________________
શબ્દ-અર્થ વચ્ચે સંબંધ કર્યો છે
૧૯
સંગ અને સમવાયમૂલક હોવાથી, તે બીજા સંબંધો પણ શબ્દ અને અર્થ વચ્ચે નથી. તેથી કહ્યું છે કે આપણને મુખમાં શબ્દનું જ્ઞાન થાય છે અને ભૂમિ ઉપર અર્થનું જ્ઞાન થાય છે.” શબ્દનો અર્થ સાથે સંબંધ અનુમાનથી પણ જ્ઞાત થતો નથી, કારણ કે “અસ્ત્રો “લાડુ એ શબ્દો ઉચ્ચારતાં મુખ [અસ્ત્રાથી] કપાતું કે [લાડુથી ] પૂરાતું જણાતું નથી. શબ્દદેશમાં અર્થ સંભવતા નથી અને અર્થદેશમાં શબ્દ સંભવ નથી, કારણ કે શબ્દના હેતુભૂત સ્થાન, કરણ અને પ્રયત્ન ઘટ આદિ અર્થ જે દેશમાં હોય તે દેશમાં જણાતાં નથી. શબ્દની વ્યાપકતાનું તે તમે તૈયાયિકે એ ખંડન કર્યું છે જ.
33. ૩ીતે | ન હંક્ષા : શબ્દાર્થનમ્રોડક્ઝામરમ્યાખ્યતે | तत् किं कार्यकारणनिमित्तनैमित्तिकाश्रयाश्रयिभावादयः शब्दस्यार्थेन सम्बन्धाः । एतेऽपि नतराम् । न तर्हि तस्य कश्चिदर्थेन सम्बन्धः । न नास्ति शब्दस्यार्थेन सम्बन्धः, प्रत्ययनियमहेतुत्वाद् धूमादिवत् । तत् किं शब्दार्थयोरविनाभावः सम्बन्धः । सोऽपि नास्ति, एवं हि शब्दोऽनुमानमेव स्यात् । વાસ્તર્દિ ? . समय इति ब्रूमः । कोऽयं समयो नाम ? अभिधानाभिधेयनियमनियोगः समय उच्यते । यद्येवं किमनाशङ्कनीयसंश्लेषपरिचोदनेन तदूषणेन च ? ।
उच्यते । शब्दार्थाभेदवादिनां हि वैयाकरणानामेष संश्लेषरूपः सम्बन्धो बलादापतति इति त एवं प्रतिक्षेप्यन्ते ।
33. Rયાયિક– અમે ઉત્તર આપીએ છીએ કે સંલેષરૂ૫ શબ્દાર્થસંબંધ અમે માનતા નથી.
મીમાંસક- તે શું કાર્યકારણુભાવ, નિમિત્તનૈમિત્તિકભાવ, આશ્રયાશ્રવિભાવરૂપ સંબંધ શબ્દ અને અર્થ વચ્ચે માને છે ?
તૈયાયિક- આ સંબંધે પણ નથી માનતા. મીમાંસક-તે શું શબ્દનો અર્થ સાથે કોઈ સંબંધ જ નથી ?
યાયિક – શબ્દનો અર્થ સાથે સંબંધ નથી એમ નહિ, કારણ કે જેમ ધૂમ વગેરે [અગ્નિ વગેરેના જ્ઞાપક હેતુ છે તેમ [અમુક શબ્દ દ્વારા અમુક અર્થનું જ્ઞાન થવાને જે નિયમ છે તે શબ્દાર્થસંબંધને જ્ઞાપક હેતુ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
