________________
વાક્યાથ ભાવના છે એ મત
194. आह न कर्तृसंख्यादिव्यतिरेकेण प्रत्ययात् धात्वर्थातिरिक्तं व्यापारं प्रतिपद्यन्ते । प्रतिपद्येरन् चेत् करोतीत्यतोऽपि शब्दात् प्रतिपद्येरन् । न च करोतीत्यत्र प्रकृतिप्रत्ययवाच्ये क्रिये विभज्य दर्शयितुं शक्येते ।
૨૮
અલગ
194. શંકાકાર- કહે છે કે પ્રત્યય દ્વારા કર્તાની સ ંખ્યા વગેરેથી અલગ એવા તેમ જ ધાત્વથથી જુદો પુરુષવ્યાપાર જણાવાતા નથી. [અર્થાત્ પ્રત્યય વ્યાપાર જણાવે છે પરંતુ તે વ્યાપાર કર્તાની સખ્ય. વગેરેથી અત્યંત વિખૂટો પડેલેા હાતા નથી. વળી, વ્યાપાર ધાત્વથથી અત્યંત જુદો પડેલા પણ હાતા નથી.] જો કર્તાની સંખ્યા વગેરેથી પડેલા અને ધાવથી તદ્દન જુદો એવા વ્યાપાર પ્રત્યયથી જણાવાતા હાત તેા રોતિ’ એ શબ્દથી પણ જણાવાત. અહીં ‘રોતિ' એ શબ્દમાં પ્રકૃતિવાસ્થ્ય અને પ્રત્યયવાચ્ય એવી એ ક્રિયાઓ જુદી પાડી દર્શાવી શકાતી નથી.
195. હન્યતે । નૈં સાધુ વ્રુઘ્નસે |
यश्च पाकम् करोतीति व्यवहारो विभागतः । स एव समुदायेन प्रोक्तः पचतिना यथा ॥ तथा कार्य करोतीति प्रतीतिर्नास्ति लौकिकी । प्रत्ययार्थः करोत्यर्थे पचत्यादौ तु वर्तते । कर्तृसंख्याप्रतीतौ च न विवादोऽस्ति कस्यचित् । तावता निह्नवः कार्यों न તુ વ્યાપારવિદ્: || यजतीत्यादिशब्देभ्यश्च यथा यागादिकर्मविशिष्टेभ्यः तत्प्रतीतिरिष्यते, न तथा
સર્વેભ્યઃ ।
195. ભાવનાવાકયા વાદી– આને ઉત્તર અમે આપીએ છીએ. આને તમે બરાબર સમજતા નથી. ‘વા રોત' એ પ્રમાણે વિભાગ કરી જે કહેવામાં આવ્યું છે તે જ પ્રકૃતિ અને પ્રત્યયના સમુદાયરૂપ ‘વતિ’ વડે કહેવામાં આવ્યું છે. વળી, ‘કાર્યં ોતિ' (= કાને કરે છે”) એવી લૌકિક પ્રતીતિ થતી નથી. ‘વ્રુતિ’ વગેરેમાં તે પ્રત્યયેના ‘રોતિ' અથ” હોય છે. [અર્થાત્ ‘તિ' વગેરેમાં પ્રત્યયભાગથી પ્રતિપાદ્ય જે પુરુષવ્યાપાર (=ભાવના) છે તે જ પુરુષવ્યાપાર ‘રોતિમાં પ્રકૃતિ અને પ્રત્યય બંનેથી પ્રતિપાદ્ય છે.] કર્તાની સંખ્યાની પ્રતીતિ બાબતે કોઈ ને વિવાદ નથી. [અર્થાત્ તે તે પ્રત્યય વડે પ્રતિપાદ્ય છે એમ સૌ સ્વીકારે છે.] પરંતુ તેટલાથી પુરુષવ્યાપારના જ્ઞાનનેા પ્રતિષેધ ન કરવા જોઈએ
જેમ યાગ આદિ કમ વિશેષોથી વિશિષ્ટ ‘- જ્ઞતિ' વગેરે શબ્દોમાંથી પુરુષવ્યાપારની પ્રતીતિ જીવામાં આવે છે, તેમ બધા શબ્દોમાંથી તેની પ્રતીતિ "વામાં
આવતી નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
