________________
તા. ૧૬ સ
બર, ૨૦૦૭ *
વ્રત-પચ્ચખાણમાં પ્રવૃત્ત થાય છે અને આગળ વધે છે.
છે કે માત્ર એક જ હાર અને તેને પરિણામે થયેલી પીછેહઠ પછી ચોથું સ્વપ્ન આત્માને સમ્યક્દષ્ટિ કરવાનું સૂચન છે.
એવી પરિસ્થિતિ સર્જાય છે કે એક પછી એક કિંલ્લો હારતો જાય છે . (૫) પંચવર્ણી ફૂલની માળા : પાંચમા ગુણસ્થાનમાં અપ્રત્યાખાની અને વિજયથી મેળવેલું તમામ રાજ્ય ખોઈ બેસે છે. કષાય મંદ થતાં જીવ હવે વ્રત-પચ્ચખાણ આદરે છે. આ સ્વપ્નમાં આઠમા ગુણસ્થાનથી જીવ ઉપશમ શ્રેણી કરે તો છેલ્લા ગઢથી પાંચ રંગના ફૂલની માળા પાંચ અણુવ્રતનું સૂચન કરે છે. જો આ પાછો ફરે અને બધું જ ગુમાવીને પહેલા ગુણસ્થાને પાછો ફરે છે. માળાના પાંચેય રંગ ખીલી ઊઠે તો માળા શોભાયમાન થાય છે. પણ વળી જીવ ક્ષપક શ્રેણી કરે તો વિશ્વવિજયીની જેમ તમામ કર્મશત્રનો માળાનાં ફૂલ કરમાઈ ગયાં હોય તો રંગ ઝાંખો પડે છે. પાંચમે ધ્વંસ કરે છે. ગુણસ્થાને અણુવ્રતરૂપી પંચવર્ષી માળાને જીવ ધારણ કરે છે. ધ્વજાની ચંચળતા વિશે આપણે જોઈ ગયા. આમ, ચોથા ગુણઅણુવ્રતનું પાલન સારી રીતે કરે તો જીવની શોભા વધી જાય છે. ફૂલ સ્થાનકેથી જીવ આગળ વધી શકે છે અને પાછળ પણ પડી શકે છે. કરમાઈ ગયેલાં હોય તો સમજવું કે પ્રમાદને વશ થવાથી વ્રતના ઊર્ધ્વગમન અને અધોગમન બંનેની શક્યતા હોય છે. એ પ્રકારના પાલનમાં શિથિલતા આવશે.
ભાવ લક્ષ્મીની ચંચળતામાં જોવા મળે છે. એ જ પ્રમાણે ધ્વજાની (૬) ચંદ્રઃ આ સ્વપ્ન પ્રમત્ત દશાની સૂચના આપે છે. જો પ્રમત્ત ચંચળતા જણાવે છે કે જીવ પક શ્રેણી કરી લક્ષ્ય સાધી શકે છે અને દશા ઓછી થાય તો આત્મા પૂનમના ચંદ્ર જેવો બની આગળ વધી ઉપશમ શ્રેણી કરી પાછો પણ ફરી શકે છે. શકે છે.
આ રીતે આઠમું ગુણસ્થાનક ઘણું જ મહત્ત્વનું છે. છઠ્ઠ ગુણસ્થાનક સર્વવિરતિનું છે. પ્રત્યાખાની કષાય મંદ થતાં (૯) કળશ : નવમું સ્વપ્ન કળશનું છે. નવમું સ્વપ્ન અને અણુવ્રતમાંથી આગળ વધી મહાવ્રતનું પાલન કરે છે. એ શ્રાવકમાંથી ગુણસ્થાનક, બંને ઘણાં મહત્ત્વનાં છે અને ગહન ભાવ દર્શાવે છે. સાધુ થાય છે. ભોગ-ઉપભોગ પ્રત્યે અરુચિ થતા આત્મા ચંદ્રની જેમ મોહનીય કર્મની ૨૮માંથી ૨૭ પ્રકૃતિનો ક્ષય કે ઉપશમ થયો છે. શીતળતા અનુભવે છે. ચંદ્ર રાત્રીનો અંધકાર દૂર કરે છે, અને તેની જીવ અત્યંત ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક અવસ્થાએ પહોંચ્યો હોય છે. વધતી-ઘટતી કળા પ્રમાણે એનો પ્રકાશ પણ ઓછા-વત્તો થાય છે. કળશ એટલે ઘડો- ઘટ ઘટ સમગ્ર બ્રહ્માંડનું તેમ જ માનવદેહનું એ જ પ્રમાણે સર્વવિરતિ હોવા છતાં ભાવ અને પરિણામમાં ચડ-ઊતર પ્રતીક છે. ઘટ દર્શાવે છે કે આત્મા અને શરીર જુદાં છે, તેનો પૂરો થયા કરે છે. સમુદ્રની ભરતી ચંદ્ર ઉપર આધાર રાખે છે. પૂનમની સાક્ષાત્કાર અને અનુભવ થઈ ચૂક્યો છે. ઘણાં ચિત્રમાં ઘડાની ઉપરની રાતે સમુદ્રમાં ભરતી આવતાં તોફાન જાગે છે, તેમ હજી પ્રમાદનું બાજુ બે આંખ ચિત્રિત હોય છે. એ દર્શાવે છે કે જ્ઞાનચક્ષુ ખૂલી ગયાં જોર વર્તે છે. ચંદ્ર સ્વયં પ્રમત્તદશાનો પ્રતિનિધિ છે.
છે અને ભેદ વિજ્ઞાનથી આત્મા અને શરીરની ભિન્નતા જોઈ શકે છે. (૭) સૂર્ય : સાતમે ગુણસ્થાને અપ્રમત્ત દશારૂપી આ તપ તપી સ્વપ્નમાં કળશ કમળના પુષ્પ પર રાખેલો છે. એ જણાવે છે કે ઊઠે છે. અહીં જીવ તમામ પ્રમાદ છોડે છે. ચંદ્રના ઝાંખા પ્રકાશને હવે જીવ દ્રવ્યથી, ક્ષેત્રથી, કાળથી અને ભાવથી નિર્વિકાર, નિર્લેપ બદલે સૂર્યનો તેજસ્વી પ્રકાશ પથરાઈ જાય છે અને અંધકારનો સંપૂર્ણ અને અનાસક્તભાવને વરેલો છે. નાશ કરે છે. પ્રમત્ત દશારૂપી કોમળતાને તપાવીને સૂકવી નાખે છે. આ ગુણસ્થાનકમાં નોકષાયની બધી જ પ્રકૃતિનો ક્ષય કે ઉપશમ આત્માને સંતપ્ત કરી અપ્રમત્ત દશામાં સ્થિર કરે છે. સૂર્યના અનેક થઈ ગયો છે. નોકષાય શરીરની પ્રવૃત્તિ સાથે સંબંધિત છે. તેમાં પણ તેજસ્વી ગુણની જેમ આત્મા પણ ઉજ્જવલ અને તેજસ્વી થઈ જાય ત્રણે વેદપ્રકૃતિનો ક્ષય કે ઉપશમ નવમા ગુણસ્થાનકે થાય છે. હવે છે.
દેહાધ્યાસ પૂરેપૂરો છૂટી ગયો છે. બાહ્ય અને આત્યંતર પરિણામમાં (૮) ધ્વજા : આઠમું ગુણસ્થાન જીવની વિજયયાત્રાનું સૂચક છે. અધ્યવસાય સ્થિર થઈ ગયા છે એટલે અહીં નવમા ગુણસ્થાનકના અપૂર્વકરણ દ્વારા અપૂર્વ રસ, સ્થિતિ-પ્રદેશાઘાત કરી જીવ વિજયશાળી ભાવનો બરાબર સુમેળ થયો છે. બને છે અને આધ્યાત્મિક યુદ્ધના મેદાનમાં કર્મરૂપી શત્રને પરાસ્ત દેહરૂપી કળશ આત્મારૂપી જળથી ભરેલો છે. વેદ મોહનીયનો કરી વિજયની ધ્વજા ફરકાવે છે. ધ્વજા એ વિજયનું સૂચક છે. ક્ષય કે ઉપશમ થવાથી આત્માનું જળ સર્વથા નિર્મળ થઈ ગયું છે અને
જે કોઈ સમ્રાટ દિગ્વિજય કરવા નીકળે તેણે દુશ્મન દેશનો છેલ્લામાં પરમ શાંતિની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. આપણે કહી શકીએ કે અત્યાર સુધી છેલ્લો કિલ્લો પણ જીતવો પડે છે. સમગ્ર વિશ્વ જીતી લીધું હોય પણ ઘડો જીવથી ભરાયેલો હતો, હવે નવમા ગુણસ્થાનકે જતાં જીવનો : એક કિલ્લો બાકી રહી ગયો હોય, અને તેને જીતવા જતાં જો સમ્રાટ ઘડો ભરાયો છે. પરાજય પામે તો એને પીછેહઠ કરવી પડે છે. એવા અનેક ઉદાહરણ (૧૦) પદ્મ સરોવર : મોહનીય કર્મની ૨૮માંથી ૨૭ પ્રકૃતિનો
બધા બનાવોમાં માનસિક સમતા સાચવી રાખવી, એ જ સર્વોત્કૃષ્ટ ડહાપણ છે,
-
ર
