________________
વાગ્યાથ ભાવના છે એ મત
૨૩૯ ( 196. જે પુનત્તે વિાિણાઃ રાાં જે ભાવનામમિત ? કુત્તે—
भावार्थाः कर्मशब्दाः ये तेभ्यो गम्येत भावना ।
यजेतेत्येवमादिभ्यः स एवार्थो विघीयते ।। 196. શંકાકાર– તે વિશિષ્ટ શબ્દો ક્યા છે જે ભાવનાનું અભિધાન કરે છે ?
ભાવનાવાક્ષાર્થવાદી- આનો ઉત્તર અમે આપીએ છીએ જે શબ્દોને અર્થ ભાવ ( = પુરુષવ્યાપારરૂપ ક્રિયા = ભાવયતિક્રિયા ) છે તેમ જ જે શબ્દો સાથે સાથે કમ શબ્દો ( = કમવિશેષવાચક શબ્દ ) પણ છે તે શબ્દોમાંથી આપણને ભાવના જણાય. ‘વત’ ( = “યાગ કરે') વગેરે ભાવાર્થ કર્મ શબ્દો તે જ અર્થનું ( = ભાવનાનું ) વિધાન કરે છે. [વગતિ અને બંને ભાવાર્થ કર્મશબ્દ છે તેમ છતાં વનતિ ભાવનાનું પ્રતિપાદન કરે છે જ્યારે અંત ભાવનાનું વિધાન કરે છે].
197. વનિત ચિદ્રાવાથી, ન ચાર્માદા, માવો મને મૂર્તાિરિતિ | भवन्ति च केचित् कर्मशब्दाः, न भावार्थाः, यथा श्येनैकत्रिकादयः कर्मनामधेयतया प्राक समर्थिताः । ये तु भावार्थाः कर्मशब्दाः यजते ददाति जुहोति इत्येवमादयस्तेभ्यो भावनाख्या क्रिया गम्यते। तैरेव लिडादिविभक्त्यन्तैः सोऽर्थोऽभिधीयते यजेत दद्याજુહુયાતિ | તi “થાશ્ચાતોડવાન્ય માિિત રુતિ [.મા.૨.૨.૨] करोतिशब्दादपि केवलात् कर्तृव्यापारो न चासावगम्यते, स च यागादिकर्मणाऽननुरक्तो न प्रयोगयोग्यतां प्रतिपद्यते इति विशिष्टेभ्य एव यजत्यादिशब्देभ्यो भावनाख्यो ऽनुष्ठेयः पुरुषव्यापारः प्रतीयते इति सिद्धम् ।
197. કેટલાક શબ્દોનો અર્થ ભાવ ( = પુરુષવ્યાપારરૂપ ક્રિયા = ભાવયતિક્રિયા) છે પરંતુ તેઓ કર્મશબ્દો (= કમં વિશેષવાચક શબ્દો) નથી, જેમ કે ભાવ, ભવન અને ભૂતિ. કેટલાક શબ્દ શબ્દો (= કર્મ વિશેષવાચક શબ્દો છે પરંતુ તેઓને અથ ભાવ ( પુરુષવ્યાપારરૂપ ક્રિયા = ભાવયતિ ક્રિયા) નથી જેમ કે જેમને યાગકમનાં નામોરૂપે અમે પુરવાર કરેલાં છે તે સ્પેન, એકત્રિક વગેરે. પરંતુ જે શબ્દોને અર્થ ભાવ (= પુરુષવ્યાપારરૂપ ક્રિયા= ભાવયતિ ક્રિયા) છે અને સાથે સાથે જે કર્મશબ્દો પણ છે તે ભાવાર્થ કશબ્દો વગતે (= યજ્ઞ કરે છે), ઢઢત (= દાન કરે છે), gોતિ (= હેમ કરે છે) વગેરે વડે ભાવના નામની ક્રિયા જણાય છે પરંતુ લિડ આદિ વિભત્યન્ત તે જ ભાવાર્થ કર્મશબ્દો નેત (= યજ્ઞ કરે) ચાતુ (= દાન કરે) gar7 (= હમ કરે) વડે જ તે ભાવના નામની ક્રિયા અભિહિત થાય છે. તેથી, કહ્યું છે કે તેમાંથી યજ્યા વગેરે અથ ( અર્થાત્ કર્મ વિશેષરૂપ અર્થ) અને માવત્' (= “કરે એ અર્થ (અર્થાત્ પુરુષવ્યાપારરૂપ ક્રિયા = ભાવના) બંને અથ જ્ઞાત થાય છે.' 'શાબર ભા. ૨.૧.૧]
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
