________________
કે તા. ૧૬ ઓગસ્ટ, ૨૦૦
કાજ જીવણ
શક્યા નહીં અને મારી બદલી ન્યૂયોર્ક કરી મને વરિષ્ઠ (Senior) મુંબઈ પાછા આવી ગયા. વાઇસ પ્રેસિડન્ટનો હોદ્દો આપવાની દરખાસ્ત કરી. માત્ર અને માત્ર અહીં સમીરના પત્ની અને અમારી પુત્રવધૂ સુમીને પણ ઘડીક યાદ કરી ચોવીસ કલાકની અંદર મારે બદલી સ્વીકારવી કે નહીં તેનો જવાબ લઈએ. સમીરના અકાળ અવસાનને કારણે તેના સંપૂર્ણ અસ્તિત્વને જાણે આપી દેવાનો હતો. પૂરા પરિવાર સાથે બેસી આ બદલી સ્વીકારી લકવો મારી ગયો હતો. સમીરના દેહાંતના બે-ત્રણ વર્ષો પછી તેને અમે લેવાનો નિર્ણય કર્યો. અભ્યાસ ચાલુ હોવાને કારણે મારો પુત્ર સમીર બીજા લગ્ન કરી લેવા આગ્રહ કર્યો પરંતુ તેના માટે સુમિ પોતે તૈયાર અને પુત્રી સ્વાતિ અમારી સાથે આવી શકે તેમ ન હોવાથી મારા નહોતી. આજે પણ કન્નેકટીકટમાં તે એકલી રહે છે અને આજે પણ તેની ભાભીને અમારે ઘરે બોલાવવાનું નક્કી કર્યું. સપ્ટેમ્બર '૮૦માં હું, ઓળખ સુમિ શાહની જ રહી છે! કોકિલા અને અપૂર્વ અમેરિકા પહોંચી ગયા. ૧૯૮૨માં વડોદરાની શોકના તેર દિવસ પછી અમે બનારસના ત્રિવેણી-સંગમમાં જઈ બૉર્ડ મિટિંગમાં મને ધીરાણ (Credit) વિભાગનો સંપૂર્ણ કાર્યભાર અસ્થિ-વિસર્જન કરી આવ્યા. તે દિવસ પછી પ્રભાતની પૂજામાં સમીરને સોંપવામાં આવ્યો. ધીરાણનું કામ બૅન્કિંગના ક્ષેત્રમાં સહુથી વધારે યાદ કરી મેં પ્રાર્થના ન કરી હોય તેવું ક્યારે પણ બન્યું નથી. જવાબદારીવાળું ગણાય છે. '૮૬ના પ્રારંભમાં ભારત સરકારે પાંચ બનારસથી આવ્યા પછી બૅન્ક ઓફ બરોડાની કાર્યધૂરા મેં ભારે વર્ષ માટે executive director તરીકે મારી નિમણૂક કરી. ચેરમેનપદ હેયે સંભાળી લીધી. ચેરમેનપદ સિવાય પણ શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓમાં પછીનો આ સહુથી મહત્ત્વનો હોદ્દો હતો. હવે માત્ર એક જ પગથિયું હું વ્યસ્ત રહેતો હતો. I.I.M. અમદાવાદ તથા N.S.B.M. પૂનામાં ચઢવું બાકી હતું.
મુલાકાતી પ્રોફેસર તરીકે મારે સેવા આપવાની થતી. બેન્ક ઓફ માર્ચ '૯૦માં બેન્ક ઓફ બરોડાના ચેરમેનપદે મારી નિમણૂક બરોડાની Apex Training College – અમદાવાદ સાથે પણ હું થઈ. ૧૯૬૩માં ઉચ્ચારાયેલી શ્રી ચોક્સીસાહેબની આર્ષવાણી મને સંકળાયેલ હતો. યાદ આવી : આ ખુરશી પર નજર રાખજો.” ત્યારે તો તે શબ્દોનો હવે દલાલ હર્ષદ મહેતાને કારણે ભારતીય બૅન્કિંગમાં સર્જાયેલ - અર્થ બહુ સમજાયો નહોતો, પરંતુ હવે કંઈક સમજમાં આવ્યો. કટોકટીની (The Security Scam) વાત કરી લઈએ. અન્ય બૅન્કસ : - મારા અધ્યક્ષપદ નીચેની પહેલી મિટિંગ એપ્રિલની બીજીએ દિલ્હીમાં જ્યારે પોતાને હસ્તકની સિક્યોરિટીસ દલાલોને સોંપી તગડો નફો નક્કી થઈ. એપ્રિલની પહેલી તારીખે કાળજું કંપી ઊઠે તેવા અશુભ ઘરભેગો કરવાની વેતરણમાં પડી ગઈ ત્યારે અમે બૅન્ક ઑફ સમાચાર મને મળ્યા.
બરોડાવાળા આ તગડા નફાની લાલચથી દૂર રહ્યા અને અમારા વરિષ્ઠ : મારા મોટા પુત્ર અને સાચા અર્થમાં તેજસ્વી કહી શકાય તેવા સાથી શ્રી રામમૂર્તિની દૂરંદેશીના કારણે બૅન્કિંગ ઉદ્યોગમાં જાગેલા સમીરનું અમેરિકામાં કાર અકસ્માતને કારણે અકાળે મૃત્યુ થયું. પૂરા આ મહાતોફાનમાંથી બૅન્ક ઑફ બરોડા નિષ્કલંક બહાર આવી. પરિવારથી દૂર હું દિલ્હીમાં એકલો હતો અને આ આઘાતજનક ફેબ્રુઆરી '૯૩માં હું બૅન્કમાંથી નિવૃત્ત થયો. આ પહેલાં બે વાર સમાચાર સાંભળી તદ્દન ભાંગી પડ્યો. કોકિલા અને સંતાનો સ્વાતિ- સરકારે મારી સર્વિસ વધારી આપી હતી, ૬૦ વર્ષ પૂરા થયા હોવા અપૂર્વ મુંબઈમાં હતાં. તેમની હાલતનો વિચાર કરતાં પણ થથરી છતાં. નિવૃત્તિ પહેલાં ડિસેમ્બરમાં મારા પર “હાર્ટ એટેક”નો એક જવાતું હતું. પરિવાર સાથે બેસી કેવા કેવા સ્વપ્નો જોયા હતાં અને ગંભીર હુમલો આવી ગયો. ચક્ષુ ખુલતાં જ જોયું કે જે ભૂમિ પર અમે ઊભા હતા તે જ ભૂમિ ડો. આનંદ નથવાનીની સલાહથી જસલાક હોસ્પિટલના .. અમારા પગ તળેથી સરકી રહી હતી.
Unitમાં મને બોંતેર કલાક રાખવામાં આવ્યો. તે કટોકટીમાંથી બહાર મારા સાથી-મિત્રોએ મને મુંબઈના પ્લેનમાં બેસાડી દીધો. ઘરે આવ્યા પછી પણ લાંબો સમય સુધી ઘરમાં રહેવું પડ્યું. તે સમયગાળો પહોંચતા જ કોકિલા - સ્વાતિ - અપૂર્વ મને એકદમ વળગી પડ્યા. મારા માટે અશાંતિનો હતો. પરિવારજનોની ચિંતા મને કોરી ખાતી અમે સહુ ભાંગી પડ્યા હતા અને હૈયાફાટ આક્રંદ કરી રહ્યા હતાં. હતી. નાનો પુત્ર અપૂર્વ હજી કૉલેજમાં હતો અને જાન્યુઆરી '૯૩માં કોણ કોને આશ્વાસન આપે?
પુત્રી સ્વાતિના લગ્ન લેવાના હતા. બે-ત્રણ લાખની રોકડ અને સ્થાવર - તે જ રાતે મેં અને કોકિલાએ પરિવારના મિત્ર સમા વિક્રમ શાહ મિલકતમાં અંધેરીના એક ફ્લેટ સિવાય અમારી પાસે હતું શું? સાથે ન્યૂયોર્ક ઉપડી જવાનું નક્કી કર્યું, જ્યાં સમીરનો પાર્થિવદેહ તે સમયે ત્રણ સંતોના આશીર્વાદ મને સાવ અણચિંતવ્યા મળી હજી હયાત હતો. બે દિવસ ન્યૂયોર્ક રહી સમીરના અસ્થિ લઈ અમે આવ્યા. કાંચીના શંકરાચાર્ય, કોબા-ગાંધીનગરના શ્રી પદમસાગર
કે તમારી જાત સાથે કડક બનો અને બીજા સાથે કોમળ –નમ બનો. બધાને ક્ષમા આપો પણ તમારી જાતને ક્ષમા ન આપો. અથત, તમારી ભૂલોનો બચાવ ન શોધો પણ તેનો એકરાર કરતાં શીખો |
