________________
२७६
વાકયાથ નિગ છે એ મત
જ છે, લિપ્સા નહિ.] તેથી જ [અગ્નિષ્ટોમયાગની જયોતિષ્ણમયાગની - ઇતિતવ્યતાભૂત] અનિષોમીય હિંસા અધર્મ નથી. [અગ્નિષ્ણમયાગની પ્રતિક્તવ્યતામાં અગ્નિષોમીય પશુને મારી તેના માંસપિંડને અગ્નિ-સમ માટે હોમવાનું અને તે પશુના અંગેના ભાગોથી મિશ્રિત પુડાશે બનાવી અગ્નિ-સોમ માટે હોમવાનું આવે છે. અગ્નિષોમીય પશુ બોકડો છે.]
255. 'न हिंस्यात् सर्वा भूतानि' इति निषेधः सामान्यशास्त्रम् । सामान्यशास्त्र च विशेषशास्त्रक्रोडीकृतविषयपरिहारेण प्रवर्तते इति अग्नीषोमीयहिंसायाः शास्त्रीयत्वात् न निषेधविधिरनर्थतां बोधयेदिति ।
255. [ શંકાકાર– અગ્નિષોમીય હિંસા અધમ થાય કારણ કે “કઈ પણું પ્રાણીની હિંસા ન કરે” એ વેદને આદેશ છે.]
નિગવાક્ષાર્થવાદી– કોઈ પણ પ્રાણુની હિંસા ન કરે” એ નિષેધ તે સામાન્ય શાસ્ત્ર છે. વિશેષશાસ્ત્રના વિષયને છોડીને સામાન્યશાસ્ત્ર પ્રવર્તે છે. અગ્નિષોમીય હિંસા એ વિશેષશાસ્ત્રને વિષય હેઈ, સામાન્યશાસ્ત્રમાં કરવામાં આવેલ નિષેધવિધિ અગ્નિષોમીય હિંસાની અનર્થતાને બેધક નથી.
256. ननु श्येनेऽपि शास्त्रीया प्रवृत्तिः । प्रवर्तकत्वं हि विधेः स्वरूपं प्रमाणान्तरविलक्षणम् । नान्वयव्यतिरेकवत् साध्यसाधनप्रतीतिमात्रपर्यन्तो हि विधिव्यापारी भवितुमर्हति इति सर्वत्र विधेः प्रयोक्तृत्वानपायात् । एवमेव चेयं प्रवृत्तिः श्येयेन यजेतेति । उच्यते । प्रवर्तितोऽहमिति ज्ञानजननं विधेः प्रेरकत्वम् । तत् सत्यं सर्वत्र तुल्यं करणे श्येने इतिकर्तव्यतायामग्नाषोमीये च । बाह्ये तु प्रवृत्तिलक्षणे भौतिके व्यापारे यत्र लिप्सादि प्रवर्तकान्तरमस्ति, तत्र भवन्त्यपि विधेः प्रयोक्तृशक्तिरुदास्ते, पशुपुरोडाशप्रयाजवत् । तत्रोदासीने विधौं निषेधशास्त्रमवतरति 'न हिंस्यात्' इति । यदि तु सर्वत्र प्रयोक्तृशक्तिरनुदासीना भवेत् तदा ज्योतिष्टोमान्न . विशिष्येत श्येन:, શાસ્ત્રીવાયાં પ્રવૃત્તાવાનોમીય રૂવ નિષેઘરાત્રાનવેરાત | -
26. શંકાકાર– ચેનયાગમાં થતી પ્રવૃત્તિ પણ શાસ્ત્રીય છે, કારણ કે પ્રવર્તકત્વ એ વિધિનું સ્વરૂપ છે જે પ્રમાણુન્તરના (=અન્ય શબ્દના) સ્વરૂપથી વિલક્ષણ છે. અન્વયવ્યતિરેકની જેમ વિધિને વ્યાપાર સાધ્ય–સાધનની પ્રતીતિમાત્ર સુધી જ હવે ઘટતો નથી, કારણ કે વિધિનું પ્રવકત્વ સર્વત્ર હાજર હોય છે જ. આમ જ આ [શ્યનયાગમાં થતી] પ્રવૃત્તિ “ન ત” (“શ્કેનયાગ કરે) એ વિધિથી જ ઉત્પન્ન થાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
