________________
૬૮ શબ્દને અથ પરમાર્થતઃ અસ્તિત્વ ધરાવતો નથી એ બૌદ્ધ મત શબ્દાર્થજ્ઞાનનો વિષય જ્ઞાનને પોતાને અંશ જ છે એમ એટલું જ કહેવું ઉચિત છે. [બીજા કેટલાક બૌદ્ધો કહે છે કે ના, એમ કહેવું ઉચિત નથી; અહ આંતર પણ નથી કે બાહ્ય પણ નથી, પરંતુ જ્ઞાન અને બાઘા બંનેથી અન્ય જ છે. - 59.
ननु यद्विद्यते नान्तर्न बहिः परमार्थतः । तन्न विद्यत एवेति कथं शब्दार्थ उच्यते ।। पारमार्थिकशब्दार्थसमर्थनपिपासिताः । .
नेहागताः स्मो येनैवमनुयुज्येमहि त्वया ।।
यत एव तन्नान्तर्बहिरस्ति तत एव मिथ्येति काल्पनिकमिति च गीयते । किं पुनस्तत् । आरोपितं किञ्चिदाकारमात्र विकल्पोपरञ्जकम् । ननु बाहयार्थव्यतिरेकेण किमीय आकारः आन्तरस्य ज्ञानस्योपरञ्जकः । 0 59, નૈયાયિક–. જે અંદર કે બહાર પરમાર્થથી અસ્તિત્વ ધરાવતા ન હોય તે હોય જ નહિ, એટલે તેને શબ્દાર્થ કેવી રીતે કહેવાય ?
બૌદ્ધ– શબ્દાર્થ પારમાર્થિક છે એવું સમર્થન કરવા માટે તરસતા અમે અહીં આવ્યા નથી કે જેથી તમે અમને આમ પૂછો છે. કારણ કે તે અંદર પણ નથી કે બહાર પણ નથી એટલે જ તે મિશ્યા છે કાલ્પનિક છે એમ અમે કહીએ છીએ.
નૈયાયિક – તો તે છે શું ? બૌદ્ધ વિકલ્પરૂપ જ્ઞાનને રંગનાર કાઈક આરેપિત આકારમાત્ર છે. નૈયાયિક— બાઘાર્થ સિવાય આ કયો આકાર છે જે આંતર જ્ઞાનને રંગનાર હોઈ
શકે ?
- 60. ઉજજો | દાઝાવૈવાનુષ્કા વિરપાનાં, ન દફથોડર્થ / દયાવૃત્ત हि वस्तु दर्शनानां विषयः । तच्च स्प्रष्टुमक्षमा विकल्पा इत्युक्तम् । अथ तच्छायामवलम्बमाना विकल्पा व्यावृत्तस्याग्रहणाद् व्यावृत्तिविषया उच्यन्ते ।
- 60. બૌદ્ધ- આને ઉત્તર અમે આપીએ છીએ. દશ્ય વસ્તુની છાયા જ વિકલ્પોને રંગે છે, દશ્ય વસ્તુ પોતે વિકલ્પને રંગતી નથી, કારણ કે સિજાતીય-વિજાતીયથી] વ્યાવૃત્ત વસ્તુ (=સ્વલક્ષણ દર્શનને વિષય છે અને તે વ્યાવૃત્ત વસ્તુને સ્પર્શવા વિકલ્પ શક્તિમાન નથી એમ અમે બૌદ્ધોએ અગાઉ કહ્યું છે. હવે તે વ્યાવૃત્ત વસ્તુની છાયાનું અવલંબન કરતા વિકલ્પ વ્યાવત્ત વસ્તુને પ્રહણ ન કરતા હોવાને કારણે વ્યાવૃત્તિવિષયક કહેવાયા છે.
61. ननु व्यावृत्तितद्वतोरभेदाद् या व्यावृत्तिर्यच्च व्यावृत्तं स्वलक्षणं तदेकमेनेति व्यावृत्तिग्राहिभिर्विकल्पैावृत्तमपि गृहीतं स्यादिति दर्शनतुल्या एव ते भवेयुः ।
61. Rયાયિક- વ્યાવૃત્તિ અને વ્યાવૃત્તિવત એ બેને અભેદ હોઈ, વ્યાવૃત્તિ અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
