________________
વાક્યર્થ નિગ છે એ મત
૨૭૮ न हि नञोऽनन्तरं लिड्विभक्तिः श्रयते, अपि तु हन्तेः । हननमपि न विधेविषयः, तस्य धर्मत्वप्रसङ्गात् , नप्रयोगस्य वैयर्थप्रसक्तेः, हनने च पुरुषस्य स्वतः प्रवृत्तेः । नञ्चिशिष्टोऽपि न हन्त्यर्थोऽस्य विषयः, तयोवि शेषणविशेष्यभावाभावात् ।
युक्तं दध्ना जुहातीति हेामे दध्यनुरक्तता ।
हन्तेः स्वरूपनाशात्तु न नअर्थानुरक्तता ।। पुरुषप्रयत्नोऽपि न केवलो विधेविषयः, स्वतः सिद्धत्वात् । नापि नञर्थानुरक्तः, हन्तिवत् तत्रापि नबर्थस्य विशेषणत्वानुपपत्तेः ।।
259. શંકાકાર– આટલું અમને સમજાતું નથી કે નિષેધવિધિને વિષય કહે છે? જે ભાવાર્થ (=ધાવથી કર્મશબ્દો છે તે કર્મશબ્દોથી ક્રિયા જણાય છે. આવું સ્થિર થઈ ગયું હોઈ ભાવાર્થ વિધિને વિષય નથી, કારણ કે તેમાં વિધિના વિષયમાં) પૂર્વાપરીભૂતત્વ[જે યાગાદિ ક્રિયાનું લક્ષણ છે તે]- નથી. ઉપરાંત, નગ્ન વિધિને વિષય નથી, કારણ કે તે પ્રત્યયાથ સાથે અન્વિત થયા વિના જ પિતાના અર્થનું અભિધાન કરે છે. ન– પછી તરત જ લિવિભક્તિ સંભળાતી નથી, પરંતુ હત્ ધાતુ પછી તરત જ લિવિભક્તિ સંભળાય છે; [આમ ન–ાને લિડ વિભકિત સાથે અન્વય નથી.] હનન પણ વિધિનો વિષય નથી કારણ કે તેમ માનતાં (અર્થાત હનનને વિધિને વિષય માનતાં) હનન ધમ બની જવાની આપત્તિ આવે: વળી, નાના વયથ્યની પણ આપત્તિ આવે; અને હનનમાં તે પુરુષ સ્વતઃ પ્રવૃત્તિ કરે છે એિટલે હનનવિષયક વિધિની કોઈ આવશ્યકતા નથી.] ન–વિશિષ્ટ હધાવથી પણ વિધિ વિષય નથી કારણ કે તેમની વચ્ચે વિશેષણવિશેષ્યભાવ જ નથી. તેમની વચ્ચે વિશેષણવિશેષ્યભાવ કેમ નથી તે સમજાવીએ છીએ–] “દહીં વડે હોમ કરે છે અહી હેમ દહીંથી
અનુરક્ત (વિશિષ્ટ છે, પરંતુ હત્પાવથ નન્થથી અનુરક્ત નથી કારણ કે નિર્થ સાથે હધાવથે સંબંધ થતાં જ] હનધાત્વના સ્વરૂપને નાશ થઈ ગયો છે. કેવળ પુરુષપ્રયત્ન પણ વિધિને વિશ્વ નથી, કારણ કે તે સ્વતઃ સિદ્ધ છે. અર્થાત કેવળ પપ્રયત્ન પિતાની ઉત્પત્તિ માટે બીજા કશા ઉપર આધાર રાખતા નથી.] નર્થથી અનુરક્ત પુરુષપ્રયત્ન પણ વિધિને વિષય નથી, કારણ કે નથી જેમ હનધાત્વર્થનું વિશેષણ ઘટી શકતું નથી તેમ પુરુષપ્રયત્નનું પણ ઘટી શકતું નથી.
260. अथायमब्राह्मणादिन्यायेन हन्ता पर्युदस्ते भावार्थान्तरे नियोगः कल्प्यते । न हन्यादिति कोऽर्थः ? अन्यत्किमपि कुर्यादिति । तहि किं तद्भावान्तरमिति न विचारयितुं शक्यते । यत्किञ्चिदिति चेन्न, तस्य स्वतः सिद्धत्वेन विध्यनहत्वात् । अवश्यं जीवन् पुमान् किञ्चित् करोति पठति गच्छति भुक्ते च ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
