________________
જાક કરી
કે આ કામ
છે
પ્રબુદ્ધ જીવન
ના
તા. ૧૬ સપ્ટેમ્બર,૨૦0૭ |
અને એ દિશામાં જ ચાલે ત્યારે તે માટે તે મુખ્ય માર્ગની નજીકમાં રહે વૃષભ તીક્ષ્ણ શિંગડાંવાળો છે. એ દેખાવે સુંદર છે, પણ વૃક્ષ તે જરૂરી છે, પરંતુ ઘણી વાર ગુંચવણમાં એ મુખ્ય માર્ગની નજીકમાં સાથે પોતાનું જ માથું અને શિંગડાં ભરાવીને લડતો હોવાથી પોતાને હોવા છતાં પાછો પણ ફરી જાય છે અને લક્ષ્ય સ્થાને પહોંચી શકતો જ નુકસાન કરે છે અથવા માટીમાં શિંગડાં ભરાવી ધૂળવાળો, મેલો નથી. કર્મ બંધન પૂરા ન છોડનાર સાધક આ રીતે સમ્ય માર્ગ કરી દે છે. બીજું ગુણસ્થાનક પણ સમકિતનું હોવાથી જોવામાં સુંદર પકડી શકતો નથી, એટલે મોક્ષના લક્ષ્ય સ્થાને પહોંચી શકતો નથી. છે, પણ નિશ્ચિતરૂપથી પતનનું કારણ છે, અર્થાત્ આત્માને મેલો
હવે આપણે ૧૪ સ્વપ્નો સાથે ગુણસ્થાનકના સંબંધનો વિચાર કરી મૂકે છે. વૃષભની આ ક્રિયાથી સાવધાન રહેવાનું સૂચન છે, કરીએ.
સાસ્વાદન સમકિત ન આવે તેનો ખ્યાલ રાખવાનો છે. (૧) હસ્તિ : મિથ્યાત્વ એ મહાહસ્તિ જેવું છે. પ્રથમ સ્વપ્ન (૨) સિંહ : ત્રીજા ગુણસ્થાનકમાં સમકિત અને મિથ્યાત્વના મિથ્યાત્વને જીતવા માટેનું છે તેથી તે પ્રથમ ગુણસ્થાનકનું સૂચક છે. મિશ્રભાવ છે. મિથ્યાત્વી માટે ભવરૂપી વનમાં ફરવાનું છે. સમકિત સાધારણ હાથી ગાઢ વનમાં રહેતો હોય છે, તેનો વર્ણ શ્યામ હોય આ વનમાંથી બહાર નીકળવાનો માર્ગ છે. છે, બે દંતુશળ ધરાવતો એ મદમસ્ત અને નિરંકુશ બનીને વનમાં સિંહ પણ મિશ્ર ભાવ ધરાવે છે. સિંહ વનનું પ્રાણી હોવા છતાં ઘૂમતો હોય છે. આપણે જાણીએ છીએ કે જીવ અનાદિ કાળથી ઉમદા ગુણો પણ ધરાવે છે. સંસારમાં ભ્રમણ કરી રહ્યો છે. સંસારને અટવિની ઉપમા આપવામાં ત્રીજા ગુણસ્થાનકમાં જીવને સદ્ગુરુ અને શાસ્ત્ર પર એકાંત આવી છે. અટવિ એટલે વન, જંગલ, કોઈ જ્ઞાની પુરુષના ઉપદેશથી શ્રદ્ધારૂપ પ્રેમ નથી હોતો તેમ જ ધર્મ ખોટો છે એમ માની ધર્મ પ્રત્યે પ્રેરાઈને જીવ ઉદ્યમવંતો થાય છે અને અનાદિ મિથ્યાત્વદશામાંથી ‘ષ પણ નથી હોતો. સિંહને ભૂખ લાગી હોય તો જ શિકાર કરે, ઉત્ક્રાંતિ કરે છે.
નહીં તો સાવ નિર્બળ પ્રાણી પણ તેની પાસેથી પસાર થઈ જાય તો સ્વપ્નમાં જે હાથી દેખાય છે તે સફેદ વર્ણનો છે. એટલે કે હવે એની સામે નજર પણ માંડતો નથી. આ એક પ્રકારનો ઉપેક્ષાભાવી મિથ્યાત્વનો ઘોર અંધકાર ઓછો થઈ રહ્યો છે અને સમકિતરૂપી હોય છે. પ્રકાશનો ઉદય થશે. હાથીના ગંડસ્થળમાંથી મદ ઝરતો હતો. તેની સિંહ છલાંગ મારે છે. સિંહની છલાંગ બંને દિશાનું સૂચન કરે ઉપર ભમરાનાં ટોળા જામ્યાં હતાં. એ મહામોહનીય કર્મના પ્રભાવ છે. ઉપર છલંગ મારે તો ઊંચો ઊઠે અને નીચે છલાંગ મારે તો નીચે મદમસ્તપણું અને નિરંકુશ સ્વછંદતા બતાવે છે. હાથી વનમાં ખાડામાં પડી જાય. ત્રીજું ગુણસ્થાનક સંશયરૂપી સિંહ જેવું છે. ત્રીજા રહે છે અને તેને તીક્ષ્ણ દંકૂશળ છે, છતાં પણ તે વિકરાળ પ્રાણી ગુણસ્થાનકથી ઉપર પણ જવાય અને પતન પણ થાય. આ સ્વપ્નમાં નથી. આમ ચાર દંકૂશળવાળો હાથી સૂચન આપે છે કે તે ચાર કષાયોને ઉપર છલાંગ મારવાનું સૂચન હોવાથી તે ઊર્ધ્વ ગતિ દર્શાવે છે. મંદ કરશે. તે ઇન્દ્રના હાથી ઐરાવત જેવો સુંદર હતો અને તેની પહેલા ત્રણ સ્વપ્નમાં પ્રાણી દેખાય છે. આ પ્રાણીઓ વનમાં ગર્જનામાં ગાઢ વાદળાં જેવી ગંભીરતા હતી. એ બતાવે છે કે જીવ વસતાં હોય છે. વન એ સંસાર-પરિભ્રમણનું પ્રતીક છે. આ ત્રણે અનાદિ કાળથી ભવ-અટવિમાં ખોવાયેલો હતો તેમાંથી બહાર નીકળી સ્વપ્ન હાથી, વૃષભ અને સિંહ તેમના ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ અને ભાવમાં ઊર્ધ્વગતિ કરશે.
દેખાય છે. આમ ત્રણ સ્વપ્ન દ્વારા ભવભ્રમણ કરાવતા મિથ્યાત્વના * (૨) વૃષભ : સ્વપ્નમાં જે બળદ દેખાય છે તેને મોટાં, ભરાવદાર, ઘોર જંગલમાંથી બહાર નીકળવાનું સૂચન છે. વાંકડિયા અને અણીદાર શિંગડાં છે.
(૪) લક્ષ્મી : મિથ્યાત્વનું છૂટવું અને સમ્યક્દર્શન પ્રાપ્ત કરવું એ બીજું ગુણસ્થાનક સાસ્વાદન છે. અહીં મિથ્યાત્વની ૨૮માંથી સૌથી મોટી લક્ષ્મી અથવા અપાર સંપત્તિ છે. જેમ લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થયા બધી જ પ્રકૃતિ ઉદયમાં છે, છતાં જીવ પહેલા ગુણસ્થાનકના મિથ્યાત્વી પછી મનુષ્ય શક્તિશાળી બને છે, તેમ સમ્યકદર્શનરૂપી લક્ષ્મી પ્રાપ્ત કરતાં સારો છે. તે સમકિતના સ્વાદનો હજી પણ અનુભવ કરી થયા પછી આત્મા અત્યંત શક્તિમાન બને છે. રહ્યો છે.
ચોથા ગુણસ્થાને જીવને સમકિતની પ્રાપ્તિ છે, પરંતુ હજુ - વૃષભ એટલે બળદ, એ મદમસ્ત અને તોફાની હોઈ શકે છે, પણ અપ્રત્યાખાની કષાયનો ઉદય છે એટલે કોઈ વ્રત-પચ્ચખ્ખાણ કરી તે હાથી જેટલો ઉન્મત્ત નથી હોતો. હાથી વનમાં રહેતું પ્રાણી છે. શકતો નથી. અહીં પુરૂષાર્થનો અભાવ કે એની મંદતા હોય છે. લક્ષ્મી બળદ પણ પ્રાણી છે, પણ પાળેલું પ્રાણી છે. મદમસ્ત હાથી જેમ ચંચળ છે તેમ આ ગુણસ્થાનકમાં પણ અસ્થિરતા છે. એટલે અને આખલામાં જે તફાવત છે એ તફાવત પહેલા અને બીજા જીવ ચોથા ગુણસ્થાનેથી ઘણી વાર નીચે પડે છે અને પાછો આવે છે. ગુણસ્થાનકમાં છે.
કોઈ દુર્લભ યોગની પ્રાપ્તિથી જીવ પુરુષાર્થ આદરે છે અને * વૈરાગ્ય અને સતત અભ્યાસ દ્વારા જિજ્ઞાસ પોતાની જીવન-નોકાને પાર ઉતારે છે,
