________________
કરી
શકે , તે
ા
,
ગાના વિવેક જ
છે.
છો. કેટલે અંશ
( ૧૪ )
પ્રબુદ્ધ જીવન
- તા. ૧૬ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૭૩ ગીતાનો બીજો અધ્યાય-સુખદુઃખમાં સમતા રાખવાની વાત પણ જે રીતે રમતે કદી વિજય ને કોદિ વળી હાર છે ઘણી જગ્યાએ આવે છે,
બંનેમાં સમતા ધરી રહી સદા–સ્વીકારવું સાર છે. ‘છે આ જીવનના ગુલાબ સમ કે ના માત્ર કાંટા સમું
એની ૫૦-૧૦૦ કે વધુ નકલો છપાય છે, તે માંડવામાં બધાને તો એ કંટકપુષ્પ બેઉ સમતા ધારી સહી લો તમે.”
ગાવા અપાય છે. વળી વરપક્ષનું ને કન્યાપક્ષનું મંગળાષ્ટક જુદું હોય કેટલીક પંક્તિમાં બહુ ગહન વાત પણ કહેવાયેલી જણાય છે
છે. તેથી કોઈ કોઈવાર એક મીઠું “કોમ્પિટિશન પણ જોવા મળે છે. ‘રાખીને સ્થિર ભોગ-ત્યાગની તલા' કે
પણ મંગળાષ્ટકમાં ક્યાંય ફટાણાં જેવી એક-બીજાને ઉતારી પાડવાની “નીરક્ષીરવિવેક સાધી જીવને... “માંગલ્યને પામજો.”
(મજાકમાં પણ) વૃત્તિ હોતી નથી. માત્ર લગ્નમાં જ નહીં, જનોઈમાં સંસારમાં ‘તેન ત્યોન ભુંજીથા:' દ્વારા ત્યાગની શીખ મળે છે ને
5 પણ મંગળાષ્ટકો લખાય ને બધાં સાથે ગાય. આ પ્રથા સાવ નાનપણથી અમુક પ્રકારના ભોગો ભોગવવા મળે એ શુભેચ્છા પણ વ્યક્ત થાય
નાગરોમાં જોઈ છે અને થોડાં વર્ષોથી નાગર સિવાયની જ્ઞાતિઓએ
પણ આ પ્રથા અપનાવી છે. લગ્નની હોંશ એવી હોય છે કે લોકો છે. ત્યારે આ ‘ભોગત્યાગ'ની તુલા સ્થિર રહે, ભોગ-ત્યાગ વચ્ચે
પોતે ગાતાં શીખવા પણ તૈયાર હોય છે. યોગ્ય સમતોલન જળવાય, સારાનરસાના વિવેક જળવાય તો જ
કોઈપણ વરવધૂ કે બટુક કેટલે અંશે આ મંગલાષ્ટક સમજતાં માંગલ્યને પામી શકાય એ વાત નવદંપતી આગળ સ્પષ્ટ કરાય છે.
હશે, કેટલે અંશે એનો અમલ કરતાં હશે એ તો ઈશ્વર જાણે. પણ આ બધા સાથે હૃદયોર્મિઓની અભિવ્યક્તિને પણ મંગલાષ્ટકમાં
આવું સુંદર ગાવાથી, સમૂહમાં ગાવાથી એક સુંદર માહોલ સર્જાય છે સ્થાન મળે છે.
એ નિશ્ચિત છે. દીકરીને માટેની પંક્તિઓ છે,
- આ યુગલની પ્રેમ તરફની ગતિ તો અનિવાર્ય છે જ પણ એ સાથે જેવી લાડકી તું રહી પિતૃગૃહે માતા અને તાતની
ઔદાર્ય, તુલા જેવા ગુણો પણ કેળવી શકાય તો સમાજ વધુ સ્વસ્થ બને. તેવી લાડકડી બનો તું નવલાં આ માત ને તાતની...”
મંગલાષ્ટક એક હોંશભર્યા આશીર્વચનનું કાવ્ય છે. એ દ્વારા આવી આવી અનેક લાગણીઓ શબ્દોમાં અંકાતી નજરે ચડે છે. આપણા મનની અનેક વાતોને વાચા આપી શકાય છે. શ્રી ૨. વ. હજી કાલે તો આવડી હતી કે આવડો હતો ને એટલામાં લગ્ન કરે દેસાઈના પુત્ર ડો. અક્ષયકુમારદેસાઈ એમની સુયોગ્ય નારી સંવેદનાથી એટલી મોટી કે મોટો થઈ જાય તે દર્શાવતી પંક્તિઓ...
પ્રેરાઈને “કન્યાદાન' હોય એવાં લગ્નમાં (ને તેથી મોટીભાગનાં) કંઠે નાનકડા કરો વીંટી દઈ કે મેં કર્યા લાડ તેં.” કે પછી હજી તો હાજરી આપતા નહીં. મારે હમણાં મંગળાષ્ટક રચવાનું આવ્યું ત્યારે ચાંદીની કડલી હાથમાં પહેરાવી ત્યાં મીંઢળ બાંધવાનો વખત આવી આ સંદર્ભે બે પંક્તિઓ રચાઈ. ગયો! જેવી ભાવનાઓ પણ ક્યાંક જોવા મળે છે.
કન્યા એ કંઈ ચીજવસ્તુ નથી કે એનું કરે દાન કો લગ્ન એ સહુ કુટુંબીજનોના સ્મરણનો સમય છે. જે માંડવે આવ્યાં એ તો છે અણમોલ રત્ન અદકું જેનાં ઘણાં માન હો.” છે તેમનું તો સ્વાગત છે જ પણ જે પરદેશ કે સ્વર્ગસ્થ છે તે પણ યાદ
આમ પણ મંગળાષ્ટક ગાવાનું પૂરું થાય કે ઘણાં આવીને-કોઈ આવ્યા વિના રહેતાં નથી.
સાચું, કોઈ વિવેકનું-કહી જાય કે “બહુ સરસ હતું...' વગેરે. ઉપરની “આ ટાણે સ્મૃતિ સ્નેહી સગતતાની જાગી રહે ઉરમાં
પંક્તિવાળું મંગળાષ્ટક ગવાયા પછી ત્રણચાર મોટી ઉંમરના (ફિફટી એ સર્વે પણ દિવ્ય ભોમ મહીથી આશિષ વષવતાં.
પ્લસ) આવીને કહી ગયાં કે, “મંગળાષ્ટક તો સરસ હતું જ, પણ આ આ સાથે જીવન સરળ બનાવવા ક્યા ગુણો કેળવવા, પ્રેમ-પ્રીતિથી
પંક્તિઓ (ઉપરની) તો ખૂબ જ ગમી.”
મંગળાષ્ટક ગાતી વખતે તૂટે નહીં એ મહત્ત્વનું છે. શાર્દૂલમાં સંસાર કેમ દીપાવવો, ક્યા મૂલ્યોના જીવ જેમ જતન કરવા જેવા અનેક
રચતી વખતે છંદભંગ ન થાય, કાનને ખૂંચે એવા હ્રસ્વ-દીર્થની ભૂલ વિચારોને પણ આ આઠ કડીઓમાં સમાવી લેવાય છે.
ન થાય એ ધ્યાન રાખવું પડે. નજીકના કુટુંબમાં પાંચેક જણને આમ કેટલીક પંક્તિઓ “રીપીટ' થાય એ બાદ કરતાં દરેક
સહજતાથી મંગળાષ્ટક રચતા જોયા છે. છતાં આ કલાનો ઉપયોગ મંગળાષ્ટક “કસ્ટમમેઇડ” કે “ડિઝાઇનર મંગળાષ્ટક' હોય છે, એ
ઘટતો જાય છે. રીતે એ લખાય છે.
પ્રસન્નતા અને માંગલ્ય વર્ષાવતાં ને શીખ તથા આશીર્વાદ આપતાં આ ડિઝાઇનર મંગલાષ્ટકનું એક ઉદાહરણ-વર પ્રોફેશનલ ક્રિકેટર
ફશનલ ક્રિકટર આ મંગલાષ્ટક રચાય અને બધાં લગ્નોમાં ગવાય એવી એક ઈચ્છા
આ હતો. આ માટે લખાયેલી પંક્તિઓ– (વિશ્વ કપનાં સંદર્ભ સાથે)
સાથે... વિરમું છું.
* * * કૃષ્ણ ગેદીદડો રમી રમતમાં કાલીયને નાથિયો,
૪૦૧, ચોથે માળે, રામભવન, ગુરુ ગંગેશ્વર માર્ગ, આજે ગેડી-દડો નવાં રૂપ ધરી નાથી રહ્યાં સર્વને
છઠ્ઠો રસ્તો, ખાર (પશ્ચિમ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૫૨. પર જડ-ચેતનનો વિવેક કરવો અને પોતાના આત્માને બ્રહ્મસ્વરૂપ જોવો, એ જ બધાં પવિત્ર શાસ્ત્રોનું ધ્યેય છે.
ફી નિકા ;
૪
ઝુક્ષક ા
