણ પ્રકારની એષણા-શોધ-શોધવું, લેવું, વાપરવું गवेसणया. स्त्री० [गवेषणा]
જુઓ ગમન' गवेसणविहि. पु० [गवेषणाविधि] નિર્દોષ આહાર પાણી વગેરે શોધવાની વિધિ વેસTI. સ્ત્રી[1ષUTT] જુઓ સT'
સમાન. કૃ૦ [T]ષયત) શોધવું તે गवेसय. पु० [गवेषक]
શોધ કરનાર આવેસિ. ૦ [1]fB]
શોધવું તે गवेसित्तए. कृ० [गवेषयितुम्] શોધવા માટે સિત્તા. ૦ [વયિત્વI]
શોધીને गवेसित्तु. पु० [गवेषयितु]
ગવેસણા કરનાર વેસિય. ત્રિ[pdfષત]
શોધેલું પાસિયલ્વ. કૃ૦ [[
વેતવ્ય) શોધવા યોગ્ય G. T૦ ર્વિ) ગર્વ, માન, અહંકાર બ્રિા. ત્રિો [mર્વિત]
અભિમાની સિય. ત્રિ[mસિત] ગળી ગયેલ, ખાધેલ . ૧૦ [g) ગ્રહ, એક જ્યોતિષ્ઠ દેવ
મહ. પુo પ્રિી
ગ્રહણ, આદાન, સ્વીકાર, કર્મનો બંધ, ભૂતાવેશ, આસક્તિ ઉં. ઘા [
ગ્રહણ કરવું, જાણવું અમવસવ્વ. ૧૦ [પ્રહાઉસવ્યો
ગ્રહોની વક્રગતિ Bન્નિત. ૧૦ [ગ્રહ નિત)
ગ્રહો ચલાયમાન થવાથી ગર્જના થાય તે ક્ષિળિય. ૧૦ [ગ્રહાર્નિત]
જુઓ ઉપર गहगण. पु० [ग्रहगण]
ગ્રહ સમૂહ ફાય. 2િ0 [Bહાત) ભૂતાદિ આવેશયુક્ત હરિય. ૧૦ [કહેવરિત)
જ્યોતિષશાસ્ત્ર માનુદ્ધ. ૧૦ []
બે ગ્રહોનું એક નક્ષત્રમાં દક્ષિણ ઉત્તર સમશ્રેણિએ રહેવું ૪. ૧૦ [ગ્રહ]. ગ્રહણ, સ્વીકારવું, આકર્ષણ-કરનાર, ગ્રાહ્ય, આદર, સન્માન, જ્ઞાન, બોધ, શબ્દ, અવાજ, ઇન્દ્રિય 1. વિશે. [હિનો
ઝાડીવાળું જંગલ, જેનો પાર પામી ન શકાય તેવો નિર્જળ પ્રદેશ, માયા કપટ, નિબિડ, દુર્ભેદ્ય, દુર્ગમ गहणगुण. पु० [ग्रहणगुण]
ઔદારિકાદિ શરીર વડે ગ્રહણ કરવાનો સ્વભાવ માઉત્ત. ૧૦ [પત્વિ)
ગહન'પણું 18ાયા. સ્ત્રીઓ [ગ્રહUT]
ગ્રહણ કરવું, ધારવું IIનવરવા. ૧૦ [પ્રતિક્ષT]
ગ્રહણ સંબંધિ લક્ષણ गहणविदुग्ग. पु० [गहनविदुर्ग]
પર્વતના એક પ્રદેશમાં સ્થિત વૃક્ષવલ્લી સમુદાય गहणविही. पु० [ग्रहणविधि]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 130
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રહણ કરવાની વિધિ
गहनागरिस, पु० [ग्रहणाकर्ष]
ઐર્યાપથિક નિમિત્તથી કર્મપુલોનું ગ્રહણ કરવું તે
गहणिय. कृ० [ग्रहणीय ] ગ્રહણ કરવા યોગ્ય
गहणी. स्त्री० [ ग्रहणी] સંગ્રહણી, ઝાડાનો રોગ
गहणीय. कृ० [ग्रहणीय ] ગ્રહણ કરવા યોગ્ય
गहणेसणविही. पु० [ ग्रहणेषणविधि ]
આહાર આદિ ગ્રહણ કરવા સંબંધિ વિધિ
गणेसणा. स्त्री० [ ग्रहणेसणा] આકર આદિ ગ્રહણ કરવા સંબંધિ શોધ
गहत्त, न० [ग्रहत्व)
ગ્રહપણું
गहदंड. पु० [ ग्रहदण्ड/
દંડાકાર ગ્રહપંક્તિ
गहदिन. पु० [ग्रहदिन ) ગ્રહ દિવસ
गहदिवस. पु० [ ग्रहदिवस ] ગ્રહ દિવસ
गहभिन्न न० [ग्रहभिन्न ] ગ્રહ વડે વિદારેલ
गहमुक्क. त्रि० [ ग्रहमुक्त]
ગ્રહની પકડથી-વળગાળથી મુક્ત થયેલ
गहमुसल न० [ ग्रहमुशल]
મુશળના આકારે રહેલ ગ્રહોની ઊંચી શ્રેણી
गहर. पु० (दे०]
ગીધપક્ષી
आगम शब्दादि संग्रह
गहवड. पु० [गृहपति)
ગૃહસ્વામી, ગૃહસ્થ
हविमान न० [ग्रहविमान ]
गहसम, न० [ग्रहसम]
ગેય કાવ્યનો ભેદ
गहसिंघाडग न० [ ग्रहश्रुंगाटक]
यो 'गहसंघाडग
हाय. कृ० [ गृहीत्वा ] ગ્રહણ કરીને
गहावसव्व न० [ ग्रहापसव्य ] ગ્રહોની વાંકી ગતિ
गहिऊण. कृ० [गृहीत्वा ] ગ્રહણ કરીને
गहित. कृ० [ गृहीत्वा ] ગ્રહણ કરેલ
गहिय. कृ० [ गृहीत ]
ગ્રહણ કરેલ
गहियट्ठ. विशे० [गृहीतार्थ]
ગ્રહણ કરવા માટે જોણે શાસ્ત્રનો અર્થ જાણ્યો છે તે
गहिर, त्रि० [गम्भीर |
पृथ्वी गंभीर
गहीअ. कृ० [ गृहीत ]
खो 'गहिअ'
गहे. कृ० [ गृहीत्वा ]
ગ્રહણ કરીને
गहेउण कृ० [गृहीत्वा ]
ગ્રહણ કરવા માટે
गऊण. कृ० [गृहीत्वा ] જુઓ ઉપર
गर्हेत. पु० (गृह्णन् )
ગ્રહણ કરેલ
गा. धा० [गै]
ગાવું, આલાપના કરવી, વર્ણવવું
गाअ. पु० [गो]
जज, सांढ
गाउ. पु० [गव्यूति]
ગાઉં, બે માઇલ, લંબાઇનું એક માપ, બે હજાર ધનુષ પ્રમાણ ક્ષેત્ર
ગ્રહ વિમાન
गहसंघाडग न० [ ग्रहशृङ्गाटक]
શિંગોડાના ફળની જેમ ગ્રહોનું રહેવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 131
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
૩૫. ન૦ [Iબૂત] જુઓ ઉપર
ગામ, વસતિ સાધારણ હોય અને વેપારના અલ્પ સાધનો T૩યપુત્તિ. ૧૦ [ભૂતપૃથ#િ]
હોય તે સમુહ, સંગીત પ્રસિદ્ધ ગ્રામ, ઇન્દ્રિય સમુહ, બેથી નવ ગાઉ, ગાઉ પૃથકત્વ
જનપદ, ઇન્દ્રિય TIR. y૦ [III)
|મડડે. પુo [...] એક જાતું માછલું, ઘાઘરો
ગામનો મુખી गागलि. वि० [गागलि
મંતર, ૧૦ [Dામાન્તર) કંપિલપુરના રાજા ઉપર અને રાણી નવરું નો પુત્ર
બીજું ગામ તેણે મૂડુ ગૌતમ પાસે દીક્ષા લીધી. ભ૦ મહાવીર પાસે |
5 | મતિય. ત્રિ. [માન્તિક્ષ) જતાં કેવળજ્ઞાન થયું.
ગામની પાસે રહેનાર રી. સ્ત્રી, [[રી)
गामकंटक. पु० [ग्रामकण्टक] પાણી ભરવાની ગાગર
ઇન્દ્રિય-સમુહને દુઃખદાયક Tઢ. ત્રિ. [૮]
गामकंटग. पु० [प्रामकण्टक] ગાઢ, દ્રઢ, મજબૂત, અત્યંત
જુઓ ઉપર NIઢકુવરણ. ૧૦ [T&દુ:
TIમવંદા. પુo [ગ્રામe%] જુઓ ઉપર મરણાંત કષ્ટ
गामकुमारिया. स्त्री० [गामकुमारिकी ] गाढप्पहारीकय. त्रि० [गाढप्रहारीकृत]
ગામના બાળકો સંબંધિ, ગ્રામકન્યા અત્યંત પ્રહાર કરેલ, ખૂબ જ મારેલ
गामघातिय. पु० [ग्रामघातिक] गाढप्रहारीकर. धा० [गाढप्रहारी+कृ]
ગામઘાતી, ગામ ભાંગવું તે, ગામ લુંટનાર ગાઢ પ્રહાર કરવો, ઘણું મારવું
गामघाय. धा० [ग्रामघात्] Tહી. વિશેo [mઢીકૃત]
ગામ ભાંગવું દ્રઢ કરે
RTIમયાય, સ્ત્રી નિતિના ) Tirળય. ત્રિ. [TUITળ%]
ગામ ભાંગવું તે છ માસમાં એકગણ છોડી બીજા ગણમાં પ્રવેશ કરનાર
गामथेर. पु० [ग्रामस्थविर ] જાત. ૧૦ [2]
ગામનો વૃદ્ધ માણસ શરીરના અવયવો, દેહ
गामदाह. पु० [ग्रामदाह] NIતવાઉં. પુo [Talહ]
ગામનું બળી જવું તે શરીરરૂપી લાકડી
NITમદુવાર. ૧૦ [ગ્રામÇીર) IIIતન. સ્ત્રી [mત્રણ)
ગામનો ઝાંપો ગાથા, આર્યારૂપી લાકડી
THકુવારદમાસ. ૧૦ મિદ્વારમાસ) થા. સ્ત્રી [IST]
ગામના ઝાંપા કે દરવાજો સમાન ગાથા, આર્યા વગેરે છંદ કે લોક, ગ્રન્થ પ્રકરણ
गामधम्म. पु० [ग्रामधर्म] થા, સ્ત્રી, [IST]
ગ્રામ અર્થાત ઇન્દ્રિય સમૂહના ધર્મ- શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ, જુઓ ગાથા
સ્પર્શ TH. T૦ [ગ્રામ)
गामधम्मतत्ति. स्त्री० [ग्रामधर्मतप्ति] ઇન્દ્રિયના કામગુણોની તૃપ્તિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 132
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
गामनियंतिय न० [ ग्रामनियन्त्रित ।
ઇન્દ્રિયના વિષયોનું નિયંત્રણ गामनिद्धमण न० [ ग्रामनिद्धमण] નાળું, ગામનો પાણી જવાનો રસ્તો गामपह, पु० [ ग्रामपथ ]
ગામનો રસ્તો
गामपहंतर न० (ग्रामपथान्तर]
ગામના બે માર્ગ વચ્ચેનું આંતરું गामपिंडोलग. पु० [ ग्रामपिण्डावलगक]
ભિક્ષા વડે પેટ ભરવા ગામમાં રહેલ ભિક્ષ
गामभास. विशे० [ग्रामभास]
ગામ જેવું
गाममह, पु० [ ग्राममह]
ગામ મહોત્સવ
गाममारी स्त्री० [ ग्राममारी]
ગામનો મરકી રોગ
गामरक्ख, पु० [ग्रामरक्ष]
आगम शब्दादि संग्रह
ગામનો સ્વામી गामाणुगाम, न० [ ग्रामानुग्राम ] એક ગામથી બીજે ગામ गामाणुग्गाम न० [ ग्रामानुग्राम ] જુઓ ઉપર
गामिय. पु० [ग्रामिक ]
ગામનો મુખી,
વિષય અભિલાષી
गामिल्ल. त्रि० [ ग्राम्य ] ગામડીયો
गामेल्लय त्रि० (ग्रामेयक)
ગામવાસી
गाय न० [ गात्र]
શરીરના અવયવો
गाय. पु० [ गो]
બળદ
गायंत. धा० [गायत् ] ગાતો
गायकम्म, न० ( गात्रकर्मन् ]
શરીરને દબાવવું ચોળવું રૂપ પ્રવૃત્તિ
गायदाह. पु० [ गात्रदाह]
બિમાર બળદોને ડામ વાનું સ્થાન
गायभेय. पु० [ गात्रभेद ]
ગ્રામરક્ષક
गामरक्खकुल न० [ ग्रामरक्षकुल ]
ગામરક્ષક કુળ
गामरक्खिय पु० [ग्रामरक्षित]
ગામરક્ષક
गामरूव विशे० [ ग्रामरूप]
ગામના જેવો આકાર गामरोग. पु० [ग्रामरोग ] ગામમાં ફેલાયેલ રોગ गामवह. पु० [ ग्रामवध ] ગામને નષ્ટ કરવુંતે गामवाह. पु० [ ग्रामवाह] ગામનું તણાવું તે गामसंठिय न० [ ग्रामसंस्थित]
ગામના આકારે રહેલ-(અવધિજ્ઞાન) गामसंसारिय न० ( ग्रामसंसारिक )
ગામમાં સંસરનાર
गामसामि पु० [ ग्रामस्वामिन् ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
શરીરનો નાશ કરી લુંટનાર
गायमाण. कृ० [ गायत्]
ગાતો
गायला. स्वी० [गात्रयष्टि ]
શરીર રૂપી લાકડી
गाया भंग. पु० [ गात्राभ्यङ्क]
શરીરનું મર્દન કરવું-શણગારવું તે, સાધુને એક અનાચીર્ણ
गायाब्भंगविभूषण. पु० [ गात्राभ्यङ्गविभूषण ]
જુઓ ઉપર
गार न० [ अगार ]
ઘર
Page 133
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गारत्थ. पु० [अगारस्थ] ગૃહસ્થાશ્રમી ત્થિી . સ્ત્રી [સરસ્થ ] ગૃહસ્થ સ્ત્રી गारस्थिय, पु० [अगारस्थित ]
ગૃહસ્થ સ્ત્રી गारत्थियभासा. स्त्री० [अगारस्थिभाषा ]
ગૃહસ્થ બોલે તેવી ભાષા (સાધુને નિષેધ) રન્થિયવયા. ૧૦ [HIરસ્થિવાની
ગૃહસ્થ જેવા વચન બોલવા તે TRવ. ૧૦ [ૌરવ ]
અભિમાન વડે આત્માને અશુભ ભાવે ભારે કરવો તે, મોટાઇ, ગૃદ્ધિ, આસક્તિ, ગર્વ, ઋદ્ધયાદિ ભેદે ત્રણ ગર્વ TRવરફિય. ૧૦ [ૌરવરહિત)
ગર્વ રહિત गारवव. विशे० [गौरववत्]
અભિમાનવાળો गारविय. त्रि० [गौरविक]
ગર્વિષ્ઠ માન. ઘ૦ [૫]
ગાળવું, નાશ કરવો જન. ૧૦ [[ત્તિનો
ગાળવું તે, શુદ્ધિકરણ TIનાવેત્તા. વૃ૦ [નયિત્વા] ગાળીને તાવેલા. ૦ [TIનય] ગાળતો गालित्तए. कृ० [गालयितुम्]
ગાળવા માટે નિય. ત્રિો [mત્રિત]
ગાળેલું गालेमाण. कृ० [गालयत्]
ગાળતો, અતિક્રમતો જાવ. પુo [7]
આવી. સ્ત્રી. [7]
ગાય THસ. પુo [ ]
કોળીયો गासेसणा. स्त्री० [ग्रासेसणा] આહાર સંબંધિ શોધ . થા૦ [T] સ્થાપવું, શોધવું, અનુભવવું હિ. થા૦ [TI[]
સ્થાપના કરવી TI. ઘ૦ [Dાહર્]
ગ્રહણ કરાવવું TIઉં. પુo [ગ્રાહી મગરમચ્છ, જળચર પ્રાણી, ગાડી, ગ્રહણ, પકડવું તે ફ6. ત્રિ. [Wાહ]
ગ્રાહક, ખરીદનાર જાઢા. ત્રિો [શાહ] જુઓ ઉપર હ-દિર. વિશે. [ગ્રાહ-Ifમર] અતિ ઊંડાણવાળું હતા. સ્ત્રી. [WાહUતા] ગ્રહણ કરાવવું તે, શાસ્ત્ર, સિદ્ધાંત, બોધક વચન TIEવતી. સ્ત્રી હિવતી]
મહાવિદેહસ્થિત એક અંતરનદી NIRI. સ્ત્રી [IST]
ગાથા, આર્યાદિ શ્લોક, પદ્ય, પ્રાકૃત ગાથા બનાવવાની તથા જાણવાની કળા, એક અધ્યયન गाहावइ. पु० [गृहपति] કુલપતિ, કુટુંબનો નિભાવ કરનાર, કોઠારી, ચક્રવર્તીનું
રત્ન
गाहावइओग्गह. पु० [गृहपत्यवग्रह]
ગૃહપતિની આજ્ઞા લેવી તે TIણીવારંમ, ૧૦ [JહપતિકરVG*]
ગૃહસ્થનો કરંડીયો જેમાં રત્નો હોય गाहावइकुंड. पु० [ग्राहवतीकुण्ड] એક કુંડ
બળદ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 134
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गाहावइकुल. न० [गृहपतिकुल]
ગૃહપતિનું-ગૃહસ્થનું કુળ गाहावइणी. स्त्री० [गृहपत्नी]
ગૃહસ્વામિની गाहावइदीव. पु० [ग्राहवतीद्वीप]
એક દ્વીપ गाहावइपरिसा. स्त्री० [गृहपतिपरिषद]
ગૃહપતિની પર્ષદા गाहावइरयण. न० [गारथापतिरत्न]
ચક્રવર્તીના ચૌદમાંનું એક રત્ન गाहावइरयणत्त. न० [गाथापतिरत्नत्व]
ગાથાપતિ રત્નપણું गाहावति. पु० [गृहपति]
ગૃહસ્વામિ गाहावतिरयण. न० [गाथपतिरत्न]
सो ‘गाहावइरयण' गाहावतिणी. स्त्री० [गृहपत्ती]
ગૃહસ્વામિની गाहावती. स्त्री० [ग्राहवती]
सो ‘गाहवती गाहावतीकुंड. पु० [ग्राहवतीकुण्ड]
એક કુંડ गाहावतीदीव. पु० [ग्राहवतीद्वीप]
એક દ્વીપ गाहासोलसग. न० [गाथाषोडशक]
સૂયગડ' સૂત્રનું એક અધ્યયન गाहासोलसय. न० [गाथाषोडशक] જુઓ ઉપર गाहि. त्रि० [ग्राहिन]
ગ્રહણ કરાવનાર गाहित्तु. त्रि० [ग्राहयित]
ગ્રહણ કરાવનાર गाहिय. त्रि० [ग्राहित]
ગ્રહણ કરાવેલ गाहिया. स्त्री० [ग्राहिका]
ગ્રહણ કરનારી गाहेत्ता. कृ० [ग्राहित्वा]
ગ્રહણ કરાવીને गिज्झ. त्रि० [ग्राह्य]
ગ્રહણ કરવા યોગ્ય गिज्झ. धा० [गृध]
આસક્ત, લાલચી गिज्झ. कृ० [गृहीत्वा ]
ગ્રહણ કરીને गिज्झभाण. कृ० [गृध्यत्]
આસક્ત હોવું તે गिज्झा. कृ० [गृहीत्वा ]
ગ્રહણ કરીને गिज्झियव्व. त्रि० [गर्धितव्य]
આસક્તિલાયક गिण्ह. धा० [ग्रह]
ગ્રહણ કરવું, લેવું गिण्ह. त्रि० [ग्राह्य]
ગ્રહણ કરાવવું गिण्हउकाम. स्त्री० [ग्रहीतुकाम ]
ગ્રહણ કરવાની ઇચ્છા गिण्हत . कृ० [गृहणत्]
ગ્રહણ કરતો गिण्हण. न० [ग्रहण]
પકડવું गिण्हमाण. कृ० [गृहणत्]
ગ્રહણ કરતો गिण्हावेत्ता. कृ० [ग्राहयित्वा ]
ગ્રહણ કરાવીને गिण्हिउं. कृ० [ग्रहीतुम्]
ગ્રહણ કરવા માટે गिण्हिऊण. कृ० [गृहीत्वा ]
ગ્રહણ કરીને गिण्हित्तए. कृ० [ग्रहीतुम्]
ગ્રહણ કરવા માટે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 135
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गिण्हित्ता. कृ० [गृहीत्वा ]
गिरा. धा० [गि] ગ્રહણ કરીને
વાણી, ભાષા गिव्हियव्व. कृ० [ग्रहीतव्य]
गिरि. पु० [गिरि] ગ્રહણ કરવા યોગ્ય
પર્વત, ડુંગર गिण्हेऊणं. कृ० [गृहीत्वा ]
गिरिंदधीर. विशे० [गिरीन्द्रधीर ] ગ્રહણ કરીને
મોટો પર્વત સમાન ગંભીર गिण्हेत्ता. कृ० [गृहीत्वा ]
गिरिकंदर. पु० [गिरिकन्दर] ગ્રહણ કરીને
પર્વતની ગુફા गिद्ध. त्रि० [गृद्ध]
गिरिकंदरा. स्त्री० [गिरिकन्दरा] यो 64२ લાલચું, આસક્ત
गिरिकण्णइ. स्त्री० [गिरिकी] गिद्ध. पु० [गृध्र]
એક વેલ ગીધ, માંસાહારી પક્ષી
गिरिकम्मंत. पु० [गिरिकन्ति] गिद्धपट्ठ. न० [गृद्धपृष्ठ]
પર્વત ઉપરનું શિખર કે કિલ્લો बाम२९, पृतनाम में भ२९, 8 248म | गिरिकुमार. पु० [गिरिकुमार] મરણ
ગિરિકર્ણિકા નામની વેલ, ગિરિકુમાર गिद्धपिट्ठ. न० [गृद्धपृष्ठ]
गिरिगिह. न० [गिरिगृह] જુઓ ઉપર
પર્વત ઉપરનું ઘર गिद्धपिट्ठट्ठाण. न० [गृघ्रपृष्ठस्थान]
गिरिगुहा. स्त्री० [गिरिगुफा] ગૃધપૃષ્ઠ નામના એક મરણનું સ્થાન
પર્વતની ગુફા गिद्धपिट्ठमरण. न० [गृघ्रपृष्ठमरण]
गिरिजत्ता. स्त्री० [गिरियात्रा] એક બાળમરણ જેમાં ગીધને શરીર ખવડાવે
પર્વતની યાત્રા गिद्धि. स्त्री० [गृद्धि]
गिरिदरी. स्त्री० [गिरिदरी] આસક્તિ
ગિરિ કંદરા गिम्ह. पु० [ग्रीष्म]
गिरिनई. स्त्री० [गिरिनदी] ગ્રીષ્મઋતુ, ઉનાળો, ગરમીની મોસમ
પર્વતીય નદી गिम्हउउ. पु० [ग्रीष्मऋतु]
गिरिनगर. न० [गिरिनगर] ઉનાળો
પર્વતીય નગર गिम्हकाल. पु० [ग्रीष्मकाल]
गिरिनदी. स्त्री० [गिरिनदी] ઉનાળાનો વખત, વૈશાખ-જેઠ માસનો સમય
પર્વતીય નદી गिम्हकालसमय. पु० [ग्रीष्मकालसमय]
गिरिपक्खंदण. न० [गिरिप्रस्कन्दन] જુઓ ઉપર
પર્વતથી ઉપર પડવું તે गिम्हय. त्रि० [ग्रीष्मज]
गिरिपक्खंदोलग. त्रि० [गिरिपक्षान्दोलक] ગ્રીષ્મઋતુમાં થયેલ
પર્વત ઉપરથી પડનાર गिरण. कृ० [गिरण]
गिरिपडण. न० [गिरिपतन] બોલવું તે
પર્વત ઉપરથી પડીને મરવું.એક બાળમરણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 136
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गिरिपडियग. पु० [गिरिपतितक]
પર્વત ઉપરથી પડીને મરનાર गिरिपब्भारविलग्ग. विशे० [गिरिप्राग्भारविलग्न]
પર્વતના નિતંબને અડીને गिरिमह. पु० [गिरिमह]
પર્વતનો ઉત્સવ गिरिराय. पु० [गिरिराज]
પર્વતરાજ-મેરુ गिरीवर. पु० [गिरिवर]
ઉત્તમ પર્વત गिरीवरगरुय. पु० [गिरिवरगरुक]
ઉત્તમ મોટો પર્વત गिलमाण. त्रि० [गिलत्]
ગળતો, પાછું પેટમાં ઉતારી જતો गिला. धा० [ग्लै]
ગ્લાનિ પામવી, સુકાઇ જવું गिलाण. त्रि० [ग्लान]
ગ્લાનિપામેલ, રોગી, અશક્ત, દુર્બલ गिलाणपओग. पु० [ग्लानप्रयोग]
અશક્તને અનુકુળ પડે તેવો પ્રયોગ કે ઉપચાર गिलाणपडिबंध. पु० [ग्लानप्रतिबन्ध]
રોગ વ્યાપ્ત गिलाणभत्त. न० [ग्लानभक्त]
રોગી માટે તૈયાર થયેલ ભોજન गिलाणभाव. पु० [ग्लानभाव]
રોગીપણાનો ભાવ गिलाणवेयावच्च. न० [ग्लानवैयावृत्य]
રોગીની સેવાભક્તિ गिलाय. धा० [ग्लै]
ગ્લાનિ પામવી गिलायंत. कृ० [ग्लायत्]
ગ્લાનિ પામવી તે गिलायमाण. कृ० [ग्लायत्]
ગ્લાનિ પામતો गिलासिणी. पु० [ग्रासिनी]
રોગ-વિશેષ, ભસ્મક વ્યાધિ गिलित्ता. कृ० [गिलित्वा] | ગળી જઇને गिल्लि. स्त्री० [दे०]
હાથીની અંબાડી गिह. न० [गृह]
ઘર, રહેઠાણ, મકાન गिहकज्जचिंतग. त्रि० [गहकार्यचिन्तक]
ઘરકામની ચિંતા કરનાર गिहंगण. न० [गृहाङ्गान]
ઘરનું આંગણું गिहतर. न० [गृहान्तर]
ઘરોનો અંતરાલ गिहंतरनिसेज्जा. स्त्री० [गृहान्तरनिषद्या]
ઘરોના અંતરાલમાં બેઠક કરવી તે गिहकम्म. न० [गृहकर्मन्]
ઘર સંબંધિ કર્મ गिहत्थ. पु० [गृहस्थ]
ગૃહસ્થ गिहत्थधम्म. पु० [गृहस्थधर्म ]
શ્રાવક ધર્મ गिहत्थपच्चक्ख. न० [गृहस्थप्रत्यक्ष]
ગૃહસ્થ સમક્ષ, गिहत्थभासा. स्त्री० [गृहस्थभाषा]
ગૃહસ્થ બોલતા હોય गिहत्थसंस?. त्रि० [गृहस्थसंसृष्ट]
ગૃહસ્થના ઘી વગેરેથી ખરડાયેલ હાથ વગેરે गिहदुवार, न० [गृहद्वार]
ઘરનું બારણું गिहपडिदुवार. न० [गृहप्रतिद्वार ]
ઘરનું નાનું બારણું गिहमज्झ. न० [गृहमध्य]
ઘરની અંદર, ઘર વચ્ચે गिहमुह. न० [गृहमुख]
ઘરનો મુખ્યભાગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 137
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गिहलिंग. पु० [गृहलिङ्ग]
ગૃહસ્થનો વેશ गिहवइ. पु० [गृहपति]
ઘરનો સ્વામી गिहवच्च. न० [गृहवर्चस्]
ઘરનો કચરો गिहवास. पु० [गृहवास]
ઘરમાં વસવું, गिहि. पु० [गृहिन्]
ગૃહસ્થ गिहिजोग. पु० [गृहियोग]
ગૃહસ્થ સમાગમ गिहित. त्रि० [गृहीत]
ગ્રહણ કરેલ गिहितिगिच्छा. स्त्री० [गृहिचिकित्सा]
ગૃહસ્થની ચિકિત્સા કરવી તે गिहिधम्म. पु० [गहिधर्म]
ગૃહસ્થધર્મને જ શ્રેષ્ઠ માનનાર, ત્યાગધર્મ ઉત્થાપક गिहिनिसेज्जा. स्त्री० [गहिनिषद्या]
ગૃહસ્થના પલંગ બેઠક આદિ गिहिनिस्सेज्जा. स्त्री० [गृहिनिषद्या]
જુઓ ઉપર गिहिभायण, न० [गृहिभाजन]
ગૃહસ્થના વાસણ गिहिभूय. त्रि० [गृहिभूत]
ગૃહસ્થ સમાન गिहिमज्झ. न० [गृहिमध्य]
ગૃહસ્થ વચ્ચે गिहिमत्त. न० [गृह्यमत्र]
ગૃહસ્થના વાસણાદિ गिहिलिंग. न० [गृहिंलिङ्ग]
ગૃહસ્થવેશ गिहिलिंगसिद्ध. पु० [गृहिलिङ्गसिद्ध]
ગૃહસ્થ વેશે સિદ્ધ થયેલ गिहिवत्थ. पु० [गृहिवस्त्र]
ગૃહસ્થના વસ્ત્ર गिहिसंथव. न० [गृहिसंस्तव]
ગૃહસ્થનો પરિચય गिही. पु० [गृहि]
यो 'गिहि गिहेलुग. पु० [गृहलुक]
બારણાનો ઉંબરો गिहेलुय. पु० [गृहैलुक]
જુઓ ઉપર गीइया. स्त्री० [गीतिका]
ગીત બનાવવાની વિધિ गीत. न० [गीत]
ગાયન-ગીત, ગીતાર્થ गीतजस. पु० [गीतयशस्]
ગંધર્વ જાતિના વ્યંતર દવતાનો એક ઇન્દ્ર गीतजुतिण्ण. पु० [गीतयुक्तिज्ञ]
ગીત બનાવવાની યુક્તિનો જાણકાર गीतरति. पु० [गीतरति]
ગંધર્વજાતિનો એક વ્યંતરેન્દ્ર, સંગીતપ્રિય गीय. न० [गीत]
यो गीत' गीयजस. पु० [गीतयशस्]
यो गीतजस' गीयट्ठाण. न० [गीतस्थान]
ગાયનના સ્થાન गीयत्थ. पु० [गीतार्थ)
ગીતાર્થ, શાસ્ત્રજ્ઞાતા, બહુશ્રુત, ઉત્સર્ગ-અપવાદ જાણનાર गीयत्थमीसियविहार. त्रि० [गीतार्थमिश्रितविहार]
ગીતાર્થમિશ્રની નિશ્રામાં રહેવું गीयत्थविहार. त्रि० [गीतर्थविहार]
'ગીતાર્થ' નિશ્રામાં વિચરવું તે गीयत्थविहारिण. त्रि० [गीतार्थविहारिन्]
'ગીતાર્થ' ની નિશ્રામાં વિચરનાર गीयरइ. पु० [गीतरति]
यो गीतरति
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 138
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
गीयरsप्पिय पु० [गीत रतिप्रिय]
જેને સંગીત ક્રીડા પ્રિય છે તે गीयरई. पु० [ गीतरति ] खो गीतरति
गीयरति पु० [ गीतरति ] यो 'गीतर
गीयवाइयरव न० [ गीतवादितरव]
ગીત અને વાજિંત્રનો અવાજ
गीवा. स्त्री० [ ग्रीवा ]
ડોક, ગરદન
गुंजंत. त्रि० [ गुञ्जत् ] ગુંજાવર કરતો
गुंजद्ध न० [ गुञ्जार्ध ]
અડધી ચણોઠી-માપ
गुंजद्धराग. पु० [गुञ्जार्धराग ]
अर्धयशोहीनो राग (रंग)
गुंजा. स्त्री० [ गुञ्जा] ચણોઠી, રતિ
गुंजालिया. स्वी० [गुञ्जालिका ]
નીક, નહેર
गुंजावली. स्त्री० [ गुञ्जावल्ली ] ચણોઠીની વેલ
गुंजावाय. पु० [ गुञ्जावात]
સુંસવાતો પવન
गुंजिय. त्रिo [ गुञ्जित ]
ગુજારવ કરતો
आगम शब्दादि संग्रह
ગુચ્છા, વનસ્પતિ વિશેષ, શરીર આદિની રજ, સુક્ષ્મ જીવાદિને પૂંજવા માટેનું એક ધર્મોપકરણ
गुच्छअ. पु० [गुच्छक]
પાત્રાની ઉપર બંધાતી એક ઉપધિ વિશેષ, ગુચ્છા
गुच्छग. पु० [गुच्छक] જુઓ ઉપર
गुच्छबहुल, न०/गुच्छबहुल)
એક પ્રકારની વનસ્પતિની બહુલતા
गुज्झ. पु० [ गुच्छ ]
શું ચા
गुज्झ. त्रिo [गुह्य]
ગુપ્તવાત, ગુહ્યભાગ, ગુપ્તેન્દ્રિય, ભવનપતિનો એક ભેદ
गुज्झतर न० [ गुह्यान्तर ]
ગુહસ્થાન મધ્યે.
गुज्झग. पु० [ गुह्यक]
ભવનપતિ દેવી એક જાત, ગુપ્ત, અદ્રશ્ય
गुज्झदेस. पु० [गुह्यदेश ]
ગુહ્ય સ્થાન
गुज्झदेसरक्खड न० [ गुह्यदेशरक्षार्थ]
ગુહ્ય સ્થાનની રક્ષા માટે
गुज्झय. पु० [ गुह्यक]
खो 'गुज्झ गुज्झसाला. स्त्री० [ गुह्यशाला ]
ગુપ્તચર गुज्झाणुचरिय न० [ गुह्यानुचरित] ગુહ્ય આચરણ કરવું
गुट्ठ. पु० [दे०]
તૃણકાંડ, ગાયોનો વાડો गुट्ठमाहिल. वि० [ गोष्ठामाहिल]
खो 'गोट्ठामाहिल'
गुंडण न० [ गुण्डन] રજથી ખરડાવું તે गुडिय. त्रिo [ गुण्डित] રજથી ખરડાયેલ
गुंथ. धा० [गुथ् ]
ગુંથવું
गुंदरुक्ख. पु० [ गुन्दवृक्ष ]
ગુંદાનું ઝાડ
गुच्छ. पु० [ गुच्छ ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
गुड. पु० (गुड) ગોળ
गुडा. स्त्री० [गुडा ]
હાથી કે ઘોડાનું કવચ
गुडिय. विशे० [ गुडित ]
Page 139
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
કવચ ચઢાવેલ મુ. TUT]
ગુણ, મૂલ અને ઉત્તર ગુણ, શ્રાવકના ત્રણ ગુણવ્રત, દ્રવ્યમાં રહેલ ધર્મ, વસ્તુ સ્વભાવ, ઇન્દ્રિય-વિશેષ, સદ્ગુણો, સુતરના તાંતણા, ગણવું તે, પર્યાય, પ્રશંસા, કાર્ય, અંશ મુખ. થા૦ [][]
ગણવું, આવર્તન કરવું गुणओ. अ० [गुणतस्]
ગુણને આશ્રિને गुणंधर. वि० [गुणन्धरा
વિદ્ર બ્રાહ્મણે જેની પાસે દીક્ષા લીધી તે એક ચૌદપૂર્વધર ચરમશરીરી સ્થવિર ભગવંત (સુસઢ કથામાં આ કથા છે.). गुणकर. त्रि० [गुणकर]
ગુણ કરનાર મુવત્રિય. ૧૦ [[[ઋત્રિત
ગુણ સમુહ गुणकार, विशे० [गुणकार]
ગુણાકાર गुणगणसक्क. न० [गुणगणश्वक]
ગુણ સમુહ સમર્થ गुणकेसराल. पु० [गुणकेसर]
એક દેવવિમાન TIVITહ. ત્રિ. [[[હિન]
ગુણ ગ્રહણ કરનાર गुणचंद. वि० [गुणचन्द्र] સાકેતનગરના રાજા ચંદ્રવકૅસન નો પુત્ર અને નિયંત નો ભાઈ,પછી રાજા થયો. તેની સાવકી માતાને ન ગમ્યું તેણે સાવકા ભાઈને રાજ્ય સોંપી દીક્ષા લીધી. સાગરચંદ્ર મુનિના શિષ્ય બન્યા. ઉજ્જૈનમાં જઈને મુનિચંદ્ર ને દીક્ષા આપી. TIMાતીક. ૧૦ [[VI Mાતી]
ગુણ-જાતિ સંબંધિ શુદ્િ. ત્રિ. [ગુણાર્થિન]
ગુણનો અર્થી "મિ . ત્રિ, [[lifથે+]
ગુણનો અર્થી ગુઠ્ઠ. વિશેo [TUIક્યો
ગુણી, ગુણવાન, મુળતર, વિશે, [[તિર)
અતિ પ્રશંસા ગુણત્ત. ૧૦ [ગુણત્વ)
ગુણપણું गुणधारणरूव. न० [गुणधारणारूप]
પચ્ચકખાણનો ભેદ-વિશેષ गुणधारणा. स्त्री० [युणधारणा]
સદ્ગુણ ધારણ કરવા गुणनिप्फन्न. त्रि० [गुणनिष्पन्न]
ગુણ પ્રમાણે ઉત્પન્ન થયેલું ગુનિવદ્ધ. ત્રિ[ગુખનિજ)
ગુણથી બદ્ધ गुणनिसंद. न० [गुणनिसन्द]
ગુણ સ્તુતિ गुणपच्चइय. त्रि० [गुणप्रत्ययिक]
ગુણ પ્રખ્યાતથી ઉત્પન્ન गुणपरिवाडि. पु० [गुणपरिपाटि]
ગુણનો ક્રમ गुणपरिहाणि. स्त्री० [गुणपरिहानि]
ગુણોની હાનિ गुणप्पहाण. पु० [गुणप्रधान]
સંયમાદિ ગુણોથી પ્રધાન गुणप्पेहि. त्रि० [गुणप्रेक्षिन्]
ગુણદર્શી "મરિય. ત્રિો [[[મરિત]
ગુણરૂપ રત્ન વડે ભરેલું गुणभाव. पु० [गुणभाव]
ગુણ-ભાવના गुणमंत. विशे० [गुणवत्] ગુણવાનું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 140
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गुणमूलउत्तर. पु० [गुणमूलोत्तर]
મૂલ અને ઉત્તરગુણ गुणरयण, न० [गुणरत्न]
એક તપ વિશેષ गुणरयणचच्चिक. न० [गुणरत्नचाकचिक्य]
ગુણરત્ન પંડિત गुणरयणसंवच्छर. न० [गुणरत्नसंवत्सर]
એક વિશેષતા गुणव. विशे० [गुणवत्]
ગુણવાન गुणवअ. न० गुणव्रत]
यो ‘गुणव्वत' गुणवंत. त्रि० [गुणवत्]
ગુણવાનું गुणवयण. न० [गुणवचन]
ગુણકારી વાણી गुणव्वत. न० [गुणव्रत]
શ્રાવકનું છઠ્ઠું-સાતમું આઠમું વ્રત, મૂળગુણ સહાયક વ્રત गुणव्वय. न० [गुणव्रत]
જુઓ ઉપર गुणसंघाय. न० [गुणसङ्घात]
ગુણનો સમુહ गुणसंथव. न० [गुणसंस्तव]
ગુણની પ્રશંસા गुणसंथवण. न० [गुणसंस्तवन]
જુઓ ઉપર गुणसंदोह. पु० [गुणसन्दोह]
ગુણ સમુહ गुणसंपन्न. त्रि० [गुणसम्पन्न]
ગુણે કરી ભરપૂર गुणसायर. पु० [गुणसागर]
ગુણોનો સાગર गुणसिल. पु० [गुणशिल]
રાજગૃહી બહાર આવેલ એક ચૈત્ય गुणसिलय. पु० [गुणशिलक]
રાજગૃહી બહાર આવેલ એક ચૈત્ય, તે નામક યક્ષ મંદિર गुणसुट्टिअप्प. त्रि० [गुणसुस्थितात्मन्]
જેનો આત્મા ગુણમાં સારી રીતે સ્થિત છે તે गुणसेढि. स्त्री० [गुणश्रेणि]
ગુણ-શ્રેણિ, કર્મ પુદ્ગલોની રચના વિશેષ गुणसेढिया. स्त्री० [गुणश्रेणिका]
જુઓ ઉપર गुणसेढीया. स्त्री० [गुणश्रेणिका]
જુઓ ઉપર गुणहर. विशे० [गुणधर]
ગુણને ધારણ કરનાર गुणहीन, त्रि० [गुणहीन]
ગુણ રહિત गुणाइन्न. न० [गुणाकीर्ण]
ગુણ વડે ખેંચાયેલ गुणाणुराएण. पु० [गुणानुरागेण]
ગુણના અનુરાગથી | गुणावह. त्रि० [गुणावह]
ગુણોને પ્રાપ્ત કરાવનાર गुणासाअ. पु० [गुणास्वाद] વિષયના શબ્દાદિ ગુણોમાં આસતિ गुणि. त्रि० [गुणिन्]
ગુણવાનું गुणित. त्रि० [गुणित]
ગુણાકાર કરેલ गुणिय. त्रि० [गुणित]
ગુણાકાર કરેલ गुणेत्ता. कृ० [गुणयित्वा]
ગુણાકાર કરીને गुणोववेय. त्रि० [गुणोपेत]
ગુણયુક્ત गुत्त. [गोत्र]
ગોત્ર, અટક, ગોત્રનામે એક કર્મપ્રકૃતિ गुत्त. न० [गुप्त]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 141
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ગુપ્તિવંત, મન-વચન-કાયાને પાપમાં ન જવા દઇ ગોપવી રાખનાર, સ્તબ્ધ, છુપાવાયેલ, ઢાંકેલ, રક્ષણ કરેલ, બચાવેલ મુત્તડુવાર. ૧૦ [ગુપ્તદ્વાર]
ગુપ્તદ્વાર, છૂપું બારણું गुत्तपालित. पु० [गुप्तपालिक]
બીજાના પ્રવેશને રોકવામાં સેતુ સમાન, વિશેષ નામ મુત્તપત્રિય. પુo [ગુપ્તા7િ]
જુઓ ઉપર गुत्तबंभचारि. पु० [गुप्तब्रह्मचारिन्]
બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરનાર गुत्तबंभचारिणी. स्त्री० [गुप्तब्रह्मचारिणी]
બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરનારી गुत्तबंभयारि. पु० [गुप्तब्रह्मचारिन्]
બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરનાર गुत्तबंभयारिणी. स्त्री० [गुप्तब्रह्मचारिन]
બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરનારી મુત્તા+IR. ૧૦ [ગુપ્તાIIR] ગુપ્તગૃહ ત્તિ. સ્ત્રી[તિ]
ગુપ્તિ, મનવચન કાયાને અશુભ પ્રવૃત્તિથી રોકનાર गुत्तिंदिय. त्रि० [गुप्तेन्द्रिय ]
પાંચ ઇન્દ્રિયોને વશ કરી અશુભ આશ્રવથી રોકી રાખેલ गुत्तिपमाय. पु० [गुप्तिप्रमाद ]
ગુપ્તિના વિષયમા પ્રમાદ કરવો તે गुत्तिप्पहाण. पु० [गुप्तिप्रधान ]
ગુપ્તિમાં મુખ્ય गुत्तिविभेय. पु० [गुप्तिबिभेद ]
ગુપ્તિનો ભંગ गुत्तिसमिइगुणड्ड. विशे० [गुप्तिसमितिगुणाढ्य]
ગુપ્તિ સમિતિ ગુણ વડે ભરપુર गुत्तिसेन. वि० [गुप्तिसेन
ઐરવત ક્ષેત્રની આ ચોવીસીના સોળમાં તીર્થકર ગુત્તી. સ્ત્રી [તો જુઓ ગુર
પવિદ્યુ. ૧૦ દ્રિપ્રવિણ)
ગુહ્યસ્થાનમાં પ્રવેશેલ | મુખ. ઘ૦ [૫]
ગોપવવું તે ગુપ્પમાન. ૦ [ru]
ગોપવેલ મુખ. ૫૦ [૫]
પગની એડી, ધુંટી गुमगुमंत. त्रि० [गुमगुमायमान]
ગુમગુમ' એવો અવાજ કરતો गुमगुमायंत. कृ० [गुमगुमायत्]
ગણગણાટ કરતું, મધુર શબ્દ કરતું ગુમ્મ. પુo []
વૃક્ષની એક જાત, સમૂહ મુશ્મવડુત્ર. ૧૦ નિમવહુનો
વૃક્ષની બહુલતા મુખ્યી. પુo [[ર્ન્સિ%]
કાનખજુરો, ફૂલઝાડ ગુરુ . પુo [૪]
ગુરુ, શાસ્ત્રોપદેશક, ભારે, અધોગતિમાં લઇ જનાર મહાદોષ, વડીલ, નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ, ધર્માચાર્ય, સ્વપાયોજનનિષ્ઠ, સ્પર્શનો એક ભેદ, તીર્થંકરાદિ,
માતાપિતાદિ, સાધુ મુક્કાબ. સ્ત્રી, [[માજ્ઞા)
ગુરુની આજ્ઞા गुरुआसायणा. स्त्री० [गुरुआशातना]
ગુરુનો અવિનય-આશાતના ગુરુ. સ્ત્રી [rq]
મોટી, ભારે ગુરુગુન. ૧૦ ગુિરુની
અધ્યયનાર્થે ગુરુની સમીપે રહવું તે, ગુરુનું નિવાસસ્થાન गुरुगति. स्त्री० [गुरुगति]
ગતિ-વિશેષ મુરાપુર. વિશે |
મોટા ગુણ વડે મહાન गुरुजण. पु० [गुरुजन]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 142
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ગુણસ્થસાધુવર્ગ, વડીલ, ગુરુજન गुरुजणग. पु० [गुरुजनक]
જુઓ ઉપર गुरुजणय. पु० [गुरुजनक]
જુઓ ઉપર गुरुदव्व. न० [गुरुद्रव्य ]
ગુરુ સંબંધિદ્રવ્ય गुरुदार. पु० [गुरुद्वार]
મોટું બારણું गुरुदिवस. पु० [गुरुदिवस]
ગુરુવાર गुरुदुहविलुप्पमाण. कृ० [गुरुदुःखविलुप्यत]
મોટા દુઃખથી નિવારવું તે गुरुदेवया. स्त्री० [गुरुदेवता]
દેવતા સમાન गुरुनिओग. पु० [गुरुनियोग]
ગુરુની આજ્ઞા गुरुनिक्कर. न० [गुरुनिग्गरण]
ગુરુનો તિરસ્કાર કે પરાભવ गुरुनिग्गह. पु० [गुरुनिग्रह]
ગુરુના આગ્રહથી गुरुपडिणीय. विशे० [गुरुपडिनीय]
ગુરુ પ્રત્યનિક, ગુરુ વિરોધી गुरुपरिक्खा. स्त्री० [गुरुपरिक्षा]
ગુરુ વિષયક કસોટી गुरुपसत्थ. पु० [गुरुप्रशस्त]
ગુરુ દ્વારા પ્રશંસા પામેલ गुरुपायमूल. न० [गुरुपादमूल]
ગુરુના ચરણ કમળમાં गुरुमूल. न० [गुरुमूल]
ગુરુ પાસે गुरुय. त्रि० [गुरुक] વજનદાર,
ભગવઇ સૂત્રનો એક ઉદ્દેશો गुरुयत्त. न० [गुरुकत्व]
ભારેપણું गुरुलक्खण. न० [गुरुलक्षण]
ગુરુના લક્ષણ गुरुवंदन. न० [गुरुवन्दन]
ગુરુને વંદન કરવું તે गुरुवच्छलया. स्त्री० [गुरुवत्सलता]
ગુરુ પ્રરત્વે વાત્સલ્યભક્તિ गुरुवयण. न० [गुरुवचन]
ગુરુના વચન गुरुवायणोवगय. त्रि० [गुरुवाचनोपगत]
ગુરુ પાસે વાચના પ્રાપ્ત કરેલ गुरुसंभारियत्ता. स्त्री० [गुरुसम्भारिकत्व]
પરસ્પર ગ્રંથિયોના પ્રયોગથી ભારે गुरुसकास. पु० [गुरुसकाश]
ગુરુ સમીપે गुरुसगास. पु० [गुरुसकाश]
ગુરુ સમીપે गुरुसमीप. न० [गुरुसमीप]
ગુરુ પાસે गुरुसाहम्मियसुस्सूसणा. स्त्री० [गुरुसाधर्मिकशुश्रूषणा]
ગુરુ અને સાધર્મિકની સેવા गुरुसुस्सूसा. स्त्री० [गुरुशुश्रुषणा]
ગુરુ સેવા गुरुसेवा. स्त्री० [गुरुसेवा]
ગુરુનું સેવન કરવું.અનુસરવું गुरुहीलणा. स्त्री० [गुरुहेलना]
ગુરુની નિંદા गुल. पु० [गुड]
ગોળ गुलइय. त्रि० [दे०]
ગુચ્છ રૂપે, રહેલ વૃક્ષો गुलगुलंत. कृ० [गुलगुलायमान]
'ગુલગુલ' એવો અવાજ गुलगुलाइय. न० [गुलगुलायित] હાથીનો ગુલગુલ અવાજ,
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 143
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
કોલાહલ કરેલ
गुलपान, न० (गुडपान] ગોળનું પાણી
गुलिका, स्वी० [गुलिका ]
ગુટિકા
गुलिय, पु० (गुलिक ]
ગુટિકા
गुलिया. स्त्री० [ गुलिका ]
ગુટિકા
गुलुगुर्लेत, कृ० [ गुलुगुलन्त ]
ગુલગુલ કરતો
गुवित. पु० [ गुप्त ] ગુપ્ત, ગોપવેલ
गुविल. त्रि० [ गुविल
કુટિલ, વ્યાપ્ત
गुव्व. धा० [ गुप्]
ગોપવવું તે
गुब्विणी. स्वी० [गुब्विणी]
ગર્ભવતી સ્ત્રી
गुहर, न० (कुहर)
પર્વતનો અંતરાલ, બિલ
गुहा. स्त्री० [ गुहा ] ગુફા, કંદરા
गूढ. त्रि० [ गूढ ]
गूढ, गुप्त, छानु
गूढचोर. पु० [गूढचोर ]
आगम शब्दादि संग्रह
गूढदंत २. वि० [गूढदन्त
ભરતક્ષેત્રના ભવિષ્યમાં થનારા ત્રીજા ચક્રવર્તી
गुडदंतदीव. पु० [ गूढदन्तद्वीप ]
એક અંતરદ્વીપ
गूढसिराग न० [ गूढशिराक ] कुखो गूढविराग
गूढहियय. त्रि० [ गूढदृदय ] કપટ, ગૂઢદથી
गूढाचारि. पु० [ गूढाचारिन् ] ધૂતારો, માયાવી
गूढायार, त्रि० [गुढाचार |
માયા કરવી તે, ઠગવું તે
गूढाया. पु० [ गूढचारिन् ] ધુતારો, માયાવી
गूढावत्त, पु० [गूढाव
ગુપ્તઆવર્ત, શંખ વગેરેનો વળ
गूह. धा० [गृह]
છુપાવવું, ગુપ્ત રાખવું
गृहणया कृ० (गृह)
છુપાવવું તે
गेज्ज, न० [गेय)
ગાવાલાયક, ગીત
गेज्झ. विशे० [ ग्राह्य]
ગ્રહણ કરવા યોગ્ય
गेण्ह. धा० [ग्रह)
ગ્રહણ કરવું પાડવું
गेण्ड था० [ग्राहय् )
ગુપ્તચોર
गूडछिराग न० [ गूढशिराक ]
ગુપ્તશિરા, એક સાધારણ વનસ્પતિ જૈના પાંદડામાં
સિરા-રેસા ગુપ્ત હોય અર્થાત પ્રગટ ન હોય તે
गूढदंत. पु० [ गूढदन्त ]
એક અંતરદ્વીપ, એક અધ્યયન
गूढदंत - १ वि० [ गूढदन्त]
ગ્રહણ કરનાર गण्हण. कृ० [ ग्रहण ]
राम सेणिअखने राक्षी धारिणी ना पुत्र. ५० महावीर પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ અનુત્તર વિમાને ગયા.
ગ્રહણ કરવું તે
हमाण. कृ० [गृहणत्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
ગ્રહણ કરવા યોગ્ય
गेहंत. कृ० [ गृह्णत् ]
ગ્રહણ કરવું તે गेहक. त्रि० [ ग्राहक ]
Page 144
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રહણ કરતો
गेण्हाव. धा० ( ग्राहय् ]
ગ્રહણ કરાવવું
गेहावित्त. कृ० [ ग्राहयितुम् ] ગ્રહણ કરાવવા માટે गेहि कृ० [ ग्रहीतुम् ગ્રહણ કરવા માટે
गेण्हित्तए कृ० [ ग्रहीतुम् ] જુઓ ઉપર
गेण्लित्ता, कृ० [गृहीत्वा । ગ્રહણ કરીને
हित्तु. कृ० [गृहीत्वा ] ગ્રહણ કરીને
गेहिय. कृ० [गृहीत ] ગ્રહણ કરેલ
गेहियव्व. कृ० [ ग्रहीतव्य ] ગ્રહણ કરવા ચોથ
गेद्धपटुग न० [गृपृष्ठक)
બાળ મરણનો એક ભેદ
गेद्धि. स्त्री० [गृद्धि]
આસક્તિ, લાલસા
गेय, न० (गेय)
કોઈ એક જાતનું ગીત, ગાયન
गेरय. पु० [गैरुक ]
ભગવાધારી સંન્યાસી, પરિવ્રાજક
गेरुय. पु० [ गैरिक)
ગેરુ, ગૈરિક ધાતુ
गेरुय. पु० [गैरुक]
ભગવાધારી સંન્યાસી, એક જાતોન મણી
गेलण्ण न० [ ग्लान्य]
પ્લાનિ થવી, મુંઝાવું गेलण्णपुट्ठा. स्त्री० [गलानस्पृष्टा ]
ગ્લાની યુક્ત, અણગમા યુક્ત
आगम शब्दादि संग्रह
गेलन, न० (ग्लान्य]
यो 'गेलपण'
गेविज्ज, न० [ ग्रैवेयक ]
ડોકનું આભરણ, ત્રૈવેયક નામક વિમાન દેવલોક
गेविज्जग न० [ ग्रैवेयक ]
જૈવેયક દેવવિમાન
गेविज्जय, न० ग्रैवेयक ]
જુઓ ઉપર गेविज्जविमाण. पु० [ ग्रैवेयकविमान ] જુઓ ઉપર
गेवेज्ज न० [ ग्रैवेयक ]
•
यो 'गेविज्ज'
गेवेज्जक न० [ ग्रैवेयक ]
यो 'गेविज्जग'
गवेज्जकप्पातीतग. पु० [ ग्रैवेयक- कल्पातीतक] બાર દેવલોકની ઉપરની નવ ચૈવયક જ્યાં દેવોનો વ્યવાર કલ્પ અતીત છે
गेवेज्जग न० [ग्रैवेयक ]
यो 'गेवेज्जक'
गेवेज्जगविमाण. पु० [ ग्रैवेयकविमान] જુઓ ઉપર
गेवेज्जय, न० ग्रैवेयका भुखो उपर ] જુઓ गेवेज्जगविमाण, पु० [पैवेयकविमान]
જુઓ ઉપર
गेवेय न० [ ग्रैवेयक ]
કઠનું આભૂષણ
गेह, न० [गेह]
ઘર, મકાન
गेहंगेह न० [ गृहगृह ] પ્રત્યેક ઘર
गेहवास. पु० [गृहवास ]
ઘરવાસ
गेहसंधि, पु० [गृहसन्धि ] બે ઘર વચ્ચેનો ભાગ
गेहसम, न० [गेहसम]
વાજિંત્રોએ ઉપડેલ સ્વરમાં ગાવું તે
हागार. पु० [गेहाकार ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 145
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઘરના આકારે રહેલ - એક કલ્પવૃક્ષ વિશેષ ફાયયન. ૧૦ [હાયતન)
ઘર રૂપી નિવાસ गेहावण. पु० [गेहापन]
ઘરયુક્ત બજાર હવનંતિ. ૧૦ [હાપUસંસ્થિત) વાસુવિદ્યા મુજબ રહેલ દી. સ્ત્રીદ્ધિા આસક્તિ, ઇચ્છા દિ. પુo [હિન] ગૃહી, ગૃહસ્થ गेहिय. पु० [गृद्धिक]
આસક્ત હોવું તે Tો. પુ0 [m]
ગાય, બળદ गोअम. वि० [गोतम]
જુઓ ગોયમ જોમર, પુ0 [Tોવર)
આહાર લેવાની વિધિ गोअरभूमि. स्त्री० [गोचरभूमि]
ગૌચરીની ભૂમિકા જોહર, ૧૦ [પુર)
નગરનો દરવાજો જોડત. ૧૦ [ 7]
ગોકુળ, ગાયોનો સમુહ જs. R૦ [T]
પગની ગાંઠ गोकण्ण. पु० [गोकर्ण]
ગાય જેવું એક પશુ, એક અંતર દ્વીપ, તેના રહેવાસી गोकण्णदीव. पु० [गोकर्णद्वीप]
એક અંતરદ્વીપ गोकलिंजग. न० [गोकिलिजक]
ગાયોને ખાણ આપવાનો વાંસનો સુંડલો गोकिलिंग. न० [गोकिलिञ्जक] ગાયોને ખાણ
ગોવરવીર. ૧૦ [mોક્ષીર)
જુઓ ઉપર જીરવીર. ૧૦ ક્ષિીર]
ગાયનું દુધ જોહા. ૧૦ [muT] ગાયોને પકડવી તે Tહ. થા૦ [] ગાયોને પકડવી Iક્ષણ. ૧૦ [TwહUT] જુઓ ગોવાળ' જોયા. ૧૦ [મૃત]
ગાયના દુધનું ઘી गोघयवर. पु० [गोघृतवर]
ગાયનું ઘી-એક ઉપમા गोघातग. पु० [गोघातक]
ગાયોને મારનાર, કસાઈ જોધાય. પુ0 [ઘાત*]
જુઓ ઉપર गोघायय. पु० [गोधातक]
જુઓ ઉપર જોવોર. પુo [Tઘોર)
ગાયોને ચોરનાર નોચ્છ. પુo [ચ્છ)
ગુચ્છો, પુજવા-પ્રમાર્જવાનું એક ઉપકરણ Tોચ્છ. પુ0 [Tચ્છ%]
પાત્રાને વીંટવાનું ઉનનું એક ઉપકરણ गोच्छय. पु० [गोच्छक]
જુઓ ઉપર નચ્છિક. ત્રિ[[ચ્છિત]
ફૂલના ગુચ્છાવાળું गोच्छुभ. वि० [गोस्तुभ વર્તમાન ચોવીસીના અગિયારમાં તીર્થકર ‘સેન્નસ' ના પ્રથમ શિષ્ય. गोजलोया. स्त्री० [गोजलौका]
એક બેઇન્દ્રિય જીવ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 146
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
નિદમ. સ્ત્રી [ifન1]
गोणकरण. पु० [गोकरण] ગાની જીભ
ગાય જેવું એક પશુ જટ્ટ. પુ. [૪]
જોગિઢ. ૧૦ [+]] ગાયોનું સ્થાન, ગમાણ
ગાયોને રહેવાનું સ્થાન, ગમાણ, गोटुमाहिल. वि० [गोष्टामाहिल]
જોઇનુદ્ધ. ૧૦ [mયુદ્ધ) જુઓ ગોહિલ
આખલાનું યુદ્ધ गोट्ठामाहिल. वि० [गोष्ठामाहिल]
ત્તિ . ૧૦ [T[7] આર્યરક્ષિતના શિષ્ય. તે સાતમાં નિતવ થયા. તેણે ગૌણપણું મથુરાના એક અન્ય-તીર્થિકને ચર્ચામાં હરાવેલ. તેણે | गोणपोयय. पु० [गोपोतक] વધય નામનો મત સ્થાપેલ, તેને મતે કર્મ આત્માને બળદના વૃષણ માત્ર સ્પર્શે છે, ચોંટતા નથી.
Tોળનવરવા. ૧૦ [T]નક્ષT] गोट्ठामाहिल्ल. वि० [गोष्ठामाहिल]
ગાય-બળદના લક્ષણ જાણવાની કળા જુઓ ગોહિલ
સ. પુo [Tોનસ) જટ્ટિ. સ્ત્રી [ifકમંડલી, સમાન વ્યક્તિની સભા, ફેણ વિનાનો સર્પ, વિંછી વ્યભિચારી પુરુષોની મંડલી
गोणसाला. स्त्री० [गोशाला] જદિપ. પુ[f8+]
ગાયોને રહેવાની શાળા, ગમાણ એક મંડલીમાં રહેનાર મિત્રો, ગોઠીયા
ળિ. સ્ત્રી. [7] નોટ્ટિ7. વિશે[૩]
ગાય જુઓ ઉપર
गोणिदिटुंत. पु० [गोदृष्टान्त] गोढिल्लग. पु० [गौष्ठिक]
બળદનું દ્રષ્ટાંત જુઓ ઉપર
गोणीवच्छ. पु० [गोवत्स] गोढिल्लय. पु० [गौष्ठिक]
વાછરડો જુઓ ઉપર
જોઇUT. ત્રિ. [ 1] નોટ્ટી. સ્ત્રી. [ 7]
ગુણ નિષ્પન્ન નામ, યથાર્થ જુઓ ‘કોક્તિ
જોત. ૧૦ [2] गोट्ठीचोर. पु० [गोष्ठीचोर]
ગોત્ર, જે નામથી વંશ ઓળખતો હોય તે મુખ્ય પુરુષ, ચોર મંડલી, માંડલીનો ચોર
ગોત્ર નામક કર્મપ્રકૃતિ, સર્વ આગમનો આધાર જોડ. પુ0 [3]
જોતમ. પુત્વ [mોતમ) ગૌડ દેશનો રહેવાસી, મધુર
એક ગોત્ર-વિશેષ, અંતગડસૂત્રના એક અધ્યયનનું નામ, गोण. पु० [गो]
અંધકવૃષ્ણી રાજાનો એક પુત્ર, મહાવીરપ્રભુના પ્રથમ
શિષ્ય બળદ, આખલો, એક અનાર્ય દેશ જોઇ. ૧૦ [T]
गोतमदीव. पु० [गौतमद्वीप] ગુણથી નિષ્પન્ન, ગૌણ
એક દ્વીપ गोणआवलिया. स्त्री० [गोणआवलिका]
તિસ્થ. ૧૦ [તીર્થ બળદોની પંક્તિ
કિનારો, નદીમાં ઉપ્રવાનો આરો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 147
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोत्त न० [ गोत्र ]
देखो 'गोत'
गोत्तफुसिया. स्त्री० [ गोत्रस्पर्शिका ]
એક વેલ
गोत्तागार, पु० [गोत्रागार ]
ગોત્ર સ્વામીનું માલિકીનું ઘર-નિવાસ
गोत्तास न० [ गोत्रास ]
કર્મવિપાક દશાનું એક અધ્યયન
गोत्तास, वि० [ गोत्रास)
हस्तिनापुरनाइटग्राह भीम ने उप्पला जो पुत्र ન્સિયર નો પૂર્વભવ તે અતિ અધર્મી અને દૂર હતો.
गोथुभ. पु० [गोस्तूप]
વલંધર દેવો રહે છે તે એક પર્વત, એક વિશેષ નામ गोथूभ. पु० [गोस्तूप]
જુઓ ઉપર
गोथ्रुभा. स्वी० [ गोस्तुपा )
એક વાવડી
गोदत्ता. वि० [ गोदत्ता]
ચક્રવર્તી હંમત્ત ની રાણી
आगम शब्दादि संग्रह
गोदास. पु० [ गोदास]
જૈનમુનિનો એક ગણ, गोदासगण. पु० [ गोदासगण ] એક જૈનમુનિગણ
गोदोहिया. स्त्री० [गोदोहिका] એક આસન-વિશેષ
गोध. पु० [गोध]
એક મ્લેચ્છ દેશ, તે દેશવાસી गोधा. स्त्री० [ गोधा ]
સાપની એક જાતિ
गोधूम. पु० [गोधूम]
ઘઉં
गोनंगूल, पु० [ गोलाङ्गूल /
ગાયનું પુ
गोपालअ. वि० / गोपालक
ઉજ્જૈનીના રાજા પત્ત્તોમ નો એક પુત્ર, તેણે દીક્ષા લીધેલી.
गोपुच्छ न० [ गोपुच्छ
ગાયની પુંછ, એક સંસ્થાન
गोपुट्ठय. न० [गोपृष्ठक] ગાયની પીઠ
गोपुर. न० [गोपुर]
નગરનો દરવાજો
गोप्पय न० [ गोष्पद]
ગાયના પગલા જેટલું, જેમાં પગ બુડે તેટલું ખાબોચીયું गोप्पहेलिया. स्त्री० [ गोप्रहेलिका ]
ગાયોને ચરવા માટેની થોડા ઘાંસવાળી ભૂમિ गोप्फ. पु० [ गुप्फ]
ઘંટી, પગની એડી
गोबहुल. वि० [ गोबहुल)
સરવણ ગામનો એક બ્રાહ્મણ, જૈની ગૌશાળામાં गोसालको ४न्थयो प्रथा यो 'गोसाल
गोमंडव. पु० [ गोमण्डप ]
ગાયો માટેનો માંડવો
गोमंस. पु० [गोमांस]
ગાય કે બળદનું માંસ
गोमय न० [ गोमय)
ગોબર, છાણ गोमयकीड. पु० [गोमपकीट]
છાણનો કીડો, એક ચતુરિન્દ્રિય જીવ
गोमय कीडग. पु० [गोमयकीटक ] જુઓ ઉપર
गोमयरासि पु० [ गोमयराशि |
છાણનો ઢગલો
गोमाउ. पु० [गोमायु]
શિયાળ
गोमानसिया. स्त्री० [ गोमानसिका ]
શય્યા, ઓટો
गोमानसी, स्वी० [गौमानसी ]
શય્યા, ઓટો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 148
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
गोमायुयुत्त. वि० [गोमायपुत्र
જુઓ ‘મનુનगोमि. पु० [गोमिन्]
ગાયવાળો गोमिज्जअ. पु० [गोमेदक]
એક પ્રકારનો મણિ, સચિત્ત કઠિન પૃથ્વીનો એક ભાગ જમિળી. સ્ત્રી [મન]
અનેક ગાયવાળી સ્ત્રી જોમિય. ત્રિ. [fમ] જુઓ શનિ गोमुत्ति. स्त्री० [गोमूत्रिका] ચાલતી ગાય જે રીતે મૂત્ર કરે તે પદ્ધતિએ ગૌચરી કરવી
નમુત્તિયા. સ્ત્રી [મૂ2િ7]
જુઓ ઉપર જોr૬. પુo [મુd]
એક અંતર્દીપ गोमुहदीव. पु० [गोमुखद्वीप]
એક અંતર્દીપ નમુક્રિય. ૧૦ [મુરિશ્વત)
ગાયના મુખના આકાર જેવું એક વાજીંત્ર જોમુદી. સ્ત્રી [મુd]
જુઓ ઉપર રોમેક્નમા. ૧૦ [મય)
બોર્મન્ન નામનો એક મણિ-તેનાથી યુક્ત गोमेज्जय. पु० [गोमेदक]
એક મણિ गोम्मिक. पु० [गौल्मिक]
કોટવાળ, બદ્ધ સ્થળ, રખેવાળનું સ્થાન गोम्मिय. पु० [गौल्मिक]
કોટવાળ નષ્ક્રિય. પુo []
કાનખજૂરો, ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ જોડ્ડી. સ્ત્રી ૦િ]
જુઓ ઉપર જાય. ન૦ [7]
ગોત્ર નામક કર્મ-જેના ઉદયથી ઊંચા કે નીચ કુળ પામે, ગોત્ર, વંશ गोयम-१. वि० [गौतम]
ભ૦ મહાવીરના પ્રથમ ગણધર, જેનું નામ મૂઠું હતું તે ગૌતમ નામથી જ પ્રસિદ્ધ હતા. (અહીં માત્ર અગત્યના પ્રસંગોનો જ સંદર્ભમાં ઉલ્લેખ કરેલ છે.) ગોયમ સાથેનો 3યપેઢાનપુર નોવાકું, ભ૦ મહાવીર આદિ સાથે સંવાદો થયેલા હંસ પરિવ્રાજક સાથે તેમનું અત્યંત વિનયી વર્તન, આનંદ શ્રાવકને ત્યાં જવું અને અવધિજ્ઞાન વિષયક શંકા થવી તેમજ ભ૦ મહાવીરના કહેવાથી તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરી આનંદ શ્રાવક સાથે ક્ષમાયાચના કરી અમુત્ત મુનિએ તેમણે કરેલા પ્રશ્નોના સમ્યફ ઉત્તરો આપેલા, પાર્થાપત્ય સિ સ્વામીના પ્રશ્નોના સુંદર ઉત્તર આપેલા આદિ ઘટના ખૂબ જ પારદર્શી છે. ગોયમ સ્વામીનું સંયમી જીવન, તેની દિનચર્યામાં પ્રતિબિંબિત શ્રમણપણું, ભ૦ મહાવીર પ્રત્યેનો તેમનો ચિર સ્નેહ, તેમના દેહ-તપોગુણ,
બ્રહ્મચર્યાદિનું વર્ણન પણ સુંદર જોવા મળે છે. જોયમ-૨. વિ૦ [Thત] રાજા ગંધરદ્ધિ અને રાણી ઘર ના પુત્ર. ભ૦ અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. ભિક્ષુની બાર પ્રતિમા વહન કરી, બાર વર્ષ સંયમ પાળી મોક્ષે ગયા. गोयम-३. वि० [गौतम]
તાપસોનો એક વર્ગ નવમવેસિગ્ન. ૧૦ [ૌતમfr]
ઉત્તરઋયણ' સૂત્રનું એક અધ્યયન જોયમનોત્ત. ૧૦ [ૌતમiૌત્ર ]
એક ગોત્ર-વિશેષ गोमयदीव. पु० [गौतमद्वीप]
એક દ્વીપ-વિશેષ गोयमपुत्त. वि० [गौतमपुत्र]
જુઓ ‘મન્ન-૨ गोयमसगोत्त. पु० [गोतमसगौत्र]
ગૌતમ ગૌત્રીય गोयमिज्जिया. स्त्री० [गौतमीया]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 149
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન મુનિ ગણની એક શાખા
गोयर, पु० [गोचर]
ગૌચરી, સાધુએ ગોવૃતિથી ભિક્ષા લેવા જવું તે, સન્મુખ, પ્રત્યક્ષ વિષય સંબંધિ
गोयरकाल, पु० [गोचरकाल)
ગૌચરીનોં કાલ
गोयरगय. त्रि० [ गोचरगत ]
ભિક્ષા માટે ગયેલ
गोयरग्ग न० [ गोचराग्र]
અધાકર્માદિ દોષ રહિત શ્રેષ્ઠ ભિલા
गोयरचरिया स्वी० [ गोचरचर्या ]
ગૌચરી માટે વિચારવું गोयरभूमट्ठ. न० [ गोचरभूमार्थ ] ભિક્ષાભ્રમણની જગ્યાને આશ્રિને
गोयरिया. स्त्री० [ गोचर्या ]
ભિક્ષા
गोयवाय. पु० [गोत्रवाद |
ગોત્રના નામથી કોઇને બોલાવવું તે. જેમકે હે ગૌતમ!
गोयावादि पु० [ गोत्रवादिन् ]
ગોત્રથી બોલાવનાર
गोर. त्रि० [गौर ]
सह ४j गोरंग. पु० [गौराङ्ग) શ્વેત શરીરવાળો
गोरक्खर. पु० [ गौरखर ]
ઘોળો ગધેડો
गोरमिगाइण. पु० [गौरभृगाजिन ]
સફેદ હરણનું ચામડું
गोरमिगाइणग. पु० [गौरमृगाजिनक ] જુઓ ઉપર
गोरव न० [गौरव)
ગૌરવ, મોટાઈ, મહિમા
आगम शब्दादि संग्रह
गोरस पु० [गोरस]
६हीं-६ध-छास वगेरे
गोरहग. पु० [ गोरथक ]
નાનો વાછરડો
गोरी-१. स्वी० [गौरी |
એક અધ્યયન, પાર્વતી, ગૌરવર્ણવાળી સ્ત્રી
गोरी - २. वि० [गौरी
दृष्य वासुदेवनी रोड पहराक्षी शेष था पउमावई -५
गोरी. वि० [गौरी
हरिएसवल नी माता
गोरुव न० (गोरूप)
ગાય સ્વરૂપ
गोल. त्रि० [गोल]
ગોળ, લખોટી, કાશ્યપગોત્રીય એક શાખા, અપમાન
સૂચક શબ્દ, દડો
गोल. पु० [दे० ]
એક વૃક્ષ વિશેષ, જારથી ઉત્પન્ન
गोलगोलच्छाया. स्त्री० [ योलगोलच्छाया ]
છાયાનો એક ભેદ
गोलच्छाया स्वी० [गोलच्छाया]
છાયાનો ભેદ
गोलपुंजच्छाया. स्त्री० [गोलपुञ्जच्छाया ] ગોળાનો પુંજ અને તેની છાયા गोलय. पु० [ गोलक ]
ગોળ, ગોળ દટ્ટો
गोलवट्ट. त्रि० [गोलवर्त्त] ગોળાકાર વર્તુળ
गोलवट्टसमुग्गय. पु० [ गोलवृत्तसमुद्र ]
ગોળ વર્તુળાકાર ડબ્બો
गोलव्वायण न० [ गोलव्यायन ]
અનુરાધા નક્ષત્રનુંગૌત્ર
गोला स्त्री० [ दे० ]
.
ગાય, એક નદી, સખી
गोला स्त्री० [ गोलक] यो 'गोलय' गोलावलिच्छाया स्वी० [गोलावलिच्छाया]
.
કાયાનો એક ભેદ गोलिकायण. पु० [ गोलिकायन ] કૌશિક ગોત્રની એક શાખા તેનો પુરુષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 150
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोलियसाला. स्त्री० [ गोडिकशाला ] ગોળ વેચવાની દુકાન મોનિયાનિ, ન {R } ચુલ્લો, અગ્નિ
ગોત્રુ,િ Jo ty
એક વાજિંત્ર
गोलेहणिया स्त्री० [ गोलेहनिका]
ગાયોને ચરવાની જગ્યા
નોનીમ, પુ ોમ |
છાણમાં થતો એક બેન્દ્રિય જીવ કીડો
મોવ. થાવ વર
બચાવવું, છુપાવવું
જોવ. પુ૦ [ગોપ] ગોપાળ
મોવડ. ધ્રુવ {wwwdy
મોટો બળદ, વૃષભ
ગોવા. Ya bhas}
છુપાવનાર
गोवल्ल, पु० [गोवल ]
ગોત્ર-વિશેષ
गोवल्लायण, न० [गोवलायन]
ગોત્ર-વિશેષ
आगम शब्दादि संग्रह
ગોવત્ની, સ્ત્રી [?]
એ નામક એક વેલ
નાન. પુ॰ { }
ગાયને પાળનાર गोवालग. पु० [ गोपालक]
જુઓ ઉપર
गोवालय, पु० [गोपालक ] જુઓ ઉપર
गोवालिका. वि० [गोपालिका] ભ પાર્શ્વના શાસનના એક બહુશ્રુત સાધ્વી. તેના ઉપદેશથી ‘સુમતિયા શ્રાવિકા બની, દીક્ષા લીધી. गोवालिया, स्वी० [ गोपालिका |
એક સાધ્વી
गोवाली. वि० [ गोपाल]
મ પાર્કના એક શિષ્ય गोविंद. वि० [ गोविन्द ]
સંબુક્કનગરનો રહેવાસી બ્રાહ્મણ, સુઅશિત બ્રાહ્મણે તેની પુત્રીને તેને ત્યાં વેચેલ, તે બ્રાહ્મણની પત્ની મદ્ધિવારિા બ્રાહ્મણીને પુત્રનું અકૃત્ય જોઈ વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયેલો. પછી ગોવિલ બ્રાહ્મણે દીક્ષા લીધી, મોક્ષે ગયા. गोविंददत्त वि० [गोविन्ददत्त
શહેરમાં રહેલા એક આચાર્યના શિષ્ય
गोविंदवायग. वि० [ गोविन्दवाचक]
એક બૌદ્ધ સાધુ જે પછીથી જૈન સાધુ બનેલા તે વિન નિતિ ના કર્તા છે.
गोवित्त. कृ० [ गोपयितुम् ]
છુપાવવા માટે
ચિ. વિશે {}} છુપાવેલ, રક્ષિત
મોવીહિ. સ્ત્રી [શીવીથિ] શુક્રની ગતિ વિશેષ
નીચેના. ho {}}} છુપાવીને
गोव्वय. पु० [ गोव्रतिक]
ગાયને જેમ ચરીને ભિક્ષા લેવાનું વન ધરાવનાર
શોવ્વતિય. પુ૦ [ોવ્રતિ] જુઓ ઉપર गोसंखि. वि० [गोसङ्क्षिन्]
ગોબ્બર નામનો એક ખેડૂત સંઘુમતિ તેની પત્ની હતી અને રસિયાયન તેનો દત્તક પુત્ર હતો.
गोसाल. वि० [गोशाल)
મંખલિ નામના ભિક્ષાચર અને ભદ્રાનો પુત્ર સરવણ નામના ગામમાં ગૌશાળામાં તેનો જન્મ થયો. તે ગોશાળા
કે ગોશાલક નામે પ્રસિદ્ધ થયો. તેને સંચળિપુત નામથી પણ ઓળખે છે. આગામી ભવમાં તેનું નામ મહાપડમ થશે, જે વર્સન અને વિમનવાદન નામે પણ ઓળખાશે. પરંપરાએ વપફળ નામે કેવળી થઈ મોટી જશે. ગોશાળાનું સમગ્ર જીવન વૃત્તાંત અને આગામી ભવોનું વર્ણન ભગવતીજીમાં છે તે પૂર્વભવમાં ફેસ્સર નામે હતો.
Page 151
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઘઉં
તેનો સલાલપુર શ્રમણોપાસક સાથે સંવાદ થયેલો. ભ૦ | ઘંટા. સ્ત્રી [ઘટT]
મહાવીરના શિષ્ય ભગવંતને ધમકી પણ મોકલેલી. ઘંટડી, ટોકરી જોસીસ. ૧૦ [ff]
ઘંટાનાન. ૧૦ [ઘટીનાન] ગાયના મસ્તકમાંથી નીકળેલું ગોરોચન, ગાયનું મસ્તક ઘંટડીનું જાળું જોશીલાનિ. સ્ત્રી [fyવનિ]
घंटापास. पु० [घण्टापावी ગાયના મસ્તકોની પંક્તિ
ઘંટનું પડખું, ઘંટનો એક ભાગ-વિશેષ गोसीसावलिसंठिय. न० [गोशीविलिसंस्थित]
ઘંટવનિ. સ્ત્રીઓ gિUE/વ7િ] ગાયના મસ્તકની પંક્રતિ આકારે રહેલ
ઘંટોની પંક્તિ જોહા. સ્ત્રી. [T]
घंटिय. पु० [घाण्टिक] ઘો, ચંદન ઘો
ઘંટ વગાડનાર જોફિયા. સ્ત્રી [fr]
ઘંટિયા. સ્ત્રી [27] ભાંડ લોકોનું એક જાતનું વાજિંત્ર, સામાન્ય ઘો
ઘુઘરી, ઘંટડી, એક જાતનું આભરણ નહી. સ્ત્રી. [T]
ઘંટિયાનાન. ૧૦ [ife/નાન] ગોહણી- એક પ્રાણી
ઘુઘરી કે ઘંટડીઓનો સમુદ્ર જોહૂમ. પુo [ઘૂમ
પંસ. ત્રિ[૫ર્ષ)
ઘર્ષણ, ઘસવું તે [5 ]
ઘંસ. ૧૦ [૫] ૫. પુo [T
ઘસવું-રગડવું તે કંઠ સ્થાનીય વ્યંજન વર્ણ
સિય. ૧૦ [૫ર્ષિતf] મો. પુo [કૃતોદ્ર]
ચંદનાદિની જેમ ઘસેલ જેનું પાણી પી જેવું છે એવો એક સમુદ્ર
ઘસિયા. ૧૦ [fÉતf] જુઓ ઉપર ઘો. ૧૦ [કૃતકૃ]
घकारपविभत्ति. पु० [घकारप्रविभक्ति] બાદર અપ્સાયિક જીવ
એક દેવતાઇ નાટક મો. ૧૦ [કૃતોદ્રશ્ન]
ઘરઘર. ૧૦ [0] જુઓ ઉપર
ઘાઘરો, સ્ત્રીને પહેરવાનું એક અધો વસ્ત્ર પંપ. ત્રિ[0]
ઘટ્ટ. ઘ૦ [ઘટ્ટ] ગરીબ, અનાથ
સ્પર્શ કરવો, હલાવવું ઘંસાનહિ. ૧૦ [...]
ઘત. $૦ [૫] ગરીબ, અનાથને રહેવાનું ગૃહ વિશેષ
હલાવતો ઘંસાના. સ્ત્રી (રે.]
પટ્ટા. ૧૦ પૃeq] અનાથાલય, ધર્મશાળા
ઘસવાનો પાણો ઘંટ. પુo [ઘટ)
ઘટ્ટ ર૩. પુo [કૃષ્ટઊરત] ઘંટ, મંદિરાદિમાં વગાડાતું એક ઉપકરણ
ઘસેલ-પોલિશ કરેલ, ઘસવાના પાણી વડે રચાયેલ ઘંટા. પુo [ch]
ઘદૃા. ૧૦ [પટ્ટનો ઘંટા લગાડી ભિક્ષા માંગનાર
અથડાવું, સંઘટ્ટો થવો, હલાવવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 152
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઘડો
घट्टणता. स्त्री० [घट्टन] સંઘટ્ટો કરવો, ભાર દઇને બેસવું, આઘાત કરવો, પીડા,
સ્પર્શ
घट्टणया. स्त्री० [घट्टन] यो 6५२ घट्टाव, धा० [घट्टय]
સ્પર્શ કરાવેલ घट्टिअघट्टण. त्रि० [घट्टितघट्टन]
પરસ્પર પ્રેરણા કરેલ घट्टिज्जंत. कृ० [घट्यमान]
સ્પર્શ કરાયેલ घट्टिज्जमाण. कृ० [घट्यमान]
જુઓ ઉપર घट्टित. त्रि० [घट्टित]
પ્રેરણા કરેલ, પરસ્પર સ્પર્શ થાય તે રીતે હલાવેલ घट्टिय. त्रि० [घट्टित]
જુઓ ઉપર घट्टियाण. कृ० [घट्टयित्वा]
સ્પર્શ કરીને घट्ठ. त्रि० [घृष्ट]
ઘસેલું घड. पु० [घट]
ઘડો, કળશ घड. धा० [घटय]
ઘડવું, ટીપવું, ઘટના કરવી घडग. पु० [घटक]
ઘડો घडण. न० [घटन]
ઘટના કરવી, યોજવું घडत. न० [घटत्व]
ઘડા-પણું घडदास. पु० [घटदास]
પાણી ભરનાર નોકર घडदासी. स्त्री० [घटदासी]
પાણી ભરનારી નોકરાણી घडय. पु० [घटक]
घडा. स्त्री० [घटक] usी घडावेत्ता. कृ० [घटयित्वा]
ઘડીને, ટીપીને घडि. स्त्री० [घटिन]
ઘડાવાળો घडिगा. स्त्री० [घटिका]
માટીની કુલડી, નાની ઘડી, ઘડી-મુહૂર્ત, ઘડીયાળ घडितव्व. न० [घटितव्य]
ઘડવા કે ટીપવા યોગ્ય घडित्तए. कृ० [घटयितुम्]
ઘડવા માટે घडिमत्तय. पु० [घटीमात्रक ]
ઘડીને આકારે રહેલ માટીનું વાસણ घडियव्व. कृ० [घटितव्य]
ઘડવા યોગ્ય घडिया. स्त्री० [घटिका]
यो घडिया' घडियालग. पु० [घटिकालय]
ઘંટાગૃહ घडेत्ता. कृ० [घटयित्वा]
ઘડીને, ટીપીને घत. न० [घृत]
ધી घतवर. पु० [घृतवर]
એક દ્વીપ घतोद. पु० [घृतोद]
બાદર અપ્લાયિક વિશેષ घत्त. धा० [ग्रह]
ગ્રહણ કરવું घत्त. त्रि० [घात्य]
ઘાત કરવા યોગ્ય घत्त. धा० [यत्]
પ્રયત્ન કરવો घत्त. धा० [दे०]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 153
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
તપાસ કરવી.
ધતુ, ત્રિકન્ન}
હણનાર, ઘાત કરનાર
પત્થ, ત્રિ૦ [ગ્રસ્ત]
ઘેરાયેલ, ઘસાઇ ગયેલ
ધન, ॰/y
ગાઢ, ગંભીર, મેઘ, વરસાદ, જામેલું દહીં, નક્કર વાજિંત્ર, દ્રન, કઠણ, છીદ્ર રહિત, ધારું, આત્માના અસંખ્યાત પ્રદેશનો ઘનરૂપ પિંડ, સમાનજાતિય એકને ત્રણ વખત ગુણવા, જેમકે બે ગુણ્યા બે ગુણ્યા બે બરાબર આઠ, લંબાઇ-પહોળાઇ-જાડાઇનું માપ, ઘન વાજિંત્રના શબ્દ, નિબિડ, અતિશય, તરલતા રહિત, પિંડરૂપ ઘન. વિ॰ [ઘન
વારાણસીનો એક ગાથા પતિ
ધનહ. પુત્ર [fty
બરફ પેઠે જામેલ ઘનરૂપ પાણી, નરકાદિ કરતા ત્રણ વલયમાંનું પહેલું વલય
घनउदहिपsg. पु० [घनोदधिप्रतिष्ठ ]
'ઘનોદધિ' ઉપર રહેલ
ધનનુત. પુ૦ [ઘનાકુı]
એક પરિમાણ घनगज्जिय, न० [घनगर्जित]
ગાઢરીતે ગર્જેલ – મેઘ
-
घनघन, न० [घनघन]
'ઘનઘન' એવો અવાજ
घनघनाइय न० (घनघनायित)
રથનો ઘનઘન એવો અવાજ થાય તે
घनघनेंत. कृ० [ धनघनायमान ]
ઘનઘનાહટ થવો
घनचउरंस न० [ घनचतुरस्न] નક્કર વસ્તુનું ચોરસ સંસ્થાન
ધનતંસ. ૬૦ [ઘનશ્ચન નક્કર વસ્તુનું ત્રિકોણ સંસ્થાન
आगम शब्दादि संग्रह
ધનવંત. પુ૦ [ધનવન્ત]
એક અંતરદીપ
ધનવંતરીય. પુ॰ {નવાદી જુઓ ઉપર घनपरिमंडल न० [ घनपरिमण्डल ]
નક્કર વસ્તુનું વર્તુળાકાર સંસ્થાન
ધનવદ્, ન /*l rf /
નક્કર ગોળાકાર વસ્તુ
ધનવાત, પુ૦ [ઘનવાત
ધનોદધિ અથવા વિમાનના આધારભૂત જામેલા બરફ જેવો અથવા થીજેલા ઘી જેવો એક પ્રકારનો વાયુ ધનવાય. પુ૦ [ઘનવા ] જુઓ ઉપર घनवायवलय. पु० [ घनवातवलय ] વલય આકારે રહેલો ઘનવાયુ घनविज्जुया. स्त्री० [घनविद्युत् ]
ઘરણેન્દ્રની એક અગ્રમહિષી, એક દિક્કુમારી
घनसंताणय. पु० [घनसन्तानक]
કરોડીયાનું જાળું
ધનસંમદ્. પુ૦ [ઘનસંમ
જે યોગમાં સૂર્ય અને ચંદ્ર બંને ગ્રહ તથા નક્ષત્રની વચ્ચે થઇને ચાલે તે
घनसिरी वि० [ धनश्री
વારાણસીના ગાથાપતિ 'ધન' ની પત્ની, તેને 'ધના પુત્રી હતી.
घनायत न० [ घनायत ]
નક્કર વસ્તુની લંબાઇ
घना. वि० [धना)
વારાણસીના ગાથાપતિ ‘ઘન’ ની પુત્રી, તેણે ભ॰ પાર્શ્વ પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ તે ઘરળન્દ્ર ની એક દેવી બની
ધનિય, ન નિ
ગર્જના
घनोदधि. पु० [ धनोदधि]
જુઓ ‘ઘન-વૃત્તિ घनोदधिवलय, पु० [धनोदधिवलय]
ઘનોધિ વલય
ધનોહિ. પુ૦ [ધનોધિ] જુઓ 'ધન-વૃતિ"
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 151
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
घनोदहिवलय. पु० [घनोदधिवलय]
मो 'घनोदधि वलय' घम्म. पु० [धर्म]
धाम, गरमी, संताप, धूप, पसीनो घम्मा. स्त्री० [घर्मा]
પહેલી નરકનું નામ घय. पु० [घृत]
ઘી, એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર घयकुंभ. पु० [घृतकुम्भ]
ઘીનો ઘડો घयण. पु० [दे०]
ભાંડ
घयपुण्ण. न० [घुतपूर्ण]
ઘેવર, મિષ્ટાન્ન घयपूसमित्त. वि० [घृतपुष्यमित्र] रक्खिय (आरक्षित)ना शिष्य,४ पोताना विशिष्ट
લબ્ધિ વડે ઘી ઉત્પન્ન કરી શકતા હતા. घयमेह. पु० [घृतमेघ]
ઘી જેવું પાણી વરસાવતો વરસાદ घयवर. पु० [घृतवर]
એક દ્વીપ વિશેષ घयसत्तयदिटुंत. पु० [घृतसक्तुदृष्टान्त]
એક દ્રષ્ટાંત घयसित्त. पु० [घृतसिक्त]
ઘી વડે સિંચેલ घयोद. पु० [घृतोद]
घरकोइलिय. पु० [गृहकोकिलिक]
ગરોળી घरकोइलिया. स्त्री० [गृहकोकिला]
ગરોળી घरग. न० [गृहक]
ઘર-ભવન घरघरग, न० [घरघरक]
અનુકરણ શબ્દ घरधरणिसंगसुहसाय. न० [घरधरणिसङ्गसुखसात]
ઘર અને સ્ત્રીનું સંગ સુખ घरजामाउय. पु० [गृहजामातृक]
ઘર જમાઇ घरणी. स्त्री० [गृहिणी]
ઘર ઘણિયાણી घरय. न० [गृहक]
ઘર-ભવન घरसमुदान. न० [गृहसमुदान]
સાધુ સામાન્ય રીતે બધે ઘરથી ગૌચરી કરે તે घरसमुदानिय. पु० [गृहसामुदानिक]
દરેક ઘેર ભિક્ષા લેનાર घरसिय. न० [घर्षित]
ઘસેલું घरह. न० [गृहक]
ઘર-ભવન घराघरिम. न० [गृहाधरिम]
ઘરનો ઉપરનો ભાગ घरोइला. स्त्री० [गृहकोकिला]
ગરોળી घरोलिया. स्त्री० [गृहकोकिला]
ગરોળી घल्ल. धा० [क्षिप्]
ફેંકવું घल्लिंत. कृ० [क्षिपत्]
ફેંકેલ घस. न० [स]
એક સમુદ્ર
घयोदग. न० [घृतोदक]
ધી જેવું ધૃત સમુદ્રનું પાણી घर. पु० [गृह]
મકાન, નિવાસ સ્થાન घरंतर. पु० [गृहान्तर]
બે ઘર વચ્ચેનું અંતર, ઘર પછીનું ઘર घरकुडी. स्त्री० [घरकुटी] ઘરની બહારની ઓરડી, ચોકમાં રહેલ ઝુંપડી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 155
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
જમીનની મોટી બ્રુટ, કાળી જમીનની દશર
घसा. स्त्री० [दे०]
ક્ષારવાળી ભૂમિ
घसिय. त्रि० [ घर्षित ]
ઘસેલું
घसिर. त्रि० [ घस्मर ]
घाइअ. त्रि० [ घातित ]
મારી નંખાયેલ, ઘાત કરાયેલ घाइकम्म न० [घातिकर्मन]
નાક, પ્રાણન્દ્રિય, નાસિકા
બહુખાનાર
घाणपोग्गल. पु० [घ्राणपुद्गल]
घा. धा० [हन् ]
નાસિકાથી લેવા યોગ્ય સુંઘવાનાપુલ
હળવું
घाणबल न० [ घाणवल ]
घाइ. त्रि० [घातिन् ]
પ્રાણેન્દ્રિય સામર્થ્ય
हराना, घात डरनार, ज्ञानावरक्षीय खाहि यार मना घाणविण्णावरण न० [ घ्राणविज्ञाननावरण]
ઘાતક
ઘાણ સંબંધિ વિજ્ઞાનનું અવરાવું घाणविसय ५० प्राणविषय) સુંઘવું તે
]
घाणामय, पु० ( प्राणमय ] સંયુક્ત
घाणामात. पु० [प्राणमय ] સંયુક્ત
घाणावरण न० [ घ्राणावरण]
પ્રાણ ઇન્દ્રિયને આવક (કર્મ) धार्णिदिय, न० (प्राणेन्द्रिय)
જ્ઞાનાવરણીય-દર્શનાવરણીય-મોહનીય-અંતરાય એ
ચાર કર્મો, વીતરાગતા આવરક કર્મ
घाइत्तर. कृ० [ घातयितुम् ]
ઘાત કરવા માટે घाइय. त्रि० [घातित ]
હણેલું, ઘાત કરેલું
घाउकाम. त्रि० [ हन्तुकाम ] હણવાની ઇચ્છા
घाउकाम. त्रि० [ हन्तुकाम ] જુઓ ઉપર
घाएत. कृ० [घातयितुम् ] હણવા માટે
घाएत्ता. कृ० [ हत्वा ]
હણીને
घाएमाण. कृ० [जत]
હણતો
घाड, पु० (घाट)
आगम शब्दादि संग्रह
મિત્રા, મસ્તકની નીચેનો ભાગ
વયસ્ય મિત્ર घाडियय, पु० [घाटिकक ] જુઓ ઉપર
घाण न० [दे०]
ધાણી
घाण न० [प्राण]
घाडिय. पु० [घाटिक ]
ધાણ નામક ઇન્દ્રિય, નાસિકા
घाणिंदियत्त न० [ घ्राणेन्द्रियत्व ]
ઘાણઇન્દ્રિયપણું
घार्णिदियनिग्गह. पु० (प्राणेन्द्रियनिग्रह)
ઘ્રાણ-ઇન્દ્રિયના વિષયને અંકુશમાં રાખવો તે घाणिंदियपचक्ख न० [ घ्राणेन्द्रियप्रत्यक्ष ]
ઘ્રાણઇન્દ્રિય સન્મુખ
घर्णिदियपरिणाम, पु० [प्राणेन्द्रियपरिणाम ]
ઘાણેન્દ્રિય વિષયક ભાવના
घार्णिदियलद्धि स्त्री० [प्राणेन्द्रियलब्धि)
ઘ્રાણેન્દ્રિય સંબંધિ ઋદ્ધિ વિશેષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
ઘ્રાણેન્દ્રિય વિષયજન્ય ભાવ વિશેષ घाणिदियभावणा. स्त्री० [घ्राणेन्द्रियभावना ]
Page 156
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
घाणेदिय, न० [घ्राणेन्द्रिय]
यो 'घाणिदिय घात. धा० [हन्]
હણવું घात. पु० [घात]
મારવું તે घातक. त्रि० [घातक]
મારનાર घातगत्त. न० [घातकत्व]
ઘાતકપણું घाति. त्रि० [घातिन्]
હણનાર, મારનાર घातोवघातिय. पु० [घातोपघातिक]
ઘાતઉપઘાત કરનાર, હણનાર घाय. पु० [घात]
મારવું-હણવું તે, વધ કરવો, ઘાત કરવો घाय. धा० [घातय]
હણાવવું घाय. धा० [हन्]
હણવું, મારવું घायइत्ता. कृ० [घातयित्वा]
ઘાત કરીને घायग. त्रि० [घातक]
ઘાત કરનાર, જીવ હિંસા કરનાર घायणपर. पु० [घातनपर]
મારવામાં રત घायणा. स्त्री० [घातना]
ઘાત કરવો તે હિંસા घायमाण. कृ० [घातयत्]
હણતો, મારતો घायय. पु० [घातक]
નરક-સ્થાન વિશેષ घारित. विशे० [घारित]
ઝેરની અસરથી બેચેન થયેલ घास. पु० [ग्रास]
કોળીયો, ભોજન घास. धा० [घृष्]
ઘસવું, પીડા કરવી घासेसणविही. पु० [ग्रासैषणाविधि]
આહાર વિષયક શુદ્ધિ-અશુદ્ધિની શોધ કરવાની વિધિ घासेसणा. स्त्री० [ग्रासैषणा]
આહાર સંબંધિ શુદ્ધિ-અશુદ્ધિનું આવલોકન घिओदअ. पु० [घतोदक]
ઘુતોદધિ સમુદ્ર, ઘી જેવા પાણીવાળો સમુદ્ર प्रिंसु. पु० [ग्रीष्म]
ગરમીની ઋતુ, ઉનાળો घिणिल्ल. त्रि० [घृणावत्]
દયાળુ, દયાવાન घुट. धा० [घुट]
ઘુંટવું, પાણી પીવું छुटिउं. कृ० [पुंटितुम्]
ઘુંટવા માટે घुट्टग. पु० [दे०]
લીંપેલ પાત્રને શુદ્ધ કરવાનો પત્થર घुटु. त्रि० [घुष्ट]
ઉદ્ઘોષણા કરેલ, ઉંચે સ્વરે બોલાયેલ घुण. पु० [घुण]
ઘુણો-લોકડાનો કીડો घुण्णंत. पु० [घुर्णत्]
ઘુમેલ, ભટકેલ घुम्मंत. विशे० [घूर्ण्यमान]
ભ્રમણ કરતું घुम्ममाण. कृ० [घूर्णत्]
ધુમેલ, ભટકેલ घुल्ला. स्त्री० [दे०]
બેઇન્દ્રય જંતુની એક જાતિ घूई. स्त्री० [घूकी]
સ્ત્રી ઘુવડ, પક્ષી વિશેષ घूय. पु० [धूक] ઘુવડ-પક્ષી વિશેષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 157
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
घेतव्य. त्रि० ग्रहीतव्य । ગ્રહણ કરવા યોગ્ય घेत्तुं कृ० [ ग्रहीतुम् ] ગ્રહણ કરવા માટે
घेतूण कृ० [गृहीत्वा ।
ગ્રહણ કરીને
घेप्प. धा० [ ग्रह]
ગ્રહણ કરવું તે
घेप्पमाण. कृ० [गृह्यमाण ] ગ્રહણ કરતો
घोट्ट. धा० [पा]
પીવું, પાન કરવું
घोड. पु० [घोड]
ઘોડો, અશ્વ घोडग. पु० (घोटक]
એક જાતનો ઘોડો, કાયોત્સર્ગનો એક દોષ
घोडगसाला. स्वी० [ घोटकशाला ]
ઘોડાર, ઘોડાને રહેવાની જગ્યા घोडमुह. न० [ घोटमुख ]
ઘોડાના લક્ષણ જોવાનું શાસ્ત્ર
घोडय. पु० [ घोटक] दुखो 'घोडग'
घोणा स्त्री० [ घोणा ]
ઘોડાનું નાક घोर, त्रि० (घोर)
आगम शब्दादि संग्रह
घोर भयंकर हा मां ववानी पक्ष संशय रहे ते हारएाकृत्य, रौद्र, परिसह - घन्द्रिय-षाय३पी शत्रुने હણવામાં નિર્ધન, આત્મનિરપેક્ષ
घोरगुण. पु० [घोरगुण ]
સર્વોતમ ગુણવાનું घोरतव न० [घोरतपस्)
સંસારસુખની ઇચ્છારહિત તપા
घोरतवस्सि पु० [घोरतपस्विन् ।
घोरपरिणाम. पु० [घोरपरिणाम ]
દારુણ પરિણામ घोरपरीसहपराइयपरज्झ न० [ घोरपरिषहपराजितपरज्झ]
ઘોર પરીષહથી પરાજય પામી પરવશ બનેલ घोरबंभचेरवासि. त्रि० [घोरब्रह्मचर्यवासिन्]
દુષ્કર એવા બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનાર घोररूव न० [ घोररूप] બિહામણું ઝેર
घोरविस, न० [ घोरविष ]
કાતીલ ઝેર
घोरवीर, पु० [घोरवीर ]
કષાયાદિનો જય કરવામાં વીર જેવો
घोरव्वय न० [ घोरव्रत ]
દુષ્કર મહાવ્રતોને પાળનાર घोरसंसारसायर, पु० [ घोरसंसारसागर ]
ઘોર સંસારરૂપી સમુદ્ર
घोरासम न० [घोराश्रम ]
ગૃહસ્થપણું
घोलंत. कृ० [ घोलयत्
રંગમંગનું, ઘસવું તે
घोलण, न० (घोलन]
ઘર્ષણ, ઘોળવું घोलितय. त्रि० [ घोलितक ]
વલોવેલું, કેરીની માફક ઘોળેલું घोलिय त्रि० (पोलितक)
જુઓ ઉપર घोस. पु० (घोष)
ઊંચે સ્વરે બોલવું તે, ગોકુળ-ગાયોને રહેવાનું સ્થાન, એક દેવવિમાન, ઊંચ-નીચ આદિ સ્વરે બોલવું તે, સ્તનિત
કુમાર જાતિના ભવનપતિનો એક ઇન્દ્ર
घोस. धा० [ घोषय
ઘોસણા કરાવવી, ઊંચે આવજે ગોખવું घोस. वि० [घोष]
ભપાર્શ્વના એકગણધર,જેનો સુમાય નામે પણ ઉલ્લેખ
દુશ્વર તપ કરનાર
घोरपरक्कम, पु० [घोरपराक्रम ]
કષાયાદિના જય માટેનું ઉગ્ર સામર્થ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 158
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
[च ] च. अ० [च] 'मने, वजी, पाहपूर, 4थवा, तथा, पुनः, अवधार, નિશ્ચય, અતિશય, આધિક્ય, અનુમતિ આદિ અવ્યય चइउं. कृ० [त्यक्त्वा ]
ત્યાગ કરીને चइउं. कृ० [त्यक्तुम्]
ત્યાગ કરવા માટે चइऊण. कृ० [त्यक्त्वा ]
ત્યાગ કરીને चइऊणं. कृ० [त्यक्त्वा]
ત્યાગ કરીને चइत्त. कृ० [त्यक्त]
| मुत, तस
घोसण, न० [घोषण]
ઘંટાનો શબ્દ, ઢંઢેરો घोसणय. पु० [घोषणक]
ઘોષણા કરવી તે घोसणया. स्त्री० [घोषणा]
यो 'घोसण' घोसणा. स्त्री० [घोषणा]
हुमो 'घोसण' घोसविसुद्धिकारय. त्रि० [घोषविशुद्धिकारक]
શુદ્ધ ઉચ્ચારણ કરનાર घोससम, न० [घोषसम]
વાચનાચાર્ય દ્વારા અભિહિત સ્વરે બોલવું તે घोसहीण. त्रि० [घोषहीन] સુત્રપાઠનો ઉચ્ચારણ કરવામાં અક્ષર કે માત્રાની હીનતા કરવી घोसाडइफल. न० [कोशातकीफल]
ઘીસોડાના શાકના ફળ, એક વનસ્પતિ વિશેષ घोसाडई. स्त्री० [कोशातकी]
ઘીસોડાની વેલ, એક વનસ્પતિ-વિશેષની વેલ घोसाडय, न० [कोशातक]
ઘીસોડા-એક વનસ્પતિ घोसाडिय. स्त्री० [कोशातकी]
ઘીસોડી-એક વનસ્પતિ-વિશેષ घोसाडिया. स्त्री० [कोशातकीफल] यो पर घोसावेत्ता. कृ० [घोषयित्वा]
ઘોષણા કરીને घोसेत्ता. कृ० [घोषयित्वा]
ઘોષણા કરીને घोसेयव्व. कृ० [घोषितव्य] ઘોસણા કરવા યોગ્ય, ઢંઢેરો પીટવા યોગ્ય
[ ] ङ. पु० [ङ]
પ્રકૃત વર્ણમાલાનો કંઠ્ય અનુનાસિક વર્ણ ङकारपविभत्ति. पु० [ङकारप्रविभक्ति] એક દેવતાઇ નાટક
चइत्ता. कृ० [त्यक्त्वा]
ત્યાગ કરીને चइत्ता. कृ० [च्युत्वा]
ચવીને, જન્માંતરમાં જઇને चइत्ताणं. कृ० [त्यक्त्वा]
ત્યાગ કરીને, છેતરીને चइत्ताणं. कृ० [च्युत्वा]
यो 'चइत्ता' चइत्तु. कृ० [त्यक्त्वा ]
यो ‘चइत्ता' चइय, त्रि० [त्यक्त]
તજલ, મુક્ત થયેલ चइय. पु० [च्यावित]
ચ્યવન પામેલ चइयव्व. त्रि० [च्यवितव्य]
જન્માંતરમાં જવા માટે, ચ્યવન અર્થે चइयव्व. त्रि० [त्यक्तव्य]
છોડવા યોગ્ય चउक्क. पु० [चतुष्क]
ચોકડી, ચાર વસ્તુઓનો સમુહ, ચૌક, ચાર રસ્તાનું મિલન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 159
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चउक्कग. पु० [चतुष्कक]
જુઓ ઉપર चउक्कण्ण. त्रि० [चतुष्कर्ण]
ચાર કોને ગયેલી વાત चउक्कत. पु० [चतुष्कक]
यो चउक्क' चउक्कनइय, न० [चतुष्कनयिक]।
ચાર નયથી યુક્ત, ચાર નયથી વસ્તુનો વિચાર કરનાર चउक्कय. पु० [चतुष्कक]
यो चउक्क' चउक्का. स्त्री० [चतुष्कक]
यो चउक्क' चउक्कोण. त्रि० [चतुष्कोण]
ચતુષ્કોણ-જેને ચાર ખૂણા છે તે - ચોરસ चउक्खंध. त्रि० [चतुस्कन्ध]
ચાર ભેદે चउगइगय. त्रि० [चतुर्गतिगत]
નરક-તિર્યંચ-મનુષ્ય-દેવ એ ચાર ગતિને પ્રાપ્ત चउगइहरण. त्रि० [चतुर्गतिहरण]
ચાર ગતિ ને હરવી-નાશ કરવો તે चउगमन. न० [चतुर्गमन]
ચારે દિશા चउगुण. विशे० [चतुर्गुण]
ચાર ગણું-ચોગુણ चउगुण. धा० [चतुर्गुणय]
ચાર ગણું કરવું चउगुणिय. त्रि० [चतुर्गुणित]
ચાર ગણું કરાયેલ चउग्गुण. विशे० [चतुर्गुण]
ચાર ગણું चउजमलपय. न० [चतुर्यमलपद]
અંક સ્થાનના બત્રીસ લક્ષણ चउट्ठाण. न० [चतु:स्थान]
કર્મનો ચાર ઠાણીઓ રસ चउढाणवडित. न० [चतुःस्थानपतित]
કર્મનો ચાર ગણો પડેલ રસ, ચાર પ્રકારનું चउट्ठाणवडिय. न० [चतुःस्थानपतित]
જુઓ ઉપર चउत्थ. त्रि० [चतुर्थ]
ચોથભક્ત, એક ઉપવાસનિ સંજ્ઞા, ચોથું चउत्थग. पु० [चतुर्थक]
ચોથીયો તાવ, ચાર દિવસને અંતરે આવતો તાવ चउत्थभत्त. न० [चतुर्थभक्त]
ચોથભક્ત તપ, એક ઉપવાસ चउत्थभत्तिय. त्रि० [चतुर्थभक्तिक]
એક-એક ઉપવાસ કે ચોથભક્ત તપ કરનાર चउत्थय, पु० [चतुर्थक]
यो चउत्थग चउत्था. स्त्री० [चतुर्थी]
ચોથ, પક્ષની ચોથી, તિથિ, ચોથા ક્રમની चउत्थाहिय. पु० [चतुर्थाहिक]
ચોથે-ચોથે દિવસે આવતો તાવ चउत्थि. स्त्री० [चतुर्थी]
પક્ષીની ચોથી તિથિ चउत्थी. स्त्री० [चतुर्थी ]
જુઓ ઉપર चउदंत. पु० [चतुर्दन्त]
ચાર દાંતવાળો હાથી, હસ્તિરત્ન चउदसपुवि. न० [चतुर्दशपूर्विन्]
ચૌદપૂર્વી, ચૌદ પૂર્વને ધારણ કરનાર चउदसी. स्त्री० [चतुर्दशी ]
ચૌદશ, પક્ષની ચૌદમી તિથિ चउदिसि. स्त्री० [चतुर्दिश]
ચારે દિશાઓ चउद्दस. त्रि० [चतुर्दशन]
ચૌદ, દશ અને ચાર चउद्दसपुव्वि. न० [चतुर्दशपूर्विन]
ચૌદ-પૂર્વી, ચૌદ પૂર્વને ધારણ કરનાર चउद्दसभत्त. न० [चतुर्दशभक्त] છ ઉપવાસ એક સાથે કરવા તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 160
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
चउद्दसी. स्त्री० [ चतुर्दशी ]
ચોદશ, પક્ષની ચૌદમી તિથિ
चउद्दिसि स्त्री० [ चतुर्दिश्]
ચારે દિશા
चउनाणोवगय. पु० [ चतुर्ज्ञानोपगत ]
કેવળજ્ઞાન સિવાયના અન્ય ચાર-ફ્રજ્ઞાનથી યુક્ત चउपएसिय. पु० [ चतुःप्रदेशिक]
ચાર પ્રદેશિક એવો એક સ્કંધ
चउपय, पु० [ चतुष्पद ]
आगम शब्दादि संग्रह
ચાર પગવાળું પાણી, એક કરણ
चउपुरिसपविभक्तगति, स्त्री० [चतुःपुरुष प्रविभक्तगति]
વિહાયોગતિનો એક ભેદ
चउपोरिसिय, त्रि० [ चतुष्पौरुषिक ]
ચાર પ્રહરનું, ચાર પોરિસિયુક્ત चउप्पई. स्त्री० [चतुष्पदी] પ્રાણીની એક જાતિ चउप्पएसिय, त्रि० (चतुःप्रदेशिक] ચાર પ્રદેશિક એક સ્કંધ વિશેષ चउप्पगार, विशे० [ चतुःप्रकार ] ચાર પ્રકારે
चउप्पडोआर विशे० [ चतुष्यत्यावतार]
ચાર વિભાગમાં વિભક્ત
चउप्पडोयार. विशे० [ चतुष्प्रत्यावतार] दुखो उपर
चतुप्पद. पु० [ चतुष्पद]
ठुखो 'चउपय'
चउप्पदेस. त्रि० [ चतुः प्रदेश ]
ચાર પ્રદેશ, ચાર પરમાણું
चउप्पय पु० [ चतुष्पद]
જેના ચાર પગ છે તે - પ્રાણી चउप्पाइय पु० चतुष्पादिक]
જુઓ ઉપર
चउप्पाइया. स्त्री० [चतुष्पादिका ]
તિર્યંચયોનિક ભુજપરિસર્પિણી
चउप्पुडय न० [ चतुष्पुटक] જુઓ ઉપર
चउप्फला. स्त्री० [ चतुष्फला ] ચારગણું
चउभाइय पु० चतुर्भागिक)
ચોથો હિસ્સો, એક માપ વિશેષ
चउब्भाग. पु० [चतुर्भाग ] ચોથો હિસ્સો चउभाय, पु० [ चतुर्भाग) ચોથો હિસ્સો
चभंग. पु० चतुर्भङ्ग
ચાર વિકલ્પ કે ભેદ
चभंगी, स्त्री० [चतुर्भङ्गिन्
ચઉમંગી, ચાર-ચાર ભેદે કોઇ વસ્તુ સમજાવવી
चउभाइया. स्त्री० [चतुर्भागिका]
ચોસઠ પાલનું એક માપ વિશેષ
चउभाग, पु० (चतुर्भाग ।
ચોથો ભાગ, ચતુર્થાંશ
चउमास. पु० [चतुर्मास] ચાર મહિના
चउमासिय, पु० [ चातुर्मासिक ]
ચોમાસી તપ, ચારમાસના ઉપવાસ चउमासिया, स्वी० [ चातुर्मासिकी]
ચોથી ભિક્ષુ પ્રતિમા
चउमुट्ठिय. पु० (चतुर्मुष्टिक ]
ચારમુદ્ધિ પ્રમાણ
चउमुह, पु० [ चतुर्मुख ]
ચાર મોઢાવાળું, જેની ચારે દિશામાં દ્વાર હોય તેવો પ્રસાદ ચોમાસી તપ
चउम्मासिय, पु० [ चातुर्मासिक ]
ચોમાસી તપ
चउम्मुह. त्रि० [ चतुर्मुख ]
खो 'चरमुह
चउयाह. न० [ चतुराह]
ચાર દિવસ
चउप्पुड, न० [ चतुष्पुट ]
ચાર પડવાળું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 161
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વડર. ત્રિ. [વતુર)
ચાર' એક સંખ્યા, વડર. ત્રિ. [વતુર)
ચતુર, દક્ષ, ચાર चउरइंदिय, पु० [चतुरिन्द्रिय]
સ્પર્શ-રસ-ધ્રાસ, ચક્ષુ એ ચાર ઇન્દ્રિયવાળ જીવ વારં, ત્રિ વિતુરક્]
જેના ચાર અંગ કે અવયવ છે તે चउरंगभवच्छेय. न० [चतुरङ्गभवच्छेद]
જેના ચાર ભેદ છે તેવા સંસારનો છેદ વારં. સ્ત્રી. [વતરફી)
જેના ચાર વિભાગ છે તે એક પ્રકારનો જુગાર चउरंगिणी. स्त्री० [चतुरङ्गिनी]
હાથી-ઘોડા-રથ-પાયદળ એવા ચાર વિભાગવાળી સેના વરરંગુન. ૧૦ વિતુરક્7)
ચાર આંગળ चउरंगुलकण्णाक. पु० [चतुरङ्गुलकर्णक]
ચાર આંગળ પ્રમાણ કર્ણક ર૩રંત. ૧૦ [વતુરન્ત]
ચાર સીમાવાળો, ચતુર્ગતિક સંસારચક્ર ર૩રંસ. ૧૦ વિતુરસ)
ચારખૂણાવાળું, ચોરસ વહરવM. T૦ વિતુરબ્ધ)
ચાર પ્રકારે વડર. પુ[વોર]
ચકોર પક્ષી चउरिंदिय. पु० [चतुरिन्द्रिय]
ચાર ઇન્દ્રિય-સ્પર્શ-રસ-ધ્રાણ-નેત્રયુક્ત જીવ વરિંદ્રિયસંગમ. ૨૦ વિતરિન્દ્રિયમસંયમ)
ચતુરિન્દ્રિય જીવના વિષયમાં સંયમ ન હોવો चउरिदियकाय. पु० [चतुरिन्द्रियकाय]
ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જીવનું શરીર વરિંદ્રિયત્ત. ૧૦ [તુરિન્દ્રિયત્નો
ચઉરિન્દ્રિયપણું વરિંદ્રિવત્તા. સ્ત્રી. [વતુરક્રિયતા] જુઓ ઉપર
ચરિંદ્રિયસંગમ. ૧૦ [તુરિન્દ્રિયસંખમ)
ચઉરિન્દ્રિય જીવના વિષયમાં સંયમ चउरेंदिय. पु० [चतुरिन्द्रिय]
ચાર ઇન્દ્રિયવાળો જીવ ચડવા , વિશે. [વતુર્વદ્રનો
જેને ચાર મુખ છે તે चउवासपरियाय. पु० [चतुर्वर्षपर्याय]
ચાર વર્ષના દીક્ષા પર્યાયવાળો चउविसाण. पु० [चतुर्विषाण]
ચાર શીંગડાયુક્ત, ચાર દાંતવાળો હાથી चउविहसंघ. पु० [चतुर्विधसङ्घ]
સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકારૂપ ચાર પ્રકારનો સંઘ चउवीसत्थय. पु० [चतुर्विंशतिस्तव] ચોવીશ જિન સ્તવના, એક અધ્યયન, છ આવશ્યકમાંનું બીજું આવશ્યક चउवीसत्थव. पु० [चतुर्विंशतिस्तव] જુઓ ઉપર चउवीसायत्थअ. पु० [चतुर्विंशतिस्तव]
જુઓ ઉપર चउव्वीसत्थय. पु० [चतुर्विंशतिस्तव]
જુઓ ઉપર વાંસદિયા. સ્ત્રી વિતુ:")
એક માપ વડસમય. ૧૦ વિતુ:સામયિ]
ચાર સમયનું વડસર. ૧૦ વિતુ:શરVI]
અરિહંત-સિદ્ધ-સાધુ-ધર્મ એ ચાર શરણ વડસરીયામ. ૧૦ વિતુ:શારVIRામનો
અરિહંત આદિ ચારનું શરણું લેવું તે चउसरणगमाइ. पु० [चतुःशरणगमादि]
ચાર શરણાનો સ્વીકાર વગેરે વસાન. ૧૦ [વતુ:શાન]
ચારમાળવાળું ઘર વત્થ. પુ. [વતુઈસ્ત]
ચાર હાથવાળા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 162
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વડEા. ૫૦ [વતુuf]
ચાર પ્રકારે ૨. થા, ચિ]
તજવું, છોડવું, चओवचइय. त्रि० [चयोपचयिक]
વૃદ્ધિ-હાનિ પરિણામ-વાળું ચંવમંત, ૦ [વડુંમામUT]
ફરતું, ચાલતું, કંપતુ ચંતામણ. ૧૦ [વડુક્રમUT] ચાલતુ, પગલા ભરતું चंकमणिया. स्त्री० [चक्रमणिका]
જવું-આવવું તે, અહીં-તહીં ફરવું चंकमिय. त्रि० [चक्रम्य]
અતિ ચાલીને ચંગિયા. સ્ત્રી[ T]
અતિ ચાલીને चंकम्ममाण. कृ० [चक्रम्यमान]
ફરતું, ચાલતું, કંપતુ चंकार, पु० [चकार]
ચ-કાર चंगबेर. पु० [दे०]
કથરોટ, ચંગેરી jરી. સ્ત્રી[વરી]
ફૂલની છાબડી રંવત. ત્રિ. [વર્ષની
ચંચળ, અસ્થિર ચંપનાયમા, ૦ વિશ્વના માનો
ચંચળ, ચલાયમાન ચંપુષ્યિય. ૧૦ ૦િ]
વાંકુ ચાલવું તે चंचुमालइय. त्रि० दे०]
રોમાંચિત થયેલ ચંડ. ત્રિ[LE] તીક્ષ્ણ, ક્રોધાવેશ યુક્ત
चंडकोसिय. वि० [चण्डकौशिक વસિય' જે મરીને દ્રષ્ટિવિષ સર્પ થયેલ, ભ, મહાવીરને જેણે કનગખલ આશ્રમમાં ડંસ દીધેલ. चंडक्किय. विशे० [दे०]
ક્રોધ પ્રગટ થવાથી રૌદ્ર રૂપ ધારણ કરેલ ચંડા . વિ. [SUGG]
અરસુરીનો રાજા, જેણે પોતાની બહેને ચંદ્રના ને ઘનમિત્ત ના પુત્ર સુનાત સાથે પરણાવેલી. चंडपिंगल. वि० [चण्डपिङ्गल] વસંતપુરનો એક ચોર, તે રાજ્યની ગણિકા સાથે રહેતો હતો, એક વખત રાણીનો હાર ચોરીને ગણિકાને આપેલો, તે ગુનામાં રાજાએ તેને ફાંસી આપી. તેણે મોહગર્ભિત નિયાણું કર્યું. चंडमेह. वि० [चण्डमेघ
આ અવસર્પિણીકાળનાં ભરતક્ષેત્રના પ્રતિવાસુદેવ માસવ નો દૂત. ચંડરુદ્. વિ૦ [૨Gરુદ્ર)
એક ક્રોધી આચાર્ય, જેણે પોતાના શિષ્યને માથે ઠંડો મારી તેનું માથું ફોડી નાખેલ. (પછીથી તેને કેવળજ્ઞાન થયું.) चंडवडंसअ. वि० [चन्द्रवतंसको સાકેતનગરના રાજા તેની પત્ની (રાણી) ધરી હતી. મનિયંક તેમનો પુત્ર હતો. રાજાએ દીક્ષા લીધી, મોક્ષે ગયા. चंडवडिंसअ. वि० [चन्द्रावतंसक]
જુઓ વંડવર્ડસમ' વંવિસ. ન૦ [UST]
તીવ્ર ઝેર चंडवेग. वि० [चण्डवेग
કાકંદીનો એક રહેવાસી, જેણે સમયઘોષ રાજર્ષિને હણેલા ચંડા, સ્ત્રી[USI] અમરેન્દ્ર વગેરેની મધ્યમ પર્ષદા-સભા, દેવતાની એક ગતિ ચાંડાલ,
એક હલકી જાતિ, શુદ્ર ચંડાન. પુo [G[7]
ચાંડાલ એક હલકી જાતિ, શુદ્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 163
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह ચંડનિય. ૧૦ [વાDETત્તિક]
चंदंतरिय. पु० [चन्द्रन्तरित] ચાંડાલ જેવું કર્મ
ચંદ્ર દ્વારા આવરેલ, અવરાયેલ ચંદ્ર ચંડિવા. T૦ [ ]
ચંદ્ર. પુ. [વન્દ્ર] ક્રોધ, ચાંડિક્ય
જુઓ ‘ચંદ્ર ચંડિવિવાય. ત્રિ, ટ્રેિo]
चंदकंत. पु० [चन्द्रकान्त] ક્રોધ પ્રગટવાથી રૌદ્રરૂપ ધારેલ
એક મણિ-વિશેષ, એક દેવવિમાન ચંડી. સ્ત્રી [G]
चंदकंता. स्त्री० [चन्द्रकान्ता] એક સાધારણ વનસ્પતિ, ચંડી દેવી
એક કુલકર પત્ની, એક નગરી ચંદ્ર. પુo [વન્દ્રો
ઘંટવૂડે. ૧૦ [૧દ્રશ્નો ચંદ્ર, એક દેવવિમાન, એક વક્ષસ્કાર પર્વત, જ્યોતિષ્ઠ, | એક દેવવિમાન એક દ્રહ, એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર, એક સંવત્સર, એક चंदगविज्झ. न० [चन्द्रकवेध्य] અધ્યયન, રાઘાવેઘની પુતળીની ડાબી આંખ
એક (પ્રકિર્ણક) આગમસૂત્ર, ચંદ્ર. વિ. [૪]
રાધાવેધ જ્યોતિશ્કેન્દ્ર, ભ૦ મહાવીરને વંદનાર્થે સપરિવાર
ચંવાર. ૧૦ [૧]ધ્યક્ષ) આવેલ. પૂર્વભવમાં તે શ્રાવસ્તી નગરીનો સંગ નામે
જુઓ ઉપર ગાથાપતિ હતો. ભ૦ પાર્શ્વ પાસે દીક્ષા લીધી. છેલ્લા પંદર | ચંદ્રાન્ન. ૧૦ વિદ્રશ્નષ્પો દિવસનું અનશન કરી, મૃત્યુ બાદ ચંદ્ર થયો.
જુઓ ઉપર चंदउत्त. वि० [चन्द्रगुप्त
ચંદ્રરિય. ૧૦ વિદ્વરિત) પાડલિપુત્રનો રાજા, તે નંદુ ના રાજ્યમાં રહેતા
ચંદ્રની ગતિ ગણવાની વિદ્યા મયુરપોષકનો પુત્ર હતો. વાળ ની મદદથી તે चंदचरिया. स्त्री० [चन्द्रचरिका] પાડલિપુત્રનો રાજા થયો. પછી રાજા નંદ્ર ની પુત્રીને
જુઓ ઉપર પરણેલ. તેના પુત્રનું નામ વિનુસાર હતું.
चंदचार, पु० [चन्द्रचार ] चंदओत्त. वि० [चन्द्रगुप्त
ચંદ્રની ગતિ જુઓ ચંદ્રક
चंदच्छाय. पु० [चन्द्रच्छाय] चंदगुत. वि० [चन्द्रगुप्त
એક ખાસ નામ જુઓ ‘વંડર, પાડલિપુત્ર નગરનો રાજા, તેને
चंदजोग. पु० [चन्द्रयोग] ધર્મસીદ મિત્ર હતો.
નક્ષત્રની સાથે ચંદ્રનો યોગ થવો તે चंदघोस. वि० [चन्द्रघोष]
चंदज्झय, पु० [चन्द्रध्वज] અરફુરી નગરીનો રાજા
એક દેવવિમાન चंदच्छाअ. वि० [चन्द्रच्छाय
चंदत्थमणपविभत्ति. पु० [चन्द्रास्तमनप्रविभक्ति] ચંપાનગરીનો રાજા, ભ૦ મલ્લિ પાસે દીક્ષા લીધી, મોક્ષે એક દેવાતાઇ નાટક ગયા.
ચંદ. પુ[વન્દ્રદ્રહ) चंदजसा. वि० [चन्द्रयशा]
એક દ્રહ આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રના કુલકર વિમાનવાહન ની | ચંદ્રિક. પુવિદ્રિનો પત્ની
એકમ વગેરે તિથિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 164
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ચંતીવ. પુ... [વદ્દ્વીપ)
ચંદ્ર નામનો અભિગ્રહ જેમાં શુકલપક્ષમાં એકૈક કોળિયો એક દ્વીપ
વધારે અને કૃષ્ણપક્ષમાં એક કોળિયો ઘટાડી ઉણોદરી चंदद्दह. पु० [चन्द्रद्रह]
તપ કરાય તે એક દ્રહ વિશેષ
ચંદ્રાન્નત્તિ, સ્ત્રી, વિન્દ્રપ્રજ્ઞત] चंदद्दीव. पु० [चन्द्रद्वीप]
એક (ઉપાંગ) આગમસૂત્ર એક દ્વીપ
चंदपरिमंडल. न० [चन्द्रपरिमण्डल] ચંદ્ર. ૧૦ [વન્દ્ર]
ચંદ્રનું ભ્રમણ મંડલ અડધો ચંદ્ર
चंदपरिएस. पु० [चन्द्रपरिवेष] ચંદ્રન. ૧૦ [વન્દ્રન]
ચંદ્રને ફરતો મંડલાકાર દેખાવ ચંદન, સુખડ,એક બેઇન્દ્રિય જીવ, ચંદનમણિ, એક દેવ | ચંપરિવેસ. પુo [ન્દ્રપરિવેષ) વિમાન, સુગંધિત વૃક્ષ કે લાકડું
જુઓ ઉપર ચંદ્રનાથવગ્રા. ૧૦ [વન્દ્રનતક]
चंदपव्वत. पु० [चन्द्रपर्वत] ચંદનનું વિલેપન કરવું તે
એક પર્વત ચંદ્રન. નં૦
चंदपव्वय. पु० [चन्द्रपर्वत] જુઓ ઉપર
એક પર્વત ચંદ્રનપટ્રિક. ૧૦ [ન્દ્રનપસ્થિત)
चंदपाणिलेहा. स्त्री० [चनद्रपाणिरेखा] ચંદનના બનેલા
ચંદ્ર ફરતી પાણિ જેવી રેખા चंदनपायव. पु० [चन्दनपादप]
चंदप्पभ-१. वि० [चन्द्रप्रभा ચંદનનું વૃક્ષ
વર્તમાન ચોવીસીના આઠમાં તીર્થકર, જુઓ સંપૂફ चंदनपुड. पु० [चन्दनपुट]
चंदप्पभ-२. वि० [चन्द्रप्रभ] ચંદનનો પડો
મથુરા નગરીનો એક ગાથાપતિ, વન્દસિરી તેની પત્ની चंदना. वि० [चन्दना
હતી. ચંદ્રપૂકા તેની પુત્રી હતી. ચંપાનગરીના રાજા થવાન ની પુત્રી, તેનું મૂળ નામ | चंदप्पभा. वि० [चन्द्रप्रभा વસુમતી હતું. તે રાજ્યભ્રષ્ટ થતા તેણી કૌસાંબીના મથુરાના ગાથાપતિ ચંદ્રપ્પમ અને વંસર ની પુત્રી. સાર્થવાહ ધનાવહ ને ત્યાં દાસી તરીકે વેચાણી, ભ૦ ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ ચંદ્રની દેવી બની. મહાવીરનો છ માસનો અભિગ્રહ તેણી પાસે પૂરો થયો, चंदप्पभा. स्त्री० [चन्द्रप्रभा] પછી દીક્ષા લઈ આર્યા બન્યા. જેભ મહાવીરના
ચંદ્રની એક અગ્રમહિષી, એક જાતનો દારુ, એક પાલખી ૩૬૦૦૦ સાધ્વીઓમાં મુખ્યા સાધ્વી હતા, તેમના મુખ્ય | ચંપ્પઢ-૨. વિ. [વન્દ્ર શિષ્યા મિયા હતા, જેની સાથેના પરસ્પર ખામણાંથી
ભરતની આ ચોવીસીના આઠમાં તીર્થકર તે ‘સસ નામે તે બંનેને કેવળજ્ઞાન થયેલું. રાજા સળગ ના પણ ન
પણ ઓળખાય છે. ચંદપુરના રાજા મન અને રાણી આદિ દશ રાણી તેમની પાસે દીક્ષિત થયેલા.
ભરૂTI ના પુત્ર, દેહનો વર્ણ શ્વેત હતો. ૧૦૦૦ પુરુષ ચંદ્રનારી. સ્ત્રી[વન્દ્રનામIરી]
સાથે દીક્ષા લીધી. તેમને ૯૩ ગણ અને ૯૩ ગણધર હતા. જૈન-મુનિની એક શાખા
એક લાખ પૂર્વનું આયુ પાળી મોક્ષે ગયા. પંડિમા. સ્ત્રી[વન્દ્રપ્રતિમ)
चंदप्पह-२. वि० [चन्द्रप्रभ] જુઓ ‘વંતપૂમ-
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 165
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चंदप्पहा. स्त्री० [चन्द्रप्रभा]
જુઓ ઉપર चंदभागा. स्त्री० [चन्द्रभागा]
એક નદી चंदमंडल. न० [चन्द्रमण्डल]
ચંદ્રનું માંડલું, ચંદ્રબિંબ કે વિમાન, ચંદ્રને આકાશમાં ચાલવાનો નિયતમાર્ગ चंदमंडलपविभत्ति. न० [चन्द्रमण्डलप्रविति]
એક દેવતાઇ નાટક चंदमग्ग. पु० [चन्द्रमार्ग]
ચંદ્રનો મંડલગતિથી પરિભ્રમણ માર્ગ चंदमस. पु० [चन्द्रमस्]
ચંદ્રમાં चंदमा. पु० [चन्द्रमस्]
ચંદ્રમાં चंदमास. पु० [चन्द्रमास]
ચંદ્રને આશ્રિને ગણાતો મહીનો चंदय. पु० [चन्द्रक]
મોરપીંછનો ચાંદલો चंदलेस. पु० [चन्द्रलेश्य]
એક દેવવિમાન चंदलेस्सा. स्त्री० [चन्द्रलेश्या]
ચંદ્ર વિમાનની ક્રાંતિ चंदवडिंसय-१. पु० [चन्द्रावतंसक]
એક દેવવિમાન चंदवडिंसअ-२. वि० [चन्द्रावतंसको સાકેતનગરીનો રાજા, તેને થાળી તથા બીજી એક पत्नी हती. गुणचंद पुत्री हता. मJि6 पूर्व કાયોત્સર્ગમાં રાત્રિ પસાર કરી મૃત્યુ પામ્યો. चंदवडेंसअ. वि० [चन्द्रावतंसक
यो 'चंदवडिसअ-२' चंदवडेंसय. पु० [चन्द्रावतंसक]
यो 'चंदवडिसअ-१' चंदवण्ण. न० [चन्द्रवर्ण]
એક દેવવિમાન
चंदवण्णाभ. पु० [चन्द्रवर्णाभ] यो पर चंदविमान. पु० [चन्द्रविमान]
ચંદ્રનું વિમાન चंदविलासिणी. स्त्री० [चन्द्रविलासिनी]
ચંદ્રના જેવા મનોહર મુખવાળી चंदसंवच्छर. पु० [चन्द्रसम्वत्सर]
ચંદ્રમાસ નિષ્પન્ન એક વર્ષ चंदसालिया. स्त्री० [चन्द्रशालिका]
મજલો છત चंदसिंग. पु० [चन्द्रशृङ्ग]
એક દેવવિમાન चंदसिट्ठ. पु० [चन्द्रसृष्ट]
એક દેવવિમાન चंदसिरि-१. वि० [चन्द्रश्री मथुरा नगरीनी 28थापत. चंदप्पभनी पत्नी.
चंदप्पभा तनी पुत्रीहता. चंदसिरि-२. वि० [चन्द्रश्री
પાડલિપુત્રના ગાથાપતિ ઘમ્મસીદ ની પત્ની. चंदसूरदंसणग. पु० [चन्द्रसूर्यदर्शनक]
બાળકને ચંદ્રસૂર્યનું દર્શન કરાવવાનો એક સંસ્કાર चंदसूरदंसणिया. स्त्री० [चन्द्रसूर्यदर्शनिका]
જુઓ ઉપર चंदसूरदंसावणिया. स्त्री० [चन्द्रसूर्यदर्शनिका]
જુઓ ઉપર चंदहोरा. स्त्री० [चन्द्रहोरा]
ચંદ્ર સંબંધિ હોરા કે એક જ્યોતિષ શાસ્ત્ર चंदा. स्त्री० [चन्द्रा]
ચંદ્રની રાજધાની चंदागमनपविभत्ति. न० [चन्द्रागमनप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇ નાટક चंदागार. पु० [चन्द्राकार]
ચંદ્ર આકારે રહેલ चंदानन. वि० [चन्दानन] જંબુદ્વીપના ઐરાવત ક્ષેત્રની આ ચોવીસીના પ્રથમ तीर्थं5२, ते मेहकुड पर्वत ५२ निवाए पाभ्या.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 166
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
चंदानना. स्त्री० [ चन्द्रानना]
એક શાશ્વત જિન, શાશ્વતી જિન પ્રતિમાં
चंदाभ. पु० [ चन्द्राभ ]
એક દેવવિમાન
चंदाभ. वि० (चन्द्राभी
આ અવસર્પિણીના અગિયારમાં કુલકર, જેના શાસન
मां धिक्कार
नीति हती.
चंदायण न० / चन्द्रायण]
ચંદ્ર-અયન
चंदावत्त. पु० [ चन्द्रावर्त्त]
એક દેવવિમાન
चंदावरणपविभत्ति, न० [ चन्द्रावरणप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇ નાટક
चंदावलि. स्त्री० [ चन्द्रावलि ]
ચંદ્રની પંક્તિ
चंदावलिपविभत्ति, न० (चन्द्रावलिप्रविभक्ति)
એક દેવતાઇ નાટક
चंदाविज्झय. पु० [ चन्द्रवेध्यक]
એક (પ્રકિર્ણક) આગમસૂત્ર चंदिम पु० (चन्द्रमस् ]
ચંદ્રમા, એક અધ્યયન
आगम शब्दादि संग्रह
चंदिम. वि० (चन्द्र)
સાકેતનગરીની સાર્થવાહિની મા નો પુત્ર, ભ महावीर पासे दीक्षा लीधी, मृत्यु या सर्वार्थसिद्धविभाने દેવ
चंदिमसूरियसंठिति, पु० [चन्द्रमस्सूर्यसंस्थिति]
ચંદ્ર સૂર્યની સંસ્થતિ
चंदिमा. स्त्री० [ चन्द्रिका ]
ચંદ્રમા એક અધ્યયન, ચંદ્રિકા, જ્યોત્સ્ના, ભદ્રા માર્થવાહીના પુત્ર
चंदुग्गमणपविभत्ति, न० [ चन्द्रोगमनप्रविभक्ति ]
ચંદ્રની જેમ
चंदोतरण न० (चन्द्रावतरण]
એક ચૈત્ય વિશેષ
चंदोतारायण न० [ चन्द्रावतारायन] એક ઉદ્યાન
चंद्रोदय, पु० [ चन्द्रोदय ]
•
ચંદ્રનો ઉદ્ય चंदोवराग, पु० [ चन्द्रोपराग]
ચંદ્ર ગ્રહણ
चंदोवराय. पु० [ चन्द्रोपराग]
चंपगलयापविभत्ति. पु० [ चम्पकलतप्रविभक्ति ]
એક દેવતાઇ નાટક
चंपगवडेंसय. पु० [ चम्पकावतंसक ]
એક દેવવિમાન
चंपगवन, न० (चम्यकवन ]
ચંપાનું વન
એક દેવતાઇ નાટક
चंदुत्तरवडेंसग. पु० [ चन्द्रोत्तरावर्तसक ]
चंपछल्ली. स्त्री० [ चम्पकछल्ली ] સુવર્ણ ચંપાની ત્વચા चंपभेद. पु० [ चम्यकभेद । સુવર્ણ ચંપાના બે ભાગ
એક દેવવિમાન
चंदुव्व. विशे० [ चन्द्र इव]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
ચંદ્ર ગ્રહણ
चंपक, पु० [ चम्पक ]
ચંપાનું ઝાડ, એક રક્ષક દેવતા, ચંપાનું વન તથા ત્યાં रहेनार हेव, ग्रंथो-यंचानुं डुल, खेड तीर्थंकरनं डेवलज्ञान-वृक्ष
चंपकवडेंसय, पु० [ चम्पकावतंसक ]
એક દેવવિમાન
चंपग. पु० [ चंम्पक ]
पृथ्वी चंपक
चंपगजाति स्त्री० [ चम्पकजाति] ચંપાની જાત
चंपगपुड. पु० [ चम्पकपुट ] ચંપાના ફૂલનો દડો
चंपगलया. स्त्री० [ चम्पकलता]
ચંપાની વેલ
Page 167
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चंपय. पु० [चम्पक]
चक्कज्झय. पु० [चक्रध्वज ] यो 'चंपक'
ચક્રાકાર ધ્વજ चंपयकुसुम. न० [चम्पककुसुम]
चक्कद्धचक्कवाल. न० [चक्रार्द्धचक्रवाल ] ચંપાનું ફૂલ
અર્ધચક્ર, વર્તુળ-અદ્ધવર્તુળ चंपयलता. स्त्री० [चम्पकलता]
चक्कद्धवालसंठित. पु० [चक्रार्द्धचक्रवालसंस्थित ] ચંપાની વેલ
ચક્ર-અર્ધચક્રાકારે રહેલ चंपयवडेंसय. न० [चम्पकावतंसक]
चक्कथूभ. पु० [चक्रस्तूप] એક દેવવિમાન
ચક્રાકાર સૂપ चंपयवन, न० [चम्पकवन]
चक्कनालिवह. पु० [चक्रनालिवह] ચંપાનું વન
ગોળ નાળામાંથી વહેતો चंपा. स्त्री० [चम्पक]
चक्कनाली. स्त्री० [चक्रनालि] यो 'चम्पक'
ગોળનાળી चंपा. स्त्री० [चम्पा]
चक्कपाणिलेहा. स्त्री० [चक्रपाणिरेखा ] એક નગરી, કોણિકની રાજધાની, અંગદેશનું પાટનગર ચક્રાકાર રહેલ પાણીની રેખા चंपानयरी. स्त्री० [चम्पानगरी]
चक्कपुरा. स्त्री० [चक्रपुरी ] એક નગરી
મહાવિદેહક્ષેત્રની એક નગરી चंपापविभत्ति. पु० [चम्पकप्रविभक्ति]
चक्कमिय. पु० [चङ्क्रमित] એક દેવતાઇ નાટક
ભ્રમણ કરેલ चंपापुड. पु० [चम्पकपुट]
चक्कयर. पु० [चक्रचर ] ચંપાના ફુલનો દડો
ભિક્ષુક चंपिज्जिया. स्त्री० [चम्पीया]
चक्करक्ख. पु० [चक्ररक्ष] ચાંપેલ
ચક્રનું રક્ષણ કરનાર દેવ चकारवग्ग. पु० [चकारवर्ग)
चक्करयण, न० [चक्ररत्न] એક દેવતાઇ નાટક
ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નમાંનું એક રત્ન चकोर, पु० [चकोर]
चक्करयणत्त. न० [चक्ररत्नत्व] ચકોરપક્ષી
ચક્રરત્નપણું चक्क. पु० [चक्र]
चक्कल. पु० [चक्रल] ચક્ર, ચક્રવર્તીનું એક રત્ન, રથ કે ગાડાનું પૈડુ, તીર્થકર | સિંહાસન નીચે રાખવાની ઇંટ समीप रहेल धर्मय, वासुदेव सुदर्शन 25, ईमारनी | चक्कलक्खण. न० [चक्रलक्षण ] ચાકડો, ચક્રાકારે હાથની રેખા, સમુહ મંડલ, મુશળ
ચક્રને જાણવાની ઉપયોગ કરવાની કળા સાંબેલું
चक्कवट्टि. पु० [चक्रवर्तिन्] | चक्कग. पु० [चक्रक]
ચક્રવર્તી રાજા, છ ખંડનો અધિપતિ એક આભરણ
चक्कवट्टिगंडिया. स्त्री० [चक्रवर्तिकण्डिका ] चक्कजोही. पु० [चक्रयोधिन्]
જેમાં ચક્રવર્તિનું વર્ણન આવે છે તેવું બારમા અંગનું એક ચક્ર વડે યુદ્ધ કરનાર
અધ્યયન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 168
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चक्कवट्टिवंस. पु० [चक्रवर्तिवंश ]
ચક્રવર્તિનો વંશ चक्कवट्टिविजय. पु० [चक्रवर्तिविजय]
ચક્રવર્તી રાજાની વિજય (એક ક્ષેત્ર-વિશેષ) चक्कवाग. पु० [चक्रवाक ]
એક પક્ષી चक्कवाय. पु० [चक्रवाक ]
એક પક્ષી चक्कवाल. पु० [चक्रवाल ]
यावी, समूह, मंडल, USD, सिंहासननी पायो चक्कवाला. स्त्री० [चक्रवाला]
મંડલાકારશ્રેણિ चक्कवूह. पु० [चक्रव्यूह)
યુદ્ધમાં ચક્રાકાર ડ્યૂહરચવાની કળા चक्कहर. पु० [चक्रधर]
ચક્રને ધારણ કર્યા चक्काउह. पु० [चक्रायुध]
એક ગણધર चक्काउह. वि० [चक्रायुध] सोम तीर्थ २ संति (शतिनाथ) ना पहला शिष्य. चक्काक. पु० [चक्रवाक ]
એક પક્ષી, પવન चक्काग, पु० [चक्रवाक ]
એક પક્ષી, પવન चक्काय. पु० [चक्रवाक ]
એક પક્ષી, પવન चक्कि . पु० [चक्रिन]
ચક્રવર્તી રાજા चक्किय. पु० [चक्रिक]
ચક્ર નામનું આયુધ લઈને ચાલનાર चक्किय. त्रि० [चाक्रिक]
તેલી, કુંભાર, ભિક્ષકની એક જાતિ चक्कियसाला. स्त्री० [चक्रिकशाला]
તેલ વગેરે વેચવાની દુકાન चक्किया. धा० [शक्नुयात्]
સમર્થ થઈ શકવું चक्खिंदिय. न० [चक्षुरिन्द्रिय]
ચક્ષુ નામક એક ઇન્દ્રિય, આંખ चक्खिंदियत्त. न० [चक्षुरिन्द्रियत्व]
ચક્ષુઇન્દ્રિયાણું चक्खिंदियनिग्गह. पु० [चक्षुरिन्द्रियनिग्रह]
ચક્ષુ ઇન્દ્રિયના વિષયનો નિગ્રહ કરવો તે चक्खिंदियपच्चक्ख. न० [चक्षुरिन्द्रियप्रत्यक्ष]
ચક્ષુ ઇન્દ્રિય સમક્ષ । चक्खिंदियपरिणाम. पु० [चक्षुरिन्द्रियपरिणाम]
ચક્ષુ ઇન્દ્રિય વિષયજન્ય ભાવ चक्खिंदियभावना. स्त्री० [चक्षुरिन्द्रियभावना ]
ચક્ષુ ઇન્દ્રિય સંબંધિ ભાવના चक्खिंदियलद्धि. स्त्री० [चक्षुरिन्द्रियलब्धि]
ચક્ષુ ઇન્દ્રિયની પ્રાપ્તિ चक्खु. न० [चक्षुष्]
આંખ, શાસ્ત્રીયજ્ઞાન चक्खुइंदिय. न० [चक्षुरिन्द्रिय]
આંખ चक्खुइंदियत्त. न० [चक्षुरिन्द्रियत्व]
ચક્ષુ-ઇન્દ્રિયપણું चक्खुकंता. स्त्री० [चक्षुष्कान्ता]
એક કુલકર સ્ત્રી चक्खुकांता. वि० [चक्षुष्कान्ता] सासवसपिएमभरतना पायम दुस४२ पसेनइ ની પત્ની. चक्खुगोयर, त्रि० [चक्षुर्गोचर]
આંખ સામે રહેલ चक्खुदंसण. न० [चक्षुर्दर्शन ]
આંખથી જોયેલ વસ્તુનો સામાન્ય બોધ થવો તે चक्खुदंसणलद्धि. स्त्री० [चक्षुर्दर्शनलब्धि]
ચક્ષુદર્શન રૂપ લબ્ધિ चक्खुदंसणावरण. न० [चक्षुर्दर्शनावरण] દર્શનાવરણીય કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયે જીવને આંખ દ્વારા સામાન્ય બોધ ન થાય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 169
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चक्खुदंसणावरणिज्ज न० [ चक्षुदर्शनावरणीय ]
જુઓ ઉપર
चक्खुदंसणि. त्रिo [चक्षुर्दर्शनिन्] ચક્ષુદર્શનવાળો જીવ चक्खुदय पु० [ चक्षुर्दय ।
જ્ઞાનરૂપી આંખ આપનાર
चक्खुप. पु० [ चक्षुष्पथ ] नेत्र-मार्ग
चक्खुप्फास, पु० / चक्षुस्स्पर्श]
દ્રષ્ટિગોચર, આંખનો વિષય
चक्खुफास. पु० [चक्षुस्सपर्श]
જુઓ ઉપર
चक्खुफासओ अ० [चक्षुस्स्पर्शतस् ] આંખના વિષયને આશ્રિને चक्खुब्भूय. त्रि० [चक्षुर्भूत]
આંખની પેઠે આધાર રૂપ दक्खुमूष त्रि० [ चक्षुर्भूत] જુઓ ઉપર चक्खुम. पु० [ चक्षुष्मत् ] એક કુલકર, આંખવાળું चक्खुम. वि० [ चक्षुष्मत्]
આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રના સાતમાં કુલકર, જેના
શાસનમાં મનહર દંડનીતિ હતી.
चक्खुमय. त्रि० [ चक्षुर्मय ]
चक्खूराय पु० [ चक्षु-राग]
વિશિષ્ટ આત્મ-ધર્મનો તવાવબોધ કે શ્રદ્ધા પરત્વે પ્રીતિ
चच्च. धा० [चर्च्]
ચંદન વગેરેથી પુજન કરવું
चच्चपुड. पु० [ चर्चपुट]
આઘાત વિશેષ
चच्चय. पु० [ चर्चक ]
છાંટણા
चच्चर न० [ चत्वर ]
ચારથી વધુ રસ્તા ભેગા થતા હોય તે સ્થળ, ચકલો
चच्चरी स्त्री० [ चर्चरी]
હાથની તાળીનો અવાજ, ગીત વિશેષ
चच्चा, स्त्री० [दे०]
શરીર ઉપર સુગંધી પદાર્થનું વિલેપન, હાથનો તાલ
चच्चाग. स्त्री० [दे०]
જુઓ ઉપર चच्चाय, स्त्री० [दे०/
જુઓ ઉપર चच्चिय. त्रि० [ चर्चित ] વિલેપન કરેલ
चड, धा० [आ+रुहा
ચઢવું, ઉપર બેસવું
चडकर. पु० [दे०]
समूह, कुथ, खडंजर, नोहर, यटा हेनार डांश वगेरे, મુખ્ય લડવૈયો
चडकरक. पु० [दे०] જુઓ ઉપર
चडग. पु० (चटक) ચકલો, નોકર चडगर, पु० (दे०)
આંખયુક્ત
चक्मात. त्रिo (चक्षुर्मय ]
આંખયુક્ત
चक्लोलुप विशे० [ चक्षुर्लोलुप ]
ચક્ષુની લોલુપતાળો, ચક્ષુ ઇન્દ્રય વિષયમાં અસંયમી चल्लोयणलेस. विशे० [ चक्षुलकनलेश्य ]
સુંદર રૂપવાળી, સુરૂપ
चक्खुस. त्रि० [ चाक्षुष) નેત્ર ગ્રાહ્ય પદાર્થ चक्रहर, विशे० [चक्षुहर]
આંખને આનંદ આપનારું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) - 2
खो 'चडकर' चडचड, पु० [चडचड ]
ચડચડ કે તડતડ એવો શબ્દ घडवेला स्वी० [ चपेटा) પોરસ કરવો
Page 170
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चडुत्तर. पु० [चडुत्तर]
ઉતર-ચડ, વાદ-વિવાદ चडुयार. पु० [चटुकार]
ખુશામત કરનાર चडुयारी. त्रि० [चडुकारिन्]
ખુશામતીયો વડુત. ત્રિ[વહુનો
ચપળ, અસ્થિરચિત્ત વડુની. સ્ત્રી, વિદુની]
ઘાસના પુળાના અગ્રભાગનો અગ્નિ ૨. ૧૦ []
ચણા, ધાન્ય વિશેષ ચા. પુo [[*]
જુઓ ઉપર चतुरिंदिय. पु० [चतुरिन्द्रिय]
જુઓ ‘ારંદ્રિય વત્ત. ૧૦ ચિંm]
ત્યાગ કરેલ, છોડેલ चत्तदेह. विशे० [त्यक्तदेह]
જેને દેહ કે દેહની મમતા છોડી દીધેલ છે તે વત્તા. 9 ત્રિવત્તા)
ત્યાગ કરીને નિમ. વિ. [૪]
વાળ ના પિતા चप्पुडिया. स्त्री० [चप्पुटिका]
ચપટી चमक्क. पु० [चमत्कर]
આશ્ચર્યકારી ચમઢ. થા૦ [મુ[]
ભોજન કરવું, ખાવું ચમઢ. થાઇ []
મર્દન કરવું, પીડા આપવી, નિંદા કરવી, ઉદ્વિગ્ન કરવા ચમઢ. ૧૦ ૦િ)
ભોજન, ખાણું, મર્દન, કષ્ટ, નિંદા, ગહ, કદાર્થના ચમઢTI. સ્ત્રી ૦િ ]
ચાંપવું, દાબી દેવું, ભૂંસી નાખવું, લાત મારવી, પજવવું વઢનંત. * [...]
પીડા પહોંચાડતો, ખાતો ૨મર. ૫૦ [ ]
ચામર, એક પશુવિશેષ અમર. પુo [વમર)
ભવનપતિનો એક ઇન્દ્ર, એક પશુ, એક ગણધર અમર. વિ. વિમરી
આ ચોવીસીના પાંચમાં તીર્થકર સુન ના પ્રથમ શિષ્ય. चमरचंच. पु० [चमरचञ्च]
ચમરેન્દ્રનો આવાસ પર્વત चमरचंचा. स्त्री० [चमरचञ्चा]
ચમરેન્દ્રની રાજધાની चमरबलि. पु० [चमरबलि]
ભવનપતિના ઇન્દ્રો- ચમર અને બલિ મરી. સ્ત્રી વિમરી]
એક સ્ત્રી પશુ चमरीगंड. पु० [चमरगण्ड]
'અમર'પશુના ગાલ, નાનું અમર પશુ चमरुप्पात. पु० [चमरोत्पात] દશ આશ્ચર્યમાંનું એક આશ્ચર્ય-ચમરેન્દ્ર ઉપર શકેન્દ્ર સાથે લડવા ગયેલ તે ચમરનો ઉત્પાત અર્થાત ઉપલા દેવલોકે જવું તે
કડછી, ચાટવો ચમુ. સ્ત્રી. [વમુ)
જુઓ જન્મ રમૂ. સ્ત્રી) [ H]
સેના, લકર ચમ. ૧૦ [વર્મ)
ચામડું, ચામડી | चम्मकोस. पु० [चर्मकोश]
ચામડાની થેલી चम्मकोसग. पु० [चर्मकोशक] ચામડાની કોથળી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 171
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चम्मकोसय. पु० [चर्मकोशक]
જુઓ ઉપર चम्मकोसिया. स्त्री० [चर्मकोशिका]
જુઓ ઉપર चम्मखंडिय. त्रि० [चर्मखाण्डिक]
ચામડાના જ સર્વ ઉપકરણ રાખનાર એક ભિક્ષુ વર્ગ ચમ્મ. ૧૦ [વર્મh]
પાદુકા, સંન્યાસીનું એક ઉપકરણ જમ્મછે. ૧૦ [વર્ષછેદ્રન]
ચામડું કાપવાનું એક શસ્ત્ર चम्मछेदणग. पु० [चर्मछेदनक]
જુઓ ઉપર चम्मछेयणग. पु० [चर्मछेदनक]
જુઓ ઉપર चम्मट्ठिल. पु० [चर्मास्थिल]
ચામાચીડીયું चम्मपक्खि . पु० [चर्मपक्षिन्]
ચામડાની પાંખવાળા પક્ષી જેવા કે- છાપા चम्मपक्खी . पु० [चर्मपक्षिन्]
જુઓ ઉપર ચમ્મપટ્ટ. પુo [વર્મ)
ચામડાનો પટ્ટો चम्मपत्त. पु० [चर्मपात्र]
ચામડાનું પાત્ર चम्मपलिच्छेयणय. न० [चर्मपरिच्छेदनक]
ચામડાનો કકડો चम्मपाणि. त्रि० [चर्मपाणि]
જેના હાથમાં ચામડું છે તે ચમ્મપાય. ન૦ [વર્મપાત્ર)
ચાડમાનું પાત્ર चम्मपासय. पु० [चर्मपाशक]
ચામડાની જાળ ઘમ્મવંથળ. ૧૦ [૫ર્મવન્વનો
ચામડાનું બંધન ચમ્મા. પુ. [વર્ષ%]
ચામડાની પગે બાંધવાની પટ્ટી, ચામડાનો સોલ મરય. ૧૦ [વર્મરત્ન) ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નમાંનું એક રત્ન चम्मरयणत्त. न० [चर्मरत्नत्व]
ચર્મરત્નપણું चम्मरुक्ख. पु० [चर्मरुक्ष]
એક વૃક્ષ- વનસ્પતિ વિશેષ ઘમ્મનવર. ૧૦ [વર્મનક્ષT)
ચર્મ વિષયક-લક્ષણ મેટ્ટ. પુ[વર્મેe]
મુદ્રર, કસરતનું એક સાધન વમેન. ૧૦ [વર્ષેB*]
લુહારને લોઢું ટીપવાનું એક ઓજાર વય. પુo [વય] શરીર, દેહ, એકઠા થવું, વૃદ્ધિ,
ઇંટોની રચના વિશેષ ૧૫. R૦ [અવન]
જન્માંતર ગમન, દેવલોકમાંથી ચવવું તે વય. ઘા. [6]
સમર્થ હોવું, સકવું વય. ઘાવ ચિં]
ત્યાગ કરવો, છોડવું
મરવું, સ્વર્ગમાંથી દેવાયુ પુરુ થવું વય. ઘ૦ [અ]
ચવવું, અન્ય ભવમાં જવું વય. વૃ9 યુત]
ચવેલો
चयंत. कृ [त्यजत्]
ત્યાગ કરતો, છોડતો યયન. ૧૦ [અવનવું
સ્વર્ગથી દેવભવ પુરો કરી મરણ પામવું, જન્માંતરગમન चयमाण. कृ [च्यवमान]
ચ્યવન પામતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 172
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
चयमाण. कृ [ त्यजता
ત્યાગ કરતો
चयरित्तकर त्रि० [चयरिक्तकर]
એક કરવું, ગ્રહણ કરવું चयावेयव्व. त्रि० [ च्यावयितव्य] ચ્યવનને યોગ્ય
चयोवचइय त्रिo [चयोपचयक]
ન્યૂનાધિક થનાર, વૃદ્ધિ-હાનિ પામનાર चयोवचय. त्रि० [चयोपचय ]
જુઓ ઉપર
चर, पु० [चर]
गमन, गति, यातनार, वर्तन, हालता-यालता त्रस
જીવ
चर, धा० (वर)
સંયમ માર્ગમાં ગતિ કરવી, ગતિ કરવી, ભક્ષણ કરવું
चरंत कृ [ चरत्
ચાલતો, ગતિ કરતો, ભક્ષણ કરતો
आगम शब्दादि संग्रह
चरग. त्रि० ( चरक ) [
ચાલનાર, ફરનાર, આચરનાર, દંશ મશકાદિ જંતુ चरग. त्रि० [ चरक ]
ઘાડપાડી ભિક્ષા માંગનાર, ત્રિદંડીની એક જાતિ
चरण न० [चरण]
यारक्ष, पत्र, गमन, विहार, सेवन, यारित्र, खायरक्ष डिया, श्रमसाधर्म, गवेसला, नित्य अनुष्ठान, व्रतશ્રમણધર્માદિ, ઉચ્ચ-નીચકુલમાં ભિક્ષાર્થે ફરવું, સર્વ विरति ३५, संयम, यारित्र
चरणअनुओग. पु० [ चरणानुयोग ]
સાધુ-સાધ્વીના આચારનું વર્ણન કરતો અનુયોગ
चरणकरण न० [ चरणकरण ]
સંયમના મૂળ અને ઉત્તરગુણ चरणकरणानुओग. पु० [ चरणकरणानुयोग ]
खो चरणअनुओग
चरणकरणालसाण. पु० [चरणकरणालसान ]
મૂળ ઉત્તરગુણમાં આળસુ
चरणधम्म पु० [ चरणधर्म
.
ચારિત્રધર્મ चरणपडिवत्तिहेउ. पु० [चरणप्रतिपतिहेतु] ચારિત્ર સ્વીકાર હેતુ
चरणपब्भट्ठ. त्रि० [चरणप्रभष्ट ] ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ થયેલ
चरणप्पहाण, त्रि० [चरणप्रधान] ચારિત્રની જેમાં પ્રધાનતા કે તે
चरणमोहनीय न० [ चारित्रमोहनीय ]
મોહનીયકર્મની પ્રકૃતિ કે જેના ઉદયે જીવ ચારિત્ર ન પામે
चरणरहिय न० [ चरणरहिय]
.
ચારિત્ર રહિત
चरणविसोहि स्त्री० [ चरणविशोधि]
ચારિત્ર વિશુદ્ધિ
चरणविहि. पु० [चरणविधि ]
એક (ઉત્કાલિક) આગમ સૂત્ર
चरम त्रि० [ चरम ]
છેલ્લું, છેવટનું, એક ગણઘર, છેલ્લા ભવવાળો, પર્વતવર્તી અનંતર ભવે મુક્તિ પામનાર, એક ઉભશક, શૈલેશીકરણના અંતસમયે વર્તતો જીવ
चरम अभिसेयनिबद्ध न० [ चरमाभिषेकनिबद्ध]
એક દેવતાઇ નાટક
चरमंत न० [ चरमान्त ]
અંતવર્તી પ્રદેશ, છેલ્લો
घरमकामभोगनिबद्ध न० [ चरमकामभोगनिबद्ध] એક દેવતાઇ નાટક-વિશેષ चरमचवणनिबद्ध. न० [ चरमच्यवननिबद्ध] એક દેવતાઇ નાટક-વિશેષ घरमजम्मणनिबद्ध न० [ चरमजन्मनिबद्ध] એક દેવતાઇ નાટક-વિશેષ चरमजोव्वणनिबद्ध. न० [ चरमयौवननिबद्ध ] એક દેવતાઇ નાટક-વિશેષ
चरमतवचरणनिबद्ध न० [ चरमतयचरणनिबद्ध]
એક દેવતાઇ નાટક-વિશેષ
चरमतित्थपवत्तणनिबद्ध न० [ चरमतिर्थप्रवर्तननिबद्ध ] એક દેવતાઇ નાટક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 173
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चरमतित्थयर. पु० [चरमतीर्थंकर]
અંતિમ તીર્થંકર (મહાવીર સ્વામી). चरमनाणुप्पाणनिबद्ध. न० [चरमज्ञानोत्पादनिबद्ध]
એક દેવતાઇ નાટક चरमनिक्खमणनिबद्ध. न० [चरमनिष्क्रमणनिबद्ध]
એક દેવતાઇ નાટક चरमनिदाघकाल. पु० [चरमनिदाघकाल]
ઉનાળાનો આખરી સમય વરનિવદ્ધ. ૧૦ [વરમનિની
દૈવી નાટક પરમપરિનિવ્વાનિવદ્ધ. ૧૦ [ રમપરિનિર્વાણદ્ધિ )
એક દેવતાઇ નાટક चरमपुव्वभवनिबद्ध. न० [चरमपूर्वभवनिबद्ध]
એક દેવતાઇ નાટક चरमबालभवनिबद्ध. न० [चरमबालभवनिबद्ध]
એક દેવતાઇ નાટક चरमसरीरधर, पु० [चरमशरीरधर]
અંતીમ શરીરને ધારણ કરનાર ચરમસારવિદ્ધ. ૧૦ [૫રમસંહરીનની
એક દેવતાઇ નાટક ઘરમા. ૦ [૨]
ફરતો, ચરતો વર. ત્રિ[વર*]
જુઓ ઘરમાં વરીવર. ૧૦ વિરાવર)
ગમનાગમન ચરિમવામ. ન. [વરિતાન]
ભક્ષણ કરવા ઇચ્છા રિમા. સ્ત્રી [રિઝT]
પરિવ્રાજિકા, ગઢ અને શહેર વચ્ચેનો આઠ હાથ પ્રમાણ રસ્તો વરિ૩. કૃ૦ [વરિત)
ચરવાને, ફરવાને રિ૩. કૃ૦ [રિવા) ગતિ કરીને, ફરીને
વરિત. ૧૦ [રિત)
આચરિત, ચેષ્ટિત ચરિત્ત. ૧૦ [વારિત્ર] ચારિત્ર મોહનીયના ક્ષય કે ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન થતો આત્માનો વિરતી પરિણામ, મૂળ ઉત્તર ગુણ રૂપ, સાવદ્યયોગનિવૃત્તિ રૂપ, સંયમ, વિરતિ, વ્રત, નિયમ, સંયમ અનુષ્ઠાન, ચરિત્ર चरित्तगुत्त. पु० [चरित्रगुप्त]
ચારિત્ર વડે આત્માને ગોપવનાર રિપુત્તિ. સ્ત્રી. [વરિત્રગુપ્તિ]
મન-વચન-કાયાની અશુભપ્રવૃત્તિ રોકનાર चरित्तधम्म. पु० [चरित्रधर्म]
ક્ષાત્યાદિ દશવિધ શ્રમણધર્મ, વિરતિ રૂપ ધર્મ चरित्तनास. पु० [चारित्रनाश]
ચારિત્રનો ભંગ કે વિનાશ કરવો તે चरित्तपज्जव. पु० [चारित्रपर्याय]
પરિત્રના પર્યાય-વિશુદ્ધિના અંશ चरित्तपरिणाम. पु० [चारित्रपरिणाम]
ચારિત્ર વિષયક પરિણામ-ભાવ चरित्तपाण. पु० [चरित्तप्राण]
ચારિત્રરૂપી પ્રાણ चरित्तप्पहाण. पु० [चरित्रप्रधान]
ચારિત્રની જેમાં મુખ્યતા છે તે चरित्तबलिय. पु० [चरित्रबलिक]
ચારિત્ર વડે બળવાન चरित्तभावना. स्त्री० [चरित्रभावना]
ચારિત્રવિષયક ભાવના ચરિત્તમેળા. સ્ત્રી[વરિત્રએટ્રિની]
એક કથા चरित्तमोह. पु० [चरित्रमोह]
સંયમનું આવરક એક કર્મ વિશેષ ચરિત્તમોક્ષ. ૧૦ [વરિત્રમોહન)
જુઓ ઉપર ચરિત્તમોત્તળm. ૧૦ [રિત્રમોહનીય] એક કર્મપ્રકૃતિ જેને કારણે ચારિત્ર પ્રાપ્ત ન થાય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 174
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
चरित्तमोहणिज्जया. स्त्री० [ चरित्रमोहनीय ]
જુઓ ઉપર
चरित्तलद्धि. स्त्री० [ चरित्रलब्धि ]
ચારિત્ર પ્રાપ્તિ
चरितव पु० [ चरित्रवत्
ચારિત્રવાળો
चरित्तविनय पु० [ चरित्रविनय ]
ચારિત્રનું સમ્યક્ પ્રકારે પાલન કરવું चरित्तविराहणा. स्त्री० [ चरित्रविराधना ]
ચારિત્રનું ખંડન કે મલિન કરવું તે चरितसंपन्न, त्रि० [ चरित्रसम्पन्न |
ચારિત્ર ગુણથી ભરપૂર चरित्तसंपन्नया. स्त्री० [ चरित्रसम्पन्नता]
સામાયિકાદિ ચારિત્ર વિશિષ્ટતા
चरिता कृ० [ चरित्वा ]
ફરીને, ગતિ કરીને
चरित्ताचरित्त न० [ चरित्राचरित्र ]
વિરત-અવિરતપણું, દેશચારિત્ર, શ્રાવકપણું
चरित्ताचरित्तलद्धि. स्त्री० [ चरित्रचरित्रलब्धि ]
શ્રાવક-ધર્મની પ્રાપ્તિ
चरित्ताचरिति त्रि० [चरित्राचरित्रित्] श्रवड, हेशविरत
चरित्ताण. कृ० [ चरित्वा ]
ગતિ કરીને
आगम शब्दादि संग्रह
चरित्ताणं. कृ० [ चरित्वा ] ગતિ કરીને
चरिताय. पु० [ चरित्रात्मन् ]
ચારિત્રરૂપ આત્મા
चरित्तायार. पु० ( चरित्राचार ]
પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિરૂપ ચારિત્રના આઠ
આચાર
चरितारिय पु० ( चारित्रार्थ]
આર્યનો એક ભેદ
चरित्तावरणिज्ज, न० [ चारित्रावरणीय)
ચારિત્રને આવરક કર્મવિશેષ
चरित्ति त्रि० [चरित्रिन्] ચારિત્રવાન
चरिम. त्रि० [ चरम ]
यरम, अंतिम, छेल्लुं यरम-शरीरी, लव्यभव,
चरिम. त्रि० [ चरम ]
અનંતરભવે મોક્ષ જનાર, ચરમ સમય ભાવી
चरिमंत. त्रि० [ चरमान्त ]
પર્વત ભાગ
चरिमकाल. पु० [वरमकाल )
અંતિમ સમય
चरिमनिदाहकाल. पु० [चरमनिदाघकाल] ઉનાળાનો અંતિમ સમય
चरिमपद, पु० [चरमपद ]
પાવણા સૂત્રનું એક પદ
चरिमभव. त्रि० [ चरमभव]
છેલ્લો ભવ चरिममोहणिज्ज न० चरममोहनीय)
મોહનીય કર્મનો છેલ્લો દલિક चरिमसमय. पु० [ चरमसमय ] છેલ્લો સમય चरिमुद्देसय पु० [ चरमोदेशक ]
ભગવાઇ સૂત્રનો એક દેશો
चरिय न० [ चरित्र ]
ચારિત્ર, આચાર
चरिय न० (चरित ]
.
આચરણ વર્તન चरिय. पु० [ चरिक]
વનસ્પતિ વિશેષ
चरियव्य, त्रि० [ चरितव्य )
આચરવા યોગ્ય
चरिया स्त्री० [चर्या ]
याल, विहार ४२वो, धर्यासमिति, ये परिषह, मिक्षा,
ગૌચરી
घरिया स्त्री० [परिका ]
પરિવ્રાજિકા, કિલ્લો અને નગર વચ્ચેનો માર્ગ
•
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 175
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
રિયનિયટ્ટ. ત્રિ[વરિભ્રાનિવૃત્ત)
ચાલવા ગોચરી આદિથી નિવૃત્ત થયેલ વરિયાપવિદ્યુ. ત્રિ[વરિાપ્રવષ્ટિ)
ચાલવામાં પ્રવૃત્ત થયેલ, ગૌચરી માટે પ્રવેશેલ રિવર્તિ સામUU. ૧૦ [વર્યાનકક્ષામM]
ચર્ચા-વિહાર અને વેશથી શ્રમણપણું વર. પુ[૨]
હાંડલી, પાત્ર વન. ત્રિ. [વત]
ચાલતુ, અસ્થિર, કાંપવું વન. થ૦ [૨]
ચાલવું, ગમન કરવું વનરા. ૦ [વાર્તાવિત્રી ગમન કરીને વનંત. ૦ [વન]
ચાલતો, ગમન કરતો चलकट्ठपय. न० [चलकाष्ठपात्र]
અસ્થિર એવું લાકડાનું પાત્ર વનવનવન. વિશે વિસ્તરત્નપત્ર)
અતિ ચંચળ કે અસ્થિર વનવવન. ત્રિ[વર્નરપત]
ચળ-ચપળતા યુક્ત વન. ન૦ [વર્તન
ગતિ કરવી તે, ચાલવું વના . પુo [વર)
ચરણ, પગ, એક ઉદ્દેશો વનતિત. ૧૦ [વરતન)
પગનું તળીયું चलणमालिया. स्त्री० [चरणमालिका]
પગનું ઘરેણું વન. સ્ત્રી[વસ્ત્રના
ચલન, ગતિ, કંપન વનIIક્ષ. ૧૦ [વર|હિનન]
પારિણામિકી બુદ્ધિનું એક દ્રષ્ટાંત चलणिआ. स्त्री० [चलनिका]
સાધ્વીનું કઈ વસ્ત્ર વ7ી . સ્ત્રી. [વનની] પગ ડૂબે, તેટલો કાદવ, સાધ્વીજીનું એક કટીવસ્ત્ર,
ચાલણી વનનીવહુન. ૧૦ [વનની હુત ]
કાદવની બહુલતા चलमण. विशे० [चलमनस्]
અસ્થિરમન, ચલિતચિત્ત વર્તમાન. ૦ [વ7]
ચાલતો चलरासिविलग्ग, त्रि० [चरराशिविलग्न]
ચરરાશિ સાથે જોડાયેલ चलसत्त. विशे० [चलसत्व]
અસ્થિર, સામર્થ્ય વતાવ7. વિશે. [વતાવત]
અસ્થિર વનિ. વિશે. [નિત]
ચલાયમાન થયેલ ૨વ. થ૦ [)
જન્માંતર ગમન, મરણ વવવવ. ૧૦ [0] અનુકરણ શબ્દ, ભોજન વખતે 'ચબચબ' અવાજ કરવો
વવા. ૧૦ યવન
દેવલોકથી ચવવું, પતન, મરણ પામવું चवणकाल. पु० [च्यवनकाल]
દેવતાઓનો મરણ સમય ચવણમુદ્દ. ૧૦ [ચવનમુG]
મરણ સન્મુખ પવન. ત્રિ. [વર્ષનો
ચપળ, ચંચળ, ઉતાવળું, આકુળ-વ્યાકુળ ઘવનાયંત. ૦ [વપનાયમાન] ઉતાવળી ગતિ વનિય. ત્રિવિપત્તિત] ભાજન વિશેષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 176
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चविया. स्त्री० [चव्य]
એક વનસ્પતિ चवेडय. पु० [चपेटक]
ચપટી વગાડનાર चवेडा. स्त्री० [चपेटा]
ચપટી વગાડવી चसग. पु० [चषक]
પાન-પાત્ર, ભાજન વિધિ चाइ. त्रि० [त्यगिन्]
ત્યાગી, ત્યાગ કરનાર चाइय. त्रि० [शक्ति]
સમર્થતા चाउकाल. पु० [चतुष्काल]
બે સંધ્યા અને બે મધ્યભાગ એમ ચાર વખત चाउक्कोण. त्रि० [चतुष्कोण]
ચાર ખૂણાવાળું चाउग्घंट. पु० [चतुर्घण्ट]
જેની ચારે દિશામાં વિજયસૂચક ઘંટડી બાંધી છે તેવો રથ चाउघंट. पु० [चतुर्घण्ट]
જુઓ ઉપર चाउज्जातग. न० [चातुर्जातक]
તજ-એલચી-કેસર-મરી એ ચાર વસ્તુનું મિશ્રણ चाउज्जाम. पु० [चातुर्याम]
ચાર મહાવ્રત, મધ્યના બાવીશ તીર્થકરોનો શ્રમણધર્મ चाउज्जामिय. पु० [चातुर्यामिक]
ચારયામ-મહાવ્રતના ધારક સાધુ चाउत्थगाहिय. पु० [चातुर्थकाहिक]
પ્રતિ ચોથા દિવસે આવતો તાવ, એક રોગ चाउत्थय. पु० [चातुर्थक]
જુઓ ઉપર चाउद्दसी. स्त्री० [चतुर्दशी ]
ચૌદશ, પક્ષની ચૌદમી તિથિ चाउप्पाइय. त्रि० [चतुष्पादिक]
यार प्रहारे यित्सा -वमन, विरेयन, महान, स्वहन. ચાર પ્રકાર-વૈદ્ય, ઔષધી, દરદી અને સારવાર કરનાર
चाउप्पाय. त्रि० [चतुष्पाद]
ચાર ભેદે चाउब्भाइया. स्त्री० [चातुर्भागिका]
ચોથા ભાગે चाउमासिय. त्रि० [चातुर्मासिक]
ચાર મહિનાનું, ચાતુર્માસ સંબંધિ-તપ વગેરે चाउमासिया. स्त्री० [चातुर्मासिकी]
ચોમાસી, ચાર માસના ઉપવાસ રૂપ તપ चाउम्मास. न० [चातुर्मास]
ચોમાસું चाउम्मासि. स्त्री० [चातुर्मासी]
ચાર માસ સંબંધિ કોઇ તપ, ક્રિયા આદિ चाउम्मासिय. त्रि० [चातुर्मासिक]
यो ‘चाउमासिय' चाउम्मासिया. स्त्री० [चातुर्मासिकी]
यो ‘चाउमासिया' चाउयाम. पु० [चातुर्याम]
मी 'चाउज्जाम' चाउरंग. त्रि० [चतुरङ्ग]
यो 'चउरंग चाउरंगणी. स्त्री० [चतुरङ्गिणी]
ચાર વિભાગવાળી સેના વગેરે चाउरंगिज्ज. न० [चतुरङ्गीय]
ઉત્તરન્ઝયણ સૂત્રનું એક અધ્યન चाउरंगिणी. स्त्री० [चतुरङ्गिणी]
यो ‘चउरंगणी चाउरंत. त्रि० [चातुरन्त] નારકી, દેવ, મનુષ્ય અને તિર્યંચરૂપ ચાર ગતિવાળો સંસાર, ચાર દિશાના ચાર વિભાગવાળું, ત્રણ બાજુ સમુદ્ર
અને ચોથો હિમવંત પર્વત એવા ચાર અંતવાળું ક્ષેત્ર चाउरक्क. पु० [चातुरक्य]
ખાંડ ગોળ દૂધ વગેરેથી બનાવેલ એક ખાદ્ય વસ્તુ चाउल. पु० [दे०]
ચોખા, ભાત चाउलउदग. न० [दे०]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 177
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ચોખાનું પાણી
ચામરછાય. ૧૦ [વામરચ્છ) વાહનથી. ૧૦ [રાઉત્તપોવન)
સ્વાતિ નક્ષત્રનું ગોત્ર ચોખાનું ધોવાણ
ચામરછાયા. ૧૦ [વાનરર્જીયન) વાહનોતા. ૧૦ [17]
જુઓ ઉપર ચોખાનું પાણી
चामरधारपडिमा. स्त्री० [चामरधारप्रतिमा] ચાહનો. ૧૦ [વાહનોનો
શાશ્વતી પ્રતિમા આસપાસ રહેલ પ્રતિમા ચોખાનું પાણી
चामरधारि. त्रि० [चामरधारिन्] વાવUUU. ૧૦ [વતુર્વf)
ચામર ધારણ કરનાર, બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય-વૈશ્ય-શુદ્ર એ ચાર વર્ણ, ચાર ભેદ- સાધુ | ચામરહસ્થાપ. ૧૦ [હસ્તગતવાર ] સાધ્વી શ્રાવક શ્રાવિકા યુક્ત સંઘ
હાથમાં રહેલ ચામર, વારસાના. ૧૦ [વતુ:II7]
ચામરી. સ્ત્રી [પામરા ] ચાર મજલાવાળું ભવન
ચામર, ચમરી વાત્સાય. ૧૦ વિતુ:શાન]
ચામર . ૧૦ [વામીશ્નર ] જુઓ ઉપર
સુવર્ણ વાડુવાર, ત્રિ. [વાડુક્કર
વાનીયર. ૧૦ [વામીશ્નર ] પ્રિય વચન બોલનાર
સુવર્ણ चाडुकारग. त्रि० [चाटुकारक]
થાય. થ૦ [શÊ] જુઓ ઉપર
સમર્થ હોવું, चाणक्क. वि० [चाणक्य]
વાર. પુo [વાર) નિયામ ના વનિમ બ્રાહ્મણનો પુત્ર, પાડલીપુત્રના જાસુસ, ચંદ્રાદિકની ગતિ-ચાલ, સૈન્યનું માન-માપ રાજા ચંદ્રત નો મંત્રી, તેણે ઇંગીની મરણ સ્વીકાર્યું ત્યારે કરવાની કળા, ભ્રમણ કરવું, ફરવું સુબંધુ મંત્રીએ છાણા ગોઠવી તેને જીવતા સળગાવી વારણ. કૃ૦ [રિત] દીધા. તો પણ આરાધકપણું પામ્યા.
વિચારવાને માટે चाणुर. वि० [चाणु
વાર. ૧૦ [વાર] વસ ના દરબારમાં વાસુદેવ વદ્દ દ્વારા હણાયેલ એક કેદખાનું, જેલ, ગુન્હેગારને પુરાવાની અંધારી કોટડી વ્યક્તિ .
चारगपाल. पु० [चारकपाल] વાપૂર. પુo [વાપૂરો
જેલર એક મલ્લનું નામ
ચાર વંદન. ૧૦ [વારશ્નન્જન] ચામર. ૧૦ વિમર)
કારાગૃહનું બંધન પવન નાંખવાનું સાધન, પરમાત્માની પૂજાનું ઉપકરણ- | વાર/વદ્ધ. પુo [વારજદ્ધ%] વિશેષ
કેદખાનામાં બંદી બનેલ ચામરપાઉં. ત્રિપામરગ્રહ)
ચારમંડ. પુ. [વારમાપE] ચામર વિંઝનાર
જેલના બેડી વગેરે સાધનો चामरग्गाह. त्रि० [चामरग्रह]
चारगवसहि. स्त्री० [चारकवसति] જુઓ ઉપર
જેલમાં નિવાસ કરવો તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 178
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चारगसाला. स्त्री० [चारकशाला]
કેદખાનું चारट्ठिइय. पु० [चारस्थितिक]
જેને ભ્રમણ કરવાનું નથી તેવા સૂર્ય ચંદ્રાદિ चारद्वितिय. पु० [चारस्थितिक]
જુઓ ઉપર चारण. पु० [चारण]
ચારણ લબ્ધિધારી સાધુ, ચારણ, એક જૈન મુનિગણ चारणगण. पु० [चारणगण]
જૈનમુનિનો એક ગણ વાર જમાવના. ૧૦ [વાર[માવના)
ચારણલબ્ધિ ઉત્પન્ન થાય તેવી ભાવના चारपुरिस. पु० [चारपुरुष]
જાસુસ, ગુપ્ત રક્ષક चारभड. पु० [भारभट]
સુભટ, ચોર, चारय. पु० [चारक]
જુઓ ‘વાર ચારિ. ત્રિ. [વારિ]
ચાલવાના સ્વભાવવાળો ચારિત્ત. ૧૦ [વારિત્ર) જુઓ ‘રિત', કર્મનો નાશ કરનાર એક જીવ પરિણામ, નિશ્ચય દૃષ્ટીએ આત્મ સ્વભાવ અને વ્યવહાર દૃષ્ટિએ
સંયમાનુષ્ઠાન चारित्तगुण. पु० [चारित्रगुण]
ચારિત્રવિષયક ગુણ चारित्तरक्खणट्ठ. न० [चारित्ररक्षणार्थी
ચારિત્રની રક્ષા કરવા માટે चारिय. पु० [चारिक]
જાસુસ, લડવૈયો વારિક. વિશે. [વારિત)
જેને ખવડાવાયેલ છે તે, વિજ્ઞાપિત चारियत्त. विशे० [चारियतव्य]
ચલાવવા યોગ્ય ચાર. ત્રિ. [વાસ]
સુંદર, મનોહર, હથીયાર चारुदत्त-१. वि० [चारुदत्त]
એક ગાથાપતિનો પુત્ર, તેણે બધી સંપત્તિ વેશ્યા પાછળ વેડફી દીધી. પછી તેના મામા સાથે આજીવિકા માટે ભટકવા લાગ્યો. चारुदत्त-२. वि० [चारुदत्त]
ચક્રવર્તી હંમર ની એક પત્ની વીના પિતા चारुपव्वय. पु० [चारुपर्वत]
એક પર્વત चारुपाणि. पु० [चारुपाणि]
સુંદર હાથવાળો चारुपेहि. पु० [चारुप्रेक्षिन्]
સુંદર દ્રષ્ટિવાળો चारुभासि. त्रि० [चारुभाषिन्]
મીઠું બોલનાર ચારવંસ. પુo [વારવંશ)
એક વનસ્પતિ ચારેયવ્ય. ત્રિ. [વારયિતવ્ય)
કથન દ્વારા સમ્યગ પ્રકારે સંચાર કરાવવો ચારોવા. ત્રિ. [વારોuT]
ભ્રમણ ક્ષેત્રપ્રાપ્ત ચારોવવન. ત્રિ[વારોuપન્નક્ષ)
ભ્રમણ ગતિયુક્ત ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન, જયોતિષ્ક દેવ વાત. થા૦ [વાન)
ચલાવવું, કંપવવું વાના. ૧૦ [વાતની
શંકા, પ્રશ્ન, પૂર્વપક્ષ, તર્ક-વિતર્ક વાનTI. સ્ત્રી [વાર્તાન)
જુઓ ઉપર વાર્તા. સ્ત્રી. [વાતની]
ચાળણી વાળી. સ્ત્રી[વાતની]
ચાળણી चालिज्जमाण. कृ० [चाल्यमान] ચલાવવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 179
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
चालित्तए कृ० [ चालियतुम् ] ચલાવવા માટે
चालिय. कृ० [ चालयित्वा ]
ચલાવીને
चालेमाण. कृ० [ चालयत्
ચલાવવું તે
चाव, पु० [ चाप]
ધનુષ્ય
चावग्गाह, पु० (चापग्राह]
ધનુષ્ય રાખનાર
चावपाणि. पु० [ चापपाणि]
જેના હાથમાં ધનુષ્ય છે તે
चाववंस, न० [दे०]
એક વનસ્પતિ चाविय. त्रि० [च्यावित ]
મારી નાંખેલ, પ્રાણથી ભ્રષ્ટ કરાયેલ
चावेयव्व. त्रि० [ चर्वितव्य ] ચાવણ યોગ્ય
चावोन्नत, पु० [चापोन्नत]
એક દેવવિમાન
चास. पु० [ चाष] આય. બપો
चासपिच्छ न० [चाषपिच्छ]
બપૈયાના પીંછા
चि. धा० (च)
એકઠું કરવું कृ० [[चित्]
એકઠું કરેલ, ચણેલ
चिह्न. स्वी० [[चिति]
चि.
आगम शब्दादि संग्रह
ચિકુર'માંથી નિષ્પન્ન રંગ વડે રંગેલ चिउरंगरात. पु० [ चिकुराङ्गराग]
જુઓ ઉપર
चिउरराग. पु० [चिकुरराग ] જુઓ ઉપર
चिंचा. स्त्री० [चिञ्चा]
આંબલી, આંબલીનું વૃક્ષ, ઘાસની ચટ્ટાઈ
चिंचापानग, न० [चियापानक]
આંબલીનું પાણી
चिंचाराम, न० चिज्याराम ]
આંબલીનું વન
चिंत, धा० [चिन्तय् )
ચિંતન કરાવવું, આલોચના કરાવવી
चिंत, धा० [चिन्त्
ચિંતવવું, આલોચવું
चिंतइत्ताणं. कृ० [[चिन्तयित्वा ]
ચિંતન કરીને, વિચારીને
चिंतंत. कृ० [[चिन्तयत् ] ચિતવવું તે
चिंतणा. स्त्री० [चिन्तना ] ચિંતવન કરવું
चिंतय. पु० [चिन्तक ]
ચિંતન કરનાર
चिंतयंत. कृ० [ चिन्तयत् ]
ચિંતવવું તે
चिंता. स्वी० (चिन्ता)
ચિંતા, મનની વ્યગ્રતા चिंतामणी. पु० [ चिन्तामणी ।
સર્વ ઈચ્છાપૂર્ણ કરનાર મણી, ચિંતામણી રત્ન चिंतासुविण न० ( चिन्तास्वप्न ]
ચિંતાથી જે સ્વપ્ન આવે તે
चिंतिज्ज. त्रि० [चिंतयत् ]
ચિતવવું તે
चिंतिज्जमाण. कृ० [चिन्त्यमान] ચિતવત
अष्टनी यिता, येत्थ उपयय, पुष्टि, खेड रेल
चिइवंदन न० [ चैत्यवन्दन]
જૈન શ્રમણની એક નિત્ય ક્રિયા-ચૈત્યવંદન चिउर. पु० [चिकुर]
ગંધ દ્રવ્ય વિશેષ
चिउरंगराग. पु० [चिकुराङ्गराग ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 180
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चिंतिय. त्रि० [चिन्तित]
ચિંતવેલું चिंतेमाण. कृ० [चिन्तयत्]
ચિંતવવું તે चिंतेयव्व. त्रि० [चिन्तितव्य]
ચિંતવવા યોગ્ય चिंध. न० [चिह्न]
ચિન્હ, લક્ષણ, નિશાની चिंधपट्ट. पु० [चिह्नपट्ट]
ચાંદ, ઓળખવાની નિશાનીવાળો પટ્ટો चिंधपुरिस. पु० [चिह्नपुरुष]
પુરુષ્ના ચિન્હવાળો चिकुर, पु० [चिकुर]
यो 'चिउर' चिक्कण. विशे० [चिक्कण]
ચિકાશવાળું चिक्कणीकय, कृ० [चिक्कणीकृत]
ચિકાશવાળું કરાયેલ चिक्खल. न० दे०]
HEN, डीयs, शुक,यित्तने होत, चिक्खल. न० [दे०]
સંસારપક્ષે વિષય-ધન સ્વજનાદિ તે ચિખલ' चिक्खल्ल. न० [दे०]
જુઓ ઉપર चिक्खिल्ल. न० दे०]
પગ બુડે તેટલો કાદવવાળો માર્ગ चिच्च. विशे० [दे०]
ચપટા નાકવાળો, સંભોગ, રતિ, મૈથુન चिच्चा. कृ० [त्यक्त्वा]
ત્યાગ કરીને चिच्चाण. विशे० [त्याज्य]
છોડવા યોગ્ય चिच्चि. अ० [दे०]
અનુકરણ શબ્દ चिट्ठ. धा० [ठा]
ઉભા રહેવું, સ્થિતિ કરવી चिटुं. अ० [दे०]
ઘણું બધું चिटुंत. कृ० [तिष्ठत्]
ઉભું રહેવું તે चिट्ठमाण. कृ० [तिष्ठत्]
ઉભતો चिट्ठा. स्त्री० [चेष्टा]
હાથ વગેરેની નિશાની चिट्ठाव. धा० [स्थापय]
ઉભા રહીને चिट्ठिउं. कृ० [स्थातुम्]
ઉભા રહેવા માટે चिट्ठित. न० [चेष्टित]
ચેષ્ટા કરેલ, સવિકાર અંગ-પ્રત્યંગ મરોડવા તે चिट्टित्तए. कृ० [स्थातुम्]
ઉભા રહેવા માટે चिट्ठिता. कृ० [स्थित्वा]
ઉભા રહીને चिट्ठित्ताण. कृ० [स्थित्वा]
ઉભા રહીને चिट्ठित्तु. त्रि० [स्थात]
ઉભો રહેનાર चिट्ठिय. न० [चेष्टित]
सो चिठित' चिट्ठियव्व. न० [स्थातव्य]
સ્થિતિ કરવા યોગ્ય, ઉભા રહેવું જોઈએ चिट्ठमाण. कृ० [तिष्ठत्]
ઉભતો चिडग. पु० [चटक]
ચકલો चिडिगा. स्त्री० [दे०]
ચકલી चिण. त्रि० [चय]
એકઠું કરેલ, સંગ્રહ કરેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 181
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વિM. ઘ૦ [૨]
ચિત્ત-૩. વિ૦ [વિત્ર એકઠું કરવું, સંગ્રહ કરવો
વારાણસીના એક ચંડાલનો પુત્ર અને સંમૂય નો ભાઈ, વિMUT. R૦ [જયન]
તેણે દીક્ષા લીધી, ચક્રવર્તી હંમરને માર્ગે લાવવા એકઠું કરવું તે
પ્રયત્ન કર્યો. રિણિત્તા. વૃ૦ [ધિત્વા]
चित्त-४. वि० [चित्र એકઠું કરીને
ચક્રવર્તી હંમર ની પત્ની (રાણી) વિનુમડું અને चिण्ण. त्रि० [चीर्ण
વિન્નુમાસી ના પિતા ગ્રહણ કરેલું, એકઠું કરેલું
चित्तउस. वि० [चित्रगुप्त વિUU. ત્રિ. [૨]
આવતી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનારા સત્તરમાં ચીન દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલ
તીર્થકર चितमंससोणिय. न० [चितमांसशोणित]
चित्तंग. पु० [चित्राङ्ग] માંસ અને લોહીનું એકઠું થવું
રંગબેરંગી ફૂલ આપનાર કલ્પવૃક્ષ, એક હિંસક પશુ રિતિ. સ્ત્રી [fપતિ]
चित्तंगय. पु० [चित्राङ्गक] ચિતા
જુઓ ઉપર ચિત્ત. ૧૦ [fષત્ર)
चित्तरगंडिया. स्त्री० [चित्रान्तरकण्डिका] ચિત્ર, ચિતરામણ, છબી, વિચિત્ર, વિવિધ પ્રકારનું, એક એક કંડિકા-વિશેષ
જંગલી પશુ, આશ્ચર્યકારી, , અદ્ભત, વિરમયજન્ય चित्तंतरलेस. स्त्री० [चित्रान्तरलेश्य] ચિત્ત. ૧૦ [વિત્ર]
જેને પ્રકાશરૂપ આભા વર્તે છે તે લોકપાલનું નામ
चित्तंतरलेसा. स्त्री० [चित्रान्तरलेश्या] ચિત્ત. ૧૦ [વિત્ર]
જુઓ ઉપર એક પર્વત વિશેષ ચિત્રકૂટ
चित्तरलेसाग. पु० [चित्रान्तरलेश्यक] વિત્ત. ૧૦ [વિત્ત]
જુઓ ઉપર ચિત્ત, મન, અંતઃકરણ, જીવ, ચેતન, જ્ઞાન, ભાવમન, વિનંતરત્વેક્ષા. પુo [વિત્રાન્તરત્નેશ્યક્ર] જુઓ ઉપર ત્રિકાલ વિષય, ચિત નામક એક મુનિ
चित्तकणगा. स्त्री० [चित्रकनका] વિપુo [પૈત્ર)
વિદ્યુકુમારીની સ્વામિની ચૈત્ર મહિનો
પિત્તાશ્મ. ૧૦ [વિત્ર*] चित्त. धा० [चित्रय]
ચિત્રનું કામ ચિતરવું
चित्तकम्मट्ठिय. न० [चित्रकर्मस्थित] चित्त-१. वि० [चित्र
ચિત્રકામમાં રહેલ મથુરાના રાજા સિરિતાસ નો વાણંદ, જેના દ્વારા
चित्तकार. पु० [चित्रकार] નંવિધા કુમારે રાજાને મારી નાંખવા કાવતરું કરેલ.
ચિતારો, ચિત્ર કરનાર ચિત્ત-૨. વિ. [વિત્ર]
चित्तकूड. पु० [चित्रकूट] સેયવિયા નગરીના રાજા પતિ નો સારથિ, જેણે સિ એક વક્ષસ્કાર પર્વત સ્વામીને વિનંતી કરી અને તેમના દ્વારા અધાર્મિક પુસિ | વિત્તરાડુમ. વિ૦ [વિત્રશુદ્રો રાજાને શ્રાવક બનાવ્યો.
એક સાધુ.....
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 182
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चित्तग. पु० [चित्रक]
ચિત્તો-એક પશુ चित्तगर. पु० [चित्रकर्मन्]
ચિતારો, ચિત્ર કરનાર चित्तगरय. पु० [चित्रकरक]
ચિતારો, ચિત્ર કરનાર चित्तगुत्त. वि० [चित्रगुप्त
यो 'चित्तउत्त' चित्तघरग. पु० [चित्रगृहक]
ચિતારો, ચિત્ર કરનાર चित्तताण. पु० [चित्रतान]
ચિત્ર વિચિત્ર એવો વસ્ત્રનો લાંબો તંતુ चित्तपक्ख. पु० [चित्रपक्ष] ચિત્રવિચિત્ર પાંખવાળો, એક લોકપાલ, એક
ચઉરિન્દ્રિયજીવ चित्तपट्ट. पु० [चित्रपट्ट]
ચિતરેલ પટ્ટ चित्तपत्तय. पु० [चित्रपत्रक]
એક ચઉરિન્દ્રિયજીવ चित्तपव्वय. पु० [चित्रपर्वत]
એક પર્વત चित्तफलग. न० [चित्रफलक]
ચિત્રનું પાટીયું चित्तबहुल. पु० [चित्रकबहुल]
ચિત્ર-બહુલ, ચૈત્ર કૃષ્ણપક્ષ चित्तभित्ति. स्त्री० [चित्रभित्ति]
ચિતરેલ ભીંત चित्तमंत. त्रि० [चित्रवत्]
સચિત્ત चित्तमंतय. त्रि० [चित्तवत्क]
જુઓ ઉપર चित्तमाला. स्त्री० [चित्रमाला]
રંગબેરંગી માળા चित्तय. पु० [चित्रक] ચિત્તો-જંગલી પશુ
चित्तरस. पु० [चित्ररस]
વિવિધ રસના ભોજન-ખાદ્ય પદાર્થ આપનાર કલ્પવૃક્ષ चित्तरूव, न० [चित्ररूप]
વિચિત્રરૂપ चित्तल. पु० [चित्रल]
ચિત્તો, કાબરચિતરું चित्तलंगमंग. पु० [चित्रलाङ्गाङ्ग]
કાબર-ચિતરા અંગવાળું चित्तलग. त्रि० [चित्रलक]
રંગબેરંગી चित्तलि. पु० [चित्रलिन्] ચિત્તળનામ સર્પ चित्तविचित्तकूड. पु० [चित्रविचित्रकूट]
ચિત્ર-વિચિત્ર નામક પર્વત चित्तविनिवेस. पु० [चित्रविनिवेश]
ચિત્તની સ્થાપના, ચિત્ર રચના चित्तविन्भम. पु० [चित्तविभ्रम] ઘેલછા, ઉન્માદ રોગ,
ભાતિયુક્ત ચિત્ત चित्तवीणा. स्त्री० [चित्रवीणा]
વિચિત્રવીણા चित्तसभा. स्त्री० [चित्रसभा]
ચિત્રશાળા चित्तसमाहिट्ठाण. न० [चित्तसमाधिस्थान]
ચિત્તની સમાધિનું સ્થાન चित्तसाला. स्त्री० [चित्रशाला]
ચિત્રશાળા चित्तसेनअ. वि० [चित्रसेनका
ચક્રવર્તી હંમર ની એક પત્ની (રાણી)ના પિતા चित्तहर, न० [चित्रगृह]
ચિત્રગૃહ चित्ता. स्त्री० [चित्रा]
એક નક્ષત્ર, એક દિક્કુમારી चित्ता. स्त्री० [चित्रा]
સોમ લોકપાલની પટ્ટરાણી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 183
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ચિર
चित्ताणुय. विशे० [चित्तानुग]
દેહની મમતા તજેલ बी-मायाचनायित्तने मनुसरनार, स-
स्वध्यारी | चियत्तोवहिसाइज्जणया. स्त्री० [चियत्तउपधिस्वादना] चित्तामूलय, पु० [चित्रामूलक]
ઉપધિની આસક્તિનો ત્યાગ એક વનસ્પતિ
चियया. स्त्री० [चितका] चित्तार. पु० [चित्रकार]
ચિતા, ચેહ ચિત્રકાર
चिया. स्त्री० [चिता] चित्तारय. पु० [चित्रकारक]
ચિતા, ચેહ ચિત્રકાર
चियाय. पु० [त्याग] चित्तिय. त्रि० [चित्रित]
ત્યાગ, ત્યાગ કરવો તે ચિતરેલું
चिर. न० [चिरम्] चित्तियतल. न० [चित्रिततल]
લાંબો વખત, વિલંબ ચિતરેલું તળીયું
चिर. धा० [चिर] चित्तिया. स्त्री० [चित्रिका] સ્ત્રી-ચિત્તો, એક જંગલી પશુ સ્ત્રી
चिर. धा० [चिरय] चित्तेउं. कृ० [चित्रयितुम्]
વિલંબ કરવો ચિત્ર કરવા માટે
चिरं. न० [चिरम्] चित्तेता. कृ० [चित्रयित्वा]
यो 'चिर' ચિત્ર કરીને
चिरंजीव. पु० [चिरंजीव] चिमिढ. त्रि० [चिपिट]
લાંબા સમય સુધી જીવનાર ચપટા નાકવાળું
चिरकाल. त्रि० [चिरकाल] चिय. अ० [एव]
લાંબો વખત અવધારણ, નિશ્ચય
चिरगय. त्रि० [चिरगत] चिय. त्रि० [चित]
ઘણા વખતથી ગયેલું ઉપચય, ધાન્ય વડે વૃદ્ધિ પામેલ વ્યાપ્ત
चिरट्रिइय. विशे० [चिरस्थितिक] चियका. स्त्री० [चितका]
લાંબા સમય સુધી રહેનાર ચિતા, ચેહ
चिरट्टिईय. विशे० [चिरस्थितिक] चियगा. स्त्री० [चितका]
જુઓ ઉપર ચિતા, ચેહ
चिरद्वितिय. विशे० [चिरस्थितिक] चियच्छेय. पु० [चितच्छेद]
જુઓ ઉપર ચિતછેદ
चिरद्वितीय. विशे० [चिरस्थितिक] चियत्त. त्रि० दे०]
જુઓ ઉપર પ્રેમ ઉપજાવનાર, લોકપ્રિય, સંમતપ્રીતિકર
चिरपरिगत. त्रि० [चिरपरिगत] चियत्त. त्रि० [त्यक्त]
લાંબા સમયથી બહાર ગયેલ તજેલું, છોડેલું
चिरपरिगय. त्रि० [चिरपरिगत] चियत्तदेह. त्रि० [त्यक्तदेह]
જુઓ ઉપર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 184
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિરપરિચિય. ત્રિ [ચિરપરિચિત] લાંબા સમયના પરિયવાળું વિરમવિય. વિશે૦ [વિરભાવિત]
લાંબા સમયથી ભાવના કરેલ
વિયાન, પુ॰ [વિરાન] દીર્ઘકાળ સુધી
વિરાર્ફ, સ્ત્રી [વિરરાત્રિ]
લાંબી રાત્રિ, જાવજીવ
વાત. છhey
જુઓ ઉપર
વિરાય, સ્ત્રી [ચિરાત્ર]
જુઓ ઉપર
વિરાફ્સ. ત્રિ [પિરાલિ ]
ઘણા લાંબા વખતથી જેની શરૂઆત થઈ છે તે
વિરાર્ડ્સ. ત્રિ [પિરાવિ]
જુઓ ઉપર
चिरातीय, त्रि० [चिरातीत ]
અતિપ્રાચિન
વાયોવ. ત્રિત
ઘણા લાંબા વખતથી ધોયેલું વિરાહક, વિશે૦ [વિરાહતો
ઘણા સમય પહેલાં લાવેલું चिलाअ वि० [चिलात
आगम शब्दादि संग्रह
આ નામ કથાનકોમાં પિનાપુત, વિજ્ઞાત, પિશાચ, વિભાયપુત્ત એવા અલગ અલગ નામે પ્રસિદ્ધ છે. चिलाइपुत्त. वि० [चिलातिपुत्र]
જુઓ વિના પિનાતિયા દાસીનો પુત્ર, રાજગૃહીના ધન/પન્ન સાર્થવાહને ત્યાં તેની પુત્રી સુંસુમા ને રમાડવા- સાચવવા રાખેલો હતો, પછીથી તે લૂંટારો બની ગયો. સુસુમા ને એક વખત ઉપાડી ગયો. ધન્ય સાર્થવાહ પોતાના પાંચ પુત્રો સહિત .. ને છોડાવવા ગયો ત્યારે પકડાઈ જવાની બીકે વિજ્ઞાપુત્ત એ સુંસુમાં નું માથું કાપી નાંખ્યું. પછીની કથા બે અલગ-અલગ રૂપે આવે છે.) (૧) તરસથી પિડાઈને સિંહ ગુફા ચોરપલ્લીના માર્ગમાં જતા જ તે મૃત્યુ પામ્યો. (નવા.) (૨) સાધુના
મુખે ઉપશમ આદિ ત્રણ પદ સાંભળીને તે કાયોત્સર્ગમાં સ્થિર થયો. કીડીઓનો ઉપસર્ગ સહન કર્યો, મરીને આઠમાં દેવલોકે ગયો. (વ.)
વિતાડ્યા, સ્ત્રી [ાિતિા]
કિરાત દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલ દાસી વિલાર્ડ. સ્ત્રી [જિરાતી]
કિરાત નામક અનાર્ય દેશમાં ઉત્પન્ન
વિજ્ઞાત, પુ॰ [જિરાત]
મ્લેચ્છ ભિલની જાતિ, કિરાત દેશમાં રહેનાર વિનાતિયા, સ્ત્રી [નિરાતિા]
કિરાત દેશમાં રહેનાર
चिलात. वि० [किराती
જુઓ 'વિન્ના પુત
चिलातिया वि० [किरातिका
રાજગૃહના ગાથા પતિ પત્ન ની દાસી ‘વિભાગની
માતા
चिलाय. वि० [ किरात]
જુઓ 'વિન્નાપુરા'
चिलाय वि० [चिलानी
એક અનાર્ય દેશનો રાજા, તેણે સાકેતનગરે ભ
મહાવીરની દેશના સાંભળી, દીક્ષા લીધી.
વિતાય, પુ૦ [વિરાત]
જુઓ વિજ્ઞાત'
चिलायग वि० (किरातक)
જુઓ 'વિજ્ઞાન'
चिलायपुत्त. वि० [ किरातपुत्र]
જુઓ ‘વિજ્ઞાપુત્ત’ चिलायविसयवासि. पु० [ किरातविषयवासिन्]
એક મ્લેચ્છ દેશવાસી
વિનિધિના. ત્રી {2}
ધારા, વૃષ્ટિ, ભીંજાયેલ પિતિવૃિત. ૬૦ [20]
ભીનું, આર્દ્ર વિનિ, ત્રિ ŕ'
અશુચિ, અપવિત્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 185
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चिलिमिलि. स्त्री० [दे०]
પડદો, ચક્ર चिलिमिलिगा. स्त्री० [दे०]
પડદો, ઢાંકવાનું વસ્ત્ર चिलिमिलियाग. स्त्री० [दे०]
દોરી, દોરડી चिलिमिली. स्त्री० [दे०]
જુઓ ઉપર चिल्लग. त्रि० [दे०]
દેદીપ્યમાન, પ્રકાશનું चिल्लणा. वि० [चेल्लणा]
सो 'चेल्लणा' चिल्लय. त्रि० [दे०]
જુઓ ઉપર चिल्लल. पु० [दे०]
એક જંગલી પશુ-રોઝ चिल्लल. पु० [चिल्वल]
જળ મિશ્ર કાદવવાળું સ્થાન चिल्लल. न० [दे०]
નાનું તળાવ चिल्ललग. पु० [दे०]
જંગલી પશુ-રોઝ चिल्ललय. पु० [दे०] यो पर चिल्ललिया. स्त्री० [दे०]
કાદવવાળું જળાશય चिल्लाय. पु० [किरात]
એક પ્લેચ્છ દેશ चिल्लि. स्त्री० []
દીપ્ત, પ્રકાશિત चिल्लियतल. न० [दे०]
દેદીપ્યમાન ભૂમિતળ चीण. पु० [चीन]
ચીન દેશ, રેશમ, નાનું चीणंसुय. न० [चीनांशुक] ચીનની બનાવટનું રેશમી વસ્ત્ર
चीनपट्ट. न० [चीनपट्ट]
ચીન દેશમાં થતું વસ્ત્ર વિશેષ चीनपिट्ठ. पु० [चीनपृष्ट] સિંદુર, હિંગલોક चीनपिटुरासि. स्त्री० [चीनपिष्टराशि] સિંદુરનો ઢગલો चीर. न० [चीर]
વસ્ત્ર, લુગડું चीर. न० [चीर]
ઝાડની છાલ चीरल्लपोसय. पु० [चीरल्लपोषक]
ચીરલ નામના પશુનો પાળનાર चीरिय. पु० [चीरिक]
ચીંથરાનો બુરખો બનાવી ઓઢનાર એક વર્ગ चीवर. न० [चीवर]
વસ્ત્ર, લુંગડું चीवरधारि. त्रि० [चीवरधारिन्]
વસ્ત્ર ધારણ કરનાર चु. धा० [च्यु] જન્માંતર ગમન, મરણ चुंचुण. पु० [चुञ्चुण]
એક આર્યજાતિ चुंचुय. पु० [चुञ्चुक]
પ્લેચ્છ જાતિનો એક વર્ગ चुंब. धा० [चुम्ब]
ચુંબન કરવું चुक्क. धा० [भ्रंश्]
ચુકી જવું, ભૂલી જવું चुचुय. पु० [चुचुक]
એક દેશ, સ્તનની ડીંટડી चुच्चु. पु० [दे०]
સ્તનનો અગ્રભાગ चुडण. न० [दे०]
જુનું થવું, ફાટી જવું चुडलिय. पु० दे०]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 186
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વંદનનો એક દોષ - જેમાં રજોહરણને ઉબાડીયાની જેમ ફેરવાય છે પુડુની. સ્ત્રી [...]
ઊંબાડીયું વૃUT. To [qf)
ચૂર્ણ, ભુક્કો, રેત, ધૂળ, એક વનસ્પતિ, ચુનો, લોટ ગુOUT. To [q[]
વશીકરણમિશ્રણ चुण्णकोसग. पु० [चूर्णकोषक]
એક ભક્ષ્ય વિશેષ 9UUIT. T૦ [q )
ચુનો, વૃક્ષ વિશેષ, ચૂર્ણ चुण्णगपेसी. स्त्री० [चूर्णकपेशिका]
ચૂર્ણ કરનારી દાસી ગુJUIનુત્તિ. સ્ત્રી [puપુ]િ
ચૂર્ણ બનાવવાની કળા चुण्णजोग. पु० [चूर्णयोग]
સ્તંભન-વશીકરણ આદિ કર્મ ગુઈUTનોય. પુo [pdfો] જુઓ ઉપર
| चुण्णियाभाग. पु० [चूर्णिकाभाग]
ભાગનો પણ ભાગ, નાનો અંશ चुण्णियाभाय. पु० [चूर्णिकाभाग] જુઓ ઉપર चुण्णियाभेय. पु० [चूर्णिकाभेद]
જુઓ ઉપર પુત. ત્રિ. [બુત]
પ્રાણ રહિત બનેલ ચુન્ન. પુo [પૂf]
જુઓ ‘પુor પુત્રી. સ્ત્રી [qf] ચૂર્ણ, ભુક્કો, લોટ . ત્રિ(યુત] જુઓ ‘પુત चुयअचुयसेणिया. स्त्री० [च्युताच्युतश्रेणिका] શ્રુતાપ્યુત શ્રેણી ગણના, દ્રષ્ટિવાદ અંતર્ગત પરિકર્મનો એક ભેદ चुयअचुयावत्त. पु० [च्युताच्युतावत]
ત્રુતાપ્યુત શ્રેણિ પરિકર્મનો એક ભેદ चुयाचुयसेणिया. स्त्री० [च्युताच्युतश्रेणिका] જુઓ ઉપર चुयाचुयावत्त. पु० [च्युताच्युतावत] જુઓ ઉપર चुलनी. वि० [चुलनी કાંડિલ્યપુરના રાજા કુવય' ની પત્ની,
ઘ નૂન અને વોર્ફની માતા चुलनीपिता. वि० [चुलनीपित જુઓ ગુણનીવિયા चुलनीपिया. वि० [चुलनीपित] ભ૦ મહાવીરના દશ ઉપાસકમાંના ત્રીજા ઉપાસક, વારાણસીનો અતિ ધનાઢ્ય ગાથાપતિ, તેની પત્ની સામા હતી. માતા મા હતી. ભ૦ મહાવીર પાસે બાર વ્રત અંગીકાર કરેલા. એક દેવે તેને ઉપસર્ગ કર્યો, જ્યારે તે દેવે તેની માતાની હત્યા કરવાનું કહ્યું ત્યારે તે ધર્મથી ચલિત થયો. મહુવા માતાના કહેવાથી પોતાના
ચૂર્ણ-પિંડ, લોટનો પિંડ, લબ્ધિ વિશેષ JU[૫. પુo [q[]
જુઓ ‘પુણT चुण्णवास. पु० [चूर्णवास] સુગંધિ દ્રવ્ય-કેસર આદિના ચૂર્ણની વૃષ્ટિ चुण्णवासा. स्त्री० [चूर्णवर्षा]
ચૂર્ણની વર્ષા चुण्णविहि. पु० [चूर्णविधि]
ચૂર્ણ બનાવવાની વિધિ કે કળા યુOિાય. ત્રિ. [qfઈત]
ચૂરેચૂરા કરેલ પુળિયા. કૃ૦ કૂિત્વિા] ચૂર્ણ કરીને Dયા. સ્ત્રી [] ભાગ, હિસ્સો, અંશ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 187
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
અપરાધની આલોચના કરી શ્રાવકની અગિયાર
આંબાનું વૃક્ષ, એક વેલ પ્રતીમાનું વહન કરી અનશન કરી સૌધર્મ દેવલોકે ગયા. ચૂત. પુo [પૂત] चुलप्पिउय. पु० [चुल्लपितृक]
સૂર્યાભના આમ્રવનનો રક્ષક દેવ કાકા
નૂતનતા. સ્ત્રી [પૂતનતા] યુનuસુય. ૧૦ પુસ્તઋત્પકૃત)
આંબાની વેલ એક (ઉત્કાલિક) આગમ સૂત્ર
ચૂતવા. ૧૦ (દૂતવન)
આંબાનું વન ભાત, ખોરાક
ચૂય. પુo [પૂત] चुल्लपिउ. पु० [चुल्लपितृ]
જુઓ ‘પુત કાકો
चूयमंजरी. स्त्री० [चुतमञ्जरी] चुल्लमाउया. स्त्री० [चुल्लमातृका]
આમમંજરી ઓરમાન માતા
चूयलया. स्त्री० [चूतलता] चुल्लवत्थु. पु० [चुल्लवस्तु]
આમલતા દ્રષ્ટિવાદના ઉત્પાદપૂર્વ અંતર્ગત વસ્તુ
चूयलयापविभत्ति. पु० [चूतलताप्रविभक्ति] चुल्लसयअ. वि० [चुल्लशतक]
એક દેવતાઇ નાટક ભ૦ મહાવીરના દશ ઉપાસકોમાંનો એક ધનાઢ્ય શ્રાવક. | સૂયવહેંસા. ન૦ [qતાવતંસ%] તેની પત્નીનું નામ વા' હતું. તેમણે ભ૦ મહાવીર પાસે | | એક દેવ-વિમાન બાર વ્રત અંગિકાર કરેલા. દેવ દ્વારા ઉપસર્ગ થયો ત્યારે ચૂયવUા. ૧૦ [qતવન) ચલાયમાન થયો, પત્નીએ પુનઃ સ્થિર કર્યા, પ્રાયશ્ચિત્ત
આંબાનું વન કર્યું, અનશન કરી, સૌધર્મ દેવલોકે ગયા.
ચૂતવત્થ. ૧૦ [qનવસ્તુ) चुल्लसयग. वि० [चुल्लशतक]
દ્રષ્ટિવાદના ઉત્પાદ પૂર્વ અંતર્ગત વસ્તુ જુઓ “ પુસયન'
चूलनी. वि० [चुलनी चुल्लहिमवंत. पु० [चुल्लहिमवत्]
જુઓ ‘પુલની એક પર્વત
ચૂના. સ્ત્રી [પૂડામuf] चुल्लहिमवंतकूड. पु० क्षुल्लहिमवत्कूट]
ચોટલી, શિખા એક શિખર વિશેષ
चूलामणि. पु० [चूडामणी] चुल्लहिमवंतगिरिकुमार. पु० [चुल्लहिमवत्गिरिकुमार]
મુગુટ શુદ્ર હિમવંત પરનો એક દેવ
જૂનિ. સ્ત્રી [તૈિhi] ગુન્જી. સ્ત્રી પુસ્તી)
દ્રષ્ટિવાદ અંગનો એક વિભાગ, અંતે મૂળસૂત્રમાં ન ચૂલડી, નાના ચૂલો
સંગ્રહાયેલ હશીકતનું અંતે નિદર્શન, એક કાળ-માપ, . પુo pવું]
ચોટલી, શિખર સ્તનની ડીંટડી
પૂનિય. પુo [પૂર્તિ] જૂSીમળી. પુo [p37મurl]
એક દેશ, દેશવાસી મુગુટ
જૂનિયંા. ૧૦ [પૂર્તિા ) ચૂત. પુo [પૂત)
કાળ-સમયનું એક માપ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 188
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूलिया. स्वी० [ चूलिका।
युलो, सगडी, यूसिडा
चुलियाग. स्त्री० [ चूलिकाक]
सुखी चूलिका
चूलियावत्थु न० [ चूलिकावस्तु ]
ठुमो 'चुल्लवत्थु चूलोवणय न० डोपनय]
ચોટલી ઉતારવા કે મુંડન કરાવવાનો સંસ્કાર
चूलोवणयण न० [ चूडोपनयन ]
જુઓ ઉપર
चे. अ० [ चेत् ]
भे, अगर
चेअ. अ० [ चेतय् ]
ચેતવવું, અર્પણ કરવું, વિતરણ કરવું, સ્મરણ કરવું,
અનુભવવું
******.
અવ્યયસૂચક
चेइत्तए कृ० [ चेतयितुम् ]
રહેવા માટે
चेइय न० [ चैत्य ]
विनमहिर, स्मारक, स्तूप, व्यंतरखालय, अरिहंतमहिर, छष्ट हेवप्रतिमा, खरहंत प्रतिमा, उद्यान, जगीयो,
वृक्षविशेष, साधु, देवलज्ञान, श्रमा
चेइय न० [ चैत्य ]
ચિત્તને આનંદ ઉપજાવનાર
चेय. त्रि० [चेतित]
કહેલું, બનાવેલું
चेsयकड न० [चैत्यकृत ] ચૈત્યકૃત્
चेइयक्खंभ पु० [ चैत्यस्तम्भ ]
आगम शब्दादि संग्रह
સુધર્માસભામાં આવેલ એક સ્તંભ વિશેષ
चेइयखंभ, पु० [ चैत्यस्तम्भ ]
જુઓ ઉપર
चेइयघर न० [ चैत्यगृह ] અરિહંત મંદિર
चेइयथूभ. पु० [चैत्यस्तूप]
ચૈત્યવૃક્ષ અને પ્રેક્ષાઘર વચ્ચે મણિપીઠિકા ઉપર આવેલ એક સ્તૂપ વિશેષ
चेइयमह. पु० [ चैत्यमह]
સૈન્ય મહોત્સવ
चेइरुक्ख. पु० [चैत्यरुक्ष ]
મણિપીઠિકા ઉપરનું એક વૃક્ષ વિશેષ, તીર્થંકરને કેવળજ્ઞાન થયું હોય તે વૃક્ષ
पेड़यवंदन न० चैत्यवन्दन]
અરિહંત પ્રતિમા સન્મુખ સ્તુતિઆદિ કરવા તે
चेइयालग न० [ चैत्यालय ]
અરિહત મંદિર
घेत. कृ० (चेतयत् ) સાવધાન થતો
चेत्तर. कृ० [ चेतयितुम् ] ચેતવવા માટે
चेच्या कृ० [त्यक्त्वा ] ત્યાગ કરીને
चेच्याण. कृ० [ त्यक्त्वा ] ત્યાગ કરીને
चेटू. धा० (पेट)
પ્રયત્ન કરવો, આચરવું चेट्ठा. स्त्री० [ चेष्टा ]
ક્રિયા, આચરણ चेट्ठिय. त्रिo [चेष्टित] ચેષ્ટા કરેલ चेड. पु० [ चेट] નોકર, દાસ चेडग, पु० (चेटक ] [
खेड राम, हुमार, नोडर
चेडग / चेडय. वि० [चेटक]
વૈશાલી નગરીનો રાજા. બહુ મહાવીરના માતા ત્રિશલા રાણીના ભાઈ, તેને સાત પુત્રીઓ હતી. તેની પુત્રી चेल्ला ने कुणिअखने वेहल्ल पुत्रो हता. वेहल्ल पाथी सेवन हाथी ने हार लई सेवा कुणिअ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 189
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
याग्रही जनता बेहल्ल रा चेडग पासे खावी गयी. પછી રાજા ચેડા અને નિસ વચ્ચે મહાસંગ્રામ થયેલો.
चेडय. पु० [ चेटक ] જુઓ ઉપર
चेडरूव न० (पेटरूप]
નોકરરૂપ
चेडिया. स्त्री० [चेटिका ]
દાસી, નોકરાણી
चेडियाचक्कवाल, न० [पेटिकाचक्रवाल]
દાસી સમૂહ
डी. स्त्री० [टी]
દાસી, નોકરાણી
चेत. पु० (चैत्र)
ચૈત્ર માસ
चेत. धा० [ चेत् ] આપવું, દાન કરવું
चेत, धा० [चेतय)
ચણવું, સંકલ્પ કરવો
चेतित न० [ चैत्य ]
खो 'चेइ '
चेतिय. विशे० [कृत ] કરાયેલ
चेतिय न० चैत्य) भुखो चेहय
चेतिय त्रि० [ दत्त ]
અપાયેલ, દાન કરાયેલ
चेतियखंभ. पु० [ चैत्यस्तम्भ ]
ठुमो ‘चेइयखंभ’ चेतियथूभ. पु० [ चैत्यस्तम्भ ]
ठुखो 'चेइयथूभ'
चेतियमह. पु० [ चैत्यमह]
आगम शब्दादि संग्रह
ठुमो 'चेइयमह' चुतियरुक्ख. पु० [ चैत्यरूक्ष ]
चेतेमाण. कृ० [कुर्वत् ] કરતો
चेत्त, पु० [ चैत्र]
ચૈત્ર મહિનો
चेत्तसुद्ध. पु० [ चैत्रशुक्ल ]
ચૈત્રસુદ
चेत्ती. स्त्री० [ चैत्री]
ચૈત્રમાસની પૂનમ
चेदि. पु० [चेदि]
એક દેશ-વિશેષ
चेय. धा० [ चेतय् ]
સંકલ્પ કરવો, ચણવું
चेय. धा० (त्यज्
वित्त, विज्ञान, व
चेया. स्त्री० [ चेता]
ચેતના, જ્ઞાનશક્તિ
चेल, न० [वेल ]
वस्त्र, 845
चेलकण्ण न० [ चेलकर्ण] વસ્ત્રનો છેડો
चेलग, न० [चेलक ]
સંન્યાસીનું એક ઉપકરણ, વસ્ત્ર
चेलगोल, पु० [ चेलगोल]
લુગડાનો દડો
चलचिलिमिलिया, स्वी० [दे०] વસ્ત્રની દોરી
चेलट्ठ न० [ चैलार्थ ]
વસ્ત્રનું સંયોજન
पेलणा. वि० चेल्लणा
ठुखो ‘चेल्लणा' राष्४गृहीना राभ सेणिअनी पत्नी ने વૈશાલીના રાજા ઘેડન ની પુત્રી મમ કુમારની મદદથી તેને ભગાડી જઈ સેનિક રાજાએ તેની સાથે લગ્ન उरेला तेना पुत्र बेहल्ल भने वेहायस हीक्षा अनुत्तर विमाने गया. कूणिअ तेनो पुत्र हतो. ते गर्लमां आवता चेल्लणा ने राम सेणिअ j मांस जावानी
देखो 'चेइयस्क्ख'
चेतेमाण. कृ० [चेतयत् ]
ચેતનો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 190
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह ४२७ गेली अभअकुमारे युतिथी पू[ 5२ली. । સ્વચ્છ, પવિત્ર २ सेणिअ साथै १० महावीरा नार्थ येतात | चोक्खपवित्ता. स्त्री० [चोक्षपवित्रा] વખતનું દેહશોભા તથા રથયાત્રાનું વિસ્તૃત વર્ણન પરમ શુચિભૂત दसा.भा मावळे.
चोक्खलि. त्रि० [चोक्षशील] चेलपत्त. पु० [चेलपत्र]
સાફ સુથરો પાત્રવિશેષ
चोक्खा. वि० [चोक्षा] चेलपाय. पु० [चेलपात्र]
मिथिला नगरीनी ये परिवाठिा. मल्लि २४भारी પાત્ર-વિશેષ
સાથે તેને એક વખત ધર્મ સંબંધિ વાદ થયો તે હારી चेलपेडा. स्त्री० [चेलपेटा]
गयेल. વસ્ત્રની પેટી
चोक्खायार. पु० [चोक्षाचार] चेलपेला. स्त्री० [चेलपेटा]
પવિત્ર આચાર વસ્ત્રની પેટી
चोज्ज. न० [चौर्य] चेलबंधण, न० [चेलबन्धन]
ચોર, તસ્કરપણું વસ્ત્રનું બંધન
चोदगवयण. न० [पोदकवचन] चेलुक्खेव. पु० [चेलोत्क्षेप]
પ્રેરણાવચન વસ્ત્રની વૃષ્ટિ
चोद्दसपुव्व. न० [चतुर्दशपूर्व ] चेव. अ० [चैव]
ચૌદ પૂર્વે નિશ્ચય
चोद्दसपुव्वधर. पु० [चतुर्दशपूर्वधर] चोअ. धा० [चोदय]
ચૌદ પૂર્વને ધારણ કરનાર પ્રેરણા કરવી, કહેવું
चोद्दसपुब्वि. पु० [चतुर्दशपूर्विन्] चोअगवयण. न० [चोदकवयण]
ચૌદપૂર્વી પ્રેરણા વચનો
चोद्दसमी. स्त्री० [चतुर्दशी ] चोअण, न० [चोदन]
ચૌદશ, પક્ષનો ચૌદમો દિવસ પ્રેરણા
चोइसरयणीसर. पु० [चतुर्दशरत्नेश्वर] चोअणा. स्त्री० [चोदना]
ચૌદ રત્નનું આશ્વર્ય ધારણ કરનાર, ચક્રવર્તી પ્રેરણા કરવી તે
चोदसी. स्त्री० [चतुर्दशी ] चोइज्जंत. कृ० [चौद्यमान]
यो ‘चोद्दसमी પ્રેરણા કરતો
चोप्पड. पु० [दे०] चोइज्जमाण. कृ० [चोद्यमान]
તેલ વગેરેનું મર્દન પ્રેરણા કરતો
चोप्पाल. पु० [चतुष्पाल] चोइय. त्रि० [चोदित]
સૂર્યાભદેવની આયુધશાળા, હથિયારશાળાનું નામ પ્રેરેલ, પુછેલ
चोप्पाल. न० [दे०] चोइयमइ. स्त्री० [चोदितमति]
હાથી, મત્તવારણ પ્રેરિતમતિ
चोप्पालय, न० [दे०] चोक्ख. त्रि० [चोक्ष]
વરંડો
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 191
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
चोप्पालय, न० [चोप्पालक]
પ્રહરણકોશ चोय. पु० [दे०]
ત્વચા, છાલ, ગંધદ્રવ્ય चोय. धा० [चोद]
પ્રેરણા કરવી चोयग. पु० [दे०]
એક ફળ, ફળની છાલ चोयग. त्रि० [चोदक]
પ્રશ્ન પૂછનાર, શિષ્ય चोयगवयण. न० [चोदकवचन]
પ્રેરણા વચન चोयण. पु० [चोदन]
પ્રેરણા चोयणा. स्त्री० [चोदना]
પ્રેરણા, ચેતવણી चोयपुड. पु० [चोयपुट]
ગંધદ્રવ્યની પડીકી चोयय. न० [दे०]
ફળ વિશેષ चोयय. पु० [चोदक] यो 'चोयग' चोयासव. पु० [दे०]
એક જાતના ગંધ દ્રવ્યનો સાર चोर. पु० [चोर]
ચોર, તસ્કર चोरकहा. स्त्री० [चोरकथा]
ચોર સંબંધિ વાર્તા चोरग. पु० [चोरक]
એક વનસ્પતિ વિશેષ चोरग्गह. पु० [चोरग्रह]
ચોરને પકડનાર चोरनिगडि. स्त्री० [चोरनिकृति]
ચોરના માયા-કપટ चोरपल्ली. स्त्री० [चोरपल्ली] ચોરની વસતિ
चोरप्पसंगी. स्त्री० [चोरप्रसङ्गिन्]
ચોરની સોબત चोरमंत. पु० [चोरमन्त्र]
ચોરનો વિચાર चोरमाया. स्त्री० [चोरमाया]
ચોરની માયા चोरविज्जा. स्त्री० [चोरविद्या]
ચોરીની વિદ્યા चोरसामण्ण. न० [चोरसामान्य]
સામાન્ય ચોર चोरसाहिय. पु० [चोरस्वामिक]
ચોરનો સ્વામિ चोरसेणावइ. पु० [चोरसेनापति]
ચોર સેનાપતિ चोरा. स्त्री० [चोरक]
એક વસતિ चोरिक्क. न० [चौरिक्य]
ચોરી કરવી તે चोरिक्करण. न० [चौरिक्यकरण]
ચોરી
चोरिय. त्रि० [चौर्य]
ચોરવું તે चोरिय. त्रि० [चोरित]
ચોરી લીધેલ चोलग, न० [चौलक]
બાળકોનું પ્રથમ મુંડન કરવાના સંસ્કાર चोलगपट्ट. पु० [चोलपट्ट]
મુનિને પહેરવાનું એક અધો વસ્ત્ર चोलपट्ट. पु० [चोलपट्ट]
જુઓ ઉપર चोलपट्टक. पु० [चोलपट्टक]
જુઓ ઉપર चोलपट्टग. पु० [चोलपट्टक]
જુઓ ઉપર चोलपट्टय. पु० [चोलपट्टक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 192
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુઓ ઉંપર
ચીનો. નવન
જુઓ ‘પોતન’
ચીની ય. ન પુનઃપનયન જુઓ વીના
૭૬ન, વિશે૦ (ફે}
ચતુર, હોશિયાર
૭૧. ૧૦ {૭}
છળ, કપટ, માયા, આવરણ, જ્ઞાનાદિ ગુણોને ઢાંકવા,
આચ્છાદન,
છડમ, ન૦ [છદ્મન
ધાર્તિકર્મચતુષ્ટય, છાસ્થ અવસ્થા
છત્તમત્વ, ત્રિ છિદ્મસ્થ]
છાસ્થ, અપૂર્ણજ્ઞાની, કેવળજ્ઞાન-દર્શન રહિત, રાગદ્વેષયુક્ત
छउमत्थकालिया, स्वी० [छद्भस्थकालिका | છદ્મસ્થ કાળની છેલ્લી રાત્રિ
છેઅમર્ત્યપરિતા. સ્ત્રીવાસ્થતંત્તેન ]
અસર્વજ્ઞની પ્રતિલેખન ક્રિયા
छउमत्थपरियाग, पु० [छद्मस्थपर्याय ]
જુઓ ઉપર
छउमत्थमरण न० [छद्मस्थमरण]
અસર્વજ્ઞપણે મૃત્યુ
छउमत्थावक्कमण न० [ छद्मस्थापक्रमण ]
અસર્વજ્ઞપણે નીકળવું તે છત્તસ્થિય, ત્રિ{lby
છદ્મસ્થ અવસ્થામાં રહેનાર, રાગદ્વેષયુક્ત છેđeJW, ચિત્ત /R5
જુઓ ‘છભુન’ vs. ધા° {b
છાંડવું, મૂકવું, તજવું
छंद धा०] [छन्द)
બોલાવવું, નિમંત્રણ આપવું
आगम शब्दादि संग्रह
છેદ્ર. પુ [7]
મરજી, અભિપ્રાય, વિષયાભિલાષા, ગુરુનો અભિપ્રાય, આશય, અધીનતા,
4. Ya fl
પદ્મવચન લક્ષણ નિરૂપક
છે.. a fly
છંદનું સ્વરૂપ બતાવનાર શાસ્ત્ર
छंद. पु० (छन्दस्
સ્વચ્છંદતા, અભિલાષ આશય, છંદ
છંળા, સ્ત્રી [ઇન્દ્રના]
સાધુની એક સામાચારી, પ્રાર્થના, ગૌચરી વહોર્યા પછી સાધુ દ્વારા ગુરુ આદિને નિમંત્રણા કરવી તે
છંળુવિત્તી, સ્ત્રી [છન્તાનુવૃત્તિ]
કોઇના અભિપ્રાયને અનુસરીને વર્તવું છવા. સ્ત્રી [ઇન્દ્રા
દીક્ષાનો એક ભેદ-પોતાના કે બીજાના અભિપ્રાયને અનુસરીને દીક્ષા લેવી
छंदानुवत्तय त्रि० (छन्दानुवर्तक)
બીજાના અભિપ્રાય અનુસાર વર્તનાર, ગુરુ આજ્ઞાનુસાર વિચરનાર
ઐરિય. યુo will}
નિમંત્રણા કરીને ઋરિય. વિશ ત}
અનુજ્ઞાત, અભિમત
છોડીય. વિશે૦ [ોટી]
પ્રકારે
છવા, ન //
છનો સમુદાય, હાસ્યાદિ છ (ષટ્ક) 51, 50 {૫ જુઓ ઉપર
छक्कम्म. न० [षट्कर्मन्]
બ્રાહ્મણના યજન-યાજન આદિ છ કર્મો
છવાય. પુ૦ [પાય]
પૃથ્વી-અપ-તેઉ-વાઉ-વનસ્પતિ-ત્રસ છ કાયના જીવ
छक्कायदयावंत. त्रि० [ षट्कायदयावन्त ]
પૃથ્વી આદિ છ કાયના જીવ પ્રત્યે દયાવાન્ छक्कायमुक्कजोग. पु० [ षट्कायमुक्तयोग ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 193
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
છäછઠ્ઠ. [S8yY]
છઠ્ઠને પારણે છઠ્ઠ કરવો છદ્ભવશ્વમા. ૧૦ [NJક્ષપUT] જુઓ ‘ક છઠ્ઠ. ૧૦ [S8%]
છઠ્ઠું છઠ્ઠમત્ત. ૧૦ [S8મm]
બે ઉપવાસ છZત્તિ. ત્રિો [S8મ]િ
બે-બે ઉપવાસ અથવા છઠ્ઠા તપ કરનાર છઠ્ઠમ. ૧૦ [૫]
બે ઉપવાસરૂપ તપ છઠ્ઠા. ૧૦ [58]
છઠું
છકાય પણાથી મુક્તિનો યોગ छक्कायरक्खण?. न० [षट्कायरक्षणार्थ]
છકાયના જીવોને રક્ષણ કરવા માટે छक्कायवह. पु० [षट्कायवध]
છકાય જીવનો વધ કરવો તે छक्कायविउरमण, न० [षट्कायव्युपरमण]
છ કયા જીવની વિરાધના छक्खुत्तो. अ० [षट्कृत्वस्]
છ વાર છ૪. ૧૦ [0] વિષ્ઠા, મૂત્ર છIITથર્મિય. પુo [છJUTઘાર્મિં ]
છાણને આશ્રિને એક દ્રષ્ટાંત છITTી. પુo [છJUITI #]
છાણનો ઓટલો છ ળિયા. સ્ત્રી [...]
છાણું છાત. પુo [છાત]
બોકડો, ચોથા દેવલોકના ઇન્દ્રનું ચિન્હ છા. ૧૦ [૫][ ]
છગણું છા. ઘ૦ [રા] રાજ કરવું छज्जीवकाय. पु० [षजीवकाय]
છ-જીવકાય, પૃથ્વી, અપ-આદિ છ જીવના શરીર छज्जीवनिका. स्त्री० [षड्जीवनिका]
છકાયજીવની રક્ષાના અધિકારવાળું એક અધ્યયન छज्जीवनिकाय. पु० [षड्जीवनिकाय]
પૃથ્વી-અપ-તેઉ આદિ છકાય જીવનો સમૂહ छज्जीवनिया. स्त्री० [षड्जीवनिका]
જુઓ ‘છત્નીના छज्जीववह. पु० [षड्जीववध]
છકાય જીવની હત્યા છઠ્ઠ. ત્રિ. [૫] છ૪, બે ઉપવાસ ભેગા કરવા
છઠ્ઠા. સ્ત્રી [SWT]
છઠ્ઠ, પક્ષની છઠ્ઠી તિથિ છઠ્ઠાણ. ૧૦ [ષસ્થાન)
હાનિ-વૃદ્ધિના છ સ્થાનની સંખ્યા, છઠ્ઠાઇ. ૧૦ [૫સ્થાન)
પસત્ય-અવસન્ન કુશીલાદિ છ છઠ્ઠાણવડિત. ત્રિ. [ષસ્થાનપતિત]
અનંતભાગ હિનાદિક આદિ છ સ્થાનમાં પડેલ છઠ્ઠાવિડિય. ત્રિ. [૫સ્થાનપતિત) જુઓ ઉપર ટ્ટિ. સ્ત્રી [8] છઠ્ઠ, પક્ષની છટ્ઠી તિથિ, છઠ્ઠી વિભક્તિ, છઠ્ઠી 'મધા' પૃથ્વી છયિા . સ્ત્રી [f*T)
છઠ્ઠી ઉત્પત્તિ છઠ્ઠી. સ્ત્રી [S8] જુઓ ‘ઇન્ડિ છેડછ3. T૦ [છSછ3) સુપડામાં ઝાટકતી વખતે ધાન્યનો જે 'છડછડ' અવાજ થાય તે છડિય. ત્રિ [ઝટિત] છાંડેલ, છડેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 194
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
છg. થા[]
છોડવું, ઉલટી કરવી છçત. 50 [B]
છોડતો, તજતો છg. ૧૦ [છન]
પરઠવવું, તજવું, વમન, વિમોચન છે. ત્રિો [છá) વમનનો રોગી, વમન કરનારના હાથે વહોરવાથી સાધુનો લાગતો એક દોષ છવિડ. કૃ૦ [છá]
ઉલટી કરેલ, છોડેલ છડુિત્તિયા. સ્ત્રી [છતા)
એષણાનો એક દોષ, વમન કરેલ, તજેલ छड्डेत्तए. कृ० [छर्दयितुम्]
વમન કરવા માટે, પરઠવવા માટે છત્તા. ૦ [છર્દુિત્વા]
છોડીને, વમન કરીને છવ્વ. ૦ [છતવ્ય]
છોડવા યોગ્ય છઠ્ઠ. થા૦ [૭]
વમન કરવું, છોડવું છUT. 10 [ક્ષuT]
વખત, અવસર, હિંસા છે. થા૦ [H[] હિંસા કરવી છUT. થા૦ [છUI] હિંસા કરાવવી છviત. ૦ [fક્ષUવ)
હીંસા કરતો छणूसविय. त्रि० [क्षणौत्सविक]
ઓચ્છવ-મહોત્સવ વખતે પહેરવા-ઓઢવાનું છUUપય. ૧૦ [ક્ષUI]
હિંસાનું સ્થાન છUTય. ૧૦ ?િ...]
એક પ્રકારના સંન્યાસીનું એક ઉપકરણ
છત્ત. ૧૦ [છત્રી
છત્ર, ચંદ્રાદિનો છત્ર આકારે થતો નક્ષત્ર યોગ, છત્રી, એક દેવવિમાન છત્તવા. ૧૦ [છત્ર*]
જુઓ ‘છત’ છત્તવાર. પુo [છત્રશ્નાર)
છત્ર બનાવનાર છત્ત. ૧૦ [છત્ર]
જુઓ છત્ત' છત્ત/નાળિય. ૧૦ [છત્રયોનિ]
છત્રાકાર એવી એક વનસ્પતિ જન્ય છત્તત. ૧૦ [છત્રત્વ)
છત્રપણું છત્તા . પુo [છત્રગ્રહ)
છત્રગ્રહણ કરનાર છત્તછાયાસ્ત્રી છત્રછાયા]
છત્રની છાયા છત્તજ્ઞા . પુo [છત્રપ્ટન)
છત્રચિહ્નવાળો ધ્વજ છત્તથાRાપડિયા. સ્ત્રી [છત્રથાર*પ્રતિમા] શાશ્વતી જિનપ્રતિમાની પાછળ રહેલ છત્રધારી
પ્રતિમાવિશેષ છત્તથાRપડિમા. સ્ત્રી છત્રઘારપ્રતિમાં)
જુઓ ઉપર છત્તથરિ. ત્રિ[છત્રથારન]
છત્ર ધરનાર छत्तपलाशय. पु० [छत्रपलाशक]
અક ઉદ્યાન છત્ત. ૧૦ છિંત્ર]
જુઓ ‘છત્ત' છત્તરથUા. ૧૦ [છત્રરત્ન]
ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નમાંનું એક રત્ન છત્તરપત્તિ. ૧૦ [છત્રરત્નત્વ)
છત્રરત્નપણું છત્તન. ૧૦ [૫ર્તન]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 195
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
છ તળિયાવાળું છત્તનવર૭, ૧૦ [છત્રનક્ષUT
છત્રના લક્ષણ પારખવાની એક કળા છત્તસ્થાય. ન૦ હિસ્ત+તછત્ર)
હાથમાં રહેલ છત્ર છત્તા. સ્ત્રી છત્રજ઼]
એક અનંતકાય વનસ્પતિ છત્તાફચ્છત્ત. ૧૦ [છત્રાતિછત્ર) છત્ર ઉપર રહેલ છત્ર-અરિહંતનો એક અતિશય,
જ્યોતિષશાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ એક યોગવિશેષ છત્તારૂછત્ત. ૧૦ [છત્રાતિછત્ર] જુઓ ઉપર छत्तागारसंठित. त्रि० [छत्राकारसंस्थित]
છત્રના આકારે રહેલ छत्तातिच्छत्त. न० [छत्रातिछत्र]
જુઓ ‘છત્તછત્ત' છત્તાતિછત્ત. ૧૦ [છત્રાતિછત્ર)
જુઓ ઉપર છત્તાય. ૧૦ [છત્ર%િ]
એક અનંતકાય વનસ્પતિ છત્તાર. પુo [છત્રશ્નાર)
છત્રી બનાવનાર છત્તાઉં. પુ0 [છત્રાહી
પદ્મપ્રભસ્વામિના કેવળ-જ્ઞાનનું ચૈત્યવૃક્ષ છત્તિ. ત્રિ. [છra]
છત્રીવાળો છત્તોવ. ૧૦ [છત્રપ)
વરસાદ પછી ઉગતી છત્રાકાર વનસ્પતિ છત્તાવા. પુ0 [છત્રપ$]
એક પ્રકારનું વૃક્ષ છત્તો. પુo [છત્રૌપ)
એક વૃક્ષ વિશેષ છત્તીહવન. ૧૦ [છત્રૌપવન)
છત્રૌધ વૃક્ષનું વન છન્ન. ત્રિ. [છ7)
ગુપ્ત રાખેલ, આશયને ગોપવીને કપટપૂર્વક અન્યનો
બોલેલ ગુપ્ત સંદેશો પહોંચાડનાર દૂતિ છત્રામ. ૧૦ [SUU|[મન]
છ નામનો સમૂહ છત્રિક. ૦ [છન્નક]
એક કસાઈનું નામ छन्नीय. वि० [छन्निको છગલપુરનો એક છોગલિક તેને ત્યાં ઘણા પશુ રહેતા, તે માંસભક્ષી અને પાપ પ્રવૃત્તિમાં તત્પર હતો. મરીને
નરકમાં ગયો. પછી તે સગડ થયો. छप्पइया. स्त्री० [षट्पदिका]
જૂ, યુકા छप्पएसिय. पु० [षट्प्रदेशिक]
છ પ્રદેશિસ્કંધ છUUU. વિશેo [SHI૪]
ચતુર, ચાલાક છપ્પી. સ્ત્રી [ષરી)
ભમરી છપ્પ. પુ[૬૫]
ભમરો छप्पुरिमा. स्त्री० [षट्पूर्वा] છ પ્રસ્ફોટકા-પડિલેહણની ક્રિયા વિશેષ જેમાં વસ્ત્રને બંને, તરફ ત્રણ-ત્રણ સ્થાનેથી જોવાય છે. છવ્વ. પુo ટ્રિો]
પાત્રવિશેષ, પાટલો છ૯મંs. To [૫ ]
છ ભેદ છમા. T૦ [૫માT]
છઠ્ઠો ભાગ छब्भामरी. स्त्री० [षड्भामरी]
એક જાતની વીણા, સિતાર छब्भाय. पु० [षड्भाग]
છઠ્ઠો ભાગ છે. સ્ત્રી [ક્ષHI] પૃથિવી, ભૂમિ, ધારિણી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 196
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
छमास. पु० [षण्मास]
છ માસનો સમૂહ छमासिय. न० [षाण्मासिक]
છમાસ સંબંધિ छम्म. पु० [छद्म]
यो ‘छउम' छम्मालोयण. न० [छद्म-आलोयण]
છદ્મસ્થ-અસર્વજ્ઞની આલોચના વિશેષ छम्मास. पु० [षण्मास]
છ માસનો સમૂહ छम्मासंताय. न० [षण्मासन्ताय]
છમાસ પર્વતના छम्मासभत्तिय. न० [षण्मासभक्तिक]
છ માસના ઉપવાસનું વ્રત छम्मासावसेसाउय. त्रि० [षण्मासावशेषायुष्क]
છ માસનું આયુ જેને શેષ બાકી છે તે छम्मासिय. न० [षाण्मासिक]
છમાસી તપ छम्मासिया. स्त्री० [षाण्मासिक] ભિક્ષની છઠ્ઠી પ્રતિમા छय. न० [छत्र]
छत्र छरु. पु० [स]
તલવારની મુઠ छरुप्पगय. पु० [त्सरुप्रगत]
તલાવરની મુઠને પકડવાનો ઉપાય छरुप्पवाद. पु० [त्सरुप्रवाद]
તલવાર ફેરવવાની કળા छरुप्पवाय. पु० [त्सरुप्रवाद]
જુઓ ઉપર छरुह. पु० [त्सरुक]
यो ‘छरु' छल. त्रि० [षट्]
છ-સંખ્યા વિશેષ छलंस. पु० [षडस्न]
છ પ્રકૃતિની સત્તા छलायतण. न० [षडायतन]
છળ કે વાદના એક દોષનું સ્થાન छलिय. त्रि० [छलित]
કપટ આદિથી ઠગાયેલ छलुअ. वि० [षड्लुको सिरिगुत ना शिष्य, मुंबा नाम रोहगुत्त हतुं. यो 'रोहगुत्त' छलुग. वि० [षड्लुक
यो ‘छलुअ' छल्लिक्खाय. पु० [छल्लीक्खाय]
છાલને ખાનાર એક જાતો કીડો छल्लिया. स्त्री० [छल्लिका]
ત્વચા, છાલ छल्ली. स्त्री० [दे०]
છાલ, ચામડી, વલ્કલરૂપ छवि. स्त्री० [छवि]
यामडी, शरीर, in छविइय. विशे० [छविमत्]
કાંતિવાળું छविकर. त्रि० [क्षयिकर]
જીવોનો ક્ષય કરનાર छविखाय. पु० [छविखाद]
સુવર વગેરેની ચામડી ખાનાર छविग्गहित. त्रि० [षविग्रहिक]
છવિગ્રહ યુક્ત छविच्छेद. पु० [छविच्छेद]
અંગના છેદ કરે તે એક જાતની દંડનીતિ छविच्छेय. पु० [छविच्छेद]
જુઓ ઉપર छवित्ताण. न० [छवित्राण]
ચામડીનું રક્ષણ કરનાર छविधर. त्रि० [छविधर]
શરીરને ધારણ કરનાર छविपव्व. न० [छविपर्वन्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 197
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઔદારિક શરીર જેમાં હાડકાના સાંધા વગેરે છે તે
छविहर. त्रि० [छविधर]
यो 'छविधर'
छवीय. विशे० [ छविमति ]
તેજસ્વી, ક્રાંતિયુક્ત
छव्व. पु० [दे०] दुखो 'छब्ब'
छव्वार. पु० [पड़वार ]
છ વખત
छव्विय विशे० [दे०]
સાદડી વગેરે બનાવનાર
छाइज्ज. कृ० [छादित्य ]
ઢાંકીને
छाइय त्रि० [छादित ]
ઢાંકેલું
छाउद्देस. पु० [छायोद्देश]
छाया उद्देश
छाउमत्थिय. पु० [ छाद्मस्थिक]
છદ્મસ્થ અવસ્થામાં રહેનાર
छाओवय. विशे० [छायोपग]
आगम शब्दादि संग्रह
તેજસ્વી
छायच्छाय स्त्री० [छायाछाया) શરીરની છાયા
છાયાયુક્ત વૃક્ષાદિ
छागलिय. पु० [छागलिय]
બોકડા મારનાર
छाणविच्छुष. पु० [ गणवृश्चिक ]
છાણમાં થતો વિધી
छादण न० [छादन]
ઢાંકવું
छाय. विशे० [दे०]
ભુખ્યો, કુશ, ઘા લાગ્યો હોય તેવો
छाय. पु० [शाव]
બાળક
छाय धा० [छादय् ]
ઢાંકવું, ઘર ઉપરના વાંસ--ખપાટ વગેરે, વસ્ત્ર
छायंधकार, पु० [छायान्धकार ]
छायण न० [छादन]
भुखो 'छादन
छायत्त न० [ छायत्व ]
છાયત્વ
छाया. स्त्री० [ छाया ]
કાયા, પડછાયો, ક્રાંતિ, ભોજન લેવા બેઠેલાની પંક્તિ
छायागति स्वी० [छायागति ]
છાયા અનુસાર ગમન કરવું તે छायाणुमानप्यमाण न० [छायानुमानप्रमाण ]
છાયા અનુમાન પ્રમાણ छायाणुवादिणी. स्त्री० [ छायानुवादिनी ] છાયાને અનુસરનાર छायाणुवायगति. स्त्री० [ छायानुपातगति ] વિહાયોગતિનો એક ભેદ
छायामान न० [छायामान]
छाया-प्रभास
छायाविकंप. पु० [ छायाविकम्प ]
છાયાનું હલન ચલન छायोक्य पु० [छायोपण ]
ઘણી છાયાવાળું વૃક્ષ छायोवा. पु० [छायोपग] જુઓ ઉપર
छार. विशे० [ क्षार ]
राम, भस्म, आरो, भीहूं, साकुमार
छार विशे० [ क्षार ]
માત્સ
छारिय, विशे० क्षारिक ]
સાર" સંબંધિ
छारियभूय. त्रि० [क्षारिकभूत ]
સાર રૂપ બનેલ, ભસ્મ થયેલ
छारिया, स्त्री० [ क्षारिका ]
રાખ, ભસ્મ
છાયા અંઘકાર
छायंसि त्रि० [छायावत् ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 198
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
छाव. पु० [शाव]
બાળક, શિશુ छिंद. धा० [छिद्]
છેદવું, વિચ્છેદ કરવો छिंद. धा० [छेदय]
છેદાવવું छिदित. कृ० [छिन्दत्]
છેદતો छिंदमाण. कृ० [छिन्दत्]
છેદતો छिंदाव. धा० [छेदय]
છેદાવવું छिंदावेत्ता. कृ० [छेदयित्वा]
છેદીને छिंदित्तए. कृ० [छेत्तुम्]
છેરવા માટે छिंदित्ता. कृ० [छित्वा]
છેદીને छिंदित्तु. कृ० [छित्वा]
છેદીને छिंदित्तु. त्रि० [छेत्तृ]
છેદનાર छिंदित्तु. त्रि० [छेदयित]
છેદાવનાર छिंदिय. कृ० [छित्वा]
છેદીને छिंदियव्व. त्रि० [छत्तव्य]
છેરવા યોગ્ય छिंदिया. कृ० [छित्वा]
છેદીને छिज्ज. धा० [छि]
यो छिंद' छिज्जमाण. कृ० [छिद्ममान]
છેદવું તે छिड्ड. न० [छिद्र]
छिद्र, stej, ष, माश, ६षए। छिड्डविछिड्डि. न० [छिद्रविछिद्र]
ઘણાં નાના-નાના છિદ્રો કરેલ छित्त. न० [क्षेत्र]
यो खेत' छित्त. विशे० [दे०]
સ્પર્શ કરેલ, અડકેલ छित्ता. कृ० [छित्वा]
છેદીને छित्तूण. कृ० [छेत्तुम]
છેદવા માટે छिदलिधारय. पु० दे०]
શિખાને ધારણ કરનાર छिद्द. न० [छिद्र]
gो 'छिड्ड' छिद्दघाति. त्रि० [छिद्रघातिन]
છિદ્ર-ઘાતી छिद्दप्पेहि. त्रि० [छिद्रप्रेक्षिन]
દોષદર્શી, છિદ્ર જોનાર छिन्न. त्रि० [छिन्न]
છેદેલું, કાપેલુ, નિશ્ચિત, ખંડન, કર્મની લાંબાગાળાની સ્થિતિને ટુંકા ગાળાની કરનાર, વિભક્ત કરવું, નિર્ધારિત
કરવું छिन्नगंथ. विशे० [छिन्नग्रन्थ] स्नेहरहित, निन्थ, साधु, त्यागी, मिथ्यात्व-साहि ભાવગ્રંથિનો છેદ, બાહ્ય-અત્યંતર પરિગ્રહ રહિત छिन्नच्छेयनइय. पु० [छिन्नच्छेदनयिक]
એક નય-વિશેષ જે પ્રત્યેક સૂત્રને બીજા સૂત્રની અપેક્ષાથી રહિત માને છે, સૂત્ર વિચ્છેદક छिन्नपक्ख. त्रि० [छिन्नपक्ष]
જેની પાંખો છેદાયેલી છે તે छिन्नपुव्व. विशे० [छिन्नपूर्व] | છિન્ન-પૂર્વ, પૂર્વકૃત छिन्नय. त्रि० [छिन्नक]
છેદનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 199
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
15
छिन्नरुह. पु० [छिन्नरह]
છેદ્યા પછી જ ઉગે તેવી વનસ્પતિ छिन्नरुहा. स्त्री० [छिन्नरुहा]
જુઓ ઉપર छिन्नलेसा. स्त्री० [छिन्नलेश्या]
છેરાયેલી કાંતિવાળો छिन्नसोय. विशे० [छन्नस्नोतस]
જેનો સંસાર પ્રવાહ છેદાઇ ગયો છે તે छिन्ना. स्त्री० [छिन्ना]
અસતિ, કુલટા छिन्नाल. पु० [दे०]
છિન્નાળ, કુલટા, હલકી જાતિનો બળદ કે ઘોડો छिन्नावाय. विशे० [छिन्नापान]
જેમાં જવું-આવવું ન ગમે તેવું સ્થાન-પર્વત, જંગલ छिप्प. धा० [छि]
સ્પર્શ કરવો छिप्पंत. कृ० [स्पृश्यमान]
સ્પર્શ કરતો छिप्पतूर. न० [क्षिप्रतूर्य]
ઉતાવળું વાગતું વાજુ छिया. स्त्री० [दे०]
ચામડાનો ચાખનો छिरत्ता. न० [शिरात्व]
નાડીપણું, નસરૂપ छिरा. स्त्री० [शिरात्व]
નાડી, નસ छिरिया. स्त्री० [दे०]
એક વનસ્પતિ કંદ छिव. धा० [स्पृश्]
સ્પર્શ કરવો छिवा. स्त्री० [दे०]
या छिया' छिवाडी. स्त्री० []
સીંગ, ફળી छीअ. न० [क्षुत]
છીંક छीइत्ता. कृ० [क्षुत्वा]
છીંક ખાઇને छीय. न० [क्षु]
છીંકવું छीय. धा० [क्षुत्]
છીંકવુ તે छीयमाण. कृ० [क्षुवत्]
છીંકતો छीरबिरालिया. स्त्री० [क्षिरबिडालिका]
ભૂમિ ફોડા, કંદ વિશેષ छीरल. पु० [क्षीरल]
ભૂજ પરિસર્પ-વિશેષ छीरविरलिया. स्त्री० [क्षिरबिडालिका]
ભૂમિ ફોડા, કંદ વિશેષ छीरविरालि. स्त्री० [क्षीरबिडाली]
ભૂમિ ફોડા छीरविरालिया. स्त्री० [क्षीरबिडालिका]
ભૂમિ ફોડા छीरविराली. स्त्री० [क्षीरविदारी]
એક વનસ્પતિ छुछुकार. धा० [छुछुकृ]
છુ-છુ કરવું छुज्जमाण. कृ० [कुट्यमान ]
કુટવું તે
छुद्दिया. स्त्री० [क्षुद्रिका]
આભરણ-વિશેષ छुब्भ. धा० [क्षिप्]
ફેંકવું छुब्भित्ता. कृ० [क्षिप्त्वा]
ફેંકીને छुभ. धा० [क्षुभ]
દુઃખી થવું, કષ્ટ આપવું, ક્ષુબ્ધ થવું, વિચલિત થવું छुभित्ता. कृ० [क्षुभित्वा] દુઃખી થઈને, કષ્ટ આપીને, વિચલિત થઈને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 200
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
છુરારસંઠિય. ૧૦ [ક્ષરગૃહસ્થત]
વાણંદના અસ્ત્રાની થેલી આકારે રહેલ છુરપરા. ૧૦ [શુરગૃહh]
વાણંદની અસ્ત્રો રાખવાની થેલી છુરિયા. સ્ત્રી [શુરા )
છરી, ચપ્પ છુ. થા૦ [ક્ષેપ)
ફેંકવું છુ. ઘ૦ ફ઼િ]
ભૂખ છુI. સ્ત્રી (સુઘT]
ભૂખ છુ. સ્ત્રી સુઘT)
અમૃત, ચૂનો છુટ્ટાવાત. ૧૦ @િઘાર્માન્ત)
સુધા પરિકર્મ, બ્રાહ્મણનું રસોઇ-સ્થાન छुहावेत्ता. कृ० [क्षेपयित्वा]
ફેંકીને છુટ્ટાયન્જિ . ૧૦ (સુઘાવેદ્રની ]
સુધા વેદનીય કર્મ-જેના ઉદયે ભૂખ લાગે છુફિય. ત્રિ, ક્ષિત] ભૂખ્યું છૂઢ. વૃo [fક્ષસ્વા]
ફેંકેલ છેત્તા. ૦ [fછત્વI]
છેદીને છેત્તા. $૦ [છિત્વા)
છેદીને છેમોવડ્ડા. ૧૦ છિદ્રોપસ્થાન) એનામનું એક ચારિત્ર, પૂર્વ પર્યાય છેદીને મહાવ્રતનું
આરોપણ કરાય છે તેવો ચારિત્રનો ભેદ छेओबट्ठावणिय. त्रि० [छेदोपस्थापनिक]
ચારિત્રનો બીજો ભેદ छेओवट्ठावणियकप्पट्ठिति. स्त्री० [छेदोपस्थापनीयकल्पस्थिति]
છેદોવસ્થાનીય કલ્પની સ્થિતિ એન. ત્રિ. [9]
છેરવા યોગ્ય છેત્ત. ૧૦ [ક્ષેત્ર]
જુઓ ઉત્ત છેર. 90 [છિતી]
છેદીને છેતુ. ત્રિ. [97)
છેદનાર છેતું. ૦ (છેતુ]
છેદવા માટે છેતુ. વૃ૦ [fછત્વI]
છેદીને છેતૂM. 90 [fછત્વI]
છેદીને છે. થાળ [છેદ્ર]
છેદવું, તોડવું, ખંડિત કરવું છે. ૦ [છે]
છેદ, ખંડ, કકડો છેત્ર. ૧૦ [છેદ્રન) છેદવું તે, ખડગ વગેરેથી કાપવું તે, કર્મની સ્થિતિનો ઘાત કરવો છેરિë. ૧૦ છિદ્રાé) પ્રાયશ્ચિતનો એક ભેદ, છેદવા યોગ્ય દિશાપર્યાય, છેદન કરવામાં સમર્થ, કર્મ કાપવામાં દક્ષ છેદિતા. ૦ [છત્વI]
છેદીને છેદ્દેતા. કૃ૦ [fછ7]
છેદીને छेदोवट्ठाणचरित्तलद्धि. स्त्री० [छेदोपस्थानचरित्रलब्धि ]
છેદોપસ્થાપન ચારિત્રની પ્રાપ્તિ છેવફ્ટવ, ન૦ છિદ્રોવસ્થાન)
પૂર્વપર્યાય છેદ અને નવાનું, સ્થાપન, ચારિત્રનો ભેદ छेदोवट्ठावणिय. त्रि० [छेदोपस्थापनिक] ચારિત્રનો બીજો ભેદ
૩
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 201
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
छेदोवद्वावणियकप्पद्धिति स्वी० [छेदोपस्थापनीयकल्पस्थिति] छे६ - उपस्थापना डल्पनी स्थिति छेदोवद्वावणियचरित न० [छेदोपस्थापनिकचरित्र ] ચારિત્રનો બીજો ભેદ छेदोवट्ठावणियचरित्तपरिणाम. पु० [छेदोपस्थापनिकचारित्रपरिणाम] छेहोप्स्थानीय नाम यारित्र संबंधि लाव छेदोवट्ठावणियचरित्तविनय पु० [ छेदोपस्थापनिकचरित्रविनय ] छेहोपस्थापनीय यारित्रनुं पालन छेदोवट्ठावणियसंजयकप्पट्ठिइ. स्त्री० [छेदोपस्थापनिकसंयतकल्पस्थिति छेोपस्थापनीय संयमनी उपस्थिति
छेय. धा० [छेदय् ]
છેદાવવું
छेय. विशे० [ छेक]
અવસરનો જાણકાર, કુશળ, નિપુણ, ચતુર
छेय, धा० [हि]
છેદવું
छेय, पु० [छेद)
विच्छे, विनाश, is,
छेय, पु० [छेद)
એક પ્રકારનું પ્રાયશ્ચિત્,
छेय. पु० [छेद)
નિશીથ આદિ છેદસૂત્ર
छेयइत्ता. कृ० [छेदयित्वा ]
છેદ કરીને
छेयकर. पु० [छेदकर ]
છંદનાર, નાશ કરનાર छेयण, न० [छेदन ] यो 'छेदन' छेयणकर, त्रि० छेदनकर) છેદ કરનાર, વિનાશ કરનાર
छेयणग न० [छदनक ]
છેદનક, ચામડાને છેદવાનું શસ્ત્ર,
आगम शब्दादि संग्रह
छेयणग न० [छदनक]
બે કટકા કરવા તે
छेयणगदाइ. त्रि० / छेदनकदायिन् ] છંદનાક શસ્ત્ર વિશેષને આપનાર छेयायरिय. पु० [ छेकाचार्य ]
શિલ્પના જાણકાર, નિપુણ-આચાર્ય छेयारिय. पु० [ छेकाचार्य ]
જુઓ ઉપર
छेलिय, न० [दे०]
નાક છીંકવાનો અવાજ, અવ્યક્ત ધ્વનિ छेवट्ट, पु० [सेवार्त्त ]
છ સંઘયણમાંનું છેલ્લું સંઘયણ छेवट्टसंघयण न० [सेवार्त्तसंहनन]
જુઓ ઉપર
छेवटु न० [ सेवार्त्त ] જુઓ ઉપર
छोडिय. त्रि० [ छोटित ]
ફાડેલું, છોડેલું, બંધનમુક્ત કરેલું
छोढुं कृ० [ क्षिप्त्वा ]
•
ફેંકીને
छोभ न० [दे०]
કલંક, આળ
छोभग न० [दे०]
આળ, અલંક
छोभवंदन, न० [दे०]
વંદનનો એક ભેદ બે હાથ જોડી મસ્તક નમાવવા રૂપ
छोमण न० (छद्मन्]
डेल
.
અભ્યાખ્યાન
छोय. पु० (दे०)
છોતરું
छोल्न था० (तक्ष
છાલ ઉતારવી
छोल्लेत्ता. कृ० [तष्ट्वा ] છોલીને
[ ज ]
ज. त्रि० [ यत् ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 202
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
જો જે
ज. त्रि० [य]
જે કોઇ
जड़, पु० [ यतिन् ] યતિ, સાધુ, જિતેન્દ્રિય
इ. विशे० [यति]
જેટલું
जइ. अ० [ यदि ] જો, અગર, જો કે
जड़ अ० [यदा)
જ્યારે
जइ. अ० [ यत्र ]
જ્યાં, જે સ્થાનમાં
जइगुण, पु० [ यतिगुण ]
સાધુના ણ जण. त्रिo [जविन्]
વેગવાળો, વેગવાન્
जइणयर. विशे० [जविन् तर ]
અતિ વેગવાળો
जड़णालग. पु० (जिनालग)
જિનાલય
जइत्तए कृ० [ जेतुम् ] જીતવા માટે
जड़त्ता. कृ० [जित्वा ]
જીનીને
जइत्ता. कृ० [ याजयित्वा ] યાગ કરીને
जइत्तु. त्रि० [जेतृ]
જય પામનાર
जइधम्म. पु० [ यतिधर्म]
યતિ-સાધુ ધર્મ
जइपरिसा स्त्री० [ यतिपरिषद् ]
आगम शब्दादि संग्रह
जइय. विशे० [यष्टृ]
યાગ કરનાર
जय. अ० [ यदिय ]
જ્યારે
जइयव्व. विशे० [ यतितव्य ]
પ્રયત્ન કરવા યોગ્ય, યતના કરવા યોગ્ય
जइया, अ० [ यावत् ]
જ્યાં સુધી
जड़वंदन न० यतिवन्दन)
સાધુ વંદન
जई. पु० [ पति]
यति-साधु-त्यागी
जईण. त्रिo [जविन् ]
વેગવાળું
जउ न० [ जतुष् ]
લોખ, જોગણી
जउन वि० [ यमुन
મથુરાનો રાજા, તેણે ઠંડ મુનિને મારી નાંખેલ, પછીથી તે સાધુ બન્યો.
जउव्वेद. पु० [ यजुर्वेद ]
યજુર્વેદ એક વેદ
जउब्बेय. पु० [ यजुर्वेद )
]
જુઓ ઉપર
जए. अ० [यतस् )
જેથી, જેથી કરીને
जओ. अ० [पतस्
જુઓ ઉપર
जं. अ० (यत्)
જેથી કરીને, જે કારણે जंकिंचि. अ० [ यत्किञ्चित्)
sie
जंगम. त्रि० [जङ्गम ]
સાધુ મંડલી
जइय विशे० [जयिक)
જય પામનાર, વિજયી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
ફેરવી શકાય તેવી મિલ્કત
जंगल. पु० [ जङ्गल ] નિર્જલ પ્રદેશ
Page 203
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
जंगल. पु० [जङ्गल) એક આર્યશ
નંશિય, ૧૦ [નાઙિળ]
જંગમ વસ્તુ સંબંધિ, એક વસ્ત્ર વિશેષ
નોતિ, સ્ત્રી નિજ્ઞોની]
ઝેર ઉતારવાની એક ગાર્ડી વિદ્યા
બંધા. સ્ત્રી [નડ્યા]
જાંઘ, સાથળ
जंघाचर, त्रि० ( जङ्घाचर]
જોધ-પગથી ચાલનાર, વ્યા,
जंघाचारण. पु० [जङ्घाचारण ]
એક લબ્ધિધારી જૈન મુનિ વર્ગ- જે આકાશમાં ઉડી શકે जंघापरिजिय. वि० [ जङ्घापरिजित
એક સાર્થવાહની પુત્રી કે જે મૈથુન માટે અયોગ્ય હતી, તેનો ઇલાજ કરનાર એક સાધુ
जंभारोम, न० [जङ्घारोमन्]
ચાના રૂવાટા
નંત. ૧૦ [યન્ત્ર]
आगम शब्दादि संग्रह
વશ કરવું, બાંધવું, કાબૂમાં કરવું
નંત. ૧૦ [યન્ત્ર]
યંત્ર, વશીકરણાદિ પ્રયોગ, નિયમન, એક પ્રકારનું રથનું
ઉપક્રમણ ઘાણી, સિંચોડો, ઘઉં પીસવાનું સાધન
जंतकम्म, न० यन्त्रकर्मन् )
બંધનક્રિયા, યન્ત્ર વિષયક કર્મ-વ્યાપાર
ખંતપત્થર. પુ૦ [યન્ત્રપ્રસ્તર ]
પાણા ફેંકવાનું યંત્ર, ગોફણ
जंतपल न० [ यन्त्रपल ] બંધનમુ
जंतपीलणकम्म न० [ यन्त्रपीडनकर्मन् ]
યંત્ર વડે તલ આદિ પીલવાનો ધંધો, શ્રાવકના પંદર કર્માદાનમાંનું એક કર્માદાન
ખંતનદી, ઝી ઇ5 }
યંત્રના ઉપયોગમાં આવતું લાકડું जंतवाडचुल्ली. स्त्री० [ यन्त्रपाटचुल्ली ] શેરડીનો રસ પકાવવાની ચુલ્લ
जंतिय त्रि० [यन्त्रित]
નિયંત્રિત, નિયિમત
ખંતુ. પુ॰ [ખg] પ્રાણી, જીવ
તા. ૦ {rnh/
એક જાતનું ઘાસ
તંતુથ. ૧૦ [હન્દુ]
જંતુક નામના ઘાસનું પાથરણું, ચટ્ટાઇ
id. મુfrgy
જુઓ ‘જંતુ
जंप, धा० [जल्प)
બોલવું કહેવું
जंपंत कृ० [जल्पत्
•
બોલતો, કહેતો નંપા. ત્રિ નિત્વ]
બોલનાર કહેનાર
जंपमाण, कृ० [ जल्पता બોલતો
Jan. to {P} બોલેલ કહેલ
जंबवई. वि० [ जाम्बवती
કૃષ્ણ વાસુદેવના પત્ની (રાણી) સંવ કુમારની માતા, શેષ
કથા 'પમારૂં મુજબ
जंबवती. वि० [जाम्बवती
જુઓ ‘નંવવર્ફ
जंबाल. पु० [ जम्बाल ]
કાદવ, કીચડ
ખંવુ. ૧૦ [નર્મ્યૂ]
જાંબુડા, જાંબુનું ઝાડ, જંબુદ્વીપ, એક શાશ્વત વૃક્ષ जंबु. वि० [ जम्बू)
જુઓ દૂ जंबू. वि० [जम्बू]
પંચમ ગણધર સુધર્માસ્વામીના મુખ્ય શિષ્ય, કાસવ ગોત્રના હતા, ભરતક્ષેત્રમાં વર્તમાન કાળે મોક્ષે જનાર છેલ્લા વ્યક્તિ, તેના પટ્ટશિષ્ય આર્ય ‘વમન હતા. (તેનો
Page 204
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
नामोduसने स्थाने छेनी संह महीलील | जंबूनयवेइया. स्त्री० [जाम्बूनदवेदिका] નથી) તેના દેહગુણ વર્ણન કથાદિ સંદર્ભ જ લીધા છે. સુવર્ણ વેદિકા जंबूदाडिअ. वि० [जम्बूदाडिम]
जंबूनयामय. त्रि० [जाम्बूनदमय] એક રાજા, જેને અનેક પુત્રયુક્ત સિરિયા નામે પત્ની, સુવર્ણમય लक्खणा नामे पुत्रीहती. थायो लक्खणज्जा' जंबूपल्लवपविभत्ति. न० [जम्बूपल्लवप्रविभक्ति] जंबुद्दीव. पु० [जम्बूद्वीप]
એક દેવતાઇનાટક એક દ્વીપ-વિશેષ
जंबूपेढ. न० [जम्बूपीठ] जंबूद्दीवग. पु० [जम्बूद्वीपक]
જંબૂ, સુદર્શના વૃક્ષની પીઠ જંબુદ્વીપ
जंबूफल. न० [जम्बूफल] जंबुद्दीवपन्नत्ति. स्त्री० [जम्बूद्वीपप्रज्ञप्ति ]
જાંબુ એક (ઉપાંગ) આગમસૂત્ર
जंबूफलकालिया. स्त्री० [जम्बूफलकालिया] जंबुद्दीवय. पु० [जम्बूद्वीपग ]
જાંબુડા જેવી કાળા રંગની મદિરા यो जंबुद्दीवग'
जंबूरुक्ख. पु० [जम्बुरुक्ष] जंबुद्दीवाहिवति. पु० [जम्बूद्वीपाधिपति]
જંબૂવૃક્ષ જંબુદ્વીપનો અધિપતિ દેવ
जंबूलय. पु० [जम्बूलक] जंबुपेढ. न० [जम्बूपीठ]
ચંબુ, ચાંચવાળુપાણીનું ઠામ જંબુ-સુદર્શના વૃક્ષની પીઠ
जंबूवती. वि० [जम्बूवती जंबुय. पु० [जम्बुक]
यो 'जंबवई શિયાળ, ગીધડ, જાંબુ
जंबूवन. न० [जम्बूवन] जंबू. पु० [जम्बू]
જંબૂવૃક્ષનું વન यो ‘जंबु'
जंबूवनसंड. पु० [जम्बूवनषण्ड] जंबूदीव. पु० [जम्बूद्वीप]
જંબૂવનખંડ यो जंबुद्दीव
जंबूसंड. पु० [जम्बूषण्ड] जंबूदीवग. पु० [जम्बूद्वीपग ]
એક ગામ વિશેષ यो ‘जंबुद्दीवग'
जंभक. पु० [जुम्भक] जंबूदीवाहिवति. पु० [जम्बूदीपाधिपति]
તીર્થી લોકવાસી એક દેવ, यो ‘जंबुदीवाहिवति
जंभक. पु० [जुम्भक] जंबूद्दीव. पु० [जंबूद्वीप]
વ્યંતર દેવતાની એક જાતિ यो जंबुद्दीव'
जंभग. पु० [जृम्भक] जंबूनदमय. त्रि० [जम्बूनदमय]
જુઓ ઉપર
जंभणी. स्त्री० [जृम्भणी] સુવર્ણમય
એક વિદ્યા-વિશેષ जंबूनय. पु० [जाम्बूनद] સુવર્ણ
जंभय. पु० [जृम्भक] जंबूनयमय. त्रि० [जाम्बूनदमय]
यो जंभक' સુવર્ણમય
जंभा. स्त्री० [जृम्भा]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 205
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
મસ્યબંધ जंभा. धा० [जुम्भ]
બગાસુ ખાવું जंभाइत्ता. कृ० [जृम्भयित्वा]
બગાસુ ખાઇને जंभाइय. न० जृम्भित]
બગાસુ ખાવું તે जंभायंत. कृ० [जृम्भमाण]
બગાસુ ખાતો जंभायमाण. कृ० [जृम्भमाण]
બગાસુ ખાતો जंभिय. पु० [जृम्भिक
એક ગામ जंभियग्गाम. पु० [जम्भिकग्राम]
જુઓ ઉપર जक्ख. पु० [यक्ष]
વ્યંતર દેવતાની એક જાતિ, યક્ષ जक्ख. पु० [यक्ष]
એક દ્વીપ, એક સમુદ્ર जक्खकन्ना. स्त्री० [यक्षकन्या]
યક્ષનો રાજા जक्खसिरी. वि० [यक्षश्री
यंपानगरीना ब्राह्मए। सोमभइ-१'नी पत्नी, थायो 'नागसिरी' जक्खसेन. वि० [यक्षसेन] महानिसीह सूत्रना 90द्धारने बहुमान्य ४२नार विद्वान આચાર્ય जक्खहरिल. वि० [यक्षहरिल] यवता बंभदत्त नी पत्नी (२0ए0) नागदत्ता, जसवई અને ચળવÉના પિતા जक्खा. वि० [यक्षा भंत्री सगडालनी पुत्री, थूलभद्द नीमहेन, संमइविजय नाशिष्या जक्खाइट्ठ. त्रि० [यक्षाविष्ट]
યક્ષના આવેશવાળો जक्खाएस. पु० [यक्षावेश]
યક્ષનો આવેશ, વળગાડ जक्खायतण. न० [यक्षायतन]
યક્ષમંદિર जक्खाययण. न० [यक्षायतन]
યક્ષમંદિર जक्खालित्त. न० [यक्षादीप्त] એક દિશામાં થોડે થોડે અંતરે દેખાતો વિજળી જેવો પ્રકાશ जक्खालित्तय. न० [यक्षादीप्तक]
જુઓ ઉપર जक्खावेस. पु० [यक्षावेश]
४सी 'जक्खाएस' जक्खिंद. पु० [यक्षेन्द्र]
યક્ષનો ઇન્દ્ર जक्खिणी. वि० [यक्षिणी
ભ, અરિષ્ટનેમિના મુખ્ય સાધ્વી जक्खोद. पु० [यक्षोद]
એક સમુદ્ર जग. पु० [जगत्]
યક્ષકન્યા
जक्खग्गह. पु० [यक्षग्रह)
યક્ષનો આવેશ, વળગાડ जक्खदिन्न. वि० [यक्षदत्ता मंत्री सगडाल नी पुत्री थूलभदद नीबहन 'संभइविजय' नाशिष्या. तनेजी0बहेमा हती जक्खदेउल. न० [यक्षदेवकुल]
યક્ષમંદિર जक्खपडिमा. स्त्री० [यक्षप्रतिमा]
યક્ષમૂર્તિ जक्खमंडलपविभत्ति. न० [यक्षमण्डलप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇ નાટક जक्खमह. पु० [यक्षमह]
યક્ષ મહોત્સવ जक्खराय. पु० [यक्षराज]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 206
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
જગત, લોક, સંસાર
जग. पु० (दे० ]
પ્રાણી
जग न० [ यकृत् ] યકૃત લીવર
जगआहार, न० /जगदाधार]
જગતના આધાર રૂપ
जगई. स्त्री० [ जगती]
आगम शब्दादि संग्रह
પૃથ્વી, જગતી-જંબુદ્વીપ ફરતો કોટ, પ્રાકાર વિશેષ
जगईपव्वय पु० [ जगतीपर्वत ]
એક પર્વત
जगपव्वयग. पु० [ जगतीपर्वतक] જુઓ ઉપર
जगईसमिया. स्त्री० [ जगतीसमिका]
જાતી સમિકા ચમરેન્દ્રાદિની અત્યંતર સમા जगगुरु. पु० [ जगद्गुरु ]
જગત ના ગુરુ. તીર્થંકર
जगडिज्जत त्रि० [दे०] કલહ તો
जगती. स्त्री० [ जगती] यो जगई
जगतीयपव्ययग. पु० [ जगतीपर्वतक ] એક પર્વત વિશેષ
जगनाह. पु० / जगन्नाथ ]
જગતના નાથ, તીર્થંકર
जगनिस्सिय विशे० [ जगनिधित]
લોકને આશ્રિને રહેલ
जगप्पईवदाइ. पु० [ जगत्प्रदीपदायिक ] જગતને પ્રકાશ આપનાર, નીર્થકર जगप्पियामह पु० [जगत् पितामह]
જગતના પિતામહ, તીર્થંકર
जगाणंद वि० [जगानन्दी
એક સાધુ ભગવંત, જેને જોઈને સુન્ગસિવ તથા सुज्जसिरि ने पोतानी शुद्धि डरवानी लाव प्रगट थथो.
जग्ग. धा० [ जागृ]
જાગવું, ઉજાગરો કરવો
जग्गण न० [जागरण ]
જાગરણ, ઉજાગરો
जघण न० [ जघन]
કમરની નીચેનો ભાગ
जच्च. त्रि० [जात्य]
स्वालावि, भतवान्, श्रेष्ठ, उत्तम
जच्चजण न० [जात्याञ्जन] શુદ્ધ અંજન जच्चकंचण न० [ जात्यकञ्चन ] શુદ્ધ સુવર્ણ
जच्चकणग. पु० [ जात्यकनक] શુદ્ધ સુવર્ણ
जच्चण्णित त्रि० ( जात्यान्वित ]
ઊંચ, કુલીન
जच्चहिंगुलुप पु० [ जात्यहिमुलुक ] શુદ્ધ હિંગલોક
जच्चिरं न० [यच्चिरम् ]
જ્યાં સુધી, જેટલા સમય સુધી
जज धा० [ यज् ]
પૂજા કરવી, યાગ કરવો
जजुव्वेद. पु० [ यजुर्वेद ]
એક વેદ-વિશેષ
जजुव्वेय. पु० [ यजुर्वेद ] दुखो उपर
जज्जर. विशे० [ जर्जर ]
भ, नुं पुरायुं
जज्जरघर न० [ जर्जरगृह ] જીર્ણઘર
जज्जरित, विशे० [जर्जरित]
जगबंधु. पु० [ जगद्बन्धु ]
જગતના સર્વ જીવોના બંધુ સમાન, તીર્થકર
जगाणंद. पु० [ जगानन्द ]
જગતના જીવોને બોધ દ્વારા આનંદ આપનાર, નીર્થકર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) - 2
જીર્ણ થયેલ
जज्जरितसह न० [जर्जरितशब्द]
Page 207
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
जड्ड. पु० [दे०]
હાથી
ખોખરો અવાજ जज्जरिय. विशे० [जर्जरित]
જીર્ણ થયેલ जज्जीव. न० [यावज्जीव]
જીવનપર્યત जट्ठ. न० [इष्ट]
य४न, या, यज्ञ, मर्यना जट्ठा. कृ० [इष्टवा]
યજ્ઞ કરીને, હોમ કરીને जड. त्रि० [जड]
જડ, વિવેકહીન, મૂર્ખ जडमई. पु० [जडमति]
જડ બુદ્ધિનો जडा. स्त्री० [जटा]
જટા, માથા ઉપરનો વાળનો સમૂહ जडि. पु० [जटिन्]
જટાવાળો जडि. न० [जटित्व]
જટાધારીનો ભાવ जडियाइलग. पु० [जडिकादिलग]
એક મહાગ્રહ जडियाइलय. पु० [जटिकायिकयक] જુઓ ઉપર जडियायलय. पु० [जटिकायिलयका
જુઓ ઉપર जडिल. पु० [जटिल]
જટાધારી, રાહુ जडिलय. पु० [जटिलक] રાહુનું પર્યાય નામ जडी. स्त्री० [जटिन्]
यो जडि जडुल. पु० [जटिल]
જટાધારી એવો એક જાતનો સર્પ जड्डु. त्रि० [जाड्य] જડતા, જડબુદ્ધિનો
जड्ड. विशे० [त्यक्त] તજી દીધેલ, છોડેલ, મૂકેલ जढ. विशे० [त्यक्त]
જુઓ ઉપર जढा. स्त्री० [त्यक्ता]
તજી દેવાયેલી जढिलय. पु० [जटिलक]
રાહુનું એક નામ जण. पु० [जन]
માણસ, લોક जण, धा० [जन्] ઉત્પન્ન કરવું जण. धा० [जनय]
ઉત્પન્ન કરાવવું जणइत्ता. कृ० [जनयित्वा]
ઉત્પન્ન કરીને जणउम्मि. पु० [जनोर्मि]
લોકોના ટોળેટોળા નીકળવા તે जणकलकल. पु० [जनकलकल]
માણસોનો કલકલ અવાજ जणक्खय. पु० [जनक्षय]
માણસોનો ક્ષય-ઘટાડો કે મરણ जणग. पु० [जनक]
જનક, માતાપિતા जणण. पु० [जनन]
ઉત્પત્તિ जणणी. स्त्री० [जननी]
માતા
जण(/न)पद. पु० [जनपद]
દેશ, રાષ્ટ્ર जण(/न)बोल. पु० [जनबोल]
માણસોનો અવ્યકત અવાજ जणय. पु० [जनक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 208
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
પિતા, માતાપિતા जण(/न)वत. पु० [जनपद]
દેશ, રાષ્ટ્ર जण(/न)वद. पु० [जनपद]
દેશ, રાષ્ટ્ર जण(/न)वय. पु० [जनपद]
દેશ, રાષ્ટ્ર जणवयकहा. स्त्री० [जनपदकथा]
દેશકથા, જનપદ સંબંધિ વાતો जणवयकल्लाणिया. स्त्री० [जनपदकल्याणिका]
ચક્રવર્તીની રાણીઓ जणवयपाल. पु० [जनपदपाल ]
દેશનો પાલનહાર, રાજા जणवयपिय. पु० [जनपदप्रिय]
લોકપ્રિય, जणवयपुरोहिय. पु० [जनपदपुरोहित]
લોકમાં શાંતિકર્મ કરનાર, પુરોહિત जणवयविहार. पु० [जनपदविहार]
એક ગામથી બીજે ગામ વિચરવું તે जणवयसच्च. न० [जनपदसत्य]
દશ પ્રકારના સત્યનો પહેલો ભેદ जणवयांतर. न० [जनपदान्तर]
દેશની અંદર जणवाय. पु० [जनवाद]
લોક સાથે વાર્તાલાપ કરવો તે, વાર્તાલાપની કળા जणवूह. पु० [जनव्यूह]
ચક્રાદિ આકારે રહેલ જનસમુદાય जणसद्द. पु० [जनशब्द]
માણસોનો અવાજ, કોલાહલ जणसन्निवाय. पु० [जनसन्निपात]
જુદા જુદા સ્થળેથી લોકોનું એક સ્થાને મળવું जणिय. विशे० [जनित]
ઉત્પન્ન થયેલ जणी. स्त्री० [जनी]
સ્ત્રી, નારી
जणुक्कलिया. स्त्री० [जनोत्कलिका]
માણસોનો નાનો સમૂહ जणुम्मि. स्त्री० [जनोमि]
માણસોના મોટા ટોળા, જન ઊર્જા जणेमाण. कृ० [जायत्] ઉત્પન્ન થતો जण्ण. विशे० [जन्य]
જનહિત, લોકહિતકર, ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય जण्ण. पु० [यज्ञ]
य, पूस, होम, श्राद्ध, मर्यना जण्णइ. पु० [याज्ञिक]
યજ્ઞ કરનાર, जण्णइ. पु० [याज्ञिक]
તાપસની એક જાતિ जण्णइज्ज. न० [यज्ञीय]
યજ્ઞ સંબંધિ, ઉત્તરઋયણ સૂત્રનું એક અધ્યયન जण्णं. अ० [यच्च]
જે કંઇ, જેથી કરીને जण्णग्गि. पु० [यज्ञाग्नि]
યજ્ઞનો અગ્નિ जण्णवाइ. पु० [यज्ञवादिन]
યજ્ઞવાદી जण्णवाड. पु० [यज्ञवाट]
યજ્ઞ સ્થાન जण्णु. न० [जानु]
ઘૂંટણ जण्णोवइय. न० [यज्ञोपवित]
જનોઇ जण्हवी. स्त्री० [जाह्नवी]
ગંગા નદી जत. विशे० [यत]
ઉદ્યમ, પ્રયત્ન जति. पु० [यति]
साधु, मुनि, त्यागी जति. अ० [यदा]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 209
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે સમયે
जति अ० [ यदि]
भे, खगर
जति अ० [ यत्र ]
જે સ્થાને
जतितव्व. त्रि० [ यतितव्य ] યત્ન કરવા યોગ્ય
जतिपरिसा स्त्री० [ यतिपरिषद् ] સાધુ મંડી
जतिमासिया. स्त्री० [ यतिमासिकी]
જેટલા માસની
जतिवंस, पु० [ यतिवंश ]
શ્રુતિનો વંશ जतिविह, अ० [पतिविध]
જેટલા પ્રકારે
जतु न० [ जतुष्] લાખ, જોગણી
जतुगोल, पु० [ जतुगोलक]
લોખનો ગોળો
गोलासमाण. त्रि० [ जतुगोलसमान ]
લોખના ગોળા જેવું
जतो. अ० [यतस् ]
જેથી
जत्त त्रि० [ यावत् ]
જેટલો
जत्त, पु० (यत्न)
પ્રયત્ન, ઉદામ, મહેનત
जत्त. अ० [ यत्र ]
જેસ્થાને
आगम शब्दादि संग्रह
યાત્રા કરી પાછા ફરેલ जत्तापट्टिय न० [ यात्राप्रस्थित] યાત્રા માટે નીકળેલ
जत्ताभयय. पु० [यात्राभतक ] મુસાફરીમાં સાથે રાખેલ નોકર जत्ताभिमुह, त्रि० ( यात्राभिमुख )
ગમન કરવાને માટે जत्तासंपट्ठिय. त्रि० [ यात्रासंप्रस्थित] યાત્રાએ જવા તૈયાર થયેલ
जत्तिय त्रि० [ यावत् ।
જેટલા, જેટલા પ્રમાણમાં जत्तो अ० [यतस् ]
જેથી, જે પાસેથી
जत्थ, अ० [ यत्र ]
भ्यां ४ स्थाने, मां जत्थेव अ० [ यत्रैव ]
જે સ્થાને જ जदा. अ० [यदा ] જ્યારે, જે વખતે
जदि. अ० [ यदि ]
भे, खगर
जदिच्छा. स्त्री० [ यदृच्छा]
સ્વતંત્રતા, સ્વેચ્છાચાર, જેવી આપની ઈચ્છ
जधा. अ० [ यथा ]
જે રીતે, જે પ્રકારે
जनअ. वि० (जनक)
મિથિલાનો રાજા, જેણે ભ॰ મહાવીરની સુખશાતા
પૂછાવેલ
जनजंपणय पु० [जनजल्पनक]
લોક-અપવાદ
जननी स्वी० [जननी ]
जत्ता. स्त्री० [यात्रा]
यात्रा, प्रयास, ४धुं,
जत्ता. स्त्री० [यात्रा]
નપ નિયમ સ્વાધ્યાયાદિમાં ચિત્ત લગાવવું તે,
સંયમ-નિર્વાહ
जत्तापडिनियत्त त्रि० [ यात्राप्रतिनिवृत्त]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
માતા
जनवय. पु० [ जनपद ]
દેશ રાષ્ટ્ર
जनवयवयण न० [ जनपदवचन]
Page 210
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
લોકવચન, લોકભાષા નનિય વિશે॰ [નનિત]
ઉત્પન્ન થયેલ
નન્નનસ, વિ॰ [યજ્ઞયશનો
સૌરીયપુરનો એક રહેવાસી, તાપસ અન્નવા ના પિતા અને નારદ્દ ના દાદા, પત્ની સોમમિત્તા હતી. जन्नदत्त - १. वि० [ यज्ञदत्त]
સૌરીયપુરનો રહેવાસી પરિવાજક અન્નના નો પુત્ર અને નારદ્દ નો પિતા, તે એકાંતર ઉપવાસ કરતો હતો.
जन्नदत्त २. वि० [ यज्ञदत्त ]
કોસાંબીના સોમનેવ અને સોમવત ના પિતા
નવ, ધા૦ [નપ્]
જાપ કરવો, નામ સ્મરવું
પ. ૧૦ {r}
જાપ, નામ સ્મરણ
નપ્પ. J{r}
બબડવું તે, બોલવું તે जप्यभिइ अ० [ यत्प्रभृति | જે કાળથી, જે વખતથી
નમ. થાય,
आगम शब्दादि संग्रह
વિષમતા ટાળીને સમ કરવું
ખમ, વ
પ્રાણાતિપાતવિરતિ આદિ પાંચ મહાવ્રત, એક લોકપાલનું નામ, ભરણી નક્ષત્રના અધિષ્ઠાયક દેવ, મૃત્યુ
નમ. વિ॰ [૫મ
નાપસ અવાિ ના પિતા
નમત્તા. ão [ટું]
જમાવટ કરીને, અતિ પરીચય કરીને, વારંવાર આવૃત્તિ કરીને, કાબુમાં રાખીને
નમર્ડ્સ. પુ૦ [યમળીય]
'સૂયગડ' સૂત્રનું એક અધ્યયન
દક્ષિણ તરફના થમ જાતિના દૈવ
મા. સવ થમ
.
જુઓ ‘નમ’
નમાપવ્યય. પુ૦ [યમપર્વત]
દેવકુર-ઉત્તરર ક્ષેત્રમાં આવેલ એક પર્વત
जमगप्पभा, स्वी० [यमकप्रभा]
શકુનિપક્ષીના જેવી પ્રભા, એક રાજધાની जमगवण्ण न० [यमकवर्ण]
શકુનિપક્ષી જેવો વર્ણ
जमगवण्णाभा. स्त्री० [ यमकवर्णाभा ]
શકુનીપક્ષી જેવી વર્ણ-આભા
जमगसंठाणसंठिय न० [ यमकसंस्थानसंस्थित]
શકુનિપક્ષીના આકારે રહેલ
નમાસમા, ૬૦ [?]
એક સાથે, યુગપત્, એક જ સમયમાં
નમળા, સ્ત્રી યમાયિ]
યમક દેવની રાજધાની
जमगागर. विशे० [यमकाकार]
શકુનિપક્ષીના આકારે રહેલ
નમનળ, પુ૦ [યમયજ્ઞ]
અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ એ પાંચ યમ એટલે સંયમરૂપ યજ્ઞ અર્થાત ભાવયન
जमदग्गि. वि० [ जमदग्नि]
રામના પિતા અને નમ ના પુત્ર તે ઘણા ક્રોધી હતા. મૃગકોષ્ઠગના રાજા નિયસત્તુ ની પુત્રી રેણુના તેની પત્ની હતી. તેને ત્તવીરિય એ મારી નાંખેલ. जमदेवयकाइय पु० [ यमदैवतकायिक ]
(યમદેવતકાયિક) યમદેવતાઓની એક જાતિ ગમવેચવા, શ્રી વેfl}
યમ નામક દેવતા
जमपुरिस पु० [ यमपुरुष )
પરમાધામી
जमप्पभ. पु० [ यमप्रभ]
યમદવના ઇન્દ્ર ચમરેન્દ્રનો એક ઉત્પાન પર્વત
નમય, પુ૦ [યમ]
નમ, પુ॰ [યમ]
એક પર્વત, તે પર્વતનો દેવ, શકુનિ નામક પક્ષી, એક બ્રહ जमकाइय, पु० [यमकायिक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 211
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
મુદ્રિ
જુઓ ‘મન’
દક્ષિણ દિશા નમન. ત્રિ. [મન]
નખંતર. ૧૦ [નમ્પાન્તર) સમશ્રેણિએ રહેલ, જોડાજોડા રહેલ, એક વૃક્ષ
અન્ય જન્મ, પૂર્વભવ નમનgયત. ૧૦ [૫મત્તયુ/નો.
નમૅતરફથ. ૧૦ [નન્માન્તરવૃત) સમશ્રેણિએ રહેલ જોડણું
જન્માંતરમાં કરેલ નમત્ત. ૧૦ [૫મત્તત્વો
નમૂનરામરVT. ૧૦ [ન્મનરામરVT) સમશ્રેણિત્વ
જન્મ-જરા અને મરણ મનપા. ૧૦ [યમનપત્ર)
નમૂનાવિયન. ૧૦ [7—નીવિતનો આઠ આઠ આંકડાનો એક એક જથ્થો
જન્મરૂપ જીવિતનું ફળ નમનપાળ. પુo [મતપાUિT ]
નમૂન, ૧૦ [નન્સ)
જન્મ, ઉત્પત્તિ, અવાર ગમતા. સ્ત્રી [મના]
जम्मणजरमरणवाहियसमय, न० [जन्मजरामरणव्याधि ધારવાળી પરોણી ભોંકવી તે
સમય] જન્મ-જરા-મરણ-રોગનો કાળ નનિ. ત્રિ. [૫મનિત]
નમૂTHવન. ૧૦ [ન્સમવન] દિશામાં સમશ્રેણિએ રહેલ
પ્રસૂતિઘર નમા. સ્ત્રી [પામ્યા]
નમમરા, ૧૦ [ન—મરVT) દક્ષિણદિશા, યમ લોકપાલની રાજધાની
જન્મ અને મરણ जमालि. वि० [जमालि
जम्मणमरणरहट्ट. पु० [जन्ममरण-अरहट्ट] ક્ષત્રિયકુંડ ગ્રામનો રાજકુમાર. ભ૦ મહાવીરના બહેન જન્મ-મરણ રૂપ ચક્ર-ધંટી સુવંસT નો પુત્ર તેની પત્ની પિયતંસUT હતી, જે ભ૦ जम्मणमरणाणुबंधी. स्त्री० [जन्ममरणानुबन्धिन] મહાવીરની પુત્રી હતી. ભ૦ વંદનથી વૈરાગ્ય જાગ્યો, જન્મ-મરણના અનુબંધવાળું દીક્ષા લેવા ઇચ્છા થઈ. (દીક્ષાની સંમતિ માટે ઘણો સુંદર | સંવાદ છે. તથા દીક્ષા યાત્રાનું અદ્ભુત વર્ણન છે.) દીક્ષા જન્મ મહોત્સવ બાદ નવા મતની સ્થાપના કરી. ભ૦ મહાવીરના जम्मणमहिम. पु० [जन्ममहिमन्] શાસનમાં પહેલો નિદ્ભવ થયો. મૃત્યુ બાદ કિલ્દીષક દેવ
જન્મ મહોત્સવ થયો.
નHUાસરિસ. વિશે નિમ્નદ્રા નમાવ. ઘ૦ []
ઉત્પત્તિ સમાન વિષમતા ટાળી સમ કરવું, નિવૃત્ત થવું
નમ્નલિ. ત્રિ[નન્મ]િ નમાવેંત. p. [વચ્છ)
જન્મના સ્વરૂપને જોનાર નિવૃત્ત થતો, સમ કરતો
जम्मदोस. पु० [जन्मदोष] નમિ. સ્ત્રી [મિકI]
જન્મની ખોડ યમદેવની રાજધાની
જન્મનવઉત્ત. ૧૦ [નન્મનક્ષત્ર) નમ્પ. પુ. નિમ્મ]
જન્મનું નક્ષત્ર જન્મ, ઉત્પત્તિ
નમૂનાર. ૧૦ [7ન્મનાર) નમ્યા. સ્ત્રી, [ T]
જ્યાં જન્મ થયો હોય તે નગર, ઉત્પત્તિસ્થાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 212
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
जन्मभूमि. स्त्री० [जन्मभूमि]
જન્મ સ્થળ નમ્યા. સ્ત્રી [યાખ્યા]
દક્ષિણ દિશા નડ્ડા. ૦ [સ્મા]
જેથી નય. પુo [વત] સંયત, જિતેન્દ્રિય, ઉપયોગ રાખનાર, સાવધાની, જયણા, પ્રયત્ન, ઉદ્યમ નય. ૧૦ [11]
જગત, દુનિયા, સંસાર ના. પુo નય) જીત, વિજય, શત્રુનો પરાભવ, એક ચક્રવર્તી, એક દેવતા, એ નામની તિથિ, ના. ઘ૦ (નવું)
જય પામવો નય. થાળ [૫]
યત્ન કરવો, ચેષ્ટા કરવી, ઉપયોગ રાખવો નય. દા[]
પૂજા કરવી, યાગ કરવો ના. થા૦ [નો
જીતવું, ઉત્કૃષ્ટપણાનો વર્તાવ કરવો ના-૨. વિ૦ [1]
આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા અગિયારમાં ચક્રવર્તી, રાજા વિનય અને રાણી વMા ના પુત્ર તેણે હજાર રાજા સાથે દીક્ષા લીધી. ના-૨. વિ. [1]
ભ૦ વિમત્ર ના પહેલા ભિક્ષાદાતા નયંત. વૃ૦ નિયત)
જીતવું તે जयंत. पु० [जयन्त] જંબુદ્વીપનું એક દ્વાર, એક અનુત્તર વિમાન, તે વિમાનવાસી દેવ, એક ભાવિબળદેવ, વજૂસેન સૂરિના એક શિષ્ય, તેમાંથી નીકળેલ એક શાખા
નયંત. પુ. નિયત્ત]
રૂચકવરપર્વતનું એક ફૂટ નયંતય. પુo [નયન્તની
જયંત વિમાનમાં ઉત્પન્ન નયંતી. સ્ત્રી નયન્તી)
એક દિક્કુમારી, એક અગમહિષી, મહાવપ્રવિજયની રાજધાની, એક વાવડી, પક્ષની નવમી રાત્રિ, એક
પ્રવજયા પાલખી, એક જૈન મુનિ શાખા, વિશેષ નામ નયંતી-૨. વિ. નિયન્તી] કૌશાંબીના રાજા સહસાનીકની પુત્રી અને રાજા શતાનીકની બહેન. ભ૦ મહાવીરના સાધુના પ્રથમ શય્યાતર-શ્રાવિકા, તેણે ભગવંતને કેટલાક પ્રશ્નો પૂછેલા, દીક્ષા લીધી, મોક્ષે ગયા. जयंती-२. वि० [जयन्ती
આ અવસર્પિણીના સાતમાં બળદેવ નંન ની માતા जयंती-३. वि० [जयन्ती 3qન પરિવ્રાજકની બહેન તેણી અને તેણીની બહેન સૌના એ ભ૦ મહાવીર તથા ગોશાળાને ચોરી સંનિવેશમાં મુક્ત કરાવેલ. जयघोस. वि० [जयघोष
વારાણસીનો એક બ્રાહ્મણ. તે હિંસક યજ્ઞમાં રત હતો, નિમિત્ત મળતા દીક્ષા લીધી ઇન્દ્રિય નિગ્રહ કરનાર મહામુનિ બન્યા. વિનયથોન બ્રાહ્મણને ત્યાં યજ્ઞ સમયે ભિક્ષા લેવા ગયા. ભિક્ષા ન આપતા વિનયથો ને તેણે વિવિધ પ્રશ્નો દ્વારા સંતુષ્ટ કર્યો. પછી વિનયપોતે પણ દીક્ષા લીધી. બંને મોક્ષે ગયા. जयजय. पु० [जयजय]
જય થાઓ જય થાઓ એવો ધ્વનિ जयजयरव. पु० [जयजयरव]
જય થાઓ એવો આશીર્વાદ વાચક શબ્દ जयजयसद्द. पु० [जयजयशब्द]
જુઓ ઉપર जयजीवबंधव. पु० [जयजीवबन्धव]
જીવોના બંધુ સમાન અરિહંતો જય પામો નયન. ૧૦ [યતન]
મુનિ તીપરત્નસાગરની વિત "સારામ શબ્દા સંથ" (પ્રાકૃત-સંસ્કૃત-ગુનરાતી) -2
Page 213
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાણીનું રક્ષણ કરવું, ઉદ્યમ કરવો તે નળ, ત્રિખયન
જીત, જીતનાર
નયળ, ૧૦ યનનાં
અભય દેવું તે, પુજા કરવી નવળ, વિશે{વન/
દેવાળો
નયળા, સ્ત્રી [યતના]
જયણા, ઉપયોગ રાખવો તે, હિંસાનો ત્યાગ, જીવરક્ષા માટે સાવધાની
जयणावरणिज्ज, न० [पतनावरणीय)
જેથી પ્રયત્ન-ઉદ્યમમાં અંતરાય પડે તેવી એક કર્મપ્રકૃતિ, ચારિત્રવિશેષ વિર્યાન્તરાય કર્મ
નયનાવિજ્ઞી, સ્ત્રી [નયાવિધિ]
જયણા વિષયક આચાર પ્રણાલી
जयद्दह वि० [ जयद्रथ
હસ્તિનાપુરનો એક રાજકુમાર નવમાળ, ત્રિ૦ [યતમાન]
ઉદ્યમ કરવો તે નવય. ત્રિ૦ [યતમાન] ઉદ્યમ કરવો તે
जयसंध. वि० [ जयसन्ध]
आगम शब्दादि संग्रह
સાકેતનગરના રાજા
નવસદ્. પુ॰ નિયશ
જયકાર કરવો તે
जयसंधि. वि० [ जयसन्धि]
જુઓ નવસં
નયર. ત્રિ૦ [નયધર]
જયને ધારણ કર્તા
નયા. ૬૦ [યા] જ્યારે, જે વખતે
નવા. સ્ત્રી ખાર
ત્રીજ-આઠમ અને તેરસની રાત્રિનું નામ, એક જાતની મિઠાઈ, વિશેષ
जया १ वि० [ जया
બારમાં તીર્થંકર ભ॰ વસુપુજ્ન્મ ના માતા નયા ૨. વિ૦ [નયા
આ અવસર્પિણીના ચોથા ચક્રવર્તી સનતકુમારની મુખ્ય
પત્ની
जरकुमार वि० ( जराकुमारी
જુઓ 'નાકુમાર
जयारमयार. पु० [जकारमकार ]
જકારમારાદિ અવાચ્ય શબ્દ
અત્તિ કે વિન
જીતનાર
નયિન, વિશે॰ [નવિન]
વેગવાન
ર. પુ॰ {r}
તાવ, એક રોગ, સંતાપ
નર. સ્ત્રી [નરા]
વૃદ્ધાવસ્થા
નર. થા૦ [ટ્ટ]
જીર્ણ થવું, વૃદ્ધ થવું
રા. ત્રિ Quot}
જીર્ણ, વૃદ્ધ, પ્રાચીન
નરાવ. પુ૦ [ખ]
ઘરડો બળદ, જરખ નામનું પ્રાણી जरमरणचउग्गईविगल, त्रि० [ जरामरणचतुर्गतिविकल ]
જરા-મરણ-ચાર ગતિથી રહિત जरमरणविउ पु० [ जरामरणविदु
જરા-મરણને જાણનાર
નર. વિશે॰ [ખ]
ઘરડું, જૂનું, જાણ
ખરય. પુ॰ [ખ]
પહેલી નરકનો દક્ષિણ દિશા તરફનો એક નરકાવાસ
जरयमज्झ. पु० [ जरकमध्य]
પહેલી નરકની ઉત્તર દિશા તરફની એક નરકાવાસ जरयावत्त, पु० [ जराकावर्त्ती]
પહેલી નરકનો પશ્ચિમ દિશા તરફનો એક નરકાવાસ जरयावसि पु० / जरकावशिष्ट ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 214
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
બનત
પહેલી નરકના નરકાવાસ વિશેષ ખરા. સ્ત્રી, (નર)
ઘડપણ, વૃદ્ધાવસ્થા નર૩. ત્રિ. (નરાયુન]
ગર્ભજ મનુષ્ય અને પશુ- જે ઓર સાથે જન્મ પામે છે. નરોડન. ત્રિ. (નરાયુન]
જુઓ ઉપર जराउजता. स्त्री० [जरायुजता]
ગર્ભજપણું નરોડા. ત્રિ. (નરાયુન] જુઓ ‘નરી3' जराज्जरिय. विशे० [जराजर्जरित]
જરાથી જીર્ણ થયેલ जराकुमार, वि० [जराकुमार] કૃષ્ણ વાસુદેવના ભાઈ, જેના હાથે કૃષ્ણ વાસુદેવનું મૃત્યુ નક્કી છે તેમ ભ૦ અરિષ્ટનેમિએ પહેલાથી કહેલું. जराजुण्ण. विशे० [जराजीर्ण]
વૃદ્ધાવસ્થાથી જીર્ણ થયેલ નરાવર. ત્રિ. (નરTઘર]
જરા ને ધારણ કરનાર, વૃદ્ધ નરામર. ૧૦ [નરામરVT)
ઘડપણ-મૃત્યુ जरामरणविप्पमुक्क. त्रि० [जरामरणविप्रमुक्त]
ઘડપણ અને મરણથી મુક્ત થયેલ जरासंध. वि० [जरासंध] રાજગૃહના રાજા કંસ ના જમાઈ, આ અવસર્પિણીના નવમાં પ્રતિવાસુદેવ તેનો પુત્ર સહદેવ હતો. વાસુદેવ વષ્ટ એ તેના માનનું મર્દન કરેલ, તેને મારી નાંખેલ. जरासिंध. वि० [जरासंध]
જુઓ ‘ગરાસંઘ નરિય. ત્રિ[શ્વરિત]
જવર આદિ રોગયુક્ત નના. સ્ત્રી [...]
ચાર ઇન્દ્રિવાળો એક જીવ ગન. ૧૦ [નનો
પાણી, જલકાંત તથા જલપ્રભ ઇન્દ્રના લોકપાલ, પાણીના જીવ, પસીનો, જળાશય બત. થા૦ [q)
બળવું, ચમકવું, સળગવું નિત્ત. ૦ [qનધિતુF)
સળગવા માટે નતંત. વૃ૦ [qતત્ત]
દેદીપ્યમાન અનંત. ૦ [ 7]
સળગતું जलकंत. पु० [जलकान्त]
એક મણિ, ઉદધિકુમારનો એક ઇન્દ્ર નવરિ. ૧૦ [%ારિન)
ચઉરિન્દ્રિય જીવ નમ્નવિ. ન૦ [નrfQટ્ટ)
પાણીનો મેલ जलकिड्डा. स्त्री० [जलक्रीडा]
પાણીમાં રમત કરવી जलकीड्डा. स्त्री० [जलक्रीडा]
જુઓ ઉપર जलग. पु० [ज्वलक]
આગ, અગ્નિ जलगय. पु० [जलगत]
પાણીમાં રહેલ, પાણીની વનસ્પતિ નાનપરિય. ત્રિ. [77-Jહ]
પાણી પાનાર બનાવવાન. ૧૦ [નવક્રવાની
પાણીના ગોળ કુંડાળા નવર. પુo [નનવર)
પાણીમાં ઉત્પન્ન થઈ પાણીમાં રહેનાર પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ जलचरविहाण. त्रि० [जलचरविधान]
જલચર તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયના પ્રકાર નન્નારી. સ્ત્રી [નવરી]
પાણીમાં રહેનારી માછલી વગેરે, જલચર તિર્યંચ સ્ત્રી जलचारि. पु० [जलचारिन्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 215
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાણીમાં રહેનાર રહેનાર જીવો जलचारिया स्त्री० [ जलचारिका ]
ચાર ઇન્દ્રયવાળો એક જીવ
जलज. पु० [ जलज ]
પાણિમાં ઉત્પન્ન થયેલ કમળ આદિ
जलजलिंत. विशे० [ जाज्वल्यमान ]
દેદીપ્યમાન
जलट्ठाण न० / जलस्थान]
आगम शब्दादि संग्रह
જળાશય
जलण, न० [ज्वलन]
દીપતી અગ્નિ, આગ, દેવતા, સળગાવેલ, નાનાદિ ગુણ પ્રકાશ, અગ્નિકુમાર દેવ
जलणपक्खंदण, न० [ज्वलनप्रस्कन्दन]
અગ્નિમાં પડી મરવું તે, બાળમરણનો એક ભેદ जलणपवेस, न० [ज्वलनप्रदेश]
અગ્નિમાં પ્રવેશ કરવો તે
जलणपवेसि न० / ज्वलनप्रवेशिन् ]
અગ્નિમાં પ્રવેશ કરનાર
जलणप्पवेस, न० [ज्वलनप्रवेश]
ठुमो 'जलणपवेस'
जलन वि० (ज्वलन
નો
हुयासन जो पुत्र, तेनी मातानुं नाम जलनसिहा ह जलनसिहा. वि० [ ज्वलनशिला]
પાડલિપુત્રના એક બ્રાહ્મણ કુવાસન ની પત્ની जलपक्खंदण न० [ जलप्रस्कन्दन]
પાણીમાં ડૂબીને મરવું તે, બાળ મરણનો એક ભેદ
जलपभ. पु० [ जलप्रभ]
ઉંદિગ્ધકુમાર જાતિનો એક ભવનપતિનો ઇ
भयो 'जलपद्म' जलप्पह. पु० [ जलप्रभ] જુઓ ઉપર
जलबिंदु. पु० [जलबिन्दु ] પાણીનું એક બુંદ
जलबुब्बु, न० [ जलबुद्बुद ] પાણીના પરપોટા
जलमज्जण न० [ जलमज्जन ]
જલ સ્નાન
जलमय. त्रि० [ जलमय ] પાણી યુક્ત
जलय न० [ जलज]
પાણીમાં ઉત્પન્ન-કમળ
जलय अमलगंधिय, पु० ( जलज अमलगन्धिक ] કમળ જેવી સુગંધવાળા
जलयर. पु० [ जलचर ]
ठुमो 'जलचर' जलयरनियर. पु० [ जलचरनिकर] જળચર પ્રાણિનો સમૂહ
जलयरी स्वी० [जलचरी) 'जलचरी
जलरत. पु० [जलरत)
જલકાંત તથા જલપ્રભ ઇન્દ્રના એક લોકપાલ
जलरुप. पु० [ जलरुप ]
•
જલકાંત ઇન્દ્રનો એક લોકપાલ
जलरुह. पु० [ जलरुह]
પણીમાં ઉત્પન્ન થતી વનસ્પતિ जलवासि त्रि० ( जलवासिन्]
પાણીમાં રહેનાર રહેનાર જીવો जलविच्छुय. पु० [ जलवृश्चिक ]
પાણીમાં થતો વિંછી, એક ચરિન્દ્રિય જીવ
जलवीरिय. पु० [ जलवीर्य ]
ચાર ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ जलवीरिय. वि० [ जलवीर्य
जलपभ. पु० [ जलप्रभ]
એક લોકપાલ
जलपवेस, न० [ जलप्रवेश]
પાણીમાં પ્રવેશ કરવો जलपवेसि. त्रि० [ जलप्रवेशिन ] પાણીમાં પ્રવેશ કરનાર
जलप्पभ. पु० [ जलप्रभ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) - 2
Page 216
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભ॰ કસમ ની પરંપરામાં જન્મેલ એક રાજા, પાવર્તી મરહ પછીનો આઠમો રાજા, જે મોક્ષે ગયા. (માવસય માં સાતમો કહ્યો છે)
जलसमूह, न० (जलसमूह ]
પાણીનો સમૂહ ખનસૂન. પુ૦ [નનશૂળ]
જલકાંત ઇન્દ્રનો એક લોકપાલ, શેવાળ
ખતર. પુ૦ [નનધર]
જળ-સમૂહ, મેઘ, વર્ષા
અન્નતિ, પુ॰ [ધિ}
સમુદ્ર, રત્નાકર
जलाभिसेय. पु० [ जलाभिसेक ]
જાનો અભિષેક
जलावगाह. पु० / जल अवगाह ]
જળ-અવગાહ
जलावण न० [ ज्वालन]
સળગાવવું, અગ્નિ પ્રગટ કરવો
નતાલય, પુ૦ [ખત્તાશય]
જળાશય, પાણીના સ્થાનો- નદી, તળાવ વગેરે
નતિય. વિશે॰ [ન્વતિત]
બળેલું નનુમિ, પુ (wify પાણીમાં તરંગ નતુ. પુ૦ [નૌસ]
જળો, બગડેલું લોહી પીનાર જંતુ એક બેઇન્દ્રય જીવ નતુસ. પુ॰ [?]
એક રોગ વિશેષ
નૂ, go fol
જુઓ ‘નભુય’ નોય. પુ૦ [નોતુળ]
आगम शब्दादि संग्रह
એક બેઇન્દ્રિય જીવ जलोघ. पु० [जलोध ] નતોષ. [ખૌઘ]
જુઓ ‘નન્નુય’
જુઓ 'નર' નન્ન. પુ૦ [?]
શરીરનો મેલ, નટની એક જાતિ, બિરૂદપાઠક, એક સ્વદેશ, તે દેશવાશી, કાવડ લઈ જનાર
અન્નત્ત. પુ॰ {} શીરનો મેલ
जल्लपरीसह. पु० [जल्लपरीषह]
શરીરના મેલનો પરીષહ, બાવીશમાંનો એક પરીષહ जल्लपेच्छा. स्त्री० [जल्ला प्रेक्षा]
દોરડા, ઉપર ચડી ખેલ કરનાર કે નટ-બજાણીયાના ખેલ જોનાર जल्लमल्लपंकधारी. पु० [ जल्लमलपङ्कधारिन् ]
શરીરના મેલ વગેરેને ધારણ કરનાર
નર્જાિય. ન૦ [?] શરીરનો મેલ
जल्लेस, स्वी० जिल्लेश्य)
જે લેશ્યા, જે દ્રવ્યની આભા નનનેસ્ટ. સ્ત્રી [યત્નેશ્ય ]
જુઓ ઉપર
નન્નોસદ્દિપત્ત, સ્ત્રી [નૌષધિપ્રાપ્ત ]
શરીના મેલમાત્રના સ્પર્શથી રોગ મટી જાય એવી
લબ્ધિને પ્રાપ્ત થયેલ
વ. may
એક જાતનું ધાન્ય, એક ઔષધિ, કન્યાને પહેરાવવાની એક જાતની ચોલી
નવ. પુ॰ [ચવ]
લંબાઇનું એક માપ
વ, a fry
જાપ, પુનઃ પુનઃ મંત્રોચ્ચારણ
નવ. થા૦ [યાપ]
કાળ પસાર કરવો
વ, "= {rl} વેગ, શીપ્રગતિ
નવ, વિચા
પાણીનો સમુહ, સમુદ્ર
जलोया. स्त्री० [ जलौकस् ]
અશોક. પુ॰ {બની
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 217
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
અર્ધશ્લોક વડે જે મરણથી બચી ગયા તેવા એક રાજર્ષિ | નવસ. ન૦ [યવસ) તે ઉજ્જૈનીનો રાજા હતો. તેના પિતાનું નામ મનિન હતું. મગ-અડદ વગેરે કઠોળ તેને ગરમ અને મોનિયા નામે બે સંતાન હતા. जवसय. पु० [यवासक] હિપતેનો મંત્રી હતો. પછી દીક્ષા લીધી.
એક વનસ્પતિ કંદ जवखार. स्त्री० [जवखार]
નવા. સ્ત્રી નિપI] જવખાર-એક ઔષધિ
એક વનસ્પતિ કંદ जवजव. पु० [यवयव]
जवाकुसुम. न० [जपाकुसुम] એક ધાન્ય
લાલ ફુલવાળું એક વૃક્ષ जवजवग. पु० [यवयवक]
નવિ. ત્રિ નિવિન] જુઓ ઉપર
વેગવાળો નવM. [નવન]
जवित्तए. कृ० [यापयितुम्] વેગથી જનાર
કાળ પસાર કરીને, ગમન કરીને નવ". T૦ [પાપનો
નવુન. વિ૦ [યમુનો નિર્વાહ, ગુજારો
જુઓ ‘13ના નવ. પુ0 [Hવન]
નવો. ન૦ [પવોf] પ્લેચ્છ દેશ, તે દેશવાસી
જવનું પાણી जवणदीव. पु० [यवनद्वीप]
નવો. ૧૦ [વવૌદ્રની પ્લેચ્છ વસતિવાળો દેશ વિશેષ, એક દ્વીપ
જવનો રોટલો વગેરે जवणाणिया. स्त्री० [यवनालिका]
નવોય. ૧૦ [યવોદ્રશ્નો એક લિપિ
વજનું પાણી जवणालिया. स्त्री० [यवनालिका]
નસ. ૧૦ [૫] કન્યાને પહેરવાની એક જાતની ચોળી, એક લિપિ યશ, કીર્તિ, સંયમ, ચારિત્ર નવM. ત્રિ[પાપનીય ]
નસ-૨. વિ. [વરી) વખત ગુજારવા યોગ્ય, ઇન્દ્રિય અને મનને જીતવા તે
આ ચોવીસીના ચૌદમાં તીર્થકર ભગવંત ના મુખ્ય નવળિયાસ્ત્રી વનિr)
શિષ્ય કનાત, પડદો
બસ-૨. વિ૦ [યાન जवमज्झ. पु० [यवमध्य]
ભ૦ પાર્શ્વના ગણધર જવમધ્યભાગ પરિમિત એક માપ, જવના મધ્યભાગ जसंस. पु० [यशस्वत्] આકારનું
યશવાળો जवमज्झचंदपडिमा. स्त्री० [यवमध्यचन्द्रप्रतिमा] નસંસ. વિ. [શ્વિની એક તપ કે અભિગ્રહ વિશેષ
ભ૦ મહાવીરના પિતા સિદ્ધાર્થ ક્ષત્રિયનું બીજું નામ. નવમા . સ્ત્રી વિમથ્યા ]
जसंसि. पु० [यशस्विन्] એક પ્રકારની પ્રતિમા-અભિગ્રહ વીશેષ
પ્રખ્યાત, યશસ્વી, જેની કીર્તિ ચોતરફ પ્રસરેલી હોય તે, जवलिय. स्त्री० [यवलित ]
એક વિશેષ નામ વેગવાળી ગતિ
जसकर, विशे० [यशस्कर]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 218
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સર્વદિશામાં યશ મેળવનાર, પ્રસિદ્ધિ યુક્ત जसभ६. वि० [यशोभद्र] આચાર્ય સેન્નમત ના મુખ્ય શિષ્ય તેઓને સંમવિનય
અને મલવા; નામના બે શિષ્યો થયા जसभद्दा. वि० [यशभद्रा વડવીચ ની પત્ની અને હુક્કગમાર ની માતા પુંડરીય
એ કંડરી ને મારી નાંખતા તેણીએ દીક્ષા લીધી. નસક. વિ[વશોમતી
આ અવસર્પિણીમાં થયેલ નવમાં કુલકર, જેના શાસનમાં ‘ મર' દંડનીતિ હતી जसम. पु० [यशस्वत्]
યશવાળો નમંત. ૫૦ [૫શસ્વત)
યશવાળો નસવર્ડ. સ્ત્રી [૪ સ્વતી] ત્રીજ-આઠમ-તેરસ એ ત્રણ રાત્રિનું નામ, સગર ચક્રવર્તીના માતા, શાલ-મહાશાલના બહેન, પ્રિયદર્શનાની પુત્રીના નામ जसवंस. पु० [यशोवंश]
યશવાનું વંશ जसवड्डण. पु० [यशोवर्द्धन]
યશને વધારનાર जसवती. स्त्री० [यशस्वती]
જુઓ ‘નવડું जसवाय. पु० [यशोवाद] ધન્યવાદ, પ્રશંસા, આશિષ जसस्सि. त्रि० [यशस्विन्]
યશવાનું जसोकामि. पु० [यश:कामिन्]
યશની કામના રાખનાર નવિત્તિ. સ્ત્રી [૪r:#ીર્તિ]
યશ-કીર્તિ, પ્રખ્યાતિ નોવિત્તિનામ, ૧૦ [JT:ક્કીર્તિનામ) નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયથી જીવ જ્યાં જાય ત્યાં ખ્યાતિ મેળવે
जसोधर. पु० [यशोधर] પક્ષના પાંચમાં દિવસનું નામ, એક ભાવિ તીર્થકર, પાર્શ્વનાથના એક ગણધર રૈવેયક વિમાનનું એક પ્રસ્ત નસોમ. વિમદ્ર) પક્ષના ચોથા દિવસનું નામ, એ નામનું એક કુલ, પાર્શ્વનાથના એક ગણધર આર્ય સંભૂતવિજયના એક શિષ્ય, શäભવસૂરિના એક શિષ્ય, जसमती. वि० [यशोमती
મમોહર ની પત્ની અને મનડતર ની માતા जसवई-१. वि० [यशस्वती નમાનિ અને પિસMT ની પુત્રી, ભ, મહાવીરની પૌત્રી તેનું બીજું નામ રોસવર્યું હતું जसवई-२. वि० [यशस्वती
ચક્રવર્તી હંમર ની પત્ની અને નરિત્ર ની પુત્રી जसवई-३. वि० [यशस्वती
આ અવસર્પિણીના બીજા ચક્રવર્તી સગર' ની માતા जसवती-१. वि० [यशस्वती વ યંપા ના પાન અને મહારાજ ની બહેન, તેના
લગ્ન કંપીલપુરના રાજા પીઢર સાથે થયેલા जसवती-२. वि० [यशस्वती
જુઓ વસવ’ जसवती-३. वि० [यशस्वती
જુઓ નવ-3 जसवद्धन. वि० [यशोवर्द्धन] મહાનિસીદ સૂત્રના જિર્ણોદ્ધારને બહુમાન્ય કરનાર એક આચાર્ય વિત્ત ના ગુરુ ભગવંત जसहर. वि० [यशोधरा પાંચ પાંડવોને પૂર્વભવમાં અચલગ્રામમાં પ્રતિબોધ કરેલ તે આચાર્ય નસી-૨. વિ. [૪] ૩સુચાર નગરના પુરોહીત મિનુ ની પત્ની, તેના બંને
પુત્રો અને પુરોહીતે દીક્ષા લીધી નસા-૨. વિ. [૧]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 219
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
કૌસાંબીના સિવ ની પત્ની અને વિસની માતા जसोआ. वि० [यशोदा
हुयी 'जसोया' जसोया. वि० [यशोदा
ભ૦ મહાવીરના પત્ની કથા जसोहर. वि० [यशोधर
यो ‘जसहर' जसोहरा. स्त्री० [यशोधरा]
પક્ષના ચોથી રાત્રિનું નામ, દક્ષિણ રૂચકપર્વતની એક દિíમારી, જંબુ સુદર્શનનું અપરનામ जस्स. न० [यशस्]
यो 'जस' जस्संठित. न० [यत्संस्थित]
જ્યાં રહેલું છે તે जह. धा० [हा]
જવું, છોડવું, તજવું जह. अ० [यथा ]
જે રીતે जहक्कम. न० [यथाक्रम]
ક્રમાનુસાર जहट्ठिम. न० [यथास्थित]
જેમ હોય તેમ जहण. न० [जघन]
સ્ત્રીની કમર નીચેનો ભાગ जहणवर. न० [जघनवर]
શ્રેષ્ઠ જંઘા जहत्थ. त्रि० [यथार्थ]
યથાર્થ, ખરેખર जहत्थनाम. न० [यथार्थनामन्]
અર્થસૂચક નામ जहन्न. त्रि० [जघन्य]
ઓછામાં ઓછું, નાનામાં નાનું जहन्नआउ. पु० [जघन्यायुष्]
ઓછામાં ઓછું આયુષ્ય जहन्नआउदेव. पु० [जघन्यायुष्-देव ]
ઓછામાં ઓછા આયુષ્યવાળો દેવ जहन्नकाल. पु० [जघन्यकाल]
ઓછામાં ઓછો કાળ जहन्नग, त्रि० [जघन्यक]
यो 'जहन्न' जहन्नगुण. पु० [जघन्यगुण]
ઓછામાં ઓછા ગણું जहन्नगुणकालग. पु० [जघन्यगुणकालक]
એક ગણો કાળ जहन्नजोगि. पु० [जघन्ययोगिन्]
ઓછામાં ઓછા યોગવાળો जहन्नहितीय. त्रि० [जघन्यस्थितिक]
થોડામાં થોડી સ્થિતિવાળો जहन्नठितीय. त्रि० [जघन्यस्थितिक]
જુઓ ઉપર जहन्नपएसिय. पु० [जघन्यप्रदेशिक]
ઓછામાં ઓછા પ્રદેશવાળો जहन्नपद. न० [जघन्यपद]
નાનામાં નાની સંખ્યા जहन्नपदेसित. पु० [जघन्यप्रदेशिक]
ઓછામાં ઓછા પ્રદેશવાળો जहन्नपदेसिय. पु० [जघन्यप्रदेशिक]
જુઓ ઉપર जहन्नपय. पु० [जघन्यपद]
यो जहन्नपद जहन्नपुरिस. पु० [जघन्यपुरुष] હલકો પુરુષ जहन्नमति. स्त्री० [जघन्यमति]
હલકી બુદ્ધિ जहन्नय. त्रि० [जघन्यक]
सो ‘जहन्न' जहन्निया. स्त्री० [जघन्यिका]
gमो 'जहन्न' जहन्नुकोसग. त्रि० [जघन्योत्कर्षक]
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 220
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ, અમુક અપેક્ષાએ જધન્ય અને અમુક અપેક્ષાએ ઉત્કૃષ્ટ जहन्नुकोसय, त्रि० [जघन्योत्कर्षक] જુઓ ઉપર जहन्नोगाहणग. त्रि० [जघन्यावगाहनक]
ઓછામાં ઓછી અવગાહના, જધન્યક્ષેત્ર પ્રદેશને આશ્રિને રહેલ जहन्नोगाहणय. त्रि० [जघन्यावगाहनक] જુઓ ઉપર માન. ૦ [Hહત્] ત્યાગ કરતો, છોડતો जहराइणिय. पु० [यथारात्निक]
દીક્ષા પર્યાયના ક્રમાનુસાર जहवत्त. अ० [यथावृत्तम्]
જેમ હોય તેમ નહવાય. બ૦ [કથાવા)
કહ્યા પ્રમાણે નહસંભવ. ૧૦ [૧થામવ ]
યથાયોગ્ય નત્તિ . સ્ત્રી [૪થTIFa]
શક્તિ મુજબ નહી. બ૦ વિથા ]
જેવી રીતે, જે પ્રમાણે નક્ષ. થા૦ [T]
છોડવું, તજવું નહાવાન. ૧૦ [૫થતિ ]
અવસરોચિત, યથા અવસર નારિય. ૧૦ [૫થપૂહિત)
જેવી રીતે ગ્રહણ કરેલ છે તે પ્રમાણે जहाच्छंद. पु० [यथाच्छंद]
સ્વચ્છેદ जहाजाय. त्रि० [यथाजात]
જન્મતી વખતે જે સ્થિતિ હોય તે, નગ્ન નહાળો. ૧૦ [૧થાયોગ) જેમ યોગ્ય લાગે તેમ, યથાયોગ્ય
નાઠા. ૧૦ [યથાસ્થાન)
ઉચિત સ્થાન, પોત પોતાના અનુષ્ઠાનને અનુરૂપ પદ जहाठिय. अ० [यथास्थित]
જેમ હોય તેમ નહાતીર્થ. ૧૦ [૫થતિથ્યો વાસ્તવિક, સત્ય, ખરેખર નાત૬. ૧૦ [૩થાતથ)
સૂયગડ સૂત્રનું એક અધ્યયન નહોતા . ૦ [૧થાતથT]
જેમ-તેમ जहाथाम. अ० [यथास्थामन्]
સામર્થ્યનુસાર બહાનામ. ત્રિ. [૬થાનામ)
સંભાવના, કોઇ એક નાનામા. ત્રિ. [૪થાનામ]
જેમ કોઇ દ્રષ્ટાંત, વાક્યાલંકાર નાના, ૧૦ [૧થાય)
ન્યાયસર, યથાયોગ્ય, વ્યાજબી जहानिसंत. न० [यथानिशान्त]
ધાર્યા પ્રમાણે जहानुपुव्वी. न० [यथानुपूर्वी]
અનુપૂર્વી અનુસાર નાણs. ૧૦ [પથાર)
સ્પષ્ટ, ખરેખર जहाभणिय. त्रि० [यथाभणित]
જે રીતે કહ્યું હોય તેમ નફામા. ૧૦ [૪થTAT)
ભાગ પ્રમાણે, બરાબર નમૂત. ત્રિો [૫થTમૂત]
જેવી રીતે બનેલું હોય તેમ, સત્ય ઘટના ગણામૂા. વિશે[૬થાકૂતો
જુઓ ઉપર નફામ. ત્રિ. [૩થામૃe)
જેમ શુદ્ધ કરાયુ હોય તેમ નામાંત્રિય. ૧૦ [૧થામાંત્રિત]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 221
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમ ધારણ કર્યુ છે તેમ
जहाय. कृ० [ हित्वा ]
છોડીને ત્યાગ કરીને जहायरिय अ० [ यथाचरित ] જેમ આચર્યુ હોય તેમ जहारिह न० [पचाही
યથાયોગ્ય, જેમ ઘટી શકે તેમ
जहावाइ, पु० [ यथावादिन]
સત્ય વક્તા, જેમ બન્યું હોય તેમ કહેનાર
जहावादि पु० [ यथावादिन]
જુઓ ઉપર
जहाविभव न० [ यथाविभव ]
વૈભવ પ્રમાણે
जहासंभव न० [ यथासम्भव ]
જેમ સંભવે તેમ
जहासुत्त न० [ यथासूत्र ]
સૂત્રાનુસાર
जहासुय न० [ यथाश्रुत ] શ્રુત-અનુસાર, સાંભળ્યા પ્રમાણે
जहासुह न० [ यथासुख] જેમ સુખ ઉપજે તેમ जहाहिय न० [ यथाहित]
જેમ હિત થાય તેમ जहि. अ० [ यत्र ] જ્યાં, જે સ્થાને
जहिऊण कु० [हित्वा ]
છોડીને
जहिं. अ० [ यत्र ]
જ્યાં, જે સ્થાને
जहिच्छ न० [ यथेच्छ]
ઇચ્છા પ્રમાણે
जहिच्छित. अ० [ यथेप्सित]
आगम शब्दादि संग्रह
जहिच्छियकामकामि. पु० [ यथेप्सितकामकामिन्] મનોવાંછિત સુખ ભોગવનાર
हत्ता. कृ० [हित्वा ] છોડીને, ત્યાગીને
जहित्ताणं. कृ० [ हित्वा ]
જુઓ ઉપર
जहित्तु कृ० [हित्वा ] જુઓ ઉપર
जहिय. अ० [ यत्र ]
જ્યાં, જેસ્થાને
जहत्तयालं. न० [ यथोक्तकाल ]
કહ્યા પ્રમાણેનો સમય, પૂર્વનિશ્ચિત કાલ
जहे. न० [ यथेष्ट ]
મનગમતું ઇચ્છાનુકૂલ
जहेयं. अ० [ यथैतत् ] આ પ્રમાણે जहेब. अ० [पथैव] જેમ, જેવી રીતે
जहोइय न० [ यथोचित]
જેમ ઘટે તેમ, યથા ઉચિત जहोचिय, न० यथोचित ]
જેમ ધર્મ તેમ जहोवइg न० [ यथोपदिष्ट ]
ઉપદેશમાં કહ્યા અનુસાર जहोवएस. पु० [ यथोपदेश ] ઉપદેશાનુસાર
जा. अ० [ यावत् ]
જ્યાં સુધી
जा. धा० [ या]
જવું, ગતિ કરવી
जा. धा० [जन् ]
ઉત્પન્ન થવું, પેદા થવું
ઇચ્છિત હોય તેમ
जहिच्छिय. अ० [ यथेप्सित]
જુઓ ઉપર
जाइ. स्त्री० [जाति]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
जाइ न० (जाति)
જાયફળ,નાનો આંબળો
Page 222
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જન્મ, ઉત્પત્તિ, એકેન્દ્રિય-બેઇન્દ્રિય આદિ પાંચ જાતિ, વર્ણ-ક્ષત્રિયાદિ, માતૃપક્ષ, જાઈનું ફૂલ जाइअंध. पु० [जात्यन्ध]
જન્માંધ, જન્મથી જ આંધળો હોય તે जाइअआजीवय. त्रि० [जातिआजीवक]
જાતિ જણાવી આહાર લેનાર जाइआरिय. पु० [जात्यार्य ]
જાતિ વડે કરીને આર્ય હોય તે, આર્યનો એક ભેદ जाइकहा. स्त्री० [जातिकथा]
જાતિને આશ્રિને વાતો કરવી તે जाइजरामरणबंधणविमुक्क. त्रि० [जाति-जरा-मरणबन्धन-विमुक्त]
જાતિ-વૃદ્ધાવસ્થા-મરણ-બંધનથી મુકાયેલ जाइज्जंत. कृ० [यात्यमान]
પછાડતો, જાણતો, કહેતો जाइज्जमाण. कृ० [याच्यमान]
માંગતો, યાચતો जाइत्तए. कृ० [याचितुम्]
માંગવા માટે जाइत्ता. कृ० [याचित्वा]
યાચીને, માંગીને जाइनाम. न० [जातिनामन्]
નામ કર્મની એક પ્રકૃત્તિ-વિશેષ जाइनामनिहत्ताउय, न० [जातिनामनिधत्तायुष्क]
જાતિ નામગોત્ર સહિત નિકાચિત આયુષ્ય जाइपह. पु० [जातिपथ]
જન્મમરણનો માર્ગ-સંસાર जाइमंडवग. पु० [जातिमण्डपक]
જાઇના ફુલનો માંડવો जाइमंडवय. पु० [जातिमंडपक]
જુઓ ઉપર जाइमंत. विशे० [जातिमत्]
જાતિવાન जाइमूयत्त. न० [जातिमूकत्व] જન્મથી જ મુંગાપણું હોવું તે
जाइय. न० [याचित]
માંગેલું, યાયેલું जाइय. त्रि० [यातित]
ગયેલ जाइविसिट्ठया. स्त्री० [जातिविशिष्टता]
જાતિની વિશેષતા जाइसंपन्न. पु० [जातिसम्पन्न]
કુળવાન जाइसरण. न० [जातिस्मरण] જાતિ સ્મરણમતિજ્ઞાનનો એક ભેદ-જેમાં પૂર્વભવોનું જ્ઞાન થાય છે जाइस्सर. न० [जातिस्मरण]
પૂર્વજન્મનું સ્મરણ કરનાર जाइहिंगुलय. पु० [जातिहिङ्गुलक]
સારો હિંગલોક जाई. स्त्री० [जाती] यो ‘जाइ' जाईपह. पु० [जातिपथ]
यो 'जाइपह' जाईमंडवग. पु० [जातिमण्डपक]
यो 'जाइमंडपग' जाईमंडवय. पु० [जातिमण्डपक]
જુઓ ઉપર जाईसर. विशे० [जातिस्मर]
यो ‘जाइस्सर' जाईसरण. न० [जातिस्मरण ]
यो ‘जाइसरण' जाउ. पु० [जायु]
દવા, ઔષધ जाउकण्ण. पु० [जातुकर्ण]
એક ગોત્ર जाउकण्णिया. स्त्री० [जातुकर्णिका ]
જાતુકર્ણ નામના ગોત્રવાળું जाउया. स्त्री० [यातृका ]
દેરાણી जाउलग. पु० [जातुलक]
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 223
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
એક વનસ્પતિ-વેલ जाएत्ता. कृ० [याचित्वा]
યાચીને, માંગીને जाग. पु० [याग]
યજ્ઞ जागर. पु० [जागर]
અસંયમરૂપ નિદ્રાથી રહિત, જાગતો जागर. धा० [जागृ]
જાગવું जागरइत्तु. पु० [जागरितृ]
જાગનાર जागरण. न० [जागरण]
નિદ્રાનો ક્ષય जागरमाण. न० [जाग्रत्]
જાગૃત, જાગેલ जागरमाणीय. न० [जाग्रतिक ]
જાગરુક जागरित्तए. कृ० [जागरितुम्]
જાગવા માટે जागरिय. पु० [जागरिक]
જાગૃત, જાગેલ जागरियत्त. न० [जागरिकत्व ]
જાગૃતપણું जागरिया. स्त्री० [जागरिका] જન્મની છઠ્ઠી રાત્રિએ જાગરણ કરે તે, ધર્મસંબંધિ રાત્રિ જાગરણ, ધર્મ ચિંતવના जाण. धा० [ज्ञा ]
જાણવું जाण. कृ० [जानत्]
જાણતો जाण. न० [यान]
ગાડી, રથ, વાહન जाणग. त्रि० []
જ્ઞાની जाणग. त्रि० [ज्ञायक]
જાણનાર जाणगसरीर. न० [ज्ञशरीर]
શાસ્ત્રર્થ જાણનારનું શરીર जाणसरीरभवियसरीरवतिरित्त. न० [ज्ञशरीरभव्यशरीर
व्यतिरिक्त] श-शरीर, भव्य शरीर सिवाय जाणगिह. न० [यानगृह]
વાહનશાળા जाणणा. स्त्री० [ज्ञान]
જ્ઞાન, જાણવું તે जाणप्पवर. न० [यानप्रवर]
ઉત્તમવાહન, પ્રધાન રથ जाणमाण. कृ० [जानान]
જાણતો जाणमाण, कृ० [जानत्]
જાણવું તે जाणय. त्रि० [ज्ञायक]
सो 'जाणग' जाणय. त्रि० [ज्ञ]
જ્ઞાની जाणय. त्रि० [जापक]
જાપ કરનાર जाणया. कृ० [जानत्]
જાણવું તે जाणया, स्त्री० [ज्ञान]
જ્ઞાન, જાણકારી जाणवय, त्रि० [जानपद]
દેશવાસી जाणविमान. त्रि० [यानविमान]
દેવતાને મુસાફરી કરવા માટેનું વિમાન जाणविमानकारि. पु० [यानविमानकारिन्]
દેવતાઇ વિમાનની રચના કરનાર जाणसाला. स्त्री० [यानशाला]
ગાડી-રથ વગેરે રાખવાની જગ્યા जाणसालि. पु० [यानशालिक] યાનશાળા નો ઉપરિભાગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 224
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
जाणसालिय. पु० [ यानशालिक ] कुखो उपर
जाणिकाम. कृ० [ ज्ञातुकाम ] જાણવાની ઇચ્છાવાળો
जाणिऊण कृ० [ज्ञात्वा ]
જાણીને
जाणितव्व. त्रि० [ ज्ञातव्य ] જાણવા યોગ્ય
जाणित्तए कृ० [ज्ञात्वा ]
જાણીને
जाणित्ता. कृ० [ ज्ञात्वा ]
જાણીને
जाणित्तु कृ० [ ज्ञात्वा ]
જાણીને
जाणिय. त्रि० [ ज्ञात ]
જાણેલ
जाणियव्य त्रि० (ज्ञातव्य] જાણવા યોગ્ય
जाणिया कृ० [ ज्ञात्वा ]
જાણીને
जाणीय. कृ० [ ज्ञात्वा ]
જાણીને
जाणु न० [ जानु ] ઘુંટણ, ઢીંચણ जाणु, स्वी० [दे०]
आगम शब्दादि संग्रह
જાણીને કરેલ પાપની નિવૃત્તિ, જાણકાર
जाणु उत्सेहप्पमाणमित्त. त्रि० [ जानुउत्सेधप्रमाणमात्र ]
ઢીંચણની ઊંચાઇ પ્રમાણે, ઢીંચણ પ્રમાણ માત્ર
जाणुकोप्परमाया. स्वी० [ जानुकर्पूरमात्र ]
जात. विशे० [ यात]
गयेल प्राप्त गति
जात. ० [ जात]
उत्पन्न, पेहा थयेल, प्रकार, पुत्र, संतान
जातकम्म, न० [जातकर्मन
જન્મ સંસ્કાર
जातग. त्रि० [ जातक ]
જન્મેલ
जाततेय. पु० [जाततेजस्]
અગ્નિ
जातरूव त्रि० [ जातरूप]
સુવર્ણ, સોનાનો કાંડ
जातरूवपत्त न० [ जातरूपपात्र ]
સોનાનું પાત્ર
जातरूवमय न० [ जातरूपमय ] સુવર્ણમય
जातरूववडेंसग, पु० [ जातरूपावतंसक ]
સોનાનો મેરુ પર્વત
जातसडू वि० [जातश्रद्ध]
જેને યુવા ઉત્પન્ન થયેલ છે તે
जाता. स्वी० [ जनाता ]
અમરેન્દ્ર આદિ ઇન્હોની બાહ્ય પર્ષદા
जाता. स्त्री० [यात्रा]
यात्रा, निर्वाह, वृत्ति
जाति, स्वी० (जाति)
यो 'जाई'
जातिअंध. पु० [ जात्यन्ध ]
यो 'जाइअंध
जाति अमद त्रि० [ जात्यमद] જાતિમદ રહિત
जाति आरिय पु० [ जात्यार्य ]
વંધ્યા, વાંઝણી સ્ત્રી
जाणुपायपडिय. त्रिo [ जानुपादपतित)
ઢીંચણીયે અથવા ઘુંટણીયે પડેલ
जाणेत्ता. कृ० [ज्ञात्वा ]
यो 'जाइआरिय'
જાણીને
जाणेपव्व. कृ० [ ज्ञातव्य ] જાણવા યોગ્ય
जातिगुम्म पु० [ जातिगुल्म ] જાતિ-ગુલ્મ
जातिथेर. पु० [ जातिस्थविर ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 225
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાઇઠ કે તેથી વધુ ઉંમરવાળા સાધુ जातिनाम, न० [जातिनामन् ]
यो 'जाइनाम'
जातिनामनिधत्ताउक. त्रि० [ जातिनामनिधत्तायुष्क]
कुय्यो 'जाइनामनिधत्ताउक '
जातिनामनिहत्ताउक. त्रि० [ जातिनामनिधत्तायुष्क] જુઓ ઉપર जातिपंगुल, विशे० [ जातिपठ्ठल)
જન્મથી જ પાંગળો, લૂલો લંગડો
जातिपसन्ना. स्त्री० [ जातिप्रसन्ना ]
એક જાતનો દાર
जातिपुड न० [ जातिपुट ]
જાઇનો પુડો
जातिबहिर त्रिo [जातिवधिर]
જન્મથી બહેરો
जातिमंडबग. पु० जातिमण्डपक ] જાઇના ફુલનો માંડવો
जाति मंडवय. पु० [ जातिमण्डपक ] જુઓ ઉપર
जातिमंत त्रिo [जातिमत्]
જાતિવાન, કુલિન
जातिमय पु० जातिमद ] જાતિનું અભિમાન
जातिमरण, न० [जातिमरण]
आगम शब्दादि संग्रह
જન્મ-મરણ
जातिय. पु० [ जातिमूक ]
જન્મથી મુંગો
जातिवंझा स्त्री० [जातिवन्ध्या]
જન્મથી જ વંધ્યા
जातिविसिट्ठया. स्त्री० [ जातिविशिष्टता]
જાતિની વિશેષતા जातिविहीणया स्वी० [ जातिविहीनता ]
जातिहिंगुलय, पु० जातिहिङ्गुलक ] શુદ્ધ હિંગલોક
जातीय. त्रि० [जातीय ]
જાતિ સંબંધિ जातीसरण न० / जातिस्मरण]
थ्यो 'जाइसरण'
जाधे. अ० [यदा ]
જ્યારે
जानु. स्त्री० [जानु] यो 'जाणु'
जानुव्वायपडिय न० [ जानुपादपतित]
હીંચણીયે પડેલ
जाम. पु० [याम]
મહાવ્રત-સર્વથા પ્રાણાતિપાત વિરમણ આદિ ચાર, પ્રહર,
દિવસ કે રાત્રિનો યોચો ભાગ
जामाउय. पु० [जामातृक]
જમાઇ
जाय. त्रि० ( जात)
उत्पन्न थयेल, ४न्मेल, पुत्र, संतान प्राप्त थयेल, प्रकार, लेह, शुद्ध, खंडुर, गीतार्थ, शास्त्रविधि - भानार
जाय. पु० [याग ]
યજ્ઞ, પૂજા जाय. धा० [याच्]
યાચવું, માંગવું
जाय. धा० (जन] भयो 'जा'
जाय अंधारूय. पु० [ जातान्धकरूप]
જન્મથી આંધળો અને કુત્સિત અંગવાળો, બેડોળ
जायंत. कृ० [ याचमान]
યાચના કરતો માંગતો
जायकम्म न० [ जातकर्मन् ]
જન્મ સંસ્કાર
जायकोउहल्ल. त्रि० [ जातकोतूहल्ल] જેને કુતુહલ ઉત્પન્ન થયેલ છે તે
जायखंध. पु० [ जातस्कन्ध]
અત્યંત ઉપચિત થયેલો જેનો સ્કંધ છે તે जायग. त्रि० [ जातक ]
જાતિ રહિતના
जातिसंपन्न. त्रि० [ जाति सम्पन्न ] ગુણવાન માતૃપક્ષવાળા જાતિવાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 226
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જાતક, જન્મેલ जायण. न० [यातन]
પીડા કરવી તે जायणजीवि. त्रि० [याचनाजीविन]
યાચના-માંગવા ઉપર જેની આજીવિકા છે તે, ભિક્ષક जायणा. स्त्री० [याचना]
યાચના, માંગણી, ભીખ માંગવી તે जायणा. स्त्री० [याचना]
એક પરીષહ-વિશેષ जायणा. स्त्री० [यातना]
પીડા
जायणावत्थ. न० [याचनावस्त्र]
યાચના વસ્ત્ર, ભિક્ષાર્થે જેમાં પાત્ર લઈ જવાય તે ઝોળી जायणी. स्त्री० [याचनी]
આહારાદિકની માંગણી કરવાની ભાષા जायतेज. पु० [जाततेजस्]
અગ્નિ जायतेय. पु० [जाततेजस्]
અગ્નિ जायत्थाम. त्रि० [जातस्थामन्]
બળવાન થયેલ जायथाम. त्रि० [जातस्थामन्] यो पर जायनिंदुया. स्त्री० [जातनिद्रुता]
જેના જન્મેલ બાળક મૃત હોય તે जायपइट्ठ. न० [जातप्रतिष्ठ]
અંકુર ઉપર રહેલ जायपक्ख. त्रि० [जातपक्ष]
જેને પાંખ ઉત્પન્ન થયેલ છે તે जायमाण. कृ० [जायमान]
જતો એવો जायमूक. पु० [जातमूक]
જન્મથી મુંગો जायमेय. त्रि० [जातमेदस्]
ચરબી યુક્ત થવું, જાડા થવું जायय. त्रि० [जातक]
જન્મેલ, જાતક जायरूप. न० [जातरूप]
સુવર્ણ जायरूपपाय. न० [जातरूपपात्र]
સુવર્ણપાત્ર जायरूव. न० [जातरूप]
સુવર્ણ जायरूवकंड. पु० [जातरूपकाण्ड]
સુવર્ણનો એક કાંડ जायरूवपाय. न० [जातरूपपात्र]
સુવર્ણપાત્ર जायरूवबंधण, न० [जातरूपबन्धन]
સુવર્ણ બંધન जायरूवमय, न० [जातरूपमय]
સુવર્ણયુક્ત जायरूववडेंसय, न० [जातरूपावतंसक]
સોનાનો મેરુ પર્વત जायसंसय. त्रि० [जातसंशय]
જેને સંશાય ઉત્પન્ન થયેલ છે તે जायसड्ड, त्रि० [जातश्रद्ध]
જેને શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થયેલ છે તે जाया. स्त्री० [यात्रा]
gो जाता' जाया. स्त्री० [जाता]
हुमो जाता जायाइ. पु० [यायाजिन्]
અવશ્ય યજ્ઞ કરનાર जायामाया. स्त्री० [यात्रामात्रा ]
સંયમ નિર્વાહની મર્યાદા जायामायावत्तिय. पु० [यात्रामात्रावृत्तिक]
સંયમ નિર્વાહની મર્યાદાપૂર્વક જીવનાર जायामायावित्ति. स्त्री० [यात्रामात्रावृत्ति]
સંયમ નિર્વાહની મર્યાદાવાળુ જીવન जायामायावुत्तिय. पु० [यात्रामात्रावृत्तिक] gयो 'जायामायावत्तिय
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 227
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
નારા. ઝ૦ [પા9િત્વ)
યાચના કરીને, માંગીને નાર. પુo [નાર)
ઉપપતિ, મણિનું એક લક્ષણ जारापविभत्ति. पु० [जारकप्रविभक्ति]
એક પ્રકારની નાટ્યવિધિ નારિસ. ત્રિો [પાશ]
જેવું, જેવા પ્રકારનું जारिसय. त्रि० [यादृशक] જુઓ ઉપર નારિસિયા. સ્ત્રી [ ff]
જેવી, જેવા પ્રકારની નાર. પુo [નારું].
એક સાધારણ વનસ્પતિ નાન. પુo [નાનો માછલા પકડવાની જાળ, મૃગાદિને પકડવાનો પાશ, એક જાતનું પગનું ઘરેણું, જાળી, સમૂહ નાન. પુo [વાના]
જ્વાલા, અગ્નિશાખા નાનંતર, ૧૦ [નાનાન્તર)
જાળી-બારી વચ્ચેનું અંતર जालंधर, पु० [जालन्धर]
એક ગોત્ર-વિશેષ जालंधरायण. त्रि० [जालन्धरायण]
જેના મધ્ય ભાગમાં રત્ન છે તેવી બારી जालकडग. पु० [जालकटक]
જાળનો સમૂહ जालकडय. पु० [जालकटक]
જુઓ ઉપર નાના. પુo [નાન9]
જાળી, બારી, પગનું ઘરેણું, એક બેઇન્દ્રિય જીવ जालगंठिया. स्त्री० [जालग्रन्थिका]
જાળની ગાંઠ નાનપર. ૧૦ [નાત-Jહ8] જાળીવાળું ઘર
जालपंजर. पु० [जालपञ्जर]
ગોખ નાના. પુo [નાન] જુઓ ‘ગણિT નાવિંડ. ૧૦ [નાનવૃન્દ્રો
ગોખનો સમૂહ નાનહાય. ૧૦ [નાનJહ#]
જાળીવાળું ઘર નાના. સ્ત્રી. [વાના
જ્વાલા, અગ્નિશાખા, એક વિશેષ નામ નાના. વિ૦ [qીતો]
આ અવસર્પિણીના નવમાં ચક્રવર્તી મહાપઝમ' ની માતા નાત્રિ-૨. વિ. [નાન્નિા રાજા વસુદેવ અને રાણી ઘરળ નો પુત્ર ભ૦ અરિષ્ટ
નેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. શત્રુંજય પર્વતે મોક્ષે ગયા. નાન્નિ-૨. વિ. [નાન્નિા રાજગૃહીના રાજા સામ અને રાણી ઘરળ ના પુત્ર. આઠ કન્યા સાથે તેના લગ્ન થયેલા. ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. ગુણરત્ન તપ કર્યો, વિપુલ પર્વત ઉપર સંખના કરી અનુત્તર વિમાને ઉત્પન્ન થયા. નાનિવI. સ્ત્રી (ના#િT]
જાળી, બારી નાવ. ૫૦ [યાવ]
જ્યાં સુધી, જેટલું ખાવ. થા૦ [વાપ) | ગમન કરવું, જવું, શરીરનું પ્રતિપાલન કરવું નાવ૬. સ્ત્રી[T]
એક વનસ્પતિ ગુચ્છ કે કંદ નાવડ્યું. ત્રિ[વાવ)
જેટલું ખાવું. ૫૦ [વાવ) જુઓ ‘ગાવ' ગાવંત. ત્રિ[વત]
જેટલા જાવંત. ત્રિ[વાવ) ભગવઇ સૂત્રનો એક ઉદ્દેશો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 228
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
जावज्जीव. अ० [यावज्जीव]
જીંદગી પર્યત जावज्जीविग. अ० [जावज्जीविक]
જ્યાં સુધી જીવ રહે ત્યાં સુધી जावणिज्ज. त्रि० [यापनीय ]
यो 'जवणिज्ज' जावता. अ० [यावत्] मी 'जाव' जावति. स्त्री० [यावी]
सो 'जावई जावतिय. अ० [यावत्]
જેટલું जावय. पु० [यापक]
રાગદ્વેષને જતા કરનાર जावय. पु० [जापक]
જાપ કરનાર जावय. पु० [ज्ञापक]
જણાવનાર जावेत. कृ० [यापयत्]
જતો, ગમન કરતો जासुअण. पु० [जपासुमनस्]
જાસુદના ફુલ जासुमण. न० [जपासुमनस्]
જુઓ ઉપર जासुमणकुसुम. न० [जपासुमनस् कुसुम]
જાસુદના ફુલ जासूमणसूरसरिसवण्ण. विशे० [जपासूमनस् सूर्यसदशवर्ण]
ઉગતા સૂર્ય કે જાસુદના ફુલ જેવો વર્ણ जासुमणा. पु० [जपासुमनस्]
જાસુદના કુલ जासुयण. पु० [जपासुमनस्]
જુઓ ઉપર जाहग. पु० [जाहक]
જેના શરીરમાં કોશ હોય તેવું પ્રાણી जाहा. पु० [जाहक]
જુઓ ઉપર जाहिं. अ० [यत्र]
જ્યાં, જે સ્થાને जाहिया. स्त्री० [जाहिका]
સાહી, જીવ-વિશેષ जाहे. अ० [यदा]
જ્યારે जि. धा० [जि]
જય કરવો जिअविग्घ. त्रि० [जितविघ्न]
જેણે વિપ્નોને જીતી લીધા છે તે जिअसत्तु. वि० [जितशत्रु
यो 'जियसत्तु-३५ जिइंदिय. विशे० [जितेन्द्रिय]
ઇન્દ્રિયોને વશ કરનાર जिंघ. धा० [घ्रा]
સુંઘવું, ગંધ લેવી जिघंत. कृ० [जिघ्रत्]
સુંઘતો जिच्चमाण. कृ० [चीयमान]
એકઠું કરતો जिच्चा. कृ० [चित्वा]
એકઠું કરીને जिण. पु० [जि]
જીતવું, રાગદ્વેષને સર્વથા જીતવા, વશ કરવું जिणंत. कृ० [जयत्]
જીતવો, વશ કરતો जिणक्खाय. न० [जिनख्यात]
જિનેશ્વરે પ્રરૂપેલ કહેલ जिणवरिंद. पु० [जितवरेन्द्र ]
તીર્થકર દેવ जिणिंद. पु० [जिनेन्द्र]
જિનેન્દ્ર जिणिंदभवन. न० [जिनेन्द्रभवन] જિનાલય, જિનેશ્વરનું ભવન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 229
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
નિળિરાઇ. ૦ [નિત્વા]
જિનેશ્વરે કહેલ જીતીને
जिनकप्प. पु० [जिनकल्प] નિVT. વિશે. [નીuf]
એક પ્રકારનો આચાર, ઉત્કૃષ્ટ આચાર પાલન વિધિ જીર્ણ, જુનું-પુરાણું
जिनकप्पट्टिति. स्त्री० [जिनकल्पस्थिति] નિત. ત્રિ. [નિત]
જિનકલ્પ સ્થિત સાધુના આચારનું સ્વરૂપ જલ્દી ઉપસ્થિત થાય તેવુંજીતાયેલું
जिनकप्पठिति. स्त्री० [जिनकल्पस्थिति] નિત. ત્રિ. [નિત]
જુઓ ઉપર યાદ આવે તેવું
जिनकप्पि. पु० [जिनकल्पिन्] નિત. કૃ૦ [વિત]
જિનકલ્પ - આચાર મર્યાદા ધારક એકઠું કરેલ
जिनकप्पिय. पु० [जिनकल्पिक] जितपरीसह. त्रि० [जितपरीषह]
જિનકલ્પી સાધુ જેણે પરિષહો જીતેલ છે તે
નિનાદરપફિસિદ્ધ. ૧૦ [નિનJUTઘરપ્રતિસિદ્ધ) जितसत्तु. वि० [जितशत्रु
અરિહંત અને ગણઘરે પ્રતિષેધ કરેલ વાણિજ્યગ્રામનો રાજા તેની પત્ની (રાણી) ધારિળી હતી. | जिनगुण. पु० [जिनगुण] તૂતિપના ભ મહાવીર પધાર્યા ત્યારે વંદન અને અરિહંતના ગુણો ધર્મશ્રવણ માટે તે ગયેલો
जिनगुणनिरंजणुज्जोय, न० [जिनगुणनिरञ्जनुद्योत] નિતરિ-૨. વિ. [નિતારિ)
જિનેશ્વરના ગુણનો પ્રકાશ આનંદપુર નગરનો રાજા તેની પત્ની વિસા હતી. પુત્ર | નિનાર. ન૦ [નેનJહી મનમાં હતો
જિનાલય, અરિહંત ચૈત્ય जितारि-२. वि० [जितारि
जिनचंद. पु० [जिनचन्द्र] સાવથી નગરીના રાજા અને ત્રીજા તીર્થકર ભ૦ સંમત
ચંદ્ર જેવા શીતળ અરિહંત ના પિતા
जिनदत्त-१. वि० [जिनदत्त] નિતિંતિ. ત્રિ. [જતેન્દ્રિા)
ચંપાનગરીનો સાર્થવાહ, જેની પત્ની મા હતી, પુત્ર જેણે ઇન્દ્રિયોને જીતી લીધી છે તે
સાગર હતો. કથા જુઓ ‘સુમાનિયા નિતિંયિતા. ૧૦ [નિતેન્દ્રિયતી]
जिनदत्त-२. वि० [जिनदत्त જિતેન્દ્રિયપણું
આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રમાં પાંચમાં આરાને અંતે નિતેંદ્રિય. ત્રિ. [જિતેન્દ્રિા
થનાર એક ગુણવાન શ્રાવક, મરીને સૌધર્મકલ્પ જશે. જુઓ નિતિથિ
जिनदत्त-३. वि० [जिनदत्त નિત્ત. ત્રિ[નિત]
ચંપાનગરીનો એક સાર્થવાહ તે સુમવા નો પિતા હતો. જુઓ નિત'
जिनदत्त-४. वि० [जिनदत्त નિન, પુo [fનન]
વસંતપુરમાં રહેતો એક શ્રાવક, તેની પત્નીનું નામ રાગદ્વેષને સર્વથા જીતનાર, તીર્થકર, કેવળી
હરપ્પમાં હતું जिनइड्डि. स्त्री० [जिनऋद्धि]
जिनदत्तपुत्त. वि० [जिनदत्तपुत्र) જિનેશ્વરની ઋદ્ધિ
ચંપાનગરીના એક સાર્થવાહનો પુત્ર, તેનો સાગરપુત્ર जिनएसिय. पु० [जिनदेसिय]
મિત્ર હતો. મોરના ઇંડાના દ્રષ્ટાંતે આ કથા છે.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 230
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
जिनदास १ वि० [जिनदास
સૌગંધિકા નગરીના રાજા મ—કિમ અને રાણી
સુબ્જા ના પુત્ર મહદ્અંત કુમારનો પુત્ર, ભ॰ મહાવીર પાસે શ્રાવકના વ્રત લીધા. કાળક્રમે દીક્ષા લીધી. પૂર્વભવે તે માવિયા નગરનો મહતઇ રાજા હતો. સુધમ્મ અણગારને શુદ્ધ આહાર દાન કરી મનુષ્યાયુ બાંધેલ जिनदास २ वि० [जिनदास]
એક શ્રાવક જેણે ઇંદ્રિય નિગ્રહ દ્વારા મુક્તિ મેળવેલ जिनदास - ३. वि० [जिनदास]
એક નિ:સ્વાર્થ શ્રાવક जिनदास-४ वि० [जिनदास]
મથુરાનો એક સાર્થવાહ સાધુવાસી તેની પત્ની હતી. તેની પાસે ચંદન અને સંવન નામે બે બળદો હતા, જેઓ નિનવાસ શ્રાવકને જોઈને વ્રતપાલન કરતા હતા. जिनदास ५. वि० [जिनदास
રાયપુરનો એક રહેવાસી ને માંસ વગેરે ખાવામાં આસક્ત હતો. મરીને રાજગૃહમાં વામન્ન થયો.
जिनदास ६. वि० [जिनदास]
પાડલિપુત્રમાં રહેતો એક શ્રાવક
जिनदासगणि / जिनदासमहत्तर वि० [जिनदासगणिમહત્તર એક વિદ્વાન આચાર્ય તેમણે નિસીઇ, માવસય, વસર્રયાશિય, ઉત્તરાયળ, નંદી, અનુઝોનવાર આદિની પૂર્તિ રચેલી છે.
जिनदासगणिखमग. वि० [जिनदासगणिक्षपक]
મહાનિશીદ સૂત્રના જિર્ણોદ્ધારને બહુમાન્ય કરનાર એક આચાર્ય
બિનવિટ્ટ. વિશે॰ [નિનકૃષ્ટ]
જિનેશ્વરે જોયેલ
जिनदेव - १ वि० [[जिनदेव)
સાર્કતનગરમાં રહેતો ભ॰ મહાવીરનો અનુયાયી તે વિભાય ના રાજાને ભ॰ મહાવીરની નિશ્રામાં મળેલો जिनदेव-२ वि० [[जिनदेव]
ચાવડું ના શજો અમિત અને રાણી અનુસ્પરી નો પુત્ર તેને એક વખત એવી બીમારી થઈ કે જેમાંસ
ખાવાથી જ મટે, તેણે આ ઉપાય ન કર્યો પણ સમાધિ મૃત્યુ સ્વીકારી મોક્ષે ગયા.
जिनदेव - ३ वि० [ जिनदेव]
.
ચંપાનગરીનો એક શ્રાવક તે મહિષ્ણુતા નગરીએ જતો હતો. માર્ગમાં જંગલી પશુનો શિકાર બની ગયો. जिनदेव-४ वि० [जिनदेव
कुणाल
મન્વન્ધ નગરીમાં બૌદ્ધ સાધુ મયંમત્ત અને OTH ને જેણે વાદમાં હરાવેલા તેવા એક આચાર્ય, તે બંને પછીથી નિનર્દેવ ના શિષ્ય બન્યા.
નિર્દેસિય, વિશે॰ [નાિનવેશિત] જિનેશ્વર પ્રરૂપિત
जिनधम्म पु० [जिनधर्म]
જૈનધર્મ, જિનેશ્વર ભગવાને કહેલ जिनधम्म वि० [जैनधर्म
કાંચનપુરનો એક શ્રેષ્ઠી તેણે પરમદું સહ ઉપસર્ગ સહન કર્યા અને ઉત્તમાર્ગની આરાધના કરી બિનક્રિયા. સ્ત્રી {/નાતમા}
અરિહંતની મુર્તિ, જિનેશ્વર પ્રતિમા जिनपणीय, विशे० [जिनप्रणित)
જિનેશ્વરે કહેલ
जिनपन्नत्त त्रि० [जिनप्रज्ञप्त ]
જિનેશ્વરે પ્રરૂપેલ-કહેલ जिनपरियाय पु० [जिनपर्याय ]
કેવિલપણાનો પર્યાય
जिनपवयण. पु० [जिनप्रवचन ]
આગમ-શાસ્ત્ર દ્વાદશાંગી जिनपसत्थ. त्रिo (जिनप्रशस्त)
તીર્થંકરે પ્રશંસા કરેલ વખાણેલ जिनपालिय. वि० [जिनपालित] ચંપાનગરીના સાર્થવાહ મયંતી અને મહવા નો પુત્ર, તેને નિનવિસ્વય ભાઈ હતો. દરિયાના વંટોળમાં તે મુશ્કેલીમાં મુકાયા. રચળદ્ધિવ ની દેવીએ તેને પકડી લીધો. સેનાચા દ્વારા છૂટયો. ઘેર ગયો. દીક્ષા લીધી. जिनपूयट्ठि. पु० [ जिनपूजार्थिन् ]
ગૌશાળાદિની જેમ જિન તરીકે પોતાની પૂજાને ઇચ્છનાર
Page 231
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
जिनप्परूविय. त्रि० [ जिनप्ररूपित ]
જિનેશ્વરે પ્રરૂપેલ કહેલ जिनप्पलावि पु० [जिनप्रलापिन्
પોતાને જિન તરીકે કહેવડાવનાર
जिनबिंब न० [जिनबिम्ब ]
જિનપ્રતિમા
जिनभत्ति, स्वी० [जिनभक्ति ]
અરિહંતની ભક્તિ
जिनभत्ती. स्त्री० [[जिनभक्ति]
જુઓ ઉપર
जिनभासिय, त्रि० [जिनभाषित ]
જિનેશ્વરે ભાખેલ
जिनमग्ण पु० [जिनमार्ग)
મોક્ષમાર્ગ, જિનેશ્વરે દેખાડેલ માર્ગ
जिनमय, न० [जिनमत ]
જૈનદર્શન
जिनमयट्ठिय. त्रि० [जिनमतस्थित ] જૈન દર્શનમાં સ્થિર થયેલ जिनमयनिउण त्रि० [जिनमतनिपुण ] જૈનમત દર્શનમાં કુશળ બનેલ जिनरक्खिय. वि० [जिनरक्षित]
आगम शब्दादि संग्रह
કથા નિનાનિત અનુસાર-ફક્ત એટલું કે તે रयणद्दिवदेवी ना मोहमां खासत बन्यो प्रा
गुभाव्या.
जिनवयण न० /जिनवचन)
જિન વચનમાં અનુરાગી
जिनवयणसुभासिय न० [ जिनवचनुसुभाषित ]
જિન વચનરૂપ સુભાષિત जिनवयणामयविभूसिय न० [ जिनवचनामृतविभूषित ] જિનવચન અમૃતથી શણગારેલ-મંડિત
जिनवर. पु० [जिनवर ]
તીર્થંકર પરમાત્મા
जिनवरमय पु० [ जिनवरमत ]
તીર્થંકરનો મત, જૈન દર્શન
जिनवरवयणरहित त्रि० [जिनवरवचनरहित]
જિનવર વચનથી રહિત
जिनवरवसह. पु० [जिनवरवृषभ ]
સામાન્ય કેળવીઓમાં શ્રેષ્ઠ એવા અરિહત
जिनवरिंद, पु० [जिनवरेन्द्र ]
અરિહંત પરમાત્મા, તીર્થંકર
जिनवसह. पु० [ जिनवृषभ ]
સામાન્ય કેળવીઓમાં શ્રેષ્ઠ એવા जिनवीर वि० [जिनवीर
ભ॰ મહાવીરનું એક નામ जिनवत्तसुत्त न० [जिनोक्तसूत्र]
જિનેશ્વરે કહેલા સૂત્ર जिनसंकास, पु० [जिनसङ्काश ] જિનતુલ્ય
जिनसंधव पु० [जिनसंस्तव ]
જિનસ્તુતિ
जिनसकथा. स्वी० [जिनसकथा)
અરિહંતના વચન
जिनवयण अनुगय. त्रि० [जिनवचनानुगत ]
જિનવચનને અનુસરનાર-જાણ કાર जिनवयणभासिय न० [जिनवचनभाषित |
જિનવચનને વચનમાં કહેલ
जिनवयणमनुगयगई. स्त्री० [जिनवचनानुगतमति] જેની બુદ્ધિ જિનવચનને અનુસરે છે તે जिनवयणमप्पमेय, न० [जिनवचनमप्रमेय ] માપી ન શકાય તેવા અનંત જિનવચન जिनवयणरत. त्रि० [जिनवचनरक्त ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
જિનેશ્વરની દાઢા
जिनसकहा. स्वी० [जिनसकथा) જુઓ ઉપર
जिनसद्द. पु० [जिनशब्द ]
જિન શાબ્દ जिनसासन, न० [जिनशासन ] જૈનદર્શન, જૈનધર્મ
जिनसासनग, पु० [जिनशासनक] જૈનદર્શન સંબંધિ
Page 232
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
जिनसासनपरंमुह. त्रि० [जिनशासनपराङ्मुख]
જૈન દર્શનથી વિમુખ जिनसीस. पु० [जिनशिष्य]
જિનેશ્વરના શિષ્ય ગણધારાદિ जिनातिसेस. पु० [जिनातिशेष]
જિનેશ્વરનો મહિમા जिनेस. पु० [जिनेश]
અરિંહત ભગવંત जिनेसर. पु० [जिनेश्वर]
જુઓ ઉપર जिनोत्तम. पु० [जिनोत्तम]
જુઓ ઉપર जिनोदिट्ठ. विशे० [जिनोदिष्ट]
આપ્તપુરુષ કે અરિહંતે દર્શાવેલ जिनोवएस. पु० [जिनोपदेश]
અરિહંતનો ઉપદેશ जिब्भगार. पु० [जिह्वाकार]
જીભનો આકાર બનાવનાર એક કારીગર जिब्भछिन्नग. पु० [जिह्वाछिन्नक]
જીભને છેદનાર, કપાયેલ જીભવાળો जिब्भछिन्नय. पु० [जिह्वाछिन्नक] यो पर जिब्भा. स्त्री० [जिह्वा]
જીભ, પાંચ ઇન્દ્રિયમાંની એક ઇન્દ્રિય जिब्भामय. त्रि० [जिह्वामय]
જીભ સંબંધિ जिब्भामयदुक्ख. न० [जिह्वामयदुःख]
જીભને પ્રતિકૂળ સંયોગથી થતી દુઃખ जिब्भामयसुक्ख. न० [जिह्वामयसुख]
જીભને અનુકૂળ સંયોગથી થતી સુખ जिब्भामात. त्रि० [जिह्वामय]
જીભ સંબંધી जिभिंदिय. न० [जिह्वेन्द्रिय]
જિહાઇન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, જીભ जिभिंदियत्त. न० [जिह्वेन्द्रियत्व] રસના-ઇન્દ્રિયપણું
जिभिंदियत्थोग्गह. पु० [जिह्वेन्द्रियार्थावग्रह]
જીભ ઇન્દ્રિય વિષયક સામાન્ય બોધ जिभिंदियधारणा. स्त्री० [जिहेन्द्रियधारणा]
જીભ ઇન્દ્રિય વિષયક ધારણા-સામાન્ય બોધ પછીનો નિશ્ચય जिभिंदियनिग्गह. पु० [जिह्वेन्द्रियनिग्रह]
જીભ-ઇન્દ્રિયના વિષયોને અંકુશમાં રાખવા जिभिंदियपच्चक्ख. न० [जिह्वेन्द्रियप्रत्यक्ष]
જીભ ઇન્દ્રિય સન્મુખ जिभिंदियपरिणाम. पु० [जिह्वेन्द्रियपरिणाम]
જીભ-ઇન્દ્રિયના વિષય સંબંધિ ભાવ जिभिंदियभावना. स्त्री० [जिह्वेन्द्रियभावना]
જીભ ઇન્દ્રિય વિષયક ભાવના जिभिंदियबल. पु० [जिह्वेन्द्रियवल]
બળના એક પ્રકાર-રસનેન્દ્રિયની શક્તિ जिभिंदियमुंड. पु० [जिह्वेन्द्रियमुण्ड]
જીભ-ઇન્દ્રિયને જીતનાર जिभिंदियलद्धि. स्त्री० [जिहेन्द्रियलब्धि]
જીભ-ઇન્દ્રિયની પ્રાપ્તિ जिब्भिया. स्त्री० [जिहिका]
જીભ, જીભના આકારે રહેલ પદાર્થ जिमिय, त्रि० [जिमित]
ભોજન કરેલ जिम्म. त्रि० [जिम्ह]
કપટ, માયા जिम्ह. त्रि० [जैम्ह]
કપટી, માયાવી जिय. न० [जित]
हित, ४य, तेल, वश रेल, त-मायार जिय. पु० [जीव]
सो 'जिव' जियंतग. पु० [जीवान्तक]
એક પ્રકારની વનસ્પતિ जियंती. स्त्री० [जीवन्ती]
એક જાતની વેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 233
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
जियकप्पिय, पु० / जीतकल्पिक ]
જીત કલ્પને આચરનાર નિયોત. ત્રિ॰ [નિતોu] ક્રોધ વિજેતા નિયનિદ્. ત્રિ [નિતનિદ્ર] નિદ્રાને જીતનાર, અપ્રમાદી નિયપરિસન્ન. ત્રિ [નિતપરિષહ]
પરીષહોને જીતનાર
जियपरीसह त्रि० [ जितपरीषह]
જુઓ ઉપર
નિયમય, ત્રિ॰ [નિતમ]
ભયને જીતનાર નિયમાન, ત્રિ॰ [નિતમાન]
માનને જીતનાર
નિયમાય, ત્રિ [નિતમાયા]
માથાને જીતનાર
નિયાન, hor
રાગને જીતનાર નિયનોમ, ત્રિ॰ [નિતતોમ]
લોભને જીતનાર
નિયતોય, ત્રિ॰ [નિતતોળ]
.
સંસારને જીતનાર
जियलोयबंधु. पु० [जितलोकबन्धु]
સંસારને જીતનાર માટે ભાઇ સમાન તીર્થકર
जियलोह. त्रि० (जितलोभ)
લોભને જીતનાર
નિયવ. ત્રિ॰ [નિતવત્]
જય પ્રાપ્ત કરેલ
નિયત્તિ. વિ॰ [નિતવર્તિન]
आगम शब्दादि संग्रह
વસંતપુરનો સાર્થવાહ, તેને ઘનવેવ નામનો ભાઈ હતો. નિવસન્તુ-૧, વિ{ા
પંચાલદેશના કંપિલપુરનો રાજા, ભ॰ મલ્લિ પાસે દીક્ષા લીધી. મોક્ષે ગયા. કથા જુઓ ‘મનિ’
जियसत्तु- २. वि० [जितशत्रु]
ચંપાનગરીનો રાજા, તેને ધારિની નામે પત્ની (રાણી) હતી. ઝદ્દીનસત્તુ નામે પુત્ર હતો. સુવવૃદ્ધિ મંત્રી હતો. ખાઈના પાણીની અમનોજ્ઞતા-મનોજ્ઞતા સમજાવી ‘સુઘુધિ મંત્રીએ ચતુર્યામ દેશના યુક્ત ધર્મ પમાડ્યો. દીકા લીધી મોક્ષે ગયા.
जियसत्तु-३ वि० [जितशत्रु આમલકલ્પાનો રાજા
जियसत्तु - ४. वि० [जितशत्रु
શ્રાવસ્તી નગરીનો રાજા ભ॰ પાર્કનું શાસન હતી તણ સ્પર્શ પરીષહના દ્રષ્ટાંતમાં આવે છે
जियसत्तु ५ वि० [जितशत्रु
વાણિજ્યગ્રામનો રાજા, તેના શાસનમાં આનંદ ગાથાપતિ થયો. એક વખત ભ મહાવીરના દર્શનાર્થે ગયેલો. जियसत्तु - ६. वि० [ जितशत्रु] ચંપાનગરીનો રાજા તેના શાસનમાં કામદેવ શ્રાવક થયેલો. (નિયસતુ-૨ અને ૬ જુદા છે. કેમકે ખિવસતુ-૨ એ ચતુર્યામ ધર્મ સ્વીકારેલ જ્યારે ભ॰ મહાવીરમાં પંચ મહાવત ધર્મ છે.)
जियसत्तु ७. वि० [जितशत्रु]
વારાણસીનો રાજા જેના શાસનમાં પુનીયા તથા સુરાàવ શ્રાવક થયા
जियसत्तु-८. वि० [ जितशत्रु]
આલભિયાનો રાજા તેના શાસનમાં 'પુસ/T શ્રાવક થયો
जियसत्तु- ९. वि० [जितशत्रु]
કપિલપુરનો રાજા, જેના શાસનમાં કોનિક શ્રાવક
થયો
जियसत्तु - १०. वि० [जितशत्रु]
પોલાસપુરનો રાજા જેના શાસન સમયે સવ્વાનપુત્ત શ્રાવક થયો
जियसत्तु-११ वि० [जितशत्रु)
શ્રાવસ્તીનો રાજા જેના શાસનમાં નવીનીવિયા અને ‘ભેયાપિતા શ્રાવક થયેલા (નિયસત્તુ-૪ અને ૧૬ બંને જુદા હોય કેમકે નિયસનું-૪ નો કાળ ભ॰ પાર્કનો છે અને ભ॰ મહાવીરમાં થયા છે)
...
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 234
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
जियसत्तु-१२. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-२५. वि० [जितशत्रु ભદિલપુરનો રાજા (ભ૦ નેમિનાથના કાળમાં થયેલ). ઉજ્જૈનીનો રાજા તેને બે પુત્રો હતા. જેણે દીક્ષા લીધી जियसत्तु-१३. वि० [जितशत्रु]
जियसत्तु-२६. वि० [जितशत्रु| કાકંદીનો રાજા, ભ૦ મહાવીરની દેશના સાંભળવા ગયો, પાડલિપુત્રનો રાજા રોહર તેનો મંત્રી હતો તેણે મવા સાર્થવાહિની ના પુત્ર ધન નો દીક્ષા जियसत्तु-२७. वि० [जितशत्रु મહોત્સવ કર્યો
કોસાંબીનો રાજા સિવ તેનો પુરોહિત હતો जियसत्तु-१४. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-२८. वि० [जितशत्रु] સર્વતોભદ્ર નગરનો રાજા, તેને મહેસ૨૯ત્ત નામનો
વસંતપુરનો રાજા ધારિળી તેની પત્ની હતી. તેમને પુરોહિત હતો
મેરુફ નામે પુત્ર હતો, રાજાએ દીક્ષા લીધી. जियसत्तु-१५. वि० [जितशत्रु|
जियसत्तु-२९. वि० [जितशत्रु તિબિંછી નગરનો રાજા, જેણે મવરિન સાધુને પારણે
રાજા સળિય જે પૂર્વભવમાં સુમંગલ હતો, તે સુમંગલ શુદ્ધ આહાર દાન થકી મનુષ્યાયુ ઉપાર્જન કરેલ, જે પછી
ના પિતા, તેના મંત્રીને નામે પુત્ર હતો. જે મરીને ચંપામાં મદચંદ્ર નામે જમ્યો
ળિસ થયો जियसत्तु-१६. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-३०. वि० [जितशत्रु] સાવથી નગરીનો રાજા, જે રાજા પતિ નો આજ્ઞાધારી
પાડલિપુત્રનો રાજા, ઉજ્જૈનીને યુદ્ધમાં જીતેલ, તે ખંડીયો રાજા હતો. કથા જુઓ પતિ
વિUOT નામે પણ ઓળખાતો હતો. जियसत्तु-१७. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-३१. वि० [जितशत्रु] મિથિલાનો રાજા, જેની પત્ની રિળ હતી, તે ભ૦
મિાજોઠી નગરનો રાજા, તેની પુત્રી રેણુII હતી મહાવીરના કાળમાં થયો
જેના નમનિ સાથે લગ્ન થયેલા जियसत्तु-१८. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-३२. वि० [जितशत्रु રાજગૃહીનો રાજા (તે વખતે ભવ પાર્શ્વનું શાસન હતું,
મથુરાનો રાજા અને રાજકુમારી સિધિનો પિતા जियसत्तु-१९. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-३३. वि० [जितशत्रु હસ્તિનાપુરનો રાજા
તુરુવિણી નગરીનો રાજા તેને વ્રત નામે પુત્ર હતો. જે जियसत्तु-२०. वि० [जितशत्रु
રાજાની બ્રાહ્મણ પત્નીથી જન્મેલો ગરકુમાર નો પુત્ર તેને બે પુત્ર સસસ અને મસમ તથા :
जियसत्तु-३४. वि० [जितशत्रु એક પુત્રી સુમાનિયા હતી
એક રાજા, જે દીક્ષા લઈ મોક્ષે ગયા તેના ભાઈ સાધુ હતા जियसत्तु-२१. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-३५. वि० [जितशत्रु] મા નો રાજા, બીજા તીર્થકર ભ૦ અનિચ ના પિતા
લોહાર્ગલ નગરનો રાજા, જેણે કોઈ શંકાથી ભ૦ મહાવીર जियसत्तु-२२. वि० [जितशत्रु]
અને ગોશાળાને કેદ કરેલા મથુરાનો રાજા, તેને ‘નવેસિયનામે પુત્ર હતો जियसत्तु-३६. वि० [जितशत्रु] जियसत्तु-२३. वि० [जितशत्रु
છત્તમ નગરના રાજા, તેની પત્ની (રાણી)નું નામ મતા ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નગરનો રાજા, તેણે વળગપુર નામે હતું તેઓને નંદ્રના નામે પુત્ર હતો. આ નંદુન તે ભ૦ રાજધાની વસાવી, તેની પત્નીનું નામ રિળ હતુ મહાવીરનો પૂર્વભવનો જીવ जियसत्तु-२४. वि० [जितशत्रु
जियसत्तु-३७. वि० [जितशत्रु સાવત્થીનો રાજા ચંદ્રક અને મ તેના પુત્રો હતા मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 235
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વીતસોગા નગરનો રાજા, તેને મન નામે પુત્ર હતો. જે | નીયવM. To [નીતત્પ) વિદેહ ક્ષેત્રમાં પહેલો વર્નલૅવ થયો
પૂર્વાચાર્યની પરંપરાથી ચાલ્યો આવતો આચાર जियसत्तु-३८. वि० [जितशत्रु
जीयकप्पिय. त्रि० [जीतकल्पिक] ઉજ્જૈનીનો એક રાજા, જેને અમોદરદ નામે સારથિ હતો | જીતકલ્પિક, પરંપરાનુસારી આચારવાળો जियसत्तु-३९. वि० [जितशत्रु
जीयदंड. पु० [जीतदण्ड] ચંપાનગરીનો રાજા, સુમનમ નો પિતા
જીવિત નિગૃહલક્ષણ દંડ વિશેષ जियसत्तु-४०. वि० [जितशत्रु
जीयधर. वि० [जितधर] એક રાજા, જેના ધર્મ પ્રતિબોધક આચાર્ય થર્મોસ હતા
આચાર્ય સંડિટર્ન ના શિષ્ય जियसत्तु-४१. वि० [जितशत्रु
जीयववहार. पु० [जीतव्यवहार] અચલપુરનો રાજા, તેના પુત્ર અપર એ ૨ાહરિય
પરંપરાગત આચાર મુજબનો વ્યવહાર પાસે દીક્ષા લીધી
નીરવડ્ય. ૧૦ [નીરવર્ષ) जियसत्तु-४२. वि० [जितशत्रु
જીરાનો કચરો વસંતપુરનો રાજા, તેને સુમાનિયા નામે પત્ની હતી
નીરજ. ૧૦ [નીરજ઼] जियसत्तु-४३. वि० [जितशत्रु
જીરુ-એક વનસ્પતિ પાડલિપુત્રનો રાજા, ‘વેમ તેનો મંત્રી હતો
નીવ. પુo [] जियशत्तुतनय. वि० [जितशत्रुतनयो ।
જીવ, આત્મા, ચૈતન્ય, જીવન, એક દ્રવ્ય, નવમાનું એક
તત્વ શ્રાવસ્તીના રાજા નિયg નો પુત્ર, તૃણ પરીષહ સહન
નીવ. ઘાવ ની] કરવા સંબંધિ તેનું દ્રષ્ટાંત છે जियसत्तुसुअ. वि० [जितशत्रुसुत]
જીવવું, પ્રાણ ધારણ કરવા
जीवअपच्चक्खाणकिरिया. स्त्री० [जीवअप्रत्याख्यानમથુરાના રાજા નિયg નો પુત્ર, મુગલ પર્વત ઉપર શિયાળ દ્વારા ખવાયા છતાં સમાધિ જાળવેલી
શિયા] પ્રત્યાખ્યાનના અભાવે જે કર્મબંધાદિ પ્રવૃત્તિ
થાય તેવી ક્રિયા નિહા. સ્ત્રી [નિહ7]
जीवआणवणिया. स्त्री० [जीवआज्ञापनिका] જુઓ નિર્મ નીત. ૧૦ [નીત]
જીવ આજ્ઞા કરવાથી કર્મબંધ કરે તે ક્રિયા
जीवआरंभिया. स्त्री० [जीवारम्भिकी] પરંપરાથી ચાલતો વ્યવહાર, ફરજ, શ્રુત, મર્યાદા, એક
જીવ આરંભાદિ કારણે કર્મબંધ કરે તે ક્રિયા પ્રકારનો કલ્પ
जीवंजीव. पु० [जीवजीव] નીમૂત. પુo [નીમૂત] એક પ્રકારનો મેઘ-જે વરસે પછી જમીન દશવર્ષ સુધી
જીવનનો આધાર, જીવની શક્તિ, એક જાતનું પક્ષી ચીકણી રહે
जीवंजीवक. पु० [जीवंजीवक] નીમૂા. પુ[નીમૂત)
ચકોર એક જાતનું પક્ષી, એક જાતની વનસ્પતિ
जीवंजीवग. पु० [जीवंजीवक] જુઓ ઉપર નીપ. પુ[નીવડે
જુઓ ઉપર
નીવંત. કૃ૦ [નીવી ] જીવ, જીવન નીક. ૧૦ [ નીત] જુઓ નિત'
જીવતો, પ્રાણધારણ કરતો जीवंत. पु० [जीवत्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 236
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જીવવું તે जीवंतग. पु० [जीवत्क]
मी 'जिव' जीवंतय. पु० [जीवत्क]
यो 'जिव' जीवकाय. पु० [जीवकाय]
જીવલોક, જીવરાશિ जीवकिरिया. स्त्री० [जीवक्रिया ]
જીવની પ્રવૃત્તિ जीवग. पु० [जीवक]
એક પક્ષી-વિશેષ जीवग्गाह. अ० [जीवग्राह]
જીવને ગ્રહણ કરનાર जीवधन. पु० [जीवघन]
અસંખ્યાત પ્રદેશના પિંડરૂપ जीवघनपएसनिव्वत्तसंठाण. न० [जीवघनप्रदेशनिवर्त्तसंस्थान]
અસંખ્યાત પ્રદેશના પિંડરૂપ નિવર્સેલ સંસ્થાન जीवजोणि. स्त्री० [जीवयोनि]
જીવ-યોનિ, જીવનું ઉત્પત્તિસ્થાન जीवट्ठाण, न० [जीवस्थान]
જીવસ્થાન, ગુણસ્થાનક जीवण. न० [जीवन]
જીવન, જીંદગી जीवत्त. न० [जीवत्व]
જીવત્વ, જીવપણું जीवस्थिकाय. पु० [जीवास्तिकाय] ચૈતન્ય-ઉપયોગ લક્ષણવાળું, પાંચ અસ્તિકાયમાંનો એક અસ્તિકાય जीवत्थिय. पु० [जीवास्तिक]
જુઓ ઉપર जीवदय. पु० [जीवदय]
જીવદયા પાળનાર, દયાળુ जीवदया. स्त्री० [जीवदया] જીવોની અનુકંપા
जीवदिट्ठिया. स्त्री० [जीवदृष्टिजा]
જીવને જોઇને રોગદ્વેષદિ કરવાથી લાગતી ક્રિયા जीवनिकाय. पु० [जीवनिकाय]
જીવરાશી जीवनिस्सिय. त्रि० [जीवनिश्रित]
જીવથી નીકળેલ जीवनेसत्थिया. स्त्री० [जीवनसृष्टिकी]
જીવને લાગતી એક ક્રિયાનો ભેદ जीवपएसिय. पु० [जीवप्रदेशिक]
જીવના અસંખ્યાત પ્રદેશમાં છેલ્લા પ્રદેશે જ જીવ માનનાર એક નિહવ મત जीवपज्जव. पु० [जीवपर्यव]
જીવના પર્યાય जीवपन्नवणा. स्त्री० [जीवप्रज्ञापना]
જીવ સંબંધિ પ્રરૂપણા-વિશેષ जीवपरिणाम. पु० [जीवपरिणाम]
જીવના ભાવ કે પરિણામ વિશેષ जीवपाओसिया. स्त्री० [जीवप्रादोषिकी]
કોઇપણ જીવ ઉપર દ્વેષ કરવાથી લાગતી ક્રિયા जीवपाडुच्चिया. स्त्री० [जीवप्रातीत्यिकी]
જીવને આશ્રિને લાગતી એક ક્રિયા-વિશેષ जीवपीरग्गहिया. स्त्री० [जीवपारिग्राहिकी]
જીવના પરગ્રહથી લાગતી એક ક્રિયા जीवपुट्ठिया. स्त्री० [जीवस्पृष्टिका]
જીવના સ્પર્શથી લાગતી એક ક્રિયા-વિશેષ जीवप्पदेस. पु० [जीवप्रदेश]
જીવના પ્રદેશ जीवप्पयोगबंध. पु० [जीवप्रयोगबन्ध]
જીવના વ્યાપાર કે પ્રવૃત્તિથી થતો બંધ-વિશેષ जीवभाव. पु० [जीवभाव]
જીવપણું जीवमाण. कृ० [जीवत्]
જીવતો, પ્રાણ ધારણ કરતો जीवमिस्सिया. स्त्री० [जीवमिश्रिता] સત્યામૃષા-ભાષાનો એક ભેદ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 237
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
जीवमीसय ५० जीवमिश्रक]
જીવ-મિશ્ર, સત્યા મુષા ભાષાનો એક ભેદ
जीवरासि स्त्री० [ जीवराशि ]
જીવનો સમૂહ जीवलोक, पु० [ जीवलोक] જીવલોક, સંસાર
जीवलोग. पु० [ जीवलोक] જુઓ ઉપર
जीवलोय. पु० [ जीवलोक ] જુઓ ઉપર
जीववह. पु० [ जीववध ]
જીવને મારવો તે, પાણહરણ કરવા તે जीवविभत्ति स्त्री० [ जीवविभक्ति ]
જીવનો વિભાગ કે પૃથક્કરણ जीवविसेस, पु० [ जीवविशेष]
જીવના ભેદ, કોઇ ચોક્કસ જીવને આત્રિને जीववुडिपय न० [ जीववृद्धिपद ]
જીવવૃદ્ધિ પદ
जीववेयारणिया स्त्री० [जीववैदारणिका ] જીવને વિદારવાથી લાગતી એક ક્રિયા વિશેષ जीवसंगहिय, त्रि० [जीवसहित]
आगम शब्दादि संग्रह
જીવથી સંગ્રહ કરાયેલ કે સ્વીકારાયેલ जीवसण्णा. स्त्री० [जीवसंज्ञा]
જીવ સંતા, દશ સત્તામાંની એક સંજ્ઞા વિશેષ जीवसामंतोवणिवाइया स्त्री० [ जीवसामन्तोपनिपातिकी ] એક ક્રિયા ચારે તરફથી એકઠા થયેલ જન સમુદાયને
લીધે થતો કર્મબંધ વિશેષ તે
जीवसाहत्थिया. स्त्री० [ जीवस्वाहस्तिकी ]
પોતાના હાથથી જીવ મારવાદિ પ્રવૃત્તિને લીધે થતો કર્મબંધ-રૂપ એક ક્રિયા
जीवहिंसा स्वी० [ जीवहिंसा ]
જીવની હિંસા
जीवहियत्थ न० [जीवहितार्थ
જીવના હિતને માટે, જીવિહતાર્થે
જીવા, ધનુષ્યની દોરી, લંબાઇનું એક માપ, એક તરફથી બીજી તરફથી સીધી લીટી
जीवाजीव पु० जीवाजीव]
જીવ અને અજીવ પદાર્થ, ઉત્તરઋયણ સૂત્રનું એક અધ્યયન
जीवाजीवमिस्सिया, स्त्री० [ जीवाजीवमिश्रिता]
જીવ અજીવ વિષયક મિશ્ર ભાષપ્રયોગ, તેથી થતી કર્મબંધ રૂપ એક ક્રિયા
जीवाजीवमीसय पु० [ जीवाजीव मिश्रक)
જીવ અજીવ સંબંધિ મિશ્ર ભાષ પ્રયોગ जीवाजीवविभत्ति स्त्री० [जीवाजीवविभक्ति] ઉત્તર અયણ સુત્રનું એક અધ્યયન जीवाजीवाभिगम. पु० [ जीवाजीवाभिगम]
જીવ અજીવ સંબંધિ સમજણ, એક (ઉપાંગ) આગમસૂત્ર
जीवाभिगम. पु० [ जीवाभिगम ]
જીવ વિષયક સમજણ કે બોધ जीवाया. पु० [जीवात्मन् ]
ચૈતન્ય લક્ષણરૂપ ઉપયોગવંત આત્મા जीवि. पु० [जीविन् ]
જીવનવાળો, પ્રાણધારક
जीवि कृ० [ जीवितुम् ।
જીવવા માટે
जीविउकाम विशे० [ जीवितुकाम ]
જાવવની ઇચ્છાવાળો
जीवित न० [ जीवित]
જીવન
जीवित. पु० [ जीवितार्थिन् ] જીવનની ઇચ્છાવાળો जीविय न० [जीवित]
જીવન, પ્રાણધારણ जीविय न० [जीविक]
એક વનસ્પતિ
जीवियंतकरण, न० [ जीवितान्तकरण]
જીંદગીનો અંત કરવો તે जीवियट्ठि. पु० [जीवितार्थिन्]
जीवा. स्त्री० [जीवा ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 238
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવવાની ઈચ્છાવાળો નીવિયભાવના, સ્ત્રી૦ [નીવિત ભાવના]
જીવનનું સમાધાન કરવાની ભાવના जीविषय पु० [ जीवितक]
દયાપાત્ર જીવન
जीवियरसभ पु० [ जीविकरसभ] સાધારણ બાદર વનસ્પતિકાયનો એક ભે
जीवियववरोवण न० [ जीवितव्यपरोपण ] જીવિતથી મુક્ત કરવો, મારવો નીવિયા, સ્ત્રી [નીવિદ્યા]
આજીવિકા, જીવન નિર્વાહ સાધકવૃત્તિ
जीवियानाम, न० [ जीविकानामन् ]
આજીવિકારૂપ
નીવિયારિત. વિશે॰ [નીવિતાહ] જીવવા યોગ્ય
आगम शब्दादि संग्रह
जीवियासंसप्पओग. पु० [ जीविताशंसाप्रयोग ]
પ્રાણ-ધારણા-જીવવા માટેની અભિલાષા, હું ઘણા
લાંબાકાળ સુધી જવું એવી ઇચ્છ
जीवियासा, स्त्री० [जीविताशा ]
જીવવાની ઇચ્છા
जीवियाहेतु. पु० [ जीविकाहेतु]
આજીવિકા-જીવન નિર્વાહનો હેતુ
जीवोवलंभ पु० / जीवोपलम्भ]
જીવનું જ્ઞાન નીહા. સ્ત્રી [નિહ્વા] જુઓ ના શુષ્ણ, ×િo {{{{} યુક્ત સાહિત
ખુ. સ્ત્રી॰ [દ્યુતિ
કાંતિ, તેજ, દીપ્તિ, નિરયા-વલિયા સૂત્રનું એક અધ્યયન जुइम त्रि० [द्युतिमत्
તેજસ્વી, કાંતિવાન સંયમ, મોક્ષ
જ 'ઉપ' શિin. He
અપંગ, જેના હાથ પગ વગેરે અવયવો કપાયેલ હોય તે जुंज. धा० [ युज् ]
જોડવું, સંઘટ્ટો કરવો
ખુનળ, ન૦ [યોનન
યોજન, જોડવું, વ્યાપાર કરવો તે, ઉચિત કરવું
નુંનળતા, સ્ત્રી [યોનન] જુઓ ઉપર આંબળવા. સ્ત્રી {}} જુઓ ઉપર
ખુંબળા, સ્ત્રી ચોખના]
જુઓ ઉપર, કરણ-વિશેષ, મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિ
નુંનમાળ, નૃ૦ [યુગ્ગાન]
જોડતો, મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિ કરતો
जुंजयंत कृ० [ युञ्जत् ]
જુઓ ઉપર
નુંનિતા. ૐ॰ [યુવન્ના]
જોડીને, મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિ કરીને ખુશ, ૧૦ [ટુĪ]
યુગ, ચાર હાથ પ્રમાણ એક માપ, ઘોંસરું, ઘોંસરા
આકારનું પુરુષના હાથ-પગનું લક્ષણ, પાંચ વર્ષ પ્રમાણ
કાળ વિભાગ, એક મત્સ્ય, પાલખી
ખુશ, ન∞ ગ્રુપ}
ગાડાનું એક અંગ, ગાડી કે હળ ખેંચતી વખતે બળદના ખભા ઉપર રખાતું એક સાધન
जुगंतकड भूमि स्त्री० [ युगान्तकरभूमि ]
ગુરુ-શિષ્યની પરંપરાએ અવિચ્છિન્ન પણે સંસારનો અંત કરનાર જીવોની પરંપરા, તીર્થંકર શાસનમાં મોક્ષમાર્ગ નો અંત કરનાર ભૂમિ-પરંપરા
जुगंतकरभूमि स्वी० [ युगान्तकरभूमि ]
જુઓ ઉપર
નુાંતર. ૧૦ [યુગાન્તર]
યૂપ-પરિમિતભૂમિ ભાગ, ઘોંસરા પ્રમાણ આંતરું
जुगंधर १ वि० [ युगन्धर
जुइमंत त्रि० [द्युतिमत्]
જુઓ ઉપર
બુર્રમ. ત્રિ॰ [વ્રુતિમત્]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 239
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક આચાર્ય, જેની પાસે નિમ્નાનિયા એ શ્રાવકના વત ગ્રહણ કરેલા
जुगंधर - २. वि० [ युगन्धर]
અવર વિદેહક્ષેત્રમાંના એક તીર્થંકર ભગવંત
जुगप्पहाण, पु० ( युगप्रधान ]
યુગમાં થયેલ મહાન પુરુષ આચાર્ય ભગવંત
जुगबाहु. पु० [ युगबाहु]
જેના હાથ લાંબા છે તેવો जुगबाहु-१ वि० [ युगबाहु
પૂર્વ વિદેહના એક વાસુદેવ जुगबाहु- २. वि० [ युगबाहु
મહાવિદેહ ક્ષેત્રના એક તીર્થકર, જેને શુદ્ધ આહાર દાન
કરી વિનય કુમારે મનુષ્ય આયુ બાંધેલ, જે પછી अद्दनंदी कुमारथया
जुगबाहु - ३. वि० [ युगबाहु
આ ચોવીસીના નવમાં તીર્થંકરનો પૂર્વભવ
जुगमच्छ. पु० [ युगमत्स्य ]
મત્સ્ય-વિશેષ
जुगमाय. त्रि० [ युगमात्र ]
ઘોંસરા પ્રમાણે, ચાર હાથ પ્રમાણ કોઇ માપ
जुगमाया. स्त्री० [ युगमात्रा ]
જુઓ ઉપર
जुगमित्त. त्रि० [ युगमात्रा] दुखो उपर
जुगयं त्रि० [ युगवत् ]
કાળના ઉપદ્રવથી રહિત,
आगम शब्दादि संग्रह
जुगयं त्रि० [ युगवत् ]
ત્રીજા-ચોથા આરામાં જન્મેલ
जुगल न० [ युगल ]
भेडी, भेड़, युगलिङ
जुगलधम्मिय. पु० ( युगलधर्मिक)
સ્ત્રી-પુરુષના જોડલા રૂપ યુગલિક ધર્મવાળો जुगलय न० [ युगलक]
જોડલું, બેની જોડ
जुगव, त्रि० [ युगवत् ] खो 'जुगयं' जुगसंवच्छर, पु० [युगसंवत्सर ] પાંચ સંવત્સર પ્રમાણે કાળ વિશેષ
जुग्ग. त्रि० [ योग्य ]
લાયક
जुग्ग न० [ युग्य ]
खेड पालजी- विशेष, पोंसरी, घोसरी वहनार थोडा,
બળદ આદિ, ભારવાહક, એક વિમાન વિશેષ
जुग्ग आयरिया. स्वी० [ युग्याचर्या ]
યુગ-વાહનમાં જવું
जुग्गगय. त्रि० ( युग्यगत) વાહનમાં બેલ
जुज्झ था० (पुष्प)
યુદ્ધ કરવું. લડવું
जुज्झत. कृ० [ युध्यमान] લડતો, યુદ્ધ કરતો जुज्झसज्ज, पु० [ युद्धसञ्ज] યુદ્ધ માટે તત્પર બનેલ जुज्झसङ्क, विशे० (युद्धद्ध] [ યુદ્ધમાં શ્રદ્ધાવાન, યુદ્ધને ચાહનાર जुज्झसूर पु० (युद्धशूर)
जुगव. अ० [ युगतत्
યુદ્ધમાં ર जुज्झित्ता. कृ० [ युद्ध्वा ] લડીને, યુદ્ધ કરીને
એક સાથે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
जुग्गगिह, न० [ युग्यगृह ]
પાલખી કે વિમાન રાખવાની જગ્યા
जुग्गसाला. स्वी० [ युग्यशाला ] જુઓ ઉપર जुग्गारित पु० [ युग्यऋत ] વાહનમાં જવું તે
जुज्ज, धा० (युज)
જોડવું, યુક્ત કરવું
जुज्झ न० [ युद्ध]
યુદ્ધ, લડાઈ
Page 240
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
gUU. વિશે[નીuf]
નુત્ત. ત્રિ. [૩ ] જીર્ણ, જૂનું વૃદ્ધ
જુઓ ‘નુત્ત जुण्णगुल. पु० [जीर्णगुड]
जुत्तरूव. विशे० [युक्तरूप] જૂનો ગોળ
પ્રશસ્ત સ્વભાવી gUUતંદુન. ૧૦ [guતન્દુનો
जुत्तसोह. त्रि० [युक्तशोभ] જૂના ચોખા
યોગ્ય શોભાવાળું gUUા. વિશે. [yufક્ર)
जुत्तानंतय. न० [युक्तानन्तक] જુઓ ગુણ
અનંત નો એક ભેદ gUUસુરા. સ્ત્રી [guસુરા)
जुत्तामेव. अ० [युक्तमेव] જૂનો દારુ
યુક્ત જ जुण्णसेट्ठि. वि० [जिर्णश्रेष्ठिन]
जुत्तासंखेज्जय. पु० [युक्तासङ्ख्येयक] મસેન નું બીજું નામ, તે વારાણસીનો સાર્થવાહ હતો. અસંખ્યાતનો એક ભેદ તેની પત્નીનું નામ નંા હતું
जुत्ताहिगरण. न० [युक्ताधिकरण] gUUI. સ્ત્રી [નીuff)
હિંસાના ઉપકરણ અધિક-અધિક યોજવા તે, શ્રાવકના જૂના, પુરાણું
આઠમાં વ્રતનો એક અતિચાર जुण्हाग, स्त्री० [ज्योत्स्नाक]
નુત્તિ. સ્ત્રી) [m] ચાંદની, ચંદ્ર પ્રકાશ
યુક્તિ, કાળા, રીતિ, મેળવણી, વન્તિદસા સૂત્રનું એક તિ. સ્ત્રી [શુતિ]
અધ્યયન, વિશેષ નામ
जुत्ति. वि० [युक्ति [તિમ. વિશે[તિકત]
રાજા વત્સવ અને રાણી રેવડું નો પુત્ર, કથા નિસઢ કાંતિવાન
પ્રમાણે નુત્ત. ૧૦ [ોત્ર]
Mત્તિ. સ્ત્રી [તિ] જોંતર, પશુને બાંધવાની રસ્સી
કાંતિ નુત્ત. ત્રિ. [૩]
કુત્તિ. વિશેo [] યુક્ત, સહિત, જોડેલ, યોગ્ય, ધર્મઅવિરુદ્ધ, દેશકાલોત્પન્ન
ગ્ય, ધર્મઅવિરુદ્ધ, દેશકાલોત્પન્ન | યુક્તિને જાણનાર નુત્ત. ત્રિ, પુf]
जुत्तिसेन. वि० [युक्तिसेना અસંખ્યાત અને અનંત સંખ્યાનો એક ભેદ
આ અવસર્પિણીમાં ઐરાવતક્ષેત્રમાં થયેલા આઠમાં जुत्तपरिणय. त्रि० [युक्तपरिणत] સારી સામગ્રીથી યુક્ત-પાલખી વગેરે
બુદ્ધ. પુo [૩] जुत्तपालित. त्रि० [युक्तपालिक]
યુદ્ધ, લડાઈ પાસે પાસે
બુદ્ધનુદ્ધ. To [ जुत्तपालिय. त्रि० [युक्तपालिक]
યુદ્ધ પછી ફરી યુદ્ધ પાસે પાસે
जुद्धनीइ. स्त्री० [युद्धनीति] जुत्तफुसिय. न० [युक्तपृषत्]
લડવાની નીતિ પાણીના છાંટાનું પડવું
બુદ્ધનીતિ. સ્ત્રીયુદ્ધનીતિ]
કાંતિ
તીર્થકર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 241
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જુઓ ઉપર जुद्धसज्ज. त्रि० [युद्धसज्ज]
લડવાને માટે તત્પર થયેલ जुद्धसूर. पु० [युद्धशूर]
લડવામાં શૂરવીર जुद्धाइजुद्ध. न० [युद्धातियुद्ध]
દારુણયુદ્ધ जुद्धातिजुद्ध. न० [युद्धातियुद्ध] દારુણયુદ્ધ जुधिट्ठिल. वि० [युधिष्ठिरो
यो ‘जुहिट्ठिल' जुन्न. त्रि० [जीर्ण]
यो जुण्ण' जुम्म. पु० [युग्म]
યુગલ, જોડલું जुम्मपदेसिय. विशे० [युग्यप्रदेशिक]
સમ-સંખ્યા-બેકી પ્રદેશથી ઉત્પન્ન થયેલ जुम्ह. सर्व० [युष्मत्]
તમે, બીજા પુરુષનો વાચક जुय. पु० [युत]
લોઢાનું વાસણ जुय. पु० [यूप]
યજ્ઞસ્તંભ जुय. पु० [युग]
પાંચ સંવત્સર પ્રમાણ-કાળ વિભાગ, બેનસંખ્યા जुयणद्ध. न० [युगनद्ध]
એક પ્રકારનો ચંદ્ર નક્ષત્રનો યોગ, ચંદ્ર અને નક્ષત્રના યોગની સ્થિતિ બળદ પરના ઘોંસરા આકારે થાય તેવા પ્રકારનો યોગ जुयल. न० युगल]
मी 'जुगल' जुयलग. न० [युगलक]
यो जगल' जुयलधम्मिय. पु० [युगलधर्मिक]
સ્ત્રી-પુરુષ રૂપ યુગલ ધર્મવાળો
जुयलय. न० [युगलक]
यो जुगल' युव. पु० [युवन्]
યુવાન जुव, न० [द्युत]
જુગાર जुवइ. स्त्री० [युवति]
યુવાન સ્ત્રી जुवइत्त, न० [युवतित्व]
યુવાન સ્ત્રીરૂપ, યુવતિપણું जुवति. स्त्री० [युवति]
यो जुवइ' जुवती. स्त्री० [युवति]
यो ‘जुवइ' जुवय. पु० [युपक] શુક્લ પક્ષની બીજ અને ત્રીજનો ચંદ્રમાં जुवराज. पु० [युवराज]
यो जुवराय' जुवराय. पु० [युवराज]
યુવરાજ, ભાવિરાજા, રાજાના કુંવર जुवरायत्त. न० [युवराजत्व]
યુવરાજપણું जुवलय. न० [युगलक]
यो जुगल' जुवलिय. त्रि० [युगलित]
જોડલા રૂપે રહેલ जुवाण. पु० [युवन्]
યુવાન અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરેલ, યુવક जुवाणग. त्रि० [युवक]
જુવાન, જુવાનીને પ્રાપ્ત થયેલ जुवाणय, त्रि० [युवक]
જુઓ ઉપર जुवाणी. स्त्री० [युवती]
यो ‘जुवइ' जुव्वण. न० [यौवन]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 242
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
યુવાવસ્થા, યૌવન जुव्वणअनुपत्त. त्रि० [यौवनानुप्राप्त]
યુવાવસ્થાને પ્રાપ્ત થયેલ જુલિય, ત્રિ]
પ્રસન્ન, ખુશ जुहिट्ठिल. वि० [युधिष्ठिर હસ્તિનાપુરના પાંડુરાજાના મોટા પુત્ર, કથા જુઓ તો તે દીક્ષા લઈ મોક્ષે ગયા કૃષ્ણ અને બળદેવ પણ દ્વારિકા વિનાશ પછી તેમની નગરીમાં આવવા નીકળેલા બુદિયા. સ્ત્રી gિfથા)
જૂઇના ફૂલ जुहियापुड. पु० [यूथिकापुट]
જૂઇના ફૂલનો ગુંથેલ દડો, જૂઇનો પડો ગુદું. ઘ૦ @િl
આપવું, હોમ કરવો जूइगर. त्रि० [द्युतिकर]
દીપ્તિને કરનાર जूईगर. त्रि० [द्युतिकर]
જુઓ ઉપર નૂત. ૧૦ તિ )
જુગટું, બહોંતેર કળામાંની એક કળા - વિશેષ ખૂા. ૧૦ (દૂત] જુઓ ઉપર નૂય. પુo [૩૫]
જુઓ ‘ગુય ખૂય. પુo [ફૂપh] જુઓ ગુય जूयकर. विशे० [द्युतकर]
જુગારી जूयकार. विशे० [द्युतकर]
જુગારમાં આસક્ત નૂયા. ૧૦ કૂિપ%)
શુક્લ પક્ષ ખૂયા. ત્રિ૦ %I]
જુ, લીકા નૂયામાય. ૧૦ [પૂછામાત્ર)
હું જેવડું-એક માપ કે પરિમાણ વિશેષ તૂર. થા૦ [fa]
ઝૂરવું, ખેદ કરવો નૂર. ન. [હેદ્રન]
ઝૂરવું તે, ખેદ કરવો તે નૂરાયા. સ્ત્રી. [૩]
જુઓ ઉપર जूरावणया. स्त्री० [खेदापन]
શરીરની જીર્ણતા થવી તે, ખેદ કરાવવો તે નૂવ. પુ0 કૂિપ)
યજ્ઞસ્તંભ, પાતાળકળશ जूवय. पु० [यूपक] શુકલ પક્ષના પ્રથમ ત્રણ દિવસમાં સંધ્યાની પ્રભા અને ચંદ્રની પ્રભા એક થઈ જાય તે કૂવાસ્ત્રી[#I]
જું-લીખ ખૂલ. પુ. પૂિષ)
ઓસામણ, કઢી નૂસા. સ્ત્રી નિષT]
સેવા, સેવન ખૂણિય. વિશે ]
સેવન કરેલ ખૂદ. ૧૦ [પૂથ)
જૂથ, ટોળું, સમૂહ, જઝ્મથો जूहवइ. पु० [यूथपति] ટોળાનો સ્વામી, જૂથનો માલિક जूहवई. पु० [यूथपति]
જુઓ ઉપર | जूहाहिवइ. पु० [यूथाधपति ]
જુગારી
ખૂયસ્થતા. ૧૦ [ઘુતરઉ7%]
જુગારખાનું जूयपमाय. पु० [द्युतप्रमाद]
જુગાર રૂપી પ્રમાદ, છ પ્રકારના પ્રમાદનો એક ભેદ जूयप्पसंगि. त्रि० [द्युतप्रसङ्गिन्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 243
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુઓ ઉપર સ્મૃતિય ન
બ}
જૂઈના ફૂલ, જૂથમાં ઉત્પન્ન
जूहियट्ठाण न० [ यूथिकस्थान ]
ટોળાના સ્થાનો, જ્યાં ટોળું હોય તેવા સ્થાનો સ્મૃતિયા, સ્ત્રી {}
જૂઇના ફૂલ
जूहियागुम्म न० [ यूथिकागुल्म]
જૂઇનો ગુચ્છો
जूहियापुड, न० [यूथिकापुट ]
જૂઇના ફૂલનો બનાવેલ દડો, જૂઇનો પડો
जूहियामंडवग. पु० [ यूथिकामण्डपक ] ઇના ફૂલનો માંડવો
નં. ન ત
પાદપૂરણ વાક્યાલંકારમાં વપરાતો અવ્યય
નેસ. વિશે॰ [નેતૃ]
જીતનાર
એક ત્રિ{r}
મોટું પ્રથમ ઉત્પન્ન થયેલ
નેટ્ટ. પુ॰ [જ્યેષ્ઠ]
જેઠ નામનો મહિનો
आगम शब्दादि संग्रह
નામૂલી, સ્ત્રી મુન્ની જેઠ મહિનાની પૂનમ
નેઠા. વિ [જ્યેષ્ઠા]
રાજા પૈડા ની પુત્રી ભ॰ મહાવીરના મોટા ભાઈ
નવીવધ્યન ની પત્ની
નેન. ૬૦ [ઘેન]
જ્યાં, લક્ષણ-સૂચક અવ્યય પોળ. અ યંત્ર જ્યાં, જેસ્થાને
નેળામેવ. ૬૦ [નૈવ] ત્યાંજ
जेणामेव अ० ( यत्रैव)
.
જે સ્થાને જ
નેનેવ. ૬૦ [યવ]
જ્યાં, જેસ્થાને
એમ.
મિ
જમવું, ભોજન કરવું
નેમળ, ૧૦ [તેમન]
જમણવાર
પ્રેમળા, ૧૦ એમન
બાળક ખાતા શીખે તે વખતે કરાતો એક સંસ્કાર વિશેષ
નેમાવળ, ૧૦ [તેમન]
ભોજન કરાવવું તે
ગયા. વિશે {}
sig. ત્રિ{li}
મોટું
નેટ્ટુપુત્ત. પુ૦ [જ્યેષ્ઠપુત્ર) મોટો દીકરો
એકમાનુ, પુ॰ {krn'}
મોટોભાઇ
जेट्ठविनयबहुमान, न० [ ज्येष्ठविनयबहुमान] વડીલ કે મોટાને વિનય અને બહુમાન કરવું તે એકમુપ્તા. ↑ [મનુ}
મોટી વહુ નેટ્ટા. સ્ત્રી [જ્યેષ્ઠા]
મોટી, એક નક્ષત્રનું નામ મોટી બહેન, જેઠાણી
जेट्ठामूल. पु० [ ज्येष्ठामूल]
જેઠ મહિનો, જેઠ મહિના સંબંધિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
જીતનાર, જય કરનાર
નો. ૬૦ [ટું]
જે જે કંઇ
તેઅ. પાવ ખ
જોડવું, ખતમ કરવું, સમાપ્ત કરવું
जोअ. धा० [द्योतय् ]
પ્રકાશીત કરવું
એડ. પુ॰ {}}}
અગ્નિ, પ્રકાશ, તેજ, જ્યોતિ, જ્ઞાન ચનુવાળો, જ્યોતિષ્ઠ વિમાન, જ્યોતિષ-જ્ઞાન સંબંધિ શાસ્ત્ર, દીવાની જ્યોત,
Page 244
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
જ્યોતિષ ચક્રનો છેડો
સત્કાર્ય કરવાથી ઉજ્જવલ સ્વભાવ-વાળો, જેમાંથી અગ્નિ પ્રાપ્ત થાય તેવા કલ્પવૃક્ષ
जोइसगण. पु० [ज्योतिर्गण ] જ્યોતિષ્ઠ દેવોનો સમૂહ
નોડ્. પુ॰ [ખ્યોતિષ]
ગ્રહ-નક્ષત્ર-તારા વગેરે જ્યોતિક, દેવોના ચાર ભેદમાંનો ખોફસાળરાયપન્નતિ, સ્ત્રી તાનપ્રાપ્તિ}
એક ભેદ
નોવ. પુ૦ [ખ્યોતિન્દ્ર]
જ્યોતિષ-ઇન્દ્ર
जोइजसा वि० [ ज्योतिर्यशा
ચંપાનગરીના એક ગૃહસ્થની પત્ની, જૉસિઝ ના શિષ્ય રુવ દ્વારા તેની હત્યા થયેલી
जोइज्जमाण. कृ० [दृश्यमान ]
દેખાતું
जोइट्ठाण न० [ ज्योतिःस्थान]
અગ્નિને રાખવાનું સ્થાન, પ્રકાશના સ્થાનરૂપ નોહ્તા. Đ૦ [યોનયિત્વા]
જોડીને, પૂર્ણ કરીને, યોજના કરીને जोइभायण, न० [ ज्योतिर्भाजन ] અગ્નિનું હામ વાસણ વિશેષ
जो भूव. त्रिo [ ज्योतिर्भूत] જ્યોતિમર્થ થયેલ
નોય. ત્રિ૦ [ૌશિ]
યોગવાળા, યૌગિક શબ્દ
ત
आगम शब्दादि संग्रह
નોકય, શિ
યોજેલ, જોડેલ
जोइरस न० [ ज्योतिरस]
એક રત્ન जोइस, न० ज्योतिष् ]
જ્યોતિષ ચક્ર, જ્યોતિષી-દેવો-સૂર્ય ચંદ્રાદિ, જ્યોતિષ શાસ્ત્ર, જ્યોતિષ દેવવિમાન રૂપ, ચંદ્ર, અગ્નિ, જ્યોતિષ વિમાનની આભા
ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ આગમસૂત્ર
जोइसपह, पु० [ ज्योतिः पथ ]
સૂર્ય-ચંદ્રાદિ જ્યોતિક દેવોનો ભ્રમણ માર્ગ નોસપ્પન્ન. ત્રિ [ખ્યોતિ:પથ]
જુઓ ઉપર નોસપ્પતા, સ્ત્રી [બ્યોતિ:પ્રમા] જ્યોતિશદેવ સમાન કાંતિ-પ્રમા
जो समंडिउद्देसग. पु० [ ज्यौतिर्मण्डिकोद्देसक ] જીવાજીવાવિગમ સૂત્રનો એક ઉદ્દેસો जोइसराय. पु० [ ज्योतीर्राज ]
સૂર્ય, ચંદ્ર
जोइसरायपन्नति. स्त्री० [ ज्योतीर्राजप्रणप्ति ] ચંદ્રપન્નત્તિ (ઉપાંગ) આગમ સૂત્રનું પરમનામ जोइसवासी. पु० ( ज्योतिर्वासिन् ]
જ્યોતિષ્ઠ વિમાનમાં વસનાર દેવ जोइसविमाण न० [ ज्योतिर्विमान]
જ્યોતિક દેવના વિમાન વિશેષ जोइसविहूण, न० [ ज्योतिर्विहीन ]
જ્યોતિ દેવ રહિત
जोइसामणय, न० [ ज्यौतिषायन] જ્યોતિષશાસ્ત્ર
जोइसालय पु० ज्योतिरालय]
જ્યોતિ દેવો
નો×િવ. પુ૦ [ખ્યોતિરિન્દ્ર]
જ્યોતિષ્ઠ દેવના ઇન્દ્ર-સૂર્ય અને ચંદ્ર जोइसिंदत्त न० [ ज्योतिरिन्द्रत्व ]
जोइस न० [ ज्योतिष् ]
જ્યોતિષ્ઠ દેવોના ઇન્દ્ર-રૂપ નોસિના, સ્ત્રી [ખ્યોત્સ્ના]
ભગવઇ સૂત્રનો એક ઉદ્દેસો
जो संगविउ त्रि० / ज्यौतिषाङ्गविद् ]
કૌમુદી, ચાંદની
જ્યોતિષ શાસ્ત્રના અંગો-વિભાગોને જાણનાર
ઔસિની. ી (1} દેવી વિશેષ
जोइसंत. पु० [ ज्यौतिषान्त ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 245
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
जोइसिय. पु० [ज्योतिष्क]
जोगंधरायन. वि० [योगन्धरायन સૂર્ય-ચંદ્ર-ગ્રહ-નક્ષત્ર-તારા ઓ પાંચ જાતના દેવો
રાજા લાયન નો મંત્રી जोइसियउद्देसय. पु० [ज्यौतिषिकोदेशक]
जोगखेम. न० [योगक्षेम] એક ઉદ્દે સક-વિશેષ
અપ્રાપ્તની પ્રાપ્તિ અને પ્રાપ્તનું રક્ષણ, યોગક્ષેમ નોસિયત્ત. ૧૦ [ળ્યતિષિઋત્વ)
जोगचलणा. स्त्री० [योगचलन] જ્યોતિષ્ક દેવપણું
મન-વચન-કાયાના યોગોનું ચલિતપણું जोइसियराय. पु० [ज्योतीर्राज]
जोगचुण्ण. न० [योगचूर्ण) જ્યોતિષ્ક દેવના રાજા-ઇન્દ્ર, ચંદ્ર-સૂર્ય
વશીકરણાદિ માટે તૈયાર કરાયેલ ચૂર્ણ जोई. पु० [ज्योतिष]
जोगजसा. वि० [योगयशा] यो 'जोइजसा' જ્યોતિષ્ઠ
નાનુંના. ૧૦ [ોગાયોનન] નોરસ. ૧૦ [ોતરસ]
સ્વાધ્યાયાદિ સંયમ યોગમાં બીજાને જોડવા તે એક રત્ન
जोगजुंजणया. स्त्री० [योगयोजनता] जोईरसमय. त्रि० [ज्योतीरसमय]
સ્વાધ્યાયાદિ સંયમ યોગમાં બીજાને જોડવાપણું જ્યોતિરસસનામક રત્નયમ
जोगनिमित्त. स्त्री० [योगनिमित्त] जोईसर. पु० [योगीश्वर]
મન-વચન-કાયાના યોગ નિમિત્તે થયેલ યોગીના સ્વામી, તીર્થકર
जोगनिरोह. पु० [योगनिरोध] जोएअब्ब. त्रि० [योजयित्वा]
મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિઓને અટકાવવી તે જોડવા યોગ્ય
जोगनिव्वत्ति. स्त्री० [योगनिर्वृत्ति] जोएत्ता. कृ० [योजयित्वा]
યોગની નિષ્પત્તિ જોડીને
ગોપષ્યવરવાળ. ૧૦ [ો પ્રિચારાનો जोएमाण. कृ० [युञ्जत्]
મન-વચન-કાયાના વ્યાપારનો ત્યાગ જોડતો
નોડિવવામા. ૧૦ [ોજ પ્રતિમUT] ના. પુo [ો]
મન-વચન-કાયાના યોગનું પ્રતિક્રમણ-પાપથી પાછા યોગ્ય, ઉચિત
હટવા રૂપ નો. પુo [T ]
નોડિનો પૂUOT. ૧૦ [ો પ્રતિજ પૂf) સંબંધ, જોડાણ, અપ્રાપ્ત વસ્તુની પ્રાપ્તિ, યુક્તિ, ઉપાય, વશીકરણાદિ પ્રવૃત્તિ અર્થે તૈયાર કરાયેલ એક ચૂર્ણ વશીકરણાદિ યોગ, ચિત્તવૃત્તિનો નિરોધ, પડિલેહણાદિ વિશેષ શુભ વ્યાપર પ્રવૃત્તિ, મન-વચન-કાયાનો વ્યાપર, સંયમ, | નોનડિસંક્તિળવા. સ્ત્રી [ો પ્રતિનીનતા મનઃ પ્રણિધાન, સમાધિ, ઇચ્છિત-વસ્તુનો લાભ, અવસર,
મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિને વશમાં રાખવી તે આત્મા-પરિણામ-રૂપવ્યાપર, પ્રત્યુપ્રેક્ષાદિ-રૂપ સંયમ
जोगपरिणाम. पु० [योगपरिणाम] યોગ.આકાશગમનાદિ, ફળરૂપ-દ્રવ્યસંઘાત, અંતઃકરણ
જીવના પરિણામોનો એક ભેદ-વિશેષ નો. પુo [T ]
जोगपरिव्वाइया. स्त्री० [योगपरिवाजिका] ચંદ્રનો નક્ષત્ર સાથે સંબંધ
સમાધિવાળી સંન્યાસિની નો. પુo [T ]
નોmપિંડ. ૧૦ [ifપug) પન્નવણા સૂત્રનૂ એક દ્વાર,
વશીકરણાદિથી પ્રાપ્ત કરેલ આહાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 246
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
નોળય. ૧૦ [થોળ]
યોગ સંબંધિ
નોવ. વિશે॰ [ોગવતો
સંયમ યોગયુક્ત, સમાધિસ્થ થનારો
जोगवंत. त्रि० [ योगवत् ]
જુઓ ઉપર
નોળવાહિતા, સ્ત્રી [યોગવાહિતા]
શ્રવણ કરેલાને યાદ રાખનાર-મનન કરવા રૂપ પ્રવૃત્તિ जोगवाहिया, स्त्री० [ योगवाहिता]
જુઓ ઉપર
जोगसंगह. पु० [ योगसङ्ग्रह ]
आगम शब्दादि संग्रह
શુભ મન-વચન-કાયાના વ્યાપાર રૂપ-પ્રશસ્ત યોગનો સંગ્રહ
जोगसंगहबल, न० [ योगसङ्ग्रबल ]
શુભ વ્યાપાર રૂપ પ્રવૃત્તિ जोगसच्च न० [ योगसत्य ]
મન-વચન-કાયાની સત્યપ્રવૃત્તિ
ઓહાની. ી ાની પ્રત્યુપ્રેક્ષણા સંયમરૂપ યોગનો ભ્રંશ
जोगहीन न० [ योगहीन ]
સંયમ યોગ રહિત
जोगानुजोग, पु० [ योगानुयोग ]
યોગાનુયોગ બનવાકાળ, વશીકરણાદિ ભાવ બતાવનારું
શાસ્ત્ર
जोगाया. (योगात्मन् )
યોગાત્મા, મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિમાં પ્રવર્તેલ આત્મા, સંયમ યોગરૂપ આત્મા
जोगीभूय न० [ योग्यीभूत]
ગર્ભધારણ કરવાને લાયક નોન બ્રા {} જોડીને, યોજીને
નોળય. પુ૦ [નોનળ]
એક શ્લોક દેશ
નોળિ.
સ્ત્રી [યોનિ
યોનિ, ઉત્પત્તિસ્થાન, સ્ત્રીનો ગુહ્યભાગ, ગીતની એક જાતિ, એક દેવ, જેના દેવતા ભગ છે તેવું પૂર્વાફાલ્ગુની
નક્ષત્ર, કારણ
ન
એન
પાવણા સૂત્રનું એક પદ
जोणिप्पमुह. विशे० [ योनिप्रमुख ]
યોનિ વગેરે, યોનિનું દ્વાર બોળિભૂલ. વિશ॰ (નમૂ}
યોનિ અવસ્થાને પ્રાપ્ત થયેલ બીજ આદિ जोणिमुहनिप्फडिय विशे० [ योनिमुखानिष्यतित ]
યોનિના મુખમાંથી નીકળેલ
ઓળિય. બ્રહ ને રે
યોનદેશમાં ઉત્પન્ન નોળિયા, સ્ત્રી [યોનિજા]
યોન નામક અનાર્ય દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલી દાસી, યોનિઉત્પત્તિસ્થાન
जोणिविहाण, न० (पोनिविधान)
યોનિના પ્રકાર
जोणिसंगह, पु० [ योनिसङ्ग्रह ]
યોનિ-ઉત્પત્તિ સ્થાનોનો સંગ્રહ जोणिसमुच्छेय. पु० [ योनिसमुच्छेद ] યોનિનો વિનાશ થવો તે
जोगि. पु० [योगिन्
યોગી, યોગસહિત નોળિય. ત્રિ [ૌશિ] યોગ સંબંધિ
जोणिसूल. पु० [ योनिशूल] યોનિનો રોગ નોળી. સ્ત્રીઓન જુઓ નિ
નોમ્પ. ત્રિ૦ [યોગ્ય] યોગ્ય, ઘટિન, ઉચિત
નોળા. સ્ત્રી [યોગ્યા]
जोणीपद न० [ योनिपद ]
ગુણાકાર કરવો તે, અભ્યાસ, ગર્ભધારણ લાયક યોનિ
પાવણા સૂત્રનું એક પદ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 247
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
जोणीपमुह. त्रि० [ योनिप्रमुख ]
सुखी जोणिप्पमुह जणीमुह, न० [ योनिमुख ] યોનિનું મુખ
जोणीवोच्छेद, पु० [ योनिव्यवच्छेद]
યોનિનો નાશ થવો તે
जोणीसंग्रह. पु० [ योनिसङ्ग्रह ]
ઉત્પતિ સ્થાનોનો સંગ્રહ जोन्ह, विशे० ज्योत्स]
शुल त स
शुपक्ष
जोण्हा. स्त्री० [ ज्योत्स्नाक ]
ચાંદની, કૌમુદી
जोति पु० [ ज्योतिस् ]
यो 'जोड़'
जोतिबल. विशे० ज्योतिर्बल] સૂર્ય સમાન તેજસ્વી
जोतिभायण न० [ ज्योतिर्भाजन ]
અગ્નિનું ઠામ
जोतिभूत विशे० [ ज्योतिर्भूत]
જ્યોતિર્મય થયેલ, પ્રકાશયુક્ત થયેલ
जोतिरस. पु० [ ज्योतीरस ]
એક રત્ન जोतिरसमय न० / ज्योतिरसमय)
એક રત્નવિશેષ યુક્ત जोतिस न० [ ज्योतिष् ]
खो 'जोइस ' जोतिसराय पु० / ज्योतीराज )
यंद्र-सूर्य, भ्योतिष्ठ हेवोनो राभ-छन्द्र जोतिसवासिय, पु० [ ज्योतिर्वासक ]
यो 'जोइसवासी'
जोतिसविसय न० [ ज्योतिर्विषय]
आगम शब्दादि संग्रह
જ્યોતિષ્ઠ દેવોના ઇન્દ્ર ચંદ્ર, સૂર્ય जोतिसिणी. स्त्री० [ ज्यौतिषेन्द्र ]
જ્યોતિક દેવલોકની દેવી जोतिसिय, पु० [ ज्योतिष्क ।
भुखो 'जोइसिय
जोतिसियत्त, न० [ ज्योतिषिकत्व |
જ્યોતિષ્ઠ દેવપણું
जोत्त न० [ योक्त्र ]
જોતરું, પશુને બાંધવાનું દોરડું
जोत्तम न० [योक्त्रक ]
જુઓ ઉપર
जोध. पु० [ योध]
સુભટ, યોદ્ધો जोय. पु० [ योग] पृथ्वी जोग
जोय. धा० [ योजय)
જોડાવવું યોજના કરાવવી
जोय. धा० [ युज् ]
જોડવું, યોજના કરવી
जोय. धा० (धुत्
જ્યોતિ મુકવી, પ્રકાશવું जोय. न० [दे०, युग ]
देखो 'जुग' जोयण न० [योजन |
યોજન, ચાર ગાઉ, ચાર ગાઉ પ્રમાણ ક્ષેત્ર, લંબાઈનું એક માણા, જોડવું તે
जोयणनीहारि, त्रि० [ योजननिहारिन्] યોજનમાં વિસ્તાર પામનાર जोयणपुहत्तिय, न० [योजनपृथक्त्विक] યોજન પૃથવ બેથી નવયોજન जोयणवेला. स्त्री० [ योजनवेला]
એક યોજન ચાલતા જેટલો વખત લાગે તે जोयणसतपुहत्तिय न० [ योजनशतपृथक्त्विक ]
બસોથી નવસો યોજન
जोयणसहस्सपुहत्तिय, न० [ योजनसहस्रपृथक्त्विक ]
Page 248
જ્યોતિસ્ સંબંધિ વિષય जोतिसामयण, पु० [ ज्योतिषायण] જ્યોતિષ સંબંધિ શાસ્ત્ર
जोतिसिंद पु० [ ज्यौतिषेन्द्र ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
બે હજાર થી નવ હજાર ભોજન जोयणय. न० [योजनक]
यो जोयण' जोयणा. स्त्री० [योजना]
યોજના, જોડાણ जोयणिय. न० [योजनिक]
જોડાણ સંબંધિ, યોજન વિષય जोयणिया. स्त्री० [योजनिका]
યોજનિકા जोयावइत्तु. त्रि० [योजयितु]
યોજનાર, જોડનાર जोयावेत्ता. कृ० [योजयित्वा]
જોડીને, યોજીને जोवण्ण. न० [यौवन]
યુવાવસ્થા, યૌવન जोवित्ता. कृ० [योजयित्वा]
જોડીને, યોજીને जोव्वण. न० [यौवन] यो जोवण' जोव्वणग. न० [यौवनक]
યુવાનપણું जोव्वणगुण. पु० [यौवनगुण]
યૌવનના ગુણ जोव्वणट्ठाण, न० [यौवनस्थान]
યુવાવસ્થાનું સ્થાન जोव्वणजल. न० [यौवनजल] મધ્યભાગમાં રહેલું પાણી जोसिया. स्त्री० [योषित]
ધ્યાન ધરવું
[झ] झंख. धा० [दे०]
વારંવાર બોલવું, ઝંખવું झंझ. पु० [झञ्झ]
सह, टी, मेट झंझकर. पु० [झञ्झकर] કલહ કરનાર, ઝઘડાખોર, સંપ્રદાયમાં ભેદ પડે તેવી
ખટપટ કરનાર, અસમાધીનું ૧૮મુ સ્થાનક સેવનાર झंझा. स्त्री० [झञ्झा] व्याकुलता,
विता, लह, तीन, ये वाय, माया, 842,तृष्प, घ,तो झंझावाय. पु० [झञ्झावात]
વર્ષા સહિતનો તેજવાયુ झंझिय. विशे० [झझित] ભૂખ્યો झंप. धा० [आ+च्छदय] આચ્છાદન કરવું झंप. धा० [आ+क्रामय]
આક્રમણ કરવું झंपिता. कृ० [झम्पयित्वा]
અનિષ્ટ વચન બોલીને, આક્રમણ કરીને झंपिय. विशे० [झम्पित]
અનિષ્ટ વચન બોલેલ, ઢાંકેલ, આક્રમણ કરેલ झंपेत्ता. कृ० [झम्पयित्वा]
यो ‘झंपिता' झड. धा० [दे०]
ઝડવું, પાકા ફળ વગેરેનું પડવું, ઓછું થવું झत्ति. अ० [झटिति]
શીઘ, જલદી झय. पु० [ध्वज]
પતાકા झय. धा० [झय]
ફરકવું झयग्ग. पु० [ध्वजाग्र]
जोह. पु० [योध]
યોદ્ધો, લડવૈયો, સુભટ जोहि. त्रि० [योधिन्]
લડનાર जोहिट्ठिल. वि० [युधिष्ठिर]
यो जुहिठिल्ल' ज्झा. धा० [ध्यै]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 249
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ધજાનો અચગળનો ભાગ ક્ષયવંડ. પુo [qનદ્ર03) ધજા દંડ યા. સ્ત્રી [gd] ધજા, પતાકા, ચૌદ મહાસ્વપ્નોમાંનું એક સ્વપ્ન ક્ષર. થા૦ [fક્ષર)
ઝરવું, ઉપરથી પડવું શ્નર. પુo [HIR]
સ્મરણ કરાવનાર áરિ. સ્ત્રી નિરી) ઝાલર, ખંજરી, ઝાંજર નરિ. સ્ત્રી [íત્તરી)
જ્યોતિષ્કના અવધિજ્ઞાનનું સંસ્થાન જ્ઞનરી. સ્ત્રી [ત્તરી] જુઓ ઉપર झल्लरीसंठिय. त्रि० [झल्लरीसंस्थित]
ઝાલરના આકારે રહેલ કૂવUT. સ્ત્રીક્ષિપII) વિનાશ, ખપાવવું તે વિ. ત્રિવે ક્ષિતિ)
ખપાવેલ, નાશ કરેલ ફુર્વેત. વૃ૦ ક્ષિપય]
ખપાવતો, નાશ કરતો જ્ઞસ. પુo [ક્ષસ]
માછલું, માછલી, લૂસ. પુ0 ફ઼િ] એક દેવ વિમાન, એક નરક સ્થાન સવાર. ત્રિ. [0] અપકીર્તિ કરનાર સોર. વિશે. ફ઼િસોર) માછલીના પેટના આકારે રહેલ झसोयर. विशे० [झसोदर]
જુઓ ઉપર જ્ઞા. ઘ૦ [ā]
ધ્યાન કરવું, ચિંતવવું જ્ઞા. વિશે. ધ્યાયિન)
ધ્યાન કે ચિંતન કરનાર ક્ષાત્ત. ૦ [ધ્યાતુ)
ધ્યાન કે ચિંતન કરવાને માટે જ્ઞાન. ૧૦ [ધ્યાન]
ધ્યાન, ધર્મધ્યાનાદિ, અત્યંતર તપનો એક ભેદ, ચિંતવના, ચિત્ત એકાગ્રતા, મનન झणंतरिया. स्त्री० [ध्यानान्तरिका] આરંભેલ ધ્યાનની સમાપ્તિ, બે ધ્યાન મધ્યની અવસ્થા, શુકલધ્યાન झाणको?. पु० [ध्यानकोष्ठ]
ધ્યાન રૂપી કોઠાર झाणकोट्ठोवगय. पु० [ध्यानकोष्ठोपगत]
ધ્યાનરૂપી કોઠામાં નિમગ્ન છે તે झाणग्गि. पु० [ध्यानाग्नि]
ધ્યાનરૂપી અગ્નિ-જે કર્મરૂપી ઇંધણોને બાળી નાખે છે જ્ઞાનના. ૧૦ [પ્પાનવેનન]
જુઓ ઉપર झाणजोगमल्लीण. त्रि० [ध्यानजोगेलीन]
ધ્યાન અને યોગમાં જે લીન છે તે झाणजोगरय. त्रि० [ध्यानयोगरत]
ધ્યાન અને યોગમાં જે રત છે તે झाणविभत्ति. स्त्री० [ध्यानविभक्ति ]
એક ઉત્કાલિક આગમસૂત્ર झाणसंवरजोग. पु० [ध्यानसंवरयोग]
ધ્યાન-સંવર-યોગ, બત્રીશ યોગસંગ્રહમાંનો એક યોગ झाणोवओगचित्त. न० [ध्यानोपयोगचित]
ધ્યાનના ઉપયોગરૂપચિત્તની અવસ્થા ક્ષામ. વિશે. [૬]
બળેલું, દાઝેલું ક્ષામ. થા૦ []
બળવું, દાઝવું જ્ઞામ. વિશે[Mામ]
અનુજ્જવળ, બળેલું જ્ઞામ. થા૦ [MI] ઘમવું, બાળવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 250
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જ્ઞામ. થા૦ [Mાપ
ઓલવવું, બુઝાવવું જ્ઞામંત. ૦ [૧]
ધમતો, બળતો જ્ઞાનયંડિત. ૧૦ મિસ્થf37] દગ્ધભૂમિ જ્ઞામિક. ૧૦ [ત] દગ્ધ, પ્રજ્વલિત, કલંકિત, કાળું કરાયેલું જ્ઞાનેંત. વૃ૦ [9મ]
બાળવો, દઝાડતો જ્ઞાનેરા. ૦ [Mાત્વા]
બાળીને, દઝાડીને જ્ઞાય. વૃ૦ [ધ્યાત) ધ્યાન કરેલ, ચિંતવેલ
ઘ૦ [ā] ચિંતવવું, ધ્યાન કરવું ફ્લાયમાન. ૦ [ધ્યાય]
ધ્યાન કરતો, ચિંતવતો ફ્રાયવ્વ. વૃ૦ [uતવ્ય)
ધ્યાન કરવા યોગ્ય, ચિંતવવા યોગ્ય ફ્લાવાયા. સ્ત્રી [Mાપના]
બાળવું, અગ્નિ સંસ્કાર કરવો તે શિંર. ૧૦ ૦િ]
તેઇન્દ્રિય જીવની એક જાતિ જ્ઞિિિરડ. ૧૦ [ ]
જુઓ ઉપર જ્ઞિક્ષિય. વિશે. [2]
ધ્યાન, કરવું, ચિંતન કરવું (મા)બળવું, દીપ્ત થવું, બુઝાવવું झियायमाण. कृ० [ध्यायत्]
ધ્યાન કરતો (ધ્યાયત) બળતો, બુઝવતો ક્ષિયાયિત્તા. કૃ૦ [ધ્યાત્વI]
ધ્યાન કરીને ક્ષિત્નિવા. સ્ત્રી [ક્ષિ7T]
તે ઇન્દ્રિયજીવની એક જાતિ ક્ષિની. સ્ત્રી [ત્તિી]
એક વનસ્પતિ-વિશેષ શીખ. ત્રિ[ક્ષીuT]
ક્ષય પામેલ, નષ્ટ થયેલ झीणोदग. न० [क्षीणोदक]
ક્ષીણ-ઉદક झुझित. विशे० [दे०]
સુધાતુર, ભૂખ્યો વ્રુજ્ઞિક. વિશેરે) જુઓ ઉપર
. સ્ત્રી [ífr] અવાજ સુર. થા)
ઝરવું, રૂદન કરવું ફુર. પુo [શુર)
ઝૂરવું તે, પસતવો કરવો કુસિય. ત્રિ, [[ષિત]
સેવિત, આચરિત, કર્મનો ક્ષય કરેલ, શોષવેલ કૃસિર. ૧૦ [શુષિર) છિદ્રવાળું, પોલું, આકાશ, વાંસળી, ખુલ્લી જમીન झुसिरगोल. पु० [शुषिरगोल]
ખાલીગોળો झसिरगोलसंठिय. त्रि० [शुषिरगोलसंस्थित]
ખાલી ગોળાના આકારે રહેલ ફૂસ. થ૦ []
સેવવું, આરાધવ, ક્ષય કરવો, કુશ કરવું ફૂસ. થા૦ [શs]
ભુખ્યો
નિમા. ૦ ક્ષિા]
ક્ષય પામતો બ્રિજ્ઞ. થo [fક્ષ]
ક્ષીણ થવું િિમય. ૧૦ ૦િ, નાડચ]
જડતા, સોળ રોગમાંનો એક રોગ શિયા, થા. [ā]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 251
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુકવવું, શોષણ કરવું
झूसणा. स्त्री० [ जोषणा ]
કર્મોનો ક્ષય કરવો, સેવા કરવી ગ્રહણ કરવું
आगम शब्दादि संग्रह
झूसित पु० [जुष्ट]
क्षीए। रेल, शोषवेल, खराघेल, शोषायेल झूसित्ता, कृ० [ जोषित्वा ]
सेवीने, खाराधीने, (शोषित्वा शोषवीने, क्षय उरीने झूसिय. पु० [जुष्ट]
कुछ झूसित
झूसिर न० [ शुषिर ]
भुखी झूसिर
झूसेत्ता. कृ० [ जोषित्वा ]
देखो झूसिता
झोड, पु० (दे०]
ઝાડમાંથી પાંદડાદિનું નીચે ખંખેરવું, ઝાડવું
झोडण न० [शाटन ]
ખપાવીને, ક્ષય કરીને
झोसमाण. कृ० [ जुषमाण ] ખપાવતો, ક્ષય કરતો
[ ट ]
टंक. पु० [टङ्क]
પર્વતની ટુંક, એક તરફ તુટેલ પર્વત, છાપેલું નાણું,
તલવાર આદિનો અગ્રભાગ, પક્ષી વિશેષ
टंक. पु० [टक)
જેના કાંઠા તુટી ગયા હોય તેવું તળાવ
टंकण. पु० [टकण ]
પર્વતવાસી મ્લેચ્છ જાતિ, એક દેશનું નામ, તે દેશવાસી टकारवग्गपविभत्ति, पु० [टकारवर्गप्रविभक्ति ]
એક દેવતાઇ નાટક-વિશેષ
टप्पर, विशे० दे०/
મયંકર કાનવાળો
टलटलटल. धा० (दे०]
ટલ-ટલ-ટલ એવો અવાજ કરવો
टाल न० [दे०]
ગોલી કે હળીયા ન બંધાય ન હોય તેવું ફળ
टिक्कुर न० [दे०]
ઝાડમાંથી પાંદડા-ફળ વગેરે નીચે ખંખેરવા કે પાડવા તે
झोडय न० [दे० ]
જુઓ ઉપર
झोस. धा० [ जोषय् ] ક્ષય થવો, સેવવું झोसइत्ता, कृ० [ शोषयित्वा ] શોષીને, ક્ષય કરીને
झोसणा. स्त्री० [ जोषणा ] સેવન, ખપાવીને
झोसमाण, कृ० [जुषमाण ] સેવતો ખપાવતો
झोसिज्ज. धा० [ जुषित्]
ખપાવવું, ક્ષય કરવો
झोसित, त्रि० (जुष्ट।
ખપાવેલ, ક્ષય કરેલ
झोसिय. त्रि० [ जुष्ट ]
જુઓ ઉપર
झोसेज्ज. धा० [ जुषित् ]
यो झोसिज्ज
झोसेत्ता. कृ० [ जूषित्वा ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
टीडी, तिल, स्थविर
टिट्टिभी, स्त्री० [टिट्टिभी ] ટીંટોડી-એક પક્ષી
टिट्टिभीअंडय न० [टिट्टिभी अण्डक]
રૉયેડી એક પક્ષી ના ઠંડા
टिट्टिय. धा० [दे० ]
ખખડાવવું, શબ્દ કરવો टिट्टियावेज्जमाण. कृ० [दे०]
ખખડાવતો
टोल. पु० [दे०] પતંગીયું, તીડ टोलकिति, पु० [दे०/
પ્રશસ્ત આકારવાળો
टोलगति, स्वी० / शलभगति ]
પતંગિયા જેવી ગતિ
Page 252
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વિ. થા૦ [સ્થા+fDT]
સ્થાપવું
ઉભું રહેવું ट्ठिइय. पु० [स्थितिक]
જુઓ પ્રિય દિય. વિશે. [સ્થિત]
જુઓ ચિ'
૪. ત્રિ. [સ્થાપિત] સાધુ આવશે ત્યારે વહોરાવશું એમ ધારી રાખી મૂકેલું, 87. ત્રિ. [સ્થાપિત
સાધુને ટાળવા યોગ્ય ઠવણા દોષમાંનો એક ડિત. ૧૦ [ ] થંડિલ-ઠલ્લે-જવાની ભૂમિ M. ત્રિ. (સ્થાપ્યો
સ્થાપવા યોગ્ય, મુકી દેવા યોગ્ય ઠપ્પ. 2િ) [Wાણ)
વ્યવહાર કરવા યોગ્ય નહીં તે, ઠવ. થા૦ [સ્થાપ]
સ્થાપના કરવી ઠવત્તા, થા૦ Wાપવિવા]
સ્થાપના કરીને ઠવવા. પુo [સ્થાપકૂ]
સ્થાપના કરનાર ઠવા. ૧૦ [સ્થાપન
સ્થાપન કરવું, મુકવું ઠવાવુન. ૧૦ [સ્થાપનાન] ભિક્ષાચરને માટે આહારાદિ રાખી મુકે તેવા કુળ (લોકમાં નિંદ્ય કે પ્રતિસિદ્ધ કુળ) ठवणपुरिस. पु० [स्थापनापुरुष]
પુરુષની સ્થાપના ठवणलोग. पु० [स्थापनालोक]
ચૌદ રાજલોકની સ્થાપના તે વા. સ્ત્રી [સ્થાપના] પ્રતિકૃતિ, મૂર્તિ, ચિત્ર, સ્થાપન, ન્યાસ, અનુજ્ઞા
વા. સ્ત્રી [સ્થાપના
આહાર સંબંધિ એક દોષ, ઠવા . સ્ત્રી [સ્થાપના)
સજીવ કે નિર્જીવ સ્થાપના નિક્ષેપ, ઠવUT. સ્ત્રી [સ્થાપના]
પર્યુષણા ઠવII. સ્ત્રી [સ્થાપના) વસ્તુમાં તેના જેવા આકારવાળી બીજી વસ્તુની કલ્પના કરવી તે, ઠવાવાઝ્મ. ૧૦ [સ્થાપના#ન]
પરમતનું ઉત્થાપન કરી સ્વમતનું સ્થાપન કરવું તે ઠવIIકુન. ૧૦ [સ્થાપનાડુન]
જુઓ ‘ ठवणाणुपुव्वी. स्त्री० [स्थापनानुपूर्वी]
સ્થાપેલ કે કલ્પલ અનુક્રમ ठवणानंतय. त्रि० [स्थापनानन्तक]
સ્થાપનાથી અનંત-છેડો નહીં આવે તે ठवणापाहुडिया. स्त्री० [स्थापनाप्राभृतिका] ભિક્ષાચર માટે સ્થાપેલ-રાખેલ ભિક્ષા ठवणापिंड. पु० [स्थापनापिण्ड]
સાધુ માટે સ્થાપી-રાખી મુકાયેલ આહાર છેવUTIળે. ૧૦ [સ્થાપના)
સ્થાપના વિષયક સત્ય-જેમકે અરિહંતની પ્રતિમાને અરિહંત કહેવા ठवणिंद. पु० [स्थापनेन्द्र]
કોઇપણ વસ્તુમાં ઇન્દ્રની કલ્પના કરવી તે વળm. ત્રિ. [સ્થાપની ]
સ્થાપવા યોગ્ય વાવ. ધા૦ [સ્થાપ)
સ્થાપન કરવું ठवावित्ता. कृ० [स्थापयित्वा]
સ્થાપના કરીને કવિ . ૦ [સ્થાપિત)
સ્થાપના કરવા માટે વત્તા. ૦ [સ્થાપવિવા]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 253
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્થાપના કરીને
ચિત્તાળું, છે [પતિ જુઓ ઉપર
ठविय त्रि० (स्थापित)
સાધુ-સાધ્વી માટે સ્થાપી રાખેલ આહાર, સ્થાપના કરેલ ચિવા. સ્ત્રી {}}}
આવેલ પ્રાયશ્ચિત સ્થાપી મુકે તે, આચાર્યાદિકની વૈયાવચ્ચમાં બાધા પહોંચતી હોય ત્યારે પ્રાયશ્ચિત્ આગળ ઉપર કરવાનું રાખે
ચે, ર૦ {w
*}}
સ્થાપના કરવા માટે
//
ચેન, ho
સ્થાપના કરતો
વેત્તા, ધૃવ સ્થાપી} સ્થાપના કરીને
વેતુ. આ પાપ<િy સ્થાપના કરીને
ગ. ધા૦ [૪Ī]
બેસવું, સ્થિર થવું, રહેવું
आगम शब्दादि संग्रह
ટાફ. ત્રિ॰ [સ્થાયિન્
સ્થાયી, સ્થિતર રહેનાર ठाइउं. कृ० [स्थातुम् ] સ્થિર રહેવા માટે
ઠાત્તણ્. ho [સ્થાતુમ્] જુઓ ઉપર
ાત્તા. p૦ [સ્થિત્વા] સ્થિર રહીને
જાપવ્ય, ન ખેત∞ }
સ્થાપવા યોગ્ય
ટાર્ડડળ, વાત || સ્થિર રહીને
ઢાળ, ૧૦ ||ન*
સ્થાન, જગ્યા, કાઉસ્સગ્ગ, એક સ્થાન, ઉત્પત્તિસ્થાન, અવકાશ, શરીરને અમુક સ્થિતિમાં શંખવા રૂપ એક આસન, પન્નવણા સૂત્રનું બીજું પદ, એક (અંગ)
આગમસૂત્ર, સ્થિતિપરિણામ, સ્થિતિરૂપ ગુણ, મનવચન-કાયાના વ્યાપારના સ્થાનક, ઉભા રહેવું તે ઢાળ, ૧૦ [સ્થાન]
કાચાને જરાપણ ન હલાવવી તે
ઢાળ. ન૦ [સ્થાન]
લેશ્યા કે અધ્યવસાયોનું સ્થાન
ठाणओ. अ० [स्थानतस् ]
એક સ્થાનેથી
ठाणंतर न० [ स्थानान्तर ]
યોગના એક સ્થાનથી બીજું સ્થાન
ટાળા. ન૦ સ્થાનળ]
શરીરની ચેષ્ટા વિશેષ
ઢાળનુન, પુ૦ [સ્થાન]
અધર્માસ્તિકાય-સ્થિતિમાં સહાય કરવાનો જેનો ગુણ છે તે
ठाणइय न० [स्थानस्थितिक ]
સંયમના સ્થાને રહેવું તે, સ્થિર રહેવુ તે
ठाणट्ठिय. न० [स्थानस्थित ]
જુઓ ઉપર
ठाणठित न० (स्थानस्थित)
જુઓ ઉપર
કાનપર, પુ૦ [સ્થાનપર ]
ઠાણ નામક (અંગ) આગમ સૂત્ર ધારક ठाणनिसीयणतुयट्टण, न० (स्थाननिसीदनत्वग्वर्तन ]
ઉભવું-બેસવું-પડખું ફેરવવું તે
ઢાળપવ. ૧૦ [સ્થાનપર ]
પન્નવણા સૂત્રનું સ્થાનપદ નામક બીજું પદ, સ્થાન-પદ ઢાળપશ્ચિમા. શ્રી {નવતા}
આસન કે કાયોત્સર્ગનો અભિગ્રહ વિશેષ, સ્થાન સંબંધિ પ્રતિમા
ઢાળપય. ન૦ [સ્થાનપદ્ર ]
જુઓ ‘ઢાળપવ’
ઢાળવ્વય. ૧૦ [સ્થાનપર ] જુઓ 'હાળવવ’
ઢાળમ૬. પુ૦ [સ્થાશ્રæ ]
સંયમ સ્થાનકથી ભ્રષ્ટ થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 254
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
ठाणमग्गण न० [स्थानमार्गण ]
સ્થાનની માર્ગણો, અવતરણ ठाणमग्गणा. स्त्री० [ स्थानमार्गणा ] જુઓ ઉપર
ठाणय. न० [स्थानक ]
यो 'ठाणग
ठाणलक्खण. त्रि० [स्थानलक्षण]
સ્થિતિ લક્ષણયુક્ત અધર્માસ્તિકાય
ठाणविसोहि स्त्री० [स्थानविशुद्धि]
आगम शब्दादि संग्रह
સ્થાનસંબંધિ વિશુદ્ધિ ठाणसत्तिक्कय न० [ स्थानसप्तैकक ]
આચાર સુત્રનું એક અધ્યયન-વિશેષ ठाणसमवायघर. पु० [ स्थानसमवायधर ]
સ્થાન અને સમવાય એ બંને (અંગ) આગમ સૂત્રોને ધારણ કરનાર
ठाणाइय त्रि० [स्थानायतिक)
કાર્યોત્સર્ગ, કાયોત્સર્ગ આસને બેસેલ
ठाणातिय त्रि० (स्थानायतिक)
જુઓ ઉપર
ठाणादीय. त्रि० [ स्थानायक्ति ] જુઓ ઉપર
ठाणायया स्वी० / स्थानायतिका] જુઓ ઉંપર
ठाणि त्रिo [स्थानिन् ]
સ્થાનયુક્ત
ठाणिज्ज. विशे० (स्थानीय ]
ગૌરવિત, સંમાનિત
ठाणुकडिय. पु० [स्थानोत्कटुक]
એક આસન-વિશેષ, ઉત્કટુક આસને રહેલ ठाणुक्कडुय. पु० [ स्थानोत्कटुक ] दुखो उपर ठाव. धा० [स्थापय ।
સ્થાપના કરનાર
ठावणा, स्त्री० [स्थापना ] ठुमो 'ठवणा'
ठावय. पु० [स्थापक ]
સ્થાપના કરનાર
ठाविंत, न० [स्थापयत् ।
સ્થાપના કરવી તે ठावित्त. कृ० [स्थातुम् ] રહેવા માટે
ठावित्ता. कृ० [स्थापयित्वा ] સ્થાપના કરીને
ठाविय. कृ० [ स्थापित ] સ્થાપના કરેલ
ठावेत्ता. कृ० [ स्थापयित्वा ] સ્થાપના કરીને
ठावेयख कृ० [ स्थापयितव्य ]
સ્થાપના યોગ્ય
ठिड. स्त्री० [स्थिति)
આયુષ્યનું માન, જીવન કાળ, પન્નવણા સૂત્રનું ચોથું પદ, ज्ञाना- वरशियाहि उर्मनी अवस्थान अन, जेसवु,
વ્યવસ્થા, સ્થિર રહેવું, મર્યાદા ठिझ्कम्म न० [स्थितिकर्मन्) કર્મની સ્થિતિ, સ્થિતિ રૂપ કર્મ ठिइकरण न० [स्थितिकरण]
સ્થિતિ કરવી તે, વ્યવસ્થા કરવી તે ठिइकल्लाण. त्रि० [स्थितिकल्याण ] કલ્યાણ રૂપ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા ठिक्खय. पु० [स्थितिक्षय ]
આયુષ્ય સમાપ્ત, સ્થિતિનો થાય ठिइनामनिधत्ताउक, न० [स्थितिनामनिधत्तायुष्क ]
કર્મની એક પ્રકૃતિ-વિશેષ
ठिपकप्प. पु० [ स्थितिप्रकल्प ]
સ્થિતિવિષયક વ્યાખ્યા, સ્થિતિ પ્રકલ્પ
ठिइपडिया. स्त्री० [ स्थितिपतिता ]
કુલકમાગત જન્મોત્સવાદિ ક્રિયા
સ્થાપના કરવી, રાખવું
ठावइत्ताणं. कृ० [स्थापयित्वा ]
સ્થાપના કરીને
ठावइत्तु त्रि० [स्थापयित
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 255
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ठिइपडिहा. स्त्री० [स्थितिप्रतिघात ]
સ્થિતિનો નાશ થાય તે ठिइपद. न० [स्थितिपद]
પન્નવણા સૂત્રનું ચોથું પદ ठिइबंध. पु० [स्थितिबन्ध ]
કર્મની સ્થિતિનો બંધ, કર્મનું કાલમાન ठिइभेद. पु० [स्थितिभेद ]
સ્થિતિના પ્રકાર ठिइभेय. पु० [स्थितिभेद ]
સ્થિતિના પ્રકાર ठिइय. त्रि० [स्थितिक]
સ્થિર રહેલું ठिइया. स्त्री० [स्थितिका]
સ્થિતિ ठिइवडिय. विशे० [स्थितिपतित]
सो 'ठिइपडिया' ठिइवडिया. स्त्री० [स्थितिपतिता ]
જુઓ ઉપર ठिइविसेस. पु० [स्थितिविशेष]
કર્મની વિશેષ પ્રકારની સ્થિતિ ठिई. स्त्री० [स्थिति] यो 'ठिइ' ठिईपय. न० [स्थितिपद]
यो ठिइपय' ठिईय. त्रि० [स्थितिक]
यो ठिइय' ठिईविसेस. पु० [स्थितिविशेष]
यो 'ठिइविसेस' ठिच्चा. कृ० [स्थित्वा]
સ્થિર થઈને ठिच्चु. पु० [स्थातृ]
ઉભો રહેનાર ठित. त्रि० [स्थित]
ચિત્તમાં સ્થિર રહેલું ठितप्प. पु० [स्थितात्मन] સંયમમાં સ્થિર થયેલ આત્મા, મોક્ષમાર્ગે રહેલ આત્મા
ठितलेस्स. त्रि० [स्थितलेश्य]
અવસ્થિત-તેજોલેયાવાળો ठिति. पु० [स्थिति]
यो ठिइ' ठितिकरण. न० [स्थितिकरण]
हुयो 'ठिइकरण' ठितिकल्लाण. न० [स्थितिकल्याण]
यो 'ठिइकल्लाण' ठितिक्खय. पु० [स्थितिक्षय]
यो ठिइक्खय' ठितिनाम. न० [स्थितिनामन]
એક કર્મની પ્રકૃત્તિ ठितिनामनिहत्ताउय. पु० [स्थितिनामनिधत्तायुष्क ] એક પ્રકારના આયુ કર્મનો બંધ-નરકાદિ ચારગતિ એકેન્દ્રિયાદિ પાંચ જાતિ અને અવગાહનાદિ રૂપ જે નામ કર્મની પ્રકૃતિ તેની સાથે આયુકર્મનું નિધત્ત થવું તે ठितिपकप्प. पु० [स्थितिप्रकल्प]
यो 'ठिइपकप्प' ठितिपडिया. स्त्री० [स्थितिपतिता ]
यो 'ठिंइपडिया' ठितिपद. न० [स्थीतपद]
gो 'ठिइपद' ठितिबंध. पु० [स्थितिबन्ध ]
કર્મની સ્થિતિનો બંધ, કર્મનું કાલ-માન ठितिबंधण. न० [स्थितिबन्धन]
કર્મની સ્થિતિકાળમાન રૂપ બંધન ठितिभेय. पु० [स्थितिभेद ] કર્મની જે સ્થિતિ બાંધેલી હોય તેમાં અધ્યવસાય વિશેસાથી ન્યૂનાધિકતા કરવી તે ठितिय. त्रि० [स्थितिक]
या ठिइय' ठितिवडिया. स्त्री० [स्थितिपतिता ]
सो 'ठिइपडिया' ठितिक. त्रि० [स्थितिक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 256
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
डंडा. पु० [दे०]
દંડો
यो ‘ठिइय' ठितीकम्म. न० [स्थितिकर्मन्]
કર્મની સ્થિતિ, સ્થિતિ રૂપ બંધાયેલ કર્મ ठितीचरिम. न० [स्थितिचरम]
સ્થિતિ વિષયક ચરમ, ચરમનો એકે ભેદ ठितीत. पु० [स्थितिक]
यो 'ठिइय' ठितीनामनिहत्ताउय. पु० [स्थितिनामनिधत्तायुष्क ]
यो 'ठिइनामनिहत्ताउय' ठितीय. पु० [स्थितिक]
हुमो 'ठिइय' ठिय. त्रि० [स्थित]
ચિત્તમાં સ્થીર રહેવું ठियकप्प. पु० [स्थितिकल्प]
પહેલા-છેલ્લા જિનેશ્વરના સાધુઓની આચાર પ્રણાલિ ठियप्प. पु० [स्थितात्मन्]
यो 'ठितप्प' ठियय. त्रि० [स्थितक]
સ્થિર રહેલ ठियलेस. त्रि० [स्थितलेश्य]
सो 'ठितलेस्स' ठियलेस्स. त्रि० [स्थितलेश्य] यो पर
डंडाइय. पु० [दण्डायतिक]
દંડના જેવું સંસ્થાન જેનું હોય તે डंडिखंड. पु० [दण्डिखण्ड]
ટુકડા-ટુકડા સીવીને બનાવેલ વસ્ત્ર डंभ. पु० [दम्भ]
દંભ, કપટ, ઠગાઇ डंभण. न० [दम्भन]
દંભ-કપટ કરીને બીજાને ઠગવું તે डंभणा. स्त्री० [दम्भना]
જુઓ ઉપર डंस. पु० [दंश]
६न्तक्षत, सर्प वगेरेना शथी थयेलघाव,av,ise, દાંત, મર્મસ્થાન, ડાંસ-મચ્છર डंस. धा० [दंश्]
ડસવું, કરડવું डंसण. न० [दंशन]
હસવું તે, કરડવું તે डक्क. स्त्री० [दृष्ट]
સર્પાદિનું ઝેર, ડંસ દીધેલ डगल. न० [दे०]
ફળનો ટુકડો, ઇંટના ટુકડા डगलग. पु० [दे०]
નાના પત્થર, કાંકરા डज्झ. धा० [दह]
બાળવું, સળગાવવું डज्झंत. कृ० [दह्यमान]
બાળતો, ભસ્મ કરતો डज्झमाण. कृ० [दह्यमान]
જુઓ ઉપર डब्भ. पु० [दर्भ]
ડાભઘ તૃણ વિશેષ डमर. पु० [डमर]
[ड] डंक. पु० [दे०] વિછી વગેરેનો કાંટો, જ્યાં વિંછી વગેરે વસેલ હોય તે જગ્યા डंकिय. विशे० [दृष्ट]
દંશ દીધેલ, સર્પાદિનું ઝેર डंड. पु० [दण्ड
डंडगि. वि० [दण्डकिन्]
(२55 हेरनी । खंदा नी बहेन पुरंदरजसा तनी पत्नी हती. पालअनोभत्रीहती. खंद ઋષિને ૫૦૦ શિષ્યો સહિત ઘાણીમાં પીલેલા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 257
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
બે રાજ્યોના કે રાજકુમારના પરસ્પર વિરોધથી થતો ઉપદ્રવ, તોફાન, બળવો ૩મરવાર, ત્રિ. [૩મરર)
બળવો કરનાર, ઉપદ્રવ કરનાર ડમરવદુન. ૧૦ ડિમરહુત]
ઉપદ્રવ કે બળવાની બહુલતા ડમરૂ૫. ૧૦ [૩મરૂ%]
ડમરું નામક વાજિંત્ર ડેક્સ. ઘ૦ [૨]
ડસવું, કરડવું ૩૬. થ૦ [૨]
બાળવું, દાઝવું ૬૪. ત્રિ, હિન]
બાળલ, સળગાવેલ डहन, वि० [दहन] પાડલિપુત્રના એક બ્રાહ્મણનો પુત્ર, નનસિહા તેની માતા હતી. તેણે દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ દેવ થયો. તે
વ્યાસના નામે પણ ઓળખાય છે ડેર. ત્રિ. [] હલકું, તુચ્છ, નાનું, બાળક હિં . વૃ૦ [હિતુ] બાળવા માટે દિત્તા. ૦ [ā]
બાળીને હિય. વૃ૦ [78qI]
બાળીને ડામ. પુટ્રેિo]
ડાંભ, વત્થલ વગેરેની ભાજી 3ળી . સ્ત્રી [ફન]
ડાકણ, ચુડેલ 3II. [ડા]
વૃક્ષની ડાળખી ડી+વષ્ય. ૧૦ [...]
ડાંભ, ડાળખી, ભાજી વગેરેનો કચરો ડળની. સ્ત્રી, ડિસ્ટ્રિની
ડાકણ, ચુડેલ ડામરિય. ત્રિો [ડામરિજ઼] વિગ્રહ કરનાર ડાય. પુo [...]
જુઓ ‘કાગ' ડત. ૧૦ [37]
વૃક્ષની ડાળ ડાના. ૧૦ ૦િ] | ડાળખી, નાની કાકડી ડીના. સ્ત્રી [37]
વૃક્ષની ડાળી-ડાળખી ડાવ. પુo [...]
ડાબો, ડાબો હાથ ડાહ. To [1]
બળવું તે, દાઝવું તે | ડિંડિક. ૧૦ [કિfts]
નાનો ઢોલ, કાંસાનું પાત્ર डिंडिमय, पु० [डिण्डिमक]
નાનો ઢોલ ડિંવ. પુo [ડિમ્પ)
ઉપદ્રવ, બળવો, વિપ્ન डिंबबहुल. न० [डिम्बबहुल]
ઉપદ્રવ કે તોફાનની બહુલતા હિંમ, પુત્ર [ડિમ)
બાળક, બચ્ચ ડિંમા. પુo [ઉમક્] જુઓ ઉપર डिभिया. स्त्री० [डिम्भिका]
બાલિકા કુંવ. પુ. [૧]
મહાવત, ચંડાલ દેવા. ૧૦ ૦િ]
ઉલ્લંઘન, ઓળંગવું હેમાળ. 2િ. [ ]
ઉલ્લંઘન કરતો ડોગ. પુo ટ્રેિo]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 258
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
લાકડાનો ચાટવો
વાસુદેવ ઉઠ્ઠ ના પુત્ર તેણે દીક્ષા લીધી. ભ૦ અરિષ્ટડોંગર, પુo [...]
નેમિના શિષ્ય થયા પર્વત, ચોરોને રહેવાનું સ્થાન, ડોલ દેશ નિવાસી
તેમને પૂર્વસંચિત કર્મને લીધે ભિક્ષા મળતી ન હતી. ડોંવ. પુ. [૩]
અલાભ પરીષહનું આ દ્રષ્ટાંત છે. પ્લેચ્છ દેશ વિશેષ, ડુંબ
ઢંઢળ. વિ. [ઢU¢U]. કવિતા. ત્રિ[3
જુઓ ઢંઢ ડોંબિલ નામક દેશનો નિવાસી
ढड्डर. वि० [ढडरों કોળિી . સ્ત્રીઓ [ ]
સપુર નગરનો એક શ્રાવક બ્રાહ્મણી
ઢતૂર. [0] डोडिणी. वि० [डोडिणी
અનુકરણ શબ્દ, ભાંભરો અવાજ એક બ્રાહ્મણી, તેને ત્રણ પુત્રીઓ હતી. તેણીએ જમાઈની ढड्डरसर. पु० [दे०] પરીક્ષા કરવાની યુક્તિ તેમને સમજાવેલી
અવાજમાં ઢરઢર થાય તે હોય. પુ૦ ૦િ]
ઢિવા. પુo [0] લાકડાનો ચાટવો
પક્ષી-વિશેષ હોત. પુ૦િ]
હિં . પુo [...] મહુડાના ફૂલ, લોચન, આંખનો ડોળો,
માંકડ, ખટમલ હોત. પુo [...]
äિવિય. પુo [0] એક ચતુરિન્દ્રિય જીવ, એક જંતુ-વિશેષ
ગર્જના ડોહા. ૧૦ [ોહ૮ ગર્ભવતી સ્ત્રીને ગર્ભના પ્રભાવે જુદી જુદી ઇચ્છા થવી તે
ક્ષુદ્ર જંતુ વીશેષ | [
ढुंढिऊण. कृ० [टुंढितुम्] ઢવા. પુo [...]
શોધવા માટે ટંક નામક પક્ષી, કાગડો
ढेंक. पु० [क] ઢવી. પુ[ઢ ]
એક જળ પક્ષી ઢંક નામનો એક જૈન ઉપાસક
ળિયાના. પુo [ટું] ઢંક. વિ. [80]
મોર-પક્ષી વિશેષ શ્રાવસ્તીનો એક કુંભાર, તેને ત્યાં પિયતંસા તેના શિષ્યા | ળિયાનિયા. સ્ત્રી [ ] સાથે રહેલ
ઢેલ-પક્ષિણિ વિશેષ ઢંવUT. T૦ [ ]
[ પ ] માંકડ, ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જીવની એક જાતિ
vi. 10 [] ઢં . પુo ટ્રેિo]
વાક્યાલંકાર, પ્રશ્નસૂચક અવ્યય એક જાતનું વાજિંત્ર
i. 10 ૦િ). ઠંડુ સદ્. ૧૦ ૦િ]
સ્વીકાર દ્યોતક અવ્યય ઢંકણ નામના વાજિંત્રનાં શબ્દ
જુ. ૫૦ [7] ઢંઢ. વિ૦ [ઢā]
નિંદાસૂચક અવ્યય,
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 259
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વક્રોક્તિ, વિતર્ક પ્રશ્ન, . [] વિકલ્પ-હેતુ-પ્રયોજન-અપમાન આદિ સૂચક અવ્યય ë. ૫૦ ૦િ] વાક્યાલંકાર અથવા પાદપૂર્તિમાં વપરાતો એક અવ્યયવિશેષ
વા. ૧૦ [સ્નાન સ્નાન કરાવવું બ્લવિય. ત્રિ. (નાપિત]
સ્નાન કરેલ ઠ્ઠા. થાળ [સ્ના)
સ્નાન કરવું ફાફત્તા. [પવિત્વI]
સ્નાન કરીને ફા. ૧૦ [સ્નાન)
સ્નાન જ્ઞાન, ઘ૦ [H]
સ્નાન કરવું ઠ્ઠાપી. ૧૦ [નાનgla]
સ્નાન કરવા માટેની બેઠક ઠ્ઠાપીઢ. ૧૦ [નાનપfa]
જુઓ ઉપર ण्हाणमंडव. पु० [स्नानमण्डप]
સ્નાન કરવા માટેના મંડપ-વિશેષ पहाणमल्लिया. त्रि० [स्नानमल्लिका]
માલતી ફૂલ ण्हाणमल्लियापुड. त्रि० [स्नानमल्लिकापुट]
માલતીના ફૂલનો પડો જ્ઞાળિવા. સ્ત્રી (નાનિઝા]
સ્નાનક્રિયા વ્હારા. ૐ૦ [સ્નાત્વI]
સ્નાન કરીને ઠ્ઠાત. ત્રિ, નિત
સ્નાન કરેલ વ્યક્તિ ઠ્ઠાય. ઘ૦ [નપ]
સ્નાન કરાવવું ઠ્ઠાય. ત્રિ. [સ્નાત] જેણે સ્નાન કરેલ છે તે gયમા. ૦ [સ્નાત]
સ્નાન કરતો વ્હારુ. ૧૦ [સ્નાયુ
સ્નાયુ, શિરા, નસ, ધમની જ્ઞાનિ. સ્ત્રી [સ્નાયુ
સ્નાયુ, માસતંતુ ઠ્ઠી . સ્ત્રી [સ્નાયુ) જુઓ ઉપર Bરુવંદન. ૧૦ [સ્નાયુનંદની
સ્નાયુનું બંધન ઠ્ઠાવ. થા૦ [૫]
સ્નાન કરાવવું ઠ્ઠાવિત, ત્રિસ્નિપત] જેને સ્નાન કરાવાયેલ છે તે બ્લવિયા. સ્ત્રી નાપા]
સ્નાન કરાવનારી દાસી ઠ્ઠાવેત્તા. 9 નાયિત્વ)
સ્નાન કરાવીને દુલા. સ્ત્રી [નુNI] પુત્રવધુ
[ ત ] ત. સ0 [1]
તે, પેલું ત. ૪૦ વિ)
તું, બીજો પુરુષ એક વચનનું એક સંબોધન તફય. ૫૦ તિદ્રા)
ત્યારે, તે સમયે તફયા. ૫૦ [તી]
ત્યારે, તે સમયે તા. સ્ત્રીતૃિતીયા]
ત્રીજ, પક્ષની ત્રીજી તિથિ, ત્રીજી વિભક્તિ તવિથ. ૫૦ તિતિવિઘ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 260
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેટલા પ્રકારે
तउ न० [त्रपु
તરૂઓ, કલાઈ
तउआगर. पु० [त्रपुआकर ]
તરૂયાની ખાણ
तउखंड. पु० [त्रपुखण्ड ]
તરૂઆનો ટુકડો
तडगोल, पु० [त्रपुगोल] નાયાનો ગોળો
तउज्जुय न० [ तद्ऋजुक]
તેની સન્મુખ
तउपाय न० [त्रपुपात्र ]
તરૂ-કલાઇનું પાત્ર
तउबंधन, न० [त्रपुबन्धन ]
તરૂનું બંધન
तउय न० [त्रपुक] दुखो 'तउ'
तउयपत्त न० [त्रपुकपात्र]
यो 'तउपाय'
तउयपाय न० (त्रकपात्र) જુઓ ઉપર
तउयबंधन, न० [त्रपुकबन्धन ] નરુનું બંધન
तज्यभंड न० [त्रकभाण्ड)
आगम शब्दादि संग्रह
એક જાતની વેલ, કાકડી, ચીભડું तउसमिंजक न० [दे० ]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ तउसमिंजिया स्त्री० [दे०]
જુઓ ઉપર
तउसी. स्त्री० [त्रपुषी ]
કાકડી, વનસ્પતિ વિશેષ
तए अ० [ततस् ]
ત્યારપછી
तओ अ० [ततस् ]
ત્યારપછી
तओवम न० [ तदुपम ]
તેના જેવો
तं. अ० [तत् ]
वाड्यालंकार, आरए, हेतु
तंजा. अ० [ तद्यथा ]
તે આ પ્રમાણે तंडव. धा० (ताण्डवय् ]
નાચવું, નૃત્ય કરવું
तंडव न० [ ताण्डव ]
નૃત્ય, નાચ
तंडुल. पु० [ तण्डुल ] ચોખા, ભાત
तंत न० [तन्त्र ]
शास्त्र सिद्धांत, सूत्र, विद्या, तंतुवाद्य
तंत. त्रि० [तान्त ]
તરુઆના વાસણ
तउयभारग. पु० [त्रपुकभारक ]
તરુઆનો ભાર
तज्यभारय. पु० [त्रकभारक ] જુઓ ઉપર
तउयरासि. स्त्री० [त्रपुकराशि] તરૂઆનો ઢગલો
तज्यलोह पु० [त्रपुकलोह]
તરૂઆનો લોભ
तउयागर. पु० [त्रपुकाकर ]
તરૂની ખાણ
तउस न० [त्रपुस]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
ખેદ પામેલ, ખિન્ન થયેલ
तंतवग. पु० [ तान्त्रवग]
ચાર ન્દ્રિયવાળો એક જીવ तंतवा. स्वी० [तान्त्रवक] જુઓ ઉપર
तंतिट्ठाण न० [ तन्त्रीस्थान ]
નંતિ-વીણાદિ વગાડવાનું સ્થાન
तंतिय त्रिo [तान्त्रिक ] વીણા વગાડનાર
Page 261
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तंती. स्त्री० [तन्त्रीस्थान]
વીણા, તંતુવાદ્ય तंतीठाण. न० [तन्त्रीस्थान]
વીણા વગાડવાનું સ્થાન-વિશેષ तंतीसम. त्रि० [तन्त्रसम]
વીણાના શબ્દ જેવું तंतु. पु० [तन्तु]
તાંતણા, દોરા, તાર तंतुउग्गय. त्रि० [तन्तुउद्गत]
તાંતણામાંથી બનેલ કે પેદા થયેલ तंतुगय. त्रि० [तन्तुगत]
તાંતણાપણાને પ્રાપ્ત થયેલ तंतुज. त्रि० [तन्तुज]
વસ્ત્ર, કંબલ तंतुमय. न० [तन्तुमय]
તાંતણાયુક્ત तंतुवाय. पु० [तन्तुवाय]
કપડાં વણનાર, વણકર तंतुवायसाला. स्त्री० [तन्तुवायशाला]
વણકર શાળા, વણાટ શાળા तंदुल. पु० [तन्दुल]
ચોખા, ભાત, એક લીલી વનસ્પતિ तंदुल. पु० [तन्दुल]
એ નામનો એક મસ્ય तंदुलछिन्नग, त्रि० [तन्तुलछिन्नक]
તંદુલ પ્રમાણ કકડા કરેલ तंदुलमच्छ. पु० [तन्दुलमत्स्य]
ચોખાના દાણા જેવડો મસ્ય तंदुलवाह. न० [तन्दुलवाह]
એક દ્રષ્ટાંત-વિશેષ तंदुलवेयालिय. न० [तन्दुलवैचारिक]
એક (પ્રકીર્ણક) આગમસૂત્ર तंदुलेज्जग. पु० [तन्दुलीयक]
તાંદળજો, એક શાક तंब. न० [ताम्र]
તાંબુ, ધાતુની એક જાત तंबकरोडय. न० [ताम्रकरोडय]
તાંબાની કથરોટ કે ચાલો तंबखंड. न० [ताम्रखण्ड]
તાંબાનો ટુકડો तंबग. पु० [ताम्रक]
એક ચઉરિન્દ્રિય જીવ तंबगोल. पु० [ताम्रगोल]
તાંબાનો ગોળો तंबच्छि. स्त्री० [ताम्राक्षि]
તામ્રવર્ણ યુક્ત तंवच्छिकरण. त्रि० [ताम्रीक्षिकरण]
તામ્રવર્ણ યુક્ત કરવું તે तंबछिवाडिया. स्त्री० [ताम्रछिवाडिया]
તામ્રવર્ણનું દ્રવ્ય વિશેષ, તાંબાનું ઢાંકણ तंबनह. त्रि० [ताम्रनख]
તાંબાના જેવા લાલ નખવાળો तंबपत्त. न० [ताम्रपात्र]
તાંબાનું પાત્ર-ઠામ तंबपाय. न० [ताम्रपात्र]
તાંબાનું પાત્ર-ઠામ तंबबंधन. न० [ताम्रबन्धन]
તાંબાનું બંધન तंबभरिय. त्रि० [ताम्रभरित]
તાંબાથી ભરેલું तंबभार. पु० [ताम्रभार]
તાંબાનો ભાર तंबरासि. पु० [ताम्रराशि]
તાંબાનો ઢગલો तंबलोह. पु० [ताम्रलोह]
તાંબાનો લોભ तंबागर. पु० [ताम्राकर]
તાંબાની ખાપ तंबिय. न० [ताम्रिक] પરિવ્રાજકને પહેરવા યોગ્ય ઉપકરણ વિશેષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 262
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तंबोल. न० [ताम्बूल]
તાંબુલ-પન तंबोलिमंडवग. पु० [ताम्बूलिमण्डपक]
નાગરવેલનો માંડવો तंबोलिमंडवय. पु० [ताम्बूलिमण्डपक]
જુઓ ઉપર तंबोलीमंडवग. पु० [ताम्बूलिमण्डपक]
જુઓ ઉપર तंस. त्रि० [त्र्यस्न]
ત્રીકોણાકાર, ત્રણખૂણિયું तक. धा० [तकत्]
તારુ કરેલ तकारवग्गपविभत्ति. न० [तकारवर्गप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇ નાટક तक्क. पु० [तक]
त, ज्ञान विशेष, विया२, हापोह तक्क. न० [तक्र]
છાશ तक्क. धा० [तर्कय]
તર્ક કરવો, વિચારવું तक्कक. त्रि० [तर्कक]
તર્ક કરનાર तक्कणवित्ति. त्रि० [तर्कणवृत्ति]
નટ, નગ્નાચાર્ય વગેરેનું કુળ तक्कर. पु० [तस्कर]
ચોર तक्करघर. न० [तस्करगृह]
ચોરોને રહેવાનું ઘર तक्करट्ठाण, न० [तस्करस्थान]
ચોરને રહેવાનું સ્થાન પલ્લી तक्करत्तण. न० [तस्करत्व]
ચોરપણું तक्करप्पओग. पु० [तक्करप्रयोग]
શ્રાવકનાત્રીજા અણુવ્રતનો એક અતિચાર, तक्करप्पओग. पु० [तक्करप्रयोग]
ચોરને પ્રેરણા કરવી તે तक्करबहुल. न० [तस्करबहुल]
ચોરની બહુલતા तक्कलि. स्त्री० [तक्कलि]
વૃક્ષ વિશેષ तक्कलिमत्थय. न० [तक्कलिमस्तक]
વૃક્ષ-વિશેષનો ગર્ભ तक्कलिसीस. न० [तक्कलिशीर्ष] તક્લીનો ગુચ્છો तक्का . स्त्री० [तर्क]
ઇહા પછી અને અવાય પૂર્વે થતો બુદ્ધિ વ્યાપાર, તર્ક, કલ્પના तक्कियाणं. कृ० [तर्कयित्वा]
તર્ક કરીને तक्कोयण, न० [तक्रोदन]
છાસ-ભાત, છાસ યુક્ત એવો ભાત तक्खण. न० [तत्क्षण]
તત્કાળ, તે વખતે જ तक्खणमेत्त. न० [तत्क्षणमात्र]
તત્કાળમાત્ર तगर. पु० [तगर]
તગર, એક સુગંધી દ્રવ્ય तगरपुड. पु० [तगरपुट]
તગરનો પડો तगरमेला. स्त्री० [तगरमेला]
તગર મેળવેલ છે તેવું કોઇ દ્રવ્ય-વિશેષ तगरा. स्त्री० [तगरा]
એક નદી तगरायड. पु० [तगरातट]
તગરા નામની નદીનો કિનારો तग्गंध. न० [तद्गन्ध]
તેની ગંધ तग्गाहि. पु० [तद्रग्राहित]
આધાકર્માદિ આહાર વગેરે ગ્રહણ કરનાર तच्च. त्रि० [तथ्य]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 263
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ત્રણ વખત
‘આપવાનું દ્રવ્ય તેથી ખરડાયેલા હાથ વગેરેથી આપે તો तच्च. त्रि० [त्रिस्]
જ લેવું' એવો અભિગ્રહ ધરનાર તથ્ય, સત્ય, વાસ્તવિક
तज्जातिय. त्रि० [तज्जातीय] तच्चसत्तराइंदिया. स्त्री० [तृतीयसप्तरात्रिन्दिवा]
તેમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ સાત અહોરાત્રિનો એક અભિગ્રહ વિશેષ
तज्जाय. त्रि० [तज्जात] यो 'तज्जात' तच्चसत्तराइंदिया. स्त्री० [तृतीयसप्तरात्रिन्दिवा]
तज्जायलेव. पु० [तज्जातलेप] ભિક્ષની ત્રીજી પ્રતિમા
સાધુને આપવાના પદાર્થ વગેરેથી હાથ લેપાય તે तच्चावाय. पु० [तथ्यवाद]
तज्जायसंसट्ठ. त्रि० [तज्जातसंसृष्ट] તત્ત્વવાદ, પરમાર્થ ચર્ચા
સાધુને જે દ્રવ્ય આપવાનું હોય તે દ્રવ્ય વડે જ ખરડાયેલ तच्चावाय. पु० [तथ्यवाद]
હાથ દ્રષ્ટિવાદ-એક આગમસૂત્ર
तज्जायसंस?कप्पिय, त्रि० [तज्जातसंसृष्टकल्पिक] तच्चित, त्रि० [तच्चित्त]
यो 'तज्जातसंसट्ठकप्पिय' તેમાં-ભગવદ્ વચને ચિત્ત રાખનાર
तज्जायसंसट्ठचरग, त्रि० [तज्जातसंसृष्टचरक] तच्छ. धा० [तक्ष्]
हुयी तज्जातसंसठ्ठकप्पिय' છોલવું, પાતળું કરવું
तज्जायसंसट्टचरय. त्रि० [तज्जातसंसृष्टचरक] तच्छण. न० [तक्षण]
જુઓ ઉપર લાકડાદિને છોલવા
तज्जिज्जमाण. कृ० [तय॑मान] तच्छिय. त्रि० [तक्षित]
તર્જના કરતો છોલેલ-વેરેલ લાકડું
तज्जित्ता. कृ० [तर्जयित्वा] तच्छिय, कृ० [तक्षित्वा]
તર્જના કરીને છોલીને-વેરીને
तज्जिय. कृ० [तर्जयित्वा] तच्छेमाण. कृ० [तक्षत्]
તર્જના કરીને છોલતો
तज्जिय. त्रि० [तर्जित] तज्ज. धा० [तर्जय]
તર્જના કરેલ, ભર્નિંત, વંદનનો એક દોષ તર્જના કરવી, તિરસ્કાર કરવો
तज्जिव. पु० [तज्जीव] तज्जण, न० [तर्जन]
तव (मा शरीर छ) તર્જના, ઓળંભો તિરસ્કાર
तज्जीवतस्सरीरिय. न० [तज्जीवतच्छरीरिक] तज्जणा. स्त्री० [तर्जना] यो पर
તે જીવ તે શરીર સંબંધિ तज्जयंत. कृ० [तर्जयत्]
तज्जेत्ता. कृ० [तर्जयित्वा] તર્જના કરતો, તરછોડતો
તર્જના કરીને तज्जात. त्रि० [तज्जात]
तज्जेमाण. कृ० [तर्जयत्] સાધુને આપવા યોગ્ય દ્રવ્ય, તથાવિધ કુલ-આદિ દુષણ, | તર્જના કરતો गुरना सामे प्रतिवा€ 5२ गुरुये हे Avel ४ गुने | तज्जोणिय. न० [तद्योनिक] સંભળાવવા
તે-યોનિ સંબંધિ तज्जातसंसट्ठकप्पिय. त्रि० [तज्जातसंसृष्टकल्पिक]
तट्ट. न० दे०]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 264
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સ્થળ ત૬. ત્રિ. તિe]
છોલેલ, પાતળું કરેલ ત. ૧૦ ત્રિસ્ત]
ત્રાસ પામેલ, ભય પામેલ, એક મુહુર્ત-વિશેષ तट्ठदेवया. पु० [त्वष्टदेवता]
ચિત્રા નક્ષત્રના અધિષ્ઠાતા દેવતા તદુવ. ૧૦ તિPU)
મુહુર્ત વીશેષ तट्ठाणपत्त. पु० [तत्स्थानप्राप्त]
તેજ સ્થાનને પ્રાપ્ત થયેલ ત૬ર. પુ0 વિટ્ટો ચિત્રા નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવતા તા. વિશેo [ત2િ]
કૃશતાવાળો, પાતળું કરેલ તç. To [વક્]
અહોરાત્રનું બારમું મુહર્ત, તક્ષક, નક્ષત્ર વિશેષનો
અધિષ્ઠાયક ત૬. પુત્ર તિર]
કિનારો, તીર, ઉન્નત પ્રદેશ, નદી આદિનો કિનારો તડડડી. સ્ત્રી તટપુટT]
આવળ-એક વનસ્પતિ तडउडाकुसुम. न० [तटपुटाकुसुम]
આવળ નામક વનસ્પતિ વિશેષના ફૂલ તડાડે. પુo [ટેo]
આવળ-એક વનસ્પતિ तडतडत. त्रि० [तडतडायमान]
તડતડ કરતો तडतडा. स्त्री० [तडतडा]
તડતડ અવાજ તડતડંત. વૃo [તડતડીયમાન]
તડતડ કરતો તડવડા, સ્ત્રી (રે.)
આઉલ નામનું વૃક્ષ તડી I. To [તડી]
તળાવ, સરોવર तडागमह. पु० [तडागमह]
તળાવ સંબંધિ મહોત્સવ तडि. स्त्री० [तडित्]
વિજળી ત૪િ. સ્ત્રી, તિ:]
કિનારો, પડખું તનિ. પુo [ત]િ
કાંઠો, ભેખડ તડિતા. સ્ત્રી, તિ7િ1)
મોજડી, જોડું તદિત. સ્ત્રી (તડતો
વિજળી तडितडिय. स्त्री० [तडित्तडित्]
વિજળીની પેઠે વિસ્તાર પામેલ તડી. સ્ત્રી તિટી)
તટ, કિનારો તç. થા૦ [ત]
વિસ્તાર કરવો તçત. $૦ તિન્વ) વિસ્તારેલ તા. ૧૦ ZિT]
ઘાસ, ખડ तणकट्ठ. पु० [तृणकाष्ठ]
ઘાસ અને લાકડું तणकूड. पु० [तृणकूट]
તરણાનો ઢગલો તા. ૧૦ ડ્રિપI%]
એક જાતનું ઘાસ, તા. ૧૦ [q[6]
ઘાસની બનેલી ચટ્ટાઇ કે સાદડી તfહ. ૧૦ gિ[+]]
તરણાનું ઘર, ઝુંપડી તUપર. ૧૦ gિujધર] જુઓ ઉપર તUચ્છન્ન. ૧૦ તૃિતછન્ન]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 265
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઘાસથી ઢાંકેલ
એક પ્રકારની બાદર વનસ્પતિ तणजोणिय. न० [तृणयोनक]
तणवणस्सतिकाइय. पु० [तृणवनस्पातकायिक] તૃણવનસ્પતિ સંબંધિ
બાદર વનસ્પતિ કાયનો એક ભેદ तणडगल. पु० तृणडगल]
तणविंटिय. पु० [तृणवृन्तक] ઘાસ-લાકડાના ટુકડા, કચરો
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ तणत्त. न० तृणत्व]
तणविहूण. विशे० [तृणविहीन] તૃણપણું
ઘાસ રહિત तणपासय. न० [तृणपाशक]
तणसंथार. न० [तृणसंस्तारक] તરણાનું બંધન
ઘાસનો સંથારો तणपीढग, न० [तृणपीठक]
तणसंभव. न० [तृणसम्भव ] તરણાની બેઠક, ઘાસની પથારી કે બાજોઠ
ઘાસની ઉત્પત્તિ, ઘાસમાંથી બનેલ तणपुंज, पु० [तृणपुज]
तणसाला. स्त्री० [तृणशाला] તૃણનો ઢગલો
ઘાસ રાખવાની જગ્યા तणप्पवेस. न० [तृणप्रवेश]
तणसोल्लिया. स्त्री० [दे०] તૃણખંડનું મૂળ
સફેદ ફૂલની એક વનસ્પતિ વિશેષ, મલ્લિકા तणफास. पु० [तृणस्पर्श]
तणसूय. पु० [तृणशूक] ઘાસનો સ્પર્શ, એક પરીષહ-વિશેષ
તૃણનો અગ્રભાગ तणफासपरिसह. पु० [तणस्पर्शपरीषह]
तणहत्थय. न० [तृणहस्तक] ઘાસની શય્યામાં ઘાસની અણી વગેરે ખુંચવાથી તથા ખડનો પૂળો કષ્ટને સહન કરવું તે, સાધુને બાવીશમાંનો એક પરીષહ | तणहार. पु० [तृणाहार] तणभार. पु० [तृणभार]
ઘાસ ખાઇને જીવનાર, ઘાસનો ભારો
ઘાસ વેચનાર तणमय. त्रि० [तृणमय]
तणाहार. पु० [तृणाहार] ઘાસયુક્ત
તેઇન્દ્રિયજીવ વિશેષ, ઘાસનો કીડો तणमालिया. स्त्री० [तृणमालिका]
तण्हा. स्त्री० [तृष्णा] તૃણની બનાવેલી માળા-વિશેષ
તૃષ્ણા, લાલસા तणमूल. न० [तृणमूल]
तण्हाइय. विशे० [तृष्णित] તૃણખંડનું મૂળ
તૃષાતુર, તરસ્યો तणय. न० [तृणक]
तण्हाई. स्त्री० [तृष्णादि] ये-धास, यहाछ
તૃષ્ણા વગેરે પરિષહ तणरासि. पु० [तृणराशि]
तण्हागेहि. स्त्री० [तृष्णागृद्धि] ઘાસનો ઢગલો,
તૃષ્ણારૂપ ગૃદ્ધિ, લાલસા, तणवणस्सइकाइय. पु० [तृणवनस्पातकायिक] तण्हागेहि. स्त्री० [तृष्णागृद्धि] બાદર વનસ્પતિકાયનો એક ભેદ-વિશેષ
ગૌણ અદત્તાદાન तणवणस्सति. स्त्री० [तृणवनस्पति]
तण्हाछुहाविमुक्क. त्रि० [तृष्णाक्षुधाविमुक्त]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 266
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ભૂખ તરસથી મુક્ત થયેલ
तत्तकवेल्लुयभूय. न० [तप्तकवेल्लुयभूत] तण्हातुर. त्रि० [तुषातुर]
તપાવવાના વાસણરૂપ તરસ્યો થયેલ
तत्तजला. स्त्री० [तप्तजला] तण्हादित. त्रि० [तृष्णार्दित]
સુવચ્છ વિજયની એક અંતર નદી તરસ્યો થયેલ
तत्तडिय, न० [दे०] तण्हाभिहत. त्रि० [तृष्णाभिहत]
રંગેલ વસ્ત્ર તૃષ્ણા વડે પીડિત હણાયેલો
तत्ततव. विशे० [तप्ततपस्] तण्हासोसियपाण. त्रि० [तृष्णाशोषितप्राण]
કર્મોને તપાવે તેવું તપ કરનાર તરસથી જેના પ્રાણ સુકાઇ રહ્યા છે તે
तत्ततवणिज्ज. न० [तप्ततपनीय ] तत. अ० [तत्]
તપાવેલું સોનું સર્વનામ, સર્વલિંગવચનમાં વપરાતો અવ્યય
तत्तनिव्वुड. त्रि० [तप्तनिवृत] तत. न० [तत]
તપીને અચિત્ત થયેલ diतथी वागवीए। सारंगी बगेरे, ये तमा ढाल | तत्तनिव्वुडभोइत्त. न० [तप्तनिर्वृतभोजित्व] ततगइ. स्त्री० [ततगति]
તપીને અચિત્ત થયેલનું જ ભોજન કરનાર એક ગામથી બીજે ગામ જતા સામે ગામ ન પહોંચે ત્યાં तत्तफासुय. न० [तप्तप्रासुक] સુધી થતો ગતિનો વિસ્તાર તે
ગરમ કરેલ અચિત્ત પાણી ततगति. स्त्री० [ततगति]
तत्तय. पु० [तप्तक] જુઓ ઉપર
તપેલ तति. अ० [तति]
तत्तयला. स्त्री० [तप्तजला] यो 'तत्तजला' તેટલું
तत्तरुइ. स्त्री० [तत्त्वरुचि] ततिविह. अ० [ततिविध]
તત્વની રુચિ તેટલા પ્રકારે
तत्तलोहपथ. पु० [तप्तलोहपथ] तते. अ० [ततस्]
તપેલ લોઢાના જેવો માર્ગ ત્યારપછી
तत्तवेई. वि० [तप्तवती ततो. अ० [ततस्]
સુઘોષ નગરના રાજા મનુ ની પત્ની (રાણી), ત્યારપછી
भद्दनंदी-२ तनी पुत्रहती ततोवम. न० [तदुपम]
तत्तासमजोइभूय. विशे० [तप्तसमज्योतिर्भूत] તેના જેવું
સળગતા અગ્નિ સમાન तत्त. न० [तत्व]
तत्ति. स्त्री० [तृप्ति] रहस्य, सार, तत्व, वस्तु, सत्यपहार्थ, ५२मार्थ,
સંતોષ યથાવસ્થિત, લોક-સ્વભાવ
तत्ति. स्त्री० [तप्ति] तत्त. न० [तत्व]
તાપ, ક્રોધ જીવ-અજીવાદિ નવતત્ત્વ
तत्तिय. विशे० [तावत्] तत्त. त्रि० [तप्त]
તેટલું તપેલ, ગરમ થયેલ
तत्तियमित्त. त्रि० [तावन्मात्र]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 267
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તેટલું જ तत्तिल. त्रि० [तावत्]
તેટલું तत्तिव्वज्झवसाण, त्रि० [तत्तीव्राध्यवसान]
તે આરંભ આદિમાં તીવ્ર અધ્યવસાયવાળો तत्तो. अ० [ततस्]
ત્યારપછી तत्थ. अ० [तत्र]
ત્યાં, તે સ્થાને तत्थ. न० [तथ्य]
સત્ય तत्थ. त्रि० [त्रस्त]
ત્રાસ પામેલ तत्थगत. त्रि० [तत्रगत]
ત્યાં ગયેલ तत्थगय. त्रि० [तत्रगत]
ત્યાં ગયેલ तत्थवक्कम. विशे० [तत्रावक्रम]
તેથી ઉત્પન્ન तत्थवि. अ० [तत्रापि]
ત્યાં પણ तस्थिमं. अ० [तत्र-इदम्]
તે-આ तत्थेव. अ० [तत्रैव]
ત્યાં જ तथागत. पु० [तथागत] ભવભ્રમણથી નીકળેલ, ભવભ્રમણથી નિવૃત્ત થયેલ
અરિહંતાદિ तथावेद. पु० [तथावेद]
તે પ્રકારે વેદવું तदज्झवसाण, त्रि० [तदध्यवसान]
તેમાં આરંભ ક્રિયામાં જેનું ચિત્ત રહેલું છે તે तदज्झवसिय. त्रि० [तदध्यवसित]
તેમાં-આરંભ ક્રિયાદિમાં ચિત્ત રાખેલ तट्ठ. पु० [तदर्थ]
તે પદાર્થ કે વસ્તુ तट्ठोवउत्त. त्रि० [तदर्थोपयुक्त]
તે વસ્તુમાં ઉપયોગવાળો तदट्ठोवओग. त्रि० [तदर्थोपयोग]
તે વસ્તુનો ઉપયોગ तदनुरूव. न० [तदनुरूप]
તેના જેવું तदन्नवत्थुत. त्रि० [तदन्यवस्तुक] વાદીએ જે સાધનનો ઉપન્યાસ કરેલ હોય તેથી ભિન્ન વસ્તુ લઇને પ્રતિવાદી ઉત્તર આપે તે तदन्नवयण. न० [तदन्यवचन]
વ્યુત્પત્તિથી ભિન્ન અર્થને કહેનાર-રૂઢ શબ્દો तदप्पियकरण. त्रि० [तदर्पितकरण]
તેમાં મન-વચન-કાયાને અર્પણ કરનાર तदस्सिय. न० [तदाश्रित]
તેનું આશ્રિત तदहुत्तम. न० [तदाहृतम्]
તેને બોલાવવું तदा. अ० [तदा]
ત્યારે तदानुरूव. त्रि० [तदानुरूप]
તેના જેવું तदावरणिज्ज. न० [तदावरणीय]
તેને આવરક કર્મ तदाहार. पु० [तदाधार]
પૃથ્વી આદિનો આધાર જેને છે તે तदुभय. त्रि० [तदुभय]
તે-બે
तदुभयपइट्ठिय. न० [तदुभयप्रतिष्ठित]
તે-ધનોદધિ-ધનવાત એ બંને ઉપર રહેલ એવું तदुभयप्पओगनिव्वत्तिय. त्रि० [तदुभयप्रयोगनिर्वर्तित]
તે બેના પ્રયોગ-વ્યાપારથી ઉત્પન્ન થયેલ तदुभयभविय. न० [तदुभयभविक]
આ ભવ અને પરભવ બંનેના જનાર तदुभयभवियनाण. न० [तदुभयभविकज्ञान]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 268
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
આ ભવ અને પરભવામાં જનારું જ્ઞાન तदुभयागम. न० [तदुभायागम]
અનંતર અને પરંપર એ બંને આગમ तदुभयारंभ. त्रि० [तदुभयारम्भ]
આરંભ પોતે કરે અને બીજા પાસે પણ કરાવે તે तदुभयारिह. पु० [तदुभयाह)
તે-આલોચના અને પ્રાયશ્ચિત્તને બંનેને યોગ્ય तदेगदेस. पु० [तदेकदेश]
તેનો એક ભાગ तद्दट्ठोवउत्त. न० [तदर्थोपयुक्त]
તે અર્થને ઉપયુક્ત तद्दवसमाणवण्णय. पु० [तद्रव्यसमानवर्णक]
તે દ્રવ્ય સમાન વર્ણ तद्दिट्ठिय. पु० [तदृष्टिक]
તે દ્રષ્ટિવાળો तद्दिवस. पु० [तद्दिवस]
તે જ દિવસ तद्देवसिय. त्रि० [तद्दवसिक]
તે દિવસ સંબંધિ तद्देस. पु० [तद्देश]
તેનો એક ભાગ तद्दोसि. त्रि० [त्वग्दोषिन]
ચામડી દોષયુક્ત तद्धितनाम. न० [तद्धितनामन्]
તદ્ધિત પ્રત્યય વડે બનેલ નામ तद्धितय. त्रि० [तद्धितज]
તદ્ધિતથી બનેલ तद्धिय, पु० [तद्धित]
અપત્યાદિ અર્થ બતાવનાર પ્રત્યય तधारूव. अ० [तथारूप]
તેના જેવું तनु. विशे० [तनु] पातj, इश,fu, सल्प, नानी, सूक्ष्म
तनुअंग. विशे० [तनुअङ्ग]
પાતળા અંગવાળો तनुई. स्त्री० [तन्वी]
નાજૂક અંગવાળી, પૃથ્વી-વિશેષ, સિદ્ધશિલા तनुक, विशे० [तनुक]
सूक्ष्म, नानु, स्वल्प, हरदी, याय, समास, गरीब तनुज. विशे० [तनुज]
શરીરથી ઉત્પન્ન થયેલ तनुतनु. स्त्री० [तनुतनु]
સિદ્ધશિલા तनुतनइ. स्त्री० [तनुतन्वी]
સિદ્ધશિલા तनुफरिस. पु० [तनुस्पर्श]
શરીરનો સ્પર્શ तनुय. विशे० [तनुज]
यो 'तनुज' तनुय. विशे० [तनुक]
यो 'तनुक' तनुयतर, विशे० [तनुकतर]
અતિસૂક્ષ્મ, અતિઅલ્પ, અતિ ગરીબ तनुयतरी. स्त्री० [तनुकतरी]
અતિ પાતળી સ્ત્રી तनुयर. त्रि० [तनुतर]
અતિ સૂક્ષ્મ तनुयरी. स्त्री० [तनुतरी]
સિદ્ધ શિલા तनुवात. पु० [तनुवात] ઘનવાતનો આધાર ભૂત વાયુ, બાદર વાયુકાયનો એક
ભેદ तनुवाय. पु० [तनुवात]
જુઓ ઉપર तनुवायवलय. न० [तनुवातवलय]
વલયાકારે રહેલ તનુવાત तनुसरीर. न० [तनुशरीर] સૂક્ષ્મ શરીર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 269
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
तनुसोल्लिय न० [ तनुसोल्लिक ]
માલતીનું ફૂલ
तनू. स्त्री० [ तनू ]
शरीर, अया,
तनू. स्त्री० [ तनू ]
ઈષપ્રાભાર પૃથ્વી
तनू. स्त्री० [ तन्वी ]
નાજુક અંગવાળી સ્ત્રી
तनूअरी स्वी० [ तनुतरी ]
સિદ્ધ શિલા
तन्निवेसण विशे० [ तन्निवेशन]
તેમાં-ગુરુકૂળ વાસમાં રહેનાર
तन्निस्सिय त्रि० [ तन्निःश्रति]
તેને આશ્રિને રહેલ तन्नीसा स्वी० [तन्निश्रा ] तेनी निश्रा
तप्प धा०] [तृप्त ]
તપ્ત કરવું
तप्प, पु० [तप्र ]
નાની નૌકા, હોડકું, તરાપો
तप्प धा० [ तप्]
તપ કરવો, ગરમ થવું
तप्पएस. पु० [ तत्प्रदेश ]
તેનો એક બારીકમાં બારીક અંશ જેના એકના બે ભાગ
થઈ શકે નહીં
तप्पओसि, विशे० (तत्प्रदोषिन)
તે પ્રભૂત દોષોથી યુક્ત तप्पक्खिय त्रि० [ तत्पाक्षिक ]
आगम शब्दादि संग्रह
તેના પક્ષવાળો, સંવિગ્ન પાક્ષિક तप्पक्खियउवासग. त्रि० (तत्याक्षिकपासक)
તેના સંવિગ્ન પનો ઉપાસક
तप्पक्खियउवासिया. स्त्री० [ तत्पाक्षिकउपासिका ]
तप्पक्खियसाविया स्त्री० [ तत्पाक्षिक-श्राविका]
તેના સંવિન પક્ષની શ્રાવિક तप्पच्चइय त्रि० [ तत्प्रत्ययिक ]
તત્કારણિક, તન્નિમિત્તક
तप्पच्चय, पु० तत्प्रत्यय ]
તેનું જ્ઞાન
तप्पडिरूवगववहार, पु० [ तत्प्रतिरूपक व्यवहार ]
તેના જેવો વ્યવહાર-પ્રવૃત્તિ
तप्पढमता, स्वी० [तत्प्रथमता]
સૌથી પહેલા શરૂઆત
तप्पढमया. स्त्री० [ तत्प्रथमता ] જુઓ ઉપર तप्पण, न० [ तर्पण ]
એક ઉપકરણ, સાચવો
तप्पण न० [ तर्पण ]
તેલ આદિ સ્નિગ્ધ પદાર્થ
तप्पणलोडिय न० [ तर्पणलोडित]
પાણી વડે લોંદા જેવો બનાવેલ સાથવો तप्पत्तिय, न० [ तत्प्रत्यय ]
તે નિમિત્ત
तप्यभिइ अ० [ तत्प्रभृति ત્યારથી માંડીને तप्पभिति अ० [ तत्प्रभृति ] ત્યારથી માંડીને
तप्पय. पु० [तल्पक ]
શય્યા પર જનાર, સુનાર तप्परिणित त्रि० [ तत्परिणित ]
તેનું પરીણત થયેલું तप्पाउग्ग. त्रि० (तत्प्रायोग्य)
તેને યોગ્ય
तप्पुरस्कार. पु० [ तत्पुरस्कार ]
તેને આચાર્યાદિકને અગ્રેસર તરીકે માનવા તૈ तप्पुरिस. पु० [ तत्पुरुष ]
તત્પુરુષ નામક સમાસ
तब्भक्खण न० [ तद्भक्षण]
તેના સંવિગ્ન પક્ષની ઉપાસિત
तप्पक्खियसावय. पु० [तत्पाक्षिकश्रावक)
તેના સંવિગ્ન પક્ષનો શ્રાવક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 270
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેનું બમણ
तब्भत्तिग, त्रि० (तद्भक्तिक]
તેનો સેવક
तब्भत्तिय विशे० [तद्भक्तिक]
તેનો સેવક
तब्भव पु० [ तद्भव ]
તે ભવ, વર્તમાન ભવ
तब्भवमरण न० [ तद्भवमरण]
મરણનો એક ભેદ, તે ભવ સંબંધિ મરણ तब्भववेयणिज्ज, न० [तद्भववेदनीय]
તે જ ભવે વેદના યોગ્ય
तब्भारिय त्रि० (तद्वारिक દાસ, નોકર
तब्भावनाभाविय, विशे० तद्भावनाभावित ]
તે અનુષ્ઠાન ભાવના વડે ભાવિત
तम. पु० [ तमस् ]
अंधार, मोह, खज्ञान
तमंतम. पु० [तमस्तमस् ]
સાતમી નરકપૃથિવી, તેનો જીવ
तमंधकार. पु० [ तमोन्धकार ]
ઘોર અંધકાર तमंधया, न० ( तमोन्धत्व ] ઘોર અંધત્વ અત્યંત અજ્ઞાન
तमतमप्पभा. स्त्री० [तमस्तमः प्रभा]
સાતમી નરક,
तमतमप्पभा. स्त्री० [तमस्तमः प्रभा] સાતમી નરક પૃથ્વીનું ગોત્ર
तमतमा. स्त्री० [ तमस्तमा]
ગાઢ અંધકારવાળી સાતમી નરક-પૃથ્વી तमतमय, पु० / तमस्तमाज]
સાતમીનરકમાં ઉત્પન્ન, સાતમી નરકના જીવ
तमपज्जलण. त्रि० [तमः प्रज्वलन ]
आगम शब्दादि संग्रह
तमप्पभा. स्त्री० [तमः प्रभा] છઠ્ઠી નરક પૃથ્વી तमप्पविट्ठ. त्रिo [तमः प्रविष्ट ]
અંધકારમાં પ્રવેશેલ
तमबल, त्रि० [तमोबल) સમદાચારી, તસ્કર
तमबलपलज्जण. पु० [ तमोबलप्रलज्जन ] તમોબળથી રક્ત,
तमबलपलज्जण, पु० [ तमोबलप्रलज्जन ] ઉદ્ધત પુરુષોનો સમૂહ
तमस पु० [ तमस् ]
અંધકાર
तमा, स्वी० [तमा] છઠ્ઠીનરક પૃથ્વી,
तमा. स्त्री० [तमा]
નિચી દિશાનું નામ
तमाय पु० [ तमाज] છઠ્ઠીન નરકના જીવ
तमाल. पु० [तमाल ]
तमाल आ
तमालपत्त, न० [ तमालपत्र ]
તમાલવૃક્ષના પાન
तमिस न० [ तमिस्न ]
અંધારું
तमिसंधयार. पु० (तमिस्नन्धकार)
ગાઢ અંધકાર
तमिसगुहा. स्त्री० [तमिस्नगुफा ] એક ગુફા
तमिसगुहाकूड. पु० [तमिस्नगुफाकूट ] એક ગૂઢ
तमुकाय पु० [ तमस्काय]
અરુણવર સમુદ્રમાંના પાણીના સૂક્ષ્મપરિણામ રૂપ અંધકારસમૂહ
અજ્ઞાન રૂપ અંધકારને લીધે ક્રોધાદિ અગ્નિથી બળનાર
तमपडल, न० [तमःपटल)
જ્ઞાનાવરણરૂપ ઢાંકણ, અંધકાર સમૂહ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
तमुक्काइय पु० [तमस्काधिक ]
તમસ્કાય કરનાર દેવ, તમસ્કાય સંબંધિ
Page 271
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
तमुक्कात. पु० तमक्काय]
ख तमुकाय तमुक्काय, पु० / तमस्काय) दुखो 'तमुकाय तमुय. पु० [ तमस्काय]
दुखो 'तमुकाय' तमूयत्त न० [ तन्मूकत्व ]
જાતિ મૂંગાપણું
तमोकासिय, त्रिo [तमः काषिक )
ખરી હકીકતનો ઢાંક પછેડો કરનાર
तमोरुवत्त, न० [तमः रूपत्व]
નમસ્કાય, તમસ રૂપાળું तम्मण. त्रि० [ तन्मनस्]
તે વિષયમાં પરોવાયેલ મન तम्मय. त्रिo [ तन्मय ] તન્મય, તે સ્વરૂપ
तम्मुत्ति. स्त्री० [ तन्मुकित्त] સર્વસંગ-ઉપાધિથી છૂટા થવું
तम्मुत्तिय पु० [ तन्मुक्तिक]
સર્વસંગ-ઉપાધિથી મુક્ત થયેલ
तम्मुदअ. वि० [ तन्मोदक]
आगम शब्दादि संग्रह
राष्ट्रगृहीनो मे अन्यतीर्थ गाथापति (नम्मुदअ ने બદલે 'તમ્બુવા' છપાયું હોય તેમ લાગે છે.)
तम्मूल न० [ तन्मूल]
તેનું મૂળ કારણ
तम्मेत्त त्रि० [ तन्मात्र ]
તેટલું જ
सम्मेषय न० [ तन्मात्रज)
પાંચ તન્માત્રથી ઉત્પન્ન થયેલું આકાશ આદિ પાંચ
तय. स्वी० (त्वच)
त४, तेभनानी खेड भत, त्वया, छाल
तय न० [त्रय]
ત્રણનો સમૂહ
तय. त्रि० [ तत्क]
તારું
a. oि [तक ]
तय. अ० [तत]
તો
तयंत न० [ त्वगन्त ]
ત્વચાને છેડે
तयक्खाय. पु० [त्वक्खाद] ચામડીને ખાનાર એક કીડો
तयजोणिय न० [ त्वग्योनिक ]
તજ નામક વનસ્પતિ યોનિ સંબંધિ
तयणंतर न० [तदनन्तर] ત્યાર પછી
तय. विशे० [ तदनु] તેની પાછળ तयणुरूव विशे० [तदनुरूव]
તેને અનુસાર
तयण्णमण न० / तदन्यमनस्]
તેનાથી અન્ય વસ્તુમાં મન લાગવું તે (ન્યાય
પરિભાષામાં કહીએ તો ઘટને બદલે પટમાં મન લાગવું)
तयण्णवत्थुक. पु० [ तदन्यवस्तुक]
ઉદાહરણનો એક પ્રકાર
तयत्त न० [त्वकत्व] ત્વચાપણું
तयप्पमाण न० [ त्वक्प्रमाण ]
મહાભૂત
तम्मोत्तिय. पु० [तन्मुक्तिक] दुखो 'तम्मुत्तिय' तम्हा. अ० [तस्मात् )
તેટલા માટે, તેથી
तय. त्रि० [त्वक ] નાર કહેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
ત્વાચા પ્રમાણ
तयप्पमाणमेत्त न० [ त्वक्प्रमाणमात्र ]
ત્વચા પ્રમાણ માત્ર
तयस्सिय त्रिo [तदाश्रित)
તેને આશ્રિને રહેલ
Page 272
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तयहुत्त. पु० [तदाहृत]
તેને જ જોતો तया. स्त्री० [त्वच्]
ત્વચા, ચામડી, તૃણ વનસ્પતિનો એક પ્રકાર तया. अ० [तदा]
ત્યારે, તે વખતે तयाणुग. त्रि० [तदनुग]
તેના જેવું तयानंतर, अ० [तदनन्तर]
ત્યાર પછી तयानुरूव. त्रि० [तदनुरूप]
તેને અનુરૂપ तयापानय. न० [तवक्पानक]
ઝાડની છાલનું પાણી तयाभोयण. न० [त्वरभोजन]
ઝાડની છાલનું ભોજન तयामंत. त्रि० [त्वग्वत्]
ચામડી કે છાલવાળું तयावरण. न० [तदावरण]
તેના આત્માના આવરણ રૂપ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ तयावरणिज्ज. न० [तदावरणीय] यो ५२ तयावरणिज्जकम्म. न० [तदावरणीयकर्मन]
જુઓ ઉપર तयाविस. पु० [त्वग्विष]
ચામડી માત્રના સ્પર્શથી ઝેર ચઢે તેવો સ્પર્શ तयासुख. न० [त्वक्सुख]
ચામડીને સુખરૂપ तयासुह. न० [त्वक्सुख]
જુઓ ઉપર तयाहार. पु० [त्वगाहार]
ઝાડની છાલનો આહાર કરનાર-તાપસ વિશેષ तर. धा० [४]
તરવું, ઉલ્લંઘવું, પાર પામવું तर. पु० [तर] દૂધ વગેરે ઉપર જે તર હોય તે
तरंग. पु० [तरङ्ग]
તરંગ, મોજા तरंगभंगुर. न० [तरङ्गभङ्गुर]
તરંગભંગુર तरंगवई. वि० [तरङ्गवती
એક સાંપ્રદાયિક કથા तरंगवतिकार. पु० [तरङ्गवतीकार]
તરંગવતી નામક કથાગ્રંથને બનાવનાર तरग. विशे० [तरक]
તરનાર, પાર પામનાર तरच्छ. पु० [तरक्ष]
દીપડો, વાઘની એક જાત तरक्षी. स्त्री० [तरक्षी]
વાઘણ तरण. न० [तरण]
તરવું, તે, પાર પામવું તે तरणि. स्त्री० [तरणि]
નાવ, વહાણ तरतम. त्रि० [तरतम]
ન્યૂનાધિક ભાવવાળો तरमल्लि. त्रि० [तरोमल्लि]
વેગ ધારણ કરનાર तरमल्लिहायण. त्रि० [तरोमल्लि] વેગથી દોડી શકે તે અવસ્થાને પ્રાપ્ત થયેલ ઘોડા-બળદ વગેરે तरमाण. कृ० [तरत्]
તરતો, પર કરતો तरय. त्रि० [तरक]
તરનાર तरल. त्रि० [तरल]
ચંચળ तरिउ. कृ० [तरितुम]
તરવા માટે तरिउं. कृ० [तीत्वा]
તરીને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 273
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरिउं. कृ० [तरितुम्
તરવા માટે
तरिउकाम त्रि० [तरितुकाम ]
તરવાની ઇચ્છાવાળો
तरित. अ० [ त्वरित ]
શીઘ. દી
तरित्तए त्रि० [तरीतव्य ] તરવા યોગ્ય
तरिता कृ० [तरित्या )
]
તરીને, પાર કરીને
तरितु कृ० [ तीर्त्वा ]
તરીને, પાર કરીને
तरियव्व. त्रि० [तरितव्य ] તરવા યોગ્ય
तरी स्त्री० [तरी]
તરવાનું સાધન, નાવ तरु, पु० [ तरु]
વૃક્ષ, ઝાડ
तरुकाल. पु० [ तरुकाल ]
વનસ્પતિ કાળ,
અનંતકાળ સમયનું એક માપ
तरुण. त्रि० [ तरुण ]
યુવાન, તાજું
तरुण. त्रि० [ तरुणक]
નવું તાજું तरुणय. त्रि० [ तरुणक]
નાનો બાળક
तरुणाइच्च. पु० [ तरुणादित्य]
સવારના પહરનો તાજો ઉગેલો સૂર્ય
तरुणि. स्वी० [ तरुणी)
आगम शब्दादि संग्रह
तरुणीपडिक्कम, न० [ तरुणीप्रतिकर्मन् ]
સ્ત્રીને શોભાવવાનું વિજ્ઞાન तरुपक्खंदण न० [ तरुप्रस्कन्दन]
ઝાડ ઉપરથી પડીને શોભાવવાનું વિજ્ઞાન तरुपक्खंदोलग. त्रि० [तरुपक्षान्दोलक] ઝાડ ઉપરથી પડીને મારનાર,
એક પ્રકારનું બાળ મરણ
तरुपडण न० [तरुपतन]
ઝાડ ઉપરથી પડીને મરવું તે, એક બાળમરણ
तरुपडणद्वाण, न० [तरुपतनस्थान)
ઝાડ ઉપરથી પડીને મરવાનું સ્થાન तरुपडियग, पु० [तरूपतितक]
ઝાડ ઉપરથી પડનાર
तरेत्ता कृ० [तरीत्वा ] તરીને, પાર કરીને
तरुवर, पु० [ तरुवर ]
મોટું ઝાડ
तरुसंपया स्वी० [तरुसम्पदा ]
વૃક્ષની સંપત્તિ
तल. पु० [ तल]
હાથનું તળીયું, હથેળી, મધ્યખંડ, ભૂમિતલ
तल. धा० [ तल्]
તળવું, ભુંજવું
तलओडा. स्त्री० [त्रपुटी]
वनस्पति- विशेष, खेलयी
तलग. पु० [ तलक]
તાડનું વૃક્ષ
तलट्ठाण न० / तलस्थान]
તળનું સ્થાન
तलठाण, न० [तलस्थान]
યુવાન સ્ત્રી
तरुणिया स्त्री० [ तरुणिका]
કાચી વનસ્પતિ
तरुणी. स्वी० [तरुणी) યુવાનશ્રી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
તળનું સ્થાન
तलण न० [ तलन ] તળેલ. હું જેલ
तलताल. पु० [तलताल ]
ગીતના તાલ પ્રમાણે હાથની તાળીનો અવાજ
Page 274
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તનપત્ત. ૧૦ [તનપત્રો
તાલ વૃક્ષના પાન तलप्पमाणमेत्त. न० [तलप्रमाणमात्र]
તાલવૃક્ષ પ્રમાણ માત્ર તતન. ૧૦ [તનનો
તાડ વૃક્ષના ફળ तलभंगय. न० [तलभङ्कक]
ભુજામાં પહેરવાનું એક આભૂષણ तलवर. पु० [दे०] રાજા દ્વારા વિશેષ સંમાનિત ગૃહસ્થ, કોટવાલ, તલાટી,
નગર રક્ષક તનવરત્ત. ૧૦ ટ્રેિ]
તલવર પણું તનસંપુડ. ૧૦ તિનસપુર)
તાળ વૃક્ષના સૂકા પાંદડાનો પડો तलाग. पु० [तडागमह]
તળાવ તતા મેય, ન૦ (તડીમેનો
તળાવ ગાળવું तलागमह. पु० [तडामगह]
તળાવ મહોત્સવ તતાય. પુo [તડી]
તળાવ તનિમ. ત્રિ, તિત્નિ
જોડાં, પગરખાં તત્તિમ. સ્ત્રી, તિન્નેT]
તળાઇ, તળાવળી તનિળ. ત્રિ, તિત્તિની
પતળું, ઝીણું તનિમ. ૧૦ ૦િ]
શય્યા, પલંગ વગેરે તનિ. ત્રિ, તિત્તિત]
તળેલ, ભુંજલ તનેત્તા. 90 તિનિત્વા] તળીને, ભુંજીને
ત7િ૭. fao [f7H]
તેની ઇચ્છાવાળું तल्लेस. विशे० [तल्लेश्य]
તે સંબંધિ વેશ્યા तल्लेसा, स्त्री० [तल्लेश्या]
જુઓ ઉપર તજોસ. વિશે તિન્ન૫]
જુઓ ઉપર તવ. પુ0 તિ તપ, જેનાથી કર્મનો ક્ષય થાય તે તપ, અનશન આદિ
બાર ભેદ તવ. પુ. [] તપ નામનું પ્રાયશ્ચિત્ત, પ્રાયશ્ચિતના દશભેદમાંનો એક ભેદ તવ. થા૦ [તપૂ]
તપવું, તપ કરવો તવમનિ. પુo [તપાનિ]
તપરૂપ અગ્નિ જે કર્મોને બાળી નાખે તવમ. ત્રિ. તા-ઝમ)
તપના મદથી રહિત તવવાર, ૧૦ [તપાતિવાર)
તપના વિષયમાં લાગેલા દોષ-અતિચાર વિશેષ तवग. त्रि० [तपक]
તપ કરનાર तवगव्विय. त्रि० [तपवर्वित]
તપના વિષયમાં અભિમાન કરનાર तवगुण. पु० [तपोगुण]
તપના ગુણ-આચાર તવરણ. ૧૦ [તાવરણ)
તપ અને ચારિત્ર તવUT. T૦ [તપન]
સૂર્ય તેવળજ્ઞ. ૧૦ [તપનીર)
તપવેલ સોનું તfMMSન. ૧૦ [તપની SUV7)
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 275
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તપાવેલ સોના જેવું ઉજ્જવળ तवणिज्जकूड. पु० [तपनीयकूट]
જંબુદ્વીપના રૂચક પર્વતનું એક ફૂટ तवणिज्जमय. न० [तपनीयमय]
તપાવેલા સોના રૂપ तवणिज्जामय. न० [तपनीयमय]
જુઓ ઉપર तवणीय. त्रि० [तपनीय]
તપવા યોગ્ય तवतणुयंत. न० [तपतनुकङ्ग]
તપથી કૃશ થયેલ કાયા तवतेण. त्रि० [पतस्तेन]
તપસંબંધિ જુઠું બોલનાર, તપનો ચોર तवतेयसिरीय, स्त्री० [तपतेजस्श्रीक]
તપના તેજ રૂપ લક્ષ્મી तवनियम. पु० [तपनियम]
નિયંત્રિત તપ, તપ અને નિયમ तवनेहपान. न० [तपस्नेहपान]
તપરૂપી સ્નિગ્ધ પાન तवपडिमा. स्त्री० [तपप्रतिमा]
તપ-પ્રતિજ્ઞા तवपोय. पु० [तपपोत]
તપરૂપી જહાજ तवप्पहाण. त्रि० [तपःप्रधान]
તપમાં પ્રધાન, ઉત્તમતપ तवभूमि, स्त्री० [तपेभूमि]
તપભૂમિ, જ્યાં તપ કરાયો હોય તે સ્થાન तवबल. न० [तपोबल] તપનું સામર્થ્ય, દશપ્રકારના બળમાંનું એક બળ तवमग्गगइ. स्त्री० [तपोमार्गगति]
ઉત્તરઋયણ સૂત્રનું એક અધ્યયન तवमय. पु० [तपोमद]
તપનો મદ तवय. पु० [तपक]
તપ કરનાર, તાવડો तवविनय. पु० [तपोविनय]
તપ વડે અજ્ઞાનને હરે અને મોક્ષને આપે તે વિનય तवविसय. पु० [तपोविषय]
તપનો વિષય तवविसिट्ठया. स्त्री० [तपोविशिष्टता]
તપ સંબંધિ વિશેષતા तवविहीणया. स्त्री० [तपोविहीनता]
તપ રહિતતા तवसंजम. न० [तप:संयम]
તપ પ્રધાન સંયમ तवसमायारी. स्त्री० [तप:समाचारी]
બાર પ્રકારે તપ કરવું તે, તપનું અનુષ્ઠાન तवसमाहि. पु० [तप:समाधि]
તપની સમાધિ, કેવળ નિર્જરાર્થે તપ કરવું तवसमाहिआरूढ. त्रि० [तपःसमाधिआरूढ]
તપરૂપ સમાધિ ઉપર સવાર થયેલ तवसामायारी. त्रि० [तप:सामाचारी]
यो तवसमायारी' तवसूर. त्रि० [तपःशूर]
તપ કરવામાં શૂર तवस्सि. विशे० [तपस्विन्]
તપસ્વી, ઉગ્રતપ કરનાર तवस्सिवच्छलया. स्त्री० [तपस्विवत्सलता]
તપસ્વી પરત્વેની ભક્તિ-વત્સલતા तवस्सिवेयावच्च. न० [तपस्विवैयावृत्त्य]
તપસ્વીની સેવા-ભક્તિ કરવી તે तवाइय. पु० [तपादिक]
તપ વગેરે तवायार. पु० [तपाचार]
તપ સંબંધિ આચાર, પાંચ આચારમાંનો એક આચાર तवारिह. त्रि० [तपोह)
તપને યોગ્ય, દશ પ્રકારના પ્રાયશ્ચિત્તમાંનો એક ભેદ तवित. त्रि० [तप्त] તપેલ, ગરમ થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 276
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તવિય. ત્રિ[તU] જુઓ ઉપર
તેથી ઉલટું तवेतेय. न० [तपस्तेजस्]
તબ્રિહ. વિશે. તિદ્વિદ્ય) તપનું તેજ
તે પ્રકારનું ત ન્મ. ૧૦ (તપ:ઋ ]
તસ. પુ. [૪] તપકર્મ, કર્મને તપાવનાર, તપ અનુષ્ઠાન
ત્રાસ પામતા એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને જવાની ગતિ तवोकम्मगंडिया, स्त्री० [तपःकर्मकण्डिका]
શક્તિવાળા પ્રાણી-બેઇન્દ્રિયાદિ જીવ, ત્રસકાય માર્ગણા, તપકર્મના અધિકારને વર્ણવતું એક અધ્યયન વિશેષ તસ. પુ9 [] તોથ. ૧૦ [તપોઇન]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ તપસ્વી, તપ એ જ જેનું ધન છે તે
તલ. ઘ૦ ) तवोमग्ग. पु० [तपोमार्ग]
ત્રાસ થતા ભાગવું, પલાયન થવું તપ રૂપ માર્ગ
તલવાય. ત્રિ. [સાયિજ઼] तवोमग्गगइ. स्त्री० [तपोमार्गगति]
ત્રસકાય જીવ ઉત્તરગ્ઝયણ સૂત્રનું એક અધ્યયન
તસવલત્ત. ૧૦ ત્રિસજ્જાવિરુત્વ) તવોવન. ૧૦ તપોવન]
ત્રસકાયિકપણું તપ કરવાનું સ્થળ
તસવInત્તા. સ્ત્રી ત્રિસારિતા] જુઓ ઉપર તવોવફા. ૧૦ [તપ-૩૫ઘાન]
तसकाय. पु० [त्रसकाय] ઉપધાન તપ, તપાચારના આઠ ભેદમાંનો એક ભેદ હાલતા ચાલતા જીવ, બેઇન્દ્રિયાદિ જીવો तवोसमायारी. स्त्री० [तप:समाचारी]
तसकायट्ठिइय. पु० [त्रसकायस्थितिक] તપની સમાચારી, બાર પ્રકારે અનુષ્ઠાન કરવું તે
ત્રસ કાયની સ્થિતિ तव्वइरित्त. त्रि० [तद्व्यतिरिक्त]
तसकायसमारंभ. पु० [त्रसकायसमारम्भ] તે સિવાય, તેથી જુદું
ત્રસકાયને હિંસાદિ ઉપદ્રવ કરવો તે तव्वइरित्तमिच्छादसणवत्तिया. स्त्री० [तद्व्यतिरिक्त तसजीव. पु० [त्रसजीव] જિષ્ઠાન પ્રત્યયT] તેથી ભિન્ન મિથ્યાદર્શન નિમિત્તક્રિયા હાલતા-ચાલતા જીવો तव्वक्कम. पु० [तदवक्रम]
તસત્ત. ૧૦ [સત્વ) તેનો અપક્રમ
ત્રસ પણું तव्वतिरित. त्रि० [तव्यतिरिक्त]
तसथावरखेमकर. पु० [त्रसस्थावरक्षेमकर] જુઓ ઉપર
ત્રસ અને સ્થાવર જીવોને કલ્યાણકારી तव्वत्थुत. पु० [तदवस्तुक]
तसथावरजोणिय. पु० [त्रसस्थावरयोनिक] વાદીએ જે સાધનોનો ઉપન્યાસ કર્યો હોય તેને લઈને જ | ત્રણ સ્થાવર યોનિ સંબંધિ પ્રતિવાદી ઉપપત્તિપૂર્વક પ્રત્યુત્તર આપે
તસથાવરમૂહિક. ૧૦ [સાવરમૂહિત) તÖયા. પુત્ર વિદ્વાનો
ત્રસ અને સ્થાવર જીવોને કલ્યાણકારી વ્યુત્પત્તિ અનુસાર થતા અર્થ કહેનાર શબ્દ
તલનામ. ૧૦ [zસનામ] तव्विगुण. पु० [तद्विगुण]
નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયથી ત્રસપણું મળે તેથી પ્રતિકૂળ
તલપાપ. પુ... [ત્રપ્રાઈI] तव्विवरिय. त्रि० [तद्विपरीत]
હાલતા ચાલતા પ્રાણી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 277
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
तसपाणजाति स्वी० [सप्राणजाति/ હાલતા-ચાલતા પ્રાણીની જાતિ
तसपाणत्त न० [त्रसप्राणत्व] सवप
तसपाणबीयरहिय, न० [त्रसप्राणबीजरहित ] ત્રમ પ્રાણ બીજ રહિત
तसपाणसमारंभ पु० [त्रसप्राणसमारम्भ] ત્રસ જીવોને હિંસાદિ ઉપદ્રવ કરવો તે
तसपाणसरीर न० [त्रसप्राणशरीर ]
ત્રસ જીવોનું શરીર
तसभूय न० [त्रसभूत ] ત્રમરૂપ થયેલ
तसरेणु पु० [त्रसरेणु ]
વાલાગૂનો ચોસઠમો ભાગ પ્રમાણ એક માપ-વિશેષ
तसवह. पु० [त्रसवध ]
ત્રસ જીવને હણવો તે
तसवाइया. स्त्री० [सवादिका ]
એક તૈઇન્દ્રિય જીવ
तसित. विशे० [तृषित ]
તરસ્યો
तसिय विशे० [तृषित ] તરસ્યો
तसिय विशे० [ त्रासित]
ત્રાસેલ, ત્રાસ પામેલ
तसेत्तिकाल न० [त्रसत्वकाल ]
સપણામાં રહેવાનો કાળ
तस्स स० [ तस्य ]
तेनी, तेनी, तेनुं तस्संकि, पु० [ तच्छंकिन) તેની કાવાળો
तस्संठित न० [ तत्संस्थित]
आगम शब्दादि संग्रह
તે આકારે રહેલ
तस्संधिचारि त्रिo (तत्सन्धिचारिन् ]
તેની સંધિ કરાવનાર
तस्संभव न० [ तत्सम्भव ]
તેની સંભાવના तस्सन्नि त्रि० [ तत्सज्जिन् ।
તે વિવિક્ષત જ્ઞાનવાળો
तस्सेवि, त्रि० [ तत्सेविन् ]
આલોચનાનો એક ભેદ, જે દોષ પ્રથમ સેવેલ હોય તેનું
પુનઃ સવન કરનાર
तह. अ० [ तथा ]
તેમજ, તે પ્રકારે
तह. न० [ तथ्य ]
તથ્ય, થાઈ
तहक्कार. पु० [ तथाकार ]
खेड समायारी, ठेमां गुरुने शिष्य 'तहति' - ते खेम ४छे - येवं भावे
तहच्च त्रि० (तथार्च)
તેવા પ્રકારની લેશ્યા
तहत्ति. अ० [ तथेति ]
ते पठारे, तेमठ,
हत्ति. अ० [ तथेति ]
સૂત્રનું પ્રતિપાદન કરતી વેળાએ બોલવાનો શબ્દ
तहनाण न० [ तथाज्ञान]
યથાર્થજ્ઞાન
तहप्पगार, त्रि० (तथाप्रकार) તે પ્રકારનું
तहय. अ० [ तथाच]
ते पठारे, तेवी रीते,
तहा. अ० [ तथा]
તેમજ, તે પ્રકારે
तहाकारि पु० [ तथाकारिन्
તથાકાર નામની સમાચારીનું પાલન કરનાર
तहागय. पु० [तथागत ]
ભવભ્રમણથી નિવૃત્ત થયેલ
तहाठिय न० तथास्थित)
તે રૂપે રહેલ तहाभाव, पु० [तथाभाव ] તેવા પ્રકારનો ભાવ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 278
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तहाभूय. त्रि० [तथाभूत]
તેવા પ્રકારનું યથાર્થ तहामुत्ति. स्त्री० [तथामूर्ति]
તથારૂપ, સત્ય સ્વરૂપ तहारूव. त्रि० [तथारूप]
યથોક્ત ગુણ ધારણ કરનાર तहारूवसाहु. पु० [तथारूपसाधु]
શાસ્ત્રનિર્દિષ્ટ આચારનું પાલન કરનાર સાધુ તહાવિ. ૫૦ તિથrful
તો પણ તહાવિ. ત્રિ[તથાઈવઘ)
તે પ્રકારનું તહિં. ૫૦ [તત્ર)
ત્યાં તે સ્થાને તfફર. ત્રિો [તZ)
ત્ય, વાસ્તવિક તહિ. *૦ તિત્ર)
ત્યાં, તે ઠેકાણે તહેય. ૫૦ તિથૈવ]
તેમજ तहेव. अ० [तथैव]
તે પ્રકારે તા. ૫૦ (તાવ)
ત્યાં સુધી તા. ત્રિ. [ત્રાચિન)
મોક્ષમાં જનાર, સ્વ-પરની રક્ષા કરનાર તા. ૫૦ (તાદ્રશT]
તેના જેવું તાય. ત્રિ. [27]
બચાવવો, રક્ષા કરવી તાગો. 10 તિત)
ત્યાર પછી तागंधत्त. न० [तद्गन्धत्व]
તેનું ગંધપણું તાડે. થo [4]
વગાડવું, મારવું તાતંત. p. તિક]
વાગાડતો, મારતો તા . ૧૦ તાડનો
તાડન, મારવું તે તાડના. સ્ત્રી (તાડના)
તાડના કરવી, મારવું તે ताडिज्जंत. कृ० [ताड्यमान]
તાડના કરવી, મારતો ताडिज्जमाण. कृ० [ताड्यमान]
જુઓ ઉપર તાડિય. ૧૦ (તાડિત]
જેનું તાડવ કરાયેલ હોય તે, મરાયેલ તા. ૧૦ (ત્રા) રક્ષણ કરવું તે, શરણ તા. ૧૦ [તાન]
તાન-રાગની ધૂન तात. पु० [तात]
તાત, પિતા તાતિ. ત્રિ. (નાયિન]
રક્ષા કરનાર તાણાસત્ત. ૧૦ તિરૂત્વ)
તેનું સ્પર્શપણું तामरस. पु० [तामरस]
કમળ તામરસનોળિય. ન૦ [તામરસયોનિ]
કમળયોનિક તામરસત્ત. ૧૦ [તામરસત્વ)
કમળપણું तामलि. वि० [तामलि
એક ધનાઢ્ય ગૃહપતિ, જેણે તાપસ દીક્ષા ગ્રહણ કરેલ, તીવ્ર તપસ્યાના બળે મૃત્યુ પછી ઇશાનેન્દ્ર થયો તે 'મોરિયપુર' નામથી પણ ઓળખાતો હતો तामलित्ति. स्त्री० [ताम्रलिप्ति] એક નગરી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 279
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
तामलित्तिया स्वी० [ ताम्रलिप्तिका ] ગોદાસ વીરથી નીકળેલ ગોદાસગણની શાખા
તામસ. ત્રિ૦ [તામસ]
અંધકાર, અજ્ઞાનભાવ
तामसबाण. पु० [ तामसबाण ]
રણ સંગ્રામમાં અંધકાર ફેલાવું તેવું બાણ
તાવ. J॰ {br}
પિતા
તાવ, ધાવ ત્રાવો
રક્ષણ કરવું
તાયા. પુ૦ [તાતળ]
પિતા तायत्तीसग पु० (त्रयस्त्रिंशक] ઇન્દ્રના મુખ્ય સ્થાનીય દેવતા
તાયત્તીસત્તા, સ્ત્રી [ત્રાયશિતા]
ત્રાયમિશક દેવતા પણ
તાર, ૧૭ {r}
ચાંદી સોનાના તારવાળો, ઉંચો સ્વર, નિર્મળ,
ચોથી નરકનું એક સ્થાન
તાર. ધા॰ [તાર/
તારવું
तारंतर न० [ तारान्तर] તારાનું અંતર
तारअ वि० [ तारक]
आगम शब्दादि संग्रह
આ અવસર્પિણીના બીજા પ્રતિવાસુદેવ, વાસુદેવ તુવિ
ના હાથે મર્યા
तारग न० [ तारक ]
આંખની કીકી, તારા, વિવેકજન્ય જ્ઞાન
તારા. ન૦ [તારાપ્ર]
તારાનો અગ્રભાગ
તારાપતા, સ્ત્રી [તારપ્રમા] તારાની કાંતિ
સારા. સ્ત્રી {}}
પૂર્ણભદ્રેનની એક પટ્ટરાણી
તારા. ૧૦ [તારાબ્ર]
તારાનું પરિમાણ
तारम्गह, पु० [ ताराग्रह ] તારાએ ગ્રહણ કરેલ
તારા, ત્રિ૦ [તારī]
તરનાર, પાર ઉતરનાર
तारणसमत्थ, त्रि० [तारणसमर्थ]
સંસારમાંથી તારવાને માટે સમર્થ
તારવ, ત્રિ[તાર]
તારનાર
तारयण, न० [तारकार्य ]
જુઓ 'ત્તમ
तारया वि० ( तारका)
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી ભ॰ પાર્ક પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગ્રહમિષી બની.
તારયા નો મારિયા નામે પણ ઉલ્લેખ છે
તારવા, ત્રીવ
ર જઓ RT
तारसत्त न० [ तद्रसत्व ]
તેનું રસપણું તારા. સ્ત્રી તારા}
તારા, એક મહાનદી
તારા-૧. વિ૦ [તાર]
કિષ્કિંધા નગરીના રાજા સુક્ષ્મીવ ની પત્ની તેને માટે રાજાને વિદ્યાધર સાહસતિ સાથે લડાઈ થયેલ तारा २. वि० [ तारा
ત્તવીરિય ની પત્ની અને ચક્રવર્તી મુમુન ની માતા
तारागण पु० [तारागण ]
તારાઓનો સમૂહ, એક ઋષિનું વિશેષ નામ
તારાવિંડ, ન૦ [તારાપિણ્ડ]
તારાઓનો સમૂહ
સાર્વ. ત્રિ [at]
તારા સમાન
તારાવતિ, સ્ત્રી [તારાવતિ]
તારાઓની શ્રેણ
तारावलिपविभत्ति, न० [ तारावलिप्रविभक्ति]
એક દેવતાઇ નાટ્ય વિશેષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 280
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ताराविमान. पु० [ताराविमान]
તારાનું વિમાન, એક જ્યોતિષ્ક દેવવિમાન ताराविमानजोइसिय. पु० [ताराविमानज्योतिष्क]
તારા વિમાનમાં રહેતા જ્યોતિષ્ક દેવ-વિશેષ તારિમ. ત્રિ. (તાર)
તારેલ તારિવા. સ્ત્રીતિરિક્ષા)
આંખની કીકી, એક દેવીનું વિશેષ નામ તારિમ. ત્રિવ તાÁ]
તારવા યોગ્ય તરિક. ત્રિતારિત]
તારેલ તારિસ. 2િ૦ (તા૨]
તેના જેવો વ્યવહાર-પ્રવૃત્તિ तारिसग. त्रि० [तादृशक]
તેના જેવું તારિસા. ત્રિ. (તાદ્રશ8]
તેના જેવું तारिसिय, त्रि० [तादृशक]
તેના જેવું તરિસિયા. સ્ત્રી (તાદ્ર]
તેના જેવી તાપ. ૧૦ [તારુષ્પો
યૌવન, યુવાવસ્થા तारुण्णमहण्णव. न० [तारुण्यमहार्णव]
યૌવન રૂપી સમુદ્ર तारूवत्त. न० [तद्रुपत्व]
તેના જેવાપણું, તુલ્યત્વ, સમાનત્વ તાત, પુ૦ તાત] તાલ-વૃક્ષ, તાલફળ, ઝાંઝ નામે વાજિંત્ર, ગીત-સૂરમાં તાલ આપવો તે, ગોશાળાનો એક ઉપાસક, તાળું તાત. ઘ૦ તિ)
મારવું, વગાડવું તાત. થા૦ (તાડ) તાડના કરવી, મારવું તે
તાત. વિ. [તાની
ગોશાળાના બાર મુખ્ય ઉપાસકોમાંનો એક ઉપાસક તાત્ર 3. ન૦ [તાનપુર)
તાલપુટ નામનું એક કાતીલ ઝેર તાન:વસ. ૧૦ તાનપુટઋવિષ)
જુઓ ઉપર तालजंघा. स्त्री० [तालजङ्घा]
તાડના વૃક્ષ જેવી જંધા તાત્રદૃા. ૧૦ [તાનસ્થાન]
તાલ વૃક્ષદિનું સ્થાન તાનાખ. ૧૦ તિતસ્થાન)
જુઓ ઉપર તાનન૦ તાડનો
તાડન કરવું, મારવું તે તાતા. સ્ત્રી (તાડના] જુઓ ઉપર તાનય. પુo [તાનqન)
તાલવૃક્ષની ધજાના ચિન્હવાળા-બળદેવ तालपलंब. पु० [तालप्रलम्ब]
તાડફળ तालपलंब. वि० [तालप्रलम्ब]
ગોશાળાના બાર મુખ્ય ઉપાસકોમાંનો એક ઉપાસક તાનપટ્ટ. ૧૦ [તાનપટ્ટો
તાડવૃક્ષના પાનનો બનાવેલ પંખો तालपिसाय. पु० [तालपिशाच]
તાડના ઝાડ જેવો ઊંચો પિશાચ-વ્યંતર તીનપાથરૂવ. ૧૦ [તાનંfgTIVરૂT)
તાડના જેવા ઊંચા પિશાચનું સ્વરૂપ તાનપુcવસ. ન [તાનપુટવષ)
તાલપુટ નામનું એક કાતીલ ઝેર તાતપુડા. ૧૦ [તાનપુટવિષ)
જુઓ ઉપર તાતપન. ૧૦ [તાનની
તાડ નામક એક વૃક્ષના ફળ तालमत्थय. न० [तालमस्तक] તાડના ઝાડનો મધ્યનો ગર્ભ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 281
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
तालमूलय न० [ तालमूलक]
તાડના વૃક્ષના મૂળ જેવું એક પ્રાણીનું ઘર
तालयंट न० [ तालवृन्त]
તાડવૃક્ષના પાનનો બનાવેલ પંખો
तालवण, पु० [तालवर्ग ]
તાલ ના અધિકારવાળો એક વર્ગ પ્રકરણ
तालविंट न० [ तालवृन्त ]
खो 'तालयंट'
तालवेंट न० [ तालवृन्त ] જુઓ ઉપર
तालसद्द पु० [तालशब्द]
તાલ આપતી વખતે થતો અવાજ
आगम शब्दादि संग्रह
तालसम न० [ तालसम] એક સરખા તાલમાં ગાન કરવું તે तालाचर, विशे० [तालाचर]
તાલી વગાડીને નૃત્ય કરનાર तालाय. विशे० [ तालाचर] જુઓ ઉપર
तालायरकम्म न० [तालाचरकर्मन् )
તાલ આપવની ક્રિયા, તાલ વગાડી કરાનું એક નૃત્ય કર્મ
तालिज्जत. कृ० [ ताड्यमान]
તાડન કરતો, મારતો
तालिज्जमाण. कृ० (ताड्यमान ] નાન કરતો, મારતો तालित्ता. कृ० [ ताडयित्वा ] નાન કરીને, મારીને तालिय. त्रि० ( ताडित) તાડન કરેલ, મારેલ
तालियंट न० [ तालवृन्त ]
તાડવૃક્ષના પાનનો બનાવેલો પંખો
तालियंटक न० [ तालवृन्तक ]
જુઓ ઉપર
तालियंटधारि, त्रि० [ तालवृन्तधारिन् ]
જેને તાડના પાનના પંખો મળેલ છે તે तालियंत न० [तालवृन्त ]
पृथ्यो 'तालियंट'
तालिस. त्रि० [तादृश ] તેના જેવું
तालु न० [ तालु]
તાળું, તાળવું तालुग्धाडणी. स्वी० (तालोद्घाटिनी] તાળાને ઉઘાડવાની વિદ્યા
तालुय न० [ तालुक]
તાળવું
तालुयरस. पु० [ तालुयरस ]
તાળવામાં ઝરતો એક પ્રકારનો રસ
ताज्माण. कृ० [ ताड्यमान ]
તાડના કરતો, મારતો, ઉપદ્રવ કરતો
तालेत्ता. कृ० [ ताडयित्वा ]
તાડના કરીને મારીને
तालेमाण. कृ० [ ताडयत् )
તાડન કરતો, મારતો, ઉપદ્રવ કરનો
ताब अ० [ तावत्
ત્યાં સુધી ताव. धा० [ तापय् ]
તપાવવું. ગરમ કરવું
ताव. पु० (ताप)
સૂર્યનો તડકો, તપાસવું તે
तावय. त्रिo [तावत् ]
તેટલું, તેટલા પ્રમાણવાળું
तावं. अ० [ तावत् ]
ત્યાં સુધી
तावंचणं. अ० [ तावच्च]
તેટલામાં
तावक्खेत न० [तापक्षेत्र]
સૂર્યનો તાપ જેટલા ક્ષેત્રમાં પડે તે ક્ષેત્ર
तावक्खेत्तदिसा. स्त्री० [तापक्षेत्रदिशा ] તાપ-ક્ષેત્રની દિશા-વિશેષ
તાડના પાનનો પંખો રાખનાર
तालियंटपत्त त्रि० [ तालवृन्तप्राप्त ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 282
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तावक्खेत्तसंठिति. स्त्री० [तापक्षेत्रसंस्थिति]
તાપ-ક્ષેત્રનો આકાર -વિશેષ तावखेत्त. न० [तापक्षेत्र]
यो 'तावक्खेत्त' तावखेत्तपह. पु० [तापक्षेत्रपथ]
તાપક્ષેત્રનો માર્ગ तावचणं. अ० [तावच्च]
તેટલામાં तावणिज्ज. त्रि० [तापनीय]
તાપવા યોગ્ય तावण्णत्त. न० [तद्वर्णत्व]
તેનું વર્ણપણે तावता. अ० [तावत्]
તેટલું જ तावतिय, अ० [तावत्]
તેટલા પ્રમાણનું तावत्तीसग. पु० [तायत्रिंशक]
ઇન્દ્રના પૂજ્ય સ્થાનીય દેવતાની એક જાતિ तावत्तीसय. पु० [तायत्रिंशक] मा ५२ तावस. पु० [तापस]
તાપસ, તપસ્વી तावसत्त. न० [तापसत्व]
તાપસપણે तावसावसह. पु० [तापसावसथ]
તાપસનો મઠ-આશ્રમ तावसी. स्त्री० [तापसी]
તાપસી, તપકરનારી સ્ત્રી ताविय. त्रि० [तापित]
તપાવેલું ताविय. कृ० [तापयित्वा]
તપાવીને तावेउं. कृ० [तापयित्वा]
તપાવીને तास. पु० [त्रासित]
बीs, ७२, त्रास
तासण. न० [त्रासन]
ત્રાસ આપવો તે, ભય ઉપજાવવો તે तासणय, त्रि० [त्रासनक]
ત્રાસ ઉપજાવનાર, ભય પમાડનાર तासय. त्रि० [त्रासक]
જુઓ ઉપર तासि. त्रि० [त्रासिन्]
પોતે ડરતો, બીજાને ડરાવે તે, ત્રાસ પામેલ तासिय. त्रि० [त्रासित]
ત્રાસ પામેલ तासेमाण. कृ० [त्रासयत्]
ત્રાસ પામતો, બીતો ताहिं. अ० [तत्र]
ત્યાં, તે સ્થાને ताहे. अ० [तदा]
ત્યારે, તે વખતે ति. अ० [इति]
ઇતિ, સંપૂર્ણ, આ પ્રકારે तिइंदिय. त्रि० [त्रि-इन्द्रिय]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો-સ્પર્શ-રસ-થ્રાણએ ત્રણ ઇન્દ્રિય યુક્ત तिउट्ट. धा० [त्रुट्]
તેટવું
तिउड. पु० [दे०]
ધાન્યની એક જાતિ तिउण. त्रि० [त्रिगुण]
ત્રણ ગણું तिउल. त्रि० [त्रितुल]
મન-વચન-કાયાની તુલના કરીને જીતનાર तितिणिय. न० [दे०]
આહારાદિ ન મળે ત્યારે ખેદવચન બોલવા કે બડબડ કરવી तिंदुक. पु० [तिन्दुक]
બહુબીજવાળા ફળનું એક ઝાડ, એ નામનું એક ઉદ્યાન तिंदुक. पु० [तिन्दुक]
એક ચૈત્યવૃક્ષ જ્યાં શ્રેયાંસનાથ ને કેળવજ્ઞાન થયું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 283
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
तिंदुग. पु० [तिन्दुक
ટીંબરું નું ઝાડ, તેનું ફળ, એક ચૈત્યવૃક્ષ
तिंदुग. पु० [तिन्दुक ]
એક તૈઇન્દ્રિય જીવ
हिंदुय. पु० [तिन्दुक ]
ફળની એક જાત કે જેના ફળ, ગોટલી બંધાય પહેલા અનંતકાય ગણાય છે, જુઓ ઉપર
तिंदूय. पु० [तिन्दुक ]
'खो'तिंदुय'
तिंदूस. पु० [तिन्दूस ]
બહુ બીજવાળા ફળનું એક ઝાડ, દડો
हिंदूसय पु० [तिन्द्रुसक)
દો
तिक. पु० [त्रिक ]
ત્રણનો સમૂહ तिकंडग, त्रि० (त्रिकण्डक)
ત્રણ કાંડ અથવા વિભાગ જેમાં છે તે
तिकट्टु. अ० [इतिकृत्वा ] એમ કરીને
आगम शब्दादि संग्रह
तिकड्डुय न० [त्रिकटुक]
सुंठ-मरी-पिंठरनुं यूए
तिकडुय न० [त्रिकटुक] જુઓ ઉપર
तिकनइय त्रि० [त्रिकनयिक ]
દ્રવ્ય-પર્યાય અને ઉભય એમ ત્રણ નયનો આશ્રય કરીને
तिकनइय त्रिo [त्रिकनयिक ]
ઐરાશિક મત-વિશેષ
तिकरण, न० [त्रिकरण)
મન-વચન અને કાયા એ ત્રણ કરણ
तिकरणसुद्ध. त्रि० [त्रिकरणशुद्ध ]
મન-વચન-કાયા એ ત્રણ કરણ વડે શુદ્ધ
तिकल्ल न० (त्रैकाल्य)
तिकालजुत्त, न० [त्रिकालयुक्त ]
ભૂત-ભાવિ અને વર્તમાન એ ત્રણ કાળ સહિત तिकूड.भो० [त्रिकूट]
એક વક્ષસ્કાર પર્વત-જે જંબુદ્વીપના મેરુની પૂર્વ આવેલી શીતોદા-મહાનદીની દક્ષિણ દિશમાં આવેલ છે
तिकोण. विशे० [ त्रिकोण ]
ત્રિકોણ, ત્રિકોણાકાર પદાર્થ, શીંગોડાનું ફળ तिक्काल पु० [त्रिकाल ]
ભૂત-ભવિષ્ય અને વર્તમાન એ ત્રણ કાળ तिक्कालविउ, त्रि० [त्रिकालविद् ]
ત્રણે કાળને જાણનાર, ત્રિકાલ જ્ઞાની तिक्कालसंठिय, न० [त्रिकालसंस्थित]
ત્રણે કાળમાં રહેલું એવું तिक्ख, त्रि० [तीक्ष्ण]
તીક્ષ્ણ, વેગવાન तिक्खग्ग न० [ तीक्ष्णाग्र]
જેનો અગ્રભાગ તીક્ષ્ણ છે. तिक्खधार त्रि० तीक्ष्णधार)
જેની ધાર તીક્ષ્ણ છે એવું-શસ્ત્રાદિ વિશેષ तिक्खसत्थजाय न० [ तीक्ष्णशस्त्रजात]
તીક્ષ્ણ શસ્ત્રોનો સમૂહ तिक्खुत्तो. अ० [त्रिकृत्वस् ]
ત્રણવાર
तिग न० [त्रिक]
ત્રણ રસ્તાનો સંગમ
तिगडय न० [त्रिकटुक
સુંઠ-મરી-પીંપર એ ત્રણના મિશ્રણવાળી ઔષધિ तिगनइय त्रि० [त्रिकनयिक] दुखो 'तिकनइय' तिगरण न० [त्रिकरण ]
पृथ्वी 'तिकरण'
तिगरणसुद्ध. त्रि० [त्रिकरणशुद्ध ]
कुथ्यो 'तिकरणसुद्ध
तिगाल, पु० (त्रिकाल)
ભૂત-ભાવિ અને વર્તમાન એ ત્રણ કાળ સંબંધિ
तिकाल. पु० [त्रिकाल)
ભૂત-ભાવિ અને વર્તમાન એ ત્રણે કાળ
ભૂત-ભાવિ અને વર્તમાન એ ત્રણ કાળ
तिमिच्छदह भो० /तिच्छिद्रह
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 284
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
એક દ્રહ કે જે નિષધપર્વત ઉપર છે-૪૦૦૦ યોજન લાંબો | તિffછે. પુo [તિનિચ્છ) બે હજાર યોજન પહોળો અને દશ યોજન ઊંડો છે તે શિખરી પર્વતનું એક શિખર, નિષઢ પર્વત ઉપરનો એક तिगिंछकूड. पु० [तिगिच्छकूट]
દ્રહ, ફૂલની રજા એક કૂટ કે જે શિખરી પર્વત ઉપર આવેલ છે તે
तिगिच्छिदह. पु० [तिगिच्छिद्रह] तिगिंछदह. पु० [तिगिञ्छद्रह]
| નિષઢ પર્વત ઉપર આવેલો એક દ્રહ જુઓ 'તિદિ8
तिगिच्छिय. पु० [चैकित्सिक] તિછિદ્દ૬. પુ[તિચ્છિદ્રહ)
ચિકિત્સા સંબંધિ, રોગની સારવાર કરનાર વૈદ્ય જુઓ સિચ્છિદ્ર'
तिगिच्छिय. स्त्री० [चिकित्सा] तिगिंछि. स्त्री० [तिगिञ्छ]
રોગની સારવા, દર્દની તપાસ જુઓ ઉપર
तिगिच्छियसाला. स्त्री० [चैकित्सिकशाला] तिगिछिकूड, पु० [तिगिञ्छिकूट]
ચિકિત્સા શાળા, હોસ્પિટલ
નિપુણ. ત્રિ. [2][] જુઓ તિછિછૂટ' तिगिंछिद्दह. पु० [तिगिञ्छिद्रह]
ત્રણ ગણું, દ્રષ્ટિવાદ નામક આગમસૂત્ર અંતર્ગત સિદ્ધ
શ્રેણિ પરિકર્મનો નવમો ભેદ-વિશેષ જુઓ 'તિffi૭૪'
નિકુળત. ૧૦ [ત્રિાત) तिगिच्छ. धा० [चिकित्स]
ત્રણ ગણું કરાયેલ ચિકિત્સકા કરવી
તિળિય. ૧૦ [agfunત] તિનિચ્છ. મો. [ તિર્લ્ડ)
જુઓ ઉપર એ નામનો એક દ્રહ, દશમાં દેવલોકનું એક વિમાન-જેમાં
તિગુત્ત. ત્રિ. [ત્રિગુપ્ત] દેવની સ્થિતિ વીસ સાગરોપમની, દેવતા દશમે મહિને
મન-વચન-કાયાથી-ગોપવેલ-સુરક્ષિત શ્વાસોચ્છવાસ લે અને તેને વીસ હજાર વર્ષે ક્ષુધા લાગે છે.
तिगुत्ति. स्त्री० [त्रिगुप्ति] तिगिच्छकूड. पु० [तिगिच्छकूट]
મન-વચન-કાયાને પાપથી ગોપવલા રૂપ ત્રણ ગુપ્તિ જુઓ 'તિછિછૂહ'
તિત્તિગુત્ત. ૧૦ [ત્રિપુતિગુપ્ત] तिगिच्छग. पु० [चिकत्सक]
મન-વચન-કાયાની ગુપ્તિ વડે ગુપ્ત એવા તે ચિકિત્સા કરનાર વૈદ્ય
तिघरंतरिय. त्रि० [त्रिगृहान्तरिक] तिगिच्छण. न० [चिकित्सन]
ત્રણ ઘરને આંતરે ભિક્ષા લેનાર | ચિકિત્સા કરવી
तिचक्खु. पु० [त्रिचक्षुष्] तिगिच्छपिंड. पु० [चिकित्सापिण्ड]
ચક્ષુ ઇન્દ્રિય, પરમશ્રત, પરમવધિ એમ ત્રણ જ્ઞાનરૂપી ચિકિત્સા નિમિત્તે લાવેલ આહાર, ગૌચરીનો એક દોષ
ચક્ષુ ધારણ કરનાર तिगिच्छा. स्त्री० [चिकित्सा]
તિનમનપા. ૧૦ [ત્રિયમનો ચિકિત્સા, રોગ નિવારણનો ઉપાય, આહાર આદિ સંબંધિ
ત્રણ યમલ-પદોનો સમાહાર, એક અંકગણના વિશેષ ઉપાયણના સોળ દોષમાંનો છઠ્ઠો દોષ
તિ. પુo [4] तिगिच्छायण. न० [चिकित्सायन]
તક્ષક, નક્ષત્ર-વિશેષ અધિષ્ઠાયક દેવ ચિકિત્સા સંબંધિ શાસ્ત્ર-વિશેષ, આયુર્વેદ
તિદ્દા. ૧૦ [ત્રિસ્થાન ]. તિળિછાસથ. ૧૦ [વિક્સિત્સTI7] જુઓ ઉપર
સ્વરના ત્રણ સ્થાન-હૃદય, કંઠ અને મસ્તક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 285
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તિદ્દાળવડત. ૧૦ [ત્રિસ્થાપતિત]
કર્મના 2િઠાણિયા રસનું પડવું તે તિદ્દાવડિય. ૧૦ [ત્રિસ્થાનપતિત] જુઓ ઉપર તિ, ન૦ gિr]
ઘાસ, ખંડ તિય. ત્રિ. [2નત]
આદિ મધ્ય અને અંતે નમેલ तिणसूय. पु० तृणशूक]
ઘાસનો અગ્રભાગ तिणहत्थय. न० [तृणहस्तक]
ખડનો પુળો तिणिस. पु० [तिनिश]
વૃક્ષ-વિશેષ, તેતરનું ઝાડ तिणिसलता. स्त्री० [तिनिशलता]
નેતરની છડી तिणिसलतार्थभ. पु० [तिनिशलतास्तम्भ]
નેતરનો થાંભલો તિ. વિશેતિf)
પાર પામેલ, તરી ગયેલ તિજ્ઞા. સ્ત્રી gિUIT]
તૃષ્ણા, લાલસા, પિપાસા तितिक्ख. धा० [तितिक्ष]
સહન કરવું, ખમવું तितिक्ख. त्रि० [तितिक्षु]
દીનતા રહિત, પરિષહ આદિ સહન કરનાર તિતિવાળ. ૧૦ [તિતિક્ષT]
સહન કરવું તે तितिक्खा. स्त्री० [तितिक्षा]
સહનશીલતા, પરીષહ तितिखित्तए. कृ० [तितक्षयितुम्]
સહન કરવાને માટે तितिक्खिय. त्रि० [तितिक्षित]
સહન કરેલ तितिक्खेमाण. कृ० [तितिक्षमाण] સહન કરતો
તિત્ત. To [તિરું]
તીખો રસ, તીનું, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-વિશેષ તિત્ત. વિશેo [તૃપ્ત)
તૃપ્ત, સંતુષ્ટ तित्तग. पु० [तिक्तक]
તીખો રસ, તીખું નિત્તત્ત. ૧૦ [તિરુત્વ)
તીખાપણું तित्तय. पु० [तिक्तक]
તીખો રસ, તીખું तित्तरस. पु० [तिक्तरस]
તીખો રસ તિત્તાના ૩૫. ૧૦ [તિરુIનાડુ)
કડવી તંબુડી તિત્તિ. સ્ત્રી [તૃત]
તૃપ્તિ તૃપ્તિ, સંતોષ તિરિર. પુo [તિત્તિર)
તેતરપક્ષી तित्तिरक. पु० [तित्तिरक]
તેતર પક્ષી તિત્તિરાર. ૧૦ [તિત્તિરઝર]
તેતરપણું કરવું તે, પક્ષી વિશેષની સ્થાપના तित्तिरजुद्ध. पु० [तित्तिरियुद्ध]
તેતર પક્ષીનું યુદ્ધ થવું રિત્તિરદૃાવરખ. ૧૦ [તિરિરસ્થાન રVT)
તેતરના સ્થાન કરવા તે तित्तिरपोसय. त्रि० [तित्तिरपोषक]
તેતરપક્ષીને પોષનાર વિત્તિરનવરવા. ૧૦ [તિરિરત્નક્ષT]
તેતરપક્ષીના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન કરનાર ગ્રંથ तित्थ. पु० [तीर्थ] જેના વડે તરાય તે તીર્થ, દ્રવ્યથી કિનારો-ગંગા વગેરે લૌકિક તીર્થ, ભાવથી શાસન-ચતુર્વિધ સંઘ, તીર્થકરે સ્થાપિત કરેલ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકારૂપ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 286
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમુદાય, તીર્થકરનું શાસન, તરવાનું સ્થાન, તીર્થંકર
નામકર્મ, પવિત્રયાત્રા સ્થળ,
तित्थ पु० [ तीर्थ
પ્રવચન
तित्थंकर, पु० [ तीर्थकर ]
તીર્થને કરનાર, અરિહંત પરમાત્મા, તીર્થંકરનામકર્મ ઉદયવાળા જીવ तित्थकर, पु० [ तीर्थकर ] જુઓ ઉપર तित्थकरणसील. पु० [ तीर्थकरणशील]
જેનો તીર્થની સ્થાપનાનો આધાર છે તે तित्थकरनाम न० [ तीर्थकरनामन् ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયે જીવ તીર્થંકરપણું પામે
तित्थगर. पु० [ तीर्थकर ]
'खो' तित्थंकर'
तित्थगरगंडिया, स्वी० [ तीर्थकरकण्डिका]
જેમાં તીર્થંકર વિષયક વર્ણન આવે છે તેવું અધ્યયન વિશેષ ગ્રંથ વિભાગ
तित्थगरचियगा. स्त्री० [ तीर्थकरचितका ]
તીર્થંકરની ચિંતા
तीत्थगरत्त न० [ तीर्थकरत्व]
आगम शब्दादि संग्रह
તીર્થંકરપણું
तित्थगरनाम न० [ तीर्थकरनामन् ]
'तित्थकरनाम
तित्थगरनामगोत्त न० [ तीर्थकरनामगोत्र ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-જૈના ઉદયથી તીર્થંકર નામ
ગોત્રની પ્રાપ્તિ થાય છે.
तित्थगरनामगोय न० [ तीर्थकरनामगोत्र ]
જુઓ ઉપર
तित्थगरमायर. स्त्री० [ तीर्थकरमातृ]
તીર્થંકર દેવની માતા
तित्थगरवंस. पु० [ तीर्थकरवंश ]
તીર્થંકરનો વંશ
तित्थगरवयणकरण, त्रि० [ तीर्थकरवचनकरण ]
તિર્થંકરના વચન-આજ્ઞાને અનુસરનાર
तित्थगरसरीरग न० [ तीर्थकरशरीरक] તીર્થંકરનું શરીર-કાયા तित्थगरसिद्ध. पु० [ तीर्थकरसिद्ध] તીર્થંકરપણે સિદ્ધ થનાર तित्थगराइसय. पु० [ तीर्थकरातिशय]
तीर्थकरना (योत्रीश) अतिशय विशेषता तित्थगराभिमुह. त्रि० [ तीर्थकराभिमुख ] તીર્થંકરની સન્મુખ
तित्थगराभिसेय, न० [ तीर्थकराभिषेक ]
તીર્થકરનો જન્મ, દીક્ષા કે નિર્વાણ વખતે થતો સ્નાનાભિષેક
तित्थधम्म न० [ तीर्थधर्म]
તીર્થધર્મ
तित्थपवत्तण न० [ तीर्थप्रवर्तन ]
તીથને પ્રવર્તાવવું તે, ચતુર્વિધ સંઘ કે શાસનની સ્થાપના કરવી તે
तित्थप्पवत्तय. पु० [ तीर्थप्रवर्तक]
તીર્થને પ્રવર્તાવનાર, ચતુર્વિધ સંઘ કે શાસનની સ્થાપના-અરિહંત
तित्थभेय. पु० [ तीर्थभेद ]
તીર્થમાં ભેદ કરવો તે
तित्थयर पु० [ तीर्थकर ]
हुथ्यो 'तित्थकर'
तित्थयरगंडिया. स्त्री० [ तीर्थकरणण्डिका]
ठुथ्यो' तित्थगरगंडिया'
तित्थयरत्त न० [ तीर्थकरत्व]
તીર્થંકરપણું
तित्थयरनाम न० [ तीर्थकरनामन् ]
यो तित्थकरनामन्
तित्थयरनामगोय न० [ तीर्थकरनामगोत्र ]
'तित्थयरनामयोग
तित्थयरनामबंध. पु० [ तीर्थकरनामबन्ध] તીર્થંકર નામકર્મ બાંધવુ તે
तित्थयरपयासिय, न० [ तीर्थकरप्रकाशित ] તીર્થંકરે કરેલ પ્રરૂપેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 287
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
तित्थयरपूया. स्वी० [ तीर्थकरपूजा ]
તીર્થંકરની પૂજા કરવી તે तित्थयरमाउ. स्त्री० [ तीर्थकरमात्]
તીર્થંકરની માતા
તિસ્થવરમાયરા, સ્ત્રી [તીર્થમાતા] જુઓ ઉપર
तित्थयरमाया. स्त्री० [ तीर्थकरमातृ] જુઓ ઉપર
तित्थयरमोक्खगमणतव न० [ तीर्थकरमोक्षगमनतप]
તીર્થંકર નિર્વાણ પામતી વખતે જે તપ કરે તે तित्थयरसिद्ध. पु० [ तीर्थकरसिद्ध ]
તીર્થંકરનું પદ પામી સિદ્ધ થનાર જીવ तित्थयराइसय पु० [ तीर्थकरातिशय] તીર્થંકરના અતિશય-વિશેષ પ્રભાવ तित्थयरातिसय पु० [ तीर्थकरातिशय] જુઓ ઉપર
आगम शब्दादि संग्रह
तित्थयराभिसेय, न० [ तीर्थकराभिषेक ]
તીર્થંકરનો જન્મ દીકા અવસરે થતો ઇન્દ્રાદિ દ્વારા અભિષેક વિશેષ
तित्थसिद्ध. पु० [ तीर्थसिद्ध]
તીર્થની સ્થાપના થયા પછી સિદ્ધ થનાર तित्थाभिसेय, न० [ तीर्थाभिषेक ]
લૌકિક તીર્થમાં સ્થાન કરવું તે तित्थायतण न० [ तीर्थायतन ] તીર્થસ્થાન
तिदंडविरय त्रि० [त्रिदण्डविरत ]
મન-વચન અને કાયા એ ત્રણ દંડથી વિરમેલ અટકેલ
तिदिसि न० [त्रिदिश]
ત્રણ દિશા, ચાર દિશામાંની ગમે તે ત્રણ દિશા નિપુન, નિશી}
મન-વચન અને કાયાને ડોલાવનાર
તિષા, ૬૦ [ત્રિપા]
ત્રણ પ્રકારે
તિજ્ઞ, ત્રિ॰ [તીf]
તરેલ, સંસાર પાર પામેલ
तिन्निपुव्वा. स्त्री० [त्रिणिपूर्वा ]
ત્રણ પૂર્વાનક્ષત્ર-પૂર્વા ફાલ્ગુની, પૂર્વા ભાદ્રપદ, પૂર્વાષાઢા તિપસિય. ત્રિ [તિપ્રવેશિ]
ત્રણ પરમાણુવાળો સ્કંધ વિશેષ
तिपएसोगाढ. त्रि० [त्रिप्रदेशावगाढ]
આકાશના ત્રણ પ્રદેશને અવગાહીને રહેલ तिपडोआर न० / त्रिप्रत्यावतार ]
ત્રણ પ્રત્યાવતાર, દ્વીપ સમુદ્રના નામને આધિને એક
સંજ્ઞા
तिपडोयार, न० [त्रिप्रत्यावतार ]
જુઓ ઉપર तिपदेसिय त्रिo [त्रिप्रदेशिक)
ત્રણ પરમાણુંવાળો એક સ્કંધ નિષય. ન૦ (3-4/
ત્રણ રસ્તા तिपासिय, त्रिo /तिपाशित) દોરાના ત્રણ આંટાથી બાંધેલ तिपुक्खर न० [ त्रिपुष्कर] ત્રણ યોગ સમાહિત નક્ષત્ર તિપુડ. પુ॰ [ત્રિપુટ]
નિત્યો. નીનો
નીર્ઘ-જળ
તિથિ. સ્ત્રી [તિથિ]
તિથિ,
નિષે. પુ॰ {R}
સંન્યાસીનું એક જાતનું ઉપકરણ, ત્રિદંડ-લાકડી વિશેષ,
નિષેન્દ્ર. પુ॰ {R}
મન-વચન અને કાયા રૂપ ત્રણ દંડ
દુઃખ આપવું, રડવું અફસોસ કરવો નિપ્પ. થાવ તે
નિયંત૫. ૧૦ {}
ત્રિદંડ નામક ઉપકરણ ધારી-સંન્યાસીની એક જાતિ
દેવું, આપવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
ત્રણ પડવાળું, ધાન્યવિશેષ तिप्प. धा० [तृप्]
Page 288
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तिप्प. धा० [तृप्]
તૃપ્ત થવું तिप्पण. न० [तेवन]
આંખમાંથી આંસુ પડી જાય તેટલું રડવું तिप्पणता. स्त्री० [तेवन]
આંસુ ખેરવી રડવું, દુઃખ દેવું, હિંસા કરવી तिप्पणया. स्त्री० [तेवन]
જુઓ ઉપર तिप्पणयार. स्त्री० [तेवन]
જુઓ ઉપર तिप्पमाण. कृ० [तेवन]
જુઓ ઉપર तिप्पमाण. कृ० [तेवमान]
દુઃખ આપતો, હિંસા કરતો, આંસુ પાડી રડતો तिप्पमाण. कृ० [तृप्यमान]
તૃપ્તિ પામતો तिप्पयंत. कृ० [तेवमान]
દુઃખ આપતો, હિંસા કરતો, આંસુ પાડી રડતો तिप्पावणया. स्त्री० [तेवन]
यो तिप्पणया' तिप्पुरिसनाडय. न० [त्तिपुरुषनाटक]
પુરુષરૂપ વિકુર્તી નાટકો કરવા તે तिप्पेउ. कृ० [तृप्यतुम्]
તૃપ્ત થવા માટે तिफास. पु० [त्रिस्पर्श]
આઠ સ્પર્શમાંના ત્રણ સ્પર્શ तिबिंदुय. न० [त्रिबिन्दुक]
ત્રણ બિંદુ तिभाग. पु० [त्रिभाग]
ત્રોજો ભાગ, તૃતીયાંશ तिभागतिभाग. पु० [त्रिभागत्रिभाग]
ત્રણ-ત્રણ ભાગ કરવા તે तिभागतिभागतिभागावसेसाउय, न० [त्रिभागत्रिभागत्रिभागावशेषायुष्क] આયુષ્યનો ત્રીજો-ત્રીજો ભાગ બાકી રહે ત્યારે
तिभागतिभागावसेसाउय. न० [त्रिभागत्रिभागावशेषायुष्क]
આયુષ્યનો ત્રીજો ભાગ બાકી ભાગે ઓછું त्रिभागून. न० [त्रिभागोन]
ત્રીજે ભાગે ઓછું तिभाय. पु० [त्रिभाग]
ત્રીજો ભાગ, तिमहुर. न० [त्रिमधुर]
ત્રણ ગણું મિષ્ટ तिमासपरियाय, विशे० [त्रिमासपर्याय]
ત્રણ માસનો દીક્ષા પર્યાય तिमासिय. त्रि० [त्रिमासिक]
ભિક્ષની ત્રીજી પ્રતિમા વિશેષ-જે ત્રણ માસની હોય છે तिमासिया. स्त्री० [त्रिमासिकी]
જુઓ ઉપર तिमि. पु० [तिमि]
મોટું માછલું तिमिगिल. पु० [तिमिङ्गिल]
એ નામનો એક જાતનો મસ્ય तिमिज्जिता. कृ० [तिमित्वा]
ભીનું કરીને तिमिर, न० [तिमिर]
અંધકાર, પર્વતીય વનસ્પતિનો એક ભેદ तिमिरविद्धंस. त्रि० [तिमिरविध्वंस]
અંધકાર દૂર કરનાર तिमिस. स्त्री० [तमिस्न] એક ગુફા-વિશેષ-જેમાં થઈ ચક્રવર્તી દક્ષિણમાંથી ઉત્તર
ભરતાદ્ધમાં જાય तिमिसंधयार. न० [तिमिस्नन्धकार]
તિમિસા નામની ગુફાનો અંધકાર तिमिसगुहा. स्त्री० [तिमिस्नगुहा]
हुयी 'तिमिस' तिमिसगुहाकूड. पु० [तिमिस्नगुफाकूट]
એક ફૂટ-શિખર तिमिस्सगुहा. स्त्री० [तिमिस्नगुफा] gयो 'तिमिस'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 289
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तियलोयमत्थयत्थ. पु० [विकलोकमस्तका]
तिरिक्खजोणियत्त. न० [तिर्यग्योनिकत्व] ત્રણ લોકની ટોચે જવા માટે, મોક્ષાર્થે
| તિર્યંચ યોનિ-પશુપક્ષીપણું तियय. पु० [त्रिक]
तिरिक्खजोणियत्ता. स्त्री० [तिर्यग्योनिकता] ભીંજાવું, ભીનું કરવું
તિર્યંચ યોનિકત્વ तियसंजोय. पु० [त्रिकसंजोग]
तिरिक्खजोणियदुग्गइ. स्त्री० [तिर्यग्योनिकदुर्गति] ત્રણનો સમુદાય, શરીરનો એક અવયવ, ત્રણ માર્ગ ભેગા તિર્યંચ-યોનિરૂપ દુર્ગતિ થતા હોય તેવું સ્થળ
तिरिक्खजोणियाउय, न० [तिर्यग्योनिकायुष] तिया. स्त्री० [त्रिक]
તર્યચ-યોનિક જીવોનું આયુષ્ય यो ‘तिय'
तिरिक्खत्तण. न० [तिर्यक्त्व] तिहाय. पु० [त्र्यह]
તિર્થીપણું ત્રણ દિવસ
तिरिक्खपंचेंदिय. न० [तिर्यक्पञ्चेन्द्रिय ] तिरयण. न० [त्रिरत्न]
તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય-જીવવિશેષ સમ્યગ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર રૂપ ત્રણ રત્નો
तिरिक्खभूत. त्रि० [तिर्यग्भूत] तिराइय, त्रि० [दे०]
પશુ સમાન તાડન કરેલ
तिरिक्खाउ. न० [तिर्यगायुष्] तिराय, न० [त्रिरात्र]
તિર્યંચનું આયુ ત્રણ રાત્રિ
तिरिच्छ. त्रि० [तिर्यच, तैरश्च] तिरिओववाइय. न० [तिर्यंचोपपातिक]
તિર્યચ, તિછું. તિર્યચપણે ઉત્પત્તિ પામેલ
तिरिच्छगति. स्त्री० [तिर्यग्गति] तिरिक्ख. त्रि० [तिर्यच]
તિર્થીતિ તિર્યંચ, પશુપક્ષી આદિ
तिरिच्छछिन्न. त्रि० [तिरिश्चीनछिन्न] तिरिक्खजोणि. पु० [तिर्यग्योनि]
તિર્ણ છેદેલું એવું તિર્યંચયોનિક પશુપક્ષી વગેરે
तिरिच्छसंपाइम. त्रि० [तिर्यक् सम्पातिन्] तिरिक्खजोणिणी. स्त्री० [तिर्यग्योनिका]
તિછું ચાલનાર તિર્યંચની સ્ત્રી
तिरिय, त्रि० [तिर्यच] तिरिक्खजोणित. पु० [तिर्यग्योनिक]
तिर्थय-पशुपक्षी वगैरे,ति, मध्य,
तिटोsતિર્યંચ પશુપક્ષી આદિ
મધ્યલોક, તિર્થી દિશા तिरिक्खजोणिय. पु० [तिर्यग्योनिक]
तिरियं. त्रि० [तिर्यच] જુઓ ઉપર
જુઓ ઉપર तिरिक्खजोणिय. त्रि० [तिर्यग्यौनिक]
तिरियंगारव. पु० [तिर्यग्गौरव] તિર્યંચ-પશુ-પક્ષી આદિ સંબંધિ
પશુ સંબંધિ ગૌરવ ઋદ્ધિ અભિમાન तिरिक्खजोणियअसण्णिआउय. न० [तिर्यग्योनिका- | तिरियंभागि. त्रि० [तिर्यक्भागिन] संज्यायुष] समितियय योनि वानुमायुष्य
પશુને પાળનાર तिरिक्खजोणियउद्देसय. पु० [तिर्यग्योनिकोद्देशक]
तिरियंवाय. पु० [तिर्यग्वात] તિર્યંચયોનિક સંબંધિ ઉદ્દેશો
તીર્થોવાયુ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 290
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
तिरियक्खेवण न० [ तिर्यक्क्षेपण |
તિર્જી ફેંકવું તે तिरियगइ. स्त्री० [ तिर्यग्गति] તિર્લીંગતિ, તિર્યંચની ગતિ
तिरियगई. स्त्री० [ तिर्यग्गति]
જુઓ ઉપર
तिरियगति स्त्री० [ तिर्यग्गति ] જુઓ ઉપર
तिरियर्गतिनाम, न० [ तिर्यग्गतिनामन् ] નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ
तिरियगतिपरिणाम. पु० [तिर्यग्गतिपरिणाम ]
તિર્યંચગતિવિષયક પરિણામ
तिरियगतिय त्रि० [ तिर्यग्गतिक ]
તિર્યંચગતિ સંબંધિ
तिरियगामि पु० [तिर्यग्गामिन् ]
તિહુ જનાર
तिरियगामिणी. स्त्री० [ तिर्यग्गामिनी] તિર્ણ જનારી
तिरियजंभग. पु० [तिर्यग्जृम्भक ]
તિર્ણલોકમાં રહેતા એક જાતિના દેવતા
तिरियजोणि स्त्री० [ तिर्यग्योनि ]
તિર્થોન
तिरियदंसि त्रि० [तिर्यग्दर्शिन् ] તિÉજોનાર
आगम शब्दादि संग्रह
तिरियदिसिपमाणातिक्कम, पु० [तिर्यग्दिक् प्रमाणातिक्रम ] तिछीहिशामा वा संबंध उरेल नियमना
પ્રમાણને ઉલ્લંઘવું, શ્રાવકના છઠ્ઠાવ્રતનો એક અતિચાર तिरियपव्यय. पु० तिर्यग्पर्वत]
તિર્થ્રોપર્વત
तिरियभव. पु० [तिर्यग्भव]
તિર્યંચનો ભવ
तिरियभवत्थ त्रिo [ तिर्यग्भवस्थ]
तिरियलोग. पु० [ तिर्यग्लोक ] નિષ્કંલોક મધ્યલોક तिरियलोय. पु० [ तिर्यग्लोक ]
જુઓ ઉપર
तिरियलोयतट्ट. पु० [ तिर्यग्लोकतट्ट ] તિર્ધ્વલોકનો કાંઠો, ચારે બાજુ સ્વયંભૂરમણ-સમુદ્રની વેદિકા અને ઉપર નીચે અઢારસો યોજન પ્રમાણે નિર્ધ્વલોકનો ઉપલો નીચલો છેડો
तिरियवसहि. स्त्री० [ तिर्यग्वसति ]
તિર્યંચની વસતિ
तिरियवाय. पु० [ तिर्यग्वात] તિર્કોવાયુ
तिरियवासि. त्रि० [ तिर्यग्वासिन् ]
તિષ્ઠલોકમાં વસનાર
तिरियविग्गहगड स्वी० [तिर्यग्विग्रहगति ] તિર્થંચની વિગ્રહગતિ
तिरियाउय न० [ तिर्यगायुष्क] તિર્યંચનું આયુષ્ય
तिरियानुपुब्बिनाम न० [ तिर्यगानुपूर्विनामन् ]
તિર્યંચ-આનુપૂર્વી નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ तिरीड. पु० [ किरीट]
ત્રણ શિખરવાળો મુગુટ तिरिडपट्ट न० [तिरीडपट्ट]
લોધર નામક વૃક્ષની છાલનું વસ્ત્ર तिडपट्टय न० [तिरीडपट्टक]
જુઓ ઉપર
तिरीडि. त्रि० [ किरीटिन) મુકુટધારી
तिरुव न० [त्रिरूप]
ત્રણગણું
तिल. पु० [तिल)
તલ, એક ધાન્યવિશેષ, એક મહાગ્રહ
तिलंडा. स्त्री० [दे०]
તિર્યંચના ભવમાં
तिरियभित्ति स्त्री० [ तिर्यग्भिति]
તલ જેવું સૂકું ધાન્ય
તિર્થીભીંત
तिलक. पु० [तिलक ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 291
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તલ, ચામડી ઉપર થતો કાળા કે લાલ રંગનો તલ, તિલક, તિલક નામનું વૃક્ષ, એક ચૈત્યવૃક્ષ-વિશેષ, तिलक. पु० [तिलक]
એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર तिलककरणी. स्त्री० [तिककरणी]
કપાળે તિલક કરવાની સળી तिलकरयण. न० [तिलकरत्न]
એક પ્રકારનું વિશિષ્ટ તિલક तिलग. पु० [तिलक]
हुयो 'तिलक' तिलगरयण, न० [तिलकरत्न]
यो 'तिलकरयण' तिलगवन. न० [तिलकवन]
તિલક નામક વનસ્પતિના ઝાનું વન तिलचुण्ण, न० [तिलचूर्ण]
તલનું ચૂર્ણ तिलतंदुलग. न० [तिलतण्डुलक]
તલ અને ચોખા तिलतिल. न० [तिलतिल]
તલ-તલ માત્ર तिलथंभय. पु० [तिलस्तम्भक]
તલનો છોડવો કે વૃક્ષ तिलथंभया. स्त्री० [तिलस्तम्भिका]
તલની શિંગ, તલની ફલી तिलदंडसगडिया. त्रि० [तिलदण्डशकटिका]
તલના છોડના દાંડાવાળી ગાડી तिलपप्पड. पु० [तिलपर्पट]
તલના પાપડ तिलपप्पडग. पु० [तिलपर्पटक]
તલના પાપડ तिलपप्पडिया. स्त्री० [तिलपर्पटिका]
તલપાપડી तिलपिट्ठ. न० [तिलपिष्ट]
ચૂર્ણ કરેલા તલ, તલવટ तिलपुष्फवण्ण. पु० [तिलपुष्पवर्ण]
અઠ્ઠયાસી મહાગ્રહમાંનો બત્રીશમો મહાગ્રહ तिलय. पु० [तिलक] यो 'तिलक' तिलयरयणंकिय. न० [तिलकरत्नाङ्कित]
વિશિષ્ટ તિલકથી અંકિત થયેલ तिलसंगलिया. स्त्री० [तिलशृङ्गलिका]
તલની શીંગ तिलसिंगा. स्त्री० [तिलसिंङ्गा]
તલની સિંગ तिलसक्कुलिका. स्त्री० [तिलशष्कुलिका]
તલસાંકળી तिलागणि. पु० [तिलाग्नि]
તલના ઝાડનો અગ્નિ तिलितिलिय. पु० दे०]
તલતલ જેવા तिलोई. स्त्री० [त्रिलोकी]
ત્રણ લોક तिलोक्क. न० [त्रैलोक्य]
રૈલોક્ય, સ્વર્ગ-મૃત્યુ-પાતાળ એ ત્રણ લોક વર્તી तिलोग. पु० [त्रिलोक]
સ્વર્ગ-મૃત્યુ અને પાતાળ એ ત્રણ લોક तिलोगदंसि. पु० [त्रिलोकदर्शिन्]
સ્વર્ગ-મૃત્યુ અને પાતાળ એ ત્રણે લોકને જોનાર तिलोत्तमा. स्त्री० [तिलोत्तमा]
એક સ્વર્ગીય અપ્સરા तिलोदग. न० [तिलोदक]
તલનું પાણી तिलोदय. न० [तिलोदक]
તલનું પાણી तिलोय. पु० [त्रिलोक]
यो 'तिलग' तिल्लउव्वट्टण. न० [तैल-उद्वर्तन]
તેલથી મર્દન કરવું તે तिल्लपूय. पु० [तैलपूय]
તેલપૂઆ, તેલના બનેલા માલપૂઆ तिवइ. स्त्री० [त्रिपदी]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 292
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઘોડા વગેરેની એક પ્રકારની ચાલ, હાથીની અંબાડી
બાંધવાનું દોરડું, કુદવાનો એક પ્રકાર, તિવ૬. સ્ત્રી [ત્રિપઢી]
પહેલવાનનો એક પ્રકારનો દાવ તિવર્ડ. સ્ત્રી [ત્રિપટ્ટી)
જુઓ ઉપર तिवग्ग. पु० [त्रिवर्ग]
ત્રણ-વર્ગ, ત્રણ વર્ગીકરણ તિવતિ. સ્ત્રી [ત્રિપદી)
જુઓ 'તિવ તિવતી. સ્ત્રી [fપરી]
જુઓ ‘તિવડું तिवरिसपरियाय. पु० [त्रिवर्षपर्याय]
જેને દીક્ષા લીધે ત્રણ વર્ષ થાય છે તે તિવનિ. સ્ત્રી [ત્રિવત્તિ]
પેટ ઉપર જે ત્રણ વળ પડે તે तिवलिय. त्रि० [त्रिवलिक]
ત્રણ વળવાળું, ત્રણ રેખાવાળું तिवलियवलिय. त्रि० [त्रिवलिकवलित]
ત્રણ વળ કે ત્રણ રેખાથી યુક્ત-વળવાળું तिवलिया. स्त्री० [त्रिवलिका]
ક્રોધ કરતી વખતે કપાળ ઉપર ત્રણ લીટી પડે તે તિવની. સ્ત્રી [ત્રિવત્ની]
પેટ કે કપાળ ઉપર થતી ત્રણ રેખા तिवलीविणीय. त्रि० [त्रिवलीविनीत]
ત્રણવાટવાળો तिवाअ. पु० [त्रिपात]
મન-વચન-કાયા એ ત્રણનું પાડવું તિવાથUT. ૧૦ [ત્રિપાતન] મન-વચન અને કાયા કે ઇન્દ્રિય-આયુને દેહથી કોઇ
જીવને પાડવો કે નષ્ટ કરવો तिवायणा. स्त्री० [त्रिपातना]
જુઓ ઉપર तिवासपरियाय. पु० [त्रिवर्षपर्याय] ત્રણ વર્ષનો દીક્ષા પર્યાય જેનો છે તે
तिवासपरियायग. पु० [त्रिवर्षपर्यायक]
જુઓ ઉપર તિવિન. ત્રિ. [ત્રિવિદ]
ત્રણ પ્રકારે तिविट्ठ-१. वि० [त्रिपृष्ठ
આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા પહેલા વાસુદેવ તેના ભાઈ બળદેવનું નામ શયન હતું. તેના પિતા પોતનપુરના પીવડું (રિવુપડિસજી) અને માતા નિયાવ હતી. તેણે મસ્સીવ નામના પડિસ્ક્રીજી ને હણેલ. ભ૦
મહાવીરનો પૂર્વભવનો જીવ. મરીને સાતમી નરકે ગયા. તિવિદ્ગ-૨. વિ૦ [ay]
આગામી ઉત્સર્પિણીમાં થનારા નવમાં વાસુદેવ તિવિë. ત્રિ. [ત્રવિશં]
કરણ-કરાવણ-અનુમોદન એ ત્રણ પ્રકારે તિવિહેબ. ત્રિ. [ત્રિવિધેન]
મન-વચન અને કાયાથી ત્રણ કરણ વડે તિવ્વ. ત્રિ. [તીā]
તીવ્ર, તીક્ષ્ણ, દુઃસહ, રૌદ્ર, તીવ્ર રસ, ગાઢ, તિક્ત, ઉત્તમ તિવ્વ. ત્રિ(તીવ્ર]
અચાનક મરણ ઉપજે તેવો રોગ તિવ્રછાય. ૧૦ [તીવ્ર ÖT]
ગાઢ અંધકાર तिव्वणुभाव. पु० [तीव्रानुभाव]
તીવ્ર અનુભાવ, કર્મનો રસ તિધ્વન્દ્રમોહળિH. ૧૦ [તીવ્રદ્રન-મોહનીય)
દર્શનમોહનીય કર્મની તીવ્ર પ્રકૃતિ, ગાઢ દર્શન મોહનીય તિધ્વર્વસામોળિmયા. ૧૦ (તીવ્રર્શનમોહનીયતા)
દર્શનમોહનીય કર્મની તીવ્ર પ્રકૃતિપણું, ગાઢ દર્શન મોહનીયત્વ तिव्वदेसिय. न० [तीव्रदेशिक]
મોટાભાગનો પ્રદેશ અંધકારથી વ્યાપ્ત હોવો તે तिव्वधम्माणुरागरत्त. त्रि० [तीव्रधर्मानुरागरक्त]
ધર્મના તીવ્ર રાગવાળો तिव्वमाणया. स्त्री० [तीव्रमानता] અત્યંત માન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 293
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
तिव्वमाया. स्त्री० [तीव्रमाया]
અત્યંત માયા तिव्वरोस. पु० [तीव्ररोष]
અત્યંત ક્રોધ તિધ્વનોદ. ત્રિ[તીવ્રતોમ]
અત્યંત લોભ તિવ્રુવેર. ૧૦ [તીવ્રર)
અત્યંત વેર तिव्वसंवेगसुहय. पु० [तीव्रसंवेगसुखक]
તીવ્રસંવેગ-અત્યંત મોક્ષાભિલાષથી સુખ અનુભવતો तिव्वाणुभाव. पु० [तीव्रानुभाव]
તીવ્ર કર્મ-રસ तिव्वाभिताव. पु० [तीव्राभिताप]
દુઃસહ કે અતિ સંતાપ तिव्वाभित्तावि. त्रि० [तीव्राभितापिन]
તીવ્ર વેદના પામનાર, અતિ સંતાપ અનુભવનાર तिव्वाभिलास. पु० [तीव्राभिलाष]
તીવ્ર ઇચ્છા तिव्वासुहसमायार. त्रि० [तीव्राशुभसमाचार]
ઉત્કટ અશુભ સમાચાર, અતિ અશુભ આચરણવાળો तिव्वोभास. पु० [तीव्रावभास]
અતિપ્રકાશ तिसंगहिय, त्रि० [त्रिसहित]
ત્રણ જણે સંઘરેલ તિસંજ્ઞ. ૧૦ [
ત્રિચ્યો ત્રણ સંધ્યા, પ્રાતઃકાળ-મધ્યાહ્ન-સંધ્યા એ ત્રણનો સમૂહ तिसंझा. स्त्री० [त्रिसन्ध्या]
જુઓ ઉપર तिसंधि. त्रि० [त्रिसन्धि]
આદિ-મધ્ય અને અંતે સાંધાવાળું, જેને ત્રણ સાંધા છે તેવું तिसत्तक्खुत्तो. अ० [त्रिसप्तकृत्वस्]
એકવીસ વખત तिसमइय. त्रि० [त्रिसामयिक]
ત્રણ સમય સુધી રહેનાર તિસમા. ૧૦ [fસમય)
ત્રણ સમય तिसमयट्टिईय. पु० [त्रिसमयस्थितिक]
ત્રણ સમયની સ્થિતિવાળું तिसमयसिद्ध. पु० [त्रिसमयसिद्ध]
જેને સિદ્ધ થયાને અથવા સિદ્ધિપદ પામ્યાને ત્રણ સમય થાય છે तिसमुत्थ. त्रि० [त्रिसमुत्थ]
ધર્મ-અર્થ અને કામ એ ત્રણ વસ્તુથી બનેલ तिसर. पु० [त्रिसर]
ત્રણ સરોહાર તિસર. ૧૦ [ત્રિસરક્ષ)
ત્રણ સરોહાર તિસર. ૧૦ [ત્રિસરશ્ન]
ત્રણ સરોહાર तिसरा. स्त्री० [तिसरा]
મત્સ્ય બંધન વિશેષ તિરિય. ૧૦ [ત્રિસરિ]
ત્રણ સરોહાર तिसला. वि० [त्रिशला
ભ૦ મહાવીરના માતા વૈશાલીના રાજા વેડફી ની બહેન, રાજા સિદ્ધસ્થ ની પત્ની તેનું બીજું નામ વિક્રેટિક્સ અને પિયારિણી પણ છે तिसल्लनिसल्ल. न० [त्रिशल्यनिशल्य]
માયા-નિયાણ-મિથ્યાત્વરૂપ ત્રણ શલ્યથી રહિત બનેલ तीसअ. वि० [तिष्यका ભ૦ મહાવીરના એક શિષ્ય તપોમય સંયમ જીવન
જીવીને મૃત્યુ બાદ (સામાનિક દેવ થયા) तीसगुत्त. वि० [तिष्यगुप्त આચાર્ય ‘વસુ' ના શિષ્ય તે બીજા નિહ્નવ થયા. તેણે નીવાસિય નામનો મત કાઢ્યો. આમલકલ્પા નગરીમાં નિત્તરિરી એ તેની મિથ્યા માન્યતા તોડેલ તિસા. સ્ત્રી [gST)
તરસ, તૃષા तिसालग. पु० [त्रिशालक] ત્રણ માળવાળું ઘર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 294
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
तिसित. त्रि० [तृसित ]
તૃષાતુર થયેલ, તરસ્યો
तिसिय. त्रि० [ तृषित ]
જુઓ ઉપર
तिसूलिया. त्रि० [त्रिशूलिका ]
લાંબી શૂળ
तिसोवाण न० [त्रिसोपान]
ત્રણ દિશામાં સોપાન-પગથીયાનો સમૂહ
तिहा. अ० [ त्रिधा ] ત્રણ પ્રકારે
तिहि. स्त्री० [तिथि ]
તિથિ,દિવસ
तिही. स्त्री० [तिथि]
તિથિ
तिहुअणसद्द. पु० [त्रिभुवनशब्द ]
ત્રણ ભુવનનો શબ્દ
तिहुयण. पु० [त्रिभुवन ]
ઉર્ધ્વ-અધો અને તિર્ણ એ ત્રણ લોક
तिहुयणगुरु. पु० [त्रिभुवनगुरु ]
ઉર્ધ્વ-અધો અને તિર્ણ એ ત્રણ લોકના ગુરુ સમાન -તીર્થંકર પરમાત્માનું એક વિશેષણ तिहुयणजणसुहयाण. न० [त्रिभुवनजनसुखाय] ઉર્ધ્વ-અધો અને તિર્છાએ ત્રણે લોકના જન સમૂહના સુખને માટે
तिहुयणरज्जसमाहि. पु० [त्रिभुवनराज्यसमाधि]
ઉર્ધ્વ-અધો અને તિર્છાએ ત્રણે લોકના રાજ્યરૂપ સમાધિ तिहुयणवरिट्ठ न० [त्रिभुवनवरिष्ट ]
ઉર્ધ્વ-અધો અને તિર્છાએ ત્રણે લોકમાં ઉત્તમોત્તમ
तीत. त्रि० [ अतीत ]
ભૂતકાળનું
तीतकालसमय पु० [ अतीतकालसमय ]
ભૂતકાળનો સમય
तद्धा. स्त्री० [ अतीताध्व ]
आगम शब्दादि संग्रह
ભૂતકાળ
तीतवयण न० [ अतीतवचन ]
ભૂતકાળ સંબંધિ વચન-વિભક્ત-પ્રત્યય
तीय. त्रि० [ अतीत ]
ભૂતકાળનું
तीयकाल. पु० [ अतीतकाल ]
ભૂતકાળ
तीयवयण न० [ अतीतवचन ]
खो 'तीतवयण'
तीर. पु० [ तीर]
तीर, डांठी, डिनारो
तीर. धा० [तरीय् ]
તરવું, પાર પામવું तीरइत्ता. कृ० [ तीरयित्वा ] તરીને, પાર પામીને
तीरंगम, विशे० [ तीरङ्गम ] પારગામી, પાર જનાર
तीरट्ठ. विशे० [ तीरार्थिन् ]
ભવરૂપી સમુદ્રને પાર પામાવાની ઇચ્છાવાળો
तीरित. त्रि० [ तीरित]
તરેલ, પાર ઉતરેલ, પૂર્ણ કરેલ
तीरित्ता. कृ० [ तीर्त्वा ]
તરીને, પાર પામીને
तीरिय त्रि० [ तीरित ]
खो 'तीरित' तीरेता. कृ० [ तीर्त्वा ] તરીને, પાર પામીને तीसग विशे० [त्रिंशक]
ત્રીસ વર્ષની ઉંમરનો
तीसतीमुत्त. त्रि० [त्रिंशत्मुहूर्त्त ]
त्रीश-मुहूर्त, साठ घडी
तीह. अ० [ तहा]
તે પ્રકારે
तु. अ० [तु]
अवधारा, तित, विशेषण, पाहपूरा, वजी
तुअट्टण न० [ त्वग्वर्तन ]
લાંબા થઈને પડવું, સુવું, પડખું ફેરવવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 295
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તું . ત્રિ૦ gિ]
ઉન્નત્ત, બહાર નીકળવું तुंगिय. पु० [तुङ्गिक]
એ નામનું એક ગોત્ર तुंगिया. वि० [तुङ्गिका (આ કોઈ વ્યક્તિનું નામ નથી. પણ રાજગૃહીની નગરી છે.) ભ૦ મહાવીરના અનેક શ્રાવકો ત્યાં રહેતા હતા. એ શ્રાવકોનું સુંદર જીવન દર્શન અને પાર્થાપત્ય સ્થવીરો સાથેના પ્રશ્નોત્તરનું કથાનક છે. तुंगियायण. पु० [तुङ्गिकायन]
તંગિક ગોત્રના એક ઋષિ-વિશેષ તુંs. ૧૦ )
મોટું, ચાંચ तुंडिय. वि० [तुण्डिक
એક સાહસિક નૌવણિક तुंदिल. त्रि० [तुन्दिल]
દુંદાળો, ફાંદળો તેવ. પુત્ર તિખ્ત]
તુંબડુ, તુંબડી, નાયાધમકશા સૂત્રનું એક અધ્યયન, તેવ. પુo [તુમ્હ)
ચક્ર કે પૈડા વચ્ચેનો ગોળ અવયવ तुंबइय. पु० [तुम्बकित]
ભયથી સ્તબ્ધ થયેલ, ઊંચા થયેલ તેવI. પુo [તુમ્હs]
જુઓ તુવ' તુંવવા. ૦િ [તુમ્હવીળ]
તુંબડીની વીણા વગાડનાર तुंबवीणपेच्छा. स्त्री० [तुम्बवीणप्रेक्षा]
તંબુડીની વીણા વગાડનારને જોવા તે तुंबवीणा. स्त्री० [तुम्बवीणा]
તુંબડીની વીણા तुंबवीणिय. विशे० [तुम्बवीणिक]
તુંબડીની વીણા વગાડનાર तुंबवीणियपेच्छा. स्त्री० [तुम्बवीणिकप्रेक्षा] જુઓ ‘તુવવીણવેચ્છા'
સુંવા. સ્ત્રી (તુમ્હા]
ચમરેન્દ્ર, બલીન્દ્ર, સૂર્ય, ચંદરની અત્યંતર પર્ષદા તુંવારા. ૧૦ તુમ્હ*]
તુંબડી, તુંબી તેવી. સ્ત્રી તિખ્તી]
તુંબડીની વેલ तुंबुरु. पु० [तुम्बुरु]
એક યક્ષ, ગંધર્વ સેનાના અધિપતિ, વૃક્ષ વિશેષ તુચ્છ. ત્રિતુચ્છ)
નજીવું, નિઃસાર, અલ્પ, હલકું, તુચ્છ. ત્રિ. (તુચ્છ)
ચોથ-નોમ-ચૌદસ એ ત્રણ તિથિ तुच्छ. धा० [तुच्छय]
હલકો પાડવો, ખાલી કરવો तुच्छकुल. पु० [तुच्छकुल]
હલકું કુળ तुच्छजीवि. त्रि० [तुच्छजीविन्]
તુચ્છ આહાર લઇ જીવનાર तुच्छतराय. त्रि० [तुच्छतरक]
અતિતુચ્છા તુચ્છત્ત. ૧૦ (તુચ્છત્વ)
તુચ્છતા, હલકાપણું તુચ્છય. ત્રિ(તુચ્છકૃત)
નિર્ધન, દરીદ્રી, ગર્વિષ્ઠ, હલકો, અગંભીર તુચ્છરૂવ. ૧૦ [તુચ્છ રૂ૫]
હીન આકારનો, બેડોળ, કુરૂપ તુચ્છા. સ્ત્રી gિછI]
ચોથ-નોમ-ચૌદસ એ ત્રણે રિક્તાતિથિ તુચ્છાદાર. ત્રિ. (તુચ્છાહાર)
તુચ્છ-અલ્પ આહાર કરનાર तुच्छोभासि. विशे० [तुच्छावभासिन्] તુચ્છ દેખાતો तुच्छोसहिभक्खणया. स्त्री० [तुच्छौषधिभक्खणया] જેમાં નાખી દેવાનું ઘણું એવી તુચ્છ વસ્તુ ખાવી તે શ્રાવકના સાતમા વ્રતનો એક અતિચાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 296
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
s,
તુટ્ટ. ત્રિતુટ્ટી
તુટવું તે તુટ્ટ. ઘા૦ [૩]
તુટવું તુ. 2િ0 gિe]
સંતુષ્ટ, ખુશી થયેલ તુદ્ધિ. સ્ત્રીતુfe]
સંતોષ, તૃપ્તિ તુs. થા૦ [g)
થીગડું દેવું, વગાડવું તુરિ. સ્ત્રી [32]
ન્યૂનતા, કમી, દોષ, સંશય સુડિમંા. ૧૦ [કુટિતા]
ચોર્યાશી લાખ પૂર્વનો એક ત્રુટિતાંગ, કાલનું એક માપ તા . ૧૦ [કુટતો
તૂરી-વીણા આદિ, એક કાળ વિભાગ-માપ, બાજુબંધ, તુલિ. ૧૦ કુિટિત]
અંતઃપુર, અમરેન્દ્રની અત્યંતર પર્ષદા તુતિ . ૧૦ [q)
તૂરી-આદિ વાજિંત્ર, દિવ્યઘોષ તુતિ. ૧૦ [કુટિઝ]
ટુટેલ, ખંડિત થયેલ, છિન્ન તુતિ. ૧૦ [કુટિત]
જુઓ ‘તુડિ' તુર્તાિ. ૧૦ કુિટિતાફ઼]
જુઓ સુડિમ' તડક. ૧૦ ૮િ૦,તુટિi]
એક સંખ્યા વિશેષ સુડિય. ૧૦ [zleત]
અંતઃપુર, જનાનખાનું તુષ. ૧૦ (કુટિત]
જુઓ ‘તુતિ' તડક. ૧૦ કૂિર્ય
તૂરિ આદિ વાજિંત્ર સુડિયંા. ૧૦ [...]
જુઓ ‘તુડિj’ તડિયું. ૧૦ [િ ]
એક કલ્પવૃક્ષ જેમાંથી વાજિંત્ર જેવો ધ્વનિ નીકળે સુડિયદૃા. ૧૦ [કુટિતસ્થાન)
વાજિંત્ર-બેરખા આદિના સ્થાન સુડિયા. ૧૦ [zeતસ્થાન] જુઓ ઉપર સુડિયા, સ્ત્રી, (કુટિતા)
વીણા, સુડિયા, સ્ત્રી, કુટિતા)
લોકપાલની અગમહિષીની મધ્યપર્ષદા તુ. ૧૦ []
વાદ્યવિશેષ તુણસદ્. ૧૦ [ટું
તુણ નામક વાજિંત્રના શબ્દ તુOUT I. ત્રિ. તુન્નવાય)
વચ્ચે સાંધનાર, ફાટેલા-તૂટેલા વસ્ત્રને તુણનાર વિવા. ત્રિ[]
મૌન રહેનાર तुत्तअ. पु० [तोत्रक]
ચાબુક, ચાબખો તુવ. પુત્ર તિ]
ચાબુક તુ. ઘા. [1]
પીડા કરવી, દુઃખ ઉપજાવવું સુન્નબ. ૧૦ દુિન્નન]
તુણવું, સાંધો કરવો તે તુL. ત્રિ. [...]
ઘીથી મસળેલ તુu૪. ત્રિ[0]
તેલથી મસળેલ તુષ્કોટ્ટ. વિશેતુus]
ઘી લગાડેલ હોઠ તુમંતુમ. પુo [...]
તૂકારવાળું વચન, તિરસ્કાર વચન, તુમંતુમ. પુo [ટે ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 297
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રોધજન્ય મનોવિકાર, વાક્કલહ तुम्ह. त्रि० [ युष्मद् ]
તું, તમે
तुम्हारिस. त्रि० [ युष्मादृश ] તમારા જેવા
तुयट्ट धा० [ त्वग्+वृत्] પડખું ફેરવવું
तुयत न० [ त्वग्वर्तयत् ]
પડખું ફેરવવું તે
तुट्टण न० [त्वग्वर्तन ]
પડખું ફેરવવું તે तुयट्टमाण. कृ० [त्वग्वर्तयत्] પડખું ફેરવતો
तुट्टाव. धा० [ त्वग्+वर्तय् ]
પડખું ફેરવવાનું કે બદલાવવું તે
तुयट्टावण न० [ त्वग्वर्तापन ]
પડખું ફેરવવાની ક્રિયા तुट्टावित्ता. कृ० [त्वग्वृत्य ] પડખું ફેરવીને
तुयट्टावेंत न० [ त्वग्वर्तयत् ]
પડખું ફેરવવું તે
तुट्टावेत्ता. कृ० [ त्वग्वृत्य ] પડખું ફેરવીને
तुयट्टित्तए. कृ० [त्वग्वर्तितुम्]
પડખું ફેરવવા માટે
तुयट्टित्तु. त्रिo [त्वग्वर्तयितृ] પડખા ફેરવનાર
तुट्टियव्व. कृ० [त्वग्वर्तितव्य ]
પડખું ફેરવવા માટે
तुर्हेत. त्रिo [त्वग्वर्तमान ] પડખું ફેરવતો
तुरी. स्त्री० [तुवरिका ] તુવેરની દાળ
तुयावइत्ता. स्त्री० [तोदयित्वा ]
વ્યથા ઉત્પન્ન કરી પ્રવજ્યા અપાય તે
आगम शब्दादि संग्रह
तुर न० [ तूर्य ] વાજિંત્ર
तुरंग न० [तुरङ्ग]
અશ્વ, ઘોડો
तुरक्क. पु० [तुरुष्क]
સુગંધી દ્રવ્ય વિશેષ, લોબાન, એક દેશ-વિશેષ
तुरग. पु० [ तुरग ]
ઘોડો
तुरगरूवधारि. त्रि० [ तूरगरूपधारिन् ]
અશ્વનું રૂપ ધારણ કરનાર
तुरमाणभोज्ज. पु० [तूरमाणभोज्य ] શીઘ્રભોગ્ય
तुरतुंगव. पु० [ तुरतुङ्गव ]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળા એક જીવની જાતિ
तुरय. पु० [तुरग ]
ઘોડો
तुरित. त्रि० [ त्वरित ]
शीघ्र, सही, उतावनुं
तुरिय न० [ त्वरित] જુઓ ઉપર
तुरिय न० [ तूर्य]
ભેરી-મૃદંગ આદિ વાજિંત્ર
तुरियगति. पु० [ त्वरितगति ]
શીઘ્રગતિવાળા, એક લોકપાલ
तुरियभासि त्रि० [ त्वरितभाषिन् ]
વગર વિચાર્યે કે અવિવેકપણે બોલનાર
तुरिया. स्त्री० [त्वरिता ]
દેવતાની મન જેવા વેગવાળી એક પ્રકારની ગતિ
तुरुक्क न० [ तुरुष्क]
देखो 'तुरक्क' तुरुमणि स्त्री० [ तुरुमणि] એક નગરી
तुल. धा० [तोलय् ]
તોલવું, તુલના કરવી
तुल. स्त्री० [तुला ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 298
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
તુલના, સરખામણી કરવી તે, તોલવાનો કાંટો
तुलसी स्वी० [ तुलसी ]
तुलसी, तुलसीनुं वृक्ष,
तुलसी स्वी० [ तुलसी ]
ભુત દેવતાની સભા આગળનું ચૈત્યવૃક્ષ तुला. स्त्री० [तुला ]
खो 'तोल'
तुलासंठिय, न० [तुलासंस्थित] ત્રાજવાના આકારે રહેલ
तुलियo [तुलित ]
તોલેલ, તુલના કરેલ
तुलिया. कृ० [ तोलयित्वा ]
તોલ કરીને
तुलियाण. कृ० [ तोलयित्वा ]
તોલ કરીને
तुलेत्ता. कृ० [ तोलयित्वा ]
તોલ કરીને
तुल्ल न० [तुल्य ]
સરખું, બરાબર
तुल्लठितिय त्रिo [तुल्यस्थितिक]
સમાન સ્થિતિવાળું
तुल्लत्त न० [तुल्यत्व ]
તુલ્યપણું, સમાનપણું तुल्लफास. त्रि० [तुल्यस्पर्श]
સમાન સ્પર્શવાળું
तुल्लभाव न० / तुल्यभाव ]
સમાન ભાવયુક્ત तुल्लमाण, कृ० (तुल्यमान ] તુલના કરતો, તોલતો
तुल्लय. त्रिo [तुल्यक] તુલ્ય, સમાન
तुल्लविसेसाहिय. त्रि० [तुल्यविशेषाधिक]
સમાન અને કંક વધારે
आगम शब्दादि संग्रह
तुवरी. स्त्री० [तुवरी]
તુવર, ધાન્યની એક જાત
तुस. धा० [तुष्] સંતોષ પામવો પમાડવો
तुस. पु० [ तुष]
અનાજના ફોતરા, ભુસે तुसकणिय न० [ तुषकणिक]
અનાજના ફોતરામાં રહેલ કણિયા
तुसगिह, न० [तुषगृह ।
અનાજના ફોતરા રાખવાનું સ્થાન વિશેષ
तुसणीय. त्रिo [ तूष्णीक ]
મૌનધારી, અબોલ રહેનાર
तुसणीयभाव. पु० [तुष्णीकभाव ] મૌનધારીપણું, અબોલ રહેવાપણું
तुसदाह पु० [तुसदाह ]
અનાજ ફોતરાને બાળવા તે
तुसदाहठाण, न० [तुसदाहस्थान]
જ્યા; અનાજના ફોતરા બાળવામાં આવે છે તે જગ્યા
तुसरासि स्त्री० [तुसराशि ]
ભુસાનો ઢગલો
तुससाला. स्त्री० [तुसशाला ]
ભુસું રાખવાનું સ્થાન तुसागणि. पु० [तुषाग्नि] ભુસાનો અગ્નિ
तुसार न० [ तुषार ] रहीम 655
तुसारकर, पु० [तुषारकर ]
ચંદ્રમા
तुसारकूड. पु० [ तुषारकूट ]
બરફનું શિખર
तुसारगोखीरहारसरिसवण्ण. पु० [ तुषारगोक्षीरहारસાતળી બરફ ગાયનું દૂધ ાર જેવો વર્ણ तुसारपडल. पु० [तुषारपटल ]
तुवर न० [ तूवर ]
સફેદ પડલા
તુવરધાન્ય, કસાયેલો રસ, કસાયેલું
तुसारपुंज. पु० [ तुषारपुञ्ज ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 299
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
બરફનો જથ્થો तुसारसरिसवण्ण. न० [तुषारसदृशवर्ण]
બરફ જેવો શ્વેત વર્ણ तुसिणिय. त्रि० [तूष्णीक]
મૌનધારી तुसिणी. अ० [तूष्णीम्]
મુંગા રહેવું तुसिणीय. त्रि० [तूष्णीक]
મૌનધારી तुसिणीयभाव. पु० [तूष्णीकभाव ]
મૌનધારીપણું, અબોલપણાનો ભાવ तुसित. पु० [तुषित]
કૃષ્ણરાજીના વિમાનમાં રહેતા લોકાંતિક દેવનો એક ભેદ तुसिय. पु० [तुषित] જુઓ ઉપર तुसियव्व. त्रि० [तोष्टव्य]
સંતોષ પામવા કે પમાડવા યોગ્ય तुसोदग. न० [तुषोदक]
ચોખાના ભુસાનું પાણી, ડાંગરનું ધોવાણ तुसोदय. न० [तुषोदक]
જુઓ ઉપર तुस्स. धा० [तुष्]
ખુશ થવું तुह. स० [त्वत्]
तूणक. पु० [तूणक]
તુલનાત્મક વાદ્ય तूयर. पु० [तूवर]
તુવર-ધાન્ય વિશેષ तूर. पु० [सूर्य]
વાદ્ય-વિશેષ तूर. धा० [त्व]
જલદી ચાલવું, ઉતાવળ કરવી तूल. पु० [तूल]
કપાસ, રૂ तूलकड. त्रि० [तूलकृत]
આકડાના રૂનું બનેલ | तूलफास. पु० [तूलस्पर्शी
કપાસ-રૂનો સ્પર્શ થવો તે तूलिय. न० [तूलिका]
ગાદલું ચિત્ર આલેખવાની પીંછી तूलिया. स्त्री० [तूलिका]
જુઓ ઉપર तूली. स्त्री० [तुली]
જુઓ ઉપર तूवर. पु० [तूवर]
यो 'तुवर' तूवरी. स्त्री० [तुवरी]
અન્ન વિશેષ ते. स० [त्वम्]
તું, તમે तेअगसरीरनाम. न० [तैजसशरीरनामन]
તૈજસ શરીર નામક એક કર્મપ્રકૃતિ तेअगसरीरि. त्रि० [तैजसशरीरिन्]
તૈજસ શરીરને ધારણ કરનાર तेइंदिय. पु० [त्रीन्द्रिय ]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો જીવ तेइंदियअसंजम. न० [त्रीन्द्रियासंयम]
તેઇન્દ્રિય જીવના વિષ્યમાં સંયમ ન પાળવો તે तेइंदियकाय. पु० [त्रीन्द्रियकाय]
તું, તમે
तुहग. पु० [तुहक]
એક જાતનો કંદ तू. अ० [तु]
જુઓ ‘તુ तूण. स्त्री० [तूण]
બાણ રાખવાનું ભાથું तूणइल्ल. त्रि० [तूणावत्]
તૂણ નામક વાજિંત્ર વગાડી ભિક્ષા માંગનાર, तूणइल्लपेच्छा. स्त्री० [तूणवत्प्रेक्षा] તૂણ નામક વાજિંત્ર વગાડનારને જોવા જવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 300
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
લેશયા
તેઇન્દ્રિયપણાનો ભવ
અગ્નિનોભવ, અગ્નિપણે ઉત્પન્ન થવું તે તેવિયત્ત. ૧૦ (ત્રીન્દ્રિય7]
તે પુદ્. ત્રિનિ:સ્પૃe] તેઇન્દ્રયપણું
અગ્નિથી બળેલ તેાિ . ૧૦ [ત્રક્રિયત્ન)
तेउप्पभ. पु० [तेज:प्रभ] જુઓ ઉપર
અગ્નિશિખ તથા અગ્નિમાનવ ઇંદ્રના એક લોકપાલનું તેવિસંયમ. ૧૦ [ત્રીન્દ્રિયસંયમ)
નામ તેઇન્દ્રિયજીવના વિષયમાં સંયમ પાળવો તે
तेउफास. पु० [तेजःस्पर्श] તેચ્છ. ૧૦ [f*T)
અગ્નિનો સ્પર્શ ચિકિત્સા કરવી તે, રોગનો ઉપય કરવો તે
तेउयाय. पु० [तेजस्काय] तेइच्छकम्म. न० [चैकित्स्यकर्मन्]
જુઓ તેડા ચિકિત્સા કર્મ, રોગનો ઉપય કરવા રૂપ પ્રવૃત્તિ
तेउलेस. न० [तेजोलेश्य] તેચ્છા. સ્ત્રી [વિત્સિ)
તેજોલેયાવાળો ચિકિત્સા, રોગનો ઉપાય કે ઇલાજ
तेउलेसट्ठाण, न० [तेजोलेश्यास्थान] તેડ. ૧૦ તિન]
તેજોલેશ્યાના સ્થાન અગ્નિ, ગરમી, તાપ, તેજોલેશ્યા અગ્નિશીખ તથા तेउलेसा. स्त्री० [तेजोलेश्या] અગ્નિમાણવ ઇંદ્રના પહેલા લોકપાલનું નામ
લેશ્યાના છ ભેદમાંનો ચોથો ભેદ, તેજસ નામક એક तेउकंत. पु० [तेजस्कान्त]
અગ્નિશિખ તથા અગ્નિમાનવ ઇન્દ્રા લોકપાલનું નામ | तेउलेसाग, पु० [तेजोलेश्यक] तेउकाइय. पु० [तेजस्कायिक]
તેજોલેશ્યાને ધારણ કરનાર અગ્નિના જીવ, અગ્નિકાય
तेउलेस्स. पु० [तेजोलेश्य] तेउकाइयत्त. न० [तेजस्कायिकत्व]
તેજોલેશ્યાવાળો અગ્નિકાયપણું
તેનેડૂા. ૧૦ તિનો શ્વાસ્થાન) तेउकाय. पु० [तेजस्काय]
તેજોલેશ્યાના સ્થાન અગ્નિના જીવ
तेउलेस्ससत. न० [तेजोलेश्याशत] तेउकायअसंजम. न० [तेजस्कायअसंयम]
તેજોલેશ્યા સંબંધિ શતક-વિશેષ અગ્નિકાય જીવના વિષયમાં સંયમ ન રાખવો તે तेउलेस्सा. स्त्री० [तेजोलेश्या] तेउकायसंजम. न० [तेजस्कायसंयम]
જુઓ તેડનેસ' અનિકાય જીવના વિષયમાં સંયમ રાખવો તે
तेउलेस्सापरिणाम. पु० [तेजोलेश्यापरिणाम] तेउक्काइय. पु० [तेजस्कायिक]
તેજોલે-શ્યાજન્ય ભાવ - વિશેષ અગ્નિના જીવ, અગ્નિકાય
તે સરીર, ૧૦ [તન:શરીર) तेउक्काइयउद्देसय. पु० [तुजस्कायिकोद्देशक]
અગ્નિજીવનું શરીર તેજસ્કાયિક સંબંધિ એક ઉદ્દેશક
તેસિ. પુo [તેન:શa] तेउक्काइयत्त. न० [तेजस्कायिकत्व]
અગ્નિશિખ તથા અગ્નિમાનવ ઇન્દ્રનો બીજો લોકપાલ અગ્નિકાયિકપણું
તે સોક. ૧૦ નિ:શૌT] तेउक्काय. पु० [तेजस्काय]
અગ્નિથી પવિત્રતા કરવી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 301
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તે. ૧૦ [તેન] જુઓ તે
ચિકિત્સક-દવા કરનાર तेऊलेसा. स्त्री० [तेजोलेश्या]
तेगिच्छियसाला. स्त्री० [चैकित्सिकशाला] જુઓ તેડનેસાં'
હોસ્પિટલ, દવાખાનું तेओग. पु० [त्र्योजस्]
તેન. ૧૦ [તેન] એક સંખ્યા વિશેષ
તેજ तेओगकडजुम्म. पु० [त्र्योजकृतयुग्म]
तेजस. न० [तैजस] જે સંખ્યાને ચારે ભાંગતા શૂન્ય શેષ રહે અને લબ્ધાંકને
તેજ સંબંધિ ચારે ભાંગતા શેષ ત્રણ રહે તે સંખ્યા
तेजसमुग्घाय. पु० [तैजसमुद्धात] तेओगकलिओग. पु० [योजकल्योज]
સમુદ્ધાતનો એક ભેદ જે સંખ્યાને ચારે ભાંગતા શેષ એક રહે અને લબ્ધાંકને
તે. પુo [તેન] ચારે ભાંગતા શેષ ત્રણ રહે તે સંખ્યા
ચોર, તસ્કર તેમનાવરલુમ્મ. ૧૦ ચિનદ્વાપરયુH]
તે. 10 તિન] જે સંખ્યાને ચારે ભાંગતા શેષ બે રહે અને લબ્ધાંકને ચારે | તેના વડે, લક્ષણ સૂચક અવ્યય ભાંગતા શેષ ત્રણ રહે તે સંખ્યા
તેા. પુ[સ્તનક્ક] तेओय. पु० [त्र्योजस्]
ચોર એક સંખ્યા વિશેષ
તેણપર. ૩૫૦ [તત:પુર) तेंदिय. पु० [त्रीन्द्रिय]
ત્યારપછી ત્રણ ઇન્દ્રિય-સ્પર્શ, રસ અને થ્રાણ-યુક્ત જીવ
તેવિહૂત્ર. ૧૦ [સ્તનવહુનો तेंदुग. पु० [तिन्दुक]
ચોરની બહુલતા તિંદુક નામક એક વૃક્ષ
तेणय. पु० [स्तेनक] तेंदुय. पु० [तिन्दुक] જુઓ ઉપર
तेणयबंध. पु० [स्तेनबन्ध] तेंदुस. पु० [तिन्दुस]
બીજાને જાણમાં ન આવે તે રીતે સાંધવું તે ચોરીયો બંધ જુઓ તિલુસ
तेणानुबंधि. पु० [स्तेनानुबन्धिन्] તેંડુર. પુo ૦િ]
ચોરી કરવામાં ચિત્તના તીવત્ર પરિણામ હોવાને, ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળા જીવની એક જાતિ
तेणानुबंधि. पु० [स्तेनानुबन्धिन्] તેત્રિય. ત્રિ. (નૈઋાર્તિક]
રૌદ્ર ધ્યાનનો ત્રીજો ભેદ ત્રિકાલ સંબંધિ
तेणामेव. अ० [तेनैव] તેચ્છિ . ૧૦ [fa]
તેના વડે જ ચિકિત્સા કર્મ
તેTI૪. ૧૦ [તૈનાહત] तेगिच्छा. स्त्री० [चिकित्सा]
ચોર વડે લાવેલ, શ્રાવકના ત્રીજા વ્રતનો એક અતિચાર ચિકિત્સા-રોગનો ઉપાય
તળવા. ૧૦ [તૈચ] तेगिच्छायण. त्रि० [चिकित्सायन]
ચોરી કરવામાં ચિત્તના તીવત્ર પરિણામ હોવાતે, રૌદ્ર ચિકિત્સા ગોત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલ
ધ્યાનનો ત્રીજો ભેદ तोगिच्छिय. पु० [चिकित्सक]
तेणिक्कहरणबुद्धि. त्रि० [स्तैन्यहरणबुद्धि]
ચોર,
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 302
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ચોરી દ્વારા હરણ કરી-લઈ લેવાની બુદ્ધિ તેળવવા. સ્ત્રી [તૈ]
ચોરી ળિય. ૧૦ [તૈન્ય)
ચોરી તેળિસ. ત્રિ, તિનિસ)
તણચ્છ નામના ઝાડ સંબંધિ તેવ. 10 [તેનૈવ]
ત્યાંજ, તેના વડે જ તેતન, પુત્ર તિતત્ત]
નાગકુમાર ઇન્દ્રની ગંધર્વ સેનાના અધિપતિ तेतलि. पु० [तेजस्तलिन्]
વૃક્ષ વિશેષ, મનુષ્યની એક જાતિ तेतलि. वि० [तेतलि
જુઓ તેતિ तेतलिपुत्त. वि० [तेतलिपुत्र
જુઓ ‘તેજિપુર तेतलिसुत. वि० [तेतलिसुत]
જુઓ તેત્રિપુરા तेत्तिर. पु० [तित्तिर]
તેતરપક્ષી तेदुरणमज्जिया. स्त्री० [दे०]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ तेपुरणमिंजिया. स्त्री० [दे०]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ તેનસિય. વિશે. ત્રિમાસિક્કો
ત્રણમાસ સંબંધિ, ત્રણ મહિનામાં થનાર તેનસિયા. સ્ત્રી ત્રિમાસિક્રો]
ભિક્ષુની ત્રીજી પ્રતિજ્ઞા જે ત્રણ માસની હોય છે. તેય. પુત્ર તેિન)
તેજ, કાંતિ, પ્રકાશ, નામ-કર્મની એક પ્રકૃતિ, તાપ, સૂર્યનો તડકો, અગ્નિ, એક સમુદ્ધાત-વિશેષ તેય. પુo [તેનસ)
તેજોલેયા तेयंसि. त्रि० [तेजस्थिन्]
તેજસ્વી તેયાન્મ. ૧૦ નિ:શ્નન]
નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ, તૈજસ અને કાર્મણ શરીર તેયા. ૧૦ [તૈનસ)
પાંચ શરીરમાંનું એક સૂક્ષ્મ શરીર, ખોરાકનો રસ નિપજાવી પચાવી પરિણમાવનાર એક શરીર तेयगलब्धि. स्त्री० [तैजकलब्धि]
તેજોલેયા ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ तेयगसमुग्घाय. पु० [तैजससमुद्धात] સમુદ્ધાતનો એક ભેદ-તેજોલેશ્યા મુકતી વખતે જીવ પ્રદેશનું વિસ્તરવું અને પ્રકૃત પ્રકૃતિનું નિર્જરવું તે तेयगसरीर. न० [तैजसशरीर]
પાંચ શરીરમાંનું એક શરીર-તૈજસ નામક શરીર तेयगसरीरय. पु० [तैजसशरीरक]
તૈજસ શરીરથી યુક્ત तेयगसरीरी. पु० [तैजसशरीरिन्]
તૈજસ શરીરવાળો तेयग्गिनिसग्ग. न० [तेजोग्निनिसर्ग]
એક (કાલિક) આગમસૂત્ર तेयनिसग्ग. न० [तेजोनिसर्ग]
ભગવઇ - સૂત્રનો એક ઉદ્દેશો तेयमंडल. न० [तेजोमण्डल]
તેજ મંડલ તેયમંત. વિશે. નિશ્વિન]
તેજસ્વી પ્રભાવશાળી तेयय. पु० [तैजस] यो 'तेयग' તેત્તિ. ૧૦ ]િ.
નાયાધમ્મા ' સૂત્રનુ એક અધ્યયન, કુરુક્ષેત્રના મનુષ્યની એક જાતિ तेयलि. वि० [तेतलि તેતલિપુર નગરનો મંત્રી, તેની પત્નીનું નામ મહુવા નામ હતું. તેતિપુર ના પિતા હતા. કથા જુઓ 'तेयलिपुत तेयलिपुत्त. वि० [तेतलिपुत्र
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 303
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેતલપુર નગરના રાજા કનગરયનો મંત્રી, તેની પત્ની पोटिला हती, ते सभना पुत्र कनगज्झय ने गुप्त रीले छेरेलो तो पोहिल हेवनी प्रेरणाथी तेतलिपुत्र દીશા લીધી. મોક્ષે ગયા.
तेयलेस. त्रि० [तेजोलेश्य ]
તેજોલેશ્યાવાળો
तेयलेसा, स्वी० [तेजोलेश्या)
છ લેન્યામાંથી યોથી 'તેજો' નામક લેશ્યા
तेयलेस्स. त्रि० [तेजोलेश्य ]
તેજોલેશ્યાવાળો
आगम शब्दादि संग्रह
तेयलेस्सा. स्त्री० [तेजोलेश्या] खो उपर
तेयवीरिय. वि० [ तेजोवीर्य
ચક્રવર્તી કરત પછી મોક્ષે ગયેલા આઠ યુગપુરુષ
રાજાઓમાંના એક તે વનવીરિય નામે પણ ઓળખાય છે.
तेयस. न० [तेजस्] કાંતિ, તેજ
तेयसमुग्धाय पु० (तेजः समुद्धात)
भुखतेयगसमुग्धाय
तेयस्सि न० [तेजस्विन्]
તેજસ્વી
तेया. स्वी० त्रेता)
તેરસની રાત્રિનું નામ
तेया. स्त्री० [तेजा ]
તેજોમય
तेया. स्त्री० [ तैजस] તેજસ શરીર
तेयानुबंधि, न० [स्तेयानुबन्धिन्]
खो तेणानुबन्धि
तेयापोग्गलपरियट्ट न० [तेजः पुद्गलपरिवर्त]
લોકના સર્વ પુદ્ગલોને તૈજસશરીર રૂપે જેટલા વખતમાં
પરીણામાવીને છોડે તેટલો વખત
तेपालि पु० [तेयालि]
तेयासमुग्धाय. पु० [ तैजससमुद्धात ] खो 'तेयगसमुग्धाय' तेयासरीर, न० [तेजसशरीर ]
यो 'तेयगसरीर' तेयाहिय. पु० [त्र्याहिक ]
ત્રણ દિવસને આંતરે આવનાર તાવ
तेयोय. पु० [त्र्योजस]
એક સંખ્યા વિશેષ
तेरसमी. स्त्री० [ त्रयोदशी ]
તેરસ, પક્ષની તેરમી તિથી तेरसवासपरियाय त्रि० [त्रयोदशवर्षपर्याय ]
જેનો દિક્ષા પર્યાય તેર વર્ષનો છે તે तेरसि. स्त्री० [ त्रयोदशी]
તેરસ, પક્ષની તેરમી તિથી तेरसी. स्वी० (त्रयोदशी ) જુઓ ઉપર
तेरासिय त्रि० [ त्रैराशिक ]
જીવા-અવોજીવ એવી ત્રણ રાશિની સ્થાપના
કરનાર એક નિહ્નવ મત
तेरिच्छ. त्रि० [तिरक्षीन)
નિશ્ર્ચય સંબંધિ तेरिच्छिय. त्रि० [ तैरश्चिक ]
તિર્યંચ સંબંધિ
तेल, न० [तेल)
ૉલ
तेलापूय न० [ तैलापूय ]
માલપૂ
तेलुक्क न० [त्रैलोक्य)
ત્રણ લોક-સ્વર્ગ-મૃત્યુ અને પાતાળ तेलोक्क. पु० (त्रैलोक्य)
જુઓ ઉપર
तेलोक्कनायय. पु० (त्रैलोक्यज्ञातक ]
ત્રણે લોકને જાણનાર
तेलोक्करंगमज्झ न० [ त्रैलोक्यरङ्गमध्य] ત્રિલોકરૂપી રંગ ભૂમિની મધ્યે
એક જાતનું ઝાડ
तेयासमुग्धात. पु० [ तैजससमुद्धात]
कुखतेयगसमुग्धाय
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 304
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
तेल्ल. पु० [तेल]
તૈલ
तेल्लकुंभ. पु० [ तैलकुम्भ]
તેલનો ઘડો
तेल्लकेला. स्त्री० [ तैलकेला ] તેલ રાખવાનું માટીનું હામ
तेल्लग, पु० [तेलक]
એક પ્રકારનો દારુ तेल्लचम्म, न० [तैलचर्मन्
તેલ મર્દન કરવા માટે બેસવાનું ચામડાનું આસન तेल्लपूय. पु० [ तैलापूप]
आगम शब्दादि संग्रह
માલ પૂ
तेल्लपूयसंठाणसंठिय, पु० [ तैलपयसंस्थानसंस्थित]
માલપુઆના જેવા આકારે રહેલ
तेल्लपेढ. पु० [ तैलपीठ]
તેલ મર્દન કરવા માટે બેસવાની પીઠ વિશેષ
तेल्लपेल्ला. स्त्री० [ तैलपेटा ]
તેલ રાખવાનું માટીનું પાત્ર-વિશેષ तेल्लसमुग्ग. पु० [ तैलसमुद्ग]
તેલનો ડબ્બો, તેલનો શીશો
तेल्लापूय पु० [ तैलापूर्ण ]
માલપૂ
तेल्लापूव पु० [ तैलापूप ]
માલ પૂ
तेल्लोक. पु० [ त्रैलोक्य ]
ત્રણ લોક-સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ
तेल्लोक्कगुरु. पु० [ त्रैलोक्यगुरु ]
ત્રણ લોકના ગુરુ સમાન-તીર્થંકર
तेहिय. त्रि० (याहिक)
ત્રણ દિવસ સંબંધી, ત્રણ દિવસે આવતો એક તાવ
तो. अ० [ततस् ]
તેથી, તેટલા માટે
ચાર ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ तोड. पु० [दे०]
જુઓ ઉપર
तोण. पु० [ तूण]
બાલ રાખવાનું ભાથું
तोत्त, न० [तोत्र ]
ચાબુક
तोत्तगवेसय, पु० [तोत्रगवेषक ]
ચાબુકને શોધનાર
तोत्तय पु० [तोत्रक)
ચાબુક
तोधि, पु० (अवधि) મર્યાદા
तोमर न० [ तोमर ]
એક પ્રકારનું બાણ જેવું એક શસ્ત્ર
तोमरग्ग न० [ तोमराग्र]
તોમર - શસ્ત્રવિશેષનો અગ્રભાગ-અણી
तोय. पु० [तोय ]
पीडा, हुम, पाएगी
तोयधारा. स्त्री० [ तोयधारा ] પાનીનો પ્રવાહ
तयोपट्टु न० (तोयपृष्ठ ) પાણીની સપાટી
तोयबिंदुप्पमाणमित्त त्रि० [ तोयबिन्दुप्रमाणमात्र ]
પાણીના બિંદુ જેટલું માત્ર तोरण, न० (तोरण)
તોરણ
तोलेउं कृ० (तोलयितुम ) તોલ કરવા માટે
तोस. धा० (तोषय )
ખુશ કરવું, સંતુષ્ટ કરવું
तोसग पु० [तोषक) खुशी, आनंद, संतोष
तोसलि वि० [तोसलि
तो. अ० [तदा]
ત્યારે
तो. पु० [ दे० ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 305
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
એક આચાર્ય, કે જે તે તોસલિ દેશના જંગલમાં પાડા દ્વારા | ચંવ. પુo [સ્ત—] હણાયા
ઘાસનો જથ્થો, ઝુમખો तोसलिअ. वि० [तोसलिक
શ્રેમ. થાઇ ) એક રાજા કે જે સાર્થવાહ પાસેથી મેળવેલ હીરાની
સ્તબ્ધ થવું, નિશ્ચલ થવું, ક્રિયારોધ કરવો, અટકવું જિનપ્રતિમાને સંભાળ પૂર્વક સાચવતો હતો.
થંભ. પુo [સ્તમ્] तोसलिअ. वि० [तोसलिक
અહંકાર, ગર્વ, માન, થાંભલો તોનિ નગરનો એક ક્ષત્રિય રાજા, જેણે ભ૦ મહાવીરને થંભ. ૧૦ [સ્તમ્મન] ચોર માનીને સાત વખત બંધનમાં બાંધેલ
હાલી-ચાલી ન શકે તેવું કરવું, ઊંચું કરવું तोसलिपुत्त. वि० [तोसलिपुत्र)
થંભળતા. સ્ત્રી [સ્તમન) દ્રષ્ટિવાદ નામક બારમાં અંગના ધારક એક આચાર્ય,
અટકાવવું આર્ય વચ તેમની પાસે ભણવા આવેલ
થંમાયા, સ્ત્રી [સ્તમન] તોસિય. ત્રિ, તિષિત]
અટકાવવું સંતોષ પામેલ, ખુશ કરેલ
ચંમUT. સ્ત્રી [સ્તષ્પન] ત્તિ. ૫૦ ફિતિ]
અટકાવવું સમાપ્તિ સૂચક અવ્યય
थंभणिया. स्त्री० [स्तम्भनिका] સ્થિમા, ૧૦ [સ્તિક]
સ્તંભન કરવા માટેની વિદ્યા કંદ વિશેષ
થંભળી. સ્ત્રી [સ્તમ્ભની] સ્થિમિક. ૧૦ [સ્તિમિત]
જુઓ ઉપર સ્થિર, નિશ્ચલ
थंभय. पु० [स्तम्भक] સ્થિકું. પુo [તિયું)
અરીસાની ફ્રેમ, ચોકઠું એક વનસ્પતિ
થfમળી. સ્ત્રી [સ્તમ્મની) સ્થી. સ્ત્રી [7]
જુઓ જંમળિયા સ્ત્રી, નારી
થfમત. ત્રિ[સ્તર્મિત] Oીયોર. સ્ત્રીવર]
સ્તબ્ધ કરેલું, અટકાવેલું, ક્રિયા કરેલું સ્ત્રી-ચોર
થમિક. ત્રિો [સ્તર્મિત) સ્થા. થ૦ [g)
જુઓ ઉપર સ્તુતિ કરવી, ગુણકીર્તન કરવું
થવા. ત્રિ૦ ૦િ] [ 6 ]
પર્યાય, અવસર થ. બ૦ []
थक्कार. धा० [दे०] વાક્યાલંકાર, પાદપૂર્તિ અવ્યય
થ-થ - એવો શબ્દ કરવો ચંડિત. ૧૦ [ çનો
થાળ, ન૦ [સ્થાન) સંથારો કરવા યોગ્ય સ્થાળ, સાધુને શૌચ કરવાની જગ્યા,
ઢાંકવું
થT. To [સ્તની કંડિત્ન. ૧૦ [fઝેન
સ્તન, પયોધર જુઓ ઉપર
થઇ. થ૦ [સ્ત]
ક્રોધ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 306
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ગરજવું, આક્રંદ કરવું, આક્રોશ કરવો થviતર. ૧૦ [સ્તનત્તર)
બે સ્તન વચ્ચેનું અંતર-જગ્યા થU. ૧૦ [સ્તનજ઼]
સ્તન
થળાંતર. ૧૦ [સ્તનોત્તર)
બે સ્તન વચ્ચેનું અંતર કે ગ્યા थणगच्छिर. न० [स्तनकक्षीर]
સ્તનનું દૂધ थणजीविणी. स्त्री० [स्तनजीविनी]
ધાવમાતા थणजीविय. त्रि० [स्तनजीविक]
સ્તનના દૂધ ઉપર જીવતો એવો થU|પાય. ન૦ [સ્તનપાય)
સ્તનપાન थणपीलण. न० [स्तनपीडण]
સ્તનમર્દન થળમૂત. ૧૦ [સ્તનમૂનો
સ્તનનો મૂળભાગ થાય. ૧૦ [સ્તનજ઼]
સ્તન થન. ૧૦ [સ્તનન]
સ્તનમાંથી આવેલ-દૂધ થાયછીર. ૧૦ [સ્તનક્ષીર
સ્તનનું દૂધ થગિત. ત્રિ. [સ્તનિત]
મેઘગર્જના, સ્વનિત-કુમારદેવ, રતિક્રીડા સમયે થતો ચિત્કાર થાય. ત્રિ. સ્વિનિત જુઓ ઉપર थणियकुमार. पु० [स्तनितकुमार]
ભવનપતિ દેવતાની દશજાતિમાંનો એક ભેદ थणियकुमारत्त. न० [स्तनितकुमारत्व]
સ્વનિત કુમારપણું थणियकुमारिंद. पु० [स्तनितकुमारेन्द्र]
સ્વનિતકુમાર દેવતાનો ઇન્દ્ર
थणियकुमारी, स्त्री० [स्तनितकुमारी]
સ્વનિત કુમાર દેવની દેવી थणियभवणवासि. पु० [स्तनितभवनवासिन्] ભવનમાં રહેનાર સ્વનિતકુમાર નામના ભવનપતિ દેવતા थणियसद्द. पु० [स्तनितशब्द]
મેઘગર્જનાનો અવાજ થદ્ધ. ત્રિો [સ્તeg]
અહંકાર, અભિમાન, વિનયહીન થન્ન. ૧૦ તિન્ય)
સ્તનનું દૂધ થમ. થા૦ [૫]
અહંકાર કરવો, ગર્વ કરવો થા. પુ[સ્તવ)
સ્તવના, સ્ત્રોત્ર, ગુણકીર્તન થરથર, થા૦ [૧]
થરથરવું, કાપવું થરથરંત. ૦ [ ]
થરથરતો, કાંપતો થરહર. થા૦ [૧]
થરથરવું, કાપવું થત. ૧૦ [સ્થત]
જળ નથી તે, જમીન, ભૂમિ थलगय. पु० [स्थलगत]
સ્થળને પ્રાપ્ત थलचर. त्रि० [स्थलचर]
જમીન ઉપર ગતિ કરનાર તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયની એક જાતિ થનારી. સ્ત્રી [સ્થતૂરી]
જમીન ઉપર ગતિ કરનારી-તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય-સ્ત્રી थलचारि. पु० [स्थलचारिन्]
જમીન ઉપર ચાલનાર ગતિ કરનાર થન. ત્રિ સ્થિત્નનો
જમીનથી ઉત્પન્ન થયેલ થના. ત્રિ[7] જુઓ ઉપર થના. ૧૦ [સ્થ7]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 307
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
यो 'थल' थलयर. त्रि० [स्थलचर]
यो थलचर' थली. स्त्री० [स्थलि]
જમીનનો ઊંચો પ્રદેશ थवइय. त्रि० [स्तवकित]
જેમાં કુલ અને ગુચ્છ લાગેલા છે તે थवईरयण, न० [स्थपतिरत्न] ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નમાંનું એક રત્ન-જેનું અપરનામ વર્ધકી રત્ન છે. थवणा. न० [स्तवना]
સ્તવના, સ્તુતિ રૂપ મંગલ थवथुइमंगल. न० [स्तवस्तुतिमङ्गल]
સ્તવના, સ્તુતિ રૂપ મંગલ थवय. पु० [स्तवबक]
ફૂલનો ગુચ્છો थविर. त्रि० [स्थविर]
સ્થવિર, પરિપક્વ કે સ્થિર બુદ્ધિવાળો थविरकंचुइज्ज. पु० [स्थविरकञ्चुकीय] સ્થિર બુદ્ધિનો પ્રતિહારી थविरकप्प. पु० [स्थविरील्प]
ગચ્છમાં રહેલ આચાર્ય આદિની વ્યવહાર મર્યાદા थविरभूमि. स्त्री० [स्थविरभूमि]
સ્થવિરની પદવી, વૃદ્ધપણાની ભૂમિકા थाण. न० [स्थान]
સ્થાન, ઠેકાણું थाणंतर. न० [स्थानान्तर]
એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને જવું તે थाणु. पु० [स्थाणु]
ઝાડનું ઠુંઠું. थाम. न० [स्थामन्]
, सामथर्य, डिया, अनुष्ठान थामव. त्रि० [स्थामवत्]
બળવાન थारुइणिया. स्त्री० [थारुकिनिका]
થાકિન દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલ દાસી थारुकिणिया. स्त्री० [थारुकिनिका]
જુઓ ઉપર थारुगिणि. स्त्री० [थारुकिनि]
જુઓ ઉપર थारुगिणिया. स्त्री० [थारुकिनिका]
જુઓ ઉપર थाल. न० [स्थाल]
પાત્ર વિશેષ, થાળો थालइ. पु० [स्थालकिन]
થાળા જેવું, અમુક વાસણ રાખનાર તાપસ थालग. पु० [स्थालक]
gमो 'थाल' थालपाग, पु० [स्थालपाक]
જમણવાર थालपानय. न० [स्थालपानक]
દાહને ઉપશમાવનાર એવું કુંભારની માટીનું પાણી थालय. पु० [स्थालक] सो 'थाल' थालिपाक. पु० [स्थालीपाक]
થાળી-તપેલી આદિમાં રાંછવું તે थालिपाग. पु० [स्थालसपाक ]
જુઓ ઉપર थालिपागसुद्ध. न० [स्थालीपाकशुद्ध]
થાળી વગેરેમાં પકાવી અચિત કરેલ थाली. स्त्री० [स्थाली]
થાળી, ભાજન વિશેષ थालीपाक. पु० [स्थालीपाक]
यो 'थालिपाक थालीपाग. पु० [क्थालीपाक]
यो 'थालिपाक थालीपागसुद्ध. न० [स्थालीपाक शुद्ध]
यो 'थालिपाग' थाव. धा० [स्थावय]
સ્થાપના કરવી, સ્થિર કરવો थावच्चा. वि० [स्थापत्या
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 308
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
અરિસો, દર્પણ थासयावलि. स्त्री० [स्थासकावलि] અરિસાની પંક્તિ
વારંવડું નગરીની એક સાર્થવાહીની, તેને થાવગ્ગાપુતા પુત્ર હતો. थावच्चापुत्त. वि० [स्थापत्यापुत्र વારંવાર્ફ નગરીની થાવળ્યા નામની ગાથા પત્નીનો પુત્ર બત્રીશ કન્યા સાથે લગ્ન થયેલા, ભ૦ અરિષ્ટનેમિની ધર્મદેશના સાંભળી વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયો. કૃષ્ણ તેનો દીક્ષા મહોત્સવ ઉજવેલો. શૈલકરાજાને પ્રતિબોધ કરેલ, મોક્ષે ગયા. थाववच्चचासुय. वि० [स्थापत्यासुत]
જુઓ ભાવળ્યાપુર थावर. वि० [स्थावर
ભ૦ મહાવીરનો એક પૂર્વભવ રાજગૃહીનો બ્રાહ્મણ થાય. પુo [સ્થાપ]
સ્વપક્ષ સાધક હેતુ થાવર. ત્રિ. [સ્થાવર) પૃથ્વી આદિ પાંચ એકેન્દ્રિય જીવ, નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના વડે જીવ સ્થાવરપણું પામે, કેવળ
સ્પર્શઇન્દ્રિય જેને છે તેવા જીવ થાવર. પુo [સ્થાવર)
સ્થિરતા थावरकाय. पु० [स्थावरकाय]
એકેન્દ્રિયજીવ थावरकायट्ठिइय. न० [स्थावरकायस्थितिक]
સ્થાવરકાય પણે સ્થિતિ કરેલ थावरकायाधिपति. पु० [स्थावरकायाधिपति]
સ્થાવર કાયના અધિપતિ थावरजोणिय. न० [स्थावरयोनिक]
સ્થાવર યોનિ સંબંધિ થાવત્ત. ૧૦ [સ્થાવરā]
સ્થાવરપણું થાવરનામ. ૧૦ [સ્થાવરનામ)
સ્થાવરપણાની પ્રાપ્તિનું કારણભૂત કર્મ थासग. पु० [स्थासक]
અરીસો, ઘોડાની પીઠનું ઘરેણું थासय. पु० [स्थासक]
અગાધ નહીં પણ નાસિકા પર્યત રહેનાર પાણી fથતિ. ૧૦ ૦િ]
થીંગડું, શરદઋતુના આકાશનો ખંડ थिवुग. पु० [स्तिवुक]
પાણીનો પરપોટો थिवुगबिंदुसंठित. त्रि० [स्तिबुकबिन्दु संस्थित]
પાણીના પરપોટાના આકારે સંસ્થિત થયેલ-રહેલ थिभगत्त. न० [स्तिबुकत्व]
પાણીના પરપોટા પણું थिभुग. पु० [स्तिबुक]
પાણીનો પરપોટો fથમુ. પુo [ર્તિનુ]
જુઓ ઉપર fથમિ . ૧૦ [તિમિત%
નિશ્ચલપાણી fથમા. વિશે. [તિમત]
ભયરહિત, સ્થિર, નિશ્ચલ, અંતકૃદસા-સૂત્રનું એક અધ્યયન थिमिय. वि० [स्तिमित] રાજા ‘ગંધીદ્દ અને રાણી પરિળ ના પુત્ર. ભ૦
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. શત્રુંજયે મોક્ષે ગયા. fથઇ. વિશેo [સ્થિત]
રહેલ fથર. વિશે. [સ્થિર] સ્થિર, નિશ્ચલ, અડગ, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના
ઉદયથી દાંત-મસ્તક વગેરે સ્થિર રહે છે. થિવિત્ત. ૧૦ [સ્થિરવત્ત]
સ્થિરમનવાળો थिरजाय. पु० [स्थिरजात]
નિર્વિઘ્ન ઉત્પન્ન થયેલ थिरतरग, त्रि० [स्थिरतरक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 309
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
અતિ સ્થિર थिरतो. अ० [स्थिरतस्]
નિશ્ચલતાથી fથરત્ત. ૧૦ [સ્થિરત્વ)
નિશ્ચલત્વ, સ્થિરતા थिरनाम. न० [स्थिरनामन्]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ થિરવંદન. ૧૦ [સ્થિરન્થન]
ગાઢ બંધનથી બાંધવું તે थिररासिविलग्ग. पु० [स्थिरराशिविलग्न]
જ્યોતિષચક્રની સ્થીર રાશિ સંલગ્ન थिरसंघयण. पु० [स्थिरसंहनन]
સ્થિર સંઘયણ-મજબૂત બાંધો थिरसत्त. पु० [स्थिरसत्व]
મજબુત મનોબળ થરા. સ્ત્રી [સ્થિર ]
સ્થીરનિષ્પન્ન થયેલ, વનસ્પતિની એક અવસ્થા थिरावलिया. स्त्री० [स्थिरावलिका]
ભુજપરિસર્પિણીનો એક પ્રકાર fથરિવાર, નવે સ્થિીરઝર] ધર્મમાં સ્થિર કરવારૂપ-દર્શનાચારનો એક આચાર, સ્થિર
કરવું દ્રઢ કરવું ઉન્સિ . સ્ત્રી ૦િ ). ઊંટનું પલાણ, હાથી અંબાડી, પલખી-વિશેષ, ઘોડાનું એક ઉપકરણ थीवथिविंत. विशे० [दे०] શિવશિવ - શબ્દ કરતો थिविथिविय. धा० [दे०]
વિથિવ એવો શબ્દ કરવો थिविथिविथिवय. विशे० [दे०] થિથથવ એવો શબ્દ કરતો થવુપ. પુ[સ્તિનુક્ર)
પાણીનો પરપોટો fથç. સ્ત્રી [સ્તિ;]
સાધારણ બાદર વનસ્પતિકાયનો એક ભેદ
થી. સ્ત્રી [સ્ત્રી)
સ્ત્રી, નારી થીવઠ્ઠ. સ્ત્રી [સ્ત્રીથT]
સ્ત્રી વિષયક વાતો થીજી. ત્રિ. [ચાન]
એકઠું કરેલ, એક નિદ્રા થી/દ્ધિ. સ્ત્રી (ચીનદ્ધિ. નિકૃષ્ટ કે પ્રગાઢ નિદ્રા, દર્શનાવરણીય કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયથી પ્રગાઢ ઊંઘ આવે તેમજ એ ઊંઘ વખતે અર્ધવાસુદેવ જેવું બળ તેના શરીરમાં ઉત્પન્ન થાય
અને તેના વડે તે નિદ્રાના ઉદયવાળો હિંસા કરે थिणद्धि. स्त्री० [स्त्यानद्धि]
જુઓ ઉપર થીનામથેન્કસી. ૧૦ [સ્ત્રીનામચીન ]
સ્ત્રી નામે કોઇ શકુન વિષય થીરિઇUTI. સ્ત્રી [સ્ત્રીપરિજ્ઞા)
સૂયગડ- સૂત્રનું એક અધ્યયન થીપુરિનિમિત્ત. ૧૦ [સ્ત્રીપુરુષનમિત્ત]
સ્ત્રી-પુરુષના નિમિત્તથી થીનોય. ન૦ [સ્ત્રીતોષન]
સ્ત્રી-લોચન, દરેક માસના શુકલ પક્ષમાં ત્રીજ અને દશમને દિવસે તથા છઠ્ઠ અને તેરસની રાત્રે તેમજ કૃષ્ણપક્ષમાં બીજ અને નોમને દિવસે તથા પાંચમ અને
બારસની રાત્રે આવતું અગિયારમાંનું એક કરણ થીવિત્નોથળ. ન૦ [સ્ત્રીવિનોવન]
જુઓ ઉપર થીદું. સ્ત્રી [fસ્તમ્)
જુઓ થિ ગુ. સ્ત્રી [સ્તુતિ
સ્કૃતિ, ગુણ ગાવા તે थुइवंदन. न० [स्तुतिवन्दन]
સ્તુતિ અને વંદન, મોટુ ચૈત્યવંદન જેને દેવવંદન કહે છે थुक्कार. पु० [थुत्कारय]
યુ-થુ - શબ્દથી તિરસ્કાર કરતો, ધિક્કારતો થવારિત્નમાળ. ત્રિ[ઘૂાર્યમાળ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 310
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
શું-શુ કરવું તે, ધિક્કારવું તે થર્ડ. To Tહ્યુડ]
વનસ્પતિ સ્કંધનો ભાગ થા. ૧૦ [સ્થT]
થાંભલો થઇ. થા૦ [g)
સ્તુતિ કરવી, ગુણ વર્ણવવા થળંત. વૃ૦ (સુવત]
સ્તુતિ કરતો, ગુણ-વર્ણન કરતો થાળ. ૧૦ [સ્તવન]
સ્તવના, ગુણકીર્તન થળત્તાન. કૃ૦ [તુત્વ)
સ્તવના કરીને થુમ. ૫૦ [QT]
સૂપ, શિખર થીયા. સ્ત્રી) [çપેT]
સ્કૂપિકા, નાનું શિખર થઇ. ત્રિ[સ્તુત]
જેની સ્તુતિ કરાઇ છે તે થ7. વિશે. [છૂત]
સ્થળ, જાડું થવ. ૧૦ [g)
સ્તુતિ કરવી થāત. ઘ૦ (તુવ7
સ્તુતિ કરતો ધૂ. ૧૦ સ્થિT]
થાંભલી, ખુંટી શ્TI. સ્ત્રી [QT]
એક નગરી, થાંભલી थूणामंडव. पु० [स्थूणामण्डप]
થાંભલી ઉપર ઉભો કરેલો માંડગો, તંબુ ધૂમ. પુo çT]
સ્મૃતિ સ્તંભ, ચૈત્યસ્તંભ, સ્મરણ ચિહ્મ, મૃતકઘર, પગલા ઘૂમવરંડા. ૧૦ [સ્તૂપરડુક્ક] એક ઉદ્યાન
ધૂમમતું. પુo [સ્તૂપમહો
સૂપ સંબંધિ મહોત્સવ જૂમસંહિ૩. ૧૦ [Çપસંસ્થત]
સ્તૂપના આકારે રહેલ थूभाभिमुह. न० [स्तूपाभिमुख]
સ્તૂપની સન્મુખ थूभिअग्ग. पु० [स्तूपिकाग्र]
લઘુશિખરનો અગ્રભાગ, શિખરની ધજા ભૂમિંદ. To [સ્તૂપેન્દ્રો
પારિણામિક બુદ્ધિનું એક દ્રષ્ટાંત थूभियंत. पु० [स्तुपिकान्त] નાના શિખરને અંતે थूभियग्ग. पु० [स्तूपिकाग्र] જુઓ ‘ભૂમિમન' ભૂમિકા. સ્ત્રી [સ્તૃપિI]
પ્રાસાદ ઉપરનું મણિયમ નાનું શિખર थूभियाग. पु० [स्तूपिका]
જુઓ ઉપર थूभियाय. पु० [स्तूपिकाक]
જુઓ ઉપર શૂન. ત્રિ. [7]
સ્કૂલ, જાડું, મોટું, પુષ્ટ યૂના. ત્રિ. [શૂન]
સ્કૂલ, મોટા, શ્રાવકના વ્રતનોમાં વ્રતનું નાનાપણું સુચવવા વપરાતો શબ્દ थूलभद्द. वि० [स्थूलभद्र
રાજા મહાપડમ ના મંત્રી સીડલ ના પુત્ર તેણે ઋોસા ગણિકા સાથે બાર વર્ષ પસાર કર્યા પછી મંત્રીપદ નિમિત્તે તેને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન દીક્ષા લીધી, ચાતુર્માસમાં અભિગ્રહ પૂર્વક રહી સ્ત્રી પરીષહ વિજેતા બન્યા. ચૌદ પૂર્વ ભણ્યા. દશપૂર્વો અર્થ સહિત ભયા, ખંભમાં રહેલા નિધિને પ્રગટ કરવાનો પ્રસંગ બન્યો. મૃત્યુ બાદ દેવલોકે ગયા.
જુઓ ઉપર थूलयअदिन्नादाण. पु० [स्थूलअदत्तादान]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 311
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સ્થૂળચોરી, શ્રાવકે લેવાનું ત્રીજું અણુવ્રત थूलयपरिग्गह. पु० [स्थूलपरिग्रह]
સ્થળપરિગ્રહ, શ્રાવકે લેવાનું પાંચમું અણુવ્રત थूलयपाणाइवाय. पु० [स्थूलप्राणातिपात]
સ્થૂળહિંસા, શ્રાવકે લેવાનું પહેલું અણુવ્રત थूलयमुसावाय. पु० [स्थूलमृषावाद]
સ્થળ જુઠું બોલવું તે, શ્રાવકે લેવાનું બીજું અણુવ્રત थूलयमेहुण. पु० [स्थूलमैथुन]
સ્થૂળ અબ્રહ્મ આચરણ, શ્રાવકે લેવાનું ચોથું અણુવ્રત थूलवय. पु० [स्थूलवचस्]
અનિપુણ વચનો थूलिभद्द. वि० [स्थूलिभद्र
हुयी थूलभद्द थेज्ज. न० [स्थैर्य]
વૈર્ય, સ્થિરતા थेर, पु० [स्थविर] વૃદ્ધ, જૈનમુનિ-જેમાં વયસ્થિવર-પર્યાય સ્થિવર અને જ્ઞાન સ્થવિર એવા ત્રણ ભેદો છે थेरकप्प. पु० [स्थीरीवरकल्प] ગચ્છવાસી જૈનમુનિઓનો આચાર-વિશેષ थेरकप्पट्ठिति. स्त्री० [स्थीवरकल्पस्थिति] ગચ્છમાં રહેલ આચાર્ય-આદિની વ્યવહાર મર્યાદાઆચારપ્રણાલિ थेरकप्पिय. पु० [स्थविरकल्पिक] સ્થિવરકલ્પગચ્છ પ્રતિબદ્ધ સાધુ थेरग, पु० [स्थविरक]
हुमो थेर' थेरत्त. न० [स्थविरत्व]
સ્થવિરપણું थेरभूमि. स्त्री० [स्थविरभूमि]
સ્થવિરપદની યોગ્યતા थेरभूमिपत्त. पु० [स्थविरभूमिप्राप्त]
સ્થવિર-પદની યોગ્યતાને પ્રાપ્ત થયેલ थेरय. पु० [स्थविरक] यो थेर' थेरवच्छलता. स्त्री० [स्थविरवत्सलता]
સ્થવિરની વત્સલતા-ભક્તિ थेरवेयावच्च. न० [स्थविरवैयावृत्त्य]
સ્થવિરની વૈયાવચ્ચ-સેવા थेरागमण. न० [स्थविरागमन]
સ્થવિર સાધુનું આવવું थेरावलि. स्त्री० [स्थविरावलि]
સ્થવિર સાધુની પરિપાટી-ક્રમ વર્ણન थेरिया. स्त्री० [स्थविरा]
સ્થવિ સાધ્વી थेरी. स्त्री० [स्थविरा] વૃદ્ધા थेरोवघातिय. पु० [स्थविरोपघातिक]
સ્થવિર સાધુ વગેરેનો ઘાત કરનાર, અસમાધિનું છઠ્ઠું સ્થનાંક थेव. त्रि० [स्तोक]
થોડું, સ્વલ્પ थोव. त्रि० [स्तोक]
થોડું, સ્વલ્પ थोवणमुसिय. न० [स्तोकोनमुच्छित]
થોડું, થોડું ઓછું-ઉન્નત थोवतर. त्रि० [स्तोकतर]
અતિ થોડું थोवतरक. त्रि० [स्तोकतरक]
અતિ થોડું थोवतरग. त्रि० [स्तोकतरक]
અતિ થોડું थोवतराग, त्रि० [स्तोकतरक]
અતિ થોડું थोवतराग. स्त्री० [स्तोकतरक]
અતિ થોડું थोवद्धि. स्त्री० [स्तोकर्द्धि]
થોડી ઋદ્ધિ थोवय. पु० [स्तोकक]
ચાતક પક્ષી थोवाथोय. अ० [स्तोकास्तोक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 312
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
થોડું-થોડું થોવૂળ, ત્રિ૦ [સ્તોોન]
થોડું ઓછું
થોવળ, ત્રિ૦ [સ્તોોનળ]
થોડું ઓછું
ફ. સ્ત્રી૦ [દ્ધતિ]
મશક, ચામડાની થેલી
૫. પુ કાવતર
પ્રિય, વહાલો, વલ્લભ
યા. સ્ત્રી [કૃતિા]
પ્રિયા, વાલી, વલ્લભા
[ TM ]
aat ન૦ {}
દૈવ, નસીબ, પૂર્વકૃત કર્મ વય, ૧૦ [âવત] જુઓ ઉપર વયપ્પાવ, પુ૦ [ધૈવતપ્રમાવ ]
નશીબ કે પૂર્વકૃત્ કર્મનું સામર્થ્ય કે પ્રભાવ
તુવર, ૧૦ [4]
જુઓ ઉપર મોઘ, પુ૦ [ઘ]
જલોદર, એક જાતનો પેટનો રોગ, સોળ રોગમાંનો એક
दओदर न० [दकादर)
તરી જવું તે
दओभास, पु० [दकावभास]
आगम शब्दादि संग्रह
વેલંઘર દેવતાનો નિવાસ પર્વત-જે લવણ સમુદ્રમાં દક્ષિણ દિશામાં આવેલ છે.
દંડ. પુ॰ [ટ્s]
જેથી આત્માં દંડાય તેવી મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિ, હિંસા, યાર હાથ પરિમિત એક માપ, દંડ-લાકડી જેના પાંચ ભેદ છે તે, પાણીમાં ઉકાળો આવે તે, સંન્યાસીનું એક ઉપકરણ, શિક્ષા, આજ્ઞા, દુ:ખજનક, દંડ આકારે કેવ િસદ્ધાંત સમયે આત્માના પ્રદેશને વિસ્તારવા તે żs. la fasy
ચક્રવર્તીનું દંડ નામક એક રત્ન
રંક. થાય
સજા કરવી, નિગ્રહ કરવો
दंड. वि० [दण्ड)
એક પ્રખ્યાત રાજર્ષિ, યમુનાવક નગરમાં થવન રાજાએ બાણથી વિંધ્યા ત્યારે આરાધક ભાવે સંથારો લઈ, ઉત્તમાર્થ પામ્યા
दंडअ. वि० [दण्डक)]
કુંભકાર નગરનો એક રાજા. જેને પાલક પાપ બુદ્ધિ મંત્રી
હતો. જુઓ મિં
ઠંડફ. વિ૦ [7′ઝિન
જુઓ ‘ટૂંક
ટૂંકવા. પુ (s/
વિંછીનો કાંટો, નારકી આદિ ચોવીશ દંડક, લાકડી, કથન,
વર્ણન
ટંકારા, ૧૦ [ડરળ]
દંડ કરવો તે, સમુદ્ધાત વખતે આત્મપ્રદેશનું દેડકારપણું વૈકવિ. વિ॰ (a)J}
જુઓ ફંડમ’ *. Jo/45) જુઓ ‘લંડ’
दंडगरुय. पु० [दण्डगरुय]
મોટા દડવાળો दंडगि, वि० दण्डकिन) જુઓ ‘પંડમ’ दंडजुद्ध न० [ दण्डयुद्ध ] દંડ વડે થતુ યુદ્ધ
दंडण न० [ दण्डन ]
દંડ, રાજા
दंडदारु, न० दण्डदारु)
લાકડાનો દંડ, બ્રહ્મચારીનું એક ઉપકરણ
दंडधार.. त्रि० [ दण्डधारिन् ]
દંને ધારણ કરનાર दंडनायक, पु० [दण्डनायक ]
દંડનાય, કોટવાળ, સેનાપતિ દંડનાયા. પુ૦ [ફન્ડનાય] જુઓ ઉપર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 313
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ફંડની. સ્ત્રી[Çનીતિ]
દંડ કરવો, શિક્ષા કરવી, એક રાજનીતિ દંડનીતિ. સ્ત્રી UિSનીતિ] જુઓ ઉપર दंडपति. पु० [दण्डपति]
સેનાની, સેનાપતિ दंडपह. पु० [दण्डपथ]
ગાય વગેરેને ચરવા જવાનો માર્ગ, કેડી दंडपाणि. पु० [दण्डपाणि]
જેના હાથમાં દંડ છે તે दंडपासि. पु० [दण्डपार्श्विन्]
થોડા અપરાધને માટે ભારે ભિક્ષા કરનાર ઠંડપુંછા. ૧૦ [çપુચ્છન] દંડjછક-સાધુનું એક ઉપકરણ-જે વર્તમાનમાં દંડાસણ નામે ઓળખાય છે, સાવરણી दंडपुरक्खड. त्रि० [दण्डपुरस्कृत]
દંડને આગળ કર્યો છે જેણે તેવા ટૂંકી. ત્રિવ [USમી]
દંડથી ડરનાર, દંડભીરું दंडमासि. पु० [दण्डमर्षिन्]
નાના અપરાધનો મોટો દંડ કરનાર ઠંડ૫. પુ૦ Gિ *]
જુઓ ટૂંડ' दंडरखिय. पु० [दण्डरक्षिक]
દંડથી રક્ષણ કરનાર, કોટવાલ દંડરયા. ૧૦ UિGરત્ન)
ચક્રવર્તીમાંના ચૌદરત્નમાંનું એક રત્ન દંડરFUત્ત. ૧૦ [Gરત્નત્વ]
દંડરયણ-પણું दंडरुइ. पु० [दण्डरुचि]
હિંસાની રુચિ ટૂંડવા . ૧૦ [çતક્ષT]
દંડનું સ્વરૂપ दंडवीरिअ. वि० [दण्डवीर्य
ચક્રવર્તી ભરત પછી મોક્ષે જનાર આઠ યુગપુરુષ રાજામાંના એક
દંડસંપુચ્છfી. સ્ત્રી [çસપુચ્છેuff]
દંડયુક્ત એવું સંમાર્જનનું ઉપકરણ ઠંડસમાણ. ૧૦ [çસમાન)
પાપનું ગ્રહણ કરવું તે, પાપ ક્રિયાના સ્થાન-વિશેષ ઠંડા. પુo [sh]
જુઓ હૃહ' दंडायतिय. पु० [दण्डायतिक] દંડની માફક પગ લાંબા કરીને બેસનાર, દંડની જેમ
લંબાવવું दंडारक्खिय. पु० [दण्डारक्षिक]
દંડથી રક્ષણ કરનાર, કોટવાલ दंडासणिय. पु० [दण्डासनिक]
દંડ આસને બેસનાર રંડિ. પુ0 çિ ]
દંડને ધારણ કરનાર કંડિ. વિ૦ [બ્લિની
જુઓ હY' दंडिखंड, पु० [दण्डिखण्ड]
દોરાથી સીવેલ કે થીગડા દીધેલ વસ્ત્ર રંડિય. પુo [3]
વિરોધી રાજા ટૂંડિયા. સ્ત્રી [çI]
નાની લાકડી, ઠંડીકો ટુંકી. ત્રિ. [3]
જુઓ ‘રંડિ’ તંત. થ૦ [4]
દાન કરતો, આપતો હંત. ૦ [7]
દાંત ઢંત. પુo [ટ્રાન્ત]
જેનું દમન કરાયેલ છે તે, વશ કરેલ, બે ઉપવાસ દંતંતર. ૧૦ ઢિન્તાન્તર)
બે દાંત વચ્ચેનું અંતરું હંત૬. ૧૦ [ઢન્તાક્ષ) દાતણ
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 314
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તંતવમ્મ. ૧૦ [ઢન્ત%ન]
દંતમૂલન. પુo [ગ્નમૂનો જુઓ ઉપર દાંતની કારીગરી, દાંતનો વ્યાપર, શ્રાવકને વર્ય પંદર | दंतवक्क. पु० [दन्तवक्त्र] કર્માદાનમાંનો એક ધંધો
ચક્રવર્તી રાજા-જેના વચનમાત્રથી શત્રુ દમિત થાય છે दंतकार. पु० [दन्तकार]
दंतवक्क-१. वि० [दन्तवक्र] દાંતનો કારીગર, દાંતનો ઇલાજ કરનાર
જુઓ ‘દંતવક્ક' ઢંતાડી. સ્ત્રી ઢિન્તડી]
दंतवक्क-२. वि० [दन्तवक्र] દાઢ, દાંતનો સમૂહ
એક શ્રેષ્ઠ ગણાતો ક્ષત્રિય, વૃત્તિકારના મતે આ વંતા . પુo [ત્તા)
ચક્રવર્તીનો પર્યાયવાચી શબ્દ છે. દાંતનો અગ્રભાગ
દંતવા. ૧૦ [ ] दंतचक्क. वि० [दन्तचक्र
દાંતણ દંતપુરનગરનો રાજા, તેની પત્ની (રાણી) સીવ હતી. | તવાવિહિ. T૦ [] તે રાજા દંડવ નામે પણ પ્રસિદ્ધ છે
દાંતણ કરવાની વિધિ दंततरसोहणय. न० [दन्ततरशोधनक]
રંતવાળિજ. ૧૦ [ન્તવાTU)ન્ય) બે દાંતની વચ્ચેના આંતરાને સાફ કરવાનું ઉપકરણ, દાંતનો વ્યાપાર, શ્રાવકના નિષિદ્ધ વ્યાપારનો એક ભેદ દંત શોધનિકા
दंतवीणिया. स्त्री० [दन्तवीनिका] દંતપવાના. ~િક્ષાનન]
દાંતને વીણા જેવા બનાવી વગાડવા દાંતને ધોવા તેને સાફ કરવા તે
दंतवेदणा. स्त्री० [दन्तवेदना] દંતપવન. ઢિન્તVાવન]
દાંતની વેદના દાંત ધોવા તે
હંતસેઠી. સ્ત્રી ઢિન્તoff) હૃતપાય. ૧૦ દ્રિત્તપાત્ર)
દાંતની પંક્તિ દાંતનું બનાવેલ પાત્ર
હંતસેળી. સ્ત્રીદ્રિત્તff] હંત વંદન. ૧૦ [દ્રવન્થન]
દાંતની પંક્તિ દાંતનું બંધન
તંતસોળ. ૧૦ ઢિન્તાન) दंतमणि. पु० [दन्तमणि]
દાંત ખોતરણી હાથી આદિના દાંતમાંથી નીકળતો મણી
दंतार. पु० [दन्तकार] दंतमणिपत्त. पु० [दन्तमणिपात्र]
દાંત કોતરનાર કારીગર હાથી આદિના દાંતમાંથી નીકળતા મણીનું બનેલ પાત્ર
હૃતિ. પુo [ત્તિની दंतमल. पु० [दन्तमल]
હાથી દાંતનો મેલ
હૃતિયા. સ્ત્રી [ન્તિઝા] दंतमाल. पु० [दन्तमाल]
ગુલ્મજાતિનું એક વૃક્ષ એક વૃક્ષ-વિશેષ
સંવિત્તિયા. વિ. [ત્તિત્તિ] दंतमालिया. स्त्री० [दन्तमालिका]
રવંશ ની નોકરાણી જેણે તેની સાથે સંભોગ માણેલો દંતપંક્તિ
દંતી. સ્ત્રી ઢિન્તી] दंतमुसल. पु० [दन्तमुसल]
ઉદુંબર, એક વનસ્પતિ દંતમુસલ-હાથીના દાત વિશેષ, એક માપ
दंतुक्खलिय. पु० [दन्तोत्खलिक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 315
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ફળ ખાનાર તાપસનો એક વર્ગ હંતોક્. પુo [ઢન્તક]
દાંત અને હોઠ ઢંઢ. ૧૦ હિંન્દ્રો
તંદનામે એક સમાસ, રાગ-દ્વેષાદિ બે-બે વસ્તુની જોડ હંમ. પુo ટ્રિક્સ
ડોળ, ખોટો આડંબર હંમવત્ર. ૧૦ મિન]
દંભની બહુલતા હંસ. પુo હિં]
ડાંસ-મચ્છર ઢસ. ઘ૦ []
દર્શાવવું હંસ. ૧૦ [૧] દર્શન, સમ્યત્વ, સામાન્ય બોધ, તત્વાર્થનું યથાર્થ શ્રદ્ધાનું, આંખ, જોવું, સંવેદન, દ્રષ્ટિ, અભિપ્રાય, શ્રાવકની
એક પ્રતિમા, હંસ. ૧૦ [ ૧]
દર્શનમોહનીય કર્મના ક્ષય કે ઉપશમથી પ્રાપ્ત ભાવ હંસા. ૧૦ [દ્રનો
દેખાવ दंसणइयार. पु० [दर्शन-अतिचार]
દર્શનવિષયક અતિક્રમણ-દોષ, શંકા-કાંક્ષાદિ અતિચાર दंसणउवउत्त. विशे० [दर्शनोपयुक्त] ।
દર્શનમાં ઉપયોગવાળો, સમક્તિ દ્રષ્ટિ હંસTો . ૫૦ [ઢનત]
દર્શનથી दंसणकंखी. त्रि० [दर्शनकाक्षिन्]
સમ્યક્તની ઇચ્છાવાળો दंसणकसायकुसील. त्रि० [दर्शनकषायकुशील]
દર્શન મોહનીયયુક્ત, કષાય કુશીલતાનો ભેદ-વિશેષ दंसणकुसील. पु० [दर्शनकुशील]
દર્શનને દૂષિત બનાવનાર दंसणखवग, त्रि० [दर्शनक्षपक] દર્શન મોહનીયનો ક્ષય કરનાર
दंसणचरित्तजुत्त. त्रि० [दर्शनचारित्रयुक्त]
દર્શન અને ચારિત્રવાળો दंसणचरित्तवंत. त्रि० [दर्शनचारित्रवत्]
દર્શન અને ચારિત્રવાનું दंसण?. विशे० [दर्शनार्थ]
સમ્યક્તના અર્થી दंसणधर. पु० [दर्शनधर]
કેવળદર્શનને ધારણ કરનાર હંસાના. ૧૦ [ટૂનજ્ઞાન]
દર્શન અને જ્ઞાન दंसणनाणचरणावराह. पु० [दर्शनज्ञानचरणापराध]
દર્શન-જ્ઞાન અને ચારિત્રનો અપરાધ दंसणनाणप्पभव. न० [दर्शनज्ञानप्रभव]
દર્શન અને જ્ઞાનથી ઉત્પન્ન दंसणनाणसहगय. पु० [दर्शनज्ञानसहगत]
દર્શન અને જ્ઞાનનું સાથે જવું-સાથે રહેવું दंसणनिह्नवणया. स्त्री० [दर्शननिहवता]
દર્શન-સમ્યક્તમાં ચિહ્નવપણું दंसणपज्जव. पु० [दर्शनपर्यव]
દર્શનના પર્યાય दंसणपडिणीयया. स्त्री० [दर्शनप्रत्यनीकता] દર્શન-સમ્યક્ત પ્રત્યે શત્રુતા, દર્શનાવરણીય કર્મ
બંધાવાનું એક કારણ दंसणपरिणाम. पु० [दर्शनपरिणाम]
દર્શન-સમ્યત્વનો ભાવ दंसणपरिषह. पु० [दर्शनपीरषह]
બાવીશમાંનો એક પરીષહ-સમ્યક્ત નામક પરીષહ ક્ષUTTછત. ૧૦ નિપ્રાયશ્ચિત ]
દર્શનના અતિચમારની શુદ્ધિ માટે પ્રાયશ્ચિત કરવું તે दंसणपुरिस. त्रि० [दर्शनपुरुष]
સમ્યક્તવાન પુરુષ दंसणपुलाय. पु० [दर्शनपुलाक]
દર્શનને નિઃસાર બનાવનાર પુલાક લબ્ધિવંત સાધુ હંસUTUહાણ. ૧૦ [ટૂનપ્રઘાન ] મુખ્યદર્શન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 316
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઢંસાવત્રિય. ૧૦ ટ્રિનિર્વત્તિક]
દ્રઢ સમકિતી હંસાવૃદ્ધ. ૧૦ [ઢનવુદ્ધો દર્શન મોહનીયના ક્ષયોપશમાદિથી તત્ત્વશ્રદ્ધાન-રુચિ
વડે બોધ પામેલ दंसणबोहि. पु० [दर्शनबोधिन] દર્શનમોહીનીય કર્મના ક્ષયોપશમથી તત્વશ્રદ્ધાના
પામનાર હંસામટુત્રિનિઝS
સમ્યક્તવથી પતિત હંસામેયો. સ્ત્રી (ટૂનમેની ]
સમકિતને ભેદનારી વિકથા दसणमइल. न० [दर्शनमलिन]
સમ્યક્નમાં મલિનતા હોવી તે હંસUTગૂઢ. ત્રિ. ( નમૂહ]
દર્શન-સમ્યક્નમાં મુઢતા હોવી તે, મિથ્યાત્વ दंसणमोह. पु० [दर्शनमोह] દર્શન મોહ, મોહનીય કર્મની પ્રકૃતિ વિશેષ જે સમ્યક્તની પ્રાપ્તિમાં અંતરાયભૂત બને હંસાનીeળન. ૧૦ [ટૂનમોહનીય ]
જુઓ ઉપર ‘સામીeળનવા. સ્ત્રી [ટૂનમોહની, જુઓ ઉપર दंसणरइ. स्त्री० [दर्शनरति]
દર્શનમાં પ્રીતિ दंसणरय. त्रि० [दर्शनरत]
દર્શનમાં અનુરક્ત दंसणरहिय. त्रि० [दर्शनरहित]
સમ્યક્તહીન दंसणलद्धि. स्त्री० [दर्शनलब्धि]
દર્શન-સમ્યત્વની પ્રાપ્તિ दंसणलद्धिय. त्रि० [दर्शनलब्धिक]
દર્શન-સમ્યત્વની લબ્ધિવાળો दंसणलूसि. त्रि० [दर्शनलुषिन्]
સમ્યત્ત્વનો લોપ કરનાર दंसणलोग. पु० [दर्शनलोक]
સમ્યક્તવાદિ દર્શન રૂપ दंसणवत्तिय. न० [दर्शनप्रत्यय]
દર્શનનિમિત્તે, સમ્યત્વ પ્રાપ્તિ હેતુથી दंसणवावन्न. पु० [दर्शनव्यापन्न]
જેણે સમ્યત્વ વધી નાખેલ છે તેવા નિહ્નવ આદિ दंसणवाण्णग. पु० [दर्शनव्यापन्नक]
જુઓ ઉપર दंसणविनय. पु० [दर्शनविनय]
વિનયનો એક ભેદ-સમ્યત્વ રૂપ વિનય दंसणविराहणा. स्त्री० [दर्शनविराधना]
દર્શન-સમ્યત્વ વિરાધવું તે दसणविसंवादणाजोग. पु० [दर्शनविसंवादनोयोग] સમ્યક્ત પરત્વે ખોટો વિખવાદ કરવો તે- દર્શનવરણીય કર્મ બાંધવાનો એક હેતુ વીશેષ दंसणविसोहि. स्त्री० [दर्शनविशुद्ध. ]
સમ્યત્ત્વની વિશુદ્ધિ-દશામાંની એક વિશુદ્ધિ दंसणसंकिलेस. पु० [दर्शनसंक्लेश]
સમ્યત્વ સંબંધે સંક્લેશ, દશમાંનો એક સંક્લેશ दंसणसंपन्न. त्रि० [दर्शनसम्पन्न]
સમ્યક્ત યુક્ત-સહિત दसणसंपन्नया. स्त्री० [दर्शनसम्पन्नता]
દર્શન-સમ્યક્ત સહિત હોવું તે दंसणसावग. त्रि० [दर्शनश्रावक]
શ્રાવકની પહેલી પ્રતિમા दसणसावय. स्त्री० [दर्शनश्रावक]
જુઓ ઉપર दंसणसुंदर. त्रि० [दर्शनसुन्दर]
જોવામાં સુંદર दंसणसुंदरजणियमोह. न० [दर्शनसुन्दरजनितमोह]
સુંદર દેખાવ જન્ય મોહ दंसणसुद्ध. पु० [दर्शनशुद्ध]
શુદ્ધ સમકિતી હંસદ્ધિ. સ્ત્રી [દ્રનગુદ્ધિો
સમ્યક્તની શુદ્ધિ दसणाभिगम. पु० [दर्शनाभिगम]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 317
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુણ પ્રત્યયિક અવધિજ્ઞાનથી વસ્તુનો નિર્ણય કરવો दंसणायरिय पु० [ दर्शनार्य ]
દર્શનને આધિને આર્યનો એક ભેદ
दंसणाया . पु० [दर्शनात्मा]
સમ્યક્ત્વ ઉપગત આત્મા, આત્માનો એક ભેદ दंसणावार, पु० [दर्शनाचार]
શંકા-કાંક્ષા વગેરે દર્શનના આઠ આચાર
दंसणाराहणा. स्वी० [ दर्शनाराधना ]
સમ્યક્ત્વને આરાધવું दंसणावरण न० [दर्शनावरण]
સમ્યક્ત્વ દર્શનને આવરક એક કર્મ પ્રકૃતિ दंसणावरणंतय. त्रि० [दर्शनवरणानन्तक ]
દર્શનાવરણ કર્મનો અંત-ઘાત કરનાર दंसणावरणिज्ज न० [दर्शनावरणीय ] यो 'दंसणावरण'
दंसणि. पु० [दर्शनिन् ]
સમ્યકવી, દર્શન પ્રાપ્ત दंसणिंद. पु० [दर्शनेन्द्र ]
શાયિક સમક્તિનો સ્વામી दंसणिज्ज. त्रि० [ दर्शनीय ]
જોવા લાયક, દર્શન કરવા લાયક दंसणिया स्त्री० [दर्शनिका)
आगम शब्दादि संग्रह
દર્શન કરવા યોગ્ય
दंसणोवधाय पु० [दर्शनोपघाय ]
સમ્યક્ત્વનો ઉપઘાત વિરાધના કરવી તે
दंसणोवलंभ न० [दर्शनोपलम्भ]
દર્શનની પ્રાપ્તિ થવી
दंसमसय. पु० [ दंशमसक ]
જોનાર, અવલોકનાર दंसिय. त्रि० [दर्शित ] ખાડેલ
दक्ख न० [दक्ष]
દક્ષ, ચતુર, નિપુણ
दक्ख न० [दक्ष]
ઉત્તર તરફના ભવનપતિઇન્દ્રનો પાયદળ સેનાધિપતિ
दक्ख न० [दाक्ष्य ]
દક્ષતા, ચતુરાઇ
दक्ख. धा० [दश्] જોવું, અવલોકવું
दक्ख न० [द्राक्ष ]
द्राक्ष, अंगूर
दक्खत्त न० [दक्षत्व ] ચાતુરી, ચાલાકી
दक्खपतिण्ण, पु० [दक्षप्रतिज्ञ]
પ્રતિજ્ઞા-પાલનમાં કુશળ
दक्खवन न० [द्राक्षवन] દ્રાક્ષનું વન
दक्खिण. पु० [दक्षिण ]
दृक्षिएा-हिशा, दृक्षित-हेश, सर्वस्त्रीयोमां सरजो राग રાખનાર નાયકનો એક પ્રકાર
दक्खिणकूल न० [दक्षिणकूल ]
ગંગાને દક્ષિત કિનારે રહેનાર તાપસની એક જાતિ दक्खिणकूलग. त्रि० [दक्षिणकूलक]
જુઓ ઉપર
दक्खिणपच्यत्थिम, न० [दक्षिणपाश्चात्य ] નૈઋત્યખૂણો
दक्खिणपुरस्थिम न० [दक्षिणपौरस्त्य ] અગ્નિખૂણો
दक्खिणपुव्व न० [दक्षिणपूर्व]
ડાંસ-મચ્છર
दंसमसयपरिसह. पु० [देशमकसपरिषह)
સાધુના બાવીશ પરિષહમાંનો એક ડાંસ મચ્છર વગેરે
દુઃખ સહન કરવું તે
दंसमाण. कृ ( दशत्
કરતો
दंसि. त्रि० [दर्शिन् ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
જુઓ ઉપર
दक्खिणहुत्त. त्रि० [दक्षिणमुख ]
દક્ષિણમુખ-નક્ષત્ર
दक्खिणा. स्वी० [दक्षिणा]
Page 318
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
દક્ષિણા, દાન
दक्खिणायण न० [दक्षिणायन]
દક્ષિણ-અયન, સૂર્યનું દક્ષિણ તરફ જવું તે
दक्खिणाणुकूल. त्रि० [दक्षिणानुकूल ]
દક્ષિણ દિશાને અનુકૂળ दक्खिणिल्ल. त्रि० [दक्षिणात्य ]
દક્ષિણ દિશાનું दक्खिण्ण न० [दाक्षिण्य]
ચાતુરી, ડહાપણ दक्खु, त्रि० [१]
દેખનાર, સર્વજ્ઞ
दक्खुदंसण. त्रि० [द्रष्टादर्शन]
સર્વજ્ઞનું દર્શન
दग, न० (दक)
પાણી, એક મહાગ્રહ
दगकलसग, पु० [दककलशक]
પાણીથી ભરેલો કળશ
दगकुंभग. पु० [दककुम्भक] પાણીનો ઘડો
दगगब्भ. पु० [दकगर्भ]
પાણીનો ગર્ભ, વાદળા
दगडूणमत्तय. पु० [दकछर्दनमात्रक ]
પાણી નાખવાનું વાસણ
दगट्ठाण न० [दकस्थान]
પાણીના અંદરના સ્થાન
दगतीर न० [दकतीर) પાણીનો કાંઠો
दगतुंड. पु० [दकतुण्ड ] પક્ષિ વિશેષ
दगथालग. पु० [दकस्थालक]
પાણીથી ભરેલ વાસણ
दगधार. स्त्री० [दकधार ]
आगम शब्दादि संग्रह
दगपंचवण्ण. पु० / दकपञ्चवर्णी
એક મહાગ્રહ
दगपणवण्ण. पु० [दकपञ्चवर्ण]
જુઓ ઉપર
दगपह, पु० [दकपथ ]
પાણીનો માર્ગ
दगपासायग. पु० [दकप्रासादक ] જળમહેલ
दगपासायय, पु० [दकप्रासादक ]
જુઓ ઉપર दगपिप्पली. स्त्री० [दकपिप्पली]
જુઓ ઉપર दगफुसिय न० [दकपृषत् ] પાણીના છાંટા
दगभवन, न० [दकभवन ]
પાણીઆરું
दगभास, न० [दकाभास]
વૈલંધરનાગરાજનો એક આવાસ પર્વત
दगमंचग. पु० [दकमञ्चक] સ્ફિટક મંચ, માંચી
दगमंचय, पु० [दकमञ्चक]
જુઓ ઉપર
दगमंडय पु० [दकमण्डप ]
સૂર્યામ દેવતાના વનખંડનો ક્રીડામંડપ
दगमंडव. पु० [दकमण्डप ]
જેમાં પાણી ઝરે છે તેવો માંડવો दगमंडवग. पु० [दकमण्डपक ] સ્ફટીકનો માંડવો
दगमग्ग. पु० [दकमाणी
જળ માર્ગ
दगमट्टिया स्त्री० [दकमृतिका]
ભીની માટી, કીચડ
પાણીની ધારા
दगमट्टियआयाण. पु० [दकमृततिकादान ] પાણી અને માટી લાવવાનો માર્ગ
दगधारा स्वी० [दकधारा ]
પાણીની ધારા
दगमट्टी. स्त्री० [दकमृतिका ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 319
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ભીની માટી, કીચડ दगमल. न० [दकमल]
મેલ સહિત પાણ્ડી, મેલું ગંદુ પાણી दगमालग. पु० दिकमालक]
સૂર્યાભવાસી દેવતાનું એક ક્રીડાસ્થાન दगमालय. पु० [दकमालक]
જુઓ ઉપર दगरक्खस. पु० [दकराक्षस]
એક તિર્યચત પંચેન્દ્રિય જળ ચર-વિશેષ दगरय. न० [दकरजस्]
ભીની રેતી, પાણીનું બિંદુ, રજકણ दगलेव. पु० [दकलेप]
નાલી પ્રમાણ પાણીમાં ઉતારવું दगवण्ण. पु० [दकवर्ण]
એક મહાગ્રહ दगवार. पु० [दकवार]
પાણીનો નાનો ઘડો दगवारक. पु० [दकवारक]
જુઓ ઉપર दगवारग, पु० [दकवारक]
જુઓ ઉપર दगवारय. पु० [दकवारक]
જુઓ ઉપર दगवीणिया, स्त्री० [दकवीणिका दे०]
પાણીનો ધોરીઓ-પાણીનો ધોધ दगसंघट्टणलेव. न० [दकसङ्घट्टनलेप]
નાભિ સુધી સંઘટ્ટો થાય તેટલું પાણી दगसत्तघाइ. त्रि० [दकसत्वघातिन]
જળના પ્રાણીઓની હિંસા કરનાર दगसीम. पु० [दकसीम]
મનશિલાક નામના વેલંધરનાગરાજનો આવાસ પર્વત दगसोयरिय. पु० [दकसीकरिक] સાંખ્યમતના અનુયાયી કે જે પાણી ઢોળનાર તરીકે
પ્રસિદ્ધ છે, જલના શિકારી दगसोयरिअ. वि० [दकसौकरिक]
संख मुंबी नाम (तास) दच्चा. कृ० [दत्वा]
આપીને दच्छ. त्रि० [दक्ष]
यो दक्ख' दच्छ. धा० [दृश] यो 'दंस' दच्छतर. विशे० [दक्षतर]
અતિ ચતુર दज्झमाण. कृ० [दह्यमान]
બળતો दट्ठ. त्रि० [दृष्ट]
જોયેલ 8. विशे० [दष्ट] ડસેલ, કરડેલ दट्ठव्व. त्रि० [द्रष्टव्य]
જોવા લાયક दछ. कृ० [दृष्ट्वा]
જોઇને दट्टुं. कृ० [दृष्ट्वा]
જોઇને दटुं. कृ० [दृष्टम्]
જોઇને दहूण. कृ० [दृष्ट्वा]
જોઇને द₹णं. कृ० [दृष्ट्वा ]
જોઇને दड्ड. त्रि० [दग्ध]
બળેલ, દાઝેલ दढ. त्रि० [दृढ]
દ્રઢ, સ્થિર, નિશ્ચલ दढचारित्त. त्रि० [दृढचारित्र]
જેનું ચારિત્રદ્રઢ છે તેવો दढचित्त. न० [दृढचित्त]
જેનું ચિત્ત દ્રઢ છે તે दढधनु. पु० [दृढधनुष्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 320
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક કુલકર-વિશેષ પમ્પ, ત્રિ{pa
ધર્મમાં નિયલ
आगम शब्दादि संग्रह
પમવા, શ્રી કૃdધર્મ}
ધર્મમમાં દ્રઢપણું
दडनेमि वि० [दृढनमि
રાજા સમુવિનય અને રાણી સિવા ના પુત્ર. ભ॰ અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. શત્રુંજયે મોક્ષે ગયા. दढपण. पु० [दृढप्रतिज्ञ]
લીધેલા નિયમમાં દ્રષ્ટ છે તે
दडपण्ण-१ वि० [दृढप्रतिज्ञ)
ગૌશાળાના જીવનો અંતિમ ભવ જુઓ ‘નાસાન दढपइण्ण-२ वि० [दृढप्रतिश)
અમ્મર (ઝંક) પરિવાજકનો જીવ, દેવલોકથી ચ્યવી ઉત્તમકુળમાં જન્મ્યો તે ઉપર્ધા બોતેર કળા આદિમાં વિશારદ થશે પણ તે સંસારમાં લેપાશે નહીં. ભોગોથી વિરક્ત રહેશે, દીક્ષા લાઈ ઉત્તમ આચાર પાલન કરી, કેવળી થશે. કર્મમુક્ત બની મોક્ષે જો दढपइण्ण-३ वि० [दृढप्रतिज्ञ)
રાજા પસ નો જીવ, જે સૂરિયમ દેવનું આયુ પૂર્ણ કરી મહાવિદેહે જન્મ લઈ ઉત્તમ કુળ પામી, દીક્ષા લેશે કેવળી થઈ મોક્ષે જશે.
પતિઘ્ન, પુ૦ [દૃઢપ્રતિજ્ઞ] જુઓ ઉપર પવન, ત્રિ૦ {}
દ્રઢ પરાક્રમી
दढप्पण्ण. पु० [दृढप्रतिज्ञ]
જુઓ ‘વઢપા’ दढप्पहा. त्रि० [दृढप्रहार ] મજબુત પ્રહાર કરવો તે दढप्पहार त्रि० [दृढप्रहारिन् ]
મજબુત કે દ્રઢ પ્રહાર કરનાર दढप्पहारि १ वि० (दृढप्रहारिन् )
ક્રૂર કાર્યોનો બદલો લેવો શરૂ કર્યો. તેણે બધાં પરીષહો સમભાવે સહન કર્યાં
दढप्पहारि २ वि० [ ढप्रहारिन्]
કૌસાંબીનો એક રહીશ અને ઉજ્જૈનીના રાજા નિયસનુ ના સારથિ મોહ્ન નો મિત્ર, તે ધનુર્વિદ્યામાં નિષ્ણાંત હતો, અમાંરહ ના પુત્ર ગનકવત્ત તેની પાસે ધનુર્વિદ્યા શીખેલો.
दढमित्त. वि० [दृढमित्र ]
દંતપુરનો એક રહીશ, તે ધનમિત્ત નો મિત્ર હતો, રાજાની મનાઈ હોવા છતાં જંગલમાંથી તેના મિત્ર માટે લાકડાનો ભારો લાવેલ
दढरह- १. वि० [दृढरथ
રાજા વભદ્રેવ અને રાણી રેવર્લ્ડ નો પુત્ર. કથા નિસઢ’ મુજબ
दढरह-२. वि० [दृढरथ
ભદ્દિપુરનો રાજા, તેની પત્ની (રાણી) નું નામ નવા હતું, વર્તમાન ચોવીસીના દશમાં તીર્થંકર 'સીયન' ના પિતા વહતા. સ્ત્રી તર}
ભવનપતીન્દ્ર અને વ્યંતરેન્દ્રની પટ્ટરાણીની બાહ્યપર્ષદા નદિ. સ્ત્રી [દ્ધદિ]
મભુત લકડી
૬ન્વય. ત્રિ૦ [કૃઢવ્રત]
મજબુત વ્રતવાળો
दढाउ १ वि० [ बढायुष
આગામી ચોવીસીમાં ભરત ક્ષેત્રમાં થનારા પાંચમાં
તીર્થંકર
સવ્વાનુમૂહ નો જીવ, જે ભ॰ મહાવીરના
શાસનમાં થયેલ
હાડ-૨. વિ૦ [દ્દઢાયુ[]
ન લ નો પુત્ર જે મૃત્યુ બાદ અપ્રતિષ્ઠાન નરકાવાસ
ગો
ત. ૧૦ []
જુઓ 'વા'
दतरय न० [दकरजस्]
એક ચોર સેનાપતિ, એક વખત તેણે એક બ્રાહ્મણ અને તેની ગર્ભવતી સ્ત્રીને મારી નાંખેલ, પછીથી તેણે દીક્ષા લઈ કાયોત્સર્ગ કરવો શરૂ કર્યો, લોકોએ તેના ભૂતકાળના
જુઓ ‘વાય’
વૃત્ત. ત્રિ{વાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 321
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
આપેલું, દાન આપવું તે, છોડેલ, કોઈ કુલકરનું- નામ વિશેષ, પુલ્ફિયા - સૂત્રનું એક અધ્યયન
दत्त-१ वि० दत्त
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ સાતમાં વાસુદેવ, વારાણસીના રાજા | વૃત્તિ, સ્ત્રી [વૃત્તિ] અગ્નિસીદ્દ અને રાણી સેસવડ્ નો પુત્ર, બળદેવ નંદ્દન તેનો મોટો ભાઈ હતો. પહરામ નામના પ્રતિવાસુદેવની તેણે હત્યા કરેલી
ત્ત-૨, વિ૦ [વૃત્ત
રોહીતક નગરનો ગાથાપતિ, સિરી તેની પત્ની હતી. પુત્રી વૈવવા હતી જેના ઘૂસનંતિ કુમાર સાથે લગ્ન
થયા
दत्त-३ वि० दत्त
ચંપાનગરીનો રાજા રત્તવતી પત્ની હતી. મહચંદ્ર કુમાર તેનો પુત્ર હતો ત્ત-૪. વિ૦ [વત્ત
ચંદનાનગરીનો એક ગાથાપતિ તેણે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ દેવ થયો. ભ॰ મહાવીર સન્મુખ નાટ્યવિધિ દર્શાવી વૃત્ત-૧. વિ૦ [ત્ત]
दत्त ६. वि० (दत्त)
સંમતિ અપાયેલ વસ્તુ વૈત્તાણુાવ. J॰ {rxd } જુઓ ઉપર
સીદ અણગારના શિષ્ય અને સંમર્થન ના શિષ્ય તેને સ્થવીર સંનમર્ચર ની સ્થિતિ જોવા ગુરુ ભગવંતે નન્નારય મોકલેલા, તે ત્યાં એક સ્થાને લાંબો સમય રહ્યા. તેમને શંકા થઇ કે સ્થીર ભગવંત લાંબો સમય થયા ત્યાં કેમ હશે? દેવ દ્વારા તેની શંકાનું નિવારણ થયું दत्त-७ वि० [दत्त)
તંગરા શહેરનો રહીશ વેપારી તેણે તેની પત્ની મા અને પુત્ર રત્નમ સાથે દીક્ષા લીધી. અમિત ના શિષ્ય થયા
વૃત્ત-૮. વિ૦ [વત્ત]
અન્ન કે પાણીની ધાર, ભિક્ષુની પ્રતિજ્ઞા કે અભિગ્રહ વિશેષ दत्तिलायरिअ वि० [दत्तिलाचार्य
એક આચાર્ય, જોણે શાસ્ત્રીય જ્ઞાનની વ્યાખ્યા કરેલ ોસળા, સ્ત્રી [Ôષા]
ઉત્પાદક આદિ એષણાદોષની તપાસ કરવી તે ze, ftolecy
તુરુમણી નગરીના નિયસનુ રાજાનો પુત્ર, તેને સાધુ પરત્વે ઘણો દ્વેષ હતો. તેને યજ્ઞનો બહુ શોખ હતો, તેણે આચાર્ય દ્યાનન ને યજ્ઞનું ફળ પૂછતાં આચાર્યએ કહેલું કે | વરિયા. સ્ત્રી [0]
એક વાદ્ય વિશેષ
યજ્ઞનું ફળ નરક છે
એક વાદ્ય વિશેષ
મનબુ, બળ, વાદ્યવિશેષ, ભીંત કે જમીન ઉપર થાપો મારવો તે, દાદર, એક પર્વત, ડેડકો, વચનનો આડંબર, દુર્દુરપર્વત ઉપરનું ચંદન
૧૬૭, ૬૦ [ર્લર]
વાસણનું મુખ બાંધવાનો કપડાનો ટુકડો
વદન. પુ૦ [ર્વર]
પગથી દર-દર એવો અવાજ કરવો, એક જાતનું વાદ્ય વૈદ્ય, પુ૦ [૨] જુઓ ઉપર
ર. સ્ત્રી {øk
૨૬. પુ॰ [] દાદર, ચામડીનો રોગ ૬ર. પુ॰ [g]
દેડકો, એક પર્વત, રાહુનું અપર નામ, ચામડાથી મોઢું બાંધેલ કળશ, કુંડી આદિ વાસણનું મુખ પાંચમા દેવલોકના ઇન્દ્રનું ચિન્હ
ચતુર, વિવસ્તુનું
એક દેવ, જેણે ભ॰ મહાવીર સન્મુખ નૃત્ય દ્વારા ભક્તિ પ્રગટ કરી જે પૂર્વભવે વવપુર (દેડકો) હતા. કથા જુઓ
'नंद' दद्दुरकुलरसिय, न० / दर्दुकुलरसित ]
દેડકાના સમૂહનો એક સાથેનો અવાજ
વૈદુરાફ, સ્ત્રી [ર્તુળતિ]
ભુ મહાવીરના દશમાં ગણધર મૈયા ના પિતા વૃત્તબુન્નાય. પુ૦ [વત્તાનુજ્ઞાત ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 322
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દેડકાની ચાલ
दधिवासुयमंडवग. पु० [दधिवासुकामण्डपक] दद्दुरजीव. पु० [दर्दुरजीव]
'दधिवासुक' नामनी वनस्पतिनामisवो દેડકાનો જીવ
दप्प. पु० [दर्प] दद्दुरत्त, न० [दर्दुरत्व]
અહંકાર, ગર્વ દેડકાપણું
दप्पण, पु० [दर्पण] दद्दुरदेव. पु० [दर्दुरदेव]
અરીસો, અષ્ટ મંગલામાંનું એક મંગલ પહેલા દેવલોકનો એક દેવતા વિશેષ
दप्पणय. पु० [दर्पणक] दद्दुरदेवत्त. न० [दर्दुरदेवत्व]
અરીસો પકડવાનો હાથો દુદ્રદેવ પણું
दप्पणिज्ज. विशे० [दर्पणीय] दडुरवडिंसय. न० [दर्दुरावतंसक]
બળ આપી ઉત્સાહ-શક્તિને પુષ્ટ કરનાર, જઠરાગ્નિ આ નામનું પહેલા દેવલોકનું એક વિમાન
પ્રદીપ્ત કરનાર, જેના વડે કામ ઉત્પન્ન થાય તેવું એક दडुरवडिंसयविमान. न० [दुर्दुरावतंसकविमान]
મર્દન જુઓ ઉપર
दप्पत्थ. पु० [दार्थ) दडुरसीहासण. न० [दर्दुरसीहासन]
અભિમાન અર્થે દુક્ર નામક દેવનું સીહાસન
दप्पदाढ. पु० [दर्पदाढ] दद्दुरी. स्त्री० [दर्दुरी]
અહંકારરૂપી દાઢ દેડકી
दप्पित. विशे० [दर्पित] दधि, स्त्री० [दधि]
ગર્વિષ્ઠ, ઘમંડી દહીં
दप्पिय. विशे० [दर्षित] दधिकुंभ. पु० [दधिकुम्भ]
જુઓ ઉપર દહીંનો ઘડો
दब्भ. पु० [दर्भ दधिधन. न० [दधिघन]
એક જાતનું ઘાસ, દાભડો બરાબર જામેલું દહીં
दब्भकम्मंत. न० [दर्भकर्मान्त] दधिफोल्लइ. स्त्री० [दधिफोल्लकी]
દાભડાનું કારખાનું એક વનસ્પતિ
दब्भकलस. पु० [दर्भकलश] दधिमुह. न० [दधिमुख]
| દર્ભનો કળશ આઠમા નંદી શ્વરદ્વીપમાં ચારે દિશામાં અંજનકપર્વતની | दब्भकलसहत्थगय. पु० [दर्भकलशहस्तगत] ચારે બાજુમાં આવેલ પુષ્કરણી મધ્યે આવેલ પર્વત- જેના હાથમાં દર્ભ કળશ છે એવો વિશેષ
दब्भकुस. न० [दर्भकुश] दधिमुहग. न० [दधिमुखक]
દાભડોઘ, એક ઘાસ જુઓ ઉપર
दब्भपुप्फ. पु० [दर्भपुष्प] दधिवण्ण. पु० [दधिपर्ण]
દર્વિકર-સાપની એક જાતિ વૃક્ષ-વિશેષ
दब्भय. पु० [दर्भक] दधिवाहन. वि० [दधिवाहन]
મૂલ સહિત દાભનો છોડ सो 'दधिवाहन
दब्भवग्गुरा. स्त्री० [दर्भवागुरा]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 323
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દર્ભની મૃગજળ કે મૃગબંધન दब्भवत्तिय. पु० [दर्भप्रत्यय] દર્ભ નિમિત્તક મવન. ૧૦ ર્સિવનો દાભડાનું વન મસંથાર. ૧૦ [
z સ્તાર) દર્ભનો સંથારો મસંથારા. ૧૦ [
zસ્તાર) જુઓ ઉપર दब्भसंथारय, न० [दर्भसंस्तारक]
જુઓ ઉપર दब्भसंथारोवगय. त्रि० [दर्भसंस्तारोपगत]
દાભડાના સંથારા ઉપર બેસેલ दब्भियायण. पु० [दाभिन]
ચિત્રા નક્ષત્રનું ગોત્ર ૩મ. પુo [1]
ઇન્દ્રિયદમન, ઇન્દ્રિય નિગ્રહ તમ. થા૦ [4]
દમવું, દમન કરવું મફત્તા. 20 મિયિત્વI] આત્મ દમન કરીને મા. પુo [દ્રમ*]
રાંક, ભિખારી दमगपुरिस. पु० [द्रमकपुरुष]
દરિદ્ર પુરુષ મમત્ત. ૧૦ ]િ
રાંક-ગરીબનું ભોજન दमघोस. वि० [दमघोष સિસ્પાન ના પિતા અને નગરીના રાજા મળવષ્ય. ૧૦ મિનવજુ]
વૃક્ષ-વિશેષના પાંદડા વગેરે કચરો दमणा. स्त्री० [दमनकवर्चस्]
એક સુગંધી દ્રવ્ય दमदंत. वि० [दमदन्त]
હસ્તિશીર્ષ નગરનો રાજા જેને ... ના સ્વયંવરમાં નિમંત્રણ મળેલ. તેણે પછીથી દીક્ષા લીધેલ. પાંડવોએ સ્તુતિ કરી કે કૌરવોએ નિંદા, તેઓ સમભાવે રહ્યા મન. ૧૦ [મન] દમન કરવું તે, પશુ આદિને પીડા આપવી તે, વૃક્ષની
એક જાત, નિગ્રહ, ઉપતાપ, સુગંધી વનસ્પતિ दमनक. पु० [दमनक]
ફૂલની એક જાત, એક વૃક્ષ કે વેલ-વિશેષ दमनग. पु० [दमनक]
જુઓ ઉપર दमनपुड. पु० [दमनकपुट]
એક ફૂલ-વીશેષનો બનાવેલો દડો दमनय. पु० [दमनक] જુઓ ‘મન' મા. વિશે. ]િ દ્રમક- નીચતાવાચક સંબોધન - ભીખારી, ગરીબ दमसागर. पु० [दमसागर]
ઇન્દ્રિયદમન કરવા રૂપ તરી ન શકાય તેવો સાગર મિ. ત્રિ. [મન]
ઇન્દ્રિય નિગ્રહ કરનાર મિ. ત્રિ. [fમત] દમન કરેલ, નિગ્રહ કરેલ दमिल. पु० [द्रविड]
એક દેશવિશેષ - તે દેશના રહેવાસી મિના. સ્ત્રી [મના]
દ્રવિડ દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલ એક દાસી મિની. સ્ત્રી વિડી] જુઓ ઉપર મીસર. પુ૦ મિશ્નર જિતેન્દ્રિયમાં અગ્રેસર એવા दमेयव्व. त्रि० [दमितव्य]
દમન કરવા યોગ્ય ટુમ્મ. ત્રિ[] દમન કરવા યોગ્ય
. થા૦ ]િ દમન કરવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 324
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ટુમ્મત. કૃ૦ સ્વિમાનો
નગરીનો અન્યતીર્થિક જેણે ગોશાળાને મારેલ દમન કરતો
રિવૃત્ત. ૧૦ રિદ્રત ] ર૦. થ૦ []
નિધનકુળ દયા કરવી
दरिद्दीहूय. त्रि० [दरिद्रीभूत] दयट्ठया. स्त्री० [दयार्थी
દરિદ્ર થયેલ દયા માટે, જીવ રક્ષાર્થે
રિવહુન. ૧૦ રિવહુનો दयपत्त. त्रि० [दयाप्राप्त]
ગુફાની બહુલતા જેને દયા-કૃપા પ્રાપ્ત થયેલ છે તે
રમ. પુo [રિમ) રયર. ૧૦ [રન]
ગુફા સંબંધિ મહોત્સવ ભીની રેતી
રિચ. ત્રિડ્રિપ્ત ] दयसीम. पु० [दकसीम]
ગર્વિષ્ટ, ઘમંડી મનિશલાક નામના વેલંધર નાગરાજનો આવાસપર્વત | રિસ, થા૦ [zf] તા. સ્ત્રી ]િ
દેખાડવું, બતાવવું દયા કરુણા, જીવરક્ષા
રિસખ. ૧૦ નિ] રયાપરિપ. ત્રિ. [ત્યાપરિપત]
દર્શન, સમક્તિ, આગમ, સંવેદન, પ્રકાશવું, વાક્ય, મત દયા-જીવ રક્ષામાં પરિણત
दरिसणया. स्त्री० [दर्शनता] दयावर. त्रि० [दयावर]
દર્શન પણું દયાના ગુણથી શ્રેષ્ઠ
दरिसणरइय. त्रि० [दर्शनरतिक] दयाहिगारि, त्रि० [दयाधिकारिन्]
જોતાં જ આનંદ આપનાર દયાનો અધિકારી, દયાને પાત્ર
રિસUTIવરજી. નદ્રિનાવર[] યિક. ૧૦ [વિત]
આત્માના દર્શન ગુણનું આચ્છાદન કરનાર કર્મ દયા કરેલ
दरिसणावरणिज्ज. न० [दर्शनावरणीय] ટર, 2િ[ ]
જુઓ ઉપર અધ, થોડું, ગુફા
दरिसणावरणीय. न० [दर्शनावरणीय] ટુર૬ઠ્ઠ. વિશે. ફિરદ્રઘ]
જુઓ ઉપર અર્ધ બળેલ
दरिसणिअ. त्रि० [दर्शनीय] ટફિંડિમ. વિશે. ૦િ]
આંખને આનંદકારક, જોવા લાયક અડધો ચાલેલ
રિજિન. ત્રિ[નીય] રિ. ૧૦ કિરી
જુઓ ઉપર ગુફા, કંદરા
दरिसणिय, त्रि० [दर्शनीय] રિત. ત્રિડ્રિપ્ત ]
જુઓ ઉપર ગર્વિષ્ઠ, અહંકારયુક્ત
दरिसयंत. धा० [दर्शयत्] રિદ્. વિશે[રિદ્ર]
પ્રગટ કરતો, પ્રકાશતો દરિદ્ર, નિર્ધન
રિસિ. પુ]િ વરિ૬. વિ. [૮]
સર્વદર્શી, જોનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 325
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
રિસે. વૃ૦ [તુ)
જોવા માટે ટી. સ્ત્રી ફિરો]
પર્વતની ગુફા, કંદરા રીમહ. ૧૦ [ટરીમહ]
ગુફાનો મહોત્સવ હત. ૧૦ [7]
પાંદડા, ભાગ, ખંડ, સમહ, હત. ૧૦ દ્રિત)
ઉપાદાન કારણ, કર્મના દળીયા ત્ર. થ૦ [1]
આપવું, દાન કરવું હત. થાળ [૮]
દેવું
તત્ત. વૃ૦ ાિતુ+]
આપવા માટે, દાન કરવા માટે ટુનત્તા. ૦ [વા)
આપીને હતા. ૧૦ [ઢતન]
આપવું તે ઢનમાળ. વૃ૦ દિવાનો
આપતો હતા. થા૦ [T]
આપવું दलय. पु० [दलक] કર્મના દલિકો-દળીયા ત્ન૫. થા૦ [૫]
અપાવવું વનયમાન. વૃ૦ []
આપતો, અપાવતો ત્નચિત્તા. ૦ [CI]
આપીને રત્નવિમા. ત્રિો [ત્નવિમ)
દલ-કમલની પઠે નિર્મળ दलागणि. पु० [दलाग्नि]
પાંદડાનો અગ્નિ તાવેતા. ૦ [ાપવા)
અપાવીને दलावेमाण. कृ० [दापयत्]
અપાવતો નિg. $
આપીને નિય. ૧૦ []િ
દળીયા, કર્મના પુદ્ગલો, વિભાગ ફર્તમાન. વૃકૃ૦ [૮]
આપતો વ. પુo દિવ) ક્રીડા, ગમત, પાણી વ. ૧૦ વિ ) દાવાનલ, વનનો અગ્નિ વર. ત્રિ[વઝર
ક્રીડા કરનાર, ગમ્મત કરનાર दवकारग. त्रि० [दहवकारक] ક્રિીડા કરનાર दवकारि. स्त्री० [द्रवकारिणी]
હાંસી કે ગમ્મત કરનારી (ભાષા) વડે. પુત્ર વિજુડ]
નરમ ગોળ दवग्गि. पु० [दवाग्नि]
દાવાનળ दवग्गिदड्ढग. त्रि० [दवाग्निदग्धक]
દાવાનળ વડે બળેલો दववग्गिदावणया. स्त्री० [दवाग्निदापन] દાવાનલ સળગાવવો, શ્રાવકના સાતમાં વ્રતમાં નિષિદ્ધ
પંદર વ્યાપારમાંનો એક વ્યાપાર दवदव, अ० [द्रवद्रव]
દબ-દબ કરતાં ચાલવું તે दवदवचारि. त्रि० [द्रवद्रवचारिन्] ઉતાવળે-ધબધબ અવાજ કરી ચાલતો સાધુ, અસમાધિનું એક સ્થાનક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 326
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વઢવલ્સ. ૫૦ ટ્રેિo]
જલદી-દલદી, શીઘ્રતાથી दवप्पिय. त्रि० [द्रवप्रिय]
રમતપ્રિય दवरय. पु० [दवरक]
દોરડું दवसील. विशे० [द्रवशील]
જલદી જલદી બોલનાર दवाव. धा० [द्रापय]
અપાવવું दवावेत्तए. कृ० [दापयितुम्]
અપાવવા માટે दवादेत्तु. त्रि० [दापयितु]
અપાવનાર दावावेमाण. कृ० [दापयत्]
અપાવતો વિમ. પુદ્રિવિ+]
તૃણઆદિ દ્રવ્ય સમુદાય, બીડ, સંયમી, મોક્ષગમન યોગ્ય दविड. पु० [द्रविड]
એક અનાર્ય દેશ વિ. ૧૦ વિ ધન વિત. ૧૦ દ્રિવ્ય) દ્રવ્ય, સંપત્તિ, વસ્તુ, ગુણ અને પર્યાયના આધારરૂપ
ધર્માસ્તિકાયાદિ છ દ્રવ્ય, કર્મદળના દળિયા રવિ . ૧૦ દ્રિવ્ય)
જુઓ ઉપર રવિ . ૧૦ ટ્રિવિક્ર]
સમયમી, મોક્ષે જવા યોગ્ય दवियाणुओग. पु० [द्रव्यानुयोग ]
એક અનુયોગ વિશેષ- જેમાં દ્રવ્ય-તત્વ સંબંધિ વિવેચન કરયા છે दवियाणुजोग. पु० [द्रव्यानुयोग ]
જુઓ ઉપર दवियाया. पु० [द्रवयात्मन्]
દ્રવ્યઆત્મા, આત્માનો દ્રવ્યાશ્રિત ભેદ, આત્મદ્રવ્ય વિત્ર. ત્રિદ્રિવિડ]
દ્રવિડ દેશવાસી दविसोत्थक. पु० [द्रव्यस्वास्तिक]
એક વનસ્પતિ દ્રવ્ય. ૧૦ દ્રિવ્ય] જુઓ ‘સવિત’
_મો. ૫૦ દ્રિવ્યત] દ્રવ્યથી દ્રવ્યવાર, ૧૦ દ્રિવ્યરVT)
દ્રવ્યઆશ્રિત કરણ-વિશેષ दव्वकाल. पु० [द्रव्यकाल]
વર્તનાદિ લક્ષણરૂપ કાળ दव्वगुण. पु० [द्रव्यगुण] દ્રવ્ય-ગુણ दव्वजाय. पु० [द्रव्यजात] દ્રવ્યના પ્રકાર दव्वट्ठ. पु० [द्रव्यार्थी દ્રવ્યની અપેક્લાએ दव्वट्ठता. स्त्री० [द्रव्यार्थता] દ્રવ્યાર્થપણું, દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, દ્રવ્યર્થિકપણું, દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, દ્રવ્યર્થિકનય _દુયા. સ્ત્રી દિવ્યfથતા ] જુઓ ઉપર दव्वतुल्लय. त्रि० [द्रव्यतुल्यक]
દ્રવ્ય આશ્રિ તુલ્યતા હોવી તે दव्वदेव. पु० [द्रव्यदेव ]
આગામીભવે દેવ થનાર મનુષ્ય કે તિર્યચ વ્હલ્સ. પુ. દ્રિવ્યT] દ્રવ્યનો દેશભાગ _પમાન. ૧૦ દ્રિવ્યપ્રમUT] દ્રવ્ય-પ્રમાણ, દ્રવ્યનું પરિમાણ दव्वपरमाणु. पु० [द्रव्यपरमाणु] દ્રવ્યના પરમાણુ दव्वपिंड. पु० [द्रव्यपिण्ड] દ્રવ્ય-પિંડ, પિડનો એક ભેદ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 327
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
दव्वपुरिस. पु० [द्रव्यपुरुष]
પુરુષભાવ રહિત, દ્રવ્યમાત્ર વડે પુરુષ दव्वपूइ. स्त्री० [द्रव्यपूति] વસ્તુનું અપવિત્રપણું બુવંઘ . પુ દ્રિવ્યન્જ
સ્નેહથી કે રજુ વડે બાંધવું તે - દ્રવ્યબંધ दव्वमास. पु० [द्रव्यमाष]
અડદરૂપ દ્રવ્ય दव्वरासि. पु० [द्रव्यराशि] દ્રવ્યનો સમૂહ ધ્વર્તિા. ૧૦ દ્રિવ્યનિફો દ્રશ્ય વ્યવહાર, બાહ્ય વેશ दव्वलेस्सा. स्त्री० [द्रव्यलेश्या]
દ્રવ્યલેયા, કૃષ્ણાદિ છ લેયાનું દ્રવ્ય दव्वलोग . पु० [द्रव्यलेक] ધર્માસ્તિકાયાદિ જીવાજીવ દ્રવ્યરૂપ લોક, લોકનો દ્રવ્યને
આશ્રિને એક ભેદ दव्वलोय. पु० [द्रव्यलोक]
જુઓ ઉપર दव्वविउस्सग. पु० [द्रव्यव्युत्सर्ग] દ્રવ્યથી ત્યાગ કરવો તે, વ્યુત્સર્ગ નામક તપનો દ્રવ્ય
આશ્રિત ભદ दव्वसंसार. पु० [द्रव्यसंसार ]
જીવરૂપ દ્રવ્યનું ભ્રમણ તે દ્રવ્યસંસાર दव्वसार. पु० [द्रव्यसार]
દ્રવ્ય-સાર, સારભૂત દ્રવ્ય दव्वसुद्ध. त्रि० [द्रव्यशुद्ध]
ઉદ્વદિ દોષ રહિત શુદ્ધ વસ્તુ दव्वसोय. पु० [द्रव्यशौच]
શરીર શૌચ, બાહ્ય પિવત્રતા दव्वहलिया. स्त्री० [द्रव्यहलिका]
એ નામની એક વનસ્પતિ दव्वहोम. पु० [द्रव्यहोम ] ઉચ્ચાટનાદિ નિમિત્તે થતો હોમ दव्वाइ. पु० [द्रव्यादि]
દ્રવ્યાદિ-દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર કાળ અને ભાવ ટુવ્વાળિ. ૧૦ દ્રિવ્યાનો
ધર્માસ્તિકાયાદિ છ દ્રવ્યો दव्वाणुपुव्वी. स्त्री० [द्रव्यानुपूर्वी] દ્રવ્ય વિષયક અનુક્રમ, આનુપૂર્વીના દશભેદમાંનો એક
ભેદ दव्वादेस. पु० [द्रव्यादेश] દ્રવ્યની અપેક્ષા दव्वानंतय. पु० [द्रव्यानन्तक]
અનંતદ્રવ્ય दव्वाभिओग. पु० [द्रव्याभियोग] દ્રવ્ય સંયોગજન્ય ચૂર્ણ दव्वाभिग्गह. पु० [द्रव्याभिग्रह] દ્રવ્યને આશ્રિને અમુક વસ્તુ લેવા કે ન લેવા સંબંધિ નિયમ ગ્રહણ કરવો તે दव्वाभिग्गहचरय. पु० [द्रव्याभिग्रहचरक] દ્રવ્યને આશ્રિને અમુક વસ્તુ લેવા કે ન લેવા સંબંધિ નિયમ ગ્રહણ કરી વિચરનાર સાધુ दव्वाया. पु० [द्रवयात्मा]
દ્રવ્યાત્મા दब्बि. स्त्री० [दीं] કડછી, ચમચી, એ નામની એક વનસ્પતિ-કોબી, હળદર ટ્વિ. પુo દ્રિવ્યદ્ર ] જે શરીર ભાવિમાં ઇન્દ્રપણું મેળવનાર છે કે ભૂતકાળમાં ઇન્દ્રપણું જેણે મેળવેલ છે પણ વર્તમાનમાં ઇન્દ્રપણાથી રહિત છે તે દ્રવ્યેન્દ્ર दव्विंदिय. पु० [द्रव्येन्द्रिय]
કાન-નાક આદિ નિવૃત્તિ-ઉપકરણ રૂપ ઇન્દ્રિય दविकर, पु० [दर्वीकर]
કડછીની માફક ફેણને પહોળી કરનાર એક જાતનો સર્પ ટુવ્હી. સ્ત્રી ઊં] જુઓ ‘વવિ दव्वीकर. पु० [दर्वीकर]
જુઓ ‘વિર હૃથ્વીય. પુ. વિક્ર]
ચાટવો, કડછી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 328
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
दव्वुज्जोय पु० [द्रव्योद्योत ]
દીવા આદિનો પ્રકાશ તે દ્રવ્ય ઉદ્યોત
વેંપિય. પુ૦ દ્રિવ્યેન્દ્રિયો જુઓ વીત્ય दव्वेयणा. स्त्री० [द्रव्यैजना] દ્રવ્ય પરત્વે કાંપવું તે ોનાહા, સ્ત્રી [દ્રવ્યાવગાહના]
દ્રવ્ય આથી અવગાહના ઉચાઇ दव्वोमोदरिया, स्त्री० [द्रव्यावमोदरिका ]
દ્રવ્યથી આહાર-પાણી-વસ્ત્ર-પાત્રાદિ સર્વેનું પરીમાણ ઘટાડવું
સ. ધા૦ [વં]
દેશ દેવો, કરડવું
दस अट्ठठाण न० [ अष्टादशस्थान ]
પાપના અઢાર સ્થાનકો-પ્રાણાતિપાતાદિ
आगम शब्दादि संग्रह
સંન. પુ૦ [શાઙ્ગ]
જૈના દશ અંગ અવયવો છે એવું સુખ તે દશાંગ
સા. ન૦ વિશ]
દશકો, દશનો જથ્થો
दसगाम पु० [दशग्राम ]
દશ-ગામ
મુળ, ત્રિ॰ {gy} દશગનું
दसगुणकालग. त्रि० [दशगुणकालक)
એક ગુણ કાળની અપેક્ષાએ દશ ગણો કાળો સમુળિય, ત્રિ૦ [શકુનિત]
દશગણું, દશ વડે ગુણેલ
दसठाण, न० [दशस्थान]
પૃથ્વી-આદિ દશ સ્થાન, અનિષ્ટ શબ્દાદિ દશ સ્થાન
વિશેષ
નળ, પુશન
દાંત
દેશનખ-બે હાથની દશ આંગળીના નખ दसणुप्पाडियग, पु० [उत्पाटिकदशन] દાંતને ઉખેડી નાખવા સા, ધ્રુવ {r} એ નામનો એક દેશ दसण्णभर वि० [दशार्णभद्रा
દશાર્ણ દેશનો રાજા તેને તેની ઋદ્ધિનો ગર્વ હતો. ભ મહાવીરનો આડંબર પૂર્વક સત્કાર કરવા રૂપ દ્રવ્યપૂજા અને દીક્ષા અંગિકાર કરવા રૂપ ભાવપૂજા કરી, શકેન્દ્રએ અનેકગણી વિશાળ ઋદ્ધિવિકુર્તી તેનું માનખંડન કરેલ. પછી તેણે દીક્ષા લીધેલ.
दसदसमिका. स्त्री० [ दशदशमिका ]
દશ-દશ દિવસને આશ્રિને થતું એક તપ-વિશેષ
दसदसमिया, स्वी० [दशदशमिका]
જુઓ ઉપર
दसदेवसिय त्रि० [दशदैवसिक ]
દશદિવસનું
રિમા શી કુંવ
ચાર દિશા, ચાર ખૂણા, ઉર્ધ્વ અને અધો એ દશદિશા
સદ્ધ. ત્રિ૦ [શાć]
પાંચ-દશનું અડધું
दसद्धवण्ण. त्रि० [दशार्धवर्ण]
પંચવર્ણી
दसधनु, वि० (दशधन
રાજા ચનવેવ અને રાણી રૅવર્ડ નો પુત્ર કથા નિસહ સનાતિયા, સ્ત્રી [શનાનિા]
દશ નલિકા
दसपएसिय. पु० / दशप्रदेशिक]
દશ પુદ્રોનો બનેલ એક સ્કંધ વિશેષ दसपएसोवगाढ. पु० [दशप्रदेशावगाढ] દશ પ્રદેશને અવગાહીને રહેલ સપટેસિય. પુ૦ [zશપ્રવેશિ] જુઓ ‘વસપસિય’
दसपरिणाह. पु० [दशपरिणाह]
હાથીના મધ્ય ભાગનું માપ કે જે દશ હાથ લાંબુ હોય છે
Page 329
दसणउप्पाडिय न० [ उत्पाटितदशन]
દાંતનું ઉન્મૂલન કરવું-ઉખેડવા
સળત. ૧૦ [શનC]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
दसपुर न० [दशपुर ]
એક નગર
दसपुव्वि. पु० [दशपूर्विन् ]
દશપૂર્વને ધારણ કરનાર दसपुव्वी पु० [ दशपूर्विन्ध
જુઓ ઉપર
दसप्पयार, पु० (दशप्रकार ]
દશ-પ્રકાર
दसम त्रि० [ दशम ]
ચાર ઉપવાસ
दसमभत्त, न० [दशमभक्त]
ચાર ઉપવાસ
दसमभत्तिय, पु० [दशमभक्तिक]
ચાર ઉપવાસ કરનાર
दसमा स्त्री० [ दशमी ] દશમ, પક્ષની દશમી તિિ दसमाण, कृ० [दशत् ]
કરતો, દેશ દેતો
आगम शब्दादि संग्रह
दसमास. पु० [दशमास]
દશ મહિના શ્રાવકની દશમી પ્રતિજ્ઞાનું કાલમાન
दसमी. स्त्री० [ दशमी]
यो 'दसमा '
दसमुद्दियानंतय. पु० [दशमुद्रिकानन्तक ] આંગળીઓમાં પહેરવાનું એક આભુષણ
दसरत न० (दशरात्र)
દશ શત્રિઓનો સમૂહ
दसरत्तठिइवडिया. स्त्री० [दशरात्रस्थितिपतिता] કુલાચાર પ્રમાણે દશ દિવસ સુધી પુત્ર-પુત્રીનો જન્મ મહોત્સવ કરવો તે
दसरह - १. वि० [ दशरथ]
राभ बलदेव ने राशी रेवई नो पुत्र. ४था 'निसढ' મુજબ
दसरह-२ वि० (दशरथ)
दसराय, न० [ दशरात्र ] દશરાત્રિઓનો સમૂહ
दसरायकप्प न० [ दशरात्रकल्प ]
દેશરાત્રિ વિષયક આચાર-વિશેષ, કુલાચારાનુસાર
दसवासपरियाय, पु० [दशवर्षपर्याय ]
જેનો દીક્ષા પર્યાય દશ વર્ષનો છે તે दसवेकालिय न० (दशवेकालिक)
એ નામક એક (મૂળ) આગમસૂત્ર, એક ઉત્કાલિક સૂત્ર दसवेयालिय न० [ दशवैकालिक ]
જુઓ ઉપર
दससमयईिय. त्रि० [ दशसमयस्थितिक] દશ સમયની સ્થિતિવાળું
दसा. स्वी० [दशा)
शा, स्थिति, अवस्था, ये नाम खेड (छेह) खागमसूत्र दसाकप्पववहार, पु० [दशा-कल्प व्यवहार ]
દશા-કલ્પ અને વ્યવહાર એ ત્રણ (છેદ) આગમસૂત્રો જેના કુલ છવ્વીસસ અધ્યયન છે
दसाकप्पववहारधर. पु० (दशा- कल्प-व्यवहारधर] દશા-કલ્પ અને વ્યવહાર એ ત્રણ (છેદ) આગમસૂત્રના ધારક
दसार. पु० [दशाही
સમુદ્ર વિજય આદિ દશ ભાઇઓ લોકમાં લાયક હોવાથી દશાર્હ કહેવાય છે, વાસુદેવ, વાસુદેવ કુટુંબ दसारकुलनंदन. वि० [दशार्हकुलनन्दन
पृथ्वी वसुदेव
दसारगंडिया. स्त्री० [दशारगण्डिका]
જેમાં 'વર્ત'નો અધિકાર છે તેવું અધ્યયન કે ગ્રંથ વિભાગ
दसारचक्क न० [दशार्हचक्र ]
યાદવ સમુહ
दसारमंडल, पु० [दशारमण्डल)
બળદેવ-વાસુદેવનું કુટુંબ
दसारवंस. पु० (दशारवंश ]
દશાનો વંશ
खाखवसर्पिलीना खाहमा नहेव पउमा (राम) रखने वामां वासुदेव नारायण (लक्ष्मण) नापिता
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 330
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સાદિયા. સ્ત્રી, [zle]
दहबहुल. न० [द्रहबहुल] દશા દિવસ સંબંધિ
દ્રહ-બહુલતા લી. સ્ત્રી [ ff]
હેમદુ. ૧૦ કિહમન] વસ્ત્રનો છેડો કે જે ભાગ વણ્યા વગરનો હોય તે
દ્રહમાં વારંવાર ભ્રમણ કરવું સુય. પુત્ર દિલ્હી
दहमह. पु० [द्रहमह] ચોર, તસ્કર
દ્રહ સંબંધિ મહોત્સવ સુયાયણ. ૧૦ ઢિસ્યુસાયતન]
મહ. નદ્રિહમન્થન] ચોરનો નિવાસ કે ચોર પલ્લી
દ્રહનું મંથન કરવું તે . પુo [સ્યો
હવટ્ટ, ૧૦ કિહવર્તન ચોર
દ્રહનું ઉલેચવું તે સુITયતા. ૧૦ સ્થિ%ાયતની
दहवती. स्त्री० [द्रहवती] ચોરનો નિવાસ કે ચોર પલ્લી
મહાવિદેહની એક અંતર નદી . પુo દ્રિહ)
दहावई. स्त्री० [द्रहावती] પાણીનો ઊંડો ઝરો, એક વેલ
જુઓ ઉપર ૩૪. પુo કિર્દી)
વહૂંડ. ૧૦ દ્વિહાવતી#G] એ નામક એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર
દ્રહાવતી નદીનો એક કુંડ હં. પુo [4]
ઢાવતી. સ્ત્રી કહાવતી] બાળવું તે, ભસ્મ કરવું તે
જુઓ ‘વહેવતી હં. થા૦ [૮]
હિ. ૧૦ [fg] બાળવું, ભસ્મ કરવું હતા. ન૦ દ્રિહાનનો
હિયા. પુo [fa] મસ્ય આદિ ગ્રહણ કરવા દ્રહમાં ભમવું તે
દહીંનો પિંડ ખ. ૧૦ [હનો
દિવા. ૦ [ā] બાળલ, ભસ્મ કરેલ, કૃતિકા નક્ષત્રનો ‘દહન’ નામે દેવતા | બાળીને दहणयाय. कृ० [दहनताय]
दहिमुख. पु० [दधिमुख] બાળવા માટે
નંદીશ્વરદ્વીપમાં આવેલ પર્વત વિશેષ, ન. વિ. [દ્રહને
ત્યાંનો દેવતા પાડલિપુત્રના બ્રાહ્મણ (યાસન" નો એક પુત્ર, તેણે માતા- | મુ. To [fઘપુર) પિતા અને મોટાભાઈ નનન સહિત સંસારનો ત્યાગ કરેલ | જુઓ ઉપર दहपति. पु० [द्रहपति]
दहिमुहग. पु० [दधिमुखक] મહાદ્રહ
જુઓ ઉપર હUવા . ૧૦ દ્રિહપ્રવહન]
दहिमुहपव्वय. पु० [दधिमुखपर्वत] દ્રહ પ્રવાહ
એક પર્વત-વિશેષ વ7. ૫૦ ૦િ]
दहिवण्ण. पु० [दधिपर्ण] એ નામની એક વેલ
એ નામનું એક વૃક્ષ ચૈત્યવૃક્ષ - વિશેષ
દધિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 331
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
दहिवासुय न० [दधिवासुक]
એક વનસ્પતિ
दहिवासुयमंडवग न० [दधिवासुकमण्डपक ]
દધિવાસુક નામની એક વનસ્પતિનો બનેલો માંડવો दहिवासुयमंडवय न० [दधिवासुकमण्डपक ]
જુઓ ઉપર
दहिवाहन वि० [दधिवाहन
ચંપાનગરીના રાજા તેની પત્ની રાણી)નું નામ પ૩માવર્ડ | હતું તેને 'વરતંતુ' નામે પુત્ર હતો જંગલમાં જતા તે અને તેની ગર્ભવતી પત્ની છૂટા પડી ગયેલ, રાણીએ દીક્ષા લીધી. રીકુ ને જન્મ આપ્યો. ભાગ્ય યોગે તે કંચનપુરનો રાજા બન્યો. એક વખત વસ્તુ અને વૈધિવાન વચ્ચે યુદ્ધ થયું. ૧૩માવડું સાધ્વીએ તેનું નિવારણ કર્યું. લૈંધિવાને દીક્ષા લીધી. ધિવાન ને ધારિણી નામની પત્ની પણ હતી. વસુમ નામે પુત્રી હતી. જે પછીથી "પંચના (ચંદનબાલા) નામે પ્રસિદ્ધ થઈ. વા. ધા૦ [વા]
દાન કરવું આપવું
રામ, થાપાવા
દેખાડવું, બતાવવું दाइज्जमाण, कृ० [दर्शयमान]
દેખાડતો
आगम शब्दादि संग्रह
૫. ત્રિ{વે. ¢{}
દેખાડેલ
ટાડ્યું. પુ૦ [દ્દાયિ] ભાયાત, કુટુંબી
दाइयसामण्ण त्रि० [दायिकसामान्य)
ભાયાત-કુટુંબી-સાધારણ
दाइयसाहिय. त्रि० [दायिकस्वामिक]
ભાયાત કે કુટુંબીનો સ્વામી-મુખ્ય વ્યક્તિ
વાડ, ત્રિ॰ [જ્ઞાતૃ]
દેનાર
આપીને રાઓયરિયા, સ્ત્રી [ટાળોરા] જલોદરના રોગવાળો
ફાલસ. પુ૦ [નશ] પાણીનો કળશ
વામન, પુ૦ [મ્મૂળ] પાણીનો ઘડો
યાશ્ચિમ, પુ {am}
દાડમ, દાડમ વૃક્ષ दाडिमपानग न० [दाडिमपानक]
દાડમનું પીણું दाडिमपुप्फागार, न० [दाडिमपुष्पाकार ]
દાડમના ફૂલનો આકાર
दाडिमसरडुय, न० [दाडिमशलाटुक]
દાડમનું કાચું ફળ, દાડમના ટુકડા ટાઢા, સ્ત્રી [તંī]
દાઢ
વાઢિ. ત્રિ[żજ઼િન]
દાઢવાળા હિંસક પશુ
વાતાર. ત્રિ॰ [વાતૃ] દાંતા, દેનાર
વાતુ. ત્રિ॰ [વાતૃ] દાંતા, દેનાર
दाथालग, न० [दकस्थालक ] પણી વડે ભીની થયેલ થાળી
દ્વાન. ૧૦ [વાન]
દાન, ભિક્ષુકને અન્ન આદિ આપવું
दानंतरइय न० [दानान्तरायिक ]
એક અંતરાય કર્મ જેના ઉદયથી દાન આપી ન શકે
दानंतराय न० / दानान्तराय ]
જુઓ ઉપર
दानकम्म न० [दानकर्मन् ] દાન-પ્રવૃત્તિ
दानधम्म, पु० [दानधर्म)
દાન આપવું તે, દાન-ધર્મ
दार्ज. कृ० (दातुम् ) વાઉં. દેવા માટે
વાળ, he sql}
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 332
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાનપતિ, પુ૦ [ફાનપતિ
દાન આપનાર, દાતાર ટાનતદ્ધિ. સ્ત્રી [ટાનવ્વિ] દાન દેવાની શક્તિ
માનવ. પુર નવ
ભવનપતિની એક જાતિ, દાનવ, અસુર
दानवति, पु० [दानपति ] દાન દેનાર
दानवरिस न० [वरिसदान]
વર્ષિદાન
दानविंद. पु० (दानवेन्द्र ]
દાનવેન્દ્ર, ચમરેન્દ્ર
दानविप्पनास, पु० [दानविप्रनाश]
દાન દેવું હોય તેમાં વિઘ્ન નાખવું તે
दानव्वय न० [दानव्रत]
દાનનો નિયમ
પાનસૂર. ત્રિ॰ [જ્ઞાનશૂર] દાનવીર
आगम शब्दादि संग्रह
ટાનામા, સ્ત્રી [ફાનમી]
દાન જેમાં મુખ્ય કર્તવ્ય છે એવી પ્રવજ્યા दानिं अ० [ इदानीम् ]
અત્યારે હમણાં
ટામ, ૧૦ [દ્દાન
ફૂલની માળા, દોરડું, વેલંધર દેવનો એક નિવાસ પર્વત
વામળ, ૧૦ [ટામળ]
પગ બાંધવાનું દોરડું વામગ્નિ. સ્ત્રી[ફામર્થિ] ફૂલની માળા રૂપ-ઋદ્ધિ
વાળ. ચા વામન}
ગાય આદિના પગ બંધન માટેનું એક દોરડું, આભુષણ
વિશેષ
दामणिसंठिय न० [दामनीसंस्थित]
વિશાખા નક્ષત્રનું સંસ્થાન-વિશેષ
दामन्नग. वि० [दामनक]
રાજગૃહીનો રહેવાસી, તે પૂર્વજન્મમાં મચ્છીમાર હતો. તેના મિત્રની સલાહથી હિંસાનો આ વ્યાપાર છોડ્યો, 'વિમા નામની સરોત સાર્થવાહની પુત્રીને પરણેલો दामलिवि, स्वी० [दामलिपि)
લિપિના અઢાર ભેદમાંનો એક ભેદ
વામિની, સ્ત્રી૦ [ટામિની]
દામણ, દોરડી વિશેષ
दामिनि वि० (दामिनी
સત્તરમાં તીર્થંકર ભ॰ ચુ ના પ્રથમ શિષ્યા. સમવામાં
માં તેનું ‘મંનુ’ નામ છે
ટામિન, પુ૦ [દ્રાવિડ]
એક દેશ
મિતી, સ્ત્રી [દ્રાવિડી] દ્વિવિડી નામની એક વિદ્યા
વાય. ત્રિ૦ [ફાય]
દેખાડેલ, બતાવેલ
दाय, धा० [दर्शय]
દેખાડવું બતાવવું
લાયન, ત્રિ૦ [ફાય
દાતાર, એક એષણા દોષ
दायगसुद्ध. त्रि० [दायकशुद्ध]
એષણાના દોષ રહિત-દાતાની શુદ્ધિ
વાવળ, નવાન
દેવું, આપવું
दायव्व. त्रि० [दातव्य |
દેવા યોગ્ય
ઢાવાય. પુ૦ [વાયા] ગોત્રીય, ભાયાત, કુટુંબી
પાપાર. પુ રાત
દાતાર, આપનાર
ાથિ. ત્રિ॰ [દ્દાયિન]
દેનાર
દ્વાર. ૧૦ {}
દરવાજો, બારણું
દ્વાર. ન૦ [દ્વાર]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 333
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
પ્રકરણ, અર્થ મેળવવાનો ઉપય दार. स्त्री० [दार]
પત્ની, સ્ત્રી दारंतर, न० द्वारान्तर]
દ્વાર-દ્વાર વચ્ચેનું અંતરુ दारग. पु० [दारक]
બાળક, છોકરો दारगत्त. न० [दारकत्व]
બાળકપણું दारगपेज्जमाणी. स्त्री० [दारकपाययन्ती]
બાળકને દૂધ પીવડાવનારી दारगरूव. न० [दारकरूव]
બાળકરૂપ दारघट्टण, न० [द्वारघट्टन]
બારણાને હલાવવું दारचेडा. स्त्री० [द्वारचेटा]
બારસાખ दारचेडी. स्त्री० [द्वारचेटी]
બારસાખ दारण. न० [दारण]
વિદારવું તે दारप्पसंगी. पु० [दारप्रसङ्गिन]
સ્ત્રી આસક્ત दारभाय. पु० [द्वारभाग]
બારણાનો ભાગ दारमूल. पु० [द्वारमूल]
બારણાની પાસે दारय. पु० [दारक]
બાળક, છોકરો दारसंघट्टण. न० [द्वारसङ्घट्टन]
બારણા-જાળી આદિ ઉઘાડવા તે दारा. स्त्री० [दारा]
दारिगा. स्त्री० [दारिका]
દીકરી, બાલિકા दारिद्द. न० [दारिद्र्य]
ગરીબાઇ, નિર્ધનતા दारियत्त. न० [दारिकात्व]
બાલિકાપણું दारिया. स्त्री० [दारिका] यो 'दारिगा' दारु, न० [दारु]
લાકડું दारुअ-१. वि० [दारुको
કૃષ્ણના રથનો સારથિ दारुअ-२. वि० [दारुक बारावई ना २। वासुदेव सने राए धारिणी नी पुत्र
ભ૦ અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. શત્રુંજયે મોક્ષે ગયા दारुअ-३. वि० [दारुक
એક સાર્થવાહ, જેને કુકડાઓ યુદ્ધનો શોખ હતો दारुअ-४. वि० [दारुक]
ભરતક્ષેત્રની આવતી ચોવીસીમાં થનાર તીર્થકર 'अनंतविजय' नो पूर्व४न्म समवाओ मतने माटे 'दारुमड' नामनी मछ दारुइज्जपव्वय. पु० [दारुकीयपर्वत]
એક પર્વત-વિશેષ दारुइज्जपव्वयग. पु० [दारुकीयपर्वतक]
એક પર્વત-વિશેષ दारुग. पु० [दारुक]
લાકડું, વિશેષ નામ दारुग. वि० [दारुको
यो 'दारुअ-३' दारुण. त्रि० [दारुण] દારુણ, ભયંકર, એક અહોરાત્રના ત્રીશમુહૂર્તમાંના पंरभ मुहुर्त्तनुं नाम दारुणदुह. पु० [दारुणदुःख]
ભયંકર દુઃખ दारुणमति. स्त्री० [दारुणमति]
રૌદ્રમતિ दारुथंभ. पु० [दारुस्तम्भ]
સ્ત્રી
दारभिसंकि. पु० [दाराभिशङ्किन्] સ્ત્રીઓની શંકા કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 334
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
લાકડાનો થાંભલો दारुदंड. पु० [दारुदण्ड]
લાકડાનો દંડ दारुदंडय. पु० [दारुदण्डक]
લાકડાનો દંડકો दारुपव्वयग. पु० [दारुपर्वतक]
પર્વત વિશેષ दारुपाद. न० [दारुपात्र]
લાકડાનું પાત્ર दारुपाय. न० [दारुपात्र] यो पर दारुमड. वि० [दारुमृत]
यो 'दारुअ-४ दारुमय. त्रि० [दारुमय]
કાષ્ઠમય दारुय. पु० [दारुक]
લાકડું, વિશેષનામ दारुयाग. पु० [दारुकक]
લાકડું दारुयाय, पु० [दारुकक]
લાકડું दालण. न० [दालन]
ફાડવું-વિચારવું તે दालयित्ता. कृ० [दारयित्वा]
વિદારીને, ફાડીને दालित्ताणं. कृ० [दलयित्वा]
વિદારીને, દળીને दालिम. पु० [दाडिम]
દાડમ, દાડમનું વૃક્ષ दालिय. कृ० [दीवा]
ફાડીને दालिय. न० [दारित]
વિદારેલ, ફાડેલ दालियंब. न० [लिकाम्ब]
આંબલી નાખેલ દાળ, ખાટી દાળ दाली. स्त्री० [दाली]
દાળ, કાટ दाव. धा० [दापय]
અપાવવું दाव. धा० [दर्शय]
દેખાડવું दाव. न० [दे०]
વન, જંગલ, દવ दावणया. स्त्री० [दापन]
અપાવવું તે दावणा. स्त्री० [दापन]
અપાવવું તે दावद्दव. पु० [दावद्रव]
સમુદ્ર કાંઠે ઉગતું વૃક્ષ નાયાધમકહા સૂત્રનું એક અધ્યયન दावद्दवतरुवन, न० [दावद्रवतरुवन]
દાવદ્રવના ઝાડનું વન दावय. त्रि० [दायक]
આપનાર दावर. पु० द्वापर]
બે, બેની સંખ્યા दावरजुम्म. न० [द्वापरयुग्म]
એક સંખ્યા-વિશેષ જેને ચાર વડે ભાંગતા શેષ બે રહે તેવી दावारग. न० [दकवारक]
પાણીનું વાસણ दावित्तए. कृ० [दातुम्]
આપવા માટે दास. पु० [दास]
દાસ, નોકર दासचेड. पु० [दासचेट]
દાસપુત્ર दासचेडग. पु० [दासचेटक]
દાસપુત્ર दासचेडय. पु० [दासचेटक]
દાસપુત્ર दासचेडिया. स्त्री० [दासचेटिका]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 335
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દાસ-દાસી दासचेडी. स्त्री० [दासचेटी]
દાસ-દાસી दासत्त. न० [दासत्व]
દાસપણું दासत्ता. न० [दासत्व]
દાસપણું दासवाय. पु० [दासवाद]
દાસનો આરોપ ચઢાવવો તે दासि. स्त्री० [दासि]
એક ગુચ્છ વનસ્પતિ दासिचोर. पु० [दासीचोर]
દાસનો ચોરનાર दासी. स्त्री० [दासी]
દાસી, નૌકરાણી दासी. स्त्री० [दासी]
એક વનસ્પતિ-વિશેષ दासीखब्बडिया. स्त्री० [दासीखर्बटिका]
ગોદાસથવિરે કાઢેલી ગોદાસગણની એક શાખા दाह. पु० [दाह]
દાહ, જવર-એક તાવ, કોઇ શસ્ત્ર दाहण. त्रि० [दाहन]
બાળવું તે दाहवुक्कंत. त्रि० [दाहव्युत्क्रान्त]
દાહ કે તળતરાથી પીડિત दाहा. स्त्री० [दे०, ]
શસ્ત્ર વિશેષ दाहिण. त्रि० [दक्षिण]
દક્ષિણ, જમણી બાજુ, દક્ષિણ દિશા दाहिणअवर. न० [दक्षिणापर]
દક્ષિણપશ્ચિમ, નૈઋત્ય ખૂણો दाहिणउत्तरायता. स्त्री० [दक्षिणोत्तरायता]
દક્ષિણ-ઉત્તર લાંબુ दाहिणओ. अ० [दक्षिणतस्] દક્ષિતથી-જમણી બાજુથી
दाहिणकुच्छी. स्त्री० [दक्षिणकुक्षी]
જમણી કુક્ષી दाहिणकूल. न० [दक्षणकूल]
ગંગાનદીનો દક્ષિણ તરફનો કોઠો दाहिणगा. स्त्री० [दक्षिणका]
દક્ષિત તરફનું दाहिणगामि. त्रि० [दक्षिणगामिन]
દક્ષિણ દિશા તરફનું दाहिणगामिनेरइय. पु० [दक्षिणगामिनैरयिक]
દક્ષિણ દિશા તરફના નારકી दाहिणगामिय. त्रि० [दक्षिणगामिक]
દક્ષિણ-દિશા તરફનું दाहिणड्ड. न० [दक्षिणार्ध)
દક્ષિણ તરફનો અદ્ધભાગ दाहिणड्डकच्छ. पु० [दक्षिणार्द्धकच्छ]
કચ્છનો દક્ષિણાદ્ધ ભાગ, દક્ષિણાદ્ધ કચ્છ दाहिणड्डभरह. पु० [दक्षिणार्धभरत]
ભારતનો દક્ષિણ તરફનો અદ્ધભાગ दाहिणड्डभरहकूड. पु० [दक्षिणार्धभरतकूट]
વૈતાઢ્ય પર્વતમાં નવકૂટમાંનું એક ફૂટ दाहिणड्डमनुस्सखेत्त. न० [दक्षिणार्धमनुष्यक्षेत्र]
મનુષ્ય ક્ષેત્રનો દક્ષિણ તરફનો અડધો ભાગ दाहिणड्डलोगाहिवइ. पु० [दक्षिणार्धलोकाधिपति]
મેરુથી દક્ષિણ તરફના અડધા લોકનો અધિપતિ-સ્વામી दाहिणदारिया. स्त्री० [दक्षिणद्वारिका]
દક્ષિણ મુખી એવા અશ્વિની આદિ સાત નક્ષત્રો दाहिणद्धभरह. पु० [दक्षिणार्द्धभरत]
यो 'दाहिणड्ढ' दाहिणपच्चत्था. स्त्री० [दक्षिणपाश्चात्या]
દક્ષિણ પશ્ચિમ, નૈઋત્ય ખૂણો दाहिपणच्चत्थिम, न० [दक्षिणपाश्चात्य]
જુઓ ઉપર दाहिणपच्चत्थिमा. स्त्री० [दक्षिणापाश्चात्या]
જુઓ ઉપર दाहिणपच्चस्थिमिल्ल. न० [दक्षिणापाश्चात्य]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 336
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
.
...
य
જુઓ ઉપર दाहिणपडीग. न० [दक्षिणप्रतीचीन]
દક્ષિણ-પશ્ચિમનો મધ્યભાગ दाहिणपुरत्था. स्त्री० [दक्षिणपौरस्त्या]
દક્ષિણ પૂર્વ, અગ્નિખૂણો दाहिणपुरस्थिम. न० [दक्षिणपौरस्त्य]
જુઓ ઉપર दाहिणपुरास्थिमिल्ल. न० [दक्षिणपौरस्त्य]
જુઓ ઉપર दाहिणभरहद्ध. न० [दक्षिणभरतध]
દક્ષિણ અદ્ધભારત दाहिणभाव. पु० [दाक्षिणभाव]
દાક્ષિણ્યભાવ दाहिणभूय. पु० [दक्षिणभूज]
જમણે હાથે दाहिणभूयंत. पु० [दक्षिणभूजान्त]
દક્ષિણ તરફની ભુજાનો છેડો, જમણા હાથને છેડે दाहिणमाहणकुंडपुर. पु० [दक्षिणमाहनकुण्डपुर]
એક નગરી-વિશેષ दाहिणवात. पु० [दक्षिणवात]
દક્ષિણ દિશાનો વાયુ-પવન दाहिणवाय. पु० [दक्षिणवात]
જુઓ ઉપર दाहिणवेयालि. स्त्री० [दक्षिणवेयाली]
સમુદ્રનો દક્ષિણ તરફનો કિનારો दाहिणहत्थ. न० [दक्षिणहस्त]
જમણો હાથ दाहिणा. स्त्री० [दक्षिणा]
દક્ષિણ દિશા दाहिणाभिमुह. त्रि० [दक्षिणाभिमुख]
દક્ષિણ દિશા સન્મુખ दाहिणावत्त. पु० [दक्षिणावर्त]
જમણી બાજુના આવર્ત, જમણો શંખ दाहिणिंद. पु० [दक्षिणेन्द्र] દક્ષિણ દિશાનો ઇન્દ્ર
दाहिणिल्ल. त्रि० [दाक्षिणात्य] દિક્ષણ દિશામાં થનાર, દક્ષિણ દિશાનું दाहिणिल्लवनसंड. पु० [दाक्षिणात्यवनखंड]
એક વનખંડ दाहीण. त्रि० [दक्षिण]
यो दाहिण' दिअंत. पु० [दिगन्त]
દિશાઓનો અંત दिइ. स्त्री० [दृति]
પાણીભરવાની મશક दिउ. पु० [द्विगु]
દ્વિગુ-સમાસનો એક ભેદ दिउ. पु० [द्विज]
બ્રાહ્મણ दिउत्तम. पु० [द्विजोत्तम]
શ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણ दित. धा० [ददत्]
આપતું दिक्कोण, न० [दिक्कोण]
દિશા-ખૂણો दिक्ख. धा० [दीक्ष]
દિક્ષા દેવી दिक्खा. स्त्री० [दीक्षा]
સંસારત્યાગ, દીક્ષા दिक्खाआयंक. पु० [दीक्षातङ्क]
દીક્ષાનો અંત दिक्खित्ता. कृ० [दीक्षित्वा]
દીક્ષા આપીને दिक्खिय. त्रि० [दीक्षित]
દીક્ષા આપેલ दिगिंछत्ता. स्त्री० [क्षुधात]
ભુખથી પીડાયેલ दिगिंछा. स्त्री० [क्षुधा]
ભુખ, એક પરિસહ दिगिंछापरिगत. त्रि० [क्षुधापरिगत]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 337
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
કડકડતી ભૂખ લાગેલ
दिगिछापरीसह, पु० [ क्षुधापरीषह ]
ભૂખ નામક પરીષહ, બાવીશ પરીષહમાંનો એક પરીષહ
વિષ્ણુ. પુ॰ [દ્વિ]]
જુઓ વિડ
दिच्छ, धा० (दश)
જોવું
વિધ્નમાળ. હ્ર૦ [ટીયમાન]
આપતો, દાન કરતો
વિાય. ત્રિવે
દેનાર
आगम शब्दादि संग्रह
es. Ro {ge}
જોયુલ
વિ. વિto {gery દુષ્ટ દુર્જન
વિટ્ટ. ત્રિ॰ [f4e]
ફરમાવેલ
વિ. ૰ {4}
વિટ્ટપોસ્થય. ન૦ [કૃષ્ટપુસ્ત]
જોયેલ વસ્ત્ર કપડાં વગેરે
दिट्ठलाभिय. त्रि० [दृष्टलाभिक ]
જોયેલ અને પરિચિત દાતાર પાસેથી વસ્તુની ગવેસણા
કરનાર
વિઠ્ઠલાર. ત્રિ૦ [કૃષ્ટસાર]
જેણે પરમાર્થ જાણેલ છે તે જ્ઞાની
વિકસાઇમ્મવ. ૧૦ [કૃષ્ટથસાધર્ત્યવત્
એક વસ્તુ જોઇ તેના ઉપરથી તેના જેવી વસ્તુનું જ્ઞાન
થવા રૂપ, અનુમાનના એક પ્રકાર જેવું
વિના. શ્રીò {per}
સાક્ષાત્, ધર્મસાધનાથી પ્રાપ્ત થયેલ
વિઠ્ઠામદ. વિશે૦ [કૃષ્ટામાષિત] જોઇને-જાણીને કહેલ એવું
વિડ઼િ. ↑ {તા}
દ્રષ્ટિ, નજર, નેત્રની શક્તિ,
જ્ઞાન, સમજણ, સમ્યદ્રષ્ટિ
दिट्ठिच्छोह. पु० [दृष्टिक्षोभ ]
દ્રષ્ટિક્ષોભ વિક્રિયુદ્ધ. ૧૦ {{} આંખથી યુદ્ધ કરવું
दिट्टिम त्रि० [दृष्टिमत् ] સુદ્રષ્ટિ, સમકિતિ
વિક્રિય. પુ॰ [સૃષ્ટિ] જોવાથી કર્મ બંધાય તે, નજર પચ્ચીશ ક્રિયામાંથી એક ક્રિયા
જોયું
વિદ્ભુત. પુ॰ [કૃષ્ટાન્ત]
દ્રષ્ટાંત, ઉદાહરણ दिट्ठतिय त्रि० [दान्तिक ]
અભિનયનો એક પ્રકાર
दिगाही. त्रि० [दिष्टग्राहिन् ]
ફરમાવેલ વસ્તુને ગ્રહણ કરનાર વિટ્ટથમ્સ. પુ૦ [કૃષ્ટધર્મી
જેણે ધર્મ જાણ્યો છે તે વિદ્રુપહ. ત્રિ૦ [કૃષ્ટપથ] જેણે મોક્ષમાર્ગ જોયો છે તે
दिटुपुख त्रि० (दृटपूर्वी પહેલાં જોયેલ
વિટ્ટુપુષ્વપ્ન. ત્રિ [કૃષ્ટપૂર્વ] પહેલાં જોયેલ
વિષુવળતા. સ્વી૦ {xe{}}}
પહેલાં જોવાપણું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
વિક્રિયા. સ્ત્રી [સૃષ્ટિના]
જુઓ ઉપર दिट्ठवाओवएस. पु० [दृष्टिवादोपदेश] દ્રષ્ટિવાદ ઉપદેશ, સંજ્ઞાનો એક પ્રકાર
વિક્રિવાત. પુ૦ [દૃષ્ટિવા]
બારમું, અંગસૂત્ર,
એક આગમસૂત્ર જે હાલ વિચ્છેદ થયેલ છે दिट्टिवात अक्खेवणी. स्त्री० [दृष्टिवादाक्षेपणी 1
નય આદિથી સૂક્ષ્મ જીવાદિ ભાવની કથા,
Page 338
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દ્રષ્ટિવાદમાં થયેલ કથન
यो दिठिविस' दिट्ठिवाय. पु० [दृष्टिवाद]
दिट्ठीविसभावना. स्त्री० [दृष्टिविषभावना] यो 'दिठिवात'
એક કાલિક આગમસૂત્ર दिट्टिवायधर. पु० [दृष्टिवादधर]
ट्ठिीसूल. न० [दृष्टिशूल] દ્રષ્ટિવાદને ધારણ કરનાર
यो 'दिट्ठीसूल' दिट्ठिवायसुय. न० [दृष्टिवादश्रुत]
दिण. न० [दिन] દ્રષ્ટિવાદગ્રુત
દિવસ दिढिविपरियासिय. न० [दृष्टिविपर्याकि]
दिणकर. पु० [दिनकर] દ્રષ્ટિનો વિપર્યાસ-મિત્રને શત્રુ કે શત્રુને મિત્ર જાણવા, સૂર્ય, ચૌદ સ્વનમાંનું એક સ્વપ્ન સ્ત્રીને જોઇને અનુરાગ થવો તે
दिणयर, पु० [दिनकर] दिविविपरियासियादंड. पु० [दृष्टिविपर्यासिकादण्ड] જુઓ ઉપર મિત્રને શત્રુ કે શત્રુને મિત્ર જાણીને મારવો તે
दित्त. त्रि० [दीप्त] दिविविपरियासियादंडवत्तिय. न०
प्रोशित, श्वल्यमान, तस्वी, प्रयंड, ती [दृष्टिविपर्यासिकादण्डप्रत्यय]
કામથી ઉદ્દીપ્ત, ગર્વિષ્ઠ, ભૂતપિશાચાદિ આવેશયુક્ત भित्रने शत्रु शत्रु मित्रए मारवा३५डिया-तर दित्त. त्रि० [दप्त] ક્રિયા સ્થાનમાં પાંચમું ક્રિયા સ્થાનક જેમાં દ્રષ્ટિ વિપર્યાસ | ગર્વિષ્ઠ, હાનિકારક ક્રિયા લાગે
दित्तग्गी. पु० [दीप्तग्नी] दिट्ठिविप्परासिआदंड. पु० [दृष्टिविपर्यासिकादण्ड]
ઉદ્દીપ્ત અગ્નિ यो दिठिविपरियासियादंड'
दित्तचित्त. त्रि० [दृप्तचित्त] दिट्ठिविप्परियासियादंड. पु० [दृष्टिविपर्यासिकादण्ड]
હર્ષવેશયુક્ત ચિત્ત જુઓ ઉપર
दित्ततर. त्रि० [दीप्ततर] दिट्ठिविस. पु० [दष्टिविष]
અતિપ્રચંડ દ્રષ્ટિવિષ-સર્પની એક જાતિ
दित्ततव. पु० [दीप्ततपस्] दिट्ठिविसभावणा. स्त्री० [दृष्टिविषभावना]
પ્રચંડ તપ કરનાર એક કાલિક આગમસૂત્ર
दित्ततेय. न० [दीप्ततेजस्] दिट्ठिसंपन्न. पु० [दृष्टिसम्पन्न]
પ્રચંડ તેજ સમ્યદ્રષ્ટિયુક્ત
दित्तधर. पु० [दृप्तधर] दिट्ठिसंपन्नता. स्त्री० [दृष्टिसम्पन्नता]
અહંકારવાળો દ્રષ્ટિ સંપન્નતા સમ્યદ્રષ્ટિ યુક્ત
दित्तरूव. त्रि० [दीप्तरूप] दिट्ठिसंपन्नया. स्त्री० [दृष्टिसम्पन्नता] यो पर
પ્રચંડ રૂપવાળો दिट्ठिसूल. न० [दृष्टिशूल]
दित्तवयण. न० [दृप्तवचन] આંખનું શૂળ
અહંકારયુક્ત વચન, ગર્વિષ્ઠવાણી दिट्ठीय. पु० [दृष्टिक]
दित्तसिर. न० [दृप्तशिरस्] यो दिठिय'
અહંકારયુક્ત મસ્તક दिट्ठीविस. पु० [दृष्टिविष]
दित्तसिरय. त्रि० [दृप्तशिरस्क]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 339
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
અહંકારયુક્ત કે ગર્વિષ્ઠ મસ્તક યુક્ત
दित्तस्सर. पु० [ दीप्तस्वर ]
પ્રચંડ સ્વર दित्ति स्त्री० [दीप्ति ]
शोला, झांति, प्रकाश दित्तिकर, त्रि० [दृप्तिकर |
કામ ઉચીપન કરનાર दीत्ती. त्रि० [दीप्ति ] भुख दिति
दिन. त्रि० [दत्त)
આપેલ, દીધેલ
दिन्न - १ वि० [दत्त]
खेडवीसमां तीर्थंकर नमिना प्रथम शिक्षाहाता
दिन्न २. वि० [दत्त]
આઠમાં તીર્થંકર ભ૦ ચંદ્રપમ ના પ્રથમ ગણધર दिन-३ वि० द
आगम शब्दादि संग्रह
અગિયારમાં તીર્થંકર ભ॰ સેન્વંસ નો પૂર્વભવ
दिन्न ४. वि० ( दत्त
तेवीसभां तीर्थक२०२० पास ना प्रथम शिष्य
दिन- ५. वि० [ दत्त ]
નાપસ, તે આાપદ ગયેલ, ગૌતમ સ્વામીના શિષ્ય
બન્યા, મોક્ષે ગયા
दिन्नय. त्रि० [ दत्तक ] દત્તક, દીધેલ
दिप्प, धा० [दीप)
દીપવું, ચમકવું दिप्पंत, कृ० [दीप्यमान ] દીપનું, ચમકવું
दिप्पमाण. कृ० [ दीप्यमान ]
દીપનું ચમકતું
दिय. पु० [ द्विज ] બ્રાહ્મણ, દ્વિજન્મા, પછી
दियर. पु० [देवर ]
રાતદિવસ दिवलोगचूयाभासिय, न० [द्युलोकच्युताभाषित ] દેવલોકની આવીને આવેલ ઋષિ દ્વારા કહેલ दियह. पु० [दिवस] દિવસ, દિન
दिया. अ० [ दिवा ]
દિવસ, દિન
दियाइण वि० [दिव्यदत्त
मधुराना श्रेध गृहस्थ सिवद जो पुत्र ४ आसड नो व
કોઈ
હતો.
दियापोत. पु० [ द्विजपोत]
પક્ષીનું બચ્ચું
दियापोय. पु० [ द्विजपात ] दुखो पर
दियाबंभयारि पु० [दिवाब्रह्मचारिन ]
શ્રાવકની પાંચમી પડિમા આદરબાર કે જે પાંચ માસ
સુધી દિવસે બ્રહ્મચર્ય પાળે
दियाभोवण न० [दिवाभोजन ]
દિવસે ભોજન કરવું दिलिवेढय. पु० [ दिलिवेष्टक] એક જળચર પંચેન્દ્રિય જીવ दिली. स्त्री० [दे०]
એક જળચર પંચેન્દ્રિય જીવ दिव न० [दिव]
સ્વર્ગ
दिवंगय. त्रि० [ दिवंगत ] સ્વર્ગમાં ગયેલ
दिवड. विशे० [द्वयध]
દોઢ
दिवडखेत्त न० [द्वयर्धक्षेत्र ]
દોઢક્ષેત્ર
दिवडूखेत्तिय विशे० [द्वयर्धक्षेत्रिक ] દોઢ ક્ષેત્ર સંબંધિ
दिवड्डमासिय, विशे० [ द्वयर्धमासिक ] દોઢ માસનું
दिवस. पु० [दिवस ]
પતિનો નાનો ભાઇ
दियराउ अ० [दिवारात्र ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 340
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દિવસ
ઉપદેશ કરવો दिवसंत. न० [दिवसान्त]
दिस. धा० [दृश] દિવસનો છેડો
જોવું, તપાસવું दिवसखेत्त. न० [दिवसक्षेत्र]
दिसा. स्त्री० [दिशा] દિવસ-મનુષ્ય ક્ષેત્ર
દિશા-પૂર્વઆદિ, એક વિમાન, દિશાકુમાર દેવતા दिवसचरिम. न० [दिवसचरम]
दिसाकुमार. पु० [दिशाकुमार] દિવસનો છેલ્લો પ્રહર
ભવનપતિ દેવની એક જાતિ दिवसतिहि. स्त्री० [दिवसतिथि]
दिसाकुमारिंद. पु० [दिशाकुमारेन्द्र] તિથિનો પૂર્વભાગ
દિશાકુમાર નામક એક ભવનપતિ દેવનો ઇન્દ્ર दिवसभयय. पु० [दिवसभृतक]
दिसाकुमारी. स्त्री० [दिशाकुमारी] રોજમદાર-મજુર, દાડીયો
દિશાકુમાર નામના ભવનપતિ દેવતાની દેવી दिवसमुहुत्त. न० [दिवसमुहूर्त
दिसाग. स्त्री० [दिशाक] દિવસ સંબંધિ મુહૂર્ત
यो 'दिसा' दिवसमुहत्तगई. स्त्री० [दिवसमुहूर्तगति]
दिसाचक्ववाल. न० [दिक्चक्रवाल] દિવસ સંબંધિ મુહર્તગતિ
એક પ્રકારનું તપ दिवा. अ० [दिवा]
दिसाचर. पु० [दिशाचर] દિવસ
દિશાચર-જુદી જુદી દિશામાં ફરનાર दिवाकर, पु० [दिवाकार]
दिसाणुवाय. पु० [दिशानुपात]
દિશાને અનુસરવું તે दिवायर. पु० [दिवाकर]
दिसादाह. पु० [दिशादाह] સૂર્ય
દિશાઓ બળતી દેખાય તે, दिवि. न० [दिवि]
દિશાદાહથી શુભાશુભ જાણવાની એક વિદ્યા यो 'दिव'
दिसादि. पु० [दिशादि] दिव्व. त्रि० [दिव्य]
દિશા-વિદિશા જ્યાંથી દેખાય તે, हिव्य, उत्तम, स्वाय, प्रधान, भुण्याहवता संधि, મેરુ પર્વત
भुली सनी येत, वतावित, माश्य, नसीब | दिसापोक्खि. पु० [दिक्प्रोक्षिन्] दिव्वग. त्रि० [दिव्यक]
ચારે દિશા તરફ પાણી છાંટી ફળ ફૂલ-આદિ લે તેવા વ્યંતર દેવકૃત ઉપસર્ગ-વિશેષ
તાપસની એક જાતિ दिव्वाग. पु० [दिव्याक]
दिसापोक्खिय. पु० [दिक्प्रोक्षिक] મુકુલી સર્પની એક જાત
જુઓ ઉપર दिव्विय. त्रि० [दिव्यक]
दिसापोक्खियतावस. पु० [दिक्प्रोक्षिकतापस] દેવ સંબંધિ
જુઓ ઉપર दिव्वोसहि. स्त्री० [दिव्यौषधि]
दिसाभाय. पु० [दिशाभाग] દિવ્ય-ઔષધિ
દિશા-ભાગ दिस. धा० [दिश]
दिसायत्तिय. विशे० [दिशायात्रिक]
સૂર્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 341
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જુઓ ઉપર दिसी. स्त्री० [दिश]
દિશા दिसीभाग. पु० [दिग्भाग]
यो 'दिसिभाग' दिसीभाय, पु० [दिग्भाग]
gयो 'दिसिभाग' दिसोदिस. अ० [दिशोदिश]
ચારે દિશામાં दिसोदिसि. अ० [दिशोदिश]
ચારે દિશામાં दिस्स. कृ० [दृष्ट्वा]
જોઇને दिस्स. धा० [दृश]
જોવું
દેશાંતરગમન કરનાર दिसालोय. पु० [दिशालोक]
દિશાને જોવી તે दिसावलोय. पु० [दिशावलोक]
દિશાઓનું અવલોકન કરવું તે दिसाविचारि. त्रि० [दिशाविचारिन्]
દિશામાં ફરનાર दिसावेरमण. न० [दिशाविरमण] શ્રાવકનું એક વ્રત-જેમાં દિશામાં જવા-આવવાનું
પરિમાણ નક્કી કરાય છે તે दिसासोत्थित. पु० [दिशास्वस्तिक] દક્ષિણા-વર્ત સ્વસ્તિક, નંદાવર્ત, એક દેવવિમાન રૂપકપર્વતનું એક શિખર, એક તાપસવર્ગ दिसासोत्थिय. पु० [दिशास्वस्तिक]
જુઓ ઉપર दिसासोवत्थिय. पु० [दिशास्वस्तिक]
જુઓ ઉપર दिसासोवत्थियासण. न० [दिशासौवस्तिकासन]
એક આસન વિશેષ दिसाहत्थिकूड. पु० [दिशाहस्तिकूट ]
ભદ્રશાલવનનું એક ફૂટ दिसि. स्त्री० [दिश] દિશા, દિશાકુમાર દેવતા પન્નવણા-સૂત્રનું એક દ્વારા दसिदाघ. पु० [दिग्दाह] દિશામાં દેખાતો એક પ્રકારનો પ્રકાશ-જેમાં દિશામાં
બળતી લાગે दिसिदाह. पु० [दिग्दाह]
જુઓ ઉપર दिसिभाग. पु० [दिग्भाग]
દિશાનો વિભાગ दिसिभाय. पु० [दिग्भाग]
દિશાનો વિભાગ दिसिवय. न० [दिव्रत]
શ્રાવકનું છઠું વ્રત-જેમાં દિશાનું પરિમાણ કરાય છે. दिसिव्वय. न० [दिव्रत]
दिस्समाण. कृ० [दृश्यमान]
દેખાતો दिस्सा. कृ० [दृष्ट्वा]
જોઇને दीट्ठी. स्त्री० [दृष्टि] यो 'दिठि दीन. विशे० [दीन]
ગરીબ, રાંક, નિર્ધન दीनजाति. विशे० [दीनजाति]
ગરીબ જાતિવાળો दीनदिट्ठि. पु० [दीनदृष्टि]
નબળી દ્રષ્ટિવાળો दीनपण्ण. पु० [दीनप्रज्ञ]
હીનબુદ્ધિવાળો दीनपरक्कम. पु० [दीनपराक्रम]
પરાક્રમહીન दीनपरिणय, पु० [दीनपरिणत]
દીન થયેલ दीनपरियाय. पु० [दीनपर्याय]
હીનક્રિયાવાળી દીક્ષા લેનાર दीनपरिवाल. पु० [दीनपरिवार]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 342
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દીવો, દ્રવ્યદીપ તે દીવો-ભાવ દીપ તે જ્ઞાન પ્રકાશ,
જેમાંથી દીપકસમાન જ્યોતિ નીકળે તેવા કલ્પવૃક્ષ ટીવ. ઘ૦ [ઢીપ)
દીવો કરવો, સળગાવવું ટીવં. પુ[રીપI]
એક કલ્પવૃક્ષ-જેમાંથી દીવા સરખી જ્યોત નીકળે છે दीवकुमार. पु० [दीपकुमार]
ભવનપતિ દેવતાનો એક ભેદ दीवकुमारावास. पु० [द्वीपकुमारावास]
દ્વીપકુમાર દેવતાના રહેઠાણ दीवकुमारिंद. पु० [द्वीपकुमारेन्द्र]
દ્વીપકુમાર નામક એક ભવનપતિ દેવતાનો ઇન્દ્ર दीवकुमारी. स्त्री० [द्वीपकुमारी]
દ્વીપકુમાર નામક ભવનપતિ દેવતાની દેવી दीवकुमारुइसय. पु० [द्वीपकुमारोद्देशक]
ગવઇ સૂત્રનો એક ઉદ્દેશો ટીવા. ૧૦ દ્વીપક્ષ)
ગરીબ પરિવારવાળો दीनभाव. पु० [दीनभाव]
ગરીબડો, ગ્લાનીયુક્ત ભાવવાળો दीनभासि. पु० [दीनभासिन्]
ગરીબાઇના કે હીન વચન બોલનાર दीनमान. पु० [दीनमनस्]
દીન-નબળા અંતઃકરણવાળો दीनया. स्त्री० [दीनता]
દૈન્ય, ગરીબપણું दीनरूव. त्रि० [दीनरूप]
ગરીબ દેખાવનો, દરિદ્રી दीनववहार. त्रि० [दीनव्यवहार]
વ્યવહારમાં દીન-કુશળતા વગરનો दीनवित्ति. स्त्री० [दीनवृत्ति]
દીનવૃત્તિવાળો ગરીબ दीनसंकप्प, त्रि० [दीनसङ्कल्प]
દીનવિચારવાળો दीनसीलसमायार. पु० [दीनशीलसमाचार]
શીલ-આચાર વગરનો दीनसीलायार. त्रि० [दीनशीलाचार]
શીલાચાર-સદાચાર રહિત दीनसेवि. त्रि० [दीनसेविन्]
ગરીબની સેવા કરનાર, દીન સેવક दीनस्सर. त्रि० [दीनस्वर ]
દીનસ્વર, કરુણા જનક અવાજ दीनस्सरता. स्त्री० [दीनस्वरता]
કરુણાજનક સ્વરપણું दीनारमालिया. स्त्री० [दीनारमालिका]
એ નામનું એક આભૂષણ दीनोभासि. पु० [दीनावभाषिन्]
દીનતા-દીનપણું બતાવનાર ટીવ. પુo દ્વિીપ)
દ્વીપ, બેટ, દ્વીપકુમાર નામે ભવનપતિની એક જાતિ दीव. पु० [दीप]
દ્વીપ
दीवचंपग. न० [दीपचम्पक]
દીવાને આચ્છાદન કરવું, દીવાનું ઢાંકણું હીવજંપા. ન૦ [ટીપમ્પળ] જુઓ ઉપર ટીવન. ૧૦ [ફીવન]
પ્રકાશ કરવો दीवणिज्ज. त्रि० [दीपनीय]
જઠરાગ્નિને વધારનાર ઉદ્દીપ્ત કરનાર (ખોરાક). दीवदेवी. स्त्री० [द्वीपदेवी]
દ્વીપની અધિષ્ઠાત્રી દેવી दीवपन्नत्ति. स्त्री० [द्वीपप्रज्ञप्ति]
એક આગસૂત્ર दीवय. धा० [दिव्यत्]
દીવો કરવો તે दीवयंत. कृ० [दीपयत्]
દીવો કરેલ, પ્રકાશેલ दीवस. पु० [दिवस] દિવસ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 343
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જોવું
दीवसमुद्द. पु० [द्वीपसमुद्र]
दीविल्लाग. पु० [द्वीपग] દ્વીપ અને સમુદ્ર
દીપડો, ચિત્તો दीवसमुद्दोववत्ति. त्रि० [द्वीपसमुद्रोपपत्ति]
હીવેત્તા. ૦ [ટ્રીપવિત્વI] દ્વીપ-સમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થવું તે
દીપીને, પ્રકાશીને दीवसागरपन्नत्ति. स्त्री० [द्वीपसागरप्रज्ञप्ति]
ટીસ, થાવ ક્િ] એક કાલિક આગમ સૂત્ર दीवसिहा. स्त्री० [दीपशिखा]
રીસ. વૃ૦ દૃિશ્યમાન] કલ્પવૃક્ષની એક જાત
દેખાવું તે दीवसिंहा. वि० [दीपशिखा
दीह. विशे० [दीर्घ] ચક્રવર્તી હંમર ની એક રાણી
લાંબુ, વિશાળ दीवायन-१. वि० [द्वैपायन]
ટી. થા૦ [ટી ] એક અન્યતીર્થિ બ્રાહ્મણ સાધુનું લઘુ દ્રષ્ટાંત, તે ભ૦ લાંબુ કરવું મહાવીરના શાસનમાં પત્તેયqqધ તરીકે જાણીતા હતા ટીદ. વિ. [ફી दीवायन-२. वि० [द्वैपायन]
કોશલ દેશનો રાજા, કંપિલપુરના રાજા મ નો મિત્ર હતો. દ્વારિકાનો વિનાશ કરનાર એક તાપસ, જે શૌરિયપુરના તંત્ર ની પત્ની સાથે પ્રેમમાં હતો. વંમ ના પુત્ર ચક્રવર્તી તાપસ પીસર નો પુત્ર હતો. યાદવ કુમારો દ્વારા તેને વંમત્ત દ્વારા તે હણાયો પરેશાન કરતા નિયાણ કર્યું મરીને અગ્નિકુમારદેવ થયો | ટીફંડારવ. વિશે[ફીૌરવ) दीवायन-३. वि० [द्वैपायन]
વિશાળ ગૌરવ આગામી ચોવીસીમાં થનાર વીસમાં તીર્થકરનો પૂર્વભવ | ટીહવાન. પુ. [રીકા) दीविग. पु० [द्वीपिक]
લાંબોકાળ ચિત્તો
दीहकालिय. त्रि० [दीर्घकालिक]
ઘણા વિતેલા કાળની સ્મૃતિ અને ભાવિ વસ્તુની દ્વીપ સંબંધિ
વિચારણા રૂપ સંજ્ઞા વિદ્યા. ત્રિ. [કૈધ્યક્ષ)
दीहतर. विशे० [दीर्घतर] દ્વીપ સંબંધિ
ઘણું લાંબુ કવિવ્યા. ત્રિદ્વૈિપ્ય%]
दीहदंत. वि० [दीर्घदन्त દ્વીપ સંબંધિ
રાજા સેજિક અને રાણી રિળી ના પુત્ર, દીક્ષા લઈ दीविय. पु० [द्वीपिक]
અનુત્તર વિમાને ગયા કથા ‘નાભિ-૨ મુજબ દીપડા, ચિત્તો
दीहदसा. स्त्री० [दीर्घदसा] दीवियग्गाह. त्रि० [दीपिकग्राह]
એ નામક એક ગ્રંથ ચિત્તા કે દીપડાને પકડનાર
दीहपट्ठ. वि० [दीर्घपृष्ठ दीविया, स्त्री० [द्वीपिका]
રાજા ગવ અને મિત્ર નો મંત્રી, તેને ગામને દીવી, મશાલ
મારી નાખેલ दीवियाहत्थगय. न० [हस्तगतद्वीपिका]
दीहपट्ठ. पु० [दीर्घपृष्ठ] હાથમાં રહેલી દીવી
સર્પ
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 344
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
दीहबाहु. वि० [दीर्घबाहु
લાંબુ આયુષ્ય આઠમાં તીર્થકર ભ૦ ચંદ્રપ્પમ ના પૂર્વભવનો જીવ दीहाउय. त्रि० [दीर्घायुष्क] दीहमद्ध. त्रि० [दीर्घाध्वन्]
લાંબુ આયુષ્ય લાંબા વખતે ઉલ્લંઘી શકાય તેવો રસ્તો
दीहाउयत्त. न० [दीर्घायुष्कत्व] दीहमाउ. न० [दीर्घायुष्]
લાંબુ આયુષ્યપણું લાંબુ આયુષ્ય
दीहाउयत्ता. स्त्री० [दीर्घायुष्कता] यो पर दीहराय. न० [दीर्घरात्र]
दीहासण. न० [दीर्घिसन] લાંબી રાત્રિ
લાંબુ આસન दीहरोम. पु० [दीर्घरोमन्]
दीहिया. स्त्री० [दीर्घिका] દીર્ધ રૂંવાટી
પાણીની નીક-નહેર, હાંબી વાવ दीहलोग. पु० [दीर्घलोक]
दीहीकर. धा० [दी/+कृ] એક વનસ્પતિ
લાંબુ કરવું दीहलोगसत्थ. न० [दीर्घलोकशस्त्र]
दीहीकरित्तए. कृ० [दीर्धीकर्तुम्] એક વનસ્પતિ વિશેષનું શસ્ત્ર
લાંબુ કરવા માટે दीहवट्ट. त्रि० [दीर्घवृत्त]
दुअन्नाणि. त्रि० [द्विअज्ञानिन्] વિશાળ વર્તુળ
મતિ અજ્ઞાન અને શ્રુત અજ્ઞાન એમ બે અજ્ઞાનવાળા दीहवेअड्ड. पु० [दीर्घवैताढ्य]
दुआइक्ख, न० [दुराख्येय] એક પર્વત
દુઃખે કરીને કહેવાય એવું दीहवेतड्ड. पु० [दीर्घवैताढ्य]
दुआराहग. त्रि० [दुराराधक] જુઓ ઉપર
દુઃખે કરીને આરાધના કરનાર दीहवेयड्ड. पु० [दीर्घवैताढ्य]
दुआवत्त. पु० [व्यावत] જુઓ ઉપર
દ્રષ્ટિવાદનું એક સૂત્ર-વિશેષ दीहसद्द. पु० [दीर्घशब्द]
दुइज्जतग. वि० [दुर्यन्तको લાંબો શબ્દ
यो ‘दूइज्जंतग' दीहसेन-१. वि० [दीर्घसेन]
दुओणय. न० [द्वि-अवनत] રાજા સેજિમ અને રાણી ઘરળ ના પુત્ર, ભ, મહાવીર ગુરુને વંદના કરતા બે વખત મસ્તક નમાવવું તે, પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ અનુત્તર વિમાને ગયા વંદનના પચ્ચીશ આવશયકમાંના બે दीहसेन-२. वि० [दीर्घसेन]
दुंदुभग. पु० [दुन्दुभक] ઐરવત ક્ષેત્રની આ ચોવીસીમાં થયેલા આઠમાં તીર્થકર | એક મહાગ્રહ समवाओ मां तनुं नाम जुत्तिसेन ४॥छ
दुंदुभय. पु० [दुन्दुभक] दीहसेन-३. वि० [दीर्घसेन]
જુઓ ઉપર रवतत्रनी या योवीसीम थयेला सोम तीर्थ२ | दुंदुभि. पु० [दुन्दुभि] समवाओ मां तनु नाम गुत्तिसेन ४॥
મોટું નગારું-એક વાજિંત્ર
दुंदुभिस्सर. पु० [दुन्दुभिस्वर] दीहाउ. न० [दीर्घायुष्]
દુંદભિ- વાજિંત્રવિશેષનો અવાજ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 345
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
दुंदुहय. पु० [दुन्दुभक]
એક મહાગ્રહ दुंदहि. पु० [दुन्दुभि]
यो ‘दुंदुभि दुंदुहिनिग्घोस. पु० [दुन्दुभिनिर्घोष]
દુંદુભિ એક વાજિંત્રનો નાદ-અવાજ दुंदुहिस्सर. पु० [दुन्दुभिस्वर]
દુંદુભિ-એક વાજિંત્ર વિશેષનો અવાજ दुंदुही. स्त्री० [दुन्दुभी]
यो दुंदुभि दुक्कड. न० [दुष्कृत]
દુષ્કૃત્ય, પાપ दुक्कडकारि. त्रि० [दुष्कृतकारिन्]
દુષ્કૃત્ય કે પાપ કરનાર दुक्कडगरिहा. स्त्री० [दुष्कृतगहीं]
પોતે કરેલા પાપ-દુષ્કૃતની નિંદા કરવી તે दुक्कडि. त्रि० [दुष्कृतिन्]
મહાપાપી, નારકી दुक्कय. न० [दुष्कृत]
પાપકર્મ दुक्कयविवाग. पु० [दुष्कृतविपाक]
પાપકર્મનો વિપાક ફળ दुक्कर, विशे० [दुष्कर] દુષ્કર, મુશ્કેલ, કરવું અશક્ય दुक्करकारि. पु० [दुष्करकारिन्]
દુષ્કર કાર્યને કરનાર दुक्करपच्छित्त. न० [दुष्करप्रायश्चित्त]
દુષ્કર એવું પ્રાયશ્ચિત दुक्काल. पु० [दुष्काल]
દુર્ભિક્ષ, અકાલ दुक्कालबहुल. न० [दुष्कालबहुल]
અકાળ કે દુભિક્ષની બહુલતા दुक्कुल. न० [दुष्कुल]
હીનકુળ, અધમકુળ दुक्ख. न० [दुःख]
દુઃખ, કષ્ટ, કલેશ, દુ:ખ આપનાર, અસાતા વેદનીય કર્મ दुक्ख. न० [दुःख]
ભગવતીજી સૂત્રનો એક ઉદ્દેશ दुक्ख. धा० [दुक्ख्]
દુ:ખ આપવું दुक्खक्खय. पु० [दुःखक्षय]
દુ:ખનો ક્ષય दुक्खक्खय?. कृ० [दुःखक्षयार्थ]
દુઃખનો ક્ષય કરવાને માટે दुक्खक्खव. पु० [दुःखक्षय]
દુ:ખ ખપાવનાર, દુઃખનો ક્ષય કરનાર दुक्खखण. न० [दुःखखाण]
દુઃખની ખાણ दुक्खखम. त्रि० [दुःखक्षम]
દુ:ખને ખમનાર-સહન કરનાર दुक्खण, न० [दुःखन]
यो ‘दुक्ख' दुक्खणया. स्त्री० [दुःखन]
દુઃખરૂપ પરિણામ दुक्खत्त. न० [दुःखत्व]
દુ:ખપણું दुक्खदंसि. त्रि० [दुःखदर्शिन]
દુઃખને જોનાર दुक्खदोगच्च. न० [दुःखदौर्गत्य]
દુઃખ અને દુર્ગતિ दुक्खनासणय. पु० [दुःखनाशनक]
દુઃખનો નાશ दुक्खपरंपरा. स्त्री० [दुःखपरम्परा ]
દુઃખની પરંપરા दुक्खभागि. त्रि० [दुःखभागिन्]
દુઃખના ભાગી दुक्खम. न० [दुःक्षम]
ખમવું દુષ્કર, સહન કરવું મુશ્કેલ दुक्खविवाग, न० [दुःखविपाक] અશુભ કર્મનો વિપાક-અનુભાવ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 346
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
दुक्खसमुद्द. पु० / दुःखसमुद्र ]
દુઃખના સમુદ્ર રૂપ दुक्खसह. विशे० [दुःखसह ] દુઃખને સહન કરનાર दुक्खसेज्जा. स्त्री० [दुःखशय्या ] દુઃખદાયક વસતિ-જેના ચાર ભેદ છે
दुक्खहेउ. पु० [दुःखहेतु] દુઃખના હેતુરૂપ
दुक्खावणया. स्त्री० [दुःखापन ]
દુઃખની ઉત્પત્તિ
दुक्ख. त्रि० [दुःखिन्]
छुःमी
दुक्खिय. विशे० [दुःखित] દુઃખ પામેલ
दुक्खुत्तार. त्रि० [दुःखोत्तार ]
જે દુઃખ કરીને પાર કરી શકાય તે
दुक्खुत्तो. अ० [द्विकृत्वस्]
બે વખત दुखुर. त्रि० [द्विखुर]
જેને બે ખુરી છે તેવા પશુ दुग. त्रि० [द्विक]
બે
दुगंछणा. स्त्री० [ जुगुप्सा ]
નિંદનીય वस्तु, જોવાથી થતી ઘૃણા
दुगंछा. स्त्री० [ जुगुप्सा ] જુઓ ઉપર
दुगंछिय. त्रि० [ जुगुप्सित]
ધૃણિત વસ્તુ, નિંદ્યવસ્તુ
आगम शब्दादि संग्रह
दुगंध. पु० [दुर्गन्ध]
हुगंध, राज वास, नाम-र्मनी खेड प्रवृत्ति- ना
ઉદયથી જીવ દુર્ગંધ પામે
दुगंधत्त न० [दुर्गन्धत्व ]
દુર્ગંધપણું
दुगंछ. धा० [जुगुप्स्]
दुगंछणा. स्त्री० [ जुगुप्सना ] भुमो ‘दुगंछा' दुगुछणिज्ज, विशे० / जुगुप्सनीय ]
ધૃણા-જુગુપ્સા કરવા યોગ્ય
दुगुंछमाण. कृ० [ जुगुप्समान]
જુગુપ્સા કરતો
दुगंछा. स्त्री० [ जुगुप्सा ]
देखो 'दुगंछा'
दुगंछावत्तिया. स्त्री० [ जुगुप्साप्रत्ययिका ]
જેનાથી धृए જતી હોય, જે ઘણાનું કારણ હોય
दुछिय. त्रि० [ जुगुप्सित] ધૃણિત કે નિંદ્ય
दुगुछियकूल न० [ जुगुप्सितकुल ]
ધૃણિત કે નિંદ્ય કુળ
दुगुण. त्रिo [द्विगुण]
બે ગણું, દ્રષ્ટિવાદ અંતર્ગત પરિકર્મનો એક ભેદ-વિશેષ
दुगुणित न० [ द्विगुणित ]
બે ગણું दुगुणिय न० [ द्विगुणित ]
બે ગણું
दुगुल्ल न० [दुकूल ] એક વસ્ત્ર-વિશેષ
दुग्गइ. स्त्री० [दुर्गति]
हुर्गति, नर:- तिर्थंय गति दुग्गइगामि त्रि० [दुर्गतिगामिन्]
નરક આદિ દુર્ગતિમાં જનાર
दुग्गइपंथ. पु० [दुर्गतिपन्थ]
નરક આદિ દુર્ગતિનો રસ્તો दुग्गइपह. पु० [दुर्गतिपथ] જુઓ ઉપર दुग्गंध. पु० [दुर्गन्ध]
જુગુપ્સા કરવી, ઘૃણા કરવી
हुर्गंध, जराज गंध
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
दुगूल न० [ दुकूल ] दुखो उपर
दुग्ग. पु० [दुर्ग]
विषमहेश, हुर्गम स्थान, डिल्लो, डोट
Page 347
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
दुग्गंधि. त्रि० [दुर्गन्धि] દુર્ગધવાળું दुग्गत. त्रि० [दुर्गत]
દરિદ્રી, ધનહીન दुग्गति. स्त्री० [दुर्गति]
यो ‘दुग्गइ' दुग्गतिगामि. त्रि० [दुर्गतिगामिन्]
यो ‘दुग्गइगामि' दुग्गतिप्पवाय. न० [दुर्गतिप्रपात]
નરક આદિ દુર્ગતિમાં પડતો दुग्गबहुल, न० [दुर्गबहुल] વિષમપ્રદેશની બહુલતા दुग्गम. त्रि० [दुर्गम]
દુઃખે સમજાય એવું दुग्गय. त्रि० [दुर्गत]
सो 'दुग्गत' दुग्गवासि. पु० [दुर्गवासिन्] કિલ્લામાં-વિષમ સ્થાનમાં રહેનાર दुग्गुल. न० [दुकूल]
हुमो दुगुल' दुग्गुज्झ. त्रि० [दु ह्य]
દુઃખેથી ગ્રહણ કરી શકાય તે दुघण. पु० [दुघण]
ઘણ, મુદ્રર વિશેષ दुघरंतरिय. पु० [दिगृहान्तरिक]
એક ઘરે ભિક્ષા લઇ વચ્ચે બે ઘર છોડી ત્રીજા ઘરે ભિક્ષાર્થે જવાનો અભિગ્રહ ધારણ કરનાર दुचक्कग, न० [द्विचक्रक] દ્વિચક્રીવાહન-ગાડું दुचिण्ण. त्रि० [दुश्चिर्ण]
દુષ્ટ રીતે કરેલું કામ दुचिण्णकम्म, न० [दुश्चिर्णकर्मन्]
ખરાબ કર્મ, દુષ્કર્મ दुचिण्णफल. न० [दुश्चिर्णफल] દુષ્ટ આચરણનું માઠું
दुच्च. त्रि० [द्वितीय]
બીજું दुच्चक्क. त्रि० [द्विभक्र]
सो 'दुचक्कग दुच्चय, विशे० [दुस्त्यज्य]
દુ:ખથી - ઘણી મુશ્કેલી પડે છોડી શકાય તેવું दुच्चर. त्रि० [दुश्चर]
મુશ્કેલથી ચલાય તેવું સ્થાન, મુશ્કેલીથી આચરવા યોગ્ય दुच्चरग. त्रि० [दुश्चरग]
દુઃખે કરી આચરી શકાય તેવું આચરણ दुच्चरिय. न० [दुश्चरित]
ખરાબ આચરણ दुच्चिंतिय. विशे० [दुश्चिन्तित]
ખરાબ આચરણ दुच्चिण्ण. न० [दुश्चिर्ण] દુષ્ટભાવથી કરેલ કાર્ય दुच्चिण्णफल. न० [दुश्चीर्णफल] દુષ્ટ આચરણનું ફળ दुच्चेट्ठिय. न० [दुश्चेष्टित]
ખરાબ ચેષ્ટા, અયોગ્ય પ્રવૃત્તિ दुजडि. पु० [द्विजटिन्]
એક મહાગ્રહ दुज्जम्मय. विशे० [दुर्जन्मक]
જેનો જન્મ ઘણી મુશ્કેલીથી થયો છે તે दुज्जय. त्रि० [दुर्जय]
મુશ્કેલીથી જીતાય એવું दुज्जात. पु० [दुर्यात्]
મુશ્કેલીથી જાવય તેવું दुज्जाय. पु० [दुर्जात]
કષ્ટથી જન્મેલ दुज्जोधन. वि० [दुर्योधनों
यो ‘दुज्जोहन दुज्जोहन-१. वि० [दुर्योधन]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 348
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
હસ્તિનાપુરનો એક રાજકુમાર, જેને બીજા ૯૯ ભાઈઓ હતા. તેઓએ હસ્તિશીર્ષ ના રાજા અને પછી મુનિ બનેલા રમવંત નો ઉપસર્ગ કરેલ
दुज्जोहन - २. वि० [दुर्योधन]
आगम शब्दादि संग्रह
સીહપુરના રાજા સૌ નો કારાગૃહ રક્ષક જે અતિ ક્રૂર અને ઘાતકી હતો. મરીને નરકે ગયો. ત્યાંથી રાજા
સિરિહાસ અને રાણી ધંધુસિરી નો પુત્ર નંવિવધળ થયો. કથા જુઓ ‘નહિવત્પન ટુા. ત્રિ૦ [nā]
દોહવા યોગ્ય ુખ્ખાય. ૧૦ [ટુતિ] દુષ્ટ ધ્યાન કરેલ
दुज्झोसिय. त्रि० [दुर्जोष्य ]
મુશ્કેલીથી ખપાવવા યોગ્ય
૩૪. ત્રિ॰ [ટુē]
દુષ્ટ, ખરાબ
's, Jo {E}
દુષ્ટ મગર
દુનિસેષ્ના. સ્ત્રી૦ [ટુનિષદ્યા] ખરાબ વસતિ
दुपारंचिय. पु० [दुष्टपारञ्चिक]
ક્રોધથી કે વિષયથી દુષ્ટ એવો-ક્રોધ વડે ગુરુનો પણ ઘાત કરે અને વિષય વધુ સાધ્વીના ભોગની ઇચ્છા કરે તે दुवाइ. त्रि० [दुष्टवादिन् ]
ખરાબ રીતે બોલનાર
दुदुवायि त्रि० [दुष्टवादिन्
જુઓ ઉપર
दुसीलायार. त्रि० [दुष्टशीलाचार]
ખરાબ શીલ અને આચારવાળો
दुस्स. पु० / दुष्ट-अश्व] ખરાબ ધોડો
दुद्वाणनिव्वत्तिय न० ( द्विस्थाननीवर्तित ]
બે સ્થાનેથી ઉપજન કરેલ
૩. ત્રિ
દુષ્ટ,યોગ્ય
दुट्टुपडिच्छिय, त्रि० [दुष्टुप्रतीच्छित]
જ્ઞાનનો એક અતિચાર અયોગ્યને જ્ઞાન આપવું તે
ૐત. ૧૦ [દ્ભુત]
ઉતાવળે ગાવું તે, ગાયનનો એક દોષ, ઉતાવળ दुतविलंबित न० [दुतविलम्बित]
એક દેવતાઇ નાટક વિધિ दुतितिक्ख. त्रि० [दुस्ततिक्ष] સહન ન થાય તેવું
ટુત્તર, ત્રિ॰ [ટુસ્તર] દુઃખે તરી શકાય તે दुत्तरभवोह न० [दुस्तरभवोघ ] દુઃખે તરી શકાય તેવો ભવ સમુદ્ર दुत्तितिक्ख त्रि० [दुस्तितिक्ष ]
મુશ્કેલીથી સહન થાય તેવું
दुत्तोस. पु० [दुष्तोषक ]
મુશ્કેલીથી પ્રસન્ન-તુષ્ટ થાય તેવા
ટુદ્ધિ. વિશે॰ [gē]
દુઃખ દર્શનવાળો
તુત. ૧૦ [ટુર્નાન્ત]
જેનું મુશ્કેલીથી દમન થઇ શકે તે
दुद्दत. वि० [दुर्दान्त
રાજા હુમરિસ નો પુત્ર, તેના પૂર્વભવમાં ભભિયન દેવ
હતો તેમ તેણે કહેલ
दुद्दतत्तण न० [ दुर्दान्तर्त्व]
દુર્રાન પડ્યું
दुद्दंसण. त्रि० [दुर्दशर्नन]
જેનો દેખાવ ખરાબ હોય તેવો, ખરાબ રૂપવાળો
दुद्दंसणिज्ज. त्रि० [दुर्दर्शनीय ]
દુઃખે કરીને જોઇ શકાય તેવો દેખાવ दुसणिज्जरूव न० [दुर्दर्शनीयरूप] જેનું રૂપ જોઇ શકાય તેવું ન હોય તે
કાળ. ન૦ દુ:સ્થાન]
ખરાબ સ્થાન
दुद्वाणवडित न० [द्विस्थानपतित]
બે સ્થાન પતિત-(રસિવશેષ), બેઠાણીયોરસ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 349
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
दुद्दम. त्रि० [दुर्दम]
જેનું દુઃખથી દમન થાય તે दुद्दिट्ट. विशे० [दुर्दष्ट]
हुमो दुदिट्ठ दुद्दिण. न० [दुर्दिन]
વાદળ છાયા સૂર્યને લીધે અંધારા જેવું લાગે તે दुद्ध. न० [दुग्ध]
ध दुद्धजाति. स्त्री० [दुग्धजाति]
દૂધની જાતિ दुद्धर. त्रि० [दुर्धर]
દુઃખે ધરી કે રાખી શકાય તે दुद्धरिस. त्रि० [दुर्धर्ष]
પાસે ન જઇ શકાય તેવું, દુર્જય दुद्धिय. न० [दुग्धिक]
દુધી, ક૬ दुद्धोयतराय. न० [दुधौतरक]
દુષ્કરતા દોડવાની પ્રક્રિયા दुधा. स्त्री० [द्विधा] દ્વિધા- આમ કરવું કે ન કરવું તેવી મનોદશા दुनिसीहिया. स्त्री० [दुर्निषीधिका]
દુઃખ રૂપ સ્વાધ્યાય-ભૂમિ કે વસતિ दुन्नाम. न० [दुर्नामन्] દુષ્ટ સ્વભાવવાળું નામ, અપયશ दुन्नामधेज्ज. पु० [दुर्नामधेय]
અપયશભાગી दुन्निक्कम. विशे० [दुनिष्क्रम]
જ્યાં મુશ્કેલીથી નીકળી શકાય તે दुन्निक्खंत. विशे० [दुनिष्क्रान्त]
જુઓ ઉપર दुन्निक्खित्त. विशे० [दुर्निक्षिप्त]
દુરાચારી, કષ્ટથી ફેંકી શકાય તેવું दुन्निबोह. विशे० [दुनिर्बोध]
દુઃખે કરીને બોધ થઇ શકે તેવું दुन्निय. न० [दुर्नित]
દુષ્કૃતથી સંચિત થયેલ અશુભ કર્મ दुन्निरिक्ख. त्रि० [दुनर्निरीक्ष्य]
મુશ્કેલીથી જોઇ શકાય તેવું दुन्निसण्ण. त्रि० [दुर्निषण्ण]
અયોગ્ય રીતે બેસેલ दुपउत्तकायकिरिया. स्त्री० [दुष्प्रयुक्तकायक्रिया] અયોગ્ય રીતે પ્રવૃત્ત કાયાની ક્રિયા, દુષ્પણિહિત પ્રમત્ત સંયિતની કાયાની પ્રવૃત્તિ दुपएसिय. विशे० [द्विप्रदेशिक]
બે પરમાણુના સંયોજનવાળો સ્કંધ दुपओआर. विशे० [द्विपदावतार]
જેનો સમાવેશ બે સ્થાનોમાં થાય તે दुपक्ख. न० [द्विपक्ष]
બે પક્ષ दुपच्चक्खाय. त्रि० [दुष्प्रत्याख्यान]
અવિધિએ પચ્ચખાણ કરેલ दुपडिकंत. पु० [दुष्प्रतिक्रान्त]
જેનું પ્રાયશ્ચિત બરાબર ન કરાયેલ હોય તે, દુર્જય दुपडोयार. न० [द्विप्रत्यावतार]
यो ‘दुपओआर' दुपत्तिज्ज. पु० [दुष्प्रतित्य]
જેની પ્રતિતિ દુષ્કર છે તે दुपदेस. पु० [द्विप्रदेशिक]
બે પરમાણુનો સ્કંધ दुपदेसिय. पु० [द्विप्रदेशिक]
જુઓ ઉપર दुपय. पु० [द्विपदावतार]
બે પગવાળા-મનુષ્ય, ગાડું दुपयचउप्पयपमाणाइक्कम. पु० [द्विपदचतुष्पदप्रमाणातिक्रम]
શ્રાવકના પાંચમા વ્રતનો એક અતિચાર दुपयचउप्पयपमाणातिक्कम. पु० [द्विपदचतुष्पदप्रमाणातिक्रम]
જુઓ ઉપર दुपरिकम्मतराय. न० [दुष्परिकर्मतरक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 350
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દુષ્કૃત્યમાં આનંદ માનનાર, કોઇનું બગાડવામાં રાજી રહેનાર दुपरिचय. विशे० [दुष्परित्यज]
દુઃખે કરીને ત્યાગ થઈ શકે તેવું दुपरिच्चय. विशे० [दुष्परित्यज]
જુઓ ઉપર दुपस्स. त्रि० [दुर्दशी મુશ્કેલીથી જોવાય તેવું दुपाय. पु० [द्विपाक]
બે વખત પકાવેલ दुप्पअ. त्रि० [दुष्पद] સ્થિર ન રહે તેવું, ટુચકું, વાંકુવાળી જાય તેવું दुप्पउत्त. त्रि० [दुष्प्रयुक्त]
અયોગ્ય રીતે પ્રવર્તેલ दुप्पउत्तकाइया. स्त्री० [दुष्प्रयुक्तकायिकी]
અયોગ્ય રીતે પ્રવર્તેલ કાયાની ક્રિયા दुप्पउत्तकायकिरिया. स्त्री० [दुष्प्रयुक्तकायक्रिया]
જુઓ ઉપર दुप्पउलिओसहिभक्खयणा. स्त्री० [दुष्पक्वौषधिभक्षणता]
અર્ધપક્વ કે અપક્વ ઔષધિ આદિનું ભક્ષણ કરવું, શ્રાવકના સાતમા વ્રતનો એક અતિચાર दुप्पच्चक्खाइ. त्रि० [दुष्प्रत्याख्यायिन]
અયોગ્ય રીતે કે અવિધિએ કરેલ પચ્ચખાણ दुप्पच्चक्खाय. त्रि० [दुष्प्रत्याख्यात]
અયોગ્ય રીતે અવિધિએ કરેલ પચ્ચખાણ दुप्पच्चक्खाविय, त्रि० [दुष्प्रत्याख्यापित]
જુઓ ઉપર दुप्पजीवि. त्रि० [दुष्पजीविन्]
દુઃખથી જીવનાર दुप्पट्टिय. पु० [दुष्प्रस्थित]
અયોગ્ય રીતે રખાયેલ दुप्पडिक्कंत. त्रि० [दुष्प्रतिक्रान्त]
यो ‘दुपडिक्कंत' दुप्पडिग्गह. पु० [दुष्प्रतिग्रह] દ્રષ્ટિવાદ સૂત્ર અંતર્ગત એક વસ્તુ
दुप्पडितानंद. त्रि० [दुष्प्रत्यानन्द ]
મુશ્કેલીથી રીઝે તેવો दुप्पडिबूहण. त्रि० [दुष्प्रतिबृहक]
વધારી શકાય નહી તેવું दुप्पडियानंद. त्रि० [दुष्प्रत्यानन्द ]
यो 'दुप्पडितानंद' दुप्पडियार. त्रि० [दुष्प्रतिकार]
જેનો સહેલાઇથી પ્રતિકાર-પ્રત્યુપકાર ન થઈ શકે તે दुप्पडिलेहग. त्रि० [दुष्प्रतिलेख्यक]
જેનું પડિલેહણ ન થઈ શકે તેવું दुप्पडिलेहणा. स्त्री० [दुष्प्रतिलेखना]
અવિધિ એ પડિલેહણ કરવું दुप्पडिलेहिय. त्रि० [दुष्प्रतिलिखित]
જેનું પડિલેહણ બરાબર થયું નથી તે दुप्पडिबूहण. त्रि० [दुष्प्रतिबृंहण]
જેની પાલના મુશ્કેલ છે તે दुप्पडोयार. विशे० [द्विप्रत्यावतार]
જેનો સમાવેશ બે સ્થાનોમાં થાય તે दुप्पणिहाण. न० [दुष्प्रणिधान] હિંસાદિ દુષ્કૃત્યોમાં ચિત્તની એકાગ્રતા दुप्पणीयतर. त्रि० [दुष्प्रणीततर]
યુક્તિહીન, અયુક્ત दुप्पणोल्लिय. त्रि० [दुष्प्रणोद्य] મુશ્કેલીથી પ્રેરણા કરી શકાય તે दुप्पवणिज्ज. त्रि० [दुष्प्रज्ञाप्य ]
જેની પ્રરૂપણા પ્રજ્ઞાપના મુશ્કેલીથી થઈ શકે તે दुप्पतर. त्रि० [दुष्प्रतर]
તરી ન શકાય તેવો दुप्पधंसय. विशे० [दुष्प्रधर्षक]
દુર્જય, દુર્ઘર્ષ दुप्पधरित. विशे० [दुष्प्रधर्ष]
દુર્જય, દુર્ઘર્ષ दुप्पमज्जणा. स्त्री० [दुष्प्रमार्जना ]
અવિધિએ-અયોગ્ય રીતે પ્રમાર્જના કરવી તે दुप्पमज्जिय. त्रि० [दुष्प्रमार्जित]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 351
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
અવિધિએ-અયોગ્ય રીતે પ્રમાર્જના કરેલ दुप्पमज्जियचारि. त्रि० [दुष्प्रमार्जनचारिन्] અવિધિએ પુંજીને ચાલનાર-વર્તનાર, એક અસમાધિ સ્થાનકનો સેવી दुप्पय. पु० [द्विपद ]
બે પગવાળા-મનુષ્ય
दुप्पयार. पु० [दुष्प्रचार ]
ચોરી વગેરે ખરાબ આચાર, અન્યાય
दुप्पयोगि. त्रि० [दुष्प्रयोगिन्] દુરુપયોગ કરનાર
दुप्परक्कंत. त्रि० [दुष्पराक्रान्त ] ખરાબ રીતે આક્રાન્ત થયેલ
दुप्परिकम्मतराय न० [ दुष्परिकर्मतरक ] જે પ્રયત્ન વિશેષથી અગ્નિ વડે શુદ્ધ કરાય તે
दुप्परिच्चय. विशे० [दुष्परित्यज्य ]
મુશ્કેલીથી ત્યાગ થઇ શકે તે
दुप्पवेस. विशे० [दुष्प्रवेश]
જેમાં ઘણી મુશ્કેલીએ પ્રવેશ થઇ શકે તેવું दुप्पवेसतरग. पु० [दुप्रवेशतरक ]
અતિ મુશ્કેલીથી પ્રવેશ કરી શકનાર दुप्पव्वइय पु० [दुष्प्रव्रजित]
મુશ્કેલીએ કરી પ્રવ્રુજિત - દીક્ષિત થઈ શકે તે दुप्पसह. वि० [दुप्रषभ]
આ ભરતક્ષેત્રમાં પાંચમાં આરાને અંતે થનાર ગચ્છાચાર્ય, જેમના કાળ સુધી ગચ્છમર્યાદા પ્રવર્તવાની છે તે, તે યુગપ્રધાન આચાર્ય અને ક્ષાયિક સમકિતી થશે. दुप्पहंस. त्रि० [दुष्प्रध्वंस ]
મુશ્કેલીથી નાશ કરાય તે
दुप्पहंसय त्रि० [दुष्प्रधर्षक ]
કોઇથી ન પકડી શકાય તેવો
दुप्पार. पु० [दुष्पार ]
જેના કિનારો-પાર ઘણો દૂર છે दुप्पूरय त्रि० [दुष्पूरक ]
કઠીનતાથી ભરી શકાય તેવું
आगम शब्दादि संग्रह
दुफास. पु० [दुःस्पर्श]
ખરાબ સ્પર્શ दुफासत्त न० [दुःस्पर्शतव] ખરાબ સ્પૃશપણું दुबुद्धि. त्रि० [दुर्बुद्धि] ખરાબ બુદ્ધિવાળો
दुब्बद्ध. त्रि० [दुर्बद्ध] ખરાબ રીતે બાંધેલું
दुब्बल. त्रि० [दुर्बल]
બળહીન
दुब्बलक्खीर. पु० [दुर्बलक्षीर]
પાતળીખીર
दुब्बलय. त्रि० [दुर्बलक] દુબળો, સુકોમળ
दुब्बलिय न० [दुर्बलिक ] દુર્બળતા
दुब्बलियत्त न० [दुर्वलिकत्व ] દુર્બલપણું
दुब्बलियपुस्समित्त. वि० [दुर्बलिकापुष्यमित्र ]
આર્ય રવિન્દ્વય ના શિષ્ય, તેને નવપૂર્વનું જ્ઞાન હતું. તેના समये ‘गोट्ठा-माहिल’ निह्रव थयो दुब्बलियपूसमित्त. वि० [दुर्बलिकापुष्यमित्र]
ठुऒ ‘दुब्बलियपुसमित्त’ दुब्बलियापुस्समित्त. वि० [दुर्बलिकापुष्पमित्र] हुथ्यो ‘दुब्बलियपुस्समित्त '
दुब्बल्ल. त्रि० [दौर्बल्य ]
દુર્બળતા
दुब्बोल. पु० [०]
ઉપાલંભ, ઠપકો
दुब्भग. विशे० [दुर्भग ]
નામ કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયથી જીવ દુર્ભાગી બને दुब्भगनाम न० / दुर्भगनामन् ] दुखों पर
दुब्भगाकरा. स्त्री० [दुर्भगाकरा ]
દુર્ભાગ બનાવનારી વિદ્યા વિશેષ
दुब्भासिय न० [दुर्भासित] અયોગ્ય વચન, ખરાબ બોલવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 352
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
યુમિ. ત્રિ}
ખરાબ, અશુભ, અનિષ્ઠ
दुभिक्ख न० [दुर्भिक्ष ]
જે દેશમાં ભિક્ષા ન મળતી ોય તેવોદેશ કે કાલ, દુષ્કાળ
ન
ટુમવન, નવ {fleges}
દુષ્કાળની બહુલતા दुभिक्खभत्त, न० [दुभिक्षभक्त]
દુકાનમાં ભૂખે મરતા લોકોને આપવાનો ખોરાક दुभिक्खमयग. पु० [दुर्भिक्षमृतक ] દુકાળથી મરેલા
दुब्भिगंध. विशे० [दुर्गन्ध ]
દુર્ગંધ, દુર્ગંધવાળું
दुभिगंधत्त न० [दुर्गन्धत्व]
દુર્ગંધ પણું
ટુરમપ્રિય, વિશે {{{f]=5]
દુર્ગંધવાળું
ૐમિસદ્. પુ॰ દુ:શબ્વ ]
અશુભ શબ્દ
ટુવ્પિસત્ત. ૧૦ [દુઃશત્વ]
અશુભ શબ્દ પણ
ભૂપ, ત્રિવ્રુતિ
દુરાચારી નિંદ્ય કુમા, ક્રિતુty
જુઓ ‘દુશ્મન’ दुभगनाम न० [दुर्भगनामन्]
आगम शब्दादि संग्रह
જુઓ ‘દુશ્મન’ दुभागपत्त. त्रि० [द्विभागप्राप्त ]
અર્ધભાગ પ્રાપ્ત થયો છે તે, અડધો આહાર મેળવનાર दुभागत्तोमोदरिय न० [द्विभागप्राप्तावमोदरिक] ઉણોદરીતપ-વિશેષનો એક ભેદ, જેમાં અડધો આહારસોળ કવલ આહાર મેળવેલ મળેલ હોય તે दुभागमंडल न० [द्विभागमण्डल ]
અર્ધમંડલ
મ. J /**
વૃક્ષ, આઠમા દેવલોકનું એક દેવવિમાન, ચમરેન્દ્રના પાયદળ લશ્કરનો અધિપતિ દેવ,
કુમ. J{+y
અનુત્તરોવવાય- આગમ સુત્રનું એક અધ્યયન ટુમ. વિ[દ્રુમ
રાજા સેનિઝ અને રાણી ધારની નો પુત્ર. ભ॰ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. અનુત્તર વિમાને દેવ થયા
ડુમસ્કંધ, પુ૦ [દુમhë]
વૃક્ષનું થડ
ટુમળ, ન૦ [વન
ઉપનાપન, પરિતાપ આપો
दुमण न० [ धवलन]
ઘોળું કરવું, ચુનો ઘોળવો
ટુમપત્તય. ૧૦ [મપત્ર]
ઉત્તરાયણ - સૂત્રનું અધ્યયન
–
હુમપુષ્ક્રિયા, સ્ત્રી [દ્રુમપુાિ]
દસવેયાલિયઅ સૂત્રનું એક અધ્યયન
दुमरिस. वि० [दुम]
યુદ્ધંત' ના પિતા
दुमसेन- १. वि० [द्रुमसेन]
રાજા સેનિક્સ અને રાણી ધારિણી નો પુત્ર, ભ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ અનુત્તર વિમાને ગયા दुमसेन २ वि० [दुमसेन)
આ અવસર્પિણીના ભરતક્ષેત્રના નવમાં બળદેવ રામ અને નવમાં વાસુદેવ ૢ ના પૂર્વભવના ધર્માચાર્ય दुमासपरियाय पु० / द्विमासपर्याय ]
જેને બે માસનો દીક્ષા પર્યાય છે તે दुमुह. वि० [द्विमुख]
જુઓ ‘વુમ્મુદ્દ–ર’ दुम्मुह- १. वि० / दुर्मुखा
વાRIવડું ના એક રાજા વૈભવેવ અને રાણી ઘરની ના
પુત્ર. કૃષ્ણ વાસુદેવ સાથે વર્ફે ને છોડાવવા અવરકંકા ગયેલા. ભ॰ અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લઈ શત્રુંજયતીર્થે મો.ગયા
दुम्मुह २. वि० [दुर्मुख
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 353
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
a
એક સોની, જે ગણિકાને ત્યાં ગયેલ નંતિસેન મુનિ દીક્ષા બદલાતી સ્થિતિ જોઈ દીક્ષા લીધી. તે પત્તેયqધ છોડીને ગણિકાને ત્યાં હતા ત્યારે આ દુર્મુખના પ્રશ્નથી કહેવાયા પ્રભાવિત થયેલા, પુનઃ ચારિત્ર લીધેલું
दुम्मेह. पु० [दुर्मेधस] दुमोक्ख. विशे० [दुर्मोक्ष]
દુષ્ટ બુદ્ધિવાળો જે દુઃખે કરીને છોડી શકાય તે
૩૦. વિશેo [ક્રિક] दुम्मइ. विशे० [दुर्मति]
બે, દુષ્ટમતિ, ખરાબ બુદ્ધિ
કુ. ૧૦ દ્વિતી. दुम्मण. त्रि० [दुर्मनस्]
એક નાટ્ય વિશેષ, ઉતાવળું ગાવું તે, ગાયનનો એક દોષ દુષ્ટ મન, ખરાબ મન
. ન૦ ક્રુિતમ્) કુળિય. ૧૦ [ૌનસ્ય)
જલદીથી, ઉતાવળથી દુષ્ટ મનોભાવ
કુય. ત્રિ. [કિ $] દુર્મતિ. સ્ત્રી, કુિતિ] દુષ્ટમતિ
दुयय. त्रि० [द्विकक] કુમા. ૧૦ [ટુર્મત) ખોટો મત, અનાર્ય સિદ્ધાંત
दुयविलंबिय. पु० [द्रुतविलम्बित] दुम्महिला. स्त्री० [दुर्महिला]
એક દેવતાઇ નાટક દુષ્ટ મહિલા
કુવા. સ્ત્રી [દ્વિઋ] કુમુળિય. ૧૦ (દુર્ગાત) દુઃખે કરીને જાણી શકાય તેવું
दुयावत्त. न० [द्वायावती दुम्मुह. पु० [दुर्मुख]
દ્રષ્ટિવાદ અંતર્ગત બીજા વિભાગ સૂત્રનો સત્તરમો ભેદ અંતકદ્દસા-સૂત્રનું એક અધ્યયન, એક વિશેષ નામ, એક | કુવાહ. ૧૦ કિયાહ) પ્રત્યેક બુદ્ધ
બે દિવસ दुम्मुह-१. वि० [दुर्मुख
दुरइक्कमणिज्ज. त्रि० [दुरतिक्रमणीय] ARવડું ના એક રાજા વવ અને રાણી ઘરની ના દુઃખે કરીને ઓળંગી શકાય તેવું પુત્ર કૃષ્ણ વાસુદેવ સાથે ઢોવÉને છોડાવવા અવરકંકા કુરંત. ત્રિો [દુરસ્તી ગયેલા, ભ, અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લઈ શત્રુંજય તીર્થે ખરાબ પરિણામવાળું અને અમનોજ્ઞલક્ષણથી યુક્ત, મોક્ષે ગયા
તુચ્છ-પ્રાંત વસ્તુ दुम्मुह-२. वि० [दुर्मुख
दुरंतपंतलक्खण. न० [दुरन्तप्रान्तलक्षण] એક સોની, જે ગણિકાને ત્યાં ગયેલ નંતિસેન મુનિ દીક્ષા ખરાબ છોડીને ગણિકાને ત્યાં હતા ત્યારે આ દુર્મુખના પ્રશ્નથી दुरतिक्कम. विशे० [दुरतिक्रम] પ્રભાવિત થયેલા, પુનઃ ચારિત્ર લીધેલું
દુઃખે કરી ઓળંગવું - ઉલ્લંઘવું તે दुम्मुह-३. वि० [दुर्मुख
दुरनुचर. त्रि० [दुरनुचर] પંચાલના કપિલપુરનો રાજા, તેનું મૂળ નામ નવ હતું. મુશ્કેલીથી આચરી શકાય તેવું તેના ચહેરાનો વર્ણ બદલાયેલ જોઈને લુખ્ખદ કહેવાયો. | કુરગુનેગ. ત્રિરિઝુને] તેણે રાજા નોન સાથે યુદ્ધ કરેલ, રૃદ્રવંમ ની | ખરાબ સ્વભાવવાળું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 354
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
दुरनुपालय त्रि० / दुरनुपालक ]
જેનું પાલન-આચરણ કરવું મુશ્કેલ છે તે
दुरप्प. त्रि० [दुरात्मन्]
દુષ્ટામાં, ખરાબ સ્વભાવવાળ દુર્રમ વિશે તુર્તમy
ખરાબ, અનિષ્ટ, અયોગ્ય સુરભિનંઘ, ત્રિ॰ [ટુરમિાન્ય]
દુર્ગંધ, ખરાબ વાસ दुरभिगम त्रि० [दुरभिगम]
દુઃખે કરીને ગમન કરી શકાય તેવું
ટુરવાહ, ત્રિ૦ [ટુરવાહ]
દુઃખે કરીને પ્રવેશ કરી શકાય તેવું ફુરસ, ત્રિ॰ [દૂરસ]
ખરાબ રસવાળું ફુરસત્ત, ન૦ [દૂરસત્વો ખરાબ રસપણ દુનિયમ, નિ4vz*
દુર્બોધ, મુશ્કેલીથી સમજાય તેવું
दुरहिट्ठिय. त्रि० [दुरधिष्ठित]
દુઃસાધ્યું, મુશ્કેલીથી સિદ્ધ થઇ શકે તેવું दुरहियास. त्रि० [ दुरध्यास ]
દુઃખે કરી સહન થાય તેવું ટુરક્રિયાસ, ધા૦ [ટુ+ધિ+ખાસ્] દુઃખે કરીને સહન કરવું दुरहियासय त्रि० / दुरध्यासक ) દુઃખે કરીને સહન કરનાર ટુરારાય. ત્રિ૦ [દુરારાધ] અયોગ્ય આરાધક પુરાત. વિશે॰ [ટુરારોહ]
દુઃખે કરીને આરોહી - ચઢી શકાય તેવું
दरालोय. त्रि० [दुरालोचित ]
અસાવધાનીથી જોયેલ આલોચના કરેલ
आगम शब्दादि संग्रह
ક્રોધને લીધે જેનો મુશ્કેલીથી આશ્રય થઇ શકે તે, અતિ પ્રચંડ પ્રકૃત્તિવાળો
दुरासय, पु० / दुराशय ]
જેનો આશય અતિ ગંભીર છે તે, સામાન્ય બુદ્ધિથી જેનો પાર ન પામી શકયા તેવો
ટુરિયરી, સ્ત્રી [કૂરિતત્રી]
પાપ રૂપ ગુફા
<<
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
दुरुहंत. कृ० [आरोहत्]
આરોહતો दुरुहमाण. कृ० [आरोहत]
આરોહતો दुरुहावेत्ता. कृ० [आरोहय]
આરોહીને दुरुहित्तए. कृ० [आरोढुम्]
આરોહવા માટે दुरुहित्ता. कृ० [आरुह्य]
આરુઢ થઈને दुरुहित्ता. कृ० [आरुहय]
આરુઢ થઈને दुरूढ. कृ० [आरूढ]
આરોહેલો, ચડેલો दुरूव. विशे० [दुरूप]
બેડોળ રૂપ, અશુચિ આદિ ખરાબ વસ્તુ दुरूवत्त. न० [दुरुपत्व]
બેડોળપણું दरूवभक्खि . पु० [दुरूवभक्षिन्]
અસૂચિ આદિ પદાર્થ ખાનાર दुरूवसंभव. पु० [दुरूवसम्भव]
પંચેન્દ્રિયના મળ મૂત્રાદિમાં ઉત્પન્ન થતા જીવ दुरूवसंभवत्त. न० [दुरूपसम्भवत्व]
પંચેન્દ્રિયના મળ-મૂત્રાદિમાં જીવોત્પત્તિનો સંભવ दुरूह. धा० [आ+रुढ]
આરુઢ થવું दुरूह. धा० [आ+रोहय]
આરોહવું दुरूहमाण. कृ० [आरोहत्]
આરોહતો दुरूहावेत्ता. कृ० [आरोह्य]
સવાર થઈને दुरूहित्ता. कृ० [आरुह्य]
સવાર થઈને दुरूहित्ताणं. कृ० [आरुह्य]
સવાર થઈને दुरूहित्तु. कृ० [आरुह्य]
સવાર થઈને दुरूहिया. कृ० [आरुह्य]
સવાર થઈને दुरूहेत्ता. कृ० [आरुह्य]
સવાર થઈને दुलभबोधिय. त्रि० [दुर्लभबोधिक] દુઃખે કરીને બોધિ પ્રાપ્ત કરનાર, સમ્યકત્વાદિની પ્રાપ્તિ મુશ્કેલીએ થાય તેવા दुलभबोहिय. त्रि० [दुर्लभबोधिक]
જુઓ ઉપર दुलह. त्रि० [दुर्लभ]
દુર્લભ, મુશ્કેલી એ પ્રાપ્ત दुलहा. स्त्री० [दुर्लभ]
જુઓ ઉપર दुल्लंघणिज्ज. त्रि० [दुर्लङ्घनिय]
જેનું ઉલ્લંઘન કષ્ટ સાધ્ય છે તે दुल्लभ. त्रि० [दुर्लभ]
यो 'दुलह' दुल्लभबोधित. त्रि० [दुर्लभबोधिक]
यो ‘दुलभबोधिय' दुल्लभव्वोधियता. स्त्री० [दुर्लभवोधिकता]
દુર્લભ બોધિ પણું दुल्लभबोहिय. त्रि० [दुर्लभबोधिक]
यो 'दुलभबोधिय' दुल्लभबोहियत्त. न० [दुर्लभबोधिकत्व]
દુર્લભબોધિ પણું दुल्लह. त्रि० [दुर्लभ]
यो दुलह' दुल्लहतर. त्रि० [दुर्लभतर]
અતિ દુર્લભ दुल्लहबोहिय. त्रि० [दुर्लभबोधिक]
यो 'दुल्लहबोहिय' दुल्लहबोहियत्त. न० [दुर्लभबोधिकत्व]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 356
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જુઓ ‘કુર્ભમવષય दुल्लहय. त्रि० [दुर्लभक]
દુર્લભ, દુષ્પાપ્ય दुवण्ण. पु० [दुर्वर्ण
ખરાબ રંગ दुवण्णत्त. न० [दुवर्णत्व]
ખરાબ વર્ણપણે दुवय. वि० [द्रुपद] પંચાલના કંપિલપુરનો રાજા, તેની પટ્ટરાણી ગુજft હતી,
ઘqળ તેનો પુત્ર અને પુત્રી ઢોર્ફ હતી કુવયા. ૧૦ [દ્વિવેવન] દ્વિવચન दुवामतराय, त्रि० [दुर्वाम्यतरक]
અતિ મુશ્કેલીથી વમન કરવા/તજવા યોગ્ય ફુવાર, ૧૦ [દ્વાર)
દ્વાર, બારણું दुवारबाहा. स्त्री० [द्वारवाहु]
દરવાજાના બાજુ, દ્વાર-ભાગ ફુવારવયા. ૧૦ [દ્વારવન]
દરવાજાના કમાંડ दुवारसाहा. स्त्री० [द्वारशाखा ]
બાર શાખા ફુવારા. સ્ત્રી [દ્વારT)
બારણું, નાની બારી दुवारियभत्त. न० [दौवारिकभक्त]
દ્વારપાલ માટેનું ભોજન સુવારિવા. સ્ત્રી (કીર*T)
નાની બારી યુવાનર્સ, ૧૦ દ્વિદ્રાક્]
આચાર - આદિ બાર અંગ સૂત્રો दुवालसंगि. स्त्री० [द्वादशाङ्गिन्]
આયાર - આદિ બાર અંગ સૂત્રોના ધારક કુવાનસંગિન. ૧૦ ટ્રિશનિ)
જુઓ ઉપર दुवालसंसिय, त्रि० [द्वादशास्निक]
બાર ખૂણાવાળું दुवालसक्खुत्तो. अ० [द्वादशकृत्वस्]
બાર ભાગ કરાયેલ दुवालसम, त्रि० [द्वादशम]
પાંચ ઉપવાસ એક સાથે કરવા તે ટુવાલમાં. સ્ત્રી દ્વાદ્રિ )
બારસ, दुवालसमा. स्त्री० [द्वादशी]
પક્ષની બારમી તિથિ કુવામી . સ્ત્રી [ ]
જુઓ ઉપર યુવાનસમુહૂર. ૧૦ (દ્વાદ્રશમુત્તી બારમુહૂર્ત-રાત્રિ કે દિવસના વિભાગને જણાવતું સમયનું એક માપ दुवालसावत्त. पु० [द्वादशावत]
વંદન આવશ્યકમાં આવતી ક્રિયા વિશેષ दुवासपीरयाय. पु० [द्विवर्षपर्याय ]
જેને દીક્ષા પર્યાય બે વર્ષનો થયો છે તે दुवियड्ड. विशे० [दुर्विदग्ध]
દુઃશિક્ષિત, જ્ઞાનનું ખોટું અભિમાન કરનાર કુવ્વUM. ત્રિ, દુર્વMf]
ખરાબ વર્ણયુક્ત दुव्वन्न. त्रि० [दुर्वर्ण]
જુઓ ઉપર કુબૂ. ૧૦ દુર્વત)
ખોટા આચરણ કરનાર ડુબૂ. ૧૦ દુિર્વત]
મિથ્યાત્વ યુક્ત નિયમ પાલક दुव्वसु. त्रि० [दुर्वसु] (વસુ એટલે ભવ્ય-મોક્ષે જવાને યોગ્ય) દુષ્ટ વસુ
અભવ્ય-મોક્ષે જવાને માટે અયોગ્ય જીવ ટુવ્વ. ત્રિ. દુિર્વ)
દુ:ખેથી વહન કરવા યોગ્ય ડુબ્બાર્ડ. ત્રિ[દુfa]
અપ્રિયવક્તા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 357
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
दुव्विधाय त्रि० [दुर्विघात ]
કષ્ટે કરી નાશ થાય તેવું, ઘાત કરવો મુશ્કેલ दुव्विचिंतिय. त्रि० [दुर्विचिन्तित]
દુષ્ટ ચિંતવના કરેલ, અયોગ્ય વિચારણા दुव्विजाणय, विशे० [दुर्विज्ञेय ]
મુશ્કેલીથી જાણી શકાય તેવું
दुव्वि. वि० [[द्विपृष्ठ]
ભરતક્ષેત્રમાં આ અવસર્પિણીમાં થયેલ બીજા વાસુદેવ, तेनालाई जोवनुं नाम विजय हेतुं ते बारावई ना રાજા વંમ અને રાણી ૩મા ના પુત્ર હતા. મરીને છઠ્ઠી નરકે ગયા
दुव्विहू. वि० [ द्विपृष्ठ] दुव्विणीय. विशे० [दुर्विनीत ]
यो 'दुव्विट्ठ'
દુર્વિનિત, ઉદ્ધત
दुव्विण्णाय विशे० [दुर्विज्ञात ]
ખોટી રીતે જાણેલ, જાણવાનું મુશ્કેલ दुव्विभज्ज. विशे० [दुर्विभाज्य ]
જેનો વિભાગ કરવો મુશ્કેલ છે તે,પરમાણું दुव्वियड. त्रि० [दुर्विवृत्त ]
વસ્ત્રરરિત, નગ્ન
दुव्वियड्डू. त्रि० [दुर्विदग्ध ]
અર્ધદગ્ધ એવો, દાદારીંગો
दुव्विसय त्रि० [दुर्विषय ] દુષ્ટ વિષય
दुव्विसह. त्रि० [दुर्विषह ]
आगम शब्दादि संग्रह
મુશ્કેલીથી સહન થાય તેવું दुव्विसोज्झ. त्रि० [दुर्विशोध्य ]
દુઃખે કરીને સમજાવવા યોગ્ય
दुसद्द. पु० [दुःशब्द ]
ખરાબ કે અપ્રિય અવાજ दुसमइय न० [ द्विसामयिक ] બે સમયનું
दुसमयद्विय न० [ द्विसमयस्थितिक ] બે સમયની સ્થિતિવાળું दुसमयट्ठिय न० [ द्विसमयस्थितिक ] જુઓ ઉપર दुसमयद्वितीय न० [ द्विसमयस्थितिक] જુઓ ઉપર दुसमयसिद्ध. पु० [ द्विसमयसिद्ध ]
જેને સિદ્ધ થયે બે સમય થયા હોય તે दुसमसुसमा स्त्री० [ दुष्षमसुषमा ]
અવસર્પિણીકાળનો ચોથો આરો અને ઉત્સર્પિણીનો ત્રીજો આરો જ્યાં દુઃખ વધારે અને સુખ ઓછું હોય તે કાળ दुसरीरि. पु० [द्विशरीरिन् ]
બે શરીરવાળો
दुसह पु० [दुःसह ]
દુઃખે કરીને સહન થાય તેવું
दुस्संचार. पु० [दुः संञ्चार ]
મુશ્કેલીથી ચાલી શકાય તેવું
दुस्संबोह. पु० [दुस्सम्बोध ]
જેનો બોધ કરાવવો મુશ્કેલ હોય તેવું
दुस्सण्णप्प. पु० [दुःसंज्ञाप्य ]
સમજાવવું મુશ્કેલ હોય તેવું
दुस्समदुस्समा स्त्री० [दुष्षमदुष्षमा ]
અવસર્પિણી કાળને છઠ્ઠો આરો-ઉત્સર્પિણીકાળનો પહેલો
આરો-એકાંત દુઃખ જ દુઃખના કાળ
મુશ્કેલીથી શુદ્ધિ કરી શકાય તેવું दुव्विहिय. पु० [दुर्विहित] ખરાબ રીતે કહેલ दुव्वुट्ठि. स्त्री० [दुष्ट] ખરાબ વરસાદ, માવઠું दुसंगहिय न० [ द्विसङ्गृहीत ) બમણું સંગ્રહ કરેલ
दुसण्णप्प. पु० (दुःसंज्ञाप्य]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
दुस्समदुस्समाकाल. पु० (दुष्णमदुष्यमाकाल ]
ઉપર જુઓ
दुस्समसुसमा स्वी० [दुष्यमसुषमा ]
भुखी दुसमसुसमा
दुस्समसुसमाकाल. पु० [दुष्षमसुषमाकाल] भुख दुसमसुसमा
Page 358
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
दुस्समा स्त्री० [दुष्षमा ]
અવસર્પિણી કાળનો પાંચમો અને ઉત્સર્પિણીકાળનો
બીજો આરો જેમાં એકાંત દુઃખ જ હોય તે કાળ दुस्समाकाल. पु० [दुष्षमाकाल] જુઓ ઉપર
दुस्समुक्किड न० / दुष्षमुत्कर्षित ] દુષમકાળે ઉત્કર્ષ પામેલ
आगम शब्दादि संग्रह
दुस्सहा. स्त्री० [दुशतधा ]
બસ્સો પ્રકારના (કુંશીલા
दुस्सरनाम न० [दुःस्वरनामन]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે અવાજ કર્કેશ-અપ્રિય
બંને
दुस्सह. पु० [दुःसह ]
દુઃખ કરીને સહ્ય
दुस्सहदुक्खावहविस पु० [दुःसहदुःखावहविष ] દુઃસહ અને દુઃખકારક ઝેર સમાન (કામવાસના) दुस्साहड. त्रि० [दुः संहत]
દુઃખે કરીને સ્વપ્ન
दुस्सिमिण न० (दुःस्वम)
ખરાબ સ્વપ્ન
दुस्सील. त्रि० [दुःशील ]
ખરાબ આચારવાળો, ખરાબ સ્વભાવવાળો दुस्सीस, पु० [दुःशीष्य ] દુષ્ટ શિષ્ય
दुस्सुय. विशे० [दुःश्रुत]
મિથ્યાશ્રુન
दुस्सेज्जा. स्त्री० [दुःशय्या ] દુઃખદાયક અસતિ
दुह. न० [दुःख] हुप, पीडा
दुह. धा० [दुःखय् ]
બે તરફથી दुहओखहा. स्त्री० [द्वितःखहा] બંને તરફથી, અંકુશા કારે दुहओचक्कवाल न० [ द्वितश्चक्रवाल]
બંને તરફનો ચક્રાવો
दुहओजण्णोवइय न० [द्वितोयज्ञोपवीत ]
બંને તરફની જનોઇ
दुहओनंतअ त्रि० [ द्वितोनन्तक ]
લંબાઇ-પહોળાઇમાં અનંત
दुहओपडागा. स्त्री० [ द्वितः पताका] બંને તરફની ધજા दुहओपलियंक. पु० [द्वतः पल्यंक]
બંને તરફનો પલંગ-આસન વિશેષ दुहओपल्हत्थिया. स्त्री० [द्वितः पर्यस्तिका ] બંને તરફના આસન વિશેષ दुहओलोग. पु० [ द्वितोलोक ]
બંને તરફનો લોક दुहओवंका, स्वी० [द्वितोवका ) બંને તરફ વાંક दुहओवत्त पु० [ द्वितआवर्त्त] એક બેઇન્દ્રિય જીવ
दुहंदुह. पु० [दुखदुख ]
खति हुआ हु६६६' शब्द ४२वो
दुहकर त्रि० [दुःखकर]
દુઃખને કરનાર
दुहगण. पु० [दुःखगण] દુઃખનો સમૂહ
दुहजीवि त्रि० [दुःखजीविन् ]
દુખ કરી જીવનાર
दुहट्ट. त्रि० [दुःखार्त्त ]
દુઃખથી પીડીત
દુઃખ આપવું दुहओ. अ० [द्विधा]
दुहट्ट. त्रि० [दुर्घट्ट] દુષ્કર, કઠિન
દ્વિધા, બે ભાગ, બે વિચારણા
दुहट्टिय त्रि० (दुःखार्तित ) દુઃખ વડે પીડિત
दुहओ. अ० [द्वितस् ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 359
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
दुहण. पु० [दुहण]
મુદ્ર-વિશેષ दुहण. पु० [दोहन]
દોહવું તે, દોહન કરવું તે दुहता. स्त्री० [दुःखता]
દુ:ખપણું दुहतो. अ० [द्वितस्]
બંને તરફથી, બે दुहतोखहा. स्त्री० [द्वितःखहा]
બંને તરફ અંકુશ આકારે રહેલ दुहतोनिसहसंठिय. न० [द्वितोनिषधसंस्थित]
બંને તરફ નિષધ-સંસ્થિત दुहतोलोग. पु० [द्वयलोक]
બંને લોક दुहतोवंका. स्त्री० [द्वितोवक्रा]
બંને તરફ વક્ર दुहत्त. पु० [दुःखात]
દુ:ખથી પીડિત दुहनाम, न० [दुःखनामन्]
જુઓ ઉપર दुहा. स्त्री० [द्विधा] દ્વિધા, બે પ્રકાર दुहाकय. न० [विधाकृत]
બે ભાગ કરાયેલ दुहावह. विशे० [दुःखावह]
દુ:ખદાયક दुहावास. पु० [दुःखावास] દુઃખના નિવાસરૂપ दुहि. पु० [दुःखिन्]
दुहप्पय. न० [दुःखप्रय]
દુઃખે કરીને दुहफास. न० [दुःखस्पर्श]
नो स्पर्श छ तवा (पुद्रत) दुहभाग. पु० [दुःखभाग]
દુઃખનો ભાગી दुहय. विशे० [दुर्भग]
या दुभग' दुहया. स्त्री० [दुःखता]
દુ:ખત્વ दुहविवाग. पु० [दुःखविपाक]
દુઃખ રૂપે પરિણમતા અશુભ કર્મ, દુઃખ વિપાક दुहसेज्ज. न० [दःखशय्या]
દુઃખદાયી વસતિ-જે ચાર ભેદે વર્ણાવાય છે दुहसेज्जा. स्त्री० [दःखशय्या]
दुहिय. विशे० [दुःखित]
દુ:ખી, શોકગ્રસ્ત दुहिया. स्त्री० [दुहिता]
દીકરી दुहिल. त्रि० [दुहिल]
દ્રોહ કરનાર दू. धा० []
વિહાર કરવો, ઉપતાપ કરવો दूइ. स्त्री० [दूति]
यो दुई दूइज्ज. कृ० [दुप] વિહાર કરતો, વિચરતો दूइज्जंत. कृ० [ट्ठयमाण]
વિહાર કરવો તે दूइज्जंतग. वि० [दुर्यन्तक] ભ૦ મહાવીરના પિતાના એક મિત્ર તે મોરાગ સંનિવેશમાં રહેતા હતા. ભ૦ મહાવીર તેના આશ્રમમાં રહેલા दूइज्जमाण. कृ० [द्रूयमाण]
વિહાર કરવો તે, વિચરતા दूइज्जित्तए. कृ० [द्रवितुम्] વિચરવા માટે दूइज्जित्ता. कृ० [द्रुत्वा]
વિહાર કરીને दूइपलास. न० [दूतिपलास]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 360
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
એક ઉદ્યાન
ખૂબ દૂર ગયેલ दूइपलासय. पु० [दूतिपलाशक]
दूरंगय. विशे० [दूरंगत] એક ઉદ્યાન
ખૂબ દૂર ગયેલ दूई. स्त्री० [दूती]
दूरंगतिय. विशे० [दूरंगतिक] જાસુસ સ્ત્રી
यो ‘दूरंगइय' दूई. स्त्री० [दूती]
दूरंदूर. विशे० [दूरदूर] આહાર વિષયક સોળ દોષમાંનો એક દોષ
અતિ દૂર दूतिपलासय. पु० [दूतिपलाशक]
दूरगति. विशे० [दूरगति] એક ઉદ્યાન
ઊંચી ગતિ, दूतिपिंड. पु० [दूतिपिण्ड]
दूरगतराग. विशे० [दूरतरक] ગૃહસ્થને સંદેશો પહોંચાડી આહાર પ્રાપ્ત કરવા રૂપ એક | અતિ દૂર ગૌચરી સંબંધિ દોષ
दूरप्पिय. त्रि० [दे०] दूभग. न० [दुर्भग]
દૂર દૂર ફેંકાવું यो 'दुभग'
दूरमूलं. विशे० [दूरमूलम्] दूभगनाम. न० [दुर्भगनामन्]
અનાદિનું नाम भनी ये टिना ये हाग्यपj पाय | दूरमोगाढ. पु० [दूरमवगाह] दूमक. त्रि० [दावक]
ઘણે નીચે સુધી અવગાહેલ દુ:ખ આપનાર
दूरसत्त. विशे० [दूरसत्व] दूमण. न० [दवन]
અલ્પસત્વ દુઃખી કરવું તે
दूरा. अ० [दूरात्] दूमिय. त्रि० [धवलित] ધોળું કરેલ,
दूरालइय. विशे० [दूरालगिक] दूमिय. त्रि० [दून]
મોક્ષગામી દુઃખી કરવું તે
दूराहड, न० [दूराहत] दूय. पु० [दूत]
દૂરથી લાવેલ સંદેશો પહોંચાડનાર
दूरूज्झिय. त्रि० [दूरुज्झित] दूयग. पु० [दूतक]
દૂરથી તોલ જુઓ ઉપર
दूरूवत्त. त्रि० [दुरूपत्व] दूर. त्रि० [दूर]
બેડોળરૂપ પણું ६२, साधे, छ, मोक्ष
दूवण. त्रि० [दूष्य] दूरओ. अ० [दूरतस्]
દૂર-ઉપસ્થિત દૂરથી
दूवण. त्रि० [दूष्य] दूरंगइय. विशे० [दूरंगतिक]
જેનો ઉપનય અઘરો છે તેવું દ્રષ્ટાંત સૌધર્માદિ વિમાનમાં જનાર, દૂર જનાર
दूस. न० [दूष्य] दूरंगत. विशे० [दूरंगत]
વસ્ત્ર, ચાદર
દૂરથી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 361
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
दूस. धा० [दूषय ]
દૂષિત કરવું
दूसंतर न० [ दृष्यन्तर ]
અન્ય વસ્ત્ર
दूसगणि. वि० [दूष्यगणिन् ।
यथार्थ लोहिच्च ना शिष्य
दूसण, न० [दूषण ]
કલમ
दूसपट्टपरिपूय त्रि० [दूषपट्टपरिपूर्ण] વસ્ત્રના પટ્ટથી ગાળેલ
दूसमदूसमय त्रिo द्रुष्यमदुष्षमज]
અવસર્પિણી કાળના છન્ન આરામાં જન્મેલ दूसमदूसमा स्वी० [दृष्यमदुष्षमा ]
दुखो 'दुस्समदुस्समा ' दूसमय त्रिo [ दूष्षमज ]
અવસર્પિણી કાળનના પાંચમાં આરામાં ઉત્પન્ન થયેલ
दुसमसुसमय त्रि० / दुष्षमसुषमज ]
અવસર્પિણીકાળના ચોથા કે ઉત્સર્પિણી કાળના ત્રીજા આરામાં જન્મેલ
दूसमसुसमा स्त्री० [दुष्षमसुषमा ]
हुथ्यो 'दुस्समदुस्समा'
दूसमा स्त्री० [दूष्षमा ] दुखो 'दुस्समा '
दूसय न० [ दृष्यक]
आगम शब्दादि संग्रह
વસ્ત્ર
दूसरनाम न० /दुःस्वरनामन्]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના વડે કર્કશ કે અપ્રીય અવાજ
પ્રાપ્ત થાય તે
दूसरयण न० [दूष्यरत्न ]
શ્રેષ્ઠ વસ્ત્ર
दूसह. विशे० [दुस्सह]
દુઃખે કરી સહન થાય તેવું
दूसिं. स्त्री० [दृष्य ]
दे. धा० [दा
આપવું देअड. पु० [दे०, दृतकार ]
એક જાતનો શિલ્પી
देउल न० [देवकुल]
દેવકુલ, દેવમંદિર
देउलिय. पु० [देवकुलिक ]
મંદિરની સંભાળ રાખનાર પુજારી
देत. पु० [ददत् ]
આપતો
देतित पु० [ददत्
આપતો
देज्ज. कृ० [देव]
દેવાયોગ્ય
देज्जमाण. कृ० [दीयमान ] આપવું તે
देय. त्रि० [देय ]
દેવા યોગ્ય
देयड. पु० [दे०, कृतिकार ]
એક જાતનો શિલ્પી
देयमाण. कृ० [ददत्] આપતો
देयर, पु० [देवर]
દીયર, દેવર
देव. पु० [देव]
દેવ, ભવનપતિ આદિ ચાર પ્રકારના દેવતા देव. पु० [देव]
એક સિદ્ધાચનન દ્વાર, એક વક્ષસ્કારપર્વત
स्वामी, राम, हेव, हेवद्वारनो अधियति, हेवनाम
,
खेड बीच प्रेम समुद्र, मेघ, प्रकाश, हेवाधिदेव, साधु, देव. पु० [देव]
પૂજ્ય ‘ભગવઇ’ સૂત્રનો એક ઉદ્દેશો
देव. पु० [देव]
તર્ક, છાસ
दूसिय त्रि० [दूषित ]
દૂષિત, દોષવાળું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
એ નામક એક દીપ
देव असण्णिआउय न० [दुवासंज्यायुष्]
Page 362
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દેવ-અસંજ્ઞીનું આયુષ્ય
देवकहकहग. पु० [देवकहकहक] देवई. वि० [देवकी
જુઓ ઉપર वसुदेव नी में पत्नी, वासुदेव कण्ह नी माता, तना७ | देवकाम. पु० [देवकाम] पुत्रोन हारगमेवीहवसुलसा-१ नेत्यां भूल हवही | દેવાંગનાનો સ્પર્શ-આદિ વિષયાભિલાષ ना हेवाथी इस वासुहेवेसाराधना रीसने मामा | देवीकिब्बिस. पु० [देवकिल्विष] पुत्र गजसुकमाल मोन्म थयो. वहीसने वसुदेव કિલ્વેિષ જાતિના દેવ, દેવની એક જાતિ बारावई नगरीनो ६२वा पता मृत्यु पाम्या. वही देवकिब्बिसिय. पु० [देवकिल्बिषिक] આગામી ચોવીસીમાં ૧૧માં તીર્થકર મુનિસુવ્રય થશે જુઓ ઉપર देवउक्कलिया. स्त्री० [देवोत्कलिका]
देवकिब्बिसियत्त. न० [देवकिल्बिषिकत्व] દેવતાની સભા
દેવમાં કિલ્બિસિકપણું देवउत्त. विशे० [देवोप्त]
देवकिब्किसियत्ता. स्त्री० [देवकिल्बिषिकता] દેવની ઉત્પન્ન થયેલ
જુઓ ઉપર देवउत्त. वि० [देवपुत्र
देवकुमार. पु० [देवकुमार] આગામી ચોવીસીમાં ઐરાવતક્ષેત્રમાં થનારા સોળમાં દેવ-કુમાર તીર્થકર
दुवकुमारिया. स्त्री० [देवकुमारिका] देवउल. न० [देवकुल]
દેવકુમારિકા દેવકુલ, દેવમંદિર
देवकुमारी. स्त्री० [देवकुमारी] देवंधकार. पु० [देवान्धकार ]
દેવકુમારી અંધકારનો સમૂહ,
देवकुरा. स्त्री० [देवकुरु] देवंधकार. पु० [देवान्धकार ]
મેરુ પર્વતની દક્ષિણ તરફનું એક યુગલિક ક્ષેત્ર તમસ્કાયનું પર્યાય નામ
देवकुरु. पु० [देवकुरु] यो पर देवंधगार. पु० [देवान्धकार ]
देवकुरुग. पु० [देवकुरुज] જુઓ ઉપર
દેવકુરુ ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન देवकज्ज. न० [देवकार्य]
देवकुरुदह. पु० [देवकुरुद्रह] દેવતાને યોગ્ય કાર્ય
એક દ્રહ देवकन्ना. स्त्री० [देवकन्या]
देवकुरुमहदुम. पु० [देवकुरुमहाद्रुम] દેવ-કન્યા
દેવકુરુમાં રહેલ મોટું વૃક્ષ देवकम्म. पु० [देवकर्मन्]
देवकुरुमहदुमवासि. त्रि० [देवकुरुमहाद्रुमवासिन] દેવતાને યોગ્ય કર્મ, પૂર્વે સાથે રહેલ દેવે નક્કી કરેલ
દેવકુરુ મહદ્ગમ નામના આવાસમાં રહેનાર ક્રિયા
देवकुरुय. पु० [देवकुरुज] देवकम्मविहि. पु० [देवकर्मविधि]
દેવકુરુ - ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન દેવતાના કાર્યનો પ્રકાર, વિચારવા માત્રના કાર્ય- देवकुल, न० [देवकुल] કારણરૂપ
यो देवउल' देवकहकह. पु० [देवकहकह]
देवकुलिक. स्त्री० [देवकुलिक] દેવનો કોલાહલ
દેવકુલિકા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 363
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
देवग. पु० [देव]
વ
देवगइ. स्त्री० [देवगति ]
हेव गति, नामकर्मनी खेड पेटा प्रकृति
देवगइय पु० [देवगतिक )
દેવતાની ગતિ પ્રાપ્ત કરેલ
देवगई. स्त्री० [देवगति ]
खो देवगड़ देवगण, पु० [देवगण ]
દેવોનો સમૂહ
देवगणियत्त न० [देवगणिकत्व)
દેવીરૂપે ગણિકાપણું
देवगति, स्वी० [देवगति]
खो 'देवगड़'
देवगतिनाम, न० [देवगतिनामन् ]
यो 'देवगइ' देवगतिपरिणाम. पु० [देवगतिपरिणाम ]
દેવ-ગતિ સંબંધિ પરિણામ વિશેષ देवगतिय पु० [देवगतिक ]
દેવનાની ગતિ સંબંધિ
देवगामि त्रि० [देवगामिन् ]
દેવલોકમાં જનાર
देवगुत्त-१ वि० ( देवगुप्त
आगम शब्दादि संग्रह
સૂત્રના જિર્ણોદ્ધારને બહુમાન્ય કરનાર એક વિદ્વાન
આચાર્ય
देवगुत्त-२ वि० [देवगुप्त
એક બ્રાહ્મણ તાપસ देवच्छंदग. पु० [देवच्छन्दक]
જિનેશ્વર ભગવંતનું આસનવિશેષ, દેવમૂર્તિબિરાજમાન
કરવાની પીઠ
देवच्छंदय पु० [देवच्छन्दक]
देवजीवणिज्ज न० [देवजीवनीय] દૈવી વન
देवजुइ. स्त्री० [देवद्युति] દેવની કાંતિ
देवजुति. [ देवद्युति]
દેવની કાંતિ
देवज्जुइ. स्त्री० [देवद्युति] દેવની કાંતિ
देवज्जुती. स्त्री० [देवद्युति] દેવની કાંતિ
देवट्ठाण न० [देवस्थान ] દેવનું સ્થાન
देवड्डि. स्त्री० [देवर्द्धि] દેવની ઋદ્ધિ देवड्डित्त. पु० [देवर्द्धिप्राप्त ] દેવતાની ઋદ્ધિને પામેલ એવા
देवत. न० [ दैवत ]
દેવપણું
देवतमस, न० [देवतमस् ]
દેવનો અંધકાર, તમસ્કાય देवतमिस, न० [देवतमिस्न ]
જુઓ ઉપર
देवता, न० [देवता] દેવતા, દેવ
देवत्त न० [देवत्व ]
દેવપણું
देवत्ता. पु० [देवता] દેવતા દેવ
देवदंसण न० [देवदर्शन ]
દેવનું દર્શન
देवदत्ता १ वि० देवदत्त
यंधानगरीनी खेड अक्षि, जिनदतपुत्त ने सागरपुत
સાથે તેણે ભોગ સુખ ભોગવેલ. મોરનીના ઇંડાના કથાનકમાં આ વાત આવે છે
देवदत्ता- २ वि० [देवदत्ता)
જુઓ ઉપર
देवजस वि० [देवयशस्]
ભદિલપુરના ગાથાપતિ નાના અને સુમસા નો પુત્ર ભ
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લઈ શત્રુંજયે મોક્ષે ગયા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 364
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ચંપાનગરીની એક ગણિકા, જેની સાથે લલિતા
देवदालीपुप्फ. पु० [देवदालीपुष्प] ગોષ્ઠીમંડળીના પાંચ પુરુષોને કામભોગ ભોગવતા જોઈ
| દેવદાલી- નામક વેલના ફૂલ સુમતિયા એ પાંચ પુરુષની પત્ની થવાનું નિદાન देवदिन्न. वि० [देवदत्त કરેલ
રાજગૃહના સાર્થવાહ “ધન-' અને મહુવા નો પુત્ર, જેને देवदत्ता-३. वि० [देवदत्ता
વિનય ચોરે લુંટીને મારી નાંખેલ, કથા જુઓ ‘પન-’ રોહીતક નગરના ગાથાપતિ તર અને બ્લસિટી ની | વહીવ. પુo [કેવદ્વીપ) પુત્રી જેના લગ્ન ત્યાંના રાજકુમાર પૂસનંતિ સાથે થયેલા, | એ નામક એક દ્વીપ તેણીએ તેની સાસુ વાળી સિરિયી ને મારી નાંખેલ, જેથી | વહીવન. પુo [કેવદ્વીપw] પૂરનંદ્ધિ રાજાએ તેણીને મારી નાંખવા આજ્ઞા કરેલ. દેવદ્વીપ સંબંધિ પૂર્વભવમાં તે સુપ્રતિષ્ઠ નગરના સિંહસેન રાજાનો જીવ | રેવ૬૯મી. સ્ત્રી વિહુન્fમ] હતો જેણે તેની ૪૯૯ પત્ની અને તેઓની ૪૯૯ માતાને
એક વાદ્ય મારી નાખેલ
देवदुंदुहि. स्त्री० [देवदुन्दुभि] देवदत्ता-४. वि० [देवदत्ता
એક વાદ્ય ઉજ્જૈનીની મુખ્ય ગણિકા, તેની માતા તેને ધનાઢ્ય
देवदुहदुहग. पु० [देवदुहदुहक] સાર્થવાહ નયન ને પસંદ કરવાનું કહેતી હતી પણ તે
દેવતાનો દુહદુહક એવો શબ્દ-વિશેષ મૂવૅવ ને ચાહતી હતી. અંતે તેણીના લગ્ન મૂત્રદેવ
देवदुग्गई. स्त्री० [देवदुर्गति] સાથે થયા
અધમ દેવને આશ્રીને દેવની દુર્ગતિ થવી તે देवदत्ता-५. वि० [देवदत्ता
દેવદૂલ. ૧૦ કેિવદ્ર] વીતીભય નગરના રાજા દ્વાચન ની પત્ની (રાણી)
| દિવ્ય વસ્ત્ર vમાવતી ની એક કુશ્વાદાસી. રાણીના મૃત્યુ બાદ તેણીએ | કેવકૂસંતરિક. ૧૦ વિદ્વાન્તરિત] ભ૦ મહાવીરની જીવિત પ્રતિમાની ભક્તિ કરી. ગાંધારનો | દિવ્ય વસ્ત્રને આંતરે કોઈ શ્રાવક તે પ્રતિમાજીની પૂજા કરવા આવેલ તેણે
વાર. ૧૦ વિદ્વાર] તેવતા ને ઇચ્છાપૂર્તિ ગુટીકા આપેલ, જેના પ્રભાવે તેણી
જુઓ લૅવવાર સુંદર બની ગઈ. રાજા બ્લોગ ની રાણી બની. તેનું
देवद्दीवग. पु० [देवद्वीपक] બીજું નામ ગુનિયા હતું
જુઓ ‘કેવીવ" देवदत्ता-६. वि० [देवदत्ता
देवनिकाय. पु० [देवनिकाय] એક ગણિકા જેને ગમે તેવો ઉમદા અને ધનિક પુરુષ પણ
દેવોનો સમુદાય સ્વભાવથી પસંદ ન હતો. છતાં તે એક સાર્થવાહ પ્રત્યે
દેવપન. ૧૦ વિપ્રવક્વનન] આકર્ષાયેલી
સ્તુતિ-પાઠક દેવ-વિશેષ ટેવતાર. ૧૦ વિદ્વાર)
देवपडिक्खोभ. पु० [देवप्रतिक्षोभ] એક સિદ્ધાયતનનું દ્વાર
દેવતાને ક્ષોભ પમાડનાર-તમસ્કાય ટેવતારુ. ૧૦ વિદ્રો]
देवपीरसा. स्त्री० [देवपीरषद] વૃક્ષ-વિશેષ
દેવોની સભા देवदाली. स्त्री० [देवदाली]
देवपलिक्खोभा. स्त्री० [देवपरिक्षोभा] એક બહુજીવવાળી વેલ
જુઓ કેવ-ડિવોમ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 365
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
देवपवेसणय. पु० [देवप्रवेशनक]
દેવગતિમાં પ્રવેશ કરનાર જીવ देवपव्वत. पु० [देवपर्वत]
એક પર્વત देवपव्वय. पु० [देवपर्वत]
એક પર્વત देवपुरोहित. पु० [देवपुरोहित]
દેવોમાં પુરોહિત રૂપ-એક દેવ વિશેષ देवफलिह. पु० [देवपरिघ]
દેવને ભોગળ રૂપ-તમસ્કાય વિશેષ देवफलिह. पु० [देवपरिघ]
આઠ કૃષ્ણરાજીમાંની એક देवफलिहा. स्त्री० [देवपरिघा]
જુઓ ઉપર देवब्भूय. त्रि० [देवभूत]
દેવસ્વરૂપ देवभद्द. पु० [देवभद्र]
દેવદ્વીપના અધિપતિ देवभव. पु० [देवभव]
દેવનો ભવ देवभवत्थ. पु० [देवभवस्थ]
દેવભવમાં રહેલ देवमइ. स्त्री० [देवमति]
દેવની બુદ્ધિ देवमहाभद्द. पु० [देवमहाभद्र]
દેવદ્વીપનો અધિપતિ देवमहावर, पु० [देवमहावर]
દેવ નામના સમુદ્રના અધિપતિ દેવ देवय. पु० [देवता]
દેવતા, દેવ देवय. न० [दैवत]
દેવ સંબંધિ, દેવસ્વરૂપ देवयभूय. न० [दैवतभूत]
દેવ સ્વરૂપ देवया. स्त्री० [देवता]
દેવતા देवर. पु० [देवर]
દીયર देवरइ. वि० [देवरति સાકેતનગરનો રાજા, પોતાની રાણીમાં અતિ આસક્ત હતો, પરીણામે નદીમાં ડૂબી મર્યો देवरण्ण. न० [देवारण्य]
દેવતાનું અરણ્ય देवरमण. न० [देवरमण]
એક ઉદ્યાન देवराय. पु० [देवराज]
દેવરાજા-ઇન્દ્ર देवरूव. न० [देवरूप]
દેવસમાન देवलासुअ. वि० [देवलासुत] Godनाना 25 २।०. तनी पत्नी अनुरतालोयणा भने अद्धसंकासा नाम पुत्री हती. अनुमतिया तनी हसी હતી. રાજાને માથામાં સફેદ વાળ દેખાતા તેણે તેના નોકર સાત સહિત સંસારનો ત્યાગ કર્યો देवलोग. पु० [देवलोक]
દેવલોક, સ્વર્ગ, દેવોનું નિવાસ સ્થાન देवलोगपरिग्गह. पु० [देवलोकपरिग्रह]
દેવ દ્વારા ગ્રહણ કરેલ देवलोगभूय. त्रि० [देवलोकभूत]
દેવલોકરૂપ देवलोय. पु० [देवलोक] मी 'देवलोग' देववर. पु० [देववर]
દેવ સમુદ્રના અધિપતિ દેવ देववरवहू. स्त्री० [देववरवधू]
દેવતાની પટ્ટરાણી देववायग. वि० [देववाचका
वाय दूसगणि ना शिष्य नंदीसुत्र नाता देवविमान. पु० [देवविमान]
દેવતાનું વિમાન देववूह. पु० [देवव्यूह]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 366
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવતાના સંગ્રામની રચનારૂપ તમસ્કાયનું એક નામ
देवसंघाय पु० [देवसङ्घात ]
દેવનો સમૂહ ટેવસળત્તિ, સ્ત્રી [વસંજ્ઞપ્તિ]
દેવતાના પ્રતિબોધી લીધેલ દીક્ષા देवसन्निवाय, पु० [देवसन्निपात]
દેવ સમૂહનું મિલન
देवसमनय वि० [देवश्रमणक]
आगम शब्दादि संग्रह
અચલગ્રામનો એક ગાથાપતિ, સુરત્ત્વ વગેરે સાથે દીક્ષા
લીધી
देवसमवाय. पु० [देवसमवाय ]
દેવોનું ભેગા થવું તે
વૈવસમિતિ, સ્ત્રી [વસમિતિ]
દેવોની સમિતિ
देवसमुदय. पु० [देवसमुदय ]
દેવ-સમુદય
देवसमुद्दग. पु० [देवसमुद्रक]
એક સમુદ્ર ટેવસમ્મ. વિ૦ વેિવશર્મનો
એરવત ક્ષેત્રના આ ચોવીસીના અગિયારમાં તીર્થંકર,
તેનું બીજું નામ ટ્રેવસેન પણ છે
देवसम्म २. वि० [देवशर्मन्]
એક બ્રાહ્મણ કે જે વૃદ્ઘ ની પત્ની વચ્ન સાથે પ્રેમમાં હતો
देवसयणिज्ज न० [देवशयनीय ]
દેવોની શય્યા
देवसयसहस्सीर. पु० [देवशतसहस्नेश्वर ]
એક લાખ દેવતાના સ્વામી
અસિસ. વિશે લેનના
દેવ
ટેવસિખાય. વિશે૦ [àવસ્નાત] દેવ
ટેવસિય. ત્રિ વિસિ]
દિવસ સંબંધિ
देवसिय डिक्कमण न० [दैवसिकप्रतिक्रमण ]
દિવસ સંબંધિ પ્રતિક્રમણ देवसेन - १ वि० [देवसेन]
શ્રેણિકના જીવના ભાવિ તીર્થંકરપણાનું એક નામ, જેનું બીજું નામ મત્તાપામ અને વિમનવાદન પણ છે देवसेन - २. वि० [देवसेन]
ગોશાળાના આગામી ભવનું નામ. જે મહાપડમ અને
વિમલવાન એવા બે નામે પણ પ્રસિદ્ધ છે
देवसोक्ख न० [देवसौख्य ]
દેવતાનું સુખ
देवस्सुय. वि० [देवश्रुत]
ભાવિ ચોવીસીમાં થનાર છઠ્ઠા તીર્થંકર કે જે ત્તિય નો જીવ છે. તે વૈવત્ત નામે પણ ઓળખાય છે
देवाअभियोग. पु० [ आभियोग्य देव]
આભિયોગિક દેવો, દેવતાની એક જાત વૈવાજીવ, ન ટેવાવુy/
દેવતાનું આયુ ટેવાતયત્તા. સ્ત્રી [હેવાયુતા] દેવનું આયુષ્યપણું
देवातिदेव पु० [देवातिदेव ]
દેવાધિદેવ તીર્થંકર ભગવાન
देवाधिदेव पु० [देवाधिदेव ]
દેવાધિદેવ દેવોના પાંચ ભેદમાંનો એક ભેદ देवानंदा, बि० (देवानन्दा
માહણકુંડ ગ્રામના જન્મવત્ત બ્રાહ્મણની પત્ની, ભ મહાવીર જેની કુક્ષીમાં પહેલા અવતરેલા તેણી શ્રમણોપાસિકા બની, એક વખત ભુ મહાવીરના વંદનાર્થે ગયા (વંદનગમનનું સુંદર વર્ણન છે)ધર્મ સાંભળી, દીક્ષા લઈ મોક્ષે ગયા.
देवानुपुव्विनाम न० [देवानुपूर्विनामन् ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયથી જીવ સીધો જ દેવગતિમાં જાય
ટેવાનુમાન. પુ૦ [લેવાનુંમાળો
દેવનું સામર્થ્ય
ટેવાનુમાય. પુ૦ [લેવાનુમાĪ] દેવનું સામર્થ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 367
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
देवानुभाव. पु० [देवानुभाव]
દેવનું સામર્થ્ય देवासुर. पु० [देवासुर]
દેવ અને અસુર देवासुरसंगाम. पु० [देवासुरसङ्ग्राम]
દેવ અને અસુરનો સંગ્રામ-યુદ્ધ देवाहिदेव. पु० [देवाधिदेव]
सो 'देवातिदेव देवाहिय. पु० [देवाधिप]
દેવતાનો અધિપતિ-ઇંદ્ર देवाहिव. पु० [देवाधिप]
જુઓ ઉપર देवाहिवइ. पु० [देवाधिपति]
જુઓ ઉપર देविंद. पु० [देवेन्द्र]
દેવોનો ઇન્દ્ર देविंदचक्कवट्टित्त. न० [देवेन्द्रचक्रवर्तित्व]
દેવેન્દ્ર ચક્રવર્તીપણું देविदत्त. न० [देवेन्द्रत्व]
દેવેન્દ્રપણું देविंदत्ता. स्त्री० [देवेन्द्रता]
દેવેન્દ્રપણું देविंदत्थय. पु० [देवेन्द्रस्तव]
એ નામનું એક (પ્રકીર્ણક) આગમસૂત્ર देविंदथय. पु० [देवेन्द्रस्तव] यो पर देविंदोग्गह. पु० [देवेन्द्रावग्रह]
ઇન્દ્રની આજ્ઞા કે અવગ્રહ અનુજ્ઞા देविंदोववाय. न० [देवेन्द्रोपपात]
એ નામનું એક (કાલિક) આગમસૂત્ર देविड्डि. स्त्री० [देवर्द्धि]
દેવની ઋદ્ધિ देवित्त. न० [देवीत्व]
દેવીપણું देविल. पु० [देविल] એક પ્રાચીનની ઋષિ
देविल. वि० [देविल]
એક અન્યતીર્થિ સાધુનું લઘુ દ્રષ્ટાંત देविलासत्त. वि० देविलासत्व]
हुमो देवलासुय' देवी-१. वि० [देवी
मा सवसपिएम सरतक्षेत्रमा शम यवता हरिसेण ની પત્ની देवी-२. वि० [देवी
सढारमा तीर्थं४२ ० 'अर' ३४सातमा यवताए। છે તેની માતા देवी. स्त्री० [देवी]
દેવી, દેવાંગના, રાજાની મુખ્ય રાણી देवुक्कलिया. स्त्री० [देवोत्कलिका]
દેવતાની સભા देवुज्जोय. पु० [देवोद्योत]
દેવતાનો પ્રકાશ देवुत्तरकुरुवंसपसूय. त्रि० [देवोत्तरकुरुवंशप्रसृत]
દેવકુરુ કે ઉત્તરકુરુવંશમાં ઉત્પન્ન देवुद्देसय. पु० [देवोद्देशक]
જીવાજીવાભિગમ સૂત્રનો એક ઉદ્દેશક देवेसर. पु० [देवेश्वर]
દેવોનો સ્વામી, ઇંદ્ર देवेसरवंदिय. पु० [देवेश्वरवन्दित]
ઇન્દ્ર વડે વંદન કરાયેલ એવા (અરિહંત) देवोद. पु० [देवोद]
એક સમુદ્ર देवोदग. पु० [देवोदक]
જુઓ ઉપર देस. पु० [देश] દેશ, જનપદ, એક માપ-વિશેષ પ્રદેશ, દેશવિરતિ ગુણ
સ્થાનક, અંશ, સ્થૂળ देसंत. पु० [देशान्त]
દેશનો અંત-છેડો देसंतर. न० [देशान्तर] દેશાંતર, એક દેશથી બીજા દેશમાં જવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 368
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
देसकहा. स्त्री० [देशकथा]
દેશના આચાર-વિચાર આદિની કથા કરવી તે देसकाल. पु० [देशकाल]
દેશ-કાળ, સ્થળ-સમય અનુસાર देसकालण्ण. त्रि० [देशकालज्ञ]
દેશકાળને જાણનાર, देसकालण्णता. स्त्री० [देशकालज्ञता]
દેશ-કાળને જાણવાપણું देसकालण्णया. स्त्री० [देशकालज्ञता]
જુઓ ઉપર देसग. पु० [देशक]
ઉપદેશક, પ્રરૂપક देसग्ग. न० [देशाग्र]
દેશનો અગ્રભાગ देसच्चाइ. त्रि० [देशत्यागी ]
દેશનો-જન્મભૂમિનો ત્યાગ કરનાર देसच्छंदकहा. स्त्री० [देशच्छन्दकथा]
ગમ્યાગમ્ય વિભાગ સંબંધિ કથા देसजई. पु० [देशयति]
શ્રાવક, દેશ વિરત देसण, न० [देशन]
કથન, ઉપદેશ, પ્રરૂપણા देसदेस. पु० [देशदेश]
સો હાથ પ્રમાણ જમીન देशधम्म. पु० [देशधर्मदेसनय]
શ્રાવકધર્મ, દેશ-વિરતિ ધર્મ देसनय. पु० [देशनक]
પ્રરૂપક, કથન કર્તા देसनेवत्थकहा. स्त्री० [देशनेपथ्यकथा]
દેશના સ્ત્રી-પુરુષના વસ્ત્રાદિ સંબંધિ કથા देसपंत. न० [देशप्रान्त]
દેશનો કોઇ હિસ્સો देसबंध. पु० [देशबन्ध]
એક દેશે બંધ થાય તે देसभाग. पु० [देशभाग]
દેશનો ભાગ-પ્રદેશ देसभाय. पु० [देशभाग]
જુઓ ઉપર देसमाण. धा० [दिशत्]
દેખાડતો देसय. पु० [देशक]
દેશના આપનાર देसराग. न० [दे०]
કોઇ દેશ-વિશેષ પ્રસિદ્ધ વસ્ત્રની જાતિ देसवासि. पु० [देशवासिन्]
દેશમાં રહેનાર, देसवासि. पु० [देशवासिन्]
એક દેશમાં વરસનાર મેઘ देसविकप्पकहा. स्त्री० [देशविकल्पकथा]
દેની પેદાશ સંબંધિ કથા કરવી તે देसविरइ. स्त्री० [देशविरति]
અણુવ્રત સ્વીકાર, શ્રાવકપણું देसविरय. पु० [देशविरत]
શ્રાવક, અમુક અંશે પાપથી નિવૃત થયેલ देसविराहिय. त्रि० [देशविराधक]
એક દેશ-વિરાધના કરનાર देसविहिकहा. स्त्री० [देशविधिकथा]
દેશની રીતભાત સંબંધિ કથા કરવી देसाधिवति. पु० [देशाधिपति]
દેશનો અધિપતિ-રાજા વગેરે देसारक्खिय. पु० [देशारक्षित]
દેશનો અધિકારી देसाराहय. पु० [देशाराधक]
કંઇક અંશે આરાધના કરનાર, શ્રાવક देसावकासिय, न० [देशावकासिक] દિશાઓ આદિની મર્યાદારૂપ શ્રાવકનું એક વ્રત देसावगासिय. न० [देशावकासिक]
જુઓ ઉપર देसावगासिय. न० [देशावकासिक] જુઓ ઉપર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 369
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह देसावयासिय. न० [देशावकासिक]
देह. धा० [दृश्] જુઓ ઉપર
જોવું, અવલોકન કરવું देसि. विशे० [देशिन]
देहंत. कृ० [पश्यत्] દેશમાં જન્મેલ
જોતો, અવલોકતો देसिअ. पु० [देशिक]
देहंतर. न० [देहान्तर] यो 'देसग'
શરીરની એક અવસ્થા देसिक्क. पु० [देसिक्क]
देहंबलिया. स्त्री० [देहवलिका] એક દેશ
ભિક્ષાવૃત देसितव. त्रि० [देशितवत्]
देहदुक्ख. न० [देहदुःख] દર્શાવેલ, નિરપેલ
શરીરની પીડા देसिय. पु० [देशिक]
देहधारि. पु० [देहधारिन्] ઉપદેશ કરનાર
શરીરધારી देसिय. त्रि० [देशित]
देहपलोयण. न० [देहप्रलोकन] દેખાડેલ, ઉપદેશેલ, મોટા ક્ષેત્રમાં વિસ્તાર પામેલ,
અરીસાદિમાં શરીરને જોવું તે પ્રતિપાદન કરેલ
देहमाण. कृ० [पश्यत्] देसिय. त्रि० [दैवसिक]
જોતો, અવલોકતો દિવસ સંબંધિ
देहवास. पु० [देहवास] देसी. स्त्री० [देशी]
શરીરમાં વસવું તે દેશમાં ઉત્પન્ન
देहि. पु० [देहिन्] देसीभासा. स्त्री० [देशाभाषा]
દેહધારી, આત્મા દેશની ભાષા
देहिय. कृ० [दृष्ट्वा ] देसूण. विशे० [देशोन]
જોઇને કંઇક ઓછું
दोउड. पु० [द्वैपुड] देसूणग. विशे० [देशोनक]
usवाली (संथा) કંઇક ઓછું
दोकिरिय. पु० [वैक्रिय] देसेमाण. कृ० [दिशत्]
એક સમયે એક જીવ બે ક્રિયા કરે તેવું માનનાર એક દેખાડતો
નિહ્નવ देसोण. विशे० [देशोन]
दोखंडीकाऊणं. कृ० [द्विखण्डकृत्वा] કંઇક ઓછું
બે ખંડ-ટુકડા કરીને देसोहि. पु० [देशावधि]
दोगच्च. न० [दौर्गत्यहर] એક દેશે અવધિજ્ઞાન
દરિદ્રતા देह. पु० [देह]
दोगच्चहर. त्रि० [दौर्गत्यहर] શરીર, શરીરના ચિન્હ,
દુર્ગતિને હરનાર देह. पु० [देह]
दोगिद्धिदसा. स्त्री० [द्विगृद्धिदशा] એક પિશાચનું નામ
એ નામક એક આગમસૂત્ર-અધ્યયન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 370
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
दोछि विशे० [जुगुप्सिन् જુગુપ્સા ધુણા કર્યા दोगुंदा, पु० [दोगुन्दक /
ઘણી ક્રીડા કરનાર-એવા દેવતાની એક જાતિ
दोग्गइ. स्त्री० [दुर्गति]
ખરાબ ગતિ, નરકાદિ ગતિ
दोग्गइगामि पु० [दुर्गतिगामिन् ]
દુર્ગતિમાં જનાર
दोग्ाइपंथदायण त्रि० [दुर्गतिपन्थदायक ]
દુર્ગતિનો માર્ગ દેનાર
दोग्गति, स्त्री० [दुर्गति ]
यो 'दोग्ग'
दोग्गतिगामि पु० [दुर्गतिगामिन् ।
દુર્ગિતમાં જનાર
दोच्च विशे० [ दौत्य ]
દૂતપણું
दोच्च न० [हिस
બે વખત
दोच्चसमोसरण न० [ द्वितीयमवसरण] બીજ સમવસરણ
दोज्न विशे० [दोहा)
દૂધ દેવું તે दोण. [ द्रोण]
એક માપ, વિશેષ નામ
दोण, वि० [द्रोणा
વાવર ના સ્વયંવરમાં તેને ઉપસ્થિત રહેવા નિમંત્રણ મળેલ
दोणपाग. पु० [द्रोणपाक]
દ્રોણ પ્રમાણ ધાન્યની બનેલ રસોઇ
दोणपाय. पु० [द्रोणपाक]
જુઓ ઉપર
दोणमारी. स्त्री० [ द्रोणमारी] દ્રોણમાં થયેલ મરકી
आगम शब्दादि संग्रह
दोणमुह. न० [द्रोणमुख ]
બંદર કાંઠો
दोणमुहपह. पु० [द्रोणमुखपथ ]
બંદર કાંઠાનો માર્ગ, જળસ્થળ યુક્ત માર્ગ
दो मुहमह. पु० [द्रोणमुखमह]
બંદર કાંઠાનો મહોત્સવ दोणमुहवह पु० [द्रोणमुखवध] બંદરકાંઠા પાસે હિંસા
दोणी. स्त्री० [द्रोणी ] નૌકા, નાવ दोणीय. पु० [द्रोणिक] એક માપ વિશેષ
दोहं न० [दोहं]
બંનેને
दोधार विशे० [द्वाधार ]
બે ધારવાળું दोधारच्छेयण, न० [ द्विधारच्छदत]
બે ધારી તલવાર વડે છેદવું તે दोफग्गुणी, स्वी० [ द्विफाल्गुनी ]
બે ફાલ્ગુની પૂર્વા ફાલ્ગુની, ઉત્તરાફાલ્ગુની નક્ષત્ર
दोब्बल न० [दुर्बल]
દુબળાપણું, કમજોરી
दोब्बलिय न० [दोर्बल्य)
દુબળાપણું
दोभग्ग न० [दौर्भाग्य ] દુર્ભાગ્ય
दोभागकर न० [दुर्भागकर )
બોતેર કળમાંની દૌભાંડ્યકર નામની એક કળા
दोमनसिया. स्त्री० [दोर्मनस्थिका ]
શોકગ્રસ્ત
दोमनस्स न० [दोर्मनस्स)
વૈમનસ્ય, દ્વેષ
दोमास. पु० (द्विमास]
બે મહિના
दोमासिय त्रि० (द्वमासिक ]
બે માસ સંબંધિ, બે માસનું તપ-ઉપવાસ કરવા તે दोमासिया. स्त्री० [द्वैमासिकी]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
Page 371
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ભિક્ષુની બીજી પ્રતિમા-વિશેષ
दोसनिग्घायणविनय. पु० [दोषनिर्घातन-विनय] दोर. पु० [दवरक]
દોષનો નાશ કરવા રૂપ વિનય દોર, તાંતણો
दोसनिस्सिया. स्त्री० [दोषनिश्रिता] दोरज्ज. न० [द्विराज्य]
એક પ્રકારનો મૃષાવાદ બે રાજય
दोसपडिवत्ति. स्त्री० [दोषप्रतिपत्ति] दोला. स्त्री० []
દોષની પ્રાપ્તિ ચાર ઇન્દ્રિયવાળો જીવ
दोसपूरिया. स्त्री० [दोषपूरिका] दोवई. वि० [द्रौपदी
અઢારલિપીમાંની એક લિપી-વિશેષ पंथालना पिलपुरना । दुवय सने राएचुलणी | दोसप्पकाम. त्रि० [दोषप्रकाम] नी पुत्री पूर्वमवीमा नागसिरि परंपराये सकमालिया | જેમાં ઘણાં દોષ હોય તે ३ उत्पन्न थने पछी हवला४७ दोवई ३३४न्मी, | दोसबंध. पु० [द्वेषबन्ध] તેણીએ સ્વયંવરમાં યુધિષ્ઠિર આદિ પાંચ પાંડવોને પતિ | ક્રોધ અને માનરૂપ દ્વેષ વડે થતો કર્મબંધ રૂપે પસંદ કરેલ, તેણીનું અપહરણ થયું, વાસુદેવ શ્રેષ્ઠ | दोसबंधन. न० [द्वेषबन्धन] એ છોડાવી, છેલ્લે તેણે સુવ્રતા આર્યા પાસે દીક્ષા લીધી. દ્વેષ રૂપ બંધન-કર્મબંધનું કારણ બ્રહ્મલોકે દેવરૂપે ઉત્પન્ન થઈ
दोसमइय. विशे० [दोसमय] दोवारिय. पु० [दौवारिक]
દોષયુક્ત દ્વારપાળ
दोसवज्जिय. त्रि० [दोषवर्जित] दोवारियभत्त. न० [दौवारिकभक्त]
દોષ રહિત દ્વારપાળ માટેનું ભોજન
दोसवत्तिया. स्त्री० [द्वेषप्रत्यया] दोस. पु० [दोष]
દ્વેષથી કરાતી ક્રિયા દોષ, દૂષણ અવગુણ
दोसविप्पमुक्क. त्रि० [दोषविप्रमुक्त] दोस. पु० [द्वेष]
દોષથી મુક્ત થયેલ-મુકાયેલ અપ્રીતિ, દ્વેષ
दोसविसवल्लरी. स्त्री० [दोषविषवल्ली] दोसऊरिया. स्त्री० [दोषपूरिका]
દોષરૂપી ઝેરની વેલ અઢારલિપીમાંની એક લિપી-વિશેષ
दोसाण्ण. न० [दोषन्न] दोसगब्भ. न० [दोषगर्भ
વાસી ખોરાક દોષ ગર્ભિત
दोसाययण. न० [दोषायतन] दोसण्णु. पु० [दोषज्ञ]
દોષનું ઘર દોષનો જાણકાર
दोसिण. विशे० [दे०] दोसदंसि. त्रि० [दोषदर्शिन]
6$, वासी દોષ જોનાર
दोसिणा. स्त्री० [दे०, ज्योत्स्ना] दोसदूषण. न० [दोषदूषण]
જ્યોસ્ના, કાંતિ, ચંદ્રલેશ્યા પોતાના દોષની નિંદા કરવી
दोसिणापक्ख. पु० [दोसिणापक्ष] दोसदोसिल्लकलिय. त्रि० [द्वेषदोसिल्लकलित]
શુકલપક્ષ દ્વેષ-દોષથી યુક્ત
दोसिणाभा. स्त्री० [दे०, ज्योत्स्नाभा]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 372
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂર્ય-ચંદ્રની અગ્રમહિષી दोसिणालक्खण न० [दोसिणालक्षण]
જ્યોત્સ્નાલક્ષણ, ચંદ્રલેશ્યા-લક્ષણ
दोसिनाभा. वि० [ ज्योत्सानाभा]
મથુરા નગરીના એક ગાથાપતિની પુત્રી, ભ॰ પાર્ક પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ ચંદ્રની અગ્રમહિષી બની
ટોસિય, ત્રિ૦ [ફૌષ્યિ]
કાપડીય
दोसियसाला. स्त्री० [दौष्यिकशाला]
કાપડ વેચવવાની જગ્યા
ટોમીન, ૬૦ ટ્રેઝીઝે ત
વાસી, ટાઢું, રાત્રે રાખી મુકેલ અન્ન
ટોસ્ફિય. ત્રિ॰ [zૌષ્યિન]
કાપડીયો
ડો. પુ ો; }
કપટ,
પોર. પુ॰ { }
વૈરબુદ્ધિ રાખી અપકાર કરવો તે
ટોક. ૧૦ {{}
દુર્ભાગ્ય
ટોન. ૧૦ લો
દૂધ દોહવાનું વાસણ
નો
ગર્ભવતી સ્ત્રીને ગર્ભના પ્રભાવે થતી ઇચ્છા-વિશેષ પોકારા. શ્રી હિરારે
બે ધારી તલવાર વડે છેદવું તે दोहाराच्छेयण न० (द्विधाराच्छेदन)
ફોન.
आगम शब्दादि संग्रह
બે ધારી તલવાર વડે છેદવું તે
બ્રુહ. થા૦ [બા+] સવાર થયું गृहमाण. कृ० ( आरोहत् ) સવાર થતો
get. ho {}} સવાર થઈને
ઢૂંઢ. ૦ [મારુā]
સવાર થયેલો
થંત, ત્રિ॰ [ધ્માત]
અગ્નિ આદિથી તપાવેલ,
થંત. ત્રિ [ખાત]
નિર્મલ કરેલ धंतधोय. न० [ ध्मातधौत]
અગ્નિથી તપાવીને સાફ કરેલું धंतधोयरुप्पपट्ट न० [ध्यातधीतरूप्यपट) અગ્નિથી તપાવી સાફ કરેલ ચાંદીનો પટ્ટ धंतपुव्व. पु० [ ध्मातपूर्व ]
પૂર્વે નિર્મલ કરેલ
પંચ. To sir} નાશ કરવો धंसिया. कृ० [ध्वंसयित्वा ] નાશ કરીને
ધન. વિશે (àર બી રહેલા
થાપાથ. વિશે૦ [0]
ધગધગતા
धगधगाइय विशे० [ धगधगायित ]
ધક ધક અવાજ કરતો, સળંગ બળનો એવો ઘદ્રષ્ણુન, વિજ્ઞાન
પાંચાલના કંપિલપુરના રાજા ટુવય અને રાણી ચુતની ના પુત્ર અને મોવર્ડ ના ભાઈ, કથા જુઓ 'વાવરું ઘટ્ટારિય. પુ૦ [ધૃષ્ટા]
નિર્લજ્જ શત્રુ થળ૪. વિશે૦ [ઘના]
ધન વડે સમૃદ્ધ નિ. સ્ત્રી [પ્રાળિ]
[ ધ ]
અસંતોષ, લોભી પ્રકૃતિ
unfhu. ત્રિ (એ
મજબુત, કઠિન, દ્રઢ, ગાઢ
પળિયું. ૬૦ [ટ્રે]
અતિશય, ઘણું જ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 373
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જિયવંથUMવદ્ધ. ૧૦ [funયજૂનો
થન-૮. વિ. [૧] મજબુત બંધને બાંધેલ
ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠ નગરો સાર્થવાહ, ભ૦ રૂસમ નો પૂર્વભવનો घणियबद्ध. पु० [घणियबद्ध]
જીવ, તેણે તેના સાર્થમાં સાધુઓને શુદ્ધ આહારદાન કરેલ મબજુત બાંધેલ
થન-૧. વિ[૬] धत्तर?. पु० [धार्तराष्ट्र]
ચંપાનગરીનો એક ધનાઢ્ય સાર્થવાહ કાળા મુખ અને કાળા પગવાળો એક જાતનો હંસ ઘન-૨૦. વિ. [૬] થન. ૧૦ [ઘનો
શ્રાવસ્તી નગરીનો એક સાર્થવાહ તેને સવારમાં ધન, દ્રવ્ય, લક્ષ્મી
આશીર્વાદ આપવા આવનાર પ્રથમ પુરુષને તે હંમેશા બે ઘન-૨. વિ. [૬]
સોનામહોર આપતો હતો રાજગૃહીનો એક સાર્થવાહ તેને મહુવા નામે પત્ની હતી. | ઘન-૨૧. વિ. [] તેવત્નિ પુત્ર હતો. જેને વિનય ચોરે મારી નાંખેલ, ધન પાડલિપુત્રનો એક ધનિક સાર્થવાહ, તેની પુત્રીએ સાર્થવાહે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ સ્વર્ગે ગયો
આચાર્ય વર સાથે લગ્ન કરવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરેલી ઘન-૨. વિ૦ [૬]
થનંના. પુo [ઘનગ્નયો રાજગૃહીનો એક સાર્થવાહ તેને મહુવા નામે પત્ની હતી. ઉત્તરાભાદ્રપદ નક્ષત્રનું ગોત્ર, નોમ-નવમનું એક નામ धनपाल, धनदेव, धनगोव सने धनरक्खिय नामे यार
धनंजय-१. वि० [धनञ्जय] પુત્રો હતા. તેણે ચાર પુત્રવધૂઓની બુદ્ધિની પરીક્ષા કરવા શૌરિય નગરનો સાર્થવાહ સુમવા તેની પત્ની હતી. તેણે ડાંગરના પાંચ દાણા આપેલા
સુરંતરયક્ષ પાસે પ્રતિજ્ઞા કરેલ-જો તેને પુત્ર થશે તો ૧૦૦ થન-૩. વિ[]
પાડાનું બલિદાન આપશે પુત્ર થયો ત્યારે તે શ્રાવક બની ચંપાનગરીનો એક સાર્થવાહ, તે ઘણાં લોકોને લઈને ગયો હોવાથી લોટના બનાવેલા પાડા યક્ષને અર્પણ કર્યા અહિચ્છત્રા નગરીએ વેપાર કરવા ગયેલો, પાછા આવીને | ઇનંગ-૨. વિ. [ઇન દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ પામી સ્વર્ગે ગયો
મુવી નગરીનો રાજા તે પિયમિત ચક્રવર્તીના પિતા હતા. ઘન-૪. વિ. [].
ઘારી તેની પત્ની હતી રાજગૃહીનો એક સાર્થવાહ, તેની પત્ની મા હતી. તેને | વનંતરિ. પુ[ઇન્વતારો પાંચ પુત્રો હતા ઘન, ઘનપાન, ઘનવેવ, ઘનશોવ અને ધવંતરી વૈદ્ય ઘનરિવા. સુસના નામે એક પુત્રી હતી. તેણે છેલ્લે થનાર. ૧૦ [ઇનક્કર) દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ સ્વર્ગે ગયો. પન્ન પણ જોવું ધનમાં વૃદ્ધિ કરવી ઘન-. વિ૦ [ઘ].
धनक्खय. पु० [धनक्षय] રાજગૃહીના સાર્થવાહ ઘન/પન્ન ના પાંચ પુત્રોમાંનો ધનનો નાશ પહેલો પુત્ર
धनगिरि, वि० [धनगिरि થન-૬. વિ. [૬]
તુંબવન સન્નિવેશનો એક સાર્થવાહ, તે આચાર્ય ‘વક્ર' ના તિપ્રતિષ્ઠિત નગરનો એક સાર્થવાહ, તેને મતવા નામે પિતા અને સુનંતા ના પતિ હતા. તેણે સિંહરિ આચાર્ય
પત્ની હતી, -રિચમા નામે પુત્રી હતી પાસે દીક્ષા લીધી ઘન-૭. વિ. [૬]
ઘનત્ત. વિ૦ [ઘનગુપ્ત] વગંધ નું બીજું નામ, લોહાર્ગલ શહેરનો રાજા, તેની આચાર્ય મહરિના શિષ્ય અને નિલવ બંગ' ના ગુરુ પત્ની (રાણી) નું નામ સિમિતી હતું
धनगोव-१. वि० [धनगोप]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 374
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
(રાણી
ઉન
ભ,
રાજગૃહીના ધન-૨' સાર્થવાહના ચાર પુત્રોમાંનો ત્રીજો ઋષભપુર નગરનો રાજા, તેની પત્ની (રાણી)નું નામ પુત્ર, તેની પત્નીનું નામ રવિયા' હતું
સરસ હતું. પુત્ર મવનલી હતો धनगोव-२. वि० [धनगोप]
धनपाल-१. वि० [धनपाल] રાજગૃહીના સાર્થવાહ ઘન/પન્ન ના પાંચ પુત્રોમાંનો રાજગૃહના સાર્થવાહ ‘ઘન-૨ ના ચાર પુત્રોમાંનો પહેલો ચોથો પુત્ર
પુત્ર તેની પત્નીનું નામ :ન્સિયાં હતું ઘનત્ત-૨. વિ. [ઘનદ્ર]
धनपाल-२. वि० [धनपाल) આ અવસર્પિણીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ ત્રીજા વાસુદેવ રાજગૃહના સાર્થવાહ ઘન/પન્ન ના પાંચ પુત્રોમાંનો ‘સયંમ્' નો પૂર્વ ભવનો જીવ તેને ઘનમિત્ત કહે છે
બીજો પુત્ર ઘનત્ત-૨. વિ૦ [ઘન જુઓ વન-૪”
धनपाल-३. वि० [धनपाल धनदेव-१. वि० [धनदेव
કૌસાંબીના રાજા, જેણે વેસમામ સાધુને શુદ્ધ રાજગૃહીના “ધન-૨ સાર્થવાહના ચાર પુત્રોમાંનો બીજો આહારદાન થકી મનુષ્યાય બાંધ્યું, પછી સુવાસવ કુમાર પુત્ર, તેની પત્નીનું નામ મોવિયા હતું
થયો धनदेव-२. वि० [धनदेव
धनप्पभ. वि० [धनप्रभा રાજગૃહીના સાર્થવાહ ઘન/પન્ન ના પાંચ પુત્રોમાંનો જુઓ વેસમUTMમ’ ત્રીજો પુત્ર
धनमित्त-१. वि० [धनमित्रों धनदेव-३. वि० [धनदेव
ઉજ્જૈનીનો એક સાર્થવાહ, વર્ધમાનપુરનો એક સાર્થવાહ તેને ચિંબૂ નામે પત્ની તૃષ્ણા પરીષહ સહન કરતા સમાધિ મૃત્યુ પામ્યો હતી સંકૂ નામે પુત્રી હતી
धनमित्त-२. वि० [धनमित्र] धनदेव-४. वि० [धनदेव
ચંપાનગરીનો એક સાર્થવાહ, ઘનસિર તેની પત્ની હતી. એક સાર્થવાહ, જેને કુકડાના યુદ્ધનો શોખ હતો
સુનાત તેનો પુત્ર હતો धनदेव-५. वि० [धनदेव
धनमित्त-३. वि० [धनमित्र) ભ૦ મહાવીરના છઠ્ઠા ગણધર મંદિર ના પિતા તેની દંતપુરનો એક સાર્થવાહ, તેને ઘનસિરી અને પ૩મસિરી પત્નીનું નામ વિનયકેવા હતું
બે પત્નીઓ હતી નવ-૬. વિ. [ઘન
धनमित्त-४. वि० [धनमित्र એક સાર્થવાહ જેણે વર્ધમાન સંનિવેશની વેગવતી ભ૦ મહાવીરના ચોથા ગણધર વિયર' ના પિતા નદીમાંથી શ્રેષ્ઠ બળદોની મદદ વડે ૫૦૦ ગાડાં પસાર થના. પુo [ઘન] કરેલા જે મૃત્યુ બાદ શૂલપાણી યક્ષ થયો
વૈશ્રમણ, धनदेव-७. वि० [धनदेव]
કુબેર ભંડારી રાજા નસેન નો પત્ર (કદાચ તે નમસેન પણ હોઈ શકે) | થનારવિવા-૧. વિ૦ [ઘનરક્ષિત धनधन्नपमाणाइक्कम. पु० [धनधान्यप्रमाणातिक्रम] રાજગૃહીના સાર્થવાહ ઘન-૨ ના ચાર પુત્રોમાંનો ચોથો ધન-ધાન્યના પ્રમાણને ઉલ્લઘવું તે,
પુત્ર, તેની પત્ની રહી હતી શ્રાવકના પાંચમાં વ્રતનો એક અતિચાર
धनरक्खिय-२. वि० [धनरक्षित] धणधन्नपमाणातिक्कम. पु० [धनधान्यप्रमाणातिक्रम] રાજગૃહીના સાર્થવાહ ઘન/પન્ન ના પાંચ પુત્રોમાંનો જુઓ ઉપર
પાંચમો પુત્ર धनपति. वि० [धनपति
धनवइ. पु० [धनपति]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 375
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
જુઓ “ઘનય'
વસંતપુરના ધનાવહ અને નિયત્તિ ની બહેન, તે धनवइ-१. वि० [धनपति
બાળવિધવા હતી, તેના ભાઈઓને તેના ઉપર બેહદ શતદ્વાર નગરનો રાજા
લાગણી હતી. તે ત્રણેએ થર્મોસ આચાર્ય પાસે દીક્ષા નવડુ-ર. વિ. [ઘનપતિ
લીધી. પછીનો જન્મ સળંગસુંવરી નામે થયો ગુનેર નું બીજું નામ, તેને લેસમાં પણ કહે છે
થના. વિ. [ઘનો નવડ઼-૩. વિ. [ઘનપતિ,
વારાણસીના એક ગાથાપતિની પુત્રી, તેણીએ દીક્ષા કનકપુરના રાજા પિચરંદ્ર ના પુત્ર તેમજ અને પુત્રવધૂ
લીધી. મૃત્યુ બાદ ધરણેન્દ્રના અગ્રમહિષી બન્યા સિરિવિ નો પુત્ર ભ૦ મહાવીર પાસે શ્રાવકના વ્રત
થનાવઢ-૨. વિ. [ઘનવિ] ગ્રહણ કર્યા. પછી દીક્ષા લીધી,
કૌસાંબીનો એક વેપારી તેની પત્નીનું નામ મૂના હતું. પૂર્વભવમાં તે મણિપદા નગરીમાં નિત નામનો રાજા તેણે ચંદ્રના ને દાસી રૂપે ખરીદેલ હતો. જેણે સંમસિવિનય સાધુને શુદ્ધ આહારદાન કરી થનાવહેં-૨. વિ[ઇનાવી મનુષ્યાય બાંધેલ, પછી ઘનવ થયો
ઋષભપુરનો રાજા તેની પત્ની (રાણી) સરસર્ફ હતી, धनवई. वि० [धनवती
મનંતી તેનો પુત્ર હતો ઘન ની પત્ની મર્ફનો પૂર્વભવ, જ્યારે રિ૦નમિ धनावह-३. वि० [धनावहाँ ધના હતા
રાજગૃહીનો વેપારી, તેની પત્ની મા હતી, પુત્ર ધનવંત. ત્રિ[ઘનવ)
તપુન હતો ધનવાન, ધનિક
धनावह-४. वि० [धनावह धनवति. वि० [धनपति]
વસંતપુરનો એક વેપારી તેને નિયત્તિ ભાઈ ઘનસિરિ જુઓ ‘ઘનવ-3
બહેન હતી धनवसु. वि० [धनवसु
નિડ્ડા. સ્ત્રી [ઘનિષા] ઉનીનો એક વેપારી તે કોઈ ધંધાકીય કામે
એ નામનું એક નક્ષત્ર ચંપાનગરી ગયેલ
નિય. ત્રિ[નિ] धनवह. वि० [धनवहाँ
ધનવાન, ધનિક, માલિક, સ્વામી જુઓ ધનાવહ
धनिला. स्त्री० [धनिला] धनसम्म. वि० [धनशर्मन्]
ધન્યા ઉજ્જૈનીના ધનમિત નો પુત્ર, તેણે તેના પિતા સાથે
થનુ. ૧૦ [ઘનુ] સાધુપણ સ્વીકાર્યું, એક વખત માર્ગે ચાલતા તરસથી ધનુષ, તીરકામઠું, ચાર હાથનું માપ, તેનું મૃત્યુ થયું
થનુ. ૧૦ [ઘનુ] धनसिरी-१. वि० [धनश्री
પરમાધામીની એક જાતિ ચંપાનગરીનો ગાથાપતિ ઘનમિત્ત ની પત્ની, સનાત ની
| થનુ. વિ. [ધનુY) માતા,
કંપિલપુરના રાજા વંમ નો મંત્રી અને વન નો પિતા ઘનસિરી-૨. વિ. [ઘનશ્રી
થનુયા. પુo [ઘનુદ] દંતપુરના સાર્થવાહ ઘનમિત્ત ની બે પત્નીઓમાંની એક | ધનુર્વા-એક રોગ धनसिरी-३. वि० [धनश्री
धनुद्धय. वि० [धनुर्द्धत]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 376
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવિ ચોવીસીના પહેલા તીર્થકર ભ॰ મહાપડમ પાસે દીક્ષિત થનારા આઠ રાજાઓમાંના એક રાજા ધનુર્જાર. પુ॰ [ઘનુર્ધર]
ધનુષ્યને ધારણ કરનાર
धनुपटु, न० [धनुष्पृष्ठ )
ધનુષની કમાન, ધનુષપીઠ-આકારનું ક્ષેત્ર धनुपुहत्तिय न० [धनुःपृथक्त्वक]
બે થી નવ ધનુષ પ્રમાણ धनुष्पद्रु, न० [धनुष्पृष्ठ )
જુઓ ‘ધનુષ
धनुप्पमाण न० [धनुष्प्रमाण ]
ધનુષ્ય-પ્રમાણ (કોઇ ક્ષેત્ર કે અવગાહના)
ધનુ«ત, 50 {py}
ધનુષ્યનું બળ થનુવર. ૧૦ [ઘનુર] શ્રેષ્ઠ ધનુષ્ય ધનુષ. પુ {ઇનુ}
બાણ છોડવાની વિદ્યાનો ગ્રંથ
થનુવેય. પુ૦ [ધનુર્વે] જુઓ ઉપર ધનુર્વ્યય. પુ {નુ} જુઓ ઉપર
ધનુઠ. [ધનુજ઼]
आगम शब्दादि संग्रह
ધનુષ્ય પન્ન. વિશે
{}
ધન્યવાદને લાયક, ભાગ્યશાળી એક વિશેષ નામ, આદરણીય
પન્ન. ન ન્ય
ધાન્ય-અનાજ
ધન્ન-૨. વિ૦ [ધ
કાકદી નગરીની મા સાર્થવાહિનીનો પુત્ર, બત્રીશ સુંદર કન્યા સાથે લગ્ન થયેલા. ભ॰ મહાવીરની ધર્મદેશનાથી વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયો, દીક્ષા લીધી. છઠ્ઠને પારણે અભિગ્રહ-આંબેલનો નિરંતર તપ કર્યો. ગૌચરીની સવિધિ ગવેષણા કરતા તેનું શરીર સૂકાઈ ગયું, ભગવંતે
તેને દુષ્કર તપસ્વી કહ્યા. છેલ્લે અનશન કરી સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાને દેવતા થયા
પન્ન-૨. વિ
વૈભારગિરિની ધગધગતી શીલા ઉપર જ્ઞાતિમત્વ ની સાથે અનશન કરનાર એક સાધુ ભગવંત, તેઓ મૃત્યુ બાદ અનુત્તર વિમાને ઉત્પન્ન થયા
થન્ન-રૂ. વિ૦ [ઇ]
જુઓ 'પન-૪" થન્ન-૪. વિ૦ [ઇ]
તેવીસમાં તીર્થંકર ભ॰ પાર્શ્વ ના પ્રથમ ભિક્ષાદાતા
ઘન્ન-、. વિ [ઇ]
જુઓ 'ધન ૨
धन्न ६. वि० / धन्या
વસંતપુરનો એક સાર્થવાહ
धन्न० वि० [ धन्य)
જુઓ 'વન-'
धन्नंतरि १ वि० धन्वन्तरि
વિજયપુરના રાજા મન નો એક વૈદ્ય જે આયુર્વેદ સંબંધિ આઠ અંગોમાં નિષ્ણાંત હતો. માંસ મદિરાના અતિ સેવનથી તેણે ઘણું પાપકર્મ ઉપાર્જન કરેલ. મરીને
પછીથી વત્ત નામે જયો
धन्नंतरि २. वि० [ धन्वन्तरि
વાનાવડું નો વૈદ્ય.
धन्नंतरि ३ वि० [ धन्वन्तरि
આયુર્વેદના સ્થાપક એવા એક વૈદ્ય
થન્ના, વિ૦ [ઇ]
વારાણસીના શ્રાવક સુરાદ્દેવ ની પત્ની, તેણીએ બાર વ્રત ગ્રહણ કરેલા. ઉપસર્ગ થી ચલિત થયેલ સુરાદ્દેવ ને પુનઃ ધર્મમાં સ્થિર કરેલ. કથા જુઓ ‘સુરાલેવ’
धन्निया. वि० (धनिका)
ગોબ્બર ગામના એક વાણંદની નોકરાણી धमंत. धा० [धमत् ]
ધમવું, ધમધમ કરવું
ઘમળ, ૧૦ [ધમનો
વાયુ-પૂરણ, તપાસવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 377
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
થળ. સ્ત્રી [ઘમનિ]
ધમવું તે નાડી, નસ
धम्मंतराइय. त्रि० [धर्मान्तराय] મિનિમંતર. ૧૦ [૫મનિ-મન્તર)
ધર્મમાં અંતરાયભૂત કર્મ પ્રકૃતિ બે નાડી વચ્ચે
धम्मंतराय. पु० [धर्मान्तराय] ઘળિસંતા. ૧૦ [૬મનિસંતત]
ધર્મમાં વિઘ્ન માંસ રહિત શરીરને લીધે નસોનું દેખાવું
धम्मंतेवासि. पु० [धमन्तेिवासिन्] ગમની. સ્ત્રી [ઘમની]
શિષ્ય નાડી, નસ
धम्मकंखिय. विशे० [धर्मकाक्षित] धमधमेंत. कृ० [धमधमायमान]
ધર્મ ઇચ્છુક ધમધમ એવો શબ્દ કરતો
થમવઠ્ઠ. ૧૦ [ધર્મથી] મવિયપુવ્વ. ૧૦ [ખાપિતપૂર્વ
ધર્મ સંબંધિ વાતો પૂર્વે ધમેલ
થમવઠ્ઠ. સ્ત્રી [ઘર્મશ્નથT] જુઓ ઉપર धमाससार. पु० [धमाससार]
धम्मकहि. पु० [धर्मकथिन्] ધામાસો
ધર્મ કહેનાર થર્મો. પુo [૧]
धम्मकही. पु० [धर्मकथिन्] ધર્મ, દુર્ગતિમાં પડતા અટકાવે તે, દર્શન-જ્ઞાન
ધર્મ કહેનાર ચારિત્રરૂપ, અધ્યયનના નામ-વિશેષરૂપ, અહિંસાદિ, धम्मकामय. विशे० [धर्मकामक] વસ્તુનો સ્વભાવ, જીવનો પર્યાય , શુભકર્મ, એક
ધર્મ ઇચ્છુક દેવવિમાન, ચારિત્ર-લક્ષણ, વિષયાભિલાષા,
धम्मकामि. विशे० [धर्मकामिन] જિનાજ્ઞારૂપ, પુન્ય
ધર્મ ઇચ્છુક ઘમ્પ. પુ[ઘર્ષ)
धम्मक्खाइ. पु० [धर्माख्यायिन] ધર્માસ્તિકાય-અરૂપી દ્રવ્ય-વિશેષ, ગતિ આપનાર દ્રવ્ય
ધર્મને કહેનાર-પ્રરૂપનાર ઘમ્મ. વિશે. [ઇર્ની
ઘમ્માળિ. વિ. [ધર્મળની ધર્મસંગત
એક આચાર્ય, જેણે સાધુ, સાધ્વી સંબંધિ વ્રત નિયમોના ઘમ્મ. વિ૦ [g
પુનરુદ્ધારનું કાર્ય કર્યું ભરતક્ષેત્રની આ ચોવીસીના પંદરમાં તીર્થકર, રવાપુર | થમ્પષોન-૨. વિ. [૬ ] ના રાજા માન અને રાણી સુવ્યા ના પુત્ર તેના દેહનો
ભવિમન ના પ્રશિષ્ય, તેમણે મહાવન કુમારને પ્રતિવર્ણ સુવર્ણ હતો. ૧૦૦૦ પુરુષો સહિત દીક્ષા લીધી,
બોધ કરી દીક્ષા આપેલ કથા જુઓ મહાન–?' તેમને ૪૮ ગણ અને ૪૮ ગણધર હતા. દશ લાખ વર્ષનું
धम्मघोस-२. वि० [धर्मघोष] આયુ ભોગવી મોક્ષે ગયા
એક સ્થવિર સાધુ, જેણે રાજગૃહીમાં ઉપદેશ આપ્યો ત્યારે धम्म-अनुओग. पु० [धर्मानुयोग]
ધન-૨' સાર્થવાહ વૈરાગ્ય પામી દીક્ષિત થયો એક અનુયોગ
धम्मघोस-३. वि० [धर्मघोषण ઘમ્મો . ૧૦ [g )
એક સ્થવિર, જેને ૫૦૦ શિષ્યો હતા. જ્યારે ભ૦ મલ્લિનો ધર્મથી
જીવ પૂર્વભવમાં મહવન કુમાર રૂપે હતો ત્યારે આ ઘમ્પંત. ૦ [ાયમાન]
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 378
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઘમ્મસ સ્થવિર પાસે છ મિત્રો સાથે દીક્ષા લીધેલ. કથા જુઓ ‘મત્રિન' धम्मघोस-४. वि० [धर्मघोषण
પરિવારયુક્ત એક સ્થવિર સાધુ જેને ઘન્મ નામક શિષ્ય હતા धम्मघोस-५. वि० [धर्मघोष] હસ્તિનાપુર પધારેલા એક સ્થવિર ભગવંત, જેને સુવત નામના શિષ્ય હતા धम्मघोस-६. वि० [धर्मघोषण મહાઘોષ નગરનો એક ગાથાપતિ, જેણે ઘમસદ સાધુને શુદ્ધ આહારદાન થકી મનુષ્યાય ઉપાર્જન કર્યું પછી તે ‘મનહિ-૨’ થયો धम्मघोस-७. वि० [धर्मघोष] આચાર્ય ઘમ્મવસુ ના એક શિષ્ય, જે ઘમ્મવસ્તુ પણ કહેવાય છે. તેને ધર્મનસ સાથે ચોમાસુ મોકલ્યા, માસક્ષમણ તપ કર્યો. ગંગા નદી પાર કરતી વખતે ઘણી જ તરસ છતાં પાણી ન પીધું धम्मघोस-८. वि० [धर्मघोष ચંપાના રાજા મિતપૂન નો મંત્રી નિમિત્ત ના દેખાવડા પુત્ર સુનીત ને મારી નાંખવા તેણે યોજના બનાવેલ. પછીથી તેણે દીક્ષા લીધી. તેણે વારત્તપુરના મંત્રી વારત ને દીક્ષા આપેલી धम्मघोस-९. वि० [धर्मघोष સાર્થવાહ ધનવનું સાથે ઉજ્જૈનીથી ચંપાનગરી જતાં સાથે વિહાર કરનાર એક સાધુ લુંટારાને કારણે આખો સાથે વિખેરાઈ ગયો, સાધુ ભગવંત કેટલાક લોકો સાથે જંગલમાં ગયા, ત્યાં તેને ભિક્ષા ન મળી, તેથી તેણે સંલેખના સ્વીકારી, મોક્ષે ગયા धम्मघोस-१०. वि० [धर्मघोष]
એક આચાર્ય, રાજા નિયસ-૪૦” તેના શ્રાવક હતા धम्मघोस-११. वि० [धर्मघोष મથુરાના વેપારીને સાધુતાના પાઠ શીખવનાર એક આચાર્ય धम्मघोस-१२. वि० [धर्मघोष] નિસિપી ને દીક્ષા આપનાર એક આચાર્ય
धम्मघोस-१३. वि० [धर्मघोष]
ચંપાનગરીના રાજા નિયસા ના પુત્ર સુમનામ જેના શિષ્ય બન્યા તેવા એક આચાર્ય ઇમરવવા. ૧૦ [ઘર્મવF]
ધર્મચક્ર-દ્રષ્ટાંત धम्मचरण, न० [धर्माचरण] | ધર્મ-આચરણ धम्मचिंतग. पु० [धर्मचिन्तक]
ધર્મચિંતક धम्मचिंतय. पु० [धर्मचिन्तक]
ધર્મચિંતક धम्मचिंता. स्त्री० [धर्मचिन्ता]
ધર્મવિચારણા धम्मजस-१. वि० [धर्मयशस्]
આચાર્ય ઘમ્મવસ્તુ ના શિષ્યને ઘન્મવા પણ કહે છે. વચ્છગ પર્વતે સંલેખના કરી, મણિપ્પમ અને અવંતિસેન
દ્વારા તેની ભક્તિ કરાઈ હતી થર્મનસ-૨. વિ. [ધર્મયાસ)
ભ૦ મહાવીરના એક શિષ્ય धम्मजागरिया. स्त्री० [धर्मजागरिका]
ધર્મધ્યાનપૂર્વક જાગરણ કરવું તે ઇમ્પના. ૧૦ [પાન)
ધર્મરૂપી વહાણ धम्मजीवि. पु० [धर्मजीविन्]
સંયમમયજીવન ગાળનાર ઘમ્મMિય. વિશે[ઇમનંત]
ક્ષાત્યાદિ રૂપ ધર્મ વડે પ્રાપ્ત કરેલ धम्मज्झय. पु० [धर्मध्वज]
ધર્મરૂપી ધ્વજ धम्मज्झय. वि० [धर्मध्वज] આગામી ચોવીસીમાં ઐરાવત ક્ષેત્રમાં થનાર પાંચમાં તીર્થકર ઘમ્મન્નાખ. ૧૦ [fપ્પાન]
ધર્મરૂપ ધ્યાન થશ્નાર. વિશેo [fધ્યાનરત)
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 379
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધર્મના ધ્યાન વિચારણામાં રત-તપર धम्मझाण, न० [ धर्मध्यान)]
ધર્મરૂપ ધ્યાન
धम्मट्ठकहा. स्त्री० [ धर्मार्थकथा]
ધર્મ અને અર્ધ સંબંધિ કથા
आगम शब्दादि संग्रह
धम्मद्वि, पु० [ धर्मार्थिन्
ધર્મનો અર્થી
धम्मण्णग. वि० [ धर्मावङ्ग]
કોઈ એક આચાર્યના અતિ વિનીત શિષ્યોમાંના એક धम्मतित्थ पु० [ धर्मतीर्थ]
ધર્મરૂપ તીર્થ
धम्मतित्थंकर, पु० [धर्मतीर्थकर ]
ધર્મરૂપી તીર્થના કરનાર
धम्मतित्थयर पु० [ धर्मतीर्थकर ] कुथ्यो उपर
धम्मत्थ. त्रिo [ धर्मार्थ ]
ધર્મ-અર્થ પુરુષાર્થ
धम्मत्थकाम. पु० [ धर्मार्थकाम ]
ધર્મ-અર્થ-કામ એ ત્રણ પુરુષાર્થ, એક અધ્યયન
धम्मत्थिकाय. पु० [ धमर्मास्तिकाय ]
એક લોકવ્યાપી દ્રવ્ય જે ગતિમાં સહાયક છે
धम्मद, पु० [ धर्मद]
ધર્મદેશક
धम्मदय. पु० [ धर्मदय ]
धर्मने हैनार,
તીર્થંકરનું એક વિશેષણ
धम्मदार न० [ धर्मद्वार ]
ધર્મનો ઉપય
धम्मदेव. पु० [ धर्मदेव ]
धम्मनिहियनियचित्त. विशे० [ धर्मनिहितनिजचित] ધર્મમાં સ્થાપેલ ચિત્તવાળો धम्मपडिमा स्त्री० [ धर्मप्रतिमा]
ધર્મ-પ્રતિજ્ઞા
धम्मपन्नत्ति स्त्री० [ धर्मप्रज्ञप्ति ]
धर्म-प्रपात्रा
धम्मपन्नवणा, स्वी० [धर्मप्रज्ञापना ]
ધર્મકથન
धम्मपय न० [ धर्मपद ]
ધર્મનું પદ-સ્થાન
धम्मपलज्जण. विशे० [ धर्मप्ररञ्जन ]
ધર્મમાં આસક્ત-રત
धम्मपलोड. पु० [ धर्मप्रलोकिन्]
ધર્મમાર્ગ ગવેષક, મોક્ષઉપાય પ્રતિ અગ્રેસર
धम्मपिय त्रि० [ धर्मप्रिय ]
જેને ધર્મ પ્રિય છે તે
धम्मपिवासिय विशे० [ धर्मपिपासित] ધર્મપિપાસુ
धम्मपुरिस, पु० [ धर्मपुरुष ]
ધર્મપ્રધાન પુરુષ
धम्मप्पलोई. पु० [ धर्मप्रलोकिन्]
ધર્મમાર્ગ અન્વેષક, મોક્ષઉપાય પ્રતિ અગ્રેસર
धम्ममय. त्रि० [ धर्ममय ]
ધર્મયુક્ત, ધર્મપ્રધાન
धम्ममाण. कृ० [ ध्यानमान] ધમતો, કુંકતો
धम्ममित्त पु० [ धर्ममत्र ]
धर्म-मित्र,
धम्ममित्त. वि० [ धर्ममित्र)
ધર્મ-દેવ
धम्मदेसय ५० ( धर्मदेशक ] ધર્મ કહેનાર
पम्मधुरा. स्त्री० [ धर्मधुरा ] ધર્મરૂપી ધોંસરી
धम्मनायग. पु० ( धर्मनायक ]
ધર્મરૂપી રત્ન धम्मरुड. स्त्री० [ धर्मरूचि ।
ધર્મના નાયક, તીર્થંકરનું એક વિશેષણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 2
છઠ્ઠા તીર્થંકર પમપ્પમ ના પૂર્વભવનો જીવ
धम्मय. पु० [ धर्मक)
ચાર અંગુલનો હસ્તવણ
धम्मरयण न० [ धर्मरत्न ]
Page 380
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ધર્મની રુચિ
ધર્મનો લાભ-થાઓ ઘમ્મર-૨. વિ. [ઘ ]
ગુમનામણન. ૧૦ [ઘર્મનામઝન] ધર્મઘોષ સ્થવિરના શિષ્ય ચંપાનગરીમાં માસક્ષમણને ધર્મ-આચરણનું ફળ પારણે વહોરવા નીકળેલા નાસિરી બ્રાહ્મણીએ કડવા ઘમ્મરેલા. સ્ત્રી[7] તુંબડાનું શાક વહોરાવ્યું. ગુરુના આદેશથી પરઠવવા ધર્મમાં રત મનોપરિણામ ગયા, તે શાકના તેલનું એક બિંદુ પડતા કીડીઓને મરણ | થમ્બવ. વિશે[વત] પામેલી જાણી, વિધિપૂર્વક બધું જ શાક વાપરી જતા ધાર્મિક, ધર્મવાળો સમાધિમરણ પામ્યા. સર્વાર્થસિદ્ધ દેવ થયા.
धम्मवग्गु. वि० [धर्मवल्गुण ઘમ-૨, વિ૦ [ઘરુત્તિ
જુઓ જન્મવસુ બંને એકબીજાના પર્યાય નામો છે. એક ઉગ્ર તપસ્વી સાધુ, જેને શતદ્વાર નગરે વિવાહન
થર્મવર. વિશે[વર) રાજાએ પારણે શુદ્ધ આહાર કરી મનુષ્યાય બાંધેલ શ્રેષ્ઠ ધર્મ धम्मरुइ-३. वि० [धर्मरुचि
धम्मवरचक्कवट्टि. विशे० [धर्मवरचक्रवर्तिन] વારાણસીનો રાજા, તેણે વિમો રાજાની પત્ની
ધર્મમાં શ્રેષ્ઠ ચક્રવર્તિ સમાન, સિરિતા ને મેળવવા યુદ્ધ કરેલ
તીર્થકર धम्मरुइ-४. वि० [धर्मरुचि
धम्मवरचाउरंतचक्कवट्टि. पु० [धर्मवरचातुरत्नचक्रवर्तिन] મુનિ માસાહામૂઠુ ના આચાર્ય (ધર્મગુરુ).
ચાર ગતિરૂપ અંત જેને છે તેવા સંસારને જીતનાર, धम्मरुइ-५. वि० [धर्मरुचि
તીર્થકર નંદ્ર નાવિકે ઉપસર્ગ કરતા તેને બાળી નાખનાર એવા | धम्मवसु. वि० [धर्मवसु એક સાધુ
એક આચાર્ય, જેને ધમધોસ અને ધર્મનસ નામે બે धम्मरुइ-६. वि० [धर्मरुचि
શિષ્યો હતા વસંતપુરના રાજા નિયા અને રાણી ઘરિળ નો પુત્ર, | થમૅવિડ. વિશેo [ઘવત] તેણે પિતા સાથે દીક્ષા લીધી. તે પદ્ધ થયા ધર્મને જાણનાર धम्मरुइ-७. वि० [धर्मरुचि
ઘમ્મવિના. ૧૦ [Hવનય) એક સાધુ, જંગલમાંથી વિહાર કરતા જતા હતા. તેને ધર્મનું પાલન ઉપવાસને પારણે એક દેવે ભિક્ષા માટે નિમંત્રણ કર્યું તે | धम्मविनिच्छय. न० [धर्मविनिश्चय] તેણે સ્વીકારેલ ન હતું
ધર્મનો નિશ્ચય-નિર્ણય धम्मरुक्ख. पु० [धर्मरूक्ष ]
धम्मविदु. विशे० [धर्मवित्] ધર્મવૃક્ષ
ધર્મ જાણનાર धम्मरुचि-१. वि० [धर्मरुचि
धम्मविरुद्ध. विशे० [धर्मविरुद्ध] જુઓ ધમ્મક્-૨
અધર્મરૂપ, ધર્મદ્રષી धम्मरुचि-२. वि० [धर्मरुचि
धम्मवीरिय. पु० [धर्मवीर्य] જુઓ ધમ્મક્
ધર્મમાં પુરુષાર્થ धम्मलद्ध. पु० [धर्मलब्ध]
धम्मवीरिय. वि० [धर्मवीर्य ધર્મની પ્રાપ્તિ
એક ઉગ્ર તપસ્વી સાધુ, જેને તિબિંછી નગરીમાં નિયસત્ત धम्मलाभ. पु० [धर्मलाभ]
રાજાએ શુદ્ધ આહારદાન કરેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 381
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
धम्मविसय ५० (धर्मविषय]
ધર્મનો વિષય
થમ્મલળા, સ્ત્રી [ધર્મસંજ્ઞા] ધર્મની સંજ્ઞા
થમ્મસદ્ધા. સ્ત્રી [ધર્મશ્રદ્ધા] ધર્મની શ્રદ્ધ
धम्मसमुदायार. पु० [ धर्मसमुदाचार]
ધર્મનું સમીચીન આચરણ
धम्मसरीर न० [ धर्मशरीर ]
ધર્મપરિણત શરીર
धम्मसरण न० [ धर्मशरण ]
आगम शब्दादि संग्रह
ધર્મનું શરણ
धम्मसारहि पु० (धर्मसारथि] ધર્મરૂપી રથને ચલાવનાર, તીર્થંકર
धम्मसासण. न० [ धर्मशासन ]
ઘર્મનુંશાસન
धम्मसिरि. वि० [ धर्मश्री
ભ ઋષભદેવ પૂર્વેના અનંતકાળ પૂર્વે થયેલ ચોવીસીના એક તીર્થકર, તેમના નિર્વાણ બાદ અસંયતીની પૂજાસત્કાર વધેલા
धम्मसीलसमुयाचार. विशे० [धर्मशीलसमुदाचार ]
ધર્મ-શીલનું ઉચિત આચરણ
धम्मसीह १ वि० [धर्मसिंह)
પાટલીપુત્રનો એક રહીશ, તે વખતે રાજા ચંદ્રનુત્ત હતો. તેણે દીક્ષા લીધી. ફોલ્લપુર નગરે અનશન કરી, ગૃદ્ધપૃષ્ઠ પચ્ચકખાણ કર્યું, જંગલમાં હજારો પશુઓ દ્વારા શરીર ચુંથાવા છતાં તેણે સમાધિ જાળવી ઉત્તમાર્થને સાધ્યો धम्मसीह २ वि० [ धर्मसिंह)
પંદરમાં તીર્થંકર ભ॰ ધમ્મ ના પ્રથમ ભિક્ષા દાતા धम्मसीह ३. वि० [ धर्मसिंह]
ચોથા તીર્થંકર ભ॰ ઝમિનંદ્દન ના પૂર્વભવનો જીવ धम्मसीह ४. वि० [ धर्मसिंह]
ધર્મ અને શુકલ ધ્યાનના હેતુથી ધનસુતિ, સ્ત્રી ધર્મતિ ધર્મશ્રવણ धम्मा १ वि० [ धर्मा
એક તપસ્વી સાધુ જેને મહાઘોષ નગરમાં ધમ્મોસ ગાથાપતિએ શુદ્ધ આહારદાન કરેલ
धम्मसुक्कझाणट्ठ न० [ धर्मशुक्लध्यानार्थ ]
વારાણસીના ગાથાપતિ રામ ની પત્ની
धम्मा-२. वि० [धर्मा
રાજગૃહીના ગાથાપતિ રામ ની પત્ની
धम्मा-३. वि० [धर्मा
શ્રાવસ્તીના ગાથાપતિ રામ ની પત્ની
धम्मा ४. वि० [धर्मा
કોસાંબીના ગાથાપતિ રામ ની પત્ની
धमाणुओग. पु० [ धर्मानुयोग ]
ધર્મની વ્યાખ્યા, ધર્મકથાનુયોગ धम्माणुओगचिंता. स्त्री० [धर्मनुयोगचिन्ता] ધર્મના અનુયોગ સંબંધિવિચારણા ધમ્માનુજ, વિશે [pr}
ધર્મને અનુસરનાર धम्माणजोगचिंता, स्वी० [ धर्मानुयोगचिन्ता] જુઓ 'ધમ્માનુઞાનપિતા धम्माणुय. विशे० [ धम्मानुग ]
ધર્મ અનુસરનાર धम्माणुराय. पु० [ धर्मानुराग] ધર્મનો રોગ धम्माणुरायरत्त विशे० [ धमर्मानुरागरत ] ધર્મના અનુરાગમાં રક્ત धम्माधम्म न० [ धर्माधर्म]
ધર્મ-અધર્મ
धम्मायरिय. पु० [ धर्माचार्य ]
ધર્માચાર્ય धम्मायरियानुराग. पु० [ धर्माचार्यानुराग ] ધર્માચાર્ય પરત્વે અનુરાગ
धम्माराम पु० [ धर्माराम ] ધર્મરૂપી ઉદ્યાન ધમ્માવાય. પુ૦ [ધર્મવાદ] ધર્મ કહેવો તે
धम्मि विशे० ( धर्मिन]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -2
Page 382
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ધર્મી, ધર્મ કરનાર સ્મિટ્ઠ. વિશે. [ ૪]
ધર્મમાં સ્થિત થમિક. વિશે[ઘાર્મિ)
ધર્મ કરનાર થર્મિયાન. ૧૦ [mર્જિયાન]
ધર્મરૂપ વાહન धम्मियाधम्मिय. पु० [धार्मिकाधार्मिक ]
ધાર્મિક-અધાર્મિક धम्मियाराहणा. स्त्री० [धार्मिकाराधना]
ધર્મસંબંધિ આરાધના-સેવા धम्मिल-१. वि० [धर्मिल
ભ૦ મહાવીરના પાંચમાં ગણધર સુહમ્મ ના પિતા. તે કોલ્લાગ સન્નિવેશના રહીશ હતા धम्मिल-२. वि० [धर्मिल]
વસુલેડિ ગ્રંથમાં આવતું એક પાત્ર धम्मिल्ल-३. वि० [धर्मिल
જુઓ ઘન્મિત્ર-૨ धम्मोज्जमजायसंवेग, पु० [धर्मोद्यमजातसंवेग]
ધર્મ ઉદ્યમથી ઉત્પન્ન-વૈરાગ્ય धम्मोवएसग. विशे० [धर्मोपदेशक]
ધર્મનો ઉપદેશ કરનાર धम्मोवएसय. विशे० [धर्मोपदेशक]
જુઓ ઉપર धम्मोवदेसग. विशे० [धर्मोपदेशक]
જુઓ ઉપર धम्मोवदेसय. विशे० [धरमोपदशक]
જુઓ ઉપર દા. ૧૦ [ā]
ધ્વજ, ધજા થા. ઘ૦ [0]
પીવું, થય. થા૦ [૨]
ધાવવું થથય. ૧૦ [ધ્વનાથ)
ધજાનો અગ્રભાગ ઘર. ઘ૦ [છુ]
ધારણ કરવું થર, ત્રિ. ઘર)
ધારણ કરનાર થર-૨. વિ૦ [ઘ]
ઐરવત ક્ષેત્રની આ ચોવીસીના બાવીસમાં તીર્થંકર ઘર-૨. વિ૦ [ઘર)
છઠ્ઠા તીર્થકર ભ૦ ૫૩મખ્વમ ના પિતા ઘર-૩. વિ. [ઘરી. મથુરાના રાજા વોવ ના સ્વયંવરમાં તેને નિમંત્રણ મળેલ ઘર. T૦ [ઘર ]
નાગકુમારનો એક ઇન્દ્ર, , એક અધ્યયન ઘર-૨. વિ૦ [ઘર]
ભ૦ મલ્લિનો જીવ, જે પૂર્વભવમાં મહબલ કુમાર હતો તે વખતનો એક મિત્ર, જેણે મહર્બન સાથે દીક્ષા લીધી થરા-ર. વિ. [ઘર રાજા ગંધરાષ્ટ્ર અને રાણી રિળ ના પુત્ર ભ૦ અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી, સોળ વર્ષ ચારિત્ર પાળી મોક્ષે ગયા धरणप्पभ. पु० [धरणप्रभ]
ધરણેન્દ્રનો ઉત્પાત પર્વત થરા . સ્ત્રી [ઘરVI]
ધરણેન્દ્રની રાજધાની દરળિ. સ્ત્રી [ઘરળ]
પૃથ્વી, ધારા धरणि. वि० [धरणि
બારમાં તીર્થકર ભ૦ વિમન ના પ્રથમ શિષ્યા धरणिंद. पु० [धरणेन्द्र]
નાગકુમાર ઇન્દ્ર धरीणखील. पु० [धरणिकील]
મેરુ પર્વત થરળતન. ૧૦ [વરતન) ભૂમિ તલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 383
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
धरणितलपइट्ठाण, न० [धरणितलप्रतिष्ठान ]
ધરણિ-તલને વિશેષ સ્થાપિત કરવું धरणियल. न० [धरणितल]
ભૂમિતલ धरणिरायहाणी. स्त्री० [धरणिराजधानी ]
એક રાજધાની धरणिसिंग. पु० [धरणिशृङ्ग]
મેરુ પર્વત धरणीतल. न० [धरणीतल]
ભૂમિતલ धरणीयल. न० [धरणीतल]
ભૂમિતલ धरणोववाय. पु० [धरणोपपात]
એ નામનું એક (કાલિક) આગમ સૂત્ર धरमाण. कृ० [ध्रियमाण]
ધારણ કરાતું धीरंताण. कृ० [ध्रियमाण]
ધારણ કરાતું धरिज्जंत. कृ० [ध्रियमाण]
ધારણ કરાતું धरिज्जमाण. कृ० [ध्रियमाण]
ધારણ કરાતું धरिम. न० [धरिम]
ત્રાજવાથી તોલીને વેચી શકાય તેવી વસ્તુ धरिस. धा० [धृष्]
પરાભવ કરવો धरिसण, पु० [धर्षण]
તિરસ્કાર કરવો धरिसणा. स्त्री० [धर्षणा] यो पर धरेंत. न० [धरत्]
ધારણ કરવો धरेंताण, कृ० [धरत्]
ધારણ કરતો धरेज्जमाण. कृ० [ध्रियमाण] ધારણ કરતો
धव. पु० [धव]
એ નામનું એક વૃક્ષ धवल. विशे० [धवल]
સફેદ, ધોળું धवलगीर. न० [धवलगृह]
યુનો ધોળેલ ઘર धवलजोण्हा. स्त्री० [जवलज्योत्स्ना]
શ્વેત ચાંદની धवलवसभ. पु० [धवलवृषभ]
સફેદ બળદ धवलवसह. पु० [धवलवृषभ]
જુઓ ઉપર धवलवेला. स्त्री० [धवलवेल]
સમુદ્રની ભરતી धवलहर. न० [धवलगृह]
ચુનો ધોળેલ ઘર धस. धा० [दे०]
ઘસી જવું, ઘસ - એવો શબ્દ કરવો धा. धा० [धा]
ધારણ કરવું धाइकम्म. न० [धातृकर्म]
ધાવકર્મ धाइपिंड. न० [धात्रीपिण्ड ]
ગૌચરીનો એક દોષ धाई. पु० [धात]
એક વ્યંતર ઇન્દ્ર धाइं. स्त्री० [धात्री]
घावमाता, धाई. स्त्री० [धात्री]
ગૌચરીનો એક દોષ धाउ. पु० [धातु] ધાતુ-સોનુ વગેરે, ગુરુ વગેરે માટી, શરીરમાંના વાતપિતાદિ, ક્રિયાપદ धाउखोभ. पु० [धातुक्षोभ] ધાતુનો વિકાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 384
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
धाउय. त्रि० [ धातुज ] ધાતુમાંથી બનેલ
धाउरत्त त्रि० [ धातुरक्त ]
ધાતુ-ગેરુ આદિથી રંગેલ
धाउवाय. पु० [ धातुवाद)
તાંબામાંથી સોનું આદિ બનાવવાની વિદ્યા
धाऊवल. पु० [ धातूपल ]
ગેરુનો રંગ
धाडियंत कृ० (दे०/ પ્રેરણા કરાતી
धातइड. पु० [धातकीषण्ड ]
ઘાતકીદ્વીપ
धाती. स्त्री० [धात्री ]
ધાવમાતા
धातु. पु० [ धातु]
ક્રિયાપદ, ખનિજપદાર્થ
धातुपाग. पु० [ धातुपाक]
ધાતુ પકાવવાની વિધિ
धाम न० [ धामन् ] जज, ते
धाय न० [ धात] તૃપ્ત, સુભિક્ષ
धाय. पु० [धातृ]
એક વ્યંતરેન્દ્ર
धायइरुक्ख पु० [धातकीरुक्ष] ધાતકી-વૃક્ષ
धायइवन न० [धातकीवन ]
એક વન
आगम शब्दादि संग्रह
ધાતકી-વૃક્ષ
थायईसंड. पु० [ धातकीषण्ड | એક હીપ
धायतिसंड. पु० [धातकीषण्ड ] देखो उपर
धायाइ स्वी० [धात्र्यादि ) ધાત્રિ આદિ દોષો
धार. त्रि० [धार ]
ધારણ કરવું તે, પહેરવું તે
धार. धा० [ धारय् ]
ધારણ કરવું પહેરવું
धारइत्ता. कृ० [धारयित्वा ] ધારણ કરવા માટે
धारग. विशे० [ धारक ]
ધારણ કરનાર
धारण न० [ धारण ] ધરી રાખવું તે
धारणा. स्वी० [धारणा ]
મતિજ્ઞાનનો એક ભેદ, થાંભલી વિશેષ
"
धारणा. स्त्री० [ धारणा ]
ધારણ નામક વ્યવહાર धारणामति, स्वी० धारणामति)
ધારણ કરી રાખનાર બુદ્ધિ
धारणामतिसंपदा. स्त्री० [धारणामतिसम्पदा ]
ધારણા શક્તિ રૂપ મતિ સંપત્તિ धारणिज्ज. विशे० [धारणीय)
ધારણ કરવા યોગ્ય
धारय. त्रि० [ धारक ]
ધારણ કરનાર
धारयंत. कृ० [ धारयत् ધારણ કરતો
धारयमाण. कृ० [ ध्रियमाण ] ધારણ કરતો
धारा. स्त्री० [ धारा ]
શસ્ત્રધાર, પાણી પ્રવાહ धारावारिय त्रि० धारावारिक]
धायइड, पु० ( धातकीषण्ड ]
એક દ્વીપ
पायइसंडग. पु० [धातकीषण्डक] એક દ્વીપ धायई. पु० [ धातकी]
એક દ્વીપ, એક વૃક્ષ
धायईरुक्ख. पु० [ धातकीवृक्ष ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -2
Page 385
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સદ્ભણી સ્ત્રી
ફૂવારો
धारिणी-८. वि० [धारिणी धारावारियलेण. पु० [धारावारिकलयन]
વારંવફંના એક રાજા વાસુદ્દેવ ની પત્ની, જેના કારણ, પાણીના પ્રવાહ કે કુંવારાવાળું ઘર
તાર, મનહિ આદિ પુત્રો ભ૦ અરિષ્ટનેમિ પાસે થાRIણા. વિશે. [ઘારહિત)
દીક્ષા લઈ મોક્ષે ગયા. ઘારિળ નું થાRળ નામ પણ પાણીની ધારથી આહત પામેલ
આવે છે થર. વિશે. [રિન]
धारिणी-९. वि० [धारिणी ધારી રાખનાર
વારવિના એક રાજા વનર ની પત્ની, તેના સુમુલ, થારિજી. સ્ત્રી [પારિજીff]
તુર્મા, વન ત્રણ પુત્રો દીક્ષા લઈ મોક્ષે ગયા
धारिणी-१०. वि० [धारिणी धारणी. वि० [धारिणी
ચંપાનગરીના રાજા રામ ની પત્ની (રાણી) વારંવફંના એક રાજા વસુદેવ ની પત્ની, પ્રસિદ્ધ નામ
धारिणी-११. वि० [धारिणी ઘારિણી છે
સુપ્રતિષ્ઠ નગરના રાજા મહુસેન ની ૧૦૦૮ રાણીઓમાં धारिणी-१. वि० [धारिणी
મુખ્ય રાણી, સીહસેન તેનો પુત્ર હતો હસ્તિનાપુરના રાજા સિવ ની પત્ની, સિવમદ્દ ની માતા | ગરિજી-૨. વિ. [ઘારિdf धारिणी-२. वि० [धारिणी
હસ્તિશીર્ષ નગરના રાજા મહીના ની ૧૦૦૦ રાજા સેઝિની પત્ની અને મેઘકુમારની માતા, તેણીને
રાણીઓમાં મુખ્ય રાણી, કથા જુઓ ‘સુવાદુર ગર્ભના પ્રભાવે ઇચ્છા ઉત્પન્ન થઈ જે અભયકુમારે પૂર્ણ
धारिणी-१३. वि० [धारिणी કરાવી, દીક્ષાની અનુમતિ માટે મેઘકુમારને તેણીની
આમલકલ્પા નગરીના રાજા સેઝ ની પત્ની (રાણી) સાથે ઘણો સંવાદ થયો. તેણીના પુત્રો ગતિ આદિ સાત,
धारिणी-१४. वि० [धारिणी કહેન આદિ તેર દીક્ષા લઈ, અનુત્તર વિમાને ગયા
મિથિલા નગરીના રાજા નિયત્તિ ની પત્ની (રાણી) તે धारिणी-३. वि० [धारिणी
વખતે ભ૦ મહાવીરનું શાસન હતું વીતશોકા નગરીના રાજા વત્ર ની પત્ની (રાણી) અને
धारिणी-१५. वि० [धारिणी મહાજન ની માતા
વાણિજ્યગ્રામ નગરના રાજા નિયત્તિ ની પત્ની (રાણી) धारिणी-४. वि० [धारिणी
ભ૦ મહાવીરના દર્શન-વંદનાર્થે ગયેલ કુણાલ દેશના રાજા રુમ ની પત્ની (રાણી) અને સુવા | રિળી-૬વિ૦ [ઘરિdf ની માતા. કથા જુઓ ‘મત્રિમાં
ચંપાનગરીના રાજા થવાહન ની ચંદ્રના धारिणी-५. वि० [धारिणी
धारिणी-१७. वि० [धारिणी કંપિલપુરના રાજા નિયસત્ત ની પત્ની (રાણી) જે ૧૦૦૦
પૂર્વવિદેહના રાજા વારિસેન ની પત્ની (રાણી) ભ૦ રૂમ રાણીઓમાં મુખ્ય હતી
ના એક પૂર્વભવની માતા જ્યારે કસમ નો જીવ વરરિજી-૬. વિ. [ઘર
નામ' નામે હતો. આ ઘારિણી ને મંગળનીવતી પણ કહે છે ચંપાનગરીના રાજા નિચા ની પત્ની (રાણી) અને
થારિજી-૨૮. વિ૦ [રિજી વિના ની માતા. કથા જુઓ નિયસ-૨'
રાજા ધનંજય ની પત્ની (રાણી) ભ૦ મહાવીરના થારિણી-૭, વિ૦ [ઘારિdf
પિયમિત ચક્રવર્તીવાળા ભવની માતા વારંવડું ના રાજા મંગઠ્ઠની પત્ની (રાણી) તેના
धारिणी-१९. वि० [धारिणी નોમ આદિ આઠ, સગર આદિ આઠ પુત્રો હતા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 386
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
રાજગૃહીના રાજા સિહમતિ ની પત્ની (રાણી) અને ! થારે૩. ૦ [ઘારિયતુ) ભ૦ મહાવીરના પૂર્વભવ વિસ્મભૂતિ ની માતા
ધારણ કરવા માટે धारिणी-२०. वि० [धारिणी
धारेत्तए. कृ० [धारियतुम्] અગિયારમાં તીર્થકર ભર્સનંસ ના પ્રથમ શિષ્યા જુઓ ઉપર धारिणी-२१. वि० [धारिणी
થારેમાળ. કૃ૦ [ધારયત્] કોસાંબીના રાજા મનિયસેન ની પત્ની (રાણી)
ધારણ કરતો धारिणी-२२. वि० [धारिणी
થાયવ્વ. [૫ર્તવ્ય) સાકેતનગરના રાજા ચંદ્રવર્ડસમ ની પત્ની (રાણી) અને
ધારણ કરવા યોગ્ય ગુણવંત તથા મુનિચંદ્ર ની માતા
થાવ. થાળ [થાવું] धारिणी-२३. वि० [धारिणी
દોડવું, શુદ્ધ કરવું ક્ષિતપ્રતિષ્ઠિત નગરના રાજા નિચા ની પત્ની (રાણી)
થાવંત. 5 [પાવ) धारिणी-२४. वि० [धारिणी
દોડતો
થાવ. ૧૦ [ઘાવનો વસંતપુરના રાજા નિયતુ ની રાણી, ઘમ્મરુડ્ડની માતા धारिणी२५. वि० [धारिणी
દોડવું તે, ભાગવું તે
થાવમા. વૃ9 [ધાવ) શ્રાવસ્તીના રાજા નિયg ની પત્ની (રાણી) છંદ્રમ તથા
દોડતો પુનસા ની માતા
धाविय. पु० [धावित] धारिणी-२६. वि० [धारिणी
દોડેલ ચંપાનગરીના રાજા મિતપૂમ ની પત્ની (રાણી)
થાë. પુo [ફેo] धारिणी-२७. वि० [धारिणी
અવાજ, ચિલ્લાવું ઉજ્જૈનીના રાજા મવંતિવધન ના ભાઈ ૨Mવદ્રધન
fથ. સ્ત્રી [કૃતિ) ની પત્ની, જ્યારે તેણીને પ્રાપ્ત કરવા માટે અવંતિવન
ધીરજ, ચિત્ત સ્વાચ્ય, ધારણા રાજાએ તેણીના પતિને મારી નાંખેલ, તેણીએ શીલરક્ષા
fથડ઼. વિ[વૃતિ માટે દીક્ષા લીધી
રાજગૃહીના સાર્થવાહની પુત્રી જેણીએ ભવ પાર્શ્વના धारिणी-२८. वि० [धारिणी
શાસનમાં પુપૂલા સાધ્વી પાસે દીક્ષા લીધેલ. મૃત્યુ પોતનપુરના રાજા સોમચંદ્ર ની પત્ની (રાણી)
બાદ તે સૌધર્મકલ્પની દેવી થયા. ભ૦ મહાવીર સન્મુખ धारिणी-२९. वि० [धारिणी
તેણે નાટ્યવિધિ દેખાડી, વંદના કરી રાજા ચંદ્રવદંગ ની પત્ની (રાણી) નિરંતુ તેનો પુત્ર
धिइकूड. पु० [धृतिकूट] હતો. (ધારિણી ૨૨ અને ૨૨ બંને એક પણ હોઈ શકે, પરંતુ મન ની કથાની ભિન્નતા જોઈ અહીં અલગ
धिइधणियबद्धकच्छा. स्त्री० [धृतिधनिकबद्धकक्षा] અલગ આપેલ છે)
ધીરજ રૂપી ધન વડે તૈયાર રહેલા થારિત્ત. વૃ૦ [ઘારથિતુ]
धिइनिच्चलबद्धकच्छा, स्त्री० [धृतिनिश्चलबद्धकक्षा] ધારણ કરવા માટે
સંતોષરૂપી નિશ્ચલ બખ્તર વડે સજ્જ થારિયા. સ્ત્રી [પારિ#]
fથવત. ૧૦ [કૃતિવન] ધારણ કરનારી
ધીરજરૂપી બળ
એક ફૂટ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 387
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह धिइबलवियल. पु० [धृतिबलविकल]
બુદ્ધિ ધીરજરૂપી બળથી રહિત
धीउल्लिया. स्त्री० [दे०] धिइम. विशे० [धृतिमत्]
પુતળી ધીરજવાળો
धीधणियबद्धकच्छ. पु० [धीधनियबद्धकच्छ] धिइमई. स्त्री० [धृतिमती]
ધીરજરૂપી ધન વડે તૈયાર રહેલ ધીરજ રૂપ મતિ
धीबल. न० [धीबल] धिइमंत. विशे० [धृतिमत्]
બુદ્ધિબળ ધીરજવાળો
धीया. स्त्री० [दुहित] धिइमय. पु० [धृतिमत्] यो 6५२
પુત્રી धिइहर. पु० [धृतिधर]
धीर, पु० [धीर] ધીરજ ધારણ કરનાર
ધીર, ગંભીર, મનસ્વી धिइहर. वि० [धृतिधर
धीरत्त. न० [धीरत्व] કાગદી નગરનો એક ગાથાપતિ, ભ૦ મહાવીર પાસે ધીરપણું દીક્ષા લીધી, વિપુલ પર્વત ઉપર મોક્ષે ગયા
धीरत्थु. अ० [धीगस्तु] धिक्कार. धा० [धिक+कृ]
તને ધિક્કાર હો ધિક્કારવું
धीरपुरिस. पु० [धीरपुरिष] धिक्कार. पु० [धिक्कार]
ધીરજવાન પુરુષ તિરસ્કાર કરવો
धीरपुरिसपन्नत. न० [धीरपीरषप्रज्ञप्त] धिक्कारिज्जमाण. कृ [धिक्कियमाण]
ધીરપુરુષ-તીર્થકરે કહેલ ધિક્કકારતો, તિરસ્કાર કરતો
धीरय. न० [धैर्य] धिज्ज. न० [धैर्य]
ધીરજ ધીરજ
धीरिया. स्त्री० [धैर्यता] धिज्जीविय. न० [धिग्जीवित] ધિક્કારપાત્ર જીવન
धुंधुमार. वि० [धुन्धुमार धिति. स्त्री० [धृति]
સંસમારપુરનો રાજા, તેને અંગારવતી નામે પુત્રી હતી ધીરજ, ધૃતિ, એક દેવી
धुगधुगंत. कृ [धुगधुगायमान] धितिकूड. पु० [धृतिकूट]
ધગધુગ-એવો શબ્દ કરતો એક ફૂટ
धुण, धा० [५] धितिम. पु० [धृतिमत्]
કંપાવવું, હણાવવું ધીરજવાળો
धुणण. न० [धूनन] धितिमंत. पु० [धृतिमत्]
કંપાવવું તે ધીરજવાળો
धीणत्तए. कृ० [धूनयितुम्] धिरत्थु. अ० [धिगस्तु]
કંપાવવા માટે તને ધિક્કાર થાઓ
धुणिय. कृ० [धूत्वा] धी. स्त्री० [धी]
કંપાવીને
ધીરતા
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 388
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
થત. ત્રિો [ઘુતી
એક મહાગ્રહ દૂર કરેલ, એક અધ્યયન
થર. પુo [પુર) થત. ત્રિ[ઘુત]
જવાબદારી આઠ પ્રકારના કર્મ
धुरय. पु० [धुरक] धुतकेसमंसुरोमणह. त्रि० [धुतकेशश्मश्रुरोमनख]
ધુરી, ગાડાનો અગ્રભાગ વાળ-મેલ-રોમ-નખ દૂર કર્યા છે તે
શુરા. સ્ત્રી [g) धुतक्खानग. वि० [धुख्यिानक]
ઘોંઘરુ, ભાર, ચિંતા (આ દ્રષ્ટાંત છે.) ચાર ધૂર્તો દ્વારા કરાયેલ કલ્પિત વાતો | થુરાયા. પુo [ÇÊ] છે. સંસા, પ્રભાસાઢ, મૂકેવ, વંડા નામની સ્ત્રી એ | ધુરી, ઘોંસરું ચાર ઉજ્જૈનીના ઉદ્યાનમાં રહેલા, વર્ષાઋતુ હતી, ચારેને | યુવ. પુ0 ધ્રુિવો ભૂખ લાગી તેઓએ નિર્ણય કર્યો કે બધાએ પોતાનો ધ્રુવ, નિશ્ચલ, સંયમ, શાશ્વત, અવયંભાવી, નિયત, અનુભવ કે સાંભળેલી વાત કહેવી, જે સૌથી મોટું જુઠાણું | મોક્ષ, કર્મ, અત્યંત ચલાવે તેને ખાવા આપવાનું. રામાયણ આદિ ગ્રંથોના | યુવ. પુo [gd] દ્રષ્ટાંત આપે તેને કશું આપવું નહીં
ઇન્દ્રિયનિગ્રહ, મોક્ષમાર્ગ धुतबहुल. पु० [धुतबहुल]
धुवकम्मी. पु० [ध्रुवकर्मिन्] ઘણા કર્મો કરેલ
લુહારારાદિ શિલ્પી ઘુત્ત. ત્રિો [પૂર્વ)
धुवगोयर. पु० [ध्रुवगोचर] ધુતારો, ઠગ
ઇન્દ્રિયના વિષયનો નિગ્રહ કરવો તે શુન્નમન. ત્રિો [ઘુતમન)
धुवचारि. पु० [ध्रुवचारिन्] કર્મરૂપી મલ દૂર કરનાર
મોક્ષાભિલાષી શુપ. થા૦ [ઢી[]
થુવનોય. પુ0 [ઘુવયT] દીપવું, ચમકવું
નિશ્ચલ યોગ શુક. ત્રિ[gd]
धुवजोगि. पु० [ध्रुवयोगिन्] જુઓ ધુતા
| નિશ્ચલ યોગવાળો ઘુવિર્નેસ. ૧૦ (દૂતવત્તેરા]
યુવન. ૧૦ [ઘોવન] કલેશને દૂર કરનાર
પ્રક્ષાલન શુપાવ. વિશેo [છૂતપIT)
धुवनिग्गह. पु० [ध्रुवनिग्रह] પાપને દૂર કરનાર
આવશ્યક કર્મોનો નિગ્રહ કરનાર ઘુમત. વિશેo [Çતમન)
धुवमग्ग. पु० [ध्रुवमार्ग] પાપરૂપી મલને દૂર કરનાર
મોક્ષ-સંયમ માર્ગ धुयमोह. विशे० [धुतमोह]
धुवरय. त्रि० [ध्रुवरजस्] મોહને દૂર કરનાર
કર્મમલ રહિત धुयरय. विशे० [धुतरजस्]
થુવરાટુ. ૫૦ [છુવરાટ્ટી જેણે કર્મરૂપી રજને દૂર કરેલ છે તે
ચંદ્રની સાથે રહેનાર નિત્ય રાહુ થર. પુo [પુર)
શુવનંબ. પુo [gવનષ્ણ].
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 389
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
દૂર ધુંધળું દેખાતું . ત્રિ[છૂત] જુઓ ધૂત શ્યત્ત. ૧૦ દુિહિતૃત્વ)
પુત્રીપણું धूयरा. स्त्री० [दुहित]
પુત્રી
धूयवाद. पु० [धूतवाद]
કર્મના ત્યાગ સંબંધિ વાદ કથન કરવું તે धूया. स्त्री० [दुहित]
પુત્રી
મોક્ષ સેવવો તે धुववन्न. त्रि० [ध्रुववर्ण]
જેની કીર્તિ સ્થીર હોય તે, અટલ કીર્તિ धुवसीलया. स्त्री० [ध्रुवशीलता]
અઢાર હજાર શીલાંગ રથને ધારણ કરવો ચૂત. ત્રિ. [પૂત]
પૂર્વે બાંધેલ કર્મ ધૂમ. પુo (ધૂન)
ધૂમાડો, ધૂમા ઘૂમ. પુo [ઘ] ગૌચરી સંબંધિ એક દોષ
જે ધૂમ્રથી સંયમને મલિન કરે ઘૂમવેa. To Tધૂમકેતુ)
એક મહાગ્રહ ઘૂમતુ. પુo [ઘુમતી
એક મહાગ્રહ ધૂમનેત્ત. ૧૦ [ઘૂમનેત્રી
ક્રોધિત આંખો ઘૂમUમ. સ્ત્રીઘૂમપ્રમાણે
પાંચમી નારકી ઘૂમUભા. ૧૦ [ઘૂમપમાન)
પાંચમી નરકમાં ઉત્પન્ન धूमवट्टि. स्त्री० [धूपवर्ति]
ઘૂંવાડાના ગોટા धूमवण्ण. पु० [धूमवर्ण]
ધુંવાડા-જેવો વર્ણ શૂસિફ. સ્ત્રી [gશિવI]
ધૂમાડાની શિખા જૂના. થ૦ [ઘૂમપૂ]
ધૂમોડો કરવો, સળગાવવું ધૂમા. સ્ત્રી [પૂH]
પાંચમી નરક ધૂમામા, સ્ત્રી, [ઘૂHTAT
પાંચમી નરકભૂમિ-જ્યાં ધુમાડા જેવો પ્રકાશ હોય છે દૂનિયા. સ્ત્રી [દૂમિ)
જૂનિ. સ્ત્રી [Çત્તિ]
ધૂળ, રજ શૂની. સ્ત્રી [પૂર્તિ
ધૂળ, રજ ઘૂવ. પુo
ધૂપ, અગરબત્તી ઘૂવ. ઘ૦ [Ç]
ધૂપ કરવો ઘૂવાડિયા, સ્ત્રી [પૂપિટિa]
ધૂપ રાખવાનું ભાજન ઘૂવપડી. સ્ત્રી [Çપાટી]
ધૂપપાત્ર ઘૂવા. ૧૦ [પન]
ધૂપ દેવો તે धूवणजाय. पु० [धूपनजात]
ધૂપ કરવાથી થયેલ - બનેલ શ્વનેત્ત. ૧૦ [Çમનેત્ર)
ક્રોધયુક્ત નેત્ર ઘૂવવી. સ્ત્રી [gવર્સિ)
ધૂપવર્તિ શ્વાવ. ધૂપ)
ધૂપ કરાવવો ઘૂવાવેંત. p [Çપય)
ધૂપ કરતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-2
Page 390
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
धूविय. त्रि० [धूपित]
ધૂપ કરાયેલ धूवंत, कृ० [धूपयत्]
ધૂપ કરતો धेज्ज. न० [धैर्य]
ધીરજ, ધૈર્ય धेज्ज. विशे० [धेय]
ધારણ કરવા યોગ્ય धेतुं. कृ० [धातुम्]
ધારણ કરવા માટે धेनु. स्त्री० [धेनु]
ગાય.
धेवइय. पु० [धैवत्रिक]
સ્વર વિશેષ धेवत. पु० [धैवत]
સ્વર વિશેષ धेवतसर. पु० [धैवतस्वर]
એક સ્વર धेवतिय. पु० [धैवतिक]
પૈવત નામક એ સ્વર સંબંધિ धेवय. पु० [धेवत]
એક સ્વર धेवयसरमंत. त्रि० [धैवतस्वरमत्]
પૈવત નામક એક સ્વરથી યુક્ત धोइउं. कृ० [धावितुम्]
ધોવા માટે, શુદ્ધ કરવા માટે धोइंत. कृ० [धोयंत]
ધોવું તે, શુદ્ધ કરવું તે धोत. त्रि० [धौत]
ધોયેલું धोय. त्रि० [धौत]
ધોયલું धोय. धा० [धोव]
ધોવું, શુદ્ધ કરવું धोयंत. पु० [धोयत्]
ધોવું તે धोयण. न० [धोवन]
ધોવું તે, પ્રક્ષાલન धोयरत्त. विशे० [धौतरक्त]
ધોવામાં રત धोरण. न० [दे०]
ગતિ-ચાતુર્ય धोरेयशील. पु० [धौरेयशील]
ભારવહન કરવાના સ્વભાવવાળો धोव. धा० [धो]
ધોવું, શુદ્ધ કરવું धोवण, न० [धोवन]
ધોવું તે, પ્રક્ષાલન धोवणकाल. पु० [धोवनकाल]
ધોવાનો કે પ્રક્ષાલનનો સમય धोवित्ता. कृ० [धोवित्वा]
ધોઇને धोवेंत. न० [धावत्]
ધોવું તે धोव्व. धा० [दे०]
यो 'धोव' धोव्वमाण. कृ० [धाव्यमान]
ધોવું તે धोव्वेमाण. कृ० [धाव्यमान] ધોવું તે
___-----X-----X-----X-----X----X-----
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -2
Page 391
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ नमो नमो निम्मलदसणस्स बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नम: पूज्य आनन्द-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर-गुरूभ्यो नमः आगम-शब्दादि-संग्रह (प्राकृत_संस्कृत_गुजराती) [भाग-२] ભાગ- 2 નાં સંપૂર્ણ સહાય-દાતા NARENDARKNOK પ્રકાશન તારીખ- 08/10/2019 મંગળવાર તિથી- 2073 આસો સુદ 10. 2084 सेटिंग- मासुतोष प्रिन्टर्स, 09925146223| प्रिन्टर्स- नवप्रभात प्रिन्टी प्रेस 098255988551 200: संप :00 नमुनि प रत्नसागर [M.Com., M.Ed., Ph.D., श्रुतमहर्षि] Email: - jainmunideepratnasagar@gmail.com Mob Mobile: - 09825967397 Web address:- (1) , (2) Deepratnasagar.in