________________
.
રજ:
- તા. ૧૬ ઓગસ્ટ, ૨૦૦૭ છે ગુજરાતી સાહિત્યમાં નવલકથાનો એક
ભાષા. યુગ હતો. આપણા ગુજરાતી રમણલાલ ( પંથે પંથે પાથેય..
ગોપાળરાવજી વસ્ત્રો અને વર્તનમાં પૂરા દેસાઈના પાત્રો ત્યારના યુવાનો માટે આદર્શ
ગાંધીવાદી. જીવન પૂર્ણતઃ સાધુચરિત. હતા. એ જ રીતે બંગાળના શરતચંદ્ર ચટ્ટો
' સાધુ ચરિત
અમે ક્યારેક આર. આર. શેઠના પ્રેસમાં પાધ્યાયના સ્ત્રી પાત્રોની સંવેદના ત્યારની
જઈએ ત્યારે ગોપાળરાવજી પ્રૂફ તપાસવામાં દરોક યુવતીએ અનુભવી હતી. એ જ રીતે શ્રી ગોપાળરાવ વિદ્વાસ તલ્લીન હોય, અથવા લખવામાં, પણ મને મરાઠીના વિ. સ. ખાંડેકરની નવલકથાઓને L ' 1 ડૉ.. ધનવંત શાહ . " ક લાગે છે કે અનુવા ગુજરાતી દેહ આપનાર ગોપાળરાવ વિદ્વાસે
ઘરે જ કરતા હશે. રાત્રે અથવા રવિવારે. એવો જાદુ કર્યો કે ઘણાં તો વિ. સ. ખાંડેકરને ગોપાળરાવજી, ખૂબ જ ગોરા એમના પ્રેસનો બધો કાર્યભાર સંભાળે. ભુરાભાઈ ગુજરાતી જ સમજતા. ગુજરાતી વાચકને ધર્મપત્ની, જેમને અમે આઈ કહીએ, એઓ શેઠ એમને પુરતો આદ૨ આપે. ભુરાભાઈના ભાષા કે પ્રદેશના સીમાડા નડ્યા નથી એની પહેરવેશમાં પૂરી રીતે મહારાષ્ટ્રિયન ઢબની સુપુત્ર ભગતભાઈ તો ત્યારે ખૂબ નાના, આ પ્રતીતિ છે.
કછોટાવાળી સાડી પહેરે, ઉપરાંત રૂપાળા શરીર તો ત્યારે પણ એવું જ સમૃદ્ધ, અત્યારે એ ગોપાળરાવ વિક્રાંસના પત્ર ડૉ. શિશિર અને તેજસ્વી ચાર પુત્રો અને એક પુત્રી છે એવું. ત્યારે ભગતભાઈને ભૂરાભાઈ શેઠે (અત્યારે એ અમેરિકામાં છે) અને હું અમે બધાંની વય ૭ થી ૨૦ હશે, અભ્યાસમાં સાયકલ અપાવેલી, અને ઘરેથી એક જ ખેતર શાળા જીવનના સહાધ્યાયી; એટલે ગોપાળ- પણ બધાં ઉજ્જવળ.
છેટે ભગતભાઈ સાયકલ ઉપર આવે, પણ રાવજી અને એ કુટુંબ સાથે પણ મારો ગાઢ અમે આશ્રમમાંથી સવારે દશની અત્યારે એમણે આર. આર. શેઠની પેઢીનું જે સંબંધ, એ સંબંધની સુગંધમાંથી જીવનભર આસપાસ ગામને છેવાડે આવેલી ગુરુકુળ કુશળતાથી વહીવટી બેલેન્સ અને બેલેન્સશીટ યાદ રહે તેવો મને અનુભવ થયો એ આપના હાઈસ્કૂલમાં જવા નીકળીએ ત્યારે જાળવ્યાં છે, એવું શરીર બેલેન્સ સાયકલ કરકમળમાં મુકું છું.
ગોપાળરાવજી આર. આર. શેઠમાં આવતા ઉપ૨ જાળવી ન શકે એટલે પડે, આખડે અને ત્યારે પ. કલ્યાણચંદ્ર બાપા અને કવિવર્ય અમને મળે, અમે બધાં 'નમસ્તે' કહીએ, સાયકલ વગરના અમે એમને ખુબ ચીડવીએ શ્રી દુલેરાય કારાણીના સાંનિધ્યમાં સોનગઢ ઉત્તરમાં હાથ ઊંચો કરી સ્મિતથી આશીર્વાદ ત્યારે ય ગોપાળરાવજી મને અને શિશિરને : (સૌરાષ્ટ) જૈન આશ્રમમાં મારે રહેવાનું અને વરસાવે. સાંજે અમે સ્કૂલમાંથી પાછા ફરીએ મીઠો ઠપકો આપે. ભણવા અમે જઈએ આર્યસમાજ સંચાલિત ત્યારે ગોપાળરાવજી ન મળે, પ્રેસમાં કામમાં પણ આ ગોપાળરાવજી આટલા મોટા ગુરુકુળ હાઈસ્કૂલમાં.
મશગૂલ જ હોય. શનિવારે સવારની સ્કૂલ ગજાના માણસ હશે એનો તો અમને ક્યારેય - ગોપાળરાવ વિકાસના પુત્ર શિશિર અને હોય ત્યારે બપોરે અમે એમના ઘરે જઈએ અહેસાસ થયો ન હતો. એ પરિવાર મહાહું એક જ ક્લાસમાં સહાધ્યાયી, ભણવામાં ત્યારે જમીને આરામ કરીને ઊડ્યો હોય, એ રાષ્ટ્રિયન છે એવો પણ અમને ખ્યાલ નહિ. અમે બન્ને પહેલાં અને બીજા નંબર માટે પાંચ વખતે અમારા ઝઘડા સાંભળે, સમજ અને પ્રેમ ઘરમાં આઈ મહારાષ્ટ્રિયન પહેરવેશ પહેરે વર્ષ સુધી ઝઘડડ્યા અને સતત પાંચ વર્ષ સુધી વરસાવે, અને આઈના હાથનો દૂધનો ઉકાળો અને અમે એમને અન્ના કહીએ તો પણ. ગોપાળરાવજીનો પ્રેમ સંપાદન કરવાનું અથવા કૉફી તો મળે જ મળે.
એ યુગ ત્યારે ૨. વ. દેસાઈ, વિ. સ. સદ્ભાગ્ય મને સાંપડયું.
સૌરાષ્ટ્રમાં ત્યારે ઢેબરભાઈ મુખ્ય પ્રધાન. ખાંડેકર અને શરદબાબુથી છવાયેલો. આ અમારા આશ્રમને અડીને જ આર. આર. ઢેબરભાઈ સોનગઢ આવેલા ત્યારે અમે સાહિત્ય-સ્વામીઓનાં નાયક-નાયિકા શેઠન પ્રેસ. એથી થોડા આગળ ચાલીએ એટલે એમને જોયેલા, સાંભળેલા. દરેક જિલ્લાના ત્યારના યુવાનોના આદર્શ બની ગયેલા. એક આ પ્રેસના માલિક ભુરાભાઈ શેઠનું વાડીવાળું પ્રવાસે તેઓ શનિ-રવિ નીકળે, ગામે ગામ ગુજરાતી. બીજા બે અન્ય ભાષી, એમાંના ઘર, થોડા આગળ જઈએ તો આવે ગામનો જાય, સાથે એમનો વહીવટી સ્ટાફ, સાથે એકના અનુવાદક ગોપાળરાવજી મહાચોરો અને વળાંકથી થોડા વધુ આગળ વધીએ ટાઇપ મશીન પણ, ગામના માણસો સાથે રાષ્ટ્રિયન અને બીજાના બંગાળીના જાણકાર તો પુ.કાનજી સ્વામીના વિદ્યાર્થીગુહની સામે પ્રશ્નોની ચર્ચા કરે અને ત્યાં જ નિર્ણય કરી અમલ ગુજરાતી રમણલાલ સોની. આ બે વિદ્વાન શ્રી ગોપાળરાવજીનું ઘર. ભાડાના એ ઘરમાં કરવાનો પત્ર ટાઇપ કરાવી લે.
મહાનુભાવોએ અનુવાદનું એવું ભગીરથ બે ત્રણ નાના સાદા ઓરડા, એક નાના આ ઢેબરભાઈને જોઈએ અને અમે અને એકરસ કામ કર્યું કે ગુજરાતી વાચકોને લાંબા ઓરડામાં પુસ્તકો-પુસ્તકો. ત્યાં એમની સરખામણી ગોપાળરાવજી સાથે ખાંડેકર કે શરદબાબુ ગુજરાતી જ લાગ્યા. ગોપાળરાવજી રાત્રે લખે અને બપોરે કરીએ. બન્ને મહાનુભાવો દેખાવ અને આ ત્રણ મહાસર્જકોમાંથી બે સર્જકો, ૨. વામકુક્ષી પણ ત્યાં જ. પરિવારમાં- સ્મિતમાં સરખા. ખાદીના કપડાં અને ઋજુ (વધુ માટે જુઓ પાનું ૧૫).
મનુષ્ય જો મોટામાં મોટી સિદ્ધિ મેળવી શકતો હોય તો તે અંત:કરણની શાંતિ છે. SIT
