________________
વાયા નિયેાગછે એ મત
પ
કેાઈક વાર એક જ વાકયમાં વિધિનાં આ ચારે રૂપે જાય છે, ત્યાં જુદાં જુદાં ઉદાહરણની અપેક્ષા નથી, જેમકે ‘તયૈત્ર વતીપુ યાવન્તીયમનિોમ સામ રૃા. વામો હતેન યનેત' (=અગ્નિદ્ભુત્ યજ્ઞમાં વારવન્તીય નામની અગ્નિની સ્તુતિ રેવતી નામથી ઓળખાતી ઋચાઓમાં દાખલ કરવી; ઉકત યનને ગૌણુ કાઁથી પૂરા કરવા, જે ઉપરના મંત્રાથી શરૂ થયેા હતેા; જે પશુકામ હોય તેણે આ યજ્ઞ કરવા.)
268. अन्यान्यपि नियोगस्य रूपाणि व्यापारभेदादवगम्यन्ते । स हि भावार्थसिद्ध्यर्थं तत्समर्थमर्थमाक्षिपतीति तत्प्रयोजक उच्यते, यथा माणवकस्थस्याध्ययनस्याचार्यकरणविधिः ।
क्वचिदन्याक्षिप्ते वस्तुनि लब्धे सति तत्राप्रयोजको विधिर्भवति, यथा क्रयनियुक्तैकहायन्या लाभ सति न पादपांसुग्रहणार्थमन्यामेकहायनीमाक्षिपति विधिरिति, प्रकरणपरिपठितपदार्थपटलपरिग्रहाच ग्राहक इति विधिरुच्यते ।
268. વ્યાપારભેદને આધારે નિયેાગનાં અન્ય રૂપા પણ જણાય છે. ભાવા (=ધાત્વ')ની સિદ્ધિ માટે તે ભાવાની સિદ્ધિ કરવા સમ હેાય એવા અર્થના આક્ષેપ નિયોગ કરે છે, એટલે તેને તે પ્રયેાજક કહેવાય છે જેમકે. [‘આઠ વર્ષના બ્રાહ્મણને આચાય પાસે લઈ જવાય' એવી] આચાય*વિધિ બટુક્સ્થ અધ્યયનના આક્ષેપ કરે છે. [ટુક પાસે સાદડી અનાવડાવવા માટે બટુકને આચાય` પાસે લઈ જવાતા નથી પરંતુ બટુકને ભણાવવા માટે આચાર્ય પાસે લઈ જવાય છે, એટલે આમ અધ્યાપનવિધિનું નાન થયું. આચાય કરણવિધિ અધ્યાપનની સિદ્ધિ દ્વારા પોતાની સિદ્ધિ દેખી અધ્યાપનના આક્ષેપ કરે છે અને અધ્યાપનને! આક્ષેપ કરતા તે જેના વિના અધ્યાપન સિદ્ધ ન થાય તેના (અધ્યયનના) પણ આક્ષેપ કરે છે અર્થાત્ તે અવિનિયુકત બટુકાવ્યયનના પણ આક્ષેપ કરે છે.]
ક્યારેક અન્ય વિધિ વડે આક્ષિપ્ત વસ્તુ લખ્યું અને ત્યારે પ્રસ્તુત વિધિ તે વસ્તુના આક્ષેપ ન કરતા હાઈ અપ્રયાજક વિધિ બને છે. ઉદાહરણાં, જ્યાતિષ્ટામ યાગમાં ‘બાચૈહાયન્યા સોમં કીતિ’ (=‘અરુણુર્ગી એકહાયની ગાય વડે સેમને ખરીદે છે’) એ વિધિથી સામની ખરીદીમાં નિયુક્ત એકહાયની ગાયના લાભ ખીજી વિધિ ‘પૂર્વનિ અનુનિ ાનતિ સપ્તમં મિજ્ઞાતિ અત્ર દ્દેિ નિર્ધાને પ્રવર્તયચુસ્તદ્િ તેનાભ્રમુવાડ્યાત્' ને થતાં ગાયના પગની રેતી લેવા માટે બીજી એકહાયની ગાયને આક્ષેપ આ બીજી વિધિ કરતી નથી, પર તુ પ્રકરણમાં પતિ પદાર્થનુ (એકહાયની ગાયનું). ગ્રહણમાત્ર કરે છે, તેથી આ બીજી વિધિને ગ્રાહકવિધિ કહેવાય છે. [ગાયના સાતમા પગલા વખતે તેના પગે લાગેલી ધૂળ ગ્રહેણુ કરી તે ધૂળથી હવિર્ધાનના ગાડાના અક્ષનું સમાજ'ન કરે એવું આ ખીજી વિધિમાં વિહિત થયું છે.] प्रकरणपरिपठितस्यापि तेनागृहीतस्य द्वादशोपसदादेः 269. ઋપિત प्रकरणादुत्कर्षदर्शनादत एव नियोगगर्भो विनियोग इत्याचक्षते ।
Jain Education International
-
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
