________________
-
.
,
જ,
તા. ૧૬ એપ્રિલ ૨૦૦૭
નિરાકાર આત્મતત્ત્વ રહેલું છે, તે તેના સઘળા ગુણો સહિત એક જ કોઈપણ અન્ય જીવ પ્રત્યે વૈરભાવ ઉત્પન્ન થતો નથી. સદ્ગથી ભેદજ્ઞાન પ્રકારનું છે. એટલે કોઈ એક જીવ અને તેનાથી જુદા બીજા જીવમાં પ્રાપ્ત સાધકને દરેક જીવમાં રહેલ આત્મતત્ત્વ પ્રત્યે આદર અને વિનય વર્તે રહેલ આત્મતત્ત્વ એક સરખું છે. પરંતુ દરેક જીવની કર્માનુસાર યોનિ છે. અથવા સાધકને અન્ય જીવ પ્રત્યે મૈત્રીભાવ વર્તે છે. દરેક સાંસારિક અને સુખ-દુઃખાદિરૂપ વેદનુમાં ભિન્નતા છે. આમ નિશ્ચયદષ્ટિએ જીવકર્માધીન હોવાથી તેનો બાહ્ય આકાર અને વર્તન પૂર્વ-સંસ્કારરૂપ હોય અને ગુણોની અપેક્ષાએ આત્મતત્ત્વ એક જ સ્વભાવનું છે. પરંતુ છે, પરંતુ તેને ગૌણ ગણી સાધક માત્ર તેના શાશ્વત આત્મતત્ત્વ ઉપર જ વ્યવહારદૃષ્ટિએ અને કર્મરૂપ ગુણો ઉપરના આવરણોની અપેક્ષાએ નજર કરે છે. જીવોમાં અનેકતા રહેલી છે. અથવા જીવો અનેક હોવાથી તેમાં રહેલ અકાલ-મૂર્ત : આત્મતત્ત્વો પણ અનેક અને સ્વતંત્ર છે. તેમને હૈ િિર હૈ). પ્રત્યેક સાંસારિક જીવને જન્મ-મરણની કાળ મર્યાદાનું ચોક્કસ ૐકાર સન્નામ :
પ્રમાણ કર્માનુસાર હોય છે. એટલે જીવને તેના આયુષ્ય'-કર્મના દરઅસલપણે શરીરમાં રહેલ આત્મતત્ત્વ અનામી, અરૂપી, હિસાબે શ્વાસોશ્વાસ નિર્ધારીત થયેલા હોય છે અને તેના ગલનથી તે અવિનાશી, અવ્યય, અજન્મ, અમર, વચનાતીત ઇત્યાદિ સ્વરૂપે કાળમાં ક્ષણેક્ષણે વિલીન થતો જાય છે. પરંતુ ગુરુકૃપાથી જે ભક્તજનને અતીન્દ્રિય છે. આમ છતાંય વ્યવહારમાં તેને સહેલાઈથી સમજી અને ભેદજ્ઞાનરૂપ સુબોધ પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તેને ‘વ’–સ્વરૂપનું ભાન ઓળખી શકાય તે હેતુથી કોઈપણ નામથી આત્મતત્ત્વને સંબોધવામાં વર્તે છે. આવા સુબોધમાં આત્મતત્ત્વ આદિ અને અંતથી રહિત છે આવે છે. સદ્ગુરુ નાનકદેવજીએ આત્મતત્ત્વને ‘ૐકાર સનામથી એવી નિરંતર પ્રતીતિ સાધકને રહે છે. આમ હોવાથી અમુક અપેક્ષાએ ઓળખ આપી છે. “ૐકાર' શબ્દમાં આત્મતત્ત્વનો ધ્વનિ કે રણકાર જ્ઞાનસભર ભક્તજનને “અકાલ-મૂર્ત કહી શકાય. તેમાંય ઉચ્ચ છે, જે સાંભળતાં જ ભક્તજનને પોતાના મૂળ સ્વરૂપનું સ્મરણ થાય કોટિના જ્ઞાની પુરુષો દેહ હોવા છતાંય દેહાતીત આંતરિક-દશામાં છે. અથવા “ૐ કાર' શબ્દનો ગુંજારવ થતાં જ ભક્તજનને પોતાનું સ્થિર હોવાથી તેઓને ‘અકાલ-મૂર્ત' કહેવામાં આવે છે. અથવા ધૂળ શાશ્વત સ્વરૂપ તથા તેના ગુણોનું ‘ભગવત્-સ્મરણથાય છે. કે મૂર્તિ શરીર નાશવંત છે, જ્યારે તેમાં રહેલ ચેતન-તત્ત્વ અવિનાશી કર્તા પુરુષ :
છે. અહીં ‘પુરુષ” એટલે શાશ્વત આત્મતત્ત્વ સમજવાનું છે. આત્મામાં જ અયોનિ : કિર્તા અને ભોક્તાપણાનો ગુણ કે શક્તિ છે, જે શરીરાદિ અજીવ કે જડમાં દરેક સાંસારિક જીવ કર્માનુસાર વિવિધ યોનિઓમાં પરિભ્રમણ નથી. નિશ્ચયદષ્ટિએ અત્યંત શુદ્ધદશામાં જીવ નિજગુણોનો કર્તા છે અને કરે છે. આવા પરિભ્રમણ વખતે પણ જીવના શરીરમાં અંતર્ગત રહેલ તેના પરિણમનમાં સહજાનંદ કે અવ્યાબાધ-સુખનો ભોકતા છે. લોકભાષામાં આત્મતત્ત્વ તેનું તે રહે છે. જે ભક્તજનને ગુરુકૃપાથી ભેદજ્ઞાન કે આવા સસુરુષને સચ્ચિદાનંદમય પણ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ રાગદ્વેષ સુબોધ પ્રાપ્ત થાય છે તેને પ્રતીતિ રહેતી હોય છે કે તે દરઅસલપણે અને અજ્ઞાનવશ જીવને દેહમાં જ આત્મબુદ્ધિ હોવાથી તે કર્મબંધ અને જન્મ-જરા-મરણથી રહિત એવો શુદ્ધાત્મા છે. અથવા શરીરને કર્મફળની પરંપરા વિવિધ યોનિઓમાં ભોગવે છે. આ હેતુથી નાનકદેવજીની જન્મ-મરણ કે આદિ-અંત છે જ્યારે દેહમાં રહેલ આત્મતત્ત્વ ભક્તજનોને શીખ છે કે જન્મમરણની પરંપરા ટાળવા માટે નિજગુણોની “અજન્મ–અમર છે. ભજના હિતાવહ છે.
સ્વયંર્ભ: નિર્ભય :
દેહધારી જીવના શરીરમાં રહેલ અરૂપી આત્મતત્ત્વ અનાદિ અને સંસારમાં ભય અનેક પ્રકારના છે, જેમાં મરણનો ભય જીવને અનંત છે. એટલે શરીરને આદિ અને અંત છે પરંતુ આત્મતત્ત્વને સતત સતાવ્યા કરે છે. જે ભવ્યજીવને ગુરુકૃપાથી પોતાના અવિનાશી કોઈ શરૂઆત કે અંત નથી. આ દૃષ્ટિએ વ્યવહારમાં આત્માને સ્વયંભૂ સ્વરૂપનું ભાન થાય છે ત્યારે તે નિર્ભય કે ભયમુક્ત થાય છે. એટલે કહેવામાં આવે છે. સમસ્ત બ્રહ્માંડમાં જેટલા ચૈતન્યમય જીવો છે તે આવા ભક્તજનને મરણ કે અન્ય પ્રકારનો ભય રહેતો નથી. આવા અખંડપણે સદૈવ તેટલા જ રહેવાના છે. એટલે જીવોની સંખ્યામાં જીવને નિરંતર પ્રતીતિ વર્તે છે કે તે દરઅસલ પણે અવિનાશી છે, વધઘટ થતી નથી, પરંતુ શરીરરૂપ અવસ્થાઓ કર્માનુસાર બદલાયા જ્યારે શરીરાદિ નાશવંત છે. ભેદજ્ઞાન પામેલા આવા સાધકને કરે છે. માટે જ આત્માને સ્વયંભૂ તરીકે સંબોધાય છે. ભવિષ્યની ચિંતા રહેતી નથી, ભૂતકાળનું સ્મરણ રહેતું નથી પરંતુ તે ઉપસંહાર : વર્તમાનમાં વર્તે છે.
શ્રી નાનકદેવજીએ મૂળમંત્રમાં આત્મા અને શરીરના ગુણો તથા નિર્વેર :
તેમાં રહેલી ભિન્નતા પ્રકાશિત કરી છે. ગુરુપ્રસાદરૂપે જે ભક્તને અજ્ઞાનદશામાં જીવને ક્રોધ, માન, માયા, લોભાદિ કષાયોથી રાગદ્વેષ વિધિવત્ શીખ પ્રાપ્ત થાય છે તે ધન્યતા અનુભવે છે. *** થયા કરતા હોય છે. પરંતુ ગુરુકૃપાથી જે ભક્તજનને પોતાના દરઅસલ –સ્વાધ્યાય સંચયન-સુમનભાઈ શાહ અને ગુરુદયાળસિંહ શુદ્ધ-સ્વરૂપની પ્રતીતિ રહે છે, તે સર્વ જીવને પોતાની સમાન લેખે છે, “સૌરભ' પ૬૩, આનંદવન સોસાયટી, નવયુગ હાઈસ્કૂલ, કારણ કે નિજસ્વરૂપ વીતદ્વેષ અને વીતરાગમય હોય છે. આવા જીવને ન્યુ સામા રોડ, વડોદરા-૩૯૦૦૦૮.
